เอกสารค าสอน

ชดวชา 93355 การจดการสขภาพสตว หนวยท 4 โรคและสาเหตของโรค

ผชวยศาสตราจารย ดร.จตตมา กนตนามลลกล

สาขาวชาเกษตรศาสตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ต. บางพด อ.ปากเกรด จ.นนทบร โทรศพท025048046 – 48 แฟกซ 025033578

2

ค าน า

ชดวชาการจดการสขภาพสตวเปนชดวชาทมงเนนใหนกศกษามความรดานการจดการสขภาพสตว และสามารถน าความรนไปใชประโยชนในการจดการและปฏบตงานฟารม เนอหาสาระของชดวชานจ าแนกออกเปน 3 กลม คอ (1) ความรทวไปเกยวกบตวสตว (2) ความรเกยวกบโรคสตว และ (3) ความรเกยวกบการปองกนโรคสตว โดยเนอหาในหนวยท 4 โรคและสาเหตของโรค มงใหความรเกยวกบความหมายของโรค ความส าคญของโรค และสาเหตของการเกดโรคในสตว ซงเนอหาดงกลาวจะเปนประโยชนอยางยงตอนกศกษา เกษตรกร และประชาชนผสนใจ

3

สารบญ ค าน า.............................................................................................................................................................. 2 สารบญ .......................................................................................................................................................... 3 รายละเอยดชดวชา......................................................................................................................................... 4 แผนผงแนวคดหนวยท 4 ............................................................................................................................... 5 แผนการสอนประจ าหนวย ............................................................................................................................. 6 แบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 4 .................................................................................................... 8 ตอนท 4.1 แนวคดทวไปเกยวกบโรค ........................................................................................................... 10 ตอนท 4.2 สาเหตแทจรงของการเกดโรค .................................................................................................... 13 ตอนท 4.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรค .................................................................................................... 16 แนวตอบกจกรรมหนวยท 4 ........................................................................................................................ 19 แบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 4 .................................................................................................. 21 เฉลยแบบประเมนผลตนเองหนวยท 4 ........................................................................................................ 23 บรรณานกรม .............................................................................................................................................. 23

4

รายละเอยดชดวชา ชดวชา 93355 การจดการสขภาพสตว (Animal Health Management) ค าอธบายชดวชา

การสขาภบาลสตว การจดการดานสขภาพสตว โรคทส าคญของปศสตว ซงรวมถงการปองกน ควบคมและรกษาโรคสตว กฎหมายและมาตรการทเกยวของกบสขภาพสตว วตถประสงค

1. เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบการสขาภบาลสตว 2. เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบการจดการดานสขภาพสตว 3. เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบการปองกน ควบคมและรกษาโรคทส าคญของสตว 4. เพอใหมความรความเขาใจเกยวกบกฎหมาย และมาตรการทเกยวของกบสขภาพสตว

รายชอหนวยการสอน

หนวยท 1 ความรทวไปเกยวกบการจดการสขภาพสตว หนวยท 2 กายวภาคและการท างานของอวยวะตางๆ ของสตว หนวยท 3 กลไกการปองกนโรคของสตว หนวยท 4 โรคและสาเหตของโรค หนวยท 5 การตรวจสขภาพและการเกบตวอยางเพอสงตรวจวนจฉยโรคสตว หนวยท 6 โรคทส าคญของสตวเคยวเออง หนวยท 7 โรคทส าคญของสกร หนวยท 8 โรคทส าคญของสตวปก หนวยท 9 โรคตดตอระหวางสตวและคน หนวยท 10 หลกระบาดวทยาทางสตวแพทย หนวยท 11 สวสดภาพสตวและการจดการ หนวยท 12 มาตรการการปองกนโรคสตว หนวยท 13 ยาส าหรบสตว หนวยท 14 สมนไพรกบสขภาพสตว หนวยท 15 กฎหมายและกฎระเบยบทเกยวของกบสขภาพสตว

5

แผนผงแนวคดหนวยท 4 โรคและสาเหตของโรค

โรคและสาเหตของโรค

4.1.2 ประเภทของโรคทพบในสตว

4.1 แนวคดทวไปเกยวกบโรค

4.2.1 ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา

4.2.3 พรออน สารพษ และชวพษจากเชอรา

4.1.1 การเกดโรคและความส าคญของโรค

4.2 สาเหตแทจรงของการเกดโรค

4.2.2 โปรโตซวและพยาธ

4.3.1 สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากตวสตว

4.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรค

4.3.2 สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากการจดการ

4.3.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากสงแวดลอม

6

แผนการสอนประจ าหนวย หนวยท 4 โรคและสาเหตของโรค 1. เคาโครงเนอหา ตอนท

4.1 แนวคดทวไปเกยวกบโรค 4.2 สาเหตแทจรงของการเกดโรค 4.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรค

แนวคด

1. สาเหตของการเกดโรคในสตวประกอบดวยสาเหตแทจรงและสาเหตโนมน า การเกดโรคในสตวสงผลกระทบตอตวสตวและสรางความเสยหายตอผทเกยวของ และโรคทพบในสตวมมากมายหลายโรค 2. สาเหตแทจรงของการเกดโรคในสตวมทงสงมชวตและสงไมมชวต ไดแก ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย เชอรา โปรโตซว พยาธ พรออน สารพษ และชวพษจากเชอรา 3. สาเหตโนมน าของการเกดโรคในสตวประกอบดวยสาเหตโนมน าเนองจากตวสตว สาเหตโนมน าเนองจาก การจดการ และสาเหตโนมน าเนองจากสงแวดลอม

วตถประสงค

เมอศกษาหนวยท 4 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายแนวคดทวไปเกยวกบโรคได 2. อธบายสาเหตแทจรงของการเกดโรคได 3. อธบายสาเหตโนมน าของการเกดโรคได

กจกรรมระหวางเรยน

1. ท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 4 2. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 4.1-4.3 3. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน 4. ชมรายการวทยโทรทศนหรอวซดประจ าชดวชา (ถาม) 5. ท าแบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 4 6. ท ากจกรรมประจ าชดวชา (ถาม) 7. เขารบบรการการสอนเสรม (ถาม)

7

สอการสอน 1. เอกสารการสอน 2. แบบฝกปฏบต 3. รายการสอนทางวทยโทรทศนหรอวซดประจ าชดวชา (ถาม) 4. กจกรรมประจ าชดวชา (ถาม) 5. การสอนเสรม (ถาม) 6. เอกสารโสตทศน (ถาม)

การประเมนผล

1. ประเมนผลจากแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนและหลงเรยน 2. ประเมนผลจากกจกรรมและแนวตอบทายเรอง 3. ประเมนผลจากกจกรรมประจ าชดวชา (ถาม) 4. ประเมนผลจากการสอบไลประจ าภาคการศกษา

เมออานแผนการสอนแลว ขอใหท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน หนวยท 4 ในแบบฝกปฏบต แลวจงศกษาเอกสารการสอนตอไป

8

แบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 4 วตถประสงค เพอประเมนความรเดมของนกศกษาเกยวกบเรอง “โรคและสาเหตของโรค” ค าแนะน า ขอใหนกศกษาอานค าถาม แลวเขยนวงกลมลอมรอบขอค าตอบทถกตองทสด

1. สาเหตแทจรงของการเกดโรคในสตวในขอใดจดเปนสงมชวต ก. รกเกตเซยและพรออน ข. พรออนและโปรโตซว ค. โปรโตซวและธาตโลหะหนก ง. ธาตโลหะหนกและปรสต จ. ปรสตและไวรส

2. การจ าแนกประเภทของโรคตามระดบความรนแรงของโรคมกประเภท ก. 1 ประเภท ข. 2 ประเภท ค. 3 ประเภท ง. 4 ประเภท จ. 5 ประเภท

3. อนภาคของไวรสประกอบดวยอะไร ก. ผนงเซลลและไซโทพลาซม ข. กรดนวคลอก แคปโซเมย และแคปซด ค. ออรแกเนล ง. แคปซล จ. แฟลคเจลลม

4. ขอใดคอปญหาจากการรกษาโรคทเกดจากเชอแบคทเรยดวยยาปฏชวนะ ก. ยาปฏชวนะมราคาแพง. ข. การดอตอยาปฏชวนะของเชอแบคทเรย ค. ยาปฏชวนะไมทนตอสภาพความเปนกรดในกระเพาะอาหารของสตว ง. ยาปฏชวนะดดซมในกระแสเลอดไดนอย จ. ทกขอเปนปญหาจากการรกษาโรคทเกดจากเชอแบคทเรยดวยยาปฏชวนะ

5. เชอรกเกตเซยกอใหเกดโรคในสตวโดยอาศยพาหะน าโรคชนดใด ก. เหบ ข. พยาธตวตด ค. พยาธใบไม ง. อาหารสตว จ. น า

9

6. วงจรชวตของพยาธตวกลมในระยะใดทกอใหเกดปญหาตอสขภาพสตว ก. ไข ข. ตวออนระยะท 1 ค. ตวออนระยะตดตอ ง. ตวกลางวย จ. ตวแก

7. สารพษชนดใดทพบในวตถดบอาหารสตว ก. ดดท ข. คารบาเมต ค. ปรอท ง. กรดไฮโดรไซยานก จ. อะฟลาทอกซน

8. โรคใดทพบเฉพาะในสกร ก. โรคแอนแทรกซ ข. โรคอนาพลาสโมซส ค. โรคพอารอารเอส ง. โรคไขสามวน จ. โรคไอบอาร

9. การจดการใดเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในสกร ก. การเลยงลกสกรอนบาล สกรเลก สกรรน และสกรขน ในคอกเดยวกน ข. การเขาออกของสตวในฟารมพรอมกนเปนชด ค. การเคลอนยายแมสกรเขาคอกคลอดลวงหนา 7 วน ง. การอนญาตใหพอคาเลอกซอสกรบรเวณหนาฟารม จ. การจดการทกขอไมเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในสกร

10. สงแวดลอมใดเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในสกร ก. โรงเรอนทมลกษณะโปรง ข. อาหารสตวทมความนากนสง ค. อากาศทมสวนผสมของกาซไนโตรเจนรอยละ 78 กาซออกซเจนรอยละ 21 และอนๆ อกเลกนอย ง. น าทมความกระดาง จ. สงแวดลอมทกขอไมเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในสกร

10

ตอนท 4.1 แนวคดทวไปเกยวกบโรค โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป หวเรอง

4.1.1 การเกดโรคและความส าคญของโรค 4.1.2 ประเภทของโรคทพบในสตว

แนวคด

1. สาเหตของการเกดโรคในสตวจ าแนกเปนสาเหตแทจรงและสาเหตโนมน า สาเหตแทจรงหมายถงตวกอโรค สาเหตโนมน า ไดแก ตวสตว การจดการ และสงแวดลอม โรคกอใหเกดอนตรายตอสตวและสรางความเสยหายตอผทเกยวของ

2. ประเภทของโรคจ าแนกไดหลายวธ ไดแก การจ าแนกประเภทของโรคตามสาเหตแทจรงของการเกดโรค การจ าแนกประเภทของโรคตามระบบกายวภาคของรางกายสตว และการจ าแนกประเภทของโรคตามรปแบบอนๆ

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 4.1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายการเกดโรคและความส าคญของโรคตอสตวและผทเกยวของได 2. จ าแนกประเภทของโรคทพบในสตวได

11

ตอนท 4.1 แนวคดทวไปเกยวกบโรค 1. การเกดโรคในสตว

สาเหตของการเกดโรคในสตว คอ สาเหตแทจรงและสาเหตโนมน า สาเหตแทจรงหมายถงตวกอโรค ซงอาจเปนสงมชวตหรอไมมชวตกได เชน ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย เชอรา โปรโตซว พยาธ พรออน สารพษ และชวพษจากเชอรา สวนสาเหตโนมน าเปนสงทชกน าใหสตวปวยเปนโรคไดงาย อาจมสาเหตจากตวสตว การจดการ และสงแวดลอม 2. ความส าคญของโรค

1) โรคท าใหสตวมสขภาพทรดโทรม รางกายออนแอ การเจรญเตบโตชา ประสทธภาพการใหผลผลตดอย ปรมาณผลผลตต ากวาเปาหมาย คณภาพผลผลตต ากวามาตรฐาน ความสมบรณพนธต า สภาพรางกายพการ และอาจลมตายในทสด

2) เจาของฟารมสญเสยรายไดจากการจ าหนายผลผลตทมปรมาณนอยและคณภาพไมไดมาตรฐานสญเสย เงนตราในการรกษาสตวปวย สญเสยแรงงานและเวลาในการเฝาระวงโรค ผบรโภคไดรบผลกระทบจากการบรโภคผลผลตทไมปลอดภยตอสขภาพ ขณะทประเทศชาตสญเสยรายไดจากการสงออกผลผลตปศสตว

3) โรคทวความรนแรงมากขนภายใตระบบการผลตสตวในปจจบน ทงปญหาการเกดโรคตดเชอทอบตใหม และอบตซ า โรคทางพนธกรรม ภาวะขาดสารอาหาร ภาวะบกพรองของกระบวนการเมทาบอลซมในรางกายสตว อนตรายจากชวพษจากเชอรา และอนตรายจากสารพษ เปนตน 3. ประเภทของโรคทพบในสตว

โรคทพบในสตวจ าแนกไดหลายประเภท เชน 1) การจ าแนกประเภทของโรคตามสาเหตแทจรงของการเกดโรค คอ โรคตดเชอและโรคไมตดเชอ 2) การจ าแนกประเภทของโรคสตวตามระบบกายวภาคของรางกายสตว ซงบางโรคอาจมกลมอาการปรากฏ

เพยงระบบเดยว แตบางโรคอาจมกลมอาการปรากฏมากกวาหนงระบบ 3) การจ าแนกประเภทของโรคแบบอนๆ เชน การจ าแนกประเภทของโรคตามรปแบบการเกดโรค และ

การจ าแนกประเภทของโรคตามระดบความรนแรงของโรค -----------------------------------------------------------------

12

กจกรรม 4.1.1 จงบอกสาเหตทเกยวของตอการเกดโรคในสตว บนทกตอบกจกรรม 4.1.1

กจกรรม 4.1.2 จงยกตวอยางวธการจ าแนกประเภทของโรคทพบในสตว

บนทกตอบกจกรรม 4.1.2

13

ตอนท 4.2 สาเหตแทจรงของการเกดโรค โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป หวเรอง

4.2.1 ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา 4.2.2 โปรโตซวและพยาธ 4.2.3 พรออน สารพษ และชวพษจากเชอรา

แนวคด

1. ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา เปนสงมชวตขนาดเลกทกอใหเกดโรคในสตว สงมชวตเหลานมการจ าแนกประเภท การด ารงชพ การเขาท าลายเซลล และการรกษาโรค ทแตกตางกนไป

2. โปรโตซวและพยาธจดเปนปรสตทกอใหเกดโรคในสตว โดยโปรโตซวเปนสตวเซลลเดยวขนาดเลกทท าอนตรายตอเมดเลอดแดงและระบบทางเดนอาหารของสตว พยาธเปนสตวหลายเซลลทด ารงชพโดยการแยงอาหาร ท าลายเนอเยอ อดตนตามสวนตางๆ ของรางกาย สรางความร าคาญ และเปนพาหะน าโรค

3. พรออนเปนโปรตนทไดจากการกลายพนธของยนและมคณสมบตในการกอโรคกบสตว สารพษในวตถดบ อาหารสตว ยาฆาแมลง และธาตโลหะหนก มผลตอการเปลยนแปลงการท างานของระบบตางๆ ในรางกายสตว สวนชวพษจากเชอราเปนสารเมทาบอไลททสรางโดยเชอรา การเปนพษของสารพษและชวพษจากเชอราขนอยกบหลายปจจย และมกระบวนการตางๆ ทเกยวของเมอสารพษเขาสรางกายสตว

วตถประสงค

เมอศกษาตอนท 4.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายการจ าแนกประเภท การด ารงชพ การเขาท าลายเซลล และการรกษาโรค ของไวรส แบคทเรย

รกเกตเซย และเชอราได 2. อธบายประเภทและวงจรชวตของโปรโตซวและพยาธได 3. อธบายประเภท การเปนพษ ปจจยทมผลตอความเปนพษ และกระบวนการตางๆ ในรางกายสตวของ

พรออน สารพษ และชวพษจากเชอราได

14

ตอนท 4.2 สาเหตแทจรงของการเกดโรค สาเหตแทจรงของการเกดโรคในสตวจ าแนกได 3 กลม คอ (1) ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา (2) โปรโตซวและพยาธ และ (3) พรออน สารพษ และชวพษจากเชอรา

ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา

ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา จดอยในกลมจลนทรยหรอจลชพขนาดเลก จลนทรย เหลานสามารถด ารงชพไดอยางอสระตามสภาพแวดลอมทวไป และอาศยอยในรางกายสงมชวตอน เชน คน สตว พช และแมลง ซงจลนทรยบางชนดทอาศยอยในรางกายสตวอาจเปนสาเหตหนงของการเกดโรคตดเชอในสตว ประเภท การด ารงชพ การเขาท าลาย และการรกษาโรค ของจลนทรยทงไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา มความแตกตางกนไป

โปรโตซวและพยาธ โปรโตซวและพยาธเปนสงมชวตทเรยกวา ปรสต ซงชวงหนงของวงจรชวตหรอทงหมดอาศยอยกบสตว และกอใหเกดโรคในสตว โดยโปรโตซวเขาท าลายเซลลเมดเลอดแดงและท าลายระบบทางเดนอาหารของสตว สวนพยาธมทงพยาธภายในและพยาธภายนอกทท าอนตรายตอสตวดวยวธการตางๆ เชน แยงกนอาหารจากสตวทงทยอยแลวและยงไมยอย ดดกนเลอดจากสตวเปนอาหาร ท าลายเซลลและเนอเยอของสตว และเปนพาหะน าโรคบางชนด สตวไดรบอนตรายจากพยาธภายในเมอสตวกนพยาธในระยะไขทมตวออนระยะตดตอ ขณะทพยาธภายนอกอาศยเกาะตามสวนตางๆ ของรางกาย พรออน สารพษ และชวพษจากเชอรา พรออน เปนโปรตนชนดหนงทสามารถกอใหเกดกลมโรคสมองฝอตดตอในสตว โดยพรออนมผลตอการเปลยนแปลงโครงสรางของโปรตนในรางกายสตว การเปลยนแปลงการท างานของเซลล การท าลายระบบภมคมกน และอาจตายได สารพษ เปนสารใดกตามทอยในรปของแขง ของเหลว และกาซ เมอเขาสรางกายสตวแลวท าใหเกดการเปลยนแปลงทางชววทยาและสรรวทยา อนสงผลกระทบตอการด ารงชวตของสตว โดยสารพษมฤทธขดขวางยบยงการท างานของเซลล เนอเยอ อวยวะ และระบบตางๆ ในรางกายสตว ชวพษทส าคญตอสตว ไดแก ชวพษจากแบคทเรยและชวพษจากเชอรา ชวพษจากแบคทเรยจ าแนกได 2 ชนด คอ เอกโซทอกซนและเอนโดทอกซน สวนชวพษจากเชอราเปนสารเมทาบอไลททผลตขนจากเชอราบางสายพนธภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสม ชวพษจากเชอราทสรางปญหาตอสขภาพสตว เชน อะฟลาทอกซน ออคราทอกซน ไตรโคธซน และอนๆ

------------------------------------------------------------------------

15

กจกรรม 4.2.1 จงบอกชนดของจลนทรยทเปนสาเหตของการเกดโรคตดเชอในสตว

บนทกตอบกจกรรม 4.2.1

กจกรรม 4.2.2 จงบอกชนดของปรสตทเปนสาเหตของการเกดโรคในสตว

บนทกตอบกจกรรม 4.2.2

กจกรรม 4.2.3 จงบอกชนดของชวพษทส าคญตอสตว

บนทกตอบกจกรรม 4.2.3

16

ตอนท 4.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรค โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 4.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป หวเรอง

4.3.1 สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากตวสตว 4.3.2 สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากการจดการ 4.3.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากสงแวดลอม

แนวคด

1. ภมคมกนโรคของสตวเปนกลไกหนงในการปองกนโรคนอกเหนอไปจากกระบวนการปองกนโรค ซงเปนคณสมบตเฉพาะตวทแตกตางตามชนด พนธ อาย และเพศ ของสตวทถอวาเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคได

2. การจดการทส าคญและสงผลกระทบตอสขภาพสตว ไดแก ระบบการเลยงสตว ความหนาแนน การเคลอนยายสตว การควบคมพาหะน าโรค การจดการของเสยในฟารม การจดการอาหารสตว และการใหน า

3. สงแวดลอมภายนอกรอบตวสตวทมผลกระทบตอการเกดโรคในสตว ไดแก สภาพภมอากาศ ปรมาณกาชในอากาศ แสงแดด โรงเรอน อาหารสตว และน า

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 4.3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายสาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากตวสตวได 2. อธบายสาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากการจดการได 3. อธบายสาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากสงแวดลอมได

17

ตอนท 4.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรค สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากตวสตว

ตวสตวเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคไดทางหนง ซงขนอยกบชนดสตว พนธสตว อายสตว และเพศสตว ทงนสตวแตละชนดมความไวตอการตดโรคทไมเทากน เนองดวยความแตกตางทางกายวภาคของสตว สรรวทยาของสตว และกระบวนการเมทาบอลซมในรางกายสตว โดยเฉพาะสวนทเกยวของกบกลไกการปองกนโรคของสตว พนธสตวทไดรบการปรบเปลยนพนธกรรมใหโตเรว ประสทธภาพการเปลยนอาหารด และใหผลผลตมาก ท าใหไมสามารถปรบตวใหเขากบภมอากาศทเปลยนแปลง ไมทนทานตอโรคและแมลง มสภาพรางกายออนแอ และงายตอการตกอยในสภาวะเครยด ลกสตวแรกเกดทมสภาพรางกายออนแอและงายตอการตดโรค เนองจากภมคมกนโรคทไดรบจากแมตงแตอยในทองไมเพยงพอตอการตานทานโรค ประกอบกบการสรางภมคมกนโรคไดดวยตวเองในรางกายจงมนอย และโรคบางโรคพบเฉพาะในสตวเพศเมย ขณะทสตวเพศผอาจตดเชอโรคจากการผสมพนธกบเพศเมยทปวยดวยโรคน แลวเปนพาหะน าโรคสตวอนทไมมความตานทานตอโรค สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากการจดการ

การจดการหลายอยางเปนสาเหตโนมน าของการเกดโรคในสตวได เชน การเขา-ออกฝงสตวในฟารมทไมพรอมกน การจดกลมสตวทเลยงตามชวงอาย การก าหนดขนาดพนทตอตวสตวทแออดจนเกนไป การเคลอนยายสตวในระยะทางไกล การแพรกระจายของพาหะน าโรค การจดการของเสยในฟารมทไมถกสขลกษณะ การจดการอาหารสตวทไมเหมาะสม และการจดการน าทไมเพยงพอตอความตองการของรางกายสตว

สาเหตโนมน าของการเกดโรคเนองจากสงแวดลอม

แมสงแวดลอมภายนอกรอบตวสตวมใชสาเหตทท าใหเกดโรคโดยตรง แตกสามารถโนมน าใหเกดโรคในสตวได สงแวดลอมดงกลาว ไดแก สภาพภมอากาศรอน การเปลยนแปลงภมอากาศ ความชนในอากาศ สดสวนของกาซตางๆ ในอากาศ รงสอลตราไวโอเลตในแสงแดด สภาพของโรงเรอน คณภาพของอาหารสตว และคณภาพน า

------------------------------------------------------------------------

18

กจกรรม 4.3.1 จงบอกสาเหตโนมน าของการเกดโรคทมาจากตวสตว

บนทกตอบกจกรรม 4.3.1

กจกรรม 4.3.2 จงบอกสาเหตโนมน าของการเกดโรคทมาจากการจดการ

บนทกตอบกจกรรม 4.3.2

กจกรรม 4.3.3 บอกสาเหตโนมน าของการเกดโรคทมาจากสงแวดลอม

บนทกตอบกจกรรม 4.3.2

19

แนวตอบกจกรรมหนวยท 4 โรคและสาเหตของโรค ตอนท 4.1 แนวคดทวไปเกยวกบโรค แนวตอบกจกรรม 4.1.1

สาเหตของการเกดโรคในสตวประกอบดวยสาเหตแทจรงและสาเหตโนมน า สาเหตแทจรงหมายถงตวกอโรค ซงอาจเปนสงมชวตหรอไมมชวตกได สวนสาเหตโนมน าเปนสงทชกน าใหเกดโรค อาจเปนสาเหตจากตวสตว การจดการ และสงแวดลอม แนวตอบกจกรรม 4.1.2

ตวอยางการจ าแนกประเภทของโรค เชน การจ าแนกตามสาเหตแทจรงของการเกดโรค การจ าแนกตามระบบกายวภาคของรางกายสตว การจ าแนกตามรปแบบการเกดโรค และการจ าแนกตามระดบความรนแรงของโรค ตอนท 4.2 สาเหตแทจรงของการเกดโรค แนวตอบกจกรรม 4.2.1

ชนดของจลนทรยทกอใหเกดโรคในสตว เชน ไวรส แบคทเรย รกเกตเซย และเชอรา จลนทรยเหลานสามารถด ารงชพไดอยางอสระตามสภาพแวดลอมทวไป และอาศยอยในรางกายสงมชวตอน เชน คน สตว พช และแมลง ซงจลนทรยเหลานมประเภท การด ารงชพ การเขาท าลาย และการรกษาโรค ทแตกตางกนไป แนวตอบกจกรรม 4.2.2

ชนดของปรสตทกอใหเกดโรคในสตว เชน โปรโตซวและพยาธ ซงชวงหนงของวงจรชวตหรอทงหมดอาศยอยกบสตว และกอใหเกดโรค แนวตอบกจกรรม 4.2.3

ชวพษทส าคญตอสตว ไดแก ชวพษจากแบคทเรยและชวพษจากเชอรา ชวพษจากแบคทเรยอาจอยในรปของเอกโซทอกซนหรอเอนโดทอกซน สวนชวพษจากเชอราเปนสารเมทาบอไลททผลตขนจากเชอราบางสายพนธภายใตสภาพแวดลอมทเหมาะสม เชน อะฟลาทอกซน ออคราทอกซน ไตรโคธซน และอนๆ ตอนท 4.3 สาเหตโนมน าของการเกดโรค แนวตอบกจกรรม 4.3.1

สาเหตโนมน าของการเกดโรคทมาจากตวสตว เชน ชนดสตว พนธสตว อายสตว และเพศสตว โดยสตวแตละชนดมความไวตอการตดโรคทไมเทากน พนธสตวทไดรบการพฒนาพนธไมสามารถปรบตวใหเขากบภมอากาศทเปลยนแปลง ไมทนทานตอโรคและแมลง มสภาพรางกายออนแอ และงายตอการตกอยในสภาวะเครยด ลกสตวแรกเกดทมสภาพรางกายออนแอและงายตอการตดโรค และโรคบางโรคพบเฉพาะในสตวเพศเมย

20

แนวตอบกจกรรม 4.3.2 สาเหตโนมน าของการเกดโรคทมาจากการจดการ เชน การเขา-ออกฝงสตวในฟารมทไมพรอมกน การ

จดกลมสตวทเลยงตามชวงอาย การก าหนดขนาดพนทตอตวสตวทแออดจนเกนไป การเคลอนยายสตวในระยะทางไกล การแพรกระจายของพาหะน าโรค การจดการของเสยในฟารมทไมถกสขลกษณะ การจดการอาหารสตวทไมเหมาะสม และการจดการน าทไมเพยงพอตอความตองการของรางกายสตว แนวตอบกจกรรม 4.3.3

สาเหตโนมน าของการเกดโรคทมาจากสงแวดลอมรอบตวสตว เชน สภาพภมอากาศรอน การเปลยนแปลง ภมอากาศ ความชนในอากาศ สดสวนของกาซตางๆ ในอากาศ รงสอลตราไวโอเลตในแสงแดด สภาพของโรงเรอน คณภาพของอาหารสตว และคณภาพน า

21

แบบประเมนผลตนเองหลงเรยน หนวยท 4 วตถประสงค เพอประเมนความกาวหนาในการเรยนรของนกศกษาเกยวกบเรอง “โรคและสาเหตของโรค” ค าแนะน า ขอใหนกศกษาอานค าถาม แลวเขยนวงกลมลอมรอบขอค าตอบทถกตองทสด

1. สาเหตแทจรงของการเกดโรคในสตวในขอใดจดเปนสงไมมชวต ก. รกเกตเซยและพรออน ข. พรออนและโปรโตซว ค. โปรโตซวและไวรส ง. ไวรสและสารพษ จ. สารพษและธาตโลหะหนก

2. ขอใดคอความหมายของโรคทเกดเปนครงคราว (sporadic disease) ก. การเกดขนของโรคอยางสม าเสมอในประชากรสตวในพนทนนๆ ข. การเกดขนของโรคในประชากรสตวบางเปนบางครง ค. การเกดขนของโรคในประชากรสตวทพบจ านวนสตวตายมากกวาปกต ง. การระบาดของโรคอยางรนแรงและรวดเรว จ. การระบาดของโรคไปทวโลก

3. ขอใดไมใชสวนประกอบของอนภาคไวรส ก. กรดนวคลอก ข. ผนงเซลล ค. แคปโซเมย ง. แคปซด จ. หนาม

4. ขอใดคอปญหาจากการรกษาโรคทเกดจากเชอแบคทเรยดวยยาปฏชวนะ ก. ยาปฏชวนะบางชนดหาซอไดยาก ข. ยาปฏชวนะไมทนตอสภาพความเปนกรดในล าไสเลกของสตว ค. การดอตอยาปฏชวนะของเชอแบคทเรย ง. ยาปฏชวนะดดซมในกระแสเลอดไดชา จ. ทกขอไมเปนปญหาจากการรกษาโรคทเกดจากเชอแบคทเรยดวยยาปฏชวนะ

5. ขอใดไมใชพาหะน าโรคส าหรบเชอรกเกตเซย ก. เหบ ข. เหา ค. ไร ง. หมด จ. พยาธใบไม

22

6. วงจรชวตของพยาธตวตดในระยะใดทกอใหเกดปญหาตอสขภาพสตว ก. ตวแก ข. ตวกลางวย ค. ตวออนระยะตดตอ ง. ตวออนระยะท 1 จ. ไข

7. ขอใดจดอยในกลมชวพษจากเชอรา ก. กอสซปอล ข. คารบาเมต ค. ปรอท ง. ดอน จ. กรดไฮโดรไซยานก

8. โรคใดทพบเฉพาะในสตวปก ก. โรคไขขาด า ข. โรคไอบอาร ค. โรคพอารอารเอส ง. โรคไขสามวน จ. โรคหวดหนาบวม

9. การจดการใดเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในไกไข ก. การเลยงลกไก ไกรน ไกสาว และแมไก ในโรงเรอนเดยวกน ข. การเขาออกของสตวในฟารมพรอมกนเปนชด ค. การเคลอนยายไกสาวขนกรงตบลวงหนา 1 สปดาห ง. การใหอาหารผงแกแมไกในระยะใหไข จ. การจดการทกขอไมเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในไกไข

10. สงแวดลอมใดเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในโคนม ก. พนโรงเรอนทลาดเทเลกนอยลงสรางระบายของเสย ข. พชหมก ค. อากาศทมสวนผสมของกาซไนโตรเจนรอยละ 78 กาซออกซเจนรอยละ 21 และอนๆ อกเลกนอย ง. น าทมความกระดาง จ. สงแวดลอมทกขอไมเปนสาเหตโนมน าใหเกดโรคในโคนม

23

เฉลยแบบประเมนผลตนเองหนวยท 4

กอนเรยน หลงเรยน 1. จ. 2. ง. 3. ข. 4. ข. 5. ก. 6. ค. 7. ง. 8. ค. 9. ก. 10. ง.

1. จ. 2. ข. 3. ข. 4. ค. 5. จ. 6. ค. 7. ง. 8. จ. 9. ก. 10. ง.

บรรณานกรม คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เอกสารประกอบการประชมวชาการ ในวาระ 80 ป แหงการ

สถาปนาจฬาลงกรณมหาวทยาลย เรอง สารพษจากเชอรา : ผลกระทบตอสขภาพสตว วนท 13-14 มนาคม 2540 กรงเทพฯ โรงพมพตรณสาร 2540

จกรกรศน เนองจ านงค สขศาสตรปศสตว พมพครงท 1 กรงเทพฯ โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย 2554 ช านาญวทย พรมโคตร หลกสขศาสตรและโรคสตว พมพครงท 1 สกลนคร สกลนครการพมพ 2552 เชอ วองสงสาร ประมวลวชาการสตวแพทย กรงเทพฯ อ านวยการพมพ 2533 ชลพร บณยมาลก จนนา ตนศราวพธ จรยวชญา ฮะทะโชต “ภาวะโลกรอน รวกฤต สรางโอกาสการพฒนา”

วารสารเศรษฐกจและสงคม 46, 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2552): 45-60 ตฤตณย นพคณ “โลกรอน ภยรายเกษตรกรไทย” วารสารเศรษฐกจและสงคม 47, 1 (มกราคม-มนาคม 2553):

11-15 ทวศกด สงเสรม โรคเปดและหานในประเทศไทย พยาธวทยาและการวนจฉยโรค พมพครงท 1 กรงเทพฯ

ศรโรจนการพมพ 2546 ทศนย อภชาตสรางกร สขศาสตรสตว เชยงใหม สารพดพมพ 2540 ธระพงษ มาลยทอง “มหตภยจากโลกรอน โรครายใกลตว” วารสารเศรษฐกจและสงคม 47, 1 (มกราคม-

มนาคม 2553): 20-26 นต ชางภญโญ และสภทรา เชดชไชย “ความมนคงทางอาหาร โอกาสจากโลกรอน” วารสารเศรษฐกจและ

สงคม 46, 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2552): 61-77

24

นวตร จนทรศรพรชย ระบาดวทยาและเวชศาสตรปองกนการสตว คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย พมพครงท 1 กรงเทพฯ โรงพมพตรณสาร 2551

นวตร จนทรศรพรชย การใชยาและวคซนในสตวปก พมพครงท 1 กรงเทพฯ โรงพมพตรณสาร 2554 น าชย ชวววรรธน “โลกรอน...โรคราย” (ออนไลน) กลมงานประชาสมพนธ ส านกบรหารกลาง ส านกงานปลด

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย คนคนวนท 9 มกราคม 2555 จากเวลดไวดเวบ: http://portal.in.th/scitalk/pages/93/

ปรวรรต พลเพม สมเกยรต พนธธรรม วเชยร นวสกลจนดา ณฐวฒ รตนวนชยโรจน อลงกต บญสงเนน และชลลดา อานนทรตนกล บรรณาธการ ทนโรค ทนเหตการณ กบการเลยงสกร พมพครงท 1 นครปฐม คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก าแพงแสน จงหวดนครปฐม 2547

นฤมล ลสธนกล บรรณาธการ ระบาดวทยาทางสตวแพทย พมพครงท 1 กรงเทพฯ ส านกพมพหมอชาวบาน 2550 ภทรจต จมพล กอซโซล ตฤตณย นพคณ ปภานน วรวฒนสกล “ภยจากโลกรอนกบการพฒนาทยงยน”

วารสารเศรษฐกจและสงคม 47, 1 (มกราคม-มนาคม 2553): 4-10 มนนภา เทพสด “มองวกฤตมหาอทกภย 2554 เพอแกวกฤตภาวะโลกรอน” วารสารสงแวดลอม 15, 4

(ตลาคม-ธนวาคม 2554): 11-18 วรา พานชเกรยงไกร สารพษและพษจากยาในสนขและแมว พมพครงท 1 กรงเทพฯ โรงพมพตรณสาร 2549 สมศกด ภคภญโญ โรคทางเดนหายใจทส าคญในสตวปกทเกดจากเชอแบคทเรยและมยโคพลาสมา กรงเทพฯ

โรงพมพตรณสาร 2551 เสร ดอนแกวบว พยาธวทยาทวไปทางสตวแพทย พมพครงท 3 กรงเทพฯ ภาควชาพยาธวทยา

คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2539 อนเทพ รงสพพฒน บรรณาธการ พยาธวทยาพนฐานทางสตวแพทย พมพครงท 4 กรงเทพฯ หางหนสวน

ปอยท กราฟค 2552 “Anatomy and Physiology Resource Site.” Retrieved March 1, 2011 from the World Wide Web :

http://lyceum.algonquincollege.com/lts/AandPResources/module15-4.htm?sectionID=15 Domenech, J. and others. “Regional and International Approaches on Prevention and

Control of Animal Transboundary and Emerging Diseases.” Annals of the New York Academy of Sciences. 1081 (2006): 90–107.

Fernando, Chrisantha. “A Case Study of Self-Replication and Evolution of Prions.” Retrieved March 10, 2011 from the World Wide Web : http://www.sussex.ac.uk/Users/ctf20/ dphil_ 2005/Thesis/Chapter1/prions.htm

Fraser, Clarence M., ed. The Merk Veterinary Manual. 7th ed. Rahway: Merck & Co., Inc., 1991. Ibeagha-Awemu, Eveline M. and Others. “A Critical Analysis of Disease-associated DNA Polymorphisms in the Genes of Cattle, Goat, Sheep, and Pig. Mamm Genome. 19 (2008): 226–245.

25

McMichael, Anthony J. and Haines, Andrew. “Global climate change: the potential effects on health.” British Medical Journal. 315, 7111 (27 September 1997): 805-809.

Morris, C.A. “A Review of Genetic Resistance to Disease in Bos taurus Cattle.” The Veterinary Journal. 174 (2007): 481–491.

Nester, Eugene W. and others. Microbiology: A Human Perspective. 5th ed. New York: The McGraw-Hill Companies, Inc., 2007.

Norrby, E. “Prions and Protein-folding Diseases.” Journal of Internal Medicine. 270 (2011): 1–14. “Prion.” Retrieved March 1, 2011 from the World Wide Web :http://jpkc.hrbmu.edu.cn/weisw/index_Textbook_33_PathogenicViruses_11.html “Prion Diseases.” Retrieved March 1, 2011 from the World Wide Web :

http://powerofthegene.com/joomla/index.php/genetically-inherited-diseases/neurological-disorders/prion-diseases

“Prion Molecule.” Retrieved March 10, 2011 from the World Wide Web : http://www.worldofmolecules.com/disease/prion.htm

Simmer, Megan. “Prions: Infectious Proteins Responsible for Mad Cow Disease.” Retrieved March 1, 2011 from the World Wide Web : http://www.scq.ubc.ca/prions-infectious-proteins-repsonsible-for-mad-cow-disease/

Sunnen, Gérard V. “Comentaries on Prion Diseases and Ozone.” Retrieved March 10, 2011 from the World Wide Web : http://www.triroc.com/sunnen/topics/prion.htm

“Virus.” Retrieved March 1, 2011 from the World Wide Web : http://www2.raritanval.edu/departments/Science/full-time/Weber/Microbiology%20Majors/SoftChalkeCoursesubmission/chapter13sub/chapter13sub_print.html

“Virus Pic.” Retrieved March 1, 2011 from the World Wide Web : http://cienciadelatierra.wordpress.com/especiales/virus/%C2%BFque-es-un-virus/