8/8/2019 Th tinh

1/32

8/8/2019 Th tinh

2/32

Th tinhTerry Allan Hicks

Trn Nghim dch

1 Hnh tinh c vnh 22 Th tinh qua cc thi i 93 Cn cnh Th tinh 164 Th tinh v V tr pha ngoi 23

Tra cu nhanh v Th tinh 28

Thut ng 29

8/8/2019 Th tinh

3/32Th tinh - 1

8/8/2019 Th tinh

4/32Th tinh - 2

1

Hnh tinh c vnh

Ngy 1 thng 7 nm 2004, mt phi thuyn tip cn Th tinh, thin th b n gyt m i vi loi ngi trn Tri t trong hng th k qua. Phi thuyn khng ngi li tngi Cassini-Huygens y c phng ln t trung tm v tr ti Mi Canaveral Florida, ncM, cch y gn by nm v trc. Khi phi thuyn tin gn n hnh tinh th, n t chuynng chm li v cho php trng hp dn ca Th tinh bt gi ly n. Trong thi gian tnht l bn nm sp ti, Cassini-Huygens s quay trn xung quanh Th tinh, trong khi ccthit b c nhy cao ca phi thuyn gi v nhng thng tin mi ht sc c gi tr.

Th tinh l hnh tinh th su tnh t Mt tri ra v l hnh tinh ln th hai trong HMt tri. Th tinh c ng knh 74.900 dm (121.000 km) v ln n mc khong 760 hnhtinh c Tri t c th lp va bn trong n. Hnh tinh c mu nu vng ny ni bt ln vinhng di mu sc nm ngang ang dch chuyn v b vy quanh bi hng t v tinh.

Nhng ci tht s khin cho Th tinh khc bit vi nhng hnh tinh khc trong H Mttri khng phi l kch c hay cc v tinh ca n, m l h thng vnh ni bt bao xung quanhn. Hng nghn di a mu sc vy trn quanh hnh tinh ti xch o ca n, lung linh dinh sng phn x n t Mt tri. Cc hnh tinh khc cng c vnh, khng khng rc r nhvnh ca Th tinh. K t khi chng c pht hin ra ln u tin, gn nh ng bn th ktrc, cc nh thin vn nhiu phen vt v tm hiu cc vnh ca sao Th - chng l gv chng c to ra nh th no.

Th tinh qua con mt ngi c iLoi ngi trn Tri t nhn thc v s tn ti ca Th tinh k t thi c i. Bt

k ai k lng quan st bu tri u c th nhn thy n trong a phn thi gian ca nm; y htnh chng ta c th trng thy n ngy nay. Trc i mt trn, Th tinh xut hin di dngmt m hi vng vng, ln hn mt cht v sng hn mt cht so vi a phn trong s hngnghn ngi sao c th trng r trong nhng m quang my. Thnh thong, n tht s l msng nht trn bu tri m. Nhng i vi cc nh thin vn bui u, c t thng tin v thinth ny khin n trng khc vi tt c phn cn li ngoi tr cch thc hnh x btthng ca n.

Cc nh thin vn, nh khoa hc c i, v cc nh lnh o tn gio nhng x x

cch xa nhau nh Babylon v Trung Quc, Hi Lp v n , bit rng Mt tri, Mt trng vcc ngi sao c v u chuyn ng ngang qua bu tri. a s nhng ngi quan st bu tribui u ny tin tng mt cch sai lm rng tt c cc thin th trn tri u quay trn xungquanh Tri t. Cc nh khoa hc vn khng bt u nhn ra quan im a tm ny ca v trl sai lm mi cho n khong 500 nm trc y. Cc nh thin vn bui u quan st ccthin th mt cch st sao, c gng theo di v d on chuyn ng ca chng. Cc nh quanst bu tri thy c rt t trong s nhng vt th ny trong c vt th ngy nay chngta gi l Th tinh khng chuyn ng theo kiu ging nh a phn cn li. Nhng ngisao ny dng nh thuc v nhng chm sao, hay nhm sao, khc, nhng thi im khc

8/8/2019 Th tinh

5/32Th tinh - 3

nhau. Chng cng c v sng hn ln hay m i nhng thi im khc nhau. R rng chnghiu v sao chng li khc vi nhng ngi sao khc. Nhng nhiu th k tri qua, ngi ta mibit rng nhng vt th k l ny chng phi l ngi sao g ht, m l cc hnh tinh ang quayxung quanh Mt tri, ging ht nh Tri t vy.

Ngy nay, Th tinh c l l hnh tinh

c yu thch nht trong h hng HMt tri, khng ch cc nh thin vnthch quan st, m tr em trng hccng rt thch v. Nhng trong lch s,chng phi lc no n cng c yuthch, v n chng d g nhn thy.Trc khi con ngi pht minh ranhng chic knh thin vn c phng i ln, thm ch chng ai bitn cc vnh ni ting ngy nay can.

Sm soi V tri vi nhng ngi quan st bu trim, kch c ca v tr hon ton gyp o. Tht ra, v tr cn ln hn cia s chng ta nhn thc c c lcn ln hn c ci chng ta c thtng tng ra. V tr bit, hay vtr nhn thy c phn v tr mchng ta c th nhn thy qua knh

thin vn v cc thit b khc - c kch c t b bn ny sang b bn kia chng 28 ti nm nh

sng. Khng ai c th d on kch c ca nhng phn v tr m chng ta khng th nhnthy. Nhiu nh thin vn hc, nh vt l, v cc nh khoa hc khc nghin cu v tr tin rngv tr bao la nh n vn nh th, v c l n vn ang gin n. C kh nng l v tr tht sl v hn, n khng c khi u v khng c kt thc.

Nm nh sng

Cc khong cch trong v tr ln n mc mt n v c bit, n v nm nh sng, ct ra o chng. a s cc nh khoa hc tin rng khng g c th truyn i nhanh hn tc nh sng. Trong chn khng, nh sng truyn i tc 299.792 km/s. Nm nh sng lkhong cch m nh sng truyn i c trong mt nm, khong 9,5 nghn t km.

Nhng vt th quan trng nht trong v tr l cc ngi sao, nhng qu cu kh chykhng l ang quay trn trong khng gian. C v s ngi sao trong v tr, nhiu n mc

chng c ai m xu. T trn Tri t, c th nhn thy chng tm nghn ngi sao m khngcn dng n knh thin vn, mc d ch c phn na trong s chng c th trng thy ti btc ni no, vo bt c lc no. Mt s nh thin vn c tnh c l c chng 70 nghn ly thaby (ngha l con s 7, theo sau l 22 ch s 0) ngi sao, ch tnh ring trong v tr bit.

a s cc ngi sao l b phn trc thuc ca cc thin h, chng l nhng m khngl, quay chm, bao gm cc ngi sao, cc cht kh, cc ht bi v vt cht khc gieo rc trongkhp v tr. C hng trm triu thin h trong v tr bit, v mt thin h thi c th chng nghn t ngi sao. Thin h m chng ta ang sng trong , cn gi l Di Ngn h,

8/8/2019 Th tinh

6/32Th tinh - 4

chng phi l thin h ln nhttrong v tr, nhng n cng chati hng trm t ngi sao. Mttrong s nhng ngi sao lMt tri ca chng ta vt th

trung tm ca H Mt tri.Lng ging ca Tri t

H Mt tri gm c Mt tri vnhiu vt th khc c gi trnqu o bi lc ht hp dn ca

ngi anh c thi dng. (H Mt tri t tn theo Mt tri. Trong ting Anh, Sol l tn gikhc dnh cho Mt tri, v solar l thuc v Mt tri) C hng t vt th ang quay xungquanh Mt tri, mt s trong s chng c kch c khng l, cn phn nhiu trong s chngchng ln hn mt ht bi l my. Chng bao gm bn hnh tinh nhm trong, hay nhm acu (Thy tinh, Kim tinh, Tri t v Ha tinh) v bn hnh tinh nhm ngoi, hay nhm hnhtinh kh (Mc tinh, Th tinh, Thin vng tinh v Hi vng tinh). Ngoi ra, cn c nhiu vtth khc ang quay xung quanh Mt tri, bao gm t nht l nm hnh tinh ln mt trong schng, Pluto [trc kia gi l Dim vng tinh] tng c xem l mt hnh tinh bnhthng v t nht 170 v tinh, ng thi c cc sao chi, tiu hnh tinh, v nhng vt thkhc nh hn.

Mt tri

Mt tri khng phi l ngi sao to nht, hay sng nht,trn bu tri. Ngi sao ln nht m cc nh thin vn hc tngnhn dng tnh cho n nay, tn gi l VY Canis Majoris, lngp hai nghn ln Mt tri. Ngi sao sng nht, Sao Pistol, c thgii phng lng nh sng nhiu gp hai triu ln, trong mt phtn sn sinh ra nhiu nng lng hn ton b nng lng m Mttri sn sinh ra trong c nm. Mc d to v sng nh vy, nhnghai ngi sao ny khng th trng thy t trn Tri t nu nhkhng c cc thit b c bit v chng cc k xa v tm nhnca chng ta v pha chng b chn li bi nhng m my bitrong v tr.

Cho d Mt tri khng phi l ngi sao to nht hay sngnht, nhng n l ngi sao quan trng nht i vi loi ngi vnhng ging loi khc sinh sng trn Tri t ny. y l v n lngi sao gn chng ta nht. Mt tri cch hnh tinh ca chng

ta chng 150 triu km. nh sng Mt tri mt khong tm pht truyn ti Tri t. nh sng pht ra t ngi sao gn th hai,sao Alpha Centauri, mt hn bn nm mt cht truyn tichng ta. Trong thi gian gn y, ngi ta khm ph ra mts ngi sao trong nhng thin h xa xi cch xa Tri t hnmt t nm nh sng.

Mt tri cn l vt th to nht v y uy lc nht trong hhng lng ging ca Tri t. N to gp su ln ton b phn cnli ca H Mt tri cng gp li vi nhau. N cng l ngun

8/8/2019 Th tinh

7/32Th tinh - 5

nng lng quan trng nht trong H Mt tri, sn sinh ra lng nh sng v nhit lng htsc ln. Mt tri chim hn 99% khi lng trong H Mt tri. Phn khi lng khng khipny to ra lc hp dn gi cho mi th khc trong H Mt tri quay xung quanh Mt tri.

H Mt tri btu ra i cch nay

khong 4,5 t nm vtrc. Cc nh khoa hctin rng iu ny xy rakhi mt m myhydrogen v nhng chtkh khc, cng vi bi tira ca Di Ngn h btu kt hp vi nhau.Khng ai bit chnh xc vsao li xy ra nh vy,nhng n c th l kt qu

ca s n ca mt ngisao gn. Cho d lnguyn nhn g, th lc hp dn mnh ti chnh gia ca m my bt u ht cc cht khv cc ht bi li vi nhau. Chng mi lc mt chen chc hn v nng hn, cho n cui cngth mt v n khng khip xy ra, to ra mt ngi sao ngi sao m ngy nay chng ta bit lMt tri ca chng ta.

Sra i ca cc hnh tinh

Lc sinh ra bi v n vn xa ra khi phm vi ca Mt tri. N gii phng cht kh vcc ht bi bay vo trong khng gian. Trng hp dn ca Mt tri lm cho nhng ht nyhnh thnh nn mt ci vnh quay xung quanh n, v trng hp dn ring ca chng lm cho

chng va chm ln nhau. Dn dn, trong thi gian t nht l 100.000 nm,cc nhm ht bt u kt hp thnh nhng vt th nh gi l mm hnh tinh.Nhng vt th ny cui cng tr thnh mi vt th - k c cc hnh tinh ngy nay ang quay xung quanh Mt tri.

Nhit pht ra ca Mt tri, hay s thiu lng nhit , l nguynnhn chnh l gii v sao nhng hnh tinh xa trung tm ca H Mt trinht th d nh Th tinh cng l nhng hnh tinh ln nht. Cc hnhtinh gn Mt tri nht Tri t, Ha tinh, Thy tinh v Kim tinh hngly lung nhit cng ln, khin cho bng kh hnh thnh hay khng thhnh thnh. Kt qu l nhng hnh tinh ny cu to ch yu gm nhng htbi, v chng ln dn v sinh ra lc hp dn mi lc mt ln hn, nn chng

lin kt vi nhau, to ra mt khi rn chc. cch xa lung nhit ca Mt tri hn, cc hnh tinh hnh thnh

khc i. Trong nhng vng lnh hn ny, li ca hnh tinh khng nhngc th ht ly cc ht bi, m cn ht c bng v cc cht kh. Bn hnh tinhsinh ra ht ly vt cht ngy mt nhiu hn, nn chng ngy mt lnhn v c khi lng tng dn. Khi lng tng ln c ngha l trng hpdn ca hnh tinh mnh ln v chng thu ht thm nhiu vt cht v khilng na. Nhng hnh tinh nhm ngoi ny tip tc ln ln thm trong

8/8/2019 Th tinh

8/32Th tinh - 6

hng triu nm lu hn so vi cc hnh tinh nhm trong. Cc hnh tinh nhm ngoi Mctinh, Th tinh, Thin vng tinh v Hi vng tinh tr thnh nhng hnh tinh kh khng lm chng ta bit ngy nay.

Vnh ai tiu hnh tinh

Nm gia cc hnh tinh nhm trong v cc hnh tinh nhm ngoi, gia qu o ca Ha tinh v ca

Mc tinh, l mt di khng gian rng mnh mng. Mt hnh tinh c th tng c to ra trong khuvc ny, cch Mt tri 241 n 595 triu km, v n b x toc ra bi lc ht hp dn khng khip caMc tinh. Nhng c hng t mnh c hnh dng d thng gi l cc tiu hnh tinh mt s th ln,nhng a phn c ng knh cha ti 241 km ang quay xung quanh Mt tri trong khu vc ny. as cc tiu hnh tinh trong H Mt tri c tm thy trong khu vc ny, ni c gi l vnh aitiu hnh tinh, nhng nhng tiu hnh tinh ln nht li c tm thy cch xa Mt tri hn, ti raca H Mt tri.

Nhng hnh tinh kh khng l tht khc nghit, l nhng ni khng thin ch, vTh tinh chng l ngoi l. Rt rt khng c kh nng cho con ngi t chn ln b mt cahnh tinh c vnh ny. Trc tin, tht ra chng c b mt no, hay t nht l khng h c vtcht rn, cho con ngi t chn ln. B mt ca Th tinh ch yu l cht kh, vi mt scht lng, v mt s khu vc k l va ging cht kh li va ging cht lng. Bu kh quynca hnh tinh trn cu to ch yu gm hydrogen v helium, nhng cht kh m con ngikhng th th. Th tinh cng lnh but xng, vi nhit trung bnh thp hn nhiu so vinhng ni lnh lo nht trn Tri t. B mt ca Th tinh cng b qut qua bi nhng cn gimnh v nhng trn bo khng khip.

Tuy nhin, loi ngi vn b quyn r trc sc thu ht ca Th tinh. y l nguyndo v sao cc nh thin vn quan st n k t khi trc lc bit n l mt hnh tinh. iu l gii v sao chng ta b ra nhiu nm v chi nhiu t la ch to phi thuyn tn tin ithm him Th tinh. Thnh thong, c v nh chng ta hc hi thm nhiu iu v Thtinh, v chng ta li c trong u nhng cu hi mi pht sinh. V chng ta khng th t hiliu rng hnh tinh lim trong cht kh, y bo t, v c nhiu vnh vy quanh ny, cn ncha bn trong n nhng b n no khc na.

8/8/2019 Th tinh

9/32Th tinh - 7

8/8/2019 Th tinh

10/32Th tinh - 8

8/8/2019 Th tinh

11/32Th tinh - 9

2

Th tinh qua cc thi i

Khng th ni ai l ngi u tin ti sao Th trn bu tri m, nhng chc chnl ngi ta bit ti n t rt lu ri. C kh nng con ngi nhn thc v s tn ti caTh tinh tn t thi tin s. Tc phm xa nht c bit ni v hnh tinh trn xut x tngi Assyri, tc ngi sinh sng x Mesopotamia c i (Iraq ngy nay). H l nhng nhthin vn hc tinh thng sng to ra mt quyn lch da trn s chuyn ng ca cc ngisao v cc thin th khc, c kh nng vo khong nm 3000 tCN. Mt bn khc Assyri cnin i t khong nm 700 tCN m t mt chp la trn bu tri. Ngi Assyri t tncho n l Sao Ninib, t theo tn mt trong nhng v thn quan trng nht ca h.

Nhiu tc ngi c i khc nhn thc rng mt s ngi sao trn bu tri khng

hnh x ging nh nhng ngi sao khc. c bit, nm trong s nhng thin th ny thay iv tr v sng ca chng theo thi gian, dng nh c mi lin h mt thit vi ng ica Mt tri v mt trng. Ba th k sau khi nhng ngi Assyri ln u tin cp ti SaoNinib, ngi Hi Lp gi nhng thin th gy hiu k ny l planetes, ngha l k langthang, l ngun gc ca t ting Anh planet(hnh tinh).

Ngi Hi Lp, ging nh ngi Assyri v nhiu tc ngi khc, t tn cho ccthin th m h nhn thy theo tn ca cc v thn linh ca h v cc nhn vt khc trongtruyn thn thoi. H t tn cho planetes xa nht l Kronos, cha ca thn Zeus, nhn vtquan trng nht trong b su tp thn linh ca Hi Lp. Ngi La M, vn c truyn thn thoi

8/8/2019 Th tinh

12/32Th tinh - 10

na n nh truyn ca ngi Hi Lp, th bit ti Kronos vi mt ci tn khc. H gi nhn vty, v hnh tinh y, l Saturnus, l ngun gc ca ci tn m chng ta bit n ngy naycho Th tinh (Saturn).

Nhiu tc ngi c i tin rng cc thin th gi mt vai tr quan trng trong cc s vxy ra trn Tri t. C mt phn s tht ng vi nim tin ny, v lc hp dn v cc lc khc

nh hng n nhiu mt ca i sng trn hnh tinh ca chng ta, t thy triu i dngcho n cc ma bin i n thi tit, kh hu. V nhng nguyn do chng ta khng honton hiu ht, nhiu trong s nhng tc ngi ny c truyn thng gn kt hnh tinh m chngta gi l Th tinh vi s trng trt. Saturnus l v thn trng trt ca ngi La M. K hiukhoa hc cho Th tinh c biu din bng mt ci lim, cng c khai thc m v thn trnthng mang theo bn ngi.

Bt u nhn sao Th mt cch r rng

Vo th k th 16, mt vi nh thin vn v cc nh khoa hc khc bt u hiu rngquan im truyn thng v bu tri rng mi vt th trn bu tri chuyn ng xung quanhTri t l sai lm. Nicolaus Copernicus, nh thin vn hc ngi Ba Lan, pht trin mtquan im nht tm ca H Mt tri. Trong cc tc phm cng b vo nm 1543, ng khngnh rng mi hnh tinh, k c Tri t, tht ra quay xung quanh Mt tri. Mt vi nm sau ,mt nh khoa hc tr ngi c tn gi l Johannes Kepler pht hin ra rng qu o ca cchnh tinh khng hon ton trn. iu ny c ngha l khong cch ca chng n Tri t thayi, gip gii thch v sao thnh thong trng chng sng hn nhng lc khc. Khong cchca chng n Mt tri cng thay i, v Kepler nhn thy mt vt th cng gn Mt tri,th n chuyn ng trong khng gian cng nhanh. Cc tng caKepler rt quan trng i vi s tm hiu ang ln mnh v Th tinhv cc vnh ca n.

Ngi u tin quan st Th tinh qua mt chic knh thinvn l nh thin vn v i ngi Italy, Galileo Galilei, ngi bnh hng mnh bi nhng tng mi m ny. Chic knh thinvn ca ng l mt mu rt sm ch phng to cc vt th ln 20 lnkch c tht ca chng, nn ng chng th nhn thy hnh tinh trnr rng cho lm. Nhng ci ng tht s nhn thy, bt u vo nm1610, khin ng sng st. Nm , ng vit, Ti va pht hinra mt iu k diu nht... hnh tinh Th khng phi l loi mt mnh,m c ti ba hnh tinh tip xc vi nhau. ng khng bit, nhngci ng ngh l hai hnh tinh na tht ra l cc vnh ca sao Th.Khi ng tip tc quan st, ng nhn thy Th tinh dng nh thay

i. Hai nm sau nhng quan st u tin ca ng, ng khng cnnhn thy hai hnh tinh kia na. Nhng bn nm sau, nm 1616, mtci g khc na m ng m t l trng ta nh quai cm xuthin mt cch b n.

8/8/2019 Th tinh

13/32Th tinh - 11

Tm hiu cc vnh sao Th

Mi 40 nm sau khm ph ca Galileo, ngi ta mi bit r hnh th k l, bin hakhng ngng ca Th tinh tht s ngha l g. Mt nh ton hc, nh vt l hc, v nh thinvn hc ngi H Lan tn l Christiaan Huygens c mt chic knh thin vn mnh hnknh ca Galileo nhiu. Vi chic knh thin vn , ng pht hin ra mt v tinh angquay xung quanh Th tinh v tinh khng l sau ny c gi tn l Titan. Nm sau , ngnhn ra rng ci Galileo nhn thy phi l mt ci vnh phng, mng bao xung quanh, nhngkhng tip xc vi hnh tinh trn. L do hnh tinh trn trng khc bit i vi Galileo nhngthi im khc nhau l v ng quan st hnh tinh trn nhng gc khc nhau v v trkhc nhau trn qu o ca n. Khi Th tinh nghing v pha Tri t, ci Galileo trng tanh nhng hnh tinh khc hoc ta nh nhng chic tch, ty thuc vo gc trng. Khi hnhtinh trn nh v sao cho cc vnh nm ngang so vi Tri t, th chng dng nh binmt.

Huygens ng khi ni Th tinh l mt hnh tinh c vnh, nhng khng ng khi ni vmt s vn khc. ng tin rng ch c mt ci vnh, dy vi ba nghn dm, cu to t rn.Mt nh sao Th quan trng khng tn thnh vi ng l mt nh thin vn hc ngi Italy-Php tn l Giovanni Domenico (hay Jean Dominique ) Cassini. Cassini c nhiu khm phquan trng v Th tinh, trong c quan st u tin ca bn v tinh ca hnh tinh trn -Dione, Iapetus, Rhea, v Tethys. Nhn ngm qua chic knh thin vn uy lc ti i thin vnParis mi xy dng vo nm 1675, Cassini thy c mt khng gian bn trong vnh ca saoTh, iu cho bit tht s c ti hai ci vnh. Khng gian ngy nay c gi l ranh

8/8/2019 Th tinh

14/32Th tinh - 12

gii Cassini. Casini tin rng cc vnh sao Th cu to gm nhiuht khc nhau, ch khng phi vt cht rn. Phi mt hn 200nm sau th gi thuyt ny mi c xc lp.

Trong nhng thp nin sau , nhiu khm ph mi vTh tinh ln lt ra i, nhng khng c khm ph no trong s

mang tnh kch tnh nh cc t ph ca Cassini v Huygens.Ngi ta pht hin thm nhiu ci vnh na (v mt khng gianna gia cc vnh gi l Ranh gii Encke) v nhiu v tinh mi.Sau , vo cui th k th 19, cu hi liu cc vnh sao Th cphi l vt cht rn hay khng c tr li, mt ln cho tt c.

Cc nh thin vn pht hin ra mt ci vnh th ba,bn trong sut, gn b mt hnh tinh trn hn so vi hai vnhu tin. Mt nh ton hc v nh vt l hc ngi Scotland,James Clerk Maxwell, xut rng cc vnh sao Th phi cuto gm cc ht khc nhau, bi v nu khng th lc hp dnmnh ca hnh tinh trn s ht chng xung v ph hy chng.Da trn cc quan im khi y hng th k tui ca JohannesKepler, ng cn xut rng ba ci vnh bit phi quay trn nhng tc khc nhau, ci vnh gn hnh tinh nht chuynng nhanh nht. Nm 1895, mt nh thin vn hc ngi M,James Keeler, chng minh rng Maxwell v Huygens lng. ng s dng mt thit b gi l knh quang ph otc cc vnh ang quay v pht hin thy vnh bn trongtht s quay nhanh hn cc vnh bn ngoi.

Cc nh khoa hc tip tc c gng tm hiu xem nhng ci vnh k l ny c thc to ra nh th no. Mt nh thin vn hc ngi Php th k th 19, Edouard Roche,

pht trin mt l thuyt cho rng cc vnh c th l kt qu khi mt v tinh hoc mt thin thln khc tip cn Th tinh v b x toc ra bi lc hp dn mnh ca hnh tinh. S ging xny li t v nhng ht nh khc tri ni trong khng gian, b giam cm mi mi bilc hp dn ca Th tinh. Mt lthuyt khc th cho rng cc vnhc th n gin l cc ht cn thali t s hnh thnh ca chnh hnhtinh trn.

t tn cho cc vnh

Th tinh cng cc v tinh

ca n, ging nh nhiu thin thkhc, c nhng tn gi hoa m xutx t thn thoi Hi Lp, La M, vnhng tc ngi c i khc,nhng cc vnh ca n th khngc tn p nh vy u. By civnh chnh tch bit nhau r rngc gn cho nhng ci tn bngnhng k t - A, B, C, D, E, F v G

8/8/2019 Th tinh

15/32Th tinh - 13

phn nh trnh t chng c pht hin ra. Cc vnh A v B c Galileo pht hin ra lnu tin vo nm 1610, mc d ng chng bit ci ng trng thy l g. Mi tn 370 nmsau ny, vo nm 1980, th vnh G mi c nhn dng.

Mt bc tin vo khng gianBc pht trin ln tip theotrong nhn thc ca nhn loi v Thtinh ch mi xut hin vo na cui thk 20, khi cc tn la mnh bt u bins du hnh v tr thnh c th. Phithuyn v tr u tin i n gn Thtinh, vo nm 1979, l Pioneer 11, phithuyn khng ngi li u tin m Cquan Hng khng v V tr quc gia M(NASA) gi ln nghin cu Mc tinh.

Pioneer 11 tip cn sao Th trong cli 21 000 km v gi v nhng bc nhchp tt nht t n gi ca hnh tinh cvnh trn. (Pioneer 11 pht hin ravnh F trc cha c bit ti vnhn ra mt v tinh na, Epimetheus).

Cc thit b ca Pioneer 11 cho bit Th tinh c mt t trng, chng t phn li ca hnhtinh cu to t kim loi.

Vo nm sau , hai tu v tr NASA khng ngi li na, Voyager 1 v Voyager 2,bt u mt hnh trnh di hn nh sn n ving cc hnh tinh nhm ngoi. Chng cthit k n ving c bn hnh tinh kh khng l, v NASA gi i hai trong s chng,phng khi mt phi thuyn khng hon thnh s mnh ca n. Voyager 1 n Th tinh vocui nm 1980, tip cn hnh tinh trn c li gn hn nhiu so vi phi thuyn Pioneer 11. Phithuyn Voyager 1 gi v nhng bc nh chp phn gii cao u tin ca Th tinh, phthin thm ba v tinh na v vnh G, v tm thy helium trong kh quyn ca hnh tinh trn.Voyager 1 cn i qua Titan c li gn nn cc nh khoa hc bit c v tinh ny c mt bu kh quyn v tinh duy nhttrong H Mt tri c bit c bukh quyn. Phi thuyn ng hnhVoyager 2 cn gi v nhng bc nhchp kh hiu hn na ca hnh tinhtrn.

Trong nhng nm tip theo,nhng bc nh chp tuyt vi caTh tinh c nhn v t Knhthin vn v tr Hubble trn quo xung quanh Tri t. Ri vonm 1997, phi thuyn Cassini-Huygens mang tn cc nh thinvn hc v i th k th 17 c

8/8/2019 Th tinh

16/32Th tinh - 14

nhng khm ph quan trng v Th tinh c phng ln. Cc phi thuyn thng c dng nghin cu nhiu thin th khc na, nhng Cassini-Huygens c d tnh tp trung tonb vo Th tinh v vng ln cn ca n. S mnh trn tht ra c thit k gm hai phn.Cassini, tu qu o, quay trn xung quanh Th tinh trong thi gian khong bn nm hoc luhn. Cn Huygens, mt phi thuyn c lp khc, s tch khi Cassini v h cnh ln b mt

Titan.Hai phi thuyn mang theo trn chng v s thit b nhy. Chng cng mang theo cc

camera tin tin gi v nhng bc nh chp phn gii cao, p ngon mc, ca Th tinh vcc vt th xung quanh, c bit l Titan. Nhng hnh nh ny, cng nhng php o do ccthit b khc ca Cassini-Huygens thc hin, b sung thm cho kin thc ca chng ta vhnh tinh c vnh trn.

8/8/2019 Th tinh

17/32Th tinh - 15

8/8/2019 Th tinh

18/32Th tinh - 16

3

Tip cn Th tinh

Nim say m ca con ngi i vi Th tinh lun tp trung vo cc vnh ca n v, ccht km hp dn hn, l cc v tinh ca n. Nhng khi cc nh nghin cu bit thm nhiuiu v Th tinh, h i n ch nhn ra rng ci nm bn trong hnh tinh trn cng hp dnnh ci l ra bn ngoi ca n vy.

Th tinh Ttrong ra ngoi

Li ca hnh tinh kh khng l ny l mt qu cu rn. N tht nh b so vi tonth hnh tinh, nhng tht ra n ln bng c Tri t vy. Lp tip theo l lp bao trong gm

hydrogen lng. Sau c mt lp bao ngoi, cng gm hydrogen, lp di su th th lng,cng gn ln b mt th th kh. S chuyn tip t th lng sang th kh khin rt kh ni ul ni bt u v kt thc ca b mt Th tinh. Tht ra, c mt phn ca b mt, gi l khu vcsiu ti hn, ni hydrogen to nn b mt v kh quyn c mt c trng ca cht lng, vmt s c trng ca cht kh.

T trng ca Th tinh

Cc s mnh Voyager pht hin thy li ca Th tinh pht ra cc sng v tuyn. Cc nh khoa hc sdng cc sng v tuyn ny kho st cc lp khc nhau ca hnh tinh trn quay nhng tc khcnhau ra sao. Chuyn ng quay ny mang li cho Th tinh t trng ca n, t trng ny mnh gp

8/8/2019 Th tinh

19/32Th tinh - 17

1000 ln t trng ca Tri t. T trng ny bc ly hnh tinh, cc vnh ca n, cng cc v tinh can trong mt khu vc tch in gi l t quyn.

Kh quyn ca Th tinh cu to gm 93% hydrogen v 6% helium, vi nhng lngrt nh ca nhng nguyn t khc c ba lp my tch bit. Nhng m my hi ng sangxanh gn b mt hnh tinh nht cu to t nc, dng hi v bng. Pha trn l mt lp

my tinh th ammonium hydrosulfide mu cam sm. Sau l mt lp my tinh th ammoniamu trng, vi mt lp sng nht pha trn n. Nhng m my ang chuyn dch ny, donhng cn gi trn cao gy ra, l ci lm cho b mt ca hnh tinh trng nh th n cbao ph bi nhng di mu vng v nu ang chuyn ng.

Thi tit

Nhng cn gi trn Th tinh tht s khngkhip, nu xt theo cc tiu chun trn Tri t.Chng t ti tc t nht l 1800 km/h, vi nhngcn gi mnh nht xy ra trong vng xch o cahnh tinh trn. Hy so snh: cn gi mnh nht tng

c ghi nhn trn Tri t chng ta ch l 372 km/h.B mt v kh quyn ca Th tinh cng b tc ng bi nhng cn bo d di, bt ng. Mt cn bokhng l, tn gi l m Trng Ln, xy ra mt lnmi khi Th tinh quay xong mt vng quanh Mt triv ko di trong thi gian khong mt thng.

Th tinh cc k lnh lo, vi nhit trung bnh b mt khong chng 185oC. Nhit nychng c g bt ng v hnh tinh nm xa ngun nhitv nng lng ca Mt tri. Ci bt ng l tht ra Thtinh gii phng nhiu nhit lng hn nhit lng m

n nhn t Mt tri. c nhiul thuyt c gng gii thch hintng ny. Mt l thuyt cho rnglc hp dn ht vt cht v phali ca hnh tinh, gy ra ma stv sinh ra nhit. Mt l thuyt khc th cho rng Th tinh ang t t giiphng cht kh giam gi bn trong n k t lc n ra i.

Chuyn ng quay

Mi hnh tinh trong H Mt tri u quay trn xung quanh trcca n. Tuy nhin, chuyn ng quay ca sao Th li khng bnh thng.

Hnh tinh ny quay trn rt nhanh, nhanh hn bt k hnh tinh no khc,ngoi tr Mc tinh ra. Tri t chng ta mt 24 gi, hay mt ngy Trit, quay mt vng xung quanh trc ca n. Mc d Th tinh ln hnnhiu, nhng chuyn ng quay ca n ch mt 10 gi 32 pht (o theogi Tri t) ti xch o, v lu hn khong 30 pht ti hai cc. S khcbit ny v tc quay l ci gy ra mt c im ni bt na ca Thtinh: hnh dng thon dt ca n. Th tinh khng hon ton c dng cu,m hi phnh ra ti xch o. Mi vt th ang quay, k c Tri t, u

8/8/2019 Th tinh

20/32

8/8/2019 Th tinh

21/32Th tinh - 19

xung di. Chnh s mng ca cc vnh l ci khincho ngi ta thnh thong kh quan st thy chng.

Cc vnh cng chng phi l nhng dy rnchc nh thot trng chng nh th. Mi mt trong s by vnh chnh cu to gm hng nghn, thm ch

hng chc nghn, ci vnh nh hn. Nhng ci vnhkp ny khng phi lc no cng tun theo hnh dnghon ho ca vnh. Mt s c dng elip ch khngtrn, v mt s th khng to thnh ci vnh honchnh xung quanh hnh tinh. ng thi, cng c skhc bit gia cc vnh. Do chng cu to gm hngnghn t ht hnh dng khc nhau, cho nn chng phnx nh sng Mt tri mt cch khc nhau, ngha l cnhng s khc bit nh v mu sc v sng cachng.

Mt s vnh sao Th, c bit l vnh B, cmt c im l m cho n nay cc nh khoa hc cha gii thch ni. y l nhng ci trngta nh nan hoa trong cc vnh. Nhng di ti ny thay i v tr v din mo rt nhanh.Vnh F th c ci trng ta nh di vin bn trong n. Cc nh khoa hc tin rng c hai hintng ny c th l do cc ht b tch in b t trng mnh ca Th tinh, nhng khng aibit chc chn ci g gy ra chng.

Vn cn nhiu iu chng ta khng hiu v cc vnhsao Th, nhng chng ta tht s hiu r v sao chng quay trnxung quanh xch o ca hnh tinh. l ni khi lng caTh tinh l ln nht (Mt s nh khoa hc cho rng t trngmnh ca hnh tinh cn c kh nng gi mt vai tr no ).

Nhng c mt yu t quan trng khc, v c cht bt ng, anggip gi cc vnh ti ni ca chng l nhiu v tinh cahnh tinh xinh p ny.

Nhiu v tinh

c im ni bt nht ca sao Th, xp sau cc vnhca n, chc chn l cc v tinh ca n. Duy ch c Mc tinhdng nh mi c nhiu v tinh hn, v duy ch c Mc tinhmi c mt v tinh ln hn v tinh ln nht ca Th tinh.Chng ta thm ch khng bit chnh xc sao Th c bao nhiuv tinh na. Khi s mnh Cassini-Huygens bt u trin khai

hi nm 1997, ch c 18 v tinh c nhn dng. Ngy nay,chng ta bit t nht l c 61 v tinh, v 52 trong s ny c t tn.

a s cc v tinh ca sao Th c chuyn ng cachng ht sc bnh thng. By trong s chng thng hng vixch o ca hnh tinh, ging ht nh cc vnh vy. Khngging nh a s cc v tinh trong H Mt tri, chng chuynng trong nhng qu o gn nh trn hon ho v c chiuchuyn ng ging nhau. C mt ngoi l ng ch gy t m

8/8/2019 Th tinh

22/32Th tinh - 20

i vi cc nh khoa hc l v tinh nh tn gi l Phoebe.Phoebe l v tinh xa Th tinh nht, cch xa hnh tinh gn 13triu km. N chuyn ng theo hng ngc li vi cc vtinh khc. N cn quay trn theo chiu kim ng h, trong khitt c cc v tinh khc, k c hnh tinh chnh, quay ngc

chiu kim ng h.Cho n nay vn cha r l cc v tinh ca sao Th

hnh thnh nh th no, nhng phn ln trong s chng c khnng hnh thnh cng mt lc v theo cch ging nhau. Ngoil l Phoebe, v tinh ny c kh nng l mt sao chi hoc mttiu hnh tinh b bt gi bi lc hp dn ca hnh tinh.

Titan c cu to phn ln l , nhng nhng v tinhln khc ang quay trn xung quanh sao Th c kh nng hnhthnh t bng. Cc v tinh cn khc nhau nhiu phng dinkhc. Chng quay xung quanh hnh tinh nhng khong cchrt khc nhau, t gn n 133 600 km ngay bn trong hthng vnh cho n xa c 13 triu km. Chng cng trng rtkhc nhau. Mt s th b mt loang l cc ming h, s khcth c cc nh cao sc nhn. Mt v tinh, Enceladus, ph tonbng phn x nh sng mt tri. iu ny khin cho Enceladusl vt th sng nht trong ton H Mt tri, tr Mt tri ra.

Mt s v tinh ca sao Th c v th hin vt tch ca nhngtc ng d di trong v tr. Minas, chng hn, c mt mingh va chm khng l, b ngang rng 129 km, chim gn nh

mt phn ba b mt ca v tinh. Ming h caMinas c v l kt qu ca mt v va chm hy

dit vi mt vt th no . Hyperion th c v lmt mnh v ca mt v tinh ln hn b x tocra vo lc no trong qu kh trc y. Hai vtinh nh, Janus v Epimetheus, c l l hai naca mt v tinh b v ra khi b mt thin thch vatrng.

Titan

Cc nh khoa hc tht s hng th vi Titan, khng phich v n l v tinh ln nht ca sao Th. N cn l v tinhduy nht trong H Mt tri c bit c mt bu kh quyn,tng t nh kh quyn Tri t, giu nitrogen, mt trongnhng vin gch cu trc ca s sng. Nhiu nh khoahc ngh rng Titan kh ging vi hnh tinh Tri t thinon tr, cch nay hng t nm v trc. Mt trong nhngnguyn do gi phi thuyn Cassini-Huygens ln kho st bmt Titan l c gng tm hiu Tri t chng ta trng nhth no trong nhng ngy s khai nht ca n.

Mt vi v tinh ca sao Th dng nhc mt vai tr rt c bit trong vic gi cc vnhca n ti ng ni cn thit. Nhng v tinh nhny bao gm Atlas, Daphnis, Pan, Pandora, v

8/8/2019 Th tinh

23/32Th tinh - 21

Prometheus quay rt gn h thng vnh ca Th tinh. Haitrong s chng quay ngay bn trong cc vnh. Lc hp dnca chng cn bng vi lc hp dn ca Th tinh, gip gicc ht vt cht trong vnh quay n nh xung quanh hnhtinh.

Ton b h thng phctp ny, ging nh Tri t vmi i tng khc trong HMt tri, quay xung quanh Mttri. Th tinh quay xung quanhMt tri, mang cc vnh v ccv tinh quay cng vi n. NhngTh tinh quay xong mt vngmt nhiu thi gian hn Tri tca chng ta. N xa Mt trihn nhiu so vi chng ta, cho

nn qu o ca n ln hnnhiu, khong 8,7 t km, vchuyn ng chm hn nhiu.Tri t, chuyn ng tc chng 30 km/s, hon thnh mt vngqu o trong mt nm 365 ngy. Th tinh quay xung quanh Mttri tc chng bng mt phn mi lm ca tc khong9,6 km/s. Cho nn, mt nm sao Th bng khong 29,5 nm Trit.

8/8/2019 Th tinh

24/32Th tinh - 22

8/8/2019 Th tinh

25/32Th tinh - 23

4

Th tinh v V tr pha ngoiKhi phi thuyn Cassini-Huygens lt qua qu o ca sao Th - i qua khe trng gia

vnh F v vnh G n hu nh tc th b sung thm thng tin cho ci ngy nay chng ta bitv hnh tinh trn. Cc thit b v camera tin tin, nhy cao, ca phi thuyn bt u gi vnhng hnh nh ht sc n tng ca hnh tinh c vnh m trc y cha tng trng thy.

Mt phi thuyn rt c bit

S mnh Cassini-Huygens khc vi bt k s mnh no tng phng ln khi Tri t,v phi thuyn m n s dng cng khc. Tht ra, Cassini-Huygens l hai phi thuyn ri nhau,

phng ln v tr bng mt tn la, m c mang n Th tinh cng vi nhau.Cassini, di 6,7 m, rng 4 m, cn nng 2215 kg cha tnh nhin liu, l tu qu o. N

c thit k hon thnh t nht 70 vng qu o quanh sao Th v nhiu chuyn bay ltqua cc vnh v cc v tinh ca hnh tinh trong khong thi gian 4 nm hoc lu hn. Trongnhng chuyn bay qu o ny, n s nghin cu kh quyn ca Th tinh, cu trc bn trongv t quyn, phn tch cht liu bn trong v xung quanh cc vnh, v nghin cu cc v tinh,c bit l Titan, Dione, Iapetus, v Rhea.

Cassini mang theo 12 thit b ht sc phc tp, bao gm 2 camera rt nhy, vi loiph k v my ghi ph o cc loi nh sng khc nhau v cc dng nng lng khc, vmt thit b phn tch bi v tr. Thit b phn tch bi tht ra s thu gom cc ht t vnh E,vi hi vng xem cc vnh c cht liu cu to ging nh cc v tinh hay khng. iu ny sgip chng t rng cc vnh c hnh thnh t s ph hy ca cc v tinh trc .

Tu thm d Huygens th khc hn vi Cassini. N nh hn nhiu l mt qu cung knh ch vn vn 2, 7 v cn nng 320 kg. N c thit k tch khi phi thuynCassini v h cnh xung b mt Titan, vtinh khng l, b n ca Th tinh. Khngging nh Cassini, phi thuyn gi thng tinv Tri t trong hng nm tri, nhim vca Huygens s ch thc hin trong vngcha ti ba gi ng h. Trong thi gianngn ngi , Huygens phn tch kh quyn

ca Titan, nghin cu cc ngun nng lngnh hng n v tinh, v chp nhng bcnh cn cnh u tin ca b mt v tinh.

t c nhng mc tiu ny,Huygens c ch to vi mt b thit bkhc hn vi phi thuyn Cassini. Su thit bn mang theo bao gm cc camera c bit,cc cng c o t trng v thnh phn ha hcca kh quyn, mt b thu gom aerosol kh

8/8/2019 Th tinh

26/32Th tinh - 24

quyn, v mt gi thit b khoa hc b mt gip cc nh khoa hc tm hiu b mt ca vtinh. Huygens s thu gom tt c cc cht liu v bng chng ny trong thi gian vi gi ngnngi, ri sau truyn mi th m n thu lm c v phi thuyn Cassini.

S mnh Cassini-Huygens l mt d n quc t. N l d n tiu tn 3,26 t USD ca NASA, C quanV tr chu u (ESA) v C quan V tr Italy (ISA). NASA ch to v iu khin tu qu o Cassini.Tuy nhin, chic nten truyn thng c bit ca tu qu o ny, b phn gi vai tr thit yu cho sthnh cng ca s mnh, do pha Italy thc hin. ESA ch to tu thm d Huygens. Thng tin do smnh gi v v ang c phn tch bi hn 250 nh khoa hc trn khp th gii.

t c nhng mc tiu y thamvng ny, trc tin Huygens phi tr vng khi hcnh xung b mt Titan, ni cc nh khoa hccha bao gi nhn thy v chng bit g v n. Khicc nh khoa hc trn Tri t lo lng chun bcho thi khc khi Huygens bt u phn s can, h cng ang bn rn phn tch v s thngtin mi m h nhn c t phi thuyn Cassini.

Ngay trc khi i vo qu o Th tinh,Cassini-Huygens b sung cho ci cc nh khoahc bit v hnh tinh trn v cc v tinh ca n.Mt chuyn bay gn qua v tinh nh k l Phoebecho thy n rt khc vi ci trc y ngi tavn ngh. Ci dng nh l mt vt th rt ti thtra li rt sng, v gi th ngi ta tin rng Phoebec mt lng bng ng k.

Khng bao lu sau khi n Th tinh, Cassini-Huygens pht hin ra ba v tinh mi, chng sauny c t tn l Methone, Pallene, vPolydeuces. Cassini-Huygens cn nhn thy ci cl l mt s v tinh nh bn trong cc vnh caTh tinh. Ch mt trong s ny, nay mang tn lDaphnis, c cng nhn chnh thc. N l v

tinh duy nht, ngoi tr Pan, c tm thy r rng bn trong cc vnh. Cassini-Huygenskhng phi l tu quan st duy nht tm thy cc v tinh mi. Cc nh thin vn trn Tri t,thng lm vic vi cc thng tin mi h nhn c t s mnh trn, nhn ra t nht l 19v tinh nh pha ngoi trc y khng bit ti. V mi y Cassini-Huygens tm thybng chng rng mt trong cc v tinh chnh ca sao Th, Rhea, c th cn c mt h thngvnh. Nu nh iu ny ha ra l ng, th Rhea l v tinh duy nht trong H Mt tri cbit c mt h thng vnh ca ring n.

Tip cn b mt Titan

Vo nhng ngy cui nm 2004, cc nh khoa hc, cc k s v k thut vin iu hnhd n Cassini-Huygens ang chun b cho phn vic kh khn v phc tp nht ca ton b smnh. y l thi khc tu kho st Huygens tch khi phi thuyn qu o Cassini v bt uh cnh xung b mt Titan.

8/8/2019 Th tinh

27/32Th tinh - 25

Khng c s m bo no rng tu kho st s sng st trong hnh trnh . Do nhngm my m c gm kh methane, ethane v cc cht kh khc ang bc ly v tinh, cho nncc nh khoa hc ch c th d on b mt v tinh trng ra sao. Ngay trc khi i ti b mtv tinh, Huygens s chu lng nhit cng mnh pht sinh khi bt k mt vt th no ivo mt bu kh quyn tc cao. Ngy 25 thng 12 nm 2004, cui cng phi thuynCassini th tu kho st ca n ra.

21 ngy sau , sau mt t tip cn ko di, t t, kiu lt qua, Huygens bt u hcnh xung b mt Titan. Trong lc h cnh, n lin tc gi cc thng tin khoa hc v phi

8/8/2019 Th tinh

28/32Th tinh - 26

thuyn Cassini. S i xung ca Huygens c hm bi mth thng gm ba ci d gip gi cho n khng b ph hy binhit sinh ra do s i vo kh quyn.

Cc nh khoa hc trn Tri t phi ch mt thi giandi mi bit Huygens c sng st trong chuyn p xung b

mt Titan hay khng. Do khong cch ln gia Titan v Trit nn tn hiu mt 85 pht mi truyn ti chng ta. Nhngcui cng, Mng V tr Xa, mt tp hp gm nhiu anten c nhy cao phn tn khp ni trn th gii, bt u nhnc tn hiu phn hi t phi thuyn Cassini. R rng l tuHuygens an ton v hin nay xa Tri t hn bt k vtth no tng h cnh trong khng gian. Nhng hnh nh utin t cc camera ca tu Huygens cho thy mt a mo clit vi nhiu khi hoc chm bng. Nhng hnh nh vthng tin m tu Huygens gi v trong vi gi sau lmthay i mi mi ci nhn ca chng ta v Titan.

Ngy nay, chng ta tin rng Titan c th tht s trng ta nhTri t thi son tr. Titan c th c nhiu c im ging vihnh tinh ca chng ta, nh ma, tuyt v cc m my kh

nng ln nht l cu to gm methane, ch khng phi nc cng cc ngn ni v thunglng. C l cc bin methane tng bao ph phn ln din tch ca v tinh, nhng nhngkhu vc lng ny ngy nay dng nh tp trung vo hai cc ca v tinh. Cc nh khoa hc smt nhiu nm phn tch lng thng tin ht sc phong ph m tu Huygens gi v trongmt thi gian ngn nh th.

Tu Huygens yn ngh lu ri,

pin ngun cng cc thit b can khng cn hot ng na. Tuynhin, phi thuyn Cassini vn tiptc bay vng quanh sao Th. Thtra, s mnh ca n t ra thnhcng n mc n c ko dithi gian hot ng ln thm 60vng xung quanh Th tinh. Ccnh iu hnh phi thuyn trnTri t d tnh cho phi thuynCassini chuyn ng xung quanh

Th tinh cho n nm 2010. Sau, h s a n vo mt qu oan ton xung quanh Th tinh ni n khng c kh nng vachm vi bt k v tinh no khcca hnh tinh trn v tt ccthit b ca n i.

8/8/2019 Th tinh

29/32Th tinh - 27

Ngm Th tinh ti nh

D n Cassini-Huygens v cc s mnh Pioneer v Voyager trc n tiu tnnhiu nm ln k hoch, hng t la, v mt s cng ngh tin tin nht tng pht trin.Nhng bn c th tm hiu nhiu iu v Th tinh m khng cn nhng loi ti nguyn nhth ny. Tht vy, mt nh thin vn nghip d c th bt u tm hiu v Th tinh t sn

vn hoc ban cng nh mnh.Nh cc nh thin vn hc c i u bit, nhn thy Th tinh, khng nht thit phi

s dng knh thin vn, nhng c knh thin vn trong tay th vn tt hn nhiu. Ngay c mtchic knh thin vn tng i yu loi knh ch c th phng to cc vt ln gp 30 ln kchthc ca chng cng c th dng nhn ra mt s c im ca Th tinh. Loi knh thinvn ny ch hi mnh hn chic knh thin vn s khai ca Galileo mt cht c th chophp bn nhn thy Titan v hnh dng phng ca Th tinh. Khi s dng chic knh thin vnmnh hn cht na, bn c th nhn thy cc vnh A, B, C v Ranh gii Cassini, cng nhmt vi v tinh khc na.

Cho d c s dng knh thin vn hay khng, phn vic kh khn nht l tm kim sao

Th khi n chuyn ng trn bu tri. Th tinh xut hin trn bu tri m trong khong 9thng trong nm (Thi gian cn li, n ch xut hin pha trn ng chn tri pha banngy, khi nh sng rc r ca Mt tri khin ta khng th, hoc kh trng thy n). Thtkhng may, i vi tr em mun tn mt chim ngng Th tinh, th n d quan st thy nhtl vo nhng gi rt sm trc khi tri sng, trong khi lc ny c l bn tr ang ng say. Thtinh ta sng rc r nht v cao nht trn bu tri khi n v tr i nht, tc l khi Tri tnm thng ngay gia Mt tri v hnh tinh c vnh xinh p ny,

Trong hnh trnh qu o chm chp, di l th ca n xung quanh Mt tri, Th tinhxut hin nhiu khu vc khc nhau ca bu tri. ng i ca hnh tinh thay i lin tc,cho nn cn c nhng cng c c bit bit xem n xut hin u ti mt thi im bt kno . Mt trong nhng cng c n gin nht, hu dng nht, v r tin nht trong s ny lbnh a cu. y l phin bn hin i ca mt dng c c s dng k t thi ci. N gm hai a quay trn, a ny nm trn a kia. a bn di l bn ca bu tri,cn a pha trn th hin ngy thng v gi. Khi hai a canh khp chnh xc cho mt ngythng v gi c bit no , th bn sao cho bit nn nhn vo u tm kim mtthin th, th d nh Th tinh.

Hin nay, lun c sn cc trang web v phn mm my tnh tm kim cc thin thn gin nh vic nhy chut vy. Mt s knh thin vn khi bn ra cn tch hp sn c phnmm tm sao bn trong. Nhiu thnh ph v th t c cc cung thin vn v i thin vn vicc knh thin vn mnh cho php mi ngi chim ngng nhng hnh nh trng l ca Thtinh v cc thin th khc. Cc chng trnh ca h thuc v nhng cch tt nht tm hiu

Th tinh khi kin thc ca chng ta v hnh tinh th v ny thay i v pht trin mi ngy.

8/8/2019 Th tinh

30/32Th tinh - 28

Tra cu nhanh v Th tinh

Ngun gc tn gi: V thn canh tc v thu hoch ca ngi La M; Saturn lcha ca nhiu v thn khc

Lch s khm ph: Bn ghi chp u tin c nhc ti l bn khc Assyri khongnm 700 tCN; nhn thy ln u tin qua knh thin vn l vo nm 1610

Loi hnh tinh: Hnh tinh kh khng l

ng knh ti xch o: 121 000 km

Khong cch n Mt tri: Khong 1,3 n 1,5 t km

Khong cch n Tri t: 1,19 t km n 1,6 t km

di ngy: 10 gi 32 pht

di nm: Xp x 29,5 nm Tri t

Nhit trung bnh: - 185 C

S v tinh: 52 v tinh c chnh thc nhn dng v t tn, nhng c l ckhong 61 v tinh hoc nhiu hn

S vnh: 7 vnh chnh thc c nhn dng v t tn, nhng c l c hngnghn vnh

8/8/2019 Th tinh

31/32Th tinh - 29

Thut ng

bu tri Lin quan n khng gian hoc

nn tri.bnh a cu Mt dng c dng don chuyn ng ca cc thin th.

chm sao Mt s ngi sao khi nhn tpha Tri t c v nh tp trung thnhnhm.

i thin vn Ni ngi ta s dng knhthin vn cng cc thit b khc nghincu v tr.

a cu Lin quan n t , khng phibin hay kh quyn. Cc hnh tinh nhma cu bao gm Thy tinh, Kim tinh, Trit v Ha tinh.

i nht V tr ti Tri t nm thnghng gia mt tri v mt thin th khc.

hnh tinh ln Mt hnh tinh rt nh vikhi lng v lc hp dn nh hn so vicc hnh tinh khc.

khi lng Lng vt cht m mt vt

cha.lp bao Phn bn trong ca mt hnhtinh, nm gia nhn v lp v bn ngoi.

lc hp dn Lc tng tc gia cc vtlm cho chng ht ln nhau. Lc hp dntng khi cc vt tin n gn nhau hn vgim khi cc lc tin ra xa nhau hn.

nm nh sng Khong cch m nh sngi c trong mt nm (khong 9,5 nghnt km).

nht tm Mt tri l trung tm. H Mttri ca chng ta l c tnh nht tm, vMt tri l trung tm ca n.

nh vt l Nh khoa hc nghin cu vt

cht v nng lng.nh thin vn hc Ngi nghin cukhng gian v tr cng cc vt th trong.

qu o Quay trn xung quanh mt thinth.

sao chi Mt vt th nh, cu to gm, bi v bng, quay xung quanh Mt tritrong qu o hnh elip rt dt.

thin h Mt m khng l, quay trn,gm cc sao, cht kh cng vt cht khc.

tiu hnh tinh Mt vt th nh, cu toch yu l , quay xung quanh Mt tri.

trc quay ng thng tng tng mmt thin th quay xung quanh .

t quyn Khu vc b tc ng bi lc tca mt hnh tinh.

vnh ai tiu hnh tinh Mt vng trongkhng gian, nm gia cc hnh tinh nhmtrong v cc hnh tinh nhm ngoi, ni as cc tiu hnh tinh c tm thy.

v tinh (moon) Mt vt th t nhinquay xung quanh mt hnh tinh.

v tinh (satellite) Mt thin th (t nhinhoc nhn to) quay xung quanh mt vtth khc trong v tr.

v tr - Ton b vt cht v nng lngtn ti mi ni.

xch o ng tng tng bao vngquanh chnh gia ca mt hnh tinh, phnchia bn cu bc v bn cu nam ca n.

8/8/2019 Th tinh

32/32

Th tinhTerry Allan Hicks

Trn Nghim dchPht hnh thng 12/2010 ti thuvienvatly.com