ticari başarısızlık intiharları

8/2/2019 ticari baarszlk intiharlar

1/357

T. C.

stanbul niversitesiSosyal Bilimler Enstits

Sosyoloji Anabilim Dal

Doktora Tezi

Ticari Baarszlk Sonucu Ortaya kan ntihar ve

ntihar Giriimi Olaylarnn Sosyo-Ekonomik

Nedenleri

Sergender Sezer

2502050301

Tez Danmanlar:

Prof. Dr. Mahmut Arslan

Prof. Dr. Nurgn Oktik

stanbul 2011


2/357

ii


3/357

iii

TCAR BAARISIZLIK SONUCU ORTAYA IKAN NTHAR VENTHAR GRM OLAYLARININ SOSYO-EKONOMK

NEDENLER

Sergender Sezer

Z

Bu tez, zellikle ekonomik kriz dnemlerinde artan ticari baarszlk

intiharlarnn sosyo-ekonomik nedenlerini bulmay ve bu tr intihar ve intihar

giriimlerine zm nerisi getirmeyi amalamaktadr. Ticari baarszlk sonucu

intihar ve intihar giriimlerinde bulunan bireyler, giriimci ve yatrmc bireylerdir.

Aratrma, ticari baarszlk sonucu intihara girien veya intihar eden bireylerin

normal bireylere gre daha fazla risk altnda olduunu gstermitir. Toplumsal

statlerinin bulunduu noktann yksek olmas, herhangi bir iflas veya ticari

baarszlk neticesinde daha hzl ve travmatik bir d yaamalarna sebep

olmaktadr. Ek olarak, borlarn deyemedikleri taktirde hapis cezalaryla yzyzekalmalar, ticari hayatlarnda gsterdikleri baarszlk nedeniyle intihar riskini

arttrmaktadr.

Ticaretle uraan insanlarn intiharlar, ekonomiye kattklar art deere ve

yarattklar istihdama etkisi asndan da nem kazanmaktadr. almada belirli bir

bilgi birikimi ve deneyimi olan bu insanlarn ticari faaliyetlerinde baarsz olduktan

sonra da bu bilgi ve deneyimlerinden faydalanlmas nerilmektedir.


4/357

iv

EMERGING AS A RESULT OF COMMERCIAL FAILURE SUICIDE

AND SUICIDE ATTEMPT EVENTS SOCIO-ECONOMIC CAUSES

Sergender Sezer

ABSTRACT

This thesis aims to find socio-economic causes of suicides which derive from

business failures increasing especially in periods of economic crises. Suicides and

persons who attempt to suicide in consequence of business failure are interpreneur

and investor persons. The research expose that this persons are at risk more than

normal people. Their very high social status causes their rapid and travmatic collapse

owing to a bankruptcy or any business failure. Further, when this persons fail to pay

their debts, they face with imprisonment which enhances the risk of suicide.

Suicides who deal with commerce are important in terms of their effects on

surplus value in national economy and employment. In this research, it is suggested

that should be profited by their wide knowledge and experiences after their failure in

commercial activities.


5/357

v

NSZ

Toplumlarn st yaplarnn ekonomi tarafndan belirlendii Karl Marx

tarafndan sylemiti. Bu gr hl tartlmaktadr. Bu tartmalar devam ede

dursun, baz bireylerin yaamlarnn nasl olaca veya ne zaman son bulacann

ekonomi tarafndan belirlendii bir gerektir. Bu alma hem ekonominin, hem de

ekonomiyi belirleyen toplumun bireyleri iin nasl bir yaam belirlediini

gstermeye almtr. Konu zerinde yeterli akademik alma olmamas temel

zorluklardan biri olmutur. Toplumun intihar konusunda daha bilinli, daha az

yarglayc ve daha az dlayc olmas, devletin intihar sorununa daha fazla ilgi

gstermesi ve akademik anlamda bu konuda daha fazla almalarn yaplmaskonusundaki umut devam etmektedir.

almamn danmanln yrten saygdeer Hocalarm Prof. Dr. Mahmut

Arslan ve Prof. Dr. Nurgn Oktike yapc tavrlar, gsterdikleri sonsuz anlaylar

ve rettiklerinden tr mteekkirim. Blm bakanmz ve dekanmz olan

saygdeer Hocam Prof. Dr. Korkut Tuna her zaman scak ve sorun zc

yaklamyla almamda hep yanmda olmutur. Kendisine sonsuz teekkrlerimi

sunuyorum. Tez izleme jrilerimde yer alan Prof. Dr. Ayhan Bak hocamn faydal

yaklamlar iin kendisine ok teekkr ediyorum.

Tezimin uygulama srecinde katklarndan dolay Ankara niversitesi

Psikiyatrik Kriz Merkezi alanlarna, Prof. Dr. Ik Sayla, Prof. Dr. Ouz

Berksuna ve zge Uana, Adli Tp Kurumu alanlarndan Do. Dr. Blent ama

ilgi ve desteklerinden dolay teekkr ediyorum.

Tezimin birok aamasnda desteini grdm sevgili arkadam Birgl

Koaka zel olarak teekkr ediyorum. Tezimin ortaya kmasnda benimle

grmeyi kabul edip sorularma itenlikle cevap veren tm katlmclara ayrca ok

teekkr ediyorum.

Doktora renciliim boyunca desteklerini benden esirgemeyen Buket akr

ve ei Ali akra, eim Ayline, ayrca blmdeki sorumluluklarm benimle

paylaan alma arkadalarma da teekkr etmek isterim.


6/357

vi

NDEKLER

Sayfa

z (Abstract)...............................................................................................................iii

nsz...........................................................................................................................iv

indekiler....................................................................................................................vi

Tablolar Listesi..........................................................................................................viii

Grafikler Listesi............................................................................................................x

Ksaltmalar Listesi.......................................................................................................xi

Giri...............................................................................................................................1

I. Tezin Alan ve Kapsam............................................................................................2

II. Tezin Gerekesi, Amac ve nemi..........................................................................8

III. Tezin Yntemi......................................................................................................12

IV. Tezin Varsaym....................................................................................................28

V. Tezin Snrllklar..................................................................................................28

1. Blm

Kavramsal ve Teorik ereve.....................................................................................30

1.1.Kavramsal-Tarihsel Boyutuyla ntihar Giriimi ve ntihar.......................301.1.1. Toplumsal Bir Eylem Olarakntihar........................................33

1.1.1.a. Eski Dnemlerde ntihar................................................................47

1.1.2. ntihar Giriimi..........................................................................55

1.1.3. ntihara Sosyolojik ve Psikolojik Yaklamlar.....................................58

1.1.4. ntihar ve ntihar Giriimlerinin Nedenleri...........................................64

1.1.5. Trkiyede ntiharlar.............................................................................69

1.2. Ticari Baarszlk ..........................................................................................781.2.1. Bir Ticari Baarszlk Olarakflas...................................................................81

2. Blm:

Trkiyenin Sosyo-Ekonomik Dnm ve Krizlerin Ticari Baarszlk zerine

Etkisi...........................................................................................................................84

2.1. Kreselleme, Kriz ve Sosyo-Ekonomik Yapdaki Etkileri...........................88

2.1.1. Nedenleri ve Sonularyla Ekonomik Kriz.................................................93

2.2. Kriz ve Teorileri ve Yaklamlar................................................................... 97


7/357

vii

2.2.1. Marksist Kriz Teorileri..........................................................................98

2.2.2. Eksik-Tketimci Kriz Kuram...............................................................99

2.2.3. Krizi Kr Oranlarnn Dmesi ile likilendiren Yaklamlar............100

2.3. Trkiyenin 1980-2000 Ylna Kadar Yaad Sosyo-Ekonomik

Deiimler...........................................................................................................102

2.3.1. 24 Ocak Kararlaryla Balayan Deiim Dnemi................................105

2.3.2. 1994 Krizi, 5 Nisan Kararlar ve Etkileri.............................................115

2.3.3. 2000 Kasm ve 2001 ubat Krizleri ve Etkileri...................................120

2.3.4. 2008 Kresel Krizi ve Trkiye............................................................129

2.4. Ekonomideki Dnmlerin ve Krizlerin Ticari Baarszlklar zerindeki

Etkisi..................................................................................................................137

3. Blm:

Ticari Baarszlk Sonucu Ortaya kan ntihar ve ntihar Giriimi Olaylarnn

Sosyo-Ekonomik Nedenlerine likin Verilerin Deerlendirilmesi......................146

3.1. TK Verilerine Gre Trkiyede Meydana Gelen Ticari Baarszlk

ntiharlar.............................................................................................................147

3.2. Basnda Yer Alan Ticari Baarszlk Temelli ntihar ve ntihar

Giriimlerinin Analizi.........................................................................................1613.3. Yaplan Grmelerin Deerlendirilmesi....................................................181

3.3.1. Ticari Baarszlkntihar ve ntihar Giriimlerindeki

Sosyal Nedenler............................................................................................190

3.3.2. Ticari Baarszlkntihar ve ntihar Giriimlerindeki

Ekonomik Nedenler .....................................................................................203

3.4. Veri ve Bulgularn Deerlendirilmesi..........................................................210

Sonu ve neriler.........................................................................................212Kaynaklar..................................................................................................................217

Basnda kan Ticari Baarszlk Nedeniyle Gerekleen ntihar ve ntihar Griimi

Haberleri...................................................................................................................229

Ek: Tezle lgili Olarak Yaplan Grmeler.............................................................242

zgemi..................................................................................................................346


8/357

viii

TABLOLAR LSTES

Tablo 1. Ticari baarszlk intiharlarndaki deiim (1996-2009)..............................6

Tablo 2. Tikin son verilerine gre ticari baarszlk sonucu meydana gelenintiharlar (2007-2009)...................................................................................................8

Tablo 3. lkelere gre her 100.000 kiideki intihar oranlar.....................................46

Tablo 4. ntiharlarn 2000-2009 yllar arasndaki Trkiye genelindeki durumu..72

Tablo 5. Corafi blgeye gre kaba intihar hz.73

Tablo 6. Trkiyedeki intiharlarn nedenleri-1 2008......74

Tablo 7. Trkiyedeki intiharlarn nedenleri-2 2009......75

Tablo 8. Kullanlan ynteme gre intiharlar .75

Tablo 9. Trkiyede yllara gre ticari baarszlk sonucu ortaya kanintiharlar..76

Tablo 10. Yllara gre kii bana den GSMH.125

Tablo 11. Kurulan ve kapanan irket ve kooperatif says...127

Tablo 12. Ekonomik faaliyete gre alan ve kapanan ticaret nvanl iyerisays.131

Tablo 13. Seilmi ekonomik gstergeler....141

Tablo 14. Trkiyede yllara gre ticari baarszlk sonucu ortaya kanintiharlar148

Tablo 15. ntiharlarn 2000-2009 yllar arasndaki Trkiye genelindekidurumu......................................................................................................................148

Tablo 16. Ticari baarszlk intiharlarnn cinsiyete gre dalm.150

Tablo 17. Eitim durumlarn gre ticari baarszlk intiharlar..152

Tablo 18. Ya gruplarna gre ticari baarszlk intiharlar.....154

Tablo 19. Ticari baarszlk intiharlarnn yllar ve aylara gre dalm...155

Tablo 20. Bakmakla ykml olduu kiiler...156

Tablo 21. Ticari baarszlk nedeniyle intihar edenlerin medeni durumlar...........157

Tablo 22. Ticari baarszlk intiharlarnn illere gre dalm ve illerin ekonomikgelimilik sralamalar.160

Tablo 23. Ticari baarszlk nedeniyle intihar edenlerin setikleri yntem....163

Tablo 24. Basna yansyan ticari baarszlk temelli intihar ve intihar giriimiolaylarnn trlerine gre dalm....................162

Tablo 25. Basna yansyan ticari baarszlk sonucu meydana gelen intihar ve intihargiriimi olaylarnn yllara gre dalm..163

Tablo 26. Ticari baarszlk intiharlarnn yl ve trlerine gre basna yansma

skl164


9/357

ix

Tablo 27. Basna yansyan olaylar gerekletirenlerin cinsiyet dalm........165

Tablo 28. Cinsiyet ve olay trne gre dalm.......165

Tablo 29. Basna yansyan ticari baarszlk temelli intihar ve giriimi olaylarnn

illere gre dalm166Tablo 30.ntihar ve intihar giriimi olaylarnn ya gruplarna gre dalm.........167

Tablo 31. Basna yansm nedeni ticari baarszlk olan intihar ve intihar giriimiolaylarnn yl ve aylara gre dalm..168

Tablo 32. ntihar ve intihar giriiminde bulunanlarn sektrel ve meslekseldalm.169

Tablo 33. Basna yasm ticari baarszlk temelli inntihar ve intihar giriimiolaylarnda kullanlan yntemlerin dalm.170

Tablo 34. Basna yansm haberlere gre intihar ve intihar giriiminde bulunanlarn

eitim dzeyleri................................................................................................171Tablo 35.ntihar ve intihar giriiminde bulunanlarn medeni durumlar.....173

Tablo 36. Haberlere gre ticari baarszlk yaayp intihar ve intihar giriimindebulunanlarn ocuk saylar.......174

Tablo 37.ntihar ve intihar giriiminde bulunanlarn daha nce intihar giriimikaytlar.175

Tablo 38.ntihar eden veya intihara girien kiilerin sebep olduklar lmler.......177

Tablo 39. cra ve iflas kanununa muhalefet sonucu hapis cezas alanlar.......178

Tablo 40. Basnda yer alan ticari baarszlk yaayp intihara girimi veya intiharetmi kiilerin dier nedenleri...180


10/357

x

GRAFKLER LSTES

Grafik 1. Trkiyede kaba intihar oranlar (2000-2009)............................................72

Grafik 2. Gayri safi yurtii hasla geliimi..............................126Grafik 3. Sanayi retim endeksi......................126

Grafik 4. TK verilerine gre ticari baarszlk intiharlarnda cinsiyetlere gredalm (2000-2009)....150

Grafik 5. TK verilerine gre ticari baarszlk sonucu intihar edenlerin eitimdurumlarna gre dalm.153

Grafik 6. TK verilerine gre ticari baarszlk intiharlarnn ya gruplarna gredalm.154

Grafik 7. TK verilerine gre ticari baarszlk intiharlarnn aylara gredalm.........................................................................................155

Grafik 8. Ticari baarszlk nedeniyle intihar edenlerin bakmakla ykmlolduklar kiiler.156

Grafik 9. Ticari baarszlk nedeniyle intihar edenlerin medeni durumlar158

Grafik 10. Ticari baarszlk inedeniyle intihar edenlerin setikleri yntemlere gredalm......160

Grafik 11. Basna yansyan ticari baarszlk temelli intihar ve intihar giriimiolaylarnn trlerine gre dalm....................162

Grafik 12. Basna yansyan ticari baarszlk sonucu meydana gelen intihar veintihar giriimi olaylarnn yllara gre dalm...164

Grafik 13. Basna yansyan olaylar gerekletirenlerin cinsiyet dalm.........165

Grafik 14. ntihar ve intihar giriimi olaylarnn ya gruplarna gre dalm.......167

Grafik 15. Basna yasm ticari baarszlk temelli inntihar ve intihar giriimiolaylarnda kullanlan yntemlerin dalm.............................................172

Grafik 16. Basna yansm haberlere gre intihar ve intihar giriimindebulunanlarn eitim dzeyleri...........................................................................172

Grafik 17. ntihar ve intihar giriiminde bulunanlarn medeni durumlar...173


11/357

xi

KISALTMALAR LSTES

AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri

ANAP : Anavatan Partisi

AVM : Alveri Merkezi

DB : Dnya Bankas

DBS : Devlet Bor Senedi

DE : Devlet statistik Enstits

DS : Dnya Salk rgt

GSMH : Gayri Safi Milli Hasla

GSYH : Gayri Safi Yurtii Hasla

.. : stanbul niversitesi

IMF : International Money Found

MKB : stanbul Menkul Kymetler Borsas

TO : stanbul Ticaret Odas

KDV : Katma deer Vergisi

KH : Kaba ntihar Oran

KT : Kamu ktisadi Teebbsleri

KODE : Kar Oranlarnn Dme Eilimi

MESS : Trkiye Metal Sanayicileri Sendikas

TCK : Trk Ceza Kanunu

TDK : Trk Dil Kurumu

TMSF : Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu

TK : Trkiye statistik Kurumu


12/357

xii

TURSAB : Turizm ve Seyahat Acentalar Birlii

TSAD : Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei

vd. : Ve dierleri

WHO : World Health Organization

y.n. : Yazarn Notu

YTCK : Yeni Trk Ceza Kanunu


13/357

1

GR

Ticari faaliyetlerinin bir aamasnda baarszlk yaayp (iflas etmi, ar

derecede borlanm vs.) ticari hayatlar kesintiye uram veya bitmi bireylerin

intihar etmi veya intihara girimi olmalarnn altnda yatan dier sosyo-ekonomik

nedenleri bulmay amalayan bu doktora tezi, sosyolojik anlayc-aklayc bir

aratrma olarak kurgulanmtr. Zira, sosyoloji betimleme deil olaylar aklama

abas iindedir (Sezer, 1993: 84). Ticari baarszlk intiharlar veya intihar

giriimleri, ticari bir faaliyet gsterirken herhangi bir ekilde ilerinde baarsz

olmu, iflas etmi, ekonomik olarak kmaza girmi bireylerin intihar ve intihar

giriimlerini kapsamaktadr. Bu trden intihar giriimleri bir kategori olarak Trkiyestatistik Kurumu (TK)in1 her yl yaynlad ntihar statistiklerinde yer

almaktadr. Genel olarak intiharn sosyolojide ok allmamas, zel olarak da

ticari baarszlk intiharlarnn hemen hemen hi allmamas nedeniyle ve

aada daha ayrntl aklanacak dier nedenlerle bu konu allmaya deer

grlmtr.

Trkiyede son olarak TKin yaynlam olduu 2008 yl ntihar

statistikleri CD-ROMunda 2008 yl intiharlarnn 2816 kiiye ulatgrlmektedir. Bir nceki yl ise 2793 kii intihar etmitir. ntihar oranlar on yllk

periyoda bakldnda az ama srekli artan bir seyir izlemektedir. Ayn ekilde bu

genel arta paralel olarak; ticari baarszlk intiharlar2 aada tablo (Tablo 1 ve

Tablo 2) olarak da verildii gibi, zellikle krizlerin olduu dnemler ile takip eden

dnemlerde artmakla birlikte genel olarak da belirgin bir artn olduu

grlebilmektedir. Bu nedenle toplumsal bir sorun olan intiharlarn ve zel olarak da

ticari baarszlk intiharlarnn sosyolojik bir aratrma konusu olmas kanlmazdr.

Tez blm olarak kurgulanmtr. Birinci blmde; tezde kullanlacak

kavramlar etraflca aklanm, intihar ve intihar giriimi kavramlarnn tanmlanmas

1 2005 ylna kadar ad Devlet statistik Enstits (DE) olan kurum, 5429 Sayl Trkiye statistikKanunu ile "Trkiye statistik Kurumu" olmutur. Dolaysyla 2005 ylna kadar olan intiharistatistiklerini DE tutmutur.2ntihar sebepleri iinde psikolojik bunalm bir sebep olarak yer almaktadr. lk kayd alp TKinformlarn dolduran resmi grevliler fazla ayrntya girmedikleri iin, genelde asl sebebi bulmak

yerine, sebep olarakpsikolojik bunalm yazp formu merkeze o ekilde gndermektedirler. Dolaysylagerek sebebi ticari baarszlk olan bir ok intihar kaytlara gememektedir.


14/357

2

yaplm, intihar olgusunun psikolojik, sosyolojik, ekonomik, felsefi ynleri

deerlendirilmi, intiharn tarihsel boyutuna deinilmi ve Trkiyedeki intihar

olaylarnn genel durumu ortaya konmutur. Bu blmde ayrca, baarszlk, ticari

baarszlk ve iflas gibi kavramlarn da tanmlanmasna allmtr.

kinci blmde; Trkiyedeki ticari baarszlk intiharlarnn ekonomik ve

sosyal temellerini anlayabilmek iin Trkiyenin 1980 sonras yaad, ekonomik ve

sosyal dnmler ile geirdii ekonomik krizler ayrntl olarak ele alnmtr.

Ayrca bu blmde 1980 sonras ekonomik ve sosyal deiimleri hazrlayan daha

nceki sosyal, siyasal ve ekonomik deiimlere de ksaca deinilmitir.

nc ve son blmde ise, Trkiyedeki ticari baarszlk intiharlarnn

genel durumu, ekonomik yapdaki deiimlerle ilikili olarak ne tr deiimler

gsterdii, ticari baarszlk intiharlarnn genel intiharlar iindeki yeri, illere gre

durumu, sosyo-ekonomik nedenleri aratrma iin yaplm grmeler, istatistikler,

basna yansm ticari baarszlk intiharlar dorultusunda deerlendirilmitir. Bu

deerlendirmeler yaplrken aratrmann banda belirlenen varsaymlarn snanmas

yaplmtr. Deerlendirme, snama, anlama ve yorumlama sreciaratrmann teorik

ve yntemsel eksenine uygun olarak yaplmtr. Bu blmde ayrca, tartmalara ve

zm nerilerine de yer verilmitir.

I. TEZN ALANI VE KAPSAMI

Tezin aratrma alan, Trkiye genelidir. Aratrlan konunun sreci olarak,

2000-2010 dnemi belirlenmitir. Anlan yllar arasnda ar borlanma ve iflas

sonucu, yani ticari baarszlk nedeniyle intihara girimi ya da intihar etmi kiiler

aratrmann kapsam iindedir.

Bu kapsam iine girenlerden intihara girimi olan ve bugn bir ekilde

hayatna devam edenlerin kendileriyle, intihar sonucu hayatn kaybetmi olanlarn

birinci dereceden yaknlaryla yz yze grmeler yaplmtr Bunun dnda

literatr taramas yaplm ve istatistiksel verilerden de yararlanlmtr. zellikle

aratrmann kavramsal ve teorik erevesi literatre dayaldr.


15/357

3

ntihara girimi kiilerin kiisel bilgileri, neden ve nasl intihara giritikleri

ile adres bilgileri, hastanelerin acil servisleri, psikiyatri klinikleri, il-ile emniyet

mdrlkleri, jandarma karakollar ve alay komutanlklar, il-ile salk

mdrlklerinde bulunmaktadr. Bu bilgiler Trkiye statistik Kurumuna (TK)

gnderilmediinden (ya da TK tarafndan istenmediinden) intihara girienlerin

oranlar bilinmemektedir. ntihar etmi kiilerin bilgileri ise, yasal bir ilem olarak

zel bir form aracl ile kaydedilerek TKe gnderilmekte, bir kopyas da polis

veya jandarmann ildeki en st biriminde bulundurulmaktadr. Aratrmann

rnekleminin byk ksm stanbuldan alnacandan ve ilin st mlki idare amirlii

olan valilikten alnacak zel bir izinle bu bilgilerin tmne ulalmas mmkn

olduundan stanbulda izin iin Valilie bavuru yaplmtr. Valilik, dorudan izin

veremeyeceini belirterek ilgili birimlere yazmtr. Ancak stanbul l Emniyet

Mdrl ve l Jandarma Alay Komutanl, kendilerinde intihara dair bir veri

olmadndan, olanlarn da gizli olmas ve kiiye zel bilgilerin nc kiilere

verilmesinin yasak olduundan intihar ve intihar giriimlerine dair bilgileri

veremeyeceklerini yazl olarak bildirmilerdir. Sadece stanbul l Salk Mdrl

kendilerinde konuyla ilgili olan her bilgiyi paylaabileceklerini bildirmilerdir. zin

alnarak ulalan kiisel bilgiler ile mmkn olan tm bireylere ulalmayaallmtr. Resmi makamlarn konuya yaklam, hl intihar olaynn bir tabu,

gizlenmesi, yok saylmas gereken bir olgu olduu eklindedir.

Tezin aratrmasnn kapsam iine giren bireylerin toplumsal evreleri,

ekonomik ve kltrel ynleriyle incelenmi, bireyi ekonomik baarszlndan

dolay hayatn sonlandrmaya ynlendiren itkilerin neler olduu saptanmaya

allmtr. Bu itkilerin, ahlaki ve kltrel boyutlar, bireye getirdii

ykmllklerin ve yaptrmlarn neler olduu, bunlarn toplumsal ilikilerdeki gcve konumu da ortaya konmutur.

Alan olarak Trkiyede ticari baarszlk kaynakl intihar ve intihar

giriimlerinin olduu stanbul, Mula, Ankara, Bursa, Denizli ve zmir gibi iller,

dnem olarak da 2000-2010 aras dnemle snrlandrlm olan bu almada ticari

baarszlk sonucu intihara girimi ya da intihar etmi bireylerin bu

baarszlklarnn ardnda yatan nedenleri derinlemesine ortaya koyabilmek iin

Trkiye ekonomisinin 1980 sonras ekonomik tarihine de bakmak gerekmitir.


16/357

4

Bunun iin Trkiyenin liberal ekonomiye geiinde dnm noktas saylan 24 Ocak

1980 Ekonomik Kararlarndan 2010e kadar olan dnemdeki tm ekonomi

politikalar, yaanan ekonomik krizler ve nedenleri de ayrntda baklmtr. 2008

ylnda ABDde balayan ve etkileri kresel lekte hisedilen ekonomik krizin

Trkiyedeki yansmalarna, lke iindeki ticari baarszlklara etkilerine ve intihar

olaylar asndan sonularna da zellikle baklmtr.

Tezde ticari baarszlk sonucu intihara girimi ve intihar etmi bireyler

asndan sorgulanan balklarunlardr;

Bireyin kiisel zellikleri;o Kiisel bilgileri (ya, medeni durum, renim durumu, meslei vs.)o Herhangi bir psikolojik sorunu var m?o Herhangi bir salk sorunu var m?o Ailede ve yakn evresinde (arkadalk, i ve ikinci derece akraba

evreleriyle) intihar veya intihar giirimi var m? Bu olaylardan

etkilenmesi sz konusu mu?

o Daha nce intihar giriiminde bulunmu mu? Bireyi intihara srkleyen ekonomik ya da ticari baarszln ekonomiknedenleri;

o Bireyin intihara giritii veya intihar ettii dnemde herhangi birekonomik kriz sz konusu mu?

o Toplumsal ilikiler anda bir kopma var m? (Gvene dayal birekonomik ilikinin ktye kullanlmas, i ve aile evresinden ekonomik

destein azalmas veya kesilmesi vb.)

o Kumar, dolandrclk ya da benzer trde bir olayla ykl bir para kaybsz konusu mu?

o Herhangi bir yasad para ilikisi (tefecilik vs.) var m?o Yeni bir yatrm ya da byk miktarda borlanma sz konusu mu?


17/357

5

o Zor duruma dtnde herhangi bir ekonomik destek aray olmu mu?Bu arayna herhangi bir karlk alabilmi mi?

Ailenin ekonomik durumu ve sosyal statso Aile ortaya kan durum ncesi snfsal olarak kendisini nerede

konumlandryor?

o Ortaya kan durum bu konumu nasl etkiledi, herhangi bir deime oldumu?

o Ailede ekonomik ya da ticari baarszlk ncesi ciddi bir sorun,geimsizlik var m?

o Ailede bireyin kendisi veya birinci derece yakn evresinde boanma varm?

o Ailede veya yakn akraba iinde intihar etmi veya intihara girimi olanvar m?

evresi ve meslek rgtlerio Ticari baarszlk i evresi tarafndan nasl karland?o Ticari baarszlktan ne kadar insan etkilendi?o Herhangi bir meslek rgtne yelik var m?o Meslek rgt ile ilikinin boyutu nedir? Kriz ya da ticari baarszlk

durumlarnda bir dayanma sz konusu mu?

TKin en son gncelleyerek hazrlam olduu 2008-2009 dneminde ait

ntihar statistikleri CD-ROMuna gre, ticari baarszlk sonucu intihar edenler

Tablo 1de grld gibi 2007 ylnda 60 iken, 2008 ylnda neredeyse % 100lk

bir art gstermi 119 kiiye kmtr. Tablo 2de ise 1996dan 2009a kadar olan

14 yllk sreteki ticari baarszla bal intiharlar gsterilmitir. Tablolardaki

verilere gre Trkiyenin kriz dnemlerinde ekonomik temelli intiharlarda ciddi

oranda bir artn olduu gzlemlenebilmektedir. rnein 2001 krizi sonras ve 2003

krizi sonrasnda ticari baarszlk sonucu intiharlardaki art oran, daha istikrarl

geen 2005 ylna gre % 130 civarndadr.


18/357

6

Tablo 1. Ticari Baarszlkntiharlarndaki Deiim (1996-2009)Ticari baarszlk

Yl Say (%)3

Toplam 59 3,25

1996 Erkek 57 5,08Kadn 2 0,29

Toplam 92 4,621997 Erkek 88 7,61

Kadn 4 0,48

Toplam 114 6,031998 Erkek 114 10,13

Kadn - -

Toplam 102 5,501999 Erkek 97 8,73

Kadn 5 0,67

Toplam 84 4,66

2000 Erkek 81 7,27Kadn 3 0,44

Toplam 148 5,732001 Erkek 146 8,71

Kadn 2 0,22

Toplam 91 3,952002 Erkek 82 5,89

Kadn 9 0,99

Toplam 147 5,442003 Erkek 134 8,51

Kadn 13 1,15

Toplam 60 2,222004 Erkek 57 3,39Kadn 3 0,29

Toplam 63 2,332005 Erkek 61 3,51

Kadn 2 0,21

Toplam 56 1,982006 Erkek 54 3,03

Kadn 2 0,19

Toplam 60 2,152007 Erkek 58 3,21

Kadn 2 0,20

Toplam 119 4,232008 Erkek 117 6,08

Kadn 2 0,22

Toplam 90 3.112009 Erkek 89 4.22

Kadn 1 0,13

3 Toplam intiharlar iindeki oran.


19/357

7

TKin aadaki tablolardaki verilerine bakarak da ekonomik kriz

dnemlerinde ticari baarszlk nedeniyle intiharlarn artt sylenebilmektedir.

Ekonomik krizlerle intiharlar arasnda bir iliki olmasndan dolay Trkiyenin 2000-

2010 aras ekonomi-politikalarnn da ortaya konmas gerekmektedir. Bu dnemi iyi

anlayabilmek iin de 1980deki 24 Ocak Kararlarndan itibaren ekonomi-

politikalarndaki deiimler ve sonular da aratrmann kapsam iindedir.

ntihar aratrmalarnda lmle sonulanan intihar giriimlerinin tm intihar

giriimleri iinde oran % 10-15 arasnda deimektedir (Oktik, 2005: 148). DE ve

TKin sadece stanbulda 2000-2009 yllarn kapsayan 10 yllk srede 186

kiinin ticari baarszlk sonucu intihar ettii saptanmtr. Buna gre stanbulda

ticari baarszlk sonucu tamamlanmam intiharlar % 80-85 civarnda tahmin

edilmektedir, yani yaklak 1100 kii de yine ticari baarszlk sonucu intihara

girimi demektir. Ayn ekilde Trkiye genelinde 2007-2008 yllarndaki toplam

918 ticari baarszlk intihar olayna karlk yaklak 5200 kiinin de ayn sebeple

intihara giritiini tahmin etmek mmkndr.

Ticari baarszlk sonucu intihar edenlerin toplam intiharlara oran 2000de

% 4.66, 2001de % 5.73, 2002de % 3.95, 2003de % 5.44, 2004te % 2.22, 2005te

% 2.33, 2006da, 1.98 2007de % 2.15 2008de % 4,23 ve 2009da ise % 3.11

olarak gereklemitir. Bu yllarn ortalamas ise % 3.58dir.

Tablo 2. TKin Son Verilerine Gre Ticari Baarszlk Sonucu MeydanaGelen ntiharlar (2007-2009) (TK, 2009-2010).

Toplam ntiharlarTicari Baarszlk

ntiharlarYl 2007 2008 2009 2007 2008 2009

Toplam 2793 2816 2898 60 119 90Erkek 1808 1924 2111 58 117 89Kadn 985 892 787 2 2 1

Ticari baarszlk nedeniyle intiharlarda ne kan iller stanbul, Ankara,

zmir, Bursa, Antalya, Aydn, Eskiehir, Kayseri, Denizli, Mula gibi sanayinin ve

turizmin youn olduu illerdir.


20/357

8

II. TEZN GEREKES, AMACI ve NEM

ntihar, kavram olarak ierdii lm dier lm trlerinden istemli lm

(istei) olmasndan dolay farkllatrmaktadr. Bu yzden intiharlar, kanser, AIDS

ya da trafik kazasna bal lmler gibi incelenmemektedir. nk istemli lm

sadece nfusbilimsel bir lm deil, toplumsal (dolaysyla sosyolojik) felsefi, dini,

ekonomik, ahlaki ve kltrel anlamlar olan bir lm trdr (Minois, 2008: 10).

Bylesine ok boyutu olan intihar, hemen hemen her toplumda bir tabu olarak

yzlerce yl varln srdrmtr. Toplumun intihara ve intihar eden insanlara olan

sulayc, dlayac ve yok sayc tavr yannda dinlerin gnah olarak grmesi bilim

insanlarnn konuya yaklamn da etkilemitir. Bu nedenle 19. yzyla kadar bu

alanda yaplm bir almaya rastlamak mmkn olamamtr.

Durkheimin 1897de yaymlad nl kitab Le Suicideden (ntihar)

sonra, ada istatistiklerden yararlanan doktorlar, sosyologlar, psikologlar ve

psikanalistler, intihar kendi alarndan incelemilerdir (Minois, 2008: 10). Yz yl

akn sredir devam eden bu almalardan sonra toplumlarn ve devletlerin soruna

yaklamnda bir ilerlemenin olduunu sylemek mmkndr. Ancak sosyolojik

aratrmalarn yeterli olduunu sylemek ne yazk ki mmkn deildir.Bu tez sosyolojik uygulamal bir aratrmaya dayaldr. Sosyolojik aratrma

yapmann amac, insann sosyal davran konusunda derin bir anlay elde etmektir.

nsan davranlarnn aratrlabilecek snrsz yn vardr. Ancak sosyologlar, bu

ynlerin bazlarn farkl bir biimde aratrrlar. En genel anlamda sosyolojik bak

as veya sosyolojik dnmeye alma olarak adlandrlan sosyolojik teori,

neyin aratrlaca ve nasl aratrlaca konusunda da klavuzluk eder (Cole, 1999:

12). Sosyologlarn intihar aratrmaya karar vermeleri ve aratrma biimleri de busosyolojik bak as veya sosyolojik dnmeye alma biimleri ve

dzeylerinin nerede olduu ile ilikilidir.

ntihar giriimleri ve intihar olaylar, sonucu itibariyle bir tek bireyi

etkiliyorlarm gibi grnseler de yaplan baz bilimsel almalarn4 da gsterdii

4 OKTK, N. 2003. Mula linde ntiharlarn Nedenleri ve zm nerileri. Mula niversitesiYaynlar. Mula.

OKTK, N. TOP, A, SEZER, S. ve BOZYER, . 2003. Mula li ntihar ve ntihar GiriimlerininSosyolojik Olarakncelenmesi, Kriz Dergisi 11 (3) 1-19. Ankara.


21/357

9

gibi, eer aile iinde kalmsa ortalama drt kiiyi, eylemin yapld yer ve bireyin

sosyal evresinin genilii ve toplumdaki statsne bal olarak binlerce, yz

binlerce, hatta milyonlarca kiiyi etkileyebilmektedir. Baz bilim dallarnn ve bilim

insanlarnn intihar olaylarna birey temelli yaklamnn, sorunun zmnde yeterli

olmad, intihara gtren sebebi yaratan toplumsal nedenlerin neler olabileceine de

baklmas gerektii gz ard edilmemelidir. ntiharla ilgili ilk bilimsel almann da

bir sosyolog tarafndan, sosyolojinin yntem ve teknikleri kullanlarak yapld

dnldnde, intiharn sosyolojinin bir konusu olduu apak ortadr (Durkheim,

1992). Durkheimn intiharn ahlaksal bir su veya psikolojik bir hastalk sonucu

olmayp, sadece dourganlk veya retkenlik gibi toplumsal bir gereklik olduunda

srarla durmas Avrupada byk tartmalara neden olmutur. Ona gre, intihar

olgusunun, anlalr, yasalara konu olan toplumsal nedenleri vardr ve rasyonel bir

biimde tartlp zmlenmesi mmkndr. En ktmser yaklamla isizlik gibi

toplumsal bir hastalktr ve toplumsal aralar yardmyla zme ulatrlabilir

(Alvarez, 2007: 94).

Sosyolojik bir bilgi birikimi olmayanlar, insanlarn intihar nedenleri zerinde

dnrken, ekseriya ar mutsuzluu ve umutsuzluu oluturan artlar dnmekte

veya ar kiisel mutsuzluu sebep olarak gstermektedirler. Bu ekilde

dndklerinden dolay da bireylerin gruplar ve toplum ile olan ilikilerini hibir

ekilde dikkate almamaktadrlar. rnek verilecek olursa; bir kadn, ocuunun

lmcl bir hastalnn olduunu rendiinde intihar eder. Bir adam, iinde

baarsz olup iflas ettiinde intihar eder. Bir kz, okulunda baarsz olup atldnda,

ayn zamanda erkek arkada onu terk edince intihar eder. Bu gibi bireysel ve

duygusal durumlar, intihar drtlerini ortaya karmakta nemli rol oynarlar; ancak

OKTK, N. ve SEZER, S. Aile inde ntiharlarn Yoksullukla likisi: Mula rnei, IV: Aileuras Aile ve Yoksulluk Bildirileri (S. 79-100). T.C. Babakanlk Aile Aratrma KurumuYaynlar. Temmuz 2004. Ankara.OKTK, N., SEZER, S., NGREN, B. 2006 Trkiyedeki ntiharlarn Sosyolojik Analizi: 1980-2005 19-23 Eyll 2006 Tarihlerinde Malatya nn niversitesinde Yaplacak olan, TrkiyedeGncel Toplumsal Sorunlar konulu V. Ulusal Sosyoloji Kongresinde sunulmutur.L, T. 1983. Trkiyede ntiharlarn Yaa ve Cinsiyete Gre Dalm, H. Edebiyat Fakltesi

Dergisi. (zel Say), 193-209. Ankara.ERJEM, Y. 2009.Mersinde ntihar ventihar Giriimleri. Mersin Valilii Yaynlar. Mersin.BULDUK, E. H. 2008. Trkiyede ntihar Olgusunun zmlemesi Batman rnei(Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). Mimar Sinan niversitesi Sosyoloji Blm. stanbul.


22/357

10

baz duygusal varolu dzeyleri intihar konusunda baz gerekleri aklamakta

yetersiz kalmaktadr (Cole, 1999: 14).

Toplumsal sorunlar sz konusu olduunda ayn sorunlarla yz yze kalan

bireylerin tamamnn veya nemli bir ksmnn intihar etmesi beklenebilir. Ancak bu

byle olmamakta, ounlukla kk bir ksm intihar etmekte ve intihara

girimektedir. Soruna bu ekilde yaklaldnda, intihar eden bireylerin ruhsal

yaplarnn zellii, sinir sistemlerinin zayfl veya nevrotik bozukluklar olabilir

diye dnlebilir, fakat gerekte intihar drtsn yaratan ayn toplumsal koullar,

intihar veya intihar giriiminin psikolojik temellerini de hazrlamaktadr; zira modern

toplumun koullarnda yaayan insan, ince ve kolayca etkilenebilir bir duyarlla

sahiptir. ntiharn gerek nedenleri olan bu toplumsal gler, bir toplumdan dierine,

bir gruptan baka bir gruba, bir din veya mezhepten bir bakasna deiiklik

gsterebilir. Ancak nemli olan bireyden deil, grup veya toplumdan kaynaklanm

olmalardr (Tolan, 1981: 24).

ntihar eden ya da intihara girien bireylerin genetik zelliklerinden gelen

veya sonradan ani bir travma sonucu ortaya kan intihar olaylarnn intiharlar

iindeki pay dldnde geriye kalan intiharlar sosyolojinin konusudur

denilebilir. Ancak, yine genetik ya da travmatik intiharlar da bile, toplumsal gvenlik

emberinin, yeterince koruduu bu tr bireylerin intiharlarnn engellenip

engellenemeyecei tartlabilir bir konudur. Sonu olarak, intiharn anormal

koullara gsterilen normal bir tepki olduu (Alvarez, 2007: 86) gereinden yola

kmann faydal olabileceini gzard etmemek gerekir.

Herhangi bir bireyin hayatna son vermesi, lenin geride kalan yaknlar ve

sevenleri iin son derece ac verici bir olaydr (Kulakszolu, 2004: 242). Bahsi

geen bu lmn bireyin kendi istei ile hayatna son vermi olmasnn gereklii ise

ok daha sarsc olabilmektedir. lm olgusu ne kadar toplumsal bir olgu ve bu

ynyle de sosyolojinin aratrma konusu ise, intihar da en az lm olgusu kadar

sosyolojinin aratrma konusudur.

Ticari baarszlk sonucu ortaya kan intiharlarda, toplumsal statnn hzla

kaybolmas ve ekonomik refah dzeyindeki ani d, intihar eden bireyin intihar

etmeden nce ailenin geri kalan yelerini de katletmesine sebep olabilmektedir.


23/357

11

Ticari baarszlk nedeniyle bunalma girmi birey kendince gerekeler bularak veya

muhtemelen kendi lmnden sonra ailesinin ekecei zorluklar dnerek bylesi

ok edici eylemlere giriebilmektedir. Bu aratrma bu tr cinnet olaylarnn

nlenebilmesinin de koullarn da sorgulayacaktr.

Gnmzde Sosyoloji bilimi, intihar aratrmalarndan uzaklam

grnmektedir. Trkiyede son yllarda yaplan birka sosyolojik aratrma [(li,

1983), (Oktik, Sezer ve ngren: 2006), (Oktik ve Sezer: 2004), (Oktik, Top, Sezer

ve Bozyer: 2003), (Oktik: 2003), (Erdoan: 1985), (Halis: 2002), (Bulduk, 2008),

(Erjem, 2009) gibi] saylmadnda, bu alann tamamyla psikoloji ve psikiyatrinin

alma sahasna braklm gibidir. Oysa intihar birey zelinde gerekleen,

sebepleri ve sonular itibariyle toplumsal bir olaydr. Bunun yannda intiharla ilgili

ilk bilimsel ve kapsaml almann Sosyoloji Biliminin kuramclarndan ve en

nemli temsilcilerinden kabul edilen Emile Durkheim tarafndan yaplm olduu

unutulmamaldr. Son yllarda Trkiyede sosyologlar intihar konusuna ilgi duymaya

balam olsalar da zel olarak ticari baarszlk sonucu intihar edenlerle ilgili

yaplm bir bilimsel aratrmaya litaretr taramas iinde rastlanmamtr.

Sosyolojinin toplumsal gereklii ortaya karan bir bilim olmasndan dolay

sosyolojinin yntemleri kullanlarak yaplacak bu aratrmann sonular iinde

Trkiyede henz tam anlamyla bir sorun olarak alglanmad gzlenebilen

intiharlarn, intihar giriimlerinin sebeplerinin ortadan kaldrlabilmesi iin bir veri

ve bavuru kayna olaca dnlmektedir.

Bu ekilde yaplm kapsaml sosyolojik aratrmalarn azlndan dolay

bundan sonraki yaplacak aratrmalar iin bir rnek tekil etmesi asndan da nem

tamaktadr. Belirli bir ekonomik ilikiler a iinde bulunan, neredeyse tm sosyal

ilikileri ve toplumsal stats bu ilikilere bal olan yaam kalitesi grece daha

yksek bireylerin ekonomik baarszla uramalar durumunda evrelerindeki

sosyal destek mekanizmas gereinden daha zayf kalabilmektedir. Deyim

yerindeyse, ne kadar yksekte olunursa dme mesafesi ve iddeti de o derece fazla

olmaktadr. Bu nedenle aratrmann ortaya koyaca verilerin, yapaca karmlarn

ticari baarszlk nedeniyle oluabilecek muhtemel intihar giriimi ve intiharlarn

nlenmesine k tutmas beklenmektedir. Bylelikle ekonomik-ticari deneyimi


24/357

12

yksek, ounlukla daha iyi eitim alm, yatrm/lar yapm, en az bir retim

alannda uzmanlam bireylerin yeniden topluma ve lkeye faydal bireyler haline

getirilmeleri salanabilecektir.

III. TEZN YNTEM

ntihar toplumsal bir olgu olarak kabul edilmektedir. Toplumsal bir olgu

olduu iin de sosyolojinin konusudur. Durkheima gre; birey zerinde dardan

bir bask uygulama yetisine sahip veya bireysel tezahrlerinden bamsz olarak

kendisine ait bir var olua sahip olup toplumun btnnde yaygnlk kazanp

genellemi, sabit veya deil, her eyleyi biimi bir toplumsal olgudur (Durkheim,2003ten aktaran: Kmbetolu: 2005: 18).

Bir toplumsal olgu, bireyler zerinde uygulad ya da uygulayabilecei d

zorlama gcyle tannr; bu gcn varl ise, ya belirli bir yaptrmn bulunmas ya

da olgunun, kendisini inemeye ynelen her bireysel giriime kar gsterdii

direnle tannr. Bununla birlikte kme iindeki yaylmyla da tannr. Her toplumsal

olgu taklit edilir; genellemeye doru bir eilimi vardr, ama bunun nedeni,

toplumsal, yani zorunlu olmasdr. Yaylma gc, toplumbilimsel niteliinin nedenideil, sonucudur (Durkheim, 1995: 40-41). Toplumsal bir olgu olarak intihar, tam

da Durkheimn bahsettii trden taklit edilebilen, yaylma gc olan, toplumu

etkileyebilen bir olgudur. Bu yzden Durkheim, ilk ve tek temel kuraln, toplumsal

olgular nesneler gibi dnmek (1995: 45) olduunu sylemektedir.

Bu tezin amalarndan biri, tm bilimsel aratrmalarda olduu gibi bilimsel

bilgi retmektir. Bir dnce olarak intiharn aratrlabilir olmas, bu aratrmada

bilimin yntemleriyle hayata geirilmeye allmtr. Dncenin bilimden nce

geldii aktr, ancak bilim, dnceden daha yntemli bir biimde yararlanmaktadr.

Bilim dncelerden nesnelere gider (Durkheim, 1995: 45).

Bilim dncelerden nesnelere giderken belirli bir sistematik, belirli bir yol

izler. zledii tm bu srecin adna yntem veya metod denmektedir. Doan Erguna

gre, yntem, bilimin temelidir; nk toplumsal bilimlerde, bilimsel aratrma

yapmak, toplumsal gerein ya da insan olgularnn gerek zn bulmaya almak


25/357

13

demektir. Bu gerein zn bulmak iin de, uygulanan yntemin znn

oluturulmas, bulunmas sz konusudur (Ergun, 1993: 15).

Yntemin gerekliliinden yola kan sosyoloji, bilim olmasnn gerei olarak

yntemi her zaman nemsemitir. Sosyoloji, yntemli bir biimde insan eitliliini

kavramak abasnda olmaldr ve bu eitliliin says ne olursa olsun, sosyolog,

bunun kkeninde bulunan genel yasalar aydnla karmaldr. Btn bilimlerde

olduu gibi, sosyolojide de kuramla uygulamay (aratrma) birletirmek ya da baka

bir deyile, kuramla uygulama arasndaki karlkl ilikileri dengeletirmek bilim

adamnn ilk abas olmaldr (Ergun, 1993-A: 104). Giddensn da belirttii gibi

sosyoloji, gerekte gzlenebilen konularla ilgilenir, ampirik aratrmalara dayanr

ve olgulara anlam kazandracak kurumlar ve genellemeleri formle etmek zere

yaplacak giriimleri de kapsar (1998: 13). Bu tezin ieriini oluturan konularn

tm; toplumda nedenleri, olular ve sonularyla gzlemlenebilen konulardr. Tez,

bu nedenle ayn zamanda uygulamal bir aratrma olarak kurgulanmtr.

ster nicel, ister nitel olsun bilimsel bir aratrma iin yntem vazgeilmezdir.

Bir bilimin amacna ulamasn her eyden nce yntem salamaktadr. Yntem

nasla cevap verir. Yntem, bir amaca gre bir aratrma plandr, bir idraktir,

dnsel bir giriimdir; dnce de bir tutumdur; bir dnce srecidir. Ya da bir

bilimin amacna ulamasn salayan zihinsel tutumlarn ve dnsel giriimlerin

btnne yntem denir. Yntemin grevi, aratrma konusunu anlalr, kavranlr

klmaktr. En kesin, en bilimsel yntem nesnel gerei en ok yanstan yntemdir

(Ergun, 1993-A: 104).

Gnmzde tm bilimlerde olduu gibi sosyolojide de zerinde oybirlii

salanm tek bir sosyoloji ynteminden sz edilmesi olanakszdr. eitli sosyoloji

anlaylarna bal olarak deiik ve farkl sosyoloji yntemlerinin bulunmas doal

karlanmaldr. Sosyolojideki konusu gerei eitli grlerin bulunmas trl

blnmelere neden olmutur. Kart grlerin birbirilerine ynelttikleri eletiriler

bulunmaktadr. Ayrca btn bu blnmeler ve karlkl eletiriler doal saylp

benimsenmi de deildir. Sosyoloji, kendisini tartmalarn dnda ve eletirilerin

zerinde sayabilmek iin tartma st ve d bir yntem peindedir. Tartmalarn

dnda uzmanln gerei bir kurallar dizisinden sz edilmektedir. Bunu


26/357

14

salayabilmek iin bu kurallara giderek mutlak ve soyut bir nitelik yaktrlmaya

balanmtr. Uzmanla bal teknik bir konu olarak tantlmtr (Sezer, 1993: 11).

Sosyoloji, bandan itibaren ie deiik bir biimde balam, nce bir bilim

olduunu kantlamaya ve tartmalar st yerini elde etmeye almtr. Felsefeyle

olan ayrmas srecinde, doa bilimlerine benzemeye zen gstermitir. Bylece

sylediklerinin bir aritmatik denklemi gibi kesin ve tartmasz benimsenmesini

istemitir. XIX. yzylda eitli bilimlerde grlen gelimelere sosyoloji yine bu

nedenle ok duyarl olmu, bu gelimeleri kendi konu ve alannda uygulama abasna

girimitir (Sezer, 1993: 31).

Sosyoloji toplumla ve dolaysyla insanla ilgili bir bilimdir. Baz dorularn

elde edilmesi ve bu dorularn bilgisi zorunlu bir biimde olaylar konusunda insan

bilincinin gelimesine, zenginlemesine yardmc olmaktadr. Bu bilgilerin

gerektirdii sonular henz uygulama imkan bulmasalar bile doru bilgi yeni bir

tutum ve olaylarn yeni bir yorumunu getirecei iin uygulama alanna btnyle

yabanc deildir. Sosyoloji, nce toplumsal gerek zerinde etkili olmak amacn

tamaktadr. Sosyoloji, kendi uygulamalaryla yeni bilgilerin kaynan oluturmu

bir bilimdir. Bu ynyle de sosyoloji uygulamal bilimlere yakndr. Bu bakmdan

sosyoloji, matematiin uygulanmas ile ortaya km eitli mhendislik

bilimlerinden farkllklar gstermektedir. Sosyoloji br uygulamal bilimlerin

aksine kendi elde ettii bilgilere dayal bir bilimdir. Yan bilim dallarndan elbette

ok geni lde yararlanmaktadr, ancak yalnzca bu yolla elde ettii bilgilerle

snrl kalmamaktadr. Sosyoloji kendisiyle balayan ve kendisiyle varolan bir

bilimdir (Sezer, 1993: 36).

Tezde temel alnan Durkheimn intihar yaklam onun ynteminin de en

nemli gstergesi olmutur. Pozitivist bir bak as ile yapm olduu intihar

aratrmas, bu aratrmann da sonuca ulamasnda yararlanlacak yntemsel bir

modeldir. Pozitivizmin yntemiyle bir anlamda toplumbilimsel aklamann z

yeniden deerlendirilmi, doa bilimlerindeki nedensel aklamann sosyal gereklii

kavramadaki yeterlilii zerine tartmalar younluk kazanmtr (Kmbetolu,

2005: 19). Durkheim, bir toplumsal olgunun belirleyici nedenini bireysel bilin

durumlarnda deil, bu toplumsal olguyu nceleyen baka toplumsal olgularda


27/357

15

aramak gerekir (Durkheim, 2003ten aktaran: Kmbetolu, 2005: 19) biiminde

ifade ettii dncelerini, sosyologlarn toplumsal olgulara baka toplumsal olgular,

dikkate alarak deil, fazlas ile psikolojik bir bak asndan yaklatklar konusunda

da benzer grtedir. Ona gre, bilimsel yntem tektir ve hem sosyal, hem fizik

dnyay ayn yntemle aklamak mmkndr. Bilimsel yntemin birliini, yani

hem doa bilimlerinin, hem toplum-insan bilimlerinin ayn yntemi kullanmalar

gerektiini ileri sren pozitivistler, doal toplumbilim terimi altnda sosyal bilimlerin

de yasalar olabileceini savunmulardr. Sosyal dnyan bilimsel bir biimde

aklamak, baarl aklamalara ulamak nihai olarak incelenen konu hakknda

kanunlar ve yasalarkurmaktr (Kuznar 1997: 91, Aktaran: Kmbetolu, 2005:19).

Buna ramen sosyolojide kesinlik konusunda sorunlar bulunmaktadr. Bu sorun

znde sadece sosyolojiye ait bir sorun deil, bilimin geneline ait bir sorundur.

Ancak bilim, bu durumu kendisi iin bir sorun olarak deil, gelimesi iin bir avantaj

olarak grmektedir. Sosyoloji iin de durum farkl deildir.

Tezin dayandrld dier yntemsel model olarak Max Weberin anlayc ve

aklayc modelidir. Weber, on dokuzuncu yzyln sonunda bilimin sanayi

toplumuna uygun yeni deerler manzumelerinin yaratlmas olarak tanmlama

giriimlerine kar ak bir tavr almtr. Rickert, Dilthey, Schmoller, Roscher ve

Knies gibi sekin meslektalarnn hepsi, sosyal hayata ilikin aratrmalarn,

gerekte bilim adna bile ideal ve normlar tahkik etmek iin yrtlmesi

gerektiinde ittifak etmilerdir. Onlar, sekler, kapitalist ve endstriyel toplumlarn

deerlerden yoksun olacandan korkarak bu naho boluun, bilim tarafndan

kefedilecek deerler tarafndan doldurulmas gerektii kanaatine varmlardr. Aksi

taktirde, onlarn kabus vizyonlar gerek olacakt: kiiler dnmsellikten,

bakalarna kar derin bir ykmllk hissinden ve hi deilse hakiki bir cemaat(Gemeinschaft) hissinden mahrum, sadece srklenen atomlar haline gelecektir.

Din, artk ktnden iddetle ihtiya duyulan deerleri salayacak yeni bir kaynak

bulunmasnn gerekli olduu dnlmtr. Bu noktada bilim yeni bir umut

sunmutur (Kalberg, 2009: 33).

Bilimin, kiisel deerlerin meru kayna olarak grlmesi gerektii

anlayna Weber, nesnel bir bilim var olamaz diyerek kar kmtr. Weberin

iddiasna gre her devir hatta her nesil veya on yl bile kendi kltrel olarak


28/357

16

anlam deer-fikirlerini meydana getirir. O, grgl gereklik hakkndaki

gzlemlerimizin mtemadiyen bu deerlere atfla gerekletiini vurgular. Bilimin

dayand grgl zemin, srekli deiir (Kalberg, 2009: 33).

Trkdoana gre; fiziksel bilimlerde olduu kadar, sosyal bilimlerde de

kesin yarglara varmamz mmkn deildir. Fizik bilimlerinde bile kesinlik kavram

tartma yaratacak bir sorundur. Bu nedenle sosyal bilimlerde mutlak bir kesinlikten

bahsetmek mmkn deildir. Bu her yerden nce fizik bilimlerinde doa olaylarna

sadece bak asndan deil, bizzat doa olaylarnn kendi zelliinden meydana

gelmektedir. Oysa sosyal bilimlerde, fizik bilimlerden farkl olarak, olaylarn iine

bir de bilim adamnn bizzat kendisinin karmas da hesaba katlmaldr. Bu husus,

bilimin temelinde bir takm deer yarglarnn bulunabileceini gsterir

(Trkdoan, 2000: 212).

Bernale gre; yalnzca konu bakmndan deil, yntem bakmndan da

sosyal bilimler doa bilimlerinden ayrlr. Bu anlamda sosyal bilimlere son derece

kt darvanlmtr. Toplumsal bilimlerin incelenmesin farkl ve zt yntem

ebedi, biyolojik ve matematiksel yntemler- birbiri ard sra kullanlmtr; bugn ise

bu yntemden ayn anda yararlanlmaktadr. Dier bilimlerin, zellikle de

biyolojinin yntemlerinin dorudan doruya toplum bilimine uygulanmaya

allmas ar basitletirilmi, hatal ve tehlikeli sonulara varlmasna yol amtr.

statistiklerden yararlanlmas toplumsal verilere ounlukla yanltc bir kesinlik

grnts kazandrmtr (Bernal, 2008: 258).

Bilimsel gereklere ulamada, kullanlan yntem ve teknikler nemli rol

oynamaktadrlar; ancak bunlardan biri tek bana yeterli deildir. Bilimde sadece

teknie ar derecede nem verildii taktirde bir ilerlemeden ok, gszle

gidildii bilinen bir gerektir. Bunun iin bir ka yntemi bir arada kullanmak

suretiyle grleri pekitirmek, geree biraz daha yaklamak gerekir. rnek olarak

yzeysel grme (mlakat) veya gzlem yoluyla olaylar arasnda neden-sonu

bana gitmek artc olabilir; yani bu tr tmevarm yntemi tek bana yeterli

deildir (Trkdoan, 2000: 218). ... Burada nemle zerinde durulmas gereken

husus, grmeci ile denek arasndaki allm karlkl bir sosyal etki ekli

olduudur. Gzlem ve grme, bir toplumun bireyleri ile karlkl tepkide


29/357

17

bulunmak demektir. Gzlemcinin kendisi de o toplum iinde zel bir stat ve role

sahip bir birey haline gelmektedir. Demek oluyor ki, yaayan kltrlerin

incelenmesinde bilim adamnn olaylara katlmas, labaratuvarda hayvan

davranlarnn incelenmesinde ve kimya almalarnda olduundan ok daha az

imkanla gereklemektedir. Bu yzden grme ve gzlem tekniiyle ilgili kesin

kurallar ve yntemler ortaya koymak gtr. Durum byk lde aratrmacnn

kiiliine baldr. Bu vaziyet her eyden nce, ideal ile gerek kalplar arasndaki

fark; yani insanlarn davranlaryla ilgili olarak, syledikleriyle gerekte nasl

davrandklar arasndaki fark ortaya karmaktadr (Trkdoan, 2000: 219).

Weberin sosyolojisi, bireylerin toplumsal eylemleri ve bu eylemlerin ierdii

anlam zerine kurulmutur. Weber sosyolojiyi, toplumsal eylemi yorumlayarak

anlama ve sonular asndan nedensel olarak aklama amacn gden bir bilim

olarak tanmlamtr. Weber sosyolojisinin temel konusu, bireysel dzeyde beliren

toplumsal eylem olmaktadr. Gerek bireylerin igdsel bir nitelik tamayan tm

anlaml davranlarn birer eylem olarak dnmek mmkndr (Tolan, 1993: 35).

Webere gre, bir eylemin toplumsal bir nitelik alabilmesi iin, bireyin bu

eylemine balad anlamn mutlaka dier bireylerin gemiteki, imdiki veya

gelecekteki davranlar ile ilikili olmas, hatta onlar iermesi veya onlar tarafndan

ierilmesi gerekir. Gemiteki bir saldrnn cn alma, beliren bir saldraya kar

koyma veya gelecekteki bir saldrya kar nlem alma, toplumsal eyleme rnek

olarak gsterilebilir (Tolan, 1993: 35).

Webere gre bir eyleme balanan anlam, hem pratik bilgilerin yardmyla,

hem de aklayc anlay yoluyla kavramak mmkndr. Anlama gerekte, bireyin

psiik durumunun ve toplumsal eyleme verdii anlamn bilgisidir; yani ona, yalnzca

bireysel bilinte oluan bir yorumlama ile ulalabilir. Baka bir adan sosyolojinin,

toplumu ve toplumsal eylemleri aklamak iin genel kavramlardan deil, bireylerce

znel olarak dnlm anlamlardan hareket etmesi gerekir. Anlayc sosyoloji,

toplumsal eylemlerin gerek anlamlarn yorumlayc bir biimde kavramak, onlar

sreleri ve sonular iinde nedensel olarak aklamak isteyen bir bilimsel yaklam

niteliindedir. Bu nedenle anlama, aklamadan ve nedensel zmlemeden nce

gerekletirilmelidir. Zira aklamak, yani mantksal balantlar kurmak iin, nce


30/357

18

anlamak, yani bireyin eylemindeki niyetli anlam bilmek gerekir (Tolan, 1993: 36-

37).

Weber Toplumsal ve Ekonomik rgtlenme Kuram adl eserinde yeni

gelimekte olan sosyoloji bilimini yle tanmlamaktadr.

Soyoloji, toplumsal eylemi yorumlayc tarzda anlamaya ve bylece onun ynn

ve sonularn nedensel olarak anlamaya alan bir bilimdir. Eyleyen birey

davranna ak veya rtk bir biimde, farknda olmadan veya bilinli olarak-

znel bir anlam ykledii srece eylemden sz edebiliriz. Eylem, znel

anlamnda bakalarnn davranlar dikkate alnd ve onun ynyle ilgili olduu

srece toplumsaldr (Aktaran: Turner vd. 2010: 213).

Weber, sosyolojinin gerek bir bilim olmasnn yolunun nesnel olmasndangetiini belirtir. Nesnel olmas iin deerden arnm bir sosyolojinin zorunluluuna

dikkat ekmektedir. Ancak Turner vd. (2010) Weberin deerden arnk terimini

talihsiz bir kullanm olarak grrler. Onlara gre, Weber bu terimle, aratrmaclarn

kiisel deerleri ve ekonomik karlarnn sosyal bilimlerdeki analiz srecini

etkilememesi gerektiini kastetmektedir (s. 214). Nesnel ve dorulanabilir bilgiye

ulama abas, ister doa bilimleri, ister sosyal bilimler olsun, tm bilimleri balar.

Webere gre, nesnel analiz sadece, sosyologlar sistematik bir aratrma srecinderasyonel yntemi kullandklarnda mmkn olur: yani, 1) somut veriler aka

ifade edilen kavramlar temelinde snflandrlmal, 2) uygun ispat kurallar

kullanlmal ve 3) sadece mantksal karmlar yaplmaldr (Turner, vd. 2010: 214).

Weberin metodolojik ynelimi nemli bir ierime sahiptir: sosyoloji bir

ahlak bilimi olamaz. Normlar, deerler veya davran kalplarn bilimsel olarak

doru veya en iyi biimdeortaya koymak mmkn deildir. Daha ziyade, onlar

nesnel olarak betimleyebiliriz. Gerekte Weber bu tr betimlemelerin nemli birbaary temsil edeceine inanr. Nitekim Weber, olmas gereken ey, yani deerler

alan ile olan ey, yani bilimin alan arasnda ak bir ayrm yapar ve sosyal

bilimlerin sadece ikincilere younlamas gerektiini ne srmtr. Bu ayrm

Weberin sosyal bilimsel aratrmalara yol gstermesi gereken temel deer

konusundaki gr olan hakikat arayn ifade etmektedir (Turner vd. 2010: 214-

215).


31/357

19

Webere gre; aklayc sosyoloji, bireyi ve bireyin davrann temel birim

ya da atom kabul etmektedir. Bu yaklamda birey, anlaml davrann tek taycs

ve st snrdr da... Genel olarak, devlet, dernek, feodalizm ve benzeri kavramlar,

sosyoloji iin, insanlarn etkileimini gsteren belli kategorilerdir. Dolaysyla

sosyolojinin grevi bu kavramlar anlalabilir eylemlere indirgemek, baka bir

deyile bunlar, istisna tanmadan, etkileime katlan tek kiilerin eylemlerine

indirgenmektedir (Weber, 1993: 56).

Max Weber, anlama yntemini de ieren sosyolojik yaklamnn, eitli

sosyolojik anlaylardan yalnzca biri olduunu sk sk yinelemitir. Kendi

yaklamn yorumcu ya da anlamac sosyoloji olarak adlandrmtr. Anlama

kavramn dntrmesi, onun rasyonalist ve pozitivist bak asndan

kaynaklanmtr. Yine de anlama, onun iin, baka hayvanlarla ya da cansz doayla

deil, insanla ilgilenen ahlak ve kltr bilimlerin ait, kendine zg bir yaklam olma

niteliini korumutur. nsan kendi niyetlerini i gzlemle anlayabilir ya da anlmaya

alabilir; baka insanlarn davranlarnn ardndaki nedenleri de ifade edilen ya da

yaktrlabilecek niyetler asndan yorumlayabilir (Weber, 1993: 57).

Max Weber, anlama yntemini de ieren sosyolojik yaklamnn, eitli

sosyolojik anlaylardan sadece biri olduunu sk sk yinelemitir. Kendi yaklamn

yorumcu ya da anlamac sosyoloji olarak adlandrmtr. Anlama kavramn

dntrmesi, onun rasyonalist ve pozitivist bak asndan kaynaklanmtr. Yine

de anlama, onun iin, baka hayvanlarla ya da cansz doayla deil, insanla ilgilenen

ahlak ve kltr birimlerine ait, kendine zg bir yaklam olma niteliini korumutur

(Weber, 1993: 57).

Sosyal bilimlerde tartmal konulardan birisi toplumsal fenomenleri

bireylerin dnda gsteren nermedir. Modern toplumlarda, yeterli bir uzlamayla

kabul edilmektedir ki, bireysel hayat olgularyla, kollektif hayat olgular bir dereceye

kadar heterojendirler; hatta denilebilir ki, bu noktada tam bir ittifak olmasa bile, hi

deilse ok genel bir anlama salanm gibidir (Durkheim, 1994: 19). Sosyologlar

arasnda toplumu bir btn olarak alglama yaygndr. Bu btnlk iinde bireyleri

ilgilendiren her olgu ayn zamanda toplumu da ilgilendirmektedir. Fakat, toplumun

sadece bireylerden meydana gelmi olmasndan dolay, kamuoyu, toplumsal hayatn


32/357

20

bireysel bilinten baka bir dayanann olamayaca sansna kaplmaktadr, aksi

halde, toplumsal hayatn bolukta sallanyor gibi grnmesi gerekir (Durkheim,

1994: 19-20). Bu yzden sosyolojinin bireyi ilgilendiren hibir durumdan, sorundan

ve olgudan uzak durmamas anlalr ve beklenen bir durumdur.

Sosyoloji bireysel konular aratrrken psikoloji biliminin imkanlarndan da

yararlanr, ancak tamamen onun yntemini ve yaklamn kullanmaz. Bireyi hibir

koulda toplumsal evresinden ve koullarndan soyut olarak ele almaz, onu

toplumsal bir varlk olarak, toplum tarafndan byk lde belirlenmi bir varlk

olarak ele alr. Bu yzden psikoloji ile sosyoloji arasnda saptanan ayrlk, toplumsal

olgularn psiik olgulardan yalnzca nitelik bakmndan ayrlmasyla kalmazlar,

bunlarn baka dayanaklar da bulunmaktadr. Toplumsal ve psiik olgular ayn

ortam iinde evrime uramazlar, ayn koullara ya da durumlara baml deillerdir.

Durkheime gre; Bu, toplumsal olgularn da u, ya da bu biimde psiik olgular

olmadklarn sylemek deildir, nk, btn bunlar dn ya da davran

tarzlarndan ibarettirler. Fakat, kollektif bilin halleri bireysel bilin hallerinden ayr

bir mahiyet tamaktadrlar. Topluluklarn zihniyeti, tek tek bireylerin zihniyeti

deildir; topluluklarn zihniyetinin kendine zg yasalar vardr. Demek oluyor ki,

aralarndaki iliki ayrca ne olursa olsun, iki bilim birbirinden ne kadar ayr

olabilirse, bu iki bilim de o kadar ak bir biimde birbirlerinden ayrdrlar

(Durkheim, 1994: 21-22). Aratrmann psikolojiyle ilgili yanlarnn olmasyla

birlikte ekonomi ve tarihi ilgilendiren yanlar da bulunmaktadr.

Gnmzn sorunlar toplumsal incelemelerin belkemiinin tarih olduunu

kavramadan ve byle bir kavraya denk decek bir uygulama izgisi izlemeden;

ayrca, toplumbilimsel bir temele dayanan ve tarih asndan da tutarl grlen yeni

bir insan psikolojisi gelitirmenin bir gereksinim olduu kabullenilmeden, ifade bile

olunamazlar. Sosyal bilimciler, gnmzde temel bak alarn oluturmas gereken

sorunlarn hangileri olduunu ifade etmek iin tarihten yararlanmak; psikolojik

sorunlara bile, tarihsel gzle bakmak zorundadr (Mills, 2000: 235). Toplumsal bir

sorunun tarihsel arka plan, sorunun anlalmas ve zm asndan ok nemlidir.

Bu nedenle sosyolojik bir aratrmaya dayanan bu tezde gerek intihar kavram,

gerekse Trkiyenin sosyo-ekonomik dnm iin tarihten faydalanlacaktr.


33/357

21

Sosyolojinin ilgi alan toplumu oluturan temel kurumlardan olan

ekonomiden hibir zaman uzaklamamtr. Bunun yannda temel anlamda

sosyoloji, her zaman tarih temelinde ve ynelimindeki bir giriim olmutur. Bilge

yorumcular, btn sosyal bilimlerin, zellikle de sosyolojinin, esasnda Avrupadaki

kapitalist ticarilemenin ve sanayilemenin ei grlmemi sonularyla ve kkleriyle

bouma abalar olduuna tekrar tekrar iaret etmilerdir. teki uygarlklarla

karlatrldnda Avrupa ve birbirine kyasla baz kesimleri neden daha dinamik

olmutur? Toplumsal eitsizlikler, siyasal atmalar, moral deerler ve insan

yaamlar konusundaki ei grlmemi deiikliklerden nasl etkilenmitir?

Sanayilemi kapitalist toplumlar bir gn paralanacak mdr, yoksa kendi yeleri

iin yeni dayanma ve tatmin biimleri mi reteceklerdir? Avrupadaki

genilemenin etkisi altnda dnyann geri kalan ksmnda deiiklikler nasl bir yol

izleyecektir? Modern sosyolojinin kurucular olarak grlen kiilerin balca eserleri,

zellikle Karl Marx, Alexis de Tocqueville, Emile Durkheim ve Max Weberin

eserleri bu sorularla boumulardr. Hepsi, toplumsal yaplarn ve toplumsal

deiimin hakiki tarihsel zmlemesinde yle ya da byle kullanlmasn

amaladklar kavramlar ve aklamalar nermilerdir (Skocpol, 1999: 1-2).

Erkala gre, dn bilerek bugn ve yarn grebilmek ve anlayabilmek

tarihle mmkndr. Sosyoloji sosyal olaylarn sebep ve neticeleri zerinde durduu

iin tarihten faydalanmaktadr (1983: 35). Sosyolojinin konusu olarak intihar

aratrmalarnda, tarihsel ve ekonomik verilere fazlasyla ihtiya duyulmaktadr.

Sadece bugnn verileriyle de bir aratrma yapmak mmkndr, ancak sosyolojinin

z gerei tarihsel verilerin kullanlmas, soruna tarihsel bir perspektiften de

baklmas anlalmas ve zm asndan ok daha faydal grnmektedir.

Skocpola gre; hakiki tarihsel sosyolojik incelemeler, aadaki karakteristiklerinhepsine ya da bazlarna sahiptirler. En temel olarak, zamana ve mekana somut bir

ekilde yerlemi olduu alalan toplumsal yaplar ya da srelerle ilgili sorular

sorarlar. kincisi, sreleri zaman iinde ele aldklar gibi, sonularn nedenlerini

aklamada zamansal ardkl da ciddiye alrlar. ncs, pek ok tarihsel

zmleme, bireysel yaamlarda ve toplumsal dnmlerde niyet edilen ve

edilmeyen sonularn aa kmasndan anlam karmak iin, nemli eylemlerin ve

yapsal balamlarn etkileimine dikkat eder. Son olarak, tarihsel sosyolojik


34/357

22

incelemeler, zgl trden toplumsal yaplarn ve deiim kalplarnn tikel ve deiik

zelliklerini aydnlatrlar. Zamansal srelerin ve balamlarn yan sra, toplumsal ve

kltrel farkllklar da tarihsel ynelimli sosyologlarn asli ilgi alandr (Skocpol,

1999: 2).

Tezin ekonomiyle ilgili olan ksm iin ekonominin toplum zerindeki

etkilerine ileriki blmlerde baklacaktr. Ancak bu ilikinin ne olduu konusuna

ksaca deinmek gerekirse unlar sylemek mmkndr: Ekonomi ve sosyoloji

arasndaki iliki doal bir ihtiya olarak domutur. Ekonomik hayatn ve en

basitinden en gelimi olanna kadar ortaya kt zemin toplum veya cemaat tipi bir

beeri organizasyondur. Ekonomik faaliyetler, bireyin ve zellikle bireylerden

meydana gelmi bir yapnn dnda dnlemeyeceine gre, ekonomik hadiseyi

ele alan ekonomi ile toplumun btnne eilen sosyoloji arasnda yakn bir iliki

olacaktr (Erkal, 1983: 44-45).

Toplumlarn ekonomileri, toplumsal yaam ve toplumsal kurallarn

belirleyicilerindendir. Ekonomiyi de o toplumun kltrnden, dininden, tarihinden

ve toplumsal yapsndan ayrmak mmkn grnmemektedir. nsan ve iinde

yaad toplumun zihniyeti arasndaki yakn iliki, iktisadi zihniyetin ekli

bakmndan da ipular vermektedir. Konuyu somutlatrmak gerekise, hisse senedi

ve tahvile rabet yerine gayrimenkule ve altna olan talep bir zihniyetin damgasn

tamaktadr. Dier taraftan piyasa ekonomisi iinde yer alacak gc kendinde

bulamama, rasyonel hareket edememek, ksa dnemde speklatif kolay kar sanayi

sektrndeki uzun vadeli ve istikrarl kara tercih etmek, i piyasay d piyasaya

tercih etmek, kapal bir pazar iinde rekabetten uzak faaliyet gstermek, srekli

devlet sbvansiyonu aray iinde olmak, tevik kredilerini ihracaat yerine

gayrimenkul ve firma almnda kullanmak, retim miktar ve kalitesinden ok

reklamdan fayda ummak, iletmelerde lks ve israf nlememek, stok mal

eritebilmek iin sendikay greve zorlamak ve tevik etmek, kar enflasyon orannda

arttrmak istemenin yansra, sermaye arttrmndan kanmak, karaborsa ve vergi

karmak gibi durumlarda zihniyetle ilgilidir (Erkal, 1983: 47). Bu nedenle ticari bir

faaliyet iindeki bir bireyin baarszlnn kaynan toplumun ekonomik ve sosyal

yapsnda aramak doru bir yoldur. Toplumun bireyine kazandrd ekonomik


35/357

23

davranlar, o bireyin bir ticari faaliyete giritiinde neler yapabileceinin, ne derece

baarl olabileceinin bir gstergesidir.

ntihar, toplumsal dzlemde bireyler arasnda belirli etkileimler neticesinde

renilebilen bir davran olarak da kabul edilmektedir. Sembolik etkileim modeli

bu konuya vurgu yaparak, intiharn bir davran biimi olarak nasl anlalmas ve

yorumlanmas gerektii zerinde durmutur. Sembolik toplum modeli ve yorumsama

metodunu benimseyen idealist gr, eitli sosyal teoriler tarafndan hareket noktas

olarak alnmtr. Kendi aralarndaki eitli ihtilaflara ramen, bunlar da baz genel

kabulleri paylamaktadrlar. dealist meta-teorinin dayand temel ilkeleri u ekilde

zetlemek mmkndr:

1.Sosyal bilimler ile doa bilimleri arasnda esasl farklar vardr. nk insansembolleri kullanabilen tek varlktr. Bu yzden sosyal bilimlerin amac,

kendi zel metodlaryla sosyal gerei anlamaktr (entrk, 1996: 57).

2.Anlama sosyal gerei aklama yntemidir.3.Sosyal gereklik, gzlenebilen ve llebilen eylerle ilgili nicel

kavramlarla deil, yorumlama ve anlamay mmkn klan nitel

kavramlarla bilinebilir.

4.Sosyal bilimler deer yargsndan bamsz deildir (entrk, 1996: 58).Simgesel etkileim terimi, Goffmannki gibi somut durumlarda sosyal

davrann anlamn yorumlamay aratran bir yaklam trne atfedilmektedir. Bu

konuyla yakndan ilgili bir baka yaklam, etnomedolojidir. Harold Garfinkel ve

dierleri tarafndan gelitirildii ekliyle, etnometodoloji, yaadklar kurallar ve

kategorileri yaratan ve olup bitene ilikin kendi yorumlarn mzakere eden sosyal

aktrleri grnr klan yazl metinlere ve davrann ayrntlarna odaklanr. Bu

yaklamn ak bir rnei, Jack D. Douglasn The Social Meanings of Suicide

(ntiharn Sosyal Anlamlar, 1967) balkl kitabnda bulunmaktadr (Aktaran: Bock,

2001: 275). eitli sosyal gruplardaki (snflar, dinler, uluslar) resmi intihar

oranlarn incelemenin ve daha sonra da bu oranlarn sosyal nedenlerini

yorumlamann sosyolojide uzun bir gelenei bulunmaktadr. rnein, Roma

Katoliklerine gre Protestanlarda daha yksek bir intihar oran olduu grlr; bu

farkllk, Protestan topluluklarnda bireysel baarszlklar szde balama


36/357

24

eksikliine ve Protestann gnaha kar bireysel sorumluluu vurgulamasna

atfedilmektedir (Bock, 2001: 275).

Douglas, byle yorumlarn geersiz olduunu nk intihar gibi belirli bir

lm snflamasnn toplumun tutumlarndan kuvvetle etkilendiini tartmtr.

Protestanlar ve Katolikler arasnda kendini yok etmenin gerek oranlar ayn olabilir

ancak Katolik Kilisesi tarafndan intiharn iddetle knanmas, olaslkla aileler,

doktorlar ve dier resmi grevlilerin pheli vakalar kaza veya doallm olarak

snflandrmasna yol aar. Farkl intihar oranlar bu yzden nesnel sosyal olgular

olarak deil, mzakere edilen kararlarn sonucu olarak grlr (Bock, 2001: 275).

Etnometodoloji, resmi istatistiklere dayal tm incelemelere ilikin baz

sorular ortaya atmtr. zellikle fiziksel ve (Bock, 2001: 275) zihinsel

rahatszlklarn olas nedenlerini zmlemek iin kullanlan epidemiyoloji yntemi,

eletirel ekilde yeniden incelenmelidir (Bock, 2001: 275).

ntihar olaylarnn aklanmasnda Tnniesin Trkeye cemaat

(gemeinschaft) ve cemiyet (gesellschaft) olarak evrilen ayrmndan da faydalanmak

mmkn grnmektedir. Tnniesin uygulamal almalarnn ou; su, intihar,

zihinsel hastalk ve gayri meru ocuk gibisosyal problem trlerine dikkat ekici birnem atfederek, bu deiimlerin sosyal ilikiler zerindeki etkilerinin anlalmasyla

ilgilidir (Oberschall, 1965: 51-63ten Aktaran: Kivisto, 2008: 124-125).

Tnniesin bilinengemeinschaft-gesellschaftayrmnn tablolatrlm haline gre;

zellik Gemeinschaft Gesellschaft

Bireysel bak as Ortaklk; bir gruba veya

toplulua ballk

Bamszlk; bireysellik

Sosyal ilikiler Samimi, yakn Gayri-ahsi

Sosyal farkllama Dk Yksek

Anahtar kurumlar Aile Ynetim ve ekonomi

Corafi mahal Ky ehir

Sosyal kontrol Gelenek, din Kanun, szleme


37/357

25

Gesellschaft modern toplumlara stesinden gelinmesi gereken problemler

yaratmtr. Tnnies gemie dnmenin mmkn olmadn dnmtr. ada

toplumun gayri-ahsilii kendi yresel zelliklerinden birine yabanclamas

anlamna gelmektedir (Kvisto, 2008: 125). Gesellschaftn modern toplumlara

yaratt problemlerden olan kriz, yalnzlama/yabanclama ve intiharlar, modern

toplumun devam edebilmesi iin zlmeleri gereken problemlerdendir. Elbette

intiharlar insanlk tarihinin her dneminde ve hemen hemen her toplumda birekilde

grlmtr. Ancak intihar, modern toplumlarda bireyselleme arttndan, bireyler

aras dayanma mekanizmalar zayfladndan ve dayanma paraya

endekslendiinden, dier toplumlara gre daha fazladr.

Modern toplumlarn temel zelliklerinden biri olan bireycilik, XIX. yzylda,

yenilik olgusuna tepki olarak ortaya kan bir kavramdr. Bu kavram o zamandan

beri, ok farkl ekillerde deerlendirilmitir. Bir taraftan, sk koullardan ve

toplumsal kstlamalardan bamsz olmakla ilgili olduunda, genellikle olumlu bir

hava ierisinde tanmlanmtr. Dier taraftan o, karlkl bir sorumluluk

duygusunun yokluunda ve dierlerinden ayrlmada ba ekiyor grnd iin

bazen olumsuz terimler ierisinde deerlendirilmitir. Genellikle, bireyciliin

modern dnyann ayrt edici niteliklerinden biri olduu kabul edilmektedir. nk

insanlar ounlukla, geleneksel toplumlar tarafndan maruz brakldklar

kstlamalardan kendilerini kurtarmaya almaktadrlar. Bireyciliin, kklerini

kltrden ve toplumun sosyal psikolojisinden ald kadar yeni ahlaki dzenin

temellerinden de almas gerektii varsaylmaktadr (Kivisto, 2008: 113-114).

Bireycilik konusunda ilk alanlardan olan Tocqueville, modern ncesi

toplumlarda yaayan insanlarn her zaman topluluun karlarn korumak iin

hareket etmediini anlamtr. O, toplum ve birey arasnda modern ncesi dnemde

var olan ilikiyi romantikletirmemitir. nsanlarn kimliklerinin kolektif bir kimlie

daha fazla bal olmas gereine ramen, pek oklar kendi toplumlaryla ilgili

olarak yanl yapacaktr. Tocqueville ayrlan, geri ekilen veya egoizm gibi daha

byk toplumsal karlara aka meydan okuyan insanlarn bulunduuna gnderme

yapmtr ve demokrasi ann tarihi olarak doal, kendine zg rn olan bu

ikinci kavram tanmlama giriiminde onu bireycilie yakn bir yere koymutur

(Kivisto, 2008: 118). Ancak Tocqueville, bireyciliin egoizmle kartrlmamas iin


38/357

26

bireyciliin anlamn aklad ve bu iki terimi birbirinden ayrma ihtiyac duyduu

grlmektedir.

Egoizm bir kimsenin her ey iin kendisini tercih etmesi ve her eyi kendi

asndan dnmesine yol aan tutkulu ve abartl bir kendini sevmedir.

Bireycilik, bir durgunluk ve her vatandan kendini arkada evresinden izole

ederek ailesi ve yakn arkada dairesi iine ekme hissi olarak dnlmt;

beenisine gre ekillenmi bu kk toplumla birlikte kii, kendisiyle ilgilenmek

iin daha byk toplumu memnuniyetle terk edecektir (Tocqueville, [1853]

1969dan Aktaran: Kivisto, 2008: 118).

Bireycilik modern toplumlarda desteklenen, giriimciliin, zgr ve bilimsel

dncenin olmazsa olmaz olarak grlen ve toplumsal gelimenin

salayclarndan biri olarak deerlendirilen bir olgudur. Ancak bu denli desteklenen

bireyciliin, rekabetin ar artmas ile bencillikle kartrlmas bir takm ahlaki

sorunlar ortaya karmasnn yannda intihar sorununu da arttrmas kanlmazdr.

Bylece bireycilik, bireyi tek bana brakan bir sosyal durum olarak ortaya

kmayacaktr. O, yabanclama ya da Philip Slaterin yalnzl gerekletirmeye

alma dedii ey de deildir. Aslnda, bireycilikte birey sevdii birileri ile olan

yakn duygusal balarn ilerletmek ve gelitirmek durumundadr. Tocquevillein

burada ifade ettii mesele, daha byk toplumlarda kendilerine geri dnen,

ykmllkleri arkada evrelerinden teye geip tanmadklar insanlara doru ve

daha soyut varla, ulusa uzanan insanlarn vatandalk grevlerini benimsemeyi

reddetmeleridir (Kivisto, 2008: 118-119).

Bu tezanlayc-aklayc bir aratrmadr. lk etapta, aratrmann kapsamyla

ilgili bugne kadar yaplm ulalabilen tm yerli ve yabanc bilimsel almalar

taranmtr. Yaplan literatr taramasnn sonular teorik olarak ele alnp tezinkuramsal ve yntemsel erevesi salamlatrlmtr.

Tezin aratrma srecinde intihar konusunda dnyada ilk bilimsel almay

yapm olan Durkheimn intiharla ilgili almalar da gz nnde bulundurulmu ve

temel k noktalarndan biri olmutur. Bunun yannda Max Weberin yorumlu

anlama yaklamndan da yararlanlmtr.

Ulalabilen rneklemlerle ilgili verilerin toplanmas, DE ve 2005ten sonra

TKin intiharlarla ilgili yaynlad istatistiklerden, basn yer alan intihar ve intihar


39/357

27

giriimi haberlerinden ve grme teknii ile olmutur. Grmelerde gerekli ortam

salanm ve kiilerden izin alnarak ses kayd yaplm ve not tutulmutur (her

grmecinin ses kaydna izin vermediini burada vurgulamak gerekir). Toplanan

veriler nce her grme iin analiz edilmi, daha sonra tm grmelerin verileri

karlatrmal olarak analiz edilmitir. Analizlere basna yansyan ayn sebepten

intihar ve intihar giriimleri de dhil edilerek, bunlar da aratrma iin nemli bir veri

olarak deerlendirilmitir. Dolaysyla tezin aratrma srecinde elde edilen farkl

veri, farkl balkta ve teknikte analiz edilmitir.

Bilimsel aratrma iin en nemli unsurlardan biri, aratrma iin seilen

yntemdir. Yntemi iyi belirlenmi bir aratrma, temeli salam atlm bir bina

gibidir. Bu nedenle ilk olarak aratrma iin bir yntem belirlenmeye ve aklanmaya

allmtr.

ntiharn ve intihar giriimlerinin toplumsal yap, toplumsal ve ekonomik

deime ile ilikisi bu kuramlarn nerdii yntem ve teknikler ile saptanmaya

allmtr. Bu amala grmeler, intihara girimi bireylerin kendileri ile; intihar

eden bireylerin ise aile bireyleri ile yaplmtr. ntihar giriimine veya intihara

gtren sebepler en ince ayrntsna kadar tespit edilmi ve snflandrlmtr. Bu

snflandrmadaki ama, bireylerin gerekletirdikleri intihar ve intihar

giriimlerindeki toplumsal ve ekonomik etkenlerin ortaya karlmasdr. Bu ekilde

sosyo-ekonomik etkenlerin intihar ve intihar giriimleri zerinde bir etkisinin olup

olmad tespit edilmeye allmtr.

ntihar toplumsal bir olgu olarak (Tolan, 1981) sebepleri ve sonular

itibariyle disiplinler aras almaya uygun ve gerekli bir alma alandr. Trkiyede

zellikle intihar konusunda disiplinler aras bir alma ortam henz olumamakla

birlikte, Ankara niversitesi Psikiyatrik Kriz Merkezinin bu ynde ciddi abalar

dikkati ekmektedir. Ayrca Trkiyede en ok intihar olaylar olan Mulada Valilik

tarafndan Mula niversitesi akademisyenlerinin katlmyla oluturulan Mula li

ntihar Aratrma Komisyonunun almalarndan ve deneyimlerinden de

yararlanlacaktr. Aratrmann her aamasnda ad geen merkezle ve komisyonla

iletiim ve danma halinde allmaya zen gsterilmitir.


40/357

28

Literatr taramas sonucu ortaya kan bilgiler ile alan aratrmasnda ortaya

kan veriler ve sonularla aratrma tamamlanmtr.

IV. TEZN VARSAYIMI

Tezdeki temel varsaym;

Ekonomik gelir dzeyi, yaam kalitesi ve toplumsal stats yksek olan

bireylerin ticari baarszlk yaadklarnda intihar etmeleri veya intihara

girimelerinde toplumsal ve ekonomik faktrler etkendir eklindedir.

Alt varsaymlar ise;

Ekonomik gelir dzeyi, yaam kalitesi ve toplumsal stats yksek olan

bireylerin ticari baarszlkla yzyze geldiklerinde dier sosyal gruplara gre

kaybedecekleri daha fazla ey olduundan intihar eilimi daha yksektir.

Ticari baarszlk gsteren bireylerin yaadklar sosyo-ekonomik ve sosyo-

psikolojik kntnn derinlii bulunduklar toplumsal statden dolay daha

fazladr.

Ekonomik krizler ticari baarszl, ticari baarszlklar ise intihar ve

intihar giriimlerini arttrmaktadr.

Ticari baarszlk sonucu intihara girien yada intihar eden bireylerin

etrafnda toplumsal ilikiler a ve destei zayftr.

Ticari baarszlk sonucu intihara girien bireylerin sonraki hayatlarnda

topluma katlmalar ve normal hayatlarna dnmeleri zor olmaktadr eklindedir.

V. TEZN SINIRLILIKLARI

Aratrmann rneklemini belirlemek iin gerekli olan istatistiksel bilgilere

ulamak brokratik ilemlerden dolay uzamtr. Ayrca intiharn hl kimi

evrelerce tabu olarak grlmesinden dolay hibir yerden maddi destek alnamam,

tm masraflar yazar tarafndan karlanmtr. Bu durum daha fazla kiiye ulamay

engellemitir. statistiksel verilere ulamakta yaanan skntlar ve ekonomik destek

bulunamamas intihar konusundaki aratrmalarn daha geni kapsaml ve zm


41/357

29

salayc olmasnn nnde en byk engellerdir. Toplumda ve resmi makamlarca

intiharn nemi ve toplumsal gereklii henz tam olarak anlalamamtr.

Aratrmann rnekleminin nemli bir ksmn kapsayacak olan intihar etmi

bireyler yaamlarn yitirdiklerinden, birinci azdan bilgi almak imknszdr. Bu

durum verilerin doruluu asndan sorun yaratmtr. ntihara girimi bireylerin

bir ksm, intihara girimeden nceki hayatlarndaki dzey kadar olmasa da normal

hayatlarna dnmeyi baarmlardr. ntihar ve intihar(a) etmi/girimi bireylere

kar toplumsal nyarglar bulunmaktadr. ntihara giritikten sonra bir i bulup

hayatn dzene sokan bireyler i ilikilerinin ve sosyal hayatlarnn bundan

etkilenebilecei gibi nedenlerle grmekten kanmlardr.

Bir dier sorun da ticari baarszlk yaam bireylerin zellikle borlarndan

kaynakl olarak hapis cezas alm olmalar, bu yzden ya hapse girmi ya da

girmemek iin gizleniyor olmalardr. Bu soruna ek olarak, bazlarnn da tefeciler,

mafya veya dier borlularndan korunmak ya da yakalanmamak iin gizlenmeyi

tercih ediyor olmalardr. Bunun iin yurtdna km olanlar da bulunmaktadr. Bu

sorunlar nedeniyle de grmeyi kabul edenlerin sonradan bazlar gvenlik

gerekesiyle vazgemilerdir. Grme yapldktan sonra da vazgeenler olmutur.

Bunlardan birisi, verdii bilgilerin kesinlikle gizli tutulaca, istedii takdirde yazl

garanti verilecei sylenerek ikna edilmitir.

Tezin rneklemi iin seilen bireylerin yukarda saylan veya baka eitli

nedenlerle adreslerini ve iletiim bilgilerini deitirmi olduklar tespit edilmitir. Bu

nedenle belirlenen rneklemin nemli bir ksmna ulamakta sorunlar yaanmtr.

Bu sorun aratrma srecinin uzamasna neden olmutur.

stanbul dnda grme yaplmasnda bir takm sorunlar km; zellikleadres ve iletiim bilgilerine ulamak ok zor olmutur. Bu nedenle rneklemin byk

ounluunun stanbuldan alnmas zorunlu olmutur.


42/357

30

1. BLM

KAVRAMSAL VE TEORK EREVE

Bilimsel bir aratrma iin kavramlarnn anlalr, genel geer, anlam

konusundaki tartmalar en aza indirecek ekilde olmas arzu edilen, beklenen bir

sonutur. Bu aratrma iinde kullanlacak olan temel ve alt kavramlarn

aklanaca bu blmde, kavramlarn aklanmasnn yannda kavramlarla ilgili

yaklamlara, teorilere ve kuramlara da yer verilerek kavramlarn daha anlalr ve

geerli olmasna allacaktr. Aklanacak temel kavramlarn banda intihar

giriimi, intihar ve ticari baarszlk yer almaktadr. Bu kavramlar aklanrken

dnyada ve Trkiyedeki literatrde nasl yer aldklar, alt kavramlarnn ne olduu

da bilimsel dayanaklaryla birlikte verilmeye allacaktr.

Kavramlar, teorik ve kuramsal yaklamlar birlikte ele alnrken, okuyucu

aratrmann yntem ve tekniklerine ilikin delilleri daha somut birekilde grebilme

olanan da bulmu olacaktr. nk kavramlarn ele alnnn, kullanlan teorik ve

kuramsal yaklamlarn aratrmann yntemiyle dorudan ilikili olduu

dnlmektedir.

1.1. Kavramsal-Tarihsel Boyutuyla ntihar Giriimi ve ntihar

Bir kiinin kendi hayatna son verme eylemi olan intihar ile bunun sadece

giriim aamasnda kalmas, lm olaynn gerekleerek hayatn son bulmamas

anlamna gelen intihar giriimi tm ynleriyle ve sonucu itibariyle travmatik bir

eylemdir. Bu eylemlerin travmatik olmas sadece eylemi gerekletiren kii iin

geerli deildir. Eylemde geride kalanlar, olay duyan ve grenler de intihar

olaylarnn sonularndan etkilenirler. Bu yzden intihar olaylarnn nlenmesi

almalar bir halk sal sorunu olarak da grlmeli ve soruna multidisipliner bir

yaklamla zm aranmaldr.

Tarih boyunca bir kiinin kendini ldrmesi dier insanlar derinden

etkileyen bir davran olmutur. Bu yzden insanlar cezalandrlm, dinler kendini

ldrme davrann knayan ve yasaklayan uygulamalar getirmitir. Bugn konunun


43/357

31

hl tabu oluu bu tarihsel uzantnn bir sonucudur. Bu sonu, konunun aka ve

bilimsel boyutta ele alnmasn engellemektedir. ntihar konusu utan, huzursuzluk,

sululuk duygular ile beraberdir ve dolaysyla gizlenir, kaderci bir yaklamla

karlanr. Bu ise aratrma, tespit, tedavi ve nleme almalarnn snrl kalmasna

neden olmaktadr(Sayl, 2008: 53).

nsanlar olumsuz duygular, lm, yaamn anlamn sorgulama gibi olumsuz

bulduklar konulardan uzak kalmak isterler. lm sorgulamaktan kanlr ve

intihar konusu doal igdsel korunma yaklam iinde korkuyu bertaraf etmek

iin grmezden gelinir. Btn kltrler lm korkusuna kar eitli rf ve adet

sistemleri oluturmulardr. Bilinli ya da bilind intihar konumak ve bir yardm

ars olarak buna duyarl olmak konusunda da bir duyarszlk gelitirmilerdir

(Sayl, 2008: 53). Bu yzden insann kendi hayatna isteyerek ve bilinli olarak son

vermeye almas veya son vermesi pozitif bilimlerin ve tbbn anlamakta

zorland, tam anlamyla zemedii bir sorun olarak gnmze kadar varln

srdrmtr. nsann kendisine bahedilen ve bir daha geri kazanm mmkn

olmayan hayatn, kendisinin yok etme istei, bilimin ve tbbn olduu kadar

insanlarn da ilgisini ekmektedir. Bu konuda ok eitli tartmalar bulunmaktadr.

Bu blmde kavramlarn tanmlarnn yannda kiilerin kendi hayatlarn sona

erdirme (intihar) isteklerine ynelik kuramsal yaklamlar da ele alnmtr.

nsann kendisine sorduu en anlaml ve kendisi asndan da bir o kadar

tehlikeli bulunan soru olmak ya da olmamak eklinde zetlenebilecek bir sorudur.

Neden insan kendisini yok etmek ister? Bu soru da bilim insanlar iin temel

sorulardan biridir. Sosyolojinin sorduu temel soru ise, bir insan kendi hayatna son

vermeye iten toplumsal koullar/sebepler nelerdir? Bu soruya bal olarak

sosyolojinin cevaplamaya alt dier sorular u ekilde oaltmak mmkndr:

Bir bireyin akli dengesini yitirmesi, psikolojik bunalmagirmesi, aresiz bir hastala yakalanmas ya da psikiyatrik

hasta olmas neticesinde yaamna son vermek istemesi, o

intiharda toplumsal bir nedenin olmadn sylemek iin tek

bana yeterli midir?


44/357

32

Btn bu sorunlar yaayan herkesin kendisini ldrmeyekalkmamasn nasl aklamak gerekir? Neden bu tr sorunlar

yaayanlarn sadece bazlar intihar semektedir?

ntihar bir k yolu olarak gren insanlar zayf kiilikliinsanlar olarak grmek mi gerekir?

Eer buekilde kabul edilecekse, intihar seen insanlarn zayfkiilikli olmasnn nedeni veya nedenleri nelerdir?

Aratrma konusuyla da ilgili olarak sorulacak olursa nedenticari baarszlk gsteren insanlar intihar yolunu seer? Bu

insanlar ekonomik ilikilerini ve gelirlerine bal olaraktoplumsal statlerini kaybetmeselerdi hayatlarnn herhangi bir

dneminde daha farkl bir sorun karsnda da intihar

seebilirler miydi?

Bunun yannda nemli bir sorunun da, ticari baarszlk gsteren tm

insanlar neden intihar etmeyi tercih etmemesine ramen bazlarnn tercih etmesidir.

ntihar; birok faktrn birbirini etkilediini gsteren karmak davranlara

tipik bir rnektir. Ruhsal bozukluklar, madde ktye kullanm, ocukluk

dnemlerine ait travmalar, sosyal yaltlmlk, ekonomik glkler, iliki kayplar,

umutsuzluk, drtsellik gibi faktrler riski arttrmaktadr. Risk faktrlerinin ok

sayda ve eitli olmas nedeniyle yalnzca bir disiplin veya meslein intihar

davrannn zerinde tm ynleriyle alabilmesi mmkn deildir. ntihar nleme

almalarnn olduka kapsaml, interdisipliner ve multisektrel olmasnn

gereklilii Dnya Salk rgtnn 2001deki raporunda aklkla belirtilmitir

(Alptekin ve Duyan, 2009: 91). Bu nedenle intihar ve intihar giriimi olaylarnn

azaltlmas, sorun karsnda zm retilmesi disiplinler aras bir dayanmay art

komaktadr. Bu amala sosyoloji, sorunun toplumsal kaynaklarnn, nedenlerinin

ortaya konmasnda byk olanaklara sahiptir.


45/357

33

1.1.1.Toplumsal Bir Eylem Olarakntiharntihar sorunuyla ilk ilgilenen kii bir sosyologdur (Emile Durkheim),

dolaysyla ilk bilim de sosyolojidir. Her eyden nce intihar bir davran, hatta

toplumsal bir davrantr. Sadece bu yzden bile sosyolojinin ilgi duyduu bir

konudur. Webere gre sosyoloji, toplumsal davran yorumlayarak anlamak ve bu

yolla davran kendi ak ve dourduu tesirlerle birlikte sebeplerini ort

Documents

ticari başarısızlık intiharları