Tekst 2.a Jupiter en zijn broers

1. Iupiter deus est.

2. In Olympo habitat.

3. Rex deorum est.

4. Neptunus et Pluto dei sunt.

5. Fratres Iovis sunt.

6. Non semper in Olympo sunt.

7. Neptunus saepe in mari est.

8. Ibi rex est.

9. Pluto in Tartaro vivit.

10. Tartarus sub terra est.

11. Tartarus locus obscurus est.

12. Ibi semper nox est.

13. Umbrae huc veniunt.

14. Hic Pluto rex est.

1 deus god

est (hij/zij/het) is

esse zijn

2 in op

Olympus de Olympus

habitat (hij/zij) woont

habitare wonen

3 rex, reges koning

deorum van de goden

4 et en

sunt (zij) zijn

5 frater, fratres broer

Iovis van Jupiter

6 non niet

semper altijd

7 saepe dikwijls

in mari in zee

8 ibi daar

9 Tartarus de Tartarus

vivit (hij/zij) leeft

vivere leven

10 sub onder(in)

terra aarde

11 locus plaats

obscurus donker

12 nox, noctes nacht

13 umbra 1. schim 2. schaduw

huc hierheen

veniunt (zij) komen

venire komen

14 hic hier

Tekst 2.b De zusters van Jupiter

1. Iuno dea est.

2. Soror et uxor Iovis est.

3. Iuno quoque in Olympo habitat.

4. Ceres dea est.

5. Soror Iovis et Iunonis est.

6. Ceres mater Proserpinae est, Iupiter pater.

7. Ceres et filia saepe in insula Sicilia sunt.

8. Ibi lacus est, ubi albi cygni natant.

9. Ibi silva est, ubi multi flores florent:

10. rosae et violae et lilia.

11. Proserpina puella saepe in silva ludit.

1 dea godin

2 soror, sorores zuster

uxor, uxores vrouw, echtgenote

Iovis van Jupiter

3 quoque ook waarbij het hoort)

5 Iunonis van Juno

6 mater, matres moeder

Proserpinae van Proserpina

pater, patres vader

7 filia dochter

in in, op

insula eiland

8 lacus een meer

ubi waar waar

albi cygni witte zwanen

natant zwemmen

9 silva bos

multi veel

flos, flores bloem

florent (zij) bloeien

florere bloeien

11 puella meisje

in in

ludit (zij/hij) speelt

ludere spelen

Tekst 3.a Pluto ziet Proserpina

1. Pluto in insula Sicilia est.

2. Ibi curru per insulam errat et terram explorat.

3. Quattuor equi currum trahunt.

4. Ecce, Proserpina et amicae appropinquant.

5. Puellae silvam intrant.

6. Ibi flores legunt: rosas et violas et lilia.

7. Deus puellas in silva ridere audit.

8. In curru appropinquat.

9. Proserpinam videt. Statim deus puellam amat.

10. Proserpina deum videt et fugere temptat.

11. Sed eheu, deus eam in currum trahit.

12. Puella exclamat: ‘Amicae, servate me! Deus me rapit!’

13. Amicae eam audiunt, sed Proserpinam servare non audent.

14. Deum enim timent et fugiunt.

15. Deinde Pluto hasta terram aperit

16. et deus et puella in curru sub terram abeunt.

1 in op

2 curru in zijn wagen

per + acc. over, door ... heen

errare (rond)zwerven, dwalen

explorare onderzoeken, inspecteren

3 quattuor onverbuigb. vier

equus paard

trahere trekken

4 ecce onverbuigb. kijk

amica vriendin

appropinquare naderen

5 intrare binnengaan, -komen

6 legere verzamelen

7 ridere lachen

audire horen

9 videre zien

statim meteen

amare beminnen, houden van

10 fugere/io vluchten

temptare proberen (+ inf.)

11 sed maar

eheu uitroep ach, wee

in + acc. in, naar (binnen)

12 exclamare uitroepen

me mij

servare redden

rapere/io roven

13 eam haar

audere durven

14 enim want, immers

timere vrezen, bang zijn voor

15 deinde vervolgens

hasta met zijn lans

aperire openen

16 sub + acc. onder(in)

abeunt (zij) gaan weg

Tekst 3.b De oplosssing van Jupiter

1. O Iupiter, Pluto Proserpinam, filiam nostram, rapuit.

2. Nunc regina in Tartaro est.

3. Sedet in solio inter umbras iuxta Plutonem.

4. Non gaudet, sed semper dolet, nam Plutonem non amat.

5. Iuva me! Filiam mihi redde!’

6. Iupiter cogitat: Ceres soror eius est et Pluto frater.

7. Nec sororem nec fratrem laedere cupit.

8. Consilium capit: annum ex aequo dividit.

9. Sex menses Proserpina in terra est.

10. Tum Ceres gaudet: frumentum et flores curat.

11. Ver et aestas in terra sunt.

12. Sex menses Proserpina in Tartaro est.

13. Nunc mater dolet: frumentum et flores non curat.

14. Quod tempus anni nunc in terra est?

1 Iupiter, Iovem Jupiter

Pluto, Plutonem Pluto

nostram onze

rapuit (hij) heeft geroofd

2 nunc nu

regina koningin

3 sedere zitten

in solio op een troon

iuxta + acc. naast

inter + acc. tussen, temidden van

4 gaudere zich verheugen, blij zijn

dolere verdrietig zijn

nam want

5 iuvare helpen

mihi aan mij

reddere teruggeven

6 cogitare (na)denken

eius zijn, van hem

7 nec ... nec noch ... noch, niet ... en ook niet

laedere kwetsen, beledigen

cupere/io willen, begeren, verlangen

8 consilium besluit, plan

capere/io nemen

annus jaar

ex aequo in gelijke delen

dividere verdelen

9 sex zes

menses maanden

in terra op aarde

10 tum toen, dan

frumentum koren

curare zorgen (voor + acc.)

11 ver lente

aestas zomer

14 quod tempus anni welk jaargetijde

Tekst 4.a Op zoek naar onderdak

1. Mille domos Iupiter et Mercurius adeunt et hospitium petunt.

2. Mille serae autem domos claudunt.

3. Nulla domus deos recipit.

4. Tandem casam parvam vident. Ianuam pulsant.

5. Senex ianuam aperit et deos videt. Tum dicit:

6. “Salvete, advenae. Qui estis? Unde venitis?”

7. “Viatores sumus,” Mercurius respondet.

8. “Hospitium petimus, nam fatigati sumus

9. et nusquam dormire possumus. Sed responde: quis tu es?”

10. Senex dicit: “Ego Philemon sum.

11. Hac in casa parva vivo. Intrate!”’

1 mille. duizend

domos (acc.) huizen

adire gaan (naar + acc.)

adeunt (zij) gaan naar

petere zoeken, vragen

hospitium onderdak

2 sera grendel

autem echter

claudere sluiten

3 nulla domus geen enkel huis

recipere/io ontvangen, opnemen

4 tandem eindelijk

casa parva klein hutje

ianua deur

pulsare kloppen (op + acc.)

5 senex, senes oude man

dicere zeggen

6 salve, salvete gegroet

advena vreemdeling

qui wie

unde waarvandaan

7 viator, viatores reiziger

8 hospitium onderdak

fatigati vermoeid

9 nusquam nergens

dormire slapen

respondere antwoorden

quis wie?

10 hac in in dit

Tekst 4.b Hun wens vervuld

1. “O Philemon et Baucis, vobis praemium dare cupio.

2. Dicite mihi! Quid optatis?”

3. Philemon et Baucis non diu cogitant.

4. Tum Philemon respondet: “O Iupiter, non divitias optamus.

5. In templo novo sacerdotes esse et ibi simul vitam finire cupimus.”

6. Optata eveniunt: Philemon et Baucis nunc sacerdotes

7. in templo sunt et deos colunt.

8. Quodam die, dum ante templum stant,

9. ecce corpora eorum subito simul frondescunt.

10. Iupiter corpora in arbores mutat!

11. Arbores una stant et rami se tangunt.

12. Cum ventus folia movet, ét nunc folia susurrant: “Vale!”’

1 praemium beloning

vobis aan jullie

dare geven

2 mihi aan mij

quid wat?

optare wensen

3 diu lang, lange tijd

4 divitiae mv rijkdom, schatten

5 in templo novo in de nieuwe tempel

sacerdos, sacerdotes priester

simul tegelijk(ertijd)

vita (het) leven

finire beeïndigen

6 optatum wens

evenire uitkomen

7 colere 1 verzorgen 2 vereren

8 quodam die op zekere dag

dum terwijl

ante + acc. voor

templum tempel

stare staan

9 corpus, corpora lichaam

eorum hun

subito plotseling

frondescere bladeren krijgen

10 arbor, arbores boom

mutare veranderen (in + acc.)

11 una bij elkaar

ramus tak

se elkaar

tangere aanraken

12 cum wanneer

ventus wind

movere bewegen

folium blad

ét nunc ook nu nog;

susurrare fluisteren

vale vaarwel

Tekst 5.a Niobe beledigt Latona

1. Ecce venit Niobe! Irata feminis dicit:

2. ‘Quid video? Cur Latonae sacra facitis?

3. Cur Latonam colitis? Cur eam mihi praeferre audetis?

4. Mihi genus clarum est: Iupiter avus meus est et Tantalus pater.

5. Gentes Phrygiae me timent.

6. Amphion coniunx rex Thebarum est.

7. Ubique divitias in regia video.

8. Formosa sum.

9. Mihi septem filii et septem filiae sunt.

10. Fortuna mihi numquam nocere poterit!

11. Latonae duo liberi tantum sunt: Apollo et Diana.

12. Dea tamquam orba est. Ideo vobis suadeo:

13. domum redite et me pro Latona colite.’

14. Feminae ei parent et abeunt.

1 irata woedend

femina vrouw

2 cur waarom

sacrum offer

facere/io 1 doen 2 maken (hier: brengen)

3 praeferre verkiezen (boven + dat.)

4 genus, genera afkomst, geslacht

clarum beroemd

avus grootvader

meus mijn

5 gens, gentes volk

Phrygiae van Frygië

6 coniunx, coniuges 1 echtgenoot 2 echtgenote

Thebarum van Thebe

7 ubique overal

in regia in het paleis

8 formosa mooi

9 septem zeven

filius zoon

10 fortuna het lot

numquam nooit

nocere + dat. schaden

poterit (hij) zal kunnen

11 tantum slechts

duo twee

liberi mv kinderen

12 tamquam als het ware

orba kinderloos

ideo daarom

suadere aanraden

13 domum redite ga terug naar huis

pro in plaats van

14 parere + dat. gehoorzamen (aan)

abeunt zij gaan weg

Tekst 5.b Niobe gestraft

1. Septem sorores ante toros fratrum stant et lacrimant.

2. Sed Diana non dubitat et tela in sorores mittit.

3. Statim una puella clamat: ‘Ei mihi!’ et cadit.

4. Sex puellae fugere temptant, sed frustra,

5. nam Diana quinque puellas telis necat.

6. Nunc una tantum filia restat.

7. Niobe filiam ultimam protegere temptat et clamat:

8. ‘Desine, Diana! Ultimam filiam mihi relinque! Parce ei!’

9. Dum rogat, eheu, filia iam cadit.

10. Nunc dolet Niobe. Diu sedet inter exanimes filios et filias.

11. Non iam se movet. Paulatim in saxum vertitur.

12. Quodam die ventus saxum in patriam Niobes rapit.

13. Ibi nunc etiam saxum videre potes simile feminae.

14. Saxum aliquando ‘lacrimat’: lacrimae Niobes sunt.

1 torus lijkbaar

fratrum van hun broers

lacrimare huilen

2 dubitare aarzelen

telum pijl, werpspies

mittere zenden, schieten

3 una één

ei mihi wee mij

cadere vallen, dood neervallen

frustra tevergeefs

5 quinque vijf

telis met pijlen

necare doden

6 restare resteren

7 ultimam laatste

protegere beschermen

8 desinere ophouden

relinquere verlaten, achterlaten,overlaten

parcere + dat. sparen

9 rogare vragen

iam al, reeds

10 exanimes dood

11 non iam niet meer

se zich

paulatim geleidelijk, langzaamaan

saxum rots

vertitur zij verandert

12 quodam die op zekere dag

patria vaderland

Niobes van Niobe

13 etiam zelfs, ook

simile feminae in de vorm van een vrouw

14 aliquando soms

lacrima traan

Niobes van Niobe

Tekst 6.a Het misverstand

1. Ecce Pyramus venit. Circumspicit: ubi Thisbe est?

2. Vestigia leae in pulvere videt et horret.

3. Tum velamen cruentum Thisbes invenit.

4. Dum lacrimae oculos complent, dicit:

5. ‘O Thisbe, quid accidit? Ubique vestigia leae video.

6. Te autem non video, sed velamen tuum.

7. Mene exspectavisti et tum lea te necavit?

8. Eheu, cur parentibus non paruimus?

9. Cur domos reliquimus et huc venimus?

10. Cur sero veni? Mors tua mea culpa est.’

11. Tum velamen sustulit et ei oscula dedit.

12. Deinde ad arborem adiit. Non dubitavit,

13. sed gladium strinxit et se necavit.

1 circumspicere/io rondkijken

2 vestigium (voet)spoor

leae van een leeuwin

in pulvere in het stof

horrere huiveren

3 velamen sluier

cruentum bebloede

Thisbes van Thisbe

invenire vinden

4 oculus oog

complere vullen

5 accidit pf van accidere: gebeuren

leae van een leeuwin

6 tuum jouw

7 -ne niet vertalen

exspectare afwachten, wachten op

lea leeuwin

8 parentes (mv gr. 3) ouders

parentibus dat. mv.

parui pf van parere: gehoorzamen

9 reliqui pf van relinquere: verlaten, achterlaten

veni pf van venire: komen

10 sero te laat

mors, mortem (de) dood

tua jouw

mea mijn

culpa schuld

11 sustuli pf van tollere: optillen

osculum kus

dedi pf van dare geven

12 adii pf van adire gaan naar

13 gladius zwaard

strinxit hij trok

se zich

Tekst 6.b In de dood verenigd

1. Ibi Thisbe circumspiciebat et Pyramum quaerebat.

2. Subito corpus procul iacere vidit et appropinquavit.

3. Corpus Pyrami erat!

4. Velamen et gladium vidit et exclamavit:

5. ‘Pyrame, tua carissima Thisbe te vocat!

6. Cur te ipse necavisti? Egone causa mortis tuae fui?

7. Dum te exspecto, lea venit. Ideo in antrum fugi.

8. Aspice me! Vivo, lea me non necavit!

9. Pyrame, Pyrame, responde mihi!’ Thisbe semper exclamabat.

10. Pyramus autem ei non respondebat nec se movebat.

11. Tum Thisbe gladium e corpore Pyrami traxit et dixit:

12. ‘O parentes, amorem nostrum vetuistis,

13. sed mortem vetare non potuistis. Vos nunc rogo:

14. corpora nostra uno sepulcro condite.’

15. Deinde gladio Pyrami se necavit.

1 quaerere zoeken

2 procul in de verte

iacere liggen

3 Pyrami van Pyramus

4 velamen sluier

5 tua carissima jouw allerliefste

vocare roepen

6 ipse zelf

mortis tuae van jouw dood

fui pf van esse zijn

causa oorzaak, reden

7 lea leeuwin

antrum grot

fugi pf van fugere/io : vluchten

8 aspicere/io aanschouwen, zien

10 respondi pf van respondere : antwoorden

nec en niet

se zich

11 e corpore Pyrami uit het lichaam van Pyramus

traxi pf van trahere : trekken

dixi pf van dicere: zeggen

12 nostrum onze

vetui pf van vetare : verbieden

amor, amores liefde

14 nostra onze

sepulcrum graf

uno sepulcro in één graf

condere begraven, (ver)bergen

gladio Pyrami met het zwaard van Pyramus

Tekst 8.a De list van de Grieken

1. Graeci ingentem equum ligneum aedificaverunt.

2. Viris eum compleverunt et in ora pro Troia reliquerunt.

3. Deinde nocte ab ora navigaverunt

4. et prope Troiam in insula Tenedo se occultaverunt.

5. Troiani, dum postero die de muris spectant,

6. nec Graecos, nec naves viderunt, modo equum ligneum!

7. Cito portas aperuerunt et e Troia ad equum cucurrerunt.

8. Mirati sunt. Quid equus in ora vult?

9. Alii clamabant ‘equum flammis delete’, alii ‘eum in urbem trahite!’

10. Dum Troiani dubitant, Laocoon sacerdos cum filiis venit.

11. Ut equum vidit, exclamavit:

12. ‘Miseri Troiani, nolite equo credere!

13. Timete et Graecos et dona Graecorum,

14. nam dona eorum numquam dolis carent.’

15. Sed eheu, Troiani ei non crediderunt.

1 Graecus Griek

ingentem heel groot

ligneum houten

aedificare bouwen

2 vir (groep 2) man

complere vullen

in + abl. in, op

ora kust

pro + abl. voor

Troia Troje

3 nocte abl. ev van nox

a(b) + abl. van(af)

navigare varen

4 prope + acc. dichtbij

Tenedo Tenedus

se zich

occultare verbergen

5 Troianus Trojaan

postero die de volgende dag

de + abl. vanaf

murus muur

spectare kijken

6 navis, naves schip

modo slechts

7 cito bijw. snel

ad + acc. naar

porta poort

aperui pf van aperire: openen

e(x) + abl. 1 uit 2 sinds

cucurri pf van currere: rennen

8 mirati sunt ze stonden verbaasd

vult betekent

9 alii ... alii sommigen ... anderen

flamma vlam, vuur

delere vernietigen

urbs, urbes stad

10 cum + abl. (samen) met

11 ut + pf zodra

12 miseri ongelukkige

nolite je moet niet

credere + dat. geloven, vertrouwen

13 et ... et zowel ... als

donum geschenk

Graecorum van de Grieken

14 dolus list

eorum van hen, hun

carere + abl. vrij zijn van, missen

15 credidi pf van credere: geloven

Tekst 8.b De Grieken nemen Troje in

1. Nox erat. Troiani dormiebant. Aeneas quoque dormiebat.

2. Ecce in somno Hector ei apparet et dicit:

3. ‘Tu, Aenea, fuge! Hostis habet muros!

4. Armis Troiam servare non iam poteris! Fuge et Penates Troiae

5. serva et auxilio deorum novam Troiam conde.’

6. Aeneas statim experrectus est. Cito e lecto surrexit et foras iit.

7. Ibi spectaculum dirum vidit: ubique Graeci Troianis

8. instabant telis et gladiis: Troiani per vias currebant,

9. feminae clamabant, liberi lacrimabant: it clamor caelo.

10. Aeneas arma cepit et per turbam ad regiam cucurrit.

11. Ibi Priamus rex et uxor et filiae pavidae in ara sedebant.

12. Unus ex filiis ad aram fugere temptabat, sed frustra:

13. ante oculos parentum Graeci eum gladiis necaverunt.

14. Aeneas horruit, ut vidit. Deis parere et e Troia fugere statuit.

1 Aeneas Aeneas

2 somnus slaap

Hector Hector

apparere verschijnen

3 Aenea vocativus

hostis, hostes vijand

habere hebben, houden

4 arma (mv groep 2) wapens

poteris jij zult kunnen

Penates (mv groep 3) Penaten (huisgoden)

Troiae van Troje

5 auxilium hulp

deorum van de goden

novam nieuw

condere 1 (op)bergen 2 stichten

6 experrectus est werd wakker

lectus bed

surrexi pf van surgere: oprijzen, opstaan

foras naar buiten

ii pf van ire: gaan

8 spectaculum dirum afschuwelijk schouwspel

instare + dat. achterna zitten

via weg, straat

9 clamor, clamores geschreeuw, kreet

caelo naar de hemel

10 cepi pf van capere/io: nemen

turba menigte

ad + acc. 1 naar, tot aan 2 bij

regia paleis

11 pavidae bang

ara altaar

12 unus ex filiis één van hun zonen

13 parentum van zijn ouders

14 horrui pf van horrere: huiveren

statui pf van statuere: besluiten

Tekst 9.a Dido vertelt

1. ‘Olim cum marito Sychaeo in Phoenicia vivebam, ubi frater meus

2. rex erat. Quodam die, dum Sychaeus deos colit, frater eum

3. ante aram gladio necavit. Deinde et corpus et scelus occultavit.

4. Interea ego valde dolebam. Ubi erat maritus Sychaeus?

5. Saepe fratrem adibam et dicebam: “O frater, dic mihi,

6. Sychaeumne vidisti? Domum non rediit.”

7. Frater autem semper respondebat: “Cara Dido, noli lacrimare;

8. coniunx tuus mox redibit.” His verbis me diu decepit.

9. Quadam nocte, dum dormio, umbra Sychaei mihi apparuit et dixit:

10. “Dido cara, frater tuus me auri causa necavit.

11. Frustra, nam ego aurum iam antea in terra condideram.

12. Nunc iste in animo habet te quoque necare.

13. Tu effode aurum e terra et cum sociis in Africam fuge!”

14. Deinde umbra mihi locum monstravit, ubi aurum condiderat.

15. Postero die statim aurum effodi et cum sociis huc fugi.

16. Iarbas rex mihi locum dedit, ubi nunc urbem novam aedificamus.’

1 olim vroeger, eens, ooit

maritus echtgenoot

Phoenicia Foenicië

meus mijn

2 quodam die p een dag

3 scelus, scelera misdaad

4 interea intussen

valde zeer, heel erg

6 domum naar huis

7 cara lief

Dido, Didonem Dido

noli je moet niet

8 tuus jouw

mox weldra, spoedig

redibit zal terugkeren

his deze

verbum woord

decepi pf van decipere/io: bedriegen

9 quadam nocte op een nacht

Sychaei van Sychaeus

10 auri causa om mijn goud

11 aurum goud

antea eerder

condidi pf van condere: 1 stichten 2 (ver)bergen, begraven

12 iste die schurk

habere in animo van plan zijn

13 effodere opgraven

socius bondgenoot, vriend

Africa Afrika

14 monstrare tonen

15 postero die de volgende dag

16 Iarbas Jarbas

17 novam nieuw

Tekst 9.b Dido vraagt Anna om raad

‘Anna soror, totam noctem dormire non potui.

Semper de Aenea cogitabam.

Adeo ille animum meum forma et verbis movit.

Quid nunc faciam? Umbram Sychaei laedere nolo.’

Anna respondit: ‘Cara Dido, cur adeo doles?

Rex Iarbas te in matrimonium ducere cupiebat,

sed tu nubere nolebas!

Nunc Aeneas Troianus verbis animum tuum cepit!

Cur non gaudes amore novo?

Num semper sine marito et liberis vitam agere vis?’

His verbis Anna animum Didonis placabat.

Deinde regina Aeneam media per moenia Carthaginis

ducebat et laeta ei urbem ostendebat.

Sed Aeneas dolebat: patriam desiderabat.

Dido quidem urbem novam aedificabat, sed ubi sibi

Troia nova erat?

1 totam (ge)heel

potui pf .v. posse : kunnen

2 de + abl. 1 vanaf 2 over

3 adeo zo(zeer)

ille hij

animus hart

meum mijn

forma gestalte, uiterlijk

4 faciam ik moet doen

Sychaei van Sychaeus

5 cara lief

6 matrimonium huwelijk

ducere leiden, voeren

7 nubere trouwen (van de vrouw)

8 tuum jouw

9 gaudere 1 blij zijn 2 zich verheugen over (+ abl.)

amore novo (abl.) een nieuwe liefde

10 num toch niet? leidt vraagzin in

sine + abl. zonder

agere 1 voeren 2 leiden

11 his deze

Didonis van Dido

placare kalmeren

12 media per midden over

moenia (mv groep 3) (stads)muren

Carthaginis van Carthago

13 laeta blij

ostendere tonen

14 desiderare 1 missen 2 verlangen naar

15 quidem weliswaar, echter

sibi voor hem

novam nieuw