วจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ THE TEACHING VERBALS IN PHRA-APAI-MANI OF THAI LITERATURE

อ าภาพร รนปญโญ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม พ.ศ. 2561

ข

หวขอวทยานพนธ : วจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ชอผวจย : อ าภาพร รนปญโญ สาขาวชา : ภาษาไทย อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

: รองศาสตราจารยนราวลย พลพพฒน อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก : รองศาสตราจารยสนท สตโยภาส อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม

บทคดยอ

การด าเนนงานวจยนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ และ 2) ศกษาหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ โดยการศกษาเอกสารอานวเคราะหวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ เลมท 1 - 4 ของสนทรภ ฉบบกรมศลปากร ส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 น าผลการวเคราะหมาเรยบเรยงในลกษณะของการพรรณนาวเคราะห ตามสภาพทปรากฏโดยอางองตามเกณฑการวเคราะหทยดเปนแบบ พรอมกบสอดแทรกความคดเหนของผวจยประกอบการวเคราะหเพอตอบวตถประสงคของการวจย

ผลการวจยพบวา 1. การใชวจนภาษาค าสอนในเรองพระอภยมณม 4 ดาน คอ ดานการปฏบตตนท

เหมาะสม ดานการสอนหรอใหความรหรอใหการศกษา ดานการสรางความพอใจหรอใหความบนเทงและดานการเสนอหรอชกจงใจ

2. หลกธรรมค าสอนในเรองพระอภยมณเลมท 1, 3, 4 ม 9 ประการ คอ ทานบารม ไดแก การให การเสยสละสงของตางๆ ใหผอนโดยไมหวงผลตอบแทน ศลบารม ไดแก การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความด เนกขมมบารม ไดแก การออกบวชเพอศกษาพระธรรมค าสอน ปญญาบารม ไดแก การใชความรอบรในการเตรยมการและวางแผนการท างานโดยรอบคอบ วรยบารม ไดแก ความเพยร ความพยายามและความกลาหาญ ขนตบารม ไดแก การอดทนตอความยากล าบาก อดกลนตอความโกรธ ความไมพอใจ สจจบารม ไดแกความมงมน ตงใจทจะลงมอกระท าตามค าพด มความจรงใจ พดจรง ท าจรง อธษฐานบารม ไดแก การตงใจหรอการผกจตอธษฐาน ตงจตอธษฐาน ขอพร เมตตาบารม ไดแก ความรกใคร เอนด ชวยเหลอเกอกลเมตตา

ค

ตอผอนและสรรพสตวทงปวง สวนพระอภยมณเลมท 2 ใชวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนเพยง 2 ประการ คอ เมตตาบารม ไดแก ความรกใคร ความปรารถนาด มไมตร คดเกอกลใหผอนและเพอนรวมโลกทงปวงมความสขความเจรญ และปญญาบารม ไดแก ความรอบร ความหยงร เหตผล เขาใจสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง

ค าส าคญ : วจนภาษาค าสอน, หลกธรรมค าสอน, วรรณคดไทย เรองพระอภยมณ

ง

TheTitle : The TeachingVerbals in Phra-Aphai Mani of Thai Literature The Author : AmpapornRinpanyo Program : Thai Thesis Advisors

: Associate Professor NarawanPoonpipat Chairman : Associate Professor SanitSattayopat Member

ABSTRACT

The objectives of this research were to investigate hortatory discourse in the Thai literary work, PhraApai Mani, and to examine Buddhist teachings in the literary work by analyzing the work in volumes 1-4, written by SunthonPhu, the Fine Arts Department version, published in 2001. The analysis results are present descriptively and critically based on the study’s analysis framework, together with the author’s opinions in an attempt to answer the study objectives. The study results are summarized as follows.

1. The use of hortatory discourse in the literary work consists of four domains, namely, appropriate conduct, teaching or education, entertainment or satisfaction, and presentation or persuasion.

2. The Buddhist teachings found in the literary work, volumes 1, 3 and 4, are composed of nine spiritual perfections. They include generosity: giving without expecting anything in return; moral discipline: maintaining one’s body and speech within the moral framework; renunciation: being ordained to study Buddhist teachings; wisdom: using knowledge to carefully prepare and plan for one’s work; energetic effort: being perseverant and brave; patient endurance: enduring difficulties, anger and dissatisfactoriness; truthfulness: being determined and sincere to commit oneself to work; determination: fixing and settling a purpose and asking for blessing; and loving kindness: loving, helping and supporting other humans and animals. For volume 2, the exhortative discourse and Buddhist teachings contain only two kinds of spiritual perfections. They include loving kindness: loving, wishing or supporting all sentient beings to become happy

จ

and prosperous; and wisdom: being knowledgeable, insightful and reasonable to understand natural states of things as they truly are. Keywords: Hortatory Discourse, Buddhist Teachings, Thai Literary Work, PhraApai Mani

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยความกรณาจาก รองศาสตราจารย นราวลย พลพพฒน อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก และรองศาสตราจารย สนท สตโยภาส อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวมทกรณาใหค าปรกษา แนะน า ตรวจทานแกไข ตลอดจนใหความชวยเหลอใน ดานตาง ๆ มาโดยตลอดจนงานส าเรจลลวงไปดวยด ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ ทน

ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร. สนม ครฑเมอง ประธานสอบเคาโครงวทยานพนธและสอบวทยานพนธทกรณาใหค าแนะน างานวจย ท าใหงานวจยเลมนมความสมบรณ

ขอขอบพระคณ ผ ชวยศาสตราจารยกรรณการ พนชนะ อาจารยพชญพรพรรณ อนนตบญวฒน และอาจารยแสงหลา เรองพยคฆ ผเชยวชาญทใหค าแนะน าและตรวจสอบเครองมอในงานวจย

ขอขอบพระคณ คณาจารยภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม ทใหความอนเคราะหสนบสนนการวจยและขอขอบคณพๆ เพอน ๆ และผทเกยวของในดานอน ๆ ทไมไดกลาวนาม ทมสวนชวยใหงานวจยนส าเรจลลวงไปไดดวยด ตลอดจนครอบครวญาตพนองทกคนซงเปนก าลงใจส าคญในการท าวจยครงนโดยตลอดจนส าเรจ

ประโยชนอนพงไดจากการศกษาครงน ขอใหเปนกตเวทตาแดบดา มารดา ครอบครว ตลอดจนผเขยนหนงสอและบทความตาง ๆ ทใหความรแกผวจยจนสามารถท างานวจยนส าเรจไดดวยด และเปนตวอยางการศกษาส าหรบผทสนใจตอไป อ าภาพร รนปญโญ

ช

สารบญ

หนา บทคดยอ...................................................................................................................................... ข ABSTRACT............................................................................................................................... ง กตตกรรมประกาศ...................................................................................................................... ฉ สารบญ........................................................................................................................................ ช บทท 1

บทน า......................................................................................................................

ความเปนมาและความส าคญของปญหา.............................................................. 1 วตถประสงคของการวจย.................................................................................... 3

ประโยชนทไดรบจากการวจย.............................................................................ขอบเขตของการวจย...........................................................................................

3 4

นยามศพทเฉพาะ................................................................................................. 5 2 การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ.........................................................................

แนวคดเรองวจนภาษาค าสอน............................................................................. ความรดานวรรณคดไทย..................................................................................... วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ.......................................................................... แนวคดดานหลกธรรมค าสอน............................................................................. งานวจยทเกยวของ..............................................................................................

7 8 22 30 42 52

3 วธด าเนนการวจย.................................................................................................... รปแบบการวจย................................................................................................... แหลงขอมล………………................................................................................. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล.............................................................. การเกบรวบรวมขอมล......................................................................................... การวเคราะหขอมล..............................................................................................

54 54 54 54 56 57

1

ซ

หนา

4 ผลการวเคราะหขอมล............................................................................................. ตอนท1 ผลการวเคราะหการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ……………………….……………………….. ตอนท2 ผลการวเคราะหหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ...........................................................................

59 59 70

5 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ.......................................................................... สรปผลการวจย.................................................................................................. อภปรายผล......................................................................................................... ขอเสนอแนะ......................................................................................................

102 102 104 111

บรรณานกรม............................................................................................................................... 112 ประวตผวจย................................................................................................................................ 117 ภาคผนวก..................................................................................................................................... 118 ภาคผนวก ก หนงสอขอความอนเคราะหผเชยวชาญ................................................. 119 ภาคผนวก ข แบบประเมนความสอดคลองและวเคราะหความเหมาะสม (IOC) ส าหรบผเชยวชาญ.................................................................................

123

ภาคผนวก คตวอยางแบบบนทกวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ….............................................................................. ภาคผนวก งตวอยางตารางวเคราะหหลกธรรมและความสอดคลองกบวจนภาษา ค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ............................................

126 146

สารบญ(ตอ)

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยความกรณาจาก รองศาสตราจารย นราวลย พลพพฒน อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก และรองศาสตราจารย สนท สตโยภาส อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวมทกรณาใหค าปรกษา แนะน า ตรวจทานแกไข ตลอดจนใหความชวยเหลอใน ดานตาง ๆ มาโดยตลอดจนงานส าเรจลลวงไปดวยด ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ ทน

ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร. สนม ครฑเมอง ประธานสอบเคาโครงวทยานพนธและสอบวทยานพนธทกรณาใหค าแนะน างานวจย ท าใหงานวจยเลมนมความสมบรณ

ขอขอบพระคณ ผ ชวยศาสตราจารยกรรณการ พนชนะ อาจารยพชญพรพรรณ อนนตบญวฒน และอาจารยแสงหลา เรองพยคฆ ผเชยวชาญทใหค าแนะน าและตรวจสอบเครองมอในงานวจย

ขอขอบพระคณ คณาจารยภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม ทใหความอนเคราะหสนบสนนการวจยและขอขอบคณพๆ เพอน ๆ และผทเกยวของในดานอน ๆ ทไมไดกลาวนาม ทมสวนชวยใหงานวจยนส าเรจลลวงไปไดดวยด ตลอดจนครอบครวญาตพนองทกคนซงเปนก าลงใจส าคญในการท าวจยครงนโดยตลอดจนส าเรจ

ประโยชนอนพงไดจากการศกษาครงน ขอใหเปนกตเวทตาแดบดา มารดา ครอบครว ตลอดจนผเขยนหนงสอและบทความตาง ๆ ทใหความรแกผวจยจนสามารถท างานวจยนส าเรจไดดวยด และเปนตวอยางการศกษาส าหรบผทสนใจตอไป อ าภาพร รนปญโญ

บทท 1

บทน ำ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ภาษาเปนสญลกษณทก าหนดขนเพอใชเปนเครองมอทส าคญทสดในการสอความเขาใจระหวางกนของคนในสงคม เปนสอกลางอนส าคญยงในการตดตอสอสารของมนษยเพอท า ความเขาใจในการถายทอดความหมาย อารมณ ความรสกจากบคคลหนงไปสอกบคคลหนงคอ ผรบสารและผสงสารหรอระหวางหมคนในสงคม ในการปกครอง ในวงการอาชพ ในวงการศกษา เปนตน เพอสรางความเขาใจอนดตอกน สรางความสมพนธของคนในสงคม ถาคนในสงคมพดกนดวยถอยค าทดจะชวยใหคนในสงคมอยกนอยางปกตสข ถาพดกนดวยถอยค าไมดจะท าใหเกดความบาดหมางน าใจกน ภาษาจงมสวนชวยสรางมนษยสมพนธของคนในสงคมเปนสมบตของสงคม ซงภาษาทใชกนอยโดยทวไปนนไดแกภาษาพดและภาษาเขยน

ในการใชภาษาเพอเปนเครองมอในการสอสารนน นอกจากจะใชภาษาพดและภาษาเขยนแลว เรายงใชภาษาในรปแบบอนอก อาท ในรปแบบของวรรณคดหรอวรรณกรรม โดยภาษาทใชในการสอสารม 2 ประเภทคอ วจนภาษา ไดแก ถอยค าตาง ๆ ทใชในการพด การเขยนและอวจนภาษา ไดแก สงอน ๆ ทสามารถสอความหมายไดโดยไมตองใชถอยค า (ธระพนธ เหลองทองค า, 2554, 10)

การสอสารในชวตของมนษยไมอาจหลกเลยงการใชวจนภาษาจะตองใชวจนภาษาควบคกบ อวจนภาษาอยเสมอทงโดยต งใจและไมตงใจ เมอพจารณาถงการสอความหมายโดยใช วจนภาษาอยางละเอยดแลวจะพบวา วจนภาษา เปนการใชภาษาถอยค า ไดแก ค าพดหรอตวอกษรทก าหนดใชรวมกนในสงคมซงหมายรวมทงเสยงและลายลกษณอกษร ภาษาถอยค าเปนภาษาทมนษยสรางขนอยางมระบบ มหลกเกณฑทางภาษาหรอไวยากรณซงคนในสงคมตองเรยนรและใชภาษาในการฟง พด อาน เขยนและคด การใชวจนภาษาในการสอสารตองค านงถงความชดเจนถกตองตามหลกภาษาและความเหมาะสมกบลกษณะการสอสาร ลกษณะงาน เปาหมาย สอและผรบสาร วจนภาษาแบงออกเปนภาษาพดและภาษาเขยน โดยภาษาพดเปนภาษาทมนษยเปลงเสยงออกมาเปนถอยค าเพอสอสารกบผอน นกภาษาศาสตรถอวาภาษาพดเปนภาษาทแทจรงของมนษยสวน

2

ภาษาเขยนเปนเพยงพฒนาการขนหนงของภาษาเทานน มนษยใชภาษาพดตดตอสอสารกบผอนอยเสมอทงในเรองสวนตว สงคม และหนาทการงาน ภาษาพดจงสามารถสรางความรกความเขาใจและชวยแกไขปญหาตาง ๆ ในสงคมมนษยไดมากมาย และภาษาเขยนนนจะเปนภาษาทมนษยใชอกษรเปนเครองหมายแทนเสยงพดในการสอสาร ภาษาเขยนจะเปนสญลกษณของการพดเปนสงทมนษยประดษฐขนมาเพอใชบนทกภาษาพดเปนตวแทนของภาษาพดในโอกาสตาง ๆ แมนกภาษาศาสตรจะถอวาภาษาเขยนมใชภาษาทแทจรงของมนษยแตภาษาเขยนเปนเครองมอส าคญในการสอสารของมนษยมาเปนเวลาชานาน มนษยใชภาษาเขยนสอสารทงในสวนตว สงคม และหนาทการงาน

ภาษาเขยนสรางความรก ความเขาใจและชวยแกปญหาตางๆ ในสงคมมนษยไดมากหากมนษยรจกเลอกใชใหเหมาะสมกบบคคล โอกาสและสถานการณเพอจะไดเขาใจเนอเรองทอานไดอยางละเอยดลกซง เกดความเขาใจและซาบซงในบทอานโดยเฉพาะภาษารอยกรองจากวรรณคด ดงท บรรพต ศรชย (2533, 2) กลาววา บทพรรณนา บทบรรยายหรอบทสนทนาของตวละครในวรรณคดจะเปนวจนภาษาทงหมด มการเลอกใชภาษาไดเหมาะสมกบตวละคร ซงการใชภาษาไดสอดแทรกเนอหาและหลกธรรมค าสอนไดเปนอยางด

หลกธรรมทางพระพทธศาสนาเปนปจจยส าคญยงทเอออ านวยตอการพฒนาคณภาพชวตของมนษย และลกษณะของสงคมไทยในอดตมรากฐานจากพทธธรรมเปนคานยมและพฤตกรรมดของสงคม เอออ านวยตอการพฒนาคณภาพชวตและการพฒนาบานเมองทงทางดานวตถและจตใจ สงคมไทยซงมความเปนปกแผนมนคงเรอยมาเพราะไดพงหลกธรรมทางพระพทธศาสนา หมายถง พระธรรมค าสอนทพระสมมาสมพทธเจาไดทรงเผยแผตงแตแรกจนกระทงสาวกไดสบทอดมาจนถงปจจบน ค าสอนทออกมานนเปนค าสอนทางพทธศาสนา

(พระมหาสมชย ศรวฑฒโน (ศรนอก), 2528, 9) สงคมไทยปจจบนมการเปลยนแปลงทางวตถอยางรวดเรว แตขาดการพฒนาทางดานจตใจหรอขาดธรรมะคมครอง เราจะพบวา มการกระท าผดทางดานศลธรรมทงทางดานกาย วาจาและใจ มการฆาและเบยดเบยนเพอนมนษยการคอรรปชนทจรตในวงราชการ (นงลกษณ เทพสวสด, 2549, 82)

วรรณกรรมค าสอนในแนวคดของ ธวช ปณโณทก (2522, 221) กลาวในหนงสอวรรณกรรมทองถนวา วรรณกรรมค าสอน หมายถง วรรณกรรมทมงสอนจรยธรรมแกสงคมหนาทและจรยธรรมของบคคลอนประกอบเปนสงคม เรมตนจากสงคม ครอบครว การท ามาหากน ตลอดจน การก าหนดขอหาม และขอพงปฏบตตอสงคมในฐานะเปนสมาชกของสงคมนน ๆ สอดคลองกบศวะลย ภเพชร (2541, 7) ทกลาวในหนงสอคตธรรมและค าสอนจากวรรณกรรมรอยกรองวา วรรณกรรมค าสอน มเนอหาสาระทมงจะสงสอนศาสตรดานศลปะ จรยศาสตร ปรชญา

3

เปนตน หรอใหขอคดทควรปฏบตแกคนในสงคม และสามารถน าค าสอนมาประยกตใชกบสงคมปจจบน เหนไดวาวรรณกรรมค าสอนเปนประโยชนแกผทน าค าสอนไปปฏบตใช และการประพนธวรรณกรรมค าสอนกวตองมความร ทงทางดานศลปะ จรยศาสตร ปรชญา การใชค าหรอวจนภาษาของกวตองมศาสตรและศลปเจอปนกน จงท าใหผลงานวรรณกรรมค าสอนเปนทนยมของประชาชน ดงเชน พระอภยมณ ผลงานชนเอกของพระสนทรโวหารหรอสนทรภกวเอกแหง กรงรตนโกสนทร มเนอเรองทสอดแทรกหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาทสะทอนสภาพชวตและจตใจของคนไทยใหไดยดถอปฏบตสบตอกนมา

เรอง พระอภยมณ เปนวรรณคดเอก ซงเปนผลงานของพระสนทรโวหารหรอสนทรภกวเอกแหงกรงรตนโกสนทร ทเลาเรองราวของตวละครทเปนลกกษตรยแสดงถงจนตนาการและประกอบดวยค าสอนทสามารถน ามาประยกตใชกบชนทกยคทกสมย สงเกตไดวาสนทรภนยมแทรก ค าสอนอยในค าพดของตวละคร หรอการกระท าของตวละคร ท าใหผอานไดเรยนรและสมผสการกระท าและผลการกระท าของตวละครและท าใหผอานไมรสกวาถกสงสอนโดยตรง นบวาเปนกลวธทใชวจนภาษาค าสอนอยางแยบยลในเรองศลธรรมจรยธรรม

จากความส าคญของวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอน รวมทงความส าคญของเรอง พระอภยมณ ผวจยจงมความประสงคทจะศกษาวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนใน วรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ วามการใชค าสอนทสอดแทรกอยางไรบางเพอถอดองคความร ทไมลาสมย และน าไปเผยแพรและปรบประยกตใชในการด ารงชวตตอไป

ค ำถำมของกำรวจย วรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ มการใชวจนภาษาค าสอนอยางไรและวจนภาษา

ค าสอนนนเปนไปตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจาอยางไร วตถประสงคของกำรวจย

1. เพอศกษาการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ 2. เพอศกษาหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ

ประโยชนทไดรบจำกกำรวจย

1. ไดทราบรายละเอยดเนอหาดานคณธรรมค าสอน 10 ประการทพระโพธสตว ทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา ทปรากฏในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ

4

2. ไดทราบรายละเอยดเกยวกบแนวคดวจนภาษาค าสอนดานการใชค า การใชส านวน การใชโวหารปรากฏในวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ ขอบเขตของกำรวจย

ขอบเขตของการวจยประกอบดวยขอบเขตดานแหลงขอมล ขอบเขตดานเนอหา ดงน ขอบเขตดำนแหลงขอมล ขอบเขตดานแหลงขอมลของงานวจยนคอ วรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ เลมท 1 - 4

ของสนทรภ ฉบบกรมศลปากร จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 เลมท 1 จะกลาวถงศรสวรรณเปนโอรสของทาวสทศนเจาเมองรตนา พระอภยมณ

ไปเรยนเปาป ศรสวรรณเรยนกระบกระบอง ทาวสทศนโกรธมากทไปเรยนวชาไมสมศกดศรของกษตรยจงไลออกจากเมอง นางผเสอสมทรไดยนเสยงปของพระอภยมณจงตามเสยงมาพบกนกรกจงอมพระอภยมณเขาไปอยดวยในถ า

เลมท 2 จะกลาวถงศรสวรรณและพราหมณท งสามฟนจากมนตวเศษไมพบ พระอภยมณจงออกตดตามหาจนถงเมองรมจกรซงก าลงมศก

เลมท 3 จะกลาวถงสดสาครโอรสของพระอภยมณกบนางสวรรณมจฉา สดสาครเปนเดกแขงแกรงมพลงมหาศาลและไดศกษาศลปะวทยาตาง ๆ จากโยคจนแกรงกลา

เลมท 4 จะกลาวถงศรสวรรณ สนสมทร สดสาครชวยพระอภยมณแตพายตอ กรงลงกาสดสาครจงพาเสาวคนธและหสไชยกลบกรงการะเวก พระอภยมณ ศรสวรรณและ สนสมทรยกทพไปรบเมองลงกาตอ

ขอบเขตดำนเนอหำ การวจยครงนเปนการศกษาวเคราะหเนอหาวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณดานการใช

วจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา เรยกวา ทศบารม มาสรางเปนกรอบส าหรบการศกษาการใชวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ ในงานวจยดงน

1. ทานบารม ไดแก การให การเสยสละสงของตางๆ ใหผอนโดยไมหวงผลตอบแทน

2. ศลบารม ไดแก ความประพฤตทางกาย วาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอยใหตงอยในความด

3. เนกขมมบารม ไดแก .การออกบวชเพอศกษาพระธรรมค าสอน

5

4. ปญญาบารม ไดแก การใชความรอบรในการเตรยมการและ วางแผนการท างานโดยรอบคอบ

5. วรยบารม ไดแก ความเพยร ความพยายามและความกลาหาญ 6. ขนตบารม ไดแก การอดทนตอความยากล าบาก อดกลนตอความโกรธความไม

พอใจ 7. สจจบารม ไดแก ความมงมน ตงใจทจะลงมอกระท าตามค าพดมความจรงใจ

พดจรง ท าจรง 8. อธษฐานบารม ไดแก การตงใจหรอการผกจตอธษฐาน ตงจตอธษฐาน ขอพร 9. เมตตาบารม ไดแก ความรกใคร เอนด ชวยเหลอเกอกลเมตตาตอผอนและ

สรรพสตวทงปวง 10. อเบกขาบารม ไดแก การวางเฉย ทงกาย วาจาและใจ

นยำมศพทเฉพำะ

วจนภาษา หมายถง ภาษาเขยนหรอพดทเปลงออกเสยงเปนถอยค า เปนประโยคทมความหมาย เพอใหเกดความเขาใจในการสอสารระหวางผสงสารกบผรบสาร

วจนภาษาค าสอน หมายถง ถอยค าหรอขอความ ส านวน โวหาร มเนอหาสาระมงสงสอน ดานการปฏบตตนทเหมาะสม ดานการสอนหรอใหความรหรอใหการศกษาดานการสรางความพอใจหรอใหความบนเทง ดานการเสนอหรอชกจงใจ อนสามารถน าค าสอนมาประยกตใชชวตประจ าวนของมนษย

หลกธรรมค าสอน หมายถง คณธรรมทประพฤตปฏบตอยางยงยวดเพอใหบรรลซงจดหมายอนสงสด 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตางๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา เรยกวา ทศบารม ประกอบดวย

1. ทานบารม ไดแก การให การเสยสละสงของตางๆ ใหผอนโดยไมหวงผลตอบแทน

2. ศลบารม ไดแก ความประพฤตทางกาย วาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความด

3. เนกขมมบารม ไดแก การออกบวชเพอศกษาพระธรรมค าสอน 4. ปญญาบารม ไดแก การใชความรอบรในการเตรยมการและวางแผนการท างาน

โดยรอบคอบ 5. วรยบารม ไดแก ความเพยร ความพยายามและความกลาหาญ

6

6. ขนตบารม ไดแก การอดทนตอความยากล าบาก อดกลนตอความโกรธความไมพอใจ

7. สจจบารม ไดแก ความมงมน ตงใจทจะลงมอกระท าตามค าพด มความจรงใจ พดจรง ท าจรง

8. อธษฐานบารม ไดแก การตงใจหรอการผกจตอธษฐาน ตงจตอธษฐาน ขอพร 9. เมตตาบารม ไดแก ความรกใคร เอนด ชวยเหลอเกอกลเมตตาตอผอนและ

สรรพสตวทงปวง 10. อเบกขาบารม ไดแก การวางเฉย ทงกาย วาจาและใจ

บทท 2

การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

การด าเนนการวจยเรองน ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของเพอใชเปนแนวทางในการด าเนนการวจย ดงน

1. แนวคดเรองวจนภาษาค าสอน 1.1 ความหมายของวจนภาษา 1.2 ความหมายวจนภาษาค าสอน 1.3 ความส าคญของวจนภาษาค าสอน 1.4 การใชวจนภาษาค าสอน 1.5 การใชวจนภาษาค าสอน4 ดาน 2. ความรดานวรรณคดไทย 2.1 ความส าคญของวรรณคดไทย 2.2 ประเภทของวรรณคดไทย 3. วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ 3.1 จดมงหมายในการแตง 3.2 ระยะเวลาในการแตง 3.3 ทมาของเรองพระอภยมณ 3.4 เรองยอพระอภยมณ 3.5 คณคาแหงวรรณคดเรองพระอภยมณ 4. แนวคดดานหลกธรรมค าสอน 4.1 หลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนา 4.2 บารมในพระพทธศาสนา 4.3 หลกธรรมทศบารม 10 ประการ 5. งานวจยทเกยวของ ดงรายละเอยดตอไปน

8

แนวคดเรองวจนภาษาค าสอน ภาษา คอ สญลกษณทก าหนดขนเพอใชเปนเครองมอส าคญทสดในการสอความเขาใจ

ระหวางกนของคนในสงคม ชวยสรางความเขาใจอนดตอกน ชวยสรางความสมพนธของคน ในสงคม ถาคนในสงคมพดกนดวยถอยค าทดจะชวยใหคนในสงคมอยกนอยางปกตสข ถาพดกนดวยถอยค าไมด จะท าใหเกดความบาดหมางน าใจกน ภาษาจงมสวนชวยสรางมนษยสมพนธ ของคนในสงคม ภาษาเปนสมบตของสงคม ภาษาทใชในการสอสารม 2 ประเภท คอ วจนภาษาและอวจนภาษา โดยวจนภาษาเปนภาษาถอยค า ไดแก ค าพดหรอตวอกษรทก าหนดใชรวมกนในสงคม ซงหมายรวมทงเสยงและลายลกษณอกษร ภาษาถอยค าเปนภาษาทมนษยสรางขนอยางมระบบ มหลกเกณฑ ทางภาษา หรอไวยากรณซงคนในสงคมตองเรยนรและใชภาษาในการฟง พด อาน เขยนและคด การใชวจนภาษาในการสอสารตองค านงถงความชดเจนถกตองตามหลกภาษา และความเหมาะสมกบลกษณะ การสอสาร ลกษณะงาน เปาหมาย สอและผรบสาร วจนภาษาแบงออกเปน 2 ชนด คอ

1. ภาษาพด ภาษาพดเปนภาษาทมนษยเปลงเสยงออกมาเปนถอยค าเพอสอสารกบผอน นกภาษาศาสตรถอวาภาษาพดเปนภาษาทแทจรงของมนษย สวนภาษาเขยนเปนเพยงววฒนาการขนหนงของภาษาเทานน มนษยไดใชภาษาพดตดตอสอสารกบผอนอยเสมอทงในเรองสวนตว สงคมและหนาทการงาน ภาษาพดจงสามารถสรางความรก ความเขาใจและชวยแกไขปญหา ตาง ๆ ในสงคมมนษยไดมากมาย

2. ภาษาเขยน ภาษาเขยนเปนภาษาทมนษยใชอกษรเปนเครองหมายแทนเสยงพดใน การสอสาร ภาษาเขยนเปนสญลกษณของการพด ภาษาเขยนนนเปนสงทมนษยประดษฐขนมาเพอใชบนทกภาษาพด เปนตวแทนของภาษาพดในโอกาสตาง ๆ แมนกภาษาศาสตรจะถอวาภาษาเขยนมใชภาษาทแทจรงของมนษย แตภาษาเขยนเปนเครองมอส าคญในการสอสารของมนษยมาเปนเวลาชานาน มนษยใชภาษาเขยนสอสารทงในสวนตว สงคมและหนาทการงาน ภาษาเขยนสรางความรก ความเขาใจและชวยแกปญหาตาง ๆ ในสงคมมนษยไดมากหากมนษยรจกเลอกใชใหเหมาะสมกบบคคล โอกาสและสถานการณ

แนวคดเรองวจนภาษาค าสอน ผวจยไดรวบรวมและคนควาเอกสาร บทความ เพอใชเปนแนวทางในการด าเนนการวจย ดงน

ความหมายวจนภาษา นกวชาการใหนยามความหมายเกยวกบวจนภาษา ดงน ถรนนทอนวชศรวงศ (2528, 75) กลาวถงวจนภาษาวา เปนภาษาพดและภาษาเขยน เปน

ประโยคทมความหมายสามารถสอสารกนอยางเขาใจ เชน ค าพด ค าสนทนา เปนตน

9

เกยรตศกด วฒนศกด (2533, 78) กลาววา ภาษาทใชถอยค าเรยกวา วจนภาษา หมายถงภาษาพด ภาษาเขยน ค าพด หรอตวอกษรทก าหนดตกลงใชรวมกบสงคม ซงหมายถงเสยงและ ลายลกษณอกษร ภาษาถอยค าจงเปนภาษาทมนษยสรางขนอยางมระบบและหลกเกณฑทางภาษา ซงคนในสงคมนนตองเรยนรทจะเขาใจและใชภาษาในการสอสาร

ขณะเดยวกนหรรษา นลวเชยร (2535, 201) กลาวถงความหมายของวจนภาษาวาเปนสงทมนษยใชในการสอสารระหวางกน ในรปแบบภาษาพดและภาษาเขยน เพอชวยใหเขาใจผอนและเรยนรสงตาง ๆ ไดดขน

ปราณ กลละวณชยและคณะ (2537, 13) กลาววา วจนภาษาเปนภาษาพดของมนษยทเปนระบบสอสารทมคณสมบตหลายประการทท าใหภาษาสามารถสอสารไดทกเรองโดยไมมขอจ ากดในลกษณะของสารทสง เปนระบบสอสารทไมปรากฏในระบบสอสารของสตวอน

กตมา สรสนธ (2542, 36) กลาววา การสอสารเชงวจนภาษา หมายถง การสอสารทผสงสารและผรบสารสอความหมายกน โดยใชภาษาเขยนหรอภาษาพด คอภาษาทเปนเสยงเปนถอยค า เปนประโยคทมความหมาย สามารถเขาใจ เชนค าพด ค าสนทนา ทเราใชอยโดยทวไป ในการพด สงทพจะตองมการใชเสยงและวธใชค า การตอบโตทางค าพดทขนอยกบค าตาง ๆ ทเราจดจ ารวบรวมไว

ดงนน วจนภาษาจงหมายถง ภาษาทมระบบระเบยบวธในการสรางค า ประโยค ส านวน โวหารทใชในการสอสารในชวตประจ าวนของมนษยทรวมทงเสยงและลายลกษณอกษร

ความหมายวจนภาษาค าสอน วจนภาษาค าสอนมนกวชาการไดใหนยามเกยวกบความหมายของค าดงกลาวไวดงน สทธา พนจภวดล (2525, 165) กลาววา วจนภาษาค าสอนเปนงานทเขยนโดยม

วตถประสงคเพอการสงสอนตามหลกจรยศาสตร ปรชญา หรอศลปะ เชน นทานธรรมบท นทานชาดก สภาษตโลกนต ซงเปนงานเขยนเปนลายลกษณอกษร

พระมหาอ านวย มหาวโร (2544, 24) กลาววา วจนภาษาค าสอนคอค าประพนธทมเนอหาเพอมงสอนใหมนษยในสงคมประพฤตปฏบตในสงทถกตองดงามและอาศยหลกของศลธรรมทางศาสนา และผสมผสานกลมกลนกบขนบธรรมเนยมประเพณเปนแนวทางในการด ารงชวต

ขณะเดยวกน ราชบณฑตยสถาน (2556, 132-133) กลาววา วจนภาษาค าสอนคองานเขยนทมจดมงหมายเพอสงสอน ใหความร ใหค าแนะน า เผยแพรหลกธรรมจรรยา ลทธหรอปรชญา

10

สรปไดวา วจนภาษาค าสอนคอ ภาษาทมระบบระเบยบวธในการสรางค า ประโยค ส านวน โวหาร มเนอหาสาระทมงจะสงสอนศาสตรดานศลปะ จรยศาสตร ปรชญา หรอใหขอคดทควรปฏบต และสามารถน าค าสอนมาประยกตใชชวตประจ าวนของมนษย

ความส าคญของวจนภาษาค าสอน ความส าคญของวจนภาษาค าสอนไมมผกลาวเกยวกบความส าคญของวจนภาษาค าสอน

โดยตรง ผวจยจงรวบรวมขอมล จากเอกสารและบทความอนทใกลเคยง ดงน ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต (2553, 8-9) กลาววา การศกษาวจนภาษาค าสอนหรอ

หลกค าสอนทางพระพทธศาสนา จะท าใหผนนเปนผฉลาด บรสทธดวยศลเสมอทหารทอยในชยภมทด การน าหลกค าสอนมาประยกตใชสามารถมองเหนสรรพสงทไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาไมใชตวตนทแทจรงท าใหเราครองตนอยในทตงแหงความด

ในท านองเดยวกนสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (2553, 7-10) กลาววา ศาสนาพทธเปนทพงพาทางจตใจของพทธศาสนกชน การเรยนรดวยการฟงการอานพระพทธศาสนา อาท พระวนย พระธรรมหรอค าสอน จะท าใหผศกษาทน าหลก ค าสอนไปปฏบตไดช าระจตใจใหบรสทธออกจากอกศลบาปทงหลาย และมองเหนสจจะคอความจรงของชวต

สรปไดวา ความส าคญของวจนภาษาค าสอนม 2 ประการ คอ ปลกฝงใหเกดจตส านกแกเดกและเยาวชนในเรองคณธรรมจรยธรรมและเตอนสตผใหญไมใหละเลยในดานคณธรรมจรยธรรม เพอทกคนสามารถอยรวมกนในสงคมอยางมความสข

การใชวจนภาษาค าสอน การใชวจนภาษาค าสอน ประกอบดวยการใชค า การใชโวหารและการใชส านวนตอไปน การใชค าในวจนภาษาค าสอน วจนภาษาค าสอนในวรรณคดเนองจากไมมผใดกลาวถงวจนภาษาค าสอนโดยตรง ผวจยจงรวบรวมบทความทเกยวของหรอคลายคลงกน ดงน ธดา โมสกรตน (2533, 432) กลาววา การใชถอยค าในค าประพนธตองมรสค าและ

รสความ ดงนนวจนภาษาในวรรณคดตามแนวคดของธดา โมสกรตน คอ รสค า อนประกอบไปดวยการน าค ามาเรยบเรยงอยางเชยวชาญจนเกดเสยงเสนาะโดยวธการเลนค า ทมทงการใชค าซ า ซ าความ ซ าอกษร และรสความ คอการใชถอยค าทมความหมายซาบซง ใชค านอยแตกนความหมายสอดคลองกบเนอหาซงหมายถงค าสอนทมงเนนคณธรรมและจรยธรรม

ในแนวคดของ กฤตกา ผลเกด (2546, 10) กลาววา ลกษณะเฉพาะของค าในภาษากฎหมายของไทยค าสวนใหญเปนค าไทยแทและมการใชค าทบศพทบาง เชน อาวล หมายถง ผค า

11

ประกนซงเปนค าทมาจากภาษาฝรงเศส สะทอนใหเหนถงการรบเอาอทธพลภาษาตางประเทศเขามาในประเทศไทย บงบอกถงสภาพสงคมทเปลยนไป การใชค าในภาษากฎหมายนยมใชค าทมความหมายซบซอนและมการใชค าซ ารปเพอเนนย าขอความใหชดเจนยงขน

โสภา คชรตน (2550, 26) กลาววา การใชค าในวรรณคดค าสอน เชน นรางกโรวาท ซงแตงดวยค าประพนธรอยกรองประเภทกลอนสภาพ มการวางรปแบบกลอนตามแบบแผนโบราณ คอ จดเรยงค าเปนวรรคๆ มการเวนระยะระหวางวรรค การใชค าจะใชค าโดดเปนหลกเนองจากวตถประสงคของหนงสอนรางกโรวาทใชส าหรบสอนจรยธรรมใหเดก มการใชค าทบศพทภาษาตางประเทศ การใชค าภาษาปาก การใชค าไมสภาพซงค าบางค าอาจไมเหมาะสมกบวยของเดก

สรปการใชค าในวจนภาษาค าสอน คอ การน ามาเรยบเรยงค าทงการใชภาษาไทยและการใชภาษาตางประเทศ เพอใชในการซ าค า ซ าความ ซ าอกษร เพอมงเนนคณธรรมและจรยธรรม

การใชโวหารในวจนภาษาค าสอน เนองจากการศกษาการใชโวหารในวจนภาษาค าสอนยงไมมนกวชาการทกลาวถงการใช

โวหาร เรองนโดยตรง ผวจยจงรวบรวมเอกสารบทความทเกยวของคลายคลงกนไว ดงน การใชโวหารในวจนภาษาค าสอนของ อรจรา อจฉรยไพบลย (2554, 39) ทกลาวถง

การใชโวหารในเรอง ชางส าราญ ซงเปนนวนยายทใหขอคดเกยวกบชะตากรรมของตวละครอยาง เดกชายก าพล ชางส าราญและการเอออาทรของบรรดาชาวบานทอาศยอยในชมชนเดยวกน ซงโวหารในนวนยายม 3 ประเภท ไดแก บรรยายโวหาร พรรณนาโวหาร และสาธกโวหาร เปนตน การใชส านวนประเภทมลกษณะถอยค าทมการเรยบเรยงเลาเรอง บรรยายเหตการณ ชแจงขอเทจจรง

ตวอยางบรรยายโวหาร ก ำพล ชำงส ำรำญ ตวด ำและนยนตำโศกสลด ตหรดตเหรกนนอนไมเปนทเปนทำง

ครอบครวของเขำเคยเชำหองแถวอยกนพรอมหนำพรอมตำพอแมลก หลำยเดอนทแลวแมมช ตอมำแมหนไปและพอบอกคนหองเชำ เพรำะไมมเงนจำย นองชำยอำยหนงขวบพอพำไปฝำกไวกบยำ สวนก ำพลพอกลบมำหำอำทตยละครงพรอมค ำสญญำจะพำไปอยบำนใหม แตลงทำยพอฝำกฝงเขำไวกบเพอนบำน คนนนบำงคนนบำง สภำพคลำยเดกจรจดเขำไปทกท

(เดอนวาด พมพวนา, 2551, 35) ลกษณะบรรยายโวหารขางตน กลาวถงสภาพของเดกชายก าพล ชางส าราญ นบตงแต

พอแมแยกทางกนจนกลายเปนเดกจรจด

12

ตวอยางการใชพรรณนาโวหาร

ในหวงค ำนงยำมสนธยำ หลอนคงเหนวำบนผวสภำพสำมญอนปกตทปรำกฏแกสำยตำนนมสงทนำสนใจหลบซอนอยภำยใน หลอนจงใครไดเหนไดสมผส ใครยนมอออกลบคล ำแนบหและหวใจสลบฟง

(เดอนวาด พมพวนา, 2546, 14) ลกษณะการใชพรรณนาโวหารของขอความขางตน เปนกระบวนความในท านองร าพง

ร าพนเกยวกบอารมณความรสกนกคดของตวละครทใหผอานไดคลอยตาม

ตวอยางการใชสาธกโวหาร ควำมหวก ำเนดขนกอนควำมอมในเวลำซงพอเหมำะ มนท ำใหอำหำรทกชนดเลศ

กวำปกตส ำหรบเวลำซงยำวนำนกวำนน คนหวอำจกลำยเปนคนขโมย เปนฆำตรกรหรออำจกอวนำศกรรมใหญหลวง เพอนองไกสกชน คนจนรจกวำมหวด เรมแรกคอทกขอนไมจบสน ตอมำกลำยเปนเพอนซงสนทสนมคนเคยและแยกจำกกนประเดยวประดำวเทำนน

(เดอนวาด พมพวนา, 2551, 39)

ลกษณะการใชสาธกโวหารของขอความขางตน คอ การยกตวอยางของความหวของมนษยเปนหวขอหลกแลวยกตวอยางถงผลของความหวและการอธบายลกษณะของความหวเพอใหขอความนนชดเจนขน

ในท านองเดยวกน ลกษณา โตววฒน (2556, 27-30) กลาววา การใชโวหารในวจนภาษาค าสอนอยาง นางนพมาศ ซงเปนวรรณกรรมค าสอนสตร คอ พระสนมก านลแหงกรงสโขทยตามต ารบทาวศรจฬาลกษณ โวหารทปรากฏเชน บรรยายโวหาร พรรณนาโวหารและอปมาโวหารทกลาวถงเฉพาะเนอหาทเกยวของกบค าสอนทสมพนธกบนางนพมาศ เลาถงความประพฤตของนางสนมม จ านวน 8 ตอน ตงแตประวตนางนพมาศกอนเปนพระสนม เหตทนางนพมาศไดเปนพระสนมพระศรมโหสถสมโภชนางนพมาศ พระศรมโหสถลองปญญานางนพมาศวาดวยขนบธรรมเนยมนางสนมในราชส านก นางเรวดใหโอวาทนางนพมาส นางเรวดน านางนพมาศเขาถวายตวและวาดวยความประพฤตแหงนางสนม เชน

13

ตวอยางบรรยายโวหาร อนผส ำหรบอภบำลบ ำเรอเลยงขำนอยน บดำมำรดำทำนเลอกสรรเอำแตคนมศลำ

จำรวตรทง ฉลำดในวชำชำงตำงๆ ใหพทกษรกษำอย เปนนตยจนขำนอยคอยจ ำเรญรพดรเลน หมชนซงเปนผ เลยง จะไดใหเลนสงนน เหมอนเดกทงหลำยหำมได สอนใหเลนแตรอยกรองวำดเขยน และชวนพดเปนบทกลอนเจอดวยค ำสภำษตทกวนคน จนขำนอยมชนมำยได 7 ขวบ

พระศรมโหสถผ บดำกใหเลำเรยนอกษรสยำมพำกยและอกษรสงสกฤตไดช ำนช ำนำญทงทำนใหเรยนคมภรไตรวชำตำมต ำรบโหรำศำสตรสอนใหดดำวนพเครำะหนกขตฤกษจนรลกษณะทำยรำยแลด

(สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2547, 21-22) ขอความขางตนเปนตวอยางการใชบรรยายโวหารทกลาวถงนางนพมาศทไดรบการเลยง

ดจากผทรงศลทมความรตงแตวยเยาว มลกษณะการบรรยายเนอหาเรยงล าดบเหตการณจากอดตมายงปจจบน

ตวอยางการใชอปมาโวหาร อยำท ำบำงไมท ำบำงเปนหมวบๆ แวมๆ เหมอนแมลงหงหอย

(สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2547, 28)

ขอความขางตนไดกลาวเปรยบเทยบการท างานของราชการทท าบางไมท าบางเหมอนแสงของหงหอยทกระพรบสวางมากบางนอยนอยบางไมสม าเสมอ

สวด บญราศ (2548, 256-4490) กลาวถงการใชโวหารในวจนภาษาค าสอนในเรอง วเคราะหโวหารในนวนยายเรองผชนะสบทศ ลกษณะการใชโวหารม 8 หมวดหม ไดแก

1) โวหารเปรยบเทยบเปนโวหารทกลาวถงสงหนงวาเหมอนอกสงหนง โดยใชอปมาอปไมย อปลกษณและอทาหรณ ดงตวอยาง

ตวอยางโวหารเปรยบเทยบโดยใชอปมาอปไมย ลกษณะของชำยประหนงขำวกลำหวำนเพำะลงแลว กรงแตจะงอกงำมใหญผดกวำ

กสมำแมจะเปนลกหลวงเกดในรมเงำกษตรยตระกลสง กกลเกดแลวจะลบชอไป ฉะนนลกเรำจงรวมขวนขวำยหำชอตรำแผนดนไว

(โชต แพรพนธ, 2548, 404)

14

การใชโวหารอปมาอปไมย ไดน าค าวา ขาวกลา มาเปรยบเทยบกบผชาย เพอสอวาลกษณะของขาวกลาซงเปนพชทสามารถเจรญงอกงามในทใดกไดถามผดแลอยางด

ตวอยางโวหารเปรยบเทยบโดยใชอปลกษณ

พระมหำเถรขตตยำจำรยหวเรำะออกปำกชมพระเจำตองอวำ แมงกะยนโยน แมเปนกษตรยทไมเคยออกสงครำมกเลงกำรรระวงตวสมเปนชำยชำตเสอ นชะรอยจะไดคดวำจะใกลวนตำย จงคลำนไปหมอบตำยอยปำกถ ำปองกนลกและเมย ผคนไปมำกเกรงทำทเสอหมอบ

(โชต แพรพนธ, 2548, 164)

การใชโวหารอปลกษณขางตน น าค าวา เสอ มาเปรยบเทยบกบ พระเจาแมงกะยนโยน เพอสอวาเสอเปนสตวทรกลกและเมย แมใกลวนทตวเองจะตายกคดปกปองลกและเมยใหปลอดภย

ตวอยางโวหารเปรยบเทยบโดยใชอทาหรณ แลวตะญกขบสอองออกไปชวยเนงบำ แมงฮลำแงเหนทหำรตองอขบมำมำอกคน

หนง กมไดใจครนครำม พยกหนำเรยกสอองวำ แมงเมำเอย เจำเหนเพลงกหลงเรงไปในแสงอนสวำงเสยยงจะรหรอวำ เพยงแตเพลนเลยแลบเขำมำนดหนง ปกนอยของเจำกมอดเขำไปในไฟ

(โชต แพรพนธ, 2548, 998)

การใชโวหารอทาหรณขางตน น าการกระท าของแมงเมาเมอเหนแสงไฟสวาง ตางกบนเขาไปหาสงนน ซงเปนการบนเขาไปหาความตาย

2) โวหารสมมตเปนโวหารทกลาวโดยใชถอยค าทแสดงออกโดยจตนาการ จากความรสกนกคด โดยใชบคคลวต สาธก และอาวตพากย ดงตวอยาง

ตวอยางโวหารสมมตโดยใชบคคลวต อำยเกลอชำงรสมแกเปนคนเคยพงบญนำยเรำ ถงหำกเรำจะเปนคนเพยงชนไพร

ตำมไดแลเหนกเหลอหไวพอ จะไดยนอย วำอนอสตรขนชอวำเดนในเมองแปร ณ บดนกลอกนวำแมนำงโชอวเปนเอก อำยเกลอยงจะรอยหรอ ไขลวำถำ หมเกยรตยศ ถงยนชอนำงโชอวบำงแลว ขำพเจำหรอจะเปนขำพเจำในฐำนะน

(โชต แพรพนธ, 2548, 2350)

15

การใชโวหารบคคลวต ใชค าวา ห ซงเปนอวยวะมความส าคญเชนเดยวกบบคคล คอเปน

ผมเกยรตยศ

ตวอยางโวหารสมมตโดยใชสาธก สงใดทขำพเจำรกสดฝนกจะรกไวในดวงใจ อปมำดงวำนกเลงสรำบำนครงถกบดำ

มำรดำบงคบใหปลงผมคลมไวซงผำกำสำวพสตร แมจตตตวยงระลกถงรสเมรย เหตวำเมรยรสชอบอธยำศยตวกยงจ ำเปนตองละเสย เพรำะเหนแกสผำสำวพสตรมำกกวำ ดงขำพเจำนมไดปนหนำมำลวงวำรกมหำอปรำช จงตกมำเปนกรรมสทธของมหำอปรำช จะเดดดอกสอนใหรจกรก ขำพเจำยอมเปนไปตำมธรรมดำของโลก ดงวำภกษนกเลงสรำบำนระลกรสสรำ แตทวำเมอใดขำพเจำยงเปนภกษ เมอนนขำพเจำกจะครองกำยไวใหผดหนทำงปฏบต สตรใดในพภพน จะไดช ำใจเหมอนขำพเจำคงหำยำกแลว

(โชต แพรพนธ, 2548, 1494)

การใชโวหารสาธกขอความขางตน ใชการยกนทานเกยวกบนกเลงกบการบวชมาเปน สอแสดงความรสกของตนทมตอสอพนยา หมายถงความรสกรกพอใจ เมอเกดขนกบใครกยาก จะหกใหหายได

ตวอยางโวหารสมมตโดยใชอาวตพากย ทำนจะเดดชนะศกอยเมองตองอขำงน แตเมองแปรขำงโนน คงมหญงหนงกระท ำ

พธใหญแกบน จะเดด ทำนชอหอม กเพรำะศลปะศำสตรทมมำ ทอนใหเสอมเสยเอง ภำยหนำสนหญงนยม คดไดจะกลบนอยใจ

(โชต แพรพนธ, 2548, 3035)

การใชโวหารอาวตพากยขางตน ใชค าวา หอม เปนค าซงสมผสไดดวยจมก หมายถงกลนทชวนดม เปนค าแทนผลสมผสทางจมกมาใชชอ ค านอธบายวา ขณะนจะเดดเปนบคคลทมเกยรตยศบคคลทวไปรจก ในลกษณะของ ความดทไดกระท ามา

3) โวหารสงแทนเปนโวหารทน าค าหรอขอความทมลกษณะเดนมากลาวแทนสงทผประพนธประสงคจะอธบาย โดยใชค าทมความหมายกระชบและกนใจ โดยใชสญลกษณ นามนย และสมพจนย ดงตวอยาง

16

ตวอยางโวหารสงแทนโดยใชสญลกษณ

มหำเถรกวำจะเดดเจำกลำวควำมขอน เหมอนคนไมส ำนกคน เจำนนควรส ำนกในคณของสกำสำวพสตรใหจงหนก อยำมำกลำวยกตวเปนทวำบวชจะเอำควำมดแกเรำเลย คนทงปวงบวชจะปรำกฏบญแตชำตหนำ สวนตวสบญปรำกฏแกตนชำตนทนตำเหน อำศย ผำเหลอง เปนเครองคมโทษแลว พอมสงใดมำกระทบจตนดหนงกคดจะละเสย ตวมรหรอวำกำรบวชมใชตองกำรจะใหตวประสบกศลบญ เนอแทนนเอนดวำจะสนชอเสยเหมอนไพรเลวคนหนงดอก

(โชต แพรพนธ, 2548, 2306)

การใชโวหารสญลกษณ น าค าวา ผาเหลอง แทน เพศบรรพชต อธบายวา มหาเถรวดกโสดอเตอนสตจะเดดวาการทจะเดจจะพนโทษจากการมปากเสยงกบพระเจาตะเบงชะเวตและฆาทหารตองอตามดวยฤทธเหลานน เพราะดวยการบวชครองเพศบรรพชตจงท าใหพระเจาตะเบงชะเวตอภยโทษ

ตวอยางโวหารสงแทนโดยนามนย วสยขนพลใจเพชรนน ท ำศกมำตรวำแพกยนดจะเอำชวตออกตำมทหำรเลย มได

ตงหนำกอบโกยแตควำมชอบแลมชยครนทพแตกสกทงใหตำยแตไพรเลว (โชต แพรพนธ, 2548, 1773)

การใชโวหารนามนยขางตน น าค าวา ขนพลใจเพชร แทน ปะขนหวนญ เพอใชอธบายวา

ตองหวนญกลาวเหนบแนมปะขนหวนญ กลาวท านองชมความสามารถของปะขนหวนญวาเปนทหารชนผใหญของเมองแปร เปนคนรกบานเมองและรกศกดศรของตนเอง ดงนนเมอท าศกแพกยนดยอมตายเพอไมใหเสยศกดศรของตน

ตวอยางโวหารสงแทนโดยสมพจนย (การกลาวถงสวนใดสวนหนงของสวนทงหมดเพอ

บางสวนแตใหมความหมายคลมทกสวน) ครนพระเจำสรชยสระผลวงลบแลวจะตงรำชวงศ ตะคะญรเกลอสนทอำตมำกเปน

ก ำลงส ำคญยงใหญอย หำกทำนผนนไมเปนอนรกรำชกำร และอำตมำละทำงโลกเสย ตะคะญกกลบสบำนเดมแสวงสขวสยผครองเรอนสำมญ ฉะนนตะคะญเกดรกรำชกำรบดน

17

นอกกวำคดวำครำวคบขนแลวยงถอเปนคนชวยลกหลำนอก ตะคะญท ำศกยำมไกลพระเนตรกระกรรณ กท ำแตกำรอนเปนเกยรตแกพระเจำอยหว

(โชต แพรพนธ, 2548, 3206)

การใชโวหารสมพจนย ใชค าวา ลกหลาน เพอแทนความหมายวาประชาชาวตองอ เพออธบายวาเหตการณตอนพระเจาตะเบงชะเวตจะแตงตงจะเดดเปนขนพลผวาการทหารแทนตอง หวนญ แตจะเดดตองการจะใหต าแหนงนเปนของตะคะญครดาบเพราะอาวโสกวาตน ดงน น พระมหาเถระจงกลาวเชงสนบสนนความสามารถและความเปนคนรกราชการของคะตะญใหพระเจาตะเบงชะเวตเหนคลอยตามเพอจะไดแตงตงตะคะญเปนขนพลแทนตองหวนญในการรบราชการเมองตองอตอไป

4) โวหารกลาวเกนจรงเปนการใชถอยค าทเปรยบเทยบเกนความเปนจรง เพอใหผอานเกดอารมณคลอยตามผประพนธ ซงเนนความรสกมากกวาจะใหขอเทจจรง โดยใชอตพจน ดงตวอยาง

ตะละแมฟงค ำเจำหนมนนกออนลง แลวยงมไดสรำงให แลวำ ควำมแคนเทำนนประมำณวำใหญเกนดนฟำ แตทวำ ควำมรกทำนสยงยนกวำ ขำพเจำหรอจะกลำขบทำนออกไปตำย

(โชต แพรพนธ, 2548, 935)

การใชโวหารอตพจนขางตน ใชค าวา ความแคนเทานนประมาณวาใหญเกนดนฟา เปนการเปรยบเทยบเกนจรงทความแคนใหญกวาพนดนและแผนฟา เพอใชอธบายสอใหเหนภาพความรสกของตะละแมจนทรา จากเหตการณเมอทราบขาววาจะเดดไปมความสมพนธกบตะละแมกสมาทเมองแปร ชใหเหนความยงใหญของความรกและความแคน

5) โวหารเลยนแบบเปนการน าค าหรอขอความทบคคลทวไปรจกและเขาใจแพรหลายมาดดแปลงใชใหสอดคลองกบเนอความเพอท าใหเขาใจเรองราวไดชดเจน โดยใชปฏรปพจนและ สทพจน ดงตวอยาง

ตวอยางโวหารเลยนแบบโดยใชปฏรปพจน ขรวเฒำผ นใชใฝสงบอนเปนเทยงลงหำมได คะเนกำรศกทงสนกสดแตค ำขรว

ทกทวงเสยมสอนดอก มงตรำแลทหำรฝำยตองอจงเหนเงำตำมปจจบนกำลน ตองออก

18

รำนหวเมองอนเปนตอตำมเชงกลยทธมงสนธคงบ ำเพญกรรยำเสอจ ำศล ตองอได รอนเมอใดเปนศตรรมเขำตำรำยรอบเมองแลว มเชออำยเฒำผนจะละใบลำนจบอำวธกคอยดเอำ

(โชต แพรพนธ, 2548, 3844)

การใชโวหารปฏรปพจนจากขอความขางตนไดน าส านวน เสอจ าศล เปนส านวนทเกดจากศาสนาหมายถงคนเจาเลหเพทบาย แตท าตวสงบเสงยมเชนนกบญ มาเปนสอเปรยบเทยบ เพออธบายวาไขลบอกกบสอพนยาถงความส าคญของมงสนธวา มงสนธมใชพระทยดมนในศาสนาเพยงอยางเดยว แตเปนผคดวางแผนในการจดทพของตองอ เมอใดททพตองอชนะและบานเมองสงบสข มงสนธกจะถอศลอยในวด แตถาคราวใดทตองอเดอดรอนมงสนธจะตองชวยท าสงครามแนนอน

ตวอยางโวหารเลยนแบบโดยใชสจพจน มงตรำแสรงท ำใหกวนโทสะหนกขนอก โดยหำตอบโตกบเจำสอนพนยำไม กลบ

ยนหนำไปเจรจำดวยนำงนนทะวดวำ อนทกะยอดนมหนำทเปนขนวงเจำขนบธรรมเนยมอย ไฉนจงไมฝกกรยำพำทไพร ในเรอนใหเรยบรอยบำง ดหรอมำ ตะโกนก โหวก ๆ พดกนองคะนงในขณะทมแขกขนมำบนบำน

(โชต แพรพนธ, 2548, 52)

การใชโวหารสจพจนจากขอความขางตน น าค าวา โหวก ๆ ซงเปนทเกดจากตะโกนของคนมาเปนสอเพออธบายวา เมอพระราชบตรมงตรามาเยยมจะเดดทบานทกะยอดน บงงเอญมาพบสอพนยาซง สอพนยาแสดงกรยาทาทางของคนมอ านาจ เพราะไมทราบวาพระราชบตรมงตราคอพระราชบตรแหงตองอ ดวยเหตนจงท าความไมพอใจใหแกพระราชบตรมงตรา ดงนนพระราชบตรมงตราจงใชวธการถามผคนทอยในบานโดยการเหนบแนมสอพนยาวาไมฝกกรยาไพรในบานใหเรยบรอยบาง

6) โวหารขดแยงเปนโวหารทน าค าหรอขอความทมความขดแยงหรอตรงกนขามมากลาวดวยกนเพอใหค าหรอขอความดงกลาวมความนาสนใจ ดงตวอยาง

19

อนชยทหำรของเมองตองอนน มไดอย ทโชคเครำะหอำศยควำมมงคลประกำรใดเลย เนอแทของชยอย ททหำรตองอใจบกบนนก มำตรวำเอำชวตออกทมเพอใหไดชยจงไดแลวกไมคดเสยดำย

(โชต แพรพนธ, 2548, 2890)

การใชโวหารขดแยงจากขอความขางตน ไดน าค าวา มาตรวาเอาชวตออกทมเพอใหไดชยจงไดแลวกไมคดเสยดาย เปนการน าค าทมความหมายขดแยงกนคอ การเอาชวตออกทมเพอแลกใหไดชยแตตองเสยทหารในสงคราม เพออธบายถงเหตการณทหงสาวดลอมตองอและตองอไดใชขนเมองรายเปนไสศกนน เมอถงคราวจะตองสรบจะเดดจงใชค าพดเพอสอวา ทหารทกคนจะตองท าสงครามอยางเขมแขงแมจะตองเสยชวตกตาม

7) โวหารสรปความเปนทมการจดล าดบความคดหรอกลาวขอความทมความส าคญรองหรอการใชค าถามทไมตองการค าตอบ แตขอความดงกลาวผอานสามารถเขาใจสงส าคญทตองการสอ ดงตวอยาง

พเรำปรำรมภไยกบควำมทกข กเบองบำหลทำยเรอนน ควำมสขของพมอย เพยบวำนปลอบขำพเจำใหทกขคลำย เพรำะควำมทพทำนตวใหเปนสขสมใหขำพเจำเถด จำเลงกะโบกวำ ครงนมใชยำมจะมำถำมไถลอเลยนกนโดยรวม จะเดดทำนประมำณน ำใจเรำทงสำมนวำเปนคนชวหรอ จงมไดใสใจอนำทรกบควำมทกขอนมำอย เบองหนำทำน คดเสยวำถงปรบทกขดวยรงแตจะปวยกำรเปลำ จะเดดฟงเจำกระเหรยงคนใหญวำโดยเสยงขนกระนนกตกใจแลววำ พทำนอยำนอยใจเลย ขำพเจำเปนแหงสำมทสถำนใด ขอนกแจงแกใจตวเองเปนอนดแลว ควำมทกขในอกนนมำกหลำยแลว แตมรทเปลองทกขประกำรใด ขอนแจงแกใจตวเองเปนอนดแลว ควำมทกขในอกนนมำกหลำยแลว แตมรทเปลองทกขประกำรใดดอก จงหำไดออกปำกวำกลำวแก ผใด ฟงขำพเจำใชคนชอบบนเพอเจอ พทำนกแจงอย

การใชโวหารสรปความขางตน ใชค าวา ผใด เพอใชในการอธบายเหตการณเมอจะเดด

จาเลงกะโบ เนงมา และสอองจะกลบตองอ แตทกคนกมความกงวลวาเหตการณในภายภาคหนาทจะเกดกบพวกตนนนไมรวาจะรายหรอด ดวยเหตนจาเลงกะโบจงถามความรสกจะเดดจะเดดจงใชโวหารกลาว ซงสรปความไดวา ถงพดอะไรไปกไมมบคคลใดชวยได

20

8) โวหารกลาวน าเปนโวหารทเรยกชอผทจะพดดวยหรอผทอยในความคดค านง โดยม ค าบพบทเชอมเพอเปนการเรยกรองความสนใจ ดงตวอยาง

มหำอปรำชเอย ขำพเจำเคยศกแลวมขลำดพดไปกเหมอนหนงใจขลำด สภำษตหนงส ำหรบนำยทหำรหนมนนทำนมเคยพบหรอควำมในสภำษตนมอยในบทกลำวใหฟงเลงมลศกสประกำร

(โชต แพรพนธ, 2548, 1826)

การใชโวหารกลาวน าในขอความขางตน วา มหาอปราชเอย เปนการใชค าเรยกต าแหนง หมายถงสอพนยา เพออธบายเหตการณเมอพระเจาหงสาวดตกลงแลกเชลยชาวหงสาวดกบตวไปพยแลวนน สอพนยามความโกรธแคนประกอบกบแคนในตวจะเดดทสามารถพากสมาหนไปไดดงนนจงท าใหสอพนยาคดจะหาวธการท าศกกบตองอ แตเสยงโคนสคญเปนผคดคานและเตอนสตวาใหคดถงประโยชนสประการตามสภาษตโบราณ การใชโวหารกลาวน าจากการเรยกชอต าแหนงในการสนทนาจงเปนการยกยองทมต าแหนงสงกวา

สรปการใชโวหารในวจนภาษาค าสอน คอ การเรยบเรยงถอยค าเกยวกบขอคด ค าแนะน าในการประพฤตตนท งดานคณธรรมและจรยธรรมซงสอดแทรกในเนอหาของงานประพนธ ค าสอน แบงออกเปน 8 ประเภท คอ โวหารเปรยบเทยบ โวหารสมมต โวหารสงแทน โวหารกลาวเกนจรง โวหารเลยนแบบ โวหารขดแยง โวหารสรปความ และโวหารกลาวน า

การใชส านวนในวจนภาษาค าสอน เนองจากขอมลการใชส านวนในวจนภาษาค าสอน ยงมผศกษาไวนอยผวจยจงรวบรวม

ขอมลทมความคลายคลงหรอเกยวของ เพอใชในการอธบายวธการใชส านวนใน วจนภาษาค าสอน ดงน

ศรธนว อยสขข (2541, 78) กลาววา การใชส านวนในการเขยนขาวของหนงสอพมพ สวนใหญมวตถประสงคเพอยนยอขอความยาว ๆ หลกเลยงการใชค าบางค าและท าใหขอความมรสชาต กระทบอารมณผอาน ปญหาทพบในการเขยนส านวนในการเขยนขาวในหนงสอพมพ คอ การใชส านวนผดรป ซงเปนเทคนคทางการคาของหนงสอพมพทพยายามน าเสนอขาวใหนาสนใจ โดยการเลอกสรรถอยค ามาใชท งมความหมายทางรปธรรมและนามธรรม เพอใหสามารถสอความหมายไดด เขาใจเรองราวไดอยางชดเจน เนองจากหนงสอพมพมความจ ากดในเรองเนอทและรปแบบการน าเสนอขาว ดวยความทหนงสอพมพมอสระในการน าเสนอขาว หนงสอพมพจงเปน

21

สอชนดเดยวทสามารถสะทอนความเปนจรงของสงคม คานยม ปญหา ตลอดจนทศนะของประชาชน ศรธนว อยสขข ไดยกตวอยางการใชส านวนทผดรป ดงน

กรงไทยหวใจจบลกคำอำบเหงอลำงหน

(เดลนวส, 2541, 2)

ส านวนอาบเหงอลางหน เปลยนมาจากส านวน อาบเหงอตางน ามความหมายวา ท างานหนก ท างานโดยใชก าลงกายเตมท

แพงศร สภะษร (2546, 1-5) ไดรบทนวจยสถาบนราชภฏมหาสารคามเรอง วเคราะห การใชค าส านวนในคอลมน “ผใหญมากบทงหมาเมน” วา ทไมรจกความหมายทแนนอน โดยจะมทกษะในการใชค าและส านวนทท าใหเกดภาพพจนชดเจนยงขน และมส านวนทเกดขนใหมของภาษานกหนงสอพมพ สามารถน ามาใชในชวตประจ าวนได การใชค าในส านวนของคอลมน “ผใหญมากบทงหมาเมน” จะกลาวเกยวกบส านวนทมความเปนไปในสงคมทงเกยวกบหนาท การงานการกลนแกลง ทรยศคดโกงและตดสนบน การด ารงชวตทวไป เกยวกบประเพณวฒนธรรม และอปนสยและความประพฤตสวนตว ดงตวอยางเชน

ตำตอตำฟนตอฟนสำสมดไมใชหรอ

(ไทยรฐ, 2546, 5)

ส านวน ตาตอตาฟนตอฟน หมายถง การปฏบตหนาทอยางเขมงวด เครงครวตามระเบยบ ขอบงคบทไดก าหนดไว ซงเปนการใชส านวนส าหรบการกลาวถงหนาทการงาน

เมำไมขบไมพอ เมำแลวตองไมปนหลงคำรถดวย (ไทยรฐ, 2546, 5)

ส านวน เมาไมขบ หมายถง การไมขบรถในขณะทเมาสราหรอมสารแอลกอฮอลผสมทก

ชนด เพอการขบขทปลอดภยทกคน ซงเปนการใชส านวนเกยวกบอปนสยและความประพฤตสวนตว

เกษม ขนาบแกว (2548, 1-4) กลาววา บทหนงตะลงของหนงฉน อรมต เปนภมปญญาชาวบานทางภาคใต การใชส านวนของบทหนงตะลงนน นยมใชค าทมเสยงสมผสคลองจองกน

22

มการเปรยบเทยบทเหนไดชดอยางคมคาย มความหมายทลกซงกวางไกลยากทจะอธบายได โดยภาษาธรรมดา ซงส านวนไทยนนมเนอหาทเกยวของวถชวต สภาพสงคม วฒนธรรมและสภาพแวดลอมของคนไทย ดงตวอยางตอไปน

จะฆำทำวเจำกรงวลเลยมรำช อย เคหำสถรกรำง เต รยมวำงแผน

มนสรำงกรรมกรรมจะตองสนองแทน ใหเหมอนแมนก ำกงทวงเวยน (ฉน อรมต, 2548 , 4)

ขอความไดใชส านวน กงเกวยนก าเกวยน มความหมายวา เวรสนองเวร กรรมสนอง

กรรม ส านวนนมาจากการสงเกตความจรงของกงเกวยนและก าเกวยน ซงตางเปนสวนของลอเกวยน กงคอสวนรอบของลอ ก าคอซของลอ เมอกงหมนก ากหมนตาม เปนการอปมาเปรยบเทยบ การกระท าของคน ทเมอกระท ากรรมใด ๆ ลงไปยอมมผลเกดตามมาเสมอ

สรปการใชส านวนในวจนภาษาค าสอน คอ การใชถอยค าทมค าคลองจองกนหรอสรางขนจากทมาชวตความเปนอยและวฒนธรรม สวนใหญจะใชค าทมความหมายแฝงหรอความหมายโดยนย ผทจะใชส านวนนนตองมความรอบรและมประสบการณ จงจะเขาใจความหมายและเลอกใชส านวนใหตรงกบความคดของผแตง ยงในส านวนวจนภาษาค าสอน สวนใหญเปนบทประพนธประเภทรอยกรอง มการจ ากดจ านวนค าและฉนทลกษณของบทประพนธ การสอดแทรกเอาส านวนเขาไปในเนอหาของบทรองกรองผแตงตองมคลงความรเกยวกบส านวนและรจกสรรค าสรางส านวนในอยในผลงานอยางเหมาะสม ความรดานวรรณคดไทย

แนวคดทางวรรณคดไทย กลาวถง ความส าคญของวรรณคดไทย และวรรณคดไทย ค าสอนดงน

ความส าคญของวรรณคดไทย ความส าคญของวรรณคดไทย ผวจยไดรวบรวมแนวคดเกยวกบความส าคญของวรรณคด

ไทยจากนกวชาการไว ดงน พระยาอนมานราชธน ธน (2518, 14-15) ไดกลาววา โลกจะเจรญกาวหนามาไดไกล

กเพราะวทยาศาสตร แตล าพงวทยาศาสตรเทานนไมครอบคลมไปถงความเปนไปไดในชวตทม อารยธรรมและวฒนธรรมสง เราตองมศาสนา เราตองมปรชญา เราตองมศลปะและเราตองมวรรณคดดวย สงเหลานยอมน ามาแตความดงาม น าความบนเทงมาใหแกจตใจใหเราคดงาม เหนงาม

23

รวมทงประพฤตงาม มความงามเปนเจาเรอน แนบสนทอยในสนดาน ศลปะและวรรณคดนแหละคอแดนแหงความเพลดเพลนใจ ท าใหมใจสงเหนอใจแขงกระดาง เปนแดนทท าใหความแขงกระดางตองละลายสญหาย กลายเปนมใจงาม ละมนละมอม เพยบพรอมไปดวย คณความด

ในท านองเดยวกนลกษณะความส าคญของวรรณคด ธญญรตน ปาณะกล และเสรมจตร สงหเสน (2531, 8-9) กลาวแสดงความเหนวา วรรณคดเปนงานเขยนทมคณคาในดานศลปะแหง การใชถอยค าทมเนอเรองทสรางจากจนตนาการ มใชเปนการบรรยายขอเทจจรง ท าใหผอานเกดความรสกวาเปนเรองทอาจเกดไดจรงในชวตประจ าวนจนเกดมโนภาพเกนออกไปจากทพรรณนาไวในบทประพนธ

วภา กงกะนนทน (2533, 172-173) กลาววา วรรณคดไทยเปนวฒนธรรมทางวรรณกรรมของไทยทมแหลงก าเนดเรมจากวดและวงทชนรนหลงสามารถศกษาววฒนาการสภาพสงคมไทยไดจากการศกษาวรรณกรรมตงแตสมยสโขทยจนถงปจจบนได

นกวชาการเชน พทยา วองกล (2540, 1) กลาววา ความส าคญของวรรณคดไทยคอเปนเครองบงชถงความเจรญทางดานวฒนธรรมและความเจรญของชาต เนองจากวรรณคดเปนเครองมอสอสารในดานความรสกนกคดและถายทอดจนตนาการ อกทงการศกษาวรรณคดไทยจะท าผอานเหนสภาพสงคม วฒนธรรมและการเมองในอดตทผประพนธไดสะทอนออกมาในมมมองของตน

สรปความส าคญของวรรณคดไทย คอ เปนงานเขยนทบงชถงความเจรญทางดานวฒนธรรมอนเปนมรดกทางดานภาษาทใชเปนเครองมอในการสอสารและใชในการศกษาสภาพสงคมของบรรพบรษในอดตของไทย เนองจากวรรณคดไทยเปนสงทจ าเปนในการขดเกลาจตใจของมนษยในสงคม และมนษยสวนใหญไมประสงคทจะใหใครวากลาว สงสอน ตกเตอนโดยตรง ดงนนวรรณคดไทยจงเปนสอกลางในการอบรมและชแนวทางแกชนรนหลงแบบคอยแทรกซมเขาไปในความคด

ประเภทของวรรณคดไทย วรรณคดเปนงานเขยนทมคณคาทางดานวรรณศลป เนอหาและคณคาทางสงคม ถอเปน

มรดกวฒนธรรมทางภาษาทส าคญของชาต การศกษาวรรณคดน นอกจากจะตองรองคประกอบแลว เราจะตองมความรความเขาใจในประเภทของวรรณคด ดงน

กหลาบ มลลกะมาส (2517, 162) ไดอธบายประเภทของวรรณคดไววาในสมยกอนทเราจะไดรบอทธพลจากวรรณคดตะวนตก เราอาจจะแบงวรรณกรรมไทยออกเปนประเภทใหญ ๆ 2 ประเภทโดยถอลกษณะการแตงเปนส าคญ คอ

1. ประเภททแตงเปนรอยแกวความเรยง คอ วรรณกรรมประเภททไมมลกษณะบงคบในการแตงตามแบบแผนทบญญตไว อนไดแกการก าหนดจ านวนค า ก าหนดสมผส ก าหนดเสยง

24

2. ประเภททแตงเปนรอยกรอง คอวรรณกรรมประเภททมลกษณะบงคบในการแตงหรอมการก าหนดคณะ

บทประพนธประเภทน แตเดมเรยกกนเปนหลายอยาง เรยกวา “กลอน” บาง ในลลตพระลอ กลาววา “กลอนเกลา” แตแตงเปนโคลงและรายเรยกวา “กาพย แตแตงเปนรายยาว เชน กาพยมหาชาต เรยกวา “ฉนท” แตแตงเปนรายและโคลง เชน ลลตยวนพาย จงมกเรยกรวม ๆ วา “กาพยกลอน” หรอ “กวนพนธ” หรอ “จนตกวนพนธ”

เกอพนธ นาคบปผา (2530, 11-15) ไดจ าแนกประเภทของวรรณคดไววาการจ าแนกประเภทของวรรณคดนนท าไดหลายแบบ ไมเปนการก าหนดทแนนอนตายตว วรรณคดเรองเดยวอาจจะเปนวรรณคดไดหลายประเภท โดยทวไปแลว มการจ าแนกประเภท ดงน

1. แยกตามลกษณะค าประพนธ ไดวรรณคด2 ประเภท คอ 1.1 วรรณคดรอยแกว หมายถงวรรณคดทเขยนดวยความเรยงธรรมดา วรรณคด

ประเภทนเกดขนตงแตสมยสโขทย ในสมยอยธยาและธนบรไมไดรบความนยมเพงจะมานยมกนใหมในสมยรตนโกสนทร เมอมการแปลพงศาวดารตางชาต แตในปจจบนวรรณคดรอยแกวไดรบความนยมอยางยง วรรณคดรอยแกว เชน ศลาจารกหลกท 1 ของพอขนรามค าแหง สามกก พระราชพธสบสองเดอน ฯลฯ

1.2 วรรณคดรอยกรอง หมายถงวรรณคดทเขยนดวยค าประพนธชนดตาง ๆ เชน กาพย กลอน โคลง ฉนท ราย และค าประพนธผสมประเภทลลต กาพยหอโคลง กาพยเหเรอ ฯลฯ

2. แยกตามประโยชนของเนอหาในวรรณคดได 2ประเภท คอ 2.1 วรรณคดบรสทธ คอ วรรณคดทเกดจากความคดทางอารมณสะเทอนใจของ

ผแตงทมจดมงหมายเพอประเทองอารมณ เพอความบนเทงเปนหลก มงแสดงออกทางวรรณศลป เชน วรรณคดนราศเกอบทกเรอง วรรณคดนทานไมไดมงใหความรหรอคตสอนใจโดยตรง เชน พระอภยมณ เปนตน

2.2 วรรณคดประยกต หมายถงวรรณคดทมจดมงหมายอนเปนหลก ไมไดมงเพอประเทองอารมณหรอเปนเพอความบนเทงโดยตรง แมวาสงเหลานจะมอยกเปนไปเพอเสรมจดมงหมายหลกของวรรณคดเรองนน ซงมงแตงโดยมจดมงหมายจ าเพาะเจาะจงในทางหนงเปนหลก เชน สงสอนใหเกดความศรทธา อนไดแกวรรณคดทางศาสนาเปนสวนใหญ เชน รายยาวมหาเวสสนดรชาดก มหาชาตค าหลวง พระมาลยค าหลวง พระปฐมสมโพธกถา ไตรภมพระรวง

3. แยกตามเนอหา แบงได5 ประเภท คอ

25

3.1 วรรณคดนราศ ไดแก วรรณคดทพรรณนาการเดนทางประกอบความอาลยรกของกวทมตอคนรกซงตนละทงไว โดยใชโวหานราศ และการเลนค า เลนอกษร ประกอบการพรรณนาความในใจและความรสกนกคดอยางมวรรณศลป เชน นราศอเหนา นราศหรภญไชย นราศภเขาทอง

3.2 วรรณคดเฉลมพระเกยรต มกมเนอหาเกยวกบประวตศาสตร โดยมเนอเรองเกยวกบการเฉลมพระเกยรตกษตรย หรอสรรเสรญบคคลทมคณงามความดใหแก ประเทศชาต เชน ลลตยวนพาย ลลตตะเลงพาย

3.3 วรรณคดการละครหรอนาฏวรรณคด คอวรรณคดจ าพวกทเปนบทละครใชส าหรบแสดงละคร วรรณคดประเภทนมมากเพราะละครไทยมมากชนด แบงเปนละครนอกกบละครใน ละครดกด าบรรพ ละครพนทาง ละครรอง และละครพด

3.4 วรรณคดเกยวกบขนบธรรมเนยมประเพณ คอวรรณคดทมงพรรณนาถงพธกรรมหรอประเพณโดยตรง

3.5 วรรณคดเกยวกบศาสนา เปนวรรณคดทแสดงหลกธรรมค าสอนคตทางศาสนา ความเชอเกยวกบศาสนา ความเชอเกยวกบศาสดาและแสดงประวตศาสดา

4. แยกตามหลกฐาน แบงวรรณคดออกเปน2 ประเภท คอ 4.1 วรรณคดมขปาฐะ หมายถงวรรณคดทมไดบนทกไวเปนลายลกษณอกษร แต

ใชวธจดจ าตอ ๆ กนมา ใชเลาหรอขบขานโดยปากเปลาท านองนทาน นยายพนเมอง เปนเรองทเราใหผฟงเกดอารมณสะเทอนใจ วรรณคดเหลานเมอไดรบความนยมสบตอกนมาเปนเวลานานกมกจะมกวแตงเพมเตมใหเดนขน

4.2 วรรณคดลายลกษณอกษร คอ วรรณคดทเขยนบนทกไวเปนตวหนงสอ เชน ศลาจารกหรอวรรณคดศาสนาในสมยโบราณทจารกบนใบลาน ในสมยตอมานยมเขยนไวในสมดขอยหรอทเรยกสมดไทย และเมอมการพมพแลวกจะมการพมพเปนเลมวรรณคดลายลกษณอกษรทเกาทสดเทาทปรากฏหลกฐานไดแก ศลาจารกหลกท 1 ของพอขนรามค าแหง

5. แยกตามความคดหรออารมณของกวเปนหลก แบงวรรณคดออกเปน 2 ประเภท 5.1 วรรณคดทแสดงความในใจผแตง คอถายทอดความรสกหรอแนวคดของกว

ออกมาโดยตรง อาจเปนสงทแสดงความคดทางปรชญา 5.2 วรรณคดทผแตงวางตวเปนกลาง คอวรรณคดทผแตงไมไดแสดงอารมรณของ

ตวตนโดยตรง 6. แยกตามลกษณะ แบงวรรณคดออกเปน2 ประเภทคอ

26

6.1 วรรณคดทวไป หมายถง งานเขยนทงหมดไมวาจะเปนงานเขยนลงบนวสดชนดใด แมแตเสาหนหรอฐานพระพทธรปทจารกบนฝาผนงหรอเสาหน

6.2 วรรณคดชนดมวรรณศลปซงมลกษณะทส าคญทสดคอ ความสะเทอนอารมณ เพราะเขยนขนอยางมศลปะ ท าใหผอานเกดอารมณและจนตนาการคลอยตามได เปนวรรณคดทเรยบเรยงถอยค าใหเปนขอความทสละสลวย งดงามจบใจผอาน มความสมดลมเอกภาพเปนสงทมแบบแผนซงเคยมผก าหนดไวและไดดดแปลงใหเหมาะสมยง ๆ ขนจนเกดเปนกฎเกณฑ

กลยา สหชาตโกสยและคณะ (2554, 4-5) อธบายเกยวกบประเภทของวรรณคดไดดงน ในพระราชกฤษฎกาจดตงวรรณคดสโมสร เมอวนท 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2457 ตาม

ความในพระราชกฤษฎกา ไดแบงวรรณคด ออกเปน 5 ประเภท ดงน 1.กวนพนธ คอ โคลง ฉนท กาพย กลอน 2.ละครไทย คอ เรองทแตงเปนกลอนแปด มก าหนดหนาพาทย 3.นทาน คอ เรองราวอนผกขน และแตงเปนรอยแกว 4.ละครพด คอ เรองราวทเขยนขนส าหรบใชแสดงบนเวท 5.อธบาย คอ แสดงดวยศลปวทยาหรอกจการอยางใดอยางหนงแตถาน าหนงสอทมอยมา

แบงออกเปนประเภทใหญ ๆ กจะได 3 ประเภท ดงน 1) รอยแกว คอ การเขยนขอความหรอเรองราวทไมก าหนดคณะของค าและไม

บงคบสมผส สามารถแบงออกเปน 2 รปแบบ ดงน 1.1) บนเทงคด เชน นทาน นวนยาย เปนตน 1.2) สารคด เชน ประวตศาสตร 2) รอยกรอง คอ บทประพนธทแตงใหมสมผสของค าเชอมโยงกน โดยม ฉนท

ลกษณ หรอต าราตาง ๆ ทก าหนดขอบงคบไว เชน ม เอก โท เปนตน รอยกรองสามารถแบงรปแบบออกไดหลายรปแบบ เชน ค าฉนท ค ากลอน ค าโคลง ค ากาพย รายยาว เปนตน

3) บทละคร คอเรองทแตงขนส าหรบใชแสดงบนเวท อาจจะเปนบทรอยแกวหรอบทรอยกรองเปนละครแบบดงเดมของไทย หรอทไดรบอทธพลจากตะวนตกนยมใชเปนบทละครพด

เตอนใจ พทกษานรตน (2542, 15-17)จ าแนกประเภทของวรรณคดไทยใหเปนหมวดหม ดงน

การจ าแนกประเภทของวรรณคดไทยนนนยมท ากนในหลายแบบแลวแตวาผจ าแนกประเภทจะยดสงใดเปนหลกในการจ าแนกทนยมกนทวไป ไดแก

27

1. แบงตามจดมงหมายในการแตง การแบงประเภทของวรรณคดตามจดมงหมาย ในการแตงจะแบงออกไดเปน 2 ประเภทคอ

1.1 วรรณคดบรสทธ คอ วรรณคดทเปนงานศลปะโดยไมไดมงหวงใหวรรณคดเกดประโยชนประการใดแกผอานโดยเฉพาะนอกจากจะใหเกดอารมณสะเทอนใจรวมกบกว มงในดานความบนเทงและการแสดงออกทางวรรณศลปของผแตงเทานน กลาวอยางงายๆ คอ วรรณคดชนดแทๆ นนเอง ไดแก วรรณคดนราศเกอบทกเรองหรอพระอภยมณ ของสนทรภ เปนตน

1.2 วรรณคดประยกต คอ วรรณคดทมจดมงหมายในการแตงประการใดประการหนงผแตงจะแตงโดยไมไดมงความบนเทงโดยตรงแตมงประโยชนอยางอน เชน สงสอนใหเกดความศรทธา สดดผกลา บนทกเหตการณส าคญทางประวตศาสตร สงสอนหรอเพอใชในการแสดง วรรณคดประเภทนผอานอาจไดรบความบนเทงเปนสงเสรมดวย เชน วรรณคดสภาษต วรรณคดศาสนาและค าสอน วรรณคดประวตศาสตรตาง ๆ เปนตน

2. แบงตามประวตของหนงสอ การแบงประเภทของวรรณคดตามประวตของหนงสอจะแบงออกไดเปน2 ประเภท คอ

2.1วรรณคดมขปาฐะ คอ วรรณคดทไมไดมการบนทกไวเปนลายลกษณอกษรแตเปนวรรณคดทจดจ าตอๆ กนมา โดยการเลาหรอขบขานปากเปลา เชน บทเหกลอมเพลงกลอมเดก

2.2วรรณคดมขปาฐะ คอ วรรณคดจารกไวเปนลายลกษณอกษรมหลกฐานเปนตวหนงสอ โดยในระยะแรกอาจบนทกบนหลกศลา ขดเขยนบนใบลาน สมดขอยและพมพเปนเลมอยางในปจจบน

3. แบงตามเนอหา การแบงตามเนอหานนแบงไดหลายประเภท แลวแตการจดกลมเนอหาของวรรณคด ซงอาจแตกตางกนออกไปบาง เชน เอมอร ชตตะโสภณ (2539, 16) จดแบงไวเปน 5 ประเภท คอ

3.1 วรรณคดศาสนา มเนอหาสาระเชงหามมใหกระท าสงทไมดงาม แนะน าเปนแนวทางแหงชวตเปนศลธรรม จรยธรรม ปฏบตธรรมและใหความรดานชวประวต พงศาวดาร ประวตศาสตร ภมศาสตรและภาษาศาสตรรวมทงศาสตรและวทยาแขนงอน ๆ

3.2 วรรณคดค าสอน มเนอหาสาระทมงจะสงทควรสอนศาสตรดานใดดานหนง เชน ศลปะ จรยศาสตร ปรชญา เปนตน หรอใหขอคดปฏบตแกคนในสงคมไทยขณะน น ซงบางครงอาจประยกตมาใชใหเหมาะสมกบปจจบนสมยไดดวย

3.3 วรรณคดนทาน-นยาย วรรณคดประเภทนเปนเรองทแตงขนมใชเรองจรง โดยเปนพฤตกรรมทเกยวกบความรก การผจญภย และความซอสตย จงรกภกดตอเจาขนมลนาย ฯลฯ เนนรสแหงความบนเทง บางครงคงแนวความคดในเชงสามญสจธรรม

28

3.4 บนทกความทรงจ าหรอเหตการณทางประวตศาสตร เปนเรองราวทประสงคจะจดบนทกไวเปนหลกฐาน เชน เหตการณเดนทางประวตศาสตร พธกรรมเรองราวของกษตรย ไดแก ศลาจารก นางนพมาศ โคลงชะลอพระพทธไสยาสน

3.5วรรณคดแสดงอารมณ เปนงานเขยนทเกดจากความรสก และอารมณสะเทอนใจของผเขยน ไดแก เพลงยาว บทเห และนราศ ไดแก นราศหรภญไชย ทวาทศมาศ ก าสรวลศรปราชญ เปนตน

รนฤทย สจจพนธ (2524, 19) จดประเภทของวรรณคดตามเนอหาไว 5 ประเภท ไดแก 1) วรรณคดศาสนา เชน พระมาลยค าหลวงนนโทปนนสตรค าหลวง มหาชาต

ค าหลวง ไตรภมพระรวง กามนต ฯลฯ 2) วรรณคดการแสดง ไดแก บทละคร บทพากยโขน บทพากยหนง บทเสภา

บทมโหร เชน อเหนา รามเกยรต สงขทอง ขนชางขนแผน ฯลฯ 3) วรรณคดนราศ เชน ก าสรวลโคลงดน ทวาทศมาส นราศนรนทร นราศ

พระยาตรง นราศนครวด ฯลฯ 4) วรรณคดประวตศาสตร เชน ลลตยวนพาย ลลตตะเลงพาย สามกก

ราชาธราช ฯลฯ 5) วรรณคดประเภทนทาน เชน พระอภยมณค ากลอน นทานพนบานตาง ๆ

เปนตน 4. แบงตามชนดค าประพนธ รนฤทย สจจพนธ (2523, 20) กลาวถงการแบงประเภทของวรรณคดตามชนด

ค าประพนธ ซงเปนการแบงตามหลกวชาทใชศกษากนโดยทวไปม 3 ประเภท คอ 4.1. รอยแกว วรรณคดรอยแกวแบงออกเปน 2 ประเภทยอย คอ 4.1.1 สารคด คอหนงสอทมจดมงหมายใหความร ขอเทจจรง เปนประการ

ส าคญ และยงใหความเพลดเพลนแกผอานดวยกลวธการเรยบเรยงทเราความสนใจและส านวนภาษาชวนอาน

4.1.2 บนเทงคด คอ เรองเลาทมงใหความเพลดเพลนแกผอานเปนส าคญ แตหากวาผอานจะไดขอคด คตธรรมอนท าใหเขาใจชวตและสงคมมากขน

4.2. รอยกรอง วรรณคดประเภทรอยกรองของไทย แบงออกเปนประเภทยอยๆ อกหลายวธ เชน

4.2.1แบงตามชนดของค าประพนธ ไดแก กาพย กลอน โคลง ฉนท ราย ลลต กลบท เปนตน

29

4.2.2 แบงตามวตถประสงคของการแตง ไดแก 1) เพลงยาว 2) นราศ 3) บทแสดง 4) บทรอง 5) บทสภาษต 6) บทเลาเรอง 7) บทประกอบพธกรรม

4.3. บทละคร บทละครเปนรปแบบการแตงวรรณกรรมอยางหนง โดยทวไปเปนการแตงเพอใชในการแสดง แตกมบทละครอกจ านวนไมนอยทไมไดแตงขนเพอมงหวงจะใชในการแสดงโดยเฉพาะ หากแตเพอรกษารปแบบการแตงตามธรรมเนยมนยมทมมาแตโบราณละครของไทยม 2 ประเภท คอ

4.3.1 ละครร าแบบด าเนนไทยเดม ไดแก บทละครทด าเนนเรองดวยศลปะ การรายร า ไดแก ละครนอก ละครใน ละครชาตร และโขน บทละครทรจกกน ไดแก รามเกยรต อเหนา สงขทอง เปนตน

4.3.2 ละครทดดแปลงมาจากละครตะวนตก ม 3 ประเภท คอ 1) ละครรอง คอละครทใชศลปะของการขบรองเพอด าเนนเรอง 2) ละครพด เปนละครทด าเนนเรองดวยบทเจรจาของบทละคร

ไมมดนตร ไมมการขบรอง ทวงทแสดงเปนไปตามธรรมชาต 3) ละครสงคต เปนละครทมวธการด าเนนเรองดวยการพดและบทรองท

มความส าคญทดเทยมกน จากแนวคดทกลาวมาขางตนสรปไดวา วรรณคดไทยเปนงานเขยนทดและไดรบ

ยกยองวามคณคาทางดานวรรณศลป การศกษาประเภทของวรรณคดน นมการจ าแนกไดหลายหลากประเภท โดยใชเกณฑในการจ าแนกไดแตกตางกน เชน การยดลกษณะการแตงเปนหลก การแยกตามลกษณะค าประพนธ แยกตามประโยชนของเนอหา แยกตามหลกฐานทปรากฏ แยกตามความคดและอารมณของกว แยกตามลกษณะและอารมณของกว แยกตามลกษณะวรรณคด แยกตามจดมงหมายในการแตงและแยกตามชนดค าประพนธ เปนตน การศกษาประเภทในวรรณคดนนผศกษาจะตองศกษาเนออยางละเอยด ทงนวรรณคดเรองเดยวอาจจะเปนวรรณคดไดหลายประเภทกได

30

วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ จดมงหมายในการแตง สมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวาสนทรภคดแตง

หนงสอขนเพอเลยงตวในเวลาตดคกพระพทธศาสนา และคงจะแตงทละเลมสองเลมเรอยมาเพราะเปนหนงสอเลมยาว ตอมาสนทรภไปพงพระบารมของพระองคเจาลกษณานคณ (พระเจาลกยาเธอในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว) พระองคไดทอดพระเนตรเหนหนงสอเรองพระอภยมณ จงมรบสงใหแตงถวายอก สนทรภจงแตงเรองพระอภยมณอกตอนหนง แตไปคางอยเพยงใดไมปรากฏเพราะสนทรภพงพระบารมพระองคเจาลกษณานคณอยไดประมาณ พ.ศ. 2375 พระองคเจา ลกษณานคณสนพระชนมและตอมากรมหมนอปสรสดาเทพ (พระพนางของพระองคเจาลกษณา นคณพระเจาลกยาเธอในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว) ทรงพระเมตตาสนทรภมากอกพระองคหนง เหตททรงอปการะสนทรภน นกลาวกนวา หนงสอเรองพระอภยมณเปนทพอ พระหฤทยทรงเหนวาเรองแตงไวยงคางอยจงมรบสงใหแตงถวายตอไป สนทรภแตงเรอง พระอภยมณมาได 49 เลมสมดไทยจะจบเรองในตอนพระอภยมณออกบวช แตกรมหมนอปสรสดาเทพมรบสงใหแตงตอไปอก ดวยเหตนสนทรภจงตองคดเรองพระอภยมณ (สมเดจพระบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2513, 38)

จากขอความดงกลาวจะเหนไดวา เ รองพระอภยมณ สนทรภแตงขนโดยมจดมงหมายในการแตงอย 2 ประการคอ 1) แตงเพอขายหาเลยงชพตนในยามทตกทกขไดยาก 2) แตงถวายเจานายทอปการะ ไดแก พระองคเจาลกษณานคณ และพระเจาลกยาเธอกรมหมนอปสรสดาเทพ สวนตอนใดจะแตงเพอเลยงชพ หรอตอนใดแตงเพอถวายเจานายนนไมมหลกฐานแนชด

ระยะเวลาในการแตง การศกษาวรรณคดนนหากเราจะสบคนใหร เวลาในการเขยนเรองของกวคนใดคนหนง

โดย เฉพาะเรองทเปนนยายยอมเปนประโยชนอยางมาก เพราะจะท าใหเขาใจเนอเรองวรรณคดเรองนน ๆ ไดอยางละเอยดลกซง และยงท าใหเหนความคดอานของสงคมในขณะนนดวย เพราะตามปกตกวหรอนกปราชญยอมอดไมไดทจะน าพฤตการณตาง ๆ ซงแวดลอมตนอยมาใสไวในบทประพนธของตน (เปลอง ณ นคร, 2506, 502)

จนทรจรายวฒน รชน (2499, 147-149) กลาววา “ในระหวางทสนทรภตดคกในรชกาลท 2 ไดเรมแตงนทานค ากลอนเรองพระอภยมณนบตงแตตนเรอง สวนเรองตงแตเกาะแกวพสดารเปนเรองทแตงขนในรชกาลท 3 ระหวางบวช”

เปลอง ณ นคร (2506, 602) กลาววา “การสนนษฐานเวลาแตงน ไมมทางอนนอกจากอนมานไดจากขอความตาง ๆ ในนพนธของสนทรภ ถงแมจะมค าบอกเลาของผมอายทไดฟงตอ ๆ

31

กนมา เชนวาเรองพระอภยมณนกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส ทรงชกชวนใหสนทรภแตงกหาหลกฐานอนมาสนบสนนไมได นพนธของสนทรภทกลาวถงเรองพระอภยมณในบทเหกบเรองร าพนพลาป ในเรองร าพนพลาปไดออกชอพระอภยมณไวสองสามแหงพอจะสรปไดวา สนทรภคงจะแตงเรองพระอภยมณในป พ.ศ. 2371”

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวา สนทรภนาจะแตงเรองพระอภยมณเมอคราวจ าคกในรชกาลท 2 เหตดวยเมอสนทรภไดเปนขนสนทรโวหารแลวครงหนงก าลงเมาสราไปหามารดา มารดาวากลาวกลบท ารายมารดา จงถกรบสงใหเอาตวไปไว ในคก (สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2513, 18)

ธนต อยโพธ (อางถงใน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2513, 18) ไดกลาวแยงพระมตของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพวา “เขาใจวาคงจะแตงหนงสอเรองใดเรองหนงขายเปนอาชพ แตคงไมใชเรองพระอภยมณ เพราะเรองพระอภยมณนนเขาใจวาสนทรภเรมแตงในรชกาลท 3”

สรปไดวา ระยะเวลาในการแตงเรองพระอภยมณยงมขอถกเถยงกนถงเวลาทแนนอนในการแตงอยหลายกระแส แตพอจะสรปไดวา สนทรภเรมแตงเรองพระอภยมณตอนตนๆ รชกาลท 2 แตเรองสวนใหญแตงตอในสมยรชกาลท 3 และแตงจบตอนพระอภยมณออกบวชในสมยรชกาลท 4 สวนจะแตงตอนไหนระยะใดไมมหลกฐานปรากฏ

ทมาของเรองพระอภยมณ จากการศกษาเรองทมาของพระอภยมณสามารถสรปสาระส าคญเกยวกบทมาของ

วรรณคด ประจกษ ประภาพทยากร (2529, 49) กลาววา “สนทรภเรมแตงพระอภยมณเมอครง

ตองโทษในรชกาลท 2 เพราะดมสราแลวทะเลาะกบญาตผใหญ สนทรภจงแตงเรองพระอภยมณขนเพอตองการขายเอาเงน แลวยงมความประสงค ทจะหวงในพระมหากรณาธคณพระราชทาน อภยโทษจงใหตวเองและใชชอหนงสอวา “พระอภยมณ” มค าวา “อภย” ก เพราะตองการ พระมหากรณาธคณจากสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเรองนจะจรงหรอเทจอยางไรไมทราบไดเปนเรองเลามาไมทราบแหลงทมา”

จากขอความดงกลาวจะเหนไดวาเปนจรงไดเพราะทานผรสวนมากลงความเหนวา สนทรภแตงพระอภยมณในคก ดงนนเมอสนทรภแตงพระอภยมณในคกใหม ๆ นนคงจะยงไมไดรบพระราชทานอภยโทษทนท

สวน เจอ สตะเวทน (2501, 114) กลาววา “สนทรภตงชอเรองพระอภยมณจากเหตทสมเดจฯ กรมพระปรมานชตชโนรสทรงใหอภยสนทรภคอ สมเดจฯ กรมพระปรมานชตชโนรส

32

ทรงถอวา สนทรภเปนกวเมอจะเขาเฝาพระองคเมอใดกทรงอนญาตเสมอ สนทรภจงใหชอผลงานนวา พระอภยมณ”

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ (อางใน ทศพร วงศรตน, 2550, 3) กลาววา “เรองพระอภยมณ สนทรภตงใจแตงโดยประณตทงตวเรอง ถอยค าและส านวนสวนตวเรองนนพยายามตรวจตราหาเรองราวทปรากฏอยในหนงสอตาง ๆ บาง เรองทรโดยผอนบอกเลาบาง เอามาตรตรองเลอกคดประดษฐแตงตอ ประกอบกบความคดของสนทรภเอง เชน เรองอาหรบราตร ซงสมเดจพระพทธเจาหลวงทรงพบนน มหลายแหงเปนตนวา ทสนทรภคดใหพระอภยมณช านาญในการเปาป ซงแปลกใจจากวรบรษในหนงสอเรองอน ๆ นน กมเคามลอยในหนงสอพงศาวดารจนเรองไซฮน” และ “ทสนทรภแตงหนงสอเรองพระอภยมณทานบอกไวอยางชดเจนวา เปนเรองแตงเลนคอ มไดมประสงคทจะใหใครเชอวาเปนความจรงอยางในพงศาวดาร”

สรปไดวา สนทรภนาจะสรางงานจากความรทางประวตศาสตรเรองในสมดภาพ ไตรภม เหตการณบานเมอง และคนแวดลอมสวนใหญในกรงเทพฯ ในสมยนนตลอดจนความรรอบตวของตนมาแตงเปนเรองพระอภยมณ

เรองยอพระอภยมณ พระอภยมณกบศรสวรรณเปนโอรสของทาวสทศนเจาเมองรตนา พระอภยมณไปเรยน

เปาป ศรสวรรณเรยนกระบกระบอง ทาวสทศนโกรธมากทไปเรยนวชาไมสมศกดศรของกษตรยจงไลออกจากบานเมอง ทงสองจงรอนแรมมาพบพราหมณสามคนในปา พระอภยมณเปาปจนทกคนหลบสนท นางผเสอสมทรไดยนเสยงปของพระอภยมณจงตามเสยงมาพบกนกรกจงอมพระอภยมณเขาไปอยดวยในถ า จนกระทงมบตรชอ สนสมทร สนสมทรมรางกายเปนมนษยแตมนยนตาเปนสแดงและมเขยวเหมอนยกษ นางผเสอสมทรไดขงพระอภยมณและสนสมทรไวในถ าสวนตนเองเปนฝายหาอาหารมาเลยง

วนหนงขณะทนางผเสอสมทรออกไปหาอาหาร สนสมทรซงมพละก าลงมหาศาลไดผลกกอนหนทปดปากถ าหนออกไปเทยว แลวจบเงอกมาใหพอด เหงอกขอชวตโดยจะพาสองพอลกหนไปเกาะแกวพสดารซงเปนทพ านกของโยค วนตอมาพระอภยมณออกอบายใหนางผเสอสมทรขนไปบนภเขา แลวสองพอลกกขหลงเหงอกสองผวเมยโดยมเหงอกลกสาวชอ นางสวรรณมจฉา ตดตามมาดวย เมอถงเกาะแกวพสดารนางผเสอสมทรกตามมาทนจงจบเหงอกผวเมยกน นางผเสอสมทรไมสามารถเขาใกลเกาะแกวพสดารไดดวยเพราะฤทธอาคมของโยคคมครองอย นางสวรรณมจฉาตองหลบหลกนางผเสอสมทรไปอยทแองน าในถ าบนเกาะและไดอยกนกบ พระอภยมณจนมบตรชอสดสาคร

33

เมอศรสวรรณและพราหมณทงสามฟนจากมนตวเศษไมพบพระอภยมณจงออกตดตามหาจนถงเมองรมจกรซงก าลงมศก ศรสวรรณอาสารบจนชนะศกจงไดอภเษกกบนางเกษรา ราชธดาของเจาเมองรมจกรจนมธดาชอ นางอรณรศม เจาเมองผลกและพระธดาชอนางสวรรณมาลซงเปนคหมนของอศเรนโอรสเจาเมองลงกาออกเทยวทะเลถกพายพดไปตดอยเกาะแกวพสดาร หลงพายสงบพระอภยมณและสนสมทรจงขอโดยสารเรอกลบเมองดวย เมอนางผเสอสมทรรขาวจงออกตดตามและบนดาลใหเกดพายจนเรอแตก เจาเมองผลกตาย

สนสมทรและนางสวรรณมาลหนไปทางหนง พระอภยมณหนไปทางหนง ในทสด พระอภยมณจงจ าใจเปาปใหนางผเสอสมทรอกแตกตายและรางกลายเปนหน สนสมทรพานางสวรรณมาลหนไปอาศยอยเกาะแหงหนง มเรอโจรฝรงมาพบเขาจงรบคนทงสองไปดวย วนหนงนายโจรจะเขามาปลกปล านางสวรรณมาล สนสมทรจงฆานายโจรแลวคมเรอโจรสลดเดนทางตอไปจนถงเมองรมจกรไดพบกบพระเจาอาศรสวรรณจงชวยกนออกตดตามหาพระอภยมณโดยมนางอรณรศมคอยตดตามไป

ฝายอศเรนรขาวเรองคหมนเรอแตกกจดเรอออกตามหาระหวางทางกรบพระอภยมณลงเรอไปดวยตนมาพบกบเรอของสนสมทร พระอภยมณใหสนสมทรคนนางสวรรณมาลใหเพราะเหนแกบญคณของอศเรนทเคยชวยเหลอตน สนสมทรไมยอมเพราะอยากไดนางสวรรณมาลเปนแม จงรบกน สนสมทรจบอศเรนไดแตพระอภยมณขอชวตอศเรนไว สนสมทรจงปลอยอศเรนกลบเมองลงกา

นางมณฑาดใจมากทนางสวรรณมาลธดารอดตายกลบมาจงอภเษกนางสวรรณมาลกบพระอภยมณมธดาฝาแฝดชอ สรอยสวรรณและจนทรสดา อศเรนเมอไดขาวพระอภยมณกบสวรรณมาลกโกรธแคนมากจงจดทพออกไปรบเมองผลก ในระหวางสงครามเจาเมองลงกาบดาของอศเรนเสยชวตในสนามรบอศเรนแคนจนอกแตกตาย นางละเวงนองสาวของอศเรนไดขนครองเมองแทนนางละเวงใหชางวาดรปนางแลวใสยาเสนหลงไปในรปวาดแลวใหฑตถอหนงสอไปตามเมองตาง ๆ พรอมทงประกาศวา ผใดทสามารถฆาพระอภยมณไดจะอภเษกสมรสกบนางและไดครองเมองลงกาพระอภยมณจบขาศกแลวยดรปนางมาได เวทมนตรในรปนนท าใหพระอภยมณหลงใหลจงลม

กลาวถง สดสาครโอรสของพระอภยมณกบนางสวรรณมจฉา สดสาครเปนเดกแขงแกรงมพลงมหาศาลและไดศกษาศลปะวทยาตาง ๆ จากโยคจนแกรงกลา เมอสดสาครอายครบ 3 ขวบโยคไดเสกหวายวเศษและสอนใหไปจบมามงกร สดสาครสามารถจบได โยคจงเลาเรองพอและบวชเปนโยคนอย ขมามงกรและถอไมเทากายสทธออกตดตามหาพอ สดสาครตองผจญภยกบภมผปศาจมากมาย แตกสามารถตอสไดจนพบชเปลอยเฒาเจาเลหหลอกผลกสดสาครจนตกเหวและขโมยไมเทากายสทธไป โยคชวยสดสาครขนจากเหว กอนสอนวา อยาไดไวใจใครงาย ๆ มามงกร

34

สดสาครมายงเมองการะเวกพบชเปลอยนอนหลบอยจงแยงไมเทากายสทธกลบคน ทหารเมองการะเวกจบตวชเปลอยน าไปใหพระสรโยทยเจาเมองการะเวก แตสดสาครขอชวตชเปลอยไวเจาเมองการะเวกนกรกสดสาครจงเลยงไวเปนบตรอกคนหนง สดสาครจงเปนเพอนเลนกบธดาและโอรสเจาเมองการะเวก คอ เสาวคนธกบหสไชยเปนเวลาถง 10 ป

เมอสดสาครอายได 13ป จงกราบลาพระสรโยทยเพอออกตามหาพอ เสาวคนธและหสไชยขอตามไปดวย เมอทงสามเดนทางไปถงเมองผลกพบกองทพลอมเมองอย สดสาครจงสงขาวเขาไปในเมอง นางสวรรณมาลจงขอใหสดสาครชวยกนศกไวกอนระหวางรอสนสมทรและศรสวรรณยกทพมาชวย สวนพระอภยมณกปวยยงไมไดสตเพราะลมหลงรปนางละเวง สนสมทรเหนปนกบแหวนของสดสาครจงรวาเปนอนชาซงเกดจากนางสวรรณมจฉา สนสมทรเขาไปขโมยรปนางละเวงมาท าลาย พระอภยมณจงฟนคนสต

ศรสวรรณ สนสมทร สดสาครชวยพระอภยมณแตพายตอกรงลงกา สดสาครจงพาเสาวคนธและหสไชยกลบกรงการะเวก พระอภยมณ ศรสวรรณ และสนสมทรยกทพไปรบเมองลงกาตอ นางละเวงวณฬารขาวจงสรางเมองเตรยมรบศกรมทะเล นางมตราราหประจ าตวจงท าใหเสยงปของพระอภยมณไมสามารถท ารายนางได นางเขยนสาสนถงพระอภยมณใหออกมารบกนตวตอตว เพอไมใหเสยไพรพล แตพระอภยมณกลบเกยวพาราสนาง นางจงเขยนสาสนใสยาเสนหใหทหารน าไปใหพระอภยมณ พระอภยมณตองยาสงจงหลงใหลถกจบตวเขากรงลงกา นางละเวงวณฬาใหพเลยงย วยวน ศรสวรรณและสนสมทร สามกษตรยหลงเสนหสาวเมองลงกาไมคดกลบเมอง พราหมณทงสามซงตดตามมาจงแจงขาวใหนางสวรรณมาลทราบ นางสวรรณมาลและพระธดาแฝดรบจดทพไปตามเมองลงกา พรอมทงแจงใหนางเกษราและสดสาครทราบ นางเกษรา นางอรณรศม ทาวทศวงศ สดสาคร และหสไชยจดทพตามไปชวยรบ สดสาครหลงเสนหสาวลงกาในนนอกคน เสาวคนธและอาจารยทศาปาโมกขจงตามไปชวย

สงฆราชยใหนางละเวงใชอบายหลอกลอใหกษตรยและเจาชายตาง ๆ รบกบวงศญาตของตนเอง อาจารยจากทศาปาโมกขจงท าพธบชาโยคทเกาะแกวพสดารขอใหมาชวย โยคเทศนาสงสอนกษตรยและไพรพลใหยดมนในธรรมและละตณหาตาง ๆ ทกคนตางเขาใจกน นางละเวงพาทกคนชมเมองและไปดเพชรพลอย ซงออกดอกสวยงาม เสาวคนธขอโคตรเพชรเมองลงกา นางละเวงกยกใหเปนเหตใหสงฆราชโกรธมากเพราะเปนเพชรคเมองลงกา เสาวคนธน าไปฝงไวในภเขานอกเมองการะเวก

พอหลงจากทศกสงบพระอภยมณจดงานอภเษกสมรสระหวางสนสมทรกบนางอรณรศมสดสาครกบเสาวคนธ แตเสาวคนธหนไปบวชเปนชชอ อศน เพราะแคนทสดสาครไปหลงเสนห

35

สาวลงกา พระอคนเดนทางไปถงเมองวาหโลมวสยเจาเมองยกเมองใหครอง สดสาครตามมาพบจงอยดวยกนทเมองวาหโลมวสย

ตอมานางละเวงคลอดบตรชอ มงคลา พเลยงทงหลายกคลอดบตร บตรศรสวรรณชอ วลายดา บตรสนสมทรชอ วายพฒน บตรสดสาครชอ หสกน เมอมงคลาอายได 15 ป นางละเวงวณฬาไดมอบเมองลงกาใหปกครอง สงฆราชยใหนางละเวงวณฬาขอโคตรเพขรคนแตนางละเวงวณฬาไมยอม สงฆราชจงยมงคลาใหจดการปกครองใหม โดยตงวลายดาเปนอปราชฝายหนาวายพฒนและหสกนเปนอปราชซายขวา

เจากรงรตนาสนพระชนม ลกหลานพากนไปปลงศพ มงคลาเหนเปนโอกาสดจงจดทพยกไปเมองการะเวกแยงเอาโคตรเพชรคนมาและจบชาวเมองมาดวยนบพนคน พระสรโยทยจงแจงไปยงเมองผลกหสไชยทราบขาวจงกลบเมองการะเวก

มงคลาใหฝงโคตรเพชรไวทเมองลงกา นางละเวงรเรองราวกเขยนจดหมายไปหามแต มงคลาไมเชอกลบใหวลายดายกทพไปรมจกร จบทาวทศวงศและมเหสไปใหวายพฒนกบหสกนไปเมองผลกจบนางสวรรณมาลและธดาแฝดไปขงไวทดานดงตาล หสไชย เสาวคนธและสดสาครรเรองขาวตางกยกทพมารบ นางละเวงเหนวามงคลาท าเกนกวาเหตจงไปเชญกษตรยท งหลายทถกจบมาท วงลงกา

พระอภยมณ ศรสวรรณ สนสมทรจดการพระศพทาวสทศนเสรจกรบเดนทางมายงกรงลงกาจงเกดศกระหวางรนพอกบรนลก ในทสดทพมงคลากแตกมงคลาหนไปได พระอภยมณจบวลายดากบวายพฒนได รอนางละเวงตดสน แตมผวเศษสามคนมาชวยใหหนไป เสรจศกแลวพระอภยมณถามหสไชยวาตองการสงใด หสไชยตอบวาตองการสรอยสวรรณ จนทรสดาพระอภยมณจงตกลงยกนางทงสองใหหสไชย พระอภยมณ นางสวรรณมาลและนางละเวงพากนออกบวช สนสมทรครองเมองผลก สดสาครครองเมองลงกา หสไชยครองเมองการะเวก ศรสวรรณกลบไปครองเมองรมจกร ทงหมดจงมความสงบสขตงแตนนมา (สวรรณา เกรยงไกรเพชร, 2549, 17)

คณคาแหงวรรณคด เรอง พระอภยมณ เรองพระอภยมณนน จดเปนวรรณคดทไดรบการยกยองจากวรรณคดสโมสรในรชกาลท

6 วาเปนยอดของวรรณคดประเภทนทานค ากลอน คณคาของวรรณคดของสนทรภนนพอจะกลาวกวาง ๆ ได 3 ประการ คอ คณคาทางดานความงามของรปแบบ คณคาทางดานความร และคณคาทางดานความคด

1. คณคาความงามของรปแบบ

36

1.1 ค าทเลอกสรรใช สนทรภชอบใชค าทเขาใจงาย หรอค าธรรมดา ๆ ทชาวบานใชกนแตค าททานใชนนกมใชค าพน ๆ หากแตเปนค าทสนทรภเลอกสรรแลววามความหมายเขมขนลกซงสะเทอนอารมณ ยกตวอยางเชน ในตอนทพระอภยมณจบอศเรนได ดงน

จงสนทรออนหวำนชำญฉลำด เรำเหมอนญำตกนดอกนองอยำหมองศร เมอแรกเรมเดมกไดเปนไมตร เจำกบพเลำกรกกนนำนครน มำขดของหมองหมำงเพรำะนำงหนง จนไดถงรบสเปนคขน อนวสยในพภพแมนรบกน กหมำยมนจะใครไดชยชนะ

(สนทรภ, 2514, 1228)

1.2 เสยงเสนาะ บทรอยกรองของสนทรภมเสยงเสนาะดจเสยงของดนตรทเปนเชนนกเพราะเพยบพรอมดวยสมผส ลลาจงหวะ การเลยนเสยงธรรมชาตและการเลนค าสมผสลลาจงหวะ สนทรภเลนทงเสยงสมผสสระและสมผสพยญชนะ รวมทงจดชวงจงหวะอยางเหมาะเจาะจงท าใหบทรอยกรองของทานมความไพเราะมาก เชน

หนำวน ำคำงพรำงพรมจะหมเสอ พออนเนอนอนสนทพสมย ถงลมวำวหนำวยงจะผงไฟ แตหนำวใจจ ำกลนทกวนคน แมมคชชดสนทนม เหมอนหอหมผำทพยสกสบผน หอมบปผำมำลยไมยงยน ไมชชนเชนรสพจนมำน

(สนทรภ, 2514, 1228)

การเลยนเสยงธรรมชาต สนทรภสามารถสอดใสค าทมเสยงเลยนธรรมชาตไวใน บทรอยกรองของทานไดอยางเหมาะสม ท าใหผอานเขาถงการพรรณนาในตอนนน ๆ มากยงขน เชน

ตอยตะรดตดตเจำพเอย จะละเลยเรรอนไปนอนไหน แออแอสรอยฟำสมำลย แมนเดดไดแลวไมรำงไมหำงเชย

(สนทรภ, 2514, 1228)

37

การเลนค า สนทรภเลนค าในบทรอยกรองของทานหลายแบบทงซ าค า ซ าความและซ าอกษรซงท าใหเกดเสยงเสนาะและความหมายลกซง เชน

หนงผ รอกษรกำพยกลอนกลำว เรยบเรยงรำวเรองควำมตำมวสย รกฎหมำยฝำยขนนำงฝำยขำงใน รพชยสงครำมตำมกระทรวง รตงคำยหลำยชนปองกนศก รตนลกและคะเนทะเลหลวง รแปลควำมตำมภำษำทงปวง รลอลวงรำวใหมชย

(สนทรภ, 2514, 1228)

1.3 ความหมายลกซงกนใจ สนทรภมกลวธการแตงบทรอยกรองทสามารถท าใหผอานเกดความรสกซาบซงประทบใจ หรอเกดอารมณความรสก ประสบการณทางสนทรยะหลายประการ เชน การใชกวโวหาร การสรางภาพพจน การเสนอความคดอนแยบคายการสะทอนความรสกและการสรางบรรยากาศ เปนตน

การใชกวโวหาร มทงการใชอปมาอปไมย การใชสญลกษณและการกลาวเกนจรง ดงน มวยดนสนฟำมหำสมทร ไมสนสดควำมรกสมครสมำน แมเกดในใตหลำสธำธำร ขอพบพำนพศวำสไมคลำดคลำ แมเนอเยนเปนหวงมหรรณพ พขอพบศรสวสดเปนมจฉำ แมเปนบวตวพเปนภมรำ เชยผกำโกสมปทมทอง

(สนทรภ, 2514, 1228)

การสรางภาพพจน สนทรภใชทงวธพรรณนาอยางตรงไปตรงมาและใหเหนนาฏการดงน ยงปนปวนรวนเรเสนหรก สดจะหกวญญำเหมอนบำหลง อดตลดผดทะลงขนตงดง โดดก ำลงโลดโผนโจนกระโจม ชลมนหมนกลมดงลมพด กอดกระหวดอมองคพระทรงโฉม กลบกระโดดลงน ำเสยงต ำโครม กระทมโถมถบด ำไปถ ำทอง ครงถงแทนแผนผำศลำลำด แสนสวำทเปรมปรดไมมสอง คอยวำงองคลงบนเตยงเคยงประคอง ท ำกระหยมยมยองดวยยนด

(สนทรภ, 2514, 1228)

38

การเสนอความคด สนทรภเสนอความคดทแยบคาย แปลกใหมและแสดงภมปญญาของ

ทานไวในบทรอยกรองเกอบตลอดเวลา ดงจะยกตวอยางเชน เหมอนอเหนำเผำเมองเรองยงม เรำยงดกวำอเหนำสกเทำใด มเหสขหงเหมอนหนงเสอ จะฉกเนอนองกนเหมอนชนหม กำรนนทำกำเลเหมอนเทน ำ เหมอนชอกช ำเหมอนเอำมดลงขดหน อนเปนหญงชงคเขำชชน เหมอนกล ำกลนของส ำลกมกสะอก (สนทรภ, 2514, 1228)

การสะทอนความรสกและการสรางบรรยากาศ การทสนทรภแตงกลอนจากความรสกทแทจรงนนไดสะเทอนออกมาใหเหนอยางชดเจน เชน

พระโหยหวนครวญเพลงวงเวงจต ใหคนคดถงถนถวลหวง วำจำกเรอนเหมอนนกทจำกรง อยขำงหลงกจะแลชะแงคอย ถงยำมค ำย ำฆองจะรองไห ร ำพไรรญจวนหวนละหอย โอยำมดกดำวเคลอนเดอนกคลอย น ำคำงยอยเยนฉ ำในอมพร

(สนทรภ, 2514, 1228) 1.4 ความงามของเนอหา วรรณกรรมของสนทรภมเนอหาทชวนใหนาตดตาม เนองจากทานมศลปะในการ

สรางเรอง วรรณคดเรองพระอภยมณมความงามดานเนอหาดงน คอ 1) จดส าคญของเรอง เรองพระอภยมณมจดส าคญอยท กเลส ตณหาของคน

สนทรภตองการแสดงปรชญาทางพทธศาสนาทวา กเลส ตณหา อนไดแกความอยากม อยากเปน ความไมอยากม ไมอยากเปน และความทะยานอยากในกามคณทงหาเหลานเปนสาเหตแหงความทกขและความยงยากทงมวล เมอมนษยสามารถดบกเลสตณหาลงเสยไดแลว ความสขความสงบและสนตภาพกจะกลบคนมา การทสนทรภน าพทธปรชญามาเปนจดส าคญของเรองเชนน นบวาตรงกบความรสกนกคดของชาวพทธทงมวล เทากบเปนการย าพทธภาษตทวา “ความสขอนใดทยงกวาความสงบเปนไมม” นนอยางหนกแนน

2) โครงเรองและการด าเนนเรอง พระอภยมณมโครงเรองและการด าเนนเรองทแปลกใหมและนาสนใจกวานทานเรองกอน ๆ กลาวคอ แทนทจะด าเนนเรองแบบ “จกรๆ วงศ ๆ” สนทรภกก าหนดเคาโครงเรองขนใหมและด าเนนเรองอยางสรางความสนใจอยตลอดเวลา แลวก

39

คอยๆ คลคลายเรองไปตามล าดบอยางมประสทธภาพจนเรองจบลงในทสด แมวาเนอเรองพระอภยมณจะมความยาวมากซงประกอบดวยโครงเรองยอย ๆ หลายเรอง แตโครงเรองยอยเหลานกมความหมายตอโครงเรองใหญและมความสมพนธกนเปนอยางด เหตการณตาง ๆ ในเรองเกยวเนองกนประดจลกโซ จากเรองเลกไปสเรองใหญอยางมเอกภาพ นอกจากนยงถอวาสนทรภใชเหตประจวบเหมาะไดอยางด เพราะมจดมงหมายในการใชอยทกตอน ทงนเพอใหพฤตกรรมของตวละครส าคญ ๆ ไดยตลงเสยหลงจากทไดตอสกนอยางโชกโชน และสนทรภไดใหโยคแสดงธรรมะไวในตอนนเปนการปดเรองอยางงดงามอกดวย

3) ตวละคร สนทรภสรางตวละครในเรองพระอภยมณไวอยางนาสนใจคอ สามารถวาดตวละครใหมลกษณะเดนประจ าตว ซงแปลกแตกตางจากนทานเรองอน ๆ ไววาจะเปนตวเอกฝายชาย (พระอภยมณ สนสมทร สดสาคร) ตวเอกฝายหญง (นางสวรรณมาล นางละเวง นางเสาวคนธ) และตวละครทเปนอมนษย (นางผเสอ นางเงอก ชเปลอย) นอกจากนสนทรภยงมความประณตในการเชอมโยงตวละครเหลานเขาดวยกนโดยสมพนธกบเนอเรองและฉากจงท าใหเรองพระอภยมณไดรบความนยมจากผอานอยางยงตลอดมา

4) ฉาก สนทรภแตงเรองพระอภยมณอยางนาสนใจและใหรายละเอยดเกยวกบฉากเปนอนมาก ซงตางกบนทานไทยหลายเรองทเวลาและสถานทหรอฉากเกอบจะไมมความหมายเกยวของตอการด าเนนเรองแตอยางใดเลย สนทรภก าหนดใหบานเมองตาง ๆ มสถานทตงแนนอน การเดนทางจากเมองหนงไปอกเมองหนงจะตองผานสถานทส าคญ ๆ อะไรบาง และระยะทางจากทหนงไปยงอกทหนงเปนเทาใดกไดบรรยายไวอยางถกตองแมนย า จนกระทงมผเขยนแผนทแสดงทตงและสภาพภมศาสตรของเมองตาง ๆ ไดเกอบครบถวนไมวาจะเปนเมองรตนา เมองรมจกร เมองผลก เมองการะเวก เมองลงกา เมองวาหโลม เกาะแกวพสดาร เกาะนางผเสอ เกาะกาวน ฯลฯ เชนนท าใหเรองพระอภยมณมความสมจรงมากยงขน ฉากของเรองพระอภยมณแปลกแตกตางไปจากนทานไทยทว ๆ ไปอกอยางหนงกคอ แทนทสนทรภจะใชฉากปาหรอฉากบนพนดน กลบใชทะเลเปนฉากส าคญ เหตการณตาง ๆ สวนใหญเกดขนในทองทะเล ตวละครส าคญ ๆ ทเกดขนททะเลและเมองตาง ๆ กตงอยใกลทะเลหรอกลางทะเลทงสน เรอเปนพาหนะส าคญในการไปมาหาสหรอตดตอกน ฉะนนการชมธรรมชาตในนทานเรองนจงแทนทจะเปนชมนมชมไมกกลบกลายเปนชมปลาชมสมทรเกอบทงสน

5) จนตนาการทแปลกใหม เรองพระอภยมณมความแปลกใหมอกหลายประการ ซงถอไดวาเกดจากจนตนาการของสนทรภ เชน ความใหญโตมโหฬารของเรอโจรสหรง ส าเภาสะเทนน าทะเทนบกของพราหมณโมรา ฝนเทยมของพราหมณสานน เปนตน

1.5 คณคาทางดานความร

40

1) ความรเกยวกบคตชาวบาน ความเชอเรองฤกษยาม เชนเชอวาวนสค าเปนวนดส าหรบการลาสกขาบท และ

เดอนสขนสบหาค าเปนฤกษครองเมอง เชน ฤกษวนนสค ำเปนอ ำมฤก ใครบวชสกสนวบตปถไหม ฝำยฝรงสงฆรำชพระบำทหลวง ลงเลขดวงลกษณจนทรดชนษำ จงวำเดอนสฤกษเบกรำชำ ขนสบหำค ำนนเปนวนด

(สนทรภ, 2514, 1228)

ความเชอเรองวยเบญจเพส สนทรภกลาวถงเคราะหกรรมของคนวยนไววา ชนษำยำงเขำยสบสเศษ เบญจเพสจงตองตกระหกระเหน องคำรเขำเสำรทบแทบยบเยน ใหบงเอญพลดพระภสดำ

(สนทรภ, 2514, 1228)

นทานชาวบาน ปรากฏอยในตอนพระโยคไดเลาเรองเมองจมใหสดสาครฟง ดงน

โยคครเฒำจงเลำเรอง นคอเมองทำวปกกำภำษำไสย เพรำะพรำกพระโคดมจงจมไป เหนแตใบเสมำมำชำนำน เมอแรกลมสมเพชพวกมนษย มำมวยมดมรณำหนกหนำหลำน พลไพรไมนอยสกรอยลำน อดอำหำรหวตำยจงรำยแรง

(สนทรภ, 2514, 1228)

2) ความรเกยวกบขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรม การแตงกาย ใหความรเรองการแตงกายของกษตรยไวคอนขางละเอยดกลาวถง

การแตงกาย เชน การแตงกายของสนสมทรเมอเดนทางไปเยยมพระอยกาทเมองรตนา ดงน พลำงมนเกลำเมำลใหพนอง นงยกทองเทพนมดคมข ำ เขมขดเพชรเจดกระหรดคำดประจ ำ ลกปะหล ำลงยำรำชำวด ทองพระกรซอนนวมสวมพระหตถ เนำวรตนรำคำคำกรงศร

41

สงวำลแววแกวเกจเพชรมณ ผกวลลำยลอยลวนพลอยเพชร ธ ำมรงคทรงรำยพรำยพระหตถ แจมจ ำรสรงแววลวนแกวเกจ กรรณเจยกจรซอนกดนกลเมด ใสเกอกเพชรเพทำยรมรำยคลอง (สนทรภ, 2514, 1228)

พธกรรม เชน ในตอนอภเษกสดสาครกบนางเสาวคนธ ดงน ไดเวลำฟำรองตฆองฤกษ พฤฒำเฒำเขำเบกขวญบำยศร บณเฑำะดงกงวำนขำนดนตร พวกโหรตฆองโหกองโกลำ ปโรหตตดแวนวเชยรเทยน จดเพลงเวยนวนซำยไปฝำยขวำ โหมพณพำทยฆำตฆองกองโกลำ แตรฝรงมงคำกลองมลำย

(สนทรภ, 2514, 1228)

3) ความรเกยวกบสภาพบานเมองและสงคม การละเลนและมหรสพตาง ๆ ปรากฏอยในตอนสนสมทรแตงงานกบนางอรณ

รศม ดงน ปอมโถงโรงโขนเมองรมจกร ขนเลนชกรอกเวยนเหำะเหยนหน เปนอนองคทรงพระยำเอรำวณ คอยขนคนศรศำสตรพรหมำสเมยง บทพระลกษณศกดำปองหนำแหงน คนพำกษแทนท ำชะมอยชดชอยเสยง อนทรชตฤทธรงคเอยวองคเอยง วำงศรเปรยงเสยงดงก ำลงแรง (สนทรภ, 2514, 1228)

การปกครองและสงคราม สนทรภไดบนทกไวในตอนเมองการะเวกถกเผาวา พอทพหนำมำถงวงไมยงหยด ขนฝงจดเพลงไหมเหมอนใจหำย ตกลองศกครกครนปนประกำย พงทลำยตกกวำนเผำบำนเมอง พวกทพหลงคงคบชวยทพหนำ เทยวจดไฟไหมหลงคำตดฝำเฝอง เสยงโผงผำงโพลงพลงไฟรงเรอง ชำวบำนเมองวนวงเปนสงคล (สนทรภ, 2514, 1228) คณคาทางดานแงความคดวรรณกรรมเรองพระอภยมณของสนทรภใหคณคา

ทางดานแงความคดเพราะสนทรภไดสอดแทรกขอคด ปรชญา คตชวตและธรรมดาธรรมชาตของ

42

มนษยไวเสมอในรปของส านวนโวหารและสภาษต ความคดเหลานลวนแตคมคายและเกอบไมมขอใดเลยทพนสมย ยงไปกวานนขอคดบางอยางของทานเปนชนวนของความคดทผดแผกแตกตางกนออกไปอกดวย ตวอยางเชน ขอคดทวา “รอะไรไมสรวชา รรกษาตวรอดเปนยอดด” ซงเปนทวพากษวจารณกนอยางกวางขวางตลอดมา ฉะนนการอานวรรณกรรมของสนทรภ นอกจากจะไดคณคาดานอนดงกลาวมาแลวยงไดคณคาทางดานสงเสรมพลงความคดอกดวย ยกตวอยางเชน

แลวสอนวำอยำไวใจมนษย มนแสนสดลกล ำเหลอก ำหนด ถงเถำวลยพนเกยวทเลยวลด กไมคดเหมอนหนงในน ำใจคน มนษยนทรกมสองสถำน บดรมำรดำรกมกเปนผล ทพงหนงพงไดแตกำยตน เกดเปนคนคดเหนจงเจรจำ (สนทรภ, 2514, 1228)

จากตวอยางทยกมาทงหมดนจะเหนวา ขอคดของสนทรภนอกจากจะชความเปนไปและธรรมชาตของมนษยแลวขอคดเหลานยงเปนสงทชวยปลอบใจคนไดเปนอยางด ซงบางทสนทรภอาจจะใชเปนเครองปลอบใจตวทานเองมาแลวกได ดวยเหตนจงตองนบวาวรรณคดของสนทรภม คณคาทางดานความงามของรปแบบ คณคาทางดานความร และคณคาทางดานความคดครบทกประการ (ประทบวาทกทนกร, 2553, 119) แนวคดดานหลกธรรมค าสอน

พระพทธศาสนามองเหนวา มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต หากธรรมชาตถกท าลายมนษยจะไมสามารถด ารงชวตอยได เมอมนษยเบยดเบยนธรรมชาตกเทากบมนษยเบยดเบยนตวเองและเนองจากธรรมชาตคอ ผละทงธรรม กคอผละทงธรรมชาต เมอมนษยละทงธรรมคอ ถอยหางจากธรรมหรอท าลายธรรมชาต ธรรมชาตยอมท าลายมนษยเชนกน หลกธรรมตาง ๆ ตลอดจนหลกธรรมเพอเสรมความดงามของชวตและสงคม กลาวไดวา เปนวชาความรพนฐานส าหรบ การด ารงชวตของมนษยทแฝงจตวทยา หลกการพฒนาตน ตลอดจนหลกมนษยสมพนธ ซงมคณคาควรแกการน าไปประพฤตปฏบตเพอเพมคณภาพชวตของบคคลได เพราะเมอบคคลสามารถควบคมพฤตกรรมใหเรยบรอยทงกาย วาจา ใจ คอ รจกการครองตนในทางทถกตอง เหมาะสม รวมถง การรจกปฏบตตนตอบคคลอน ๆ ดวยดกยอมจะสงผลตอสงคมดวย เนองจากการไมเบยดเบยนไมประพฤตผดท านองคลองธรรมตอกนกจะท าใหสงคมสขไดระดบหนง (มหามกฏราชวทยาลย, 2533, 146)

43

ความหมายของหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนา หลกธรรม หมายถง คณธรรมทประพฤตปฏบตอยางยงยวด (บารม 10) ปฏปทาอนยวดยง

คณธรรมทประพฤตปฏบตอยางยงยวด คอ ความดทบ าเพญอยางพเศษ เพอบรรลเปาหมายอนสงสด เชน ความเปนพระพทธเจาและความเปนมหาสาวก

พทธทาสภกข (2506, 8) กลาวถง ความหมายของค าวา ธรรม ไววา หมายถง สงทงปวงไมยกเวนสงใดหมดและถอวาทกสงเปนธรรมชาต ไมวาสงทเปนธรรมดาหรอผดธรรมดา ทมเหตปจจยปรงแตงหรอ ไมมเหตปจจยปรงแตงกตาม ทหมนเวยนเปลยนแปลงหรอไมหมนเวยนเปลยนแปลงกตาม ความหมายวา ทงหมดนบตงแตสงทไมมคาลงไปจนถงสงทมคา จนกระทงความนกคด การกระท าจนกระทงผลของการกระท าทมมรรคผลนพพานเปนทสด เหลานเรยกวา ธรรม ค าเดยวเทานนและเสมอกนหมด

ชชพ ปญญานภาพ (2537, 66) กลาววา พระพทธศาสนาสอนใหบคคลรจกพงตนเองในการประกอบคณงามความด ในการยกระดบชวตของตนใหสงขนและดวยหลกธรรมหรอหลกการทวา ท าดไดด ท าชวไดชว ซงเรยกวา กฎแหงกรรม ท าใหชาวตางชาตหนมานยมนบถอมากขน

เพญศร กาญจโนมย (2529, 122-125) แสดงใหเหนถงแนวคดทวา พทธศาสนาประยกต สามารถแกไขปญหาสงคมไดดวยการใชหลกธรรมทงในการแกไขปญหาดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง ดานคณภาพชวตตลอดจนปญหาตาง ๆ ได

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) (2539, 68) กลาวถงความส าคญของพระพทธศาสนาในฐานะศาสนาประจ าชาตวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาของประชาชนสวนใหญของประเทศเปนแกนน าและเปนรากฐานส าคญของวฒนธรรมไทยเปนศนยรวมจตใจ ท าใหเกดความสามคคในหมชนชาวไทย เปนหลกการทชวยด ารงรกษาเสรภาพในการนบถอศาสนาเปนสถาบนคชาตไทย สอดคลองกบลกษณะของชาตไทยและเปนแหลงของดทมคาทชนชาตไทยมอบใหแกอารยะธรรมโลก ซงคณคาและหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาท าใหเปนทนยมนบถอมใชเฉพาะคนไทยเทานน

ดลพฒน ยศธร (2542, 87) เหนวา การทเราจะเขาถงหลกธรรมนน เราตองเขาใจกฎของความเปลยนแปลง เขาใจกฎของชวตวา สงตาง ๆ เปลยนแปลงไปเปนกระแสไมเทยงยอมเปลยนแปรผนไปตามอารมณไดทกเมอ ในขณะทมปญหาเราตองควบคมสถานการณ เมอรจดเกดของปญหากจะแกปญหาไดและท าอะไรใหดขนแตตองไมประมาท เพราะสงตาง ๆ เปลยนแปลงได เมอเกดความทกข เราหนทกขไมพน แตทกขเปนสงทเรารวามนเปนทกข การเผชญปญหาท าใหชวตแกรงและชวตทไมมปญหาเลยนนเปนไปไมได การทเราไมยดมนในตวตนกเพอท าใหเปนคนทไม

44

มความเหนแกตว เพราะความเหนแกตวท าใหเกดปญหา การเขาใจชวตมากขนหรอเรยกวา ใชชวตอยางผมปญญา ซงเปนชวตทประเสรฐทสด

จากแนวคดทไดกลาวมาขางตนสรปไดวา หลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนามความส าคญตอวถชวตของคนไทย และสงคมไทยเปนอยางมาก การปฏบตตนตามหลกธรรมทถกทชอบประกอบดวยเหตผล รและเขาใจตามความเปนจรง ซงเปนการรและเขาใจธรรมชาตทเปนอย หลกธรรมทางพระพทธศาสนาจงเปนเครองมอส าหรบพฒนาชวตและสงคมของมนษยได แตตองท าความเขาใจและปฏบตตนตามอยางแทจรง ท งนยอมขนอยกบระดบความสามารถระดบประโยชนทบคคลตงความประสงคไว

บารมในพระพทธศาสนา ความหมายของค าวา บารม นปรากฏอยหลายแหง ทงในคมภรอรรถกถาหรอหนงสอ

รนใหมททานผรไดแตงไว เชน พจนานกรมหรอหนงสออนใดทเกยวกบพทธศาสนา ดงน สมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ (2515, 232-235) ทรงอธบายวา บารม

นนพระอาจารยแสดงวา พระพทธเจาเมอยงไมตรสรยงเปนพระโพธสตวอยไดทรงบ าเพญพระบารมมาโดยล าดบจนในทสดไดบ าเพญพระบารมอยางสงสดกไดบรรลปรมตถประโยชน ประโยชนอยางยง ศพทวา ปารม หรอเรยกในภาษาไทยวา บารม ทานวามาจากค าศพทวา “ปรม” ทแปลวาอยางยงหรอยงคงมงถงทางไป หมายความวา ด าเนนไปในทางดยงขนไปโดยล าดบ

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (2524, 89-92) ไดทรงศกษา เรอง ทศบารในพระพทธศาสนาเถรวาท ทรงอธบายสรปไวดงน

1.ค าวา บารม มาจากค าศพทคอ ปรม แปลวา ผเปนเลศหรอภาวะหรอการกระท าของผ เปนเลศ บารม แปลวา ความเปนเลศ ความเตม หรอความสมบรณแบบ (Perfection) คณธรรม 10 ประการ ทน าไปสความเปนพระพทธเจา ไดแก

1.1 ทานบารม 1.2 ศลบารม 1.3เนกขมมบารม 1.4 ปญญาบารม 1.5 วรยบารม 1.6 ขนตบารม 1.7 สจจบารม 1.8 อธษฐานบารม 1.9 เมตตาบารม

45

1.10 อเบกขาบารม 2. บารม แปลวา ธดาของพระปรมะ หรอธดาของผเปนเลศ คอ ธดาของพระพทธเจา 3. บารม หมายถง ธรรมมคณอยางยง ซงแสดงวา นอกจากทานทรงเหนวา ปารม มา

จากค าวา ปรม แลว ยงทรงรบความหมายของค าวา บารม วาธรรมเครองถงฝง 4. บารม แปลวา คณสมบตทพงยนดกอน กลาวคอ พงยนดในการบ าเพญบารมกอนแลว

จงบรรลพระโพธญาณ 5. บารม ในพระไตรปฎก หมายถง บารมในทฐธรรม คอ ทรงย าธรรมปฏบตในปจจบน

ไมใชการสะสมจากอดต หรอรอทจะไดรบผลในอนาคตเปนเรองทท าในปจจบนใหผลในปจจบนจะสงเกตไดวา ขอธรรมทจะชวยใหบรรลบารมทกลาวในมชฌมนกายเปนธรรมทปฏบตไดในโลกนคอ โลกทสมผสไดดวยอายตนะ โลกทเหนไดดวยตาในสคารวสตร ไดแจกแจงธรรมปฏบตถงขนตอนทพระองคไดปฏบตจนบรรลพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ

6. บารม ในคมภรมหานเทศ หมายถง ลกษณะภาษาและเนอหาแตงขนภายหลงการสงคายนาครงทหนง แตไดจดรวมไวในพระไตรปฎก คมภรไดใชค าวา บารม ในความวาเปนเลศในเรองใดเรองหนงตามขนตอนของการปฏบต หรอ สงทบคคลผนนเปนผมอ านาจเตม บรรลบารมในศล สมาธ ปญญา และวมตต อนเปนของพระอรยะ

7. บารมในคมภรอปทาน พทธวงศและจรยาปฏก หมายถง คณธรรมหลายอยางทพระโพธสตวพงบ าเพญเพอน าไปสการบรรลพระโพธญาณเปนพระสมมาสมพทธเจาหรออาจกลาวไดวาเปนหนทางไปสผลสดทาย คอ พระโพธญาณและหนทางนไมใชหนทางทใครจะปฏบตกไดแตเปนหนทางเฉพาะพระโพธสตว

8.เมอดตามความลกซงของความหมายของค าวา บารม แลวเหนไดวา สวนทกลาวถงบารมในคมภรอปทานนนมมากอน คมภรพทธวงศรจนาเปนอนดบตอมาและคมภรจรยาปฏกเปนอนดบสดทาย ลกษณะนสอดคลองกบการจดเรยงล าดบคมภรทง 3ในขททกนกาย กลาวคอ อปทาน จดเปนล าดบท 14 พทธวงศ ล าดบท 15และจรยปฏกล าดบท 16 เปนล าดบสดทาย

9. บารม ในคมภรปกรณพเศษและอรรถกถา หมายถง ความเปนเลศ ความเตมเปยมหรอคณสมบตถงเกณฑสมบรณ แปลวา สดยอดของคณธรรมแตละเรองและในอรรถกถาซงกลาวถง ค าวา บารม ไดอธบายความหมายตามแนวพระสตรและคมภรนนคอ ความเปนเลศทสดในระดบตาง ๆ จงหมายเฉพาะความรสงสดหรอสงทเลศทสดคอ การดบอาสวกเลสถงนพพาน

10. บารม ในคมภรชาตกฏฐกถา หมายถง คมภรหนงของพระสตรในขททกนกาย ชาดกเปนแตคาถาเรองสน ๆ แสดงขอสอนใจทางธรรมดานตาง ๆ ไมมเรองราวแสดงทมาของคาถานน ๆ ทงไมกลาวถงวาเปนเรองทเกยวกบชาตกอนของพระพทธเจา หรอกลาวถงการบ าเพญบารมใด ๆ

46

ทงสน ตอมาเมอพระพทธโฆษาจารย รจนาชาตกฏฐกถา ทานไดเรมอธบายดวยนทานกถาซงแบงออกเปน 3 ตอนคอ

10.1ทเรนทาน เลาเรองตงแตพระโพธสตวบ าเพญบามในสมยพระพทธเจาทปงกรจนจตจากพระชาตทเปนพระเวสสนดรและบงเกดเปนเทวดาในสวรรคชนดสต

10.2อวทเรนทาน แสดงเรองตงแตพระโพธสตวจตจากดสตเทวโลกจนกระทงตรสรเปนพระพทธเจา

10.3 สนตเกนทาน เปนเรองตรสรจนปรนพพาน 11. บารม ในคมภรพทธศาสนาในประเทศไทย หมายถง คณธรรม 10ประการทบคคล

(พระโพธสตว) บ าเพญเตมบรบรณแลวจกบรรลพระโพธญาณเปนพระสมมาสมพทธเจา ราชบณฑตยสถาน (2546, 625) อธบายวา บารม หมายถง คณความดทควรบ าเพญม 10

อยาง คอ ทาน ศล เนกขมมะ (การออกจากกาม คอ การบวช) ปญญา วรยะ ขนต สจจ อธษฐาน เมตตา อเบกขา เรยกวา ทศบารม คณความดทไดบ าเพญมา คณสมบตทท าใหยงใหญ เชน บนพระบารม พระบารมปกเกลาฯ พายแพแกบารม

พระธรรมปฏก (ประยทธ ปยตโต) (2546, 239 - 240) ไดกลาวสรปวา บารม ทองคสมเดจทรงใหเราสรางใหเตมกคอ สรางก าลงใจปลกฝงก าลงใจใหเตมครบถวนบรบรณ บารมในขนตนกระท าดวยจตอยางออนเปนขนพระบารม เมอจตด ารงบารมมขนกลางได เรยกวา พระอปบารมและเมอจตด ารงบารมขนถงทสดเลย เรยกวา พระปรมตถบารม หรอบารม 30 ทศ หรอมศพทเรยกอกอยางหนงวา พระสมตงสบารม หมายถง พระบารมสามสบถวน ซงเปนธรรมพเศษหมวดหนงมชอวา พทธกรณธรรมเปนธรรมพเศษทกระท าใหไดเปนสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระโพธสตวทตองการจะเปนพระพทธเจาตองบ าเพญธรรมหมวดนหรอมชอหนงเรยกวา โพธปรปาจนธรรม คอ ธรรมส าหรบพระพทธภมหรอชาวพทธเราทวไปเรยกวา พระบารม หมายถง ธรรมทน าไปใหถงฝง คอ พระนพพาน

จากความหมายทอธบายมาขางตนทกลาวถงบารม จงสรปไดวา บารมนนเปนคณธรรมทควรบ าเพญ เพอขามไปสความหลดพนจากโลกยวสยเปนคณธรรมหรอคณสมบตของ ผไดบ าเพญความดมาโดยตลอดและเปนระดบชนของภมธรรมทมอยในจตของบคคลนน ๆ อกทงไดมสวนใกลชดกบวถชวตของคนไทย อนจะเหนไดจากความนยมในศลปวฒนธรรมและความคดเรองบารมต งแ ตสมย สโขทยจนถงสมย รตนโกสนทรได เ ปนสองแนวคอ ความคดในดานพระพทธศาสนาโดยตรง และอทธพลตอวฒนธรรม ศรทธาความเชอของคนไทย

หลกธรรมทศบารม 10 ประการ

47

มผใหความหมายเกยวกบทศบารมหลกธรรม 10 ประการ ไวหลายทาน ดงนค าวา ทศบารม หมายถง การปฏบตใหเตมเมอเตมแลวกตองเตมจรง ๆ เปนอนวาถาบารมทง 10 ประการนเตมครบถวนบรบรณ ทเรยกวา ปรมตถบารม ถาหากวาบารมทง 10 ประการนเปนปรมตถบารม (ค าวา ปรมตถบารม หมายความวา มอารมณทรงสงอยางยง ค าวา อยางยงกหมายความวา ไมเคลอนไป อารมณทมอาการตรงกนขามไมเกดขนกบจตใจของเรา) ถาทกสงทกอยางนครบถวนบรบรณ ทกทานกเปนพระอรยเจาขนพระอรหนตผล

สมเดจพระมหาสมณเจา กรพระยาวชรญาณวโรรส (2539, 260) อธบายวา ทศบารมหลกธรรม 10 ประการ ไดแก ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน เมตตา อเบกขา

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2548) อธบายสรปวา บารมหรอทศบารม 10 ประการ ไดแก 1) ทาน การใหโดยไมหวงผล 2) ศล การรกษาศลใหเปนปกต 3) เนกขมมะ การถอบวช 4) ปญญา ความร 5) วรยะ ความเพยร 6) ขนต ความอดทนอดกลน 7) สจจ ความตงใจจรงเอาจรง จรงใจ 8) อธษฐาน ความตงใจ มนเปลยนแปลง 9) เมตตา ความรกดวยความปราณ 10) อเบกขา ความวางเฉย ไว ดงน

1. ทาน หมายถง การให การแบงปน การเสยสละ การเออเฟอ หรอกความหมายหนงคอ วตถทพงให ทาน ทแปลวา การให การแบงปน การเสยสละ การเออเฟอ หมายถง การใหทานดวยจตใจทดงาม มงเพอบชาพระคณ เชนทท าใหแกบดามารดา ถวายแกพระสงฆ เปนตน บางมงเพอสงเคราะห เชน ทใหแกคนตกทกขไดยาก ใหแกคนทวไปดวยความกรณาสงสารบางม 2 แบบ คอ อามสทาน คอ การใหวตถสงของและธรรมทานคอ การใหธรรม ทาน ทแปลวา วตถทพงให ยอมาจาก ทานวตถ หมายถง สงของส าหรบใหส าหรบเสยสละใหผอน ไดแก สงของทถวาย พระ สงของทควรน าไปใหเพอตอบแทนบญคณแกผมพระคณ เชน พอแม คร อาจารย ญาตผใหญ เรยกวา ไทยทานบาง ไทยธรรมบาง ม 10 อยาง ไดแก อาหาร น า เครองนงหม ยานพาหนะ มาลยและดอกไม ของหอม (ธปเทยน) เครองลบไล (สบ เปนตน) ทนอน ทอยอาศย และประทป (ไฟหรอไฟฟา) การใหทานวตถ 10 อยางนมผลอานสงสมากเพราะเปนสงทใหประโยชนอยางเดยว ไมมโทษ ไมมพษภยแกผรบ การเลอกของทจะใหบณฑตสรรเสรญดวยจตใจทดงาม ทานเปนบญอยางหนงเรยกวา ทานมย คอ บญทเกดจากการใหเปนสงคหวตถคอ เปนเครองยดเหนยวจตใจกนไวไดและเปนบอเกดแหงบารมทเรยกวา ทานบารม

2. ศล แปลไดหลายความหมาย ซงในอรรถกถา นยมใหความหมายวา สลนะ แลวใหค าจ ากดความไว 2 ประการ คอ

2.1 สมาทาน การส ารวมกาย วาจาไวเรยบรอยด

48

2.2 อปธารณ รองรบการท าบญชนสงกวาศลขนไป ไดแก รองรบการรกษาธดงค การเจรญสมาธ การเจรญวปสสนา

กลาวโดยสรป ศล หมายถง ความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ขอปฏบตส าหรบควบคมกายและวาจาใหต งอยในความดงาม การรกษาปกตตามระเบยบวนย ปกตมารยาททสะอาดปราศจากโทษ ขอปฏบตในการเวนจากความชว ขอปฏบตในการฝกหดกายวาจาใหดยงขน ความสจรตทางกาย วาจา และอาชพ และยงมกใชเปนค าเรยกอยางงาย ส าหรบค าวา อธศลสกขา ศลเปนเครองเหนยวรงทงปวงและปกปองตวเองจากความเสอมทงหลายและพนจากกรรมชวทจะกลบมาสนองกบผทไมปฏบตในศล อานสงสของการรกษาศลแตละชนยอมแตกตางกนไปอานสงสจากการกษาศล คอ ท าใหกาย วาจา ใจ สงบ ไมเบยดเบยนตนเองและผอน ท าใหสามารถทจะท าใหจตสงบไดงายในการท าสมาธ

3. เนกขมมะ แปลวา การออก การออกบวช ความไมมกามกเลส ใชค าวา เนกขมกม เนกขมมะ หมายถง การละเหยาเรอนออกไปบวชเปนพระเปนนกบวช การละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธเปนการปลดเปลองตนจากโลกยวสยไปบ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา ปกตใชเรยกการออกบวชของนกบวชทกประเภทและใชไดท งชายและหญง เนกขมมะใน พระพทธศาสนาจดเปนบารมอยางหนงเรยกวา เนกขมมะบารม คอ บารมทเกดจากการออกบวช

4. ปญญา แปลวา ความรทว คอ รทวถงเหตถงผล รอยางชดเจน รเรองบาปบญคณโทษ รสงทควรท าควรเวน เปนตน เปนธรรมทคอยก ากบศรทธา เพอใหเชอประกอบดวยเหตผล ไมใหหลงเชออยางงมงาย ปญญาเกดขนได 3 ทาง คอ

4.1 โดยการสดบตรบฟง การศกษาเลาเรยน (สตามยปญญา) 4.2 โดยการคดคน การตรกตรอง (จนตามยปญญา) 4.3 โดยการอบรมจต การเจรญภาวนา (ภาวนามยปญญา) ปญญาทเปนระดบ

อธปญญา คอ ปญญาอยางสง จดเปนสกขาขอหนงในสกขา 3 หรอไตรสกขา คอ อธศลสกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา

5. วรยะ แปลวา ความเพยร ความพยายาม ความกลาทจะลงมอท า ภาวะของผกลาเปนแนวทางใหด าเนนไปสความส าเรจตามประสงค หมายถง การลงมอปฏบตลงมอท างานทตนชอบทตนรก ท าดวยความพากเพยรพยายาม ท าดวยความสนก กลาหาญ กลาเผชญกบความทกขยาก ปญหาและอปสรรคทจะเกดขน หากมอปสรรคขอขดของใด ๆ กเพยรจ ากดปดเปาไปใหหมดสนไปโดยไมยอทอ ไมสนหวง เดนหนาเรอยไปจนกวาจะบรรลเปาหมายคอ ความส าเรจ วรยะเปนเหตใหกลาลงมอท างานและกลาเผชญปญหาอปสรรคตาง ๆ ขณะท างาน ตรงกนขามหากขาดความเพยรพยายามเสยแลวกไมสามารถบรรลเปาหมายได ดงทพระพทธเจาตรสไววา คนจะลวงทกขไดก

49

เพราะความเพยร วรยารมภะ หมายถง การปรารถความเพยร คอ ลงมอท าความเพยรอยางเขมแขงเดดเดยว วรยารมภกถาเปนถอยค าทชกน าไปใหปรารภความเพยร (ขอ 5 ในกถาวตถ 10) วรยะในหลกธรรมทางพระพทธศาสนารวมอยในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาหลายหมวด เชน

5.1 อทธบาท4 (ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา) อนเปนคณธรรมทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย

5.2 พละ5 (สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา) คอ ธรรมอนเปนก าลง 5.3 โพชฌงค7 (สต ธมมวจยะ วรยะ ปต ปสสทธ สมาธ อเบกขา) อนเปนธรรม

ทเปนองคแหงการตรสร 5.4 บารม10 (ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน เมตตา

อเบกขา) อนเปนปฏปทาอนยงยวด คอ ความดทบ าเพญอยางพเศษเพอบรรลซงจดหมายอนสงสด ในลกษณะของเจตสก (คอ ธรรมชาตทอาศยจตเกด ธรรมชาตทประกอบกบจตเปน

นตย) วรยเจตสกเปนธรรมชาตทอดทนตอสกบความยากล าบากทเกยวกบการงานตาง ๆ ทงฝายดและไมด มความอดทนตอสกบความล าบากเปนลกษณะมความอดหนนธรรมทเกดพรอมกบตนไมใหถอยหลง เปนกจ มการไมทอถอยเปนผลปรากฏ มความสลด คอ วงเวควตถ 8 เปนเหตใกลหรอมวรยารมภวตถ 8 เปนเหตใกล จตและเจตสกทเกดพรอมกบวรยเจตสกน ยอมมอตสาหะพากเพยรไมทอถอยเพราะอ านาจของวรยะนนเอง ทชวยอดหนนไว สวนการทวรยะจะเกดขนไดนนยอมเกดขนไดเพราะอาศยเหตทมสงเวควตถ 8 (ชาตทกข ชราทกข พยาธทกข (ทกขจากความปวยไข) มรณทกข นรยทกข เปตตทกข อสรกายทกข ดรจฉานทกข (ทกขจากการเกดในสภาพทไมดตาง ๆ) หรอรยารมภวตถ 8 (วตถอนเปนอารมณใหเกดการปรารภความเพยร เชน การงาน การเดนทาง สขภาพ อาหาร)

6. ขนต (ภาษาสนกฤต :กษนต) หมายถง การรกษาปกตภาวะของตนไวได ไมวาจะถกกระทบกระทงดวยสงอนเปนทพงปรารถนา หรอไมพงปรารถนากตาม มความมนคงหนกแนนเหมอนแผนดน ซงไมหว นไหว ไมวาจะมคนเทอะไรลงไป ของเสย ของหอม ของสกปรกหรอของดงามกตาม ลกษณะความอดทนทถกตอง อดทนถอนตวหรอหลกเลยงจากความชวใหไดอดทนท าความดตอไป อดทนรกษาใจไวไมใหเศราหมอง ประเภทของความอดทนแบงตามเหตทมากระทบไดเปน 4 ประเภท คอ

6.1 อดทนตอความล าบากตรากตร าเปนการอดทนตอสภาพธรรมชาต ดนฟา อากาศ ความหนาว ความรอน

6.2 อดทนตอทกขเวทนา เปนการอดทนตอการเจบไขไดปวย ความไมสบายหายของเราเอง ความปวด ความเมอย

50

6.3 ความอดทนตอความเจบใจ เปนการอดทนตอความโกรธ ความไมพอใจ ความขดใจอนเกดจากค าพดทไมชอบใจ กรยามารยาททไมงาม

6.4 อดทนตออ านาจกเลส เปนการอดทนตออารมณอนนาใครนาเพลดเพลนใจ อดทนตอสงทเราอยากท าแตไมสมควรท า

7. สจจะ คอ ความจรง และจะรกษาสจจะไดนนตองพดจรง ท าจรงและจรงใจ ยงท าใหเขมขนเทาใดกยงมบารมมากเทานน ปจจบนวากนวา คนทพยายามเขาใจความจรง และคนทพดความจรงยงพอมอย คนทท าจรงกยงพอหาได สวนคนทจรงใจนนหาไดนอยเตมท ทงนเพราะ สจบารมของคนในสงคมบกพรองไปมากนนเอง

8. อธษฐาน (อานวา อะ-ทด-ถาน, อะ-ทด-สะ-ถาน) มสองความหมายดวยกน ไดแก ความหมายแรกคอ การตงมนหรอการตดสนใจและความหมายทสองคอ การตงใจหรอการผกจต อธษฐาน แปลวา การตงมน การตดสนใจ การตงความปรารถนา ทวไป หมายถง การตงใจมงผลอยางใดอยางหนง การตงจตรองขอสงใดสงหนงตอสงศกดสทธ การนกปรารถนาสงทตองการจากสงศกดสทธ เชน การตงจตอธษฐานขอพรจากพระ นกอธษฐานในใจขอใหเดนทางแคลวคลาด เปนตน

9. เมตตา ในพระพทธศาสนา เมตตา เปนหนงในพรหมวหารธรรมหรอ พรหมวหาร 4 ซงประกอบไปดวย เมตตา กรณา มทตา และอเบกขา โดยเปนปจจยใหเกดพรหมวหารอน ลกษณะของเมตตาในวสทธมรรค สมาธนทเทส พรหมวหารนเทส แสดงลกษณะของเมตตาพรหมวหารไววา เมตตามอาการประพฤตเกอกลเปนลกษณะ มการนอมน าเขาไปเกอกลประโยชน มการบ าบดความอาฆาตเปนปจจปฏฐาน (อาการทปรากฏ) มการเหนเปนทชอบใจ คอ ไมโกรธเคอง ไมขนเคอง ในขณะนนเปนปทฏฐาน (เหตใกล) มการเขาไปสงบความพยาบาทเปนสมบต มความเสนหาเปนวบต ตามอฐสาลน อรรถกถา พระธมมสงคณปกรณ ทกนกเขปกถา เหตโคจฉกะ พระบาลนทเทสโทสะไดแสดงลกษณะของเมตตาไววา เมตตามชอวา ไมตร เนองจากเปนกรยาทสนทสนม เมตตาเมอวาการเอนดเพราะคอยปกปองคมครอง เมตตามชอวา ความแสวงหาผลประโยชนเกอกล เมตตามชอวา ความสงสาร เนองจากคอยหวนไหวตามไปดวยดงนนการทจะแสดงวามเมตตาตอบคคลใดจงตองมลกษณะดงกลาว ซงหากวาไมใชอาการเหลาน จตขณะนนอาจเปนโลภะหรอโทสะซงเปนอกศลจต ไมใชเมตตา

อานสงสของเมตตาในองคตตรนกาย อฏฐกนบาต เมตตาวรรคท 1 เมตตาสตรและในองคตรนกาย เอกาทสนบาต เมตตาสตร ไดสรปอานสงสของเมตตาไวดงน ยอมหลบเปนสขยอมตนเปนสข ยอมไมฝนราย (คอ อกศลทงหลาย) ยอมเปนทรกแหงมนษยทงหลาย ยอมเปนทรกแหงอมนษยทงหลาย เทวดายอมรกษา ไฟ ยาพษ หรอศาสตรายอมไมกล ากราย จตยอมตงมนโดยเรว

51

สหนายอมผองใสเปนผไมหลงท ากาละเมอไมแทงตลอดคณทยงยอดขนไป (เปนพระอรหนต) ยอมเขาถงพรหมโลก

การแผเมตตา บทสวดแผเมตตาโดยทวไปจะกลาววาขอสตวทงหลายทงปวงจงเปนผมเวร ไมมความเบยดเบยน ไมมทกข รกษาตนใหพนจากทกขทงสนเถด แตในขทกนกายปฏสมภทามรรค ยคนทธวรรค เมตตากถาไดแสดงไววา เมตตาเจโตวมตตแผไปโดยไมเจาะจงดวยอาการ 5 เมตตาเจโตวมตตแผไปโดยเจาะจงดวยอาการ 7 เมตตาเจโตวมตตแผไปสทศทงหลายดวยอาการ 10 ซงในวสทธมรรคไดแสดงไววา ผจะแผเมตตาดงกลาวไดตองบรรลอปปนาสมาธแลวคอ ไดฌานจตแลว ดงนน ตามอรรถกถาในคมภรวสทธมรรค ผยงไมบรรลฌานจตจงไมอาจแผเมตตาใหสตวทงปวงไดแตสามารถมเมตตาตอสตวหรอบคคลได

10. อเบกขา (ภาษาบาล : อเปกขา ภาษาสนสกฤต : อเปกษา) แปลวา ความวางเฉย ความวางใจเปนกลาง อเบกขา หมายถง ความวางเฉยแบบวางใจเปนกลาง ๆ โดยไมเอนเอยงเขาขางเพราะชอบ เพราะชง เพราะหลงและเพราะกลว เชน ไมเสยใจเมอคนทตนรกถงความวบตหรอไมดใจ เมอศตรถงความวบต มใชวางเฉยแบบไมแยแสหรอไมรไมชทง ๆ ทสามารถชวยเหลอได เปนตน ลกษณะของผมอเบกขาคอ เปนคนหนกแนนมสตเสมอ ไมดใจ ไมเสยใจจนเกนเหต เปนคนยตธรรม ยดหลกความเปนผใหญ รกษาความเปนกลางไวไดมนคง ไมเอนเอยงเขาขาง ปฏบตหนาทดวยเหตผลถกตองคลองธรรมและเปนผวางเฉยไดเมอไมอาจประพฤตเมตตา กรณา หรอมทตาได

จากการทไดกลาวถงหลกธรรม 10 ประการ พอสรปไดวา บารมนนหมายถง การกระท าใหเตม ใหบรบรณ ใหยงขนไปถาถอเอาความชดเจน กหมายความวา การปฏบตทถกตองทานไมไดแสดงไวถงธรรมสวนชว ทตรงกนขามแตเมอพจารณาดนาจะเหนวาตรงกนขามกบสวนทชว คนท าดทเรยกวา เปนบญ เปนกศล ผลทดกปรากฏเกดขนตามเหต เมอสงผลแลวกหมดไปแตความคนเคยในการท าดหรอคนเคยในทางบญทางกศลยงมอยไมสญหายไปตาม นเปนชนดบารมและไดจดบารมเปน 3 ชนคอ

1) บารม เปนบารมในขนเตม ทานผนจะเกงเฉพาะทานกบศล แตการรกษาศลของบารมขนตนจะไมถงศล 8 และจะยงไมพรอมในการเจรญพระกรรมฐาน ก าลงใจไมพอ อาจจะไมวางพอหรอเวลาไมม

2) อปบารม เปนบารมขนกลางพรอมททรงฌานโลกย ทานพวกนจะพอใจ การเจรญพระกรรมฐาน และทรงฌานแตไมถงขนวปสสนา ยงไมพรอมทจะไปและไมพรอมทจะยนด เรอง พระนพพานพรอมอยแคฌานสมาบต

3) ปรมตถบารม ในอนดบแรกอาจจะยงไมมความเขาใจในเรองนพพาน พอสมผสวปสสนาฌาณขนเลกนอย อาศยบารมเกากมความตองการพระนพพานจะไปไดหรอไมได

52

ในชาตนนนไมส าคญ เพราะการหวงนพพานจรง ๆ ตองหวงกนหลายชาตจนกวาบารมทเปนปรมตถบารมจะสมบรณแบบ และเมอบ าเพญทง 10 บารมครบ 3 ขนนเรยกวา สมตสบารม หรอสมตงสบารม แปลวา บารม 30 ถวน ทศบารม เพราะฉะนนทศบารมจงเปนหลกประพฤตปฏบตใน การด าเนนตามวถชวตใหถกตามครรลองของความถกตองดงาม ถาบารมสงอดหนนกยอมท าให การปฏบตตามหลกธรรมทศบารมนนไปในทางทดได

สรปไดวา ทศชาตชาดกเปนเรองราวของพระพทธเจาตอนเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว 10 ชาตกอนจะตรสรส าเรจเปนพระสมมาสมพทธเจาแตละชาตทรงบ าเพญ “ทศบารม”คอ ทานบารม จตพรอมในการใหทานเปนปกต ศลบารม จตพรอมในการทรงศลเปนปกต เนกขมมะบารม จตพรอมในการถอบวชเปนปกต ในทนหมายถงบวชใจ ปญญาบารมจตพรอมทจะใชปญญาเปนเครองประหารอปาทานใหพงพนาศไป วรยะบารม มความเพยรในทกขณะ ควบคมใจไวเสมอ ขนตบารม มความอดทน อดกลนตอสงอนเปนปฏปกษ สจจะบารม ทรงตวไววาเราจะท าจรงทกอยางในดานของการท าความด ไมมค าไมจรงส าหรบใจเรา อธษฐานบารม ต งใจไวใหตรงโดยเฉพาะ เมตตาบารม สรางอารมณความด ไมเปนศตรกบใคร มความรกตนเสมอดวยบคคลอน อเบกขาบารมการวางเฉยในกาย เมอมนไมทรงตว งานวจยทเกยวของ

เนองจากงานวจยเกยวกบว จนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยย งมผ ทสนใจศกษา ไมมาก ผวจยจงรวบรวมงานจากบทความและงานวจยทใกลเคยงเพอเปนแนวทางในการด าเนน การวจยเรองวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ ดงน

เสนห ทนอนทรอาจ (2552, 34) ศกษาวเคราะหวรรณกรรมเรองทาวค าสอน พบวา วรรณกรรมเรองทาวค าสอนมลกษณะเปนชาดกนอกนบาตมจดมงหมายเพอแนะน าค าสงสอนบคคลทวไปใหปฏบตตามจารตประเพณและศลธรรม และเพอใหความบนเทง ลกษณะค าประพนธเปนโคลงสารทใชอกษรไทยภาคกลางและอกษรธรรมอสาน ดานเนอหาแกนเรองไดเสนอหลกในการครองเรอน (ฆราวาสธรรม 4) สอนใหมความกตญญกตเวท ยดมนในจารตประเพณ ใหทาน รกษาศล ในดานวรรณศลปมการใชถอยค าอยางมศลปะ ใชส านวนโวหารภาพพจนและรสวรรณคดทท าใหเกดจนตภาพ ภาษาสละสลวยและมความหมายลกซง

สรยกานต ยเกงเอยม และอาทตย ดรนยธร (2553, 55) ศกษาวรรณกรรมค าสอนทไดรบอทธพลจากรามเกยรต พบวา รามเกยรตมเนอหาทเกยวกบการอบรมสงสอนบคคล 3 กลม คอ เรอง ทศรถสอนพระรามเปนการสอนราชวตปฏบตของพระมหากษตรย เรองพาลสอนนองและทศกณฑสอนนอง เปนการสอนวตรปฏบตของขาราชการ และพเภกสอนเบญจกาย เปนการสอนวตรปฏบต

53

ของสตร โดยโอกาสในการสอนพบวามการเลอกโอกาสทส าคญตอความรสกของตวละครอย 3 ลกษณะคอ เมอตวละครผสอนตาย ไดแก เรองพาลสอนนองและทศกณฑสอนนอง เมอตวละครผสอนตองพลดพราก ไดแกเรองพเภกสอนเบญจกาย และเมอตวละครผสอนจะมอบหมายภาระงานทยงใหญ ไดแกเรองทศรถสอนพระราม

ในวรรณกรรมสอนสตรมผสนใจศกษาเกยวกบวรรณคดค าสอน เรอง มตหญงชายในวรรณกรรมสอนสตรของ กาญจนา วชญาปกรณ (2554, 1-20) พบวา กลไกของสงคมไทยโดยศกษาจากวรรณกรรมเรอง สภาษตสอนหญง ของสนทรภ กฤษณาสอนนองค าฉนท พระนพนธของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส และสภาษตสอนหญง พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เหนไดวาสงคมไทยในสมยนนเปนสงคมทผชายเปนใหญ ดงนนชายจงมอ านาจในการจดระเบยบของสงคม โดยก าหนดบทบาทความเปนชายและความเปนหญงทสงคมคาดหวงเชน ตองอดมดวยภมปญญา กรยาวาจาตองงดงาม ในสภาษตสอนหญงของสนทรภกลาวถงความเปนหญงทสงคมเหนวาเหมาะสมวาตองกอปรดวยจรตกรยาและวาจาทงดงาม

ในปเดยวกน ปทมา เออรกษโอฬาร (2554, 66) ไดศกษาเรองการศกษาความสมพนธระหวางค าสอน เรอง กฎแหงกรรมตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนากบค าสอนเรองกฎแหงกรรมของพระธรรมสงหบราจารย (จรญจตธมโม) วดอมพวน จงหวดสงหบร พบวาพระธรรมสงหบรา (จรญจตธมโม) ไดใหความหมายกรรมวา กรรมทแทมเกณฑ 2 ประการ คอ ผท ามเจตนา และการกระท านนจะตองใหผลเปนบญหรอเปนบาป กรรมใดทท าลงไปจะเปนกรรมด หรอกรรมชวกตาม ยอมใหผลตอบแทนเสมอ การสวดมนต การแผเมตตาการหมนขออโหสกรรมการเจรญกรรมฐานจะท าใหวบากกรรมนนนอยลงไป การแกกรรมในปจจบนโดยการก าหนดลงทปจจบน สวนการแกกรรมในอดต โดยการสรางความดเพอใชหนกรรมเกา ดวยการท าทาน รกษาศล และภาวนา พระธรรมสงหบราจารย (จรญจตธมโม) ไดน าเรองราวจากประสบการณจรงของทานเองและผอนในเรองผลของกรรม มาแสดงเพอเปนการสอนและเปนอทาหรณใหแกบคคลทวไป เพอใหเกรงกลวตอบาปหนมาปรบเปลยนพฤตกรรมของตวเอง

สรปไดวา ลกษณะค าสอนและการก าหนดมตหญงชายจากบทบาทหนาทในวรรณกรรมทงสามเรองแสดงอยางชดเจนวาชายหญงมอ านาจในการจดระเบยบสงคม เพอใชเปนกลไกในการจดระเบยบของสงคม ใหทกคนอยรวมกนอยางเปนสข ซงลกษณะดงกลาวยงคงมมาจนถงปจจบนน แมสงคมไทยจะเปลยนแปลงและยอมรบการผสมผสานมตหญงชายมากกวาเดม แตกยงมลกษณะของชายเปนใหญอยดงจะเหนไดจากบทบาทผน าครอบครว ผน าทางการเมองทงในระดบประเทศและในระดบภมภาคนน ยงใหความส าคญแกชายอย

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย รปแบบกำรวจย

การวจยครงน ผวจยด าเนนการศกษาวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ เปนการวจยเชงคณภาพโดยวธวจยเอกสารผวจยไดศกษาเอกสาร ไดแก หนงสอพระอภยมณของสนทรภ ภ ฉบบกรมศลปากร จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 งานวจย งานวทยานพนธและหนงสอตางๆ ทเกยวของและน าเสนอผลการวจย ในลกษณะพรรณนาวเคราะห แหลงขอมล

การด าเนนการวจยครงน ผวจยไดศกษาวเคราะหขอมลโดยการอานหนงสอวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 จ านวน 4 เลม เครองมอทใชในกำรเกบรวบรวมขอมล

เครองมอทผวจยใชในการวจยครงนประกอบดวย 1. แบบบนทกวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ

จากส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 2. ตารางวเคราะหหลกธรรมและความสอดคลองกบวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย

เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ จากส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 กำรสรำงเครองมอทใชในกำรวจย ผวจยด าเนนการสรางเครองมอทใชในการวจย ดงน 1. สรางประเดนในการวเคราะห 1.1 เลอกหวขอหลกธรรมค าสอน10 ประการทใชเปนประเดนในการวเคราะห

จากแหลงทมา 8 แหง ไดแก

55

1.1.1 ทศบารมหลกธรรม10 ประการ ของ สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยา

วชรญาณวโรรส 1.1.2 บารมหรอทศบารม10 ประการ ของ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) 1.1.3 ทศบารมในพระพทธศาสนาเถรวาท ของ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

สยามบรมราชกมาร 1.1.4 หลกธรรมส าคญของพระพทธศาสนา ของ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจ

พระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฑฒใน) 1.1.5 แกนพทธศาสน ของ พทธทาสภกข (พระธรรมโกศาจารย) 1.1.6 หลกธรรมและค าสอน ของ หลวงพอปญญานนทภกข 1.1.7 หลกธรรมค าสอน ของ พระมหาวฒชย วชรเมธ 1.1.8 บารม10 หรอ ทศบารม ของ พระพรหมคณากรณ (ป.อ.ปยตโต) 2. วธการสรางประเดนในการวเคราะห 2.1 แจงความถของหวขอหลกธรรมค าสอนจากแหลงทมาตาง ๆ โดยการนบรอย

คะแนนความถ 2.2 เลอกประเดนหวขอหลกธรรมค าสอนทเปนคณธรรมทประพฤตปฏบต

ตามล าดบความถ ก าหนดหวขอล าดบท 1 – 10 และหวขอทมความถล าดบเดยวกนมวธการเลอกโดยเลอกหวขอทมขอบเขตของพฤตกรรมทเดนชดและเหนวามความจ าเปนส าหรบการน ามาพฤตปฏบตในชวตประจ าวนของคนทวไปในยคปจจบน ในกรณทหวขอมชอหรอลกษณะพฤตกรรมทใกลเคยงกนผวจยพจารณาจากขอบเขตความหมายของหวขอเปนส าคญ ถามขอบเขตใกลเคยงกน จะรวมไวเปนหวขอเดยวกน

2.3 หลงจากเลอกประเดนหวขอหลกธรรมค าสอนแลวไดคณธรรม10 ประการทมหวขอเปนทศบารมทวาดวยคณธรรมทประพฤตปฏบตเพอใหบรรลซงจดมงหมายอนสงสดท พระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา ประกอบดวย

1) ทานบารม 2) ศลบารม 3) เนกขมมบารม 4) ปญญาบารม 5) วรยบารม 6) ขนตบารม

56

7) สจจบารม 8) อธษฐานบารม 9) เมตตาบารม 10) อเบกขาบารม

2.4 เมอไดประเดนในการวเคราะหแลว น าไปปรกษาอาจารยและผเชยวชาญตามล าดบ

กำรเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมลครงน ผวจยไดน าเสนอเครองมอทใชในการวจยใหอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญตรวจสอบความถกตอง เมอไดรบความเหนชอบจากอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญแลวจงน ามาใชในการเกบรวบรวมขอมล ในการเกบรวบรวมขอมลผวจยไดใชวธการอานวเคราะหวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรองพระอภยมณ ของสนทรภ จากส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 จ านวน 4 เลม แลวบนทกวจนภาษาค าสอนทปรากฏในเรอง พระอภยมณ ลงในแบบบนทกวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย ตารางวเคราะหหลกธรรมและความสอดคลองกบวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย ทผวจยสรางขนตามล าดบ ดงน

1. ศกษาเนอหาในหนงสอวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภจากส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 ทง 4 เลม โดยพจารณาการใชวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนทมความสอดคลองกบวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ

2. วเคราะหเนอหาดวยการอานและจ าแนกเนอหาทปรากฏวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนทเปนคณธรรมทประพฤตปฏบตอยางยงยวดเพอใหบรรลซงจดหมายอนสงสด 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา เรยกวา ทศบารม ตามหวขอทง 10 ประการ

3. บนทกผลการวเคราะหลงในแบบบนทกวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ จากส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ.2544 และบนทกลงในตารางว เคราะหหลกธรรมและความสอดคลองกบว จนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย ซงประกอบดวย

3.1 หวขอหลกธรรม 3.2 ตวชวด 3.3 ขอความในวรรณคดทปรากฏหลกธรรม 3.4 ค าอธบายขอความ

57

3.5 วจนภาษาค าสอนทปรากฏ 4. เมอปรากฏคณธรรมทนอกเหนอจากประเดนวเคราะหกสรางตารางวเคราะหเพมเตม

และบนทกผลการวเคราะหใหครบทกดาน เพอใหทราบวจนภาษาค าสอนทงหมดทปรากฏในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ จากส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 ทง4 เลม

5. น าผลการวเคราะหวจนภาษาค าสอนตามตารางมาพรรณนาวเคราะห ตามสภาพทปรากฏโดยอางองตามเกณฑการว เคราะหทยดถอเปนแบบพรอมแทรกความคดเหนของ ผวจย

6. น าผลการวเคราะหตามตารางใหผทรงคณวฒพจารณาความเหมาะสมถกตอง แลวผวจยน ามาปรบปรงแกไข กำรวเครำะหขอมล

1. ผวจยไดวเคราะหขอมลดวยการวเคราะหเนอหาโดยใชวธการพรรณนาวเคราะห หมายถง การแยกกลาวถงรายละเอยดวจนภาษาค าสอน หลกธรรมและความสอดคลองกบวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 ทละประเดนพรอมกบยกตวอยางขอความจากเนอหาในในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ มาประกอบใหเหนจรงวามวจนภาษาค าสอน หลกธรรมและความสอดคลองกบ วจนภาษาค าสอนนน ๆ ปรากฏอยจรงและอยในเนอหาตอนใดบางพรอมแทรกความคดเหนบางสวนของผวจย

2. น าผลการวเคราะหมาเรยบเรยงน าเสนอแบบพรรณนาวเคราะหและสรปเปนขอ ๆ 3. น าบทวเคราะหใหอาจารยทปรกษาและผเชยวชาญตรวจสอบแลวน ามาปรบปรงแกไข

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

การวจยครงนเปนการวเคราะห การใชวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ เลมท 1 - 4 ของสนทรภ ฉบบกรมศลปากร จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 ผวจยขอน าเสนอผลการวเคราะหขอมลเปน 2 ตอน ดงน

ตอนท 1 ผลการวเคราะหการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ ตอนท 2 ผลการวเคราะหหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ

ตอนท 1 ผลการวเคราะหการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ เลมท 1 - 4 ของสนทรภ ฉบบกรมศลปากร ส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย

พ.ศ. 2544 พบการใชวจนภาษาค าสอน ดงตอไปน 1.การใชวจนภาษาค าสอนเรองการปฏบตตนทเหมาะสม 2. การใชวจนภาษาค าสอนเพอสอนหรอใหความรหรอใหการศกษา 3. การใชวจนภาษาค าสอนเพอสรางความพอใจหรอใหความบนเทง 4. การใชวจนภาษาค าสอนเพอเสนอหรอชกจงใจ มรายละเอยด ดงน การใชวจนภาษาค าสอนเรองการปฏบตตนทเหมาะสม การใชวจนภาษาค าสอนเรองการปฏบตตนทเหมาะสม หมายถง การใชภาษาทแสดงออก

ในรปของถอยค าภาษาและตวอกษร ไดแก ภาษาพดหรอภาษาเขยนทมความตองการทจะบอกกลาว เรองราว เหตการณหรอสงอนใดทเปนค าสอนใหผอนไดรบทราบหรอเกดความเขาใจหรอใหปฏบตตนตามความเหมาะสม ตวอยาง

ศภสารฉานสนองใบตองออน ซงวงวอนวาไมขาดสวาทหวง กขอบใจไมตรดกวาชง ไมปดบงบอกวงศพงศประยร

59

อนบรรตนามหาสวรรค สารพนโภไคยทงไอศรย แสนสมบตสตรบรบรณ ยอมเพมพนผาสกทกเวลา ไฉนตองทองเทยวแสวงค นาอดสเสยเดชพระเชษฐา ซงเสยงทายหมายมาดสวาทมา มเมตตาชวนจะบรรลย ทงร าพนสรรเสรญเหนเกนนก ถงจะรกกมรกจนตดษย ทขอนนครนจะเชอกเหลอใจ เขาวาไวหวานนกกมกรา ถารกนกมกหนายคลายอเหนา ตองจากเยาวยพนจนตรา แมนพระองคทรงเดชเจตนา จงตรกตราตรองความตามบราณ เสดจกลบกรงไกรไอศวรรย จงจดสรรทตถอหนงสอสาร มาทลองคทรงศกดจกรพาล โปรดประทานกจะไดดงใจจง ซงจะลอบชอบชตพสมย เหนจะไมเหมอนจตคดประสงค ทลแถลงแจงความแตตามตรง พระโฉมยงอยาไดอางขนางเอย

(สนทรภ, 2514, 67)

จากบทกลอนนเปนการแสดงถง การใชวจนภาษาค าสอนในลกษณะของจดหมายท นางเกษราเขยนเพอแจงใหศรสวรรณทราบวาตนรบรในความรกทศรสวรรณมใหและบอกให ศรสวรรณรวา ถารกตนจรงกตองท าใหถกตองตามประเพณ สอใหเหนถงการปฏบตตนทถกตองเหมาะสมตามประเพณ

แสดงใหเหนถง ค าสอนในเรองของความรกทควรท าใหถกตองตามราชประเพณ โดยใหกลบไปบานเมองแลวจดทตใหถอสารมาสขอกบพอแมใหถกตองตามครรลองครองธรรม พอแมกคงไมขดของ แตถาจะลกลอบรกกนโดยไมถกตองตนกไมยอม

ตวอยาง “ในสาราวาพระองคทรงสวสด ขอเสยงสตยศภลกษณเปนอกษร ใหดวงเนตรเกษราพะงางอน ดวยอาวรณหวงสวาทไมขาดวน เมออยสวนครวญถงคะนงนอง แมนจะรองชลนากกวาขน คราวสะเดาะเคราะหพบประสบกน กบเมอวนสงครามเปนสามครง ครนกลบทพลบนชสดสวาท ใจจะขาดคดหมายไมวายหวง ถงอยนอกแตน าใจอยในวง จะนอนนงในอารมณใหกรมกรอม โออนาถวาสนาพหาไม จงมไดชดเชอแมเนอหอม

60

เหมอนมดแดงแฝงพวงมะมวงงอม เทยวไตตอมเตมอยไมรรส พรกเจาเอาชวาเขามาแลก ชวยรบแขกแตกทพกลบไปหมด มาอยวงตงเดอนดเหมอนมด ละลายอดสใจกระไรเลย เมอเสรจศกนกจะสมอารมณมาด พระบตราชรแจงจงแกลงเฉย ชะรอยเคราะหเพราะบญไมคนเคย ขอลาเลยลวงสวรรคครรคไล จะขนอย สโศกกสดปล า ในทรวงช าเชนเขาเชอดใหเลอดไหล เหลอก าลงจะประทงฤทยไป พจ าไกลกลอยสวาทในชาตน เมอชาตหนาอยาใหแคลวกบแกวเนตร ใหกอดเกษราชมประสมศร เปนมนษยครฑาวาสกร ขอใหพพศวาสทกชาตเอย”

(สนทรภ, 2514, 104)

จากบทกลอนนเปนการแสดงถง ศรสวรรณรบอาสาทาวทศวงศท าสงครามกบทาว อเทนราชและไดรบชยชนะ ทาวทศวงศพระราชทานรางวลเปนบ าเหนจใหไปครองเมองลกหลวงพรอมเครองประดบอศรยยศแตศรสวรรณกลบถวายคน และบอกวาไมปรารถนาทรพยสมบตและลาภยศ ใด ๆ ทงสนนอกจากรบใชเบองยคลบาทเสมอนลกรบใชบดา ซงท าใหทาวทศวงศทราบความตองการทแทจรงของศรสวรรณวาตองการธดาของทาวทศวงศ ครนจะยกใหกกลวจะไมสมศกดศรเพราะศรสวรรณเปนเพยงชนไพรมไดเปนเชอสายกษตรย เนองจากยงไมทราบความจรงแตถาบอกความจรงวาไมยกใหกกลวศรสวรรณจะไปจากเมองจงบายเบยงไมตอบรบหรอปฏเสธ จนเวลาลวงเลยไปประมาณสบหาวนทาวทศวงศกไมมททาจะจดการอยางไรกบเรองน จงท าให ศรสวรรณรอนรมกลมใจดวยรกหนกอกจงคดทจะพาเกษราหนแตสามพราหมณทดทานเอาไวและแนะน าใหเขยนจดหมายไปออดออนแจงความในใจแกเกษราเพอดทาท

ชใหเหนถงค าสอนในเรองของความรกดงค ากลาวของพระพทธเจาทวา “ทใดมรก ทนนมทกข” มความรกทไหนยอมมความทกขทนน มรกรอยกมทกขรอย มรกหนงกมความทกขหนง ไมมรกเลยกไมมทกขเลย” เพราะความรกอยในกฎของไตรลกษณ (อนจจง ทกขง อนตตา) แตผทมความรกจะมองไมเหนกฎของความจรงทวาทกสงทกอยางในโลกลวนไมเทยงแทแนนอนไมควรไปยดตด ลวนเปนอนจจง ทกสงทเรายดตดลวนเปนสงทใหความทกขกบเราทงสน

61

การใชวจนภาษาค าสอนเพอสอนหรอใหความรหรอใหการศกษา การใชวจนภาษาค าสอนเพอสอนหรอใหความรหรอใหการศกษา หมายถง การใชภาษาท

แสดงออกในรปของถอยค าภาษาและตวอกษร ไดแก ภาษาพดหรอภาษาเขยนทมความตองการทจะสอนวชาความรหรอเรองราวทมลกษณะเปนค าสอนใหผอนไดรบความรเพมขนจากเดม

ตวอยาง “จงฉกเสอเครอปกชกกระดาษ เปนลายลกษณศกราชชาตสงหล วาถงยคทกภาษาจะมาปน ดวยตงตนแตลกสาวเจาลงกา พระอภยอยาไดหมายท ารายเขา จะสญเผาพงศชาตพระศาสนา เปนคสรางนวลละเวงวณฬามา ถงไตรดายคแลวไมแคลวกน แมบาทหลวงลวงรจะขถาม อยาบอกความวาจะฆาใหอาสญ ผมบญขนหมองชวยปองกน จะสบพนธพงศกษตรยสวสด เมอแมเลยงไดผวตวเปนลก จงพนผกพงพาเปนราศ ตามวสยในจงหวดปฐพ อยาถอผพวกฝรงเมองลงกา”

(สนทรภ, 2514, 611)

บทกลอนดงกลาว มเนอหาเพอสอนหรอใหการศกษาโดยผทรงศลทเครงครดในศลธรรม ไดสอนศษยท งสองคอ นางยพาผกาและสลาลวนใหปฏบตในสงทถกตองเพอใหเกดผลดแกบานเมองสบตอไป

เนอความ นางละเวงวณฬาไดหนขาศกไปอยหมบานกลางปา มชาวบานและผทรงศลชวยเหลอกอนทจะกลบวงไดขอนางยพาผกาและสลาลวนไปเปนลก ผทรงศลกยกใหไปอยกบนางละเวงวณฬา กอนไปผทรงศลไดบอกลกศษยทงสองคอ นางยพาผกาและสลาลวนวา ขณะนผคนตางชาตตางภาษาไดมาปะปนเนองจากพระอภยมณเปนคสรางกนมากบนางละเวงวณฬา ดงนนอยาท ารายพระอภยมณ เพราะยงจะไดพงพาพระอภยมณในภายภาคหนาอย ถงแมวาฝายพระสงฆราชบาทหลวงถามความกอยาบอกเปนอนขาด

ค าสอน กลาวถงแนวทางการแกปญหาเมอถงคราวคบขน สอนการด าเนนการในอนาคตใหปฏบตทถกตองเพอใหเกดผลดแกบานเมองสบตอไป

การใชภาษางาย ๆ เปนธรรมดา เขาใจงายไมมการเลนค ามากนกเพราะตองการสอนใหปฏบตตาม

62

ตวอยาง “พนกงานอานวาขาพระบาท ทงสองราชธดามารศร ตงอยเขาเจาประจญกนไพร เหนไดทขาศกนกทะนง จงใชใหยองตอดลอดไปจบ ไดนายทพสามพราหมณตามประสงค ยงพนองสองกษตรยขตตยวงศ จะจบสงมาใหเสรจส าเรจการ แตโอรสพระอภยมไดหลบ กลบลอมจบยองตอดยอดทหาร มฤทธเดชเวชมนตรแลวทนทาน ยองตอดตานทานตตองหนมนต จงออกรบพบทพรบปะทะ รบชนะสงครามถงสามหน ตองถอยทพกลบมารกษาดาน ประจ าการเกณฑตรวจกนกวดขน ขาศกลอมออมเขาเจาประจญ ยงผอนผนคดอานการสงคราม”

(สนทรภ, 2514, 604)

บทกลอนดงกลาว มความตองการทจะสอนวชาความรหรอเรองราวเกยวกบการท า ศกสงครามคอ กอนทจะท าศกใหดทาทขาศกกอนโดยเหตการณนยพาผกาและสลาลวนไดใหเจายองตอดไปจบนายทพของฝายผลกมาเพอทจะไดลดก าลงในการตอสไดสามพราหมณมา และสอนใหไดรวาการท าศกทกครงจะตองคดหาวธการในการออกสรบกบขาศกทกครงเพอชยชนะ

เนอความของบทกลอนนไดกลาวถง ยพาผกาและสลาลวนเปนบตรบญธรรมของนางละเวงวณฬาไดรบมอบหมายใหไปรบกบฝายของสนสมทร โดยไดตงทพอยทเขาประจญ ดทาทขาศกแลวใหเจายองตอดไปจบนายทพของฝายผลกมา โดยไดจบสามพราหมณมา สนสมทรไมสามารถจบมาไดเพราะมเวทมนตแกกลายองตอดไมสามารถตานทานได ทงยพาผกาและสลาลวนไดชวยกนออกรบจนไดรบชยชนะ แตตอมาเกดลมพายสลาตนท าใหลาทพมาตงอยในดานเขาเจาประจญ และถกทพของสนสมทรเขาลอมดานทตงทพเอาไวทกดาน จงจ าเปนตองคดหาวธการในการออกรบสกบขาศก

ค าสอน ในเรองของการท างานดวยความละเอยดรอบคอบคดวางแผนการท างานกอนทกครง เปนคณสมบตทนาพงปรารถนาและไมใชเรองพรสวรรคแตเปนทกษะทสามารถฝกฝนใหม ขนได

การใชค าไดกระชบกะทดรด สอความไดชดเจนและไดใจความ มการใชค าสมผสในวรรคไดอยางไพเราะ โดยจะมทงสมผสอกษรและสมผสสระหลายคในวรรคเดยวกน ดงบทกลอนทวา

63

“มฤทธเดชเวชมนตรแลวทนทาน ยองตอดตานทานตตองหนมนต” (สนทรภ, 2514, 604)

ตวอยาง “ในสาราวาพระองคด ารงราชย บรมบาทบงอรอปสรสวรรค ทรงพระนามตามยศทศธรรม ละเวงวณฬาลบภพไตร บ ารงราษฎรศาสนาใหผาสก ประเทศทกภาษาไดอาศย แตรบรบกบองคพระอภย สงสารไพรพลตายเสยกายกอง เหมอนโจรไพรไมมอศรยยศ จะปรากฏความชวใหมวหมอง คดจะขอตอตกนพนอง สองตอสองสงครามตามโบราณ เราเพลยงพล าลงกาอาณาเขต เปนของเชษฐาสนทงถนฐาน เราชนะจะเอาสตยปฏญาณ แลวปลอยไปไมสงหารผลาญชวา ถงวอดวายภายหลงไดสรรเสรญ จะอยเกนกปกลปชนษา แมไมสผหญงทงศสตรา กเลกทพกลบไปหานางมาล”

(สนทรภ, 2514, 606)

บทกลอนดงกลาว มการใชวจนภาษาในลกษณะของการใหความรเรองของการท าศกสงครามทมวธการในการท าศกทไมใหเสยไพรพล โดยการใหสองกษตรยคอ กษตรยของกรงลงกากบเจาเมองผลกรบกนเทานน

เนอความนไดกลาวถง การท าศกกบพระอภยมณเพอตองการมใหเสยก าลงไพรพลไปมากกวานขอใหนางและพระอภยมณสรบกนสองตอสอง ถานางละเวงวณฬาแพกจะยอมยกเมองลงกาให แตถาพระอภยมณแพกขอใหยกทพกลบเมองผลกกรงลงกาจะไมคดฆา แตถาพระอภยมณไมกลาสกบผหญงกขอใหเลกทพกลบไปหามเหสนางสวรรณมาล

ค าสอน ในเรองของการสมมาทฏฐ คอ ความเหนชอบ เหนชอบทจะไมใหคนอนไดรบความเดอดรอนไปดวยโดยใหมาสรบกนสองตอสอง

การใชวจนภาษาค าสอนเพอสรางความพอใจหรอใหความบนเทง การใชวจนภาษาค าสอนเพอสรางความพอใจหรอใหความบนเทง หมายถง การใชภาษา

ทแสดงออกในรปของถอยค าภาษาและตวอกษร ไดแก ภาษาพดหรอภาษาเขยนทมความตองการทจะท าใหเกดความรนเรงบนเทงใจจากภาษาทสงออกไปในลกษณะของค าสอน ไมวาจะอยในรปของการพด การเขยนหรอการแสดงกรยาทาทาง

64

ตวอยาง “แลวทรงสารอานลขตพนจนง วานองหญงกราบประณตบทศร ซงทรงศกดรกใครเปนไมตร ไมตอตตามสตยปฏณาณ นองเหนจรงสงใดมไดแหนง แตกลนแกลงกลวอายฝายทหาร ใหธดามาประณตบทมาลย ขอประทานโทษาฝาธล ดวยไหนไหนไดตองตวนองแลว เหมอนฉตรแกวเกาชนกนเกศ ซงสงใดไดวาใหราค ขออยามเวราขางหนาไป ดวยเปนหญงยงยากมาฝากรก สดจะชกชายชดพสมย จนแสนโศกโรคช าระก าใจ จะกลบไปลงการกษากาย สไบบางตางนองอยรองบาท อยาคดขาดความรกสมครหมาย หนงสาราอยาใหรถงหชาย ตองตองอายอนกลใหสญความ พระเชษฐาอาลยฉนใดมง จงตรสสงถงละเวงอยาเกรงขาม ไวความลบกบยพาพะงางาม จะผอนตามสารพดไมขดเอย”

(สนทรภ, 2514, 627)

บทกลอนน นางละเวงวณฬาก าลงจะท าศกกบฝายของพระอภยมณและตองใชกลลวงใหพระอภยมณเปาปใหไพรพลหลบ เพอใหพระอภยมณหลงใหลในตวนางมากขน จงบอกรกพระอภยมณและแสดงความออนนอมถอมตนใหพระอภยมณสงสารและพงพอใจในตวนางมากยงขน ดงนนจงเปนการใชวจนภาษาเพอใหเกดความพงพอใจในตน

เนอหากลาวถง นางละเวงวณฬาไดบอกพระอภยมณวา นองขอกราบพระอภยมณและขอบคณทพระอภยมณท าตามสญญาทไมยกทพมาตอตดงทใหสตยไว ซงเรองนนางกประจกษดวยตนเอง แตทพดและท าไปกอนหนานนเปนการเสแสรางแกลงท าเพอมใหอายแกทหารทงปวง ดงนนจงสงนางยพาผกาบตรมากราบขอโทษเพราะพระอภยมณไดแตะตองตวนางแลว กเปรยบเหมอนกบพระอภยมณนนเปนเจาของแลว สงใดทนางท าผดกราบขออภยและอยาไดมเวรตอกนในภาคหนาอกเลย นางละเวงวณฬาเปนผหญงจะบอกรกผชายกอนกเหนจะไมเหมาะไมควร ไดแตเกบง าความรสกไว เจบช าใจแตผเดยว จงขอลาไปรกษากายใจทกรงลงกา ขอฝากแตเพยงสไบไวใหพระอภยมณไดใชยามจากกนแทนตวนาง เรองนขออยาใหใครไดลวงรเพราะจะท าใหนางอบอาย ถาพระอภยมณมความตองการอยางไรกบอกกบนางบพผกาได นางยนดท าตามความตองการทกประการ

65

ตวอยาง “ในสาราวาพระองคทรงสวสด สบกษตรยศาสนาภาษาสยาม มาหยดยงฝงสมทรหยดสงคราม เพราะมความเสนหาใหอาวรณ คดถงวนสญญาเวลาดก มไดนกแหนงหนายสายสมร เจาลบเนตรเชษฐานราจร ถงยามนอนนกสะอนทกคนวน คดถงค าร าวาตองหยาทพ ไมลมรบขวญนองประคองขวญ มรสนกลนเนอเหมอนเจอจนทน สารพนพศวาสเพยงบาดตา ถงอยไกลใจนกร าลกถง เปรยบเหมอนหนงแนบชดกนษฐา แมนตวตายหมายฝงไวลงกา แมวณฬาละฉนใหรญจวน หรอลมค าท าสตยมธรส เกนก าหนดนกคอยละหอยหวน จะหนายแหนงแคลงใจกไมควร หรอประชวรจะมาพยาบาล พอขนบกยกตามทรามสวาท พอชมราชนเวศนเขตสถาน จะท าสตยมธรสพจมาน ตามโบราณรวมจงหวดปฐพ ไมรบพงมงหมายท าลายลาง จะสบสรางเสนหามารศร แมเหมอนเพชรเมดเทาเขาคร แมนไมมเรอนทองกหมองนวล ถงมยศงดงามแตยามตน ไมแชมชนเชนเจาของครองสงวน งามละมอมจอมขวญอยารญจวน จงคดครวญค าสารทอานเอย”

(สนทรภ, 2514, 571)

บทกลอนนกลาวถง พระอภยมณเปนกษตรยแหงกรงผลก ไดยกทพมาตงอยฝงมหาสมทรและหยดทพเนองจากวามความรกเสนหหาพงพอใจในตวของนางละเวงวณฬา ดวยนกถงสญญาทไดใหไวแกกนคราวทพบกนสนามรบวา จะหยาศกและจะปรองดองรกกน จนกระทงวนนพระอภยมณยงจ ากลนหอมของเนอนางไดเปนอยางดเหมอนกบวายงใกลชดกน ซงพระอภยมณยงคดถงนางละเวงวณฬาอยทกเชาค า ตงใจไววาจะอยทเมองลงกาถาตายไปกจะฝงรางไวทเมองลงกานแหละ แตนางจากมาไมสงขาวหรอลมสญญาทไดใหกนไวหรอเจาไมสบายพจะมาคอยพยาบาล ทพตามนองขนบกมากเพอหยาศกและจะไดอยรวมกนตลอดไป เปนการใชวจนภาษาทสรางความพงพอใจ สอนในเรองของความรก รกทเกดจากความใคร ความเสนหาอยากไดมาครอบครอง แบบนแสดงใหเหนถงความรกจอมปลอมอนจะสงผลใหเกดปญหาตามมาดงส านวนทบอกวา “ทใดมรก ทนนมทกข”

66

ค าสอน เรองของความรก ใหมสตควบคมใจมใหความรกมอ านาจเหนอสต แตใหสตมอ านาจควบคมความรก ใหด าเนนในทางทถกและใหมความรเทาทนวาจะตองพลดพรากรกสกวนหนงอยางแนนอนเมอถงคราวเชนนนจกไดระงบใจลงได

ตวอยาง “ในสาราวาพระองคด ารงโลก มาวโยคแยกนองททองสนาม เสนหนชสจรตสตดตาม ไดแตความโศกเศราทกเชาเยน แมยอดมงทงสตยเฝาจดทพ มาตงรบพตองรบใครพบเหน เจาตดรกหกสวาทขาดกระเดน ไมยอมเขนขนใจเปนไมตร จะรบพงมงหมายท าลายลาง ไมขดขวางขวญนองอยาหมองศร จะสมวยดวยสวาทแลวชาตน พรงนพจะไปหาใหฆาฟน ฝากแตรกหนกแนนเทาแผนภพ ขอประสบทรามเชยเสวยสวรรค จะเกดไหนขอใหพบประสบกน ละเวงวณฬานองอยาหมองนวล แมนปรานศรสวสดไมตดรก จะฟมฟกเขาประคองครองสงวน งามละมอมจอมขวญอยารญจวน จงคดควรค าจรงทกสงอน”

(สนทรภ, 2514, 609)

บทกลอนบทนกลาวถง เรองของการเจรจาท าศกซงพระอภยมณจอมทพฝายเมองผลกขณะนก าลงตกหลมรกนางละเวงวณฬาอยางหวปกหวป า ไมคดทจะรบแตคดทจะรกอยางเดยว ไมตองการท าศกดวย ตองการทจะรวมรกกบนางละเวงมากกวา สวนนางละเวงวณฬากษตรยแหง กรงลงกาอยในฐานะผน าของเมองจะตองท าทกวถทางเพอทจะใหศกครงตนเปนฝายชนะ ทงทใจจรง ๆ ตอนนไดรกพระอภยมณเขาแลว ดงนนจงถอไดวาเปนการใชวจนภาษาค าสอนเพอสรางความพงพอใจหรอใหความบนเทง

เนอความกลาวถง พระอภยมณสตดตามนางละเวงวณฬามาเพราะคดถงและรกนางตงแตเจอกนครงแรกในสนามรบ กอตสาหดนดนตดตามมาแตนางละเวงวณฬากลบลมสญญาทใหไวแกกน โดยจดทพมารบ พระอภยมณกเลยตองจดทพมารบ มไดตองการทจะสรบดวยแตตองการเพยงไดพบไดเหนใหหายคดถงเทานน แตถานางละเวงวณฬาตองการทจะท าลายลาง พระอภยมณกยนดทจะไปหานางในวนพรงน จะไปใหนางฆา แตขอฝากความรกความคดถงทมให ขอใหไดพบปะ แมเกดชาตไหน ๆ กขอใหไดพบกนอก ถานางละเวงวณฬามจตเมตตากจะไดครองคกน ขอใหนางใครครวญดเอง

67

การใชวจนภาษาค าสอนเพอเสนอหรอชกจงใจ การใชวจนภาษาค าสอนเพอเสนอหรอชกจงใจ เปนการใชภาษาทแสดงออกในรปของ

ถอยค าภาษาและตวอกษร ไดแก ภาษาพดหรอภาษาเขยนในลกษณะของค าสอนตาง ๆ ทมความตองการทจะชกจงใหมความคดคลอยตามหรอยอมรบปฏบตตามการเสนอแนะ

ตวอยาง “สารสมเดจบตราชมาตรงค สองพระองคทรงภพสบสมย แสนคะนงถงโอรสยศไกร พระอภยมณศรโสภา แตพลดพรากจากเขตนเวศนสถาน กเนนนานตงแตคอยละหอยหา ไมเหนหายฝายเราเฒาชรา มโรคาเยยมเยอนทกเดอนป จะอาสญวนใดกไมร ไมมผจะบ ารงซงกรงศร ถาศกเหนอใตพวกไพร มาย ายเขตแควนจะแคนเคอง พวกไพรฟาขาแผนดนสนทงหลาย ทงหญงชายทกขตรอมจนผอมเหลอง เสยดายองคทงสงสารแกบานเมอง จงแตงเรองราชสารเปนการรอน ใหเสนสนายมาพรายแพรง หวงใหแจงลกรกในอกษร แมสงสารมารดากบบดร จงรบรอนเรวมายงธาน จะรอใจใหทากวาจะถง หวงจะพงบญเจาชวยเผาผ แมธระพระอภยสงไรม จงใหศรสวรรณนองอยปองกน แมมมาครานเปนทสด เปนขาดบตรบดาจนอาสญ”

(สนทรภ, 2514, 680)

บทกลอนดงกลาว ศรสวรรณบอกกลาวชกจงใจใหพระอภยมณมาหาพระบดาและ พระมารดาคอ ทาวสทศนและนางประทมเกสร ซงไดจากกนกบพระอภยมณมานานมากแลวไมไดพบเจอกนเลย โดยเวลานพระอภยมณก าลงหลงเสนหของนางละเวงวณฬาอยางมากและตอนนกด ารงต าแหนงเปนกษตรยแหงกรงลงกาเปนสวามของนางละเวงวณฬาและท าตามทนางละเวงวณฬาตองการทกอยางเนอความ กลาวถงศรสวรรณยกทพมาชวยพระอภยมณเจรจาจะขอเขาพบ พระอภยมณใหไดและเกดความวตกกงวลวา ถาพระอภยมณใหพบจะตองถกสงใหยกทพกลบตามท พระอภยมณตองการ เพราะถาไมท าตามกจะถอวาเปนขบถ พนองจะสรบกน แตถายกทพกลบกเปนหวงพระอภยมณเพราะขณะนพระอภยมณก าลงตองมนตเสนหของนางละเวงวณฬา จงชวยกนคดหาทางออก สนสมทรจงออกอบายใหแกลงเขยนจดหมายในนามของทาวสทศนวา

68

ตองการใหพระอภยมณไปพบ ถาท าเชนนกไมไดเปนการขดค าสงของพระอภยมณ และ พระอภยมณกไมกลาทจะโกรธ ดงนนศรสวรรณจงเขยนจดหมายถงพระอภยมณในนามของทาวสทศนความวา พอแมคดถงพระอภยมณมากตงแตพลดพรากจากกนมากมเคยไดพบกนเลย บดนพอกบแมกชรามากแลวและเจบไขไดปวยเนองจากชราจะตายวนตายพรงกไมร ซงมเรองกลมใจอยวาถาสนพอกบแมแลวจะไมมผใดดแลบานเมองตอ ถามขาศกมาย ายกจะท าใหประชาชนเดอนรอน ดงนนจงอยากจะไดพบพระอภยมณสกครงกอนตาย แตถาพระอภยมณมธระรอนอนใดทจะตองท าใหศรสวรรณท าแทนไปกอน ให พระอภยมณมาพบพอกบแมใหไดกอน ถาไมมากขอใหขาดพอแมลกกน แสดงใหเหนถงค าสอนในเรองของความรกความหวงใยระหวางพนองทจะตองชวยเหลอกน

ตวอยาง “หนงสอสมนตรซงมมา วาเมตตาทลทาวเจานคร พระปนเกลาชาวชวาอาณาจกร ประสงครกพระบตรศรสมร ไดงอนงอขอสกบภธร กตดรอนมไดรบใหอปมาณ จงตรสใชใหเรามาเอาโทษ ใหสนโคตรขตตยามหาศาล บดนเราเขากจะตายคลายกรอด จะคดลอดหลบหลกไปอกหรอ แมนโอนออนงอนงอไมตอมอ อยาดงดอเรงสงองคบตรตร จะน านางไปถวายถายชวต ใหพนผดอยบ ารงซงกรงศร ไมสงมาถาเราไดเขาต ชาวบรกจะตายวายชวา”

(สนทรภ, 2514, 79)

จากขอความนกลาวถง ทาวอเทนราชไดสขอพระราชธดาของทาวทศวงศคอ นางเกษรา แตไดรบการปฏเสธท าใหทาวอเทนราชโกรธ จงสงใหสอ ามาตยไดยกทพมาตงปอมปราการรายลอมรอบเมองรมจกรเพอเปนการขมขใหทาวทศวงศยอมยกพระราชธดาให และถาทาวทศวงศไมยนยอมกจะท าศก ดงนนกอนการท าศกตามประเพณกจะตองมการจดสงหนงสอแจงความประสงคใหอกฝายหนงไดรบทราบ ดงนนทาวอเทนราชจงสงใหอ ามาตยทงสยนขอเสนอตอทาวทศวงศหาก สงพระราชธดามาใหแตโดยดจะไมกระท าใด ๆ ตอบานเมองและชาวเมองรมจกร แตถาไมยอมสงพระราชธดามาใหกจะท าการสรบและชาวเมองรมจกรกจะไดรบบาดเจบลมตาย

69

การใชวจนภาษาค าสอนเพอเสนอหรอชกจงใจ คอ สอ ามาตยของทาวอเทนราชไดยนขอเสนอใหทาวทศวงศสงพระธดาใหทาวอเทนราช มความตองการทจะชกจงใหทาวทศวงศมความคดเหนคลอยตาม ปฏบตตาม หรอยอมรบปฏบตตามการเสนอแนะของสอ ามาตย

แสดงใหเหนถงค าสอนในเรองของการยดถอการประพฤตปฏบตตามประเพณ ในทนแสดงใหเหนถงประเพณของการท าศกทจะตองมการจดสงหนงสอแจงความประสงคใหอกฝายไดรบทราบกอน

ตวอยาง “จะจ าใหทตถอหนงสอสาร ไปวาขานขอความตามประสงค แมนเจาเมองรมจกรยงรกองค ใหเรงสงพระธดาอยาชานาน เหนพรอมใจใหเสมยนเขยนหนงสอ ใหผถอสาราททกลาหาญ ขนขมาโบกธงตรงทวาร ชแตสารไวใหเหนเปนส าคญ”

(สนทรภ, 2514, 78)

จากขอความดงกลาว เปนการใชค าเปรยบเทยบทท าใหเหนภาพพจนอยางชดเจน แสดงใหเหนถงการขมข บอกเจตนาอยางชดเจน ในลกษณะของการมอ านาจทเหนอกวา ตรงกบส านวนไทยทวา “ลกไกในก ามอ”หมายถง ผทมอ านาจเหนอกวาบคคลทอยใตอ านาจมากโดยจะจดการอยางไรกไดตามทตองการ

ตวอยาง “บดนเราเขามาลอมปอมปราการ ชวตทานเหมอนลกไกอยในมอ แมนบบเขากจะตายคลายกรอด จะคดลอดหลบหลกไปอกหรอ”

(สนทรภ, 2514, 433)

ตวอยาง “ในสารทรงองคละเวงวณฬาราช เสวยราชลงกามหาสวรรย สบกษตรยขดตยวงศในพงศพนธ ทกคนวนวาเหวอยเอกา เหมอนหงสทองลองเมฆวเวกสง ไมเหมอนฝงหงสทองหองคหา แมนสนบญสญกษตรยขตตยา ชาวพาราราษฎรจะรอนรน บดนเลาชาวผลกเปนศกเสยน ยงเบยดเบยนชายหญงชาวสงหล

70

ไมมชายนายทพก ากบพล จะผอนปรนปราบศกชวยตรกตรา จงเสยงทายพรายแพรงใหแจงขาว ถงองคทาวเจาประเทศเหมอนเชษฐา ผใดรบดบแคนแทนบดา ปราบปจจามตรใหบรรลยลาญ จะมอบตราราหคสมบต สบกษตรยสรยวงศด ารงสถาน แตละขอลอใจเหนไดการ เจาละมานเหมอนจะเหาะหวเราะคก”

(สนทรภ, 2514, 433)

จากขอความนกลาวถง นางละเวงวณฬาซงเปนนองสาวของอศเรนไดขนครองกรงลงกาสบตอจากบดาทสวรรคตไปแลว อยคนเดยวไมมคครอง คดทจะแกแคนแทนพอและพชาย ถากรงลงกาสนนางแลวกไมมใครทจะบ ารงเมองลงกาสบตอไป ชาวเมองกจะไดรบความเดอดรอน เนองจากตนเปนผหญงและไมสนทดในการรบ กคดอบายทจะใหผอนรบแทนจงใหวาดรปตนเองปนเสนหพรอมกบยนขอเสนอใหเจาเมองตาง ๆ มาชวยท าศก ซงขณะนชาวเมองผลกไดมาเบยดเบยนชาวเมองกรงลงกาใหไดรบความเดอดรอนเปนอยางมากเนองจากไมมผน าทเปนผชาย ทสามารถปราบปรามขาศกได จงยนขอเสนอและชกชวนเจาละมานซงขณะนก าลงจะเปนพอหมายเนองจากมเหสไดสวรรคตและก าลงจะทกขตรมถงมเหส เมอไดเหนรปทปนเสนหของนางละเวงกท าใหหลงใหลเปนอนมากใหมาชวยรบกบเมองผลก โดยมรางวลใหถาท าส าเรจคอ จะมอบราชสมบตพรอมตราราหและตวนางเองเปนคครอง เปนการยนขอเสนอหรอชกจงใหปฏบตตามความตองการ

ขอความดงกลาวแสดงใหเหนถงค าสอน ในเรองของความดนรนเพอใหไดสมดงความปรารถนาความตองการของตนเองมกจะน าไปสความทกข ความเดอดรอน ความวนวาย ตอนท 2 ผลการวเคราะหหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ

เลมท 1 - 4 ของสนทรภ ฉบบกรมศลปากร จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 โดยไดศกษาวเคราะหตามหลกธรรมค าสอน ทศบารม 10 ประการ ดงตอไปน

1. ทานบารม การมความเออเฟอเผอแผและเสยสละ 2. ศลบารม การรกษาศล 3. เนกขมมบารม การปลอดจากราคะและตณหา 4. ปญญาบารม การเปนผมเหตผล 5.วรยบารม การมความเพยรพยายาม มมานะ และอดทน 6.ขนตบารม การมความอดทนอดกลนตอความโกรธ ความไมพอใจ

71

7.สจจบารม การมสจจะ 8. อธษฐานบารม การตงความปรารถนาดตอผอน 9. เมตตาบารม ความเมตตากรณา 10. อเบกขาบารม ความวางใจเปนกลาง มรายละเอยด ดงน

ทานบารม หมายถง การมความเออเฟอเผอแผและเสยสละ ไดแก การชวยเหลอเกอกลแบงปนใหแกกนโดยไมหวงผลตอบแทนเปนการเสยสละสงของ

ตางๆ ของตนเองใหแกผอน การมอบสงของทเปนประโยชนใหแกผอนดวยความเตมใจ เปนการแบงปน ใหแกคนทวไปดวยความกรณาสงสาร ในเรองพระอภยมณมมากเปนอนดบแรก แตละขอน าเสนอพอเปนตวอยาง ดงตอไปน

ตวอยาง “ฝายโยคมพรตพจนารถ อนญาตยมยองสนองไข เปนไรมทตรงนนอยาพรนใจ มใหภยบฑาสกาโยม จะใหอยวนวงในจงหวด เปนเงอกวดเถดหนอนางส าอางโฉม ทวงเวงเชงเขารมเสาโคม เปนของโยมอยในน าใหส าราญ”

(สนทรภ, 2514, 123)

บทกลอนดงกลาวตวละครคอ พระโยคพดกบพระอภยมณและนางเงอกวา อนญาตใหนางเงอกอาศยอยได อยาไดกงวลใจอะไรเลยทตรงนนจะไมมใครมาท าอนตรายนางเงอกได พระโยคจะใหนางเงอกอาศยอยในเขตอาศรมของพระโยค ขอใหอยในน าอยางสบายใจ แสดงใหเหนวาพระโยคมการใหมการเสยสละสงของตาง ๆ ของตนเองใหแกผอน โดยไมหวงสงตอบแทน

ตวอยาง “อนเกาะแกวพสดารสถานน โภชนาสาลกมถม แตคราวหลงครงสมทรโคดม มาสรางสมสกขาสมาทาน เธอท าไรไวทรมภเขาหลวง ครนแตกรวงออกมาเลาเปนขาวสาร ไดสบพชยดอยแตโบราณ จงคดอานเอาเคยวมาเกยวไป”

(สนทรภ, 2514, 141)

72

ขอความดงกลาว พระโยคพดกบเจาเมองผลกวาทเกาะแกวพสดารแหงนมอาหารขาวสาลมากมาย มมาตงแตครงสมทรโคดมมาสรางสมปฏบตสมาทานไดท าไรไวทรมภเขาหลวง พอขาวแตกรวงกกลายเปนขาวสารไดขาวสารหลายสบมาตงแตโบราณ หากเจาเมองผลกตองการเทาไหรกมาใชเคยวเกยวไปได จากพฤตกรรมของพระโยคตรงนแสดงใหเหนถงการเปนผใหทรจกการเสยสละสงของตาง ๆ ของตนเองใหแกผอน โดยไมหวงสงตอบแทน

ตวอยาง “แลวลลาพาลกกบหลานรก ลงต าหนกแพพรอมหมอมหมอมหญง พระทรงนงยงทเกาออง ใหจดสงเสอผามาประทาน อนพวกไพรไทยฝรงทงแขกเทศ ไดบ าเหนจถวนทวตวทหาร แลวอวยชยใหมหากฤดาการ ทงนองหลานลกยาอยาราค”

(สนทรภ, 2514, 288)

ขอความดงกลาวกลาวถง ศรสวรรณไดพาอรณรศมกบสนสมทรลงต าหนก พรอมกบหมอมหญง แลวนงทเกาอ สงใหเหลาคนทรบใชจดหาสงของ เสอผามาประทานใหกบไพรทงคนไทย ฝรง แขก ทกคนตางไดรบของกนถวนหนา แลวพระอภยมณกอวยพรใหศรสวรรณ อรณรศมและสนสมทรโชคด อยาไดมอนตรายใด ๆ เปนคณธรรมในการมอบสงของทเปนประโยชนใหแกผอนดวยความเตมใจ

ตวอยาง พระอภยไดของพวกกองทพ เครองส าหรบรบพนแตปนผา ทงหมวกเสอเผลอลนคณนา ของโยธาทงกลาดทหาดทราย ใหรองปาวชาวเมองมาเกบของ ตามจะตองการในน าใจหมาย ทงไดคนพลเรอทเหลอตาย กมากมายหมนแสนแนนนคร

(สนทรภ, 2514, 324)

ขอความดงกลาว กลาวถงการมอบสงของทเปนประโยชนใหแกผอนดวยความเตมใจ ตวละครคอพระอภยมณไดของพวกกองทพ มทงเครองส าหรบรบ และทงหมวกเสอผามากมายกรองปาวใหชาวบานมาเกบของตามทตองการ

73

ตวอยาง เจาละมานพานจะซอถอวาแน เสวยแตผลยอหวรอดน ใหทองค าบ าเหนจทงเพชรนล เลยงใหกนขาวปลาประสาเคย

(สนทรภ, 2514, 324)

ขอความดงกลาว กลาวถงเจาละมานทไดใหทองค าเปนรางวลและเลยงขาวแกฝรงทตของนางละเวงวณฬา เปนการมอบสงของแกผอนดวยความเตมใจและยนด

ตวอยาง นางทราบความตามกรรมทร าเลา จงหยบเอาถนสธาออกมาฝาน วางไวบนตนไมทใกลธาร แลววาทานเทวดาไดปราน ซงธระพระองคจ านงนน ขาผอนผนพนทกขเปนสข ขาหลงทางกลางปาพนาล ทานชวยชมรคาใหคลาไคลฯ

(สนทรภ, 2514, 429)

ขอความดงกลาว กลาวถงการแบงปนใหซงกนและกน นางละเวงวณฬาไดฟงทเทวดาอารกษเลากรรมของตนดวยทจตใจมเมตตานางละเวงวณฬาจงหยบเอาผลนมพระธรณออกมาฝานวางไวบนตนไมทใกลรมธาร หวงวาทานเทวดาเมตตาชวยบอกทางซงตนไดหลงทางกลางปา

ศลบารม หมายถง การกษาศล ไดแก การท าใหกาย วาจา ใจ สงบ ไมเบยดเบยนตนเองและผอน ท าใหจตสงบไดงายเมอท า

สมาธ ความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอยดวยการไมใหคนอนเดอดรอนมการแทรกค าสอนในวรรณคด เรองพระอภยมณ ตลอดเรองเชนกน ผวจยจะเสนอพอเปนตวอยาง ดงน

ตวอยาง ฝายพระชนนนางอยปรางครตน ครนสงดฆองย ายามปฐม นกปรานศรสวรรณจะบรรทม จงเชยชมลกนอยคอยประคอง แลวลบหลงสงสอนประสาหญง แมงามยงยอดสตรไมมสอง จะจ าไกลไปอยดวยคครอง อยาใหของเคองอชฌาพระสาม อยาถอองคนงลกษณวาอคเรศ แมดวงเนตรนกวาเหมอนทาส

74

ตองซอตรงจงรกดวยภกด ถงราตรกราบบาทอยาขาดวน ถาเธอกรวแมอยาโกรธพโรธตอบ ประณตนอบโอนออนคอยผอนผน อนงเหลาสาวสรางคนางก านล อยาปองกนหงหวงใหลวงเกน เมอคราวทกขปลกใหพระทยชน อยางเรงรนเรศรางท าหางเหน ราชการภารธระอยาละเมน จงเจรญราศไมมมว อนหญงดเพราะผลปรนนบต รกษาสตยสมวยอยดวยผว ผวยงรกหนกหญงกยงกลว อยาถอตวตอชายจะหนายใจ ค าของแมแตเทานกดนก บรษรกนนไมมทสงสย ดกอยแลวแกวตาจงคลาไคล แมจะไปสงเจาล าเภาพาล ฯ

(สนทรภ, 2514, 102)

ขอความดงกลาว พระมารดาของนางเกษรากลาวสอนนางเกษราถงการใชชวตควาผหญงควรรกเดยว ซอสตยตอสาม เวลาสามโกรธหามโกรธตอบ ใหออนโยนเอาใจสาม อยาหงหวงเกนงาม หากมเรองทกขใหท าใหหายทกข คอยดแลปรนนบต อยาใหขาดตกบกพรองในหนาทของภรรยา แสดงใหเหนถงศลบารมในเรองของความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม

ตวอยาง พระแจงความตามค าเงอกน าเลา คอยบรรเทาทกขสมอารมณหวง จงวาพมคณนองสกครง ใหไดดงถอยค าทร าพน ซงลกรกหกหาญใหทานโกรธ จงงดโทษท าคณอยางหนหน ชวยไปปดปากถ าทส าคญ จวนสายณหยกษมาจะวาเรา จงบญชาวาเจาสนสมทร ไปชวยฉดศลาใหญขนใหเขา ขอสมาตาปอยาดเบา ชวยอมเอาแกออกไปใหสบาย กบลกนอยคอยพยงจงเงอกน า มาปากถ าแลเหนวนชลสาย

(สนทรภ, 2514, 109)

ขอความดงกลาว แสดงใหเหนถงความประพฤตของตวละครทประพฤตดทงทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม ตวละครคอ พระอภยมณ กลาววาหากเปนตามพอเงอกบอกกจะถอเปนบญคณอยางมากขอใหเปนดงทพดหากสนสมทรไดท า

75

ใหพอเงอกโกรธกขอใหทานใหอภยดวยแลวใหสนสมทรปดปากถ าและขอขมาตาเงอก แลวชวยอมตาเงอกออกไปสงททะเล

ตวอยาง พมนษยสดสวาทเปนชาตยกษ จงคดหกความสวาทใหขาดสญ กลบไปอยคหาอยาอาดร จงเพมพนภาวนารกษาธรรม อยาฆาสตวตดชวตพษฐาน หมายวมานเมองแมนแดนสวรรค จะเกดไหนขอใหพบประสบกน อยาโศกศลยแคลวคลาดเหมอนชาตน

(สนทรภ, 2514, 120)

ขอความดงกลาว แสดงใหเหนถงความประพฤตของตวละครทประพฤตดทงทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม ตวละครคอ พระอภยมณ บอกวานางผเสอสมทรนนเปนยกษ ไมอาจรกกนได ใหกลบไปอยทถ า ตงศล ภาวนา อยาฆาสตว เพอจะไดขนสวรรค หากเกดชาตไหนไดพบกน กขออยาใหผดหวงเหมอนชาตน

ตวอยาง ฝายโยคมยศพจนารถ ใหโอวาทนางยกษไมหกหาญ จงตดบวงหวงใยอาลยลาน อยาปองผลาญลกผวของตวเลย ทงนเพราะเคราะหกรรมท าใหวน จงสนบญวาสนาสกาเอย เหนมไดไปอยเปนคเชย ดวยสองเคยปลกเลยงกนเพยงนน อยาควรคดตดตามดวยความโกรธ จะเปนโทษกบสกาเมออาสญ จงยบยงฟงค ารปร าพน ไปสวรรคนฤพานส าราญใจ ฯ

(สนทรภ, 2514, 122)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ พระโยค กลาวสงสอนนางผเสอสมทรใหอยในศลธรรม ปลงกบชวต อยาไดคดตามพระอภยมณกบสนสมทรอกเลย เพราะบญวาสนาทไดท ารวมกนมามเพยงเทาน หากคดโกรธกจะเปนโทษตอนางผเสอสมทรเอง แสดงใหเหนถงวจนภาษาค าสอนและคณธรรมดานความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอยไมยดตดกเลสและใหตงอยในความดงาม

76

ตวอยาง พระฟงนางทางวานจจาเอย แตกอนเคยเคยงประโลมเจาโฉมฉาย ประเดยวนพบวชชวดสบาย จะสอนสายสวาทเจาใหเขาใจ จงฟงธรรมค านบดบโมโห ใหโทโสสรางเสอมคอยเลอมใส แลวทรงเดชเทศนาภาษาไทย ดวยความในโลกยสประการ คอรปรสกลนเสยงเคยงสมผส ทคฤหสถหวงแหนไมแกนสาร ครนระงบดบขนธสนดาน ยอมสาธารเปอยเนาเสยดายเปลา อยาลมหลงจงอตสาหรกษาศล ใหเพมภญโญไปดงใจหมาย อยาฆาสตวตดชวตคดอบาย จะจ าตายตกนรกอเวจ

(สนทรภ, 2514, 159)

ขอความดงกลาว เปนตอนทพระอภยมณกลาวสงสอนนางผเสอสมทร วา แตกอนพเคยอยคนอง แตเดยวนพบวชเสยแลว พจะสอนใหเจาเขาใจ เจาจงตงใจฟงพระธรรมแลวดบโมโห ใหความโกรธเสอมหายแลวคอยเลอมใส แลวสงสอนดวยความในสประการ คอ รป รส กลน เสยง นนไมเทยงแทแนนอน ครนสนชวตลงกยอมจะเปอยเนาผพงลงไป เจาอยาไดลมหลงยดตด จงหมนตงใจรกษาศลใหเพมขนดงใจคด อยาไดฆาสตวตดชวต เพราะตายไปแลวจะตกนรกอเวจเลยทเดยว แสดงใหเหนถงศลบารมในการตงมนอยในศลธรรม มความประพฤตทดงามถกตองตามท านองคลองธรรม

ตวอยาง ร าจวนจตพศดเปนครพก แลวกลบหกหวนหามความสงสย ถงออนแกแตเปนทพสะใภ เราเปนนองตองไหวเปนไรม ด ารพลางทางวาขามาเฝา จะเชญเขารมจกรเปนศกดศร ใหอนใจไพรฟาทงธาน วาพระพพาหลานมาพานพบ

(สนทรภ, 2514, 194)

ขอความดงกลาว เปนตอนททศรสวรรณไดพบนางสวรรณมาลแลว กเกดความสงสยขนครหนง แตกยกมอไหว ดวยถงแมนางจะมอายนอยกวาแตตามฐานะนางคอพสะใภ และเชญเจาเมองเพอใหไพรฟาประชาชนไดชนชม เปนการประพฤตดทางกายและวาจา การส ารวมกาย วาจาไวเรยบรอยด

77

ตวอยาง นางรบรสพจนารถฉลาดฉลอง พระคณของทรงศกดนนหนกหนา ดวยรกใครใชชดเหมอนธดา จงอตสาหสจรตไมปดบง อยากจะใครใหพระชนนนาถ รกพระบาทบตรงคเหมอนจงหวง แตเดนปามาถงเขตนเวศนวง มสมดงปรารถนาลกอาภพ วนนค าจ าจะพาไปถงหอง ถาฟองรองกจะเสยบาทเบยปรบ แตจะรกจะชงจะบงคบ สดจะรบสงไดดวยไมเคย ฯ

(สนทรภ, 2514, 5)

ขอความดงกลาว เปนบททนางยพาผการบปากจะพาพระอภยมณไปหานางละเวงดง ค าบทสนทนาทวา “ถาบดารบปากอยางนไมเปนไร กลางคนลกจะน าไปทประทบถงจะกรววาลกพาไปคงจะอดโทษ ใจของมารดาออนถาออนวอนเสยสกหนอยกคงจะเหนใจอยาไดเปนหวงกนขาวใหสบายใจเสย” อยในเรองการรกษาวาจาไพเราะ ออนหวาน มสมมาคาราวะนอบนอม ความประพฤตดงาม

เนกขมมบารม หมายถง การปลอดจากราคะและตณหา ไดแก การออกไปบวชเพอศกษาพระธรรมค าสอน ละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธ

สนโดษ ปลดเปลองตนจากโลกยวสยไปบ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา การปลกตวปลกใจจากกาม

ตวอยาง คดร าพงถงธรรมพระกรรมฐาน เปนอาการถายโทษทโหดหน เกดแลวตายวายวางไมยงยน จะมวยคนวนไรกไมร เราเกดมาอาภพอปภาคย ตองพลดพรากจากนครจนออนห จะถอค าธรรมขนธสพพญญ ใหค าชชาตหนาอยาเชนน นกศรทธากลาหาญส าราญจต จนอาทตยอทยไขรศม ชวนลกยามมายงทานโยค อญชลเลาความตามค านง จะขอบวชบรรพชารกษากจ อยเปนศษยในส านกสกพกหนง พอสมสรางทางธรรมส ามะดงส ใหลถงพระนพพานส าราญใจ

(สนทรภ, 2514, 135)

78

ขอความดงกลาว กลาวถงการออกบวชเพอศกษาพระธรรมค าสอน พระอภยมณหนไปพงทางกมมฏฐาน แลวบอกกบตนวาคนเราเกดแลวตองตายไมมใครมชวตย งยน จะตายวนตายพรงกไมร อนตวเรากเกดมาอาภพนก ตองพลดพรากจากบานเมอง จงจะยดถอพระธรรมค าสอนของพระพทธเจาเพอชาตหนาจะไดไมทกขเชนนอก พระองคทรงคดไปจนกระทงพระอาทตยสองแสงยามเชาจงชวนสนสมทรมาหาทานโยค ประนมมอกราบไหวแลวเลาความคดตนใหฟง พรอมพดวาจะขอบวชในเพศบรรพชตสกพกหนง เพอสงสมบญใหบรรลถงพระนพพานในภายหนา

ตวอยาง แลวนงหมโขมพสตกระหวดพบ เครองประดบขาวลวนนวลหง ชวนกมารหลานสาวเหลาอนงค มาเฝาองคพระอภยทไพชยนต ประนตนงตงธปเทยนบปผา แลววนทาทลถวายฝายกศล ขาขอบงคมลาฝายคล ดวยไดบนตวมาในวาร จะไปบวชตรวดน าใหบตเรศ อยขอบเขตเขารงรมกรงศร พระโฉมยงจงส าราญผานบร ใหเปนทพงพาประชากรฯ

(สนทรภ, 2514, 265)

ขอความดงกลาว กลาวถงการออกบวชเพอแทนคณบดาของตวละคร โดยตวละครคอสวรรณมาล นางแตงตวดวยผาสขาว แลวชวนเดก ๆ ไปเฝาพระอภยมณ และน าของทเตรยมไวถวาย พรอมกลาวลาไปบวชใหบดาตามความตงใจของนางทเขารงรมกรง

ตวอยาง ฝายดาบสสองยพาสดาสมร ขนบรรจถรณทในเกงเครงใจหาย รกษาพรตงดงามตามสบาย เพราะมงหมายทางธรรมส ามดงส ทงวณฬาสมาลหลวงชสอง เขาในหองตรองตรกระลกถง พระไตรลกษณหกประหารการร าพง คดตดซงหวงใยในสนดาน หวงประโยชนโพธญาณการกศล จะไดพนกองทกขสนกสนาน ฟงถอยค าสามปรชาชาญ โปรดประทานสอนสงคดตงใจ ดาบสนทปฐมพรหมวหาร เจรญฌานตามประสงคปลงนสย ใหดบทกขดบโศกดบโรคภย ดวยตดใจครดเครงบ าเพญเพยร ชกประค าส ารวมสตตง เอาจตหยงเหนสงขารเปนพาเหยร

79

ไมรกรปรกทรงของวงเวยน เปนอาเกยรณเปอยเนาไมเขายา เหมอนโรงรานไปมาพออาศย พระอภยแจงเหตเทศนา ควรเชอฟงตงมนเอาปญญา ทานเทศนาชแจงแหงบาล นางถอมนขนตอเบกขา โดยศรทธาคดเหนเปนวถ ทงละเวงวณฬาสมาล ดาบสนเครงเทยบเปรยบสมภาร ฯ

(สนทรภ, 2514, 10)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงนางละเวงวณฬาและนางสวรรณมาลทบวชเปนดาบสเขาหองเพอตงจตระลกถงพระไตรลกษณ และเจรญฌาน เครงครดบ าเพญเพยร ทงสองนางน าเอาหลกขนตและอเบกขามาใชในชวต มการออกบวช ไมมกามกเลส การละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธ การปลดเปลองตนจากโลกย บ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา

ตวอยาง พระทรงฟงราษฎรสนทรเฉลย จงภเปรยโปรดประทานการสกขา วาตวเราละเพศไมเจตนา ครองพาราเปนใหญในบรนทร เพราะคดเหนอนจจงเกดสงเวช จงละเพศไปอยปารกษาศล ไมประโยชนกบจงหวดปถพน จงถอศลภาวนาสมาทาน กองกเลสพาใหหลงเหมอนกงจกร เราคดหกมไดหลงในสงสาร จงตงใจหมายประโยชนโพธญาณ เราแจงการใหรทกผคน สามพระองคเสดจไปใกลถงดาน พวกทหารเขาไปแจงทกแหงหน ใหเสนทลแถลงแจงยบล แกภวดลรมจกรนครา ฯ

(สนทรภ, 2514, 11)

ขอความดงกลาว พระอภยมณกลาวกบประชาชนทขอรองใหพระอภยมณลาสกขาออกมาเพอครองเมองวาตวพระองคเองละเพศ รกษาศล และตดกเลสทงปวง เปนการออกบวช ไมมกามกเลส การละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธ การปลดเปลองตนจากโลกย บ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา

ตวอยาง จะกลาวถงพระอภยวไลลกษณ อยส านกเนนสงคตรกฏฤๅษ

80

เจรญผลบรรพชตกจโยค ทงสองชเชยวชาญการบ าเพญ ไมโลภหลงปลงในธรรมกรรมฐาน หมายวมานแสนสขสนยคเขญ มธยสถตดสวาทขาดกระเดน ลงตรองเหนแกนสารการตองตาย เพราะตณหาพาตนใหทนทกข ไมมสขอวชชาพาฉบหาย เปนเชอไฟไมชวตวอบาย ใหวนวายโลภหลงเทยววงวน ตองรบพงยงยงชงสมบต ทวจงหวดเขตแควนแดนสงหล เพราะโลกยนมนชวพามวมน ใหเสยผลเสยประโยชนโพธญาณ คดกเปนอนจจงนาสงเวช กองกเลสนหนอเรามนเผาผลาญ แตพลดพรากจากพงศจากวงศวาน ทรมานกายาในสามญ พระเหนภยในอดตเอาจตตง เหนทกขงเดอดรอนควรผอนผน ทรงกสณอภญญาณส าราญครน เอาจตหมนปลงธรรมส ามดงส

(สนทรภ, 2514, 63)

ขอความดงกลาว กลาวถงการออกบวช ความไมมกามกเลส การละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธ การปลดเปลองตนจากโลกย บ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา ตวละครคอ พระอภยมณ ก าลงสงสอนนางสวรรณมาลและนางละเวงวณฬาใหละโลภ โกรธ หลง ปลงกบทกสงทเปนกเลส เพราะกเลสท าใหเกดความทกข เมอมองกลบไปในอดตทพลดพรากจากญาตมตรแลวท าใหพระอภยมณยงตองตงมนในการรกษาธรรม เปนการออกบวช ไมมกามกเลส การละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธ การปลดเปลองตนจากโลกย บ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา

ปญญาบารม หมายถง การเปนผมเหตผล ไดแก ผทความรถงเหตถงผล รอยางชดเจน รเรองบาปบญคณโทษ รสงทควรท าควรเวน

เปนธรรมทคอยก ากบศรทธา เพอใหเชอประกอบดวยเหตผล ไมใหหลงเชออยางงมงาย

ตวอยาง ศรสวรรณปญญาฉลาดแหลม จงยมแยมเยอนตอบพระเชษฐา ธ ามรงคเรอนมณมราคา จะคดคาควรแสนต าลงทอง พอบชาอาจารยเอาตางทรพย เหนจะรบสอนสงเราทงสอง อนตวนองนจะอยดวยครกระบอง หดใหคลองเชยวชาญช านาญด ขอพระองคจงเสดจไปทายบาน อยศกษาอาจารยขางดดส

81

ครนเสรจสมปรารถนาไมชาท จะตามพไปหาทอาจารย (สนทรภ, 2514, 4)

ขอความดงกลาว ศรสวรรณบอกพระอภยมณวาแหวนทเรามนนมคาหลายต าลง เราเอา

ไปใหทานอาจารยเพอขอเรยนวชาดวยทานอาจารยตองรบเราเปนศษยแน ๆ เพราะทานเขยนไววาถาใครมเงนแสนต าลงทานถงจะยอมสอนวชาใหรจกแกปญหาดวยการใชเหตและผล

ตวอยาง เจาสานนคนฉลาดเฉลยตอบ พอคดชอบอยางนดหนกหนา พไดครรเรยนต ารามา จะจบยามสามตาใหแนนอน แลวนบนวนงนงตงสต ตามลทธเรยนรทครสอน ทงลมจนทกาลาพยากรณ เหนแนนอนแมนย าแลวท านาย อยาครวญคร าร าพงถงพระพ มสตรพาไปดงใจหมาย เขาอปถมภค าชอยสบาย พอเคราะหคลายเหนจะพบประสบกน อยขางทศอาคเนยทะเลลก พระอยานกแหนงวาจะอาสญ เรารบเรงออกเรอเผอจะทน แลวพากนลงมาเภตรากล

(สนทรภ, 2514, 17)

ขอความดงกลาว กลาวถงการใชความรทเรยนมาในการแกไขปญหาดวยเหตและผลพราหมณสานนใชความรทไดเรยนมาชวยศรสวรรณตามหาพระอภยมณ โดยการจบยานสามตาดวาเกดอะไรขนกบพระอภยมณแลวบอกใหศรสวรรณเตรยมตวออกตามหาพ

ตวอยาง ศรสวรรณชนเชงฉลาดแหลม ท ายมแยมเยอนวาอยาสงสย ฉนพนองทองเดยวมาเทยว ไกลอนหวงใยยงไมมทงสคน หมายพระนชบตรเปนทพง คดร าพงสารพดจะขดสน เสดจมาเทยวเลนเหนชอบกล นฤมลมองหาสมาล

(สนทรภ, 2514, 48)

82

ขอความดงกลาว กลาวถงการคดการตรกตรองกอนพด การใชเหตและผลในการพด ตวละครคอศรสวรรณ กลาวตอบค าถามของพเลยงของนางเกษราอยางฉลาดและมไหวพรบวา ตนเองนนเปนลกคนเดยวไมมพนธะใด ๆ มาเพอจะมาหาตามหานางอนเปนทรก

ตวอยาง หนอกษตรยตรสวาถาเชนนน จะพากนไปเฝาเจากรงศร เราเดนทางหวางคายพวกไพร ใหโยธกองทพออกจบตว จงฟนฝาขาศกสะอกไล เอาหวไอชาวพลไปคนละหว แทนธปเทยนดอกไมถวายตว ใหเหนทวจะไดลอฝมอเรา ฯ

(สนทรภ, 2514, 65)

ขอความดงกลาว กลาวถงการคดตรกตรองด การใชเหตและผล ท าแลวเกดผลประโยชน ตวละครคอศรสวรรณ พดกบเหลาพราหมณวา จะพากนไปเฝากษตรย วาจะอาสาไปท าการศกสงคราม เพอนใหไดเหนในฝมอและความกลาหาญ

ตวอยาง นางโฉมยงองคละเวงเกรงจะฉาว จงวากลาวไกลเกลยเสยใหหาย แมฆาตชวนเปนอนตราย รระคายเคองแคนจะแทนทด จะกลบทกขยคเขญทกเสนหญา เพราะเหตวาเชอสายไมตายหมด เขาหนอเนอเชอวงศองคโอรส เกยรตยศยงกวาทกสากล

(สนทรภ, 2514, 39)

ขอความดงกลาว ตวละคร คอ นางละเวงวณฬาพดกบนางยพาผกาวา ถาฆาสนสมทรแลวจะมปญหาตามมามากมายเพราะสนสมทรเปนพระโอรสของพระอภยมณ เปนการใชเหตและผลในการตดสนใจแกปญหา

ตวอยาง ทางเขาออกนนมอย สแหง มนจดแจงปดทางหวางไศล แลวตงชองกองตระเวนเกณฑกนไป เอาปนใหญจกชองคอยปองกน แลวตงคายรายทางตามหวางเขา จะคดเขายากจรงทกสงสรรพ

83

แมนไดไปบนทางกลางอรญ คดผอนผนขามเขาส าเนาเนน (สนทรภ, 2514, 377)

ขอความดงกลาว กลาวถงการใชปญญาในการใชความคดในการคดคนพจารณา

จบเหตจบผลทถกตอง จนเปนทางใหเกดปญญาทเกดจากความคดพจารณา ของฝรงทสงใหเปดทางเขาออก สแหง เปดทางตลอด แลวใหเอาปนใหญซอนไว แลวต งคายตามระหวางเขาเพอเตรยมการรบ

ตวอยาง อยาใหขาศกออมเขาลอมหลง ฉวยพลาดพลงกกเหนไมเปนผล คดอบายถายเทดวยเลหกล จงแตงคนใชชดไวตดตาม

(สนทรภ, 2514, 390)

ขอความดงกลาว กลาวถงการใชปญญาในเรองของเปนการใชเหตและผล ความรอบร วางแผนคดอยางรอบคอบ ขององคพระมงคลานราราชในการคดวางแผนวาอยาใหขาศกลอม คดอบายเลหกลไวหลอกและใหแบงไพรพลไวตดตาม

ตวอยาง ปางพระปนมนฤๅษสทธ ออกจากกจทรงธรรมกรรมฐาน เสดจออกนอกกฎทส าราญ โปรดประทานเลาถงวงศพงศประยร ทงสองนางดาบสรบพจนารถ รวาญาตยงถวลไมสนสญ ตองรบพงยงกนไปในตระกล นางอาดรแดดาลสงสารวงศ พระอภยมนฤๅษสทธ ดจรตสองนางเหนยงหลง ดวยอาวรณยงไมขาดในญาตวงศ พระจงทรงเทศนาในบาล วาสามญตณหาพาใหโลภ หลงละโมบครนท าลายตายเปนผ กไมหอบเอาจงหวดปถพ ไปเปนทถนฐานบานของตน อนจจงสงขาราเหมอนปลานก ตองวายวกบนเตรระเหระหน ถงรางกายกอยาหมายวาของตน พอสนชนมเนาจมถมแผนดน อนตตาสญเปลานะเราทาน อยาหมายมนนกนยมอารมณถวล เอาขนตตงหนาเปนอาจณ กจะสนความวตกในอกใจ

84

พระฤๅษชกเหตเทศนา ใหสองดาบสยพนสนสงสย วายวโยคโศกเศราบรรเทาใน ทจรงใจโทมนสอดอารมณ จงตรสวาถาจะไปใหโอวาท แตเชอชาตพวกฝรงมนยงขม ไมจดจางบางเบาเอานยม เหมอนตกตมถอนยากล าบากใจ ถงจะไปสงสอนใหออนนอม มนจะยอมยนดเจาทไหน ตาบาทหลวงแกมนดอไมถอใคร ถงจะไปปวยการเหมอนมารยา แตจ าเปนจ าใจจะไปเยยม สงใหเตรยมแตงราชรถา พระชวนดาบสนใหลลา ทรงรถาองคละรถบทจร ฯ

(สนทรภ, 2514, 2)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครมความรทว รทวถงเหตถงผล รอยางชดเจน รเรองบาปบญคณโทษ รวาสงใดทควรท า สงใดทควรละเวน

วรยบารม หมายถง การมความเพยรพยายาม มมานะ และอดทน ไดแก ความเพยร ความพยายาม ความกลาทจะลงมอท า ภาวะของผกลาเปนแนวทางใหด าเนน

ไปสความส าเรจตามประสงค หมายถง การลงมอปฏบตลงมอท างานทตนชอบทตนรกท าดวยความพากเพยรพยายาม ท าดวยความสนก กลาหาญ กลาเผชญกบความทกขยาก ปญหาและอปสรรคทจะเกดขน หากมอปสรรคขอขดของใด ๆ กเพยรจ ากดปดเปาไปใหหมดสนไปโดยไมยอทอ ไมสนหวง เดนหนาเรอยไปจนกวาจะบรรลเปาหมาย

ตวอยาง ลวงต าบลชนบทไปหลายบาน เขาดอนดานแดนไพรพอไกขน สยงเสอกวางกลางเนนพนมวน ใหหวนหวนวงเวงหวาดฤทย จนแสงทองรองเรองอรามฟา พระสรยาเยองเยยมเหลยมไศล คณานกเรงรองคะนองไพร เสยงเรไรจกจนสนนเนน ทงสององคเหนอยออนเขาผอนพก หยดส านกล าเนาภเขาเขน ครนหายเหนอยเมอยลาอตสาหเดน พศเพลนมงไมในไพรวน

(สนทรภ, 2514, 2)

ขอความดงกลาว กลาวถงมความเพยรทกขณะ ความเพยร ความพยายาม ความกลาทจะลงมอท า ตวละครคอศรสวรรณและพระอภยมณออกเดนทางไปเรยนเพอหาวชาความรระหวาง

85

เดนทางนนผานหลายต าบลหลายหมบาน พอไกขนกเขาเขตปา เสยงสตวนอยใหญรองกนกองปาท าใหสองพนองรสกกลวแตกเดนไปเรอย ๆ จนกระทงแสงทองสองฟาทงจกจนเรไรสงเสยงเซงแซ รสกเหนดเหนอยกมาพกหยดทภเขาถาหายเหนอยกเดนทางไปตอ

ตวอยาง สนสมทรมไดกลวกลบหวรอ ลกไมขอจากพระองคอยาสงสย แมมารดามาตามจะหามไว พระรบไปกอนขาอยาปรารมภ ลกจะคอยลอยตามแตหางหาง อยตนทางจะไดพบประสบสม แลวเผนโผนโจนลงทะเลลม พระปรารมภเรยกไวกไมฟง เทยวด าดนคนหามจฉาใหญ พอจบไดปลาอนทรขนขหลง เสยงโผงผางกลางน าแตล าพง คอยลอยรงรอมาในวารน ฯ

(สนทรภ, 2514, 115)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความกลาทจะลงมอท า กลาหาญ กลาเผชญกบความทกขยาก ปญหาและอปสรรคทจะเกดขน ตวละครคอ สนสมทร หวเราะกลบใสพระอภยมณ และกลาววาจะไปขอจากพอไปไหน หากแมมากจะเขาไปหามไว ใหพอรบหนไปกอน ลกจะคอยดตนทางใหและตามไปหางๆ จากนนกกระโดดลงในทะเล จบปลาอนทรยขนมาขหลงไมฟงค าเรยกหาม พระอภยมณ

ตวอยาง ฝายผเสอสมทรไมหยดหยอน ครนลยออนอตสาหวายสายกระสนธ ก าลงนอยถอยถดดวยอดกน เจยนจะสนชวาในสาคร ไดสามวนทนผวกบลกนอย เหนเลอนลอยลบลบยงถบถอน กระโจมโจนโผนโผชโลทร คลนกระฉอนฉาดฉานสะทานมา ฯ

(สนทรภ, 2514, 115)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความเพยร ความพยายามใหด าเนนไปสความส าเรจตามประสงค ตวละครคอ นางผเสอสมทร ทเพยร พยายามไมหยดทจะตามหาพระอภยมณ ถงก าลงจะมนอยเพราะอดกน เดนทางในทะเลมาได 3 วน เรมมองเหนอยไมไกล จงรบเรงตามไป

86

ตวอยาง สนสมทรหามวาอยาเสดจ เหมอนขามเขดของอไมพอท หลานจะไปไตถามแตโดยด ถาย ายจงจกสดฝมอ พระไปเรอเมอไรจะไปถง จะเหมอนหนงฉนลงน าด าไปหรอ แมนพบปะพระบดาจะหารอ ไมดงดอดอกพระองคอยาสงกา แลวจดแจงแตงเครองส าหรบยทธ เหนบอาวธคกายทงซายขวา กระโดดโผนโจนลงในคงคา แผลงศกดาด าดงตะบงไปฯ

(สนทรภ, 2514, 224)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความอตสาหะ กลาหาญไมเกรงกลวตออปสรรคและ ภยอนตราย ตาง ๆ ตวละครคอสนสมทรพดกบศรสวรรณวา พระเจาอาไมตองเสดจไปหรอก เดยวหลานจะเสดจไปถามแตโดยด แตถาหากถกขมเหงกจะสกนดวยฝมอ ถาหากทานอาเสดจไปโดยเรอเมอไหรจะไปถงจะสหลานด าน าไปไดหรอ หากเจอพระบดาแลว หลานจะหารอด ไมดอดงแนนอน วาแลวสนสมทรกจดแจงแตงตว เหนบอาวธคกายทงซายขวา กระโดดโครมลงน าด าดงลงไปใน ไมชา

ตวอยาง กมารวาพระแมไมเหนจต ปจจามตรมากนอยไมถอยหลง แตแคนจตพระบดานนาชง รกฝรงนกระไรจะใหคน ใหลกยามาถามความพระแม วาตามแตประดพทธไมขดขน พระมารดาอยาฟงจงยงยน วาไมคนไปลงกาจะวาไร ถงฝรงคงแคนแมนจะรบ ไมหลกหลบเลยพระองคอยางสงสย จะสงหารผลาญชวนใหบรรลย วาแตใจของพระแมจะแชเชอนฯ

(สนทรภ, 2514, 229)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความอตสาหะ กลาหาญไมเกรงกลวตออปสรรคและ ภยอนตรายตาง ๆ ตวละครคอสนสมทรพดกบนางสวรรณมาลวา พระชนนไมเหนใจลกเลย เรองขาศกศตรแลวไมวาจะมากแสนมากลกไมเคยกลว แตแคนใจพระบดานก ทหลงรกเขาขางฝรง จะใหพระชนนไป ใหลกมาถามพระชนนวาสดแตจะเหนสมควร ไมขดขน แตพระชนนอยาฟงจง

87

ยนยนวาไมไปลงกาเดดขาด หากฝรงมนโมโหกจะรบ ลกกไมกลว จะสงหารผลาญชวตมนเสย แตลกกลววาใจของพระชนนจะแชเชอนไปเขาขางเขา

ตวอยาง ทงชางมากลาหาญทะยานยทธ อตลดไลกนเสยงหวนไหว จะผนพกตรหกหาญออกดานใด กไมไดเปนเวลาเขาราตร แตพวกขาสาพภกดเพราะรกเจา ทงนายบาวอตสาหรบไมหลบหน จนดกดนครนครนประจญต จนซากผพลตายกายอนนตฯ

(สนทรภ, 2514, 376)

ขอความดงกลาว กลาวถงนายบาวทตางมความซอสตยตอพระมหากษตรยไมคดหนและมความเพยรพยายามตอสกบศตรโดยไมทอถอยอยางยาวนานจนซากศพกองไปทว เปนความเพยรพยามความกลาทจะลงมอท ากลาเผชญปญหาและความทกขยากจนบรรลเปาหมาย

ขนตบารม หมายถง การมความอดทนอดกลนตอความโกรธ ความไมพอใจ ไดแก การอดทนตอความล าบากตรากตร าเปนการอดทนตอสภาพธรรมชาต ดนฟา อากาศ

ความหนาว ความรอน อดทนตอทกขเวทนา เปนการอดทนตอการเจบไขไดปวย ความไมสบายหายของเราเอง ความปวด ความเมอย ความอดทนตอความเจบใจ เปนการอดทนตอความโกรธ ความไมพอใจ ความขดใจอนเกดจากค าพดทไมชอบใจ กรยามารยาททไมงาม และอดทนตออ านาจกเลส

ตวอยาง พราหมณหวรอพอลมเสยแลวหรอ เขาบอกชอเสยงใหเหมอนใจหวง อนองคราชบตรทในวง ทกวนยงมไดมราคพาน พอโฉมงามยามนกแรกรน ผลบญชวยชกสมครสมาน ถงขอเฝาเขาไปจบใหอประมาณ พกเหนเปนตะพานมาชอบกล เมอพบกนวนนนางพเลยง เหนมองเมยงตามาสหาหน ซงใหคมไวทนทงสคน พนเหนเปนกลมารยา ถาแมนเหมอนหมายมงกพรงน รายหรอดจะไดฟงไมกงขา พอจงดบโทโสอยาโกรธา รถงแกวเกษราจะนอยใจ ท านองเขาชาววงมกตงปง แตไมถงเดอนดอกจะบอกให ซงพเลยงพระธดาจะวาไร พจะใครรบรองลองคารม ฯ

(สนทรภ, 2514, 25)

88

ขอความดงกลาว กลาวถงความอดทนตอความโกรธ ตวละครคอพราหมณทงสามทบอกใหศรสวรรณระงบความโกรธทพวกพเลยงของนางเกษราจบพวกเขามาขงไวเพอรอให

นางเกษรามาพบ พวกพราหมณเลยบอกวาเพราะเขาไมรวาศรสวรรณเปนใครดงนนเจาอยาพงโกธรหรอโมโหไปเลย

ตวอยาง พระบตรเหนจรงทกสงสน ยงขนคนคดอายระคายเขน จะหาญหกนกเลาเขาคนเดน นางนงเมนพกตราไมพาท ฯ

(สนทรภ, 2514, 55)

ขอความดงกลาว กลาวถงเกสรไดเหนการกระท าของศรสวรรณทกสงอน แตกตองเกบความโกรธความระคายนนไว แสดงใหเหนถงความอดทนตอความเจบใจ เปนการอดทนตอความโกรธ ความไมพอใจ ความขดใจอนเกดจากค าพดทไมชอบใจ กรยามารยาททไมงาม

ตวอยาง จะกลาวกลบจบความไปตามเรอง ถงบาทเบองปรเมศพระเชษฐา องคอภยมณศรโสภา ตกยากอยคหามาชานาน กบดวยนางอสรนรมต เปนคชดเชยชมสมสมาน ตองรกใครไปตามยามกนดาร จนนางมารมบตรบรษชาย

(สนทรภ, 2514, 104)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ พระอภยมณ กลาววา พระอภยมณโดนผเสอสมทรจบตวมาอยในถ า ตองจ าใจเปนสามภรรยากน จนมลกชายดวยกน 1 คน แสดงใหเหนถงความอดทนทมตอสงทไมพงปรารถนา จ าใจกระท าทงทไมอยากท า

ตวอยาง ฝายวานางผเสอกเชอถอ คดวาซอสจรตพสมย จงตอบวาถากระนนฉนจะไป อยเขาใหญในปาพนาวน พระโฉมยงจงอยในคหา เลยงรกษาลกนอยคอยหมอมฉน จะอดใจใหเหมอนค าทร าพน ถวนสามวนกจะมาอยาอาวรณ

89

แลววนทาลาองคพระทรงโฉม ปลอบประโลมลกแกวแลวสงสอน อยาแขงนกรกตวกลวบดร แมนไมนอนมารดาจะมาต ฯ

(สนทรภ, 2514, 111)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ นางผเสอสมทร เชอค าท านายของพระอภยมณ ทใหตนไปบ าเพญจตอธษฐานในปา โดยพระอภยมณจะเลยงลกอยในถ ารอนางผเสอสมทรกลบมา สวนตนจะอดทน เมอครบ 3 วน จะกลบมา ลาพระอภยมณและสอนสนสมทรวาอยาดอกบพอ ถาไมนอนจะกลบมาต แสดงใหเหนถงความอดทนตอทกขเวทนาของตวละคร เปนการอดทนตอความไมสบายกาย ไมสบายใจ

ตวอยาง ฝายนางผเสอสมทรทสดโง ไปนงโซเซาอยรมภผา ขอชวตพษฐานตามต ารา ตองอดปลาอดนอนออนก าลง ไดสามวนรนทดสลดจต เจยนชวตจะเดดดบไมกลบหลง อตสาหยนฝนใจใหประทง คอยเซซงซวนทรงไมตรงตว

(สนทรภ, 2514, 113)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ ผเสอสมทร เขาปาไปตงจต ภาวนาในปา เปนเวลา 3 วน ตามทต าราบอก อดขาวจะออนก าลง รางกายจะไมไหว แตกตองทนฝน จนจะทรงตวไมอยแสดงใหเหนถงการอดทนตอความล าบากตรากตร าและอดทนตอทกขเวทนาตอความหว ความไมสบายกาย ไมสบายใจ

ตวอยาง สงสารองคนงลกษณอคเรศ ชลเนตรแนวนองใหหมองศร ใหสาวใขไปเชญพระชนน มาถงทปรางคมาศปราสาทชย จงทลความตามกระดาษทวาดรป พระโลมลบลมองคดวยหลงใหล ลกหลานนกลกเอามาเผาไฟ มนไมไหมกลบลกขนคลกคล ขากบเหลาสาวสรรคชวนกนส ปล ากนอยผลกไสมนไมหน พระโกรธาควาไมมาไลต แลวเขาทมไดออกขางนอกเลยฯ

(สนทรภ, 2514, 35)

90

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ นางสวรรณมาลทรสกเปนทกขใจเมอเหนคนรก

ของตนคร าครวญหาหญงอน แตตองอดทนไวจงใหคนไปตามแมของพระอภยมณมาชวย พระอภยมณเพราะพระอภยมณไมยอมใหใครมาเอารปของนางละเวงไปไดถงกบเอาไมไลต ไมยอมออกไปขางนอก

ตวอยาง บาทหลวงวาขาไมบอกไวดอก หรอสญชาตชอวาผชายตายเพราะหญง จนของอของอนถงวอนวง ราวกบวงเขาวานสงหารกาย แมมรกหนกหนวงท าลวงลอ ขนขคอเลนกไดดงใจหมาย รปกรอยวสยใจผชาย มนหลงตายตดกบเหมอนหลบตา อนลมปดแตเพราะเสนาะห ทจะสลมปากยากหนกหนา แตความรกมกจะออกกระบอกตา จะเปนขาพวกเขาชาวชมพ

(สนทรภ, 2514, 452)

ขอความดงกลาว กลาวถงสนสมทรคดจะไปบวชเอาบญบารมเพอเปนนกปราชญทเกาะแกวพศดาร เพราะกลวนางละเวงวณฬาทเกงยงกวาเสอจะท าราย แสดงวามความอดทนอดกลนตอความโกรธ ความไมพอใจ

ตวอยาง แมมไดใหปรบจะรบผด นขนคดเคองขนท าฉนเฉยว นาอดสผหญงจรงจรงเจยว ไมคดเกยวชสาวแลวคราวน วาสนาหาไมมนไพลพลก พลอยหยกหยกอยากจะถอเปนฤๅษ จะถอศลตงมนในขนต ไมย ายยงหยาบเปนบาปกรรม

(สนทรภ, 2514, 464)

ขอความดงกลาว กลาวถงนางร าภาสะหรเหนวญญาณของนายอเรนผเปนพอแลวถงกบน าตาไหล แมตวตายไปแลวแตยงมใจมงมนในการปฏบตหนาท มาชวยลกสาวในการท าศก แสดงวามความอดทนอดกลนตอความโกรธ ความไมพอใจ

91

สจจบารม หมายถง ความจรงหรอความซอตรง ไดแก การรกษาค าพด การพดจรง ท าจรง และจรงใจ

ตวอยาง ฝายเจาพราหมณตามใจมใหชง พลางร าสงนายดานดวยมารยา จงไปบานทานเถดใหผาสก ฉนพนทกขแลวเมอไรจะไปหา นายดานฟงคลงคลอหลอน าตา แลววานานไมทงอยากรงใจ จะไปจดขาวปลากระยาหาร มาสงหลานสคนใหจนได

(สนทรภ, 2514, 24)

ขอความดงกลาว พราหมณทงสามและศรสวรรณทปลอมเปนพราหมณพดกบนายหนาดานตอนทพวกเขาจะโดนจบไปขงอยกบตายายทเฝาสวนวา ใหนายหนาดานกลบบานไปถาพวกเขาหลดจากการถกขงแลวจะไปหาทบานเอง แตนายหนาดานบอกวาจะไมทงพวกเขาไปไหนจะหาขาวปลาอาหารมาใหพวกเขากนตามทเคยไดบอกไววาจะไมทงพวกเขา แสดงใหเหนถงการรกษาค าพด

ตวอยาง ศรสวรรณกลนยมเยอนสนอง วนนนองไดแตผาออกมาหม สวนพพราหมณตามตดไดชดชม ตอจะสมปรารถนาจงชานาน

(สนทรภ, 2514, 48)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอศรสวรรณ กลาวตอบค าถามของพเลยงของ นางเกษราอยางฉลาดและมไหวพรบวา ตนเองนนเปนลกคนเดยวไมมพนธะใด ๆ มาเพอจะมาหาตามหานางอนเปนทรก เปนการรกษาค าพด

ตวอยาง ฝายเงอกน าส าหรบทะเลลก ไมวายนกถงองคพระทรงโฉม พอแจมแจงแสงทองผองโพยม ปลอบประโลมลกเมยเขาเคลยคลอ จะไปลอยคอยองคทรงสวสด ใหสมนดซงสญญาเธอมาหนอ แลวออกจากวนวงไมรงรอ คอยเคลอนคลายวายคลอกนไคลคลา พอเหนองคทรงยศโอรสราช อยชายหาดพรอมกนกหรรษา

92

จงชวนลกสาวนนกบภรรยา คลานขนมาชายฝงแลวบงคม ฯ (สนทรภ, 2514, 111)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ พอเงอก ไดพาแมเงอกและนางเงอก ใหมารอพระ

อภยมณตามทนดหมาย พอเหนพระอภยมณและสนสมทรยนรอกชวนลกสาวและภรรยา เขาไปทกทาย แสดงถงการท าจรงและมความจรงใจ ท าไดอยางทพดหรอสญญาไว

ตวอยาง อศเรนแสนสลดระทดทอ น าตาลอคลอคลงจะหลงไหล เสยดายนางอยางชวนจะบรรลย รอนฤทยเทยมเพลงละเลงเลย จะกลบหลงยงลงกานาอดส ครนจะอยอายหนาประดาเสย ดวยความคางนางหายเปนมายเมย จ าจะเกลยไกลความไปตามนาง จงตรสสงแกเสนาทขาเฝา อระเรารอนดงจะพงผาง เสยสวาทมาดหมายเหมอนวายวาง จะตามนางกวาจะพบประสบกน

(สนทรภ, 2514, 133)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ อศเรนทรสกเศราสลด น าตาหลงไหลเมอรขาววาคหมนของตนหายไปอยางไรรองรอย จงรสกเสยดายนางยงนก จะกลบเมองลงกากกลวจะอบอาย จะอยกอบอายเชนเดยวกนเพราะกลวเขานนทาวาเปนมายเพราะเมยหาย จงคดทจะออกตดตามหานาง แลวจงสงแกเสนาวาเราเสยนางเหมอนเราจะสนชวต จงขอออกตดตามหานางจนกวาจะพบกน แสดงใหเหนถงความมงมนตงใจทจะลงมอกระท าตามค าพด มความจรงใจ พดจรง ท าจรง

ตวอยาง นางอรณทลเถยงเสยงฉอดฉอด ฉนไมทอดทงพระองคอยาสงสย นธระพระเจาปาจะพาไป หมอมฉนไดรบค าแลวจ าเปน แมนมไปไมดเหมอนขปด เปนคนคดเขาจะเยยไมเคยเหน อยในวงนงเปลาทงเชาเยน จะไปเปนเพอนปาชวยหาลง

(สนทรภ, 2514, 207)

93

ขอความดงกลาว กลาวถงอรณรศมเคยรบปากกบสวรรณมาลไววาจะไปชวยออกตามหาพระอภยมณผเปนลงดวยกน มาตอนนพระเจาตาไมให อรณรศมกคานพระเจาตาเพราะจะท าใหนางนนเปนคนพดปด ไมรกษาค าพด

ตวอยาง แลวตรสบอกลกนอยกลอยสวาท เจาหนอเนอเชอชาตดงราชสห อนรกษาศลสตยกตเวท ยอมเปนทสรรเสรญเจรญคน ทรลกษณอกตญญตาเขา เทพเจากจะแชงทกแหงหน ใหทกขรอนงอนหงอทรพล พระเวทมนตรเสอมคลายท าลายยศ เพราะบดามาดวยอศเรนน คณเขามมากลนพนก าหนด เจาท าผดกเหมอนพอทรยศ จงออมอดเอนดพอแตพองามฯ

(สนทรภ, 2514, 232)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ พระอภยมณกลาวสงสอนสนสมทรวา เจาเปนถงลกกษตรยตองรกษาค าพดตอคนทมพระคณ ยอมเปนทสรรเสรญของคนทวไป ถาลกคดทรยศอกตญญเขา แมแตเทพเจากจะสาปแชงใหมแตความทกข เวทมนตร คาถา ยศ อ านาจกจะเสอม อศเรนเปนผมพระคณตอพอยงนก ถาเจาท าผดตอเขากเหมอนพอท าผดตอเขาดวย ฉะนนเจาจงพจารณาดแตพองามเถดลก แสดงใหเหนถงการรกษาค าสตย ไมคดทรยศตอผมพระคณ

อธษฐานบารม หมายถง การตงความปรารถนาดตอผอน ไดแก การตงใจมงผลอยางใดอยางหนง การตงจตรองขอสงใดสงหนงตอสงศกดสทธ การนก

ปรารถนาสงทตองการจากสงศกดสทธ เชน การตงจตอธษฐานขอพรจากพระ นกอธษฐานในใจขอใหเดนทางแคลวคลาด เปนตน

ตวอยาง หนอกษตรยอดอนกลนสะอน ตาชนพรงพรายทงซายขวา แขงพระทยใหเอาน าอบมา ภาวนานกความไปตามจน ขอเทวญชนฟาสธาทพย อนลอยลบเหาะเหนเทยวเดนหน ทงปเจาเขาหลวงขาบวงบน ขอนมนตมาดวยชวยชว

(สนทรภ, 2514, 86)

94

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ ศรสวรรณไดรองไหอยางหนก กลววาเกษราจะตาย แตท าใจแขงเอาน าอบมาตงจตภาวนาขอพรจากเทวดา สงศกดสทธทงปวง ขอใหชวยชวตเกษรา แสดงใหเหนถงการตงจตรองขอสงใดสงหนงตอสงศกดสทธ การนกปรารถนาสงทตองการจากสงศกดสทธ

ตวอยาง นางยอกรวอนไหวไทเทวญ ทกชองชนฉกามาวจร ทขนลองทองทะเลทกเทเวศร รกขาเขตเขาเขนเนนสงขร แมนพระหนอบดนทรนรนทร จะมวยมรณมรณานคาลย ชวตขาอยาใหรอดจงมอดมวย ขอตายดวยลกรกทตกษย แมนบญหลงยงจะรอดตลอดไป ขอจงใหลกนอยขาคอยคลาย

(สนทรภ, 2514, 166)

ขอความดงกลาว กลาวถงสวรรณมาลไดตงจตอธษฐานขอใหวงศกดสทธ ถาหมดบญแลวขอใหขาตายตามลกไป แตถาบญเกายงมอยขอใหลกนนฟนขนมา เปนการตงใจหรอการผกจตอธษฐาน ตงจตอธษฐานขอพร

ตวอยาง แลวสงใหไปจดเครองประดบ หลายส ารบกบผาภษาศร มาเรยงวางขางองคพระมน จนดาดดจ ารสชชวาล พระเหนของสองกษตรยจดมาให จะใครไดเครองทรงนาสงสาร วาหมอมฉนวนจะจากพระอาจารย ไดตงสตยอธษฐานตอเทวา

(สนทรภ, 2514, 315)

ขอความดงกลาว กลาวถงการตดสนใจเดดเดยว ตวละครคอกษตรยและมเหสแหงกรงศร ไดเตรยมเสอผาเครองประดบใหสดสาครเลอกใสแตวนทจะจากฤาษมาสดสาครไดตงสตยอธษฐานตอเทวดา

ตวอยาง พระบตราชมาตงรงคองกษตรย สอดอนอดรกไวหนกหนา

95

กลวเปนลางตางสะอนกลนน าตา ทงบดามารดรอวยพรชย จงไปดมาดศรสวสด อยาเคองขดขนของใหผองใส ไดพบปะพระบดาดงอาลย อรนทรภยคลาดแคลวอยาแผวพาน

(สนทรภ, 2514, 365)

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอ พอและแมของพระอภยมณไดอวยใหสดสาครไดเดนทางไปพบกบพระอภยมณขอใหปลอดภยแคลวคลาดจากอนตรายทงสน เปนการสรางคณงามความด

ตวอยาง แลวโฉมยงทรงเสวยสวางจต ร าคาญคดดวยวามาอดอาหาร แมนมาลมแลวเหมอนกายเราวายปราณ จงเสยงสตยอธษฐานถงบญญา เดชะผลปรนนบตจงหวดทวป ชวยชชพชนชาตพระศาสนา ตามเยยงอยางทางธรรมกรณา พระจฬาตเวนยอมเหนใจ แมขานมไดคงด ารงทวป ขอสนชพเดดดบดงหลบใหล แมจะไดไปบ ารงซงกรงไกร ขออยาใหชวนเปนอนตราย

(สนทรภ, 2514, 427-428)

ขอความดงกลาว กลาวถงนางละเวงวณฬากคดวามานนอดอาหาร ถาหากมาลมตายไปแลวเหมอนกายเรานนสนลมหายใจไปดวย จงไดเสยงอธษฐานบญทไดท ามาท านบ ารงบานเมอง พระศาสนาตามทางธรรม ขอใหเทวดา สงศกดสทธทงหลายโปรดเหนใจ แมตอนนขานนไมไดดแลบานเมองถาจะตายขอใหหลบใหลสนชพไป แตถาบญมไดดแลปกปองบานเมอง ขอใหชวตอยาไดมอนตราย

เมตตาบารม หมายถง ความเมตตากรณา ไดแก ความหวงด ความเปนมตร ความรกใคร เอนดปรารถนาใหผอนมความสขแมบคคลนน

ไมไดทกข ความคดสงสารปรารถนาใหผอนพนทกข การประพฤตเกอกล เหนอกเหนใจผอน

ตวอยาง เหนพนองสององคลวนทรงโฉม งามประโลมหลากจตคดฉงน ทอดสมอรอราเภตรายนต ทงสามคนขนเดนบนเนนทราย

96

เขามาใกลไทรทองสองกษตรย โสมนสถามไถดงใจหมาย วาดรามาณพทงสองนาย เจาเพอนชายชอไรไปไหนมา หรอเดนดงหลงทางมาตางบาน จงแจงการณใหเราฟงทกงขา แมนไมมพนองญาตกา เราจะพาไปไวเรอนเปนเพอนกน ฯ

(สนทรภ, 2514, 9)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความมเมตตาตอผอน ตวละครคอพราหมณทงสามคยกบพระอภยมณและศรสวรรณเหนเดนอยททะเลนเพยงสองคนถาไมมทไปจะใหไปอยกบพวกเขา

ตวอยาง ฝายนายหมวดตรวจตรารกษาดาน แสนสงสารพราหมณนอยเปนนกหนา จงรองเรยกมานงยงศาลา แลวพดจาปราศรยเปนไมตร เจาเชอพราหมณพรหเมศประเทศไหน จงใชใบนาวามาถงน พอเรอจอดมอดมวยดวยอคค สนคามในส าเภาสกเทาไร นาประหลาดหลากจตคดฉงน แตสคนกชางมาเภตราได ขอถามเจาเผาพราหมณนนามใด ดรปรางชางกระไรลวนงามงาม ฯ

(สนทรภ, 2514, 18)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความมเมตตาตอผอน ตวละครคอนายตรวจหนาดานเมองรมจกรทเรยกพราหมณทงสามและศรสวรรณทปลอมเปนพราหมณมานงพกจากการเดนทางทแสนเหนอยทศาลาแลวถามไถมามาจากทใดเหนเดนเรอมากน

ตวอยาง พระบตรฟงเลากเศราสรอย กลวโฉมงามพราหมณนอยจะอดส เธอแกไขไมเปนนาเอนด จงวาพนไปขเขาท าไม เปนชพราหมณหยามหยาบกบาปปาก เพระพวกมากเธอจงตานทานไมไหว ซงพวาเปนกษตรยสนทดใจ คดส าคญฉนใดจะใครฟง

(สนทรภ, 2514, 49)

97

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงตวละครคอ นางเกษราพดกบพเลยงวา ตวนางนนเหนใจและสงสารพราหมณทตองคอยตอบค าถามเหลาพเลยง เพราะเปนพราหมณจะตองตอบทงหมดจะเลยงกไมได แสดงใหเหนวานางเกษรามการประพฤตเกอกล เหนอกเหนใจผอน

ตวอยาง นางฟงค าช าเลองดพราหมณนอย ดเศราสรอยซบลงกสงสาร เพราะจงจตพระธดายพาพาล พลอยร าคาญขนของจงหมองนวล พนจพลางนางกษตรยตรสปราศรย แมขอบใจแลวเจาพราหมณทรามสงวน มาอยดวยปวยไขกไดกวน พระคณควรจะสนองใหตองใจ อนทรงฤทธบดาชราภาพ จะปรามปราบยคเขญเหนไมไหว เจาเหมอนบตรสดรกรวมฤทย พอคงไดแวนแควนทงแดนดาว ขอฝากแกวเกษราธดาดวย เอนดชวยปกปองเหมอนนองสาว

(สนทรภ, 2514, 91)

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงความรกใคร เอนด เมตตาตอผอนและสรรพสตวทงปวง ตวละครคอ พระมารดาของนางเกษรา มองดศรสวรรณ เหนรางการทรดโทรมกเกดสงสาร เพราะรวารกใครเกษรา จงกลาวกบศรสวรรณวา แมขอบใจศรสวรรณมากทมาเฝาไข แมมของตอบแทนให ตอนนทาวทศวงศกชรามากแลว จะออกสงครามกไมไดแลว ศรสวรรณเปนเหมอนลกอกคน อาจไดครองแผนดนทงหมด แมขอฝากเกษราใหดแลดวย ชวยปกปองใหเหมอนนองสาว

ตวอยาง พระบตรกราบกมบงคมบาท เชงฉลาดผอนผดขดบรรหาร นางเลาโลมโฉมงามตามโบราณ แลวจงเจาเยาวมาลยลลามา เขาปรางคทองหองศรสวรรณสถต นางเบอนบดบงคมแลวกมหนา พระนบนอบหมอบกรานพระมารดา นางพระยาหยดนงบลลงกทอง แลวฝากฝงสงศรสวรรณนอย เจาจงคอยปลกฝงกนทงสอง กรณาปรานเหมอนพนอง เปนคครองนคราใหถาวร โฉมเฉลาเบาจตถงผดพลง พอเหนแกแมมงชวยสงสอน อยาปลดเปลองเคองขดถงตดรอน จงผนผอนอดออมถนอมกน ฯ

(สนทรภ, 2514, 103)

98

ขอความดงกลาว ไดกลาวถงตวละครคอ พระมารดาของนางเกษรา ทฝากใหศรสวรรณดแลนางเกษรา เมตตานองเหมอนพนอง เปนคกนใหนาน ๆ หากผดพลาดอะไร อยาโกรธเคองใหยอมๆ กน แสดงใหเหนถงความรกใคร เอนด ชวยเหลอเกอกล เมตตาตอผอนและสรรพสตวทงปวง

อเบกขาบารม หมายถง ความวางใจเปนกลาง ไดแก ความวางเฉยแบบวางใจเปนกลาง ๆ โดยไมเอนเอยงเขาขางเพราะชอบ เพราะชง เพราะ

หลง และเพราะกลว

ตวอยาง ทงสามพราหมณเขาประคองแลวรองไห น าตาไหลพรงพรายทงซายขวา ตางนบนอบปลอบหนอกษตรา อยาโศกาตรอมนกจงหกใจ อนก าเนดเกดมาในหลาโลก สขกบโศกมไดสนอยาสงสย ซงเกดเหตเชษฐาเธอหายไป กยงไมรเหนวาเปนตาย ควรจะคดตดตามแสวงหา แลนนาวาไปในวนชลสาย แมนพระพมมวยชวาวาย กดรายจะไดพบประสบกน ขาทงสามกจะตามเสดจดวย ผดชอบชวยไปกวาจะอาสญ จงดบทรงโศกาอยาจาบลย จะเนนวนเสยเปลาไมเขายา ฯ

(สนทรภ, 2514, 17)

ขอความดงกลาว กลาวถงการวางวางใจเปนกลาง การวางเฉยทงกาย วาจและใจ โดยพราหมณทงสามสอนศรสวรรณวาอยาเศราใจไปเลย คนเราเกดมานนทกขกบสขยอมเปนของคกน ไมมใครจะหลดพนไปได พระอภยมณนนเรากยงไมรเลยวาทานจะเปนอยางไร พวกเราควรออกตามหาพระอภยมณ

ตวอยาง นางฟงค าท าตรสวาบดส รปเชนนกจะหงไปถงไหน แลววาพอกอยาเอาเขามาไว จะกระไรอยกระมงระวงองค ดวยรปนมมาแตขาศก อยาไดนกรกใครจะใหลหลง เดยวนพอกยงซบทงรปทรง รกษาองคเสยใหหายสบายใจ

(สนทรภ, 2514, 358)

99

ขอความดงกลาว กลาวถงตวละครคอแมของพระอภยมณซงก าลงพดกบพระอภยมณวาอยาไปสนใจรปนมแตสงไมดทงขาศกอยาไดหลงใหลจะท าใหพระอภยมณรางกายแยลงจงปลอยวางแลวรกษาตนเองใหหายทงทางกายและทางใจ แสดงใหเหนถงความวางเฉยวางใจเปนกลางของตวละคร

ตวอยาง นางฟงค าร าตอบกชอบชน ทแขงขนออนลงทรงปรกษา ละเมดจตผดพลงแตหลงมา พอตรกตราตรองความใหงามด อนทาวไทกรวโกรธพโรธนก วาจะลกธดาพากนหน แมแกไขเพดทลมลคด ทราคมไดเคองในเรองราว นางพดจาปราศรยอาลยเขย กลวจะเลยยงยงทงลกสาว แลววาแมกจะลาเจาอยาวน เดชะบญคงไดครองกบนองหญง แลวกลบมาปราสาทคอยยาตรเยอง ไปแจงเรองเคามลทลถวาย ทาวรายาฟงเลาบรรเทาคลาย คอยเหอดหายโกรธาจงวาพลาง นแนเจาเราจะชวยคดอาน ท าการงานปดปองทหมองหมาง อยาใหทนคนผ รระคาง ทาวตรสพลางเสดจออกไปนอกวง ออกพระโรงรจนาพรอมขาบาท ทาวประกาศเสนาฝายหนาหลง ใหตกแตงปรางคมาศราชวง จะแตงตงมงคลาธดาเรา ใหสองราวาทอปราช หมายประกาศฤกษเอกจะเสกเขา มการเลนเตนร าตามล าเนา ใหพวกเราจดแจงเรงแตงการ ตามเยยงอยางขตตยามหากษตรย มอบสมบตราชยอนไพศาล ขนโหราหาฤกษมงคลการ ตามบราณซอตรงพงศประยร ฯ

(สนทรภ, 2514, 184)

ขอความดงกลาว กลาวถงทาวรายาและพระมเหสทไดฟงค าสารภาพความจรงจากพระมงคลาทแอบคบกนกบลกสาวของตนจนตงครรภจนหายโกรธไมถอสาเอาเรอง อกทงยงยกลกสาวใหเพราะเกรงวาพระมงคลาจะพาลกสาวของตวเองหนตามกนไป พฤตกรรมของทาวรายาและพระมเหสจงสอดคลองกบคณธรรมในเรองของการวางใจเปนกลาง การวางเฉยตอเรองราวทเกดขนไมตดใจเอาเรองเอาฝายใดฝายหนง

100

ตวอยาง จะคดอานปองกนน ามนไฟ จงสงใหแตบรรดาเสนานาย มาปรกษาหารอใครรบาง แกในทางเรองไฟเสยใหหาย ใครจะมแยบยลกลอบาย ทงไพรนายอยาไดพรางเอารางวล ไมมใครทจะรบดบไฟกรด ใหระทดพวกพหลพลขนธ ถงใครมมนตเวทวเศษครน จะปองกนดบไฟเหนไมม แตปรกษาหารอกนจนดก เหนขาศกจะท ายบดงสบส จะก าเรบโรมรกมาทกท เหนบรเราจะปนไมทนทาน ฯ

(สนทรภ, 2514, 206)

ขอความดงกลาว แสดงใหเหนถงความวางใจเปนกลาง เทยงธรรม รบฟงทกฝาย ตวอยาง จะกลาวฝายนายโจรใจฉกาจ มอ านาจถอดไมมสอง คดจะท าการศกนงตรกตรอง เรยกโจรรองมาปรกษาหาอบาย ใครจะเหนเปนอยางไรใหเรงวา จวนเวลาสรยนตะวนฉาย จงวาขาไมเหนทางขางอบาย สดแตนายกลาวค าจะท าตาม ฯ

(สนทรภ, 2514, 208)

ขอความดงกลาว กลาวถงโจรใจโหดทมอ านาจมากไดเรยกพวกโจรมานงคดหาอบายในการศก ใครมความคดเหนเชนไรใหรบพด ใกลรงเชาเหลาโจรกไมมอบายใด ๆ จงบอกเจานายวาจะท าตามค าทนายโจรสง แสดงใหเหนถงความวางใจเปนกลาง เทยงธรรม รบฟงทกฝายของ ตวละคร

ตวอยาง พอเนตรนองตองเนตรหนอกษตรย สองประหวดไปดวยความเสนหา ตางตะลงไปเปนครเหมอนสรยา กบจนทราเดนมาปะปะทะกน งามตองามยามรกสมครหมาย หญงกบชายเปนทเปรมเกษมสนต เคยเปนคสสมภรมยกน ตองพวพนเขามาใหเปนไมตร ฯ

(สนทรภ, 2514, 401)

101

ขอความดงกลาว กลาวถงการสบสายตาเขาดวยกนท าใหตางกตกตะลง คดถงยามทเคยรกกนแตในเวลานตองกลบมาเจอกนอกครงหนง แสดงใหเหนถงตวละครทเปนกษตรยทมการวางใจเปนกลาง ไมโอนเอยง วางเฉย

จากการศกษาวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ เลมท 1 - 4 ของ สนทรภ ฉบบกรมศลปากร จาก ส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 ทงวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการ ซงประกอบไปดวย

1. ทานบารม การมความเออเฟอเผอแผและเสยสละ 2. ศลบารม การรกษาศล 3. เนกขมมบารม การปลอดจากราคะและตณหา 4. ปญญาบารม การเปนผมเหตผล 5.วรยบารม การมความเพยรพยายาม มมานะ และอดทน 6. ขนตบารม การมความอดทนอดกลนตอความโกรธ ความไมพอใจ 7. สจจบารม การมสจจะ 8. อธษฐานบารม การตงความปรารถนาดตอผอน 9. เมตตาบารม ความเมตตากรณา 10.อเบกขาบารม ความวางใจเปนกลาง ผเขยนไดสอดแทรกหลกธรรมค าสอนดงกลาวไวในงานเขยนท าใหผอานสามารถน าไป

เปนแบบอยางในการประพฤตปฏบตตนเปนพลเมองทดอยในสงคมอยางมความสขตอไปได

บทท 5

สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

การศกษาวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณเปนการวจยเชงคณภาพ โดยวธวจยเอกสารมวตถประสงคของการวจย 1) เพอศกษาการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ และ 2) เพอศกษาหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ของสนทรภ ผวจยไดศกษาเอกสารโดยไดอานวเคราะหวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ ทง 4 เลมจากนนน าผลการวเคราะหมาเรยบเรยงในลกษณะของการพรรณนาวเคราะห ตามสภาพทปรากฏโดยอางองตามเกณฑการวเคราะหทยดเปนแบบ พรอมกบสอดแทรกความคดเหนของผวจยประกอบการวเคราะหตอบวตถประสงคของการวจย สรปผลการวจย

การศกษาวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ สรปผลการวจย ตามวตถประสงคของการวจยไดดงน

1. ผลการศกษาการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ พบวามการใชวจนภาษาค าสอน 4 ดาน ไดแก

1.1 ดานการปฏบตตนทเหมาะสม หมายถง วจนภาษาค าสอนในเรองของการปฏบตตนใหเหมาะสมในเรองของความรกทควรท าใหถกตองตามราชประเพณ โดยใหกลบไปบานเมองแลวจดทตใหถอสารมาสขอกบพอแมใหถกตองตามครรลองครองธรรม พอแมกคงไมขดของ แตถาจะลกลอบรกกนโดยไมถกตองกไมยอม เปนการปฏบตตวตามระเบยบประเพณและวฒนธรรมไทยอนจะสงผลใหสามารถวางตวไดอยางเหมาะสมในทกสงคมได

1.2 ดานการสอนหรอใหความรหรอใหการศกษา หมายถง มเนอหาเพอสอนหรอใหการศกษาโดยผทรงศลทเครงครดในศลธรรม ไดสอนศษยใหปฏบตในสงทถกตองเพอใหเกดผลดแกบานเมองสบตอไป และค าสอนในเรองของการท างานดวยความละเอยดรอบคอบคด วางแผนการท างานกอนทกครง เปนคณสมบตทนาพงปรารถนาและไมใชเรองพรสวรรคแตเปนทกษะทสามารถฝกฝนใหมขนได

103

1.3 ดานการสรางความพอใจหรอใหความบนเทง หมายถงการใชภาษาพดหรอภาษาเขยนทมความตองการทจะท าใหเกดความรนเรงบนเทงใจจากภาษาทสงออกไปในลกษณะของค าสอน ไมวาจะอยในรปของการพด การเขยนหรอการแสดงกรยาทาทาง

1.4 ดานการเสนอหรอชกจงใจ หมายถง การใชภาษาทแสดงออกในรปของถอยค าภาษาและตวอกษร ไดแก ภาษาพดหรอภาษาเขยนในลกษณะของค าสอนตาง ๆ ทมความตองการทจะชกจงใหมความคดคลอยตามหรอยอมรบปฏบตตามการเสนอแนะโดยทง 4 ดานนเปนค าสอนทมความส าคญในการด ารงชวตเพอน าไปใชในชวตประจ าวนได

2. ผลการศกษาหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ พบวา มหลกธรรมค าสอนทโดดเดนแตกตางกนไปซงลวนมทมาจากประสบการณของผแตงคอ สนทรภเปนสวนใหญและพบหลกธรรมค าสอนทเปนทศบารมทกดาน คอ ทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม และอเบกขาบารม

เมอพจารณาวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ แตละเลมแลวพบวา พระอภยมณ เลมท 1 ปรากฏวจนภาษาค าสอนและคณธรรมค าสอนดานเมตตาบารมมากทสดและปรากฏในลกษณะทตวละครมความเออเฟอและเมตตาผอนเมอผนนเดอดรอน เมตตาเพราะการเอนดจากการคอยปกปองคมครอง มการประพฤตตนทเกอกล เหนอกเหนใจผอน รกใคร เอนด เมตตาตอผอนและสรรพสตวทงปวง สรางคณงามความด ไมเปนศตรกบใคร เมตตาตอผอนและสตวทงปวง อนดบรองลงมาคอ ดานปญญาบารม ดานศลบารม ดานวรยบารม ดานสจจบารม ดานทานบารม ดานอธษฐานบารม เนกขมมบารมและนอยทสดคอ ดานอเบกขาบารม

วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ เลมท 2 พบวจนภาษาค าสอนและคณธรรมค าสอนดานเมตตาบารมมากทสดและปรากฏในลกษณะทตวละครความรกใคร ปรารถนาด มไมตร คดเกอกลใหผอน และเพอนรวมโลกทงปวง มความสขความเจรญ อนดบรองลงมาคอ สจจบารม ปญญาบารม วรยบารม อธษฐานบารม นอยทสดคอ ขนตบารมและทานบารม โดยวจนภาษา สอนและคณธรรมค าสอนทไมปรากฏเลยคอ อเบกขาบารม

วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ เลมท 3 พบวจนภาษาค าสอนและคณธรรมค าสอนดานปญญาบารมมากทสดและปรากฏในลกษณะทตวละครการรทวถงเหตถงผล รอยางชดเจน รเรองบาปบญคณโทษ รสงทควรท าควรเวน ไมหลงเชออยางงมงาย ฟงอยางตรกตรองดวยเหตดวยผล อนดบรองลงมาคอ ดานเมตตาบารม ดานวรยบารม ดานสจจบารม ดานอธษฐานบารม ดานศลบารม ดานทานบารม ดานเนกขมมบารม ดานขนตบารม และนอยทสดคอ ดานอเบกขาบารม

วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ เลมท 4 พบวจนภาษาค าสอนและคณธรรมค าสอนดานปญญาบารมมากทสดและปรากฏในลกษณะทตวละครเกดการรแจงเหนจรงถงสภาวธรรมตามท

104

เปนอยจรง ๆ มความรอบร เกดความหยงรเหตผล เขาใจในสภาวะของสงทงหลายทงปวงตามความเปนจรง อนดบรองลงมาคอ ดานศลบารม ดานเมตตาบารม ดานเนกขมบารม ดานขนตบารม ดานสจจบารม ดานอธษฐานบารม ดานทานบารม ดานอเบกขาบารม และนอยทสดคอ ดานวรยบารม

พระอภยมณเปนวรรณคดทเกดขนจากจนตนาการของกวผรจนาอยางแทจรงมไดน าเรองราวมาจากนทานชาวบานหรอชาดกใดๆ ผแตงกคอ สนทรภ มเจตนาจะใหเปนเรองประโลมโลกโดยแท แตเคามลของเรองทท าใหสนทรภเกดจนตนาการน ามาผกเปนเรองขน จากการวเคราะหพบวา วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ ทง 4 เลม มวจนภาษาค าสอนและคณธรรมค าสอนปรากฏอยทกเลมในทกเลม มากทสดคอคณธรรมค าสอนดานเมตตาบารมและปญญาบารม โดยตวละครในเรองแตละตวจะมปรากฏคณธรรมค าสอนดานเมตตาบารมและปญญาบารมดงน พระอภยมณจะมความเมตตา ใหความอนเคราะหแกขาราชบรพาร มความสภาพ ออนโยน ใหความเออเฟอเกอกลและใหอภยแกศตร ศรสวรรณ จะมความเมตตากรณา เอาใจใสตอการบ าบดทกขบ ารงสขของประชาชนและมความเกอกลตอผอยใตบงคบบญชา สดสาครจะมความเมตตากรณาและใหอภยแกผทคดรายตอตน พราหมณสานนทจะมความเมตตากรณา ใหความชวยเหลอคนอน มความรอบร มความหยงรเหตผล พราหมณวเชยรจะมความเมตตากรณา ใหความชวยเหลอผอน มความรอบร ความหยงรเหตผล เขาใจสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง พราหมณโมรามความเมตตากรณา ใหความชวยเหลอและเอออาทรตอผอน มความรอบร มความหยงรดวยเหตผล โยคเปนคนทมความเมตตา และใชภมปญญาทางธรรมในการแกปญหาตาง ๆ โดยสนวธ จงกลาวไดวาคณธรรมค าสอนทปรากฏกบตวละครแตละตวกลงกลาวเปนคณธรรมทสงเสรมใหคนประพฤตด อภปรายผล

จากผลการวจยสามารถน ามาเปนประเดนในการอภปรายผลได ดงน 1. ผลการศกษาการใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ พบวา

มการใชวจนภาษาค าสอน 4 ดาน ไดแก 1) การปฏบตตนทเหมาะสม จากในเรองพระอภยมณ ทพบเปนค าสอนในเรองของความรกทควรท าใหถกตองตามราชประเพณ โดยใหกลบไปบานเมองแลวจดทตใหถอสารมาสขอกบพอแมใหถกตองตามครรลองครองธรรมพอแมกคงไมขดของ แตถาจะลกลอบรกกนโดยไมถกตองกไมยอม ดงท พระมหาอ านวย มหาวโร (2544,24) กลาววาวจนภาษาค าสอนคอค าประพนธทมเนอหาเพอมงสอนใหมนษยในสงคมประพฤตปฏบตในสงทถกตองดงามและอาศยหลกของศลธรรมทางศาสนามนษยในสงคมประพฤตปฏบตในสงทถกตองดงามและอาศยหลกของศลธรรมทางศาสนา และผสมผสานกลมกลนกบขนบธรรมเนยมประเพณเปน

105

แนวทางในการด ารงชวตเปนการปฏบตตวตามระเบยบประเพณและวฒนธรรมไทย อนจะสงผลใหสามารถวางตวไดอยางเหมาะสมในทกสงคมได 2) การสอนหรอใหความรหรอใหการศกษาจากทพบในวรรณคด เรอง พระอภยมณ มเนอหาเพอสอนหรอใหการศกษาโดยผทรงศลทเครงครดในศลธรรม ไดสอนศษยใหปฏบตในสงทถกตองเพอใหเกดผลดแกบานเมองสบตอไป และค าสอนในเรองของการท างานดวยความละเอยดรอบคอบคดวางแผนการท างานกอนทกครง เปนคณสมบตทนาพงปรารถนาและไมใชเรองพรสวรรคแตเปนทกษะทสามารถฝกฝนใหมขนได ดงท สทธา พนจภวดล (2525, 165 ) กลาววา วจนภาษาค าสอนเปนงานทเขยนโดยมวตถประสงคเพอการสงสอนตามหลกจรยศาสตร ปรชญา หรอศลปะ 3) การสรางความพอใจหรอใหความบนเทงในเรองพระอภยมณทพบนน เปนการใชภาษาพดหรอภาษาเขยนทมความตองการทจะท าใหเกดความรนเรงบนเทงใจจากภาษาทสงออกไปในลกษณะของค าสอน ไมวาจะอยในรปของการพด การเขยนหรอการแสดงกรยาทาทาง ดงท พมลณฏฐ รตนศรทอง (2559, 54) กลาววา ลกษณะวจนลลามทงเปนทางการและไมเปนทางการ มการใชค าและส านวน ดานศลปะการประพนธมอารมณสะเทอนใจทหลากหลาย ไดแก ดานความรกแบบหนมสาว ดานความรกแบบรกตวเอง ใหก าลงใจตวเอง ดายความรกแบบครอบครว ดานความเศราโศกเสยใจ ดานความฮกเหม มความหวง ดานอารมณขน ดานมองโลกในแงบวกและ 4) การเสนอหรอชกจงใจเปนการใชภาษาทแสดงออกในรปของถอยค าภาษาและตวอกษร ไดแก ภาษาพดหรอภาษาเขยนในลกษณะของค าสอนตาง ๆ ทมความตองการทจะชกจงใหมความคดคลอยตามหรอยอมรบปฏบตตามการเสนอแนะ ดงท ขวญใจ บญคม (2559, 12) กลาววา วจนลลาและบทบาทหนาทเพลงลกทงมการใชค า การใชส านวน การใชโวหารและการใชภาพพจนตางๆ เพอชกจงโนมนาวใจใหผฟงไดเกดความคดคลอยตามเพลงและแทรกความสนกสนานไปดวย

2. ผลการศกษาหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ เลมท 1 - 4 ของ สนทรภ ฉบบกรมศลปากร จากส านกพมพศลปาบรรณาคารพมพจ าหนาย พ.ศ. 2544 นน ผเขยนไดสอดแทรกหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา ไวครบทง 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญใน พระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา เรยกวา ทศบารม ตามกรอบการวเคราะห ไดแก ทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารมและอเบกขาบารม วรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ ทง 4 เลมจงถอไดวาเปนวรรณคดทมค าประพนธทมเนอหาเพอมงสอนใหมนษยในสงคมประพฤตปฏบตในสงทถกตองดงามและอาศยหลกของศลธรรมทางศาสนา และผสมผสานกลมกลนกบขนบธรรมเนยมประเพณเปนแนวทางในการด ารงชวตซง สอดคลองกบแนวทางในการพฒนาและเสรมสรางความสขทางจตใจของ ประเวศวะส (2538, 26) ทกลาวไวในบททสอง ขางตนวา แนวทางในการพฒนาและเสรมสรางความสข

106

ทางจตใจโดยใชแนวคดค าสอนทางพระพทธศาสนาวา พระพทธศาสนาเปนสงทคนไทยยอมรบเปนคณคาและเปนวฒนธรรมไทยดวยเหมอนกน ขณะทชาวโลกก าลงประสบความแหงแลงทางจตใจและโหยหาความสขทางจตวญญาณ ถาเราพฒนาคนไทยใหสามารถอธบายพระพทธศาสนาไดจบใจผคนและมการจดการทด พระพทธศาสนาในประเทศไทยกจะเปนแหลงดงดดใหผคนอยากเดนทางเขามาเพอพฒนาทางจตวญญาณเปนประโยชนแกชาวโลกและเปนประโยชนกบประเทศไทยเองทงทางเศรษฐกจและทางทรอฟนความสนใจในหมคนไทยดวยกนเองใหเหนคณคาของดทเรามอย และยงไดสอดคลองกบ พสมย ผลพฤกษไพร (2545, 133) กลาวเพมเตมวา คนไทยมความสมพนธกบพระพทธศาสนามาเปนเวลานานนบพนปเศษแลว พทธศาสนกชนทงหลายมความรสกเคารพและศรทธาในพระพทธศาสนาฝงอยในสายเลอดของคนไทยมาตงแตเกดจนตายเปนเหตใหพระพทธศาสนามความจ าเปนตอสงคมไทยเปนอยางมาก เพราะพระพทธศาสนาไดผกมดจตใจคนไทยทงชาตใหเปนคนรกสนต รกอสรเสร มนสยโอบออมอาร มความเมตตา กรณา เออเฟอเผอแผเพอนมนษยดวยกน ค าสอนทางพระพทธศาสนาไดฝงรากลงในจตใจของคนไทยทงในอดตและปจจบนดวยอทธพลของหลกธรรมในพระพทธศาสนาท าใหจตใจของคนไทยแสดงออกมาในลกษณะทเยอกเยน มความเกอกลปรองดองกน ใหการพงพาอาศยซงกนและกน ท าใหคนไทยพอใจในการด ารงชวตอยางสงบสขมาจนกระทงทกวนน นอกจากนยงไดสอดคลองกบ สมน อมรววฒน (2546, 7) กลาวถง หลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาในแงมมทเกยวของกบการพฒนามนษยวา พระธรรมค าสอนของพระพทธเจาไดตรสวา หลกการและสาระทเปนพทธศาสตรมองคความ ร ท เ ก ยวกบสภาวะและพฒนาการของ ชวตองคความ ร ท เ ก ยวกบสาระและกระบวนการพฒนามนษยและองคความรทเกยวกบการพฒนาสงคม การอยรวมกนอยางสนตของมวลมนษยชาต การพฒนามนษยตามแนวพทธศาสตรมพนฐานและหลกการทเปนทฤษฎ (ปรยต) วธการปฏบต (ปฏบต) และการทบทวนวเคราะหผลของการปฏบตนน (ปฏเวธ)

นอกจากนยงสอดคลองกบผลการวจยของ เสนห ทนอนทรอาจ (2552, 34) ศกษาเรองการศกษาวเคราะหวรรณกรรมเรองทาวค าสอน พบวา วรรณกรรมเรองทาวค าสอนมลกษณะเปนชาดกนอกนบาตมจดมงหมายเพอแนะน าค าสงสอนบคคลทวไปใหปฏบตตามจารตประเพณและศลธรรม และเพอใหความบนเทง ลกษณะค าประพนธเปนโคลงสารทใชอกษรไทยภาคกลางและอกษรธรรมอสาน ดานเนอหาแกนเรองไดเสนอหลกในการครองเรอน (ฆราวาสธรรม 4) สอนใหมความกตญญกตเวท ยดมนในจารตประเพณ ใหทาน รกษาศล ในดานวรรณศลปมการใชถอยค าอยางมศลปะ ใชส านวนโวหารภาพพจนและรสวรรณคดทท าใหเกดจนตภาพ ภาษาสละสลวยและมความหมายลกซง สรยกานต ยเกงเอยมและอาทตย ดรนยธร (2553, 55) วจยเรองการศกษาวรรณกรรมค าสอนทไดรบอทธพลจากรามเกยรต พบวา รามเกยรตมเนอหาทเกยวกบ การ

107

อบรมสงสอนบคคล 3 กลม คอ เ รอง ทศรถสอนพระรามเปนการสอนราชวตปฏบตของพระมหากษตรย เรองพาลสอนนองและทศกณฑสอนนอง เปนการสอนวตรปฏบตของขาราชการ และพเภกสอนเบญจกาย เปนการสอนวตรปฏบตของสตร โดยโอกาสในการสอนพบวามการเลอกโอกาสทส าคญตอความรสกของตวละครอย 3 ลกษณะคอ เมอตวละครผสอนตาย ไดแก เรองพาลสอนนองและทศกณฑสอนนอง เมอตวละครผสอนตองพลดพราก ไดแกเรองพเภกสอนเบญจกาย และเมอตวละครผสอนจะมอบหมายภาระงานทยงใหญ ไดแกเรองทศรถสอนพระราม กาญจนา วชญาปกรณ (2554 , 1-20) พบวา กลไกของสงคมไทยโดยศกษาจากวรรณกรรมเรอง สภาษตสอนหญง ของสนทรภ กฤษณาสอนนองค าฉนท พระนพนธของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส และสภาษตสอนหญง พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เหนไดวาสงคมไทยในสมยนนเปนสงคมทผชายเปนใหญ ดงนนชายจงมอ านาจในการจดระเบยบของสงคม โดยก าหนดบทบาทความเปนชายและความเปนหญงทสงคมคาดหวงเชน ตองอดมดวยภมปญญา กรยาวาจาตองงดงาม ในสภาษตสอนหญงของสนทรภกลาวถงความเปนหญงทสงคมเหนวาเหมาะสมวาตองกอปรดวยจรตกรยาและวาจาทงดงาม นอกจากนแลวยงไดสอดคลองกบผลการวจยของ ปทมา เออรกษโอฬาร (2554, 66) ศกษาความสมพนธระหวางค าสอน เรอง กฎแหงกรรมตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนากบค าสอนเรองกฎแหงกรรมของพระธรรมสงหบราจารย (จรญ จตธมโม) วดอมพวน จงหวดสงหบร พบวา พระธรรมสงหบรา (จรญ จตธมโม) ไดใหความหมายกรรมวา กรรมทแทมเกณฑ 2 ประการ คอ ผท ามเจตนา และการกระท านนจะตองใหผลเปนบญหรอเปนบาป กรรมใดทท าลงไปจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม ยอมใหผลตอบแทนเสมอ การสวดมนต การแผเมตตาการหมนขออโหสกรรม การเจรญกรรมฐานจะท าใหวบากกรรมนนนอยลงไป การแกกรรมในปจจบนโดยการก าหนดลงทปจจบน สวนการแกกรรมในอดต โดยการสรางความดเพอใชหนกรรมเกา ดวยการท าทาน รกษาศล และภาวนา พระธรรมสงหบราจารย (จรญ จตธมโม) ไดน าเรองราวจากประสบการณจรงของทานเองและผอนในเรองผลของกรรมมาแสดงเพอเปนการสอนและเปนอทาหรณใหแกบคคลทวไป เพอใหเกรงกลวตอบาปหนมาปรบเปลยนพฤตกรรมของตวเอง

จากการวจยทพบวา มการใชวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ ทง 4 เลม ครบทง 10 ประการ คอ ทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม และอเบกขาบารม ทงนอาจเนองมาจากเปนวรรณคดทมหลกธรรมค าสอนและมการใชวจนภาษาค าสอนทเกยวของกบพทธศาสนาทมจดมงหมายเพอสงสอน ใหความร ใหค าแนะน า เผยแพรหลกธรรมจรรยาลทธหรอปรชญา สอดคลองกบ ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต (2553, 8-9) กลาววา การศกษาวจนภาษา

108

ค าสอนหรอหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา จะท าใหผนนเปนผฉลาด บรสทธดวยศลเสมอทหารทอยในชยภมทด การน าหลกค าสอนมาประยกตใชสามารถมองเหนสรรพสงทไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาไมใชตวตนทแทจรงท าใหเราครองตนอยในทตงแหงความด ในท านองเดยวกนสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (2553, 7-10) กลาววา ศาสนาพทธเปนทพงพาทางจตใจของพทธศาสนกชน การเรยนรดวยการฟงการอานพระพทธศาสนา อาท พระวนย พระธรรมหรอค าสอน จะท าใหผศกษาทน าหลกค าสอนไปปฏบตไดช าระจตใจใหบรสทธออกจากอกศลบาปทงหลาย และมองเหนสจจะคอความจรงของชวต เนอหาสาระสวนใหญมงจะสงสอนศาสตรดานศลปะจรยศาสตร ปรชญา หรอใหขอคดทควรปฏบต และสามารถน าค าสอนมาประยกตใชชวตประจ าวนของมนษยสงเสรมใหประเทศชาตใหสามารถพฒนาอยรอดได เพราะสงคมปจจบนปญหาเยาวชน เตบโตมาพรอมกบเทคโนโลยททนสมย ไมวาจะเปนโทรศพท อนเตอรเนต การใชโซเชยลมเดย และสอทมความลอแหลม ท าใหเดก ๆ เขาถงสงทไมเหมาะไมควรไดอยางงายมากขน ปญหาทองกอนแตง การท าแทง เดกถกทอดทงเกดเปนปญหาสงคมมากขน หากจะแกไขปญหาเหลานกตองเรมตนดวยการน าธรรมะของพระพทธศาสนาใหกลบคนมาสใจเยาวชน การทจะท าใหเยาวชนสนใจเกยวกบหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนานนสอธรรมะเองกตองปรบตวใหทนยคสมย การปลกฝงความเขาใจเกยวกบพระพทธศาสนาควรด าเนนการในขณะทบคคลมอายนอย เพราะเปนวยทยงไมมภาระ ไมมเรองทตองคดมากจงสามารถซมซบเอาหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาซงเปนเรองเกยวกบแนวคดไดหากใชวธทเหมาะสม ในทกศาสนาการอบรมเลยงดจากครอบครวเปนวธการทสงผลตอความเชอและการปฏบตทางศาสนามากทสด

ความหวงของมนษยชาตในสงคมทว ๆ ไปโดยเฉพาะสงคมคนไทยความหวงทตงไวกคอ ความสขสงบของสงคมทจะตองเปนไปอยางปราศจากปญหาใด ๆ ทงสน ปญหาทท าใหสงคมขาดความสขความสงบนน หากเกดจากธรรมชาตกจะตองยอมรบหรอหาทางแกไขไปตามแตกรณนน ๆ แตทเกดจากสมาชกของสงคมท าใหเกดปญหาจะเปนผลเสยหายอนยงใหญและแกไขยาก ฉะนนสงคมใดทหวงจะใหสมาชกในสงคมมความสขความสงบกตองดแลบ ารงรกษาจากพนฐานของสมาชกในสงคมนนเชนเดยวกบการดแลรกษาตนกลาของขาวในนาของชาวนา เพราะพนฐานของสงคมกคอ “เยาวชน” ทถอเปนตนกลาของสงคมทจะตองเจรญเตบโตเปนผใหญในอนาคต ถาเยาวชนเปนเยาวชนทดกหวงไดวาตองเปนผใหญทดความสขความสงบกจะเปนผลผลตตามมาเปนแนแท การ อบรมบมนสยเยาวชนใหเปนผมคณภาพกคอ “ศาสนา” เพราะศาสนาคอ คณธรรมค าสงสอนของผร ผเปนศาสดาของศาสนานนๆ น ามาวางเปนหลกปฏบตไวมความมงหมายอยางสงสดโดยศาสนาพทธไดยดหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา เรยกวา ทศบารม ไดแก ทานบารม

109

ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม และอเบกขาบารม ทงหมดจะมความหมายใหเปนแบบเดยวกนอย 2 ประการคอ ความไมกระท าความชวและกระท าแตความด เยาวชนจงตองใชหลกของศาสนาเปนหนทางด าเนนชวตโดยเฉพาะเยาวชนไทยกตองใชหลกของศาสนาพทธดวยเชนกน ซงเปนศาสนาประจ าชาตไทยน ามาปรบปรงแกไขปญหาทเกยวของกบตวเยาวชน เพราะอนาคตของชาตขนอยกบเยาวชนอยางหลกเลยงไมได

กลาวไดวา คณธรรมค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการเหลานเปนคณธรรมทสงคมตองการใหเกดแกคนในสงคมโดยเฉพาะเยาวชนไทย เพราะจะเปนเครองชวยเสรมสรางจตใจของเยาวชนดวยการอาศยหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาเปนเครองแกไขปรบปรง เยาวชนซงถอเปนอนาคตของชาตจะเปนผใหญทมคณภาพ มคณธรรม น าพาชาตบานเมองและสงคมใหไดรบความสขความสงบไดกจะตองด าเนนชวตไปตามแนวทางของพระพทธศาสนา ดวยเพราะพระพทธศาสนานนเปนศาสนาทมงตรงตอการสรางความดอยางแทจรง ถาจะสรางสงคมไทยใหเปนสขตองสรางรากฐานของสงคมคอเยาวชนดวยพระพทธศาสนากอนเปนอนดบแรก วรรณคดไทยเปนสออกชนดหนงทมสวยชวยในการพฒนาสงคมจะเหนไดวา ผแตงวรรณคดไทยจะพยายามสอดแทรกคณธรรมค าสอนลงไปในงานเขยนทกยคทกสมยไมมากกนอย

ตวละครในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ มการใชวจนภาษาค าสอนและมคณธรรม ค าสอนของพระพทธเจาตามทตองการใหเกดแกคนในสงคมไทยโดยเฉพาะเยาวชนไทยนนเกดจากการทตวละครเหลานนยดหลกธรรมเพอเสรมความดงามของชวตและสงคม เปนวชาความรพนฐานส าหรบการด ารงชวตของมนษยทแฝงจตวทยา หลกการพฒนาตน ตลอดจนหลกมนษยสมพนธ ซงมคณคาควรแกการน าไปประพฤตปฏบตเพอเพมคณภาพชวตของบคคลได เพราะเมอบคคลสามารถควบคมพฤตกรรมใหเรยบรอยทงกาย วาจา ใจ คอ รจกการครองตนในทางทถกตอง เหมาะสม รวมถงการรจกปฏบตตนตอบคคลอน ๆ ดวยดกยอมจะสงผลตอสงคมดวย เนองจากการไมเบยดเบยน ไมประพฤตผดท านองคลองธรรมตอกนกจะท าใหสงคมสขไดระดบหนง (มหามกฏราชวทยาลย, 2533, 146) นอกจากนการมสงแวดลอมทดและการไดรบคานยมในสงคมทด การทไดรบการอบรมสงสอนหรอการเลยงดทดจากครอบครวทอบอนกเปนอกแนวทางหนงทสามารถปลกฝงหรอบมเพาะคณธรรมทดได หากบคคลไดอยทามกลางสงแวดลอมทดหรอไดรบการอบรมทดแตหากขาดการเปนผรจกพจารณาไตรตรองทด บคคลเหลานนกอาจประพฤตตนไปในทางทไมดได ตรงกนขามหากบคคลรจกใชปญญาไตรตรอง แมพบเจอสงไมดกจะสามารถใชปญญาพจารณาไตรตรองวาสงทเปนอยดหรอไมดอยางไร วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณไดใหความส าคญกบตวละครทกตวใหเปนแบบอยางทดแกผอาน ผแตงจงสรางตวละครแตละตวใหมลกษณะพเศษทแตกตางกนออกไปทงความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาให

110

เรยบรอย ใหตงอยในความดงาม มความเพยร ความพยายามใหด าเนนไปสความส าเรจตามประสงค มความรกใคร เอนด ชวยเหลอเกอกล มอาการประพฤตเกอกล เหนอกเหนใจผอน เมตตาตอผอนและสรรพสตวทงปวง อดทนตอทกขเวทนา เปนการอดทนตอความไมสบายกาย ไมสบายใจ ความอดทนตอความเจบใจ เปนการอดทนตอความโกรธ ความไมพอใจ ความขดใจอนเกดจากค าพดทไมชอบใจ กรยามารยาททไมงาม รกษาความจรง และรกษาสจจะโดยตองพดจรง ท าจรง และจรงใจ ท าไดอยางทพดหรอสญญาไว รกษาค าพด มการตงจตรองขอสงใดสงหนงตอสงศกดสทธ การนกปรารถนาสงทตองการจากสงศกดสทธ การคดตรกตรองด ท าแลวเกดผลประโยชน ทงหมดทกลาวมาเปนคณธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนาทมความสมพนธกบคนไทยทคนไทยยดปฏบตสบตอกนมา ผกมดจตคนไทยทงชาตใหเปนคนมคณธรรมทงมจตเมตตา การเออเฟอเผอแผซงกนและกน การอยในศลธรรมอนดงาม การเสยสละ การรกษากายวาจาใหเรยบรอย มความประพฤตดงามถกตองตามระเบยบวนย มการออกบวช การปลกตวปลกใจจากกาม มความรอบร ความหยงร เหตผล เขาใจสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง มความเพยร ความแกลวกลา ไมเกรงกลวอปสรรค พยายามบากบนอตสาหะ กาวหนาเรอยไป ไมทอดทงธระหนาท มความอดทน ความทนทานของจตใจ สามารถใชสตปญญาควบคมตนใหอยในอ านาจเหตผล และแนวทางความประพฤต ทตงไวเพอจดหมายอนชอบ ไมลอ านาจกเลส มความจรงคอ พดจรง ท าจรง และจรงใจ มความตงใจมน การตดสนใจเดดเดยว วางจดหมายแหงการกระท าของตนไวแนนอน และด าเนนตามนนแนวแน มความรกใคร ความปรารถนาด มไมตร คดเกอกลใหผอนและเพอนรวมโลกทงปวงมความสขความเจรญ ความวางใจเปนกลาง ความวางใจสงบราบเรยบสม าเสมอเทยงธรรมไมเอนเอยงไปดวยความยนดยนรายหรอชอบชง

นอกจากนยงพบวา หลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนามความส าคญตอวถชวตของคนไทย และสงคมไทยเปนอยางมาก การปฏบตตนตามหลกธรรมทถกทชอบประกอบดวยเหตผล รและเขาใจตามความเปนจรง ซงเปนการรและเขาใจธรรมชาต ท เปนอย หลกธรรมทางพระพทธศาสนาจงเปนเครองมอส าหรบพฒนาชวตและสงคมของมนษยได แตตองท าความเขาใจและปฏบตตนตามอยางแทจรง ทงนยอมขนอยกบระดบความสามารถระดบประโยชนทบคคลตงความประสงคไว จงกลาวไดวา วรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ กวไดแทรกวจนภาษาค าสอนและหลกธรรมค าสอนไวในพฤตกรรมของตวละคร ซงผอานสามารถน าค าสอนและหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เพอน าไปสความเปนพระพทธเจา เรยกวา ทศบารม ดงกลาวมาประพฤตปฏบตอนท าใหเกดประโยชนตอตนเอง สงคม และประเทศชาต

111

ขอเสนอแนะ จากการศกษาวจนภาษาค าสอนและคณธรรมค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ

ทง 4 เลมนน ผวจยมขอเสนอแนะดงตอไปน 1. ขอเสนอแนะส าหรบการน าผลการวจยไปใช 1.1 เปนแนวทางการสรางสรรคผลงานทมคณคาโดยการสอดแทรกคณธรรมค าสอน

ของพระพทธศาสนาเพอประโยชนตอสงคมตอไป 1.2 เปนแนวทางแกคนทวไปในสงคมไทยในการน าค าสอนและหลกธรรมค าสอน

ของพระพทธเจา 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เรยกวา ทศบารม ไปประพฤตปฏบตอนท าใหเกดประโยชนตอตนเอง สงคม และประเทศชาต

2. ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยครงตอไป 2.1 การวจยครงตอไปควรมการศกษาความแตกตางของค าสอนและหลกธรรม

ค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เรยกวา ทศบารม ของตวละครในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ กบวรรณคดไทยเรองอน ๆ

2.2 ควรมการศกษาวจยเปรยบเทยบค าสอนและหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา 10 ประการทพระโพธสตวทรงบ าเพญในพระชาตตาง ๆ เรยกวา ทศบารมวรรณคดไทยกบวรรณคดชาตอน ๆ

112

บรรณานกรม

กฤตกา ผลเกด. การศกษาวจนลลาของประมวลกฎหมายอาญา. กรงเทพฯ: วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร; 2546.

กาญจนา วชญาปกรณ. “มตหญงชายในวรรณกรรมสอนสตร” ใน มนษยศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร. 2545; 8 (2): 1-20.

กาญจนาคพนธ.ภมศาสตรสนทรภ.พมพครงท 3. พระนคร: บ ารงสาสน; 2535. กตมา สรสนธ. ความรทางการสอสาร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร; 2542. กหลาบ มลลกะมาส. วรรณคดไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพาณช; 2519. เกษม ขนาบแกว. ส านวนไทยทปรากฏในบทหนงตะลงของหนงแน อรมต. สงขลา: วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏสงขลา; 2548. ขนษฐา สนโศธร. วเคราะหการใชส านวนโวหารในวรรณกรรมแปลเรองเปาบนจน. มหาสารคาม:

หองสมดภาคภาษาไทย สถาบนราชภฏมหาสารคาม; 2540. ขวญใจ บญคม. วจนลลาและบทบาทหนาทของเพลงลกทง.เชยงใหม: วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม; 2559. เครอวลย ศรรตนลม. คณคาและหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในวรรณกรรมของสนทรภ:

กรณศกษา นราศภเขาทองและนราศเมองเพชร. กรงเทพฯ: วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพทธศาสนา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย; 2553.

โครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. วรรณคด. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช; 2514. จตตนภา ศรไสยและคณะ. วรรณคด และวรรณกรรมชนมธยมศกษาปท 5 . กรงเทพฯ: พฒนา

คณภาพวชาการ; 2559. จนดา เฮงสมบรณ. ภาษาศาสตรเบองตน. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน; 2542. จรรตน เพชรรตนโมราและคณะ. การใชภาษาไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร; 2551. เจอ สตะเวทน. วรรณคดพทธศาสนา. พระนคร: องคการคาของครสภา; 2514. โชต แพรพนธ. ผชนะสบทศ.กรงเทพฯ:ผดงศกษา; 2548. ดลพฒน ยศธร.การน าเสนอรปแบบการศกษาเพอพฒนาทยงยนตามแนวพทธศาสตร.กรงเทพฯ:

วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาพฒนศกษา ภาควชาสารตถศกษา คณะครศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2542.

113

ด ารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. นางนพมาศหรอต ารบทาวจฬาลกษณ.กรงเทพฯ: พระนคร; 2547.

เดชาดศร, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ประชมโคลงโลกนต. พระนคร: ศลปาบรรณาคาร; 2541.

เดอนวาด พมพวนา. ชางส าราญ. กรงเทพฯ:สามญชน; 2551. เตอนใจพทกษานรตน. พนฐานวรรณคดไทย. อดรธาน: คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน; 2542. ถรนนท อนวชศรวงศ. พฤตกรรมการสอสาร. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร; 2528. เทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร, สมเดจพระ. ทศบารมในพทธศาสนาเถรวาท. กรงเทพฯ:

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาตะวนออก บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2542.

ธวช ปณโณทก. วรรณกรรมทองถน. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร; 2525. ธญญรตน ปาณะกล และเสรมจตร สงหเสน. ความรเบองตนในเรองวรรณคดองกฤษและวรรณคด

อเมรกน. กรงเทพฯ: ภาควชาภาษาองกฤษ คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง ; 2530.

ธดา โมสกรตน. “การอานท านองเสนาะ” ในเอกสารการสอนชดวชาภาษาไทย 2 หนวยท 8-15.นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช; 2533.

ธระพนธ เหลองทองค า. เสยงภาษาไทย การศกษาทางกลสทศาสตร . กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2554

นงลกษณ เทพสวสด. วเคราะหปญหาส าคญในสงคมไทย. พมพลกษณ, กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร; 2549.

นภาลย สวรรณธาดา. การเขยนผลงานวชาการและบทความ. กรงเทพฯ: ภาพพมพ; 2533. บรรพต ศรชย. อวจนสารในวรรณคด เรอง ขนชางขนแผน. ปรญญานพนธ การศกษามหาบณฑต

(ภาษาไทย) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม; 2533. บญยงค เกศเทศ. เขยนไทย. มหาสารคาม: ภาคภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ; 2525. บญเหลอ เทพยสวรรณ, มล. แนะแนวการศกษาวชาวรรณคด. กรงเทพฯ: มหาวทยาศลปากร

คณะอกษรศาสตร; 2518. ประคอง กระแสชย. วเคราะหวรรณกรรมค าสอนลานนาไทย. ล าปาง: ศนยวฒนธรรมจงหวด

ล าปาง วทยาลยครล าปาง; 2534.

114

ประยร ทรงศลป. หลกการใชภาษาไทย.กรงเทพฯ. มหาวทยาลยราชภฏธนบร; 2553. ประสทธ กาพยกลอน. การศกษาภาษาไทยตามแนวภาษาศาสตร. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช;

2516. ปราณ กลละวณชยและคณะ. ภาษาทศนา. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2540. ปทมา เออรกษโอฬาร. การศกษาความสมพนธระหวางค าสอนเรองกฎแหงกรรมตามทปรากฏใน

คมภรพระพทธศาสนากบค าสอนเรองกฎแหงกรรมของพระธรรมสงบราจารย (จรญ จตธมโม) วดอมพวน จงหวดสงหบร. กรงเทพฯ: วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย; 2554.

เปลอง ณ นคร. ประวตวรรณคดไทยส าหรบนกศกษา. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช; 2513. ผะอบ โปษะกฤษณะ, พนตรหญง. ลกษณะเฉพาะของภาษาไทย. พมพครงท 8.กรงเทพฯ: รวม

ศาสน; 2554. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดค าวด.กรงเทพฯ: โรง

พมพเลยงเชยง, 2548. พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). ลกษณะแหงพระพทธศาสนา.พมพครงท 4 .กรงเทพฯ: มลนธ

พทธธรรม; 2539. พระมหาสมชย ศรวฑฒโน (ศรนอก). หลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏอยในบทเพลงลกทงไทย.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณราชวทยาลย; 2528. พระอภยมณ เลม 1. พมพครงท 16. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร; 2544. พทยา วองกล. พลานภาพ แหงวรรณกรรม. กรงเทพฯ: ดอกหญา; 2540. พมลณฏฐ รตนศรทอง.วจนลลาในวรรณกรรมของนวกลม.เชยงใหม: วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม; 2559. เพญศร กาญจโนมย.พทธประยกตสรางชาต.กรงเทพ: ภาควชาประวตศาสตรคณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; 2529. แพงศร สภะษร. วเคราะหการใชค าส านวนในคอลมน“ผใหญมากบทงหมาเมน”. มหาสารคาม:

สถาบนราชภฏมหาสารคาม; 2546. ภมจตร เรองเตช. การวเคราะหวรรณกรรมค าสอนของไทย กมพชาและลาว. สรนทร: วทยานพนธ

ปรชญาดษฎบณฑต สาขายทธศาสตรการพฒนาภมภาค บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏสรนทร; 2551.

รงสรรค จนตะ. การใชภาษาไทย. พมพครงท 4. เชยงใหม: ส านกพมพมหาวทยาลยแมโจ; 2555.

115

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: นานมบค; 2546.

รนฤทย สจจพนธ. ความรทวไปทางทางวรรณคดและวรรณกรรมไทย: (ภาควรรณคด).กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง; 2524

___________. ความรทวไปทางภาษาและวรรณกรรมไทย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค าแหง;2523.

ลอม เพงแกว. วายเวงวรรณคด. กรงเทพฯ: พมพค า; 2549. ลกษณา โตววฒน. นางนพมาศ : วรรณกรรมค าสอนสตรท (อาจ) ถกลม.กรงเทพฯ: ภาควชา

ภาษาไทย คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร; 2556. วรรณา บวเกด. “การใชส านวนในงานเขยน” ในเอกสารการสอนชดวชาภาษาไทย (การเขยน

ส าหรบคร หนวยท 1-8). นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช; 2529. วทย ศวะศรยานนท. วรรณคดและวรรณคดวจารณ. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ธรรมชาต; 2541. วจตร ขอนยาง. หลกภาษาไทย. สกลนคร: สถาบนราชภฏสกลนคร; 2542. วภา กงกะนนทน. วรรณคดศกษา. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช; 2533. ศรธนว อยสขข. การศกษาการใชส านวนไทยในการเขยนขาวของหนงสอพมพรายวน. อยธยา:

งานวจยทนอดหนน ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต; 2541. ศวะลย ภเพชร. (ผเรยบเรยง). คตธรรมและค าสอนจากวรรณกรรมรอยกรอง. กรงเทพฯ: กรม

ศลปากร; 2541. ศภศร บญประเวศ และคณะ. ภาษาไทยเพอการสอสาร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต;

2554. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก. หลกธรรมส าคญของพระพทธศาสนา.

กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย; 2554. สมหวง อนทรไชยและคณะ. เอกสารประกอบการสอนรายวชาภาษาไทยเพอการสอสาร GEN

1021. เชยงราย: มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย; 2553. สมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ. อนสรณสนทรภ 200 ป.

กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ; 2529. สรยกานต ยเกงเอยม และอาทตย ดรนยธร. งานวจยเรองการศกษาวรรณกรรมค าสอนทไดรบ

อทธพลจากรามเกยรตจากงบประมาณปการศกษา 2553 . อบลราชธาน: มหาวทยาลยอบลราชธาน; 2553.

116

สายทพย นกลกจ. วรรณกรรมไทยปจจบน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: บรษทเอส. อาร. พรนตงแมสโปรดกสจ ากด; 2543.

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต. ประวตความส าคญของการเผยแพรพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต; 2553.

สทธา พนจภวดลและคณะ. ความรทวไปทางวรรณกรรมไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง;2515.

___________ . วรรณกรรมสโขทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช; 2525. สทธวงศ พงศไพบลย. วรรณคดวเคราะห. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช; 2525. สปาณ พดทอง. โคลงโลกนต อมตะวรรณกรรมค าสอน. (2545, พฤศจกายน). 2, 64-80. สวด บญราศ. วเคราะหโวหารในนวนยายเรองผชนะสบทศ. สงขลา: วทยานพนธ ศกษาศาสตร

มหาบณฑตบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยทกษณ; 2548. เสนห ทนอนทรอาจ. การศกษาวเคราะหวรรณกรรมเรองทาวค าสอน. นนทบร: วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช; 2552. โสภา คชรตน. นรางกโรวาท : การศกษาในฐานะวรรณกรรมค าสอน. กรงเทพฯ: วทยานพนธศกษา

ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ; 2555.

หรรษา นลวเชยร. ปฐมวยศกษาหลกสตรและแนวปฏบต. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร; 2535. อนมานราชธน, พระยา. การศกษาวรรณคดในแงวรรณคด. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: บรรณาคาร;

2518. อรจรา อจฉรยไพบลย.วเคราะหศลปะการใชภาษาในนวนยายเรอง ชางส าราญ .พษณโลก:

มหาวทยาลยนเรศวร; 2554. อรรณพ อบลแยม. ภาษาไทยเพอการสอสาร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; 2542. อวยพร พานช และคณะ. เอกสารประกอบการเรยน วชาภาษาไทยเพอการสอสารและการเรยนร.

กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ; 2554. อครา บญทพย. หลกภาษาไทยส าหรบครมธยมศกษาตอนตน. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร; 2534. อ านวย มหาวโร (นอมระว), พระมหา. หลกราชการจากวรรณกรรมค าสอนในสมเดจพระเจาอยหว

บรมโกศ. มหาสารคาม: วทยานพนธสาขาวชาภาษาไทย กลมวรรณคด บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาสารคาม; 2544.

อปกตศลปสาร, พระยา. หลกภาษาไทย. พมพครงท 13. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช; 2548. โอภส แกวจ าปา โอภส แกวจ าปาและคณะ. การใชภาษาไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร; 2551.

117

ประวตผวจย ชอ - สกล นางอ าภาพร รนปญโญ วน เดอน ปเกด 7 พฤศจกายน 2527 ทอยปจจบน เลขท 153 หมท 16 ต าบลนาทราย อ าเภอล จงหวดล าพน ประวตการศกษา พ.ศ. 2550 ครศาสตรบณฑต (คบ.)

มหาวทยาลยราชภฏล าปาง ประสบการณการท างาน พ.ศ. 2552 ครโรงเรยนบานวงบอ(ราษฎรเจรญ)

ต าบลวงบออ าเภอหนองบว จงหวดนครสวรรค สงกดส านกงานเขต พนทการศกษาประถมศกษานครสวรรค เขต 3

พ.ศ. 2552 - ปจจบน คร คศ.1 โรงเรยนบานมวงสามป ต าบลล อ าเภอล จงหวดล าพน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาล าพน เขต 2

ภาคผนวก

119

ภาคผนวก ก

รายชอผเชยวชาญในการตรวจสอบเครองมอ

1. ผชวยศาสตราจารยกรรณการ พนชนะ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

2. อาจารยพชญพรพรรณ อนนตบญวฒน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

3. อาจารยสงหลา เรองพยคฆ ครช านาญการพเศษ

โรงเรยนสวนบญโญปถมภ ล าพน

120

121

122

123

ภาคผนวก ข

แบบประเมนความสอดคลองเหมาะสม (IOC) ระหวางตารางประเมนคณภาพ

การใชวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ

124

125

126

ภาคผนวก ค

ตวอยางแบบบนทกวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ ของ สนทรภ จาก ส านกพมพศลปาบรรณาคาร พมพจ าหนาย พ.ศ.2544

แบบบนทกวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรองพระอภยมณ

ขอความ : อธบายขอความ ฝายโยคมพรตพจนารถ อนญาตยมยองสนองไข เปนไรมทตรงนนอยาพรนใจ มใหภยบฑาสกาโยม จะใหอยวนวงในจงหวด เปนเงอกวดเถดหนอนางส าองโฉม ทวงเวงเชงเขารมเสาโคม เปนของโยมอยในน าใหส าราญ (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 10 หนา 123)

จากขอความดงกลาวตวละครคอพระโยคพดกบพระอภยมณและนางเงอกวาเราอนญาตใหนางเงอกอาศยอยได อยาไดกงวลใจอะไรเลยทตรงนนจะไมมใครมาท าอนตรายนางเงอกได เราจะใหนางเงอกอาศยอยในเขตอาศรมของเรา ขอใหเจาจงอยในน าอยางส าราญใจเถด

อนเกาะแกวพสดารสถานน โภชนาสาลกมถม แตคราวหลงครงสมทรโคดม มาสรางสมสกขาสมาทาน เธอท าไรไวทรมภเขาหลวง ครนแตกรวงออกมาเลาเปนขาวสาร ไดสบพชยดอยแตโบราณ จงคดอานเอาเคยวมาเกยวไป (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 12 หนา 141)

จากขอความดงกลาวตวละครคอพระโยคพดกบเจาเมองผลกวาทเกาะแกวพสดารแหงนมอาหารขาวสาลมากมาย มมาตงแตครงสมทรโคดมมาสรางสมปฏบตสมาทาน เธอไดท าไรไวทรมภเขาหลวง พอขาวแตกรวงกกลายเปนขาวสารไดขาวสารหลายสบมาตงแตโบราณ หากเจาเมองผลกตองการเทาไหรกมาใชเคยวเกยวไป

แลวลลาพาลกกบหลานรก ลงต าหนกแพพรอมหมอมหมอมหญง พระทรงนงยงทเกาออง ใหจดสงเสอผามาประทาน

จากขอความดงกลาวตวละครคอศรสวรรณ พาอรณรศมกบสนสมทรลงต าหนก พรอมกบหมอมหญง แลวนงทเกาอ สงใหเหลาคนท

127

อนพวกไพรไทยฝรงทงแขกเทศ ไดบ าเหนจถวนทวตวทหาร แลวอวยชยใหมหากฤดาการ ทงนองหลานลกยาอยาราค (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 23หนา288)

รบใชจดหาสงของ เสอผามาประทานใหกบไพรทงคนไทย ฝรง แขก ทกคนตางไดรบของกนถวนหนา แลวพระอภยมณกอวยพรใหศรสวรรณ อรณรศมและสนสมทรโชคด อยาไดมอนตรายใด ๆ

พระอภยไดของพวกกองทพ เครองส าหรบรบพนแตปนผา ทงหมวกเสอเหลอลนคณนา ของโยธาทงกลาดทหาดทราย ใหรองปาวชาวเมองมาเกบของ ตามจะตองการในน าใจหมาย ทงไดคนพลเรอทเหลอตาย กมากมายหมนแสนแนนนคร (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 26 หนา 324)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอพระอภยมณไดของพวกกองทพ มทงเครองส าหรบรบ และทงหมวกเสอผามากมาย กรองปาวใหชาวบานมาเกบของตามทตองการ

เจาละมานพานจะซอถอวาแน เสวยแตผลยอหวรอดน ใหทองค าบ าเหนจทงเพชรนล เลยงใหกนขาวปลาประสาเคย (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 27 หนา 342)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอเจาละมานใหทองค าเปนรางวลและเลยงขาวแกฝรงทตของนางละเวงวณฬา

นางทราบความตามกรรมทร าเลา จงหยบเอาถนสธาออกมาฝาน วางไวบนตนไมทใกลธาร แลววาทานเทวดาไดปราน ซงธระพระองคจ านงนน ขาผอนผนพนทกขเปนสข ขาหลงทางกลางปาพนาล ทานชวยชมรคาใหคลาไคลฯ (พระอภยมณ เลม 1ตอนท 31 หนา 429)

จากขอความดงกลาวนางละเวงวณฬาไดฟงทเทวดาอารกษเลากรรมของตน ดวยทจตใจมเมตตานางละเวงวณฬาจงหยบเอาผลนมพระธรณออกมาฝานวางไวบนตนไมทใกลรมธาร หวงวาทานเทวดาเมตตาชวยบอกทางซงตนไดหลงทางกลางปา

กกกกฝายพระชนนนางอยปรางครตน นกปรานศรสวรรณจะบรรทม

ครนสงดฆองย ายามปฐม จงเชยชมลกนอยคอยประคอง

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ พระมารดาของนางเกษรา กลาวสอนนางเกษราถงการใชชวตค วาผหญงควรรกเดยว ซอสตยตอสาม เวลา

128

แลวลบหลงสงสอนประสาหญง จะจ าไกลไปอยดวยคครอง อยาถอองคนงลกษณวาอคเรศ ตองซอตรงจงรกดวยภกด ถาเธอกรวแมอยาโกรธพโรธตอบ อนงเหลาสาวสรางคนางก านล เมอคราวทกขปลกใหพระทยชน ราชการภารธระอยาละเมน อนหญงดเพราะผลปรนนบต ผวยงรกหนกหญงกยงกลว ค าของแมแตเทานกดนก ดกอยแลวแกวตาจงคลาไคล

แมงามยงยอดสตรไมมสอง อยาใหของเคองอชฌาพระสาม แมดวงเนตรนกวาเหมอนทาส ถงราตรกราบบาทอยาขาดวน ประณตนอบโอนออนคอยผอนผน อยาปองกนหงหวงใหลวงเกน อยางเรงรนเรศรางท าหางเหน จงเจรญราศไมมมว รกษาสตยสมวยอยดวยผว อยาถอตวตอชายจะหนายใจ บรษรกนนไมมทสงสย แมจะไปสงเจาล าเภาพาล ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 102)

สามโกรธ หามโกรธตอบ ใหออนโยนเอาใจสาม อยาหงหวงเกนงาม หากมเรองทกขใหท าใหหายทกขคอยดแลปรนนบต อยาใหขาดตกบกพรองในหนาทของภรรยา

d พระแจงความตามค าเงอกน าเลา จงวาพมคณนองสกครง ซงลกรกหกหาญใหทานโกรธ ชวยไปปดปากถ าทส าคญ จงบญชาวาเจาสนสมทร

คอยบรรเทาทกขสมอารมณหวง ใหไดดงถอยค าทร าพน จงงดโทษท าคณอยางหนหน จวนสายณหยกษมาจะวาเรา ไปชวยฉดศลาใหญขนใหเขา

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ พระอภยมณ กลาววาหากเปนตามพอเงอกบอก กจะถอเปนบญคณอยางมาก ขอใหเปนดงทพด หากสนสมทรไดท าใหพอเงอกโกรธกขอใหทานใหอภยดวย แลวใหสนสมทรปดปากถ าและขอขมาตาเงอก แลวชวยอมตาเงอกออกไปสงททะเล

129

ขอสมาตาป อยาดเบา กบลกนอยคอยพยงจงเงอกน า

ชวยอมเอาแกออกไปใหสบาย มาปากถ าแลเหนวนชลสาย (พระอภยมณ เลม 1, หนา 109)

พมนษยสดสวาทเปนชาตยกษ กลบไปอยคหาอยาอาดร อยาฆาสตวตดชวตพษฐาน จะเกดไหนขอใหพบประสบกน

จงคดหกความสวาทใหขาดสญ จงเพมพนภาวนารกษาธรรม หมายวมานเมองแมนแดนสวรรค อยาโศกศลยแคลวคลาดเหมอนชาตน (พระอภยมณ เลม 1, หนา 120)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ พระอภยมณ บอกวานางผเสอสมทรนนเปนยกษ ไมอาจรกกนได ใหกบไปอยทถ า ตงศล ภาวนา อยาฆาสตว เพอจะไดขนสวรรค หากเกดชาตไหนไดพบกน กขออยาใหผดหวงเหมอนชาตนเลย

ฝายโยคมยศพจนารถ จงตดบวงหวงใยอาลยลาน ทงนเพราะเคราะหกรรมท าใหวน เหนมไดไปอยเปนคเชย อยาควรคดตดตามดวยความโกรธ จงยบย งฟงค ารปร าพน

ใหโอวาทนางยกษไมหกหาญ อยาปองผลาญลกผวของตวเลย จงสนบญวาสนาสกาเอย ดวยสองเคยปลกเลยงกนเพยงนน จะเปนโทษกบสกาเมออาสญ ไปสวรรคนฤพานส าราญใจ ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 122)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ พระโยค กลาวสงสอนนางผเสอสมทรใหอยในศลธรรม ปลงกบชวต อยาไดคดตามพระอภยมณกบสนสมทรอกเลย เพราะบญวาสนาทไดท ารวมกนมามเพยงเทาน หากคดโกรธกจะเปนโทษตอนางผเสอสมทรเอง

พระฟงนางทางวานจจาเอย แตกอนเคยเคยงประโลมเจาโฉมฉาย ประเดยวนพบวชชวดสบาย จะสอนสายสวาทเจาใหเขาใจ จงฟงธรรมค านบดบโมโห ใหโทโสสรางเสอมคอยเลอมใส

กกกกกกกจากขอความดงกลาวตวละครคอพระอภยมณกลาวสงสอนนางผเสอสมทร วา แตกอนพเคยอยคนอง แตเดยวนพบวชเสยแลว พจะสอนใหเจาเขาใจ เจาจงตงใจฟงพระธรรมแลวดบโมโห ใหความโกรธ

130

แลวทรงเดชเทศนาภาษาไทย ดวยความในโลกยสประการ คอรปรสกลนเสยงเคยงสมผส ทคฤหสถหวงแหนไมแกนสาร ครนระงบดบขนธสนดาน ยอมสาธารเปอยเนาเสยดายเปลา อยาลมหลงจงอตสาหรกษาศล ใหเพมภญโญไปดงใจหมาย อยาฆาสตวตดชวตคดอบาย จะจ าตายตกนรกอเวจ (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 14 หนา 159)

เสอมหายแลวคอยเลอมใส แลวสงสอนดวยความในสประการ คอ รป รส กลน เสยง นนไมเทยงแทแนนอน ครนสนชวตลงกยอมจะเปอยเนาผพงลงไป เจาอยาไดลมหลงยดตด จงหมนตงใจรกษาศลให เพมขนดงใจคด อยาไดฆาสตวตดชวต เพราะตายไปแลวจะตกนรกอเวจเลยทเดยว

ร าจวนจตพศดเปนครพก แลวกลบหกหวนหามความสงสย ถงออนแกแตเปนทพสะใภ เราเปนนองตองไหวเปนไรม ด ารพลางทางวาขามาเฝา จะเชญเขารมจกรเปนศกดศร ใหอนใจไพรฟาทงธาน วาพระพพาหลานมาพานพบ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 17 หนา 196)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว หลงจากทศรสวรรณไดพบนางสวรรณมาลแลว กเกดความสงสยขนครหนง แตกยกมอไหว ดวยถงแมนางจะมอายนอยกวาแตตามฐานะนางคอพสะใภ และเชญเจาเมองเพอใหไพรฟาประชาชนไดชนชม

นางรบรสพจนารถฉลาดฉลอง พระคณของทรงศกดนนหนกหนา ดวยรกใครใชชดเหมอนธดา จงอตสาหสจรตไมปดบง อยากจะใครใหพระชนนนาถ รกพระบาทบตรงคเหมอนจงหวง แตเดนปามาถงเขตนเวศนวง มสมดงปรารถนาลกอาภพ วนนค าจ าจะพาไปถงหอง ถาฟองรองกจะเสยบาทเบยปรบ แตจะรกจะชงจะบงคบ สดจะรบสงไดดวยไมเคย ฯ

(พระอภยมณ เลม 2 ตอน 36 หนา 5)

จากขอความดงกลาว เปนบททนางยพาผการบปากจะพาพระอภยมณไปหานางละเวงดงค าบทสนทนาทวา “ถาบดารบปากอยางนไมเปนไร กลางคนลกจะน าไปทประทบถงจะกรววาลกพาไปคงจะอดโทษ ใจของมารดาออนถาออนวอนเสยสกหนอยกคงจะเหนใจอยาไดเปนหวงกนขาวใหสบายใจเสย” ซงอยในทศบารมเรองศลบารม

131

คดร าพงถงธรรมพระกรรมฐาน เปนอาการถายโทษทโหดหน เกดแลวตายวายวางไมย งยน จะมวยคนวนไรกไมร เราเกดมาอาภพอปภาคย ตองพลดพรากจากนครจนออนห จะถอค าธรรมขนธสพพญญ ใหค าชชาตหนาอยาเชนน นกศรทธากลาหาญส าราญจต จนอาทตยอทยไขรศม ชวนลกยามมายงทานโยค อญชลเลาความตามค านง จะขอบวชบรรพชารกษากจ อยเปนศษยในส านกสกพกหนง พอสมสรางทางธรรมส ามะดงส ใหลถงพระนพพานส าราญใจ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 12 หนา 135)

กกกกกกกจากขอความดงกลาวตวละครคอพระอภยมณหนไปพงทางกมมฏฐาน แลวบอกกบตนวาคนเราเกดแลวตองตายไมมใครมชวตย งยน จะตายวนตายพรงกไมร อนตวเรากเกดมาอาภพนก ตองพลดพรากจากบานเมอง จงจะยดถอพระธรรมค าสอนของพระพทธเจาเพอชาตหนาจะไดไมทกขเชนนอก พระองคทรงคดไปจนกระทงพระอาทตยสองแสงยามเชาจงชวนสนสมทมาหาทานโยค ประนมมอกราบไหวแลวเลาความคดตนใหฟง พรอมพดวาจะขอบวชในเพศบรรพชตสกพกหนง เพอสงสมบญใหบรรลถงพระนพพานในภายหนา

แลวนงหมโขมพสตกระหวดพบ เครองประดบขาวลวนนวลหง ชวนกมารหลานสาวเหลาอนงค มาเฝาองคพระอภยทไพชยนต ประนตนงตงธปเทยนบปผา แลววนทาทลถวายฝายกศล ขาขอบงคมลาฝายคล ดวยไดบนตวมาในวาร จะไปบวชตรวดน าใหบตเรศ อยขอบเขตเขารงรมกรงศร พระโฉมยงจงส าราญผานบร ใหเปนทพงพาประชากรฯ (พระอภยมณ เลม 1ตอนท 22 หนา 265)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอสวรรณมาล นางแตงตวดวยผาสขาว แลวชวนเดก ๆ ไปเฝาพระอภยมณ และน าของทเตรยมไวถวาย พรอมกลาวลาไปบวชใหบดาตามความตงใจของนางทเขารงรมกรง

ฝายดาบสสองยพาสดาสมร ขนบรรจถรณทในเกงเครงใจหาย รกษาพรตงดงามตามสบาย เพราะมงหมายทางธรรมส ามดงส

จากขอความดงกลาวนางละเวงวณฬาและนางสวรรณมาลทบวชเปนดาบสเขาหองเพอตงจตระลกถงพระไตรลกษณ และเจรญฌาน

132

ทงวณฬาสมาลหลวงชสอง เขาในหองตรองตรกระลกถง พระไตรลกษณหกประหารการร าพง คดตดซงหวงใยในสนดาน หวงประโยชนโพธญาณการกศล จะไดพนกองทกขสนกสนาน ฟงถอยค าสามปรชาชาญ โปรดประทานสอนสงคดตงใจ ดาบสนทปฐมพรหมวหาร เจรญฌานตามประสงคปลงนสย ใหดบทกขดบโศกดบโรคภย ดวยตดใจครดเครงบ าเพญเพยร ชกประค าส ารวมสตตง เอาจตหย งเหนสงขารเปนพาเหยร ไมรกรปรกทรงของวงเวยน เปนอาเกยรณเปอยเนาไมเขายา เหมอนโรงรานไปมาพออาศย พระอภยแจงเหตเทศนา ควรเชอฟงตงมนเอาปญญา ทานเทศนาชแจงแหงบาล นางถอมนขนตอเบกขา โดยศรทธาคดเหนเปนวถ ทงละเวงวณฬาสมาล ดาบสนเครงเทยบเปรยบสมภาร ฯ

(พระอภยมณ เลม 4 หนา 10)

เครงครดบ าเพญเพยร ทงสองนางน าเอาหลกขนตและอเบกขามาใชในชวต ตรงกบทศบารมขอท ๓ เนกขมมบารม การออกบวช ไมมกามกเลส การละชวตทางโลกไปสชวตอน บรสทธ การปลดเปลองตนจากโลกย บ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา

ศรสวรรณปญญาฉลาดแหลม จงยมแยมเยอนตอบพระเชษฐา ธ ามรงคเรอนมณมราคา จะคดคาควรแสนต าลงทอง พอบชาอาจารยเอาตางทรพย เหนจะรบสอนสงเราทงสอง อนตวนองนจะอยดวยครกระบอง หดใหคลองเชยวชาญช านาญด ขอพระองคจงเสดจไปทายบาน อยศกษาอาจารยขางดดส

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอศรสวรรณบอกพระอภยมณวาแหวนทเรามนนมคาหลายต าลง เราเอาไปใหทานอาจารยเพอขอเรยนวชาดวยทานอาจารยตองรบเราเปนศษยแนๆ เพราะทานเขยนไววาถาใครมเงนแสนต าลงทานถงจะยอมสอน วชาให

133

ครนเสรจสมปรารถนาไมชาท จะตามพไปหาทอาจารย (พระอภยมณ เลม 1, หนา 4) เจาสานนคนฉลาดเฉลยตอบ พอคดชอบอยางนดหนกหนา พไดครรเรยนต ารามา จะจบยามสามตาใหแนนอน แลวนบนวนงนงตงสต ตามลทธเรยนรทครสอน ทงลมจนทกาลาพยากรณ เหนแนนอนแมนย าแลวท านาย อยาครวญคร าร าพงถงพระพ มสตรพาไปดงใจหมาย เขาอปถมภค าชอยสบาย พอเคราะหคลายเหนจะพบประสบกน อยขางทศอาคเนยทะเลลก พระอยานกแหนงวาจะอาสญ เรารบเรงออกเรอเผอจะทน แลวพากนลงมาเภตรากล (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 17)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอพราหมณสานนใชความรทไดเรยนมาชวยศรสวรรณตามหาพระอภยมณ โดยการจบยานสามตาดวาเกดอะไรขนกบ พระอภยมณแลวบอกใหศรสวรรณเตรยมตวออกตามหาพถาเรงออกตอนนยงตามทน

ศรสวรรณชนเชงฉลาดแหลม ท ายมแยมเยอนวาอยาสงสย ฉนพนองทองเดยวมาเทยว ไกลอนหวงใยยงไมมทงสคน หมายพระนชบตรเปนทพง คดร าพงสารพดจะขดสน เสดจมาเทยวเลนเหนชอบกล นฤมลมองหาสมาล (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 48)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอศรสวรรณ กลาวตอบค าถามของพเลยงของนางเกษราอยางฉลาดและมไหวพรบวา ตนเองนนเปนลกคนเดยวไมมพนธะใดๆ มาเพอจะมาหาตามหานางอนเปนทรก

หนอกษตรยตรสวาถาเชนนน จะพากนไปเฝาเจากรงศร เราเดนทางหวางคายพวกไพร ใหโยธกองทพออกจบตว

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอศรสวรรณ พดกบเหลาพราหมณวาจะพากนไปเฝากษตรย วาจะอาสาไปท าการศกสงคราม

134

จงฟนฝาขาศกสะอกไล เอาหวไอชาวพลไปคนละหว แทนธปเทยนดอกไมถวายตว ใหเหนทวจะไดลอฝมอเรา ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 6 หนา 65)

เพอนใหไดเหนในฝมอและความ กลาหาญ

นางโฉมยงองคละเวงเกรงจะฉาว จงวากลาวไกลเกลยเสยใหหาย

แมฆาตชวนเปนอนตราย รระคายเคองแคนจะแทนทด จะกลบทกขยคเขญทกเสนหญา เพราะเหตวาเชอสายไมตายหมด เขาหนอเนอเชอวงศองคโอรส เกยรตยศยงกวาทกสากล

(พระอภยมณ เลม 2 ตอน 37 หนา 39)

จากขอความดงกลาว จากขอความดงกลาวตวละคร คอ นางละเวงวณฬา พดกบนางยพาผกาวา ถาฆาสนสมทรแลวจะมปญหาตามมามากมายเพราะสนสมทรเปนพระโอรสของพระอภยมณ ซงอยในทศบารมเรองปญญาบารม

ทางเขาออกนนมอยสแหง มนจดแจงปดทางหวางไศล แลวตงชองกองตระเวนเกณฑกนไป เอาปนใหญจกชองคอยปองกน แลวตงคายรายทางตามหวางเขา จะคดเขายากจรงทกสงสรรพ แมนไดไปบนทางกลางอรญ คดผอนผนขามเขาส าเนาเนน (พระอภยมณ เลม 3 หนา 377 )

จากขอความดงกลาวถอดความไดวาฝายฝรงสงวาทางเขาออกมสแหงเปดทางตลอดใหเอาปนใหญซอนไวแลวตงคายตามระหวางเขาเพอเตรยม การรบ

ลวงต าบลชนบทไปหลายบาน เขาดอนดานแดนไพรพอไกขน เสยงเสอกวางกลางเนนพนมวน ใหหว นหว นวงเวงหวาดฤทย จนแสงทองรองเรองอรามฟา พระสรยาเยองเยยมเหลยมไศล คณานกเรงรองคะนองไพร เสยงเรไรจกจนสนนเนน

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอศรสวรรณและพระอภยมณออกเดนทางไปเรยนเพอหาวชาความรระหวางเดนทางนนผานหลายต าบลหลายหมบาน พอไกขนกเขาเขตปา เสยงสตวนอยใหญรองกนกองปาท าใหสองพนองรสกกลวแตกเดนไปเรอย ๆ จนกระทงแสง

135

ทงสององคเหนอยออนเขาผอนพกหยดส านกล าเนาภเขาเขน ครนหายเหนอยเมอยลาอตสาหเดน พศเพลนมงไมในไพรวน (พระอภยมณ เลม 1, หนา 2)

ทองสองฟาทงจกจนเรไรสงเสยงเซงแซ รสกเหนดเหนอยกมาพกหยดทภเขาถาหายเหนอยกเดนทางตอ

กกกกสนสมทรมไดกลวกลบหวรอ แมมารดามาตามจะหามไว ลกจะคอยลอยตามแตหางหาง แลวเผนโผนโจนลงทะเลลม เทยวด าดนคนหามจฉาใหญ เสยงโผงผางกลางน าแตล าพง

ลกไมขอจากพระองคอยาสงสย พระรบไปกอนขาอยาปรารมภ อยตนทางจะไดพบประสบสม พระปรารมภเรยกไวกไมฟง พอจบไดปลาอนทรขนขหลง คอยลอยรงรอมาในวารน ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 115)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ สนสมทร หวเราะกลบใสพระอภยมณ และกลาววาจะไปขอจากพอไปไหน หากแมมากจะเขาไปหามไว ใหพอรบหนไปกอน ลกจะคอยดตนทางใหและตามไปหางๆ จากนนกกระโดดลงในทะเล จบปลาอนทรยขนมาขหลง โดยไมฟงค าเรยกหามของพระอภยมณ

ฝายผเสอสมทรไมหยดหยอน ก าลงนอยถอยถดดวยอดกน ไดสามวนทนผวกบลกนอย กระโจมโจนโผนโผชโลทร

ครนลยออนอตสาหวายสายกระสนธ เจยนจะสนชวาในสาคร เหนเลอนลอยลบลบยงถบถอน คลนกระฉอนฉาดฉานสะทานมา ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 115)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ นางผเสอสมทร ทเพยร พยายามไมหยดทจะตามหาพระอภยมณ ถงก าลงจะมนอยเพราะอดกน เดนทางในทะเลมาได 3 วน เรมมองเหนอยไมไกล จงรบเรงตามไป

สนสมทรหามวาอยาเสดจ เหมอนขามเขดของอไมพอท หลานจะไปไตถามแตโดยด ถาย ายจงจกสดฝมอ พระไปเรอเมอไรจะไปถงจะเหมอนหนงฉนลงน าด าไปหรอ

กกกกกกกจากขอความดงกลาวตวละครคอสนสมทรพดกบศรสวรรณวาพระเจาอาไมตองเสดจไปหรอก เดยวหลานจะเสดจไปถามแตโดยด แตถาหากถกขมเหงกจะสกนดวยฝมอ ถาหากทานอาเสดจไปโดยเรอ

136

แมนพบปะพระบดาจะหารอ ไมดงดอดอกพระองคอยาสงกา แลวจดแจงแตงเครองส าหรบยทธ เหนบอาวธคกายทงซายขวา กระโดดโผนโจนลงในคงคา แผลงศกดาด าดงตะบงไปฯ (พระอภยมณ เลม 1 หนา 224)

เมอไหรจะไปถงจะสหลานด าน าไปไดหรอ หากเจอพระบดาแลว หลานจะหารอด ไมดอดงแนนอน วาแลวสนสมทรกจดแจงแตงตว เหนบอาวธคกายทงซายขวากระโดดโครมลงน าด าดงลงไปในไมชา

พราหมณหวรอพอลมเสยแลวหรอ เขาบอกชอเสยงใหเหมอนใจหวง อนองคราชบตรทในวง ทกวนยงมไดมราคพาน พอโฉมงามยามนกแรกรน ผลบญชวยชกสมครสมาน ถงขอเฝาเขาไปจบใหอประมาณ พกเหนเปนตะพานมาชอบกล เมอพบกนวนนนางพเลยง เหนมองเมยงตามาสหาหน ซงใหคมไวทนทงสคน พนเหนเปนกลมารยา ถาแมนเหมอนหมายมงกพรงน รายหรอดจะไดฟงไมกงขา พอจงดบโทโสอยาโกรธา รถงแกวเกษราจะนอยใจ ท านองเขาชาววงมกตงปง แตไมถงเดอนดอกจะบอกให ซงพเลยงพระธดาจะวาไร พจะใครรบรองลองคารม ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 25)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอพราหมณทงสามทบอกใหศรสวรรณระงบความโกรธทพวกพเลยงของนางเกษราจบพวกเขามาขงไวเพอรอใหนางเกษรามาพบ พวกพราหมณเลยบอกวาเพราะเขาไมรวาศรสวรรณเปนใครดงนนเจาอยาพงโกธรหรอโมโหไปเลย

พระบตรเหนจรงทกสงสน ยงขนคนคดอายระคายเขน จะหาญหกนกเลาเขาคนเดน นางนงเมนพกตราไมพาท ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 55)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว เกสรไดเหนการกระของศรสวรรณทกสงอน แตกตองเกบความโกรธความระคายนนไว

137

ฝายวานางผเสอกเชอถอ จงตอบวาถากระนนฉนจะไป พระโฉมยงจงอยในคหา จะอดใจใหเหมอนค าทร าพน แลววนทาลาองคพระทรงโฉม อยาแขงนกรกตวกลวบดร

คดวาซอสจรตพสมย อยเขาใหญในปาพนาวน เลยงรกษาลกนอยคอยหมอมฉน ถวนสามวนกจะมาอยาอาวรณ ปลอบประโลมลกแกวแลวสงสอน แมนไมนอนมารดาจะมาต ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 111)

กกก จากขอความดงกลาว ตวละครคอ พระอภยมณ กลาววา พระอภยมณโดนผเสอสมทรจบตวมาอยในถ า ตองจ าใจเปนสามภรรยากน จนมลกชายดวยกน 1 คน

ฝายนางผเสอสมทรทสดโง ขอชวตพษฐานตามต ารา ไดสามวนรนทดสลดจต อตสาหยนฝนใจใหประทง

ไปนงโซเซาอยรมภผา ตองอดปลาอดนอนออนก าลง เจยนชวตจะเดดดบไมกลบหลง คอยเซซงซวนทรงไมตรงตว (พระอภยมณ เลม 1, หนา 113)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ ผเสอสมทร เขาปาไปตงจต ภาวนาในปา เปนเวลา 3 วน ตามทต าราบอก อดขาวจะออนก าลง รางกายจะไมไหว แตกตองทนฝน จนจะทรงตวไมอย

สงสารองคนงลกษณอคเรศ ชลเนตรแนวนองใหหมองศร ใหสาวใขไปเชญพระชนน มาถงทปรางคมาศปราสาทชย จงทลความตามกระดาษทวาดรป พระโลมลบลมองคดวยหลงใหล ลกหลานนกลกเอามาเผาไฟ มนไมไหมกลบลกขนคลกคล ขากบเหลาสาวสรรคชวนกนส ปล ากนอยผลกไสมนไมหน

จากขอความดงกลาวตวละครคอนางสวรรณมาลทรสกเปนทกขใจเมอเหนคนรกของตนคร าครวญหาหญงอนแตตองอดทนไวจงใหคนไปตามแมของพระอภยมณมาชวยพระอภยมณเพราะพระอภยมณไมยอมใหใครมาเอารปของนางละเวงไปไดถงกบเอาไมไลตและไมยอมออกไปขางนอก

138

พระโกรธาควาไมมาไลต แลวเขาทมไดออกขางนอกเลยฯ (พระอภยมณเลม1 ตอนท 28 หนา 357) ฝายเจาพราหมณตามใจมใหชง พลางร าสงนายดานดวยมารยา จงไปบานทานเถดใหผาสก ฉนพนทกขแลวเมอไรจะไปหา นายดานฟงคลงคลอหลอน าตา แลววานานไมทงอยากรงใจ จะไปจดขาวปลากระยาหาร มาสงหลานสคนใหจนได (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 24)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอพราหมณทงสามและศรสวรรณทปลอมเปนพราหมณพดกบนายหนาดานตอนทพวกเขาจะโดนจบไปขงอยกบตายายทเฝาสวนวาใหนายหนาดานนนกลบบานไปถาพวกเขาหลดจากการถกขงแลวจะไปหาทบานเอง แตนายหนาดานบอกวาจะไมทงพวกเขาไปไหนจะหาขาวปลาอาหารมาใหพวกเขากนตามทเคยไดบอกไววาจะไมทงพวกเขา

ศรสวรรณกลนยมเยอนสนอง วนนนองไดแตผาออกมาหม สวนพพราหมณตามตดไดชดชม ตอจะสมปรารถนาจงชานาน (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 48)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอศรสวรรณ กลาวตอบค าถามของพเลยงของนางเกษราอยางฉลาดและมไหวพรบวา ตนเองนนเปนลกคนเดยวไมมพนธะใดๆ มาเพอจะมาหาตามหานางอนเปนทรก

ฝายเงอกน าส าหรบทะเลลก พอแจมแจงแสงทองผองโพยม จะไปลอยคอยองคทรงสวสด แลวออกจากวนวงไมรงรอ

ไมวายนกถงองคพระทรงโฉม ปลอบประโลมลกเมยเขาเคลยคลอ ใหสมนดซงสญญาเธอมาหนอ คอยเคลอนคลายวายคลอกนไคลคลา

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ พอเงอก ไดพาแมเงอกและนางเงอกใหมารอพระอภยมณตามทนดหมาย พอเหนพระอภยมณและสนสมทรยนรอกชวนลกสาวและภรรยา เขาไปทกทาย

139

พอเหนองคทรงยศโอรสราช จงชวนลกสาวนนกบภรรยา

อยชายหาดพรอมกนกหรรษา คลานขนมาชายฝงแลวบงคม ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 111)

อศเรนแสนสลดระทดทอ น าตาลอคลอคลงจะหลงไหล เสยดายนางอยางชวนจะบรรลย รอนฤทยเทยมเพลงละเลงเลย จะกลบหลงยงลงกานาอดส ครนจะอยอายหนาประดาเสย ดวยความคางนางหายเปนมายเมย จ าจะเกลยไกลความไปตามนาง จงตรสสงแกเสนาทขาเฝา อระเรารอนดงจะพงผาง เสยสวาทมาดหมายเหมอนวายวาง จะตามนางกวาจะพบประสบกน (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 11 หนา 133)

กกกกกกกจากขอความดงกลาวตวละครคออศเรนทรสกเศราสลด น าตาหลงไหลเมอรขาววาคหมนของตนหายไปอยางไรรองรอย จงรสกเสยดายนางยงนก ครนจะกลบเมองลงกากกลวจะอบอาย ครนจะอยกอบอายเชนเดยวกนเพราะกลวเขานนทาวาเปนมายเพราะเมยหาย จงคดทจะออกตดตามหานาง แลวจงสงแกเสนาวาเราเสยนางเหมอนชวตเราสนแลวจงขอออกตดตามหานางจนกวาจะพบกน

นางอรณทลเถยงเสยงฉอดฉอด ฉนไมทอดทงพระองคอยาสงสย นธระพระเจาปาจะพาไป หมอมฉนไดรบค าแลวจ าเปน แมนมไปไมดเหมอนขปด เปนคนคดเขาจะเยยไมเคยเหน อยในวงนงเปลาทงเชาเยน จะไปเปนเพอนปาชวยหาลง (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 17 หนา 207)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว อรณรศมเคยรบปากกบสวรรณมาลไววาจะไปชวยออกตามหาพระอภยมณผเปนลงดวยกน มาตอนนพระเจาตาไมให อรณรศมกคานพระเจาตาเพราะจะท าใหนางนนเปนคนขปด ไมรกษาค าพดแสดงใหเหนถงความมสจจะของอรณรศม

หนอกษตรยอดอนกลนสะอน แขงพระทยใหเอาน าอบมา ขอเทวญชนฟาสธาทพย

ตาชนพรงพรายทงซายขวา ภาวนานกความไปตามจน อนลอยลบเหาะเหนเทยวเดนหน

จากขอความดงกลาว ตวละครคอ ศรสวรรณไดรองไหอยางหนก กลววาเกษราจะตาย แตท าใจแขงเอาน าอบมาตงจตภาวนาขอพรจาก

140

ทงป เจาเขาหลวงขาบวงบน

ขอนมนตมาดวยชวยชว (พระอภยมณ เลม 1, หนา 86)

เทวดา สงศกดสทธทงปวง ขอใหชวยชวตเกษรา

นางยอกรวอนไหวไทเทวญ ทกชองชนฉกามาวจร ทขนลองทองทะเลทกเทเวศร รกขาเขตเขาเขนเนนสงขร แมนพระหนอบดนทรนรนทร จะมวยมรณมรณานคาลย ชวตขาอยาใหรอดจงมอดมวย ขอตายดวยลกรกทตกษย แมนบญหลงยงจะรอดตลอดไป ขอจงใหลกนอยขาคอยคลาย (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 15 หนา 166)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว สวรรณมาลไดตงจตอธษฐานขอใหวงศกดสทธ ถาหมดบญแลวขอใหขาตายตามลกไป แตถาบญเกายงมอยขอใหลกนนฟนขนมา

แลวสงใหไปจดเครองประดบ หลายส ารบกบผาภษาศร มาเรยงวางขางองคพระมน จนดาดดจ ารสชชวาล พระเหนของสองกษตรยจดมาให จะใครไดเครองทรงนาสงสาร วาหมอมฉนวนจะจากพระอาจารย ไดตงสตยอธษฐานตอเทวา (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 25 หนา 315)

จากขอความดงกลาว ตวละครคอกษตรยและมเหสแหงกรงศร ไดเตรยมเสอผาและเครองประดบใหสดสาครไดเลอกใส แตวนทจะจากฤาษมาสดสาครไดตงสตยอธษฐานตอเทวดา

พระบตราชมาตงรงคองกษตรย สอดอนอดรกไวหนกหนา กลวเปนลางตางสะอนกลนน าตาทงบดามารดรอวยพรชย จงไปดมาดศรสวสดอยาเคองขดขนของใหผองใส ไดพบปะพระบดาดงอาลยอรนทรภยคลาดแคลวอยาแผวพาน (พระอภยมณเลม 1ตอนท 28 หนา 365)

จากขอความดงกลาวตวละครคอพอและแมของพระอภยมณไดอวยใหสดสาครไดเดนทางไปพบกบพระอภยมณขอใหปลอดภยแคลวคลาดจากอนตรายทงสน

141

เหนพนองสององคลวนทรงโฉม งามประโลมหลากจตคดฉงน ทอดสมอรอราเภตรายนต ทงสามคนขนเดนบนเนนทราย เขามาใกลไทรทองสองกษตรย โสมนสถามไถดงใจหมาย วาดรามาณพทงสองนาย เจาเพอนชายชอไรไปไหนมา หรอเดนดงหลงทางมาตางบาน จงแจงการณใหเราฟงทกงขา แมนไมมพนองญาตกา เราจะพาไปไวเรอนเปนเพอนกน ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 1 หนา 9)

กกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอพราหมณทงสามก าลงสนทนากบพระอภยมณและศรสวรรณเหนเดนอยททะเลนเพยงสองคนถาไมมทไปจะใหไปอยกบพวกเขา

ฝายนายหมวดตรวจตรารกษาดาน แสนสงสารพราหมณนอยเปนนกหนาจงรองเรยกมานงยงศาลา แลวพดจาปราศรยเปนไมตร เจาเชอพราหมณพรหเมศประเทศไหน จงใชใบนาวามาถงน พอเรอจอดมอดมวยดวยอคค สนคามในส าเภาสกเทาไร นาประหลาดหลากจตคดฉงน แตสคนกชางมาเภตราได ขอถามเจาเผาพราหมณนนามใด ดรปรางชางกระไรลวนงามงาม ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 18)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอนายตรวจหนาดานเมองรมจกรทเรยกพราหมณทงสามและศรสวรรณทปลอมเปนพราหมณมานงพกจากการเดนทางทแสนเหนอยทศาลาแลวถามไถมามาจากทใดเหนเดนเรอมากน

พระบตรฟงเลากเศราสรอย กลวโฉมงามพราหมณนอยจะอดส เธอแกไขไมเปนนาเอนด จงวาพ นไปขเขาท าไม เปนชพราหมณหยามหยาบกบาปปาก เพระพวกมากเธอจงตานทานไมไหว ซงพวาเปนกษตรยสนทดใจ คดส าคญฉนใดจะใครฟง

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอนางเกษรา พดกบเหลาพเลยงตวนางนนเหนใจสงพราหมณทตองคอยตอบค าถามเหลาพเลยง เปนพราหมณจะตองตอบหมดจะเลยงกไมได

142

(พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 49) พระบตรฟงเลากเศราสรอย กลวโฉมงามพราหมณนอยจะอดส เธอแกไขไมเปนนาเอนด จงวาพ นไปขเขาท าไม เปนชพราหมณหยามหยาบกบาปปาก เพระพวกมากเธอจงตานทานไมไหว ซงพวาเปนกษตรยสนทดใจ คดส าคญฉนใดจะใครฟง (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 49)

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอนางเกษรา พดกบเหลาพเลยงตวนางนนเหนใจสงพราหมณทตองคอยตอบค าถามเหลาพเลยง เปนพราหมณจะตองตอบหมดจะเลยงกไมได

นางฟงค าช าเลองดพราหมณนอย เพราะจงจตพระธดายพาพาล พนจพลางนางกษตรยตรสปราศรย มาอยดวยปวยไขกไดกวน อนทรงฤทธบดาชราภาพ เจาเหมอนบตรสดรกรวมฤทย ขอฝากแกวเกษราธดาดวย

ดเศราสรอยซบลงกสงสาร พลอยร าคาญขนของจงหมองนวล แมขอบใจแลวเจาพราหมณทรามสงวน พระคณควรจะสนองใหตองใจ จะปรามปราบยคเขญเหนไมไหว พอคงไดแวนแควนทงแดนดาว เอนดชวยปกปองเหมอนนองสาว (พระอภยมณ เลม 1, หนา 91)

กกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอ พระมารดาของนางเกษรา มองดศรสวรรณเหนรางการทรดโทรมกเกดสงสาร เพราะรวารกใครเกษรา จงกลาวกบศรสวรรณวาแมขอบใจศรสวรรณมากทมาเฝาไข แมมของตอบแทนให ตอนนทาวทศวงศกชรามากแลว จะออกสงครามกไมไดแลว ศรสวรรณเปนเหมอนลกอกคน อาจไดครองแผนดนทงหมด แมขอฝากเกษราใหดแลดวย ชวยปกปองใหเหมอนนองสาว

ทงสามพราหมณเขาประคองแลวรองไห น าตาไหลพรงพรายทงซายขวา ตางนบนอบปลอบหนอกษตรา อยาโศกาตรอมนกจงหกใจ อนก าเนดเกดมาในหลาโลก สขกบโศกมไดสนอยาสงสย

กกกกกกกจากขอความดงกลาว ตวละครคอพราหมณทงสามสอนศรสวรรณวาอยาเศราใจไปเลย คนเราเกดมานนทกขกบสขยอมเปนของคกน ไมมใครจะหลดพนไปได พระอภยมณนนเรากยงไมรเลยวาทานจะ

143

ซงเกดเหตเชษฐาเธอหายไป กยงไมรเหนวาเปนตาย ควรจะคดตดตามแสวงหาแลนนาวาไปในวนชลสาย แมนพระพมมวยชวาวาย กดรายจะไดพบประสบกน ขาทงสามกจะตามเสดจดวย ผดชอบชวยไปกวาจะอาสญ จงดบทรงโศกาอยาจาบลย จะเนนวนเสยเปลาไมเขายา ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 17)

เปนอยางไร พวกเราควรออกตามหาพระอภยมณโดยพราหมณทงสามอาสาขอตดตามศรสวรรณไปดวย

นางฟงค าท าตรสวาบดส รปเชนนกจะหงไปถงไหน แลววาพอกอยาเอาเขามาไว จะกระไรอยกระมงระวงองค ดวยรปนมมาแตขาศก อยาไดนกรกใครจะใหลหลง เดยวนพอกยงซบทงรปทรง รกษาองคเสยใหหายสบายใจ (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 28 หนา 358)

จากขอความดงกลาวตวละครคอแมของพระอภยมณซงก าลงพดกบพระอภยมณวาอยาไปสนใจรปนมแตสงไมดทงขาศกอยาไดหลงใหลจะท าใหพระอภยมณรางกายแยลงจงปลอยวางแลวรกษาตนเองใหหายทงทางกายและทางใจ

นางฟงค าร าตอบกชอบชน ทแขงขนออนลงทรงปรกษา ละเมดจตผดพลงแตหลงมา พอตรกตราตรองความใหงามด อนทาวไทกรวโกรธพโรธนก วาจะลกธดาพากนหน แมแกไขเพดทลมลคด ทราคมไดเคองในเรองราว นางพดจาปราศรยอาลยเขย กลวจะเลยยงยงทงลกสาว แลวปราศรยมใหเคองในเรองราว กลวลกสาวจะเปนมายอายเขาจรง แลววาแมกจะลาเจาอยาวน เดชะบญคงไดครองกบนองหญง

ทาวรายาและพระมเหสทไดฟงค าสารภาพความจรงจากพระมงคลาทแอบคบกนกบลกสาวของตนจนตงครรภจนหายโกรธไมถอสาเอาเรอง อกทงยงยกลกสาวใหเพราะเกรงวาพระมงคลาจะพาลกสาวของตวเองหนตามกนไป พฤตกรรมของทาวรายาและพระมเหสจงสอดคลองกบ อเบกขาบารม คอ การวางเฉยตอเรองราวทเกดขนไมตดใจเอาเรองเอาความกบพระมง

144

จะเพดทลดบรอนชวยวอนวง แตความจรงพออยาแจงใหแพรงพราย แลวกลบมาปราสาทคอยยาตรเยอง ไปแจงเรองเคามลทลถวาย ทาวรายาฟงเลาบรรเทาคลาย คอยเหอดหายโกรธาจงวาพลาง นแนเจาเราจะชวยคดอาน ท าการงานปดปองทหมองหมาง อยาใหทนคนผรระคาง ทาวตรสพลางเสดจออกไปนอกวง ออกพระโรงรจนาพรอมขาบาท ทาวประกาศเสนาฝายหนาหลง ใหตกแตงปรางคมาศราชวง จะแตงตงมงคลาธดาเรา ใหสองราวาทอปราช หมายประกาศฤกษเอกจะเสกเขา มการเลนเตนร าตามล าเนา ใหพวกเราจดแจงเรงแตงการ ตามเยยงอยางขตตยามหากษตรย มอบสมบตราชยอนไพศาล ขนโหราหาฤกษมงคลการ ตามบราณซอตรงพงศประยร ฯ (พระอภยมณ เลม 3 หนา หนา 184)

คลาแตอยางใด

ฝายพระองคทรงฤทธกฤษณา เสยบรรดาพลขนธใหหว นไหว จะคดอานปองกนน ามนไฟ จงสงใหแตบรรดาเสนานาย มาปรกษาหารอใครรบาง แกในทางเรองไฟเสยใหหาย ใครจะมแยบยลกลอบาย ทงไพรนายอยาไดพรางเอารางวล ไมมใครทจะรบดบไฟกรด ใหระทดพวกพหลพลขนธ ถงใครมมนตเวทวเศษครน จะปองกนดบไฟเหนไมม

จากขอความดงกลาว ฝายทาวทศวงศเสยทหารไป จงคดหาทางปองกนน ามนไฟ เรยกเสนาปรกษาเพอแกไขเรองน ผใดมอบายไมวาชาวเมอง ขนนางใหชวยกนคด บอกแผนการแลวตกรางวลให แตไมมผใดสามารถทจะรบมอกบไฟกรดได แมผมเวทมนตยงไมสามารถดบได ปรกษากนจนดกกยงหาทางออกไมได ขาศกเรมรกรานเขามาเรอย ๆ หากเปนเชนนเมองคงจะแตกในไมชา

145

แตปรกษาหารอกนจนดก เหนขาศกจะท ายบดงสบส จะก าเรบโรมรกมาทกท เหนบรเราจะปนไมทนทาน ฯ (พระอภยมณ เลม 3 หนา 206) พอเนตรนองตองเนตรหนอกษตรย สองประหวดไปดวยความเสนหา ตางตะลงไปเปนครเหมอนสรยา กบจนทราเดนมาปะปะทะกน งามตองามยามรกสมครหมาย หญงกบชายเปนทเปรมเกษมสนต เคยเปนคสสมภรมยกน ตองพวพนเขามาใหเปนไมตร ฯ (พระอภยมณ เลม 4, หนา 401)

จากขอความดงกลาว เมอสองสายตาเขาสบกนตางตกตะลก คดถงยามทเคยรกกนแตในเวลานตองกลบมาเจอกนอกครงหนงตวละคร กษตรยมการวางใจเปนกลางไมโอนเอยงวางเฉย

146

ภาคผนวก ง

ตารางวเคราะหหลกธรรมและความสอดคลองกบวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทยเรอง พระอภยมณ

ตารางวเคราะหหลกธรรมและความสอดคลองกบวจนภาษาค าสอนในวรรณคดไทย เรอง พระอภยมณ

หลกธรรม ตวชวด วจนภาษาค าสอนในเรองพระอภยมณ ทานบารม การให การเสยสละสงของตางๆ

ของตนเองใหแกผอน โดยไมหวงสงตอบแทน

ฝายโยคมพรตพจนารถ อนญาตยมยองสนองไข เปนไรมทตรงนนอยาพรนใจ มใหภยบฑาสกาโยม จะใหอยวนวงในจงหวด เปนเงอกวดเถดหนอนางส าองโฉม ทวงเวงเชงเขารมเสาโคม เปนของโยมอยในน าใหส าราญ (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 10 หนา 123)

ทานบารม การให การเสยสละสงของตางๆ ของตนเองใหแกผอน โดยไมหวงสงตอบแทน

อนเกาะแกวพสดารสถานนโภชนาสาลกมถม แตคราวหลงครงสมทรโคดม มาสรางสมสกขาสมาทาน เธอท าไรไวทรมภเขาหลวง ครนแตกรวงออกมาเลาเปนขาวสาร ไดสบพชยดอยแตโบราณ จงคดอานเอาเคยวมาเกยวไป (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 12 หนา 141)

ทานบารม มอบสงของทเปนประโยชนใหแกผอนดวยความเตมใจ

แลวลลาพาลกกบหลานรก ลงต าหนกแพพรอมหมอมหมอมหญง พระทรงนงยงทเกาออง ใหจดสงเสอผามาประทาน

147

อนพวกไพรไทยฝรงทงแขกเทศ ไดบ าเหนจถวนทวตวทหาร แลวอวยชยใหมหากฤดาการ ทงนองหลานลกยาอยาราค (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 23 หนา288)

ทานบารม

มอบสงของทเปนประโยชนใหแกผอนดวยความเตมใจ

พระอภยไดของพวกกองทพ เครองส าหรบรบพนแตปนผา ทงหมวกเสอเผลอลนคณนา ของโยธาทงกลาดทหาดทราย ใหรองปาวชาวเมองมาเกบของ ตามจะตองการในน าใจหมาย ทงไดคนพลเรอทเหลอตาย กมากมายหมนแสนแนนนคร (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 26 หนา 324)

ทานบารม มอบสงของแกผอน เจาละมานพานจะซอถอวาแน เสวยแตผลยอหวรอดน ใหทองค าบ าเหนจทงเพชรนล เลยงใหกนขาวปลาประสาเคย

(พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 27 หนา 342) ทานบารม

การแบงปนใหซงกนและกน นางทราบความตามกรรมทร าเลา จงหยบเอาถนสธาออกมาฝาน วางไวบนตนไมทใกลธาร แลววาทานเทวดาไดปราน ซงธระพระองคจ านงนน ขาผอนผนพนทกขเปนสข ขาหลงทางกลางปาพนาล ทานชวยชมรคาใหคลาไคลฯ

(พระอภยมณ เลม 1ตอนท 31 หนา 429)

148

ศลบารม

ความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม

กกกกกกกฝายพระชนนนางอยปรางครตน นกปรานศรสวรรณจะบรรทม แลวลบหลงสงสอนประสาหญง จะจ าไกลไปอยดวยคครอง อยาถอองคนงลกษณวาอคเรศ ตองซอตรงจงรกดวยภกด ถาเธอกรวแมอยาโกรธพโรธตอบ อนงเหลาสาวสรางคนางก านล เมอคราวทกขปลกใหพระทยชน ราชการภารธระอยาละเมน อนหญงดเพราะผลปรนนบต ผวยงรกหนกหญงกยงกลว ค าของแมแตเทานกดนก ดกอยแลวแกวตาจงคลาไคล

ครนสงดฆองย ายามปฐม จงเชยชมลกนอยคอยประคอง แมงามยงยอดสตรไมมสอง อยาใหของเคองอชฌาพระสาม แมดวงเนตรนกวาเหมอนทาส ถงราตรกราบบาทอยาขาดวน ประณตนอบโอนออนคอยผอนผน อยาปองกนหงหวงใหลวงเกน อยางเรงรนเรศรางท าหางเหน จงเจรญราศไมมมว รกษาสตยสมวยอยดวยผว อยาถอตวตอชายจะหนายใจ บรษรกนนไมมทสงสย แมจะไปสงเจาล าเภาพาล ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 8 หนา 102)

ศลบารม ความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม

Dddddddพระแจงความตามค าเงอกน าเลา จงวาพมคณนองสกครง

ซงลกรกหกหาญใหทานโกรธ

คอยบรรเทาทกขสมอารมณหวง ใหไดดงถอยค าทร าพน จงงดโทษท าคณอยางหนหน

149

ชวยไปปดปากถ าทส าคญ จงบญชาวาเจาสนสมทร ขอสมาตาป อยาดเบา กบลกนอยคอยพยงจงเงอกน า

จวนสายณหยกษมาจะวาเรา ไปชวยฉดศลาใหญขนใหเขา ชวยอมเอาแกออกไปใหสบาย มาปากถ าแลเหนวนชลสาย (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 9 หนา 109)

ศลบารม ความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม

พมนษยสดสวาทเปนชาตยกษ กลบไปอยคหาอยาอาดร อยาฆาสตวตดชวตพษฐาน จะเกดไหนขอใหพบประสบกน

จงคดหกความสวาทใหขาดสญ จงเพมพนภาวนารกษาธรรม หมายวมานเมองแมนแดนสวรรค อยาโศกศลยแคลวคลาดเหมอนชาตน (พระอภยมณ เลม 1, หนา 120)

ศลบารม ความประพฤตดทางกาย และวาจา การรกษากายและวาจาใหเรยบรอย ใหตงอยในความดงาม

ฝายโยคมยศพจนารถ จงตดบวงหวงใยอาลยลาน ทงนเพราะเคราะหกรรมท าใหวน เหนมไดไปอยเปนคเชย อยาควรคดตดตามดวยความโกรธ จงยบย งฟงค ารปร าพน

ใหโอวาทนางยกษไมหกหาญ อยาปองผลาญลกผวของตวเลย จงสนบญวาสนาสกาเอย ดวยสองเคยปลกเลยงกนเพยงนน จะเปนโทษกบสกาเมออาสญ ไปสวรรคนฤพานส าราญใจ ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 122)

ศลบารม การตงมนอยในศลธรรม มความ พระฟงนางทางวานจจาเอย แตกอนเคยเคยงประโลมเจาโฉมฉาย

150

ประพฤตทดงามถกตองตามท านองคลองธรรม

ประเดยวนพบวชชวดสบาย จะสอนสายสวาทเจาใหเขาใจ จงฟงธรรมค านบดบโมโห ใหโทโสสรางเสอมคอยเลอมใส แลวทรงเดชเทศนาภาษาไทย ดวยความในโลกยสประการ คอรปรสกลนเสยงเคยงสมผส ทคฤหสถหวงแหนไมแกนสาร ครนระงบดบขนธสนดาน ยอมสาธารเปอยเนาเสยดายเปลา อยาลมหลงจงอตสาหรกษาศล ใหเพมภญโญไปดงใจหมาย อยาฆาสตวตดชวตคดอบาย จะจ าตายตกนรกอเวจ (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 14 หนา 159)

ศลบารม ความประพฤตดทางกายและวาจา สมาทาน การส ารวมกาย วาจาไวเรยบรอยด

ร าจวนจตพศดเปนครพก แลวกลบหกหวนหามความสงสย ถงออนแกแตเปนทพสะใภ เราเปนนองตองไหวเปนไรม

ด ารพลางทางวาขามาเฝา จะเชญเขารมจกรเปนศกดศร ใหอนใจไพรฟาทงธาน วาพระพพาหลานมาพานพบ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 17 หนา 196)

ศลบารม วาจาไพเราะออนหวาน มสมมาคาราวะนอบนอม ความประพฤตดงาม

นางรบรสพจนารถฉลาดฉลอง พระคณของทรงศกดนนหนกหนา ดวยรกใครใชชดเหมอนธดา จงอตสาหสจรตไมปดบง อยากจะใครใหพระชนนนาถ รกพระบาทบตรงคเหมอนจงหวง แตเดนปามาถงเขตนเวศนวง มสมดงปรารถนาลกอาภพ วนนค าจ าจะพาไปถงหอง ถาฟองรองกจะเสยบาทเบยปรบ

151

แตจะรกจะชงจะบงคบ สดจะรบสงไดดวยไมเคย ฯ (พระอภยมณ เลม 2 ตอน 36 หนา 5)

เนกขมบารม การออกบวชเพอศกษาพระธรรม ค าสอน

คดร าพงถงธรรมพระกรรมฐาน เปนอาการถายโทษทโหดหน เกดแลวตายวายวางไมย งยน จะมวยคนวนไรกไมร เราเกดมาอาภพอปภาคย ตองพลดพรากจากนครจนออนห จะถอค าธรรมขนธสพพญญ ใหค าชชาตหนาอยาเชนน นกศรทธากลาหาญส าราญจต จนอาทตยอทยไขรศม ชวนลกยามมายงทานโยค อญชลเลาความตามค านง จะขอบวชบรรพชารกษากจ อยเปนศษยในส านกสกพกหนง พอสมสรางทางธรรมส ามะดงส ใหลถงพระนพพานส าราญใจ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 12 หนา 135)

เนกขมมะบารม

การออกบวชเพอแทนคณบดา แลวนงหมโขมพสตกระหวดพบ เครองประดบขาวลวนนวลหง ชวนกมารหลานสาวเหลาอนงค มาเฝาองคพระอภยทไพชยนต ประนตนงตงธปเทยนบปผา แลววนทาทลถวายฝายกศล ขาขอบงคมลาฝายคล ดวยไดบนตวมาในวาร จะไปบวชตรวดน าใหบตเรศ อยขอบเขตเขารงรมกรงศร พระโฉมยงจงส าราญผานบร ใหเปนทพงพาประชากรฯ

152

(พระอภยมณ เลม 1ตอนท 22 หนา 265) ๓. เนกขมมบารม

การออกบวช ความไมมกามกเลส การละชวตทางโลกไปสชวตอนบรสทธ การปลดเปลองตนจากโลกย บ าเพญเพยรเพอความปลอดจากราคะและตณหา

ฝายดาบสสองยพาสดาสมร ขนบรรจถรณทในเกงเครงใจหาย รกษาพรตงดงามตามสบาย เพราะมงหมายทางธรรมส ามดงส ทงวณฬาสมาลหลวงชสอง เขาในหองตรองตรกระลกถง พระไตรลกษณหกประหารการร าพง คดตดซงหวงใยในสนดาน หวงประโยชนโพธญาณการกศล จะไดพนกองทกขสนกสนาน ฟงถอยค าสามปรชาชาญ โปรดประทานสอนสงคดตงใจ ดาบสนทปฐมพรหมวหาร เจรญฌานตามประสงคปลงนสย ใหดบทกขดบโศกดบโรคภย ดวยตดใจครดเครงบ าเพญเพยร ชกประค าส ารวมสตตง เอาจตหย งเหนสงขารเปนพาเหยร ไมรกรปรกทรงของวงเวยน เปนอาเกยรณเปอยเนาไมเขายา เหมอนโรงรานไปมาพออาศย พระอภยแจงเหตเทศนา ควรเชอฟงตงมนเอาปญญา ทานเทศนาชแจงแหงบาล

นางถอมนขนตอเบกขา โดยศรทธาคดเหนเปนวถ ทงละเวงวณฬาสมาล ดาบสนเครงเทยบเปรยบสมภาร ฯ

(พระอภยมณ เลม 4 หนา 10) ปญญาบารม รจกแกปญหาดวยการใชปญญา ศรสวรรณปญญาฉลาดแหลม จงยมแยมเยอนตอบพระเชษฐา

ธ ามรงคเรอนมณมราคา จะคดคาควรแสนต าลงทอง

153

พอบชาอาจารยเอาตางทรพย เหนจะรบสอนสงเราทงสอง อนตวนองนจะอยดวยครกระบอง หดใหคลองเชยวชาญช านาญด ขอพระองคจงเสดจไปทายบาน อยศกษาอาจารยขางดดส ครนเสรจสมปรารถนาไมชาท จะตามพไปหาทอาจารย (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท1 หนา 4)

ปญญาบารม ใชความรทเรยนมาในการแกไขปญหา

เจาสานนคนฉลาดเฉลยตอบ พอคดชอบอยางนดหนกหนา พไดครรเรยนต ารามา จะจบยามสามตาใหแนนอน แลวนบนวนงนงตงสต ตามลทธเรยนรทครสอน ทงลมจนทกาลาพยากรณ เหนแนนอนแมนย าแลวท านาย อยาครวญคร าร าพงถงพระพ มสตรพาไปดงใจหมาย เขาอปถมภค าชอยสบาย พอเคราะหคลายเหนจะพบประสบกน อยขางทศอาคเนยทะเลลก พระอยานกแหนงวาจะอาสญ เรารบเรงออกเรอเผอจะทน แลวพากนลงมาเภตรากล (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 17)

ปญญาบารม การคดการตรกตรองกอนพด ศรสวรรณชนเชงฉลาดแหลม ท ายมแยมเยอนวาอยาสงสย ฉนพนองทองเดยวมาเทยว ไกลอนหวงใยยงไมมทงสคน หมายพระนชบตรเปนทพง คดร าพงสารพดจะขดสน

154

เสดจมาเทยวเลนเหนชอบกล นฤมลมองหาสมาล (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 48)

ปญญาบารม การคดตรกตรองด ท าแลวเกดผลประโยชน

หนอกษตรยตรสวาถาเชนนน จะพากนไปเฝาเจากรงศร เราเดนทางหวางคายพวกไพร ใหโยธกองทพออกจบตว จงฟนฝาขาศกสะอกไล เอาหวไอชาวพลไปคนละหว แทนธปเทยนดอกไมถวายตว ใหเหนทวจะไดลอฝมอเรา ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 6 หนา 65)

ปญญาบารม ความรอบร ความหยงรเหตผล เขาใจสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง

นางโฉมยงองคละเวงเกรงจะฉาว จงวากลาวไกลเกลยเสยใหหาย

แมฆาตชวนเปนอนตราย รระคายเคองแคนจะแทนทด

จะกลบทกขยคเขญทกเสนหญา เพราะเหตวาเชอสายไมตายหมด เขาหนอเนอเชอวงศองคโอรส เกยรตยศยงกวาทกสากล

(พระอภยมณ เลม 2 ตอน 37 หนา 39) ปญญาบารม ความรอบร

ทางเขาออกนนมอยสแหง มนจดแจงปดทางหวางไศล แลวตงชองกองตระเวนเกณฑกนไป เอาปนใหญจกชองคอยปองกน แลวตงคายรายทางตามหวางเขา จะคดเขายากจรงทกสงสรรพ แมนไดไปบนทางกลางอรญ คดผอนผนขามเขาส าเนาเนน (พระอภยมณ เลม 3 หนา 377 )

วรยะบารม มความเพยรทกขณะ ลวงต าบลชนบทไปหลายบาน เขาดอนดานแดนไพรพอไกขน

155

เสยงเสอกวางกลางเนนพนมวน ใหหว นหว นวงเวงหวาดฤทย จนแสงทองรองเรองอรามฟา พระสรยาเยองเยยมเหลยมไศล คณานกเรงรองคะนองไพร เสยงเรไรจกจนสนนเนน ทงสององคเหนอยออนเขาผอนพก หยดส านกล าเนาภเขาเขน ครนหายเหนอยเมอยลาอตสาหเดน พศเพลนมงไมในไพรวน (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 1 หนา 2)

วรยะบารม ความกลาทจะลงมอท า กลาหาญ กลาเผชญกบความทกขยาก ปญหาและอปสรรคทจะเกดขน

กกกกสนสมทรมไดกลวกลบหวรอ แมมารดามาตามจะหามไว ลกจะคอยลอยตามแตหางหาง แลวเผนโผนโจนลงทะเลลม เทยวด าดนคนหามจฉาใหญ เสยงโผงผางกลางน าแตล าพง

ลกไมขอจากพระองคอยาสงสย พระรบไปกอนขาอยาปรารมภ อยตนทางจะไดพบประสบสม พระปรารมภเรยกไวกไมฟง พอจบไดปลาอนทรขนขหลง คอยลอยรงรอมาในวารน ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 115)

วรยะบารม ความเพยร ความพยายามใหด าเนนไปสความส าเรจตามประสงค

กกก ฝายผเสอสมทรไมหยดหยอ ก าลงนอยถอยถดดวยอดกน ไดสามวนทนผวกบลกนอย กระโจมโจนโผนโผชโลทร

ครนลยออนอตสาหวายสายกระสนธ เจยนจะสนชวาในสาคร เหนเลอนลอยลบลบยงถบถอน คลนกระฉอนฉาดฉานสะทานมา ฯ

156

(พระอภยมณ เลม 1, หนา 115)

วรยะบารม ความอตสาหะ กลาหาญไมเกรงกลวตออปสรรคและภยพาน

สนสมทรหามวาอยาเสดจเหมอนขามเขดของอไมพอท หลานจะไปไตถามแตโดยด ถาย ายจงจกสดฝมอ พระไปเรอเมอไรจะไปถง จะเหมอนหนงฉนลงน าด าไปหรอ แมนพบปะพระบดาจะหารอ ไมดงดอดอกพระองคอยาสงกา แลวจดแจงแตงเครองส าหรบยทธ เหนบอาวธคกายทงซายขวา กระโดดโผนโจนลงในคงคา แผลงศกดาด าดงตะบงไปฯ (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 19 หนา 224)

ขนตบารม ความอดทนตอความโกรธ พราหมณหวรอพอลมเสยแลวหรอ เขาบอกชอเสยงใหเหมอนใจหวง อนองคราชบตรทในวง ทกวนยงมไดมราคพาน พอโฉมงามยามนกแรกรน ผลบญชวยชกสมครสมาน ถงขอเฝาเขาไปจบใหอประมาณ พกเหนเปนตะพานมาชอบกล เมอพบกนวนนนางพเลยง เหนมองเมยงตามาสหาหน ซงใหคมไวทนทงสคน พนเหนเปนกลมารยา ถาแมนเหมอนหมายมงกพรงน รายหรอดจะไดฟงไมกงขา พอจงดบโทโสอยาโกรธา รถงแกวเกษราจะนอยใจ ท านองเขาชาววงมกตงปง แตไมถงเดอนดอกจะบอกให

157

ซงพเลยงพระธดาจะวาไร พจะใครรบรองลองคารม ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 25)

ขนตบารม ความอดทนตอความเจบใจ เปนการอดทนตอความโกรธ ความไมพอใจ ความขดใจอนเกดจากค าพดทไมชอบใจ กรยามารยาททไมงาม

พระบตรเหนจรงทกสงสน ยงขนคนคดอายระคายเขน จะหาญหกนกเลาเขาคนเดน นางนงเมนพกตราไมพาท ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 55)

ขนตบารม การอดทนตอสงทไมพงปรารถนา จ าใจกระท าทงทไมอยากท า

กกกก ฝายวานางผเสอกเชอถอ จงตอบวาถากระนนฉนจะไป พระโฉมยงจงอยในคหา จะอดใจใหเหมอนค าทร าพน แลววนทาลาองคพระทรงโฉม อยาแขงนกรกตวกลวบดร

คดวาซอสจรตพสมย อยเขาใหญในปาพนาวน เลยงรกษาลกนอยคอยหมอมฉน ถวนสามวนกจะมาอยาอาวรณ ปลอบประโลมลกแกวแลวสงสอน แมนไมนอนมารดาจะมาต ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 111)

ขนตบารม การอดทนตอความล าบากตรากตร าและอดทนตอ

ฝายนางผเสอสมทรทสดโง ขอชวตพษฐานตามต ารา

ไปนงโซเซาอยรมภผา ตองอดปลาอดนอนออนก าลง

158

ทกขเวทนาตอความหว ความไมสบายกาย ไมสบายใจ

ไดสามวนรนทดสลดจต อตสาหยนฝนใจใหประทง

เจยนชวตจะเดดดบไมกลบหลง คอยเซซงซวนทรงไมตรงตว

(พระอภยมณ เลม 1, หนา 113) ขนต ความอดทนอดกลนตอกเลศ

ตณหาราคะ สงสารองคนงลกษณอคเรศ ชลเนตรแนวนองใหหมองศร ใหสาวใขไปเชญพระชนน มาถงทปรางคมาศปราสาทชย จงทลความตามกระดาษทวาดรป พระโลมลบลมองคดวยหลงใหล ลกหลานนกลกเอามาเผาไฟ มนไมไหมกลบลกขนคลกคล ขากบเหลาสาวสรรคชวนกนส ปล ากนอยผลกไสมนไมหน พระโกรธาควาไมมาไลต แลวเขาทมไดออกขางนอกเลยฯ (พระอภยมณเลม1 ตอนท28 หนา 357)

สจจบารม รกษาค าพด พดแลวท าใหได ฝายเจาพราหมณตามใจมใหชง พลางร าสงนายดานดวยมารยา จงไปบานทานเถดใหผาสก ฉนพนทกขแลวเมอไรจะไปหา นายดานฟงคลงคลอหลอน าตา แลววานานไมทงอยากรงใจ จะไปจดขาวปลากระยาหาร มาสงหลานสคนใหจนได (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 24)

สจจบารม รกษาค าพด ศรสวรรณกลนยมเยอนสนอง วนนนองไดแตผาออกมาหม สวนพพราหมณตามตดไดชดชม ตอจะสมปรารถนาจงชานาน

159

(พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 48) สจจบารม ความจรง และจะรกษาสจจะได

นนตองพดจรง ท าจรงและจรงใจ ท าไดอยางทพดหรอสญญาไว

ฝายเงอกน าส าหรบทะเลลก พอแจมแจงแสงทองผองโพยม จะไปลอยคอยองคทรงสวสด แลวออกจากวนวงไมรงรอ พอเหนองคทรงยศโอรสราช จงชวนลกสาวนนกบภรรยา

ไมวายนกถงองคพระทรงโฉม ปลอบประโลมลกเมยเขาเคลยคลอ ใหสมนดซงสญญาเธอมาหนอ คอยเคลอนคลายวายคลอกนไคลคลา อยชายหาดพรอมกนกหรรษา คลานขนมาชายฝงแลวบงคม ฯ (พระอภยมณ เลม 1, หนา 111)

สจจบารม ความมงมนตงใจทจะลงมอกระท าตามค าพด มความจรงใจ พดจรง ท าจรง

อศเรนแสนสลดระทดทอ น าตาลอคลอคลงจะหลงไหล เสยดายนางอยางชวนจะบรรลย รอนฤทยเทยมเพลงละเลงเลย จะกลบหลงยงลงกานาอดส ครนจะอยอายหนาประดาเสย ดวยความคางนางหายเปนมายเมย จ าจะเกลยไกลความไปตามนาง จงตรสสงแกเสนาทขาเฝา อระเรารอนดงจะพงผาง เสยสวาทมาดหมายเหมอนวายวาง จะตามนางกวาจะพบประสบกน (พระอภยมณเลม 1 ตอนท 11 หนา 133)

สจจบารม การรกษาค าพด พดแลวตองท า นางอรณทลเถยงเสยงฉอดฉอด ฉนไมทอดทงพระองคอยาสงสย นธระพระเจาปาจะพาไป หมอมฉนไดรบค าแลวจ าเปน แมนมไปไมดเหมอนขปด เปนคนคดเขาจะเยยไมเคยเหน

160

อยในวงนงเปลาทงเชาเยน จะไปเปนเพอนปาชวยหาลง (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 17 หนา 207)

อธษฐานบารม

การตงจตรองขอสงใดสงหนงตอสงศกดสทธ การนกปรารถนาสงทตองการจากสงศกดสทธ

หนอกษตรยอดอนกลนสะอน แขงพระทยใหเอาน าอบมา

ขอเทวญชนฟาสธาทพย ทงป เจาเขาหลวงขาบวงบน

ตาชนพรงพรายทงซายขวา ภาวนานกความไปตามจน

อนลอยลบเหาะเหนเทยวเดนหน ขอนมนตมาดวยชวยชว (พระอภยมณ เลม 1, หนา 86)

อธษฐานบารม

การตงใจหรอการผกจตอธษฐาน ตงจตอธษฐานขอพร

นางยอกรวอนไหวไทเทวญ ทกชองชนฉกามาวจร ทขนลองทองทะเลทกเทเวศร รกขาเขตเขาเขนเนนสงขร แมนพระหนอบดนทรนรนทร จะมวยมรณมรณานคาลย ชวตขาอยาใหรอดจงมอดมวย ขอตายดวยลกรกทตกษย แมนบญหลงยงจะรอดตลอดไป ขอจงใหลกนอยขาคอยคลาย (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 15 หนา 166)

อธษฐานบารม

การตดสนใจเดดเดยว

แลวสงใหไปจดเครองประดบ หลายส ารบกบผาภษาศร มาเรยงวางขางองคพระมน จนดาดดจ ารสชชวาล พระเหนของสองกษตรยจดมาให จะใครไดเครองทรงนาสงสาร วาหมอมฉนวนจะจากพระอาจารย ไดตงสตยอธษฐานตอเทวา

(พระอภยมณเลม 1 ตอนท 25 หนา 315)

161

อธษฐาน สรางคณงามความดไมเปนศตรกบใครเมตตาตอผอนและสตวทงปวง

พระบตราชมาตงรงคองกษตรย สอดอนอดรกไวหนกหนา กลวเปนลางตางสะอนกลนน าตา ทงบดามารดรอวยพรชย จงไปดมาดศรสวสด อยาเคองขดขนของใหผองใส ไดพบปะพระบดาดงอาลย อรนทรภยคลาดแคลวอยาแผวพาน (พระอภยมณเลม 1 ตอนท28 หนา 365)

เมตตาบารม เออเฟอและเมตตาผอน เหนพนองสององคลวนทรงโฉมงามประโลมหลากจตคดฉงน ทอดสมอรอราเภตรายนต ทงสามคนขนเดนบนเนนทราย เขามาใกลไทรทองสองกษตรย โสมนสถามไถดงใจหมาย วาดรามาณพทงสองนาย เจาเพอนชายชอไรไปไหนมา หรอเดนดงหลงทางมาตางบาน จงแจงการณใหเราฟงทกงขา แมนไมมพนองญาตกา เราจะพาไปไวเรอนเปนเพอนกน ฯ

(พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 1 หนา 9) เมตตาบารม เออเฟอและเมตตาผอน ฝายนายหมวดตรวจตรารกษาดาน แสนสงสารพราหมณนอยเปนนกหนา

จงรองเรยกมานงยงศาลา แลวพดจาปราศรยเปนไมตร เจาเชอพราหมณพรหเมศประเทศไหน จงใชใบนาวามาถงน พอเรอจอดมอดมวยดวยอคค สนคามในส าเภาสกเทาไร นาประหลาดหลากจตคดฉงน แตสคนกชางมาเภตราได ขอถามเจาเผาพราหมณนนามใด ดรปรางชางกระไรลวนงามงาม ฯ

162

(พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 18) เมตตาบารม มอาการประพฤตเกอกล เหนอก

เหนใจผอน พระบตรฟงเลากเศราสรอย กลวโฉมงามพราหมณนอยจะอดส เธอแกไขไมเปนนาเอนด จงวาพ นไปขเขาท าไม เปนชพราหมณหยามหยาบกบาปปาก เพระพวกมากเธอจงตานทานไมไหว ซงพวาเปนกษตรยสนทดใจ คดส าคญฉนใดจะใครฟง (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 5 หนา 49)

เมตตาบารม ความรกใคร เอนด เมตตาตอผอนและสรรพสตวทงปวง

นางฟงค าช าเลองดพราหมณนอย เพราะจงจตพระธดายพาพาล พนจพลางนางกษตรยตรสปราศรย มาอยดวยปวยไขกไดกวน อนทรงฤทธบดาชราภาพ เจาเหมอนบตรสดรกรวมฤทย ขอฝากแกวเกษราธดาดวย

ดเศราสรอยซบลงกสงสาร พลอยร าคาญขนของจงหมองนวล แมขอบใจแลวเจาพราหมณทรามสงวน พระคณควรจะสนองใหตองใจ จะปรามปราบยคเขญเหนไมไหว พอคงไดแวนแควนทงแดนดาว เอนดชวยปกปองเหมอนนองสาว

(พระอภยมณ เลม 1, หนา 91)

อเบกขาบารม การวางเฉย ทงกาย วาจา และใจ ทงสามพราหมณเขาประคองแลวรองไห น าตาไหลพรงพรายทงซายขวา ตางนบนอบปลอบหนอกษตรา อยาโศกาตรอมนกจงหกใจ อนก าเนดเกดมาในหลาโลก สขกบโศกมไดสนอยาสงสย

163

ซงเกดเหตเชษฐาเธอหายไป กยงไมรเหนวาเปนตาย ควรจะคดตดตามแสวงหาแลนนาวาไปในวนชลสาย แมนพระพมมวยชวาวาย กดรายจะไดพบประสบกน ขาทงสามกจะตามเสดจดวย ผดชอบชวยไปกวาจะอาสญ จงดบทรงโศกาอยาจาบลย จะเนนวนเสยเปลาไมเขายา ฯ (พระอภยมณ เลม 1 ตอนท 3 หนา 17)

อเบกขา ความวางเฉยวางใจเปนกลาง

นางฟงค าท าตรสวาบดส รปเชนนกจะหงไปถงไหน แลววาพอกอยาเอาเขามาไว จะกระไรอยกระมงระวงองค ดวยรปนมมาแตขาศก อยาไดนกรกใครจะใหลหลง เดยวนพอกยงซบทงรปทรง รกษาองคเสยใหหายสบายใจ (พระอภยมณเลม 1ตอนท28 หนา 358)

อเบกขาบารม การวางเฉย การวางตวเปนกลาง นางฟงค าร าตอบกชอบชน ทแขงขนออนลงทรงปรกษา ละเมดจตผดพลงแตหลงมา พอตรกตราตรองความใหงามด อนทาวไทกรวโกรธพโรธนก วาจะลกธดาพากนหน แมแกไขเพดทลมลคด ทราคมไดเคองในเรองราว นางพดจาปราศรยอาลยเขย กลวจะเลยยงยงทงลกสาว แลวปราศรยมใหเคองในเรองราว กลวลกสาวจะเปนมายอายเขาจรง แลววาแมกจะลาเจาอยาวน เดชะบญคงไดครองกบนองหญง

164

จะเพดทลดบรอนชวยวอนวง แตความจรงพออยาแจงใหแพรงพราย แลวกลบมาปราสาทคอยยาตรเยอง ไปแจงเรองเคามลทลถวาย ทาวรายาฟงเลาบรรเทาคลาย คอยเหอดหายโกรธาจงวาพลาง นแนเจาเราจะชวยคดอาน ท าการงานปดปองทหมองหมาง อยาใหทนคนผรระคาง ทาวตรสพลางเสดจออกไปนอกวง ออกพระโรงรจนาพรอมขาบาท ทาวประกาศเสนาฝายหนาหลง ใหตกแตงปรางคมาศราชวง จะแตงตงมงคลาธดาเรา ใหสองราวาทอปราช หมายประกาศฤกษเอกจะเสกเขา มการเลนเตนร าตามล าเนา ใหพวกเราจดแจงเรงแตงการ ตามเยยงอยางขตตยามหากษตรย มอบสมบตราชยอนไพศาล ขนโหราหาฤกษมงคลการ ตามบราณซอตรงพงศประยร ฯ (พระอภยมณ เลม 3 หนา หนา 184)

วรยบารม ความเพยร ความแกลวกลา ไมเกรงกลวอปสรรค พยายามบกบน อตสาหะ กาวหนาเรอยไปไมทอดทงธระหนาท

ฝายพระองคทรงฤทธกฤษณา สงบรรดาพวกพหลพลขนธ ใหแตงกายรบรองคอยปองกน ยกใหทนมนมาทาจะราว พวกพหลพลทหารช านาญรบ มไดหลบขาศกไมนกหน พลางรายเวทวทยาวชาม ลวนคนดสารพดทงจดเจน ฯ

(พระอภยมณ เลม 3 หนา 206)

165

อเบกขาบารม มการวางใจเปนกลาง ไมโอนเอยง วางเฉย

พอเนตรนองตองเนตรหนอกษตรย สองประหวดไปดวยความเสนหา ตางตะลงไปเปนครเหมอนสรยา กบจนทราเดนมาปะปะทะกน งามตองามยามรกสมครหมาย หญงกบชายเปนทเปรมเกษมสนต เคยเปนคสสมภรมยกน ตองพวพนเขามาใหเปนไมตร ฯ (พระอภยมณ เลม 4, หนา 401)