TEMA Vakfı'nın Nehir Tipi HES'ler Görüşü

8/14/2019 TEMA Vakf'nn Nehir Tipi HES'ler Gr

1/6

Gncelleme Tarihi: 24.12.2009

TEMA VAKFININ

NEHR TP HESLER

GR

KATILANLAR

Prof. Dr. DOAN ALTINBLEK

Prof. Dr. LHAN AVCI

Prof. Dr. DOAN KANTARCI

MT Y. GRSES

Prof. Dr. LTF BA

Prof. Dr. ORHAN DOAN

DENZ ATA

YEM ERKAN

MNE ZMRL

EYLL 2009


2/6

TEMA VAKFININ NEHR TP HESLERN YAPIMIYLA LGLGR

lkemizin kalknmas, halkmzn refah dzeyinin ykseltilmesi iin elektrik enerjisi

ihtiyac vardr. Bu ihtiyacn karlanmas ve da bamlln azaltlmas iin sonyllarda lkemizde nehir tipi santraller ina ederek, hidroelektrik enerji retimini

byk bir ynelim vardr. Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii StratejiBelgesinde; 2023 ylna kadar teknik ve ekonomik olarak deerlendirilebilecekhidroelektrik potansiyelimizin tamamnn elektrik enerjisi retiminde kullanlmasnnsalanaca belirtilmektedir. Salt hidroelektrik enerjisi retimi dnlr, bunun batadoal yap olmak zere, dier olumsuz yanlar dikkate alnmazsa, telafi edilemezlkesel hata ve ykmlara yol alr.

Kamu ve zel sektr tarafndan Trkiye genelinde yaplmas planlanan 2000eyaklaan Nehir Tipi HES projesi mevcuttur. Projelerin toplam kurulu gc yaklak

25.000 MW olup yllk ortalama retimin 125.000 GWh olmas beklenmektedir. ngrlen bu retim deeri, Trkiyenin 2008 ylnda tkettii toplam elektrik enerjimiktarnn %60na kar gelmektedir. Bu HES projelerinin tamamlanmas ngrlen2023 yl elektrik talebinin ise sadece %5ini karlayabilecei tahmin edilmektedir.

Nehir tipi HESler yenilenebilir alternatif birer enerji kayna olarak kabuledilebilirler. Ancak inaat ve iletme aamalarnda uyulmas gereken kurallar ve ilgilidenetim mekanizmalar tam ve doru olarak belirlenmelidir.

HES projeleriyle ilgili politika ve uygulama esaslar belirlenirken projelerdenetkilenen halkn ve STKlarn grleri saptanmadan hazrlanm olmas byk birsorundur. Bu projelerin hazrlanmas srasnda yrede yaayan halkn ve flora vefaunann suya ihtiyalar net olarak deerlendirilmemitir.

Bir baka sorun ise braklacak olan cansuyu konusudur. Birok proje eskiden100-150lt/san ekolojik su ihtiyac (cansuyu) braklarak hazrlanmtr. Yeni ynetmelikte

braklacak ekolojik su ihtiyac (cansuyu) son 10 yllk ortalama akmn en az %10 uolarak belirlenmitir. Bu oran her nehir havzas iin ayn olamaz. Her akarsu iinhavzasnn doal dengesini devam ettirebilecek ve dier su haklarn gvenceyealacak bir orann belirlenmesi gerekir.

Ayrca yrrlkteki ED mevzuat gerei 0,5 25 MW kurulu gteki HES projeleriynetmeliin EK-IIsinde yer almakta ve sadece proje tantm dosyas (n ED)srecine tabi tutulmaktadrlar. Oysa proje alannda yaplacak tm HESler gz nnde

bulundurulduunda alana toplam etkisi ok byk olacandan genel bir etkideerlendirmesi ile lke genelinde ve havza baznda ekolojik sistemlerindevamlln gzetecek bir planlama gerekli olacaktr.

Tm canllarn ana ihtiyac olan su bir enerji kayna ve para kazanma arac olarakdeil de bir yaam kayna olarak grlmelidir. HESlerle ilgili tm belirsizlikler vesorunlar zlmeden HES projelerinin yapmna devam edilmesi geri dnlemezfelaketlere neden olabilecektir.

2


3/6


4/6

8. Enerji iletim hatlar projelerden ayr olarak, projeler bittikten sonra gndemegelecektir. letim hatlarnn nereden geecei, getii alanda yarataca ormantahribat projelerde yer almamtr. Oysa bu hatlarn ulusal ebekeye

balanaca yere kadarki blmde yarataca orman tahribat ok yksek

dzeydedir. Yksek gerilim hatlarnn, dar vadilerde yerleim alanlarnnzerinden gemek zorunda kalmas halinde, bunun insan yaamna olumsuzetkileri olacaktr.

9. Yaplacak kanal, yol, tnel gibi inaatlar ormann btnln bozaca iinyaban hayvanlarnn doal yetime ve yaama alanlar, iftleme, beslenme veg yollar zarar grecek veya tahrip edilecektir.

10. Gerek yapm ve gerekse iletme srasnda doacak sorunlarn denetim esaslarve denetim yapacak tekilat net olarak belirlenmedii iin yaplan faaliyetlerindenetimi mmkn olmamaktadr.

11. Yerel halkn kendi ihtiyalar iin yapt tarmsal faaliyetler ile sulu tarm iingnmzde ve gelecekte gereken su miktar hesaba katlmamaktadr.

12. Alabalk retim iftlikleri ksmen ya da tamamen zarar grecektir.

13. Blgede arazi ve orman kadastrosu almalar henz bitmemi olduundan vemlkiyet deerlendirilmesi salkl bir ekilde yaplamadndan gerekvatandalar ve gerekse hazine madur olacaktr.

14. Planlanm olan proje kullanm alanlarnda kltrel ve sosyal zararlaroluacaktr.

15. E.P.D.K Yatrmc kurululara naat sresi olarak en fazla 40 ay gibi ksa srevermektedir. Bu sre ED Belgesi, mar Plan, Mlkiyet konular (Orman-Hazine tahsisleri ve ahs arazileri sat yada kiralanmas), naat ruhsat gibiizinlerin alnmasna yetmemektedir. Ayrca HES Projelerinin 1000 m rakm vezerinde olduu hesap edilecek olursa yllk inaat sresinin ksalyatrmcy kmaza srklemektedir. Bu nedenlerden tr yatrmc gerekimar ve gerekse inaat ruhsat almadan inaata balayabilmektedir, bu dasnrl olan kontroln de dnda bir uygulamaya yol amaktadr.

16. zellikle corafi yap nedeniyle inaat esnasnda kan pasann depolanacaalan bulunamamakta, bu hafriyat alanna ormandan izin verilememekte, 1000m rakm ve st alanlarda zel mlkiyete konu sahalarn da (ki bu alanlar daToprak Yasas nedeniyle amac dnda kullanlamaz) az olmas nedeniyleistem d ya da istem ii olarak hafriyat yamatan atlmakta ve asl korunmasgereken dere vadisi doldurulup tahrip edilmektedir.

17. ED Belgesinin alnmas kati projenin hazrlanmas ve mar Planna esastekil edecek avan projesinin hazrlanmas iin sondaj sahas (YklemeHavuzu, Santral binas alan ve Regltr Sahalar) ve sondaj ulam yollarna

Orman daresi tarafndan izin verilmesi gerekmektedir. Bu izinler verildiktensonra Orman daresi gzergahta bulunan aalar kesmekte, yatrmc kurulu

4


5/6

yol inaat yapmaktadr. Daha sonra imar plan kmakta ve EDalnmaktadr. Baz durumlarda imar plannda ve ED srecinde sorunyaandnda arazi yzeyi gereksiz yere tahrip edilmektedir.

18. Gerek ekolojik su ihtiyacnda (cansuyu) gerekse elektrik retiminde kullanlan

su kalitesinde olabilecek deiiklere ve bu deiikliklerin doal suekosistemlerine yapaca olumsuz etkilere yeterince deinilmemektedir.

19. Proje alanlar jeolojik, toporafik, iklimsel zellikleriyle sel ve heyelan gibiafetlere kar son derece hassastr. Doaya olan mdahaleler; bitki rtsnntahribinin (zellikle dik yamalar tutan ormanlarn) yannda, dik yamalardaalan yollar, ta ocaklarnda yaplan patlatmalarn yaratt sarsntlar,havzada eim/anakaya/toprak ve su dengesini olumsuz ektileyecek veya yokedecektir.

20. Projelerde binlerce aa yok edilecektir. Projelerde kesilecek aa miktarlar

ve ekosistemin tahribatnn maliyeti hi dikkate alnmamaktadr. Kesilenaalarn yerine yenilerini de yetitirmek mmkn deildir. Tm bunlarormann btnlnn bozulmasna, topra koruyucu ve su reticifonksiyonlarnn yok edilmesine neden olacaktr.

21. Blgede; biyolojik, estetik ve rekreatif zenginlikleriyle alternatif turizmetkinliklerinin youn bir ekilde yaanaca grlmektedir. Canl ve cansztm varlklar ile doal bir peyzaja sahip blgenin yapsnn bozulabilecei,

blgenin hzla gelien eko-turizm potansiyelini ve dolaysyla yredekiinsanlarn sosyo ekonomik yaamlarn olumsuz ynde etkileyebilecei gzard edilmektedir.

22. E.P.D.K ve DS Genel Mdrlnce gerekli izinler verilirken projedenetkilenecek halkn grleri sorulmamaktadr.

neriler

1. Proje yaplacak alanlarda btncl havza esasl analize dayal planlamayaplmaldr. Btncl havza planlamalar eitli meslek disiplinleri vesektrel temsilciler, yerel ynetimler ve sivil toplum rgtlerini iine alarak

oluturulmaldr.

2. HES projelerinin evresel etkileri deerlendirilirken ayn akarsu stndeyaplmas planlanan projelerin toplam etkileri gz nnde bulundurularakekolojik arlkl bir deerlendirme yaplmaldr.

3. HES uygulamalarnn olumsuz etkilerinin minimize edilerek doal ortamn vehayatnn korunmas ancak ekolojik planlama, etkili denetim ve izlemealmalaryla mmkn olacaktr. Yasa uygulayclarnn ve sivil toplum ileyerel halkn proje balangcndan iletme dneminin sonuna kadar gereklinlemlerin alnmas, almalarn izlenmesi ve kontrolnde etkili olarak

grevlerini yerine getirmesi iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr.

5


6/6

4. Projeler hazrlanrken yerel halk bilgilendirilerek grleri alnmaldr.

5. Akarsu yatana braklacak suyun belirlenmesinde ulusal bir yntemgelitirilmelidir. Bu yntem belirlenirken her akarsuyun kendi karakteristiklerive evresindeki ekosistemin zellikleri gz nnde bulundurulmal ve bilimsel

almalara dayandrlmaldr. Cansuyunun braklmasn ve zamanlamasnhangi kurumun kontrol edecei ve yaptrm mekanizmalar netletirilmelidir.lgili kurum ve bal tara tekilat ynetmelik ile yetkilendirilerekgrevlendirilmelidir. Yre halknn ve ilgili STKlarn da bu srece dahiledilmesi gereklidir.

6. E.P.D.K. (*) DS Genel Mdrl ve Orman Genel Mdrl gerekliizinleri vermeden mutlaka ilgili yerel kurum ve kurululara bilgi vermeli veilgili kurumlardan gr istemelidir. lgili merkezi ve yerel kamu ve STKlarnverecei gr dikkate alnmaldr.

7. Proje Tantm Dosyalar ve ED almalar lme dayal yaplmal veuygulanabilir tedbirler konulmaldr.

8. HES projesi yaplacak derelerde su tespiti yaplmal, halkn mevsimsel sukullanm miktar belirlenmelidir. Bu oranlar proje dosyalarnda braklmas

planlanan cansuyu miktarlar ile karlatrlp, ekosistem ihtiyalar da -taknalanlar ile birlikte- dahil edilerek yeterlilii sorgulanmaldr.

9. Sz konusu iler kapsamnda DS ve irketler tarafndan karlkl imzalanmolan Su Kullanm Hakk Anlamasnda irket ykmllkleri bal altnda

belirtildii ekilde :Hidroelektrik enerji retim tesislerinin fizibilite raporu kapsamnda

olabilecek yetersiz ett ve deerlendirmelerden dolay ileriki safhalardahidrolojik, jeolojik, teknik, evresel, sosyal ve ekonomik yndenoluabilecek her trl olumsuz sonutan ve ina edilecek tesisler ve yerleriile ilgili olarak olumsuz bir durumun ortaya kmas halinde yalnzca irketsorumludur ifadeleri gereince HES inaatlar kapsamnda ilgilifirmalarca her trl nlem zamannda alnmal ve denetimi ilgili kurumlartarafndan takip edilmelidir. Yatrmc Firmalarn Su Kullanm HakkAnlamasnda belirtilen sorumluluklarnn eksiksiz biimde yerine

getirmesi iin gerekli mekanizmalarn hayata geirilmesi gereklidir.

10. HES projelerinden etkilenebilecek olan tarihi, kltrel ve doal varlklarbelirlenerek Blge Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurullarnabildirilmelidir.

6

Documents

TEMA Vakfı'nın Nehir Tipi HES'ler Görüşü