Temel Dini Bilgiler 1-2 Ders Notu - usstr.org · dini antropolog ve sosyologlar,tabiatüstü varl›k (ya da varl›klar)la kurulan iliflki fleklinde tarif etmifllerdir (Hökelekli

Temel Dini Bilgiler 1-2Ders Notu

Haz›rlayan

M. Fatih SOLAK

T.C.M‹LLÎ E⁄‹T‹M BAKANLI⁄IAÇIK Ö⁄RET‹M OKULLARI

(AÇIK Ö⁄RET‹M L‹SES‹ - MESLEK AÇIK Ö⁄RET‹M L‹SES‹)‹

ANKARA 201

Copyright ©MEB

Her hakk› sakl›d›r ve Millî E¤itim Bakanl›¤›na aittir. Tümü ya da bölümleri izin

al›nmadan hiçbir flekilde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Dizgi :

Resim - Grafik : Nuh ARLIER

TTK ‹nceleyen : Mehmet BA⁄CI

Nazmi KEP‹R - Seval TAPAN - lkay YILMAZ ‹

SUNU

“ E ¤ i t i m ” kavram› yaflam boyu süren çok önemli bir etkinliktir. E¤itim süreci ilk

ça¤lardan beri sürekli olarak geliflim göstermektedir. Teknolojinin geliflim göstermesiyle

birlikte, yeni bilgi ve iletiflim teknolojileri e¤itim sürecinde h›zla kullan›lmaya

bafllanm›flt›r.

Günümüzde pek çok problemin çözümünde e¤itimin etkin bir flekilde kullan›lmas›

gereklidir. Pek çok çaba ve çözümün içinde, biliflim teknolojisi geleneksel araçlar

aras›ndan s›yr›larak öne ç›kmaktad›r. Öne ç›kan bu teknolojiyle birlikte geliflen ve

önemini giderek art›ran yöntemlerden birisi de yer, zaman ve yafl s›n›rlamas›

olmayan uzaktan e¤itimdir.

Genel Müdürlük olarak sizlere sundu¤umuz hizmetlerden birisi de ders notu

mahiyetindeki kitaplar›m›zd›r. Uzaktan e¤itim ilkelerine uygun olarak haz›rlanan bu

ders materyali lise müfredat programlar›na uygun olarak haz›rlanmaktad›r. Haz›rlanan

bu ders notlar›m›z, müfredat programlar›nda meydana gelen de¤iflikliklere paralel

olarak yenilenmekte ve güncellefltirilmektedir.

Bu ders notundan yararlanacak olan ö¤rencilerimize baflar›lar diliyor, ders

notlar›n›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçen tüm Genel Müdürlü¤ümüz çal›flanlar›na

teflekkür ediyorum.

“Uzaktan e¤itim” yolu ile e¤itim görmekte oldu¤unuz Aç›k Ö¤retim Lisesi’nde,

ÜN‹TE I

ÜN‹TE II

‹Ç‹NDEK‹LER

1. Din nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32. ‹nsanl›k Tarihinde Din Olgusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33. ‹nanman›n Çeflitli Biçimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44. Din-Birey ‹liflkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55. Din-Toplum ‹liflkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66. Yeryüzünde Belli Bafll› Dinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

6.1. Kabile Dinleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76.2. Do¤u Asya Dinleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86.3. Hint Dinleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106.4. Vahye Dayal› Dinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

ÜN‹TE III

1. ‹man Kavram› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272. ‹slam’da ‹man›n ‹fadesi: Kelimeitevhid ve Kelimeiflahadet . . . . . . . . . . . . 273. ‹slam’da Temel ‹man Esaslar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3.1. Allah’a ‹man . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283.2. Meleklere ‹man . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323.3. Kitaplara ‹man . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.4. Peygamberlere iman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343.5. Ahiret Gününe ‹man . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343.6. Kaza ve Kadere ‹man . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

1. ‹badet Kavram› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432. Niçin ‹badet Edilir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433. ‹badetin ‹lkeleri ve Kapsam› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444. ‹nanç - ‹badet ‹liflkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445. Temizlik - ‹badet ‹liflkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

5.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455.2. Teyemmüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465.3. Beden ve Mekân Temizli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

6. Namaz ‹badeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

ÜN‹TE IV

1. Vahiy Kavram› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 692. Vahiy Süreci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

2.1. Kur’an Öncesi Vahiy Metinleri: Sahifeler ve Kitaplar . . . . . . . . . . . . 692.2. Son Vahiy Kur’an ve Temel Nitelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702.3. Kur’an’›n ‹ndirilifl Süreci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

3. Kur’an’la ‹lgili Kavramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 724. Kur’an’›n Ana Konular› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 745. Kur’an’›n E¤itici Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

5.1. Kur’an ‹yiye Yönlendirir ve Kötülükten Sak›nd›r›r. . . . . . . . . . . . . . . 755.2. Kur’an Kamil ‹nsan Modeli Sunar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765.3. Kur’an Akl› Kullanmay› ve Ö¤renmeyi Ö¤ütler. . . . . . . . . . . . . . . . . 77

6. Kur’an’›n Kültürümüzdeki Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

ÜN‹TE V

1. Nebi, Resul ve Peygamber Kavramlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852. ‹nsanl›¤›n Peygamberlere Olan ‹htiyac› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863. Peygamberlerin ‹nsanlardan Seçilmesinin Nedenleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 864. Peygamberlerin Ortak Nitelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 875. Tevhidin Son Elçisi Hz. Muhammed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 876. Toplum Önderi Hz. Muhammed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

6.1. Mekke’de Hz. Muhammed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 886.2. Medine’de Hz. Muhammed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

7. Kur’an’›n Diliyle Hz. Muhammed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918. Hz. Muhammed’in Örnekli¤i: Sünnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

7. Ramazan Ay› ve Oruç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538. Zekât ‹badeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549. Hac ‹badeti ve Yap›l›fl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5510. ‹badet Mekân›: Kâbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5611. Kurban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5812. Salih Amel (Yararl› ‹fller) de ‹badettir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5813. Dua ve Tövbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5914. ‹badetlerin Birey ve Topluma Kazand›rd›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

ÜN‹TE VI

1. Ahlâk Kavram› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1012. ‹slam Ahlak›n›n Kayna¤›: Kur’an ve Sünnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1013. ‹slam’›n Öngördü¤ü Baz› Temel Ahlâk ‹lkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

3.1. Do¤ruluk ve Adalet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1023.2. ‹yilik Etmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033.3. Cömertlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033.4. Merhamet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1043.5. Sevgi ve Sayg› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1053.6. Bar›fl ve Hoflgörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

4. Ahlaki Görevlerimiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1074.1. Ana Baba ve Akrabalar›m›za Karfl› Görevlerimiz . . . . . . . . . . . . . . . . 1074.2. Komflular›m›za ve Topluma Karfl› Görevlerimiz . . . . . . . . . . . . . . . . . 1084.3. Vatana Karfl› Görevlerimiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

5. ‹slam Ahlak›na Ayk›r› Davran›fllar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095.1. Yalan, G›ybet ve ‹ftira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095.2. Hile Yapmak ve Doland›r›c›l›k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1105.3. Kötü Zanda Bulunmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1115.4. Baflkas›n›n Özel Hayat›n› Araflt›rmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1135.5. Baflkalar›yla Alay Etmek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1145.6. Kibir ve Haset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1145.7. ‹çki ve Kumar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1165.8. H›rs›zl›k ve Rüflvet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

ÜN‹TE VII

1. ‹slam’›n Dünya Hayat›na Bak›fl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1272. ‹slam’da Çal›flma ve Helal Kazanc›n Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1273. ‹slam ve Çevre Bilinci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1284. ‹slam ve Sanat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1305. ‹slam ve Bilim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1316. Temel ‹slam Bilimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1317. Meflhur Müslüman Bilginler ve Bilime Katk›lar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134YANIT ANAHTARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141SÖZLÜK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

TEMEL D‹N‹ B‹LG‹LER 1

1

ÜN‹TE I

KONULAR

1. Din nedir?2. ‹nsanl›k Tarihinde Din Olgusu3. ‹nanman›n Çeflitli Biçimleri 4. Din-Birey ‹liflkisi5. Din-Toplum ‹liflkisi6. Yeryüzünde Belli Bafll› Dinler

6.1. Kabile Dinleri6.2. Do¤u Asya Dinleri 6.3. Hint Dinleri6.4. Vahye Dayal› Dinler


2

* Konu içersinde ilk kez karfl›laflt›¤›n›z, kavram ve deyimleri, konu içersindeki tan›mlardan veya kitab›n›z›n sonunda yer alan sözlükten bulup okuyabilirsiniz.

* Sorular› cevaplay›n.* Uyar›lar› dikkatle okuyun, gerekiyorsa yaz›n.* Konuyu daha ayr›nt›l› ö¤renebilmek için kitab›n›z›n sonundaki kaynaklardan

y a r a r l a n a b i l i r s i n i z .

Bu ünite sonunda; * Din kavram›n› ö¤renecek, * Din olgusunun insanl›k tarihi ile bafllad›¤›n›n fark›nda olacak,* Çeflitli inanç biçimlerini tan›yacak,* ‹nsan›n ak›l sahibi ve inanan bir varl›k olma özelli¤i ile evrendeki di¤er varl›klardan

farkl› oldu¤unun bilincine ulaflacak,* Dinin insan›n var oluflu ile ilgili sorulara cevap veren bir olgu oldu¤unu fark edecek,* Dinin toplum hayat›ndaki yeri ve önemini anlayacak,* Kabile dinlerini ve özelliklerini genel hatlar› ile tan›yacak,* Do¤u Asya ve Hint dinlerini genel özellikleri ile aç›klayacak,* Vahye dayal› dinlerin genel özelliklerini ö¤reneceksiniz.

BU ÜN‹TEDE NELER Ö⁄RENECE⁄‹Z?☞

NASIL ÇALIfiMALIYIZ? ✍


3

❂

➠

ÜN‹TE I

1- Din nedir ?Din kelime olarak itaat (boyun e¤me), hüküm, örf ve âdet, ceza (karfl›l›k), mükâfat,

hesap, hâkimiyet, mülkiyet, millet ve fleriat gibi çeflitli anlamlara gelir. Kavram olarakdini antropolog ve sosyologlar, tabiatüstü varl›k (ya da varl›klar)la kurulan iliflkifleklinde tarif etmifllerdir (Hökelekli Hayati, Din Psikolojisi, TDV Yay›nlar›, Ankara1993, s.70). ‹slam alimleri ise dini ak›l sahibi insanlar›, özgür iradeleriyle dünyadaiyiye, do¤ruya ve güzele; ahirette ise ebedî mutlulu¤a ulaflt›rmay› amaçlayan ilahîkanunlar bütünü olarak tan›mlam›fllard›r. Bu tan›ma göre dinin amac› insanlar›n dünyadave ahirette mutlu olmalar›n› sa¤lamakt›r.

Dini oluflturan üç temel unsur vard›r. Bunlar; iman, ibadet ve ahlak’t›r. Bir inanc›ndin say›labilmesi için bir tanr› inanc›n›n, ölüm ötesiyle ilgili bir görüflünün, inananlar›n›nbelli sorumluluklar›n›n olmas› gerekmektedir.

2- ‹nsanl›k Tarihinde Din Olgusu‹lk insan olan Hz. Âdem’in en büyük özelliklerinden biri de ilk peygamber

olmas›d›r. Bu bize flu gerçe¤i ö¤retmektedir: Dinin tarihi ile insanl›¤›n tarihi birliktebafllam›flt›r. Yeryüzünde nerede insan var olmuflsa orada dinin var oldu¤u görülmüfltür.Bu dinin / inanc›n do¤ru veya yanl›fl olmas› önemli de¤ildir. Önemli olan dinin insando¤as›n›n ayr›lmaz bir parças› olufludur. Bu konuda Hz. Peygamber bir hadisinde “Herdo¤an çocuk f›trat (inanma duygusu) üzere do¤ar.” buyurmaktad›r.

‹nsanl›k tarihi boyunca dinin var olmad›¤› bir toplum görülmemifltir. Afrika’n›nbalta girmemifl ormanlar›ndaki kabilelerden Amerika’daki ‹nka uygarl›¤›na kadarbütün toplumlar bir dine inanm›fllard›r. Ünlü bir sosyolog bu gerçe¤i flöyle ifadeetmifltir: “Yeryüzünde evi olmayan, giysisi olmayan insanlar görebilirsiniz ama inanc›olmayan topluluk göremezsiniz.” Atatürk bu konuda flöyle demifltir: “Dinsiz milletlerindevam›na imkân yoktur.”

Resim 1.1: ‹nka tap›na¤›


4

❂

➠

Allah, do¤ru yoldan, gönderdi¤i hak ve hakikatten uzaklaflan insanlara elçiler gönder-m i fl t i r. Peygamberleri arac›l›¤›yla gönderdi¤i bu mesajlar temelde ayn› ilahi prensipleriiçermektedir. Ancak bu mesajlar zaman›n özelli¤ine göre baz› ayr›nt›larda farkl›l›klarg ö s t e r m i fl t i r. Mesela oruç bütün ilahî dinlerde vard›r. Fakat nas›l ve kaç gün oruç tutulaca¤›her din de farkl›l›k göstermifltir.

Dinin insanlar› huzura mutlulu¤a götüren kaynaflt›ran bir özelli¤i vard›r. Yanl›flanlafl›lan ve dünyevi ç›karlara alet edilen din, toplumlarda ayr›l›¤a, kavgaya ve bilimselgeliflmelere engel olmufltur. Bu nedenle insan, dini as›l kaynaklar›ndan ve do¤ru birbiçimde ö¤renmelidir.

3- ‹nanman›n Çeflitli Biçimleri ‹nsanlar, Hz. Adem’in getirdi¤i dini esaslardan zamanla uzaklaflm›fllar ve de¤iflik

inanç biçimlerine yönelmifllerdir. Bu inanç biçimlerinden baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz:Monoteizm, Politeizm, Gnostizm, Agnostizm ve Ateizm. fiimdi bunlar› k›saca tan›yal›m.

Monoteizm: Frans›zca kökenli bir sözcük olan monoteizm, Türkçe “tek tanr›c›l›k”olarak da adland›r›l›r. Bu inanca sahip insanlar›n temel özelli¤i tek tanr›ya inanmalar›d›r.Vahye dayal› olan dinler Tanr›’n›n tek oldu¤u(tevhid) esas›na dayan›rlar. Bu sebepleilahî dinler Monoteist bir anlay›fla sahipt i r diyebiliriz. Günümüzde Ya h u d i l i k , H r i s t i y a n l › kdininin baz› mezhepleri ile ‹slamiyet monoteizm anlay›fl›na sahip dinlerdir. Bunlar›nd›fl›nda baz› monoteist anlay›fla sahip kabileler görülmektedir. Mesela Güney A m e r i k a ’daki‹nka ve Maya uygarl›klar› buna örnek verilebilir.

Hz. Muhammed bir hadisinde yüz yirmi dört bin (di¤er bir rivayette iki yüz yirmidört bin) peygamber gönderildi¤inden söz etmektedir. Bu yüzden yeryüzünün de¤iflikyerlerindeki benzeflen inançlar ve ahlaki esaslar her millete bir peygamber gönderildi¤igerçe¤inin izdüflümleri olabilir.

Resim1.2: Üç ilahî dinden ibadet görüntüleri


5

❂

❂

➠ Monoteizmde Tanr› evreni yoktan var eden, flekillendiren ve idare edendir.

Politeizm: Türkçede çok tanr›c›l›k anlam›na gelen politeizm daha çok ilkelkabilelerde görülen bir inançt›r. Bu inanca sahip olan insanlar birçok tanr›ya inan›rlar.Bu tanr›lar aras›nda belli bir görev taksimat› vard›r. Mesela baz› tanr›lar gök olaylar› ilebaz›lar› da yer olaylar› ile ilgilenir. Uzak do¤udaki fiintoizm, Hinduizm, eski ‹ran’daZerdüfltlik gibi dinler çok tanr› inanc›na sahip dinlerdendir.

Gnostizm: Yunanca gnostikos (bilgiye sahip insan) sözcü¤ünden türetilmifltir.Tanr›sal, mutlak bilgiye sezgiyle ulafl›labilece¤ini ileri süren bir inanç biçimidir. Buinanca ‹ran, Eski Yunan, Eski M›s›r, Babil u y g a r l › k l a r › n d a, Yahudi ve Hristiyan mezhepleri nd erastlanmaktad›r. Gnostisizmi savunanlar tarikat yaflam›n› tercih ederler ve çilecili¤isavunurlar. Temelde dinleri gerçek bilgiye ulaflmada yetersiz görürler, ruh ölümsüzdürve as›l yaflam ruhsal yaflamd›r. Bu inanç, Sabiilik, Manihezim gibi dinlerde görülmektedir.Gnostisizmin temel ö¤retileri aras›nda ›fl›k ve karanl›k ya da iyilik ve kötülük a r a s › n d a k idüalizm (ikicilik), maddi evrenin -ve bedenin- kötülü¤ü ve ruhun ölümsüzlü¤ü vard›r.Birçok gnostik reenkarnasyonun(ruh göçü) varl›¤›n› savunur. Gnostikler hakikatlereulaflmada dinin yetersiz oldu¤unu savunurlar. Dünyadaki kötülüklerden kurtulabilmekiçin baz› gizemli sözcükleri ö¤renmeyi amaç edinirler. En önemli metinleri; Tomas‹ncili, Yuhanna’n›n Gizli Kitab›, Filip ‹ncili ve Pistis Sofya’d›r.

Agnostizm: Agnostizm Türkçede bilinmezcilik anlam›na gelir. Tanr›n›n varl›¤›n›nya da yoklu¤unun bilinemeyece¤ini öngören bir inançt›r. Bu yüzden Agnostisizm, tümdinleri ve dolay›s›yla onlar›n tanr›lar›n› kesin olarak reddeder. Kökeni eski Yunan’dakisofistlere kadar uzanan agnostisizm, kelime olarak eski Yunanca’da“bilinemez olan”anlam›na gelmektedir. Bu inanca sahip olan kimseler, insan›n bilme yetisinin s›n›rl›oldu¤unu bu nedenle, görülebilenin ard›ndaki hakikati yakalayamayaca¤›n› ve tanr›n›nbilinemeyece¤ini savunurlar.

Ateizm: Ateizm kelimesi Yunanca da “Tanr›” anlam›na gelen “Theos” sözcü¤ününönüne olumsuzluk veren “a” tak›s›n›n eklenmesiyle oluflmufltur. Türkçe’de “tanr›tan›mazl›k” anlam›na gelmektedir. Ateist, dinlerin ifade etti¤i biçimde, evreni yaratanve yasalar›n› belirleyen, irade sahibi olan, her fleyi yapma, bilme ve görme kudretindebulunan, insanlara hayat› bahfleden bir varl›¤a inanmayan bununla birlikte peygamberive ahiret inançlar›n› da kabul etmeyen kiflidir.

Ateizmde Tanr›’n›n varl›¤› inkâr edilmekle kal›nmam›fl, bu kavramla ilgili olarakmucize, vahiy, peygamberlik, kutsal kitap, ölümsüzlük ve ahiret hayat› gibi inançlar daelefltirilmifl ve reddedilmifltir. Ateistler “Sanki tanr› yokmufl gibi yaflamaya” çal›fl›rlar.

4- Din-Birey ‹liflkisi‹nsan Allah’›n ak›l ve irade verdi¤i bir varl›kt›r. ‹nsan akl› ve iradesiyle y e r y ü z ü n ü n

bir yarat›c› taraf›ndan var edildi¤ini bilebilir. Bu yönüyle o di¤er varl›klardan ayr›l›r veiradesini olumlu yönde kullanmas›yla meleklerden üstün bir duruma gelebilir.

‹nsan, sosyal bir varl›kt›r. ‹htiyaçlar›n› di¤er bireylerle yard›mlaflarak giderir.Toplumda birlikte yaflayan insanlar›n birbirlerine karfl› bir tak›m hak ve görevlerivard›r. Bir insan›n birlikte yaflad›¤› insanlara karfl› sayg›l› olmas› onun bilgi vegörgüsüne ba¤l›d›r. Birey, dinin ortaya koydu¤u ilkeleri hayat›nda etkin k›larsa di¤erinsanlarla olan iliflkilerinde daha dikkatli olur. Çünkü insan›n nefsi her zaman kendi


6

Dinin insana sa¤lad›¤› faydalar› flöyle s›ralayabiliriz;1. Din, insan›n yeryüzündeki anlam aray›fl›na cevap verir. ‹nsan, niçin

yarat›ld›¤›n›(veya neden insan olarak meydana geldi¤ini), bu dünyadaki amac›n›n neoldu¤unu, burada ne yapmas› gerekti¤ini ve öldükten sonra neler olaca¤›n› merak eder.O, bu sorulara kendini tatmin edecek cevaplar bularak iç huzuruna kavuflmak veendiflelerinden kurtulmak ister. Bu cevaplar› ancak bir din verir.

2. ‹nsan ruhunun istekleri vard›r. Bu isteklerinin dünyada karfl›lanmas› zordur.Ruh ölümsüz olmak ister, fakat bütün canl›lar için ölüm muhakkakt›r. ‹nsan ruhunun buiste¤ini ancak Allah’a ve ebedî hayata inanmakla giderir. Ölümden korkan insan, ahiretinanc›yla bu endiflesinden kurtulabilir ve bu konuda ona do¤ru ve sa¤l›kl› bilgiyi ancakdin verir.

3. Din, insan›n kendine olan güvenini art›r›r. ‹nançl› bir insan yeryüzünde meydanagelen olaylar›n bir sebebi oldu¤unu bilir. Karfl›laflt›¤› zorluklar karfl›s›nda ümitsizli¤edüflmez. Kendisinin gözetilip korundu¤unu bilir. Gücünün yetti¤ince çal›fl›r. Kendisininbu dünyada yaln›z olmad›¤›n›n bilincine var›r. Davran›fllar›n› ona göre düzenler.Allah’a güvenir ve ahlak›n› güzellefltirir. Yaradan’›n merhametine s›¤›n›r ve ifllerininsonucunu ondan bekler.

5- Din Toplum ‹liflkisiDin, ferdin dolay›s›yla toplumun hayat›nda vazgeçilmez bir kurumdur. Dinin

toplumsal hayata sa¤lad›¤› katk›lardan biri toplumun huzur ve güvenini sa¤lamakt›r.

Resim 1.3: K›z›lay’›n yard›m foto¤raf›

arzu ve isteklerini gerçeklefltirmeye çal›fl›r. Birey, inanc› sayesinde, beraber yaflad›¤›,ayn› çevreyi ve dünyay› paylaflt›¤› insanlar› sever ve onlar›n haklar›na sayg›l› vehoflgörülü olur. Hayat›n› yapt›klar›n›n hesab›n› verece¤i bilinciyle düzenler. YunusEmre’nin “Yarat›lm›fl› hoflgör Yaradandan ötürü” sözü bu hakikati ortaya koymaktad›r.

Kifli, inanc› sayesinde di¤er insanlarla olan ortak yönlerinin fark›na var›r ve biryarat›c› taraf›ndan ortak bir gayeyle yarat›ld›¤›n› fark eder. Bunun bilincinde olan kiflitoplumda ayr›l›klar› de¤il, ortak noktalar› ön plana ç›kararak huzurun yayg›nlaflmas›nayard›mc› olur. Birey, yaflad›¤› çevrede di¤er insanlarla yard›mlaflmaktan haz al›r. Görevve sorumluluklar›n› ibadet bilinciyle en iyi flekilde yapmaya çal›fl›r.

Din, insan›n di¤er varl›klarla olan iliflkisini düzenler. Do¤ru bir inanca sahip olanfert, güzel bir ahlaka sahip olur. Toplum taraf›ndan sevilir. Çünkü hiçbir canl›n›n zarargörmesine raz› olmaz. Di¤er insanlar›n haklar›na sayg›l› olur. Yak›n akrabalar›n›, yoksullar› ve ihtiyaç sahiplerini gözetir. Anne ve babas›na karfl› kesinlikle yanl›fl birdavran›flta bulunmaz. O, bütün varl›klar›n bir gayesi oldu¤unu bilir ve bundan dolay›yeryüzündeki hiçbir varl›¤a zarar vermez. Sevgi ve flefkat duygular› ile hareket eder. Buitibarla din ahlâki bir kurum olarak insanlara yön veren, en mükemmel kanunlar ve sistemlerden daha etkili flekilde kifliyi içten kuflatan ve yönlendiren disiplin biçimidir.

6- Yeryüzünde Belli Bafll› Dinler

6.1- Kabile Dinleri‹ n s a n l a r, Hz. Âdem’den itibaren birçok dine inanm›fllard›r. Kurucusu belli

olmayan, belli bir bölgeye ve kabileye mahsus olan, büyünün ve büyücülü¤ün yayg›noldu¤u inanç biçimine ilkel dinler veya kabile dinleri ismi verilmektedir. Bu dinler,Allah’›n gönderdi¤i mesajlar›n bozulmas› veya unutulmas› sonucunda oluflmufllard›r.Buna ra¤men baz› kabile dinlerinde yüce bir tanr› inanc›na rastlanmaktad›r. Genellikleilkel kabile dinlerinin yaz›l› kaynaklar›, bilinen peygamberleri ve kutsal kitaplar› yoktur.Kabile dinleri, belli bir bölgeye aittirler. Bu dinlerde büyücülük yayg›nd›r. Ruhunölümsüzlü¤üne ve ölümden sonra bir flekilde yaflam›n› devam ettirdi¤ine inan›l›r.

Bu dinlerdeki önemli baz› kavramlar flunlard›r:Mana : Kabile taraf›ndan önemli kabul edilen varl›klarda veya kiflilerde

oldu¤una inan›lan gizemli güçtür.Fetifl : Manaya sahip oldu¤una inan›lan ve tafl›yanlara güç verdi¤ine inan›lan

tafl, muska vb. cisimlere verilen add›r.Tabu : Mana gücüne sahip olan yerlerin ve kiflilerin dokunulmazl›¤›d›r.Totem : Kabilenin kan ba¤› ile ba¤l› oldu¤una inand›klar› hayvan bitki veya

cans›z varl›klard›r.fiaman : Mana gücüne sahip ruhlarla ba¤lant› kuran ve ayinleri yöneten kiflilere

verilen add›r.

Günümüzde kabile dinlerine Okyanusya ve Afrika’da rastlanmaktad›r.


7


8

❂

➠

6.2- Do¤u Asya Dinleri KonfüçyanizmDinin kurucusu Konfüçyüs (M.Ö. 551- 479) ad›ndaki bir filozoftur. Konfüçyüs

bütün hayat› boyunca insanlar›, iyiye, do¤ruya ve güzele teflvik etmifltir. ‹nand›¤› prensipleri yaymak için kitap yazan Konfüçyüs, daha çok akla hitap metodunu kullanm›fl, metafizi¤in her türünü reddetmifltir. Konfüçyanizm’in mukaddes kitaplar›Konfüçyüs’e isnat olunan (Ta-Hio, Te h o u n g - Young) ve (Loun-You) iki kitaptan meydana gelmifltir. Konfüçyanizm’de ruhbanl›k s›n›f› yoktur. Bu yüzden ayinler,genellikle devletin yetkili memurlar›nca yönetilir.

Konfüçyanizm’in ahlaki prensipleri aras›nda afla¤›daki befl ilke önemlidir: ‹yilikyapmak, Güvenilir bir flahsiyet olmak, Dürüst davranmak, Terbiyeli olmak, Tedbirlidavranmak.

Baflar›n›n her zaman faziletin varl›¤› anlam›na gelmeyece¤ini söyleyen Konfüçyüs,ancak iyilikte ›srar etmek suretiyle hikmet ve faziletin bir anlam tafl›yaca¤›n› savunmufltur.

Günümüzde Konfüçyanizm, Çin, Çin Hindi (Tayland, Tayvan, Vietnam), Kore,Japonya, Hindistan’da taraftar kitlesine sahip olmakla beraber Avrupa ve Amerika’dada inananlar› bulunur.

Taoizm Çinin en eski dinlerinden biri olan Taoizm, Konfüçyanizm’e tepki olarak ortaya

ç›km›flt›r. Kurucusu Lao Tizu (Lao-Tse)’ dur. MÖ.604-517 y›llar› aras›nda yaflad›¤›,Honan’da do¤du¤u ve Konfüçyüs’ün ça¤dafl› oldu¤u san›lmaktad›r. Taoizm ismini tanr›olarak kabul ettikleri “Tao” kavram›ndan almaktad›r. Taoizm’de din adamlar›na rahipdenir. Dinde büyücülerin önemli bir konumu vard›r. Tao, dünyay› yöneten sebeptir. Ogörülmeyen, iflitilmeyen, kavran›lmas› mümkün olmayan bir yarat›c› prensip olarakalg›lanmaktad›r. Taoizm’e göre insan raks ve sarhofllukla vecde ulaflabilir. Hayat›n›

Resim 1.4


9

tehlikesiz bir flekilde yaflamak ve sürdürmek isteyen insan iyi bir yemek rejimioluflturarak afl›r›l›ktan kaç›nmal›d›r. Böylece ölümü biraz daha geciktirmifl olur.

➠

Taoizm’e göre bu alem iyi ve kötü (ying-yang) prensibi üzerine kurulmufltur.Dünya iyi ve kötünün mücadelesiyle ayakta durmaktad›r. “Her iyinin içinde bir kötü,her kötünün içinde de bir iyi vard›r.” ilkesi bu inanç için önemlidir. Taoizm’de bir çoktanr› vard›r. Örne¤in; savafl tanr›s› Kvan-Ti, zenginlik tanr›s› Sai Shin vb . Taoizmintemel prensibi “iyilere karfl› iyilik yapmak, iyilik yapmayanlara karfl› yine iyilik yapmak, böylece her fleyin iyi olmas›n› sa¤lamak” olarak özetlenebilir. Taoizmin ahlakanlay›fl›n›n üç temel prensibi vard›r. Bunlar; basit bir hayat yaflayarak tutumlu olmak,

Taoizm günümüzde Çin, Japonya, Kuzey ve Güney Kore’de yayg›n bir dinolmas›na karfl›n inananlar›n›n büyük bir ço¤unlu¤u Güney Kore’de yaflamaktad›r. Bu

Dünyan›n en eski dinleri aras›nda yer alan fiintoizm M.Ö.VII yüzy›lda ortayaç›kt›¤› san›lmaktad›r. Bilinen bir kurucusu yoktur.

fiintoizm’in önemli bir özelli¤i di¤er dinlere karfl› oldukça hoflgörülü bir dinolmas›d›r. fiintoist olan biri ayn› zamanda baflka bir dine de inanabilir. fiintoizm’intemel iki özelli¤inden bahsedebiliriz; 1. Milli bir din olmas›, 2. Tabiata tapmaya önemvermesidir.

Gök (Baba Tanr›) ile Yer (Ana Tanr›)’ya inan›rlar. Bu iki tanr› bütün Japon adalar›n›ve di¤er tanr›lar› do¤urmufllard›r. Ölen bütün iyi insanlar tanr› olur. Japonya’da milyonlarca tanr› vard›r. fiintoistlerin ibadet flekilleri çok sade ve basittir.

rastlan›lmaktad›r.ülkelerin d›fl›nda di¤er uzak Asya ülkeleriyle göç alan ülkelerde de taraftarlar›na

mütevazi olmak, nefsini gurur ve kibirden uzaklaflt›rmak, merhametli olmakt›r.


10

‹badet etmek isteyen kifli mabede gider, elini, yüzünü ve ayaklar›n› y›kar. ‹badetir a h i p l e r idare eder.

Günümüzde fiintoizm milli bir din olmas› nedeniyle Japonlar aras›nda yayg›nd›r.Baflta Japonya olmak üzere Japonlar›n yaflad›¤› di¤er ülkelerde de yay›lma imkân›bulmufltur.

6.3- Hint DinleriHinduizm: Hindistan ve çevresinde yayg›n olan yaklafl›k dört bin y›ll›k bir dindir.

Brahmanizm diye de isimlendirilir. Kurucusu bilinmemektedir. Tanr›lar›na ve dinadamlar›na Brahman ad› verilir.

Resim 1.6: fiintoizm’e ait bir sembol.

Resim 1.7


11

Tanr›lar›n›n önemli olanlar› flunlard›r:1. Brahma(Yarat›c› tanr›) 2. Viflnu(Koruyucu tanr›) 3. fiiva (Cezaland›r›c› tanr›).

Hinduizm’deki inan›fla göre cehennem diye bir fley yoktur. Bir çok kutsal kitab› vard›r.

Hinduizm’de, karma,hulul ve reenkarnasyon inançlar› önemlidir. Karma; evreninyenileme ve telafi etmeye yarayan bir denge ortaya ç›karma gücüdür. ‹nsan›n herhangibir flekilde, herhangi bir yerde ve zamanda yapt›¤› bir fley, eninde sonunda kifliye geridönecektir. Yap›lan hiçbir ifl bofla gitmez. Karma, kendi kendine iflleyen bir güçtür.Buna, kiflinin kendi sorumlulu¤u yasas› diyebiliriz. Reenkarnasyon; kiflinin hayat›ndayapt›¤›, düflündü¤ü, hissetti¤i bütün davran›fllar›n sonucunda ölümden sonra dünyayatekrar gelmesidir. ‹nsan önceki hayat›ndaki davran›fllar›na göre bitki, hayvan, i n s a nveya tanr› suretinde bedenlenir. H u l u l; Tanr›n›n insan›n vücudunda bedenlenmesidir. Kiflibütün kötülüklerden temizleninceye ve ruh evrimini tamamlay›ncaya kadar do¤umölüm döngüsünde yeniden bedenlenmeye devam eder.

Hinduizm’de kast sistemi ad› verilen dört s›n›f vard›r. Bunlar;

1. Rahipler 2. Prensler ve askerler 3. Tüccar ve çiftçiler 4. ‹flçi ve zanaatkarlar.

Bu dört s›n›f›n d›fl›nda parya(ayak tak›m›) denilen bir grup vard›r ki bu grubunhiçbir hakk› yoktur. Bir kast grubundaki insan di¤er kasttan biriyle evlenemez. Kastlararas›nda geçifl imkan› da yoktur. Hinduizm’de “yoga” çok önemlidir. Yoga, insan›nenerjisini belli bir alanda yo¤unlaflt›rmas›yla yapt›¤› bir egzersizdir.

Hinduizm’de inek kutsald›r. Kutsal bir nehir olan Ganj nehrinde y›kanmak ibadettir.Her varl›k kendi yolunu seçmekte özgürdür. Hindular, tap›naklarda tap›nmaya, kutsalmetinlere ve guru disiplini gelene¤ine önem verir. Dinsel bayramlarda, hacda, kutsalilahiler söylemek, evlerde tap›nacak yerler yapmak önemli guru geleneklerdendir.

Hinduizm, yaklafl›k dünya nüfusunun %12’sini oluflturmaktad›r.

Caynizm (Jainizm)Caynizm, MÖ 4-6.yy da Hinduzimdeki kast sistemine tepki olarak do¤mufltur. Bu

dinin amac› insan› varolufltan gelen ac›lardan kurtarmakt›r. Milli bir dindir. Kainat› vareden bir yarat›c›n›n varl›¤›n› inkar eden, ateist bir din olmas›na ra¤men baz› Caynistlertanr›ya inan›r. Materyalist felsefenin de temelini oluflturan bu dinin kurucusu Parsva(M.Ö. VIII. Yüzy›l), reformcusu Mahavira (Büyük kahraman) lakapl› Vardhamana’d›r.Bu inanç, çile çekmeyi hayat felsefesi olarak kabul etmektedir. ‹nsan mükemmelli¤e›zd›rap ve çile çekerek ulafl›r.

❂

➠


12

Caynistlerin ço¤u vejeteryand›r. Yani öldürülerek elde edilen her türlü g›day›yemezler. Caynistlere göre evren ebedidir, yarat›lmam›flt›r. Cennet ve cehennem vard›r.Ayinleri rahip ve rahibeler idare eder. Gösteriflli mabetleri vard›r. ‹badet esnas›ndailahiler söyler bazen de Hindu tanr›lar›na tövbe ve ibadet ederler. En çok bilinen kutsalkitaplar› Tattvartha Sutra (Gerçeklik Kitab›)’d›r. Hindistan’›n farkl› köflelerinde birçokhac yeri bulunmaktad›r.

Caynizm üç temel ahlaki ilkeye dayan›r. Bunlar ; Do¤ru görüfl, Do¤ru bilgi, veDo¤ru davran›flt›r. Caynistlerin ahlaki prensipleri öldürmemek, yalan söylememek,hiçbir flekilde çalmamak, olabildi¤ince cinsel iliflkiden uzak kalmak fleklindeözetlenebilir. Dürüst ve sade bir hayat sürmeyi prensip edinen, Caynistler içki içmezler.

Günümüzde say›s› yaklafl›k 4.000.000 olan Caynistlerin büyük ço¤unlu¤uHindistan’da yaflamas›na karfl›l›k Avrupa’dan Amerika’ya hatta Avustralya’ya kadarCaynist topluluklara ve ibadet yerlerine rastlamak mümkündür.

Budizm Budizm’in kurucusu Buda (Guatama, Gotama) ( MÖ.563 - 483 ) Kuzey Hindistan’da

do¤mufl bir filozoftur. Buda ismi ayn› zamanda “uyanm›fl kifli, fark›nda olan, ayd›nlanm›fl”anlamlar›na gelir. Hinduizm’deki kast sistemine ve putperestli¤e bir tepki olarakdo¤mufltur. Budizm, hayattaki ac›, ›zd›rap ve tatminsizli¤in kaynaklar›n› aç›klayan vebunlar›n giderilmesinin yollar›n› gösteren bir inançt›r.

Budistler Karma - Ruhgöçü’ne inan›rlar. Budizm inançlar›na göre ahirzamandagelece¤ine inan›lan bir kurtar›c› tüm dünyay› düzeltecek ve Buda’n›n tamamlayamad›¤›dini tamamlayacakt›r. Budizm’in kutsal ziyaret yerleri flunlard›r; Budan›n do¤um yeri( L u m b i n ) Buda’n›n ayd›nland›¤› yer (Bodhi Gaya), Buda’n›n ilk vaaz verdi¤i geyik park›(Sarnarth’da), Buda’n›n öldü¤ü Utar Prades flehri, Ganj nehri. Budizm’in kutsal kitab›üç sepet anlam›na gelen “Tripitaka” d›r.

Resim 1.8: Buda’n›n temsili resmi.


13

Buda’n›n ö¤retisinin bafll›ca özelli¤i; her insan›n onun ö¤retilerini uygulayarak birbuda olabilece¤idir. Budizm’de ö¤retilerin ana çat›s›n›, meditasyon gibi içe bak›fl yöntemleri, reenkarnasyon denilen do¤um ölüm döngüsünün tekrar› ve karma denilenneden-sonuç zinciri gibi kavramlar oluflturmaktad›r.

Budizm Siddhartha Gautama’n›n ölümünden sonra 500 sene boyunca HindistanYar›madas›nda, daha sonra Asya ve dünyan›n geri kalan›nda yay›lmaya bafllad›. Bugün,en çok mensubunun bulundu¤u yerler, Hindistan d›fl›nda, Do¤u ve Güneydo¤u Asya,Seylan, Tayland, Mo¤olistan, Mançurya, Tibet, Çin, Kore ve Japonya’d›r. Ayr›caAvrupa, Kuzey Amerika ve ‹ngiltere’de de mensuplar› vard›r.

SihizmSihizm olarak geçen S›kh Dini; Hindistan’da takriben 1500’lü y›llarda do¤mufltur.

Sihizm Sri Guru Nanak Dev Ji (1469-1539) taraf›ndan kurulmufltur.‹slam ve Hinduizmkar›fl›m› bir dini harekettir. Sihler Kuzeybat› Hindistan’›n Pencap bölgesinde yaflamak-tad›rlar.

Guru Nanak yaln›zca dini akideler çerçevesinde Müslüman ve Hindu halk›uzlaflt›rmaya gayret ederek bafllam›flt›r. O sistemini “ Tanr›n›n birli¤i”, “‹nsanl›¤›n kardeflli¤i”,“Kast sisteminin reddi” ve “puta tap›c›l›¤›n faydas›zl›¤›” prensipleri üzerine kurmufltur.‹slam’›n Hindistan’a girmesinden sonra ‹slam ile Hinduizmi sentezleme çal›flmalar›n›nen ilgi çekeni Nanak’›n çal›flmas›d›r.

➠

Müslüman hükümdar Ekber (1542-1605) düflünce ba¤lam›nda bütün dinleri felsefibir monoteizmde uzlaflt›rmay› denemifl ve onun açt›¤› bu yolda yürüyüp de baflar›yaulaflan Nanak olmufltur. Önce siyasi olarak bafllayan bu hareket, sonradan dini bir yönk a z a n m › fl t › r. ‹slam tasavvufunun da etkisinde kalan Nanak, Kuzey Hindistan’da vaazlardabulunmufl ve u z l a fl t › r m a c › S i h hareketini ortaya ç›karm›flt›r. ‹slam’›n Tanr› inan›fl›n›, H i n d u i z min Maya ve Nirvana tasavvurlar›n› ve tenasüh (ruh göçü) fikrini kabul etmifltir.

Resim 1.9: Nanak’›n temsili resmi


14

Sihizm’in’nin kutsal kitab› Adi-Granth’t›r. Daha önceleri da¤›n›k ve düzensizhâlde bulunan bu metinler 1581-1606 y›lar›nda bir araya getirilmifltir.

Günümüzde Hint Yar›madas›’nda yayg›n olan Sih Dini, Hint Felsefesinden k a y n a k l a n a n M a y a v e Nirvana tasavvurlar›n› benimsemifl olmakla tan›nm›flt›r. G e n e l l i k l eHindistan ve Pakistan da yay›lan Sihizm’in taraftarlar›na azda olsa di¤er ülkelerde de r a s t l a n m a k t a d › r. Küçük gruplar halinde ‹ngiltere, Kanada, ABD, Malezya ve Do¤u A f r i k a ’ d ab u l u n m a k t a d › r l a r. Günümüzde Hint dini ve siyasi hayat›nda önemli bir yer t u t m a k t a d › r l a r.

6.4- Vahye Dayal› DinlerAllah, insanlar› iyiye, güzele ça¤›rmak; kendi varl›¤›ndan haberdar etmek için her

millete peygamberler göndermifltir. K u r’an’da bu konu ile ilgili olarak “...Biz peygambergöndermedikçe kimseye azap etmeyiz.” (‹sra suresi 15. ayet.) buyrulmaktad›r. Bupeygamberlerin ço¤unun ismi ve getirdi¤i esaslar unutulmufltur. Günümüze ulaflan üçilahi dinden söz edebiliriz. Bunlar Yahudilik, Hristiyanl›k ve ‹slam’d›r.

Yahudilik:Yahudilik, günümüze kadar ulaflm›fl olan mensubu en az olan en eski ilahî dindir.

Yahudilik, ‹srailo¤ullar›na gönderilmifl bir dindir. Bu din, Hz. Musa (as)’a izafetenMusevilik ad›yla da an›l›r. Kutsal kitaplar›nda Tanr› ile ‹srailo¤ullar›n›n aras›ndayap›lan bir anlaflmadan bahsedildi¤i için “Ahid dini” olarak da isimlendirilmektedir.Hz. Musa(as)’ya gönderilen kitab›n ad› Tevrat’t›r.

Yahudiler kendilerinin tanr› Yahve taraf›ndan seçildi¤ine ve di¤er insanlardanüstün olduklar›na inan›rlar. Günümüzde Yahudilik millî bir din haline gelmifltir. Buyönüyle (millî bir din haline gelmesiyle) ilahî dinlerden farkl›l›k sergiler. Yahudiler içinkutsal topraklar çok önemlidir. Onlara göre Yahudilik bu topraklar d›fl›nda tam olarakyaflanamaz. Bu topraklar günümüzde Filistin ve çevresidir. Kudüs’te Hz. Süleymantaraf›ndan yap›lan mabet önemlidir. Çünkü onun yeri tanr› taraf›ndan belirlenmifltir.Yahudiler için kendilerini s›k›nt›lardan kurtaracak bir Mesih’in (Kurtar›c›) varl›¤›nainanmak iman esaslar›ndand›r. Yahudi olmak için Yahudi bir anne babadan do¤maklaz›md›r.

Resim 1.10: A¤lama duvar›

Yahudili¤in TarihiYahudi kaynaklar›na göre ‹srailo¤ullar›n›n tarihi, Hz. ‹brahim’le bafllar. Hz. ‹ b r a h i m ’ i n

iki o¤lundan biri ‹smail di¤eri ‹shak’t›r. Hz. ‹shak’›n o¤lu olan Hz. Yakup’un Yahuditarihinde önemli bir yeri vard›r. Hz. Yakup’un lakab› ‹srail oldu¤u için Yahudilere ‹srailo¤ullar›’da denilmektedir. Çünkü Yahudiler, Yakup peygamberin on iki o¤lunadayanmaktad›r. Yakup’un on iki o¤lundan biri olan Yusuf(as), kardeflleri taraf›ndankuyuya at›lm›fl, onu bir kervan kuyudan ç›kararak M›s›r’da köle olarak satm›flt›. YusufM›s›r’a maliye bakan› olunca, on bir kardeflini ve babas›n› da yan›na alm›flt›.Hz.Yusuf’un vefat›ndan sonra ‹srailo¤ullar› M›s›r’da köle oldular. Esaretleri s›ras›ndadönemin firavunu bir rüya görmüfl, israilo¤ullar› aras›nda bir erkek çocu¤un dünyayagelece¤i ve taht›n› alaca¤› endiflesiyle erkek çocuklar›n öldürülmesini emretmifltir.Hz. Musa’n›n annesi o¤lunu Firavun’un zulmünden kurtarabilmek için Nil nehrineb›rakm›flt›. Firavun’un hizmetkarlar› onu bulmufllar ve saraya getirmifllerdi. Firavun’unhan›m› onu sarayda büyütmek istedi. Hz. Musa Allah’›n izniyle Firavun’un saray›ndabüyüdü. Gençli¤inde iflledi¤i bir hatadan dolay› M›s›r’dan kaçt›. Gitti¤i yerde evlendi.Allah onu peygamberlikle vazifelendirince abisi Harun’la beraber M›s›r’a döndü. ‹srailo¤ullar› Hz. Musa’yla beraber M›s›r’dan Firavunun zulmünden kaç›p KutsalTopraklar’a (Filistine) do¤ru yola ç›kt›lar. ‹srailo¤ullar› Tanr›’ya isyanlar›ndan dolay›k›rk y›l boyunca çölde dolaflt›lar. M›s›r’dan ç›kanlar çölde telef oldu. Hz.Musa’n›nvefat›ndan sonra Yahudiler bir süre lidersiz kald›. Daha sonra Hz. Davut kral olarakYahudilerin bafl›na geçti. ‹slam’a göre Hz. Davut peygamber olmas›na ra¤menYahudiler onu peygamber olarak kabul etmezler. Hz. Davut’tan sonra peygamber olano¤lu Hz. Süleyman Kudüs’teki Kutsal Mabed’i infla etmifltir. Süleyman(as)’›n ölümündensonra ‹srailo¤ullar› ‹srail ve Yahuda krall›klar› olarak ikiye bölündü. ‹srail Krall›¤›Asurlular, Yahuda Krall›¤› da Persliler taraf›ndan y›k›lm›flt›r. Yahudiler, 1948 y›l›ndabugünkü ‹srail Devleti kuruluncaya kadar ba¤›ms›z bir devlet kuramam›fllard›r.


15

Yahudili¤in sembolü, “Yedi kollu flamdan” ve “alt› köfleli y›ld›z” (Hz. Dâvût’ u ny › l d › z › ) d › r. Yahudilikte Cumartesi günü kutsald›r. ‹badet yerlerine havra veya sinagogdenir. Din adamlar› ise hahamlard›r.❂

Resim 1.11: Yedi kollu flamdan


16

Hristiyanl›kHristiyanl›k, günümüzde mensubu en çok olan ilahi kaynakl› dindir. Peygamberi

Hz. ‹sa’d›r. Allah, hak ve hakikatten uzaklaflan ‹srailo¤ullar›n› do¤ru yola ça¤›rmak içinHz. ‹sa’y› göndermifltir. Hz. ‹sa yaklafl›k 2000 y›l önce Filistin civar›nda yaflam›flt›r.Hristiyan kelimesi ilk defa MS40 y›llar›nda Antakya’da kullan›lm›flt›r. Hristiyanl›k, Hz. ‹sa’n›n köyüne izafeten “Nasranilik “ veya Hz. ‹sa’ya dayand›r›larak “ ‹sevilik”diye de adland›r›l›r. Kutsal kitaplar› YeniAhid denilen ‹ncil’dir. Hristiyanlar, bunun yan›s›ra Tevrat’› ve Zebur’u da kutsal kitap olarak kabul ederler. ‹ncil, “müjde” anlam›nagelmektedir. ‹ncil’in Hz. ‹sa’ya nas›l indirildi¤i konusunda elimizde bir bilgi yoktur.

Hz. ‹sa’n›n getirdi¤i temel ö¤reti Tevhid inanc›na dayanmaktayd›. Fakat zamanlaHz. ‹sa’n›n tanr›n›n o¤lu oldu¤u fikri yayg›nlaflm›fl ve Teslis (üçleme)inanc› inanç esas›haline gelmifltir. Kudüs ve ülkemizde bulunan Meryem Ana Kilisesi, Sümela Manast›r›Hristiyanlar taraf›ndan önemli say›lan ziyaret mekanlar›d›r. Hristiyanlar, Hz. ‹sa’n›ntekrar dünyaya gelece¤ine inan›rlar. Onlara göre dine girmenin yolu vaftiz olmaktangeçer. Hz. Âdem’in iflledi¤i ilk günah dolay›s›yla her do¤an çocu¤un günahkaroldu¤una inan›rlar. Tanr› bu günah›n af edilebilmesi için Hz. ‹sa’y› göndermifl ve onunçarm›ha gerilmesine izin vermifltir. Böylece bu günah için af yolu aç›lm›flt›r. ‹nsanlar›nbu günahtan kurtulabilmeleri için vaftiz olmalar› flartt›r. Bir Hristiyan›n günahlar›n›n afedilebilmesi için bunlar› papaza anlatarak günah ç›karmas› gerekmektedir.

Resim 1.12: Sümela manast›r›


17

Hristiyan olmak için belli bir ›rka mensup olmak gerekmemektedir. Bu yüzdenHristiyanlar dinlerini di¤er insanlara ulaflt›rmaya çal›flmaktad›rlar. Birçok ülkede buamaçla kurulmufl örgütler vard›r. Hristiyanl›kta mezhepler çok önemlidir. Mezhepleraras›nda derin fikir ayr›l›klar› mevcuttur. Bu mezheplerden baz›lar› flunlard›r:Katoliklik, Monofizit Angilikan kilisesi, Protestanl›k, Ortodoksluk.

Hz. Meryem annesi taraf›ndan do¤madan önce Mabede adanm›flt›. Hz. Meryem,‹mran`›n k›z›d›r. Zekeriya peygamber`in himayesinde Mabette büyüdü. Bir gün Mabetteibadet ederken Allah’›n emriyle Cebrail(as) gelmifl ve bir o¤lu olaca¤›n› müjdelemiflti.Do¤um insanlardan uzakta, bir hurma a¤ac›n›n alt›nda gerçekleflir. Hz. ‹sa’n›n birbabas› olmad›¤›ndan Hz. Meryem utanç içindedir. Ancak kendisine üzülmemesi,do¤acak çocu¤un flerefli k›l›nd›¤› ilham edilir. Meryem, insanlarla karfl›laflt›¤›nda bebe¤igösterir. Bebek ‹sa konuflarak Allah`›n kendisini peygamber yapt›¤›n›, annesine iyidavranmay› ö¤ütledi¤ini söyler. ( Meryem suresi, 16-34. ayetler.) Hz. ‹sa çocuklu¤undabirçok ola¤anüstü davran›fllar gösterir. Peygamber olduktan sonra da Allah’›n izni ilemucizeler göstermifltir. Kendisine on iki kifli inanm›flt›r. Bunlara “Havari” ismi verilmifltir.

Romal›lar onu çarm›ha germifller ve (Hristiyan inanc›na göre)onu öldürmüfllerdir.Kur’an’a göre Allah onu kurtarm›fl ve kendi yan›na alm›flt›r: “...onu ne öldürdüler ne deast›lar...Allah onu kendi kat›na yükseltti...”(Nisa suresi, 157-158. ayetler.)

Hristiyanl›k, havarilerin çal›flmalar›yla yay›lm›flt›r. Pavlus, Hz. ‹sa’n›n tanr›oldu¤unu ileri sürmüfl ve bu görüflünü yaym›flt›r. 325 y›l›nda ‹znik’te toplanan konsüldePavlus’un görüflleri benimsenmifltir.

Hristiyanlar›n teslis denilen Baba-O¤ul- Kutsal Ruh veya Meryem’den oluflan üçlübir tanr› anlay›fl› vard›r. Hristiyan teolojisine göre bu üçlü birlik birbirinden ayr›lmaz vetek bir Tanr›’n›n birbirini tamamlayan farkl› yans›malar› olarak görülür. Hristiyanmezhepleri aras›nda bu konuda bir birlik yoktur. Hristiyanlar ibadetlerini kiliselerdeyaparlar.

‹slam kelime olarak bar›fl, huzur, esenlik, selamet, emniyet, boyun e¤mek vb.anlamlara gelir. Kavram olarak ‹slam’›n genel ve özel iki tan›m›n› yapabiliriz. Geneltan›m› flöyledir; Allah’›n Hz.Âdem’den Hz. Muhammed (s.a.v)’e kadar gönderdi¤itemel esaslar› ayn› olan ilahî mesajlar›n genel ad›d›r. Özel tan›m› ise fludur; Allah(cc)’›n C e b r a i l (as) arac›l›¤›yla Hz. Muhammed (s.a.v)’e gönderdi¤i gayesi insanlara ikicihan mutlulu¤u kazand›rmak olan son, bozulmam›fl ve evrensel dindir. ‹slam’da Allah(cc)’a, meleklerine, kitaplar›na, peygamberlerine, ahiret gününe ve kadere inanmakiman esaslar›ndand›r. Müslümanlar›n namaz k›lmalar›, sa¤l›kl› olanlar›n›n oruç tutmas›,maddi durumu yerinde olanlar›n zekat vermeleri, sa¤l›kl› ve zengin olanlar›n haccagitmesi ve güzel ahlakl› olmalar› inançlar›n›n gere¤idir.

➠

inanmayanlar onu putperest Roma yönetimine flikayet etmifllerdir. Hz. ‹sa’y› yakalayanHz. ‹sa Allah’tan ald›¤› emirleri insanlara anlatmaya bafllad›ktan sonra ona


18

Hz.Muhammed’in Hayat›Hz. Muhammed, 20 Nisan 571 y›l›nda Arabistan yar›madas›n›n Mekke flehrinde

dünyaya gelmifltir. Babas›n›n ismi Abdullah, annesinin ad› Âmine’dir. Hz. Peygamberdo¤madan iki ay önce babas› vefat etmifltir. O zaman ki arap geleneklerine göre yenido¤an çocuklar daha sa¤l›kl› geliflmeleri ve saf bir dil ö¤renmeleri için sütanneye verilirdi. Hz. Muhammed’de Halime isimli bir sütanneye verildi. Yaklafl›k dört y›lsonra sütannesi onu annesine teslim etti. Hz. Muhammed alt› yafllar›nda iken annesiylebirlikte babas›n›n mezar›n› ziyarete gitti. Annesi dönerken yolda vefat etti.Peygamberimiz bundan sonra hayat›n› dedesi Abdulmuttalip’in himayesinde sürdürdü.Dedesinin vefat›ndan sonra onu amcas› Ebu Talip himayesine alm›flt›r. Hz. Muhammedyirmi befl yafl›nda iken Hz. Hatice ile evlenmifltir. Bu evlilikten dördü k›z, ikisi o¤lanalt› çocu¤u olmufltur. Çocuklar›n›n isimleri Kas›m, Zeynep, Rukiyye, Ümmü Gülsüm,Fat›ma ve Abdullah’t›r.

Hz. Muhammed’in dünyaya geldi¤i ortam her türlü ahlaks›zl›¤›n oldu¤u bir yerdi.‹çki, kumar ve zina çok yayg›nd›. Baz› arap kabileleri k›z çocuklar›n› diri diri topra¤agömüyordu.

Hz. Muhammed, k›rk yafl›nda iken Nur Da¤›’n›n Hira Ma¤aras›’nda Cebrail Alaksuresinin ilk befl ayetini getirmifltir. Gelen ilk vahiy yirmi üç sene devam edecek birsürecin habercisiydi. ‹lk gelen ayetlerden sonra bir süre vahiy kesildi. Yaklafl›k iki y›lsonra Hz. Muhammed’e gelen ayetler yak›nlar›n› Tevhid’e ça¤›rmas› gerekti¤inisöylüyordu. Hz. Muhammed’e ilk inananlar, han›m› Hz. Hatice, ye¤eni Hz. Ali,evlatl›¤› Hz. Zeyd bin Harise ve Hz. Ebu Bekir’dir. Mekke’de Hz. Muhammed ve onainananlar müflriklerin her türlü eziyetine ve iflkencesine maruz kalm›fllard›r. MüflriklerMüslümanlarla maddi-manevi bütün iliflkilerini kesmifller ve onlar› Mekke’nin birmahallesine hapsetmifllerdi. Bu olaydan sonra Müslümanlar›n bir k›sm› Habeflistan’ahicret(göç) etti.

Resim 1.13: Müslümanlar›n k›blesi olan Kâbe’den bir görünüm.


19

Hz. Muhammed, mesaj›n› duyurmak için Taif’e gitti. Burada ‹lahî Mesaj’›n›anlatabilecek bir ortam bulamad›. Taifliler Peygamberimizi tafllad›lar. Hz. Muhammed,panay›rlarda Tevhid hakikatini anlatacak kimseler ar›yordu. Bu s›rada tan›flt›¤› Yesribliinsanlar onu kendi flehirlerine davet ettiler. Müslümanlar Allah’›n izni ile Mekke’deki s›k›nt›ve zulümlerden kurtulmak için 622 y›l›nda Yesrib’e hicret ettiler. Hz. Muhammed’deHz. Ebu Bekir’le hicret etti. Hz. Peygamber’in Yesrib(Medinei Münevvere-Nurlanm›flfiehir-) ‘te ilk ifli, Müslümanlar aras›nda bir kardefllik antlaflmas› yapmak oldu. HerMedineli Müslüman(ensar) ile bir Mekkeli Müslüman(muhacir) kardefl oldu. Dahasonra y›llard›r aralar›nda düflmanl›k olan iki kabileyi(Evs ve Hazreç) bar›flt›rd›.Medineli Yahudilerle bir anlaflma yapt›. Medine’de nüfus say›m› yapt›rd›.

Müflrikler, Müslümanlar›n Mekke’deki mallar›n› satmak için fiam’a bir kervangönderdiler. Bu kervan›n önünü kesmek için Müslümanlar›n Medine’den ç›kt›¤›n›haber alan müflrikler bir ordu haz›rlad›lar. ‹ki ordu Bedir kuyular›nda karfl›laflt›. Üç yüzkiflilik Müslüman ordusu bin kiflilik müflrik ordusunu ma¤lup etti. Ertesi y›l müflriklerB e d i r’in öcünü alabilmek için yeni bir ordu haz›rlad›. Hz. Muhammed durumu arkadafllar›yla(sahabelerle) ifltiflare etti. Bu görüflmede Peygamberimiz savunma savafl›ndan yanaolmas›na ra¤men ço¤unluk meydan muharebesinden taraf olunca o da buna uydu. Uhudda¤›n›n eteklerinde iki ordu karfl›laflt›. Savafl›n bafl›nda Müslümanlar üstün gelmifl, sonradan müflrikler geri çekilmeye bafllay›nca Hz. Peygamber’in ordunun arkas›ndakigeçide yerlefltirdi¤i okçular›n ço¤unlu¤u yerlerini terk etmesiyle Halid bin Velidkumandas›ndaki atl›lar Müslümanlara arkadan hücum ettiler. Böylece Müslümanlar ikihücum aras›nda kalm›flt›. Ertesi gün Hz. Muhammed orduyu toplayarak müflrikleritakip etmifltir. Böylece müflriklere göz da¤› vermifltir. Uhud Savafl›’ndan iki sene sonraMedineli Yahudilerin teflvikiyle Mekkeliler büyük bir ordu haz›rlad›. Durumu haberalan Hz. Muhammed, bir meclis toplad›. Selman-› Farisi’nin flehrin etraf›na hendekkazma teklifi mecliste kabul edildi. Yaklafl›k bir ay süren bir kuflatmadan sonra müflriklerçekilmek zorunda kald›. Hicretin alt›nc› y›l›nda Hz. Peygamber ashab›yla birlikte Mekke’yive Kabe’yi ziyaret için yola ç›kt›lar. Bunu haber alan müflrikler Müslümanlar›nMekke’ye girmelerine izin vermediler. Hudeybiye’de bir bar›fl antlaflmas› yapt›lar.

Resim 1.14: Hz. Muhammed (sav)’in do¤du¤u evin yerine yap›lan kütüphane


20

Bu antlaflmaya göre; 1- Müslümanlar müflriklerle on y›l süreyle savaflmayacaklar, birbirlerine sald›rmayacaklard›.2- Müslümanlar bu y›l Kabe’yi ziyaretten vazgeçerek geri dönecekler, ancak gelecek

y›l umre yapacaklar, müflriklerin boflaltaca¤› Mekke’de üç gün kalacaklar ve yanlar›nda yolcu k›l›çlar›ndan baflka silah tafl›mayacaklard›.

3- Mekke’den birisi Müslüman olarak Medine’ye s›¤›nd›¤› zaman iade edilecek; fakat Medine’den Mekke’ye s›¤›nanlar iade edilmeyecekti.

4- Arap kabileleri istedikleri tarafla anlaflma yapmakta serbest olacaklard›.

Görünüflte Müslümanlar›n aleyhine gibi san›lan bir anlaflma olmas›na ra¤men bar›flher zaman inananlar›n lehine olmufltur. Müflrikler antlaflma hükümlerine uymayarakantlaflmay› bozdular. Hz. Muhammed hicretin 8. Y›l›nda Mekke’yi fethetmek içinhaz›rl›klara bafllad›. Yaklafl›k on iki bin kiflilik bir orduyla Mekke’yi fethetmifltir. Fetihs›ras›nda münferit bir iki olay›n d›fl›nda çat›flma olmam›flt›r. Peygamberimiz “Her kimEbû Süfyân’›n evine girerse, emniyettedir. Her kim kendi evinde kal›rsa, emniyettedir.Her kim Harem-i fierîf’e girerse, emniyettedir.” buyurarak herkesin güvende olaca¤›n›duyurdu. Kendisini Mekke’den ç›kmaya zorlayanlara karfl› engin merhameti vehoflgörüsüyle muamele etti.

Hz. Muhammed, Medine’ye döndükten bir y›l sonra hac vazifesini yapmak içinMekke’ye do¤ru yola ç›kt›. Bu hac Peygamberimizin son hacc› oldu¤u için “VedaHacc›” diye an›l›r. Peygamberimiz Arafat’ta yaklafl›k yüz bin Müslüman’a seslenmifltir.Bu hutbey e “ Veda Hutbesi” d e n i r. Veda Hutbesi’nde Allah’›n birli¤ini vurg u l a y a r a k ,adaletin öneminden, insanlar›n birbirleri üzerindeki haklar›ndan, kad›nlara eziyetedilmemesi gerekti¤inden, insanlar›n eflit oldu¤undan ve insanlar›n yapt›klar›ndanahiret günü hesaba çekilece¤inden bahsetmifltir.

‹slamiyette do¤an her çocuk günahs›z ve hür do¤ar. Allah ile kul aras›nda arac›l›kyapan bir ruhban s›n›f› ‹slam’da ret edilmifltir. Herkes dua ve tövbeyle Allah’a içini açabilir.Bütün insanlar eflittir. Kimsenin kimseye bir üstünlü¤ü yoktur. Hz. Muhammed birhadisinde “‹nsanlar, tara¤›n diflleri gibi eflittirler. Arab›n arap olmayana, beyaz›n siyahaüstünlü¤ü yoktur. Üstünlük ancak takva(Allah’›n emirlerini yapmak yasaklar›ndankaç›nmak) iledir.” buyurmufltur.


21

ÖZET

Din kelime olarak itaat(boyun e¤me), hüküm, örf ve âdet, ceza(karfl›l›k), mükâfat,hesap, hâkimiyet, mülkiyet, hüküm, millet ve fleriat gibi çeflitli anlamlara gelir. Kavramolarak dini flöyle tan›mlayabiliriz: Ak›l sahibi insanlar›, özgür iradeleriyle dünyadaiyiye, do¤ruya ve güzele; ahirette ise ebedî mutlulu¤a ulaflt›rmay› amaçlayan ilahîkanunlar bütünüdür. Bu tan›ma göre dinin amac› insanlar›n dünyada ve ahirette mutluolmalar›n› sa¤lamakt›r.

edilmifltir. ‹nanç insan do¤as›n›n ayr›lmaz bir parças›d›r.

‹nsanlar, Hz. Adem’in getirdi¤i dini esaslardan zamanla uzaklaflm›fllar ve de¤iflikinanç biçimlerine yönelmifllerdir. Bu inanç biçimlerini baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz:Monoteizm, Politeizm, Gnostizm, Agnostizm ve Ateizm. Monoteizme göre evreni vareden, yöneten tek bir yarat›c› oldu¤una inanmak esast›r. Politeizm birden fazla tanr›yainanmakt›r. Bu inançta yer tanr›s›, gök tanr›s›, savafl ve aflk tanr›lar› gibi birçok tanr›vard›r. Gnostizm, sezgiye dayal› olarak tanr›sal bilgiye ulafl›labilece¤ini savunan birinanç biçimidir. Agnostizm, tanr›n›n varl›¤›n›n veya yoklu¤unun bilinemeyece¤inisavunan bir inançt›r. Ateistler tanr› ve dinle ilgili her türlü kavram› reddeden bir inançbiçimidir. Ateistler, tanr› yokmufl gibi yaflamaya çal›fl›rlar.

‹nsan, Allah’›n ak›l ve irade vererek mükemmel bir flekilde yaratt›¤› bir varl›kt›r.Allah, dini insan›n dünyada ve ahirette mutlulu¤u için göndermifltir. Din, insan›ndünyadaki anlam aray›fl›na cevap verir. Hayat› onun için anlaml› k›lar. ‹nsan›n kendineolan güvenini art›r›r ve kendisinin gözetilip korundu¤unu bilir. Allah’a güvenir veahlak›n› güzellefltirir.

Din, ferdin dolay›s›yla toplumun hayat›nda vazgeçilmez bir kurumdur. Din,toplumun huzur ve güvenini sa¤lar. Birey, inanc› sayesinde, beraber yaflad›¤›, ayn›çevreyi ve dünyay› paylaflt›¤› insanlar› sever ve onlar›n haklar›na sayg›l› olur.

‹nsanlar, Hz. Âdem’den sonra birçok dine inanm›fllard›r. Bir devlet kuramam›fl vebir medeniyet oluflturamam›fl insanlar›n meydana getirdikleri toplumlar›n inançbiçimine ilkel dinler veya kabile dinleri ismi verilmektedir. Bu dinlerde ortak olan baz›kavramlar vard›r. Bunlar mana, fetifl, tabu, totem ve flamand›r.

Do¤u Asya dinlerinden konfüçyanizm, bir dinden çok ahlaki sistemdir. Konfiçyus,ahlaki prensiplerinde cemiyet ve milletin ›slah› ile mutlulu¤u sa¤lamay› hedeflemifltir.Taoizm ismini tanr›lar› “Tao”dan almaktad›r. Bu dine göre evren iyi ve kötününmücadelesinden ortaya ç›km›flt›r. Milli bir dindir.

Günümüze ulaflan Hint dinleri Hinduizm, Caynizm, Budizm ve Sihizm’dir.Hinduizm’de üçlü bir tanr› inanc› vard›r: 1. Brahma 2. Viflnu ve 3.fiiva. Kurucusu

birlikte bafllam›flt›r. Yeryüzünde nerede insan var olmuflsa orada dinin varl›¤›ndan sözHz. Âdem ilk insan ve ilk peygamberdir. Yani dinin tarihi ile insanl›¤›n tarihi


22

bilinmemektedir. Bu dinde karma, hulul ve reenkarnasyon önemli inançlard›r. Caynizm,millî bir dindir. ‹nananlar› vejeteryand›r ve öldürülen hiçbir fleyi yemezler. Budizm, putperestli¤e ve s›n›f ayr›m›na tepki olarak do¤mufltur. Fakat kurucusu Buda’n›nölümünden sonra putperest özellikler göstermifltir. Sihizm ‹slam ve Hinduizm’inkar›fl›m›ndan oluflan dinî bir harekettir.

Allah, insanlar› iyiye, güzele ça¤›rmak; kendi varl›¤›ndan haberdar etmek içinpeygamberler göndermifltir.Bu peygamberlerin ço¤unun ismi unutulmufl, getirdi¤i esaslaru n u t u l m u fl t u r. Günümüze ulaflan üç ilahi dinden söz edebiliriz. Bunlar Ya h u d i l i k , H r i s t i y a n l ›kve ‹slam’d›r.

Yahudilik, günümüzde mensubu en az olan ilahî kaynakl› bir dindir. Yahudilik,‹srailo¤ullar›na gönderilmifl bir dindir. Bu din, Hz. Musa(as)’a izafeten Musevilikad›yla da an›l›r. Kutsal kitaplar›nda Tanr› ile ‹srailo¤ullar›n›n aras›nda yap›lan bir

Tevrat’a “Eski Ahit(Ahd-i Atik)” de denilmektedir. Tevrat, Hz. Musa’ya bir defada Tur-i Sina’da indirilmifltir.

Hristiyanl›k, günümüzde mensubu en çok olan ilahi kaynakl› dindir. Allah, hak vehakikatten uzaklaflan ‹srailo¤ullar›n› do¤ru yola ça¤›rmak için Hz. ‹sa’y› göndermifltir.Kutsal kitaplar› YeniAhid denilen ‹ncil’dir. Hristiyanlar, bunun yan› s›ra Tevrat’› veZebur’u da kutsal kitap olarak kabul ederler. ‹ncil, “müjde” anlam›na gelmektedir.

Hz. ‹sa’n›n getirdi¤i temel ö¤reti Tevhid inanc›na dayanmaktayd›. Fakat zamanlaHz.‹sa’n›n tanr›n›n o¤lu oldu¤u fikri yayg›nlaflm›fl ve Teslis (üçleme) inanc› inanç esas›haline gelmifltir. Kudüs, ülkemizde bulunan Meryem Ana Kilisesi ve Sümela Manast›r›Hristiyanlar taraf›ndan önemli say›lan ziyaret mekanlar›d›r.

Hristiyan olmak için belli bir ›rka mensup olmak gerekmemektedir. Bu yüzdenHristiyanlar di¤er insanlara dinlerini ulaflt›rmaya çal›fl›yorlar. Birçok ülkede bu amaçlakurulmufl örgütler vard›r. Hristiyanl›kta mezhepler çok önemlidir. Mezhepler aras›ndaderin fikir ayr›l›klar› mevcuttur. Bu mezheplerden baz›lar› flunlard›r: Katoliklik,Monfizit Angilikan kilisesi, Protestanl›k, Ortodoksluk.

‹slam kelime olarak bar›fl, huzur, esenlik, selamet, emniyet, boyun e¤mek vb.anlamlara gelir. ‹slam’›n genel tan›m› flöyledir; Allah’›n Hz.Âdem’den Hz. Muhammed’ekadar gönderdi¤i temel esaslar› ayn› olan ilahî mesajlar›n genel ad›d›r. Özel tan›m› isefludur; Allah’›n Cebrail(as) arac›l›¤›yla Hz. Muhammed’e gönderdi¤i gayesi insanlaraiki cihan mutlulu¤u kazand›rmak olan son, bozulmam›fl ve evrensel dindir. ‹slam’daAllah’a, meleklerine, kitaplar›na, peygamberlerine, ahiret gününe ve kadere inanmakiman esaslar›ndand›r. Müslümanlar›n namaz k›lmalar›, sa¤l›kl› olanlar›n›n oruç tutmas›,maddi durumu yerinde olanlar›n zekat vermeleri, sa¤l›kl› ve zengin olanlar›n haccagitmesi ve güzel ahlakl› olmalar› inaçlar›n›n gere¤idir.

Hz. ‹brahim’i ata olarak kabul ederler. Hz. Musa(as)’ya gönderilen kitab›n ad› Tevrat’t›r.anlaflmadan bahsedildi¤i için “Ahid dini” olarak da isimlendirilmektedir. Yahudiler


23

TEST I

1. Afla¤›daki kelimelerden hangisi dinin kelime anlamlar›ndan biri

A. ‹taat, ceza(karfl›l›k), mükâfatB. Hüküm, hesap, hâkimiyetC. Örf ve âdet, millet ve fleriatD. ‹badet, ahlak

2. I. ‹nsanlar, Allah’›n gönderdi¤i esaslar› unuttular.II. Allah, Hz.Adem’e peygamberlik verdi.III. ‹nsanlar, de¤iflik inançlara inand›lar.IV. Allah, insanlara birçok peygamber gönderdi.

Yukar›da verilen ifadelerin tarihi geliflimine göre do¤ru s›ralan›fl biçimi afla¤›dakiseçeneklerden hangisinde do¤ru verilmifltir.

A. IV, III, I, IIB. III, I, II, IVC. II, I, III, IVD. II, III, I, IV

3. Tevhid inanc›na en yak›n inanç biçimi afla¤›dakilerden hangisidir?

A. PoliteizmB. GnostizmC. MonoteizmD. Agnostizm

4. I. Din, insan›n yeryüzündeki anlam aray›fl›na cevap verir.II. Din, insan›n maddi ihtiyaçlar›na cevap verir.III. Din, insan ruhunun isteklerine cevap verir.IV. Din, insan›n kendine olan güvenini art›r›r.

Yukar›da verilen ifadelerin hangisi

A. IB. IIC. IIID. IV

.


24

5. Afla¤›dakilerden hangisi insan›n di¤er canl›larla ortak olan özelliklerindendir?

A. Sorumlu olmas›B. Ak›ll› olmas›C. ‹nanmas› D. Yeme ve içmesi

6. Afla¤›daki özelliklerden hangisi ‹slam’›n temel özelliklerinden biri de¤ildir?

A. Son din olmas›B. Bütün insanlara ve cinlere seslenmesiC. Belli bir co¤rafyaya gönderilmifl olmas›D. Bozulmadan günümüze kadar ulaflmas›


25

ÜN‹TE I I

KONULAR

1. ‹man Kavram›2. ‹slam’da ‹man›n ‹fadesi: Kelimeitevhid ve Kelimeiflahadet3. ‹slam’da Temel ‹man Esaslar›

3.1. Allah’a ‹man3.2. Meleklere ‹man3.3. Kitaplara ‹man3.4. Peygamberlere iman3.5. Ahiret Gününe ‹man3.6. Kaza ve Kadere ‹man


26

* Konu içersinde ilk kez karfl›laflt›¤›n›z, kavram ve deyimleri, konu içersindeki tan›mlardan veya kitab›n›z›n sonunda yer alan sözlükten bulup okuyun.

* Sorular› cevaplay›n. * Uyar›lar› dikkatle okuyun, gerekiyorsa yaz›n.* Konuyu daha ayr›nt›l› ö¤renmek için kitab›n›z›n sonundaki kaynaklardan yararlan›n.

* ‹man kavram›n› ö¤renecek,* ‹slam’da Tevhit inanc›n›n önemini fark edecek,* ‹slam’da iman›n ifadesi olan kelimei tevhit ve kelimei flahadetin anlam›n›

bilecek,* ‹slam’›n temel iman esaslar›n› sayarak ne anlama geldiklerini söyleyecek,* Ayet ve hadislerden imanla ilgili örnekler verecek,* Ahiret inanc›n›n insan hayat›ndaki öneminin fark›nda olacak,* ‹nsan›n ak›l sahibi, özgür ve yapt›klar›ndan sorumlu bir varl›k oldu¤unun

bilincinde varacak,* Kaza ve kader inanc›n›n bireyin iradesini kullanmas›na, iyiyi veya kötüyü

seçmesine engel olmad›¤›n› kavrayacak,* Kaderin Allah’›n ilmi oldu¤unu ö¤reneceksiniz.




27

❂

❂

➠

ÜN‹TE II

1. ‹man Kavram›‹man, Arapça bir kelime olan e-mi-ne kökünden gelmektedir. Kelime olarak inanmak,

emin olmak anlamlar›na gelir. Kavram olarak bir dinde veya inançta bulunan veinan›lmas› gereken konulara flüpheye yer vermeyecek bir flekilde inanmakt›r.Dinimizde iman, Allah’›n var ve bir oldu¤unun, onun Hz. Muhammed’e gönderdi¤iesaslar›n dil ile söylenip kalp ile tasdik edilmesidir. ‹slam alimleri bu esaslar› ayet vehadislerin ›fl›¤›nda alt› iman esas› olarak s›n›fland›rm›fllard›r. Bunlara “Amentuesaslar›” denir.( Allah’a iman, Meleklerine iman, Kitaplar›na iman, Peygamberlerineiman, Ahiret gününe iman, Kadere ve kazaya iman.) ‹man kavram›n› nitelik aç›s›ndanikiye ay›rabiliriz: 1. Taklidi iman 2. Tahkiki iman. ‹nsan›n, ailesinden görerek eldeetti¤i imana taklidi iman denir. Bu iman›n bilgiyle temellendirilmesi n e t i c e s i n d e t a h k i k iimana ulafl›l›r.

2. ‹slam’da ‹man›n ‹fadesi: Kelimeitevhid ve KelimeiflahadetTevhid, Allah’›n var ve bir olmas›d›r. ‹slam’›n temel esas› olan Allah’›n varl›¤› ve

birli¤i p r e n s i bi ne ”Kelimeitevhid” denir. Tevhid, dinin özü, Kur’an’›n temel gayesidir.Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar gelen bütün peygamberler bu temel prensibianlatm›fllard›r.

Kâinatta birden fazla ilah olsayd› yeryüzü fesada u¤rar ve yaflan›lmaz bir hal al›rd›.Bir ayette flöyle buyrulur: “E¤er yerde ve gökte Allah’tan baflka tanr›lar olsayd›, herikisi de bozulup gitmiflti...” (Enbiyâ suresi 22. ayet.) Kâinattaki düzeni kuran ve devamettiren Allah’t›r.

Resim 2.1: Lâ ilâhe illallah levhas›


28

❂

☛

➠ “Kelimeitevhid” ifadesi: “Lâ ilâhe illallah”t›r. Anlam› “Allah’tan baflka tanr› yoktur” demektir. “Kelimeitevhid”i söyleyen bir kimse “Allah’›n bir ve tek oldu¤u,onun eflinin, benzerinin ve orta¤›n›n bulunmad›¤›, ibadet edilmeye lay›k tek varl›koldu¤u” gerçe¤ini kabul etti¤ini ifade eder. ‹slam’a ilk inananlar tevhid u¤runda canlar›n› ve mallar›n› kaybetmeyi göze alm›fllard›r. Örne¤in Hz. Sümeyye ve efli Hz. Yasir bu u¤urda ‹slam’›n ilk flehitleri olmufllard›. Ayr›ca Medine Dönemi’nde kendisine ganimet teklif edilen Hz. Amr bin As, “Ben ganimet almak için Müslümanolmad›m.” diyerek hakk› olan ganimeti reddetmifltir.

Bir Müslüman›n kelimeitevhidi diliyle ikrar edip kalbiyle tasdik etmesi gerekir.Tevhid’in sözle ifade edilifline “Kelimeiflahadet” denir. “Kelimeiflahadet” Allah’›nvarl›¤›na ve birli¤ine flahitlik etmenin yan›nda Hz. Muhammed’in onun kulu ve elçisioldu¤una tan›kl›k etmektir. Kelimeiflahadet “Eflhedü an lâ ilâhe ‹llallah ve eflhedü enneMuhammeden abdühû ve resuluh” ifadesidir. Anlam› “Kesinlikle flahadet ederim kiAllah’tan baflka tanr› yoktur ve yine kesinlikle tan›kl›k ederim ki Hz. MuhammedAllah’›n kulu ve elçisidir.” Müslüman olacak bir kimsenin kelimeiflahadeti söylemesigerekir. Kelimeiflahadet getiren bir kimse iman anahtar›yla ‹slam dairesine girmifl olur.

3. ‹slam’da Temel ‹man Esaslar› Müslüman olan bir insan›n inanmas› gereken prensipler Kur’an-› Kerim’de ve

hadislerde aç›klanm›flt›r. Peygamber Efendimiz kendisine sorulan “‹man nedir?” s o r u s u n aflöyle cevap vermifltir: “‹man, Allah’a, meleklerine, kitaplar›na, peygamberlerine, ahiretgününe, hayr›n ve flerrin Allah’›n takdiriyle oldu¤una inanmand›r.”

3.1. Allah’a ‹manAllah, kâinat› yoktan var eden, yeryüzünü insanlar ve di¤er canl›lar için

yaflanabilir k›lan, onlar› r›z›kland›rand›r. O her an yaratma halindedir. Kur’an’da flöylebuyrulmaktad›r: “Her fleyin yarat›c›s› olan Rabb’iniz Allah’t›r. Ondan baflka ilah›n›zyoktur...” (Mümin suresi 62. ayet.),”...o her an yaratma hâlindedir.” (Haflr suresi 29.ayet.) , “...Allah r›z›k verenlerin hay›rl›s›d›r.”(Müminun suresi 72. ayet.) Allah’a iman,onun var ve bir oldu¤una inanmakt›r. Çevremizde Allah’›n varl›¤›n›n ve birli¤ininbirçok delili vard›r. Düflünen ve akleden herkes Allah’›n var oldu¤unu bulabilir.

Kâinattaki düzenin nedeni nedir? Düflününüz.


29

➠

Kâinatta mükemmel bir denge ve düzen hâkimdir. Bu dengenin tesadüfen oluflmas›mümkün de¤ildir. Mesela; Günefl Dünyaya flimdikinden uzak veya yak›n olsayd› yadonar veya yanard›k. Ay Dünyaya uzak olsayd›, gel-git hadiselerinin fliddetinden dolay›yeryüzü günde iki defa sular alt›nda kal›rd›. Bütün bunlar bir yarat›c›n›n varl›¤›n› ispatlamaktad›r.

Kâinatta var olan hiçbir canl› gayesiz ve bafl›bofl de¤ildir. Bütün canl›lar›n ekolojikdengede bir görevi vard›r. Bir kelebe¤in kanat ç›rpmas› ile iklimlerin, bir ar›n›n bal yapmas›yla meyve çiçeklerinin döllenmesinin vb. bir iliflkisinin oldu¤u bilimsel birgerçektir. Bütün bu canl›lar›n birbiriyle iliflkili olarak var olmas› ve yeryüzünde aslaisraf›n olmamas› ancak her fleyi bilen, her fleye gücü yeten yarat›c›n›n olmas›ylamümkündür ki o yarat›c› da Allah’t›r.

‹nsanda var olan mükemmel ve kusursuz yarat›l›fl bunlar› yapan bir varl›¤a iflaretetmektedir. Allah, tek bir sperm ve yumurtadan milyarlarca hücreden oluflan insan›yaratm›fl ve ona hayat vermifltir.

Allah’›n bildi¤imiz doksan dokuz ismi ve on dört s›fat› vard›r. Allah’›n isimleri“Esmaül Hüsna” diye isimlendirilir.

Allah’›n s›fatlar› ikiye ayr›l›r:

1. Zati s›fatlar 2. Subuti s›fatlar

Resim 2.2: Hubble teleskopundan evrene ait bir görsel.


30

➠

➠ 1. Zati s›fatlar, A l l a h ’tan baflka hiçbir varl›kta olmayan s›fatlard›r.

Bunlar alt› tanedir.a. Vücut : Allah’›n yoklu¤u düflünülemez. E¤er Allah olmazsa kâinat olmazd›.

O, “Vacibul Vücud” yani yoklu¤u düflünülemeyendir.

b. K›dem : Allah’›n varl›¤›n›n bafllang›c› yoktur.

c. Beka : Allah’›n varl›¤›n›n sonu yoktur. Bafllang›ç ve son, zamanla mukayyedvarl›klar için söz konusudur. Allah için zaman ve mekân s›n›r› yoktur.

ç. Vahdaniyet : Allah tektir. Kur’an’da flöyle buyrulmaktad›r: “(Ey resulüm) de kio Allah tektir...” (‹hlâs suresi 1. Ayet.)

d. Muhalefetun lil havadis : Allah yaratt›klar›na benzemez.

e. K›yam bi nefsihi : Allah’›n var olmak için baflkas›na ihtiyac› yoktur.

2. Subuti s›fatlar, Allah’tan baflka di¤er varl›klarda da k›smen olan s›fatlard›r.

Bunlar sekiz tanedir.a. Hayat : Allah, diridir.

b. ‹lim : Allah her fleyi bilir. Allah, geçmiflte olmufl ve gelecekte olacak her fleyi,gizli olan› da aç›k olan› da bilir. Fakat insan›n bilgisi s›n›rl›d›r. Bu konuyla ilgiliK u r’an’da flöyle buyrulur: “Onlar bilmiyorlar m› ki, Allah gizlediklerini deaç›klad›klar›n› da bilir.” (Bakara suresi 77. ayet.)

c. Basar : Allah her fleyi görür. Allah, bizim keyfiyetini bilemedi¤imiz bir flekildeherhangi bir organa ihtiyaç duymadan görür.

ç. Semi : Allah her fleyi iflitir.

d. Kelam : Allah di¤er canl›larla iletiflim kurar. Allah’›n kelam s›fat›n›n en büyükdelili gönderdi¤i kitaplard›r. Bir anlamda ilahî kitaplara Allah’›n sözü(kelam›) diyebiliriz. Yani Kur’an okuyan biri ben Allah’la konufltum dese yalan söylemifl olmaz.

e. ‹rade : Allah diledi¤i ifli yapar, diledi¤ini yarat›r.

f. Kudret : Allah’›n her fleye gücü yeter. Allah için bir çiçe¤i yaratmakla kâinat› varetmek aras›nda fark yoktur.

g. Tekvin : Allah diledi¤ini yoktan yarat›r. Allah bir fleyi yaratmak isteyince hemenyarat›r. Bu konuda Kur’an’da flöyle buyrulur: “...ol der o da olur.” (Yâsin suresi 82. ayet.)

OKUMA METN‹

Bir Doçent Han›mla bir konuda sohbet ediyorduk. Bir ara dedi ki: “- Biliyor musunuz, ben de lise y›llar›mda ateist idim. Paris’te okuyordum ve

dinimiz hakk›nda hiçbir fley bilmiyordum. Müthifl bir ateist olan felsefe hocam›z, bütüns›n›f›m›z› etkilemifl, hepimizi inançs›zlaflt›rm›flt›. Bilhassa son s›n›ftayken ben, ateizmhakk›nda ateflli nutuklar atard›m. Fakat, çok ilginçtir, her konuflmamdan sonra, içimimüthifl bir piflmanl›k kaplar ve ister istemez içimde “beni affet, beni affet” diye bir sesyank›lan›rd›.

Ama kim affedecekti, onu bir türlü söyleyemiyordum. Yani “Allah’›m, beni affet”diyemiyordum. Bunu söylesem bizim ateistlik iddiam›z çürümüfl olacakt›. Onun içinsadece “beni affet!” diyebiliyordum.

Zor zamanlarda, bilhassa imtihanlarda arkadafllar›n ço¤u kiliseye gidip mumyakarlard›. Zaten hemen hemen hepsi temelde Hristiyand›. Güya ben Müslüman as›ll›idim ama söyledi¤im gibi ‹slâmiyet hakk›nda hiçbir fley bilmiyordum. Onun için bende onlar gibi zaman zaman kiliseye gidip mum yakard›m.

Lise bitirme imtihanlar›nda çok zorlanm›flt›m. O günlerde hristiyan arkadafllar gibiben de kiliseye gidip mum yak›yordum ve baflar›l› olmam için dua ediyordum.

Güya inançs›zd›m ama kiliseye gidip mum yakmaktan da kendimi alam›yordum.Bu sebeple de di¤er arkadafllar›ma karfl› bir mahcubiyet duyuyordum, utan›yordum.Çünkü onlar inançs›zl›klar›nda daha samimi görünüyorlard›. ‹nançs›zlar›n en samimigörünenlerinden bafl› çeken s›n›f arkadafl›m olan Macar Büyükelçisinin k›z›yd›. Bir günbeni kilisenin önünde görünce, çok utand›m, ama dürüst davrand›m. Çünkü, orada nearad›¤›m› sorunca, kiliseye mum yakmak için geldi¤imi söyledim. O da bana flöylededi:

“- Rica etsem, iki mum da benim için yakar m›s›n?”

Hayret içinde kald›m, çok flafl›rd›m. Ama iste¤i gayet ciddi idi. Arzusunu yerinegetirdim. Fakat o andan itibaren de ateistlerin hiçbir zaman samimi olmad›klar›n›,içlerinde daima gizli ve örtülü bir inanç tafl›d›klar›n› anlad›m.

- Peki, inançs›zl›ktan nas›l kurtuldunuz? Tanr›’y› nas›l buldunuz?”

- Söyledi¤im gibi, ne zaman Tanr›’y› inkâr eden konuflmalar yapsam, içimde


31

Allah’›n var ve bir oldu¤una iman eden insan ona iyi bir kul olmaya çal›fl›r. Bütüninsanlar› sever, onlar›n haklar›na dikkat eder ve hiçbir varl›¤a zarar vermemeye çal›fl›r.Dua ve ibadetlerle Allah’la iletiflim kurar. Ona iç dünyas›n açar. Böylece manevis›k›nt›lardan uzak kal›r.


32

müthifl bir korku duyuyordum. Bu o kadar a¤›r bir korku idi ki, sonunda dayanamayarak,“beni affet” demekten kendimi alam›yordum. Büyük bir piflmanl›kla, “beni affet, beniaffet” dedikçe içimde nisbeten bir rahatlama duyuyordum.

Daha sonralar› ise, flöyle düflündüm: E¤er Tanr› yoksa içimdeki bu müthifl vedayan›lmaz korku nedir, nereden ve kimden geliyor? Ben niçin korkuyorum. Hiçolmayan bir fleyden korkulur mu? Yoktan korkulmayaca¤›na göre, demek ki vard›r,dedim. Evet, bir süre sonra vard›r dedim ve kurtuldum. fiimdi içim rahat, çok flükür,eksi¤imi tamamlad›m, içim bütünlendi.”

Vakkaso¤lu Vehbi, Ö¤retmenin Not Defteri - 4

3.2. Meleklere ‹manMelekler yemeleri-içmeleri olmayan, erkeklik-diflilikleri bulunmayan, uyuma,

yorulma, yafllanma gibi özellikleri olmayan, Allah’›n verdi¤i görevleri yapan ve onaasla isyan etmeyen nurdan yarat›lm›fl varl›klard›r. ‹nsanlar meleklerin varl›¤›n› ilahikitaplardan ö¤renmifllerdir. Melekler fizikötesi varl›klar oldu¤u için Allah’›n izniolmadan insanlar onlar› göremezler. Hz. Muhammed ilk vahiy geldi¤inde mele¤i aslisuretinde görmüfltür.

Meleklerin Kur’an’da anlat›lan baz› özellikleri vard›r. Mesela melekler insanlar›ntasavvur edemeyece¤i bir flekilde h›zl› hareket ederler: “Melekler ve Ruh(Cebrail) ellibin y›ll›k bir günde oraya ç›karlar.” (Mearic suresi 4. ayet.) Meleklerin mahiyetinibilmedi¤imiz üçer, dörder kanatlar› vard›r: “Hamt,...melekleri ikifler, üçer ve dörderkanatl› elçiler k›lan Allah’a mahsustur.”(Fat›r suresi 1. ayet.) Melekler, Allah’›n izniyleinsanlar›n k›l›¤›na girebilirler. Peygamberimize gelen melek bazen sahabidenD›hye’nin k›l›¤›nda vahyi getirirdi. Hz. Meryem ve Hz. ‹brahim’e de melekler insansuretinde görünmüfllerdi. Bir ayette flöyle buyrulur: “... Biz ona mele¤imiz (Cebrail)igönderdik de ona tam bir insan fleklinde göründü.” (Meryem suresi 17. ayet.)

Kur’an’da ad› geçen baz› melekler vard›r. Bunlardan dördü büyük melekler olarakadland›r›l›r:

1. Cebrail: Peygamberlere Allah’tan ald›¤› vahyi iletmekle görevli olan melektir.

2. Mikail: Allah’›n izni ile tabiat olaylar›n›n oluflumu ve r›z›klar›n da¤›t›m› ilegörevli olan melektir.

3. Azrail: Kur’an’da ismi Melekülmevt diye de geçen bu melek Allah taraf›ndaninsanlar›n can›n› almakla görevlendirilmifltir.

4. ‹srafil: K›yametin kopmas› ve insanlar›n tekrar dirilmeleri için sûr’a üflemeklegörevli olan melektir.

Allah’›n peygamberlerine gönderdi¤i kitaplar flunlard›r: Zebur,Tevrat, ‹ncil veKur’an. Zebur, Hz. Davud’a gönderilmifltir. Günümüzde orijinal nüshas› yoktur. Tevrat,Hz. Musa’ya Sina da¤›nda levhalar halinde verilmifltir. Asl› kaybolmufltur. ‹ncil, Hz. ‹sa’ya


33

Bunlardan baflka insanlar›n sevap ve günahlar›n› kaydetmekle görevli Kiramen-Katibin melekleri, insanlar› belalardan koruyan Hafaza melekleri vard›r. Ayr›ca her anAllah’› tesbih eden onun verdi¤i görevleri yapan birçok melek vard›r.

Halk aras›nda yayg›n olan yanl›fl bir inanç, fleytan›n daha önce melek oldu¤udur.fieytan Kur’an’›n ifadesiyle ateflten yarat›lm›fl bir cindir (Sa’d suresi 76. ayet). fieytan,Allah’a isyan etmifltir, melekler ise asla Rabb’lerine karfl› gelmezler. Ayr›ca meleklernurdan, cinler ise ateflten yarat›lm›flt›.

Meleklere iman, insan›n hareketlerinde daha dikkatli olmaya yönlendirir. Kendinemelekleri örnek alan insan günahlardan uzak durmaya çal›fl›r. Toplumumuzda da iyikalpli insanlar, masum çocuklar “melek gibi” nitelemesiyle an›l›rlar. Melekler, herzaman iyili¤in güzelli¤in sembolü olmufllard›r.

3.3. Kitaplara ‹manAllah tarihin ak›fl› içerisinde mesajlar›n› insanlara de¤iflik yollarla iletmifltir. Bu

yollardan en önemlisi peygamberlerine verdi¤i kitaplard›r. Kur’an’da bu konuyla ilgilibir ayet mealinde flöyle buyrulmaktad›r: “...(Allah) hak yolu gösteren kitaplarda gönderdi.”(Bakara suresi 213. ayet.) Kitaplara iman, Allah’›n peygamberlerine Cebrailarac›l›¤›yla gönderdi¤i vahiylerden oluflan kitaplara inanmakt›r. Kur’an’da “Ey imanedenler...Kitab’a ve daha önce indirdi¤i kitaba iman ediniz.” (Nisa suresi 136. ayet.),“Peygamber, Rabbi taraf›ndan kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler)...” (Bakara suresi 285. ayet.) buyrulmaktad›r. Müslüman bir insan Kur’an’a veondan önce gönderilen vahiylere (kitap ve sayfalara) inanmak zorundad›r. Bunlardanbirini inkar etmek insan› dinden ç›kar›r.

Resim 2.3: El yazmas› Kur’an görseli


34

❂

i n d i r i l m i fl t i r. Hz. ‹sa hayatta iken ‹ncil’i yazd›ramam›flt›r. ‹lk ‹nciller Hz. ‹sa’dan seksen ilayüz y›l sonra yaz›lm›flt›r. Kur’an, Hz. Muhammed’e gönderilen kitapt›r. Kur’an son,bozulmam›fl ve evrensel bir ilahî kitapt›r.

3.4. Peygamberlere imanAllah insanlar› uyarmak ve onlara do¤ru yolu göstermek için peygamberler

göndermifltir. Peygamber kelimesi sözlükte haberci, elçi anlam›na gelir. Peygamber deinsanlara Allah’tan ald›¤› emir ve yasaklar› bildiren kimsedir. Allah, her millete birpeygamber göndermifltir. Bir ayet mealinde bu konuyla ilgili olarak flöyle buyrulmaktad›r:“...Peygamber göndermedikçe (kimseye) azap edecek de¤iliz.” (‹sra suresi 15. ayet.)Her Müslüman Allah’›n gönderdi¤i peygamberlere iman etmek zorundad›r. Kur’an’dayirmi befl peygamberin ismi geçmektedir. Kendilerine kitap verilen peygamberlereresul, kendinden önceki resullerin getirdi¤i esaslara tabi olan peygamberlere nebi denir.‹lk peygamber, ilk insan Hz. Âdem’dir. Bu gerçek bize yüce Yarat›c›’n›n insan› hiçbirzaman yaln›z b›rakmad›¤›n› göstermektedir. Son peygamber ise Hz. Muhammed’dir.Peygamberler de birer insand›r. Onlar› di¤er insanlardan ay›ran en büyük özelliklerivahiy almalar›d›r. Kur’an’da bir ayette “De ki: Ben de sizin gibi bir beflerim, ancakbana vahyolunuyor. . . ”(Kehf suresi 110. ayet.) buyrulmaktad›r. Peygamberlikçal›fl›larak elde edilecek bir makam de¤ildir. Ayr›ca peygamberler, do¤ru sözlü, güvenilir, zeki ve güzel ahlak sahibi kimselerdir. Onlar›n en önemli vazifeleri Allah’tanald›klar› vahyi insanlara ulaflt›rmak(tebli¤), o bilgileri aç›klamak(teybin) ve getirdi¤iesaslar› hayata geçirmeleridir. Peygamberler, güzel ahlaklar›yla insanlara örnek olurlar:“...Allah Resulünde sizin için güzel bir örnek vard›r.” (Ahzab suresi 21. ayet.)

3.5.Ahiret Gününe ‹manAhir, ahiret kelimeleri sözlükte son, sonraki manalar›na gelir. Terim olarak ise,

insan›n ölümü ile bafllayan sonsuz bir hayatt›r (Paçac›, Mehmet, Kur’an’da veKitab-› Mukaddes’te Ahiret ‹nanc›, Nun Yay., ‹stanbul, 1994, 82). Di¤er bir ifadeyleahiret, dünya hayat›n› takip eden ‹srafil’in sur’a üflemesiyle bafllayan dirilme vehesap gibi merhalelerden oluflan ölümsüz bir hayatt›r.

Ahiret gününe iman, insan›n ölümünden sonra dirilip(ba’sü ba’del mevt) dünyadayapt›klar›ndan dolay› hesap verece¤ine inanmakt›r. Ahiret gününe, k›yamet günü, dingünü, ceza günü, son gün, dirilifl (ba’s) günü, öteki dünya gibi isimler de verilmifltir.

‹srafil’in sur’a ilk defa üflemesi ve k›yametin kopmas›yla kâinattaki denge bozulacakt›r.Belli bir süre geçtikten sonra ‹srafil’in sur’a ikinci defa üflemesiyle insanlar tekrardirilecek(ba’s) ve mahfler meydan›nda toplanacak (haflr) t›r. Bu konuda bir ayetmealinde flöyle buyrulmaktad›r: “Allah - ki O’ndan baflka tanr› yoktur -sizi mutlakabir araya toplayacakt›r.” (Nisa suresi 87. ayet.) ‹nsanlar bundan sonra hesap verecektir.Günah ve sevaplar, iyilik ve kötülükleri mizana konulacak ve tart›lacakt›r. Kur’an’dabir ayette “(Ahirette) Kimin mizan› a¤›r gelirse (cennette) mutlu bir hayat sürecektir.”(Kâria suresi 7-8. ayetler.) buyrulmaktad›r. ‹nsanlar hayatlar›n›n hesab›n› verdiktens o n r a s›rat köprüsünden geçerek ebedi sürecek bir cennet hayat›yla ödüllendirilecek veyas›rattan geçemeyerek cehennem hayat›yla yapt›klar›n›n karfl›l›¤›n› görecektir.


35

K›yametin ne zaman kopaca¤›n› Allah’tan baflka kimse bilemez. Fakat k›yametinnas›l kopaca¤› ve o s›rada neler olaca¤› Kur’an’da flöyle anlat›lmaktad›r: “Ey ‹nsanlar!Rabb’inizden korkun, çünkü ( k›yamet ) saati(ni)n depremi, cidden korkunç bir fleydir. ”(Hac suresi 1. ayet.) , “( K›yamet ) sa’at(i) mutlaka gelecektir. Bunda flüphe yoktur.Fakat insanlar›n ço¤u inanmazlar.” (Mü’min suresi 59. ayet.), “K›yamet günü içinadalet terazilerini kurar›z. Hiç kimseye haks›zl›k edilmez. (insan›n yapt›¤› ifl) birhardal tanesi a¤›rl›¤›nda olsa da onu getiririz. Hesap görücü olarak biz yeteriz.”(Enbiya suresi 47. ayet.)

Ahiret gününe inanan kimseler, bu dünyan›n geçici oldu¤unu, ölümle her fleyinbitmedi¤ini, öldükten sonra dirilmenin gerçek oldu¤unu, bu dünyan›n ahiretin tarlas›oldu¤unu bilirler. Burada yapt›klar›n›n hesab›n› vereceklerinin bilinciyle hayat sürerler.Bunun sorumlulu¤uyla helal yoldan kazanmaya ve kazand›klar›n› hak etmeye çal›fl›rlar.Kazand›klar› üzerinde ihtiyaç sahiplerinin de hakk› oldu¤unu bilir. Gücü yetti¤i orandabaflkalar›na yard›m etmeye çal›fl›rlar. Baflkalar›n›n haklar›na sayg›l› olurlar. Yalana, hileye baflvurmazlar.

3.6. Kaza ve Kadere ‹manKader kelime olarak sözlükte taktir etme, ölçme, gücü yetme, hükmetme gibi

anlamlara gelir. Kavram olarak ise kâinatta olacak olan her fleyi Allah’›n öncedenbilmesi, takdir etmesi ve bir plana göre düzenlemesidir. Kadere k›saca Allah’›n ezeliilmi diyebiliriz. Kaza ise sözlükte hükmetme, karara ba¤lama, emretme, yerine getirme,yarg›lama gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise Allah’›n, belirlemifl oldu¤u fleylerinzaman› ve yeri gelince ortaya ç›kmas›d›r. Kader ve kaza kavramlar› Allah’›n ilim, irade,kudret ve tekvin s›fatlar›yla ilgilidir. Bir ayette flöyle buyrulmaktad›r: “Biz, her fleyi birkaderle yaratt›k.” (Kamer suresi 49. ayet.)

Resim 2.4: Do¤an bir günefl görseli.


36

Kaderi iki k›s›mda ele alabiliriz. Birincisi Allah’›n evrende irade sahibi olmayanvarl›klar için koydu¤u kanunlard›r. Güneflin do¤udan do¤mas› (Resim 2.4) ve bat›danbatmas›, gezegenlerin belli bir yörüngede dönmeleri, itme-çekme kanunu, yerçekimi vb.e v r e n l e ilgili tüm bu yasalar Allah’›n belirlemifl oldu¤u bir kadere göredir. Bitkiler vehayvanlar ise kendileri için belirlenmifl olan görevleri yapmaktad›rlar. Bu da onlar›nkaderidir. ‹kincisi irade sahibi olan varl›klar için koydu¤u kanunlard›r. Bu kanunlardanbaz›lar›na insan müdahale edememektedir. Mesela hangi ailede dünyaya gelece¤i, cinsiyeti, göz renginin ne olaca¤›, ne zaman ölece¤i vb. Bu tür durumlarda insan›n hiçbirsorumlulu¤u yoktur. Ancak insan›n s›n›rl› iradesiyle(cüz’i irade) müdahale edebilece¤ikonularda sorumlu olmas› kaç›n›lmazd›r. Allah, insana ak›l, irade vermifl ve onu özgürb›rakm›fl, peygamberler göndererek onun iyiyi kötüden ay›rmas›n› istemifltir. Allah,insan›n ne yapaca¤›n› bilse de onun iyiyi veya kötüyü tercih etmesine müdahale etmez.Bu insan›n davran›fllar›ndan sorumlu olmas›n›n bir gere¤idir.


37

ÖZET

‹man, kelime olarak inanmak, emin olmak anlamlar›na gelir. Kavram olarak birdinde veya inançta bulunan ve inan›lmas› gereken konulara flüpheye yer vermeyecekbir flekilde inanmakt›r. Dinimizde iman, Allah’›n var ve bir oldu¤una onun Hz.Muhammed’e gönderdi¤i esaslar›n dil ile ikrar kalp ile tasdik edilmesidir. ‹slam alimleribu esaslar› ayet ve hadislerin ›fl›¤›nda alt› iman esas› olarak s›n›fland›rm›fllard›r.Bunlara “Amentu esaslar›” denir; Allah’a iman, Meleklerine iman, Kitaplar›na iman,Peygamberlerine iman, Ahiret’e iman, Kadere ve kazaya iman.

Tevhid, Allah’›n var ve bir olmas›d›r. ‹slam’›n temel esas› olan bu prensibe”Kelimeitevhid” denir. Tevhid, dinin özü, Kur’an’›n temel gayesidir. Hz. Âdem’denHz. Muhammed’e kadar gelen bütün peygamberler bu temel prensibi anlatm›fllard›r.“Kelimeitevhid” ifadesi: “Lâ ilâhe illallah”t›r. Anlam› “Allah’tan baflka tanr› yoktur”demektir.”Kelimeitevhid”i söyleyen bir kimse “Allah’›n bir ve tek oldu¤una, onuneflinin, benzerinin ve orta¤›n›n bulunmad›¤›, ibadet edilmeye lay›k tek varl›k oldu¤u”gerçe¤ini kabul etti¤ini ifade eder.

Bir Müslüman kelimeitevhidi diliyle ikrar edip kalbiyle tasdik etmesi gerekir.Tevhid’in sözle ifade edilifline “Kelimeiflahadet” denir. “Kelimeiflahadet” Allah’›nvarl›¤›na ve birli¤ine flahitlik etmenin yan›nda Hz. Muhammed’in onun kulu ve elçisioldu¤una tan›kl›k etmektir. Kelimeiflahadet “Eflhedü an lâ ilâhe ‹llallah ve eflhedü enneMuhammeden abdühû ve resuluh” ifadesidir. Anlam› “Kesinlikle flahadet ederim kiAllah’tan baflka tanr› yoktur ve yine kesinlikle tan›kl›k ederim ki Hz. MuhammedAllah’›n kulu ve elçisidir. “ Müslüman olacak bir kimsenin kelimeiflahadeti söylemesigerekir.

Allah, kâinat› yoktan var eden, yeryüzünde insanlar ve di¤er canl›lar içinyaflanabilir k›lan onlar› r›z›kland›rand›r. O her an yaratma halindedir. Allah’a iman,onun var ve bir oldu¤una inanmakt›r. Çevremizde Allah’›n varl›¤›n›n ve birli¤ininbirçok delili vard›r. Düflünen ve akleden herkes Allah’›n var oldu¤unu bulabilir.

Melekler, yemeleri-içmeleri olmayan, erkeklik-diflilikleri bulunmayan, uyuma,yorulma, yafllanma gibi özelliklerden uzak olan, Allah’›n verdi¤i görevleri yapan veona asla isyan etmeyen nurdan yarat›lm›fl varl›klard›r. ‹nsanlar meleklerin varl›¤›n› ilahikitaplardan ö¤renmifllerdir. Melekler fizikötesi varl›klar oldu¤u için Allah’›n izniolmadan insanlar onlar› göremezler. Hz. Muhammed ilk vahiy geldi¤inde mele¤i aslisuretinde görmüfltür.

Allah mesajlar›n› insanlara de¤iflik yollarla iletmifltir. Bu yollardan en önemlisipeygamberlerine verdi¤i kitaplard›r. Kitaplara iman, Allah’›n peygamberlerine Cebrailarac›l›¤›yla gönderdi¤i vahiylerden oluflan kitaplara inanmakt›r.

Ahiret, dünya hayat›n› takip eden ‹srafil’in sur’a üflemesiyle bafllayan dirilme vehesap gibi merhalelerden oluflan ölümsüz bir hayatt›r. Ahiret gününe iman, insan›n


38

ölümünden sonra dirilip (ba’sü ba’del mevt) dünyada yapt›klar›ndan hesap verece¤ineinanmakt›r. Ahiret gününe, k›yamet günü, din günü, ceza günü, son gün, dirilifl (ba’s)günü, öteki dünya gibi isimler de verilmifltir. ‹srafil’in sur’a ilk defa üflemesi vek›yametin kopmas›yla kâinattaki denge bozulacakt›r. Bellli bir süre geçtikten sonra‹srafil’in sur’a ikinci defa üflemesiyle insanlar tekrar dirilecek(ba’s) ve mahfler meydan›nda toplanacak(haflr) t›r.

Kader kelime olarak sözlükte taktir etme, ölçme, gücü yetme, hükmetme gibianlamlara gelir. Kavram olarak ise kâinatta olacak olan her fleyi Allah’›n öncedenbilmesi, takdir etmesi ve bir plana göre düzenlemesidir. Kadere k›saca Allah’›n ezeliilmi diyebiliriz. Kaza ise sözlükte hükmetme, karara ba¤lama, emretme, yerine getirme,yarg›lama gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise Allah’›n, belirlemifl oldu¤u fleylerinzaman› ve yeri gelince ortaya ç›kmas›d›r. Kader ve kaza kavramlar› Allah’›n ilim, irade,kudret ve tekvin s›fatlar›yla ilgilidir.


39

.TEST II

1. Afla¤›daki tan›mlardan hangisi iman› do¤ru olarak tarif etmektedir?

A. Bir felsefi görüflü veya düflünceyi benimsemekB. Bir dine veya inanca gönülden inanmakC. Bir dini veya inanc› körü körüne savunmakD. Bir felsefi görüflü veya düflünceyi yaymaya çal›flmak

2. Afla¤›dakilerden hangisi ‹slam’›n temel iman esaslar›ndan biri de¤ildir?

A. Kitaplara inanmakB. Meleklere inanmakC. Peygamberlere inanmakD. Cinlere inanmak

3. Afla¤›daki ayet meallerinin hangisi tevhidden söz etmektedir?

A. “E¤er yerde ve gökte Allah’tan baflka tanr›lar olsayd›, her ikisi de bozulup gitmiflti...” (Enbiyâ suresi 22. ayet.)

B. “...Allah r›z›k verenlerin hay›rl›s›d›r.”(Müminun suresi 72. ayet.)C. “Onlar bilmiyorlar m› ki, Allah gizlediklerini de aç›klad›klar›n› da bilir.”

(Bakara suresi 77. ayet.)D. “... Biz ona mele¤imiz (Cebrail)i gönderdik de ona tam bir insan fleklinde

göründü.” (Meryem suresi 17. ayet.)

4. Afla¤›daki tan›mlardan hangisi kelime-i flahadetin Türkçe anlam›d›r?

A. Kesinlikle flahadet ederim ki Allah’tan baflka tanr› yoktur ve yine kesinlikle tan›kl›k ederim ki Hz. Muhammed Allah’›n peygamberi ve elçisidir.

B. Kesinlikle flahadet ederim ki Allah’tan baflka tanr› yoktur ve yine kesinlikle tan›kl›k ederim ki Hz. Muhammed Allah’›n kulu ve elçisidir.

C. Kesinlikle flahadet ederim ki Allah’tan baflka tanr› yoktur ve yine kesinlikle tan›kl›k ederim ki Hz. Muhammed Allah’›n kuludur.

D. Kesinlikle flahadet ederim ki Allah’tan baflka tanr› yoktur ve yine kesinlikle tan›kl›k ederim ki Hz. Muhammed Allah’›n elçisidir.


40

5. Kimin mizan› a¤›r gelirse (cennette) mutlu bir hayat sürecektir.” (Kâria suresi 7-8. ayetler.)

Yukar›daki ayetin konusu afla¤›dakilerden hangisidir?

A. AhiretB. K›yametC. ‹manD. ‹slam

6.I. Kader, Allah’›n ilmidir.I I . K a d e r, Allah’›n evrende irade sahibi olmayan varl›klar için koydu¤u kanunlard›r.III. ‹nsan›n ak›l ve irade sahibi olmas› onun kaderidir.IV. ‹nsan yapt›klar›ndan iradesi oran›nda sorumludur.

Yukar›daki ifadelerden hangileri do¤rudur?

A. Yaln›z IB. I ve IIC. I, II ve IIID. I, II, III ve IV


41

ÜN‹TE III

KONULAR

1. ‹badet Kavram›

2. Niçin ‹badet Edilir?

3. ‹badetin ‹lkeleri ve Kapsam›

4. ‹nanç - ‹badet ‹liflkisi

5. Temizlik - ‹badet ‹liflkisi

5.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül)

5.2. Teyemmüm

5.3. Beden ve Mekân Temizli¤i

6. Namaz ‹badeti

7. Ramazan Ay› ve Oruç

8. Zekât ‹badeti

9. Hac ‹badeti ve Yap›l›fl›

10. ‹badet Mekân›: Kâbe

11. Kurban

12. Salih Amel (Yararl› ‹fller) de ‹badettir

13. Dua ve Tövbe

14. ‹badetlerin Birey ve Topluma Kazand›rd›klar›


42



* ‹badet kavram›n› ve niçin ibadet yap›ld›¤›n› ö¤renecek,* ‹badetle ilgili temel ilkeleri kavrayacak,* ‹nançla ibadet aras›ndaki iliflkinin önemini fark edecek,* Temizlik-ibadet iliflkisi çerçevesinde, abdest, boy abdesti ve teyemmümün

al›n›fl›n› ö¤renecek,* Namaz ibadetinin çeflitlerini ve vakitlerini bilecek,* Namaz›n farz, vacip ve sünnetlerini ö¤renecek,* Namaz›n k›l›n›fl›n› çeflitlerine bilecek,* Caminin ve cemaatle namaz k›lman›n önemini kavrayacak,* Ramazan ay› ve oruç ibadetinin dindeki yerinin önemini fark edecek,* Oruç ve ramazanla ilgili kavramlar› ö¤renecek,* Zekât ve sadaka ile ilgili hükümleri bilecek, * Hacc›n nas›l yap›ld›¤›n› ö¤renecek,* Hac ve umre aras›ndaki fark› fark edecek,* Hac ile ilgili kavramlar› s›ralayacak ve aç›klayacak,* Kâbe’nin ‹slam dinindeki önemini kavrayacak,* Kurban ibadetinin dindeki yerini aç›klayacak,* Salih amelin de ibadet oldu¤unu bilecek,* Dua ve tövbenin kifli hayat›ndaki ve dindeki önemini irdeleyecek,* ‹badetlerin bireysel ve toplumsal ifllevlerinin bilincinde olacaks›n›z.




43

❂

❂

☛

➠

ÜN‹TE III

1. ‹badet Kavram›‹badet kelimesi sözlükte “kulluk” anlam›na gelmektedir. Terim olarak ise Allah’›n

emretti¤i belli kurallar› olan hareketleri ve buyruklar› yapmakt›r. ‹badet, Allah’agönülden isteyerek yönelmek, boyun e¤mek ve kulluk etmek fleklinde de tan›mlanabilir.(Komisyon, ‹lmihal I, TDV Yay., Ankara 2005 s. 217)

‹nsan, özgür iradesi ve akl›yla Allah’›n buyruklar›n›n muhatab›d›r. ‹badetlerleinsan, Allah’›n rab oldu¤unu bilir ve ona içini açar. ‹ç dünyas›n› Allah’a açan ve onaibadet eden insan dünyada ve ahirette mutlulu¤a kavuflman›n s›rr›n› ö¤renir.

‹badet kavram› dar manada namaz, oruç, hac ve zekat vb. ibadetlerdir. Geniflanlamda ise Allah r›zas› için yap›lan her türlü iyi davran›flt›r. ‹badet, Allah’›n emirleriniyapmak ve yasaklar›ndan sak›nmakt›r.

‹badetler, yap›l›fllar› itibariyle üçe ayr›l›r;

1. Bedeni ibadetler; Sadece beden ile yap›lan ibadetlerdir. Namaz k›lmak, güzel söz söylemek vb.

2. Mâli ibadetler; Mal ile yap›lan ibadetlerdir. Zekat vermek, maddi yard›mda bulunmak vb.

3. Hem mal hem de beden ile yap›lan ibadetlerdir. Hacca gitmek, bedenen ve madden gayret etmek vb.

2. Niçin ‹badet Edilir?

‹nsan kendine yap›lan her türlü iyili¤e karfl›l›k vermek ister. Yap›lan bir iyili¤eteflekkür eder, verilen bir hediyeye mukabelede bulunur. ‹nsana baflta hayat, ak›l, iradeolmak üzere sayamayaca¤›m›z kadar çok nimet verilmifltir. Bu nimetlerin en ö n e m l i l e r i n d e nikisi su ve havad›r. ‹nsana bu nimetleri karfl›l›ks›z olarak veren Allah’a karfl› insan›ngörevi kulluk ve flükürdür.

‹nsan, Allah’›n verdi¤i say›s›z nimete karfl› ona kullu¤unu en güzel flekildeibadetlerle gösterir. ‹nsan ibadet sayesinde Allah’la olan irtibat›n› güçlendirir, ona olansevgi ve sayg›s›n› ifade eder. ‹badet eden insan yaln›z olmad›¤›n› bilir ve Allah’›n emriniyerine getirmenin huzurunu duyar.

‹nsan›n görevi kendini ve Rabbi’ni tan›makt›r. Bu da en kâmil flekliyle ibadetleolur. Bu insan›n yarat›l›fl gayesidir. Kur’an-› Kerim’de bir ayette flöyle buyruluyor;

“‹nsan ihsan›n kölesidir.” sözü sizde neler ça¤r›flt›r›yor?


44

“Ben insanlar› ve cinleri bana ibadet etsinler diye yaratt›m.” (Zâriyat suresi 56. ayet.)

3. ‹badetin ‹lkeleri ve Kapsam› ‹nsan, Allah’›n verdi¤i nimetler karfl›s›nda teflekkürünü ibadetlerle ifade eder.

‹nsan ibadet ederken baz› ilkelere dikkat etmesi gerekir. Bunlardan biri ibadetleriniisteyerek yapmas›d›r. ‹stemeyerek veya baflkas›n›n zoruyla yap›lan ibadet, hofl görülmemifltir.Her insan kendi iradesiyle isteyerek ibadetlerini yapmal›d›r. ‹badet etmemizi bizi yoktanvar eden Rabb’imiz istemektedir. Onun iste¤ini yapmak bizleri mutlu eder. Kur’an’danamaza isteksiz bir flekilde üflene üflene kalkmak yerilmifltir (Nisa suresi 142. ayet.).

‹nsan, ibadetlerini Allah’›n huzuruna ç›kman›n heyecan› ve onun kendini muhatapalmas›n›n sevinciyle yapmal›d›r. Baflka bir ifadeyle insan ibadetlerini samimi birflekilde içtenlikle yapmal›d›r. Yüce Allah, Kur’an’da “(Ey Resulüm... sen dini Allah’ahas k›larak( ihlasla, samimi bir flekilde) kulluk et.” (Zümer suresi 2. ayet.) buyurarakihlas›n önemine dikkat çekmifltir. ‹nsan, ibadetlerini Allah r›zas› için yapmal› vekarfl›l›¤›n› ondan beklemelidir. Baflka birinin hofluna gitsin diye veya maddi bir ç›karbeklentisi ile yap›lan ibadetler hofl karfl›lanmaz. Kur’an’da bu konuyla ilgili olarakflöyle buyrulur; “Namaz› önemsemeden gösterifl yapmak için k›lanlara yaz›klar olsun”(Mâûn suresi 4-6. ayetler.) Peygamberimiz bir hadisinde “Ameller niyetlere göredir.”buyurarak insan›n ibadetlerindeki niyetinin önemine dikkat çekmifltir.

Allah, insan› yapabilece¤i ibadetlerden sorumlu tutmufl, güç yetiremeyeceklerindensorumlu tutmam›flt›r. ‹nsana, hasta oldu¤unda, yolculu¤a ç›kt›¤›nda ibadetler konusundabaz› kolayl›klar tan›nm›flt›r. Mesela yolcuya Cuma namaz› ve oruç farz de¤ildir. Yolcuolan insan farz namazlar›n› k›saltabilir. Bu konuyla ilgili Kur’an’da flöyle buyruluyor;“Allah kimseye tafl›yamayaca¤› yükü yüklemez...” (Bakara suresi 286. ayet.)

‹badetler insan›n dünyada ve ahirette mutlulu¤unu temin eder. Dünyada en güzel,temiz ve seçkin fleylerden faydalanmak isteyen insan vahyin ›fl›¤›nda hareket eder.Madden ve manen rahat eder. ‹nsan, helal olan iflleri yaparak haramlardan kaç›narakhuzurlu ve rahat olur . ‹badetlerle insan fani hayat›n› ebedilefltirir.

4. ‹nanç - ‹badet ‹liflkisi‹nsan› ibadet etmeye yönlendiren en önemli etken inançt›r. ‹nsan akl› ve özgür

iradesiyle inan›r. ‹nanc› sayesinde Dünya’daki her fleyin bir amac› oldu¤unu bilir vekendisine verilen nimetlerin fark›na var›r. Bütün bunlar karfl›s›nda kendini sorumluhisseder. Bu sorumlulu¤unun göstergesi olarak da Yaradan’›na ibadet eder. Ona flükrünüifade eder.

‹ b a d e t l e r, insan›n ruhunu ferahlat›r ve Allah’a olan inanc›n› kuvvetlendirir. ‹badetlerini samimiyetle Allah r›zas› için yapan kifli kötülüklerden uzak durur. Bu konuylailgili Kur’an’da flöyle buyrulur; “...namaz, insan› kötülüklerden ve hayas›zl›ktanal›koyar” (Ankebut suresi 45. ayet.) ‹badetlerle insan her an Allah’›n yan›nda oldu¤unub i l i r. Nas›l maddi bedenimiz yiyeceklerle besleniyor sa¤l›kl› kal›yorsa manevi bedenimizi ayakta tutan inanc›m›zda ibadetlerle güçlenir. Kur’an’da “...kim ...iman


45

eder ve salih amel ifllerse...”(Tâ-hâ suresi 82. ayet.) buyrularak i m a n - a m e lbütünlü¤ünün önemine dikkat çekilmifltir. Bakara suresi 177. ayette gerçek iyili¤inimandan sonra hay›rl› ifller yapmak oldu¤u anlat›lmaktad›r. Sadece iman veya sadeceibadet yeterli olmamakta ikisi beraber bir anlam ifade etmektedir.

5. Temizlik - ‹badet ‹liflkisi‹slam, temizli¤e önem vermifl, ibadet edebilmek için temizli¤i ön flart saym›flt›r.

Temizlik, maddi ve manevi kirlerden ar›nmakt›r. ‹nsan bedenini ve yaflad›¤› çevreyitemiz tutmal›d›r. Manevi hayat›na zarar verecek fikirlerden uzak durarak akl›n› veruhunu da temiz tutmal›d›r. Peygamberimiz “Temizlik iman›n yar›s›d›r.” buyuraraktemizli¤in dinimizdeki önemini vurgulam›flt›r.

5.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül)Abdest, baflta namaz olmak üzere birçok ibadetin ön flart›d›r. Farsça bir kelime olan

abdest “el suyu” anlam›na gelmektedir. Arapças› vudûdur. Allah, “Ey iman edenler!Namaz k›lmak için kalkt›¤›n›z zaman yüzlerinizi, dirseklerinize kadar e l l e r i n i z i(y›kay›p), bafllar›n›z› meshedip, topuklara kadar ayaklar›n›z› y›kay›n...” (Maide suresi6. ayet.) buyurarak abdestin farzlar›n› insanlara ö¤retmifltir.

Resim 3.1: Abdest alan bir çocuk

Abdestin al›n›fl› flöyledir: Önce besmele çekilir ve abdest almaya niyet edilir, ellery›kan›r. A¤za ve buruna su verilip temizlendikten sonra yüz y›kan›r. Daha sonra öncesa¤ sonra sol kol dirseklerle beraber y›kan›r. Sa¤ elle bafl mesh edilir. Serçe parmaklakulaklar›n içi ve baflparmakla d›fl› temizlenir. Di¤er üç parma¤›n arkas›yla ense meshedilir. Ayaklar topuklarla beraber y›kan›r.

Namaz k›lmak, Kur’an okumak için abdest almak farz, Kabe’yi tavaf etmek içinalmak vaciptir.

❂


46

➠

Abdesti bozan baz› haller vard›r. Bunlardan baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz; tuvaletihtiyac›n› gidermek, yellenmek, uyumak, bay›lmak, kusmak, namazda gülmek vb.

Boy abdesti a¤z› ve burunu temizledikten sonra bütün vücudu y›kamakt›r. Halkaras›nda gusül abdesti olarak kullan›l›r. Ergenlik yafl›na gelmifl insanlar›n gereklidurumlarda boy abdesti almalar› gerekir. Kur’an’da bu konuyla ilgili flöyle buyrulur;“...Eger cünüp oldunuz ise, boy abdesti al›n.” (Maide suresi 6. ayet.) Boy abdestini,erkekler meni gelmesi durumunda kad›nlar ise âdet ve lohusal›k hallerinde al›r.

Boy abdesti flu flekilde al›n›r; Önce besmele çekilerek niyet edilir. Sonra a¤za suverilip çalkalan›r. Daha sonra burun temizlenip bütün vücut kuru yer kalmayacakflekilde y›kan›r. Peygamberimiz özellikle Cuma günleri y›kanmay› tavsiye etmifltir.

5.2. TeyemmümBaz› ibadetleri yapabilmemiz için abdest veya boy abdesti almam›z gerekir. E¤er

abdest alabilmek için su bulamazsak teyemmüm ederek ibadetlerimizi yapabiliriz.Kur’an’da flöyle buyrulur; “...bu hallerde su bulamam›flsan›z temiz toprakla teyemmümedin de yüzünüzü ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla meshedin...” (Maide suresi 6. ayet.)

Teyemmüm suyun bulunmad›¤›, temiz olmad›¤› durumlar veya kullan›lmas›n›ninsan sa¤l›¤› aç›s›ndan tehlike oluflturdu¤u durumlarda al›n›r. Teyemmüm bizim için birkolayl›kt›r. Teyemmüm abdesti ile bir vakit namaz k›l›nabilir. Vakit ç›kt›¤›nda yenidenteyemmüm abdesti almak gerekir. Su bulundu¤u zaman teyemmüm abdesti bozulur.Ayr›ca abdesti bozan her durum teyemmümü de bozar.

Teyemmüm abdesti toprak veya toprak cinsi bir fleyle al›n›r. Al›n›fl› flöyledir;Besmele çekilerek niyet edilir. Eller temiz topra¤a vurulur (Resim 3.2). Eller silkelenipyüz mesh edilir (Resim 3.3). Eller tekrar topra¤a vurulur ve silkenir. Önce sol elle sa¤kol sonra sa¤ elle sol kol mesh edilir (Resim 3.4).

Resim 3.4: Teyemmüm eden bir çocuk

Resim 3.3Resim 3.2


47

5.3. Beden ve Mekân Temizli¤iTemiz olmak insan sa¤l›¤› için çok önemlidir. ‹nsan beden temizli¤ine dikkat eder

ve yaflad›¤› çevreyi temiz tutarsa kendini mutlu ve huzurlu hisseder. Beden temizli¤iinsan›n sa¤l›kl› bir hayat sürmesine yard›mc› olur. ‹slam da, temizli¤e önem vermifl,inananlar›n› her zaman temiz olmalar› konusunda uyarm›flt›r. Peygamberimiz abdestalmadan öncesinde difllerimizi temizlememizi, yemekten önce ve sonra ellerimiziy›kamam›z› tavsiye etmifltir.

‹nsan›n baz› ibadetleri yapabilmesi için bedeninin, elbiselerinin ve mekân›ntemiz olmas› gereklidir. Beden temizli¤ine dikkat eden kifli, çevresindeki insanlarlakolay iletiflim kurar. Bedeni ve elbiseleri kirli olan biri hem çevresini rahats›z eder hemde kendi huzursuz olur. Temiz olan insan kendinin ve çevresindekilerin sa¤l›¤›n› tehlikeyeatmaz. Kur’an’da “...Allah temizlenenleri sever.” (Bakara suresi 222. ayet.) buyrularaktemiz olman›n önemi belirtilmektedir. Baflka bir ayette de “Ey âdemo¤ullar› mescidegiderken zinetlerinizi(güzel elbiselerinizi) giyin...” (A’raf suresi 31. ayet.) buyrularaktemiz giyinmenin önemi vurgulanm›flt›r.

Allah yeryüzünü halifesi olan insan›n hizmetine vermifltir. Kur’an’da bu konuylailgili olarak flöyle buyrulmaktad›r: “ Yeryüzünde çeflitli renk ve biçimlerde yaratt›klar›da sizin içindir...” (Nahl suresi 13. ayet.) ‹nsan kendisi için yarat›lan bu dünyay› korumakzorundad›r. Çünkü kendi temiz olsa bile kirli bir çevre onun hastalanmas› için yeterlidir.‹nsan kirli bir yerde ibadetini yapamaz. Peygamberimiz “Çevrenizi ve evlerinizi temiztutunuz.” buyurmufl ve kirli evlerde bereketin olmayaca¤›n› söylemifltir. Bununla insanlar›nortak kulland›¤› mekânlar›n önemine dikkat çekmifltir. Peygamberimiz çevre temizli¤inegereken önemi vermifl, çevreyi ve su kaynaklar›n› kirletmemenin önemini v u rg u l a m › fl t › r.Yeflilliklere zarar verenleri k›nam›fl, a¤aç dikmeyi tavsiye etmifltir.

Her zaman beden ve mekân temizli¤inin öneminin bilincinde olmal›y›z ve bunu birkul hakk› oldu¤unu unutmamal›y›z.

Resim 3.5: Temiz bir sokak


48

❂

➠

➠

6. Namaz ‹badetiNamaz, imandan sonra her Müslüman’›n üzerine farz olan bir ibadettir. Namaz,

dinin dire¤i, müminin mirac›d›r. Müslüman, her durum ve flartta namaz›n› eda etmeklem ü k e l l e f t i r. Mesela, vücudunu hareket ettiremeyen biri imâyla namaz›n› k›lar. M ü s l ü m a nsavaflta bile namaz› terk etmez. Bedir savafl› esnas›nda sahabilerin bir k›sm› namazk›larken di¤er k›sm› savaflm›flt›r. Bu durum Kur’an’da flöyle anlat›lmaktad›r; “Savafltamü’minler aras›nda bulunup da onlara namaz k›ld›rd›¤›n zaman, onlardan bir k›sm›seninle birlikte namaza dursunlar ve silahlar›n› da yanlar›na als›nlar. Onlar secde ettiktensonra geri çekilip düflmana karfl› dursunlar ve yerlerine henüz namaza durmam›fl olandi¤er topluluk gelsin. Onlar da tedbirli flekilde ve silahlar›n› yanlar›na alarak seninleberaber namaz k›ls›nlar.” (Nisa suresi 102. ayet.)

Namaz›n farzlar› on ikidir. Alt› farz, namaza bafllamadan evvel, alt› farz da namazabafllad›ktan sonrad›r. Namaz›n d›fl›ndaki farzlara “flart” içindekilere “rükün” denir.

Namaz›n flartlar›; 1- Hadesten Taharet: Abdesti olmayan›n abdest, ihtiyaç duyan›n boy abdesti almas›d›r.

2- Necasetten Taharet: Namaz k›lan kimsenin elbisesinin, bedeninin ve namaz k›laca¤› yerin temiz olmas›d›r.

3- Setr-i Avret: Namaz k›lan erkek ve kad›n›n örtülmesi gereken yerlerini örtmes i d i r.Erkeklerin en az›ndan göbek ile diz kapa¤› aras›n›, kad›nlar›n da el-yüz ve ayaklar›n d›fl›nda bütün bedenlerini örtmesi farzd›r.

4- Vakit: Namaz vaktinin girmesidir. Vaktinden evvel k›l›nan namaz›n yeniden k›l›nmas› gerekir.

5- ‹stikbal-i K›ble: K›bleye yani Kabe’ye yönelmektir.

6- Niyet: K›l›nacak namaza niyet etmektir.

Namaz›n rükünleri 1- ‹ftitah (bafllama) tekbiri: Namaza “Allahu Ekber” lafz›yla bafllamakt›r.

2- K›yam (Ayakta durmak): Farz ve vacip namazlarda bir özür yoksa ayakta durmak farzd›r. Hastal›k ve dermans›zl›k gibi sebeplerle ayakta d u r a m a y a n l a r, oturarak veya yaslanarak namazlar›n› k›larlar.

3- K›raat: N a m a z d a , a y a k t a i k e n K u r’an-› Kerim okumakt›r. N a m a z d aen az üç k›sa ayet veya buna denk bir ayet okumak farzd›r.

4- Rüku (Namazda e¤ilmek): Eller diz kapa¤›na konarak bafl› ve beli e¤mektir.

5- Secde: Namazda belirli uzuvlar› yere koyarak iki defa yere kapanmakt›r.

6- Kaide-i Âhire (Son oturufl): Namaz›n sonundaki oturufltur.


49

❂

❂

➠

Namazda yap›lmas› gereken ve unutuldu¤u zaman namaz› bozmayan baz› kurallarvard›r. Bunlar namaz›n vacipleridir:1) Namaza “Allahu ekber” sözü ile bafllamak2) Namazlar›n her rekat›nda Fatiha suresini okumak3) Farz namazlar›n›n ilk iki rekat›nda, vitir ve nafile namazlar›n her rekat›nda

Fatiha suresinden sonra sure veya ayet okumak4) Fatiha suresini sureden önce okumak5) Üç ve dört rekatl› namazlar›n ikinci rekat›nda oturmak (Buna ka’deyi ula-birinci

oturufl-) denir.6) Namazlardaki birinci oturufl ile son oturufllarda Ettehiyyâtu duas›n› okumak7) Cemaatle k›l›nd›¤› zaman sabah, cuma, bayram, teravih ve vitir namazlar›n›n

her rekat›nda, akflam ve yats› namazlar›n›n ilk iki rekat›nda imam›n Fatiha vesureyi aç›ktan, ö¤le ve ikindi namazlar›nda ise gizlice okumas›

8) ‹mama uyan cemaatin Fatiha suresini ve ek sureyi okumay›p susmas›9) Vitir namaz›nda kunut tekbîri almak ve kunut dualar›n› okumak10) Bayram namazlar›nda al›nan ek tekbirleri getirmek11) Namaz›n sonunda sa¤a ve sola selam vermek12) Namazda yan›lma olursa sehiv secdesi yapmak

Namazda yap›lmas› Peygamberimiz taraf›ndan tavsiye edilen davran›fllaranamaz›n sünnetleri denir.

Namaz›n sünnetleri flunlard›r:1) Farz olan namazlar için ezan ve kamet getirmek2) ‹ftitah tekbirini al›rken elleri yukar›ya kald›rmak3) Sübhâneke duas›n› ve Eûzu-Besmele’yi sessizce okumak4) Sa¤ eli sol el üzerine koymak5) Fatiha’dan sonra gizlice amin demek6) Rüku ve secdeye e¤ilip kalkarken tekbir getirmek7) Rükuda üç defa “Sübhâne rabbiyel azim” demek ve her iki secdede üçer defa

“Sübhâne rabbiyel a’lâ” demek.8) Rüku’dan do¤rulunca “Semi’allahu limen hamideh” dedikten sonra “Rabbena

lekel hamd “ demek.9) Ayakta iken dosdo¤ru, rüku’dayken s›rt› dümdüz hâlde olmak (Kad›nlar biraz

meyilli dururlar), rükûdan kalk›nca iyice do¤rulmak, rüku’da parmaklar aç›kolarak dizleri tutmak

10) Secdeye var›rken önce dizleri, sonra elleri, sonra yüzü yere koymak. Secdeden kalkarken önce yüzü, sonra elleri, sonra dizleri kald›rmak.

11) Ettehiyyâtü duas›n› sessizce okumak.12) Önce sa¤a selam vermek13) Önü aç›k yerde namaz k›larken önüne sütre(engel) koymak

Namaz farz, vacip ve sünnet namazlar olarak üçe ayr›l›r. Befl vakit namaz, Cumanamaz› ve cenaze namaz› farz olan namazlardand›r. Vitir namaz› ve bayram namazlar›vaciptir. Teravih namaz›, teheccüd namaz› sünnet olan namazlardand›r.


50

❂

Befl vakit namaz›n k›l›n›fl› flöyledir:Sabah namaz›: Dört rek’attir.Vakti: Fecri sad›ktan yani ikinci fecir denilen yeryüzünün ayd›nlanmas›yla bafllar,

güneflin do¤mas›yla sona erer. Önce, iki rek’at sünneti, sonra iki rek’at da farz› k›l›n›r.

‹ki rek’at sünnetinin k›l›n›fl› flöyledir.K›bleye karfl› dönülür, “Niyet ettim. Allah r›zâs› için bu günün sabah namaz›n›n

sünnetini k›lmaya, döndüm k›bleye” diye niyet edilir, erkekler ellerin baflparmaklar›kulak yumuflaklar›na de¤direrek “Allahu ekber” diyerek tekbir al›rlar ve ellerini göbekalt›nda, sa¤ elle sol elin bile¤i kavrayacak flekilde ba¤larlar. Kad›nlar tekbir al›rken;ellerinin parmak uçlar› omuz hizas›na gelecek flekilde ellerini yukar›ya kald›r›rlar. Sa¤el sol elin üzerinde olacak flekilde ellerini gö¤üs üstüne koyarlar. Ayakta önceSübhâneke duas› okunur. Eûzü besmele çekilerek sonra Fâtiha suresi okunur. Dahasonra ek bir sure(zamm› sure) veya birkaç ayet okunur. “Allahu ekber” denilerekrükuya var›l›r. Eller dizler üzerine konur ve üç defa “Sübhâne Rabbiyel-azîm” denir.Kad›nlar rüku’da erkeklerden daha az e¤ilirler. Ard›ndan “Semi’allahü limen hamideh”diyerek kalk›l›r ve “Rabbenâ lekel hamd” denir. “Allahu ekber” diyerek secdeye gidilir.Secdede dirsekler yere yap›flt›r›lmaz ve üç defa “Sübhâne rabbiyel-a’lâ” d e n i r.Kad›nlar, secdede kollar›n› yanlar›na bitiflik hâlde bulundururlar. “Allahü ekber” diyerek oturulur. Bir süre oturduktan sonra, “Allahu ekber” diyerek, tekrar secdeyevar›l›r ve üç defa “Sübhâne rabbiyel a’lâ” dedikten sonra “Allahu ekber” diyerek aya¤akalk›l›r. Böylece birinci rek’at tamamlanm›fl olur. ‹kinci rek’at de, birinci rekatteki gibit a m a m l a n › r. Ayakta iken Sübhâneke duas› ve Eûzü çekilmez. Tahiyyâtta ikinci secdedens o n r a , “Allahu ekber” deyince, aya¤a kalkmay›p uyluklar üzerine oturulur ve“Ettehiyyâtu”, “Allahümme salli”, “Allahümme bârik” ve “Rabbenâ âtina” dualar›okunduktan sonra, önce sa¤a, “Esselâmü aleyküm ve rahmetullah”, sonra sola“Esselâmü aleyküm ve rahmetullah” diye selâm verilir. Böylece iki rekatl›k sabahnamaz›n›n sünneti tamamlanm›fl olur. Sabah namaz›n›n sünneti ile farz› aras›nda k›l›n›flbak›m›ndan bir fark yoktur. Yaln›z niyet edilifli farkl›d›r.

Resim 3.4: Namaz k›lan bir bayan ve erkek resimleri


51

Ö¤le namaz›: On rek’attir.Vakti: Güneflin gün ortas›ndan bat›ya do¤ru kayd›¤› andan itibaren bafllar, her fleyin

gölgesinin iki misli olana kadar devam eder. Önce, dört rek’at ilk sünneti, sonra dörtrek’at farz›, farzdan sonra da iki rek’at son sünneti k›l›n›r. Dört rek’atl›k ilk sünnetininilk iki rek’at› ayn› sabah namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r. Yaln›z niyet farkl›d›r. ‹ki rek’atk›l›n›p otururken “Allahümme salli”, “Allahümme bârik” ve “Rabbenâ âtina” dualar›okunmaz. Tahiyyât duas› okunduktan sonra “Allahu ekber” denilerek aya¤a kalk›l›r.Besmele çekilerek Fatiha suresi ve ek bir sure veya birkaç ayet okunur. ‹lk iki rek’atgibi iki rek’at daha k›l›n›r ve son oturuflta “ E t t e h i y y â t ü ”, “Allahümme salli”, “ A l l a h ü m m ebârik” ve “Rabbenâ âtina” dualar› okunduktan sonra, önce sa¤a, “Esselâmü aleyküm ver a h m e t u l l a h ”, sonra sola “Esselâmü aleyküm ve rahmetullah” diye selâm verilir. Böyleceö¤le namaz›n›n sünneti tamamlanm›fl olur.

Kamet getirildikten sonra ö¤le namaz›n›n farz› sünneti gibi k›l›n›r. Yaln›z niyetfarkl›d›r. Ayr›ca üçüncü ve dördüncü rek’atta Fatiha suresinden sonra ek sure veya ayetokunmaz.

Ö¤le namaz›n›n iki rek’atl›k son sünneti niyet edildikten sonra sabah namaz›n›nsünneti gibi k›l›n›r.

‹kindi namaz›: Sekiz rek’attir.Vakti: Ö¤le namaz› vaktinin ç›k›fl› ile bafllar ve güneflin bat›fl› ile biter. Dört rek’at›

sünnet, dört rekat› farzd›r. Önce sünneti k›l›n›r. E¤er cemaatle farz› k›l›nm›flsa sonradansünneti k›l›nmaz. Sünneti ö¤le namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r. Yaln›z ilk oturuflta“Ettehiyyâtü” ile beraber “Allahümme salli” ve “Allahümme bârik” dualar› okunur.Aya¤a kalk›nca da Fatiha suresinden önce Sübhâneke duas› okunur ve Eûzü besmeleçekilir. ‹kindi namaz›n›n farz› niyet edilerek ö¤lenin farz› gibi k›l›n›r.

Akflam namaz›: Befl rek’attir.Vakti: Güneflin batmas›yla bafllar, bat›da görülen k›z›ll›k kaybolana kadar devam

eder. Önce üç rek’at farz›, sonra iki rek’at sünneti k›l›n›r. Farz›n›n ilk iki rek’at› ö¤lenamaz›n›n farz›n›n ilk iki rekat› gibi k›l›n›r. Üçüncü rek’ata aya¤a kalk›ld›ktan sonraFatiha suresinden baflka bir fley okunmadan rüku ve secde yap›l›r. ‹kinci secdeden sonrao t u r u l u r. “ E t t e h i y y â t u ”, “Allahümme salli”, “Allahümme bârik” v e “Rabbenâ âtina” d u a l a r › n ›okuduktan sonra, önce sa¤a, sonra sola selâm verilir. Böylece akflam namaz›n›n farz›tamamlanm›fl olur. Akflam namaz›n›n sünneti sabah namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r.

Yats› namaz›: On rek’attir.Vakti: fiafa¤›n kaybolmas›yla bafllar, ikinci fecrin do¤mas›na kadar devam eder.

Önce dört rek’at sünnet, sonra dört rek’at farz, sonra iki rek’at son sünnet k›l›n›r. Dörtrek’at ilk sünneti ikindi namaz›n›n sünneti gibi, farz› ö¤le namaz›n›n farz› gibi, son sünneti de sabah namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r, yaln›z niyetler farkl› edilir.


52

Vitir namaz›: Üç rek’at olup yats› namaz›ndan sonra k›l›n›r.Vakti: Yats› namaz›n›n vaktiyle ayn›d›r. Niyet edilerek vitir namaz›n›n ilk iki rek’a t ›

sabah namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r. ‹lk oturuflta Ettehiyyâtü okunduktan sonra üçüncürek’ata kalk›l›r. Üçüncü rek’atta besmele çekilerek Fâtiha suresi okunur. Daha sonra ekbir sure(zamm› sure) veya birkaç ayet okunup eller sal›verilmeden kulaklara götürülürve “Allahu ekber” diye tekbir al›n›r. Bundan sonra Kunut duâlar› okunarak rüku vesecdeler yap›l›r ve oturulur. “Ettehiyyâtü”, “Allahümme salli”, “Allahümme bârik” ve“Rabbenâ âtinâ” duâlar›n› okuduktan sonra, önce sa¤a, sonra sola selâm verilir.

Cuma namaz›: On rek’attir.Vakti: Ö¤le namaz›n›n k›l›nd›¤› zamand›r. Dört rek’at ilk sünnet, iki rek’at farz,

dört rek’at son sünnettir.

Cuma namaz› flöyle k›l›n›r: ‹lk sünneti ö¤le namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r. Camiiçinde ezan okunduktan sonra imam hutbe okur. Hutbeden sonra kamet getirilir veimam sabah namaz›n›n farz› gibi iki rek’at Cuma namaz›n› k›ld›r›r. Cuma namaz›n›nson sünneti ö¤le namaz›n›n ilk sünneti gibi k›l›n›r. Cuma namaz› farz›ayn’d›r. Yani herMüslüman›n k›lmas› gerekir.

Cenaze namaz›: Ayakta k›l›nan ve ölen kifli için dua olan bir namazd›r.K›l›n›fl›: Meyyit(ölen kimse) y›kan›p kefenlenerek k›ble hizas›na ön tarafa konur.

‹mam ölünün erkek, kad›n veya çocuk oldu¤unu söyleyerek sesli bir flekilde niyet ederve “Allahu ekber” diyerek tekbir al›p ellerini ba¤lar. Cemaat içinden Sübhâneke duas›n›“vecelle senaük” ibaresiyle birlikte okur. ‹mam ellerini kald›rmadan ikinci tekbiri al›r.Allahümme Salli ve Allahümme Bârik dualar› okunur. ‹mam üçüncü tekbiri al›r vecenaze duas› okunur. Bu duay› bilmeyenler Rabbena dualar›n› veya dua niyetiyle Fatihasuresini okurlar. ‹mam dördüncü tekbiri ald›ktan sonra selam verir. Cenaze namaz› farz›kifayedir. Yani bir belde de bulunan Müslümanlar›n bir k›sm›n›n cenaze namaz›k›lmas›yla di¤erlerinden farz›yeti düfler. Ama kimse k›lmazsa herkes sorumlu olur.

Bayram namaz›: ‹ki rek’attir. Cemaat ile k›l›n›r. Ramazan ve Kurban bayram› namazlar›n›n k›l›n›fl› ayn›d›r.

Bayram namaz› vakti: Güneflin do¤uflundan itibaren k›rk befl, elli dakika sonrabafllar, zeval (istiva) vaktine kadar devam eder.

Bayram namaz› cemaatle flöyle k›l›n›r: Önce “Niyet ettim vâcib olan bayramnamaz›n› k›lma¤a, uydum haz›r olan imama” diye niyet edilir, tekbir al›narak namazadurulur. Sonra Sübhâneke duas› okunur. Sonra üç defa imamla beraber tekbir al›n›r.Eller birinci ve ikinci tekbirde kald›r›ld›ktan sonra yana b›rak›l›r. Üçüncü tekbirdensonra eller ba¤lan›r. ‹mam içinden Eûzü besmele çektikten sonra önce Fâtiha suresini,sonra ek bir sure veya birkaç ayet okur ve rükûa e¤ilir. Secdeler yap›l›p ikinci rek’atakalk›l›r, imam önce Fâtiha suresini ve ek bir sure veya birkaç ayet okur. Sonra üç defatekbir getirerek eller kald›r›l›r. Üçüncü tekbirde eller yanlara b›rak›l›r. Dördüncü tekbirde elleri kald›rmay›p rükuya gidilir ve namaz tamamlan›r.


53

Teravih namaz›: Ülkemizde yirmi rek’at olarak k›l›n›r. Peygamberimiz sekiz rek’a t t ak›lm›flt›r.

Vakti: Yats› namaz› k›l›nd›ktan sonra bafllar ve sabah namaz› vaktine kadar devameder. Ancak bu namaz vitirden önce k›l›n›r. ‹kifler veya dörder rek’at olarak k›l›n›r.

K›l›n›fl›: ‹ki rek’at olarak k›l›n›rsa sabah namaz›n›n sünneti gibi dört rek’at olarakk›l›n›rsa ikindi namaz›n›n sünneti gibi k›l›n›r.

Cemaatle namaz k›lmak ayetlerle ve hadislerle teflvik edilmifltir. Kur’an’da bukonuyla ilgili olarak flöyle buyrulur: “...Rüku edenlerle birlikte siz de rüku edin.”(Bakara suresi 43. ayet.). Cemaatle k›l›nan namaz›n tek bafl›na k›l›nan namazdan dahafaziletli oldu¤unu Peygamberimiz bildirmifltir. Cemaatle k›l›nan namaz, Müslümanlararas›ndaki manevi ba¤lar›n kuvvetlenmesine sebep olur. Namazlar›n cemaatlek›l›nmas›, Müslümanlar›n birbirleriyle görüflüp hallerinden haberdar olmalar›na, bilgial›flveriflinde bulunmalar›na, aralar›nda sevgi ve muhabbetin yerleflmesine vesile olur.Ancak geçerli mazereti olan biri cemaati terkedebilir.

Camiler ‹slam’›n birli¤inin ve kardeflli¤in sembolüdürler. Bu kutsal mekânlar da,Müslümanlar birbirlerinin sevincini ve üzüntüsünü paylafl›rlar. Peygamberimizcemaatin önemini flu hadisiyle vurgulam›flt›r: “Yats› namaz›n› cemaatle k›lan kimse,gece yar›s›na kadar namaz k›lm›fl gibidir. Sabah namaz›n› cemaatle k›lan kimse isebütün gece namaz k›lm›fl gibidir”. Di¤er bir hadisinde flöyle buyurmufltur: “‹nsanlaryats› namaz› ile sabah namaz›ndaki fazilet ve sevab› bilselerdi, emekleyerek bile olsamutlaka camiye, cemaate gelirlerdi.”

7. Ramazan Ay› ve Oruç Ramazan ay›, ‹slam’dan önce de Araplar›n sayg› gösterdikleri haram aylardan

biridir. ‹slam’da ramazan ay›n›n önemi Kur’an’›n indirilmeye bu ayda bafllamas›ndandolay›d›r. Ayr›ca bin aydan daha hay›rl› olan Kadir Gecesi de bu aydad›r. Allah,ramazan ay›nda oruç tutmay› farz k›lm›flt›r. Kur’an’da ramazan ay›n›n önemi ile ilgili “O Ramazan ay› ki, insanlar› irflad için, hak ile bat›l› ay›rt eden, hidayet ve delillerhalinde bulunan Kur’an onda indirildi. Onun için sizden her kim bu aya eriflirse oruçtutsun...” (Bakara suresi 185. ayet.) buyrulmaktad›r.

Oruç, Müslümanlar›n ibadet niyetiyle tan yeri a¤armadan önce (imsak vaktinden),güneflin bat›fl›na kadar yemeden, içmeden ve cinsel iliflkiden uzaklaflarak yap›lan biri b a d e t t i r. ‹slam’›n befl flart›ndan biri Ramazan ay›nda oruç tutmakt›r. Oruç, Hz. Muhammed’ten önce gönderilen peygamberlere de emredilmifltir. Kur’an’da flöylebuyruluyor: “Ey iman edenler! Sizden öncekilere oruç farz k›l›nd›¤› gibi size de farzk›l›nd›...” (Bakara suresi 183. ayet.) Ramazan orucu her Müslüman’a farzd›r ve bedenibir ibadettir. Oruç tutamayacak kadar hasta ve yafll› olanlar tutamad›klar› oruç için fidyeverirler. Fidye, bir kiflinin sabah ve akflam yeme¤ini karfl›lamak demektir.


54

❂

❂

Peygamberimiz, Ramazan aylar›nda gece sahura kalkmay› tavsiye etmektedir:“Sahura kalk›n›z. Çünkü sahurda bereket vard›r.” Sahur, oruca niyet edenlerin imsakvaktinden önce yedikleri yemek vaktidir. Hz. Muhammed, sahura kalkmay›, bir yudumsu ile de olsa sahur yapmay› Müslümanlara tavsiye etmifltir. Oruç tutan kimse akflamezan› okunduktan sonra yeyip içmeye bafllar. Buna iftar etmek denir. Peygamberimiz,“‹ftar› vakit girer girmez yapmak, peygamberlerin sünnetlerindendir. ” b u y u r a r a koruçlunun iftar etmede acele etmesini ister. Ramazan ay›nda iftar daveti vermek deMüslümanlar›n birbirlerine yak›nlaflmalar›n› ve dayan›flmalar›n› sa¤layan önemli biretkendir. Peygamberimiz bu konuda flöyle buyurmufltur; “Oruçluyu iftar ettiren kimseoruçlunun sevab›ndan bir eksilme olmadan onun alaca¤› kadar sevap al›r.”

Ramazan aylar›na özel bir ibadet de teravih namaz›d›r. Teravih namaz› yats› ile vitirnamaz› aras›nda k›l›n›r. Hastal›k, yolculuk gibi mazeretleri sebebiyle oruç tutmayanlar›n dateravih namaz›n› k›lmalar› sünnettir. Hem erkekler, hem de kad›nlar için sünnet-im ü e k k e d e d i r. Cemaatle k›l›nmas› sünnettir. Evde de, tek bafl›na veya cemaatle k›l›nabilir.Peygamberimiz; “Faziletine inanarak ve mükâfat›n› umarak Allah r›zas› için Ramazangecelerini ibadetle geçiren (teravih namaz›n› k›lan) kimsenin geçmifl günahlar›ba¤›fllan›r.” buyurmufltur.

Oruç Müslümanlar› ruhen gelifltirir, ahlaken olgunlaflt›r›r. Orucun bu olumluetkisinden oruç tutan kimse etkilenerek söz ve davran›fllar›na daha çok dikkat etmesigerekir. Nitekim bununla ilgili olarak Hz. Peygamber flöyle buyurmufltur: “Kim (oruçluiken) yalan söylemeyi ve yalanla amel etmeyi b›rakmazsa Allah’›n onun yemeyi, içmeyiterk etmesine ihtiyac› yoktur.”

8. Zekât ‹badetiZekât, terim olarak, dinen zengin say›lan kimselerin mallar›n›n bir k›sm›n› ihtiyac›

olan kimselere vermektir. Zekât sözlükte “ço¤almak, temizlik, bereket” gibi anlamlaragelir.

Resim 3.5: Bir iftar sofras›.


55

❂

❂

Zekât, ‹slâm’›n befl temel esas›ndan biridir. Medine Dönemi’nde farz k›l›nm›flt›r.Kur’ân-› Kerim’de; “Namaz› dosdo¤ru k›l›n, zekât› verin...” (Bakara suresi 43. ayet.)buyrularak zekât›n önemine dikkat çekilmektedir. Zengin olan Müslümanlar›n Allah’›nkendilerine nasip etti¤i imkânlar› ihtiyaç sahipleriyle paylaflmalar› gerekir. Kur’an’dabu konuyla ilgili olarak “Onlar›n mallar›ndan, kendilerini temizleyece¤in, ar›t›p yüceltece¤in bir sadaka al ve onlar için dua et; çünkü senin duan onlara huzur verir.Allah iflitendir, bilendir.” (Tevbe suresi 103. ayet.) buyrulmaktad›r.

Bir kimsenin zekât vermekle mükellef olmas› için nisap miktar› mal veya parayasahip olmas› gerekir. Nisap miktar›, yaklafl›k olarak 80 gram alt›n veya karfl›l›¤› parad›r.Ayr›ca zekât› verilecek mal›n veya paran›n üstünden bir y›l geçmesi gerekir.

Zekât alt›n ve gümüflten, toprak ve tar›m ürünlerinden, hayvanlar ve ürünlerinden,ticaretten elde edilen kazançlar, madenler ve benzeri yer alt› servetleri gibi gelir getirenmallardan ve paradan verilir. Genel olarak mallar›n zekât› k›rkta bir oran›ndad›r. Ancaktar›m ürünlerinde yap›lan masrafa göre yirmide bir veya onda bir oran›ndad›r. Bunaöflür de denir. Hayvanlarda ise özel olarak hayvan›n cinsine göre zekât› da farkl›d›r.

Zekât Tevbe sûresinin 60. âyetinde belirtildi¤i gibi fakirlere, miskinlere, borçlulara,yolda kalm›fllara, Allah yolunda olanlara, kalbi ‹slam’a ›s›nd›r›lanlara, esir ve köleliktenkurtulmak isteyenlere verilir. Zekât›n hepsi bir kifliye verilebilece¤i gibi birkaç kifliyede verilebilir. Kifli zekât›n› efline, annesine, babas›na, büyükannesine, büyükbabas›na vetorunlar›na veremez.

9. Hac ‹badeti ve Yap›l›fl›Hac, ‹slam’›n befl flart›ndan biridir. Kur’an’da flöyle buyrulmaktad›r; “...Gitmeye

gücü yetenlerin Kâbe’yi ziyaret etmeleri, Allah’›n insanlar üzerinde bir hakk›d›r...”(Âli ‹mran suresi 97. ayet.) Hicretin 9. y›l›nda farz k›l›nm›flt›r. Kelime olarak kastetme,Allah’a yönelme, günahlardan ar›nma, Hak yolunda feragat gösterme, meflakkatlerigö¤üsleme ve dinin özüyle temasa geçme anlamlar›na gelir (www.diyanet.gov.tr). Dinîbir terim olarak zengin ve sa¤l›kl› Müslümanlar›n belli bir zaman diliminde Kâbe’yi veçevresindeki kutsal mekânlar› ziyaret etmeleridir. Hac, Medine Dönemi’nde farzolmufltur.

Hacca giden erkekler izar ve rida ad› verilen iki parça kumaflla örtünürler. Böylecesair zamanlarda yapmalar› gereken baz› davran›fllar› yapmalar› haram olur. Buna ihrama girmek denir. Kad›nlar kendi günlük elbiseleriyle hac görevini yaparlar. Hac›adaylar› Kurban Bayram›’ndan bir gün önce yani Arefe gününde Mekke’nin 25 km.güneydo¤usunda bulunan Arafat bölgesinde vakfeye dururlar. Vakfede kendileri ve tüminsanl›k için dua ederler ve zamanlar›n› ibadetle geçirirler. Arafat vakfesi farzd›r.Peygamberimiz “Hac, arafatt›r.” buyurmufltur. Arafatta vakfeye akflam vaktine kadardurulabilir. Daha sonra akflam ila sabah vakti aras›nda Müzdelife’de vakfeye durulur.Burada akflam ve yats› namaz› birlefltirilerek k›l›n›r. Ertesi gün Mina’da fleytan tafllamadakullan›lacak tafllar toplan›r. fieytan tafllamadan sonra ziyaret tavaf› için Kâbe’ye gidilir.Tavaf, Hacerulesved’in bulundu¤u köfleden bafllayarak Kâbe’nin etraf›n› yedi defa


56

❂

❂

dolaflmakt›r. Bir defa dolaflmaya flavt denir. Tavaftan sonra sa’y yap›l›r. Sa’y, Kâbe’nindo¤usundaki Safâ ve Merve denilen iki tepenin aras›nda yedi defa gidip gelmeyi ifadeeder. Safâ’dan Merve’ye dört defa, Merve’den Safâ’ya üç defa gidilir.

Hac, Allah r›zas› için milyonlarca insan›n ayn› niyet ve kas›tla bir araya gelmesinesebep olan mahfleri bir ibadettir. Müslümanlar orada günahlar›ndan ar›n›r, birbirlerinekarfl› olan sorumluluklar›n› hat›rlar, maneviyatlar›n› cofltururlar.

Kâbe’nin hac günleri d›fl›nda ziyaret edilmesine umre denir. Zengin olanMüslümanlar›n ömürlerinde bir defa hac yapmalar› farzd›r. Umre yapmak ise sünnettir.

10. ‹badet Mekân›: KâbeKur’an’da beytülharam, beytulmuharrem, beytulatik ve beytulmamur isimleriyle

an›lan Kâbe, Mekke flehrinde bulunan Mescidi Haram’daki küp fleklindeki binaya verilenadd›r. Yeryüzünde yap›lan ilk mesciddir. Kur’an’da “fiüphesiz insanlar için kurulan ilkmabed, Mekke’deki çok mübarek ve bütün âlemlere hidayet kayna¤› olan Beyt (Kabe)dir.” (Âli ‹mran suresi 96. ayet.) buyrulmaktad›r. Kâbe, ilk defa Hz. Âdem taraf›ndanyap›lm›fl fakat Nuh Tufan› s›ras›nda y›k›lm›flt›r. Daha sonra Hz. ‹brahim o¤lu ‹smail(as)ile birlikte Kâbe’yi yeniden infla etmifltir.

Kâbe, Müslümanlar›n k›blesidir. Hz. Peygamber zaman›nda ilk k›ble Kudüs’tekiBeytul Makdis’ti. Daha sonra Medine döneminde k›ble Kâbe’ye çevrilmifltir.

Kâbe, tüm dünya Müslümanlar›n›n birlik ve beraberli¤ini sembolüdür. BütünMüslümanlar ibadet ederken Kâbe’ye yönelmeleri farzd›r. Böylece Allah’›n birli¤inihalleriyle de tasdik ederler.

Resim 3.6: Tavaf eden Müslümanlar


57

OKUMA METN‹

Kabe’yi Gören Bilir‹smail kurban gibi hak yoluna adanmakÇaresiz Hacer gibi Zemzem suyuna kanmakSevgi bir p›narsa en sonu budur ancakNas›lm›fl aflkla yanmak, Kabe’yi gören bilir...

Tüm renkler gökkufla¤› olmufl sanki oradaHepsi talihli ç›km›fl çekilmifl bir kuradaYa Cennettir oras›, Cennet oras› ya daCennet-i Firdevs neymifl Kabe’yi gören bilir..

Bir damla gözyafl›, bin bir günah› y›karOturmufl nazl› afl›k Kabe’ye aflkla bakarGönülde kaynayan aflk d›flar› nas›l ç›karMültezem’de a¤lay›p Kabe’yi gören bilir...

Her an› ayr› mufltu her fley ayr› fas›ld›rSevgiliye yar deyip koflup durmak nas›ld›rHicir’de dua edip ba¤r› yakmak nas›ld›rBo¤az› dü¤ümlenip, Kabe’yi gören bilir...

Ezan› yank›lan›r sanki bütün zamandaMesafe s›n›rs›zd›r onu duyan her candaTahkiki nas›l olur taklidi bir imandaEsvedi öpen bilir Kabe’yi gören bilir...

Huflu ile durarak Makam-› ‹brahim’de‹fltiyak bir yol olur duranlar›n içindeNe hissetmifl ‹brahim ilk ayet indi¤indePervane dönen bilir Kabe’yi gören bilir...

Hiç mesafe tan›maz yanar kalbin aflk ileÖyle içten yanar ki gönlün gelemez dileOrada masivay› insan düflünmez bileFani nedir baki ne, Kabe’yi gören bilir...

Nazl› bir tebessümü içten içe duyarakAllahu ekber ile gönüllerce uyarakBir hofl ezan ile tüm kirleri yuyarakHu demek nedir bir hu Kabe’yi gören bilir...

Ziya Pafla Akyürek


58

❂

❂

11. KurbanKurban kelime olarak yaklaflmak, yak›nlaflmak anlamlar›na gelir. Terim olarak

dinen zengin say›lan insanlar›n Allah’a yaklaflmak için kestikleri belli özelliklere sahipolan bir hayvand›r. Kurban, Zilhicce ay›n›n onuncu, on birinci ve on ikinci günü kesilir.K u r’an’da “Rabb’in için namaz k›l, kurban kes” (Kevser suresi 2. ayet.) buyrulmaktad›r.Koyun (Resim 3.7), keçi, deve ve s›¤›r vb. hayvanlardan kurban olur. Kurban olacakhayvan›n sa¤l›kl› olmas› ve sakatl›¤›n›n olmamas› gerekmektedir. Kurban, sosyal biribadettir. Çünkü kesilecek kurban›n eti ile ihtiyac› olanlar sevindirilecek, geri kalan›komflu ve akrabalarla beraber yenilecektir. Kur’an’da flöyle buyrulmaktad›r; “Onlar›netleri ve kanlar› Allah’a ulaflmaz. Ancak sizin takvan›z ona ulafl›r...” (Hac suresi 37.ayet.)

Kurban, Allah için yap›lan fedakarl›¤›n ve flükrün simgesidir. Çünkü Allah, Hz. ‹brahim’i denemek için o¤lunu kurban etmesini istemifl, o bu emri yerine getirirkenkendisine büyük bir kurbanl›k verilmifltir. O da bu hayvan› kurban etmifltir.

12. Salih Amel (Yararl› ‹fller) de ‹badettir.Salih amel, kelime olarak “iyi ifl, davran›fl vb.” anlamlara gelmektedir. Kur’an’da

birçok ayette imanla beraber geçmektedir: “‹man edip salih amel iflleyenleri altlar›ndannehirler akan cennetle müjdele...” (Bakara suresi 25. ayet.). Buradan anlafl›ld›¤›na göreimandan sonra gelen en önemli esas salih ameldir.

Müslüman iman etmekle Allah’a bir söz vermekte, salih amelle de bu sözüngere¤ini yapmaya çal›flmaktad›r. E¤er iman salih amelle desteklenmezse anlam›n›büyük ölçüde yitirir.

Salih ameli flöyle tarif edebiliriz; Allah r›zas› niyetiyle yap›lan her türlü ifl vedavran›flt›r. Kiflinin kendisine veya baflkas›na yararl› olmak amac›yla yapt›¤› ifl vedavran›fllar bu kapsama girer. Mesela güzel ahlakl› olmak, do¤ay› korumak, insanlaraselam vermek, namaz k›lmak vb. Bütün bu davran›fllar Allah r›zas› için yap›ld›¤›ndan

Resim 3.7: Kurbanl›k hayvanlar.


59

❂

ayn› zamanda bir ibadettir. Hz. Peygamber flöyle buyurmaktad›r; “ Do¤ruluk iyili¤egötürür. ‹yilikte cennete götürür.”

Kur’an’da bir can› kurtarmak bütün insanlar› kurtarmak gibi önemli görülmüfltür.Bir can› kurtarmak için birey bazen yard›m eder bazen de kendi bedeninden kan vererekfedakârl›kta bulunur. Kan ba¤›fl›nda bulunmak insan›n hem topluma karfl› hem de kendisinekarfl› sorumlulu¤unun gere¤idir. Çünkü verdi¤i kan sayesinde hayat› kurtulacak insan,kendi hayat›n› veya yak›nlar›n›n hayat›n› kurtaracak katk›larda bulunabilirler.

13. Dua ve TövbeDua, sözlükte “istemek, ça¤›rmak, yalvarmak vb.” anlamlara gelir. Terim olarak

ise insan›n zay›fl›¤›n› anlayarak her fleye gücü yeten Allah’a yalvarmas›, hâlini arzetmesi, isteklerini bildirmesidir (EREN, fiadi, Kur’an’da Dua, Ifl›k Yay. ‹zmir 1994).

Dua, Peygamberimizin ifadesiyle ibadetin özüdür. Dua kulluk oldu¤u için neticeleri ço¤unlukla ahirette görülür. Duan›n öneminden dolay› Allah flöyle buyuruyor;“...Dua edin, size cevap vereyim...”(Mü’min suresi 60. ayet.), “De ki: e¤er duan›z olmasa neöneminiz var...” (Furkan suresi 77. ayet.). Dua, insan›n Allah’› Rab ve ilah kabuletti¤inin tezahürüdür. ‹nsan dua ile kendi acizli¤ini itiraf eder. Allah’a yönelir veyard›m› ondan bekler. Allah her duaya cevap verir. ‹nsan›n yapt›¤› dua ya bu dünyadaaynen kabul edilir ya daha iyisi verilir. Ya da dua ibadet oldu¤u için ahirette sevapolarak kabul edilir.

Resim 3.8: Yafll› birine yard›m eden çocuk


60

➠

Dua, insan›n Allah’›n var ve bir oldu¤unu, her fleye gücünün yetti¤ini kabul ederekiçini ona açmas›d›r. Bu sayede insan Allah’la olan irtibat›n› kuvvetlendirir. Dua etmekinsan› stres ve s›k›nt›dan kurtar›r.

Duan›n iki yönü vard›r; sözlü ve fiili dua. Dilimizle dua etti¤imiz kadar çal›flarakfiili duada da bulunmal›y›z. Duan›n belli bir yeri ve zaman› yoktur. Ancak belli vakitlerde edilen dualar›n Allah kat›nda daha makbul oldu¤u ifade edilmifltir. Bu vakitler Cumagünü icabet vakti, Kadir gecesi, arife günü ve di¤er kandil geceleridir. Müslümanlar›ndua ederken salatü selamla bafllamalar› bitirirken de ayn› flekilde bitirmeleri tavsiyeedilmifltir. Dua ederken baflka Müslümanlara dua etmek tavsiye edilmifltir.

OKUMA METN‹

Bende s›klet, sende letafet...Allah’›m affet! Latiften af bekler kesafet...Allah’›m affet!Etten ve kemikten k›yafet...Allah’›m affet!fian›nd›r fakire ziyafet...Allah’›m affet!Acize imdad›n flerafet...Allah’›m affet!Sen mutlaks›n, bense izafet!Allah’›m affet!Ey kudret, ey rahmet, ey re’fet!Allah’›m affet!

Necip Faz›l K›sakürek

Resim 3.9: Dua eden bir çocuk


61

Tövbe, kulun yapt›¤› hatadan piflman olup Allah’tan af dilemesi ve bir daha yapmamaya niyet etmesidir. Kur’an’da “... Allah, çok tövbe edenleri sever...” (Bakarasuresi 222. ayet.) buyrulmaktad›r. Peygamber Efendimiz : “Ben her gün 70 defadan çoktövbe ederim.” diye buyurmakla tövbe etmenin önemini dile getirmifltir. Tövbe, kuluniçini Allah’a açmas›d›r. Tövbe, kiflinin günahlar›n›n aff› için bir basamakt›r. ÇünküKur’an’da “... fiüphesiz ki Allah Tevvab(Tövbeleri çok kabul edicidir.), Rahîm’dir(merhameti s›n›rs›zd›r.).” (Tevbe suresi 118. ayet.) buyrulmaktad›r. Samimi bir flekildetövbe edenin günahlar› affedilir. Tövbe, her zaman ve her yerde yap›labilir. Kifli hiçbirzaman Allah’tan ümidini kesmemelidir. Kur’an’da bu konuda flöyle buyrulmaktad›r;“De ki : Ey günah ifllemekte haddi aflarak kendilerine zulmetmifl kullar›m! Allah’›n rahmetinden ümit kesmeyin. Muhakkak ki Allah, bütün günahlar› ba¤›fllar. Çünkü O;çok ba¤›fllay›c›d›r, çok merhamet edicidir. ”(Zümer suresi 53. ayet.). Allah’›n affetmeyece¤i iki günah vard›r. Bunlardan biri kul hakk› di¤eri flirktir. Kur’an’da bizeflöyle dua etmemiz ö¤retilmifltir; “De ki Rabb’im! A ffet, merhamet et, Sen merhametlilerinen hay›rl›s›s›n.” (Mü’minûn suresi 118. ayet.)

14. ‹badetlerin Birey ve Topluma Kazand›rd›klar›Allah, insan› yoktan var etmifl ve kendisini tan›tmak, bu dünyadaki asli vazifesini

ona ö¤retmek için peygamberler göndermifltir. Peygamberler insan›n en önemli vazifesinin Allah’› tan›y›p tan›tmak oldu¤unu vurgulam›fllard›r. Rabb’ini tan›yan insan,onun verdi¤i nimetlere teflekkür etmesi gerekti¤ini anlar. Kur’an’da flükrün nimetlerinartmas›na sebep olaca¤› bildirilmektedir. Bu da ibadetlerle olur.

‹badetler, insan›n Yaradan’› ile iliflkisini güçlendirir. ‹nsan, ibadetlerle Allah’ay a k l a fl › r. ‹badetlerle insan davran›fllar›n› düzenleyerek güzel ahlak sahibi olur. ‹badetleriniyapan insan, görevini yapm›fl olman›n huzuru ile mutlu olur. Bir ayette “...KalplerAllah’› anmakla huzur bulur.” (Ra’d suresi 28. ayet.) buyrulmaktad›r. PeygamberimizdeHz. Bilal’e “Ezan okuyarak bizi rahatlat” buyurmufltur. ‹badetlerinde devaml› olaninsan, bu dünyan›n bir sahibi oldu¤unu ve her fleye gücünün yetece¤ini bilir. Bafl›nagelen olumsuzluklar karfl›s›nda Allah’a s›¤›n›r.

‹badetlerin bireysel faydalar›n›n yan›nda baz› toplumsal faydalar› da vard›r.‹badetlerle güzel ahlak sahibi olan insan, toplumun huzurlu olmas›na katk›da bulunur.Kötülüklerden kaç›n›r. Kimseyi rahats›z etmez. Bütün insanlar›n haklar›na sayg›l› olur.Allah’›n yaratt›¤› bütün varl›klara karfl› sorumluluk bilinciyle hareket eder. Hiçbirvarl›¤a zarar vermez.

‹badetler, toplumsal kaynaflmaya sebep olur. Mesela, oruç tutan insan iftar› beklerken kendisiyle beraber birçok kiflinin ayn› duygular› ayn› heyecanlar› paylaflt›¤›n›bilir. Fitresini, zekât›n› veren kimse, ihtiyac› olanlara yard›m etmenin sevincini yaflar.Kan ihtiyac› olan hastalara kan verir. Bunun bir insan›n hayat›n› kurtaraca¤›n› bilir.Allah’›n “...her kim bir insan›n hayat›n› kurtar›rsa bütün insanlar›n hayat›n› kurtarm›flgibi olur...”(Maide suresi 32. ayet.) tavsiyesini yerine getirmifl oldu¤undan dolay› sevinç ve huzur hisseder. Bu da toplumda kaynaflmaya ve yak›nlaflmaya sebep olur.


62

ÖZET

‹badet kelimesi sözlükte kulluk anlam›na gelmektedir. Terim olarak ise Allah’›nemretti¤i belli kurallar› olan hareketleri ve buyruklar› yapmakt›r. ‹badet, Allah’agönülden isteyerek yönelmek, boyun e¤mek ve kulluk etmek fleklinde de tan›mlanabilir.

‹badetler, yap›l›fllar› itibariyle üçe ayr›l›r; 1- Bedeni ibadetler; Sadece beden ileyap›lan ibadetlerdir. Namaz k›lmak, güzel söz söylemek vb. 2- Mali ibadetler; Mal ileyap›lan ibadetlerdir. Zekat vermek, maddi yard›mda bulunmak vb. 3- Hem mal hem debeden ile yap›lan ibadetlerdir. Hac, bedenen ve madden gayret etmek vb.

‹nsan, Allah’›n verdi¤i nimetler karfl›s›nda teflekkürünü ibadetlerle ifade eder.‹nsan ibadet ederken baz› ilkelere dikkat etmesi gerekir. Bunlardan biri ibadetleriniisteyerek yapmas›d›r. ‹stemeyerek veya baflkas›n›n zoruyla yap›lan ibadet, hofl görülmemifltir. Her insan kendi iradesiyle isteyerek ibadetlerini yapmal›d›r.

‹nsan, ibadetlerini Allah’›n huzuruna ç›kman›n heyecan›n› ve onun kendini muhatapalmas›n›n sevinciyle yapmal›d›r. ‹badetlerini samimi bir flekilde içtenlikle yapmal›d›r.

Allah, insan› yapabilece¤i ibadetlerden sorumlu tutmufl, güç yetiremeyeceklerindensorumlu tutmam›flt›r. ‹nsana, hasta oldu¤unda, yolculu¤a ç›kt›¤›nda ibadetler konusundabaz› kolayl›klar tan›nm›flt›r. Mesela, yolcuya Cuma namaz› ve oruç farz de¤ildir. Yolcuolan insan farz namazlar›n› k›saltabilir.

‹badet kavram› dar manada namaz, oruç, hac ve zekat vb. ibadetlerdir. Geniflanlamda ise Allah r›zas› için yap›lan her türlü iyi davran›flt›r. Allah’›n emretti¤i iflleriyapmak kadar haramlardan kaç›nmakta ibadettir.

‹nsan› ibadet etmeye yönlendiren en önemli etken inançt›r. ‹nsan akl› ve özgüriradesiyle inan›r. ‹nanc›n› sayesinde Dünya’daki her fleyin bir amac› oldu¤unu bilir vekendisine verilen nimetlerin fark›na var›r. Bütün bunlar karfl›s›nda kendini sorumluhisseder. Bu sorumlulu¤unun göstergesi olarak ta Yaradan’›na ibadet eder.

‹slam, temizli¤e önem vermifl, ibadet edebilmek için temizli¤i ön flart saym›flt›r.Temizlik, maddi ve manevi kirlerden ar›nmakt›r. ‹nsan bedenini, akl›n›, ruhunu veyaflad›¤› çevreyi temiz tutmal›d›r.

Abdest, baflta namaz olmak üzere birçok ibadetin ön flart›d›r.Abdestin al›n›fl›flöyledir: Önce besmele çekilir ve abdest almaya niyet edilir, eller y›kan›r. A¤za veburuna su verilip temizlendikten sonra yüz y›kan›r. Önce sa¤ sonra sol kol dirseklerleberaber y›kan›r. Daha sonra yüz y›kan›p temizlenir. Sa¤ elle bafl mesh edilir. Serçe parmaklarla kulaklar›n içi ve baflparmaklarla d›fl› temizlenir. Di¤er üç parma¤›narkas›yla ense mesh edilir. Ayaklar topuklarla beraber y›kan›r.


63

Halk aras›nda gusülde denilen abdesti Boy abdesti a¤z› ve burunu temizlediktensonra bütün vücudu y›kamakt›r.

Baz› ibadetleri yapabilmemiz için abdest veya boy abdesti almam›z gerekir. E¤erabdest alabilmek için su bulamazsak teyemmüm ederek ibadetlerimizi yapabiliriz.

Temiz olman›n insan sa¤l›¤› için çok önemlidir. ‹nsan beden temizli¤ine dikkateder ve yaflad›¤› çevreyi temiz tutarsa kendini mutlu ve huzurlu hisseder. ‹slam temizli¤eönem vermifl, inananlar›n› her zaman temiz olmalar› konusunda uyarm›flt›r.Peygamberimiz abdest almadan öncesinde difllerimizi temizlememizi, yemekten önceve sonra ellerimizi y›kamam›z› tavsiye etmifltir.

Namaz, ‹slam’da imandan sonra her Müslüman’›n yapmas› gereken bir ibadettir.Namaz, dinin dire¤i, müminin mirac›d›r. Müslüman, her flartta namaz›n› eda etmeklem ü k e l l e f t i r. Mesela, vücudunu hareket ettirmeyen biri imayla namaz›n› k›lar.Müslümanlar savaflta bile namaz› terk etmez.

Namaz›n farzlar› on ikidir. Alt› farz, namaza bafllamadan evvel, alt› farz da namazagirdikten sonrad›r. Namaz›n d›fl›ndaki farzlara “flart” içindekilere “rükün” denir.

Namaz›n flartlar›; Hadesten Taharet,Necasetten Ta h a r e t , S e t r-i Av r e t , Va k i t , ‹ s t i k b a l - iK›ble, Niyet. Namaz›n rükünleri; ‹ftitah (bafllama) tekbiri, K›yam (Ayakta durmak),K›raat, Rüku (Namazda e¤ilmek), Secde, Kaide-i Âhire (Son oturufl).

Namaz farz, vacip ve sünnet namazlar olarak üçe ayr›l›r. Befl vakit namaz, Cumanamaz› ve cenaze namaz› farz olan namazlardand›r. Vitir namaz› ve bayram namazlar›vaciptir. Teravih namaz›, teheccüd namaz› sünnet olan namazlara örnektir.

Cemaatle namaz k›lmak ayetlerle ve hadislerle teflvik edilmifltir. Cemaatle k›l›nannamaz›n tek bafl›na k›l›nan namazdan daha faziletli oldu¤unu Peygamberimiz b i l d i r m i fl t i r. Cemaatle k›l›nan namaz,Müslümanlar aras›ndaki manevi ba¤lar›nkuvvetlenmesine sebep olur. Namazlar›n cemaatle k›l›nmas›, Müslümanlar›n birbirleriyle görüflüp hallerinden haberdar olmalar›na, bilgi al›flveriflindebulunmalar›na, aralar›nda sevgi ve muhabbetin yerleflmesine vesile olur.

‹slam’da ramazan ay›n›n önemi Kur’an’›n indirilmeye bu ayda bafllamas›ndandolay›d›r. Ayr›ca bin aydan daha hay›rl› olan Kadir Gecesi’de bu aydad›r. Allah,ramazan ay›nda oruç tutmay› farz k›lm›flt›r.

Zekât, terim olarak, dinen zengin say›lan kimselerin mallar›n›n bir k›sm›n› ihtiyac›olan kimselere vermesidir. Zekât sözlükte ço¤almak, temizlik, bereket gibi anlamlaragelir. Zekât, ‹slâm’›n befl temel esas›ndan biridir. Medine Dönemi’nde farz olmufltur.


64

Hac, ‹slam’›n befl flart›ndan biridir. Hicretin 9. y›l›nda farz k›l›nm›flt›r. Kelimeolarak kastetme, Allah’a yönelme, günahlardan ar›nma, Hak yolunda feragat gösterme,meflakkatleri gö¤üsleme ve dinin özüyle temasa geçme anlamlar›na gelir. Dinî bir terimolarak zengin ve sa¤l›kl› Müslümanlar›n belli bir zaman diliminde Kâbe’yi ve çevresindekikutsal mekânlar› ziyaret etmeleridir. Hac, Medine Dönemi’nde farz olmufltur. Umre hacgünleri d›fl›nda Kâbe’yi ziyaret etmektir.

Kur’an’da beytülharam, beytulmuharrem, beytulatik ve beytulmamur isimleriylean›lan Kâbe, Mekke flehrinde bulunan Mescidi Haram’daki küp fleklindeki binaya verilen add›r. Yeryüzünde yap›lan ilk mesciddir.

Kâbe, Müslümanlar›n k›blesidir. Hz. Peygamber zaman›nda ilk k›ble Kudüs’tekiBeytul Makdis’ti. Daha sonra k›ble Kâbe’ye çevrilmifltir.

Kurban kelime olarak “yaklaflmak, yak›nlaflmak” anlamlar›na gelir. Terim olarakdinen zengin say›lan insanlar›n Allah’a yaklaflmak için belli özelliklere sahip olan birhayvan› Zilhicce ay›n›n onuncu, on birinci ve on ikinci günü kesmeleridir.

Salih amel, kelime olarak iyi ifl, davran›fl vb. anlamlara gelmektedir. Kur’an’dabirçok ayette imanla beraber geçmektedir. ‹mandan sonra gelen en önemli esas salihameldir. Müslüman iman etmekle Allah’a bir söz vermekte, salih amelle de bu sözüngere¤ini yapmaya çal›flmaktad›r. E¤er iman salih amelle desteklenmezse anlam›n›büyük ölçüde yitirir.

Dua, sözlükte “istemek, ça¤›rmak, yalvarmak vb.” anlamlara gelir. Terim olarakise insan›n zay›fl›¤›n› anlayarak her fleye gücü yeten Allah’a yalvarmas›, hâlini arzetmesi, isteklerini bildirmesidir. Dua, Peygamberimizin ifadesiyle ibadetin özüdür. Duakulluk oldu¤u için neticeleri ço¤unlukla ahirette görülür.

Tövbe kulun yapt›¤› hatadan piflman olup Allah’tan af dilemesi ve bir daha yapmamaya niyet etmesidir. Tövbe, kulun içini Allah’a açmas›d›r. Tövbe, kifliningünahlar›n›n aff› için bir basamakt›r.

‹badetler, insan›n Yaradan’› ile iliflkisini güçlendirir. ‹nsan, ibadetlerle Allah’ay a k l a fl › r. ‹badetlerle insan davran›fllar›n› düzenleyerek güzel ahlak sahibi olur. ‹badetleriniyapan insan, görevini yapm›fl olman›n huzuru ile mutlu olur.

‹badetlerin bireysel faydalar›n›n yan›nda baz› toplumsal faydalar› da vard›r.‹badetlerle güzel ahlak sahibi olan insan, toplumun huzurlu olmas›na katk›da bulunur.Kötülüklerden kaç›n›r. Kimseyi rahats›z etmez. Bütün insanlar›n haklar›na sayg›l› olur.Allah’›n yaratt›¤› bütün varl›klara karfl› sorumluluk bilinciyle hareket eder. Hiçbirvarl›¤a zarar vermez.


65

.TEST III

1. Afla¤›daki kavramlardan hangisi ibadetle ilgili temel ilkelerden de¤ildir?

A. GösterifllilikB. ‹steklilikC. Samimiyet D. Güç yetirebilirlik

2. I. Yüzü y›kamakII. Bafl› mesh etmekIII. Elleri y›kamakIV. Ayaklar› y›kamak

Yukar›daki ifadelerin abdestin al›n›fl s›ras›na göre do¤ru dizilifli nas›ld›r?

A. I, II, III ve IVB. IV, I, III ve IIC. II, I, IV ve IIID. III, I, II ve IV

3. Afla¤›dakilerden hangi önerme temizlik-ibadet iliflkisi aç›s›ndan yanl›flt›r?

A. Temizlik namaz k›lmak, tavaf etmek vb. ibadetlerin ön flart›d›r.B. Temizlik beden, elbise ve çevre temizli¤i olarak üçe ayr›l›r.C. Temizlik namaz›n içindeki flartlar›ndand›r.D. Temizlik su bulunmad›¤› zaman teyemmümle sa¤lan›r.

4. Afla¤›dakilerden hangisi hac ile ilgili kavramlardand›r?

A. RükuB. TavafC. NisapD. Sahur

5. Afla¤›dakilerden hangisi Hac ile umre aras›ndaki farkd›r?

A. Hac iki günde yap›l›r, umre ise daha uzun sürede yap›l›r.B. Hac y›l›n belli günlerinde yap›l›r, umre ise her zaman yap›labilir.C. Hacc› zenginler yapar, umreyi herkes yapabilir.D. Hacc› sadece genç ve sa¤l›kl› kimseler yapar.


66

6. Afla¤›dakilerden hangisi namaz›n içindeki flartlardand›r?

A. Hadesten taharetB. VakitC. K›raatD. Setri avret

7. Afla¤›dakilerden hangisi dua için yanl›fl bir önermedir?

A. Makbul olan duay› sadece din adamlar› yapabilir.B. ‹nsan dua ederse Allah ona icabet eder.C. Dua ibadetin özüdür.D. Her zaman dua edebiliriz.


67

ÜN‹TE IV

KONULAR

1. Vahiy Kavram›2. Vahiy Süreci

2.1. Kur’an Öncesi Vahiy Metinleri: Sahifeler ve Kitaplar2.2. Son Vahiy Kur’an ve Temel Nitelikleri2.3. Kur’an’›n ‹ndirilifl Süreci

3. Kur’an’la ‹lgili Kavramlar4. Kur’an’›n Ana Konular›5. Kur’an’›n E¤itici Özellikleri

5.1. Kur’an ‹yiye Yönlendirir ve Kötülükten Sak›nd›r›r.5.2. Kur’an Kamil ‹nsan Modeli Sunar.5.3. Kur’an Akl› Kullanmay› ve Ö¤renmeyi Ö¤ütler.

6. Kur’an’›n Kültürümüzdeki Yeri


68



* Vahyin neyi ifade etti¤ini kavrayacak* Vahyin Hz. Adem’le bafllay›p Hz. Muhammed ile sona erdi¤inin fark›nda olacak* Di¤er peygamberlere vahyedilen sahifeleri ö¤renecek* Tevrat, Zebur, ‹ncil ve bunlar› tebli¤ eden peygamberler hakk›nda bilgi sahibi

olacak* Kur’an’›n vahyin son halkas›n› teflkil etti¤ini bilecek* Kur’an’› özellikleri ile tan›yacak* Kur’an’›n iç düzeni ile ilgili kavramlar› örneklerle aç›klayacak* Kur’an’›n okunmas› ve anlafl›lmas› ile ilgili kavramlar›n anlamlar›n› söyleyecek* K u r’an’›n iman, ibadet, ahlak ve sosyal iliflkiler gibi konular› içerdi¤ini fark edecek* Kur’an’›n e¤itici özelliklerini ö¤renecek* Kur’an’›n kültürümüzdeki yerini ve etkisini örneklerle aç›klayacaks›n›z.


NASIL ÇALIfiMALIYIZ?


69

❂

❂

ÜN‹TE IV

1. Vahiy Kavram›Kelime olarak gizli konuflma, ima, telkin, f›s›ldama, ilham etme, iflaret etme ve

yaz›yla bildirme anlamlar›na gelen vahiy Cebrail (as)’›n peygamberlere getirdi¤i ilahîb i l g i d i r. Bu bilginin gönderilifl flekline de vahyetmek d e n i r. Kur’an’da, “Allah, insanlarlaancak vahiy yoluyla veya perde arkas›ndan konuflur, yahut bir elçi (Cebrail) gönderir;kendi iste¤iyle diledi¤ini vahyeder. Do¤rusu o yücedir, Hâkimdir.” (fiûrâ suresi 51.ayet.) buyrulmaktad›r. Va h i y, Allah’›n insanlardan yapmalar›n› emretti¤i veya yasaklad›¤›ifl ve davran›fllar›n bilgisidir. Hz. Muhammed’e gelen vahiyler, Kur’an-› Kerim’de biraraya getirilmifltir: “(Ey Muhammed) Rabbi’nden sana vahiy ile gelen (Kur’an-› Kerim)’euy...” (Ahzâb suresi 2. ayet.) Vahiy denildi¤i zaman akla ilahî kitaplar gelir.

Vahyin bir anlam› da haberleflmedir. Allah peygamberlerin d›fl›ndaki kimselere devahyetmifltir. Bu haberleflme Allah’tan insana do¤rudur(Ünal, Ali, Kur’an’da TemelKavramlar, Beyan Yay. 1986, s. 27). fieytan da kendi dostlar›na vahyeder, onlarlahaberleflir. Kur’an’da Allah’›n canl› cans›z bütün varl›klara vahyetti¤inden bahsedilir.Bunlar Allah’›n koydu¤u do¤al yasalar›d›r. “Rabbin bal ar›s›na: ‘Da¤larda, a¤açlarda,insanlar›n haz›rlam›fl oldu¤u kovanlarda yuva edin; sonra da meyvelerin hepsinden ye;Böylece Rabbi’nin senin için kolaylaflt›rd›¤› yolara gir.’ diye vahyetti...” (Nahl suresi68-69. ayetler.).

2. Vahiy Süreci 2.1. Kur’an Öncesi Vahiy Metinleri: Sahifeler ve Kitaplar

Hz. Âdem ilk insan ve ilk peygamberdir. Bu nedenle vahyin ilk muhatab›d›r. Allah,insanlar› hiçbir zaman bafl›bofl b›rakmam›fl, onlara peygamberler arac›l›¤›yla do¤ruyolu göstermifltir. Hz. Muhammed (sav), vahiy zincirinin son halkas›d›r. ‹lahi vahiyonunla son bulmufltur. Allah, gönderdi¤i peygamberlerine insanlara do¤ru yolu göstereceksahifeler ve kitaplar vermifltir.

Sahife verilen peygamberlerden baz›lar› flunlard›r:Hz. Âdem 10 sahife, Hz.fiit 50 sahife, Hz. ‹dris 30 sahife, Hz. ‹brahim 10 sahife.

Bu sahifelere “suhuf” da denir. Suhuf sayfalardan oluflan küçük kitapç›klard›r.

Allah, Kur’an’dan önce üç ilahî kitap göndermifltir. Bunlar Tevrat, Zebur ve‹ncil’dir. Tevrat, Hz. Musa’ya Sina da¤›nda levhalar halinde bir defada indirilmifltir.Tevrat kanun, ittifak, birlik, anlaflma, sözleflme, anlaflma gibi anlamlar›na gelir. Te v r a t ’ a“Eski Ahit (Ahd-i Atik)” de denilmektedir. Hz. Musa, Tevrat levhalar›n› bir A h i dSand›¤›’na (Tabutul-Ahd) koymufltur. ‹srailo¤ullar› bütün göçlerinde ve savafllarda onutafl›m›fllard›r. Tevrat’›n orijinal nüshalar› uzun süren savafllarda düflman›n eline geçmifl


70

❂

ve kaybolmufltur. Daha sonra Yahudi din adamlar› (hahamlar) Tevrat’› tekraryazm›fllard›r. Tevrat, üç bölüme ayr›l›r: Kanun Kitab›, Nebiler Kitab›, Yaz›lar Kitab›.Zebur, Davud (as)’a indirilmifltir. Günümüzde Kitab› Mukaddes’in içinde Mezmurlarbölümü olarak yer almaktad›r. Tevratta 150 mezmur vard›r. Mezmurlar genellikle Hz. Davud’un Allah’a yakar›fllar› ve ilâhîlerden oluflmaktad›r. Zebur’un ‹branice as›lmetni manzumdur. ‹ncil, Hz. ‹sa’ya indirilmifltir. ‹yi haber, müjde anlamlar›na gelir.Hz. ‹sa hayatta iken ‹ncil yazd›r›lamam›flt›r. ‹lk ‹nciller Hz.‹sa’dan 50 ila 100 y›l sonrayaz›lm›flt›r. Yaz›lan yüzlerce kitab›n yol açt›¤› karmaflay› önlemek için toplanan ‹znikKonsülü’nde dört kitap kutsal olarak kabul edilmifltir. Bunlar, Matta ‹ncili, Yuhanna‹ncili, Markos ‹ncili ve Luka ‹ncili’dir.

2.2. Son Vahiy Kur’an ve Temel NitelikleriK u r’an, Hz. Muhammed’e gönderilen vahiylerinden oluflan ve bozulmadan

günümüze kadar ulaflan tek ilahî kitapt›r. Çünkü, inen ayetler Hz. Peygamber taraf›ndanvahiy katiplerine yazd›r›l›yor ayn› zamanda ezberleniyordu. Her y›l Ramazan ay›ndaPeygamberimizle Cebrail o zamana kadar inen ayetleri okuyorlard›. Ayr›ca Allah Kur’ a n ’ › nbozulmayaca¤›na “Onu(Kur an’›) biz indirdik; elbette onu yine biz koruyaca¤›z.” (Hicrsuresi 9. ayet.) ayetiyle bildirmifltir. Peygamberimiz ayetler vahyolundu¤u zaman onlar›unutmamak için h›zl› bir flekilde tekrarlamaya u¤rafl›yordu. Allah “Onu-Kur’an’›- acelealmak için dilini k›p›rdatma. Onu toplamakta okutmakta bize aittir.”(K›yame suresi 16-17. ayetler.) “Sana okutaca¤›z, art›k onu unutmayacaks›n.” (A’lâ suresi 6. ayet.),ayetleriyle onun acele etmesine gerek olmad›¤›n›, ayetleri unutturmayaca¤›n› beyanetmifltir. Kur’an, Hz. Peygamber’in zaman›nda yass› tafl, bez parçalar› vb. fleylereyaz›lm›flt›. Hz. Peygamber’in vefat›ndan sonra Hz. Ebu Bekir’in halifeli¤i dönemindeHz. Ömer’in teklifiyle Kur’an ayetlerini toplamak amac›yla Hz. Zeyd b. Sabitbaflkanl›¤›nda bir komisyon oluflturuldu. Bu komisyon Kur’an ayetlerini toplayarak ikikapak aras›na alm›fl ve kitap haline getirmifltir. Bu nüshaya “Mushaf” denilmektedir.Hz. Osman zaman›nda bu nüsha esas al›narak Kur’an ço¤alt›lm›fl ve ‹slam flehirlerinegönderilmifltir. Bu nüshalardan ikisi halen Topkap› Saray› Müzesi’ndedir.

Resim 4.1: Tevrat sayfas›

Allah’›n gönderdi¤i peygamberlerin gayeleri insanlara do¤ru yolu göstermek,unuttuklar› veya tahrif ettikleri do¤ru inanc› hat›rlatmakt›r. Allah, Hz. ‹sa’y› yoldanç›kan ‹srailo¤ullar›na tekrar gerçe¤i hat›rlatmak için göndermifltir. Fakat Hz. ‹sa’n›ngetirdi¤i mesaj tahrif edilmifl, insanlar›n problemlerine cevap verebilecek niteli¤i yitirmifltir.‹flte Kur’an, bozulmad›¤› ve k›yamete kadar gelecek bütün insanlar›n sorunlar›na cevapverebilecek nitelikte oldu¤u için son ilahî kitapt›r.

2.3. Kur’an’›n ‹ndirilifl Süreci

Peygamberimize ilk vahiy, 610 y›l›n›n Ramazan ay›nda Mekke’deki Nur Da¤›’n›nHira Ma¤aras›’nda gelmifltir. ‹lk gelen ayetler Alak suresinin 1-5. ayetleridir: “YaratanRabbi’nin ad›yla oku! O, insan› alaktan yaratt›. ‹nsana bilmedi¤ini ve kalemle yazmay›ö¤reten Rabbin Kerem sahibidir. ” Vahyin ilk geliflinden sonra bir süre vahiy gelmemifltir.


71

☛

K u r’an kendinden önce gelen vahiylerin asl›n› do¤rulayan bir kitapt›r. Bu konuylailgili olarak Kur’an’da “... (Bu Kur’an) uydurulabilecek bir söz de¤ildir. Fakat okendinden öncekileri tasdik eden her fleyi aç›klayan (bir kitapt›r); iman eden toplumiçin bir rahmet ve bir hidayettir.” (Yusuf suresi 111. ayet.) buyrulmaktad›r. Kur’aninsanlar›n anlamalar› için arapça olarak indirilmifltir. Çünkü o arapça konuflan birkavme indirilmifltir. Kur’an’da flöyle buyrulmaktad›r: “Anlayas›n›z diye biz onu Arapçabir Kur’an olarak indirdik.” (Yusuf suresi 2. ayet.)

Kur’an’›n en önemli özelliklerinden biri evrensel olmas›d›r. Kur’an-› Kerim bütüninsanl›¤a gönderilmifl ilahî bir kitapt›r. Kur’an’da bir çok ayette “Ey insanlar” d e n i l e r e kbu gerçe¤e iflaret edilmifltir. Kur’an, k›yamete kadar gelecek her insan›n problemineçözüm yolu gösterecek özelliktedir. Çünkü onu gönderen dünü, bugünü ve yar›n› bilenYüce Allah’t›r.

Resim 4.2: Hira ma¤aras›

Kur’an neden son kutsal kitapt›r?


72

❂

❂

❂

Bu devreye “fetretülvahiy” denir. Daha sonra gelen ilk ayetler Hz. Peygamber’einsanlar› uyarmas› gerekti¤inden söz etmektedir. Hicrete kadar gelen ayetlerde a¤›rl›kl›olarak Allah’›n birli¤inden, ahirete imandan ve ahlaki problemlerden bahsetmektedir.Bu ayetler Mekke’de indirildi¤i için Mekki ayetler olarak adland›r›lmaktad›r. Hicrettensonra gelen ayetlerde sosyal ve içtimai konular a¤›rl›ktayd›. Bu ayetler Medeni ayetlerolarak adland›r›lm›flt›r.

Vahyin indirilifl süreci yaklafl›k yirmi üç y›l sürmüfltür. Kur’an’›n ayet ayet, suresure indiriliflinin sebepleri vard›r;

1. Kur’an’›n yaz›l›p ezberlenmesi dolay›s›yla korunmas› daha kolay olmufltur.2. Ayetler, Peygamberimizin müflriklerin, ehlikitab›n sorular›na cevap verebilmesi ve

ortaya ç›kan baz› problemleri çözebilmesi için ayet ayet indirilmifltir.3. K u r’an’daki hükümler bir anda gelseydi bu ilkelerin benimsenmesi, hayata geçirilmesi

zor olurdu. Mesela içki üç aflamada haram k›l›nm›flt›r. ‹lk önce içkinin faydas›n›nzarar›ndan daha çok oldu¤u vurgulanm›fl (“...sana içkiyi sorarlar. De ki: Onda hem büyük bir günah hem de baz› faydalar vard›r. Ama günahlar› yarar›ndan daha çoktur...” ‘Bakara suresi 219. ayet.’), ikinci aflamada sarhoflken namaza yaklafl›lmamas› emredilmifl(“Ey iman edenler!Sarhoflken ne söyledi¤inizi bilinceyekadar...namaza yaklaflmay›n...” ‘Nisâ suresi 43. ayet.’), son aflamada içki haram k›l›nm›flt›r (“Ey iman edenler! ‹çki...fleytan ifli birer pisliktir. Onlardan kaç›n›n ki kurtulufla eresiniz...” ‘Mâide suresi 90. ayet.’).

3. Kur’an’la ‹lgili KavramlarKur’an’› di¤er kitaplardan farkl› k›lan kendine has bir özelli¤i vard›r. Bu özelli¤e

Kur’an-› Kerim’in iç düzeni denir. Bununla ilgili baz› kavramlar vard›r. Bunlar; ayet,sure, hizb ve cüz’dür. Ayet kelimesi sözlükte iz, iflaret, eser, alamet, delil vb. anlamlar›nagelir. Kavram olarak Kur’an-› Kerim’in bir veya birkaç cümleden oluflan k›s›mlar›d›r.Ayetler, özel iflaretlerle birbirinden ayr›l›r. Bir veya iki harften oluflan ayetler oldu¤ugibi birçok cümleden oluflan ayetler de vard›r. En uzun ayet Bakara suresi 285. ayettir.Kur’an yaklafl›k 6666 ayettir. Sure, sözlükte yüksek rütbe, flan ve fleref, yüksek bina,binan›n bölüm ve katlar› anlamlar›na gelmektedir. Terim olarak Kur’an-› Kerim’inayetlerden oluflan yüz on dört bölümünden biridir. Sureler, Tevbe suresi hariç besmeleile birbirinden ayr›l›r. En uzun sure Bakara, en k›sa sure ise Kevser suresidir. Hersurenin içinde geçen bir kavram veya kelimeden oluflan bir ismi vard›r. Bir surenin birden fazla ismi olabilir. Cüz kelime olarak parça, bölüm, k›s›m, bir bütününparçalar›ndan her biri anlamlar›na gelir. K u r’an’›n her yirmi sayfas›ndan oluflan bölümünecüz denir. Kur’an’da otuz cüz vard›r. Kur’an’›n her befl sayfadan oluflan bölümüne isehizb denir. Her cüzde dört hizb vard›r. Cüz ve hizb özel flekillerle belirtilir. Hizb,sözlükte bölük, parti, grup, cemaat, k›s›m, taraftar anlamlar›na gelir.


73

K u r’an ö¤üt al›nmak ve insanlara yol göstermek için indirilmifltir. Kur’an’›n insanlararehber olmas› ve hayata yans›mas› için okunup anlafl›lmas› laz›md›r. Kur’an’› yüzündenokumak da, ayetlerin anlam›n› okumak da bir ibadettir. Kur’an’› okumakla ilgili baz›kavramlar vard›r. Bunlar; tecvit, tertil, aflir, mukabele, hatim, haf›zl›k, meal ve tefsirdir.Tecvit; kelime olarak bir ifli güzel yapma, iyi ve güzel söz söyleme, süsleme vb. anlamlaragelir. Kavram olarak Kur’an-› Kerim’i, harflerin ç›k›fl yerlerine ve s›fatlar›na uygunolarak hatas›z bir biçimde okumay› ö¤reten ilimdir. Kur’an’› tecvit kurallar›na göre okumak gerekir. Kelimelerin anlam›n›n do¤ru olmas› kurallar›na uygun olarak okumaya ba¤l›d›r. Tertil; sözlükte bir metni tane tane, acele etmeden okumakt›r.Kavram olarak Kur’an-› Kerim’i tecvit kurallar›na uygun bir biçimde anlam›n›düflünerek okumakt›r. K u r’an’da “ . . . K u r’an’› güzel bir flekilde tane tane oku.”(Müzzemmil suresi 4. ayet.) buyrulmaktad›r. Aflir; sözlükte onluk anlam›na gelir.Kur’an-› Kerim’de genellikle on ayetten oluflan özel iflaretlerle ayr›lm›fl k›s›mlar›na aflirdenir. Namazlar›n sonunda okunan ayetlere de aflir denir. Mukabele; Kur’an’› hatimleokuyan kiflinin, Kur’an’dan takip edilmesidir. Genellikle ramazan aylar›nda yap›l›r.Mukabele gelene¤i Kur’an’›n indirilifli s›ras›nda Cebrail’in Ramazan ay›nda o zamanadek gelen vahyin tamam›n› okuyup Peygamberimizin onu takip etmesine dayan›r.Hatimin sözlük anlam› bitirmektir. Kavram olarak Kur’an’› bafltan sona okuyarakbitirmeye denir. Hz. Peygamber en az ayda bir kez hatim yapmay› tavsiye etmifltir.K u r’an’›n tamam›n› ezberlemeye haf›zl›k, ezberleyen kifliye haf›z d e n i r. Haf›z, sözlüktekoruyan demektir. Meal; K u r’an ayetlerini baflka bir dile çevirme, yak›n anlamlar vermektir.Meal kelime olarak anlam, kavram demektir. K u r’an-› Kerim’in aynen tercümesine imkânolmad›¤› için meal kelimesi kullan›lmaktad›r. Dilimizde yap›lm›fl birçok meal vard›r.Mesela Hasan Basri Çantay’›n, Elmal›l› Hamdi Ya z › r’›n mealleri vard›r. Tefsir; sözlüktekapal› bir fleyi açma, bir manay› aç›¤a ç›karma ve bir fleyi aç›klama anlamlar›nag e l m e k t e d i r. Kavram olarak Kur’an-› Kerim ayetlerinin anlamlar›n› aç›klamaya,hükümlerini ve bu hükümlerin dayand›¤› gerekçeleri aç›¤a ç›karmaya ve ayetleri belirli biryöntem çerçevesinde yorumlamaya yarayan ilim dal›d›r. Tefsir alimine müfessir denir.

❂

❂

Resim 4.3: Bir Kur’an sayfas›


74

Kur’an tefsir edilirken surelerin inifline, indirilifl sebeplerine, Mekki veya Medeniolmas›na, tek bir olaya m› yoksa genel olaylara m› iflaret etti¤ine, söz sanatlar›na vecümle yap›lar›na dikkat edilmelidir.

Tefsir iki çeflittir:

1. Rivayet Tefsiri: K u r’an-› Kerim’in Hz. Peygamberin ve sahabelerin aç›klamalar›nadayanarak tefsir edilmesidir.

2. Dirayet tefsiri: Kur’an-› Kerim’i aç›klarken sadece rivayetlerle yetinmeyip dil, edebiyat, dinler tarihi, sosyoloji, psikoloji ve tarih gibi bilimlerden yararlanarak tefsir edilmesidir.

4. Kur’an’›n Ana Konular›Kur’an’›n temel amac› insanlar› inanç, ibadet ve ahlak konular›nda bilgilendirerek

onlar›n dünyada ve ahirette mutlu olmalar›n› sa¤lamakt›r. Kur’an bu amac›n› gerçeklefltirmekiçin ilk önce insanlar›n do¤ru bir inanca sahip olmalar›n› ister. Bu konuda de¤iflik yöntemler izler. Bazen bir k›ssa ile (Hz. ‹brahim’in Allah’› bulmas› ‘En’am suresi 74-81. ayetler.’) bazen bir ak›l yürütme ile (Bakara suresi 221. ayet.) insanlar› düflünmeyeça¤›r›r. Böylece insan›n do¤ru bir bilgiyle sa¤lam bir imana sahip olmas›n› sa¤lar.Çünkü do¤ru bir iman, Yaradan’›na karfl› vazifelerini yerine getirmenin, güzel bir a h l a k ›ve sa¤l›kl› bir toplumsal iliflkinin temelidir. Kur’an nelere iman edilmesi gerekti¤ikonusunda insanlar› bilgilendirir ve onlar›n kalplerini ve ak›llar›n› ikna eder. Kur’an-›Kerim’de bütün konular iman baflka bir deyiflle tevhid merkezli ele al›nmaktad›r.

Kur’an sa¤lam bir iman›n yan›nda insanlar› Yaradan’›na ibadete davet eder.Kur’an’da “ Ben cinleri ve insanlar› bana kulluk etsinler diye yaratt›m.”(Zariyat suresi56. ayet.) buyrularak insan›n yarat›l›fl gayesinin Allah’a kulluk etmek oldu¤u anlat›lmaktad›r.‹nsan ibadetle Allah’a yaklafl›r. Kur’an’da birçok ayette müminlerin yapmas› gerekenibadetler hakk›nda bilgi verilmektedir. Bir ayette “...bana kulluk et ve namazla benia n . ”(Tâhâ suresi 14. ayet.) buyrulmaktad›r. Hz. Muhammed’t e bu ibadetlerin nas›lyap›laca¤›n› hadisleriyle izah etmifl ve uygulamalar›yla bizlere göstermifltir.

K u r’an’›n gayesi dünyada ahlaki temellere dayanan, yaflanabilir bir toplum oluflturmakt›r(Fazlur Rahman, Ana Konular›yla Kur’an, Fecr Yay›nlar›, Ankara 1993, s. 99). Buamac›n gerçekleflmesi kamil ahlaka sahip insanlarla mümkündür. Bu sebeple Kur’aninsanlar› iyilik yapmaya, adaletli davranmaya ve kötülüklerden uzak durmaya ça¤›rmaktad›r.Böyle davrananlar›n altlar›ndan ›rmaklar akan cennetle mükâfatland›r›laca¤›n› söyler.Müslüman kimse ibadetlerinde hassas oldu¤u gibi di¤er insanlarla olan iliflkilerinde dedikkatli olmal›d›r. Kur’an’da Peygamberimize hitaben “...Seni güzel ahlak› tamamlamakiçin gönderdim.” denmektedir. Kur’an’da birçok ayette inananlar güzel ahlakl› olmayaç a ¤ r › l m a k t a d › r. Allah, Kur’an’› inananlar için rahmet ve hidayet kayna¤› (Lokman suresi2,3. ayetler.) olarak tan›tmaktad›r.

➠

5.1. Kur’an ‹yiye Yönlendirir ve Kötülükten Sak›nd›r›r.‹yilik ve kötülük dünyadaki var olan iki olgudur. ‹yilik baflka insanlar›n faydas›na

ve yarar›na olan ifllerdir. Kötülük ise insanlar›n aleyhine olan onlar›n kiflili¤ine ve temelhaklar›na zarar veren ifllerdir. Bütün peygamberlerin ve kitaplar›n gönderilifl gayesi iyili¤iemredip kötülü¤ü yasaklamakt›r. Kur’an’›n amac› da insanlar› do¤ru yola götürmek ve


75

5. Kur’an’›n E¤itici ÖzellikleriAllah insanlar› yanl›fl inançlardan kurtarmak ve onlara yarat›l›fl gayelerini hat›rlatmak

için peygamberler ve ilahî kitaplar göndermifltir. Bu zincirin son halkas› Hz. Muhammed, son vahiyde Kur’an’d›r. Kur’an insanlar› düflünmeye, akletmeyeteflvik eder, iyiye yönlendirir ve kötülüklerden uzak durmaya ça¤›r›r.

“‹man edip yararl› ifl iflleyenler, namaz› dosdo¤ru k›lanlar ve zekât› verenler içinRab’leri kat›nda mükâfatlar vard›r...”(Bakara suresi 277. ayet.)

“Peygamber ve müminler Rab’lerinden indirilene iman ettiler. Hepsi Allah’a,Meleklere, Kitablara, Peygamberlere inand›lar...”( Bakara suresi 285. ayet.)

“O müminler bofl ve faydas›z ifllerden yüz çevirirler...namuslar›n› korurlar.”(Mü’minûn suresi 3,5. ayet.)

“Biz insana, ana babas›n› gözetmesini tavsiye ettik... Lokman (flöyle demiflti:)Yavrucu¤um! Yapt›¤›n kötülük bir hardal tanesi a¤›rl›¤›nda olsa da bir kaya içinde,göklerde yahut yerin dibinde gizlense de Allah onu meydana ç›kar›r... iyili¤i emret.Kötülü¤ü yasakla. Bafl›na gelen belaya sabret... insanlardan yüz çevirme. Çünkü Allahkendini be¤eneni ve övüneni sevmez. Yürüyüflünde tabii ol. Sesini alçalt...” (Lokmansuresi 14,16-19. ayetler.)

☛ Yukar›daki ayetlerde söz edilen iman esaslar›n›, ibadetleri ve ahlak ilkelerini l i s t e l e y i n i z .

Bilgiyi ve ö¤renmeyi teflvik eder. ‹yiye yönlendirir ve kötülüklerdensak›nd›r›r.

Akl› kullanmay› ö¤ütler.

fiema 4.1:Kur’an’›n e¤itici özellikleri

Olgun insan modeli sunar.

KUR’AN’IN E⁄‹T‹C‹ÖZELL‹KLER‹


76

kötülükten uzaklaflt›rmakt›r. Bu konuyla ilgili olarak Kur’an’da “ . . . ‹ n s a n l a r a do¤ru yolugösteren, hidayeti aç›klayan, hakk› ve bat›l› birbirinden ay›rt eden Kur’an, ramazanay›nda indirilmifltir...” (Bakara suresi 185. ayet.), “...Kur’an insanlar› do¤ru yolagötürür ve yararl› ifller yapan müminleri büyük bir mükafatla müjdeler.”(‹sra suresi 9. ayet.) buyrulmaktad›r. Hz. Lokman o¤luna flu flekilde tavsiyede bulunur:“O¤ulcu¤um! Namaz› dosdo¤ru k›l ve iyili¤i emret. Kötülü¤ü yasakla. Bafl›na gelenbelaya sabret...” (Lokman suresi 17. ayet.) Lokman (as) o¤luna iyili¤i emretmesini veinsanlar› kötülükten uzak tutmaya çal›flmas›n› söylerken bunlar›n sonucunda bafl›nageleceklere de sabretmesini tavsiye ediyor. Tarih boyunca bu ilahî vazifeyi yapanlarözelliklede peygamberler birçok belaya ve musibete maruz kalm›fllar. Peygamberimizinsanlar› iyiye, do¤ruya, güzele ça¤›r›rken Mekkelilerin birçok bask›s›na u¤ram›flt›r.Taif’e gitti¤i zaman insanlar Hz. Muhammed’i tafllam›fllar, yollar›na dikenler atm›fllarama o gene de davas›ndan vazgeçmemifltir. Kur’an iyili¤in her zaman güzel neticelerverece¤ini belirtmifltir. Bu konuda flöyle buyrulmufltur: “‹yilikle kötülük bir olmaz.Sen (kötülü¤ü) en güzel bir flekilde önle. O zaman seninle aras›nda düflmanl›k bulunankimse, sanki candan bir dost olur.” (Fussilet suresi 34. ayet.) Allah insanlar›n iyilik vetakva yolunda yard›mlaflmalar›n› emretmifltir: “... ‹yilik ve (Allah’›n yasaklar›ndan)sak›nmak üzerine yard›mlafl›n, günah ve düflmanl›k üzerine yard›mlaflmay›n....” (Mâidesuresi 2. ayet.)

5.2. Kur’an Kamil ‹nsan Modeli Sunar.K u r’an insan›n en mükemmel bir biçimde yarat›ld›¤›n› ve Allah’›n halifesi oldu¤unu

söylemektedir. ‹nsan, bu potansiyeliyle meleklerin kendine secde etti¤i, Allah’›nbuyruklar›n›n muhatab› olan bir varl›kt›r. Kur’an insana her zaman iyiye ve güzelegiden yolu gösterir. Onun insanlarla iyi geçinmesini ve yarat›l›fl gayesine uygun hareketetmesini ister. Kur’an insan›n kamil insan olmas›n› ister. Kamil insan, ideal ve örnekinsan demektir. ‹nsan, Kur’an’daki ahlak ilkelerine uyar, Hz. Peygamber’i örnek al›rsakâmil insan olma yoluna girer. Kur’an, Lokman(as)’›n diliyle insanlara flu tavsiyelerdebulunur: “Lokman :Ey o¤ulcu¤um! ‹flledi¤in fley, bir hardal tanesi a¤›rl›¤›nca olsa da,bir kayan›n içinde veya göklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa Allah onu getirip

Kas›tl›, Suçlu, ‹ftira, Suçsuz, Kas›ts›z“Kim.............. veya.................. bir günah kazan›r da sonra onu, bir..................

üzerine atarsa muhakkak ki büyük bir............. ve apaç›k bir günah yüklenmifl olur.”(Nisa suresi,112. ayet.)

Yalanc›l›k, Cennete, Do¤ruluk, Günah, Cehenneme“Hiç flüphe yok ki .............. iyili¤e götürür. ‹yilik de ............ götürür. Kifli do¤ru

söyleye söyleye Allah kat›nda do¤ru sözlü diye yaz›l›r. ............. kötüye götürür.Kötülük de .............. götürür. Kifli yalan söyleye söyleye Allah kat›nda çok yalanc› diyeyaz›l›r.”

(Hadis)

☛ Afla¤›da bir hadis ve bir de ayet meali verilmifltir. Bofl b›rak›lan yerlere uygun olankelimeleri yaz›n›z.

5.3. Kur’an Akl› Kullanmay› ve Ö¤renmeyi Ö¤ütler.Ak›l, Allah’›n insana verdi¤i en büyük nimetlerden biridir. O, akl›yla dine muhatap

olur, düflünür ve yeni bilgiler ö¤renir. Hz. Peygamber “Akl› olmayan›n dini olmaz”buyurarak akl›n önemini vurgulam›flt›r. Ak›l, insan› di¤er canl›lardan ay›ran en önemliözelliktir. Kur’an, insandan akl›n› kullanmas›n› ve düflünmesini ister. Bir ayette “Geceve gündüzün birbiri ard›ndan gelmesinde, gökten Allah’›n r›z›k vermek için ya¤murindirip yeri onunla, ölümünden sonra diriltmesinde, rüzgârlar› yönetmesinde, akledenkimseler için dersler vard›r.” (Câsiye suresi 5. ayet.) buyrulur. ‹nsan araflt›r›p düflünerekdo¤ru bilgiye ve do¤ru inanca ulafl›r. Kur’an akletmeden düflünmeden inanan öncekitoplumlar› elefltirir. Bir ayette “Onlara (müflriklere): Allah’›n indirdi¤ine uyun, denildi¤izaman onlar, “Hay›r! Biz, atalar›m›z› üzerinde buldu¤umuz yola uyar›z.” dediler.Ya atalar› bir fley anlamam›fl, do¤ruyu da bulamam›fl idiyseler?..” (Bakara suresi 170-171. ayetler.) buyrulmaktad›r. Akleden ve düflünen insan do¤ruyu bulur. Kur’an’dabirçok ayet insanlar› evrendeki ahenk, çevresinde meydana gelen olaylar ve varl›klarhakk›nda düflünmeye ça¤›r›r. Kur’an’da “...sizlere ayetlerini gösterir. Umulur ki akledersiniz.”(Bakara suresi 73. ayet.) buyrulur.

Peygamberimize gelen ilk ayetlerde “ Yaratan Rabbi’nin ad›yla oku...o, insanakalemle yazmay› ve bilmedi¤ini ö¤retti.” (Alak suresi 1-5. ayetler.) buyrularak okuman›nve yazman›n önemine dikkat çekilmifltir. Kur’an’da “...Ey Muhammed! De ki:“Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer suresi 9. ayet.) buyrularak mü’minlerö¤renmeye teflvik edilmifltir. Düflünen ve araflt›ran insan do¤ru bilgiye ulafl›r ve gerçeközgürlü¤ü bulur.


77

meydana kor. Do¤rusu Allah Latif’tir, Haberdar’d›r. Ey o¤ulcu¤um! Namaz› k›l, uygunolan› (iyili¤i) emredip fenal›¤› önle, bafl›na gelene sabret; do¤rusu bunlar, azmedilmeyede¤er ifllerdir. ‹nsanlar› küçümseyip yüz çevirme, yeryüzünde böbürlenerek yürüme;Allah kendini be¤enip övünen hiç kimseyi flüphesiz ki sevmez. Yürüyüflünde tabii ol;sesini k›s...” (Lokman suresi 14-19. ayetler.). Kur’an, Allah r›zas› için veren, güzel sözsöyleyen, böylece kâmil insan olma yolunda ilerleyen insanlar›n davran›fllar›n› över veflu benzetmeyi yapar: “Allah yolunda mallar›n› harcayanlar›n örne¤i yedi baflak bitirenbir tane gibidir ki her baflakta yüz tane vard›r. Allah diledi¤ine kat kat fazlas›n› verir,Allah’›n lütfu genifltir. O her fleyi bilir.” (Bakara suresi, 261. ayet), “Görmedin mi Allahnas›l bir misal getirdi; güzel bir sözü, kökü (yerde) sabit, dallar› gökte olan güzel bira¤aca (benzetti). (O a¤aç), Rabb’inin izni ile her zaman yemiflini verir. Ö¤üt als›nlardiye Allah insanlara misaller getirir. Kötü bir sözün misali, gövdesi yerden kopar›lm›fl,o yüzden ayakta durma imkân› olmayan (kötü) bir a¤aca benzer...” (‹brahim suresi, 24-25. ayetler)

☛ Afla¤›daki ayette geçen kimselerin özelliklerini s›ralay›n›z.

“Yine onlar, Rab’lerinin r›zas›n› isteyerek sabreden, namaz› dosdo¤ru k›lan, kendilerine verdi¤imiz r›z›ktan gizli ve aç›k olarak (Allah yolunda) harcayan vekötülü¤ü iyilikle savan kimselerdir. ‹flte onlar var ya, dünya yurdunun ( güzel) sonusadece onlar›nd›r.” (Ra’d suresi 22. ayet.)


78

6. Kur’an’›n Kültürümüzdeki YeriToplum hayat›n›n flekillenmesinde dinin önemli bir yeri vard›r. Bizim

kültürümüzün oluflmas›nda da dinimizin dolay›s›yla Kur’an’›n etkisini göz ard› edemeyiz.Günlük hayat›m›zda kulland›¤›m›z “Selamun aleykum, maflallah, barekallah, vallahi vb.”birçok ifade ve sahip oldu¤umuz “vefa, sadakat, sadaka vb.” de¤erlerde Kur’an’›n etkisiyleoluflmufltur. Milletimiz çocuklar›na isim verirken bu ismin Kur’an’da geçmifl olmas›naönem vermifllerdir. Çocuklar›na Davut,Yasin, Tâhâ, Yunus, Yusuf, Lokman, ‹brahim,Meryem vb. isimleri vermifllerdir.

Kültürümüzün oluflmas›nda önemli yerleri olan Hoca Ahmet Yesevi, Yunus Emre,Mevlana, Hatayi gibi mutasavv›f ve ediplerimizde eserlerinde Kur’an’da ki motiflereçokça yer vermifllerdir.

Mevlânâ;“Can›m bende oldukça Kur’an’›n kuluyum,Seçilmifl Muhammed’in yolunun topra¤›y›m,Birisi sözlerimden bundan baflka söz naklederse,O nakledenden de bezmiflim ben, bu sözlerden de bezmiflim.” dizelerinde Kur’an’› ne kadar önemsedi¤ini göstermifltir.

Hoca Ahmet Yesevi bir beyitinde “Benim hikmetlerim ferman-› sübhan, Okuyup anlasan manay› Kur’an”,diyerek hikmetlerinin Kur’an’a dayand›¤›n› ifade etmifltir.

Hac› Bektafl Veli’de Mâkalât isimli eserinde “ Tanr›’n›n Kur’an’›na ve di¤er kitaplar›nada inanmak imandand›r. fiimdi, e¤er senin için; kibir, haset, cimrilik, tamah, öfke,g›ybet, kahkaha, flamata ve maskaral›klarla dolu ise; Aziz kardeflim, bu kötü huylardanherhangi birinin iman ehlinin içinde bulunaca¤›na dâir bir tebli¤in hangi kitaptayaz›ld›¤›n› söyleyebilir misin? Söyleyemezsin. Öyle ise, Tanr›’n›n kitaplar›na vetebli¤lerine “inand›m, iman ediyorum” diyebilir misin?” diyerek Kur’an’›n toplumsalde¤erlerimiz aç›s›ndan önemini belirtmifltir (Orta Ö¤retim DKAB Dersi- 9, 10, 11 ve12. S›n›flar, Ankara 20005, s. 86).

Hastalara, yoksullara, yetimlere, yolda kalm›fllara yard›m etmek, büyüklere sayg›,küçüklere sevgi, ana-babaya hürmet vb. de¤erlerimiz Kur’an’›n ö¤ütlerindendir.Kültürümüzde Kur’ an okuman›n ve ezberlemenin ayr› bir önemi vard›r. Bu yüzdenülkemizde her y›l haf›zl›k ve Kur’an okuma yar›flmalar› yap›l›r. Çocuklar›m›z›ndo¤umunda, ölen insanlar›m›z›n cenazelerinde, askere giden veya askerden gelen gençlerimizin merasimlerinde Kur’an’dan bir bölüm okunur. Evlenen çiftlere Kur’anhediye edilir. Evlerimizde güzel ifllemeli k›l›flar içinde yüksekçe bir yere Kur’an as›l›r.Bu güzel bir gelenek olsa da Kur’an’›n as›l amac›n›n okunup anlafl›lmas› oldu¤uunutulmamal›d›r. Kur’an hem yüzünden hem de mealinden okunmal›d›r. Güzel birflekilde yaz›lan Kur’an ayetleri cami, ev, ifl yeri vb. birçok mekân› süslemektedir.


79

ÖZETKelime olarak gizli konuflma, ima, telkin, f›s›ldama, ilham etme, iflaret etme ve

yaz›yla bildirme anlamlar›na gelen vahiy Cebrail (as)’›n peygamberlere getirdi¤i ilahîbilgidir. Bu bilginin gönderilifl flekline de vahyetmek denir. Vahiy, Allah’›n insanlardanyapmalar›n› emretti¤i veya yasaklad›¤› ifl ve davran›fllar›n bilgisidir. Hz. Muhammed’egelen vahiyler, Kur’an-› Kerim’de bir araya getirilmifltir.

Vahyin bir anlam› da haberleflmedir. Allah peygamberlerin d›fl›ndaki kimselere devahyetmifltir. Bu haberleflme Allah’tan insana do¤rudur. Kur’an’da Allah’›n canl›cans›z bütün varl›klara vahyetti¤inden bahsedilir. Bunlar Allah’›n koydu¤u do¤alyasalar›d›r.

Hz. Âdem ilk insan ve ilk peygamberdir. Bu nedenle vahyin ilk muhatab›d›r. Allah,insanlar› hiçbir zaman bafl›bofl b›rakmam›fl, onlara peygamberler arac›l›¤›yla do¤ruyolu göstermifltir. Hz. Muhammed(sav), vahiy zincirinin son halkas›d›r. ‹lahi vahiyonunla son bulmufltur. Gönderdi¤i peygamberlerine insanlara do¤ru yolu göstereceksahifeler ve kitaplar vermifltir. Sahife verilen peygamberlerden baz›lar› flunlard›r: Hz. Âdem 10 sahife, Hz.fiit 50 sahife, Hz. ‹dris 30 sahife, Hz. ‹brahim 10 sahife. Busahifelere “suhuf” da denir.

Allah, Kur’an’dan önce üç tane ilahî kitap göndermifltir. Bunlar Tevrat, Zebur ve‹ncil’dir.

K u r’an, Hz. Muhammed’e gönderilen vahiylerinden oluflan ve bozulmadangünümüze kadar ulaflan tek ilahî kitapt›r. Çünkü, inen ayetler Hz. Peygamber taraf›ndanvahiy katiplerine yazd›r›l›yor ayn› zamanda ezberleniyordu. Her y›l Ramazan ay›ndaPeygamberimizle Cebrail o zamana kadar inen ayetleri okuyorlard›. Ayr›ca AllahKur’an’›n bozulmayaca¤›n› bildirmifltir (Hicr suresi 9. ayet). Hz Ebubekir’in halifeli¤is›ras›nda Hz. Ömer’in teklifi ile Hz. Zeyd Bin Sabit baflkanl›¤›nda bir komisyonoluflturuldu. Hz. Osman zaman›nda Kur’an-› Kerim ço¤alt›lm›fl ve ‹slam flehirlerinegönderilmifltir. Bu nüshalardan ikisi halen Topkap› Saray› Müzesi’nde bulunmaktad›r.

Kur’an kendinden önce gelen vahiylerin asl›n› do¤rulayan evrensel bir kitapt›r.

Peygamberimize ilk vahiy, 610 y›l›n›n Ramazan ay›nda Mekke’deki Nur Da¤›’n›nHira Ma¤aras›’nda gelmifltir. Vahyin ilk geliflinden sonra bir süre vahiy gelmemifltir. Budevreye “fetretülvahiy” denir. Daha sonra gelen ilk ayetler Hz. Peygamber’e insanlar›uyarmas› gerekti¤inden söz ediyordu. Hicrete kadar gelen ayetlerde a¤›rl›kl› olarakAllah’›n birli¤inden, ahirete imandan ve ahlaki problemlerden bahsetmektedir. Buayetler Mekke’de indirildi¤i için Mekki ayetler olarak adland›r›lmaktad›r. Hicrettensonra gelen ayetlerde sosyal ve içtimai konular a¤›rl›ktayd›. Bu ayetler Medeni ayetlerolarak adland›r›lm›flt›r. Vahyin indirilifl süreci yaklafl›k yirmi üç y›l sürmüfltür.

Kur’an’› di¤er kitaplardan farkl› k›lan kendine has bir yap›s› vard›r. Bu yap›yaKur’an-› Kerim’in iç düzeni denir. Bununla ilgili baz› kavramlar vard›r. Bunlar; ayet,sure, hizb ve cüz’dür.


80

K u r’an ö¤üt al›nmak ve insanlara flifa olmas› için indirilmifltir. Kur’an’›n insanlaraflifa olmas› ve hayata yans›mas› için okunup anlafl›lmas› laz›md›r. Kur’an’› yüzündenokumak da, ayetlerin anlam›n› okumak da bir ibadettir. Kur’an’› okumakla ilgili baz›kavramlar vard›r. Bunlar; tecvit, tertil, aflir, mukabele, hatim, haf›zl›k, meal ve tefsirdir.

Kur’an’›n temel amac› insanlar› inanç, ibadet ve ahlak konular›nda bilgilendirerekonlar›n dünyada ve ahirette mutlu olmalar›n› sa¤lamakt›r. Kur’an bu amac›n› gerçeklefltirmekiçin ilk önce insanlar›n do¤ru bir inanca sahip olmalar›n› ister. Kur’an’›n amac› dainsanlar› do¤ru yola götürmek ve kötülükten uzaklaflt›rmakt›r.

Kur’an insan›n en mükemmel bir biçimde yarat›ld›¤›n› ve Allah’›n halifesioldu¤unu söylemektedir. ‹nsan, bu potansiyeliyle meleklerin kendine secde etti¤i, A l l a h ’ › nbuyruklar›n›n muhatab› olan bir varl›kt›r. Kur’an insana her zaman iyiye ve güzelegiden yolu gösterir. Onun insanlarla iyi geçinmesini ve yarat›l›fl gayesine uygun hareketetmesini ister. Kur’an insan›n kamil insan olmas›n› ister. Kamil insan, ideal ve örnekinsan demektir. ‹nsan, Kur’an’daki ahlak ilkelerine uyar, Hz. Peygamber’i örnek al›rsakâmil insan olma yoluna girer.

Ak›l, Allah’›n insana verdi¤i en büyük nimetlerden biridir. O, akl›yla dine muhatapolur, düflünür ve yeni bilgiler ö¤renir. Ak›l, insan› di¤er canl›lardan ay›ran en önemliözelliktir. Kur’an, insandan akl›n› kullanmas›n› ve düflünmesini ister. ‹nsan araflt›r›pdüflünerek do¤ru bilgiye ve do¤ru inanca ulafl›r.

Toplum hayat›n›n flekillenmesinde dinin önemli bir yeri vard›r. Bizimkültürümüzün oluflmas›nda da dinimizin dolay›s›yla Kur’an’›n etkisini göz ard› edemeyiz.Günlük hayat›m›zda kulland›¤›m›z “Selamun aleykum, maflallah, barekallah, vallahivb.” birçok ifade ve sahip oldu¤umuz “vefa, sadakat, sadaka vb.” de¤erlerde Kur’an’›netkisiyle oluflmufltur. Milletimiz çocuklar›na isim verirken bu ismin Kur’an’da geçmiflolmas›na önem vermifllerdir.


81

.TEST IV

1. Afla¤›daki anlamlardan hangisi “vahiy” kelimesinin sözlük anlamlar›ndan biri de¤ildir?

A. Gizli konuflma, imaB. Telkin, f›s›ldama, ilham etmeC. ‹flaret etme, yaz›yla bildirmeD. Emretme,yapma

2. Afla¤›daki eflleflmelerden hangisi yanl›flt›r?

A. Hz. Âdem - 10 sahifeB. Hz. Musa - TevratC. Hz. ‹brahim - 30 sahifeD. Hz. Muhammed (sav) - Kur’an-› Kerim

3. I. Kur’anII. ‹ncilIII. ZeburIV. Tevrat

Afla¤›daki seçeneklerin hangisi ilahî kitaplar›n inifl s›ras›na göre do¤ru diziliflidir?

A. Kur’an, ‹ncil, Zebur ve TevratB. Zebur, ‹ncil, Tevrat ve Kur’anC. Tevrat, Zebur, ‹nciI ve Kur’anD. Tevrat, ‹ncil, Zebur ve Kur’an


82

4. “...‹nsanlara do¤ru yolu gösteren, hidayeti aç›klayan, hakk› ve bat›l› birbirinden ay›rt eden Kur’an, ramazan ay›nda indirilmifltir...” (Bakara suresi 185. ayet.)

“...Kur’an insanlar› do¤ru yola götürür ve yararl› ifller yapan müminleri büyük bir mükafatla müjdeler.”(‹sra suresi 9. ayet.)

“O¤ulcu¤um! Namaz› dosdo¤ru k›l ve iyili¤i emret. Kötülü¤ü yasakla. Bafl›na gelen belaya sabret...” (Lokman suresi 17. ayet.)

Yukar›daki ayet mealleri Kur’an’daki hangi e¤itici özellikle ilgilidir?

A. Kur’an iyiye yönlendirir ve kötülükten sak›nd›r›r.B. Kur’an akl› kullanmay› ve ö¤renmeyi ö¤ütler.C. Kur’an bilgiyi ve ö¤renmeyi teflvik eder.D. Kur’an kamil insan modeli sunar.

5. Afla¤›dakilerden hangisi Kur’an’›n ana konular›ndan de¤ildir?

A. ‹badetB. ‹manC. AhlâkD. Gelecek


83

ÜN‹TE V

KONULAR

1. Nebi, Resul ve Peygamber Kavramlar›2. ‹nsanl›¤›n Peygamberlere Olan ‹htiyac›3. Peygamberlerin ‹nsanlardan Seçilmesinin Nedenleri4. Peygamberlerin Ortak Nitelikleri5. Tevhidin Son Elçisi Hz. Muhammed6. Toplum Önderi Hz. Muhammed

6.1. Mekke’de Hz. Muhammed6.2. Medine’de Hz. Muhammed

7. Kur’an’›n Diliyle Hz. Muhammed8. Hz. Muhammed’in Örnekli¤i: Sünnet


84



* Kur’an ›fl›¤›nda nebi, resul ve peygamber kavramlar›n› ö¤renecek,* ‹nsanl›¤›n peygamberlere neden ihtiyac› oldu¤unu bilecek,* Peygamberlerin insanlardan seçilmesinin nedenlerini fark edecek,* Peygamberlerin ortak niteliklerini aç›klayacak,* Kur’an’da ad› geçen peygamberleri bilecek,* Hz. Muhammed’e gelen vahyin özünün de tevhit inanc› oldu¤unu fark edecek,* Hz. Peygamberin Mekke ve Medine hayat› hakk›nda bilgi sahibi olacak,* Medine’ye hicretin sebep ve sonuçlar›n› aç›klayacak,* Hz. Muhammed’in Medine’deki hayat›n› ve toplumsal bar›fla yönelik faaliyetlerini

ö¤renecek,* Kur’an ayetleri ›fl›¤›nda Hz. Muhammed’in özelliklerini tan›yacak,* Sünnetin dindeki konumunu fark edeceksiniz.

BU BÖLÜMÜN AMAÇLARI☞



85

❂

❂

ÜN‹TE V

1. Nebi, Resul ve Peygamber Kavramlar›Peygamber, kelime olarak Farsça kökenli olup iki kelimenin ( peygam ve berin)

birleflmesinden oluflmaktad›r. “Peygam” haber, “berin” de getirmek, götürmekanlam›na gelmektedir. Peygamber haber getiren anlam›na gelmektedir. Kavram olarakAllah taraf›ndan gönderilen ve insanlara onun emir-yasaklar›n› aç›klamakla görevliolan elçi demektir. Peygamberler, insanlara Allah’› tan›tarak ona nas›l kulluk edeceklerive ölümden sonra nas›l bir hayat olaca¤› gibi ak›lla bilinemeyecek hususlarda rehberlikyapm›fllard›r. Peygamberlik Allah vergisidir ve çal›flmakla elde edilemez.

Hz. Âdem’den Hz. Muhammed (sav)’e kadar insanlara gönderilen peygambersay›s› kesin olarak bilinmemektedir. Fakat Peygamberimiz bir hadislerinde yüz yirmidört bin (baflka bir rivayette iki yüz yirmi dört bin) peygamberin gönderildi¤ini ifadeetmifltir. Kur’an’da “…biz peygamber göndermedikçe kimseye azap etmeyiz.”(‹srasuresi 15. ayet.), “Hiç bir ümmet yoktur ki, onlar›n içinden bir uyar›c› (peygamber)gelip geçmifl olmas›n.” (Fât›r suresi 24. ayet.) buyrularak her millete bir peygamberingönderildi¤i beyan edilmifltir. Bunlardan 25 tanesinin ismi Kur’ân’da geçmektedir.Bunlar; Hz. Âdem, Hz. ‹dris, Hz. Nuh, Hz. Hud, Hz. Salih, Hz.‹brahim, Hz. Lut, Hz. ‹smail,Hz. ‹shak, Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz. Eyüp, Hz. fiuayp, Hz. Musa, Hz. Harun, Hz. Davut,Hz. Süleyman, Hz. ‹lyas, Hz. Elyasa, Hz. Zülkifl, Hz. Yunus, Hz. Zekeriya, Hz. Yahya,Hz.‹sa ve Hz. Muhammed(sav)’dir. Kur’an’da ismi geçen Üzeyr, Lokman v e Z ü l k a r n e y n’ inpeygamber olup olmad›klar› tart›flmal›d›r.

Allah peygamberlerin baz›lar›n› yeni bir fleriat ve kitapla göndermifltir. Bupeygamberlere resul denilmifltir. fieriat, dinde ki kurallard›r. Kendinden önce gelenresulun fleriat›n› uygulamakla görevli peygamberlere nebi denir. Nebilere kitap veyasuhuf verilmemifltir. Hz. Âdem, Hz. ‹brahim, Hz. Musa, Hz. ‹sa ve Hz. Muhammedresuldür. Hz. ‹dris, Hz. Nuh, Hz. Hud, Hz. Sâlih, Hz. Lut, Hz.‹smail, Hz. ‹shak, Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz.Eyüp ve Hz. fiuayb nebi olan peygamberlerdendir.

OKUMA METN‹

Nebiler ismini bilmek dediler baz›lar vacip, Yirmi sekizin bildirdi Kur’ân’da bize Allah. Biri Âdem, biri ‹dris, Nuh u Hud ile Salih Hem ‹brahim u ‹shak ile ‹smail Zebîhullah

Dahi Yakup ile Yusuf, fiuayb u Lut ile YahyaZekeriyya ile Harun ehî Musa KelîmullahVe Davud u Süleyman ve dahi ‹lyas u Eyyub’durBirisi Elyesa’d›r, dahî ‹sa’d›r o Ruhullah

➠

➠


86

Birinin ismi Zülkifl ve biri Yunus Nebi’dir hemHâtemi ol Habîb-i Hak Muhammed ResûlullahÜzeyr u Lokman u Zülkarneyn? üçünde ihtilaf olmuflKi baz› “enbiyâd›r? der, ve baz› der: “veliyyullah”.

‹brahim Hakk›

2. ‹nsanl›¤›n Peygamberlere Olan ‹htiyac›Allah, insanlar› kendisini tan›mas› ve tan›tmas› için yaratm›flt›r. ‹nsan, akl›

sayesinde her fleyin bir yarat›c›s›n›n olmas› gerekti¤ini sezebilir. Çevresinde olanolaylar›n tesadüfen olmad›¤›n› fark edebilir. Fakat yarat›l›fl amac›n›, dünyaya nedengeldi¤ini ve Yaradan’›na nas›l ibadet edece¤ini bilemez. Allah, insana yarat›l›fl amac›n›bildirmek ve kendini tan›tmak için insanlara peygamberler göndermifltir. ‹nsanlar›bafl›bofl ve yaln›z b›rakmam›flt›r. Peygamberler insanlara Allah’tan ald›klar› vahiyleriulaflt›rm›fllar ve bu bilgileri yaflayarak onlara örnek olmufllard›r. ‹nsanlara Rab’lerinenas›l ibadet edeceklerini, bu dünyaya niçin geldiklerini ö¤retmifllerdir.

P e y g a m b e r l e r, insanlar› dünya ve ahirette mutlulu¤a ulaflt›racak yollar›göstermifllerdir. E¤er peygamberler olmasayd› baz› insanlar tamamen dünyaya önemverecekler baz›lar› da dünyadan ellerini çekerek münzevi bir hayata kendilerinimahkûm edeceklerdir. Oysa Allah, Kur’an’da “Allah’›n sana verdikleri ile ahiretyurdunun peflinde ol, dünyadan da nasibini unutma!..” (Kasas suresi 77. ayet.)buyurarak dünya-ahiret dengesinin önemini vurgulam›flt›r. Peygamberimiz ashab›ndanbaz›lar›n›n dünyadan el etek çekip kendilerini tamamen ahirete adad›klar›n› ö¤reninceonlara hitaben flöyle demifltir: “Ben, Allah’dan, hepinizden daha çok çekinir vesak›n›r›m. Lakin ben, bazen nafile oruç tutar›m bazen de tutmam, gecenin üçte birindenamaz k›lar›m, üçte birinde uyurum.” Peygamberimiz bu tavr›yla dünyaya ve ahireteverilmesi gereken de¤erin nas›l olaca¤›n› aç›klam›flt›r.

3. Peygamberlerin ‹nsanlardan Seçilmesinin NedenleriAllah, insan› yoktan var etmifl ve onlar için kendi içlerinden kendileri gibi bir

insan› peygamber olarak seçmifltir. Mekkeli müflrikler Peygamberimizin kendileri g i b ibirinin A l l a h ’tan vahiy almas›n› kabullenemediler. Onlara göre Muhammed, iddias›n›nd›fl›nda normal bir insand› ve bu kabul edilemezdi. Kur’an’da Peygamberimizin flöylecevap vermesi söylenmifltir: “…Ben de sizin gibi bir insan›m. Bana Tanr›n›z›n tek birtanr› oldu¤u vahyolunuyor…” ( Fussilet suresi 6. ayet.) Kur’an’da inanmayanlar›npeygamberlerin melek olmas› ile ilgili isteklerde bulunmalar›na karfl› “ E ¤ e ryeryüzünde gezip dolaflan melekler olsayd›, elbette onlara gökten peygamber olarakmelek gönderirdik” (‹srâ suresi 95. ayet.) buyrulmufltur. Peygamberler, insan oldu¤uiçin getirdikleri vahyi insanlara daha kolay anlatm›fllard›r. Çünkü peygamberlergönderildikleri toplumun içinde yetiflmifller, onlar›n s›k›nt›lar›na ve sorunlar›na dahakolay çözüm bulabilmifllerdir. ‹nsanlar›n da onlar› örnek almas› daha kolay olmufltur.


87

4. Peygamberlerin Ortak NitelikleriPeygamberler birer insan olsalar da onlar Allah taraf›ndan seçilmifl kimselerdir.

Kur’an’da “Muhammed sizin herhangi birinizin babas› de¤ildir. Fakat o Allah’›n resuluve peygamberlerin sonuncusudur…”(Ahzâb suresi 40. ayet.) buyrulmaktad›r.

Peygamberlerin ortak özelliklerini flöyle s›ralayabiliriz: S›dk (do¤ru sözlü olma),emanet (güvenilir olma), fetanet (üstün bir zekâya sahip olma), ismet (günahifllemekten korunma) ve tebli¤ (emrolunduklar› dini hükümleri tüm insanlara oldu¤ugibi bildirme).

S›dk: “Do¤ru olmak” demektir. Peygamberler do¤ru sözlü ve dürüst insanlard›r.Onlar insanlar› do¤ru olmaya ça¤›rm›fllard›r. Onlar›n bu hakikate ters düflmeleridüflünülemez. Bütün peygamberler, peygamberlikten önce de yalan söylememifllerdir.

Emanet: Emanet kelimesi iman ile ayn› kökten gelmektedir. Peygamberler bütüninsanlar›n emin oldu¤u, canlar›n› mallar›n› ve ›rzlar›n› emanet edebildikleri birinsand›r. Peygamberimiz hicret etmeden önce Hz. Ali’yi Mekke’de b›rak›r ve kendineemanet edilen mallar› sahiplerine verdikten sonra gelmesini söyler. Müflrikler, Hz. Muhammed (sav)’de inanmasalar da mallar›n› emanet edecek ondan daha eminbirini bulam›yorlard›.

Fetanet: Peygamberlerin ruh, kalp ve hisleriyle akl› birlikte kullanarak hareketetmeleridir. Bütün peygamberler üstün bir anlama kabiliyetine ve beyan›na sahiptirler.

‹smet: Allah insanlar› do¤ru yola iletecek, onlara hakk› hakikati anlatacak olanpeygamberlerini küçük-büyük günahlardan korumufltur. Ancak peygamberler de insanolmalar›n›n gere¤i baz› hatalar› olabilir. Bu hatalar “zelle” olarak ifade edilir. Buonlar›n ismet s›fatlar›na bir eksiklik getirmez. Çünkü bu hatalar hem onlar›npeygamberli¤i ile ilgili de¤ildir, hem de kasten ifllenmifl günah de¤ildir.

Tebli¤: Peygamberlerin gönderilifl gayesi tebli¤dir. Onlar ald›klar› vahyi eksiksizbir flekilde insanlara iletmekle ve yaflamakla yükümlüdürler. Kur’an’da “Ey resulumsana Rabb’inden indirilmifl olan› tebli¤ et. E¤er yapmazsan görevini yapmam›flolursun…”(Mâide suresi 67. ayet.) buyrulmaktad›r.

5. Tevhidin Son Elçisi Hz. MuhammedHz. Muhammed, Hz. Âdem’le bafllayan peygamberlik müessesesinin son ve

evrensel temsilcisidir. Bütün peygamberler Allah’›n varl›¤›n› ve birli¤inigönderildikleri toplumlara duyurmak için çaba sarf etmifllerdir. Kur’an’da “Her millete‘Allah’a kulluk edin, azg›nl›klardan kaç›n›n’ –diyen- bir elçi gönderdik...”(Nahl suresi36. ayet.) buyrulmufltur. Peygamberler, bu u¤urda birçok s›k›nt›lar çekmifllerdir.‹brahim(as) getirdi¤i tevhid hakikatini anlatm›fl, her zaman Allah’›n varl›¤›n› vebirli¤ini vurgulam›flt›r. Bu yüzden zaman›n hükümdar› Nemrud taraf›ndan atefleat›lm›flt›r. Peygamberimiz de tevhidi anlatmak için hakaretlere maruz kalm›fl, tafllanm›fl,

❂

❂

➠


88

☛

yollar›na dikenler at›lm›fl, do¤du¤u flehri terk etmek zorunda kalm›flt›r. Fakat davas›ndanv a z g e ç m e m i fl her ortamda Allah’›n birli¤ini anlatmaya çal›flm›flt›r.

ETK‹NL‹KKureyflliler, Hz. Muhammed (sav)’in ‹slâm’a davet faaliyetlerine engel olmas›

amac›yla amcas› Ebu Tâlib ile defalarca görüfltüler. Ebu Tâlib birinci müracaat›yat›flt›r›c› ve gönül al›c› baz› sözlerle savuflturdu. ‹kincisinde Kureyflliler servetistiyorsa servet verelim, krall›k istiyorsa kral›m›z yapal›m diye teklif edinceRasûlullah’› ça¤›rd› ve kabilesine karfl› daha fazla direnemeyece¤ini söyledi.Amcas›n›n kendisini art›k himaye etmeyece¤ini düflünen Hz. Peygamber, “Bu ifltenvazgeçmem için günefli sa¤ elime ay› da sol elime verseler ben bu davadan vazgeçmem.Allah bu dini üstün k›l›ncaya kadar çal›flaca¤›m veya bu u¤urda ölece¤im” fleklinde bircevap verdi. Bunun üzerine Ebu Tâlib ye¤enini, “Git istedi¤ini söyle, Allah’a andolsunki seni asla onlara teslim etmeyece¤im” sözleriyle teselli etti.

6. Toplum Önderi Hz. Muhammed

6.1. Mekke’de Hz. MuhammedHz. Muhammed, 20 Nisan 571 y›l›nda Arabistan yar›madas›n›n Mekke flehrinde

dünyaya gelmifltir. Babas›n›n ismi Abdullah, annesinin ad› Âmine’dir. Hz. Peygamberdo¤madan iki ay önce babas› vefat etmifltir. Hz. Muhammed’in dünyaya geldi¤i ortamher türlü ahlaks›zl›¤›n oldu¤u bir yerdi. ‹çki, kumar ve zina çok yayg›nd›. Baz› arapkabileleri k›z çocuklar›n› diri diri topra¤a gömüyordu. O zaman ki arap geleneklerinegöre yeni do¤an çocuklar daha sa¤l›kl› geliflmeleri ve saf bir dil ö¤renmeleri içinsütanneye verilirdi. Hz. Muhammed’de Halime isimli bir sütanneye verildi. Yaklafl›kdört y›l sonra sütannesi onu annesine teslim etti. Hz. Muhammed alt› yafllar›nda ikenannesiyle birlikte babas›n›n mezar›n› ziyarete gitti. Annesi dönerken yolda vefat etti.Peygamberimiz bundan sonra hayat›n› dedesi Abdulmuttalip’in gözetiminde sürdürdü.Dedesinin vefat›ndan sonra onu amcas› Ebu Talip himayesine alm›flt›r. Hz. MuhammedMekke’de ki insanlar aras›nda Emin lakab›yla tan›n›yordu. Çünkü o hayat› boyuncakimseyi aldatmam›fl, hiç kimseye yalan söylememiflti. Peygamberimiz do¤rulu¤u vedürüstlü¤ü sayesinde Mekkeli insanlar aras›nda bir yer edinmiflti. ‹nsanlar kendibafllar›na çözemedikleri sorunlar›nda onun yard›m›na ve adaletine güveniyorlard›. Buolaylardan biri Kâbe hakemli¤iydi. Kâbe uzun y›llar boyunca meydana gelen sellerley›pranm›flt›. Kabileler Kâbe’yi eski temellerine kadar y›k›p tamir etmeye karar verdiler.Bu tamirat esnas›nda Hacerulesvet’i hangi kabilenin yerine koyaca¤› konusunda ortayaç›kan s›k›nt› onun hâkemli¤iyle çözülmüfltü. Gençli¤inde amcas› ile Suriye’ye ticaretmaksad›yla gitmiflti. Ticaretteki dürüstlü¤ünü ve ününü duyan Hz. Hatice, kervanlar›n›ona emanet etmiflti. Hz. Muhammed yirmi befl yafl›nda iken Hz. Hatice ile evlenmifltir.Bu evlilikten dördü k›z, ikisi o¤lan alt› çocu¤u olmufltur. Çocuklar›n›n isimleri Kas›m,Zeynep, Rukiyye, Ümmü Gülsüm, Fat›ma ve Abdullah’t›r.

Siz Hz. Muhammed(sav)’in yerinde olsayd›n›z ne yapard›n›z? Niçin?


89

Hz. Muhammed, k›rk yafl›nda iken Nur Da¤›’n›n Hira Ma¤aras›’nda Cebrail Alaksuresinin ilk befl ayetini getirmifltir. Gelen ilk vahiy, yirmi üç sene devam edecek birsürecin habercisiydi. ‹lk gelen ayetlerden sonra bir süre vahiy kesildi. Yaklafl›k iki y›lsonra Hz. Muhammed’e gelen ayetler yak›nlar›n› Tevhid’e ça¤›rmas› gerekti¤inisöylüyordu. Hz. Muhammed’e ilk inananlar, han›m› Hz. Hatice, ye¤eni Hz. Ali,evlatl›¤› Hz. Zeyd bin Harise ve Hz. Ebu Bekir’dir. Mekke’de Hz. Muhammed ve onainananlar müflriklerin her türlü eziyetine ve iflkencesine maruz kalm›fllard›r. Hz. Muhammed bu bask›lardan dolay› Müslümanlar›n bir k›sm›n›n Habeflistan’a hicret(göç) etmesine izin verdi. Bir y›l sonra Müflrikler, korunmak amac›yla Mekke’nin birmahallesinde toplanan Müslümanlarla maddi-manevi bütün iliflkilerini kesmifller veonlar› boykot etmifllerdi. Boykot yaklafl›k üç sene sürdü.

Hz. Muhammed, mesaj›n› duyurmak için Taif’e gitti. Taifliler Peygamberimizitafllayarak onun ‹lahî Mesaj’›n› anlatmas›na imkân vermemifllerdir.

Peygamberli¤in onuncu y›l›nda Hz. Muhammed’in amcas› Ebu Talip ve efli Hz. Hatice vefat etti. Peygamberimizi üzen bu iki hadiseden dolay› bu y›la hüzün y›l›ad› verildi.

Hz. Muhammed, Mekke’de kurulan panay›rlarda Tevhid hakikatini anlatacakkimseler ar›yordu. Bu s›rada tan›flt›¤› Yesribli alt› kifli onu kendi flehirlerine davetettiler. Bu görüflmeye 1. Akabe biat› ad› verildi. Hz.Muhammed, Yesribli bu heyeti Hz. Mus’ab bin Umeyr ile birlikte yolcu etti. Gelecek y›l gene ayn› yerde buluflmaküzere sözlefltiler. Ertesi sene yetmifl iki kifli ile geldiler ve davetlerini yenilediler.Peygamberimize onu koruyacaklar›na dair söz verdiler. Müslümanlar Allah’›n izni ileMekke’deki s›k›nt› ve zulümlerden kurtulmak, ‹slam’› daha rahat tebli¤ edebilmek için622 y›l›nda Yesrib’e hicret ettiler. Mekke’den en son Hz. Muhammed ile birlikteHz. Ebu Bekir hicret etti.

6.2.Medine’de Hz. MuhammedHicretle Müslümanlar, dinlerini rahat bir flekilde yaflama ve di¤er insanlara

ulaflt›rma imkan›na kavufltular. Hz. Peygamber’in Yesrib(Medine-i Münevvere)’te ilkifli, Müslümanlar aras›nda bir kardefllik antlaflmas› yapmak oldu. Her MedineliMüslüman (ensar) ile bir Mekkeli Müslüman› (muhacir) kardefl yapt›. Daha sonray›llard›r aralar›nda düflmanl›k olan iki kabileyi (Evs ve Hazreç) bar›flt›rd›. MedineliYahudilerle bir anlaflma yapt›. Bu anlaflmaya “Medine Vesikas›” ad› verilir. BöyleceMedine’de toplumsal bar›fl› sa¤lam›fl oldu. Peygamberimiz Medine’de bir de mescidyapt›rd›. Buraya Mescidi nebevi –Peygamber mescidi- denildi. Bu mescidin yan›ndaPeygamberimizin ve efllerinin kald›¤› odalar ve “suffe” denilen bir yer infla edildi.Suffe’de fakir Müslümanlar kal›yor ve ilim tahsil ediyorlard›. Ayr›ca PeygamberimizMedine’de nüfus say›m› yapt›rd›.

Müflrikler, Medine’ye hicret eden Müslümanlar›n Mekke’deki mallar›n› satmakiçin fiam’a bir kervan gönderdiler. Müslümanlar mallar›n› geri alabilmek için kervan›n


90

önünü kesmek istediler. Müslümanlar›n Medine’den kervan›n önünü kesmek içinç›kt›¤›n› haber alan müflrikler bir ordu haz›rlad›lar. ‹ki ordu Bedir kuyular›ndakarfl›laflt›. Üç yüz kiflilik Müslüman ordusu Allah’›n izniyle bin kiflilik müflrik ordusunuma¤lup etti (624). Ertesi y›l müflrikler Bedir’in öcünü alabilmek için yeni bir orduhaz›rlad›. Hz. Muhammed durumu arkadafllar›yla(sahabelerle) ifltiflare etti. Bugörüflmede Peygamberimiz savunma savafl›ndan yana olmas›na ra¤men ço¤unlukmeydan muharebesinden taraf olunca o da buna uydu. Uhud da¤›n›n eteklerinde ikiordu karfl›laflt›. Savafl›n bafl›nda Müslümanlar üstün gelmifl, sonradan müflrikler geriçekilmeye bafllay›nca Hz. Peygamber’in ordunun arkas›ndaki geçide yerlefltirdi¤iokçular›n ço¤unlu¤u yerlerini terk etmesiyle Halid bin Velid kumandas›ndaki atl›larMüslümanlara arkadan hücum etti. Böylece Müslümanlar iki hücum aras›nda kald› vebir bozgun yaflayarak yenilir gibi oldular (625). Ertesi gün Hz. Muhammed orduyutoplayarak müflrikleri takip etmifltir. Böylece müflriklere göz da¤› verilmifl oldu. UhudSavafl›’ndan iki sene sonra Medineli Yahudilerin teflvikiyle Mekkeliler büyük bir orduhaz›rlad›. Durumu haber alan Hz. Muhammed, bir meclis toplad›. Selman-› Farisi’ninflehrin etraf›na hendek kazma teklifi mecliste kabul edildi. Yaklafl›k bir ay süren birkuflatmadan sonra müflrikler çekilmek zorunda kald›. Hicretin alt›nc› y›l›nda Hz. Peygamber ashab›yla birlikte Mekke’yi ve Kabe’yi ziyaret için yola ç›kt›lar. Bunuhaber alan müflrikler Müslümanlar›n Mekke’ye girmelerine izin vermediler.

Hudeybiye’de bir bar›fl antlaflmas› yapt›lar. Bu antlaflmaya göre; 1- Müslümanlar müflriklerle on y›l süreyle savaflmayacaklar, birbirlerine

sald›rmayacaklard›.2- Müslümanlar bu y›l Kabe’yi ziyaretten vazgeçerek geri dönecekler, ancak gelecek

y›l umre yapacaklar, müflriklerin boflaltaca¤› Mekke’de üç gün kalacaklar ve yanlar›nda yolcu k›l›çlar›ndan baflka silah tafl›mayacaklard›.

3- Mekke’den birisi Müslüman olarak Medine’ye s›¤›nd›¤› zaman iade edilecek; fakat Medine’den Mekke’ye s›¤›nanlar iade edilmeyecekti.

Resim 5.1: Mescidi Nebevi


91

4- Arap kabileleri istedikleri tarafla anlaflma yapmakta serbest olacaklard›.

Görünüflte Müslümanlar›n aleyhine gibi san›lan bir anlaflma olmas›na ra¤menbar›fl her zaman inananlar›n lehine olmufltur. Hz. Peygamber bu antlaflmadan sonraBizans ve Sâsânî imparatorlar› baflta olmak üzere civar ülke yöneticilerine ve kabilereislerine elçiler ve ‹slam’a davet mektuplar› gönderdi. Müflrikler antlaflma hükümlerineuymayarak antlaflmay› bozdular. Hz. Muhammed hicretin 8. Y›l›nda Mekke’yifethetmek için haz›rl›klara bafllad›. Yaklafl›k on iki bin kiflilik bir orduyla Mekkefethedildi. Fetih s›ras›nda münferit bir iki olay›n d›fl›nda çat›flma olmad›. Fetih s›ras›ndaPeygamberimiz “Her kim Ebû Süfyan’›n evine girerse, emniyettedir. Her kim kendievinde kal›rsa, emniyettedir. Her kim Harem-i fierîf’e girerse, emniyettedir.” buyurarakherkesin güvende oldu¤unu duyurdu. Kendisini Mekke’den ç›kmaya zorlayanlara karfl›engin merhameti ve hoflgörüsüyle muamele etti.

Hz. Muhammed, Medine’ye döndükten bir y›l sonra hac vazifesini yapmak içinMekke’ye do¤ru yola ç›kt›. Bu hac Peygamberimizin son hacc› oldu¤u için “VedaHacc›” diye an›l›r. Peygamberimiz Arafat’ta yaklafl›k yüz bin Müslüman’a seslenmifltir.Bu hutbe de “Veda Hutbesi” olarak an›l›r. Veda Hutbesi’nde Peygamberimiz Allah’›nbirli¤ini vurgulayarak, adaletin öneminden, insanlar›n birbirleri üzerindeki haklar›ndan,kad›nlara eziyet edilmemesi gerekti¤inden, insanlar›n eflit oldu¤undan ve insanlar›nyapt›klar›ndan ahiret günü hesaba çekilece¤inden bahsetmiflti.

Hz. Peygamber 632 y›l›nda Medine’de vefat etti. Naafl› Mescidinebevi’ye defnedildi.

7. Kur’an’›n Diliyle Hz. MuhammedAllah’›n bütün insanlara rahmet olarak gönderdi¤i son peygamber Hz.

M u h a m m e d ’ d i r. ‹slam’› do¤ru olarak anlamam›z için Peygamberimizi tan›mam›z g e r e k i r.Kur’an’da Peygamberimiz için “Andolsun ki, Resulullah sizin için, Allah’a ve ahiretgününe kavuflmay› umanlar ve Allah’› çok zikredenler için güzel bir örnektir.” (Ahzâbsuresi 21. ayet.) buyrularak onu örnek almam›z istenir. Peygamberimize uymakAllah’›n aff›na ve rahmetine mazhar olmak için güzel bir sebeptir. Kur’an’da bukonuyla ilgili olarak flöyle buyrulur: “(Resulüm!) De ki: E¤er Allah’› seviyorsan›z banauyunuz ki Allah da sizi sevsin ve günahlar›n›z› ba¤›fllas›n. Allah son derece ba¤›fllay›c›ve esirgeyicidir...” (Âl-i ‹mrân suresi 31. ayet.)

Ayr›ca Kur’an’da Peygamberimizin “Yüce bir ahlâk sahibi oldu¤u” (Kalem suresi,4. ayet), “müminlere karfl› flefkatli ve merhametli oldu¤u” (Tevbe suresi, 128. ayet),“nazik ve yumuflak kalpli oldu¤u” (Âl-i ‹mran suresi, 159. ayet) ifade edilmifltir.

‹stiklâl Marfl›’n›n flairi M.Akif Ersoy Hz. Muhammed hakk›nda; “Medyun ona cemiyeti, medyun ona ferdi. Medyundur o masuma bütün bir befleriyet.” diyerek insanl›¤›n ona olan ihtiyac›n›

dile getiriyor.

➠


92

❂

Kur’an’da “Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik.” (Enbiyâ suresi 107. ayet.)buyrularak Peygamberimizin bütün varl›k âlemi için bir rahmet oldu¤u ifadeedilmektedir. Vefat›ndan sonra Hz. Ayfle’ye Peygamberimizin ahlak› soruldu¤unda“Onun ahlak› Kur’an’d›.” diye cevap vermifltir. Bu sebeple Peygamberimizi do¤ru birflekilde tan›mam›z› ve örnek almam›z› sa¤layacak en önemli kaynak Kur’an’d›r.

Kur’an’da “…O Allah’›n Resulü ve peygamberlerin sonuncusudur…” (Ahzâbsuresi 40. ayet.) buyrularak onun Allah’›n elçisi ve son peygamber oldu¤una vurguyap›l›r. Hz. Muhammed insanlara varl›¤›n hakikatini ö¤reten, onlar› kötülüklerden uzakdurmalar› konusunda uyaran, yapt›klar›ndan ahirette hesap vereceklerini hat›rlatan veAllah’›n emirlerine uygun hayat yaflayanlar› cennetle müjdeleyen bir peygamberdir.Kur’an’da “Biz seni bütün insanlara müjdeleyici ve uyar›c› olarak gönderdik…”(Sebe suresi 28. ayet.) buyrulmaktad›r.

Peygamberimiz bir resul olarak Allah’tan ald›¤› vahiyleri insanlara bildirmeklesorumludur. Kur’an’da “Ey Resul! Rabbinden sana indirileni tebli¤ et. E¤er bunuyapmazsan peygamberlik görevini yapmam›fl olursun…” (Mâide suresi 67. ayet.),“Sana düflen apaç›k bir tebli¤dir. ” (Nahl suresi 82. ayet.) buyrulmaktad›r. Hz.Muhammed, ald›¤› vahiyleri insanlara aç›klam›fl, yaflayarak bu hakikatleri göstermifl veinsanlara örnek olmufltur. Bu konuyla ilgili olarak Kur’an’da “…‹nsanlara kendilerineindirileni aç›klaman için ve düflünüp anlas›nlar diye sana da bu Kur’an’› indirdik.”(Nahl suresi 44. ayet.) buyrulmaktad›r.

8. Hz. Muhammed’in Örnekli¤i: SünnetSünnet sözlükte yol, âdet, gidiflat, huy, karakter, mizaç, hâl, tav›r ve davran›fl

anlamlar›na gelmektedir. Terim olarak sünnet Peygamberimizin söz, davran›fl vetakrirleridir. Hz. Peygamber’in sözlerine kavlî sünnet, davran›fllar›na fiilî sünnet,yan›nda söylenen sözleri ve yap›lan davran›fllar› yasaklamamas› veya onaylamas›na isetakrirî sünnet denir.

Sünnet, ‹slam’›n Kur’an’dan sonra gelen ikinci ana kayna¤›d›r. Kur’ a n ’ d a“Allah’a ve Peygambere itaat edin ki merhamet olunas›n›z.” (Âli-‹mrân suresi 132.ayet.), “Kim Peygambere itaat ederse Allah’a itaat etmifl olur...” (Nisâ suresi 80. ayet.)buyrulmufltur. Peygamberimiz de Veda Hutbe’sinde “Size iki emanet b › r a k › y o r u m .Bunlara sar›ld›¤›n›z sürece sap›kl›¤a düflmezsiniz. Bu iki emanet, Kur’an-› Kerim vesünnetimdir.” buyurarak sünnetin önemine dikkat çekmifltir. Kur’an’da kapal› olanhükümlerin aç›klamas› ve Kur’an’da hakk›nda hüküm bulunmayan konular içinsünnete ihtiyaç vard›r. Mesela Kur’an’da namaz›n k›l›nmas› emredilmektedir. Fakatnas›l k›l›naca¤› Kur’an’da izah edilmemektedir. Peygamberimiz hangi namaz›n kaçrekat ve nas›l k›l›naca¤›n› göstermifltir. Bir hadislerinde “ben nas›l namaz k›l›yorsamsiz de öyle k›l›n.” buyurmufltur. Abdestin al›n›fl› hakk›nda Kur’an’da temel kaideleraç›klanm›flt›r. Peygamberimiz de abdestin al›n›fl›n› göstererek anlatm›flt›r. Helali haram›belirlemede Kur’ân’la sahih sünnet aras›nda fark yoktur. Kur’an’da “… o Peygamberonlara iyili¤i emreder, onlar› kötülükten men eder, onlara temiz fleyleri helal, pis fleyleri


93

haram k›lar ...” (A’râf suresi 157. ayet.) buyrulmaktad›r. Ancak emir ve yasaklar›nb a ¤ l a y › c › l ›¤› konusunda sünnetin tamam› ayn› de¤ildir. Hz. Peygamber’ i nuygulamalar› aras›nda ba¤lay›c›l›k aç›s›ndan farz, vacip, haram ve mekruh olanlaroldu¤u gibi müstehab, mendub ve mübah derecesinde olanlar da vard›r.Peygamberimizin dini bir hüküm ifade etsin veya etmesin bütün söz, fiil ve hayat›nadair bilgilerine sünnet ad› verilmifltir. Bu aç›dan Peygamberimizin baz› davran›fllar›n›ndinen bir ba¤lay›c›l›¤› yoktur. Fakat yapt›¤›m›z zaman hayat›m›z› güzellefltirend a v r a n › fl l a r d › r. Mesela güzel koku sürmek, sürekli abdestli bulunmak, sakal b›rakmak vb.

Sonuç olarak Kur’an bizden Peygamberimizi taklit etmemizi de¤il, örnekalmam›z› istemektedir.


94

ÖZETPeygamber haber getiren anlam›na gelmektedir. Kavram olarak Allah taraf›ndan

gönderilen ve insanlara onun emir-yasaklar›n› aç›klamakla görevli olan elçi demektir.P e y g a m b e r l e r, insanlara ak›lla bilinemeyecek hususlarda rehberlik yapm›fllard›r.Peygamberlik Allah vergisidir ve çal›flmakla elde edilemez. Allah peygamberlerinbaz›lar›n› yeni bir fleriat ve kitapla göndermifltir. Bu peygamberlere resul denilmifltir.fieriat, dinde ki kurallard›r. Kendinden önce gelen resulun fleriat›n› uygulamakla görevlipeygamberlere nebi denir. Nebilere kitap veya suhuf verilmemifltir.

Allah, yarat›l›fl amac›n› bildirmek ve kendini tan›tmak için insanlara peygamberlerg ö n d e r m i fl t i r. ‹nsanlar› bafl›bofl ve yaln›z b›rakmam›flt›r. Peygamberler insanlaraAllah’tan ald›klar› vahiyleri ulaflt›rm›fllar ve bu bilgileri yaflayarak onlara örneko l m u fl l a r d › r. ‹nsanlara Rab’lerine nas›l ibadet edeceklerini, bu dünyaya niçingeldiklerini ö¤retmifllerdir. Peygamberler, insanlara dünyan›n de¤erini ahiretink›ymetini ö¤retmifllerdir.

Allah, insan› yoktan var etmifl ve onlar için kendi içlerinden kendileri gibi birinsan› peygamberler olarak seçmifltir. ‹nsan oldu¤u için peygamberler örnek almakkolay olmufltur. Peygamberler birer insan olsalar da onlar Allah taraf›ndan seçilmiflkimselerdir. Peygamberlerin ortak özelliklerini flöyle s›ralayabiliriz: S›dk (do¤ru sözlüolma), emanet (güvenilir olma), fetanet (üstün bir zekâya sahip olma), ismet (günahifllemekten korunma) ve tebli¤ (emrolunduklar› dini hükümleri tüm insanlara oldu¤ugibi bildirme).

Hz. Muhammed, Hz. Âdem’le bafllayan peygamberlik müessesesinin son veevrensel temsilcisidir. Bütün peygamberler Allah’›n varl›¤›n› ve birli¤inigönderildikleri toplumlara duyurmak için çaba sarf etmifller. Peygamberimiz de tevhidianlatmak için hakaretlere maruz kalm›fl, tafllanm›fl, yollar›na dikenler at›lm›fl, do¤du¤uflehri terk etmek zorunda kalm›flt›r. Fakat davas›ndan vazgeçmemifl her ortamdaAllah’›n birli¤ini anlatmaya çal›flm›flt›r.

Hz. Muhammed, 20 Nisan 571 y›l›nda Arabistan yar›madas›n›n Mekke flehrindedünyaya gelmifltir. Babas›n›n ismi Abdullah, annesinin ad› Âmine’dir. Hz. Peygamberdo¤madan iki ay önce babas› vefat etmifltir. Hz. Muhammed’in dünyaya geldi¤i ortamher türlü ahlaks›zl›¤›n oldu¤u bir yerdi. ‹çki, kumar ve zina çok yayg›nd›. Baz› arapkabileleri k›z çocuklar›n› diri diri topra¤a gömüyordu. O zaman ki arap geleneklerinegöre yeni do¤an çocuklar daha sa¤l›kl› geliflmeleri ve saf bir dil ö¤renmeleri içinsütanneye verilirdi. Hz. Muhammed’de Halime isimli bir sütanneye verildi. Yaklafl›kdört y›l sonra sütannesi onu annesine teslim etti. Hz. Muhammed alt› yafllar›nda ikenannesiyle birlikte babas›n›n mezar›n› ziyarete gitti. Annesi dönerken yolda vefat etti.Peygamberimiz bundan sonra hayat›n› dedesi Abdulmuttalip ile sürdürdü. Dedesininvefat›ndan sonra onu amcas› Ebu Talip himayesine alm›flt›r. Hz. Muhammed veMekke’de ki insanlar aras›nda Emin lakab›yla tan›n›yordu. Çünkü o hayat› boyunca


95

kimseyi aldatmam›fl, hiç kimseye yalan söylememiflti. Peygamberimiz do¤rulu¤u vedürüstlü¤ü sayesinde Mekkeli insanlar aras›nda bir yer edinmiflti. Insanlar kendibafllar›na çözemedikleri sorunlar›nda onun yard›m›na ve adaletine güveniyorlard›. Buolaylardan biri Kabe hakemli¤iydi. Hz. Muhammed yirmi befl yafl›nda iken Hz. Haticeile evlenmifltir.

Hz. Muhammed, k›rk yafl›nda iken Nur Da¤›’n›n Hira Ma¤aras›’nda Cebrail(as)Alak suresinin ilk befl ayetini getirmifltir. Hz. Muhammed’e gelen ayetler yak›nlar›n›Allah’›n birli¤ine ça¤›rmas› gerekti¤ini söylüyordu. Hz. Muhammed’de ‹slam’› enyak›n›ndaki kimselere anlatt›. Ona ilk inananlar, han›m› Hz. Hatice, ye¤eni Hz. Ali,evlatl›¤› Hz. Zeyd bin Harise ve Hz. Ebu Bekir’dir. Mekke’de Hz. Muhammed ve onainananlar müflriklerin her türlü eziyetine ve iflkencesine maruz kalm›fllard›r. Hz.Muhammed bu bask›lardan dolay› Müslümanlar›n bir k›sm›n›n Habeflistan’ahicret(göç) etmesine izin verdi. Bir y›l sonra Müflrikler, korunmak amac›yla Mekke’ninbir mahallesinde toplanan Müslümanlarla maddi-manevi bütün iliflkilerini kesmifller veonlar› boykot etmifllerdi. Boykot yaklafl›k üç sene sürdü.

Hz. Muhammed, mesaj›n› duyurmak için Taif’e gitti. Taifliler Peygamberimizitafllayarak onun ‹lahî Mesaj’›n› anlatmas›na imkân vermemifllerdir.

Hz. Muhammed, Mekke’de kurulan panay›rlarda Yesribli alt› kifli onu kendiflehirlerine davet ettiler. Bu görüflmeye 1. Akabe biat› ad› verildi. Ertesi sene yetmifl ikikifli ile geldiler ve davetlerini yenilediler. Peygamberimize onu koruyacaklar›na dairsöz verdiler. Müslümanlar Allah’›n izni ile Mekke’deki s›k›nt› ve zulümlerdenkurtulmak, ‹slam’› daha rahat insanlara anlatabilmek için 622 y›l›nda Yesrib’e hicretettiler. Mekke’den en son Hz. Muhammed’de Hz. Ebu Bekir’le hicret etti.

Hicretle Müslümanlar, dinlerini rahat bir flekilde yaflama ve di¤er insanlaraulaflt›rma imkan›na kavufltular. Hz. Peygamber’in Yesrib ilk ifli, Müslümanlar aras›ndabir kardefllik antlaflmas› yapmak oldu. Her Medineli Müslüman (ensar) ile bir MekkeliMüslüman (muhacir) kardefl oldu. Daha sonra y›llard›r aralar›nda düflmanl›k olan ikikabileyi (Evs ve Hazreç) bar›flt›rd›. Medineli Yahudilerle bir anlaflma yapt›. Buanlaflmaya “Medine Vesikas›” ad› verilir. Böylece Medine’de toplumsal bar›fl› sa¤lam›floldu. Peygamberimiz Medine’de bir de mescid yapt›rd›. Ayr›ca PeygamberimizMedine’de nüfus say›m› yapt›rd›.

Müflrikler ve Müslümanlar Bedir kuyular›nda karfl›laflt›. Üç yüz kiflilik Müslümanordusu Allah’›n izniyle bin kiflilik müflrik ordusunu ma¤lup etti. Ertesi y›l müflriklerBedir’in öcünü alabilmek için yeni bir ordu haz›rlad›. Uhud da¤›n›n eteklerinde ikiordu karfl›laflt›. Savafl›n bafl›nda Müslümanlar üstün gelmifl, sonradan müflrikler geriçekilmeye bafllay›nca Hz. Peygamber’in ordunun arkas›ndaki geçide yerlefltirdi¤iokçular›n ço¤unlu¤u yerlerini terk etmesiyle Halid bin Velid kumandas›ndaki atl›larMüslümanlara arkadan hücum etti. Böylece Müslümanlar iki hücum aras›nda kald› vebir bozgun yaflayarak yenilir gibi oldular. Ertesi gün Hz. Muhammed orduyu toplayarak


96

müflrikleri takip etmifltir. Böylece müflriklere gözda¤› verilmifl oldu. Uhud Savafl›’ndaniki sene sonra Medineli Yahudilerin teflvikiyle Mekkeliler büyük bir ordu haz›rlad›.Medine’nin etraf›na hendek kaz›ld›. Yaklafl›k bir ay süren bir kuflatmadan sonramüflrikler çekilmek zorunda kald›. Hicretin alt›nc› y›l›nda Hz. Peygamber ashab›ylabirlikte Mekke’yi ve Kâbe’yi ziyaret için yola ç›kt›lar. Bunu haber alan müflriklerMüslümanlar›n Mekke’ye girmelerine izin vermediler. Hudeybiye’de bir bar›flantlaflmas› yapt›lar. Zahiren Müslümanlar›n aleyhine gibi san›lan bir anlaflma olmas›nara¤men bar›fl her zaman inananlar›n lehine olmufltur. Hz. Peygamber bu antlaflmadansonra Bizans ve Sâsânî imparatorlar› baflta olmak üzere civar ülke yöneticilerine vekabile reislerine elçiler ve ‹slam’a davet mektuplar› gönderdi. Müflrikler antlaflmahükümlerine uymayarak antlaflmay› bozdular. Hz. Muhammed hicretin 8. Y›l›ndaMekke’yi fethetmek için haz›rl›klara bafllad›. Yaklafl›k on iki bin kiflilik bir orduylaMekke’yi fethedildi. Fetih s›ras›nda münferit bir iki olay›n d›fl›nda çat›flma olmad›.Fetih s›ras›nda Peygamberimiz herkesin güvende oldu¤unu duyurdu.

Hz. Muhammed, Medine’ye döndükten bir y›l sonra hac vazifesini yapmak içinMekke’ye do¤ru yola ç›kt›. Bu hac Peygamberimizin son hacc› oldu¤u için “VedaHacc›” diye an›l›r. Peygamberimiz Arafat’ta yaklafl›k yüz bin Müslüman’a seslenmifltir.Bu hutbe de Veda Hutbesi” olarak an›l›r.

Hz. Peygamber 632 y›l›nda Medine’de vefat etti. Naafl› Mescidinebevi’yedefnedildi.

Kur’an Peygamberimizi en güzel örnek olarak tan›t›r. Peygamberimize uymak,Allah’›n aff›na ve rahmetine mazhar olmak için güzel bir sebeptir. Peygamberimizbütün varl›k âlemi için bir rahmettir. O, Allah’›n elçisi ve son peygamberidir.Peygamberimiz bir resul olarak A l l a h ’tan ald›¤› vahiyleri insanlara bildirmeklesorumludur. Hz. Muhammed, ald›¤› vahiyleri insanlara aç›klam›fl, yaflayarak buhakikatleri göstermifl ve insanlara örnek olmufltur.

Sünnet, ‹slam’›n Kur’an’dan sonra gelen ikinci ana kayna¤›d›r. Kur’an’da kapal›olan hükümlerin aç›klamas› ve Kur’ân’da hakk›nda hüküm bulunmayan konular içinsünnete bak›l›r. Mesela Kur’an’da namaz›n k›l›nmas› emredilmektedir. Fakat nas›lk›l›naca¤› Kur’an’da izah edilmemektedir. Helali haram› belirlemede Kur’ân’la sahihsünnet aras›nda fark yoktur. Ancak ba¤lay›c›l›k konusunda sünnetin tamam› ayn›de¤ildir. Hz. Peygamber’in uygulamalar› aras›nda ba¤lay›c›l›k aç›s›ndan farz, vacip,haram ve mekruh olanlar oldu¤u gibi müstehab, mendub ve mübah derecesinde olanlarda vard›r. Peygamberimizin yaflay›fl›na da sünnet denir.


97

TEST V

1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi

A. Nebi, kendinden önce gönderilen resulun fleriat›n› uygulayan peygamberdir.B. Peygamber, Allah taraf›ndan gönderilen ve insanlara onun emir-yasaklar›n›

aç›klamakla görevli olan elçidir.C. Resul, kendine yeni bir fleriat ve kitap verilen peygamberdir.D. Peygamberlik çal›flarak elde edilebilir.

2. “E¤er yeryüzünde gezip dolaflan melekler olsayd›, elbette onlara gökten peygamber olarak melek gönderirdik.” (‹srâ suresi 95. ayet.)

Yukar›daki ayet mealinin konusu nedir?

A. Meleklerin varl›¤›na iman›n gereklili¤iB. Peygamberlerin gönderilme nedenleri C. Peygamberlerin insanlardan seçilmifl olmas›n›n nedeniD. Yeryüzünde gezen meleklerin oldu¤u

3. Afla¤›daki özelliklerden hangisi peygamberlerin ortak s›fatlar›ndan ?

A. EmanetB. Hükümdarl›kC. S›dkD. Fetanet

4. Afla¤›daki olaylar›n hangisi Peygamberimiz Mekke’de iken meydana gelmifltir?

A. Hz. Hatice’nin vefat›B. Kuba Camii’nin yap›lmas›C. Kardefllik antlaflmas›D. Mescid-i Nebi’nin yap›lmas›

5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi hicretin sebeplerinden biri de¤ildir?

A. Müflriklerin eziyet ve bask›lar›ndan kurtulmak içinB. ‹slam’› yaymak için uygun bir ortam oluflturmakC. ‹slam’› rahat bir flekilde yaflamak içinD. ‹slam devleti kurmak için

.


98

6. Afla¤›daki ayet meallerinden hangisi Peygamberimizin örnekli¤i ile ilgilidir?

A. “…‹nsanlara kendilerine indirileni aç›klaman için ve düflünüp anlas›nlar diye sana da bu Kur’an’› indirdik.” (Nahl suresi 44. ayet.)

B. “… o Peygamber onlara iyili¤i emreder, onlar› kötülükten men eder, onlara temiz fleyleri helal, pis fleyleri haram k›lar ...” (A’râf suresi 157. ayet.)

C. “…O Allah’›n Resulü ve peygamberlerin sonuncusudur…” (Ahzâb suresi 40. ayet.)D. “Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik.” (Enbiyâ suresi 107. ayet.)


99

KONULAR

1. Ahlâk Kavram›

2. ‹slam Ahlâk›n›n Kayna¤›: Kur’an ve Sünnet

3. ‹slam’›n Öngördü¤ü Baz› Temel Ahlâk ‹lkeleri

3.1. Do¤ruluk ve Adalet

3.2. ‹yilik Etmek

3.3. Cömertlik

3.4. Merhamet

3.5. Sevgi ve Sayg›

3.6. Bar›fl ve Hoflgörü

4. Ahlâki Görevlerimiz

4.1. Ana Baba ve Akrabalar›m›za Karfl› Görevlerimiz

4.2. Komflular›m›za ve Topluma Karfl› Görevlerimiz

4.3. Vatana Karfl› Görevlerimiz

5. ‹slam Ahlâk›na Ayk›r› Davran›fllar

5.1. Yalan, G›ybet ve ‹ftira

5.2. Hile Yapmak ve Doland›r›c›l›k

5.3. Kötü Zanda Bulunmak

5.4. Baflkas›n›n Özel Hayat›n› Araflt›rmak

5.5. Baflkalar›yla Alay Etmek

5.6. Kibir ve Haset

5.7. ‹çki ve Kumar

5.8. H›rs›zl›k ve Rüflvet

ÜN‹TE VI


100

* Öncelikle ders notlar›n›z› okurken önemli terim ve kavramlar›n alt›n› çizin. Bunlar›defterinize anlayarak yaz›n.

* ‹lgili bölümü kitaptan da takip edin, kitab›n ders notlar›yla bütünlü¤ünü kurun.* Ünitenin sorular›n kendi bafl›n›za çözmeye çal›fl›n, zorland›¤›n›z sorularda ders

notlar›n›za tekrar bak›n.

Bu ünite ile; * ‹slam ahlâk›n›n neyi ifade etti¤ini bilecek* ‹slam ahlâk›n›n kayna¤›n›n Kur’an ve sünnet oldu¤unu ö¤renecek* Temel ahlâk ilkelerine ayet ve hadislerden örnekler verecek* K u r’an’›n ö¤ütleri ve Hz. Muhammed’in örnekli¤i ›fl›¤›nda temel ahlâki görevlerin

bilincinde olacak* ‹slam ahlâk›na ayk›r› davran›fllar›n zararlar›n›n bilincine varacak* Güzel ahlâkl› olman›n insan hayat›ndaki olumlu etkilerini fark ederek kendi

davran›fllar›n›z› de¤erlendireceksiniz.

BU ÜN‹TEDE NELER Ö⁄RENECE⁄‹Z?+

NASIL ÇALIfiMALIYIZ? -


101

ÜN‹TE VI

1. Ahlâk Kavram›Ahlâk kelimesi Arapça hulk kelimesinin ço¤uludur. Kelime olarak huylar, mizaçlar ve

karakterler vb. anlamlara gelir. Kavram olarak insan›n yarat›l›fl›ndan gelen özellikleriile çevrenin etkisi ve e¤itimle oluflturdu¤u davran›fllard›r. Ahlâk, insan›n kendi hüriradesiyle yapt›¤› davran›fllar fleklinde tarif edilebilir. ‹nsan toplumsal bir varl›koldu¤undan onun ahlâki yap›s› beraber yaflad›¤› di¤er insanlar› da ilgilendirmektedir.Ahlâk, iyi ve kötüyü inceleyen bilim dal›d›r. Ahlâk›n konusu insan›n iyi ve kötü bütündavran›fllar›d›r. ‹yi ve güzel davran›fl sahibi olan biri ahlâkl› olarak adland›r›l›r.Peygamberimiz “‹nsanlar›n en hay›rl›s› ahlâk› güzel oland›r.” buyurmufltur. Kötüdavran›fl sahibi biri ise ahlâks›z veya kötü ahlâkl› diye adland›r›l›r.

Ahlâk kavram› üç farkl› anlama gelmektedir:

1. Genel bir hayat tarz›n› ifade eder. Mesela ‹slam ahlâk› veya Hristiyan ahlâk› vb.2. Bir grup davran›fl kural›na iflaret eder. Mesela ifl ahlâk› veya ticaret ahlâk› vb.3 . Davran›fl kurallar› veya hayat tarzlar› üzerine yap›lan zihinsel bir faaliyeti ifade eder.

Bu durumda ahlâk, felsefenin özel bir kolu olan ahlâk felsefesi (etik) anlam›nagelir (Ayet ve Hadislerin Ifl›¤›nda ‹nsan ve Ahlâk, Recep KILIÇ, Ankara 1995, s. 4-5).

2. ‹slam Ahlâk›n›n Kayna¤›: Kur’an ve Sünnet ‹slam insanlar›n dünya ve ahirette mutlulu¤unu amaçlayan bir dindir. ‹nsan›n bu

dünyada mutlu ve huzurlu bir hayat sürmesi ahlâken olgunlu¤a ulaflm›fl bir toplumlamümkündür. Çünkü insan, topluma ihtiyac› olan bir varl›kt›r.

‹slam ahlâk›n›n en önemli kaynaklar› Kur’an ve sünnettir. Kur’an ‹slam ahlâk›n›nnazariyesi ise sünnette onun uygulamas›d›r. Peygamberimiz bir hadislerinde “Bengüzel ahlâk› tamamlamak için gönderildim” buyurarak gönderilifl gayesinin güzelahlâk› yaflamak ve anlatmak oldu¤unu beyan etmifltir. Hz. Ayfle Hz.Muhammed(sav)’inahlâk›n› soranlara flöyle cevap vermiflti: “ Siz hiç Kur’an okumuyor musunuz? Onunahlâk› Kur’an’d›.” Peygamberimiz Kur’an’daki ilkeleri yaflayarak insanlar için güzelahlâk örne¤i olmufltur.

Allah “‹flte bu Kur’an, indirdi¤imiz feyz kayna¤› bir kitapt›r. Art›k buna uyun vekötülüklerden kaç›n›n. Böylece esirgenmifl olursunuz.” (En’am suresi 155. ayet.) buyurarakKur’an’da bulunan ahlâki kurallara uyman›n öneminden bahsetmektedir. Kur’an’daemredilen ibadetler de insan›n güzel ahlâkl› olmas›na katk› sa¤lamaktad›r. Yüce Allah“...muhakkak ki namaz, hayas›zl›ktan ve kötülükten al›koyar.” ( Ankebut suresi 45.ayet.) buyurmaktad›r. ‹nsan›n hayat›n›n her aflamas›nda güzel bir ahlâka sahip olmas›Allah’›n r›zas›n› kazanmas›na yard›mc› olur.

❂

❂

fiudur cihanda benim en be¤endi¤im meslekSözüm odun gibi olsun do¤ru olsun tek

M. Akif ERSOY


102

3. ‹slam’›n Öngördü¤ü Baz› Temel Ahlâk ‹lkeleri3.1. Do¤ruluk ve Adalet

Do¤ruluk, kiflinin sözlerinin, düflüncesinin ve davran›fllar›n›n gerçe¤e, Allah’›nemirlerine uygun olmas›d›r. Do¤ruluk Müslüman için en önemli erdemlerdendir. BirMüslüman›n do¤ruluktan ayr›lmamas› gerekir. Do¤ruluk içte ve d›flta istikamet sahibiolmak demektir. Bir kimse, her gün bir baflka konuflur veya davran›rsa, hiç kimse onaitibar etmez, sözünü ciddiye almaz. Etraf›na ne güven ne de emniyet telkin eder.Peygamberimiz “Müslüman insanlar›n elinden ve dilinden emin oldu¤u kimsedir.”b u y u r m u fl t u r. Kur’an’da “...emredildi¤in gibi do¤ru ol...” (Hûd suresi 112. ayet.) buyrularakinsanlar›n hayatlar›nda do¤rulu¤u ilke edinmelerini istemifltir. Peygamberimiz birhadisinde “Do¤ruluk insan› iyili¤e götürür; iyilik de cennete götürür. Kifli do¤ru söyleye söyleye Allah kat›nda do¤rulardan yaz›l›r...” buyurarak do¤rulu¤un öneminedikkat çekmektedir.

Yalan söylemek, Müslümana yak›flmayan bir davran›flt›r. Sözde do¤ruluk, insanlararas›nda sevginin kayna¤›d›r. Davran›fllardaki do¤ruluk ve dürüstlük de son dereceönemlidir. Kur’an’da “Ey iman edenler! Allah’tan sak›n›n ve do¤rularla beraber olun.”(Tevbe suresi 119. ayet.) buyrularak do¤rularla beraber olmam›z istenmektedir.

Do¤rulukla ilgili önemli bir kavramda adalettir. Adalet hak sahibine hakk›n› vermek,haks›zlar› cezaland›rmak, her fleyin olmas› gerekti¤i yerde durmas› anlamlar›nagelmektedir. Kur’an’da “Allah, adaletli olman›z›, iyi davranmay› ve akrabaya yard›metmeyi emreder...O, düflünüp tutas›n›z diye size ö¤üt verir.” (Nahl suresi 90. ayet.)b u y r u l m a k t a d › r. Allah, Kur’an’da yak›nlar›m›z›n aleyhinde de olsa do¤ruluktan ve adalettenayr›lmamam›z› emretmektedir. Kur’an’da “Ey iman edenler, kendiniz, anne-baban›z veyak›nlar›n›z aleyhine bile olsa, Allah için flahidler olarak adaleti ayakta tutun. (Onlar)ister zengin olsun, ister fakir olsun; çünkü Allah onlara daha yak›nd›r. Öyleyse adalettendönüp hevan›za uymay›n. E¤er dilinizi e¤ip büker (sözü geveler) ya da yüz çevirirseniz,flüphesiz Allah, yapt›klar›n›zdan haberi oland›r.” (Nisâ suresi 135. ayet.), “Ey imanedenler! Allah için hakk› ayakta tutan, adaletle flahitlik eden kimseler olun...” (Mâidesuresi 8. ayet.) buyrulmaktad›r.

Adalet herkese hak etti¤ini vermektir, yani hak edeni ödüllendirmek suçluyu dacezaland›rmakt›r. Adaletin z›tt› zulümdür. En büyük zulümde Allah’›n var ve biroldu¤unu inkard›r. Kur’an’da “ fiirk, en büyük zulümdür” (Lokman suresi, 13. ayet.)buyrulmaktad›r. Çünkü flirk kainatta Allah’›n varl›¤›n› reddir. Oysa kainatta her fleytevhid’i göstermektedir.

Cümleler do¤rudur sen do¤ru isen, Do¤ruluk bulunmaz sen e¤ri isen. Yunus Emre


103

‹nsana sadâkat yak›fl›r görse de ikrah,Yard›mc›s›d›r do¤rular›n Hz. Allah

Ziya Pafla

3.2. ‹yilik Etmek‹yilik etmek, insanlara faydal› olmak için yap›lan davran›fllard›r. ‹slam, insanlara

iyilikte bulunmay› teflvik etmifl, böyle davrananlar›n ödüllendirilece¤ini söylemifltir.Kur’an iyili¤i iman, ibadet ve güzel ahlâkla iliflkilendirmifltir: “‹yilik yüzlerinizi do¤uve bat› taraf›na çevirmeniz de¤ildir. As›l iyilik o kimsenin yapt›¤›d›r ki, Allah’a, ahiretgününe, meleklere, kitaplar›na, peygamberlerine inan›r. (Allah’›n r›zas›n› gözeterek)yak›nlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalm›fllara, dilenenlere ve kölelere sevdi¤i maldan harcarlar; namaz k›lar, zekât verir. Antlaflma yapt›¤› zaman sözlerini yerinegetirir. S›k›nt›, hastal›k ve savafl zamanlar›nda sabreder. ‹flte do¤ru olanlar bu vas›flar›tafl›yanlard›r. Muttakiler ancak onlard›r.” (Bakara suresi 177. ayet.). Peygamberimizde“‹yilik, ahlâk güzelli¤idir. Kötülük ise, (senin) kalbini rahats›z edendir.” buyurmufltur.Peygamberimiz bir hadisinde iyili¤in karfl›l›¤›n›n cennet oldu¤unu vurgulam›flt›r:“...‹yilik cennete götürür. . . ” Müslüman iyilik yaparken bunu Allah r›zas› için yapmal›d›r. Yoksa bir menfaat beklentisi ile yap›lan iyili¤in de¤eri yoktur. Müslümansadece baflkalar›na iyilik etmekle kalmaz di¤er insanlar› da iyiye güzele ça¤›r›r veonlar› kötülükten uzaklaflt›rmaya çal›fl›r. Allah flöyle buyuruyor: “‹çinizden, insanlar›hayra ça¤›racak, iyili¤i emredecek, kötülükten al›koyacak bir topluluk bulunsun. ‹flteonlar kurtulufla erenlerdir” (Âli ‹mrân suresi 104. ayet.), “Siz insanl›k için meydanaç›kmam›fl en hay›rl› bir ümmetsiniz; iyili¤i emreder, fenal›ktan al›korsunuz ve Allah’aiman›n›zda devam edersiniz” (Âli ‹mrân suresi 110. ayet.).

3.3. CömertlikCömertlik ‹slam ahlâk›n›n özelliklerinden biridir. Cömertlik Allah’›n insana

v e r d i ¤ i istifadesine sundu¤u nimetlerden yine onun r›zas› için harcamakt›r. P e y g a m b e r i m i z“Ey insanlar! Allah sizin için din olarak ‹slam’› seçti. Öyleyse siz de ‹slam’la olanarkadafll›¤›n›z›, cömertlik ve güzel ahlâkla bütünlefltirin.” buyurmaktad›r. Cömertlik

dinimizde teflvik edilmifltir. Kur’an’da “Elinde bulunandan (cömertçe) verenin, A l l a h ’ akarfl› gelmekten sak›nan en güzel sözü (Allah’›n birli¤ini) do¤rulayan›n ifllerinikolaylaflt›r›r›z.” (Leyl suresi 5-7. ayetler.) buyrulmaktad›r.

‹nsan, Allah’›n kendisine verdi¤i nimetleri samimiyetle Allah yolunda harcamal›d›r.Allah için verilen mal›n ahirette insana kat kat geri verilece¤i vaad edilmifltir.Hz. Peygamber’e bir gün bir keçi hediye edilmiflti. Peygamberimiz akflam efline keçiyine yapt›¤›n› sorunca Hz. Ayfle bir baca¤› hariç hepsini da¤›tt›¤›n› söylemifltir.P e y g a m b e r i m i z “ Ö y l e y se bir baca¤› hariç hepsi bizim” d e m i fl t i r. Bu hadisPeygamberimizin cömertli¤ine güzel bir örnektir.

☛ Yukardaki beyitleri do¤ruluk aç›s›ndan yorumlay›n›z.

❂

❂


104

Medineli Müslümanlar(ensar), Mekke’den gelen Müslümanlar› (muhacir) flehirlerinedavet etmifl ve bütün mallar›n› onlarla paylaflm›fllard›. Bu davran›fllar› yüzündenKur’an’da övülmüfllerdir: “Daha önceden Medine’yi yurt edinmifl ve gönüllerine iman›yerlefltirmifl olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri severler ve onlara verilenlerkarfl›s›nda içlerinde kayg› duymazlar. Kendileri ihtiyaç içinde olsalar bile onlar› kendilerinetercih ederler. Kim nefsinin cimrili¤inden korunursa iflte onlar kurtulufla erenlerdir.”(Haflr suresi 9. ayet.) Peygamberimiz “Cömert; Allah’a, Cennet’e ve insanlara yak›n,Cehennem’e uzakt›r. Cimri ise; Allah’a, Cennet’e ve insanlara uzak, Cehennem’eyak›nd›r.” buyurarak cömertli¤in önemine dikkat çekmifltir.

Kalpler cömertlikle kirlerinden ar›n›r. Çünkü afl›r› mal sevgisi insan› dünyaya olansevgisini art›r›r, ahireti unutturur. fieytan insan› fakirlikle korkutarak onun Allah için birfleyler vermesini engeller: “fieytan sizi fakirlikle korkutur, size cimrili¤i emreder.”(Bakara suresi 268. ayet.)

Cömertlik kazand›¤› parada baflkalar›n›n da hakk› oldu¤unu bilerek ihtiyac› olanlarayard›m etmektir. Baflkalar›na yard›m ederken herhangi bir karfl›l›k beklenmemeli,yap›lan iyilik bafla kak›lmamal›d›r.

Cömertlik, Allah’›n s›fat›d›r. ‹lk inen ayetlerde bu vurgulanmaktad›r: “Oku,Rabb’in kerem sahibidir.” (Alak suresi 3. ayet.) Allah yerlerde ve göklerde bulunan hercanl›n›n bütün ihtiyaçlar›n› karfl›layan ve r›z›k verendir.

3.4. MerhametMerhamet, insan› varl›klar› korumaya, sevmeye onlara iyilik ve yard›m etmeye

yönlendiren duygudur. ‹nsanlara ve di¤er varl›klara zorda kald›klar›nda yard›m etmek,ba¤›flta bulunmak ve affetmek gibi davran›fllar›n nedenidir.

Merhamet, Allah’›n s›fatlar›ndan biridir. Allah, Kur’an’da kendini Rahman veRahim olarak tan›tmaktad›r. O, erhamurrahimin(merhametlilerin en merhametlisi),hayrurrahimin(merhamet edenlerin en hay›rl›s›)dir. Onun rahmeti her fleyi kuflatm›flt›r.Kur’an’da “...rahmetim her fleyi kuflatm›flt›r...”(Araf suresi 156. ayet.) buyrulmaktad›r.

Allah, Peygamberimizi alemlere rahmet olarak göndermifltir. Peygamberimiz dehayat› boyunca bir merhamet timsali olarak yaflam›flt›r. Kur’an’da “Ey iman edenler,And olsun ki, içinizden size s›k›nt›ya u¤raman›z kendisine a¤›r gelen, size düflkün,flefkatli ve merhametli bir peygamber gelmifltir” ( Tevbe suresi 128. ayet.) b u y r u l m u fl t u r.Bir gün kendisini torunlar› Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’i öperken gören bir sahabi “bençocuklar›m› hiç böyle sevmedim” deyince Peygamberimiz ona “Merhamet etmeyenemerhamet olunmaz.” diyerek merhamet etmenin önemine dikkat çekmifltir. Bir hadistede “Siz yerdekilere merhamet edin ki göktekiler (Allah ve melekler) de size merhametetsin” buyurmufltur.

❂


105

‹nanan insan hiç bir canl›ya zulmedemez, kötü davranamaz. Ecdad›m›z bu sebepledarulacezeler, imarethaneler açm›fl, kufllar›n bar›nmas› için kufl evleri yapm›flt›r.Hz. Peygamber, bir hadislerinde günahkar bir kad›n›n susuzluktan ölmek üzere bulunanbir köpe¤e su verdi¤i için Allah taraf›ndan ba¤›flland›¤›n› bildirir.

3.5. Sevgi ve Sayg›Sevgi ve sayg› huzurlu bir toplum hayat›n›n vazgeçilmez bir unsurudur. ‹nsan,

toplum içinde hayat›n› sevgi ve sayg› do¤rultusunda devam ettirmeye özen gösterir.Yunus Emre “Yarat›lan› Yaradan’dan ötürü sevmek” gerekti¤ini söylemifltir. Bütünvarl›klar› yaratan Allah oldu¤una göre insanlar onun hat›r›na birbirlerini sevmelidirler.K u r’an’da “‹man edip de iyi davran›fllarda bulunanlara gelince onlar için çok merhametli olan Allah (gönüllerde) bir sevgi yaratacakt›r.” (Meryem suresi 96.ayet.)buyrulmaktad›r.

Peygamberimiz de toplum içindeki iliflkilerde sevginin önemini bir hadislerindeflöyle belirtmifltir: “‹man etmedikçe cennete giremezsiniz; birbirinizi sevmedikçe(gerçek manada) iman etmifl olmazs›n›z.” Birbirlerine sevgi ve sayg›n›n olmad›¤›toplumlarda insanlar aras›ndaki iliflkiler kopar, kimse kimseye yard›m etmez.

Sevgi ve sayg› öncelikle insan›n anne ve babas›n›n hakk›d›r. Allah anne ve babahakk›na riayet etmemizi emretmifltir. Bir ayette flöyle buyrulmaktad›r: “ Rabb’in yaln›zkendisine kulluk etmenizi ve ana baban›za da iyi davranman›z› emretmifltir...” (‹srâsuresi 23. ayet.).

Peygamberimiz insanlar aras›ndaki sevgi ve sayg›n›n ço¤almas› için selam›nyay›lmas›n› istemifltir: “Yerine getirdi¤iniz zaman birbirinizi sevece¤iniz bir davran›fl›haber vereyim mi?: Selam› aran›zda yay›n›z.” (Müslim, Kitabu’l ‹man,93).

Resim 6.1


106

3.6. Bar›fl ve Hoflgörü ‹slam’›n kelime anlamlar›ndan biri bar›flt›r. ‹slam tüm insanlar› bar›fla, huzura ve

hoflgörüye ça¤›ran bir dindir. Kur’an’da “Ey iman edenler, hepiniz topluca bar›fla(Silm’e-‹slam’a-) girin...” (Bakara suresi 208. ayet.) buyrulmaktad›r. Müslümanyeryüzünde bar›fl›n, emniyetin ve huzurun temsilcisidir. Peygamberimiz “Müslümanelinden ve dilinden emin olunan kimsedir.” buyurmaktad›r. Müslüman kendi içinde içhuzuru ve bar›fl› yakalam›flt›r. Di¤er insanlarla olan iliflkilerinde de onlar› huzursuzetmemeye ve onlarla birlikte bar›flç›l ve hoflgörülü bir ortam içinde yaflamaya çal›fl›r.

Hoflgörülü olmak insanlarla beraber yaflaman›n önemli kurallar›ndan biridir.‹nsanlar aras›nda bozgunculuk ç›karanlar, huzursuzlu¤a sebep olanlar ‹slam’da hoflgörülmemifltir. Kur’an’da “...yeryüzünde bozgunculuk ç›karanlar; lanet onlar içindir veyurdun kötü olan› da onlar içindir.”(Rad suresi 25. ayet.), “...Allah, bozgunculukyapanlar› sevmez.” (Kasas suresi 77. ayet.) buyrulmaktad›r.

Peygamberimiz Taif’te kendini tafllayan insanlara “Allah’›m onlar› affet onlarbilmiyorlar.” diye dua etmifltir, Hudeybiye Antlaflmas› esnas›nda flartlar Müslümanlar›naleyhine olsa da bar›fl› tercih etmifltir. Çünkü ‹slam bar›fl› ve huzuru sa¤laman›n gereklioldu¤unu savunur. Hudeybiye Antlaflmas›’ndan sonra oluflan bar›fl ve huzur ortam›nda‹slam dinini kabul edenler h›zla artm›flt›r. Peygamberimiz Mekke’nin Fethi esnas›ndakendisine ve Müslümanlara y›llar boyu eziyet eden insanlara karfl› hoflgörüyle yaklaflm›fl,onlara “Size bugün hiçbir flekilde bafla kakma ve k›nama yok. Allah sizi yarl›gas›n. O,e s i rgeyicilerin en esirg e y i c i s i d i r. Gidiniz, hepiniz serbestsiniz!” d e m i fl t i r.Peygamberimizin Müslümanlara karfl› olan hoflgörüsü ve affedicili¤i Kur’an’da flöyleaç›klanmaktad›r: “Allah’tan bir rahmet ile onlara yumuflak davranmasan ve kat› yürekliolsayd›n, hiç flüphesiz, etraf›ndan da¤›l›p giderlerdi. fiu hâlde onlar› affet ve ba¤›fllanmalar›için dua et...” (Âl-i ‹mran suresi 159. ayet.) .

‹slam, insanlar› inançlar› konusunda hür b›rakm›flt›r. Kur’an’da “Dinde zorlama(ve bask›) yoktur. fiüphesiz, do¤ruluk (rüfld) sap›kl›ktan apaç›k ayr›lm›flt›r.” (Bakarasuresi 256. ayet.) buyrulmufltur. Herkes kendi iradesiyle istedi¤ine inan›r ve Müslüman›ngörevi herkese iyiyi do¤ruyu anlatmakt›r.

ETK‹NL‹KAhlâka ve ahlâkl› olmaya önem veren Hz. Peygamber, davran›fllar› ile de bunu

ortaya koymufltur. Örne¤in Hz. Peygamberin ilk efli Hz. Hatice’nin çocuklar›ndan Hint b. Ebî Hale (Resulullah’›n üvey o¤lu) Resulullah’› flu flekilde anlatmaktad›r:

“Resulullah (sav) bakmak istedi¤i yöne bütün vücudu ile dönerdi. Etraf›na gelifli güzelbak›nmazd›. Bak›fl›nda tefekkür ve ibret vard›. Arkadafllar› ile birlikte yürürken onlar›nönde yürümelerini sa¤lar, kendisi arkada yürürdü. Birisi ile karfl›laflt›¤› zaman öncekendisi selam verirdi. Lüzumsuz yere konuflmazd›. Sözünü bafl›ndan sonuna kadar aç›kve anlafl›l›r bir flekilde söylerdi. Konuflurken k›sa ve özlü kelimeler kullan›rd›. Sözü kimseningönlünü incitmeyecek ve kimseyi küçük düflürmeyecek flekilde gayet yumuflak veanlafl›l›rd›. En küçük nimete bile sayg›l› davran›r, onu hor görmezdi. Hakka uymayan


107

bir fleyi övmez, do¤ru bir fleyi de yermezdi. Mazlumun yan›nda yer al›rd›, zalimidesteklemezdi. Kiflisel menfaati için k›zmazd›. Daima affedici idi...”

4. Ahlâki Görevlerimiz4.1. Ana Baba ve Akrabalar›m›za Karfl› Görevlerimiz

Ana baba insan›n dünyaya gelmesine sebep olan onu dünya hayat›n›n zorluklar›nakarfl› büyüten ve e¤iten de¤erli varl›klard›r. ‹nsan›n ana babas›n›n hakk›n› ödemesi zordur.

Allah kendisine itaatten sonra ana babaya itaati emretmektedir. Kifli küçükken anababas›na Allah’›n bir emaneti idi yafllan›nca da onlar›n kendisine bir emanet oldu¤ununfark›nda olmal›d›r. Kur’an’da “Rabb’in yaln›z kendisine ibadet etmenizi ve ana-babayaitaat etmenizi emretti. ‹kisinden birisi, yahut her ikisi, senin yan›nda ihtiyarl›k ça¤›naulafl›rsa sak›n onlara ‘öf’ bile deme. Onlar› azarlama!Onlara sayg›l›, nazik ve güzel sözsöyle. Onlar› esirgeyerek alçak gönüllükle üzerlerine kanat ger. Ve ‘Rabbim! Onlar beniküçüklü¤ümde nas›l yetifltirmifllerse flimdi sen de onlar› öyle esirge’diye dua et.” (‹srasuresi 23-24. ayetler.) buyrulmaktad›r. Birey, ana babas›na hürmet etmeli, onlar›nhoflnutlu¤unu kazanmaya çal›flmal›d›r. Peygamberimiz “Cennet analar›n ayaklar›a l t › n d a d › r. ” buyurarak insan›n ahirette cenneti kazanmas›nda ana babab›n r›zas›n›n öneminedikkat çekmifltir. Allah Resulü bir defas›nda da kendisini ziyarete gelen süt annesinehürmeten aya¤a kalkm›fl, s›rt›ndaki h›rkas›n› onun oturmas› için yere sermifltir.

☛ Yukar›daki hadisten ç›kard›¤›n›z ahlâki ilkeleri listeleyiniz.

Resim 6.2


108

‹nsan›n üzerindeki vazifelerden biri akrabalar›na iyilikte bulunmak onlar› ziyaretetmek, hallerini ve hat›rlar›n› sormak, sevinçli ve kederli zamanlar›nda yanlar›nda oluponlara destek olmakt›r. Peygamberimizi ziyarete gelen bir adam “Ey Allah’›n Rasûlü,yapt›¤›mda benim cennet’e girmeme sebep olacak bir ifli (ameli) ö¤ret” dedi. Hz. Peygamber flöyle buyurdu: “Allah’a hiç bir fleyi ortak koflmadan ibadet edersin,namaz› k›lars›n, zekat›n› verirsin, akrabay› ziyaret eder, görür gözetirsin.” Kur’an’da d a“Allah...yak›nlara yard›m etmeyi emreder. . . ” (Nahl suresi 90. ayet.) buyrulmaktad›r. Bizde daima akrabalar›m›z› ziyaret etmeli, onlar›n hay›r dualar›n› almal›y›z.

4.2. Komflular›m›za ve Topluma Karfl› Görevlerimiz.Toplum hayat›nda insanlar sürekli iletiflim halindedir. Bu iletiflim s›ras›nda insanlar›n

birbirlerine haklar› geçmekte ve baz› vazifelerle sorumlu olmaktad›rlar. Bu vazifelerdenbaz›lar› onlarla iyi iliflkiler kurmak, hastaland›¤› zaman onlar› ziyaret etmek, ac›lar›n›paylaflmak, sevinçli günlerinde yanlar›nda olmak ve maddi manevi gücümüz yetti¤i ölçüd eonlara yard›mc› olmakt›r. Bu vazifeler toplumun iyiye güzele ulaflmas›na yard›mc› olacaksebeplerdir. Kur’an’da “Siz insanlar›n iyili¤i için ç›kar›lm›fl en hay›rl› ümmetsiniz.‹yili¤i yayar, kötülü¤ü önlemeye çal›fl›rs›n›z; çünkü Allah’a inan›rs›n›z.” (Âl-i ‹mransuresi 110. ayet.)buyrulmaktad›r. ‹nsan›n bu görev ve sorumluluklar›n›n bilinciylehareket etmesi gerekmektedir.

‹nsan›n toplum hayat›nda en yak›nlar› komflular›d›r. Peygamberimiz bir hadislerinde“Cibril bana komflu hakk›n› o kadar çok tavsiye etti ki, neredeyse komfluyu komfluyavâris k›lacak zannettim.” buyurmaktad›r. Müslüman kifli, komflusuna yard›m etmeli,onu rahats›z etmemeli, hastalan›nca ziyaret etmeli, sevinçli ve kederli günlerinde yanlar›nda bulunmal›d›r. Peygamberimiz komflusu açken tok yatmay› iyi görmemifltir.Her zaman komflular›m›za yard›m etmeliyiz.

‹nsan›n toplumsal görevlerinden birisi maddi ve manevi olarak yard›ma ihtiyac›olanlara yard›m etmesidir. Bu amaçla kurulan bir çok dernek ve kurulufl vard›r. Bukurulufllardan birisi Türk K›z›lay›’d›r.Türk K›z›lay›, yurt içinde ve yurt d›fl›nda yard›mamuhtaç bir çok insana yard›m elini uzatmaktad›r. Do¤al afetlerde kurulan aflevleriyleafetzedelere s›cak bir yemek sunmaktad›r. Türk K›z›lay›’n›n en önemli görevlerindenbiri ihtiyac› olan hastalar›n kan ihtiyac›n› karfl›lamakt›r. Türk K›z›lay› ihtiyac› olan kan›ba¤›fl kampanyalar› yoluyla sa¤lamaktad›r. Verilen her kan bir insan›n hayat›n› kurtarmakt›r.

4.3. Vatana Karfl› GörevlerimizVatan, üzerinde yaflad›¤›m›z s›n›rlar› belli toprak parças›d›r. Atalar›m›z vatanlar›n›

korumak için canlar›n› feda etmekten kaç›nmam›fllard›r. Çünkü vatan› olmayan i n s a n l a r › n canlar›n›n, mallar›n›n, ›rzlar›n›n güvenliklerinden, ak›l sa¤l›klar›ndan ve dinözgürlüklerinden söz edilemez. Vatan bu befl temel hakk›n korunmas› için gereklidir.


109

Milli flairimiz Mehmet Akif vatan›m›z›n önemini flu dizeleriyle dile getiriyor:

“Bast›¤›n yerleri “Toprak” diyerek geçme tan›! Düflün alt›ndaki binlerce kefensiz yatan›. Sen flehit o¤lusun, incitme yaz›kt›r atan›; Verme; dünyalar› alsan da, bu cennet vatan›.”

‹nsan›n vatann› sevmesi, gerekti¤inde düflmanlardan korumak için savaflmas› vebu u¤urda can›n› seve seve vermesi kutsal bir görevdir. Vatan sevgisi, sadece askere giderekonu korumak de¤il, ayn› zamanda yurdumuzun kalk›nmas›, milletimizin yükselmesiiçin çal›flmak, vergi vermek, ülke kaynaklar›n› israf etmemektir.

5. ‹slam Ahlâk›na Ayk›r› Davran›fllar‹nsan, mükemmel bir flekilde yarat›lm›fl daha sonra iyi ve kötü aras›nda hür

b›rak›lm›fl bir varl›kt›r. ‹nsan›n iradesi ve akl›yla iyiyi güzeli tercih etmesi için Allahpeygamberler göndermifl, ilahî emir ve yasaklar›n› bildirmifltir. ‹nsan›n kaç›nmas›gereken yasaklar aras›nda ‹slam ahlâk›na ayk›r› baz› davran›fllar vard›r. Bunlar; yalansöylemek, g›ybet etmek, iftira etmek, hile ve doland›r›c›l›k yapmak, kötü zanda bulunmak,baflkas›n›n özel hayat›n› araflt›rmak, baflkalar›yla alay etmek, kibir ve haset, içki içmek,kumar oynamak, h›rs›zl›k yapmak ve rüflvet almak veya vermektir.

5.1. Yalan, G›ybet ve ‹ftira Yalan, gerçek olmayan bir sözdür. Yalan söyleyen insan karfl›s›ndakini aldatmaya,

kand›rmaya çal›fl›r. Gerçe¤i oldu¤undan farkl› göstermeye çal›fl›r. Müslüman günahiflleyebilir ama yalan söyleyemez. Peygamberimiz flaka niyetiyle bile yalan söylemeyihofl görmemifltir. Yalan söylemek büyük günahlardand›r. Kur’an’da “...yalan sözdenkaç›n›n.” (Hac suresi 30. ayet.) buyrulmaktad›r. Münaf›¤›n üç alameti emanete ihanetetmek, konufltu¤unda yalan söylemek, söz verdi¤inde sözünde durmamakt›r. Yalan

Resim 6.3: Ders çal›flan çocuklar


110

toplumdaki güveni yok eder. ‹slam alimleri üç durumda yalan› mübah saym›fllard›r.Bunlar; savaflta düflman› aldatmak için, darg›n insanlar›n aras›n› düzeltmek için,y›k›lmak üzere olan bir aile yuvas›n› kurtarmak amac›ylad›r.

G›ybet, dedikodu, kovuculuk, yerme gibi anlamlara gelir. Bir kimsenin ard›ndanduydu¤unda hofluna gitmeyece¤i sözler sarfetmek veya onu küçültücü hareketler yapmak( kafl, göz vb.) g›ybettir. Kur’an’da “Ey iman edenler!...Birbirinizin g›ybetini yapmay›n.Hiçbiriniz ölmüfl kardeflinin etini yemeyi sever mi? ‹flte bundan i¤rendiniz. O hâldeAllah’tan korkun! Allah tövbeyi çok kabul eden ve kullar›na karfl› merhametli oland›r.”(Hucurât suresi 12. ayet.) buyrularak g›ybet ölü eti yemeye benzetilmifltir. Ebu Hureyre’denrivayet edilen bir hadiste Peygamberimiz sahabilere “G›ybetin ne oldu¤unu biliyormusunuz?” diye sorar. Sahabiler “Allah ve Resulu daha iyi bilir.” diye cevap verirler.Peygamberimiz “G›ybet, birinizin kardeflini hofllanmayaca¤› fleyle anmas›d›r.” Biri “Yabenim söyledi¤im o anda onda varsa?” Peygamberimiz “ E¤er söyledi¤in onda varsag›ybettir. E¤er onda yoksa bu iftirad›r.” buyurmufltur. ‹ftira, birine haks›z yere bir suçisnad etmektir. ‹ftira da hem yalan vard›r hem de kul hakk›. Kur’an’da “Kim bir hataifller veya bir günah kazan›r da onu bir suçsuzun üzerine atarsa, apaç›k bir iftira etmiflve bir günah kazanm›fl olur.”(Nisa suresi, 112.ayet) buyrulmufltur. ‹ftiran›n en kötüsünamuslu bir insana ahlâks›zl›k iftiras›d›r. Bu insanlar›n flahitli¤i ömürleri boyuncakabul edilmez.

Toplumsal bir hastal›k olan iftira ve g›ybetten sak›nmam›z gerekir. Bunun içininsanlar› yapt›klar› güzelliklerle anmal›, gereksiz ve faydas› olmayan bofl laflarlazaman›m›z› harcamamal›y›z. Konufltu¤umuz her sözle insanlara iyiyi, güzeli hat›rlatmal›ve do¤ruya, hakikate sevketmeliyiz. G›ybet veya iftira eden bir kiflinin bu günah›ndankurtulabilmesi için tövbe etmesi yeterli de¤ildir, g›ybet veya iftira etti¤i kifliden dehakk›n› helal ettirmesi laz›md›r.

5.2. Hile Yapmak ve Doland›r›c›l›k‹nsanlar›n birbirleriyle olan ticari iliflkilerinde güven esast›r. Hile, aldatma ve

doland›r›c›l›k bu güveni yok eder. Peygamberimiz bir gün pazar› dolafl›rken tezgahlardanbirinde bu¤day y›¤›n› görür. Yaklafl›r ve elini bu¤day›n içine dald›r›r. Bakar ki, b u ¤ d a y › nüst k›sm› kuru, alt k›sm› yafl. Sat›c›ya sorar: “Al›c›ya bunun böyle oldu¤unu söylüyormusun?” adam “hay›r” deyince, Peygamberimiz tüccara bunu al›c›lara söylemesi gerekti¤ini belirtir ve “Aldatan bizden de¤ildir. ” b u y u r u r. ‹nsanlar› aldatmak, satt›¤›m›zürünleri oldu¤undan iyi göstermek, onlar› doland›rmak dinimizde haram say›lm›flt›r.Hile yapan kiflinin çevresiyle bar›fl›k, sa¤l›kl› iliflkiler kurmas› mümkün de¤ildir.Sürekli insanlar› aldatan kiflinin toplumda sayg›n bir yeri de olmaz.

Bireyler aras›nda güven duygusunu ortadan kald›ran yalan ve hile; aileleriparçalayan, komfluluk iliflkilerini engelleyen toplumsal bir hastal›kt›r. ‹yi bir insan olmakisteyen kimse hilenin her türlüsünden ve doland›r›c›l›ktan uzak durmal›, özü sözü birolmal›d›r.

❂


111

5.3. Kötü Zanda BulunmakZan, kesin olmayan bilgidir. Kötü zan dinî literatürde sui zan olarak isimlendirilir.

Sui zan, insan›n baflkalar› hakk›nda önyarg›l› bir flekilde olumsuz tahminlerde bulunmakt›r.Sui zan insan› flüpheci yapar. Çevresine karfl› sui zanla yaklaflan biri huzursuz olur vehayattan haz alamaz. En ufak bir hadiseyi tam araflt›rmadan birilerini suçlar.Arkadafllar›n› k›rar. Sonuçta mahcup duruma düflebilir. Kur’an’da “Ey iman edenler!Zann›n ço¤undan kaç›n›n. Çünkü zann›n bir k›sm› günaht›r...” (Hucurat suresi 12. ayet.)b u y r u l m a k t a d › r. Sui zan dostluklar› ve arkadafll›klar› bozar. ‹nsan beklemedi¤i bir olaylakarfl›laflt›¤›nda araflt›r›p gerçe¤i ö¤renmeden önyarg›yla hareket etmemelidir. ‹nsanlarakarfl› hep hüsnü zanla(iyi düflüncelerle) hareket etmelidir.

OKUMA METN‹

PAD‹fiAHIN ‹fi‹ NE?Sultan Murad Han, Sadrazam Siyavufl Pafla ile tebdil-i k›yafet d›flar› ç›kar. Istanbul

sokaklar›nda gezerken yerde yatan bir adam gözlerine çarpar. Yaklafl›rlar, bakarlar kiadam dünyadan geçmifl. Kimsenin ilgilendi¤i yok. Sanki orda biri yatm›yor. Üzerindesonbahar yapraklar› savrulmakta. Nabz›n› yoklarlar; ama nafile, nab›z atm›yor.

Sorarlar halka: -Kimdir bu?

- Aman molla hiç bulaflma buna, dedi ahali. Ayyafl›n, sarhoflun biri. K›rk y›ll›kkomflumuz... Ne menem biri oldu¤unu bildi¤imizden biz bulaflmak istemeyiz.

Bir baflkas› anlatmaya bafllad› hemen:- Biliyor musunuz, dedi, asl›nda iyi sanatkârd›r.

Azaplar çarfl›s›nda çal›fl›rd›. Nal›n›n en iyisi yapard›. Ancak kazand›¤› her kurufluiçkiye, fuhufla harcad› ömrü boyunca. Hem flifle flifle flarap tafl›d› evine; hem de neredebir kötü kad›n varsa, takt› pefline, yaz›k etti de¤erli ömrüne.

Hele yafll›ca bir adam çok öfkeliydi:- ‹sterseniz sorun komflular›na, dedi. Sorun bakal›m onu bir kez olsun bir cemaat-

te gören olmufl mu ?!..

Has›l›, dönüp ard›n› gitti mahalleli. Bizim tebdil-i k›yafet mollalar kald›lar m›,ortada? Tam Sadrazam da toparlanmak üzereydi ki sultan, kesti yolunu ve Lala dedi:

- Millet bu, çeker gider; ama biz gidemeyiz. Bu ahalinin çoban› biziz, flöyle veyaböyle onlar bizim tebaam›z. Demini tamamlamam›z onu hakk›yla defnetmemiz gerekir.

- Yapmay›n›z, etmeyiniz hünkar›m; bunun y›kanmas›, paklanmas› var; kefenlenmesi,gömülmesi var.

- Merak etme lala, ben beceririm. Ama önce bir gasilhane bulmal›y›z.


112

- fiurada bir mahalle mescidi var...

Birlikte cenazeyi yüklendiler ve camiye geldiler. Siyavufl Pafla, sa¤a sola koflturduönce. Kefen, tabut buldu. Padiflah bak›r kazanlar› oca¤a vurdu. Usul ve erkan›nca birgüzel y›kad›lar ki na’fl ayan beyan güzelleflti sanki. Ay›n on dördü gibi parlamaktayd› yüzü.Çehresi flakilere hiç benzemiyordu, hem manal› bir tebessüm okunuyordu dudaklar›nda.Hünkar›n kan› ›s›nm›flt› o anda bu adamc›¤a. Meçhul nal›nc›y› kefenleyip, tabutlay›pyat›rd›lar musallaya. Ama namaz vaktine de bir hayli vard› daha. O arada Siyavufl Paflas›k›nt› içinde yaklaflt›:

- Hünkar›m, heyecana kap›ld›k, sorup soruflturmadan buraya getirdik cenazeyi.Kim bilir belki ailesinden birileri vard›r, han›m› mesela, yahut yetimleri.

- Do¤ru, öyle ya. Sen bekle bafl›n›, ben mahalleyi bir dolan›p geleyim. Bakal›m kimsesini bulabilir miyiz?!

Sadrazam Kur’an okumas›na devam ede dursun, hünkar sorup soruflturdu venal›nc›n›n evini buldu.

Kap›y› yafll›ca bir kad›n açm›flt›. Olay› metanetle dinledi ve sanki vefat›n bu türlüsünü bekler gibi.

- Hakk›n› helal et evlad›m, dedi. Belli ki çok yorulmuflsun. Allah senden raz› olsun.Garibimi yerde b›rakmad›n demek. Hakk›n› helal eyle.

Sonra üzgün, y›k›lm›fl halde, efli¤e çöktü han›mc›k; ellerini yumruk yap›p flakaklar›na dayad›. Gözleri k›s›ld› yaln›zca, eski hat›ralara dald› gitti bir zaman.Silkinip ç›kt›¤›nda zaman›n dehlizinden,

- Biliyor musun o¤ul, diye dertli dertli anlat›. Bizim efendi bir âlemdi vesselam.Akflamlara kadar nal›n yapar, gücünü tüketir, eme¤ini harcard›. Ama birinin elindeflarap fliflesi görmeye görsün. Elindeki avucundakini verip sat›n al›rd›. Sonra getiripdökerdi hepsini. Niye!? Ümmet-i Muhammed’in kursa¤›ndan haram geçmesin, günahagirmesinler diye.

- Sonra malum kad›nlar›n ücretlerini öder, getirirdi bu eve. “Ben sizin zaman›n›z›sat›n ald›m m›, ald›m.” derdi, öyleyse flimdi dinlenmeniz gerek. O çeker gider, benmenk›beler anlat›rd›m o zavall› düflkünlere saatlerce. ‹lmihal, Huccetül-islam okurdumonlara.

- Bak sen!.. Millet ne san›yor halbuki.- Milletin ne sand›¤› umurunda de¤ildi. Hep uzak mescitlere giderdi. “Öyle bir

imam›n arkas›nda durmal› ki, insan tekbir al›rken Kabe’yi görmeli.” derdi.

- Öyle imam var m› ki flimdi?


113

- ‹ste bu yüzden Niflanc›’ya Sofular’a uzan›rd› ya. Hatta bir gün, “Bak a efendi,dedim. Sen böyle yap›yorsun; ama komflular seni kötü belleyecek. Namazs›z niyazs›zzannedecek. Cenazen ortada kalacak hafazanallah!..”

-Do¤ru, öyle ya!..

- Ama o, kimseye zarar›m olmas›n diye, mezar›n› bile kendi kazd› bahçeye. Amaben üsteledim, ‹fl mezarla bitiyor mu? Dedim. Seni kim y›kas›n, kim kald›rs›n?!..

- Peki o ne dedi?

- Önce uzun uzun güldü. Sonra elinin tersini, fani dünyay› bofllar gibi sallad› ve:“Allah büyüktür hatun, dedi. Hem padiflah›n ifli ne?!”

Mehmet Dikmen “Esrarengiz Olaylar” , s. 9

5.4. Baflkas›n›n Özel Hayat›n› Araflt›rmak‹slam insan›n özel hayat›n›n mahremiyetine önem verir. Bunun araflt›r›lmas›n› hofl

karfl›lamaz. Kur’an’da “Ey iman edenler! Kendi evinizden baflka evlere geldi¤inizi farkettirip ev halk›na selam vermedikçe girmeyin. Bu, sizin için daha iyidir; herhalde(bunu) düflünüp anlars›n›z. Orada kimse bulamad›n›zsa, size izin verilinceye kadaroraya girmeyin. E¤er size “Geri dönün!” denilirse hemen dönün. Çünkü bu, sizin içindaha temiz bir davran›flt›r. Allah yapt›¤›n›z› bilir. ” (Nur suresi 27-28. ayetler.) buyrulmaktad›r.

Bir insan›n özel hayat›n› araflt›rmak onun kusurlar›n› bulmaya çal›flmak kötüniyetli bir davran›flt›r. Bu insan›n baflkalar›n›n bilmesini istemedi¤i kusurlar›n› ortayaç›karmaya u¤raflmakt›r. Bu flekilde insanlar›n kusurlar›n› ortaya ç›karmak iradesi zay›folan kimselerin de bu hatalar› yapmas› için teflvik olabilir. ‹nsan kusurlar›ndan piflmanolarak tövbe edebilir ve kötü davran›fllar›n› terk edebilir. Ama kusurlar› herkestaraf›ndan bilinen biri nas›l olsa kusurlar›m biliniyor diye düflünerek hatalar›ndanvazgeçmesi güç olur.

‹nsan baflkalar›n›n kusurlar›n› araflt›rmak yerine kendi kusurlar›n› düzeltmeyeçal›flmal›d›r. Peygamberimiz bir hadislerinde... “Müslüman kardeflinin kusurunu örtenbir kimsenin Allah hem bu dünyada hem de ahirette ay›plar›n› örter.” buyurmufltur.Müslüman di¤er insanlar›n hayatlar›n› araflt›r›p fafl etmemeli, onlar›n hatalar›n› toplumayaymadan düzeltmeye çal›flmal›d›r. Yap›s›nda bulunan “merak duygusunu” insanl›¤›nyarar›na olacak ifllerde kullanmal›d›r.


114

ETK‹NL‹K“... Birbirinizin kusurunu araflt›rmay›n...” (Hucurat suresi 12. ayet.)

5.5. Baflkalar›yla Alay Etmek‹slamiyet, her bireyin flahsiyetine sayg› duyar ve onunla alay edilmesini yasaklar.

Baflka bir insanla alay etmek ruhsal bir rahats›zl›k, kiflisel bir zaaft›r. Baflkalar›n› kötülakaplarla ça¤›rmak, onlar› önemsememek güzel bir davran›fl de¤ildir. Bu Allah’›n k ö t ügördü¤ü bir davran›flt›r. Kur’an’da “Ey iman edenler, bir kavim (bir baflka) kavimle alayetmesin, belki kendilerinden daha hay›rl›d›rlar; kad›nlar da kad›nlarla (alay etmesin),belki kendilerinden daha hay›rl›d›rlar. Kendi nefislerinizi (kendi kendinizi) yad›rgay›p-küçük düflürmeyin ve birbirinizi ‘olmad›k-kötü lakablarla’ ça¤›rmay›n. ‹mandan sonrafas›kl›k ne kötü bir isimdir. Kim tevbe etmezse, iflte onlar, zalim olanlar›n ta kendileridir.”(Hucurat suresi 11. ayet.) buyrulmaktad›r. Baflka bir ayette “Arkadan çekifltirip duran,kafl göz hareketleriyle alay eden her kiflinin vay haline!” (Hümeze suresi 1. ayet.)buyrularak baflkalar›yla alay eden kimse yerilmifltir.

Baflkalar›yla alay eden kimse, arkadafl çevresinden d›fllan›r, toplumda iyi görülmezler.Peygamberimiz de “Bir kimseye günah olarak müslüman kardeflini küçük görmesikâfidir.” buyurarak insanlar› bu kötü huydan kaç›nmaya davet etmifltir.

5.6. Kibir ve HasetKibir, kelime olarak büyüklük, büyük olma, kendini baflkalar›ndan üstün görme

vb. anlamlara gelir. Kibir, Kur’an’da Allah’a isyan eden ‹blis’in s›fat› olarak geçer.‹blis, kendini Hz. Âdem’den üstün görmüfl ve “O topraktan yarat›ld›. Ben ise atefltenyarat›ld›m, atefl topraktan üstündür.” diyerek kibirlenmifl ve Allah’›n rahmetindenkovulmufltur. Kur’an’da “...(Hz. Adem’e secde etmekten) yaln›zca ‹blis kaç›nd›.Kibirlendi ve kâfirlerden oldu.” (Bakara suresi 34. ayet.) b u y r u l m a k t a d › r.Peygamberimize de Müflrikler kibirlerinden ve inatlar›ndan dolay› inanmam›fllard›r.Kur’an’da inançs›zlar›n en belirgin özelli¤i olarak kibir yani kendini di¤erlerindenüstün görme s›fat› gelmektedir.

Kibirli insan, baflkalar›n›n fikirlerini kabul etmez. Baflkalar›yla iflbirli¤i yapmaktankaç›n›r, onlarla bilgi al›fl veriflinde bulunmaz. Baflkalar›na yard›m etmez, insanlar›küçümser. ‹slam kibirli olmamay› insanlara iyi davranmay› ve tevazu sahibi olmay›tavsiye etmifltir. Peygamberimiz “Allah, tevazu edeni yükseltir, kibirleneni zelil k›lar.” buyurmaktad›r. Baflka bir hadiste “Kalbinde hardal tanesi kadar iman olan hiç birkimse cehenneme girmez; kalbinde hardal tanesi kadar tekebbür bulunan hiç bir kimsede cennete giremez.” b u y r u l m a k t a d › r. Burada ki kibir Allah’a ve Resulu’ne inanmaktanuzaklaflt›ran kibirdir. Kur’an’da “...Allah kendini be¤enip böbürlenenleri sevmez.”(Nisa suresi 36. ayet.) buyrulmaktad›r.

☛ Yukar›daki ayet mealini ö¤rendikleriniz çerçevesinde yorumlay›n›z.

❂


115

Haset, k›skançl›k, çekememezlik vb. anlamlara gelir. Haset eden kifli Allah’›n d i ¤ e rinsanlara nasip etti¤i nimetlerden dolay› rahats›z olur. O nimetlerin onda olmamas›n› ister.Kur’an’da “...haset etti¤i zaman hasetçinin flerrinden sabah›n Rabb’ine s›¤›n›r›m.”(Felak suresi 1-5. ayetler.) buyrulmaktad›r.

Kibir ve haset, insanlar›n aras›nda kin ve düflmanl›k meydana getirir. Toplumdahuzursuzlu¤a neden olur. Birlik ve beraberli¤in, dayan›flma ve yard›mlaflman›n yokolmas›na sebep olur.

OKUMA METN‹

‹K‹ KÖLEBir gün padiflah iki tane köle sat›n ald›. Kölelerden biri çok temiz yüzlü inci diflli

biriydi, nefesi gül gibi kokuyordu. Di¤eri oldukça çirkindi, diflleri çürümüfl a¤z› kokuyordu.

Padiflah o güzel yüzlü köleye ihsanlarda bulunarak onu hamama gönderdi. Diflleriçürümüfl a¤z› kokan köleyi yan›na ça¤›rd›. Kendini çok be¤endi¤ini fakat arkadafl›n›nkendisi hakk›nda çok kötü fleyler söyledi¤ini belirterek, onun da arkadafl›n›n kötü huylar›n›söylemesini istedi. Fakat köle arkadafl›na toz kondurmad› hep onu övücü sözler söyledi.Padiflah ne yapt›ysa bir türlü o köleye arkadafl› hakk›nda kötü bir söz söyletemedi.

Nihayet ikinci köle hamamdan geldi. Padiflah onu da s›namak için huzurunaça¤›rd›, onu övücü sözler söyledi:

“S›hhatlar olsun ne kadar zarif ve lâtif olmuflsun. Keflke öbür kölenin say›pdöktü¤ü kötü huylar›n da olmasa ne olurdu.” dedi ve onu da di¤er köle gibi denemekistedi.

Bunun üzerine köle k›zd›, köpürdü ve arkadafl› hakk›nda kötü fleyler say›p dökmeyebafllad›.

Biraz konufltuktan, arkadafl›n›n kötülüklerinden bahsettikten sonra padiflah onususturdu:

“Yeter art›k ikinizin de özünü, asl›n› anlad›m, onun a¤z› kokuyor, senin ise içinkokmufl, bundan sonra sen o do¤ru sözlü ve güzel huylu kölenin ermindesin haydi git.”dedi.

Güzel ve iyi yüz, kötü huyla birlikte olursa bir kalp akça bile etmez.(Kalp akça: sahte para)

Mesnevi’de Geçen Bütün Hikayeler, s.69


116

‹slam insan›n akl›n›n ve sa¤l›¤›n›n korunmas›n› emretmektedir. ‹nsan, kendi akl›nave sa¤l›¤›na zarar veremez. ‹slam, insan›n akl›n› gideren ve sa¤l›¤›n› bozan alkollü içkileriyasaklam›fl ve haram k›lm›flt›r. Kur’an’da “Ey ‹man edenler! içki (hamr), kumar, dikilitafllar ve fal oklar› fleytan›n ifllerinden bir pisliktir. ” (Mâide suresi 90. ayet.) buyrulmaktad›r.Peygambermiz “Her sarhoflluk veren fley haramd›r.” buyurmaktad›r. Baflka bir hadistede “Ço¤u sarhoflluk veren fleyin az› da haramd›r” buyrulmaktad›r.

‹çki ve uyuflturucular›n baflta beyin ve merkezî sinir sistemine olmak üzere bütünvücuda say›s›z zararlar› söz konusudur. ‹çki, kalbin çal›flma h›z›n› art›r›r, kan dolafl›mdüzenini bozar, damarlar›n sertleflmesine,tansiyonun artmas›na, karaci¤er hücrelerindeya¤lanma meydana gelmesine felç ve ani ölümlere sebep olur. Alkollü içkinin hangiçeflidi olursa olsun böbrekleri bozar, zamanla ifl göremez hale getirir. ‹drar bollu¤u verenbira, böbrekleri temizlemez, bilâkis yorar. ‹çki unutkanl›k meydana getirir. ‹radeyizay›flat›r, beyni uyuflturur.

‹çki, toplumdaki çal›flma gücünü azaltt›¤›ndan memleketin fakirleflmesine sebebiyetv e r i r. Baflkas›n›n s›rt›ndan geçinen dilencilerin türemesine, ahlâk›n ve manevide¤erlerin yok olmas›na sebep olur.

Kumar, insan› tembelli¤e sürükleyen, çal›flma gücünü yokedip insanlar aras›na k i nve düflmanl›k saçan haks›z bir kazanç yoludur. Fert ve toplum hayat›nda unutulmaz yaralaraçan kumar›n her türlüsü dinimizde haram k›l›nm›flt›r. Kumar, insan›n flahsi ve ailevihayat›nda huzursuzlu¤a yolaçar. Allah kumar› haram k›lm›flt›r. Her türlü flans oyunuh a r a m d › r. Kumar beraberinde içki, yalanc›l›k, h›rs, kin, intikam, cinayet gibi kötülükleri degetirir.Kumar aile hayat›nda düzensizliklere, anlaflmazl›klara, ihmallere sebep olur.Kumar yüzünden, dinini, namusunu ve her türlü kutsal de¤eri ayaklar alt›na alanpekçok kifli vard›r.

Sosyal bir âfet olan kumardan sak›nmak kadar çevremizdeki insanlar› bundankorumak önemli bir görevdir. Kur’an’da “Ey iman edenler! Yak›t› insanlar ve tafllarolan cehennem ateflinden kendinizi ve ailenizi koruyun...” (Tahrîm suresi 6. ayet.)buyrulmaktad›r.

H›rs›zl›k, sözlükte “kendine ait olmayan bir fleyi çal›p, kendine mal etme ifli” diyetan›mlanmaktad›r. Baflkas›n›n koruma alt›ndaki mal›n› gizlice almak h›rs›zl›kt›r.‹slamiyet, her ne flekilde olursa olsun, bir kimsenin baflkas›na ait mala el uzatmas›n›yasaklam›flt›r. Bu bak›mdan, gasp, haks›z kazanç, rüflvet ve eksik tart›p ve ölçmekharamd›r. Bunlar maddi h›rs›zl›kt›r. Baflkalar›n›n kap›lar›n› dinlemek, evlerinin içinigözetlemek de göz ve kulak h›rs›zl›¤›d›r.


117

verilen mal veya parad›r. Rüflvet yaln›z alan için de¤il veren ve arac›l›k yapan için deharamd›r. Allah Teâlâ; “‹nsanlar›n mallar›ndan bir k›sm›n› bile bile, günah iflleyerek elegeçirmek için ifl bafl›ndakilere yedirerek mallar›n›z› aran›zda haks›zl›kla yemeyin.”(Bakara suresi 188. ayet.) buyurmufltur.

Rüflvet toplumsal bir hastal›kt›r. Rüflvetin yayg›nlaflt›¤› yerlerde halk›n birbirine vedevlete karfl› besledikleri güven duygusu yok olur.

Rüflvet, hak olmayan bir imtiyaz›n elde edilmesi veya bir gerçe¤in gizlenmesi için


118

ÖZET

Ahlâk kelime olarak huylar, mizaçlar ve karakterler vb. anlamlara gelir. Kavramolarak insan›n yarat›l›fl›ndan gelen özellikleri ile çevrenin etkisi ve e¤itimleoluflturdu¤u davran›fllard›r. Ahlâk, insan›n kendi hür iradesiyle yapt›¤› davran›fllarfleklinde tarif edilebilir. Insan toplumsal bir varl›k oldu¤undan onun ahlâki yap›s›beraber yaflad›¤› di¤er insanlar› da ilgilendirmektedir.

‹slam ahlâk›n›n en önemli kaynaklar› Kur’an ve sünnettir. Kur’an ‹slam ahlâk›n›nnazariyesi ise sünnette onun uygulamas›d›r. Peygamberimiz gönderilifl gayesinin güzelahlâk› yaflamak ve anlatmak oldu¤unu beyan etmifltir.

Do¤ruluk, kiflinin sözlerinin, düflüncesinin ve davran›fllar›n›n gerçe¤e, Allah’›nemirlerine uygun olmas›d›r. Do¤ruluk Müslüman için en önemli erdemlerdendir. BirMüslüman›n do¤ruluktan ayr›lmamas› gerekir. Do¤ruluk içte ve d›flta istikamet sahibiolmak demektir. Bir kimse, her gün bir baflka konuflur veya davran›rsa, hiç kimse onaitibar etmez, sözünü ciddiye almaz. Etraf›na ne güven ne de emniyet telkin eder.

Yalan söylemek, Müslümana yak›flmayan bir davran›flt›r. Sözde do¤ruluk, insanlararas›nda sevginin kayna¤›d›r. Davran›fllardaki do¤ruluk ve dürüstlük de son dereceönemlidir.

Adaleti insanlara hak ettiklerini vermektir, z›tt› zulümdür. En büyük zulümdeAllah’›n var ve bir oldu¤unu inkard›r.

‹yilik etmek, insanlara faydal› olmak için yap›lan davran›fllard›r. ‹slam, insanlaraiyilikte bulunmay› teflvik etmifl, böyle davrananlar›n ödüllendirilece¤ini söylemifltir.K u r’an iyili¤i imanla iliflkilendirmifltir. Peygamberimiz bir hadisinde iyili¤inkarfl›l›¤›n›n cennet oldu¤unu vurgulam›flt›r. Müslüman iyilik yaparken bunu Allahr›zas› için yapmal›d›r. Yoksa bir menfaat beklentisi ile yap›lan iyili¤in de¤eri yoktur.Müslüman sadece baflkalar›na iyilik etmekle kalmaz di¤er insanlar› do¤ruya güzeleça¤›r›r ve onlar› kötülükten uzaklaflt›rmaya çal›fl›r.

Cömertlik ‹slam ahlâk›n›n en önemli özelliklerinden biridir. Cömertlik Allah’›ninsana verdi¤i istifadesine sundu¤u nimetlerden yine onun r›zas› için harcamakt›r.‹nsan, Allah’›n kendisine verdi¤i nimetleri samimiyetle Allah yolunda harcamal›d›r.Allah için verilen mal›n ahirette insane kat kat geri verilece¤i vaad edilmifltir. Kalplercömertlikle kirlerinden ar›n›r. Çünkü afl›r› mal sevgisi insan› dünyaya olan sevgisiniart›r›r, ahireti unutturur. fieytan insan› fakirlikle korkutarak onun Allah için bir fleylervermesini engeller.

Cömertlik kazand›¤› parada baflkalar›n›n da hakk› oldu¤unu bilerek ihtiyac› olanlara yard›m etmektir. Baflkalar›na yard›m ederken herhangi bir karfl›l›k beklen-memeli, yap›lan iyilik bafla kak›lmamal›d›r.


119

Merhamet, insan› varl›klar› korumaya, sevmeye, onlara iyilik ve yard›m etmeyeyönlendiren duygudur. ‹nsanlar› ve di¤er varl›klara zorda kald›klar›nda yard›m etmek,ba¤›flta bulunmak ve affetmek gibi davran›fllar›n nedenidir. Merhamet, Allah’›n önemlis›fatlar›ndan biridir. Allah, Kur’an’da kendini Rahman ve Rahim olarak tan›tmaktad›r.O, erhamurrahimin(merhametlilerin en merhametlisi), hayrurrahimin(merhamet edenlerinen hay›rl›s›)dir. Onun rahmeti her fleyi kuflatm›flt›r.

Sevgi ve sayg› huzurlu bir toplum hayat›n›n vazgeçilmez bir unsurudur. ‹nsan,toplum içinde hayat›n› sevgi ve sayg› ekseninde devam ettirmeye özen gösterir. YunusEmre “Yarat›lan› Yaradan’dan ötürü sevmek” gerekti¤ini söylemifltir. Bütün varl›klar›yaratan Allah oldu¤una göre insanlar onun hat›r›na birbirlerini sevmelidirler.

‹slam’›n kelime anlamlar›ndan biri bar›flt›r. ‹slam tüm insanlar› bar›fla, huzura vehoflgörüye ça¤›ran bir dindir. Müslüman yeryüzünde bar›fl›n, emniyetin ve huzuruntemsilcidir. Müslüman kendi içinde iç huzuru ve bar›fl› yakalam›flt›r. Di¤er insanlarlaolan iliflkilerinde de onlar› huzursuz etmemeye ve onlarla birlikte bar›fl ve hoflgörülü birortamda yaflamaya çal›fl›r. Bar›fl ve hoflgörü insanlarla beraber yaflaman›n önemli kurallar›ndan biridir. ‹nsanlar aras›nda bozgunculuk ç›karanlar, huzursuzlu¤a sebepolanlar ‹slam’da hofl görülmemifltir. Hoflgörü kendisi gibi düflünmeyen insanlar›n fikirlerini de sayg› ile karfl›lamak ve onlar›n fikirlerini dinlemektir.

Ana baba insan›n dünyaya gelmesine sebep olan onu dünya hayat›n›n zorluklar›nakarfl› büyüten ve e¤iten de¤erli varl›klard›r. Insan›n ana babas›n›n hakk›n› ödemesi zordur. Allah kendisine itaatten sonra ana babaya itaati emretmektedir. Kifli küçükkenana babas›na Allah’›n bir emaneti idi yafllan›nca da onlar›n kendisine bir emanetoldu¤unun fark›nda olmal›d›r. O, ana babas›na hürmet etmeli, onlar›n hoflnutlu¤unukazanmaya çal›flmal›d›r.

‹nsan›n üzerindeki vazifelerden biri akrabalar›na iyilikte bulunmak onlar› ziyaretetmek, hallerini ve hat›rlar›n› sormak, sevinçli ve kederli zamanlar›nda yanlar›nda oluponlara destek olmakt›r. Peygamberimizi ziyarete gelen bir adam “Ey Allah’›n Rasûlü,yapt›¤›mda benim cennet’e girmeme sebeb olacak bir ifli (ameli) ö¤ret” dedi.

‹nsan hayatta di¤er varl›klarla sürekli iletiflim halindedir. Bu iletiflim s›ras›ndainsanlar›n birbirlerine haklar› geçmekte ve baz› vazifelerde terettüp etmektedir. Bu vazifeler toplumun iyiye güzele ulaflmas›na yard›mc› olacak sebeplerdir. ‹nsan›n bugörev ve sorumluluklar›n›n bilinciyle hareket etmesi gerekmektedir.

‹nsan›n toplumsal görevlerinden birisi maddi ve manevi olarak yard›ma ihtiyac›olanlara yard›m etmesidir. Bu amacla kurulan bir çok denek ve kurulufl vard›r. Bu kurulufllardanbirisi Türk K›z›lay›’d›r.Türk K›z›lay›, yurt içinde ve yurt d›fl›nda yard›ma muhtaç birçok insana yard›m elini uzatmaktad›r. Do¤al afetlerde kurulan aflevleriyle afetzedeleres›cak bir yemek sunmaktad›r. Türk K›z›lay›’n›n en önemli görevlerinden biri ihtiyac›olan hastalar›n kan ihtiyac›n› karfl›lamakt›r. Türk K›z›lay› ihtiyac› olan kan› ba¤›fl kampanyalar› yoluyla sa¤lamaktad›r. Verilen her kan bir insan›n hayat›n› kurtarmakt›r.


120

‹nsan›n toplum hayat›nda en yak›nlar› komflular›d›r. Müslüman kifli, komflusunayard›m etmeli, onu rahats›z etmemeli, hastalan›nca ziyaret etmeli, sevinçli ve kederligünlerinde yanlar›nda bulunmal›d›r. Peygamberimiz komflusu açken tok yatmay› iyigörmemifltir. Her zaman komflular›m›za yard›m etmeliyiz.

Vatan, üzerinde yaflad›¤›m›z s›n›rlar› belli toprak parças›d›r. Atalar›m›z vatanlar›n›korumak için canlar›n› feda etmekten kaç›nmam›fllard›r. Çünkü vatan› olmayan insanlar›ncanlar›n›n, mallar›n›n, ›rzlar›n›n güvenliklerinden, ak›l sa¤l›klar›ndan ve din özgürlüklerindensöz edilemez. Vatan bu befl temel hakk›n korunmas› için gereklidir. Bunlar, can, mal,namus, ak›l ve dindir.

‹nsan›n vatann› sevmesi, gerekti¤inde düflmanlardan korumak için savaflmas› vebu u¤urda can›m›z› seve seve vermesi kutsal bir görevdir. Vatan sevgisi, sadece askeregiderek onu korumak de¤il, ayn› zamanda yurdumuzun kalk›nmas›, milletimizin yükselmesi için çal›flmak, vergi vermek, ülke kaynaklar›n› israf etmemektir.

‹slam ahlâk›na ayk›r› baz› davran›fllar vard›r. Allah, insan, mükemmel bir flekildeyarat›lm›fl daha sonra iyi ve kötü aras›nda mütehayyir b›rak›lm›fl bir varl›kt›r. ‹nsan›niradesi ve akl›yla iyiyi güzeli tercih etmesi için Allah peygamberler göndermifl, ilahîemir ve yasaklar›n› bildirmifltir. ‹nsan›n kaç›nmas› gereken yasaklar aras›nda ahlâki baz›davran›fllar vard›r. Bunlar; yalan söylemek, g›ybet etmek, iftira etmek, hile ve doland›r›c›l›kyapmak, kötü zanda bulunmak, baflkas›n›n özel hayat›n› araflt›rmak, baflkalar›yla alayetmek, kibir ve haset, içki içmek, kumar oynamak, h›rs›zl›k yapmak ve rüflvet almakveya vermektir.

Yalan, gerçek olmayan bir sözdür. Yaln söyleyen insan karfl›s›ndakini aldatmaya,kand›rmaya çal›fl›r. Gerçe¤i oldu¤undan farkl› göstermeye çal›fl›r. Müslüman günahiflleyebilir ama yalan söyleyemez. Peygamberimiz flaka niyetiyle bile yalan söylemeyihofl görmemifltir. Yalan söylemek büyük günahlardand›r. Münaf›¤›n üç alameti e m a n e t eihanet etmek, konufltu¤unda yalan söylemek, söz verdi¤inde sözünde durmamakt›r. Bunlar›nüçü de yalanla ilgilidir. Yalan toplumdaki güveni yok eder. ‹slam alimleri üç durumdayalan› mübah saym›fllard›r. Bunlar; savaflta düflman› aldatmak için, darg›n insanlar›naras›n› düzeltmek için, y›k›lmak üzere olan bir aile yuvas›n› kurtarmak amac›ylad›r.

G›ybet, dedikodu, kovuculuk, yerme gibi anlamlara gelir. Bir kimsenin ard›ndanduydu¤unda hofluna gitmeyece¤i sözler sarfetmek veya onu küçültücü hareketler yapmak( kafl, göz vb.) g›ybettir. ‹ftira, birine haks›z yere bir suç isnad etmektir. ‹ftira da hemyalan vard›r hem de kul hakk›. ‹ftiran›n en kötüsü namuslu bir insana ahlâks›zl›k iftiras›d›r. Bu insanlar›n flahitli¤i ömürleri boyunca flahitlikleri kabul edilmez.

Toplumsal bir hastal›k olan iftira ve g›ybetten sak›nmam›z gerekir. Bunun içininsanlar› yapt›klar› güzelliklerle anmal›, gereksiz ve faydas› olmayan bofl laflarlazaman›m›z› harcamamal›y›z. Konufltu¤umuz her sözle insanlara iyiyi, güzeli hat›rlatmal›ve do¤ruya, hakikate sevketmeliyiz. G›ybet veya iftira eden bir kiflinin bu günah›ndankurtulabilmesi için tövbe etmesi yeterli de¤ildir, g›ybet veya iftira etti¤i kifliden dehakk›n› helal ettirmesi laz›md›r.


121

‹nsanlar›n birbirleriyle olan ticari iliflkilerinde güven esast›r. Hile, aldatma vedoland›r›c›l›k bu güveni yok eder.

Bireyler aras›nda güven duygusunu ortadan kald›ran yalan ve hile; aileleri parçalayan,komfluluk iliflkilerini engelleyen toplumsal bir hastal›kt›r. ‹yi bir insan olmak isteyenkimse hilenin her türlüsünden ve doland›r›c›l›ktan uzak durmal›,özü sözü bir olmal›d›r.

Zan, kesin olmayan bilgidir. Kötü zan dinî literatürde sui zan olarak isimlendirilir. Suizan, insan›n baflkalar› hakk›nda önyarg›l› bir flekilde olumsuz tahminlerde bulunmakt›r. Suizan insan› flüpheci yapar. Çevresine karfl› sui zanla yaklaflan biri huzursuz olur ve hayattanhaz alamaz. En ufak bir hadiseyi tam araflt›rmadan birilerini suçlar. Arkadafllar›n› k›rar.Sonuçta mahcup duruma düflebilir. Sui zan dostluklar› ve arkadafll›klar› bozar. ‹nsan beklemedi¤i bir olayla karfl›laflt›¤›nda araflt›r›p gerçe¤i ö¤renmeden önyarg›yla hareketetmemelidir. ‹nsanlara karfl› hep hüsnü zanla(iyi düflüncelerle) hareket etmelidir.

‹slam insan›n özel hayat›n›n mahremiyetine önem verir. Bunun araflt›r›lmas›n› hoflkarfl›lamaz.

Bir insan›n özel hayat›n› araflt›rmak onun kusurlar›n› bulmaya çal›flmak kötüniyetli bir davran›flt›r. Bu insan›n baflkalar›n›n bilmesini istemedi¤i kusurlar›n› ortayaç›karmaya u¤raflmakt›r. Bu flekilde insanlar›n kusurlar›n› ortaya ç›karmak iradesi zay›folan kimselerin de bu hatalar› yapmas› için teflvik olabilir. ‹nsan kusurlar›ndan piflmanolarak tövbe edebilir ve kötü davran›fllar›n› terk edebilir. Ama kusurlar› herkestaraf›ndan bilinen biri nas›l olsa kusurlar›m biliniyor diye düflünerek hatalar›ndanvazgeçmesi güç olur. ‹nsan baflkalar›n›n kusurlar›n› araflt›rmak yerine kendi kusurlar›n›düzeltmeye çal›flmal›d›r.

‹slamiyet, her bireyin flahsiyetine sayg› duyar ve onunla alay edilmesini yasaklar.Baflka bir insanla alay etmek ruhsal bir rahats›zl›k, kiflisel bir zaaft›r. Baflkalar›n› kötülakaplarla ça¤›rmak, onlar› önemsememek güzel bir davran›fl de¤ildir. Bu Allah’›n kötügördü¤ü bir davran›flt›r.

Kibir, kelime olarak büyüklük, büyük olma, kendini baflkalar›ndan üstün görmevb. anlamlara gelir. Kibir, Kur’an’da Allah’a isyan eden ‹blis’in s›fat› olarak geçer. ‹blis,kendini Hz. Âdem’den üstün görmüfl ve o topraktan yarat›ld›. Ben ise ateflten yarat›ldum,atefl topraktan üstündür diyerek kibirlenmifl ve Allah’›n rahmetinden kovulmufltur.

Kibirli insan, baflkalar›n›n fikirlerini kabul etmez. Baflakalar›yla iflbirli¤i yapmaktanonlarla bilgi al›fl veriflinde bulunmaz. Baflkalar›na yard›m etmez, insanlar› küçümser.‹slam kibirli olmamay› insanlara iyi davranmay› ve tevazu sahibi olmay› tavsiyeetmifltir.

Haset, k›skaçl›k, çekememezlik vb. anlamlara gelir. Haset eden kifli Allah’›n d i ¤ e rinsanlara nasip etti¤i nimetlerden dolay› rahats›z olur. O nimetlerin onda olmamas›n› ister.


122

‹slam insan›n akl›n› ve sa¤l›¤›n›n korunmas›n› emretmektedir. ‹nsan, kendi akl›nave sa¤l›¤›na zarar veremez. Islam, insan›n akl›n› gideren ve sa¤l›¤›n› bozan alkollü içkileri yasaklam›fl ve haram k›lm›flt›r.

Kumar, insan› tembelli¤e sürükleyen, çal›flma gücünü yokedip insanlar aras›na k i nve düflmanl›k saçan haks›z bir kazanç yoludur. Fert ve toplum hayat›nda unutulmazyaralar açan kumar›n her türlüsü dinimizde haram k›l›nm›flt›r. Kumar, insan›n flahsi veailevi hayat›nda huzursuzlu¤a yolaçar. Allah kumar› haram k›lm›flt›r. Her türlü flansoyunu haramd›r. Kumar beraberinde içki, yalanc›l›k, h›rs, kin, intikam, cinayet gibikötülükleri de getirir.Kumar âile hayat›nda düzensizliklere, anlaflmazl›klara, ihmalleresebep olur. Kumar yüzünden, dinini, namusunu ve her türlü kutsal de¤eri ayaklar alt›naalan pekçok kifli vard›r.

H›rs›zl›k, sözlükte “kendine ait olmayan bir fleyi çal›p, kendine mal etme ifli” diyetan›mlanmaktad›r. Baflkas›n›n koruma alt›ndaki mal›n› gizlice almak h›rs›zl›kt›r.‹slamiyet, her ne flekilde olursa olsun, bir kimsenin baflkas›na ait mala el uzatmas›n›yasaklam›flt›r. Bu bak›mdan, gasp, haks›z kazanç, rüflvet ve eksik tart›p ve ölçmekharamd›r. Bunlar maddi h›rs›zl›kt›r. Baflkalar›n›n kap›lar›n› dinlemek, evlerinin içinigözetlemek de göz ve kulak h›rs›zl›¤›d›r.

Rüflvet, hak olmayan bir imtiyaz›n elde edilmesi veya bir gerçe¤in gizlenmesi içinverilen mal veya parad›r. Rüflvet yaln›z alan için de¤il veren ve arac›l›k yapan için deharamd›r. Rüflvet toplumsal bir hastal›kt›r. Rüflvetin yayg›nlaflt›¤› yerlerde halk›n birbirine ve devlete karfl› besledikleri güven duygusu yok olur.


123

.TEST VI

1. “Allah, adaletli olman›z›, iyi davranmay› ve akrabaya yard›m etmeyi emreder...O, düflünüp tutas›n›z diye size ö¤üt verir.” (Nahl suresi 90. ayet.)

“Ey iman edenler, kendiniz, anne-baban›z ve yak›nlar›n›z aleyhine bile olsa, Allahiçin flahidler olarak adaleti ayakta tutun. (Onlar) ister zengin olsun, ister fakir olsun;çünkü Allah onlara daha yak›nd›r. Öyleyse adaletten dönüp hevan›za uymay›n. E¤er dilinizie¤ip büker (sözü geveler) ya da yüz çevirirseniz, flüphesiz Allah, yapt›klar›n›zdanhaberi oland›r.” (Nisâ suresi 135. ayet.)

Yukar›da verilen ayet meallerinin ana konusu nedir?

A. Do¤rulukB. CömertlikC. HoflgörüD. Merhamet

2. Afla¤›daki ayet meallerinin hangisi cömertlikle ilgilidir?

A. “Ey iman edenler! A l l a h ’tan sak›n›n ve do¤rularla beraber olun.” (Tevbe suresi 119. ayet.)

B. “Rabb’in yaln›z kendisine kulluk etmenizi ve ana baban›za da iyi davranman›z› emretmifltir...” (‹srâ suresi 23. ayet.)

C. “Ey iman edenler, hepiniz topluca “bar›fla (Silm’e-‹slam’a-) girin...” (Bakara suresi 208. ayet.)

D. “Elinde bulunandan verenin, Allah’a karfl› gelmekten sak›nan en güzel sözü (Allah’›n birli¤ini) do¤rulayan›n ifllerini kolaylaflt›r›r›z.” (Leyl suresi 5-7. ayetler.)

3. Afla¤›dakilerden hangisi ahlâki görevlerimiz aras›nda say›lamaz?

A. Ana babaya iyi davranmakB. ‹nsanlarla iyi geçinmekC. Namaz k›lmakD. Komflular›m›za yard›m etmek

4. Bir kimsenin ard›ndan duydu¤unda hofluna gitmeyece¤i sözler sarfetmek veyaonu küçültücü hareketler yapmaya ne denir?

A. ‹ftiraB. G›ybetC. YalanD. Hile


124

5. Ey iman edenler! Kendi evinizden baflka evlere geldi¤inizi fark ettirip ev halk›na selam vermedikçe girmeyin. Bu, sizin için daha iyidir; herhalde (bunu) düflünüp anlars›n›z. Orada kimse bulamad›n›zsa, size izin verilinceye kadar oraya girmeyin. E¤er size “Geri dönün!” denilirse hemen dönün. Çünkü bu, sizin için daha temiz bir davran›flt›r. Allah yapt›¤›n›z› bilir.” (Nur suresi 27-28. ayetler.)

Yukar›daki ayet mealinin konusu nedir?

A. Baflkalar›yla alay etmekB. Özel hayat›n gizlili¤iC. G›ybet etmekD. Kibirlenmek


125

KONULAR

1. ‹slam’›n Dünya Hayat›na Bak›fl› 2. ‹slam’da Çal›flma ve Helal Kazanc›n Önemi3. ‹slam ve Çevre Bilinci 4. ‹slam ve Sanat5. ‹slam ve Bilim6. Temel ‹slam Bilimleri7. Meflhur Müslüman Bilginler ve Bilime Katk›lar›

ÜN‹TE VII


126

* Öncelikle ders notlar›n›z› okurken önemli terim ve kavramlar›n alt›n› çizin. Bunlar›defterinize anlayarak yaz›n.

* ‹lgili bölümü kitaptan da takip edin, kitab›n ders notlar›yla bütünlü¤ünü kurun.* Ünitenin sorular›n kendi bafl›n›za çözmeye çal›fl›n, zorland›¤›n›z sorularda ders

notlar›n›za tekrar bak›n.

Bu ünite sonunda;* Allah’›n, dünyadaki varl›klar› insan›n yarar›na sundu¤unu fark edecek,* ‹slam’›n; dünya hayat›n› daha güzel bir flekilde sürdürebilmek için çal›flmay›

öngördü¤ünü bilecek,* Yapt›¤› eylemlerden sorumlu oldu¤unun bilincinde olacak,* ‹slam’da dünya-ahiret dengesini ayet ve hadislerle örneklendirerek aç›klayacak,* Ayet ve hadislerden yararlanarak ‹slam’da çal›flma ve helal kazanc›n öneminin

fark›na varacak,* ‹slam’›n çevre ve do¤aya verdi¤i önemi bilecek,* ‹slam dininin sanata bak›fl›n› ve katk›lar›n› örneklerle aç›klayacak,* ‹slam dininin sorunlar› çözmede akl› kullanmay› ve bilimi teflvik etti¤ini örneklerle

fark edecek,* Temel ‹slam Bilimlerinin özelliklerini bilecek,* Müslüman bilginlerin çeflitli bilim alanlar›nda sa¤lad›¤› katk›lara örnek

vereceksiniz.

BU ÜN‹TEDE NELER Ö⁄RENECE⁄‹Z?+

NASIL ÇALIfiMALIYIZ? -


127

ÜN‹TE VII

1. ‹slam’›n Dünya Hayat›na Bak›fl› ‹nsan, Allah’›n mükemmel bir biçimde yaratt›¤› ve yeryüzündeki halifesi olan bir

varl›kt›r. Allah dünyan›n içindeki varl›klar› insan›n emrine vermifltir. Bu konudaK u r’an’da “Göklerde ve yerdeki her fleyi sizin hizmetinize veren odur. . . ”(Câsiye suresi 13. ayet.) buyrulmaktad›r.

Yeryüzündeki her fleyi insan›n emrine veren Allah, onu bafl›bofl b›rakmam›flt›r.Kur’an’da”Dünya hayat› bir oyun ve e¤lenceden ibarettir. E¤er inan›r, (günahlardan)korunursan›z (Allah) size mükâfatlar›n›z› verir ...” (Muhammed suresi 36. ayet.)buyrularak insan›n inanmas›na vurgu yap›lmaktad›r.

Dünya hayat› insan›n ahiret hayat›n› kazanaca¤› yer olmas› aç›s›ndan önemlidir.Allah, ölümü ve hayat› insanlar› imtihan etmek için yaratm›flt›r. Kur’an’da “Ohanginizin daha güzel ifl yapaca¤›n› denemek için ölümü ve hayat› yaratt›...” (Mülk suresi 2. ayet.) buyrulmaktad›r. Peygamberimiz de “Dünya ahiretin tarlas›d›r.”buyurarak ahirette elde edilecek karfl›l›k bak›m›ndan dünya hayat›n›n önemini v u rg u l a m › fl t › r. Bu sebeple insan dünya hayat›n› iyi de¤erlendirmeli, tutum vedavran›fllar›nda dikkatli olmal›, her türlü iyi ve güzel iflleri yapmaya çal›flmal›d›r.Çünkü insan hem yapt›klar›ndan hem de yapabilecekken yapmad›¤› iyilik ve güzellik-lerden sorumludur. Kur’an’da “Art›k kim zerre a¤›rl›¤›nca hay›r yapm›flsa onu görür.Ve kim zerre a¤›rl›¤›nca fler yapm›flsa onu görür.” (Zilzâl suresi 7-8. ayetler.) buyrulmaktad›r. Kur’an insan› dünyan›n cazip ve nefse hofl gelen zararl› yönlerine karfl›uyarmaktad›r. Kur’an’da “Ey inananlar, mallar›n›z ve çocuklar›n›z sizi Allah’› anmak-tan al›koymas›n. Kim bunu yaparsa, iflte onlar ziyana u¤rayanlard›r. “ (Münâfikun suresi 9. ayet.) buyrulmaktad›r.

‹nsan ahiret hayat›nda mutlu olmak için çal›fl›rken dünyan›n da helal olan nimet-lerinden de istifade etmelidir. Kur’an-› Kerim bizi iyilik yapmaya, hay›r ifllemeyeteflvik ediyor, fakat dünyadan da nasibimizi unutmamam›z› hat›rlat›yor. Kur’an’da“Allah’›n sana verdi¤i (nimetlerle) ahiret yurdunu ara; dünyadan da nasibini unutma...”(Kasas suresi 27. ayet.) buyrulmaktad›r.

‹nsan ne dünyas› için ahiretini ne de ahireti için dünyas›n› feda etmelidir.Kur’an’da dua ederken bizim dünya ve ahiret hayat› için iyilik istememiz tavsiye edilmifltir: “Ey Rabb’imiz! Bize dünyada da ahirette de iyilik ver. Bizi cehennemazab›ndan koru.” (Bakara suresi 201. ayet.).

2. ‹slam’da Çal›flma ve Helal Kazanc›n Önemi‹nsan ak›ll› ve özgür bir varl›kt›r. Bu özellikleriyle di¤er varl›klardan üstün

k›l›nm›flt›r. ‹nsan akl› ve özgürlü¤üyle yapt›klar›ndan sorumludur. Çünkü o akl›ylayanl›fl› do¤rudan ay›rt edebilir, iradesiyle iyiyi kötüyü fark edebilir. Davran›fllar›n› bunlara göre tanzim edebilir.


128

‹nsan dünya hayat›nda geçimini sa¤layabilmek ve daha güzel bir hayat sürebilmekiçin çal›fl›r, çabalar. Kur’an’da “‹nsana çal›flmas›ndan baflka bir fley yoktur. Ve çal›flmas›da yak›nda görülecektir.” (Necm suresi 39-40. ayetler.) buyrularak dünyada rahat birflekilde yaflamam›z için çal›flman›n önemi vurg u l a n m › fl t › r. Baflka bir ayette de“...yeryüzüne da¤›l›n ve Allah’›n lütfundan (nasibinizi) aray›n. Allah’› çok an›n ki kurtulufla eresiniz” (Cum’a suresi 10. ayet.)buyrulmaktad›r.

‹slam’da insan›n baflkalar›ndan bir fleyler istemek yerine çal›fl›p çabalamas›emredilmifltir. Bu konuda Peygamberimiz flöyle buyurmufltur: “Sizden birinizin ipinial›p da¤a gitmesi, s›rt›na bir ba¤ odun yüklenip getirerek onu satmas›, böylece onunonurunu Allah’›n korumas›, di¤er insanlardan bir fleyler dilenmesinden dahahay›rl›d›r.” Kur’an’da da “‹nsan, elinin eme¤i ile kazand›¤›ndan daha hay›rl› bir lokmayememifltir.”(Necm suresi 39. ayet.) buyrulmaktad›r.

Dünya hayat› bir imtihand›r. ‹nsan çal›fl›rken helale harama dikkat etmelidir.Kur´an’da “Ey Peygamber! Temiz olan fleylerden yeyin; güzel ifller yap›n. Ben sizinyapt›klar›n›z› hakk›yla bilmekteyim.” (Müminun suresi 51. ayet.) buyurmaktad›r.Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadislerinde, “Helal mal kazanmak her Müslüman’a vaciptir.” buyurmufltur. Bir defas›nda “Ey Sa’d yiyece¤inin temiz ve helal olmas›n›sa¤la ki duas› kabul olan birisi olas›n, yoksa bir kifli midesine haram lokma indirdi miondan k›rk gün dile¤i kabul edilmez. Haramdan beslenenleri atefl temizler...” buyurmufllard›r. ‹nsan›n helalinden kazan›p ailesini onunla geçindirmesi dinimizdetavsiye edilmifltir. Hak ederek çal›flan ve r›zk›n› kazanan bir insan bütün hayat›n› ibadethaline getirebilir.

Yüce Allah’›n bize ihsan etti¤i yetenekleri, güzelce de¤erlendirelim. Çal›fl›p kazanman›ninsan› mutlu k›laca¤›n›, tembelli¤in ise mutsuzlu¤un kayna¤› olaca¤›n› unutmayal›m.Mal›m›z› helalinden kazan›p, ölçülü harcamalar yapal›m. Peygamberimiz flöyle duaetmifltir: “Allah’›m s›k›nt› ve hüzünden, acizlikten, tembellikten, korkakl›ktan ve pinti-likten, insanlar›n kahr›ndan sana s›¤›n›r›m.”

3. ‹slam ve Çevre Bilinci Kiflinin yaflad›¤›, çal›flt›¤› k›saca hayat›n› geçirdi¤i mekanlar›n hepsi insan›n çevresi

olarak adland›r›l›r. ‹nsan yaflad›¤› çevrenin temiz ve sa¤l›kl› olmas›n› ister. Bunun içinçaba gösterir ve di¤er insanlardan da bu konuda yard›m bekler.

‹slam, insanlara emniyet ve huzur vaat ederken bu emniyetten insan›n çevresindekivarl›klar da faydalan›r. Kur’an’da “...ölçüyü koydu. Ölçüde haddi aflmay›n.”(Rahmansuresi 8-9. ayetler.) buyrularak insan›n do¤adaki dengeyi bozmamas› gerekti¤i ifadeedilir.

☛ “Kim kazanmazsa bu dünyada bir ekmek paras› dostunun yüz karas› düflman›nmaskaras›.”

M. Akif Ersoym›sras›n› çal›flman›n önemi ile ilgili olarak de¤erlendiriniz.


129

‹slam, Müslümanlara bütün varl›klara sayg› duymay›, onlar›n hayat hakk›nadokunmamay› ö¤retmektedir. Kur’an’da “Yedi kat gök, yeryüzü ve bunlarda bulunanvarl›klar Allah’› tesbih ederler...” (‹srâ suresi 44. ayet.) buyrularak her canl›n›n bir vazifesinin oldu¤undan söz edilir. ‹lmi geliflmeler gösteriyor ki her canl›n›n ekolojikdengede bir yeri vard›r. Bütün canl›lar› Allah ‘›n yaratt›¤›n›n fark›nda olan ve hepsininonu tesbih etti¤ine inanan kimse gelifligüzel onlara zarar veremez. Çevresindekivarl›klardan yararlan›rken dengeyi bozmamaya dikkat eder. Kur’an-› Kerim israf›haram k›lm›flt›r. Peygamber Efendimiz nehirde abdest al›rken bile suyun israfedilmemesini tavsiye etmifltir. Kur’an’da insan›n bafl›na gelen s›k›nt›lar›n bir k›sm›n›nkendi yapt›klar›ndan oldu¤u söylenmektedir.

‹nsan çevresine verdi¤i zararla kendisini ve çocuklar›n›n yaflam›n› zorlaflt›rd›¤›n›nfark›nda olmal›d›r. Peygamberimiz de çevre konusunda Müslümanlara örnek olmufltur.Taif halk› Müslüman olmak üzere Medine’ye bir heyet gönderdiklerinde, Peygamberimizhaz›rlatt›¤› anlaflma metnine Taif bölgesi vadilerinin de koruma alt›na al›nd›¤› ve oradabitki örtüsünü tahrip etmenin, hayvan avlaman›n yasakland›¤›, bu yasa¤a uymayanlar›ncezaland›r›laca¤› bir madde olarak yazd›rm›flt›r. Ayr›ca Peygamberimiz Medine’nin hercihetinden yaklafl›k 32 kmlik bir alan› koruma bölgesi ilan etti¤ini ve a¤açlar›nkesilmesini, dallar›n›n k›r›lmas›n› yasaklam›flt›r (‹brahim Sar›çam, Hz. Muhammed veEvrensel Mesaj›, s. 297). Peygamberimiz bir gazveden dönerken Medineyak›nlar›ndaki konaklad›klar›nda “Kim buradan bir a¤aç keserse mutlaka onun yerinebir a¤aç diksin” buyurmufltur (‹brahim Canan, ‹slam ve Çevre Sa¤l›¤›, ‹stanbul 1987,s59-60). Ayr›ca Peygamberimizin a¤aç dikmeye teflvik eden; “K›yamet kopmayayak›nken elinizde bir a¤aç fidan› var ve onu dikmeye vakit bulabilirseniz onu dikin”,“Kim bir a¤aç dikerse onun için a¤açtan has›l olan ürün kadar Allah sevap yazar.”,“Müslümanlardan bir kimse bir a¤aç dikerse o a¤açtan yenen mahsul mutlaka onun içinsadakad›r. Yine o a¤açtan çal›nan meyve de onun için sadakad›r. Vahfli hayvanlar›nyedi¤i de sadakad›r. Kufllar›n yedi¤i de sadakad›r. Herkesin ondan yiyip eksiltti¤i mahsulde onu dikene ait bir sadakad›r .” hadisleri bu konuya verdi¤i önemi göstermektedir.

Resim 7.1


130

Tarihimizde Fatih’in ‹stanbul’un fethinden sonra vakfetti¤i 136 adet dükkân içinyazd›rd›¤› vakfiyede çevre temizli¤i için Müslümanlar›n o tarihlerde bile ne kadarönem verdiklerini aç›kça göstermektedir: “Bu gayr-i menkulat›mdan elde olunacaknemalarla ‹stanbul’un her soka¤›na ikifler kifli tayin eyledim. Bunlar ki ellerindeki birkap içerisinde kireç tozu ve kömür külü oldu¤u halde günün belirli saatlerinde busokaklar› gezeler...Maazallah herhangi bir g›da maddesi buhran› vaki olabilür. Böyle b i rhal karfl›s›nda b›rakm›fl oldu¤um 100 silah, ehl-i erbaba verile. Bunlar ki hayvanat-›vahfliyyenin yumurtada veya yavruda olmad›¤› s›ralarda balkanlara ç›k›p avlanalar kizinhar hastalar›m›z› g›das›z b›rakmayalar...”(‹brahim Özdemir, Münir Yükselmifl,‹slam ve Çevre Sorunlar›, Ankara 1995, s.126-127). Kanuni Sultan Süleyman’›n Edirnesubafl›s›na yazd›¤› bir emirnamede Edirne sokaklar›n›n temiz tutulmas› yönünde ortayakoydu¤u; ev ve dükkânlar›n çevrelerinin temiz tutulmas›, hamam ve han gibi umumaait yerlerin temizli¤ine dikkat edilmesi, çevreyi kirleten esnaf›n art›k maddeleri flehird›fl›ndaki bofl yerlere tafl›mas›, evlerde çamafl›r, bulafl›k y›kand›¤›nda sabunlu sular›nsokaklara ak›t›lmamas›, at-arabac›lar›n sokaklara pisleyen atlar›n›n pisliklerini kendilerinintemizlemesi gibi emirleri (Ahmet Akgündüz, Belgeler Gerçekleri Konufluyor, ‹zmir1991, s.75-76) ecdad›m›z›n Allah ve Resulünün tavsiyeleri do¤rultusunda çevreyeverdikleri önemi gösteren birer misaldir.

4. ‹slam ve SanatAllah her fleyi en güzel flekilde yaratm›flt›r. Kur’an’da kendini bize en güzel

Yarat›c› olarak tan›tmaktad›r. Bu konuda Kur’an’da “Yaratanlar›n en güzeli olan Allahne yücedir!” (Mü’minun suresi 14. ayet.) buyrulmaktad›r. Peygamberimiz “Allahg ü z e l d i r, güzeli sever. ” ( Tirmîzî, Edeb/41; Müslim, ‹mân/147) buyurmaktad›r.Kültürümüzde de ayn› anlay›fl vard›r. Kur’an’da “Biz insan› en güzel flekilde yaratt›k.”(Tin suresi 4. ayet.) buyrulmaktad›r. En güzel flekilde yarat›lan insan da estetik olanfleylerle ilgilidir ve yapt›klar›nda estetik bir kayg› tafl›maktad›r. Allah yaratt›¤› fleylerinmükemmelli¤inden söz ettikten sonra, insan› düflünmeye ve bu mükemmellikte yatanincelikleri anlay›p derinden hissetmeye ça¤›rmaktad›r. Kâinât, bakmas›n› ve görmesinibilen için muhteflem bir eserdir. Kulaklar, bu kusursuz nizâm›n ahengini ve ritmini duymak, gözler eflsiz güzellikleri temafla için yarat›lm›flt›r.

Resim 7.2 Bir hat eseri


131

‹slamda sanat ve estetik, dinin kurallar›na ayk›r› olmamas› flart›yla daima teflvikgörmüfltür. ‹slam’›n geldi¤i ilk zamanlarda en yayg›n inanç putperestlikti. Bu sebepleMüslümanlar tarihte insan resmine ve heykele olumsuz bakm›fl a¤aç oymac›l›¤›, tafloymac›l›¤›, çini sanat›, yaz› sanat›na yönlemifllerdir. Bu tür sanat dallar›nda benzerinebaflka medeniyetlerde pek rastlanamayan flaheserler meydana getirilmifltir. Osmanl›larzaman›nda hat sanat› zirveye ulaflm›fl, emsalsiz eserler yaz›lm›fl, tablolar yap›lm›flt›r.Meflhur hattatlar›n yazd›¤› Kur’an’lar, kitaplar, levhalar zaman›m›za kadar ulaflm›fl hateserleridir. Müslümanlar özellikle camileri, medrese, saray ve konaklar›, üzerinde çeflitçeflit, rengarenk çiçek, gül, lale ve benzeri motiflerin ifllendi¤i çinilerle süslenmifllerdir.Tafl ve a¤aç oymac›l›¤› özellikle Selçuklular zaman›nda çok ileri bir seviyeye yüksel-mifltir.Selçuklu mimarisinde cami, medrese, kervansaray ve benzeri sosyal hizmetleriçin yap›lan eserlerin girifl kap›lar› çok yüksek ve görkemli olur ve bu kap›lar tafloymac›l›¤›n›n bütün maharetleri kullan›larak, muhteflem bir eser meydana getirilirdi.Kervansaraylar›n, saray ve köflklerin avlu kap›lar›, saraya, kervansaraya girifl kap›lar›da ayn› flekilde oymac›l›k sanat›n›n birer flaheserleriydi. A¤aç oymac›l›¤› daha ziyade,cami minberlerinde, cami, medrese, türbe ve benzeri binalar›n ahflap kap›lar›nda kendinig ö s t e r m e k t e d i r. Selçuklular›n hüküm sürdü¤ü Anadolu flehirlerinde bu eserlerinzaman›m›za kadar ulaflan örneklerini büyük bir hayranl›kla temafla etmekteyiz.

5. ‹slam ve Bilim‹slam, insanlar› kâinat ve içindekilerle ilgili okumaya, araflt›rmaya ve düflünmeye

teflvik etmektedir. Kur’an’da bir çok ayette “...düflünmüyor musunuz?”, “...akletmiyormusunuz?” b u y r u l m a k t a d › r. Peygamberimize ilk inen ayetler de okumak ve ö¤renmekleilgilidir. Ayetlerde “Yaratan Rabb’inin ad›yla oku!” (Alak suresi 1. ayet.) buyrularakinsan okumaya yönlendirilmektedir.

‹nsan hayat› boyunca birçok problemle karfl›laflmaktad›r. Bu problemleri çözerkeninsan›n akl›n› kullanmas›, ön yarg›s›z bir flekilde soruna yaklaflmas› laz›md›r. ‹slam dainsana akl›n› kullanmas›n› ve araflt›rmas›n› emretmektedir. Çünkü insanlara faydal›olmak, onlar›n hayatlar›n› kolaylaflt›rmak dinimizin önemli gördü¤ü bir prensiptir.Peygamberimiz de “En hay›rl›n›z insanlara en faydal› olan›n›zd›r.” buyurmaktad›r.

6. Temel ‹slam Bilimleri‹slam’›n do¤ru anlafl›lmas› ve hayata geçirilmesi için baz› ilim dallar› oluflmufltur.

Bunlar; Kelam, ‹slam Tarihi, Tefsir, Hadis, F›k›h, Tasavvuf, Mezhepler Tarihi, K›raatve Tecvit gibi ilimlerdir.

K e l a m , dinin amaçlar› do¤rultusunda yorumlanmas›na, insanlar›n olaylarkarfl›s›nda tak›nacaklar› tav›r konusunda onlar› bilgilendirmeyi amaçlayan bir bilimdal›d›r. Din, insanlar›n sorunlar›na karfl› çözüm yollar› bulmas›na yard›mc› olur. Kelamilminin iki temel kayna¤› vard›r. Bunlar, insan akl› ve Kur’an’d›r. Kelam bilimininamaçlar›n› flöyle s›ralayabiliriz; ‹slam dininin inanç esaslar›n› kavratmak, insana, özgürve sorumlu bir varl›k oldu¤unu ö¤retmek, inanç alan›ndaki farkl›laflman›n nedenoldu¤unu anlatmak, Kur’an’›n iman ve bilgi anlay›fl›n› ö¤retmek, insanlar›n olaylara veolgulara Kur’an çerçevesinden bakma al›flkanl›¤›n› kazand›rmak, bireye dini dinamik


132

bir süreç olarak yorumlama yetene¤i kazand›rmak ve de¤erler sistemine uygun davranmaal›flkanl›¤› kazand›rmakt›r.

‹slam Tarihi, Hz. Muhammed’ten günümüze kadar, on dört as›rl›k uzun bir süreçiçerisinde çeflitli Müslüman toplumlar›n din, sosyal hayat, siyaset, kültür ve medeniyetalanlar›nda yaflad›klar›n› inceleyen bir ilim dal›d›r. ‹slam Tarihi kaynak olarak öncelikleKur’an’dan ve hadis kitaplar›ndan yararlan›r. Bu temel kaynaklar›n yan›nda me¤azikitaplar› ve her türlü tarihi bilgiden faydalan›r. ‹slam Tarihi dersi ‹mam-Hatip Lisesiö¤rencisinde sa¤l›kl› bir tarih bilinci oluflmas›na ve onun tarihi tecrübelerden sonuç vedersler ç›karmas›na yard›mc› olmay› hedeflemektedir. Bu ilmin amaçlar›n› flöyles›ralayabiliriz; ‹slam tarihinin konusu olan olay ve olgular› bilimsel verilere uygunolarak bilmek, ‹slamiyetin do¤uflu ve Hz. Muhammed döneminin olaylar› hakk›ndabilgi sahibi olmak, dört halife döneminde meydana gelen olaylar› kavramak, Emevilerdöneminde meydana gelen olaylar› hakk›nda sebep ve sonuçlar› ile bilgi sahibi olmak,Abbasi devletinin kuruluflunu, bu dönemin dinî ve siyasi olaylar›n› bilerek kültürelgeliflmelerin fark›na varmak, Türklerin ‹slamiyete girifllerini ve ‹slam kültür vemedeniyetine katk›lar›n› ö¤renmek, ‹slam medeniyetinin do¤ufl ve geliflim sürecini,temel özelliklerini ve di¤er kültür ve medeniyetlere katk›lar›n› bilmek, günümüz ‹slamülkelerinin ve Müslüman topluluklar›n›n bulunduklar› co¤rafi bölgelerini ö¤renmek,‹slam tarihinin birçok Müslüman topluma ait farkl› tarihsel deneyimleri içerdi¤ini, butecrübelerin, farkl›l›klar›yla birlikte bugün de yararlan›lmas› gereken büyük bir birikimoldu¤unun fark›na varmakt›r.

Tefsir, ‹slam dininin temel kayna¤› Kur’an-› Kerim’in anlafl›lmas›n› aç›klanmas›n›amaçlayan bilim dal›d›r. Tefsir, Kur’an-› Kerim’in anlafl›lmas› ve aç›klanmas›ndasözlüklerden ve tarihi bilgilerden yararlan›r. Kur’an-› Kerim’in anlafl›lmas›nda, indi¤idönemin tarihî flartlar›n›n ve indi¤i dönemde kullan›lan dilin bilinmesi önemlidir. Tefsirbiliminin amac› da Kur’an-› Kerim’de kastedilen anlamlar› en do¤ru bir flekilde ortayaç›karmakt›r. Tefsirde bilimsel kayg›lar›n yan› s›ra müfessir, kendi yorumlar›n› yaparakMüslüman kültür tarihine zenginlik katan ürünler ortaya koyar. Bu dersin amaçlar›flöyledir; Kur’an-› Kerim’in okunan, kendisi ile ibadet edilen bunun yan›ndaanlafl›lmas› gereken bir kitap oldu¤unun fark›na varmak, Kur’an-› Kerim’i indi¤i tarihîzemin içinde tan›tmak, Kur’an-› Kerim’in içeri¤ini kavratmak, Tefsirin Kur’an-›Kerim’i aç›klamada bir yöntem bilgisi oldu¤unu kavratmak, Kur’an’› tefsir etmedeKur’an ilimlerinin yerini ve önemini fark ettirmek, tarih içerisinde tefsir gelene¤ininfarkl› yorumlar ortaya koydu¤unu fark ettirmek, tefsir ilmi ad›na günümüze ulaflanbirikimin bugün nas›l anlamland›r›laca¤›n› ve yararl› k›l›naca¤›n› fark ettirmek veTefsir disiplini ile di¤er Temel ‹slam Bilimleri ve beflerî bilimler aras›nda iliflki kurdurmakt›r.

Hadis, Hz. Muhammed’in söz ve ö¤retilerini, davran›fl ve uygulamalar›n› konuedinen bir ilim dal›d›r. ‹slam dininin do¤ru anlafl›lmas›nda ve ö¤renilmesinde, Hz. Muhammed’in örnek insan oluflunun sa¤l›kl› bir flekilde bilinip kavranmas› için sonderece önemlidir. Kur’an’la beraber dinî hayat›m›z›n temel alt yap›s›n› oluflturan hadisve sünnet, bireylerin bir ahlaki kiflili¤e kavuflmalar›nda da zengin bir kaynakt›r.


133

Bu dersin amaçlar›n› flöyle s›ralayabiliriz; Hz. Muhammed’in Kur’an-› Kerim’dekikonumunu kavratmak, Hadis ilmi ile ilgili temel kavramlar› ö¤retmek, Hadis ilmi ve builmin tarihî süreç içindeki geliflimini kavratmak, Hadislerin kayna¤›na, ravi say›s›na vederecesine göre tasnifini ö¤retmek, Hz. Muhammed’in sünnetini yerel ve evrenselboyutunu kavratmak, dinin anlafl›lmas› ve yorumlanmas›nda hadis ve sünnetin öneminifark ettirmek, Hz. Muhammed’e atfedilen rivayetlerin sa¤l›kl› olup olmad›klar›n› ay›rtettirmek, Hz. Muhammed’in sünnetinde biçim öz iliflkisini fark ettirmek, Sünnet vehadis metinlerini sa¤l›kl› bir flekilde yorumlayabilmek için gerekli ilkeleri ö¤retmektir.

F›k›h ilminin konusunu ibadet, ahlak ve sosyal hayata dair konularla ilgili hükümleroluflturmaktad›r. F›k›h kelime olarak bir iflle ilgili derin bilgi sahibi olmak demektir. Engenifl anlam› ile f›k›h, kiflinin hak, yetki ve sorumluluklar›n›n bilincinde olmas›d›r.Kur’an, sünnet, icma ve k›yas f›kh›n dört temel kayna¤›n› oluflturmaktad›r.

F›k›h, Kur’an-› Kerim’i en do¤ru anlayan ve onun prensiblerini hayata geçirenHz.Muhammed’in örnek kiflili¤ini delil alarak sonuca ulaflmaya çal›fl›r. Bu nedenlef›k›h aç›s›ndan sadece Kur’an-› Kerim ayetleri de¤il, Hz. Muhammed’in söz, fiil veonaylar› da önemlidir. Çünkü Kur’an-› Kerim’in do¤ru anlafl›lmas›, Hz.Muhammed’indo¤ru anlafl›lmas›na ba¤l›d›r.

F›k›h dersinin amaçlar›n› flöyle s›ralayabiliriz; F›k›h ilminin di¤er ilimleraras›ndaki yerini ve temel ilkelerini ö¤retmek, F›kh›n oluflum sürecini ve tarihteki f›k›hekollerini bildirmek, mükellefiyetle ilgili kavramlar›n› bilmek, ibadetlerin yap›l›fllar›n›ö¤retmek, insan›n temel hak ve hürriyetlerini fark ettirmek, sosyal hayat›n de¤iflimineba¤l› olarak ortaya ç›kan sorunlar›, Kur’an-› Kerim ve sünnet ile birlikte sistemli,mant›kl› ve tutarl› olarak yorumlanmas› için gerekli ilkeleri ö¤retmektir.

Tasavvuf, kemale ermek için ruhu, ibadet, zikir ve fikir gibi fleylerle terbiye ettiripnefsi kalb hastal›klar›ndan tezkiye etme yolunu gösteren ilimdir. Konusu, insan›kötülüklerden uzak tutacak ve iyili¤e sevk edecek dine uygun her fleydir. Tasavvufuntemel kayna¤› Kur’an, hadis, sahabenin ve mutasavv›flar›n yani ehli kalbin hayatlar›d›r.Tasavvufu dinin emirlerine uyup, yasaklar›ndan kaçarak kalbi kötü huylardan temizleyip,iyi huylarla doldurmak fleklinde tan›m› yap›labilir.

Tasavvufun amaçlar›n› flöyle s›ralayabiliriz:- Sünnet-i seniyyeye yap›flmak ve bid’atlerden kaçmak- Nefsin iman ve itaat etmesi, bütün ibadetlerin ve bütün hay›rl› ifllerin hakiki ve

kusursuz olmas›n› sa¤lamak - Fâni olan her fleyden yüz çevirip, baki olana ba¤lanmak- ‹slam ahlak› ile süslenmek yani bafltan bafla edeple edeplenmektir, tamamen

edepten ibarettir.- Kalbi kötü huylardan temizlemek ve iyi huylarla doldurmak- Her sözünde, her iflinde, dine yap›flmakt›r.


134

Mezhepler Tarihi, dört halife devrinde bafllayan ve daha sonra sistemleflen ‹slammezheplerini inceleyen bilim dal›d›r. Mezhepler Tarihi, mezheplerin ortaya ç›k›flnedenlerini araflt›r›r ve insanlar› bu konuda bilgilendirmeyi amaçlar.

K›raat, Kur’an-› Kerim’i do¤ru ve güzel okuma ile ilgili bir ilimdir. KonusunuKur’an-› Kerim’i harflerin mahrecine ve tecvit kurallar›na uygun olarak okumakoluflturmaktad›r. Tecvidin konusunu Kur’an harflerinin özelliklerinin tan›nmas› veharflerin do¤ru telaffuzu oluflturur. K›raat ilmini ö¤renenler Kur’an-› Kerim’i do¤ru vegüzel okuman›n önemini bilip tecvit kurallar›n› uygulamaya önem verirler.

7. Meflhur Müslüman Bilginler ve Bilime Katk›lar›Müslüman bilim adamlar›, Allah’›n emri ve Hz. Muhammed’in teflvikiyle tarih

boyunca insanlara faydal› olmak için çal›flm›fllar, araflt›rmalar yapm›fllard›r. Bu bilimadamlar› Bat›l›lar taraf›ndan örnek gösterilmektedir. Bir bilim adam›n›n ifadesiyleAmerika’n›n ve ayn› zamanda dünyan›n en önemli üniversitelerinden birisi olanPrinceton Üniversitesi’nin kilisesini ziyaret edecek olursan›z¸ pencerelerin birindeelinde 20 ciltlik t›p eseri Kitâbu’l-Hâvî’siyle Do¤u’nun ve belki de bütün Ortaça¤’›n enbüyük hekimi ve klinikçisi Ebu Bekr Zekeriya er-Râzî’yi (865-925) temsil eden resmigörürsünüz. Ayn› flekilde Paris Üniversitesi T›p Fakültesi’nde de ‹bn Sînâ’n›n (980-1037)büstü vard›r.

Bir çok bat›l› bilim adam› ‹slam hakk›nda olumlu beyanlarda bulunmufllard›r.‹ngiliz bilim adamlar›ndan H. Leider, Müslümanlar›n ö¤renmeye verdikleri önemdenflu sözlerle bahsetmifltir. “‹slam çocuklar› tahsillerine Kur’an ile bafll›yorlard›. ÇünkiKur’an bütün din ve dünya faziletlerinin kayna¤›d›r. Fakat bu mekteplerin yanlar›ndayine Kur’an’›n ilham›yla felsefe ve hikmet dersleri okunan medreseler vard›, sonradanbu medreseler üniversite olmufltur. Bundan dolay›d›r ki, Afrika’n›n o zamanlardünyan›n en karanl›k noktas› denen köfleleri, maddî terakkiler itibariyle, ça¤dafl› olanAvrupa ülkelerinden çok yüksek bulunuyordu.” Meflhur müsteflriklerden Dr. Morris,‹slam hakk›nda flöyle demifltir: “...Hira ma¤aras›ndan yükselen ses...insanlara , entemiz, en do¤ru dini talim ediyordu.” (Gürkan, Ahmet, ‹slam kültürünün garb› medenilefltirmesi, Nur yay›nlar›, Ankara, s. 354 )

Müslümanlar matematik¸ astronomi¸ astroloji¸ t›p gibi pozitif bilim alanlar›ndayapt›klar› katk›lar› flöyle s›ralayabiliriz: Müslümanlar›n günlük ibadetlerinde ve toplumsaliliflkilerinde matematik önemli bir yer tutmaktad›r. Zira K›ble’nin tayini¸ namaz vakitlerininbelirlenmesi¸ zekat›n hesaplanmas› ve miras›n paylaflt›r›lmas› gibi konular sebebiyle‹slâm bilginlerinin ilk ve en çok çaba sarf ettikleri bilim alan› matematik olmufltur.Müslüman bilim adamlar› Matematik alan›nda yeni teoremler ortaya koymufllard›r. MeselaSabit b. Kurra¸ bir baflka sonsuz say›lar serisinin parças› olarak bir say›lar teorisi ortayakoydu. Ömer Hayyâm (1036-1130) ve Nasîrüddin Tûsi (1201 1274) büyüklüklerinsay›larla ifade edilebildikleri formüller oluflturdular. Muhammed ibn-i Musa Harezmi(780-850), matematikte cebir konular›n› ele alan ve s›f›r› ilk keflfeden bilgindir. Cebrve’l-Mukabele adl› eseri yazm›flt›r. Yine matematikteki logaritma cetvelini oluflturanHarezmi’dir. Kerhî (Ö. 1029),”Pascal üçgeni”ni ilk defa buland›r. Ebu’l-Vefa (Ö. 998),


135

‹brahim bin Ezra (1096 - 1167)’n›n, Say›lar teorisi, takvimler, karekökler, astronomiüzerine eserleri vard›r. Matematik tarihi aç›s›ndan önemi olan ve aritmetik e¤lencelerikitaplar›nda yer alan Josephus problemi ünlüdür. Baflta Harezmî’nin (ö. 847) eserleriolmak üzere¸ Müslüman matematikçilerinin kaleme ald›¤› eserler, daha 9. yüzy›l son-ralar›nda Latince’ye tercüme edilmifltir.

Müslüman bilim adamlar›¸ gerek tercüme faaliyetlerinde gerekse bir bilim olarakastronomiye di¤er bilim dallar›ndan daha çok ilgi duymufllard›r. Bunun sebeplerivard›r: ramazan hilalini gözlemlemek, hac zaman›n› belirlemek¸ namaz vakitlerinitayin etmek gibi. ‹slâm astronomlar›¸ gökyüzünü¸ Ay›¸ Günefli¸ y›ld›zlar› gözlemlemekamac›yla rasathaneler kurmufllard›r. Nasreddin Tusî (Ö. 1274) ve Ulu¤ Bey (Ö. 1449)ilk rasathane kuran Müslüman bilim adamlar›ndand›r. Battânî (Ö. 918), y›ld›zlarla ilgiliölçümleri (zic) gelifltirmifl, Ali Kuflçu (Ö. 1474) Ulu¤ Bey’in “Zic” adl› eserine flerhyazm›flt›r. Müslüman bilim adamlar› tasarlay›p gelifltirdikleri rasat araçlar›/aletleri veteknikleri ile gözlemlerinde s›hhatli ve do¤ru sonuçlar almay› baflarm›fllard›r.

Müslüman bilginler t›p ilmine karfl› ilgileri çok fazla olmufltur. Ebû Bekir er- R a z î ,“ e l - H â v î ” adl› bir t›p ansiklopedisi yazm›flt›r. Ebu’l-Kas›m ez-Zahravî (Ö. 1010), t›palan›nda “Kitabu’t-Tasrîf” (Cerrahi) adl› eseri yazm›flt›r. ‹bn Sîna (Ö. 1030)’n›n “el-Kanûn fi’t-T›p” adl› eseri Avrupada uzun y›llar okutulmufltur. Avrupada “Avicenna”ad›yla bilinmektedir.

Müslüman bilim adamlar› ziraat, optik, co¤rafya, eczac›l›k gibi fen bilimlerininyan›s›ra tarih, sosyoloji gibi sosyal alanlarda da çal›flmalar yapm›fllard›r. Dineverî (Ö. 895), “Kitabu’n-Nebât” (Bitkiler Kitab›)› yazm›flt›r.Kindi (Ö. 872) Oklidi esasalarak optik üzerine eser yazm›flt›r. ‹bn-i Heysem,”Kitabu’l-Menaz›r” (optik) adl› eserioptik alan›nda meflhurdur.Birûni’nin “Kitabu’l-Cevahir” adl› eserinde maden ve minerallerinözgül a¤›rl›klar›n› ölçmüfltür. Ayr›ca “Kitabu’s-Saydele” (Eczac›l›k) adl› eseri de vard›r.Zekeriyya el-Kazvinî, Yakut el-Hamevî, Katip Çelebî, ‹bn Batuta, Evliya Çelebi,Co¤rafya alan›nda meflhur olmufllard›r ‹bn ‹shak, ‹bn Hiflam ve Vakidî ,Siyer ve Tarihalan›nda eserler yazm›fllard›r. Belazurî, Taberi, ‹bn Haldun, ‹bn Sa’d, Ahmet CevdetPafla, Tarih alan›nda meflhur olmufllard›r. ‹bni Haldun’un yazd›¤› “Mukaddime” adl›eser sosyolojinin ve toplum psikolojisi alan›nda ilk eser olarak kabul edilir. Ebu Salt(1067-1133) ‹spanya’da ün kazanm›fl ‹slam matematikçisidir. Geometri ve astronomiyeiliflkin eserler vermifl olan Ebu Salt ayn› zamanda bir fizikçiydi.‹bni Bace (?-1138)Bat›l›lar›n Avenpace dedikleri Endülüs’ün yetifltirdi¤i en büyük matematikçi ve filozoflardan biridir. Eserlerinin ço¤u felsefe, t›p ve fizik konusundad›r. (Bayraktar,Mehmet, ‹slam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi, T.D.V. Yay›nlar›, Ankara)

trigonometrideki tanjant, cotanjant, sinus ve cosinüsü keflfederek bilime k a z a n d › r m › fl t › r.


136

ÖZET

‹nsan, Allah’›n mükemmel bir biçimde yaratt›¤› ve yeryüzündeki halifesi olan birvarl›kt›r. Allah. dünyan›n içindeki varl›klar› insan›n emrine verilmifltir.Yeryüzündekiher fleyi insan›n emrine veren Allah, onu bafl›bofl b›rakmam›flt›r. Dünya hayat› insan›nahiret hayat›n› kazanaca¤› yer olmas› aç›s›ndan önemlidir. Allah, ölümü ve hayat›insanlar› imtihan etmek için yaratm›flt›r. Bu sebeple insan dünya hayat›n› iyide¤erlendirmeli, tutum ve davran›fllar›nda dikkatli olmal›, her türlü iyi ve güzel iflleriyapmaya çal›flmal›d›r. Çünkü insan hem yapt›klar›ndan hem de yapabilecekken yapmad›¤› iyilik ve güzelliklerden sorumludur.

‹nsan ak›ll› ve özgür bir varl›kt›r. Bu özellikleriyle di¤er varl›klardan üstünk›l›nm›flt›r. ‹nsan akl› ve özgürlü¤üyle yapt›klar›ndan sorumludur. Çünkü o akl›ylayanl›fl› do¤rudan ay›rt edebilir, iradesiyle iyiyi kötüyü fark edebilir. Davran›fllar›n› bunlara göre tanzim edebilir. ‹nsan dünya hayat›nda geçimini sa¤layabilmek ve dahagüzel bir hayat sürebilmek için çal›fl›r, çabalar. ‹slam’da insan›n baflkalar›ndan birfleyler istemek yerine çal›fl›p çabalamas› emredilmifltir.

Kiflinin yaflad›¤›, çal›flt›¤› k›saca hayat›n› geçirdi¤i mekanlar›n hepsi insan›n çevresi olarak adland›r›l›r. ‹nsan yaflad›¤› çevrenin temiz ve sa¤l›kl› olmas›n› ister.Bunun için çaba gösterir ve di¤er insanlardan da bu konuda yard›m bekler. ‹slam, insanlara emniyet ve huzur vaat ederken bu emniyetten insan›n çevresindeki varl›klardafaydalan›r. ‹slam, Müslümanlara bütün varl›klara sayg› duymay›, onlar›n hayat hakk›nadokunmamay› ö¤retmektedir. ‹lmi geliflmeler gösteriyor ki her canl›n›n ekolojikdengede bir yeri vard›r. Bütün canl›lar› Allah ‘›n yaratt›¤›n›n fark›nda olan ve hepsininonu tesbih etti¤ine inanan kimse gelifligüzel onlara zarar veremez. Çevresindekivarl›klardan yararlan›rken dengeyi bozmamaya dikkat eder. Kur’an-› Kerim’in israf›haram k›lm›flt›r. Peygamber Efendimizin nehirde abdest al›rken bile suyun israfedilmemesini tavsiye etmifltir. Kur’an’da insan›n bafl›na gelen s›k›nt›lar›n bir k›sm›n›nkendi yapt›klar›ndan oldu¤unu söylemektedir. ‹nsan çevresine verdi¤i zararla kendineve çocuklar›n›n yaflam›n› zorlaflt›rd›klar›n›n fark›nda olmal›d›r. Peygamberimiz deçevre konusunda Müslümanlara örnek olmufltur.

Allah her fleyi en güzel flekilde yaratm›flt›r. Kur’an’da kendini bize en güzel Yaratc›olarak tan›tmaktad›r. Kültürümüzde de “Allah güzeldir ve güzeli sever” anlay›fl› vard›r.Allah insan› en güzel flekilde yaratm›flt›r. En güzel flekilde yarat›lan insanda estetik olanfleylerle alakal›d›r ve yapt›klar›nda estetik bir kaygi tafl›maktad›r. Allah yaratt›¤›fleylerin mükemmelli¤inden söz ettikten sonra, insan› düflünmeye ve bu mükemmellikteyatan incelikleri anlay›p derinden hissetmeye ça¤›rmaktad›r. Gören göz için söyleyecekpek fazla bir fley yoktur. Kâinât, bakmas›n› ve görmesini bilen için muhteflem bire s e r d i r. Kulaklar, bu kusursuz nizâm›n ahengini ve ritmini duymak, gözler eflsiz güzellikleritemafla için yarat›lm›flt›r.


137

‹slam, insanlar› kâinat ve içindekilerle ilgili okumaya, araflt›rmaya ve düflünmeyeteflvik etmektedir. Çünkü sorunlar› çözmek için düflünen, okuyan ve araflt›ran kimsedo¤ruyu bulur, Allah’›n varl›¤›n› ve birli¤ini keflfeder. Peygamberimize ilk inen ayetlerde okumak ve ö¤renmekle ilgilidir. ‹nsan hayat› boyunca birçok problemlekarfl›laflmaktad›r. Bu problemleri çözerken insan›n akl›n› kullanmas›, ön yarg›s›z birflekilde okumas› laz›md›r. ‹slam da insana akl›n› kullanmas›n› ve araflt›rmas›n› emretmektedir. Çünkü insanlara faydal› olmak, onlar›n hayatlar›n› kolaylaflt›rmak dinimizin önemli gördü¤ü bir prensiptir.

‹slam’›n do¤ru anlafli›lmas› ve hayata geçirilmesi için baz› ilim dallar› oluflmufltur.Bunlar ; Kelam, ‹slam Tarihi, Tefsir, Hadis, F›k›h, Tasavvuf, Mezhepler Tarihi, K›raatve Tecvit gibi ilimlerdir.

Kelam, dinin amaçlar› do¤rultusunda yorumlanmas›na, insanlar›n olaylarkarfl›s›nda tak›nacaklar› tav›r konusunda onlar› bilgilendirmeyi amaçlayan bir bilimdal›d›r. Din, insanlar›n sorunlar›na karfl› çözüm yollar› bulmas›na yard›mc› olur. Kelamilminin iki temel kayna¤› vard›r. Bunlar, insan akl› ve Kur’an’d›r.

‹slam Tarihi, Hz. Muhammed’ten günümüze kadar, on dört as›rl›k uzun bir süreçiçerisinde çeflitli Müslüman toplumlar›n din, sosyal hayat, siyaset, kültür ve medeniyetalanlar›nda yaflad›klar›n› inceleyen bir ilim dal›d›r. ‹slam Tarihi kaynak olarak öncelikleKur’an’dan ve hadis kitaplar›ndan yararlan›r. Bu temel kaynaklar›n yan›nda me¤azikitaplar›n› ve her türlü tarihi bilgiden faydalan›r. ‹slam Tarihi dersi ‹mam-Hatip Lisesiö¤rencisinde sa¤l›kl› bir tarih bilinci oluflmas›na ve onun tarihi tecrübelerden sonuç vedersler ç›karmas›na yard›mc› olmay› hedeflemektedir.

Tefsir, ‹slam dininin temel kayna¤› Kur’an-› Kerim’in anlafl›lmas›n› aç›klanmas›n›amaçlayan bilim dal›d›r. Tefsir, Kur’an-› Kerim’in anlafl›lmas› ve aç›klanmas›ndasözlüklerden ve tarihi bilgilerden yararlan›r. Kur’an-› Kerim’in anlafl›lmas›nda, indi¤idönemin tarihî flartlar›n›n ve indi¤i dönemde kullan›lan dilin bilinmesi önemlidir. Tefsirbiliminin amac› da Kur’an-› Kerim’de kastedilen anlamlar› en do¤ru bir flekilde ortayaç›karmakt›r. Tefsirde bilimsel kayg›lar›n yan› s›ra müfessir, kendi yorumlar›n› yaparakMüslüman kültür tarihine zenginlik katan ürünler ortaya koyar.

Hadis, Hz. Muhammed’in söz ve ö¤retilerini, davran›fl ve uygulamalar›n› konuedinen bir ilim dal›d›r. ‹slam dininin do¤ru anlafl›lmas›nda ve ö¤renilmesinde, Hz.M u h a m m e d ’in örnek insan oluflunun sa¤l›kl› bir flekilde bilinip kavranmas› için sonderece önemlidir. Kur’an’la beraber dinî hayat›m›z›n temel alt yap›s›n› oluflturan hadisve sünnet, bireylerin bir ahlaki kiflili¤e kavuflmalar›nda da zengin bir kaynakt›r.

F›k›h ilminin konusunu ibadet, ahlak ve sosyal hayat ile ilgili konularla ilgilihükümler oluflturmaktad›r. F›k›h kelime olarak bir iflle ilgili derin bilgi sahibi olmakdemektir. En genifl anlam› ile f›k›h, kiflinin hak, yetki ve sorumluluklar›n›n bilincindeolmas›d›r. Kur’an, sünnet, icma ve k›yas f›kh›n dört temel kayna¤›n› oluflturmaktad›r.


138

F›k›h, Kur’an-› Kerim en do¤ru anlayan ve onun prensiblerini hayata geçirenHz.Muhammed’in örnek kiflili¤ini kullanarak sonuca ulaflmaya çal›fl›r. Bu nedenle f›k›haç›s›ndan sadece Kur’an-› Kerim ayetleri de¤il, Hz. Muhammed’in söz, fiil ve onaylar›da önemlidir. Çünkü Kur’an-› Kerim’in do¤ru anlafl›lmas›, Hz.Muhammed’in do¤ruanlafl›lmas›na ba¤l›d›r.

Tasavvuf, kemale ermek için ruhu, ibadet, zikir ve fikir gibi fleylerle terbiye ettiripnefsi kalb hastal›klar›ndan tezkiye etme yolunu gösteren ilimdir. Konusu, insan›kötülüklerden uzak tutacak ve iyili¤e sevk edecek dine uygun her fleydir. Tasavvufuntemel kayna¤› Kur’an, hadis, sahabenin ve mutasavv›flar›n yani ehli kalbin hayatlar›d›r.Mezhepler Tarihi, dört halife devrinde bafllayan ve daha sonra sistemleflen ‹slammezheplerini inceleyen bilim dal›d›r. Mezhepler Tarihi, mezheplerin ortaya ç›k›flnedenlerini araflt›r›r.

K›raat, Kur’an-› Kerim’i do¤ru ve güzel okuma ile ilgili bir ilimdir. KonusunuKur’an-› Kerim’i harflerine mahrecine ve tecvit kurallar›na uygun olarak okumakt›r.Tecvidin konusunu Kur’an harflerinin özelliklerinin tan›nmas› ve harflerin do¤ru telaffuzu oluflturur.k›raat ilmini ö¤renenler Kur’an-› Kerim’i do¤ru ve güzel okuman›nönemini bilip tecvit kurallar›n› uygulayabilen önemserler.

Müslüman bilim adamlar›, Allah’›n ve Hz. Muhammed’in teflvikiyle tarih boyuncainsanlara faydal› olmak için çal›flm›fllar ve araflt›rmalar yapm›fllard›r. Bu bilim adamlar›Bat›l›lar taraf›ndan gösterilmektedir. Bir bilim adam› gözlemcinin ifadesiyle¸Amerika’n›n ve ayn› zamanda dünyan›n en önemli üniversitelerinden birisi olanPrinceton Üniversitesi’nin kilisesini ziyaret edecek olursan›z¸ pencerelerin birinde¸elinde 20 ciltlik t›p eseri Kitâbu’l-Hâvî’siyle Do¤u’nun ve belki de bütün Ortaça¤’›n enbüyük hekimi ve klinikçisi Ebu Bekr Zekeriya er-Râzî’yi (865-925) temsil eden resmigörürsünüz. Ayn› flekilde Paris Üniversitesi T›p Fakültesi’nde de ‹bn Sînâ’n›n (980-1037) büstü vard›r. Müslüman bilim adamlar› ziraat, optik, co¤rafya eczac›l›k gibifen bilimlerinin yan›s›ra tarih, sosyoloji gibi sosyal alanlarda da çal›flmalar yapm›fllard›r.


139

TEST VII

1. ‹slam’›n dünya ve ahirete bak›fl›n› özetleyen ayet meali hangisidir?

A. “Göklerde ve yerdeki her fleyi sizin hizmetinize veren odur...”(Câsiye suresi 13. ayet.)

B. “Allah’›n sana verdi¤i (nimetlerle) ahiret yurdunu ara; dünyadan da nasibini unutma...” (Kasas suresi 27. ayet.)

C. “Ey inananlar, mallar›n›z ve çocuklar›n›z sizi Allah’› anmaktan al›koymas›n. Kim bunu yaparsa, iflte onlar ziyana u¤rayanlard›r.” (Münâfikun suresi 9. ayet.)

D. “...yeryüzüne da¤›l›n ve Allah’›n lütfundan (nasibinizi) aray›n. Allah’› çok an›n ki kurtulufla eresiniz” (Cum’a suresi 10. ayet.)

2. Afla¤›dakilerden hangisi insan›n dünyada çal›fl›rken dikkat etmesi gereken prensiplerden biri

A. ‹nsan çal›fl›rken helale harama dikkat etmelidir.B. ‹nsan baflkalar›ndan bir fleyler istemek yerine çal›fl›p çabalamal›d›r.C. ‹nsan kazand›¤›n› ölçülü harcamal›d›r.D. ‹nsan çok çal›fl›p kendini yormamal›d›r.

3. “Dinde zorlama yoktur. Çünkü do¤ruluk, sap›kl›k ve e¤rilikten ay›rt edilmifltir...” (Bakara suresi, 256. ayet).“Biz insana do¤ru yolu gösterdik; ister flükredici olsun, ister nankör.” ( ‹ n s a n suresi, 3. ayet.).“De ki: Hak, Rabbinizdendir. Öyleyse dileyen iman etsin, dileyen inkâr etsin. ...” (Kehf suresi, 29. ayet.).

Yukar›daki ayet meallerinin konusu nedir?

A. Okuman›n ve ö¤renmenin önemiB. ‹nsan›n ak›l sahibi oldu¤uC. ‹nsan›n davran›fllar›nda hür oldu¤uD. ‹nsan›n davran›fllar›ndan sorumlu oldu¤u

4. Orta ça¤da Avrupa’da “Avicenna” ad›yla tan›nan ünlü Müslüman t›pç› kimdir ?

A. Ebû Bekir er-RazîB. Ebu’l-Kas›m ez-ZahraviC. ‹bn SinaD. Birûnî

.


140

5. Kur’an-› Kerim, sünnet, icma ve k›yas› temel alan ve ibadet, ahlak ve sosyal hayat ile ilgili konularla ilgili hükümler veren Temel ‹slam Bilimi afla¤›dakilerden hangisidir ?

A. K›raatB. TecvidC. TefsirD. F›k›h

TEMEL D‹N‹ B‹LG‹LER 1-2

141

YANIT ANAHTARI

TEST I1- D2- C3- C4- B5- D6- C

TEST II1- B2- D3- A4- B5- A6- D

TEST III1- A2- D3- C4- B5- B6- C7- A

TEST IV1- D2- C3- C4- A5- D

TEST V1- D2- C3- B4- A5- D6- B

TEST VI1- A2- D3- C4- B5- B

TEST VII1- B2- D3- C4- C5- D


142

AAhd-i Atik : 1. Eski sözleflme, anlaflma; Tevrat. 2. ‹srailo¤ullar›’na Hz.

‹sa’dan önceki peygamberler arac›l›¤›yla indirilen kitaplara verilen isim. (Tevrat, Zebur ve Mezmurlar) 3. Hristiyanlara göre, ‹ncil’den önceki mukaddes kitaplar; Tora, Neviîm ve Ketubim.

alaka : 1. Havada as›l› duran. 2. zigot alamet : belirti, iflaret, iz, niflan, damga, sembol.antroplog : Sosyal bilim adam›, toplumsal bilimlerle u¤raflan.Arafat : 1. Hacc›n farzlar›ndan biri olan “vakfe”nin yap›ld›¤›

Mekke’nin do¤usunda bulunan yer. Zilhiccenin dokuzuncugünü olan Arefe günü, yani Kurban Bayram›’ndan bir gün önce hac›lar›n dua ederek bekledikleri alan. Arafat, Mekke’nin yirmi kilometre do¤usundad›r. Arafat tepesinin di¤er ad› ‘’Rahmet da¤›’ anlam›nda ‘Cebelürrahme’ d i r.

Astrolji : Astroloji, gezegen ve y›ld›zlar›n insanlar›n üzerindeki etkisini yorumlayan bir bilim dal›d›r. ‹nsano¤lunun yaz›l› tarihinin bafl›ndan beri var olan astroloji bilimlerin en eskisidir.

BBa’s : 1. Diriltme, uykudan uyand›rma, topraktan ç›karma,

canland›rma, ihya. 2. Peygamber gönderme, elçi seçme. 3. K›yametten sonra ‹srafil’in sura ikinci kez üfürmesiyle insanlar›n Allah taraf›ndan yeniden diriltilmeleri. Ba’s’a, ölümden sonra dirilifl anlam›nda “basubadelmevt” de denir.

C - ÇCüz’i ‹rade : 1. ‹nsana verilen s›n›rl› özgürlük, tercih etme kabiliyeti.

2. ‹nsana Allah taraf›ndan verilen özgürlük; dileme, tercih etme kabiliyeti ve bu kabiliyetlerin tekil bir olaya ba¤lanmas›.

Ddehliz : Dar ve uzun gecit.

Eebrar : 1. ‹yiler, hay›r sahipleri. 2. ‹taat edenler, Allah’a gönülden

ba¤l› olanlar, sad›klar.ecir : 1. Ücret, karfl›l›k. 2. ‹badetlere ve güzel davran›fllara

verilen ahiret mükâfat›, sevap.

SÖZLÜK


143

Ffecir : 1. Güneflin do¤mas›ndan önceki vakit, tan yerinin

a¤armas›. 2. Gece ile gündüzü birbirinden ay›ran ve sabah namaz›n›n vaktinin girdi¤ini gösteren ayd›nl›k.

feragat : vazgeçmek.feyiz : 1. Verimlilik, gürlük, ongunluk. 2. Akma, taflma, tafl›p

ço¤alma. 3. ‹çten gelen sevgi ve sayg› ile Allah’a yönelen kimsenin kalbine do¤an manevi haz, ilham, onu kuflat›p içine alan iç huzur.

f›trat : 1. Yokken var etme, yaratma. 2. ‹nsan›n yarat›l›fltan sahip oldu¤u fiziki özellikler. 3. ‹nsan›n do¤ufltan sahip oldu¤u ahlak, huy, karakter, tabiat. 4. Allah’›n, tüm varl›klar› kendi varl›¤›n› ve birli¤ini tan›yabilme gücü ve yetene¤iile yaratmas›,

Firdevs : 1. ‹çinde her çeflit a¤ac›n, özellikle üzüm ba¤lar›n›n bulundu¤u bahçe. 2. Arfl›n alt›nda bulunan cennetin ortas›, en yüksek ve de¤erli bölgesi.

Ggasilhane : Cenazenin y›kand›¤› yer.g›ybet : 1. Dedikodu, çekifltirme, yerme, kötü sözlerle anma.

2. Kendimiz hakk›nda söylendi¤inde hofllanmayaca¤›m›zbir fleyi baflka bir Müslüman›n arkas›ndan söyleme, onu küçültücü sözlerle anma.

Hhafazanallah : Allah Korusun.Haflir : 1. Toplanma, bir araya gelme. 2. Bütün canl›lar›n öbür

dünyada yeniden diriltilerek ‘mahfler’ denilen yerde dünyadaki yapt›klar›n›n ve yapmad›klar›n›n hesab›n› vermek üzere bir araya gelmeleri, getirilmeleri.

haya : utanma duygusu, ar.Hicr : Kâbe ile kuzey taraf›ndaki yar›m daire fleklinde ve bir

buçuk metre yüksekli¤indeki duvar›n aras›nda kalan yer,Hatîm.

huflu : 1. ‹taat etme, boyun e¤me, tevazu gösterme, alçak gönüllüolma. 2. Mutlak bir teslimiyetle Allah’›n isteklerini yerine getirme. 3. Allah’a duyulan sayg›n›n bir gere¤i olarak baflta namaz olmak üzere ibadetlerin yerine getirilmesi s›ras›nda kulun sükûnet ve vakar içinde bulunmas›.

I - ‹icabet : 1. Ça¤r›ya olumlu karfl›l›k verme. 2. Allah’›n kendisine

yap›lan dualara karfl›l›k vermesi.


144

ikrah : Zorlama.imsak : 1. Tutma, el çekme, geri durma, çekinme, sak›nma,

korunma. 2. Oruca bafllama zaman›. 3. Oruçlunun ikinci fecrin do¤uflundan güneflin bat›fl›na kadar ibadet etme amac›yla yeme, içme ve cinsel iliflkiden uzak durmas›.

isnat : dayanak.ifltiyak : 1. arzu ve flevk, hasret çekmek, özlemek. 2.tahassür,

özlemizafet : ba¤lant›,ba¤l›l›k. izâr : 1. belden afla¤› giyilen pefltamal, pefltamal gibi örten

elbise, iffet. 2. ihrama giren kiflinin giydi¤i, belinden alt›n› örten dikiflsiz elbise. 3. cenâzenin kefenlerinden bir parças›n›n ismi.

izdüflüm : bir isik kaynagindan cikan isinlarla ekran uzerinde olusturulan goruntu

Kkabile : insan topluluklar› s›n›fland›rmas›nda obadan büyük

fleflikten küçük olan; genelde hiyerarflinin oluflmam›fl oldu¤u ama kararlar›n en bilgelere dan›fl›larak al›nd›¤› en fazla bir iki yüz kiflilik topluluk, soy, klan.

kamil : tam, eksiksiz.kast : Grup.kesafet : yo¤unluk..

Lletafet : incelik, latiflik, hassasiyet. lala : mürebbi.

MManiheizm : Mani dini ya da maniheizm 3’ncü yy.’da kurulan ve k›sa

sürede h›zla büyük bir co¤rafyaya yay›lan bir din.masiva : 1. Allah’›n d›fl›ndaki her fley; bütün varl›klar. 2. Mutlak

anlamda sevilip say›larak gönüle girmesi hofl görülmeyenfleyler.mahremiyet : gizlilik.manzum : 1. fliir biçiminde yaz›lm›fl 2. Tanzim edilmifl, düzenlenmifl.mütehayyir : flaflm›fl, hayrette kalm›fl.medyun : borçlu.Merve : Mekke’de Kâbe’nin yak›nlar›nda bulunan iki küçük

tepeden biri.mevt : ölü.mezhep : 1. gidilecek yol, gidilecek yer, görüfl, doktrin, ak›m,

gitmek ve takip etmek. 2. kendi içinde tutarl› bir metot ve


145

düflünce sistemine sahip itikâdî ve amelî görüfl.Mezmur : 1. Nefesli çalg›larla söylenen ilahî. 2. Hz. Davut’un

makam ile okudu¤u Zebur surelerinden her biri. 3. Kitab›mukaddes içinde Hz. Eyüp ile Hz. Süleyman’›n Meselleri aras›nda yer alan 150 bölüm.

Mizan : 1. Ölçü aleti, tart›, terazi. 2. Do¤ru ve yanl›fl›n, hak ve bat›l›n, zulüm ve adaletin, iyilik ve kötülü¤ün fark›n› bildiren hüküm. 3. Ahirette insanlar›n günah ve sevaplar›n›n, iyilik ve kötülüklerinin tart›laca¤› manevi terazi.

muhatap : Kendisine söz söylenilen kimse, kendisiyle konuflulankimse.mübah : ‹slam dininde inanan kiflinin yapmas›na Allah taraf›ndan

izin verilen fiillere verilen isimdir.Mültezem : Kâbe’nin kuzey do¤u duvar›nda yerden 2 m yükseklikte

Kâbe’nin kap›s› vard›r. Hacer-i Esved’in bulundu¤u köfle ile Kâbe kap›s› aras›nda kalan k›sma mültezem denir.

Nna’fl : cenaze, ceset.nal›n : ›slak yerlerde giyilen bir tür terlik, takunya.nafile : 1. Fazlal›k, fazladan yap›lan ifl, tatavvu. 2. Farz ve vacip

d›fl›nda sevap kazanmak amac›yla yap›lan ve Hz. Peygamber’in de yapm›fl oldu¤u ibadetler ve davran›fllar.

nazariye : teori, bilim ya da sanatla ilgili ya da herhangi bir sorunu ilgilendiren ve uygulanmad›kça gerçekleflip gerçekleflmeyece¤i, do¤ru olup olmad›¤› bilinemeyen düflünülerin, görüfller, fikirler.

Nisap : Zekât ve f›t›r sadakas› verebilmek, hacca gidebilmek, kurban kesebilmek ve di¤er baz› mali ibadetleri yerine getirebilmek için Allah ve Resulü taraf›ndan belirlenen dinen mali yeterlilik ve zenginlik ölçüsü.

Nüsha : kopya.

O - Öolgu : bilimsel verilere dayal›, kan›tlanabilir özellikteki bilgidir.

P - Rre’fet : ac›ma, esirgeme, lütuf ve merhamet.rekât : 1. bir defa rukû etmek, beli bükülüp yüz üstü kapanmak.

2. namaz›n bölümlerinden her birini ifade etmektedir.rida : ihrama giren kiflinin giydi¤i, belinden üstünü örten

dikiflsiz elbise.rivayet : 1. Nakletme, nakil, haber verme, haber, anlatma. 2. Hz.


146

Peygamber’in söz, onay ve eylemlerinin yaz›l› veya sözlü olarak sonraki nesillere metin ve senetleriyle aktar›lmas›.

ruhbanl›k : Dünya ifllerinden tamamen uzaklaflarak, manast›rlarda, kiliselerde veya insanlardan uzak yerlerde kurulan ibadet yerlerinde s›rf ahiret iflleriyle meflgul olma, dünyadan el etek çekme, rahiplik, keflifllik.

S - fiSabilik : K u r’an-› Kerim’de Yahudi ve Hristiyanlarla birlikte

an›lan bir din. Sabiili¤in ilahî bir din oldu¤unu söyleyenlerolmuflsa da zamanla felsefi ve siyasi etkilerle bozulma ve sapmalara u¤rayarak Bat›ni bir özellik kazanm›flt›r.

sadakat : 1. Dostluk, ba¤l›l›k, güven duyma, vefal› olma, sözünde durma, do¤ruyu söyleme. 2. Sevdi¤i birisini yaln›zca Allah r›zas› için sevme, maddi bir ç›kar gözetmeme, sevdi¤i kifliye karfl› içtenlikle davranma ve kendisine iyilikte bulunan kimsenin iyili¤ini hiçbir zaman unutmama.

Safa : Hac ve umrede say ibadetinin bafllad›¤› Kâbe’nin do¤u taraf›ndaki küçük tepe. Hac ve umre yaparken karfl›l›kl› iki tepe olan Safa ile Merve aras›nda yürümek hacc›n vaciplerindendir.

Sehiv secdesi : Sehiv sözlükte “yan›lma, gaflet” gibi anlamlara gelmektedir.Dinî bir kavram olarak sehiv secdesi ise, namazda yap›lan yan›lmadan dolay›, namaz›n sonunda secde etmek demektir.

S›rat : 1. Yol. 2. K›yamet koptuktan sonra insanlar›n mahflerde s o rgulanmalar›n›n sonucunda cennetlik veya cehennemlikolmak için üzerinden geçecekleri yol.

sun : yapmak.Sûr : K›yametin kopmas›n› ve k›yamet koptuktan sonra

yeniden dirilmeyi duyurmak için ‹srafil adl› melek taraf›ndan üflenilecek olan bir alet.

flaki : 1. flikayet eden. 2. ‹syankâr, baflkald›ran, asi.fleriat : su yolu, bir ›rmak, do¤ru yol, Hak din yolu, büyük ve

genifl cadde, ayd›nl›k ve ›fl›k. 2. dinin amelî hükümleri, emir ve yasaklar›.

fiirk : 1. Denklik, ortakl›k, ortak olma, efl koflma. 2. Allah’a inanmakla birlikte baflka varl›klar› da tanr› kabul etme.

TTabutulahd : Ahid sand›¤›, Hz. Musa’n›n, savafllarda ordunun önünde

bulundurdu¤u ve içerisinde Tevrat’a ait metinler ile On Emir’in bulundu¤u sand›k.

taharet : Temizlik.


147

tahkik : Kuvvetli, kuvvetlendirilmifl.tebaa : halk.tebdili k›yafet : K›yafet de¤ifltirmek.Teheccüd : Gecenin son üçte birlik bölümünde uykudan kalkarak

k›l›nan nafile namaz.Teslis : 1. Üçleme, üçe ç›karma, üçe bölme, üç parça yapma.

2. Baba, o¤ul ve Ruhulkudüs’ün birleflmesinden meydana geldi¤ine inan›lan Hristiyanl›ktaki tanr› anlay›fl›, inanç biçimi.

Tevhid : 1. Birleme, bir fleyin bir oldu¤una karar verme, tek k›lma. 2. “Allah’tan baflka ilah yoktur, Muhammed onun r e s u l ü d ü r.” anlam›na gelen “La ilahe illallah, Muhammedün resulullah.” cümlesine kalp ile inan›p dil ile söyleme. 3. Allah’› zat›nda, s›fatlar›nda ve fiillerinde birleme, tek ve eflsiz oldu¤una inanma, ona hiçbir fleyi flirk koflmadan ibadeti yaln›zca Allah için yapma.

tezahür : aç›¤a ç›kma.

VVefa : 1. Dostluk, sevgide içtenlik ve devaml›l›k, kararl›l›k.

2. Sözünde durma, sözünü yerine getirme.vejeteryan : Hayvansal ürünleri(et, bal›k vs.) yememek.

Y

yarl›gamak : birinin suçunu ba¤›fllamak, ma¤firet etmek.Yesrib : Hicretten önce Medineimünevvere’nin ismi.

Zzaaf : düflkünlük, zay›fl›k.Zerdüfltlük : ‹ranl› Zerdüflt (M.Ö. 551-479) taraf›ndan kurulan inanç

sistemi. Zerdüfltlük eski ‹ran dinlerindendir. Zerdüfltler,inanm›fl olduklar› tanr›ya Ahuramazda ad›n› verdiklerinden dolay› Mazdeistler de denir. Daha sonraki dönemlerde Mecusilik ad›yla da an›lm›fllard›r. Semavi ayd›nl›¤›n ve sonsuzlu¤un sembolü olan atefl, Zerdüfltlüktekutsald›r. Atefl tap›naklar›nda ayinleri idare eden rahipler vard›r.


148

KAYNAKÇA

AKGÜNDÜZ, Ahmet, Belgeler Gerçekleri Konufluyor, ‹zmir 1991.CANAN, ‹brahim, ‹slam ve Çevre Sa¤l›¤›, ‹stanbul 1987.D‹KMEN, Mehmet, Esrarengiz Olaylar.Fazlur Rahman, Ana Konular›yla Kur’an, Fecr Yay›nlar›, Ankara 1993.GÜRKAN, Ahmet, ‹slam Kültürünün Garb› Medenilefltirmesi, Nur yay›nlar›, Ankara.HÖKELEKL‹, Hayati, Din Psikolojisi, TDV Yay›nlar›, Ankara 1993KILIÇ, Recep, Ayet ve Hadislerin Ifl›¤›nda ‹nsan ve Ahlak, Ankara 1995Komisyon, ‹lmihal I, TDV Yay.,Ankara 2005 Kur’an-› Kerim ve Meali, D.‹.B. Yay›nlar›, Ankara, 2005L‹NGS, Martin, Hz. Muhammed’in Hayat›, ‹nsan Yay›nlar›, ‹stanbul, 2001.Mesnevi’de Geçen Bütün Hikâyeler.Orta Ö¤retim DKAB Dersi- 9,10,11 ve 12. S›n›flar, Ankara 2005 ÖZDEM‹R, ‹brahim; Münir Yükselmifl, ‹slam ve Çevre Sorunlar›, Ankara 1995SARIÇAM, ‹brahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj›, TDV Yay›nlar›.TÜMER, Günay; Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yay›nlar›,Ankara 1993.ÜNAL, Ali, Kur’an’da Temel Kavramlar, Beyan Yay. 1986, VAKKASO⁄LU, Vehbi, Ö¤retmenin Not Defteri - 4, Cihan Yay›nlar›.http://www.diyanet.gov.trhttp://www.tdk.gov.tr

N.Ö.C

NÖ

C:

Na

hc

iva

n Ö

zerk

Cu

mh

uri

ye

ti

(Aze

rba

yc

an

)

(AZERBAYCAN)

GÜ

NE

Y K

IBR

ISR

UM

YÖ

NE

T‹M

‹

Baş

kent

(A

nkar

a)

l mer

kezl

eri

İ

Ö⁄RETMEN MARfiI

Aln›m›zda bilgilerden bir çelenk, Nura do¤ru can atan Türk genciyiz. Yeryüzünde yoktur, olmaz Türk’e denk;Korku bilmez soyumuz.

fianl› yurdum, her buca¤›n flanla dolsun;Yurdum, seni yüceltmeye andlar olsun.

Candan açt›k cehle karfl› bir savafl, Ey bu yolda and içen genç arkadafl!Ö¤ren, ö¤ret hakk› halka, gürle cofl;Durma durma kofl.

fianl› yurdum, her buca¤›n flanla dolsun;Yurdum, seni yüceltmeye andlar olsun.

‹smail Hikmet ERTAYLAN

Documents

Temel Dini Bilgiler 1-2 Ders Notu - usstr.org · dini antropolog ve sosyologlar,tabiatüstü varl›k (ya da varl›klar)la kurulan iliflki fleklinde tarif etmifllerdir (Hökelekli