TEKSTİLDE ÇEVRE - greenpoint.com.trgreenpoint.com.tr/uploads/docs/192015Ig3Lc4.pdf · katmandır. Stratosfer tabakası i erisindeki kloroflorokarbon (CFC) gazları yüksek enerili

ULUDAĞ TEKSTİL İHRAÇATÇILARI BİRLİĞİ

TEKSTİLDE ÇEVRE

Temiz Üretim

Uygulamaları

Yaşam Döngüsü

Değerlendirmesi

(LCA)

Enerji

Verimliliği

Ekolabel

Sürdürülebilir

Üretim

Çevresel

Etkiler

TEKSTİLDE ÇEVRE

“TEKSTİL TERBİYE SEKTÖRÜNDE TEMİZ ÜRETİM İÇİN ÖRNEK

MODELLERİN OLUŞTURULMASI” PROJESİ

TEKNOLOJİK DEĞERLENDİRME RAPORU


OCAK 2014ISBN

978-605-85527-3-9

BUTEKOMBursa Teks�l & Konfeksiyon

Ar-Ge Merkezi

Proje Yürütücüsü, EditörŞengül TEKE, Teks�l Yüksek Mühendisi

Proje DanışmanlarıProf. Dr. Şule ALTUN

Bursa Teknik Üniversitesi, Rektör YardımcısıProf. Dr. Mehmet KANIK

Uludağ Üniversitesi Teks�l Mühendisliği, Bölümü Öğre�m Üyesi

Proje EkibiAli RÜZGAR, Teks�l Mühendisi

Miray GÜNAY, Çevre MühendisiA�ke KÖKEN, Teks�l Yüksek MühendisiSeda GÜNEY, Çevre Yüksek Mühendisi

Elif Gamze TAŞKIN, Çevre Yüksek MühendisiNejla DEĞİRMENCİ, Kimyager

Kitabı HazırlayanlarElif Gamze TAŞKIN, Çevre Yüksek Mühendisi

Seda GÜNEY, Çevre Yüksek Mühendisi

Yayın Sahibi İle�şim AdresiUludağ İhracatçı Birlikleri

Bursa Teks�l ve Konfeksiyon, Teknoloji, Eği�m, Araş�rma, Danışmanlık ve Enerji Verimliliği Hizmetleri Limited Şirke�

Organize San. Bölg., Kahverengi Cad., No:11, 16140 Nilüfer/BURSA

www.butekom.org

Tel: 0.224 219 10 00 – 1450Faks: 0.224 219 10 31

Editöryal Üre�m ve Yapımwww.akmat.com.tr

Bu eserin telif hakkı Bursa Teks�l ve Konfeksiyon AR-GE Merkezi'ne ai�r. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine göre Bursa Teks�l ve Konfeksiyon AR-GE Merkezi' nden izin alınmadan bu eserin herhangi bir bölümü veya tamamı ik�bas edilemez, fotokopi veya diğer herhangi bir suretle çoğal�lamaz, basılamaz ve dağı�lamaz.

Baskı YeriAkmat Akınoğlu Matbaacılık A. Ş.Organize Sanayi BölgesiAli Osman Sönmez Bulvarı2. Sokak No:1 PK. 16159 Nilüfer / BURSATel : 0224 243 29 29 pbxFaks : 0224 242 51 00www.akmat.com.tr


1

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

1

İçindekiler brahim B RKAY 3

Ahmet AKDA 5

engül TEKE 6

KISALTMALAR 8

TANIMLAMALAR 9

G R 12

1. DÜ YA TEKST L SEKTÖRÜ DEK GELECEK EDEFLER 14

2. TEKST L SEKTÖRÜ Ü ÇEVRESEL PROBLEMLER 14

2.1. Katı Atıklar 15

2.2. Sıvı Atıklar 15

2. . Gaz Atıkları 15

2.4.Gürültü Kirliliği 16

2.5. Koku Problemi 16

. TEKST LDE E ERJ ve S TÜKET M 17

4. ÜLKEM DE TEKST L SEKTÖRÜ E YG LA A ÇEVRESEL DÜ E LEMELER 21

5. TEKST L SEKTÖRÜ E YG LA A ÇEVRESEL ÇAL MALAR 23

5.1.Temiz Üretim 23

5.2. Ekolojik Etiketler 25

5. . YDD (Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi - Life Cycle Assesment) 28

. “TEKST L TERB YE SEKTÖRÜ DE TEM ÜRET M Ç ÖR EK MODELLER OL T R LMAS ” PROJES SO Ç RAPOR 32

.1. Pro e Kapsamında Ger ekleştirilen Temel Faaliyetler 34

2

TEKSTİLDE ÇEVRE

2

6.2. Elde Edilen Genel Sonuçlar 34

6.3. MODEL UYGULAMALARI 38

6.3.1. MODEL 1 38

6.3.2. MODEL 2 42

6.3.3. MODEL 3 45

6.3.4. MODEL 4 49

6.3.5. MODEL 5 53

6.3.6. MODEL 6 57

7. KAYNAKLAR 60

3

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

3

İbrahim BURKA

UTİB önetim Kurulu Başkanı BUT K M önetim Kurulu Başkanı

Değerli Dostlar, Bilindiği üzere, B TEKOM un hedefi Bursa da Tekstil, azır Giyim ve Konfeksiyon firmalarının yenilik i ve teknik tekstillere yönelik ürünlerin üretilmesinin sağlanması ve katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesi, üretim verimliliğinin arttırılması, paydaşlar arasında gerekli eğitim, işbirliği, koordinasyon ve iletişimin zamanında ger ekleşmesini sağlamaktır. Ayrıca sektörde B TEKOM un görevi gündem konularda yaptığı AR-GE faaliyetleri er evesinde Bursa ve evresindeki tüm tekstil ve hazır giyim işletmelerini aydınlatmaktır. Bu er evede, B TEKOM hedeflerini ger ekleştirmek i in 201 yılı itibariyle Tekstil AR-GE ve yenilik ilik alışmalarına ciddi anlamda hız kazandırmıştır.

B TEKOM 201 yılında T B ile birlikte ger ekleştirdiği, sektörel etkisi olduk a yüksek olan “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin Oluşturulması” adlı KOSGEB pro esini tamamlamış bulunmaktadır. KOSGEB pro esinin ıkış noktasının en önemli sebepleri ülkemizde AB ye giriş öncesi uyum ve tekstil sektörünü önemli öl üde etkileyen uygulamalardan biri olan Çevre ve

ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan ve uygulama zorunluluğu olan, 14 Aralık 2011 tarihli “Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği” dir. Tebliğde ele alınan temel konular, terbiye işletmelerindeki üretimin evreye olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, hammadde ve enerji

4

TEKSTİLDE ÇEVRE

4

verimliliğinin arttırılması ve “Temiz Üretim” teknolo ilerinin kullanılmasıdır. Bu tebliğ ile işletmelerde MET (Mevcut En yi Teknikler) in belirlenmesi ve 2014 yılı sonuna kadar uygulanması esastır.

Bu kapsamda ülke ıkarları a ısından hedeflenen noktaya ulaşmaya katkı sağlamak amacıyla “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin Oluşturulması” adlı KOSGEB pro esini yürüten T B ve B TEKOM sektördeki farkındalığı oluşturmuştur. Yapılan pro e kapsamında gerek doğrudan faydalanan Model Firmalar gerekse diğer firmalara ciddi kazan lar sağlamıştır. Buna en güzel somut örneklerden birisi “Tekstilde Çevre” konulu kitap ıktır. Bu kitap ık pro e sonu larının firmalar tarafından faydalanmasına “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin Oluşturulması” pro esi sektörün geleceğine yön verecek önemli bir pro e olarak B TEKOM sektöre sunulmuştur.

Pro eler üreten, sektörü yönlendiren ulusal ve uluslararası alanda başarılı sektörel bir Ar-Ge Merkezi modeli olan B TEKOM, konusunda liderlik görevi üstlenmiş bir merkezdir. Bu başarıların artarak devamı i in de sizlerin değerli fikirlerinize ve katılımlarınıza her zaman ihtiyacımız var.

Sizlere faydalı olacağına inandığım bu alışmaya katkı koyan herkese teşekkür eder, işlerinizde başarı ve kolaylıklar dilerim.

5

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

5

Ahmet AKDA KOSGEB Bursa Hizmet Merkezi Müdürü

ludağ Tekstil hracat ılar Birliği ( T B) tarafından KOSGEB Bursa izmet Merkez Müdürlüğü müze 2012 yılında “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin Oluşturulması” başlıklı pro e i in destek başvurusu yapılmış ve yaklaşık 19 ay süren bu alışmanın büt esi kurumumuz tarafından da desteklenmiştir.

Pro enin ana ıkış noktası Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Tebliği nin Terbiye şletmeleri tarafından doğru ve zamanında uygulanmasına yardımcı olmak ve tebliğin ülke ıkarları a ısından hedeflerine ulaşmasına katkı sağlamak olup bu ama doğrultusunda, pro e sürecinde ge en süre boyunca; tekstil sektöründe bilgilendirme eğitimleri düzenlenmiş ve se ilen pilot firmalarda uygulama alışmaları yapılmış, tekstil sektörü i in örnek uygulama modelleri oluşturulmuştur. Tekstil sektörünün ülkemizde başkenti olan Bursa mızda sektörün önemli bir ihtiyacına hizmet ettiğine inanıyoruz.

KOB lerimizin eksiklerini giderme ve onlara yeni ufuklar a mak, bölgesel ve sektörel ihtiya ların karşılanması amacıyla, Meslek Kuruluşları tarafından hazırlanacak bu gibi pro elere KOSGEB in destekleri artarak devam etmektedir.

Yaklaşık 2 yıl gibi uzun bir süreyi kapsayan bu pro eyi ger ekleştiren T B i tebrik eder alışmanın sonu larının tüm sektöre katkı sağlamasını temenni ederiz.

6

TEKSTİLDE ÇEVRE

6

engül T K

roje ürütücüsü Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar- e Merkezi Müdürü

Değerli Sektör Temsilcileri,

Bildiğiniz üzere Tekstil ve azır Giyim sektörleri, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınma sürecinde önemli rol oynayan bir sanayi dalıdır ve sanayileşme sürecinin ilk başladığı sektörlerden birisidir. Son yıllarda gelişen teknolo iyle birlikte pek ok sektörde olduğu gibi tekstil sektöründe meydana gelen gelişmeler de evresel problemlerin artışında büyük rol oynamaktadır.

200 yılında siz değerli sektör temsilcilerimizin ortak kararları doğrultusunda kurulan B TEKOM, 2010 yılında sektöre yönelik “Verimlilik ve Çevre” alışmalarına başlamıştır. T B ve BEBKA (Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma A ansı)

destekli yapılan ilk alışmada firmalarda Yaşam Döngüsü Değerlendirmeleri (LCA) yapılmış ve ECOLABEL konusunda firmalara yol haritası ıkarılmıştır. Bu pro enin ıktıları üzerine KOSGEB destekli pro e başlamıştır.

“Tekstil Terbiye ektöründe Örnek Modellerin luşturulması pro esi öncü bir alışma olmayı hedeflemiştir. Yapılan alışmalar, Tekstil ve Konfeksiyon

sektöründe “Temiz Üretim” konusunda farkındalık oluşturma, bilin lendirme sağlama, model uygulamalar yapma ve bu örnek uygulamaları sektöre aktarma olarak ger ekleşmiştir. Pro e süresince hedeflenen faaliyetlerin tümü ger ekleştirilmiş, özellikle model firma uygulamalarında beklenen değerlerin de

7

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

7

üzerinde kazanımlar sağlanmıştır. Bu pro e gösterilmesi hedeflenen iki temel olgu ok a ık bir şekilde elde edilen sayısal verilerle sağlanmıştır.

Tekstil sektöründe ger ekleştirilen üretim faaliyetlerinde yapılabilecek bir ok

maliyet gerektirmeyen alışma ile ener i, su ve kimyasal verimliliği sağlanabilmektedir. Bunun i in ilk etapta sadece prosesleri uygun bir yöntem ile analiz etmek, prosesin girdi ve ıktılarını iyi tanımlamak ve hedeflenen ürünler doğrultusunda sadece prosesleri revize etmek gerekmektedir.

Tüm dünyada güncel olan “Sürdürülebilir Üretim” kavramı aslında, firmalar i in bir tehdit değil aksine bir fırsattır. Pro e kapsamında yapılan evre temelli alışmalar ile elde edilen ener i, kimyasal ve su verimliliğine dair değerler

doğrudan üretim maliyetlerini etkilemektedir. Ger ekleştirilen pro e sayesinde “Tekstilde Çevre” konulu bir kitap ık sektöre kazandırılmıştır. Bu kitap ık pro e sonu larının firmalar tarafından faydalanmasına olanak sağlayacaktır ve bu konuda tüm bilgilere ulaşmalarını sağlayacak bir referans olacaktır. Öte yandan bu konuda yetişmeleri desteklenen uzmanlar da ülkemiz i in kazan tır. BUTEKOM dinamik alt yapısı ile siz sektör paydaşlarına katkıda bulunacak pro eler üretmeye ve öncülük etmeye devam edecektir. Ortak başarılarımızın devamı i in siz sektör temsilcilerimizin desteklerinin her zaman yanımızda olacağından asla şüphemiz yoktur. Sektöre özel bir kaynak olacak, bu değerli alışmayı hazırlayan ekibimize ve hazırlanmasına katkı koyan herkese teşekkür eder ve alışmanın sizlere faydalı olmasını dileriz.

8

TEKSTİLDE ÇEVRE

8

KISALTMALAR

VOC ucu Organik Bileşik

YDD Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi

CO Karbonmonoksit

SO2 Kükürtdioksit

NOX Azot oksitler (Nitrojen oksitler)

TÜ K Türkiye statistik Kurumu

BO Biyolo ik Oksi en htiyacı

AOX Adsorblanabilen Organik Halojenler

KO Kimyasal Oksi en htiyacı

MET Mevcut En yi Teknikler (Best Available Techni ues – BAT)

UNEP Birleşmiş Milletler Çevre Programı ( nited ations Environment Programme)

KOSGEB Kü ük ve Orta Öl ekli şletmeleri Geliştirme ve Destekleme daresi Başkanlığı

T B ludağ Tekstil hracat ıları Birliği

BUTEKOM Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi

CFC Kloroflorokarbon

AB Avrupa Birliği

9

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

9

TANIMLAMALAR

aşam Döngüsü Değerlendirmesi: Bir ürün, proses veya hizmetin üretilmesi ya da sunulması sırasında kullanılan ener i, hammadde, kimyasal, su vs. girdilerin tümüne bağlı olarak meydana gelen atıkların ve emisyonların hesaplanmasını, buna bağlı olarak iyileştirmelerin yapılması ve doğal kaynak tüketiminin azaltılması konusunda fırsat yaratan bilimsel bir analiz metodudur.

Envanter Analizi: Kütle ve ener i dengesinin kurulması esasına dayanır. Yaşam döngüsü sistem sınırları i erisindeki tüm aşamalara ait materyal tüketim ve oluşan atıkların eşitlerinin ve miktarlarının belirlenmesini ifade eder.

Fonksiyonel Birim: YDD alışması sırasında yapılacak hesaplamaların hangi birim değer üzerinden yapılacağını netleştirmek ve alışma sonu larını bu birim ile ilişkilendirmek üzere alışmanın ama ve kapsamının belirlenmesi aşamasında tanımlanan birimdir. (1 kg kumaş, 1 adet gömlek, 1 ton pamuk vs. gibi)

Normalizasyon: Oluşan evresel etkileri kendi aralarında mukayese edebilme olanağı sağlamak ve bir sonraki aşama olan ağırlık öl me sistemine altyapı oluşturmaktır.

Kümülatif nerji: Bir ürünün üretilmesi i in kullanılan giderlerin (doğalgaz, ambala malzemesi, kimyasallar vs.) üretimi i in gerekli ener iyi de dahil ederek, evresel etkileri öl ülen ürünün üretimi i in gereken toplam ener inin öl ümünü

ifade eder. Ama ürünün bütünüyle ener i ihtiyacını öl mektir.

Akarsu Ekotoksisitesi: Akarsularda eşitli nedenlerle ekosistemin bozulması olayıdır.

Asidifikasyon: Başta fosil yakıtları yakmak suretiyle salınan karbondioksitin denizlerde özünmesiyle meydana gelen sürece denmektedir.

Deniz Ekotoksisitesi: Denizlerde yaşayan canlılar üzerinde ani veya gecikmeli olarak zararlı etkiler gösteren veya ölümcül risk taşıyan maddelerin deniz ekosistemini bozması olayına denir.

10

TEKSTİLDE ÇEVRE

10

Fotokimyasal Oksidasyon: Atmosferdeki tepkimeler sonucu hidrokarbonların, nitrooksitlerin ve benzeri kimyasal yapıların güneş ışığının etkisiyle durgun havada sis ve farklı zararlı bileşikler oluşturmasıdır.

Karasal Ekotoksisite: Karada yaşayan canlıların yaşamsal faaliyetlerini etkileyen veya ölümlerine neden olabilecek öl ekteki faaliyetlerden kaynaklanan olaylara denir.

Karbon Ayakizi: Bir ürün veya hizmetin yaşam döngüsü boyunca neden olduğu sera gazı salınımını karbondioksit (CO2) eşdeğeri olarak ifade eden yaklaşımdır.

Küresel sınma tkisi: nsanların eşitli aktiviteleri (sanayinin artışı, ormansızlaşma vb.) ile atmosfere salınan ve sera etkisi yaratan gazların (karbondioksit, metan ve su buharı), yeryüzündeki ve atmosferin alt tabakalarındaki ortalama sıcaklıklarda artışa neden olması olayıdır.

zon Tabakasının İncelmesi: Ozon, atmosferde en yoğun olarak, troposfer ve stratosfer tabakaları olmak üzere iki ayrı tabakada ve ayrı şekilde bulunmaktadır. Ozon tabakası dünyamız üzerinde koruyucu ve düzenleyici iki ayrı işleve sahip bir katmandır. Stratosfer tabakası i erisindeki kloroflorokarbon (CFC) gazları yüksek ener ili güneş ışınları ile karşılaştıklarında ozon moleküllerini par alaması nedeniyle ozonun yoğunluğu azalır ve güneş radyasyonunun zararlı etkilerinin yeryüzüne kadar ulaşmasına neden olur. Bu olay ozon tabakasının incelmesi olarak adlandırılmaktadır.

Ötrofikasyon: Göl gibi herhangi bir büyük su ekosisteminde, eşitli nedenlerle besin maddelerinin büyük oranda oğalması sonucu alg ve sucul bitkilerin varlığının aşırı şekilde artmasıdır.

Temiz Üretim: Bütünsel önleyici bir evre strate isinin ürün, hizmet ve üretim süre lerine sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve evre üzerindeki risklerin azaltılmasıdır.

Mevcut n İyi Teknikler: Kirliliğin ve bütün olarak evre üzerindeki etkilerin önlenmesi, bunun mümkün olmadığı yerlerde de en aza indirilmesi amacıyla tasarlanmış emisyon deşar sınır değerlerine prensipte temel sağlamak üzere belirli tekniklerin uygulanabilirliğini gösteren, faaliyetlerin ve işletim yöntemlerinin geliştirilmesi sırasındaki en etkin ve ileri aşamadır.

11

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

11

Uçucu rganik Bileşikler: Alifatik veya aromatik yapıda, kaynama sıcaklığı 250°C'ye kadar olan ve atmosferik fotokimyasal reaksiyon ile hava kirliliğine neden olan hidrokarbonlardır.

Sera Etkisi: Dünya; üzerine düşen güneş ışınlarından ok, dünyadan yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve su buharı olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır. şınların bu gazlar tarafından tutulmasına da sera etkisi denir.

12

TEKSTİLDE ÇEVRE

12

GİRİ Tekstil ve hazır giyim sektörleri, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınma sürecinde önemli rol oynayan bir sanayi dalıdır ve sanayileşme sürecinin ilk başladığı sektörlerden birisidir. Tekstil ve hazır giyim sektörü ülkemiz ekonomisinin de lider sektörlerinden birisi olup, ihracat gelirlerinin 22, sına tekabül etmektedir. Sektörde yaklaşık 2 milyon kişi alışmakta olup, Türkiye nin en büyük istihdam grubunu temsil etmektedir [1]. Tekstil sektörünün ülkemiz sanayisindeki payı (endüstriyel üretimin 1 , ü ve sanayi istihdamının ü te biri) dikkate alındığında, yapılacak alışmaların doğrudan ülkenin sürdürülebilir kalkınmasına katkıda bulunacağı ok nettir. Son yıllarda gelişen teknolo iyle birlikte pek ok sektörde olduğu gibi tekstil sektöründe meydana gelen gelişmeler de evresel problemlerin artışında büyük rol oynamaktadır. Tekstil endüstrisinde başlıca evresel etki, kimyasal yükleri yüksek miktarlarda olan suyun alıcı ortamlara deşar edilmesiyle kendini göstermektedir. Diğer önemli unsurlar, ener i tüketimi, hava kirliliği, katı atık ve koku oluşumudur. Tekstil ve hazır giyim sektörüyle ilişkili evresel meseleler; doğal liflerin yetiştirilmesinde kullanılan ila lar ve sentetik liflerin üretimindeki emisyonlarla başlamaktadır. Bu andan itibaren, lifleri işleyerek nihai tekstil ürününe ulaşmak i in binlerce farklı kimyasal kullanılarak bir dizi işlem uygulanır. Tekstil ve hazır giyim sektörüyle ilişkili evre sorunları tipik olarak arıtılmamış sıvı atıkların boşaltılmasından kaynaklanan su kirliliğiyle bağlantılı olanlardır. Yıkama işlemlerinden kaynaklanan sıvı atıklar, lifler ve gres gibi azımsanmayacak düzeyde organik ve askıda kirlilik yükü barındırmaktadır. Sıvı atıklar genellikle sıcak, alkali ve keskin kokuludur ve boyama işlemlerinde kullanılan kimyasallar ile boyanmıştır. Boşaltılan

13

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

13

kimyasalların bir kısmı zehirlidir ve sulardaki özünmüş oksi en miktarını azaltabilir, su yaşamını tehdit edebilir ve akıntı yönündeki genel su kalitesini düşürebilir. Tekstil ve hazır giyim sektörü i erisinde eşit derecede önemli ve ilgili diğer sorunlar arasında alışma alanı güvenliğinin yanı sıra emisyonlar, özellikle

ucu Organik Bileşikler (VOC) ve aşırı gürültü veya koku bulunmaktadır [2]. Bu doğrultuda sürdürülebilir kalkınmanın devam ettirilmesi i in gerekli politika ve tedbirler, ülkemizde uzun süredir hassasiyetle uygulanmaktadır. Son yıllarda iklim değişikliğinin daha da hissedilir boyutlara ulaşması ile ener i, ekonomi ve evre konuları birlikte değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu istikamette Türkiye nin başlıca politika ve önlemleri ener i, sanayi, ulaştırma, tarım, atık, ormancılık, tekstil gibi sektörel alanlarda odaklanmaktadır . Ülkemizde, tekstil sektörüne yönelik yapılan bu alışmalardan biri de Çevre ve

ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan, 14 Aralık 2011 tarihli “Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği” dir (Sayı: 2 142). Tebliğde ele alınan temel konular, terbiye işletmelerindeki üretimin evreye olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, hammadde ve ener i verimliliğinin arttırılması ve “Temiz Üretim” teknolo ilerinin kullanılmasıdır. Bu tebliğ ile işletmelerde MET (Mevcut En yi Teknikler) in belirlenmesi ve 2014 yılı sonuna kadar uygulanması esastır 4 .

14

TEKSTİLDE ÇEVRE

14

1. DÜ A T K Tİ KTÖRÜ D Kİ GELECEK H D Rİ Sürekli gelişmekte olan tekstil endüstrisi ihtiya lar doğrultusunda gelişmektedir. Dünyada tekstildeki üretim artışı beklentisinin yanı sıra evreye duyarlı üretim teknolo isi de dikkatleri üzerine ekmektedir. Bu kapsamda yapılması gereken en önemli adım tekstilde temiz üretim ya da diğer adıyla Eko-verimlilik alışmalarını geliştirmek ve öncelikli kılmaktır. Avrupa ülkeleri bu konuyu yasal bir yaptırım yerine kalite standardı olarak uygulamaktadır. Bu kapsamda tekstil ve hazır giyim sektörünün geleceği i in Avrupa Teknolo i Platformunun “Avrupa da Tekstil Araştırmaları ve Yeniliğin Geleceğini Planlamak” başlıklı uluslararası sempozyumda tekstilin geleceği hakkında bir takım öngörülere varılmıştır.

AB ülkelerinin tekstil sektörünü geleceğe yönelik olarak araştırma ve yenilik alt yapısını gü lendirmek ve işbirliklerini artırmak suretiyle yeniden yapılandırma alışmaları devam etmektedir. Bu yeni yapılanmada yaşam kalitesini arttırmayı ve evresel sorunları özmeyi hedeflemektedir.

Bu programda nanoteknolo i, gelişmiş materyaller, mikro ve nano elektronikler, biyoteknoloji gibi gelişmiş üretim yöntemlerine aynı zamanda üretilen ürünlerin tekrar kullanılabilirliği üzerinde durulmuştur.

Doğal kaynakların hızla tükenmekte olduğu ve bundan dolayı sürdürülebilir hammadde kullanımının ön plana ıkması gerekmektedir.

20 0 yılında yeryüzünde daha iyi bir yaşam i in tekstil materyalinin önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir. Gelecekteki tekstil sanayi a ısından hammaddeler, üretim işlemleri ve iş modelleri anlamında sürdürülebilirlik ve geri dönüşüm öne ıkmaktadır [5].

2. T K Tİ KTÖRÜ Ü R R B M Rİ Tekstil sektöründe oluşabilecek evresel problemlerin önemli öl üde kaynağı, tesiste kullanılan su, özücüler, boyalar ve tüketilen ener idir. Bu gruplamaya göre tekstil sektöründe üretim esnasında oluşan atıkları katı atıklar, sıvı atıklar ve gaz atıklar olmak üzere ü ana başlık altında inceleyebiliriz.

15

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

15

2.1. Katı Atıklar Üretimde farklı işlemlere katkı sağlayan veya üretim artığı olarak ortaya ıkan katı atıklar oğunlukla geri dönüşümlüdür. Bunlar pamuklar, sentetik ve diğer elyaf ve kumaşlardır. Geri dönüşümlü olmayanlar ise; hurda ıskarta par a zımpara ve şardon elyaf, deneme amacı ile boyanmış bez par aları, kağıt ve diğer laboratuvar malzemeleridir. 2.2. ıvı Atıklar Başlıca sıvı atıklar, üretimde kullanılan boyama maddeleri sonucunda atık sulara verilen boya maddeleridir. Özellikle terbiye işletmelerinde yapağı ve ipliklerin yıkanması, ağartma, boyama ve son ürünlerin yıkanması gibi işlemlerin başından sonuna kadar yüksek hacimlerde su kullanılmaktadır. Ayrıca, tekstil fabrikalarında daha düşük maliyetli olan nehir, göl ve kuyu sularının da ek kaynak olarak kullanımı yaygındır. Bu nedenden dolayı oluşabilecek öncelikli evresel problemler deniz ve akarsu yaşamlarının tehdit edilmesi, doğal kaynakların tüketilmesi, ötrofikasyon, asidifikasyon, insan sağlığına etkileri şeklinde sınıflandırılabilir.

2.3. az Atıkları Tekstil sektöründe yakıt olarak oğunlukla LPG ve fuel-oil kullanılmaktadır. Tekstil sanayi baca gazı emisyonunda CO, SO2, NOX, aldehitler ve tozlar bulunmaktadır. Filtre sistemi baca gazında bulunan SO2 gazının gaz fazından alınarak sıvı fazına ge irilmesi

prensibine dayanır. Burada yüksek islilik ortaya ıkar bunu önlemek i in bu gazlar kurum tutucudan ge irilip atmosfere verilir. Tekstil sanayinde baca gazlarına karşı mutlaka filtre sistemi bulunmalıdır. Ülkemizde tekstil endüstrisinde entegre olmayan tesislerin oğunda baca sisteminde fiziksel ve kimyasal arıtma yapabilecek özellikte filtre sistemi bulunmamaktadır [7].

16

TEKSTİLDE ÇEVRE

16

2.4. ürültü Kirliliği Tekstil fabrikalarında gürültü etkisi genellikle tüm işlemlerin kapalı binalar i erisinde ger ekleştirilmesi nedeniyle evreye herhangi bir etkisi olmamakla birlikte, üretim esnasında alışan makine ve ekipmandan kaynaklanan i mek n gürültüsü oluşmakta ancak bu durum ok sıkıntı yaratan bir husus olmamakta, tesislerde modern teknolo iler kullanılmadığında istenmeyen etkilere neden olabilmektedir [8]. şletmelerde alışan kişilerde özellikle örme ve dokumanın yapıldığı yerlerde gürültü kirliliğine bağlı olarak işitme kayıpları yaşanmaktadır. Bu kayıp kimi zaman 0 ler civarına ulaşmaktadır. 2.5. Koku Problemi Önemli evresel problemlerden biri de kokudur. Koku problemin ana nedenlerini ü e ayırmak mümkündür. 1. Düzensiz veya vahşi öp depolama alanlarından kaynaklanan koku problemleri 2. Arıtılmamış atık suların yarattığı koku problemleri,

. ava kirliliğine bağlı koku problemleri Koku probleminin üretimde başlıca kaynakları; tekstil ürünlerinin kasar, boyama ve baskı işlemlerinden oluşan ve atık su arıtma tesisinden kaynaklı olarak ortaya ıkabilmektedir. Klor ve kükürt gibi kimyasalların kullanımı kokunun artmasına

neden olmaktadır [8]. Çevreyi tehdit eden bu konuların oluşturabileceği çevresel etkiler;

Deniz Ekotoksisitesi, Akarsu Ekotoksisitesi, Doğal Kaynaların Tüketilmesi, Ötrofikasyon, Küresel sınma, Karasal Ekotoksisite, Asidifikasyon, nsan Sağlığına Etkileri, Fotokimyasal Oksidasyon, Ozon Tabakasının ncelmesi şeklinde değerlendirilebilir.

17

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

17

3. T K Tİ D R İ ve U TÜK TİMİ Türkiye de birincil ener inin 40 ını, elektriğin 47 sini sanayi sektörü kullanmaktadır. Tekstil ve hazır giyim sektöründe ener i harcamalarına baktığımızda ise, tüm sanayi i erisindeki ener i kullanım oranının %19 olduğu görülmektedir. Ayrıca yapılan alışmalar göstermektedir ki, tekstil ve hazır giyim sektörü ortalama %20-25 oranında tasarruf potansiyeline sahip bir sektördür. Kolay bir yaklaşımla tekstil işletmelerinde ener i tüketen sistemlere yönelik ener i verimliliği uygulamaları sonucunda sağlanacak minimum 10 luk tasarruf ile yıllık 250 milyon dolar civarında kazan elde edilebileceği hesaplanabilmektedir [9]. Türkiye’de birincil enerji ihtiyacının 20 den fazlasını ve toplam elektrik tüketiminin

45 ini sanayi sektörü kullanmaktadır. Ener i yoğunluğunun yüksek olduğu Türkiye de sanayi sektöründe de ener i yoğun faaliyetler sürdürülmektedir. Türkiye elektrik istatistikleri net tüketiminde ilk ü sıra i erisinde tekstil yer almaktadır. Üretim maliyetleri i erisinde ener i maliyeti değerleri incelendiğinde tekstil sektöründe elektrikte 57 seviyelerinde ener i tasarrufu potansiyeli mevcuttur [10].

ekil 1. Sanayi sektörü ener i tüketiminin alt sektörlere dağılımı [11]

apılan çalışmalar göstermektedir ki, tekstil ve hazır giyim sektörü ortalama %20-25 oranında tasarruf potansiyeline sahip bir sektördür.

18

TEKSTİLDE ÇEVRE

18

ekil 1 de 2010 yılı endüstriyel ener i tüketim oranlarının dökümü sunulmaktadır. Tablo 1 de ise hem elektrik ener isi hem de yakıt i in endüstriyel sektör türünde öngörülen ener i tasarrufu potansiyelini görülmektedir.

Tablo 1. Endüstriyel sektör türüne göre öngörülen ener i tasarrufu potansiyelleri[12]

Elektrik akıt Demir Çelik %21 %19

imento %25 %29 Tekstil %57 %30 Kimyasal %18 %64

ıda %18 %35 Tekstil boyama ve terbiye işlemlerinde enerji yoğun olarak kullanılmaktadır. plik, dokuma ve hazır giyim gibi proseslerde de ener i kullanımı azımsanmayacak derecededir. Elektrik ener isinin ve kömür, doğalgaz ve fuel-oil gibi ısı ener i kaynaklarının maliyetinin pahalı olması nedeniyle bu ener i kaynaklarının verimli kullanılması gerekmektedir [13]. Tekstil sektöründe de ener inin verimli kullanımı ama lı bir ok potansiyel verimlilik alışması bulunmaktadır. Bunlar arasında atık ısının ve atık suyun ener isinin geri kazanılması, ka aklar ve yetersiz bakım yüzünden kaynaklanan ener i kayıplarının önlenmesi, makinelerde ve iletim sistemlerindeki yalıtım sorunlarının özülmesi, kazan yalıtımı ve yakma karışımının en verimli şekilde yapılması sayılabilir 14]. Tekstil sektöründeki genel girdiler Tablo 2 de gösterilmektedir. Bu genel girdilerin i inde ener inin oranı yaklaşık 14 oranındadır. Bu oran üretim maliyetleri dikkate alındığında ok önemli bir yer teşkil etmektedir [13].

Tablo 2. Tekstil Terbiyesi Maliyet Dağılımı [13]

Girdiler % Ücretler 30 Boya ve Kimyasal Maddeler 22 Ener i ( sı ve Elektrik) 14 Su Atık 4 Diğer 30

19

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

19

Tekstil endüstrisinde ipliklerin yıkanması, ağartma, boyama ve son ürünlerin yıkanması gibi işlemlerin başından sonuna kadar yüksek hacimlerde su kullanılmaktadır. Tekstil sanayi metal sanayinden sonra, yıllık toplam 1 1. 15.000 m3 atık su oluşturmakta, bu suların yaklaşık 57 si arıtılmadan deşar edilmektedir [15]. Tekstil yaş işlemlerinde oluşan atık sular prosese bağlı olarak, örneğin haşıl sökme ve kaynatma işlemlerinde yüksek BO (Biyolo ik Oksi en htiyacı), ağartmada AO (Adsorblanabilen Organik alo enler), boyama işlemlerinde BO , KO (Kimyasal Oksi en htiyacı) ve metal i ermektedir. Boya, baskı ve apre işlemlerinde ayrıca u ucu organik bileşik (VOC) değerleri de yüksek ıkmaktadır [16]. Ayrıca, tekstil fabrikalarında daha düşük maliyetli olan nehir, göl ve kuyu sularının da ek kaynak olarak kullanımı yaygındır. Başlangı ta kullanılan büyük miktarlardaki suyun az bir kısmı üründe yer almakta ve sonu ta üründe kullanılmayan kısım ıktı olarak büyük hacimde oluşmaktadır. Bu nedenden dolayı, doğal su kaynaklarının tüketimi her ge en gün artmaktadır. Aynı zamanda atık su oluşumunu tetikleyerek temiz su kaynaklarının kirlenmesine ve evrenin tahribatına neden olmaktadır. Tekstilde suyun verimli kullanımı ve atık suların arıtılması su tüketiminin evreye verdiği etkiyi azaltacaktır [6]. Çevre duyarlılığının her ge en gün arttığı şu dönemde dünyadaki gelişmişlik seviyesinin takibi, insan ve evre sağlığını korumak maksadıyla bir ok kanun ve yaptırımlar öngörmektedir. Bu yaptırımlar gereği suyu ve ener iyi daha akıllıca ve verimli kullanmak işletmeleri rakiplerine kıyasla bir adım önde kılmaktadır. Endüstriyel düzeyde su ve ener i verimliliğinin işletmelere faydaları şu şekilde özetlenebilir:

Su ve atık su masraflarından tasarruf, Enerji masraflarından tasarruf, Kimyasal masraflarından tasarruf, Yasal Mevzuata uyumun kolaylaşması, Daha düşük evresel etki, Firma ima ının iyileşmesi [16].

20

TEKSTİLDE ÇEVRE

20

Bahsi ge en tasarruflar doğrudan işletmeleri pozitif etkilediği gibi evreyi de etkilemektedir. şletmeciye korkutucu gelen evre düzenlemeleri ve kanunlar iyi bir işletme yönetimiyle ticarette rekabette pozitif ayrımcılık yaratabilir. Sektörde yapılan anketleri karşılaştırdığımızda yeşil farkındalığın hızla arttığı gözlemlenmektedir. Dolayısı ile yeşil pazar büyümekte ve gelişmektedir. Yeşil pazar artan rekabet şartlarında firmalar i in ticari olarak önemli fırsatlar sunmaktadır. Firmalar sürdürülebilir, ekolo ik etiketli ürünlerini pazara sunmakta, ok uluslu büyük şirketler sürdürülebilir üretim raporlarını yayınlamakta, ekolo ik-

sürdürülebilir üretim i in tedarik zincirleri oluşturmaktadır. Türk Tekstil sektörünün de bu pastadan pay almasını sağlamak, yasa yapıcı kurumların yeşil düzenlemelerine uyum sağlamak ve hazırlıklı olmak i in Türk Tekstil sektöründe sürdürülebilir üretim alt yapısının oluşturulması gerekmektedir.

21

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

21

4. Ü K Mİ D T K Tİ KTÖRÜ UYGULANAN R DÜ M R Ülkemizde, tekstil sektörüne yönelik yapılan alışmalardan biri Çevre ve ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan, 14 Aralık 2011 tarihli “ Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği” dir. (Sayı: 2 142). Tebliğ de ifade edildiğine göre MET (Mevcut En yi Teknikler), kirliliğin ve bütün olarak evre üzerindeki olumsuz etkilerin önlenmesi, bunun mümkün olmadığı yerlerde de en aza indirilmesi amacıyla tasarlanmış emisyon deşar sınır değerlerine prensipte temel sağlamak üzere belirli tekniklerin uygulanabilirliğini gösteren, faaliyetlerin ve işletim yöntemlerinin geliştirilmesi sırasındaki en etkin ve ileri aşamayı ifade eder [4]. Daha detaylı tanımlayacak olursak,

• Mevcut: “Ekonomik ve teknik a ıdan uygun koşullar altında, maliyet ve avantajları göz önünde bulundurarak ilgili endüstriyel sektörde uygulamaya izin verecek düzeyde geliştirilmiş”

• En iyi: “Çevrenin bir bütün olarak yüksek seviyede korunmasında diğer tekniklere göre en etkin olan”.

• Teknikler: “ em kullanılan teknolo i hem de tesisin tasarım, inşa, bakım, işletilme ve kapatılmasında kullanılan yöntem” dir[17].

Tebliğ kapsamındaki yapılması istenen bazı MET örnekleri şöyledir 4 ;

- Biyolo ik olarak kolay ayrışabilen yüzey aktif maddelerin kullanılması, - Farklı işlemleri tek adımda birleştirme olanaklarının araştırılması, - Su ve ener i israfını engellemek i in, üretim prosedürlerinin dokümante

edilmiş halde bulundurulması ve alışanlar tarafından kullanılması, - Ekipmanların titreşimini azaltmaya yönelik önlemler alınması ve

duvarlarda ses izolasyonunun yapılması gibi.

22

TEKSTİLDE ÇEVRE

22

MET uygulamaları ile elde edilebilecek verimliliklerden birka tanesini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

- Baskı-boyama atıksu amurundan 90 oranında yıkama suyu olarak kullanılabilecek su kazanmak mümkündür.

- Baskı blanket temizliğinden gelen suların aynı ama la tekrar kullanımı ile 70 oranında su tasarrufu sağlanabilmektedir.

- Buhar dağıtım sistemindeki bütün sıcak yüzeylerin izole edilmesiyle ısı kayıpları 90 oranında azaltılabilmektedir.

- Baskı boya amurlarının ayrı toplanması ile tehlikeli atık üretiminin 0 mertebesinde azalmasının sağlanması mümkündür. Söz konusu tebliğin özünde, tekstil terbiye işletmelerinde yapılan üretim faaliyetlerinde bir yandan hammadde ve ener i kullanımının minimuma indirilmesi ile diğer yandan da zararlı kimyasal madde kullanımının ortadan kaldırılması yoluyla hem kaynak kullanımından tasarruf yapılması ve hem de evre kirliliğinin kaynağında önlenmesi yatmaktadır.

23

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

23

5. T K Tİ KTÖRÜ U U A A R A MA AR Bu kapsamda tekstil ve hazır giyim sektöründe öne ıkan uygulamalar temiz üretim, ekolo ik etiketler, ener i verimliliği ve yaşam döngüsü değerlendirmesi analizleridir. 5.1.Temiz Üretim Temiz Üretim kavramı Birleşmiş Milletler Çevre Programı ( EP) tarafından “toplam etkinliği artırmak, insan ve evre üzerindeki riskleri azaltmak i in entegre ve önleyici bir evre strate isinin proseslere, ürünlere ve hizmetlere sürekli olarak uygulanması” şeklinde tanımlanmaktadır. Günümüzde temiz üretim ile aynı kapsamda kullanılmakta olan “eko-verimlilik” de, ekonomik ve ekolo ik verimliliğin bileşimi olarak a ıklanmaktadır. Temiz üretim eko-verimlilik, geleneksel kirlilik kontrolü yöntemlerinin aksine atık oluşumunu kaynağında önleyerek azaltarak üretimden kaynaklanan evresel etkileri en aza

indirmeyi ama lar. Temiz üretim eko-verimlilik yaklaşımı, evresel fayda yanında ekonomik getirileri de olan bir üretim strate isidir. Temiz üretim eko-verimlilik;

ammadde ve ener iyi daha az kullanmayı, Yeniden kullanım ve geri dönüşümü artırmayı, Daha az atık oluşturmayı, Tehlikeli atık miktarını azaltmayı ama layan evreye duyarlı bir atık yönetimi

yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, evresel etkileri en aza indirmenin yanında verimlilik artışı sağlamayı da ama lamaktadır. Atığı oluştuktan sonra kontrol etmek yerine, kaynağında önlemeyi azaltmayı ama lar [8].

24

TEKSTİLDE ÇEVRE

24

Temiz üretim metodolo isi ekil 2 de ifade edilmektedir. Temiz Üretim kapsamında firmalarda 4 aşamalı alışma yapılmaktadır. Temiz Üretim ihtiyacının ortaya ıkmasından sonra; planlama ve organizasyon, değerlendirme, fizibilite analizi ve uygulama adımları ger ekleştirilir. Bu süre lerde zamana bağlı olarak, malzeme ve ener i kullanımı azalır, atık ve emisyon oluşumu kontrol altına alınarak minimum seviyelere düşürülür. Bu adımların detaylı i erikleri ekil de gösterilmektedir [17].

ekil . Temiz Üretim Metodolojisi 1 [17]

25

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

25

ekil .Temiz Üretim Metodolojisi 2 [17]

5.2. Ekolojik Etiketler Ekolojik tekstil veya eko tekstil demek elyaf halinden bitmiş halde ürün oluncaya kadar ki tüm işlem basamaklarında evre gözetilerek üretilmiş, kullanım aşamasında kullanıcıya zarar vermeyen ve kullanım aşaması tamamlandığında geri dönüştürülebilir, tekrar kullanılabilir nitelikte olan yahut atık haline geldiğinde evreye zarar vermeyen ürünlere dönüşebilir nitelikteki (biyobozunur) tekstil

ürünleri demektir [18]. Türkiye nin tekstil ihracatının en önemli kısmını oluşturan Avrupa Birliği ülkelerinde evre, sağlık, kalite gibi konularda, yaşanan gelişmelerin bir sonucu olarak pek ok düzenleme ve yasa ortaya konmuştur. Bunların bir kısmı zorunlu uygulamalar olmakla birlikte, bir kısmı gönüllü uygulamalardır. Avrupa Birliği ülkelerinde geliştirilmiş ulusal düzeyde ve bazen de birden fazla ülkede kabul görmüş ekolo ik ürün etiketlerinin yanı sıra tüm AB ülkeleri i in ge erli olacak “AB Çevre Etiketi” oluşturulmuştur. u an tekstili de i ine alan 20 yi aşkın ürün grubu evre etiketi almaktadır 19].

26

TEKSTİLDE ÇEVRE

26

Eko-etiketleme, ürünlerin üretim ve kullanım aşamalarında diğer ürünlere kıyasla evreye daha az zarar verdiğini gösterdiğinde ürünlere eklenen etiketlerdir. Eko-

etiketlemenin amacı, doğayı korumak, evreci yenilikleri ve öncülüğü teşvik etmek ve tüketicinin evre konusundaki bilincini arttırmaktır. Bu etiketler tekstil mamullerinin zararlı maddeleri i ermediklerinin garantisini vermektedir. Burada ama tüketicinin temiz ürün alması ve dünyada ekolo ik dengenin kurulmasıdır. Avrupa Birliği ülkelerinde geliştirilmiş ulusal düzeyde, bazen de birka ülkede birden kabul görmüş pek ok ekolo ik ürün etiketi vardır. Bu etiketlerin başlıcaları Almanya da Blue Angel etiketi, SG Etiketi, Öko-te etiketi, sve te Falcon etiketi ve Krav etiketi, ollanda da Milieukeur Etiketi ve EKO kalite Sembolü, Fransa da F etiketi ve sve , orve , Finlandiya ve zlanda da ge erli S A etiketidir. Bu etiket karmaşasını engellemek amacıyla AB Eko Etiketi ve kriterleri geliştirilmiştir. AB Eko Etiketi nin yanı sıra, Carbon Trust ve Öko Te etiketleri global anlamda en ok yaygınlaşan etiket olmuştur. Etiketlerin yanı sıra üreticiler EPD(Environmental Product Declarations) vasıtası ile ürünlerinin Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi sonu larını tüketiciyle paylaşmaktadır.

ekil . Ekolojik Etiket Örnekleri

En ok kullanılan ekolo ik etiketlerden E Ecolabel (AB Eko Etiketi) uygulaması, tüketicilerin daha yeşil ürün ve hizmetleri ayırt edebilmelerine yardımcı olmak amacıyla başlatılmış gönüllülük esasına dayanan bir uygulamadır. Ecolabel, ürünler ile ilgili evresel yasaları ve sürdürülebilir tüketim alışkanlıklarını teşvik eden tek ara olmuştur [20]. AB Eko-Etiketi, gıda, i ecek, ila ve tıbbi ürünler dışındaki alanlarda herhangi bir hizmet ya da ürün i in verilebilmektedir. Bugün AB Eko-Etiketi ok geniş bir ürün ve hizmet yelpazesini kapsamakta olup yeni

27

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

27

gruplar sürekli olarak ilave edilmektedir. Carbon Trust etiketi ise tüketiciye aldığı ürünün küresel ısınma etkisini (karbon ayak izini) gösteren bir ekolo ik etikettir.

Ekonomi Bakanlığı nın “Çevre Maliyetlerini Destekleme Programı”

kapsamında “ECOLABEL, OEKO-TEX, TEXTILE E C A GE” gibi çevresel uygunluk

sertifikalarının akredite kuruluşlardan alınması işlemleri ile ilgili harcamaların (laboratuvar testleri ve belgelendirme işlemleri) 50 si karşılanmaktadır. (97 5 Sayılı Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi akkında Tebliğ in ygulama sul Ve Esasları Genelgesi) Destekten yararlanabilmek i in hracat ı Birliği Genel Sekreterliği tarafından, belge alındıktan sonra ay i inde hracat ı Birliklerine başvurulması gerekmektedir [21].

Tablo 3. AB Eko-Etiket ve Öko-Teks

ÖKO TEKS AB K TİK Tİ Almanya kökenlidir. Öko-Teks Etiketi, tekstil ve hazır giyim ürünleri ile ilgili en fazla kabul gören etiketlerden biridir.

Avrupa Birliği tarafından tüketiciye sunulmuş, Avrupa Birliğinin resmi garantisi altında olan bir etikettir. Ama larından bir tanesi sayısı gittik e artan ekolo ik etiket karmaşasını ortadan kaldırmaktır.

Ürünü insan ekolo isi a ısından değerlendirir.

Ürünün teknik performansını da dikkate alarak ürünü hammaddenin eldesinden son kullanım aşamasına kadar inceler. Sadece insan ekolojisi değil, evreye bir bütün olarak bakar.

Avrupa Birliği ülkelerinde devlet ihalelerine girmeyi kolaylaştırmaktadır.

konomi Bakanlığı ekolojik etiket almak isteyen firmaların test ve belgelendirme

ücretlerini oranında desteklemektedir.desteklemektedir.desteklemektedir.

28

TEKSTİLDE ÇEVRE

28

5.3. DD aşam Döngüsü Değerlendirmesi - LCA Life Cycle Assesment) Yaşam döngüsü değerlendirmesi, tüm dünyada kullanılan, ISO 14040 serisinde ayrıntılı bi imde tanımlanmış ve standardize edilmiş bilimsel bir analiz metodudur. Bir ürünün hammaddesinin elde edilişi, üretimi, nakliyesi, kullanılması, bertarafı aşamalarında (tüm yaşam döngüsü boyunca - beşikten beşiğe) evreye olacak etkilerini hesaplamakta, üretimin sorunlu noktalarını saptamakta sorunların kaynağına inmekte kullanılan bir ara niteliği taşımaktadır [22]. Konu özelinde hazırlanmış bir bilgisayar yazılımı kullanılarak pek ok evresel etki rakamsal verilerle ortaya konabilmektedir.

YDD 90 lı yılların başından bu yana karmaşık karar verme süre lerinde gittik e daha sık başvurulan ve sürekli geliştirilen bir yöntemdir [18]. ekil 5 te görüldüğü üzere LCA, ürün ve proses geliştirme, eko verimlilik, eko etiket, karbon ayakizi veya evresel ürün deklarasyonları gibi bir ok alışmada şüphesiz önemli bir ara tır.

ekil . LCA yönteminin sonu ları 21

29

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

29

YDA alışmaları yaşam döngüsünün hangi aşamasında yapıldığına bağlı olarak “beşikten mezara”, “beşikten kapıya”, “beşikten beşiğe” ve “kapıdan kapıya” olmak üzere gruplandırılabilir. “Beşikten mezara” bir ürün ya da sürecin tüm yaşam döngülerini kapsayan analiz alışmaları i in kullanılan bir tanımlama olup hammadde eldesinden (“beşik”) ortaya ıkan atıkların tasfiyesine (“mezar”) kadar ge ilecek tüm süre leri i ine alır. “Beşikten kapıya” bir ürün ya da süreci, ham madde eldesinden (“beşik”) itibaren fabrikaya iletildiği aşamaya (“kapı”) kadar olan süre leri yani yaşam döngüsünü kısmen kapsar. “Beşikten mezara” yaklaşımının en son yaşam döngüsü olan atık tasfiyesi aşamasında atıkların geri kazanımı söz konusu ise bu “beşikten beşiğe” yaklaşımı olarak anılmaktadır. “Kapıdan kapıya” bir ürün ya da sürecin tek bir aşamasına ait yaşam döngüsünün ele alındığı bir yaklaşımdır [24]. Bu er evede yapılan yaşam döngüsü değerlendirmesinin aşamaları ekil da görüldüğü gibidir.

ekil . LCA Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi Aşamaları

Amaç ve Kapsam

Envanter Analizi

Etki Analizi

YORU

MLAM

A

KULLANIM ALANLARI:

-Ürün geliştirme, - novasyon, -Strateji planlama, -Bazı kamu politikalarının düzenlenmesi, -Diğer

Sistem sınırları belirlenir.

*Tesisteki iş akışının ıkartılması

* Her proseste işlenen malzeme miktarı ve tüketim kalemleri ve miktarlarının belirlenmesi

30

TEKSTİLDE ÇEVRE

30

Sürdürülebilirlik çerçevesinde yapılan bu alışmalar, firmaların kaynak, ener i verimliliği ve evre performanslarını artırır. Firmaların evresel etkilerini azaltma abaları maliyete dayalı risklerinin azalmasına neden olur.

Başarılı bir Çevresel yönetimin finansal başarı getirdiği görülmektedir. Bunun yanı sıra LCA yaklaşımı ile firmalar çevreye dost bir üretim yaparken iç ve dış pazarlarda rekabet şanslarını da artırırlar. Çevre dostu ürün taleplerine karşı yapılacak alışmalarda LCA ka ınılmaz bir yöntemdir.

Projede Gerçekleştirilen DD Uygulama Adımları

1. Ön Toplantı Ön toplantılarda firmaların ilgili birim alışanları bulunmuştur. Toplantıda öncelikle tebliğ üzerinde durulmuş ardından Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi yönteminin ne olduğu, ne ama la yapıldığı konusunda ilgili personel bilgilendirilmiştir.

2. Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi Çalışma Aralığının Belirlenmesi Yaşam döngüsü değerlendirmesi i in gerekli olan alışma sınırlarının belirlenmesi aşamasında alışmanın kapıdan-kapıya yaşam döngüsü değerlendirmesi şeklinde yapılmasına karar verilmiştir. Çalışma sınırları firmanın ham depo girişinden mamul ıkışına kadardır.

3. Analizlerin Ürün mü Yoksa Proses Bazlı mı Yapılacağı Bu pro ede yaşam döngüsü değerlendirmesi ürün bazlı olarak yapılmıştır. Dolaylı olarak ürünün ge tiği her bir proses adımında yaşam döngüsü değerlendirmesi yapılmıştır.

4. Fonksiyonel Birimin Belirlenmesi Yaşam döngüsü değerlendirmesi alışması i in gerekli olan fonksiyonel birim belirlenmiştir. Tüm hesaplamalar bu fonksiyonel birime göre indirgenerek yapılmış, sonu lar yine fonksiyonel birim cinsinden a ıklanmıştır.

5. Fonksiyonel Birimin Ge tiği Üretim Akış emasının Ayrıntılı ekilde Çıkartılması Se ilen ürünün ge tiği tüm işlem adımlarını i eren proses akış şeması oluşturulmuştur. Burada ama ; alışmada verilerin kontrollü takibi sağlanarak gözden ka abilme ihtimalini ortadan kaldırmaktır.

31

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

31

6. Envanter Analizlerinin Yapılması Ürün proses akım şemasının ıkartılmasının ardından yapılan uygulamada ürünün ge tiği her bir proseste kullanılan hammadde, kimyasallar, enerji, su gibi girdiler ve oluşan tüm atıklar, emisyonlar, ürün ve yan ürünler bir tabloda birleştirmiştir.

7. Verilerin Bilgisayar Yazılımına Girilmesi Envanter analizlerinin toplaması aşaması tamamlandıktan sonra, tüm veriler bir bilgisayar yazılımına girilmiştir.

8. Program Sonu larının Yorumlanması Verilerin tümü programa girildikten sonra, fonksiyonel birimin ya da üretim proseslerinin bütün evresel etkileri program tarafından hesaplanmıştır. angi aşamalardan en fazla etkinin geldiği ya da üretim sırasında yapılan eşitli tekrar kullanım, kazanım gibi faaliyetlerin olumlu etkilerinin derecesini görmek mümkün hale gelmiştir. Programın hesapladığı evresel etkilere, ürünün ge tiği hangi işlemlerin ya da kullanılan hangi maddelerin sebebiyet verdiği danışman tarafından yorumlanmıştır.

9. Firmaya Ait Dosyaların Teslim Edilmesi Yapılan tüm alışmalar kapsamında elde edilen veriler, sonu lar ve ilgili yorumlar bir dosya halinde firmaya sunulmuştur.

32

TEKSTİLDE ÇEVRE

32

6. T K Tİ T RBİ KTÖRÜ D T Mİ ÜR TİM İ İ ÖR K M D Rİ U TURU MA R İ U RA RU

rojenin Adı: “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin

Oluşturulması” roje süresi: 19 ay

Bütçesi: 86.100 TL Gü lü bir ekonomi her şeyden önce, sağlıklı bir evre ile mümkün olabilir. Türkiye de ekonomik kalkınmanın evre ve sosyal ilerleme ile ilişkilendirilmesini, yani sürdürülebilir kalkınmayı temin etmek i in bir takım gü lüklerin üstesinden gelinmelidir. Ener i, sanayi, tarım, ulaştırma ve turizm ile ilgili artan evresel baskılar ile yüz yüzedir. Bu baskılar hava kalitesi, su hizmetleri, su kaynakları, atık yönetimi, toprak erozyonu ve tabiatın korunmasının yanı sıra deniz sorunları gibi bir dizi evresel sorun şeklinde görülmektedir. Özellikle ülkemizde de AB ye giriş öncesi AB evresel müktesebatı ile uyum abalarının bir par ası olarak evre reformunun kurumsal yapı ve yasamaya ilişkin bir dizi evresel reform öğesi uygulamaya konmuştur. Bu uygulamalardan biri de Çevre ve ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan, 2012 yılının sonuna kadar uygulama zorunluluğu olan, 14 Aralık 2011 tarihli “Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği dir (Sayı: 2 142)”. Tebliğde ele alınan temel konular, terbiye işletmelerindeki üretimin evreye olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, hammadde ve enerji verimliliğinin arttırılması ve “Temiz Üretim” teknolo ilerinin kullanılmasıdır. Bu tebliğ ile işletmelerde MET (Mevcut En yi Teknikler) in belirlenmesi ve 2014 yılı sonuna kadar uygulanması esastır. Bu tebliğin amacı:

• Tekstil sektörü faaliyetlerinin evreye olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesine,

• Çevreyle uyumlu yönetimin sağlanması i in üretim sırasında suya, havaya ve toprağa verilecek her türlü emisyon, deşar ve atıkların kontrolü ile hammadde ve enerjinin etkin kullanımına,

33

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

33

• Temiz üretim teknolo ilerinin kullanımına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.

Bu tebliğ kapsamında “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin Oluşturulması” başlıklı pro e, Tekstil Sektöründe Entegre

Kirlilik Önleme ve Kontrolü Tebliği nin Terbiye şletmeleri tarafından doğru ve zamanında uygulanmasına yardımcı olmuş ve tebliğin ülke ıkarları a ısından hedeflerine ulaşmasına katkı sağlamıştır. Bu ama la, ilgili sektörde bilgilendirme eğitimleri düzenlenmiş ve se ilen pilot firmalarda uygulama alışmaları yapılmış, tüm sektör i in örnek uygulama modelleri oluşturulmuştur. Pro enin temelinde, temiz üretim planlarının hazırlanması ve uygulanması konusunda öncü ve model alışmaların yapılması hedefi vardır. Yapılan alışmalar, tamamen sektörde “Temiz Üretim” konusunun uygulamalarına ge işin sağlanmasına ve ilgili teknik mevzuatın firmalar tarafından uygulanmasının kolaylaştırılmasına yöneliktir. Tekstil terbiye işletmelerini hedef alan bu pro e, diğer sanayi kollarına da öncülük etmiştir. Tüm faaliyetler, T B adına pro e kapsamında istihdam edilmiş olan yeni bir personel tarafından takip edilmiş ve B TEKOM (Bursa Tekstil ve Konfeksiyon AR-GE Merkezi) tarafından ilgili teknik alışmalar yapılmıştır. Ayrıca pro e ile ilgili eğitim, seminer ve teknik uygulama konularında 2 akademisyenden teknik danışmanlık hizmeti alınmıştır.

e e e e, e eplanla a a a e

y a a a ee a a a ya a

e e a

34

TEKSTİLDE ÇEVRE

34

6.1. Proje Kapsamında erçekleştirilen Temel aaliyetler

Bilin lendirme seminerleri düzenlenmiş olup iki günde ger ekleştirilen seminerlere 50 kişi katılmıştır.

Model uygulamaların yapılacağı firmalar, firmalarla yapılan toplantılar sonucu alışmaların yapılacağı firma belirlenmiştir.

Model uygulamalar i in firmaların belirlenmesinin ardından farklı tekstil terbiye işletmesinde gelişmiş bir altyapıya sahip olan Yaşam Döngüsü Değerlendirme programı (SimaPro) yardımıyla proses analizleri yapılmıştır.

Elde edilen evresel etki sonu larına göre her bir örnek firma i in ilgili tebliğ uyarınca, evresel etkileri en aza indirmek amacıyla her bir firmaya en uygun olan Mevcut En iyi Teknikler (MET) belirlenerek temiz üretim önerileri hazırlanmıştır.

Pro e sonucunda yapılan seminerler ile oluşturulan model uygulamalardan sektör paydaşlarının da faydalanması sağlanmıştır.

6.2. Elde Edilen Genel Sonuçlar

Yapılan pro e ile Türkiye Tekstil Sektörü nde Temiz Üretim i in atılan önemli bir adım olmuştur.

Se ilen model firmada pro enin uygulanması iki kısımda ger ekleştirilmiştir. Pro enin ilk kısmında firma yetkilileri tarafından belirlenen bir ürün i in Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi analizleri yapılmıştır. Yaşam döngüsü değerlendirmesi analizleri ile ürüne ait evresel etkiler ve sıcak noktalar tespit edilmiştir. Pro enin ikinci kısmında

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi analizleri sonucunda yapılan tespitlerle temiz üretim alışması i in proseste uygulanabilecek mevcut en iyi tekniklerin tespiti i in Tekstil Terbiye Sektörü nde Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği ile Avrupa Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi olan PPC Directives kaynaklarından yararlanılmıştır.

35

Yapılan temiz üretim alışmalarında model

firmalarda detaylı olarak prosesler incelenmiş ve ürün kalitesini etkilemeyecek şekilde her bir model firma i in temiz üretim önerileri sunulmuştur. Temiz üretim önerileri enerji ve su tasarrufu sağlanması ile mevcut tüketimlerin doğal gaz, elektrik, su, kimyasal miktarlarını azaltılması, zaman tasarrufu sağlanması ve evresel etkilerin azaltılması yönünde verilmiştir. Temiz üretim i in yatırım gerektiren ve gerektirmeyen öneriler sunulmuştur. Öncelik yatırım maliyeti gerektirmeyen iyileştirmelere verilmiştir.

Temiz üretim önerilerinde öncelikle mamulün ge tiği mevcut proses akışı incelenmiş ve bazı model firmalarda optimize proses akışı önerilmiştir. Önerilen optimize proses akışı ile bazı proses adımları ıkarılmış, bazı adımlar birleştirilmiştir. Böylece ciddi oranda zaman tasarrufu sağlanmıştır.

Optimizasyon i in yapılan diğer bir uygulama terbiye ve boyama proseslerinde kullanılan sıcaklık-süre diyagramlarının ve re etelerinin optimizasyonu olmuştur. Bazı firmalarda büyük değişiklikler yapılırken bazılarında kü ük birka noktaya değinilmiştir. Model firmaların bazılarında önerilen optimize sıcaklık–süre diyagramı ve re etenin uygulanması ile; zaman, elektrik, su, kimyasal ve buhar tüketimlerinde önemli derecede tasarruf sağlanmış, evresel etkiler de ciddi oranlarda azalma olmuştur. Elektrik tüketiminde 29 a, Kümülatif ener i tüketiminde 0 a, su tüketiminde 50 ye ve buhar tüketiminde 40 a varan tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca kimyasal tüketimi azalmış ve evresel etkiler 20 oranında düşüş olmuştur.

Elektrik tüketiminde %29’a, Kümülatif enerji tüketiminde %30’a, su tüketiminde %50’ye ve buhar tüketiminde %40’a varan tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca kimyasal tüketimi azalmış ve çevresel etkiler %20 oranında düşüş olmuştur.

35

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

35

Yapılan temiz üretim alışmalarında model

firmalarda detaylı olarak prosesler incelenmiş ve ürün kalitesini etkilemeyecek şekilde her bir model firma i in temiz üretim önerileri sunulmuştur. Temiz üretim önerileri enerji ve su tasarrufu sağlanması ile mevcut tüketimlerin doğal gaz, elektrik, su, kimyasal miktarlarını azaltılması, zaman tasarrufu sağlanması ve evresel etkilerin azaltılması yönünde verilmiştir. Temiz üretim i in yatırım gerektiren ve gerektirmeyen öneriler sunulmuştur. Öncelik yatırım maliyeti gerektirmeyen iyileştirmelere verilmiştir.

Temiz üretim önerilerinde öncelikle mamulün ge tiği mevcut proses akışı incelenmiş ve bazı model firmalarda optimize proses akışı önerilmiştir. Önerilen optimize proses akışı ile bazı proses adımları ıkarılmış, bazı adımlar birleştirilmiştir. Böylece ciddi oranda zaman tasarrufu sağlanmıştır.

Optimizasyon i in yapılan diğer bir uygulama terbiye ve boyama proseslerinde kullanılan sıcaklık-süre diyagramlarının ve re etelerinin optimizasyonu olmuştur. Bazı firmalarda büyük değişiklikler yapılırken bazılarında kü ük birka noktaya değinilmiştir. Model firmaların bazılarında önerilen optimize sıcaklık–süre diyagramı ve re etenin uygulanması ile; zaman, elektrik, su, kimyasal ve buhar tüketimlerinde önemli derecede tasarruf sağlanmış, evresel etkiler de ciddi oranlarda azalma olmuştur. Elektrik tüketiminde 29 a, Kümülatif ener i tüketiminde 0 a, su tüketiminde 50 ye ve buhar tüketiminde 40 a varan tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca kimyasal tüketimi azalmış ve evresel etkiler 20 oranında düşüş olmuştur.

Elektrik tüketiminde Elektrik tüketiminde %29’a,%29’a,%29’a, %29’a,Kümülatif enerji tüketiminde

%29’a,%29’a,%29’a,Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde %30’a,Kümülatif enerji tüketiminde %30’a,%30’a, Kümülatif enerji tüketiminde %30’a,%30’a, su tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde %30’a,%30’a, su tüketiminde su tüketiminde su tüketiminde su tüketiminde su tüketiminde su tüketiminde %50’yeKümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde

su tüketiminde su tüketiminde %50’ye%50’ye%50’ye%50’ye Kümülatif enerji tüketiminde

%50’ye%50’ye ve Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde Kümülatif enerji tüketiminde

%50’ye%50’ye ve ve ve buhar tüketiminde %30’a,%30’a,%30’a,buhar tüketiminde buhar tüketiminde buhar tüketiminde buhar tüketiminde buhar tüketiminde buhar tüketiminde buhar tüketiminde %40’a

%50’ye%50’ye%40’a%40’a%40’a%40’a%40’a%40’a

%50’ye%40’a%40’a varan

%50’ye%50’ye%50’ye%50’ye%50’yevaran varan

tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca kimyasal tüketimi azalmış ve tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca kimyasakimyasal tüketimi azalmış ve l tüketimi azalmış ve çevresel etkiler kimyasal tüketimi azalmış ve çevresel etkiler çevresel etkiler %20

l tüketimi azalmış ve l tüketimi azalmış ve %20%20%20%20

l tüketimi azalmış ve %20%20 oranında

l tüketimi azalmış ve l tüketimi azalmış ve l tüketimi azalmış ve oranında oranında oranında oranında

düşüş olmuştur. çevresel etkiler düşüş olmuştur.düşüş olmuştur.

36

TEKSTİLDE ÇEVRE

36

37

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

37

38

TEKSTİLDE ÇEVRE

38

6.3. MODEL UYGULAMALARI 6.3.1. MODEL 1

1 kg perdelik kumaş boyama işleminde: 1,39 kwh elektrik enerjisi, 0,64 m3 doğalgaz, 55 litre su

kullanılmaktadır. En fazla elektrik KURUTMA bölümlerinde harcanmaktadır.

Kasar 12%

ıcak ıkama 8%

ötralizasyon

6%

Kurutma 52%

Boyama

18% Diğer

4%

KTRİK TÜK TİMİ

Kasar 10%

ıcak ıkama 7%

ötralizasyon

3%

Kurutma 56%

Boyama

24%

D A A TÜK TİMİ

Kasar 22%

ıcak ıkama 23%

ötralizasyon 23%

Boyama 32%

U TÜK TİMİ

1 kg Keten-PES Perdelik Kumaş, HT Boyama (250- gr mtül

39

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

39

1 kg erdelik Kumaş Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi nerji Ayak İzi

1 kg erdelik Kumaş Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler

n fazla çevresel etki elektrik ve doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır. Ürünün en büyük etkisi denizlere olmaktadır. Bu etkinin %70 i elektrik

kullanımından gelmektedir. Deniz ekotoksisitesine ikinci büyük etki %9 ile perdelik kumaşta kullanılan

kurşunun üretiminden gelmektedir.

T AM KÜMÜ ATİ R İ TÜK TİMİ 83,3MJ

İRMADA TÜK Tİ 48,8MJ

KTRİK TÜK TİMİ 23,84MJ

D A A TÜK TİMİ 24,96MJ

T DARİK İ İRİ D TÜK TİM

34,5MJ

0500

10001500200025003000

40

TEKSTİLDE ÇEVRE

40

Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları

Mevcut Durum İçin Temiz Üretim

Öneriler Temiz Üretim Uygulamaları onucu

1. Boyama işlemine ait boyama sıcaklık- süre diyagramının optimize edilmesi

ptimize sıcaklık-süre diyagramı 340 dakikalık terbiye-boyama işlemi sunulan 1. Alternatif ile 285 dk.’ya 2. Alternatif ile 302 dk. ya düşmüştür.

2. İki farklı makinede gerçekleştirilen terbiye ön terbiye ve boyama işlemlerinin tek bir makinede ve ara işlemler olmadan yapılması

Optimize akış şemasının uygulanması ve boyama ve terbiye işlemlerinin bir levend boyama makinesinde yapılması ile % 15 oranında kümülatif enerji tasarrufu sağlanmıştır.

3. Kalite kontrol işlemi sırasında keten havlarından oluşan problemin ortadan kaldırılması için terbiye işlemlerinde kullanılan reçetenin optimizasyonu

Kasar prosesinde kullanılan kimyasalların bu soruna neden olduğu ön görülmüştür. Reçeteye stabilizör eklenerek bu sorunun ortadan kaldırılması ön görülmüştür.

4. Boyama makinelerinin dış yüzeylerinin yalıtılması

Bu işlemin uygulanması sonucu buhar ve enerji tüketiminin azalması beklenmektedir.

41

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

41

Mevcut Durumun ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri

1 kg erdelik Kumaş Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri

Temiz Üretim Öncesi

1 kg Perdelik Kumaş Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri

Temiz Üretim onrası

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

DO AL KAY AKLAR TÜKE MES

AS D F KASYO

ÖTROF KASYO

KÜRESEL S MA ETK S

O O TABAKAS CELMES

SA SA L A ETK LER

AKARS EKOTOKS S TES

DE EKOTOKS S TES

KARASAL EKOTOKS S TE

FOTOK MYASAL OKS DASYO

OPT M E PROSES MEVCUT PROSES

ptimize proses akış şemasının uygulanması ile

- Kümülatif enerjide %15 tasarruf, - Çevresel etkilerde de %2’den %23’e kadar bir iyileştirme

sağlanmıştır.

1 kg erdelik Kumaş Boyama İşlemi

42

TEKSTİLDE ÇEVRE

42

6.3.2. MODEL 2

1 kg perdelik kumaş apre işleminde: 1,2 kwh elektrik enerjisi, 0,3 m3 doğalgaz, 107 litre su

kullanılmaktadır. Doğalgaz tüketimi kurutma ve fiksaj RAM proseslerinden

kaynaklanmaktadır.

1 kg erdelik Kumaş Apre İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi nerji Ayak İzi






15,57MJ

1 kg Perdelik Kumaş, Antibakteriyel Apre %100 Polyester, 1 gr mtül

43

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

43

1 kg erdelik Kumaş Apre İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler

n fazla çevresel etki elektrik tüketiminden kaynaklanmaktadır. Ürünün en büyük etkisi denizlere olmaktadır. Büyüklük sırasına göre

nedenleri elektrik tüketimi, doğalgaz ve kurşun kullanımıdır.

0

500

1000

1500

2000

2500

44

TEKSTİLDE ÇEVRE

44


Mevcut Durum İçin Temiz Üretim Önerileri

Temiz Üretim Uygulamaları onucu

1. RAM da doğal gaz tüketiminde tasarruf sağlanması

Tüketilen sıcak hava miktarının azaltılması amacıyla bacadan atılan sıcak havanın nem miktarının ayarlanması

Atık ısının geri kazanımı RAM geçiş hızının ürün tipine göre

planlanması RAM kameralarının ısı rejimlerinin

ayarlanması

2. Ön kurutmada doğal gaz tüketiminde tasarruf sağlanması

Ön kurutma prosesinin bazı proseslerde devre dışı bırakılması

Apre işlemlerinin yaştan-yaşa yapılması

3. ıkama işleminde kullanılan su tüketiminde tasarruf sağlanması

Harcanan su tüketiminin azaltılması amacıyla mevcut delikli borulu püskürtme sisteminin enjeksiyon sistemine dönüştürülmesi ile hem su tüketimini azaltılması hem de durulamaların daha etkin hale getirilmesi mümkün görünmektedir.

Mevcut Durumun ve Temiz Üretimin evresel tkileri

1 kg erdelik Kumaş Antibakteriyel Apre İşlemi İçin Karbon Ayak İzi

Değeri Temiz Üretim Öncesi

45

6.3.3. MODEL 3

1 kg keten iplik boyama işleminde: 1,6 kwh elektrik enerjisi, 0,62 m3 doğalgaz, 82 litre su


Aktarma

Dairesi 14% Kasar

12%

Antiperoksit 2%

Boyama 16%

Durulama 2%

Nötralizasyon

2%

Kaynar Sabunla

ma 3%

lık Durula

ma 2%

Yumuşatma 2%

Kurutma

30%

Final Aktarm

a 15%

KTRİK TÜK TİMİ

Kasar 27%

Antiperoksit 5% Boyama

24%

Durulama 7%

Nötralizasyon 10%

Kaynar Sabunla

ma 15% lık

Durulama 3%

Yumuşatma 9%

D A A TÜK TİMİ

Kasar 14%

Antiperoksit

14%

Boyama 14%

Durulama 14%

ötralizasyon 13%

Kaynar Sabunlam

a 13%

lık Durulama

13%

umuşatma

13%

U TÜK TİMİ

1 kg iplik, HT Boyama %100 keten iplik, 33/1 Ne

45

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

45

6.3.3. MODEL 3

1 kg keten iplik boyama işleminde: 1,6 kwh elektrik enerjisi, 0,62 m3 doğalgaz, 82 litre su


Aktarma

Dairesi 14% Kasar

12%

Antiperoksit 2%

Boyama 16%

Durulama 2%

Nötralizasyon

2%

Kaynar Sabunla

ma 3%

lık Durula

ma 2%

Yumuşatma 2%

Kurutma

30%

Final Aktarm

a 15%

KTRİK TÜK TİMİ

Kasar 27%

Antiperoksit 5% Boyama

24%

Durulama 7%

Nötralizasyon 10%

Kaynar Sabunla

ma 15% lık

Durulama 3%

Yumuşatma 9%

D A A TÜK TİMİ

Kasar 14%

Antiperoksit

14%

Boyama 14%

Durulama 14%

ötralizasyon 13%

Kaynar Sabunlam

a 13%

lık Durulama

13%

umuşatma

13%

U TÜK TİMİ

1 kg iplik, HT Boyama %100 keten iplik, 33/1 Ne

46

TEKSTİLDE ÇEVRE

46

1 kg İplik Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi nerji Ayak İzi

1 kg Keten İplik Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler

n fazla çevresel etki tedarik zincirinden ve doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır. Ürünün en büyük etkisi denizlere ve akarsulara olmaktadır. En fazla etki BOYAHANE’den gelmektedir.






26,6MJ

0

1000

2000

3000

4000

47

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

47


Mevcut Durum İçin Temiz Üretim


1. nerji tasarrufu amacıyla pompa güçlerinin revize edildiği yeni bir sıcaklık-süre diyagramı önerilmiştir.

2. Enerji ve zaman tasarrufu

sağlamak amacıyla açık renkler için boyama işlemi için yeni bir proses akışı önerilmiş olup yeni proses akışında boyama adımı sonrasındaki durulama işlemi prosesten çıkarılması önerilmiştir.

Mevcut durumdaki 1 kg %100 keten iplik için harcanan toplam enerji 56,5 MJ iken optimize edilen prosese ait harcanan toplam enerji miktarının 39,8MJ olduğu görülmüştür. rosesin optimizasyonu ile boyahanenin toplam kümülatif enerji tüketiminde %40 oranında azalma olmuştur.

ptimize edilen boyama sıcaklık süre-diyagramı ile toplam boyama süresi 317 dakikadan 307 dakikaya kadar düşürülmüştür.

Boyama işlem adımlarından biri olan durulama işleminin açık renklerin boyanmasında prosesten çıkarılması ile su tüketiminde %12 tasarruf, buhar tüketiminde %6 tasarruf sağlanmıştır.

Mevcut ve optimize edilen proseslerin küresel ısınma potansiyeli etkisi 3,36 kg CO2 eq den 2,39 kg CO2eq’e düşerek %28 oranında bir azalma olduğu görülmüştür.

48

TEKSTİLDE ÇEVRE

48


1 kg Keten İplik Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri Temiz Üretim Öncesi

1 kg Keten İplik Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri Temiz Üretim onrası

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

KAY AKLAR TÜKE MES

AS D F KASYO

ÖTROF KASYO

KÜRESEL S MA ETK S

O O TABAKAS CELMES

SA SA L A ETK LER

AKARS EKOTOKS S TES

DE EKOTOKS S TES





- Kümülatif enerjide %29,5 tasarruf, - Çevresel etkilerde de %10’dan %23’e kadar bir iyileştirme

sağlanmıştır.

49

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

49

6.3.4. MODEL 4

1 kg giysilik kumaş boyama işleminde: 0,67 kwh elektrik enerjisi, 0,81 m3 doğalgaz, 131 litre su

kullanılmaktadır. En fazla elektrik KURUTMA bölümünde, doğalgaz BOYAMA

ünitesinde, su ise TA AR KAMA ünitelerinde harcanmaktadır.

Taşarlı ıkama

lar 7%

Boyama

36% Redüktif

ıkama 8% ötraliz

asyon 4%

Kurutma

43%

Diğer 2%

KTRİK TÜK TİMİ

Boyama

61%

Redüktif

ıkama 17%

Kurutma

22%

D A A TÜK TİMİ

Boyama 10% Redüktif

ıkama 10%

ötralizasyon 10%

Taşarlı ıkamalar

69% Diğer 1%

U TÜK TİMİ

1 kg iysilik Kumaş, HT Boyama %100 polyester 8 gr mtül

50

TEKSTİLDE ÇEVRE

50

1 kg Giysilik Kumaş Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi nerji Ayak İzi

1 kg iysilik Kumaş Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler

n fazla çevresel etki doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır. Ürünün en büyük etkisi denizlere olmaktadır. Bu etkinin i elektrik

kullanımından gelmektedir. evresel etkiler enerji kullanımı ile paralel olarak artmaktadır.






20,226MJ

0200400600800

10001200140016001800

51

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

51


Mevcut Durum İçin Temiz Üretim Öneriler

Temiz Üretim Uygulamaları onucu

1. olyester boyama işlemleri için proses akışında yer alan ve su tüketimini oldukça fazla miktarda arttıran taşarlı yıkama işlemlerinin proses akışından çıkarılması ve yapılan taşarlı yıkamaların doldur-boşalt yıkama yapılması önerilmiştir.

Hem daha etkin yıkama hem de su tüketiminin azalması gözlenmiştir. Taşarlı yıkamaların prosesten çıkarılması ve doldur boşalt yıkamalar ile proseste: Toplam boyama süresi: %6,5 Kümülatif enerji tüketimi: 1

lektrik tüketimi: %3,6 u tüketimi: %49,77

Karbon ayak izi: , oranında azalmıştır. Boyama adımlarının sayısı den e düşmüştür.

2. Enerji ve zaman tasarrufu sağlamak amacıyla boyama ve redüktif yıkama işlemleri için yeni bir sıcaklık-süre diyagramlarının oluşturulması önerilmiştir.

Önerilen optimize sıcaklık-süre diyagramı ile boyama süresinin ve enerji tüketiminin azalması beklenmektedir. Doğalgaz tüketiminin en fazla olduğu boyama prosesinde tasarruf sağlanması öngörülmektedir.

3. Boyama reçetesinde bulunan dispergatör-egalizatör olarak kullanılan kimyasalların sayısının ve kullanım oranının azaltılması önerilmiştir.

4. Redüktif yıkama reçetesinde bulunan yıkama maddesinin tür ve oran olarak tekrar gözden geçirilmesi önerilmiştir.

52

TEKSTİLDE ÇEVRE

52

Mevcut Durum ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri

1 kg iysilik Kumaş Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri


1 kg iysilik Kumaş Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri Temiz Üretim onrası

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

KAY AKLAR TÜKE MES

AS D F KASYO

ÖTROF KASYO

KÜRESEL S MA ETK S

O O TABAKAS CELMES

SA SA L A ETK LER

AKARS EKOTOKS S TES

DE EKOTOKS S TES




ptimize proses akış şemasının uygulanması ile; - Elektrik tüketiminde %30 tasarruf, - Çevresel etkilerde de %10’dan %23’e kadar bir iyileştirme

sağlanmıştır.

53

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

53

6.3.5. MODEL 5

1 kg polyester tekstüre iplik boyama işleminde: 0,92 kwh elektrik enerjisi, 0,47 m3 doğalgaz, 63 litre su

kullanılmaktadır. En fazla elektrik BOYAHANE bölümünde, doğalgaz B AMA İ Mİ

ünitesinde, su ise B AMA İ M ünitesinde harcanmaktadır.

SSM Aktarm

a 9%

Boyama şlemi 40%

Redüktif

Yıkama 10%

ötralizasyon 14%

Yumuşatma 4%

Basın lı Kurutuc

u 13%

Final Aktarm

a 9%

Diğer 1%

KTRİK TÜK TİMİ

Boyama şlemi 53%

Redüktif

Yıkama 24%

ötralizasyon 10%

Yumuşatma 12%

Basın lı Kurutuc

u 1%

D A A TÜK TİMİ

Boyama şlemi 24%

Redüktif Yıkama

21% ötralizasyon

20%

Yumuşatma

20%

Basın lı Kurutucu

15%

U TÜK TİMİ

1 kg Polyester İplik, HT Boyama %100 polyester, den Tekstüre

54

TEKSTİLDE ÇEVRE

54

1 kg Polyester İplik Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi nerji Ayak İzi

1 kg Polyester İplik Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler

n fazla çevresel etki doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır. Ürünün en büyük etkisi denizlere ve akarsulara olmaktadır. Bu etkiler

büyüklük sırasına göre doğalgaz tüketiminden, tedarik zincirinden ve elektrik tüketiminden gelmektedir. evresel etkiler enerji kullanımı ile paralel olarak artmaktadır.






17,75MJ

0200400600800

1000120014001600

55

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

55

Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları Mevcut Durum İçin Temiz Üretim


1. nerji ve zaman tasarrufu sağlanması amacıyla mevcut boyama sıcaklık-süre diyagramı üzerinde süre, pompa debileri gibi parametreler değiştirilerek yeni bir boyama sıcaklık- süre diyagramı tasarlanması önerilmiştir.

ptimize sıcaklık-süre diyagramı ile boyama gerçekleştirildiğinde ulaşılmak istenen renk kalitesinde herhangi bir değişim olmadığı ve istenen kalitenin elde edildiği görülmüştür.

- Boyama süresi 228 dakikadan 157 dakikaya kadar düşmüştür.

- ünlük şarj sayısı dan a çıkarak üretim verimliliğinin yaklaşık olarak artması beklenmektedir.

- arti başına harcanacak enerji miktarında da %20 oranında tasarruf sağlanmıştır. Toplam enerji , M den

, M e düşmüştür. - Doğalgaz tüketiminden %34 oranında

tasarruf edildiği gözlenmiştir. 2. Boyama işleminde boyama kalitesini etkilemeyecek şekilde su tasarrufu sağlanması amacıyla boyama, redüktif yıkama ve nötralizasyon işlemlerinin yarım flotte oranında yapılması önerilmiştir.

1 kg ürün için harcanan toplam su miktarı 52,31 L iken yarım banyo boyama işlemi ile bu miktar 44,923 L ye düşmüştür. Atıksu miktarı da buna bağlı olarak , den 32,9L’ye düşmüştür.

3. Redüktif yıkama adımında yer alan oligomer önleyicinin reçeteden çıkarılması önerilmiştir.

Boyanan bobinler üzerinde oligomer olmadığı ve rengin kalitesi üzerinde herhangi bir olumsuz etki olmadığı görülmüştür. Mevcut çevresel etkiler de azalmıştır.

56

TEKSTİLDE ÇEVRE

56


1 kg Polyester İplik Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri


1 kg Polyester İplik Boyama İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri Temiz Üretim onrası

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

DE EKOTOKS S TES

AKARS EKOTOKS S TES

DO AL KAY AKLAR TÜKE MES

KÜRESEL S MA ETK S


AS D F KASYO

ÖTROF KASYO

SA SA L A ETK LER


O O TABAKAS CELMES



- lektrik tüketiminde %12 tasarruf, doğalgaz tüketiminde %34 tasarruf,

- evresel etkilerde de %21 oranında bir iyileştirme sağlanmıştır.

57

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

57

6.3.6. MODEL 6

1 kg giysilik kumaş baskı işleminde: 1,4 kwh elektrik enerjisi, 0, 74 m3 doğalgaz, 193 litre su

kullanılmaktadır. En fazla elektrik BA K İ Mİ ünitesinde, doğalgaz BA K İ Mİ

ünitesinde, su ise HALAT YIKAMA ünitesinde harcanmaktadır.

Kostikleme

3% A ık En

Yıkama 1 6% Ram

Kurutma 1 10%

Gaze 1%

Combi Batch Kasar

2%

A ık En Yıkama 2

8%

Baskı Altı Sarım (RAM) 14%

ablon Çekimi

10%

Baskı şlemi 17%

Fikse 6%

Halat Yıkama

10%

Ram Kurutma 2

12% Diğer

1%

KTRİK TÜK TİMİ

Ram Kurutm

a 1 15%

Gaze 7%

Baskı Altı

Sarım (RAM) 19%

Baskı işlemi 42%

Ram Kurutm

a 2 17%

D A A TÜK TİMİ

A ık En Yıkama 1

20%

Combi Batch Kasar

2%

A ık En Yıkama 2

26% Baskı şlemi 18%

Halat Yıkama

34%

U TÜK TİMİ

1 kg iysilik Kumaş, Rotasyon Baskı %100 pamuk (90 gr/m2)

58

TEKSTİLDE ÇEVRE

58

1 kg iysilik Kumaş Baskı İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi nerji Ayak İzi

1 kg iysilik Kumaş Baskı İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler

n fazla çevresel etki doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır. Ürünün en büyük etkisi denizlere ve akarsulara olmaktadır. Bu etkiler

ağırlıklı olarak A K KAMA işlemlerinden kaynaklanmaktadır. A ÖR kullanımı ile enerji tüketiminde sağlanan tasarruf 20,3 MJ

seviyelerindedir.

T AM KÜMÜ ATİ R İ TÜK TİMİ

188MJ





154,19MJ

0100020003000

400050006000

59

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

59


Mevcut Durum İçin Temiz Üretim Önerileri 1. Kostikleme sonrası açık en yıkamada nötralizasyon yapılmasına gerek

yoktur. 2. Kasar sonrası açık en yıkamada asitsiz yıkama yapılarak kumaş pH

kontrolüne bağlı olarak: 3. pH > 8 ise 5. banyo yerine 4. banyoya asit ilave edilebilir. 4. pH<8 ise asitsiz yıkama yapılabilir. 3. Kasar sonrasında açık en yıkama banyosundaki asit kullanımının

kaldırılması durumunda baskı patındaki alkali miktarında da kısmi bir azaltma sağlanabilir.

4. RAM kurutma çıkışlarında kumaşın aşırı kurutulmasının önlenmesi için nem kontrolü yapılabilir.

5. Özelikle baskı sonrası aşırı kurutmanın önlenmesi için baskı kurutma çıkışı nem kontrolü yapılmalıdır.

6. Kostikleme ve 1. açık en yıkama sonrasında yapılan ara kurutmanın ortadan kaldırılabilmesi için, gaze işleminin başlangıçta kumaş kuru halde iken yapılması gerekir.

7. Kostikleme sonrası açık en yıkamada yüksek enerji tüketildiği için daha hafif bir yıkama yapılması üzerine eğilinmelidir.

8. Kasar banyosunda kullanılan yumuşak suyun kalitesi ile ilgili bir sorun yoksa buradaki iyon tutucu kaldırılabilir.

9. Kasar işleminde kullanılan peroksit stabilizatörünün miktarı yüksek olup çevresel etkiyi ve maliyeti azaltmak için gerekirse reçetede bir revizyona gidilmelidir.

Mevcut Durum ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri

1 kg Giysilik Kumaş Baskı İşlemi İçin Karbon Ayak İzi Değeri Temiz Üretim Öncesi

60

TEKSTİLDE ÇEVRE

60

7. KAYNAKLAR 1. GÜLERYÜZ Ö., Küresel Gelişmeler şığında Türkiye de Tekstil Sektörü ve

Geleceği, 2011, Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. 2. Türkiye Tekstil ve azır Giyim Sektöründe Kurumsal Sosyal Sorumluluk Durum

Raporu, 2012. 3. Çevre ve ehircilik Bakanlığı. 2011, klim Değişikliği lusal Eylem Planı ( DEPTR)

2011–2023. 4. Çevre ve ehircilik Bakanlığı, Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Tebliği, 14

Aralık 2011, Ankara. 5. Tekstil ve Konfeksiyonun Geleceği in Avrupa Teknolo i Platformunun

“Avrupa da Tekstil Araştırmaları ve Yeniliğin Geleceğini Planlamak” Başlıklı . Yıllık Genel Konferansı, 20-21 Mart 201 , Brüksel.

6. Tekstil Sanayinde Anahtar Çevresel Konular, http://www.bcm.org.tr/pdf/tekstil%20sanayiinde%20cevresel%20konular.pdf

7. TC. Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED Ve Planlama Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı Türkiye Çevre Atlası

8. alkbank Kurumsal Sosyal Sorumluluk Pro esi, “Tekstil ve azırgiyim Sektör Raporu”, 2010.

9. Kabakcı, K, Onaygil, S. ve Acuner, E. 2011, EVF, “ Tekstil Sanayi Sektöründe Minimum Ener i Tasarruf Potansiyelinin Belirlenmesi.”

10. Güney Ege Kalkınma A ansı Eylül 2012. 11. ETKB, TÜ K, 2010, BS tahminleri, Taslak-Türkiye de Ener i Tasarrufu

Potansiyelini Kullanmak, Dünya Bankası Raporu. 12. http://www.midseff.com/tr/energy_efficiency_projects.html (MENR, Turkstat,

IBS estimates) 13. kiz Y. ve Öztürk .K. (200 ) Tekstil Sektöründe Ener i Tüketimi ve Tüketimin

Aylık Değişimi, . Ege Ener i Sempozyumu ve Sergisi, Denizli, s. 90- 397 14. Önöz, E. 200 , Tekstil Sanayinde Ener i Verimliliği Ve Enerji Verimli Motor

Sistemleri. 15. TÜ K 200 16. D RM , Ö., Milli Prodüktivite Merkezi Yayınlar o: 720, “Türkiye nin

Verimlilik Merkezi” Su Verimliliği, 2011, Ankara. 17. B LG , S., 2012. Temiz Üretim Eğitimi, Bilim, Sanayi Ve Teknolo i Bakanlığı

Verimlilik Genel Müdürlüğü 18. TK B, 2005.

61

TEKSTİLDE ÇEVRE

TEKSTİLDE ÇEVRE

61

19. Özdoğan, E., Korkmaz, A., Seven, T., “Eko-Teks ve AB Çevre etiketi” Eco-Tex and EU Eco-Label (Ege Ü. Tekstil Mühendisliği Bölümü, 2007).

20. Kara, H., 2011. Eko-Etiketler ve AB Eko-Etiketi, Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim Yayınları-III.

21. http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=mevzuat&bolum=7924EE8E-D8D3-8566-452070DDCEC9618C

22. Kara, H., Tatar, 2013.Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (Life Cycle Assessment, LCA) Perspektifinden Genel Bakış, Sürdürebilirlik Serisi, Sayı:7.

23. Guinee J.B., Heijungs R., Huppes G., Zamagni A., Masoni P., Buonamici R., Ekvall T. Ve Rydberg T., 2011. “Life Cycle Assessment: Past, Present, and Future”, Environ. Sci. Technol. 45, 90–96.

24. Jiménez-González, C.; Kim, S.; Overcash, M. Methodology for developing gate-to-gate Life cycle inventory information. The International Journal of Life Cycle Assessment 2000, 5, 153-159.

25. SOUTH, J., GRASSER, J., SALERANO, R., THALMAN, P., The impact of cotton on fresh water resources and ecosystems a preliminary synthesis. Background Paper, WWF International, Gland, Switzerland, (1999).

62

TEKSTİLDE ÇEVRE

Dünya’da ağırlaşan

rekabet şartlarında

BUTEKOM yanınızda

BUTEKOM

AR-GEMERKEZİ

AR-GE

Proje Pazarı

Sürdürülebilir

Gelecek

Teknik

Tekstiller

Eko

Tasarım

Teknik

Raporlama

Proje

Hazırlama

Çalıştay

Organizasyonu

Yaşam

Döngüsü

Teknik

Eğitimler

Uluslararası

İşbirlikleri

Enerji

Verimliliği

İş

Güvenliği

www.butekom.org

Documents

TEKSTİLDE ÇEVRE - greenpoint.com.trgreenpoint.com.tr/uploads/docs/192015Ig3Lc4.pdf · katmandır. Stratosfer tabakası i erisindeki kloroflorokarbon (CFC) gazları yüksek enerili