-
TEMETTUAT SAyMLAR VE BU SAyMLARnZENLEYENNZAMNAME RNEKLER
Yard. Do. Dr. Nuri ADIYEKE*
Osmanl Devleti'nin kurulmasndan, tanzimata kadar
devletintopraklanna katt yerler arazisi ve nfusu ile birlikte
yazlrdl.Fakat bu yazmlarda esas ama, toprak rnlerinden gelir almak
ol-duu iin, bu yazmlarda nfusla ilgili aynntlar yoktur. Ne var
kiOsmanl retim birimi, toprak-iftlik-aile btn dnlrse, buyazm
defterlerinde toprak ile zerindeki retici ve grevli insan sa-ys
arasnda bir arant olduu kabul edilmelidir. Dolaysyla tan-zimat
ncesine ait bu toprak-retim temel alnan saymlardan farklyntemlerle
nfus tespiti yapmak mmkndr. Nitekim adgeentahrir defterleri nfus
tespitleri iin kullanlmtr.
XIX. yzylOsmanl mparatorluu iin reformlar dnemidir.Bu erevede
maliyede de nemli deiiklikler yaplmtr. Vergisistemi byk lde
deitirilmitir. 1tizam sistemi kaldmlm,cizye, aar gibi birka
verginin dnda kalan btn vergiler kal-dmlarak, "her kesin mutasarrj
olduu emlak ve arazi-i mev-cudesinin menafii ve temettuat- haslasna
ve kar ve ticaret ve ik-tidarna ve 'l-hasl hal ve tahammllerinin
derecesine gre virgnamyla"" bir vergi alnmas kararlatmld. Aynca
tayin olunacakverginin vaktinde denmesi ve bu konuda muhalefet
edenlerin
* Mersin niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm..
Abdurrahman Vefik, TekalifKavaidi, c. II, Dersaadet, 1300, s. 387.
Bu yazmlar
hakknda geni bir literatr mevcuttur.2. Slemyan Sudi, Defter-i
Muktesid, c. I, stanbul, 1307, s. 78.
-
ino NUR ADIYEKE
hapis ile cezalandnlmas kararlatnld3 Bu vergnn tespit edil-mesi
iin ncelikle gelir oluturabilecek btn ekonomik kay-naklarn tespit
edilmesi -yazlmas- dnld. Bu erevede 1838yaznda, Anadolu'da ve
Rumeli'de btn kazalarn yazm ka-rarlatnld ve acilen rnekleme babnda
Rumeli'de Gelibolu, Ana-dolu'da Hdavendigar (Bursa) sancaklarnn
yazmna baland4Fakat bu tahrir ii ilk azda bu noktadan ileriye
gidemedi.
Tanzimatn ilanndan sonra merkezden devlet memuru
olarakgrevlendirilen muhassllarn en nemli ii, vergi tarh, datm
vetahsili idi. Bunun iin de bu grevlilerin en ivedi grevleri
"hementahrr- emlak ve nfusa balamalar"5 idi. Amaca ynelik
olaraksekiz maddelik bir talimatname hazrlanm ve tabhane-yi
amiredebastnlarak muhassllarn ellerine verilmitir. Bu nizamnamede
mu-hassllarn, grevalanlarndaki devlet varidatnn kontrol ve
tespitedilmesi (m.!), vergilerin dzenlenmesi ve toplanmas (m.
5,7,8),devlet memurlarnn yolluklar (m.6) konular vard.
Muhassllarn,bulunduklar kazalarda ilerlikli birer meclis
oluturmalar (m. 2,3)da gerekiyordu. Nizamnamenin drdnc bendi
dorudan "tahrr-nfus ve tahrr- emlakn" ile ilgili idi. Buna gre
mahallerinde her-kes isim ve hretiyle yazlarak, ne kadar emlak ve
arazisi olduuve hayvanlar yazlacakt. Ayrca tccar ve esnaf olanlarn
bir yllktahminen ne kadar temettuat olaca tahkik edilerek deftere
kay-dedilecektir. Yazmlarda herkese eit davranlacak ve her kes
ve-recei vergiyi bilecektir6
Yazmlarda muhassllara, defter nazrlarnn, mukayyidlerin vemeclis
yelerinin de yardm etmesi gerekmektedir. Yazmlara ay-rca kadlarn da
yardm etmeleri gerekiyordu? 1842 ylnda mu-hassllarn grevlerine son
verilmesinden sonra da maliye ve dier
3. GlITe-yi Rebi'l-evvel 256 (3 Mays 840) tarihli matbu Suret-i
Hatt- H-mayun. stanbul Belediye Ktphanesi, no. K. 17811.
4. Reat Kaynar, Mustafa Reit Paa ve Tanzimat. Ankara, 1985, s.
225.5. Kaynar. a.g.e., s. 226.6. Kaynar, a.g.e., s. 241.
Nizamnamenin yorumu iin ayrca baknz, Sleyman Sudi
a.g.e .. c.I. s. 79 vd.7. bkz. i mmaral Nizamname.
-
TEMETTUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 771NzAMNAME
RNEKLER
mlkiye grevlilerinin yazm ilerindeki sorumluluklar devam
et-mitir.
Anlaldna gre XIX. yzyl balarnda iki ayr tr yazmplanlanm ve her
ikisi de uygulanmtr. Bunlardan ilki nfus tah-rirleridir. 1830-1831
tarihinden itibaren balanan bu yazmlarda sa-dece erkek nfus
yazlmtrH Nfus saymlarnn, mal-mlk sa-ymlarnn yansra tanzimat
dneminde de ayrca devem ettiinigryoruz. Bu erevede nfus defterleri
ve alt aylk yoklama def-terleri dzenlenmitir.
kinci tr yazmlar ise temettuat yazmlardr. Tapu tahrir
ge-leneinin bir devam olarak bu gelir defterleri ayn zamanda
birernfus defteri gibi de dnlmtr. Nitekim, bu defterlerde
"biraztmar tevcih kaytlarn hatrlatr biimde"9 insanlarn tarifleri
deyaplmtr. XIX. yzyla ait nfus defterlerinde aile reisinin bir
fo-toraf izilmektedir. "Uzun boylu kara sakall ak alnl agzl" gibi.
Temettuat nizamnamelerinde de bu tanmlamalarnyazm srasnda yaplmas
istenilmitir. Kimi yerlerde bu istemeuygun davranlarak temettuat
defterlerinde bu tr bir yazm ya-plmtrlo. Kimi zaman bu kurala hi
bir ekilde uyulmamtr. r-nein Milas'a ait defterlerin hi birinde
byle bir tanmlama ya-plmamtr. ncelenilen nizamnamelerde de bu
saymlarn nfussaymlaryla birlikte dnld grlmektedir. 1 numaral
Te-mettuat Nizamnamesi'nin bal Emlak ve Nfus Tahrirlerinin
Ta-limatnamesi dir. Tanzimat- Hayriye Usulnce Emlak Tahriri
Usulbalkl nizamnamenin iinde nfus tahriri bal vardr. Bu er-
S. J S3 J tarihli nfus saym iin: Memalik-i Mahrusa-y ahanede
1247 Se-nesinde Mecud Olan Nfus Defteri, (Derleyen: Said Muhib
Efendi) .. Ktphanesiyazma no 886. Bu tahrir Enver Ziya Kara
tarafndan yeni yazya aktanlarak baslmtr.Osmanl mparatorluunda lk
Nfus Saym 1831, Ankara, 1943,
9. Mbahat Ktkolu, "Osmanl Sosyal ve ktisadi Tarihi Kaynaklarndan
TemettDefterleri", Belleten, c. LlX, say 225, (Ankara 1995), s.
39S.
O. Ktkolu sadece 1256 tarihli defterlerde bu kurala uyulduunu
sylemektedir.a.g.m., s. 39S. Mzeyyen Gazez i261 tarihli Bergama
defterlerinde bu kurala uyulduunubelirtiyor. Mzeyyen Gazez, "Hieri
1260-1261 (lS44- iS45) Tarihli Bergama TemettuatDefterlerine Gre
"Bergama'nn 19. Y.Y. Ortalarnda' Durumu", Bergama Yakn
Tarihi,(Bildiriler- Tartmalar), 9 Eyll niversitesi Atatrk 1Jkeleri
ve nklap Tarihi Enstits(Basm yeri ve yl yok), s. 7 .
-
772 NURi ADIYEKE
evede temettuat defterleri incelendii zaman bu defterlerin
uy-gulamada da nfus defterlerindeki zellikleri gsterdii grlr.
1844 ylnda yaplan bu saymlarn yazld defterler in-celenemedii iin
eski tarihli aratrmalarda bu saymlarn askeriamala yapldll, veya
bunlarn nfus saymlar olduul2 d-nlmtr. Kanmzca temettuat defterleri
sadece bir mal-mlkve gelir yazm defterleri deildir. Grlecei gibi,
geni anlamdaekonomik zenginliin -atf durumlarda olanlar dahil- tmnn
tes-pitidir.
i. TEMETTUAT DEFTERLER
.Yazmlarn AmacTemettuat yazmnn birinci amac ekonomik
dzenlemelerin
yaplmasdr. Yukarda belirtildii gibi, tanzimat reformlarnn
te-melini oluturan mali dzenlemelerin yaplabilmesi iin,
ekonomikpotansiyelin tam olarak bilinmesi gereklidir. Bu erevede
ilkadmda yeni vergi dzenlemesini sistemletirecek olan bu
yazmlaruzun dnemde dier mali reformlar iin de veri
oluturmulardr.
Mali dzenlemelerin banda vergi reformu gelmektedir. Tan-zimat
ncesindeki onlarca kalemlik vergi kaldrlarak, "herkesin ka-zancyla
mtenasib olarak temett vergisi"D oluturuldu. Aslndatemett
vergisinin esas, II. Mahmut zamannda oluturulmutur.Esnafn satt
yiyecek, giyecek vs. zerinden deiik isimlerde vedeiik tarifelerle
alnan vergilerden olun ihtisap resmi, tanzimattansonra sat tutar
yerine kazan zerinden alnan vergiye dntl4Bu erevede "...ehirlerde
ve kasabalarda bulunan emlak yazlp
i i. Yedat Eldem, Osmanl mparatorluu'nun ktisadi artlar Hakknda
BirTetkik, Ankara. 994, s. i i.
i2. Halime Doru, "Osmanl Devletinde Toprak Yazmndan Nfus Yazmna
Geive Bir Nfus Yoklama Defteri rnei", Anadolu niversitesi,
Fen-Edebiyat fakltesiDergisi, c. I, say 2, (Eskiehir 1989), s. 249.
Belgelerdeki sylem byle bir izlenimiuyandrmaktadr. i260 ylnda
temettuat saymlaryla birlikte ayrca cizye defterlerinin
dcdzenlendii anlalmaktadr. B.O.A. Cevdet Dahiliye, no. 12859. (I 2
Haziran 1844).
13. Abdurrahman Yefik, a.g.e., s. 163.14. Eldem, a.g.e., s.
178.
-
TEMETIUAT SAYIMLARI VE BU SAYIMLARI DZENLEYEN 773NzAMNAME
RNEKLER
tacirlerin tahmin edilen karlar snflandrlarak yazlp ayr
ayrvergi/ere baland"". Fakat esnafdan ihtisab vergisinin
kaldrlptemettu vergisinin konmas baka sorunlar da dourdu.
1255 (M. 1839) tarihli bu dzenlemeler ile terk vergi esas1275
(M. 1856-60?) tarihine kadar an cemaatin toplanm, bu ta-rihden
itibaren ayr ayr toplanmaya balanmtrl6 Yazm
defterleriincelendiinde, defterin son sayfasnda vergi nitesinin
-mahalleveya ky- genel gelir toplam ve denmesi gereken vergi
miktartoplu olarak verilmitir. Eer bir nceki yl vergi mkellefi olup
daocuu olmayan bir kii lm ise onun vergisi "bi/a veledfevtolanlar"
ibaresi yazlarak genel toplamdan dlmektedir.
Yazmlara kayna belli olan veya belli olmayan tm
gelirleryazlyordu. ifti, esnaf, tccar, nakliyeci, rgat vs. tm
sektrlergelirleriyle kaydediliyordu. Gayr menkul kira gelirlerinin
yansrakayna belli olmayan gelirler de zuhurlar temettuat gibi
adlarladefterlere yazlyordu. Bylece "beyana dayanmamakla birlikte
tah-rire dayanan bir gelir vergisine geilmi oluyordu."I7 Bu
sebepleolsa gerek bu yazmlarn ad da temettuat -kar, kazan-
yazmlanolarak kaydedilmitir.
Hesaplanan temett gayr safi olarak hesaplanmtr. Tohummasraf,
icar masraf, eitli atelye ve deirmenlerin tamir ve ona-rm masraflar
vergiden indirilmemitir. eitli masraflarn tenzilimaddesinin ilk
bakta aklc grnmesine ramen "gerek geliribulalm derken ahalinin
mazbut olan mizac ve tavrlarnan bo-zulaca" ve ahalice dedikodulara
sebep olaca iin kesinlikle bukurala uyulmas istenilmitir18 Nitekim
3 numaral nizamnamedede gelirin gayr safi yazlmasna dair hkmler
vardr.
15. Mustafa Nuri Paa, Netayic -Vukuat, c. III-IV, (Yay. Haz.
Neet aatay).Ankara, 1987, s. 291.
6. Bu yirmi yllk sre iinde vergi tarh! ve tevzii konusu iin bkz.
S. Sudi, a.g.c.,c.1. s. 9 i,92.
17. Abdllatif ener, Tanzimat Dnemi Osmanl Vergi Sistemi,
stanbuL, 1990, s.08.
8. B.A.O., A. MKT. 26/42. (30 Temmuz 1845). Bu belgede 3 numaral
ni-zamnameye gnderme yaplmaktadr.
_______~ ~.j.~.~i....~,...~i __ __ ""'ii"_""a i_ _ulE1l1m1111m
_
-
774 NURI ADIYEKE
Yukanda da belirtildii gibi yazmlarda ekonomik potansiyelintam
tespit edilmesi gibi bir ama gdld iin vergi d po-tansiyel de
defterlere kaydedilmitir. Vergi d potansiyel iki grup-ta
incelenebilir. tk olarak demirba niteliindeki hayvanlardr. r-nein,
oduncularn katrlar, eekleri vergi ddr. Fakat bunlar erhedilerek
defterlere yazlr. Binek hayvan olarak kullanlan eek,katl', at gibi
hayvanlar ve kylnn kz ve sr da vergi d ol-duklar halde defterlere
titizlikle yazlmlardr. Katr ve eek ilenakliyatlk yaplp da kar elde
edilince elde edilen tahmini karvergiye sokulmutur. Benzeri ekilde
kz ift srmek iin ba-kasna kiraya verilmi ise, ona kiraya verdii
kzden vergi tar-hedilmitir. kinci tr potansiyel ise kra, srlmeyen
tarlalar d-nmleriyle birlikte ve ksr inekler ba olarak yazlmtr.
En nemli ekonomik g olarak dnlen insanlar da bu def-terlerde
ekonomiye katklar lsnde yazlmlardr. Ne varki birnfus defteri olarak
da dnlen bu defterlerde sadece hane esaslyazm sistemi kullanlmtr~g.
Defterlerde sadece hane reisi ya-zlmtr. Hi bir vergiye tabi olmayp
"unun bunun ianesi ile ge-inen" insanlar da defterlere yazlmlardr.
Birimden baka yereg ettikleri yer yazlarak deftere
kaydedilmilerdir.
Bu saymlarn ksa dnemli amac, "toplam vergi yknn bl-geler ve
kiiler arasnda daha adil dalmn salamak"20, uzun d-nemli amac ise,
geni bir mali reformun verilerini tespit etmektir.
2. Yazmlarn Yaplmas
A. Karlalan Sorunlar
Anlalan o ki, geni amal bu yazmlarn yaplmasndan nceo kadar ciddi
bir nhazrlk yaplmamtr. Genel bir dzenleme et-
i9. Halbuki dnemin nfus defterleri incelendiginde btn erkekler
defterlere ya-zlntr.
20. Tavfik Giiran, "Osmanl Tarm Ekonomisi, 1840-1910",1. .
Iktisat Fakltesi,Trk ktisat Tarihi Yll, say , (Istanbul, 1987), s.
296. Tevfik Gran'n henz Te-mettuat Tasnifinin aratrmaclara almadg
dnemlerde farkl tasniflerdeki az saydakidefteri kuandg
grlilmektedir. buna ragmen Gran bu defterlerin ierigini ve neminiok
iyi tespit etmitir.
-
r-------------------------------- -
TEMETTUAT SAYlMLARI VE BU SAYIMLARl DZENLEYEN 775NtZAMNAME
RNEKLERt
rafnda yazmlar balatlm ve birok sorun ardnca kendisini
gs-termitir. Sorunlar kimi zaman genel ereve iinde kendisini
gs-termi kimi kez de bizzat yazmlar srasnda yaanmtr. Ynetim,bu
sorunlara kar iki tr zm bulmutur. Birinci tr zm, bil-dirilen
sorunlara tek tek zmler retmek olmutur. Benzeri so-runlar bir ok
yerden skn edince ikinci bir zm yolu bulunarakbtncl nizamnameler
hazrlanm ve datlmtr. 1839-1845 yl-lar arasnda ka adet nizamname
hazrlandn kesin olarak bi-lemiyoruz. Biz ikinci ksmda yeni yazya
aktardmz ni-zamnameyi tespit edebildik. Fakat daha fazla
nizamnameninolduu dnlebilir.
Yazmlarda karlalan ilk sorun uzun zamandr vergi ver-meyen mft,
imam, gayr mslim din adamlar gibi grevlilerindirenleri olmutur.
Yeni yazmlarda bu gruba da vergi tar-hediliyordu. Bu diren karsnda
muhassllar kimi zaman gelir tes-pitini kendi haline brakyor, kimi
zaman da devlete ok gelir ge-tirerek "gze girme" peine dyorlard21
Ermenek muhassl el-hac Mehmed Sadk Bey, merkeze gnderdii arzda,
ellerinde eyh,seyid, eimme ve evladiyan gibi muaftk berat olanlarn
saysnnyzlerce olduu bildiriliyordu. Bu muaftklarn kabul edilmesi
du-rumunda toplam verginin tahsilinin mmkn olamayaca be-lirtilerek
bu kiilerin ayn zamanda "ashab- iktidardan" ol-malarnn durumu
gletirdiinden yaknlmaktadr. Bunlarn dadier insanlar gibi hayvanat
ve temettuatlarndan vergi demeleri,ayrca kendileri erbab- ticaret
ve ziraatdan olub isimleri nndeeyh ve seyid olanlarn da mal ve
kazanlarna gre vergi verneleriiin merkezden bir tekidname
gnderilmesi isteniliyordu22
Silivri'de karlalan bir sorun bu konuda ilgin bir rnek
olu-turur. Silivri kazasnda papaslarn mutasamf olduklar emlak
vearaziden temettuat ve tahammllerine gre vergileri alndktansonra,
milletce vaki olacak temettlerden vergi talep olunmutur.
2 .Enver Ziya Kara!, Osmanl Tarihi, c. VI., Ankara 988. s.
202.22. B.O.A. Cevdet Dahiliye, no. 1497, (29 Austos 840).
------------------~~~-------------
-
776 NURI ADIYEKE
lo
Bunun nne geilmesi ve "millete vaki temelt ne dimek
olduuanlalamadndan bu cihetin izah iin" merkezden bilgi
is-tenilmitir:!'. Burada iki sorunun birletii grlr: hem eski
vergimuaftarnn yaknmas hem de nizamnamenin anlalamamas. Ni-tekim
uygulamalar incelenince grevlilerin bilgisizliinin yazmlarsrasnda
birok sorunu peisra getirdikleri grlecektir. Maliyekaleminden
yazlan bir yazda "muharreratda usul- tasarrufa ri-ayet olunmad" ve
ayr ayr yazlmas gereken maddelerin biryere yazld belirtilmektedir.
Bu ise ileri zorlatrmaktadr:!4.
Esnafdan alnan ihtisab vergisinin kaldrlarak temett
vergisialnmas da baz sorunlar dourdu. Daha nceden snfa
ayrlanesnafn, eski vergiler kaldrlp temettuat vergisinin konmas
s-rasnda, eski gruplarn yeni yazma nasl tanaca belli deildi.Ayrca,
Dersaadet'te baz esnafn eskisi gibi baz vergileri hala aynive
bedelen demeleri de sz konusu idi. Bunlardan baka daha n-ceden
ihtisab vergisinin iinde tahsil edilen esnaf tezkerelerindenalnan
vergiler de yeni dzenlemeler ile belirsizleiyordu. Bu vebuna benzer
sorunlarla ilgili zm yollar grevlilere gn-deriliyordu:!5.
Bir baka sorun yazm kapsamnn geniliidir. SaymlarnTanzimata dahil
olan btn Osmanl topraklarnda yapld d-nlr ise olayn corafi genilii
grlr. Yazm srasnda ya-zclarn da geni alanlar yazmak durumunda
kalmalar yazmlargletirmitir. rnein Mentee sancann "nihayet
sunurlartulen ve arzen yzer saat mikdar ve baz kazalarn devri elli
ellibesaat mikdar mesafe ..ve nihayet elviye dalk. ..yollarnn ve
mev-knin perian ve talk" olduu belirtilerek, tahrir iinin "gece
vegndz" allarak zorlukla bitirildiinden yaknlmaktadr:!6.
23. B.O.A. Cevdet Maliye, no. 1526.24. B.O.A. Cevdet Maliye, no.
1114.25. Zecriye muhasslna gnderilen ilm'li-haber B.O.A., Cevdet
Maliye, no. 3190.
(21 Mays 1844).26. B.O.A. Cevdet Dahiliye, no. 12859.
-
TEMETIUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 777NzAMNAME
RNEKLER
Bir baka sorun yrklerin yazmdr. Eskiden beri sorun olangebelerin
yazm"?, vergi tarh ve toplanmas"Xciddi bir sorun ola-rak yaanmtr.
Pratik zm olarak da kimi zaman kyn ya-knndaki bir cemaat ky
defterinin hemen arkasna ya-zlabiliyordu"9. Bunun tesinde yeni
yerleen veya yerlemeaamasnda olan yrklerin yazm da 3 numaral
nizamnamede g-rlecei gibi sistemletirilmeye allmtr. Ayrca Temettuat
Def-terleri Katalou'nda ok sayda bamsz airet defteri
bu-lunmaktadr.
Bu sorunlarn yansra marjinal sorunlar' da yazmlarda g-lkler
dourmutur. Bunlarn yan sra yazmlar srasnda yaplanyolsuzluklar') da
anlmas gereken sorunlardandr.
B. Defterlerin Yazm
Defterlerin yazmndan birinci derecede muhassllar so-rumludur.
Ayrca btn devlet grevlilerinin de bu yaznlara yar-dmc olmalar
gerektiini yukarda belirtmitik. Grevlendirilenher muhassln
iktizasna ve mevkiine gre maiyyetlerine katiptayin klnmas
gerekiyordu. Bunlara hazineden maa ba-lanmyordu. Memleket dahilinde
sarf olunacak tezkirelerden altguru alnarak bunun altm paras,
yabanc memleketlere gi-deceklere verilecek tezkirelerden krk guru
alnarak bunun da beguruunun "bila maa taralarda istihdam olunacak
memurine tah-sis ve itas .." karar altna alnmt'".
27. rnegin Anadolu'nun sekiz on sancagna dagl yrklerin
yazmlarnda zor-lanlacag iin bunlarn toplu yazlmas dnlmtr. B.O.A.
Cevdet Dahiliye, no.1975.
28. Konya'da ekrat ve aairin vergilerinin 59 senesinden itibaren
birletirilerek top-lanmas B.O.A., Cevdet Maliye, nO.1150. Adana
civarndaki yrklerin vergileri hak-knda, B.O.A., Cevdet Dahiliye,
no.5537-5592.
29. rnek olarak Yaka Ky defterinde Cemaat- irgenler defteri de
bu-lunmaktadr. B.O.A., ML. VRD. TMT. no: 16426.
30. rnegin i260 ylnda Kepsut Kazas ahalisinin kazalarnn
Karesi'ye baglandiin vergilerini vermek istemediklerini, kazalarnn
tekrar Hdavendigar'a ilhak edilmesiniistemeleri; B.O.A., Cevdet
Dahiliye, no. 3204.
3 i. Arzu Tozduman, Aydn Gzelhisar'mn Sosyal ve ktisadi Durumu
(1844),.. Sos. BiL. Ens., Osmanl Messeseleri ve Medeniyeti A.B.D ..
Yaynlanmam Ykseklisans Tezi. stanbul, 1993, s. 25.
32. Milas eriyeSicili, no. 137. s. 71b. (8 ubat 1844).
-
778 NURi ADIYEKE
Muhassllarn, yazmlar yaparken yerel unsurlardan ya-rarlandklar
da anlalmaktadr. Bu durum, bu saymlar nceki sa-ymlardan farkl da
klmaktadr33 Kaza meclislerinin bilgisi er-evesinde saym ilerini
yapmak iin vcuhdan birka kiigrevlendiriliyordu34 Yazmn yaplmasnda
muhtarlar ve imamlarda hazr bulunuyorlard. Nitekim defterlerde bir
ok muhtarn"vergi tahsilinde kullanld" kaytldr. Bu noktada yazm
iininvergi tahsili ile birlikte yapld gz nne alnrsa35 bu
g-revlilerin yazm iinin dnda sadece vergi toplama iinde
kul-lanldklar dnlebilir. Fakat Tekfuranbar Ky Muhtar Meh-med
Kethdaolu Mustafa'nn "karye-yi mezbure tahririndekullanld" ibaresP6
bu grevlilerin vergi toplanmasnn tesindebizzat tahrir iinde de
istihdam edildiklerini gstermektedir. Ni-tekim bu gibi grevlilerin
bazlar kendi yazm bilgilerin izel def-terlerine de kaydetmilerdir37
Ek I'de bulunan yaznn zellii veekli bu yazy kaydedenin yazmlarda
yazc olarak grevli olduukansn uyandrmaktadr. Fakat bu yazm iinin
pratik detaylarntam olarak bilemiyoruz.
Son durumda yazm ileminin adeta kylnn sorumluluunabrakld
grlmektedir. 3 nolu nizamnamede de grlecei gibikimi kyde yazbilir
kii bulunamad iin cretinin ky ahalisi ta-rafndan denmesi kaydyla
katip talep olunmasndan sz edil-mektedir. Bu durumda tespit edilen
katibin kaza meclisince imtihanedilmesi ve kendisine fazla para
verilmemesi gerekiyordu. Ayrcagrevlendirilen bu katiplerin
isimleriyle birlikte merkeze bil-dirilmeleri gerekiyordu. Bir ok
yerde bu kurala uyulmu ve g-revliler merkeze bildirilmitir. Bu
katipler kimi zaman birden okbirimi yazyorlard. rnein Kseler
Karyesi, Cierli Havran Kar-yesi, Hsrev Hoca Karyesi, Kse Bazirgan
Karyesi, Prkasr Kar-
33. Gliran, a.g.m .. s. 296.34. Abdurrahman Vefik, a.g.e .. s.
14.35. Kara, a.g.c .. s.202.36. B.O.A., ML. VRD. TMT., no.237L.37.
Bu kaydnankr'nn Hpnar karyesine ait oldugunu dnyoruz. Melek
Dil-
baz'n ahsi ktphanesinde bulunan bu yazma eseri kullanmamza izin
verdigi iin ken-disine teekkr ederiz. (Baknz EK I).
-
TEMETTUAT SAYIMLARI VE BU SAYIMLARI DZENLEYEN 779NlzAMNAME
RNEKLERI
yelerinin Memi smail Aa tarafndan tahrir olunaca gibpx.Vergi
tahsil ilerinde bazen erbab- ziraatten bir kii39 veya bir
za-naatkar40 istihdam edilebiliyordu.
Defterlerin yazm grevlilerce kendilerine verilen ni-zamnameler
usulnce ky kyardndan byk yerler mahalle ma-halle yazlmtr. Her bir
kyn ve mahallenin ayr bir deftere ya-zlmas esas olmakla birlikte
bir ka beyaz kat bo braklarak birbaka birim ayn deftere
yazlabiliyordu. Nitekim ayn defterebazen iki yakn mahalle veya iki
yakn ky yazlmtr.
Yazm biten defterler birinci muhtar, ikinci muhtar ve imam(gayr
mslim topluluklarda cemaat nderi) tarafndan tasdik edil-mek
zorundayd. Tahrir ii tamamlannca defterler bal olduklarkazann
torbasna konulup kaza meclislerince kontrol edilerek birst bal
idari birime gnderiliyordu41 Sancak merkezine gelen def-terler
burada tekrar gzden geirilip, temize ekilerek cilt-leniyordu41
c. Defterlerin Genel Tantm ve erikleri43
1839 ylndan itibaren muhassllarn denetiminde tahrirler ba-lamtr.
Ne var ki bu tahrirler 1844 yl yaznda hzlanabilmitir.Nitekim
17.000'den fazla olan defterlerin44 ok byk bir ksm
38. i260 tarihli hangi vilayete ait oldugu bei olmayan defter.
B.O.A., B.E.O., Sa-daret Evrak, Mteferrik Evrak, Dosya.l, Sra.
34.
39. am Karyesi'nde erbab- ziraatden Hac Hasanogu Osman'n vergi
tahsilinde s-tihdam edildigi. B.O.A., ML. VRD. TMT. no. 2379.
40. Trbe Karyesi'nin vergi tahsilinde neccar Mehmed Hocaogu Hac
Mehmed'inkuanldg, B.O.A., ML. VRD. TMT. no. 2365.
41. Tozduman, a.g.t., s. 19-10.42. "...liva-y mezbur kazalar
tahriri hsn- hitam olarak ibu Zilhiccet'l-erifenin
yigirminci gn krsy liva-y mezbur olan Mugla'ya avdet olunmu ve
tebyiz kusunkalm olan birka kazann msveddeleri tebyiz olunarak ve
cmle kazalar defterleri cilt-Iedilerek .." B.O.A. Cevdet Dahiliye,
no. 12859.
43. Bu defterler Mbahat Ktkogu tarafndan ad geen makalesinde
genelolaraktantlmtr. Biz burada bu genel tantrnn tesinde birka
noktay belirtmekle ye-tinecegiz.
44. Temettuat defterlerinin arasnda, temettuat yazmlarnn dnda
baz defterlerede rastlanmaktadr. rnegin Girit vilayeti Tanzimat'a
dahil olmadg iin orada temettuatsaymlar yaplmamtr. Ne var ki
kataloglarda iki tane Girit'e ait defter mevcuttur.
__ ~~ ._i.... _, .~,m &''''''G'''WUd'''. __ ,_ & 11, '_
__ 13_=1'Il. _
-
780 NUR! ADIYEKE
1260-1261 ylna aittirs. 1255 ve 1262 tarihli defter ok az
sa-ydadr. Bu defterlerin bir ksm ciltli olup, ciltsiz olan kk
def-terlerde bazen boluklar vardr. Baz defterlerin ilk ve son
sayfalarmevcut olup ara sayfalar kaybolmu, bazen ise aralara baka
def-terlerin sayfalar konulmutur. Ayrca Babakanlk Osmanl
Ar-ivi'nde, yazlan birimlerin defterlerinin bir ksm
bu-lunmamaktadr. rnein ilgili dnemde 12 mahallesi olan
MilasKasabas'nn 8 mahallesinin defteri mevcut olup kalan 4 defter
ka-yptr6
Muhtarlk esaslarna gre yazlan defterlerde her haneye
birdenbalayarak numara verilmektedir. Muhtarlar ve imamlar
genellikledefterin ilk haneleridir. Hane reisinin ad, lakab, bazen
tarifi ya-pldktan sonra meslei yazlmaktadr. Bu ksma ayrca geen
yldedii vergi de yazlmaktadr. Alt ksmda itfi ise ektii
toprakmiktar, bu topran kira (icar) ise kimden alnd ve bu
topraktanelde edilen r yazlmaktadr. rn belirtilmesi doalolarak
rnmiktarn da belirlemektedir. Hasl olan rn arpa, buday, yulaf,dar,
brlce v.s. gibi tarla rnlerinden baka ilenen toprak ver olarak ba,
ttn, bostan, pamuk v.s. endstri bitkileri de be-lirtilmektedir.
Zeytin ve meyve aalar da adet olarak bu def-terlerde mevcuttur.
Fakat bunlarn rleri dier tarm rnlerindenfarkllk gsterdii iin47 r ve
rn tespiti doru olarak sap-tanamamaktadr. Bunun yan sra hayvan
gelirleri de hayvan saysverilerek bu defterlerde kaytldr. Koyun,
kei, saman inek gibigelir getiren ve vergiye tabi hayvanlar bu
defterlere yazlmtr."Hayvanlarn haslalarnn hesaplanmasnda, blge iin
mahallince
Resmo ve Hanya'ya ait olan bi defterler temettuat tahrir
defterleri deildir. Bu defterlerYum isyanna katlan ve firar eden
mslmanlarn el konan mal ve mlklerini gsterendefterlerdir. A. Nkhet
Adyeke, Osmanl mparatorluu ve Girit Bunalm, D.E. ..Atatrk Ilk. ve
nk. Tar. Ens. Doktora Tezi CT.T.K. tarafndan basm .ilemleri
sr-mektedir), zmir, 1994, s. 98, dip not. 340. Detaylca incelendii
zaman tasnife bu trbaka defterlerin girmi olabilecei de
dnlebilir.
45. B.O.A., ML. VRD. TMT. katalounda 17.747 adet defter vardr.
Ayrca farkltasnillerde de az sayda defter bulunmaktadr.
46. Ahmet avu Mahaesi Defteri'nin ise sadece ilk ve son sayfas
mevcuttur.B.O.A., ML. VRD. TMT. no. 16307.
47. Tanzimat dnemi aa ve meyvelerden alnan r iin: Abdurrahman
Vefik.a.g.e., c.l, Ci328), s. 37 vd. c.II, s. 273 vd., Sleyman
Sudi, a.g.e., c.II, s. 75 vd.
-
TEMEITUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 78 iNtZAMNAME
RNEKLERt
saptanan hasla tarifeleri kullanlmtr. 48 Yazmlarda kovanlar
vedier hayvansal deerler de ayrca yazlmtr.
Tarm sektr itibaryla hemen hemen yazlabilecek tm ka-ytlar
deftere kaydedilmitir. Tarlaya atlan tohum gibi kiraclkartlar gibi
baz bilgiler de yazmlarda gzard edilmitir.
Zanaatkarlarn da birimde oturanlarn hepsi deftere ge-irilmitir.
Bunlarn eer varsa ufak lekli tarm, baclk veyakira geliri gibi
gelirleri de kendi zanaatkarlklarndan elde edilengelire eklenerek
toplam hanenin geliri tespit edilmitir. Tccarlarnticaretten elde
ettikleri gelirler, nakliyatlk ve dier gelirleri dehibir atlama
yaplmadan yazlmtr. Son olarak "gndeliki","rgat", "hizmetkar" olarak
isimlendirilen tarm iileri de kay-dedilmi ve vergilendirilmilerdir.
eitli vakflardan gelirleri olan-lar da gerek para gerekse rn olarak
-rnein 5 adet zeytin aacgeliri 60 guru gibi- yazlmaktadr.
Temettuat defterleri bu anlamda mahalle veya kyolarak birbirimin
btn ekonomik girdilerini aklkla bize sunmaktadr. Ay-rca baka
kazalarda mal olanlarn, her kazann muhasslna ayrayr vergi deyecek
olmalarndan dolay49 vergi mkelleflerininbaka kazalardaki mallar da
ayrca yazlm, hatta kimi zamanbunlar ayr defterler olarak
dzenlenmitirSo.
Babasndan mal mlk kalan yetim ocuklarn, yetim
olduklarbelirtilerek, geliri yazlmaktadr. Bazen bu konuda geni
bilgiler deverilebilmektedir. rnein "Hac Veliolu Mteveffa Veli'nin
oluVeli yetim olup 5 yanda olduu, vasisi olmayub enitesi Hac s-mail
tarafndan muavenet olunmakta olduu"5! anlalmaktadr.Mal mlk olmayan
kk yataki yetim ocuklar ise haneleri akbraklarak vergi muaf olarak
yazlmlardr. Ayrca alamayan
48. Gliran, a.g.m., s. 297.49. B.O.A., KK., 60/7, s. 28.50.
"Kaza-y aherde sakin olup ve mutavattn olan kimselerin MandaIyat
Kazas ci-
varnda kain emlak ve arazilerinden has!1 olan temettuatlarnn bir
kta defteridiL" B.O.A.,ML.VRD.TMT.,00.2261
5 I. Karg!cak Ky Hane.8, B.O.A., ML.VRD.TMT., 00.2374.
-
782 NURI ADIYEKE
yallar, krler, mecnunlar, dilsizler, olaklar vergi muaf
olarak"unun bunun ianesiyle geinirler" denilerek defterlere
ya-zlmlardr. Ender olarak muafiyet gerekeleri yazlmamtr.
Redif ve dier askerler de defterlere "silk-i askeriden"
ol-duklar belirtilerek yazlmlardr. Bunlarn hi mal m1k yok iseona
yine hane alyor fakat temett gsterilmiyordu. Askerlik iinbir baka
yere gitmi ise gittii yer yazlyordu. ayet mal var isekars veya
kardeleri tarafndan ilendii belirtiliyor veya icarakime verildii
yazlarak normal temett usul uygulanyordu. As-kerlik dnda da g
amacyla bir baka kazaya tanan haneler degerek temettnn kyce
tarhedilmesi amacna binaen52 gerekse denfusun kontrol asndan
gittikleri yer belirtilerek ahs birimdeolmad halde, mevcut
farzedilerek vergi tarh edilmeden deftereyazlyordu. Ayrca gayr
mslimlerin demekle ykml olduklarcizye tr de belirleniyordu53
Bylelikle ekonomik potansiyel hi bir veri atlanmadan ya-zlm
oluyordu.
D. Defterlerdeki Yazm Hatalar
Yazm yukarda da belirtildii gibr"sorunlarla balam vedevam
etmitir. Bu erevede baz yazm hatalar ve sistematik ha-talar da
defterlere yansmtr.
Yazmlarda planlama, her haneye birden balanarak atlamadanhane ve
sra numaras verilmesi eklinde yaplmtr. Genelde bunauyulmakla
birlikte bazan hi hane ve sra numaras verilmedenyazm yaplmtr54 Hane
numaralar yazlrken bazan bir hane at-lanmtr. Hatta bazan on hane
birden numara atland da 01-maktadr55
52. S.Sudi, a.g.e., c.II, s.3.53. Gliran, a.g.m., s. 296.54.
Mi1as Kasabas, Merkepci Mahaesi Defteri. B.O.A., ML.VRD.TMT.,
nO.49743.55. Cidid Karyesi Defteri'nde hane 60 dan 71 e gemi.
B.O.A., ML.VRD.TMT.,
no. 2370.
-
TEMETIUAT SAYIMLARI VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 783N1ZAMNAME
RNEKLERl
Gelir yazmnda gerek hanenin gerekse nitenin gelirlerinintoplamnn
yazlmas gerekiyordu. Hane gelirlerinin toplamlarbazen yazlmamtr.
Bunun tesinde kimi kez ky veya mahallenintoplam gelirinin yazlmad
da grlebilmektedir56 Bir ok kez ge-lirlerin toplamnda hatalar
yaplmtr. Hanelerin tek tek gelirlerinintoplam, birimin toplamndan
farkllklar gstermektedir.
Gelirler ender olarak hangi sektrden veya nereden olduu
be-lirtilmeden yazlmtr. Bunun tesinde Gazez, Bergama'da kimizaman
kazandan ok vergi gsterildiini sylemektedir?
3. Defterlerin Genel Deerlendirilmesi
xX. yzyln ikinci eyreine tahirlenen bu yazmlar, yzylnilk yars
iin vazgeilmez veriler sunmaktadr. statistik verilerinyansra
toplumsal yaama dair bilgiler de sunan bu defterler neyazk ki tek
yazm sonulardr. 3 numaral nizamnamede "behersene yoklamalarnn
yaplmasna" dair kaytlar vardr. Alt aylknfus yoklamalarnn yapld
bilinmektedir. Ne var ki ni-zamnamede yazld gibi her sene temettuat
yoklamalarnn ya-pldna dair elimizde veri yoktur. imdiki
bilgilerimize gre butahriri tek olarak kabul ediyoruz. Bu
defterlerin ancak belli birzaman iin durum tespiti amac ile
kullanlmasn olanakl kl-maktadr. Bu durum defterlerin nemini hi
azaltmaz. Sz edilenzaman dilimi iin ise bu defterlerin geni corafya
almas d-nemin ok ayrntl tespitinin yaplmasn mmkn klacakt5R
Temettuat defterleri sadece ekonomik veriler sunmann te-sinde
toplumsal hayatla ilgili veriler de sunmaktadrlar.
simlerdenhareketle aile ilikilerinin tespitinden baka kimi zaman
glerle il-gili bilgilerverilmektedir. "An as Mora muhacirlerinden
olub"veya "aslen Girit'ten g etmi" gibi ibareler nemlidir. Ayrca
igler de yukarda belirtildii gibi defterlerde kaytldr.
56. Bergama defterlerinin hi birinde genel toplamlarn yazlmamtr.
Gazez,a.g.m., s. 71.
57. Gazez. a.g.m., s. 80.58. Ktkoglu'nun makalesinde hangi
blgelerle ilgili almalarn yapldg be-
lirtilmektedir. a.g.m., s. 396, not.S.
-
784 NURI ADIYEKE
Bu defterlerden gnlk hayatla ilgili ilgin bilgiler
edi-nilmektedir. "Karaveliolu Halil, mal mlk olmayub debba
-raklndan kendsne nanende(?) olmayub tabaklk sanat talimiiin
istihdam edilmekte olduu ... "59 kayd zanaat raklnn eklikonusunda
bilgi vermektedir.
Bu defterler sadece mslman toplum iin deil gayr mslimcemaatler
iin de ayn bilgileri vermektedir. Baz kazalarn hris-tiyan-gebran
mahallelerinin temettuat defterleri mevcuttur. Ne varki
msteminlerin de bu tahrirler srasnda yazlmalarna ramen611
yazmlarn doru yaplmad61 gerekesiyle, daha da tesi
ka-pitlasyonlara dayanarak6:! bu vergiden muafiyet istediler. Bu
trmsteminlere ait defterlerin ayrca incelemeye ihtiyac vardr.
Yukarda da belirtildii gibi, bu defterler nfus tespiti a-sndan
da anlaml bilgiler vermektedir. lgili dnemde
temettuatdefterlerindeki hane saylar ile, nfus defterlerindeki hane
saylarbyk bir yaknlk gstermektedir. Milas'a ait hem temettuat hemde
nfus deferleri olan birimlerde u ekilde bir benzerlik
tespitedilmitir63
mahallelkyad temettuat hane says nfus defteri hane saysBurgaz
Mahallesi 72 73Gmlk Mahallesi 15 20Hoca Bedreddin Mahallesi o5
o7Kalnal Karyesi 46 53Tuzabad Karyesi 86 90
Sonu olarak her trl hatalar na ve eksiklerine ramen bu
tah-rirler hem corafi adan hem de ierik asndan XIX. yzyl bo-
59. Haytl Mahallesi H.62. B.O.A., ML.VRD.TMT., no. 2368.60.
zmir'de oturan Ingiliz tebasnn defteri B.O.A., ML.VRD.TMT., no.
16166 ve
yine zmir'de ITIlkim Neme tebasndakilerin defteri B.O.A.,
ML?VRD.TMT., no.16115.
61. MUbahat KUtUkolu, "Redif Kyafetlerinin Maliyetine Dair", mer
Ltfi Bar-kan'a Armaan, .., .F.M. c,41, say 1-4, (stanbul 1985), s.
i 16.
62. Eldem, a.g.e., s. 179.63. Nuri Adyeke, XiX Yzylda Milas
Kazas, zmir, 994, s. 123.
-
TEMETTUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 785NzAMNAME
RNEKLER
yunca yaplan en kapsaml tahrirlerdir ve dolaysyla youn mal-zeme
yn sunmaktadrlar. Mbahat Ktkolu, XV. ve XVI.yzyl iinde tahrir
defterlerinden karlan bilgilerin ok fazlasnnbu defterlerden
karlabilece ini vurgulamaktadrM.
II. TEMETTUAT NzAMNAMELER
Muhassllara grev dalmlaryla birlikte bir nizamname ve-rildiini
belirtmitik. Bu ilk nizamnameden sonra yeni yeni ni-zamnameler de
dzenlenip kendilerine verilmitir. Bu erevedemuhassllara verilen ilk
nizamnamelerden biri de i numaral ni-zamnamedir. Tarihsiz olan bu
nizamname 1840-1842 yllar ara-snda tarihlenebilir. rneklemelerinde
1254, 55, 56 tarihlerindenkullanlmas nizamnamenin eski tarihinin
1256/M.1840 ola-bileceini, Muhassllk grevinin saylmas ise,
nizamnamenin sttarihinin muhasslln kaldrld ylolan 1842 olarak
g-rlmektedir. Emlak ve Nfus Tahrirlerinin Talimatnamesi balklbu
nizamname eksik olsa gerek. Kptilerin yazm ile ilgili satr al-tnda
sadece bir balk vardr. Bir sonraki sayfann kaybolmu ol-duu
dnlebilir.
Bu nizamnamede genel yazmlarn nasl yaplaca
detaylcabelirtilmektedir. Buna gre, ailesinden miras kalan ve
insanlarnkendi yaadklar evler ve konaklar vergi d tutulacaktr.
Ba-zlarnn topra az olduu halde baka gelirlerinin olduu ve bun-lara
dikkat edilmesi gereklilii vurgulanntr. Tccar ve esnafndurumlarnn
tahkik edilerek dzgnc yazlmas, ayrca kyl vekentlinin tahrir srasnda
eit tutulmas da isteniliyordu. Bu ni-zamnamede etkili olmayan
arazinin tespiti, deftere yazlanlarnbaka kazalardaki emlakn yazm ve
reayann yazm da be-lirtilmitir. Nizamname ile defterlerin bir nfus
defteri gibi plan-lanmas erevesinde kprc, derbentd gibi eski
muat'larn be-lirtilmesi de kayt altna alnmt. Aile reisIerinin
lakap, aile ismi,ya ve ekalinin belirtilerek deftere yazlmas
gerekiyordu. Bu ni-
64. Mbahat Ktkolu, "Osmanl Sosyal ve ktisadi Kaynaklarndan
Temett Def-terleri", s. 395.
-
786 NUR ADlYEKE
zamname muhassllara ilk olarak verilen grev nizamnamesi
ile65
byk bir paralellik gstermektedir.
Muhassllarn tahrir konusunda yaadklan sorunlan bil-dinneleri
erevesinde yeni bir nizamname dznlenerek mu-hassllara gnderilmitir.
Tarihsiz olan bu nizamname, 1 numaralnizamnameden daha ge
tarihlidir ama 1842 tarihinden de daha n-ceye aittir. Bu nizamname
de bir sorunlar sistematii eklinde deilde rnekleme olarak
hazrlanmtr. Yazmn nasl yaplaca Paalivas, Kesriye Kazas rnek kabul
edilerek bir rnek yazm olarakgsterilmitir.
Yazmlarla ilgili sorunlar yine de zlememitir. Nitekim1261/M.1844
tarihli olduunu dndmz (nizamnamede uy-gulama yazmlar iin 1260-1261
yllar verilmektedir) 3 numaralnizamnamenin giriinde bu durum ylece
belirtilmektedir."...temettuat- ahalinin tahriri hususuna mteallik
buyurulan irade-i seniyye ve ol babda irsal olunan numunelere
tevfikan tahririne te-ebbs olunmu ise de zikr olunan nmunelerde
musarrah olmayannesnelerin suret-i tahriri baz mahallerden sual
olunmu" ve bu su-allar tespit edilerek birletirilerek bend bend
soru cevap eklindebir nizamname oluturulmutu.66. Bu nizamnamenin
matbaada bas-tnlarak grevlilerin ellerine verildii
anlalmaktadr67.
Yukarda sz edilen nizamnameler hemen hemen
biribirlerinitamamlayan nizamnamelerdir. Pratikte yaanarak zelmeye
a-llan sorunlara paralel, defterlerde bir takm farkllklar vardr.
Nevar ki, bu adan bakp da yazmlarda, "kstaslarn yazcnn
in-siyatifine brakld" dncesine6x katlmak bu nizamnameler g-znne
alnarak pek de mmkn grnmemektedir.
65. Bkz: yukarda dipnot 6.66. Ktkolu ayn yntemle oluturulmu, ayn
tarihli bir nizamnameden s-
zetmektedir. M.M. Jrade/er. nr. 65, a.g.m., s. 410. dipnot.
40.67. Tohum ve dier masraflarn vergiden di.ilmemesine dair belgede
"... irsal by-
rulmu olan matbu layiha zirinde merkum ..." denilmektedir.
B.O.A., A.MKT. 26/42.68. Gazez. a.g.m., s. 63.
-
TEMETIUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 787NIzAMNAME
RNEKLERI
. 1 Numaral Nizamname*Emlak ve nfus tahrirlerinin
talimatnamesidir.
Kasaba ve kura ahalisinden baz kesann babasndan ve ec-dadndan
kalm ve icara virmeyerek kends skna it-tihaz itmi cesimce bir kona
bulunub andan baka iftlikve hane ve dkkan ve saire misll kendsne
menatihasl olacak bir eyi yoise o makulelerin yalnz evve ko-naklar
emlakdan add olunmayub keyfiyyetleri hemcivarkomularndan
bi't-tahkik tefti ve tesviye usulne riayetolunmak ve hane ve emlak
ashabndan bazlarnn hane veemlaklerine kyasen temettular kalil ve
bazlarnn emlakve arazileri czi olub aher vechle temettular kesir
olan-larn tahkiki emlaka nazaran olmayub birbirlerine
davactutularak icrasna dikkat klnmak tanzimat- hayriye ni-zamndan
olmala erh verildi.
Kasaba ve kura ahalisinin mutasamf olduklar emlak vearazilerinin
cmlesi mezru olub haslat ahz edenlerinbaka ve cmlesi mezru olmayub
bir mikdar mezru ve birmikdar mutasamfnn adem-i iktidar veyahud her
sene zi-raat olunmayub bir sene hali braulmak lazm gelen araziolduu
halde anlarn dahi ne mikdar mezru ve ne kadarboz ve halidir 01dahi
baka gsterilmesi.
Peder ve ecdadndan tenakkul konak ve hane emlakdanadd olunmad
misi11hi emlak ve arazisi olmayub esnafve tccar makulelerinin ahz
ve ita ve ticaretine nazaranahval-i haliyeleri bi't-tahkik ana gre
hisse-yi tekalif tarholunmas ve baz mahallerde tekalif yalnz kura
ahalisinetarh ve tahmil olunub ehir ve kasabada olan ahali vevcuh
tekalifden vareste olduklar mesmu olduundanbundan byle gerek ehir
ve kasaba ve kura vcuh-u aha-lisinin bi'l-cmle emlak ve arazileri
tahrir olunaca eclden
* B.O.A. ML. VRD. TMT. nO.7534. Bkz. Ek II.
-
788 NUR ADIYEKE
virg maddesinde dahi eraf ve vcuh ve ahali-yi saireemlak ve
arazi ve hal ve tahamml ve temettu ve ticaretinegre tadil ve
tesviye usulne tatbikan cmlesi siyyan veyeksan tutulmas usul-
nizam- hayriyeden olduu.
Bu defa tanzimat- hayriye usulnce mceddeten tahrirlerineirade-yi
seniyyeyi ahane taalluk eden kazalardan Paa sancandavaki falan
kazann nefs-i kasabasnda kain mahallat ve kurasnnemlak ve arazisi
ve kymet-i hakikilerini mbeyyin defterdir.
Nefs-i kasaba-y kaza-y mezbur
Mahalle- yi falan
hane bir senede saliyane tevziat1 mcibince virdii teklif
275
Uzunca boylu kara bykl tccar taifesinden Mehmed Aa'ninemlak
tarla ba zeytn debbahane bargirdnm dnm ecar hissesi res40 6 aded
bab
beheri kymeti beheri 20 130 kymeti beheri kymeti
hali mezru 50 kymeti kymeti 200dnm dnm 50 100
LO 30 kymeti300 kymeti
kymeti 10001200
bir senede temettuat yekun1200
emlak kymeti2600
(yekn)4000
hayvanat kymeti200
temettuat1200
temettuatna nazaran ne mikdar virg tahsis olacak isemiktad
temettuat zirine tasrihen tahrir oluna
-
TEMETIUAT SAYMLAR VE BU SAYMLAR DZENLEYEN 789NlzAMNAME
RNEKLERI
Karye-i mezkurda krk sene mukaddem yz krk menziliken akdemce
vuku bulan hastalna binaen perian ileimdi seksen drt menzil kald
karye-i mezkur ihtiyarlarhaber virerek tahkik klnm olduu
baka defter olmasKaza-y mezbura tabi falan karyesinde sakin
kaffe-yi ehl-i
islam mikdar ve kymet-i hakikileri
Karye- i falan
hane bir senedi saliyane tevziat mucibince vird tekalifi430
Uzunca boylu kumral bykl ifti Hac Mehmed Aa'nn em-lak
tarla ba zeytn merkeb saman camus bargir temettuatdnm dnm ecan
re's inek hisse re's yekun40 i aded 1 re's 1 i 400
kymeti kymeti 1 kymeti kymeti kymeti500 150 kymeti 80 kymeti 500
50
30 100(yekn)1760
emlak kymeti hayvanat kymeti temettuat yekun680 730 4000
temettuuna gre virgs ba-tebeyyn kezalik zirine yazlaKezalik
mahallat ve kurada zkurdan hali tul hatunlarn el-mak dahi ber
vech-i bala tahrir olunarak keyfiyetIeri ica-bna gre balalarna
iaret olunmas.
Reayann emlak dahi ber vech-i muharrer tahrir olunarakbaka
defter olunmas
Karye-i mezkure falan mukataa veyahud falan zaviye ve-yahud
falan cami-i erif veyahud falan ekinci tmar ol-duu
-
790
Karye-i falan
NURI ADIYEKE
karye-yi mezkurhali alen nfusolub karyeahalisi
ziraateyledikleri
karye-i falan
karye-yi mezkurunmuvahharan falankazaya ba-irade-yialiyye
naklolmuolduu
karye-i falan
karye-yi mezkure drtmenzil ve be neferdenibaret olub anlar
dahicivarnda bulunan falankaryeye nakl ve karye-yimezkure ile
beraber tahrirolunarak i bu karye hali idkarye-i falan
Yerl reayann tahrir usulbaka defter olmas
Kaza-y mezburun nefs-i kasabasnda kainmahallat ve kura
veiftlikatnda yerl olarak asl- vcud olan reaya ile evladlarnn
sinnve ekal ve temettularna gre ve istikkak- hakikileri zere
sunufubeyan olunarak tahrir defteridir.
Nefs-i kasaba-y mezburMahalle-yi falan hane
20
hane numara1 1 ala
Uzun boylu kara byklukac Dimitri veled-i
Andonisinn60
4 evsatkarnda kara byklDino veled-i Andoni
sinn39
hane numara2 7 ala
Orta boylu kara byklukac Dimo veled-i Andon
sinn30
2 evsatolu ksa boylukara bykl
kmrc Ardonisinn40
5olu Hristo
sinn12
8 ednaolu Andonibabb- emred
sinn16
3 evsatdieri Anastasabb- emred
sinn1616
6dieri Andoni
sinn3
-
TEMETTUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 79 iNIZAMNAME
RNEKLERI
Bu dahi tekIni 1 oldukda cesametine gre bir iki beyazkad fasla
bralarak aher mahalley bedan olunarakkarye-i mezkurun balasna
hane1erin yekunu tahrir olmas
Mahalle-yi mezkureye tatbiken tahrir olunmasKarye- i falan
baka defter olmasYerl olarak reayadan olub ticaret ve saire ile
mahall-i aherde
bulunan reayann tahrir usul
Kaza-y mezkurun nefs kasabasnda kain mahalle ve kuras
re-ayasndan olub mahall-i aherde bulunan reayann mikdar ve
key-fiyyeti ve evladlan ve bulunduklan mahaller tasrihiyle tahrir
def-teridir.
Nefs-i kasaba-y mezburMahalle- yi falan
2 ednaolu abb- emred
Petro
Bundan bi sene veyahud ikisene mukaddem falan kazannfalan
karyesine gidb iskanetmi ve cizyesini bundanbyle 01tarafta
vireceifi gurre-yi M. sene 56 bu dahiNumara1 illiKsa boylu az bykl
abac
Yorgi veled-i Kostasinn30
bu dahi
sinn13
3 evsatuzun boylu azbykl Yovanveled-i Petro
sinn20
Ticaret in falan kazayagitmidir M. sene 564 illiuzun boylu kara
byklkreki Yorgi veled-ikreki Yorgi veled-i
Andonsinn40
bu dahi5 evsatolu Yorgi
sinnsinn22
bu dahi6 IIIuzun boylu karabykl ukacbykl ukacAndon veled-i
Yovensinn30
bu dahi7 evsatolu ksa
boylu Petroboylu Petro
sinn16
-
792 NURt ADIYEKE
Eeri kaza-y mezkur kurasndan dahi aher kazayagitmi olanlar var
ise mahalle-yi mezbureye tatbikentahrir olmas
baka defter olmasKaza-y mezkurda olan yabanc islam reayann
tahrir usul
Nefs-i kasaba-y mezburMahalle- yi falan
falan kazann falan karyesinden olub sene mddetle ba-ticaret
gelmitirgurre-yi S. sene 12541Uzun boylu kara bykl mutyab?
Ahmed veled-i Mehmedsinn30
falan kazann falan karyesindenolub sene mddetle kazalik
ba-ticaret gelmidir fi sene 562orta boylu kara bykl ekerci
Ahmed veled-i Abdullahsinn20
bu dahi bir buuk senemddetle ba-ticaretgelmidir fi sene
12563uzun boylu kara sakallduhanc Hseyin veled-i
Mehmedsinn25
bu dahi bir senemddetle ba-ticaretgelmidir fi sene 12564uzun
boylu kse sakallnalband Ahmed veled-i
Salihsinn35
bu dahi
olu abb-emredHseyin
sinn13
Kaza-y mezkurun kurasndan ve hanelerinde dahiyabanc var ise
ber-vech-i bala tahrir olmas
baka defter olmasKaza-y mezkurun nefs kasabasnda kain mahallat
ve kura ve
iftlikatda bulunan yabanc reaya ile evladlanmn sinn ve ekal
vefill-asl kazalan tasrihiyle tahrir defteridir
Nefs-i kasaba-y mezburMahalle- yi falan
-
TEMETTUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 793NIZAMNAME
RNEKLERI
falan kazann falan karyesinden olubba-ticaret gelmitir sene 2561
alaUzun boylu kara bykh Andon
veled-i Petrosinn30
bu dahi2 evsmkarnda ksa boylu azbykh oban Petro
veled-i Yanisinn22
bu dahi3 evsatolu srtma Yovan
veled-i Petrosinn15
bu dahi4 alauzun boylu kr bykhYovan veled-i Andon
sinn40
bu dahi5 evsatolu Yovanveled-i Mersom
sinn20
Bade't-tahrir ticaretle gelan yabanc reayadan kay dolmak in
mahalle-yi mezkurenin ve kura ve iftlikatve hanelerin cesametlerine
gre bir ve ikier varakbeyaz kad fasla bralarak dier mahalle ve kura
veiftlikat ve hanelerin yabanclanna bedan olmas
Kaza-y mezkurun kurasnda ve iftlikat ve hanelerindeyabanc var
ise ber vech-i muharrer mahalle-yi mez-kureye tatbiken tahrir
olmas
slam ve reaya kptiyann esamilerini mbeyyin tahrir
def-teridir
Kaza-y mezkurun bi 'I-cmle yerl ehl-i islam sinn ve
ekalitasrihiyle marifet-i er ve muhassl ve dfeter nazn ve
mukayyidlerimarifetleriyle balada muharrer olduu zere sebt-i defter
olunarak01 kazann mahalle ve kurasnn ne mikdar hanesi var ise
defter-infusa kayd olunmak ve ber vech-i muharrer karye ve
iftlikannnam- dierleri ve el-yevm elsine-i nasda ne vech1e
sylenmekdediryani mezra ve tmar mdr yohsa mukataa mdr vakf mdr ve
kar-yelerinin isimleri balalanna erh virilerek kuray mezkure
ehl-iislam ve reayadan kangsnn karyesi olur ise olsun gerek
isimleri
-
794 NURI ADIYEKE
ve gerek kurann mikdar beyan ve baz karyeler fi'l-asl ol
kazayatabi olub badehu aher kazaya nakl veyahud mefkud olub
mefkudolduu takdirce arazisini kimler zabt ve tar itmektedir ve
menkulolduu halde nfusu ne mahalle nakl itmitir gerei gibi taharri
vezahire ihrac ve baz karyeler kprc ve derbendci misll nam
ilemukaddema muaf kayd olunub mahaza imdilerde hi hdmetlerikalmam
olanlar var ise anlar dahi esarni-yi kura balalarna iaretklnmak ve
ber-vech-i muharrer islamn numara tabir olunur rakamve sinnleri
isimleri bala ve zirlerine vaz olunarak shhati zere ber-vech-i
dikkat zahire ihrac ile mevcud olan ehl-i islam ve ekrad veaair ve
hayme-niin taifesinin bir neferi girye kalmayarak sab-idefter ile
nfusdan hali kura dahi var ise nihayet-i deftere yazlarakasl yerl
olarak bulunan islam in baka ve yabanca in bakave ekrad ve aair in
baka ve kpti in baka olarak defterleritanzim birle taraf- erden
imza olunarak bir ayn ol tarafta defternazr tarafna da teslim ve
bervech-i muharrer mahza defterleridersaadete gnderilmek ve yerl
olarak asl mevcud reaya ve ev-latlarnn sinn ve ekal ve sakin
olduklar mahallat ve kura ve ift-likat ve cizyeye istihkak-
hakikileri beyan ve rakamlar vaz ileale'l-infirad baka ve yabanc
olarak bulunan reaya kang kaza vekura reayasndandr mikdar ve
keyfiyyeti ve ticaret vesaire ile aherkazada bulunan yerl reaya
zahire ihrac ile sebt-i defter olunarakyerl olub asl mevcud olan
reaya ile emred ve murahk hkmnedahilolan evlatlarnn hi birisi haric
ve mektum kalmamak zereher birinin sinn ve ekalleri isimleri bala
ve zirlerine iaret klnmakve reaya-y mevcudenin sinIerine bi-gayret
ihtimam ve dikkat veyerl reayadan olub ticaret vesaire ile kaza-y
aherde bulunanlar veyabanc bulunan reaya kang mahallden ve ne in
gelmitir key-fileri nedir yeddlerinde olan tezkerelerine baklub
esamisi ba-lalarna iaret olunarak baka baka kezalik defterleri
taraf- erdenimza itdirilireke bir ayn defter nazrna teslim klnarak
ber-vech-imuharrer mahza defteri gnderilmesi ve tahrir madd-yi
hayriyesinizamndan olan yoklama usul bundan byle cari olub alt
aydabir kere yoklama defterlerinin nizarn zere takdim olunmas.
-
TEMETTUAT SAYIMLARI VE BU SAYIMLARI DZENLEYEN 795NIZAMNAME
RNEKLERI
2. 2 Numaral Nizamname*
Kaza-y mezburun mahallat dahi tobdan yazlmayubmahalle mahalle
olarak zirde gsterilen suretde tahriribir de emlak defteri baka
nfus defteri baka olmas
Tanzimat- Hayriye usulnce emlak tahriri usulKaza-y Kesriye der
liva-y Paa
Kaza-y mezbure vakfmdr yohsa zeamet ve tmar his-sesi dahi varmdr
olduu halde bunlarn her birine nemikdar r verilmekdedir baka baka
gsterilmesi vesekenesinin dahi hret ve snflar yazlmas
Mahalle-yi falangeen bir senede saliye tevziat mucibince
virdii
hane numara 2001 1
Karye-i mezbure imam uzun boylu kumral sakall Molla mer olu
b-rahim Efendi nin emlak
Tarla dnm Ecar bahesi30 beherden adet
9 1kymet270 hali dnm kymet
LO 200mezru dnm
20Keylhnta 5iar 5avdar 2burak 3
15
Kestane ecanadet beherden12 5
kymet60
Kei re's20 beherden
16kymet320
kz re's3 beherden
50kymet150
Katr re's1
kymet600
emlak kymeti530
yekun1600
hububat kymeti1070
* B.O.A. Cevdet Dahiliye. no. 1477. Bkz: Ek III.
-
796 NURI ADIYEKE
Bunlardan tahmini bir senede temeltu300
Temeltu-u mezkuresine ve hal ve tahammlne gre mahallesindecmle
marifetiyle tahsis klnan virg-y senevisi
150
Nfus dahi usul- sabk zere tekmillen tahrir olunaraktebyiz olunmu
ise 01 vechle irsali olmad halde zirdegsterildii zere tahriri
Nfus tahriri
Numa-y evvelden bed ile nihayet numaraya vanncaherbir numara
beyninde tevelld yazlmak zere faslayani ak mahall bralmas
Mahalle-yi falanhane numara
1 1 imam- karyeUzun boylu kara sakall
Mehmed Emin bin Ahmedsinn45
olu ter byklAhmedsinn20
dieri abb- emredHseyinsinn15
iftidamad orta boylu karabykl Ali bin Hseyin
sinn30
hane numara2 2 muhtar- evvel
Uzun boylu kara sakallAhmed bin Abdullah
sinn45
olu abb- emredMehmed
sinn15
nalbantkarnda uzun boylukara bykl Hasan
bin Hseyinsinn30
bazbanolu
Mehmedsinn6
Tanzimat- hayriye usul- mehasin-i mulu icrasnda memurbuyumlan
muhassllara ber-tafsi1 ceride muhasebesinden ta-limatnameler
virilmi ise de muahharen talimat- mezkurede tahrir-i emlak
maddesinde gsterilen temettu hususu hakkyla bilinerek
-
TEMEITUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 797NIzAMNAME
RNEKLERI
virg-y senevisi taksiminde yanl keyfiyyet vukuu bulmakda ol-duu
anlalarak 01babda umumen tastir buyrulan emimame-yi sa-miye mebni
baz muhassllar tarafndan bi 't-taleb bu vech1e ta-limatname verilmi
olduu.
3. 3 Numaral Nizamname*
Tadil ve tesviye-i virg-y memalik niyet-i hayriyesiyle
temettuat-ahalinin tahriri hususuna mteallik buyrulan irade-i
seniyye ve 01babda irsal olunan numune1ere tevfikan tahririne
teebbs olunmuise de zikr olunan mmunelerde musarrah olmayan
nesnelerinsuret-i tahririr baz mahallerden sual olunmu ve mevadd-
me-sulenin suret-i tahririne dair virilan ecvibe mealleri malum
olarakana gre icra-y icabna baklmak zre zire bend bend tahrir
vebeyan klnmdr
sualashab- arazi ve iftlikatdan bi'z-zat erbab- ziraatden
olmayub ir-ket ve hdmetci ile ziraat idenlerin mezru ve gayr- mezru
tarlalarsebt-i defter olacak ise de eriklerinin hissesi ve
hidmetkarlarnncretleri ne suretle tahrir olunaca ve bu husus daima
bir karardadurmayub inklab zere olacandan ne vech .ile icra olunmak
lazmgeleceicevabirket suretiyle olanlarn r bi'l-ihrac mansur
haslatlar bi '1-mnasafa ashab- arazi ve rekaya ve hdmetkarlarn crat
dahihidmetkarlara temettu kayd ve terkim olunmas ve reka ile
hd-metkarlardan aher sancak ve kaza ahalisinden olan olur ise
ber-vech-i muharrer yazlacak temettuat irket ve hdmet itd ma-hallin
olduu ve kend1eri ne makule kaza ve kyl olub hreti neid isimleri
balalarna iaret klnmas ve bundan byle virilecekkarar vech1e beher
sene yoklamalarnn icrasnda vukuat bi-lineceinden reka hissesi ve
hdmetkar crat kimlere nakl iderise anlara temettu kayd olunmak icab
idecei
* B.O.A., A. DVN. no. 13/44. Bkz: Ek IV.
-
798 NURI ADIYEKE
sualba ve baenin haslat- seneviyyesinden masarf- vaka-y
za-ruriye ihrac olundukdan sonra bakisi mi yohsa has1at- vakalar
ta-mamen mi temettu kayd olunmak icab ideceicevabashab- ba ve bae
gerek kend timar itsn ve gerek ahere timaritdirsn i bu layihann
bend-i ahirinde tafsil ve beyan olunan su-rete tatbiken bunlarn
dahi masarifi tenzil olunmayarak haslat herne ise takmyla temettu
kayd olunmak ve ahere icar olundu uhalde bedel-i icar ashabna ve
haslat mteaherine temettu ya-zlmak lazm gelecei
sualhday nabit palamud vesaire cem ve fruhtu ve mahmude ve
amsakz ve neft ya ve zift ve ketre imali ve kk boya ve kil
hasnmisll zuhurat menafiinin kayn ne vechle icra olunmak iktiza
ide-ceicevabbu makule zuhurat menafii beher sene itiyad idenlere
temettuat-kadime ve beher sene itiyad itmeyenIere zuhurat temettu
denilerekkayd olunmak ve beher sene yoklamasnda vukuat
gsterilmeklazm gelecei
sualbir hanede bir kimesnenin evlad ve akraba ve taallukatndan
vegerek ol kimesnenin ve gerek evlad ve taallukatnn
izdivacndanarazi ve hayvanat ashabndan olarak virg virmayanlarn
emlak vearazi ve hayvanat ve akar ve temettuat tahrir olunmak icab
idb it-meyecei ve ittii suretde ne vechle kayd olunmak iktiza
ideceicevabtaife-yi nisann zevci olsun olmasn eeri defter-i nfusa
dahil 01-mayub lakin temettu olunur emlak ve hayvanat ve akar-
sairesi varise defter-i temettuata kayd icab idecei misll omakule
virgvirmeyb bir hane bulunan rical ve nisvan kimin hanesinde ise
vezevci olan nisvann zevci kim ise hane ve numaras ve ismi
tasriholunarak usul vechle bakaca terkim olunmak lazm gelecei
-
TEMEITUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 799NiZAMNAME
RNEKLERi
su albir karye ahalisinin ziraatden mada kmr yakmak ve
kaldrmclkve dencilik vesair bu misi11 ticaretden temettuat olsa i
bu te-mettuat aynca zeyl olunmak m yohsa hesab olunub ziraatden
olantopyekune temettuat idhali mi iktiza ideceicevabziratden
haslalan temettuat yekOnne ticaretden temettuat de-nilerek ilave
olunmas
sualbir ibh-i merut ve merbut baz hane ve dkkan ve deirman
vehane vesairenin ve bunlardan vaki olan temettuatn tahriri icab
idbitmeyeceicevabbu makule merut ve merbut olan emlak ve akar-
saire ile te-mettuat bi't-terkim merut lehi olan maktuat ve masanf-
mutadeve zuhurat her ne ise art- vakf zere hesab olunarak
temettuat-mezkureden ihrac birle kusuru ber mucib-i art- vakf
kimlere aidise anlara temettu kayd olunmas
sualbaz vasi idaresinde bulunan eytamn nkud ve akan tahrir
olun-mak iktiza idb itmiyeceicevabeytam- mezburenin sinnleri ve
kend1erinin ve pederlerinin ve va-silerinin isimleriyle mutasamf
olduklar emlak ve akar- saireleri vesenevi temettulan tahrir
olunmas ve nkudu dahi yazlub fakat n-kuddan haslalan nemadan
temettu kaydyla virg ahz nezd-i sal-tanat- seniyyede mnasib grlmeyb
merhamet-i seniyye-yi a-hane iktizas alanda mar'z-zikr nkuddan
haslalan nemann sebt-i defter olunmasndan sarf- nazar klnmas
su albir kimesnenin arazi ve emlakndan baka sermayesi bulunarak
ti-caret etdii halde arazi ve emlaknn yazlaca derkar ise de
ser-mayesinden vaki olan temettuatnn ne vechle yazlmas lazm
ge-lecei
-
800 NURI ADIYEKE
cevabarazi ve emlak bade't-tahrir sermayesi dahi kendsnden ve
sair bigaraz erbab- vukuf ve hem-civanndan tahkik olunarak
ser-mayesinden hasl olan temettuat mezruat ve emlak ve
hayvanatnntemettuat zeyline tasrihen ilave olunmas
su albir karyede kura-y aher veyahud civan bulunan kasaba ve
ehirahalisinden bir kimesnenin ba ve bae ve deirman ve tarla
ve-sair akan olub asI sakin olduu mahallde yazld suretde
karye-yimerkumede dahi tahrir olunsa mkerrer dimek olacandan o
ma-kule emlak ve arazinin ne tarafa tahriri iktiza ideceicevabbir
karyenin havi olduu kaffe-yi arazisinde vaki ba ve bae vedeinnan ve
ayr ve akar- saire ol karyenin defterine yazlmaklazm geleceinden
omakule ecanibden olan ashab- alakann dahiakar ve temettuat usul
vechle ol karyenin defterine yazlub sahibine mahallde sakin olduu
ve hreti ne id ismi balasna iaretolunmas
su albir kimesnenin baz emlak sakin olduu mahallde ve baz emlak
vehayvanat aher sancakda olduu suretde aher sancakda olan emlakve
hayvanatnn tahriri ne vechle olacacevabbir ahsn emlak ve arazi ve
hayvanat vesair akan kang sancak vekazada ise ol sancak ve kaza
defterine yazlmak lazm geleceindenasl sakin olduu mahallde fakat
orada olan emlak ve akar ve te-mettuat usul zere yazlub aher sancak
ve kazada dahi emlak veakan olduu malum olmak in sakin olduu
mahallde ismi ba-lasna falan mahallde dahi emlak ve akan vardr deyu
yalnz erhverilerek tafsilen yazlmamas ve aher sancak ve kazada olan
emlakve akar ve temettuat kaidesi vechle mahallerinde bade't-tahrir
ismibalasna nerede sakin olduu ve hreti ne id iaret klnmas
-
TEMEITUAT SAYMLAR VE BU SAYMLAR DZENLEYEN SOLNzAMNAME
RNEKLER
su alicar olunan deirmann bedel-i Carndan tathir ve tamirine
masrafolur ise masraf- mezbur ihrac olundukdan sonra bakisi mi
yohsabedel-i icar- mezkur tamamen mi temettu yazlmak iktiza
ideceicevabibu layihann bend-i ahirinde tafsil ve beyan olunan
surete tev-fikan bu makulelerin dahi masarifi tenzil olunmayarak
bedel-i icanne mikdar ise tamamen ve kamilen temettu tahrir olunmak
icab ide-cei
sualkura ahlisinden bir ademin mezru tarlas dahilinde bir dnm
kkboyas olub o dahi be seneden sonra kazlacandan haslat nevechle
kayd olunmak iktiza ideceicevabdnmnn mikdan ve ne vakit zer olundu
u ve ne zaman husulegelecei beyan olunarak ashab zerine kayd ve
mahsulatnn id-rakinde temetuunun tahriri lazm gelecei
sualanam sahipleri haslatn ber-vech-i itirak olmak zere
anamaherin yedine teslim ve badehu haslatn bi'l-mnasafa taksim
ey-lemekde olduklanndan bunlann hisseleri baka baka temettu kay
dolunmak iktiza ider ise de gelecek sene anam sahibi ol ki-mesneden
ganemlerini alub baka bir ademe virmi olduu suretdemerkum ortaknn
zerine kay d olunan temettu ne vechle olmakiktiza ideceicevabzirk
olunan anam erikinden alub ahere vird suretde behersene yoklamas
icrasnda erik-i sabk zerinden kayd ba-terkinerik-i sabk zerinden
kayd ba-terkin erik-i la-hakkna temettukay d olunmas
su alsahibi firar idb na-malum olan veyahud be on seneden
mtecavizsilk-i askeride mefkud bulunan tarlalann ne vechle kay d
olunmasve karyesi ahalisinden baz kimesne ziraat eyledii suretde
haslatkimin zerine kayd olunmak lazm gelecei
-
802 NURt ADIYEKE
cevabmezkur tarlalar asl ashab zerine tahrir olunub ziraat iden
ademinzerine haslat temettu kayd olunmas
sualdlsz ksrak ve merkeb ve camus vesairenin temettuat-
atiyyesiitibaryla tahriri lazm gelb gelmedi i ve hin-i lzumunda ne
vech-le tahrir olacacevabcins ve mikdan yazlub temettuatnn husul
beher sene yoklamaicrasnda bilineceinden ol vakit shhati vechle
kayd olunmas
sualboz ve erkek anam ve saireden temettuat hasl olmayaca
cihetletahriri lazm gelb gelmedi i ve hin-i lzumunda ne vechle
tahrirolunacacevabcins ve mikdar ve yapa ve kldan temettuat
olanlarn temettularyazlmas
sualcamus ve kara sr ve deve ve merkeb ve ksran sr
dllerindentemettuat- atiyyesi itibaryla bir ey tahriri lazm gelb
gelmedi ive geldii takdirde ne vechle kayd olacacevabbunlar cins
cins deftere kay d olunarak nema ve temettularnn hu-sul beher sene
yoklama icrasnda bilineceinden 01 vakit shhatizere kayd olunmak
lazm gelecei
sualhamule nakl iden tran ve bargir ve katr ve manda ve kz
vemerkebden temettuat- itibar ve haslat- seneviyye naruyla bir
eytahrir olunmas lazum gelb gelmeyecei ve lzumu takdirinde nevechle
yazlmak ve masarifi ne suretle gsterilmek iktiza ideceicevabi bu
layihann bend-i ahirinde tafsil ve beyan olunan surete tat-bikan
bunlar in dahi masarif gsterilmek iktiza itmeyb te-
-
TEMETIUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 803NlzAMNAME
RNEKLERI
mettuat- seneviyyesi ne mikdara balig olur ise tamamen
eshabzerine temettu kayd olunmak icab idecei
sualbaz tccar ve erbab- sanayiin kendleri aher sancak ve kaza
aha-lisinden olub bir kazada tavattun iderek taayy dahi 01kazada
ol-duu halde bunlarn kaza-y mezburda tahrir-i temettuatlar icabidb
itmeyeceicevabbu misilller tahrir-i nfusda ahali-yi meskune gibi
kay d ve defterolunmu ise ticaret ve menafii ahali-yi saire misi11
hane ve nu-marasyla esamisi zeyline tahrir ve fakat misafir kayd
olunmu ve-yahud hi kayd olunmam ise ne vakitden ber sakin bulunduu
vememleketi neresi id ve ne makule ticaret ve sanaat ile
melufolarak temettuu ne mikdar olduu bervech-i izah kay d ve
tezkirolunmas
su alsilk-i askeride olarak memuriyetde veyahud
li-ec1i'l-maslaha mem-leketinde bulunan ve istibdalen vilayetine
gelb redif kayd olunmuolan zabitan ve neferatn emlak ve arazi ve
hayvanat ve temettuattahrir olunarak askeri olduklar isimleri
balalarna erh verilmekicab idb itmeyeceicevabusul zre bi't-tahrir
alay ve tabur1aryla silk-i askeride bulunduuve istibdalen redif
kayd olunduu numaralar balalarna iaret olun-mas ve snuf-u
askeriyeden mtekaid bulunan ahsn mutasamf ol-duu emlak ve arazi ve
hayvanatdan tekadl icrasndan mu-kaddem olanlar baka ve tekaud
oldukdan sonra tasarrufundabulunanlar baka gsterilmesi
sualbir mahalle ve karye ahalisinin sakin olduklar hane
tetimmesindenolan ba ve baeleri tahrir olunmak ve hasl- zm ve meyve
vesebzeleri temeltuatna idhal klnmak icab idb itmeyecei
__"~ J
-
S04 NURt ADIYEKE
cevabbu misll ba ve bae arazi-yi miriye ve vakfiyeden olarak
rveyahud mukataa-y zemin virerek kusur haslatn ahere fruhtider veya
icar eyler ise tahrir olunub icar ve haslat temettu kay dolunmak
iktiza idecei ve eer r ve mukataa olarak bir ey vir-meyb sakn olduu
hanesi dahilinde ise tahririnden ve temettuataidhalinden sarf-
nazar olunmak icab idecei
su alba-berat- aliyye eimme ve hteba ve hdema-y sairenin emlak
vearazi ve temettuat yazldkda isimleri balalarna ne hdmetde
bu-lunduklarnn kayd olunmak lazm gelb gelmeyeceicevabne hdmetde
mstahdem ise numaras balasna iaret klnmaklazm gelecei
sualbir kazada an asI haymeniin iken ba-irade-yi seniyye iskan
it-dirilmi olan yrkan ve aair-i saire henz ziraat le megul 01-mayub
hayvanatyla tai itmekde iseler de temettular tahrir
olunubolunmayacacevabbu vechle iskan itdirilmi olan ve haymeniin
bulunan aair ve-sairenin tahrir-i emlak ve hayvanat ve temettuat
hakknda bundanbyle erefsnuh idecek emir ve irade-yi seniyyenin
zuhurunadein tehir olunmas ve aair-i merkumeden teden ber
meskunbulunub ziraatle megulolarak ahali-yi saire misill virg
vir(ir)airetlerine mal- miri viregelenlerin arazi ve hayvanat ve
te-mettuat usul vechle tahrir ve izbar ve hisse-yi virglleriyle
mal-mirileri ayrca kayd ve iar klnmas
sualyerl ahaliden esham ve mukataat ve makuat ve ziraat ve
timaratashab olduuna binaen esham faizi ve maktuat ve saire-yi
mez-kurenin bedelat ve haslatlanyla muvazzaf bulunan memurin
vesaire maalarnn ashabna temettu kay d olunmak lazm gelb
gel-meyecei
-
TEMETIUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN SOSNlZAMNAME
RNEKLERl
cevabzikr olunan faiz-i esham ve bedelat ve haslat ve maalar
omakuleyerlden olan ashabna temettu kayd olunmak ve fakat
mukaatnmal- miri ve kalemiyesi ve maktuatn mal- mirisi ve ashab-
ti-maratdan mtekaidin ve sbyann hum s haslatlar tenzil ile
kusurbedel at ve haslatlar temettu yazlmak ve bir de taraf-
sa1tanat-seniyyeden memuriyetle muvazzaf olub yerl olmayan
memuratnmaalar tahririnden sarf- nazar klnmak iktiza idecei
sualbaz kylerde yaz bilr kimesne bulunmadndan cret-i lazmesiky
ahalisi tarafndan virilmek zere kati b taleb olunduu suretdene
vechle muamele olunmak lazm geleceicevabyaz yazmaa muktedir kimesne
bulunmayub da bu vechle kati btaleb olurduu takdirde adem kayrmak
sadedine dlmeyb ma-halli meclisinde bi'l-imtihan erbabndan tedarik
ve creti kat olu-narak o makule mahallere gnderilmek ve u kadar ki
cret-i mak-tuasnn usulne konulmayarak verilmesinde baz guna
fesadkararak yani bu bahane ile ziyade cret veyahud masraf
so-kudurulub taraf- ahaliden alnmas melhuz olduundan
ber-vech-imuharrer lzumu olan kylere ne kadar katib gnderilr ise o
ma-kule kylerin ve katiblerin isimleri ve kat olunan cretleri
sebt-idefter olunub emval sandndan ber-vech-i taviz ita ve her
birineka gnde ne mikdar cret virilr ise balas defterl mazbata
ilekeyfiyeti bu tarafa inha olunmak ve ber vech-i muharrer
virilecekucuratn mahallerinden tahsili babnda eref snuh idecek
irade-yialiyye mucibince bi't-tahsil sandua teslim ile keyfiyeti
kezalik butarafa iar klnmak icab idecei
su alber vech-i muharrer tahrir olunacak temettuatdan tohum
esman vecurat ve masarif-i saire-yi vakann tenzil olunub
olunmamascevabmasrafsz ve emeksiz bir vechle ticaret ve temettu
olunamayacabedihyyatdan olub fakat tahkik-i musadefede kalkld
suretdeazim maslahat mucib olacandan baka tahrir-i temettuatdan
-
806 NUR! ADIYEKE
murad- ali gayr- ez masarif fazlasnn virgu mukabili alnmasdimek
olmayub temettuat- vakaya gre fakat munasibi mikdarvirgu tahsisi ve
madas yine kendlere kalarak istikmal-i muamele-yi hakkaniyetin ifas
kaziyye-yi hyriyesine matuf ve memul ol-duu teebbsat- haliye
delaletiyle zahir ve bu suretle masarifat-vakann tahkik ve tenzili
hasl tahsil kabilinden olaca bedihi vebahir olduuna binaen zikr
olunan tohum esman ve curat ve ma-sarif-i saire-yi vakann tahkik ve
tenzili icab itmeyecei
bend-i ahir
su almezru tarla ve ba ve bostanlardan tahrir-i temettular
esnada mah-sulat idrak itmeyenerin haslat- seneviyyeleri takriben
mi yohsasene-yi sabka kyasen mi sebt-i defter olunacak veyahud her
birmahsuln idraknda m tahrir klnacak ne vechle olmak lazm
ge-leceicevabnumunede gsterildii zere altm senesi haslatlar tarla
ve-sairenin kenarna baka ve altmbir senesinde idrak iden
mahsulnvukuu miktad ve idrak itmeyenerin tahmin olunaca kadar
bi'l-hesab zikr olunan altmbir senesi haslatlar dahi bu suretle
mar'z-zikr altm senesi haslat altna baka yazlmak ve bir de gerek
ara-zinin ve gerek hayvan at vesairenin mahsulat mevki ve cinsine
greher tarafa tahmin ve takdir cihetiyle malum olarak tarifesi
tanzimolunub muvazene ile sebt-i defter olunduu halde haslat-
vakasshhate makrun olacandan ana gre tahrir klnmak mesela birdnm
tarlaya mevkiince ne kadar tohum ekilr ve dolu ve bo se-nelerin
vasat yani bi'l-farz dolu senesinde altm ve bo senesindeyigirmi
kile mahsulolur ise vasat krk kile mahsul itibariyle inde'r-rayc
senevi ne mikdar haslat olabilr ve hayvanatdan koyun vekeiden ya ve
peynir ve yapa ve kl ve inek ve mandadan ke-zalik ya ve peyniri
mahsulat ve ba ve bostan ve bae ve kovanvesairenin mahsulleri dahi
mukayese-yi lazme ile hesab ve kitabolunub her birinin cinsen ve
mevki en haslat- seneviyeleri ne kadarolur ber vech-i muharrer
tarifesi yaplub bi'l-muvazene sebt-i defter.olunmak tabiyyet-i
masahat iktizasndan olaca
-
TEMETIUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN S()7NlzAMNAME
RNEKLERI
sualashab- iftlikandan yerl olsun veyahud der aliyye ve mahall-i
sa-irede sakin bulunsun bi'l-cmle iflikatn ashab ve vekilleri
ta-rafndan bi'z-zat veyahud irket ve isticar suretiyle bi'l-idare
te-mettuat- vakalarna gre virglleri istihsal olunmakda
olduunabinaen kaffe-yi iftlikatn haslat ashabna temettu kayd
olunmaklazm gelb gelmeyeceicevabzikr olunan iftlikat haslatnn
ashabna temettu kayd olunmas veilerinden aher mahallerde sakin
olanlarn sakin olduklar mahallernereleri ise isimleri balarna
gsterilmesi ve bi'z-zat idare idenlerinhaslatlar tamamen ashabna ve
irket ile idare eyleyenlerin ha-slatlarndan mukaveleleri vechle
hisseleri bi't-tefrik ashabna verekasna ve icar olunanlarn bedel-i
icar sahiplerine ve ms-tecirlerin menafii mstecirlerine temettu
yazlmas.
-
NURI ADIYEKE
EKI
" ..~:}.~.'~.""". "i. - .
-
TEMETIUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 809NlZAMNAME
RNEKLER!
EK II-I A
"~
---- .~~..:>':"'.,;~ ...
'Ci.' .
-
810 NURt ADIYEKE
EK 11-1 B
---
.~.____ ->-_ ~~ ..
.A.e,.......-,.,)'O\~~..JL..;..,:;;",~t:.:.",~,:,,:~
c.S",~leJ';"~','7
-
TEMETTUAT SAyMLAR VE BU SAyMLAR DZENLEYEN 8 N1ZAMNAME
RNEKLER1
EK 11-2A
'"~:..:: '.
~~ --- .>..i"...$'~i.\w~~.~ ~i /, .' . o'. ". o' '. ,I. ...
.;.,..;.; ...",.;' -:,)..-r .Jli.:.I ....,..~,),~ .~'I:~,;...J.'.~
..JoAI..,J.'"l~.~~:".~.,."". __~e.~
.. ..-:;";j~$"",..,:J.JI""'\::~'''';''1
..~d....
O"
'-..:.... ~v':";.~~\..J~t
~
\..L. t.#,~~~cS',.'o;".~;:~~ ..
,.
.\..- :c""
-
~i
,;.;. ---''''r. ",., ,'" ~- ~""'
