Hội Hoa Lan Việt Nam www.hoalanvietnam.org

1

Tiểu Trúc: Dendrobium odiosum (Finet 1901)

Tháng 5 năm 2006, khi bài viết về cây Trúc Lan vào, chúng tôi căn cứ vào hình ảnh và tài liệu

truy cập trong các sách vở và trên Internet và ngay cả bây giờ nhiều nguồn tin vẫn nói rằng cây

Dendrobium hainanense là một cây lan hoa vàng trông giống như Dendrobium hancockii.

Akabira-orc.jugem.jp

Picasa web

Nhưng tập san Orchids Digest số 74-4 tháng 10-11-12, năm 2010 vừa mới phát hành có khá

nhiều bài viết về loài Dendrobium. Đáng chú ý hơn cả là bài Những cây Dendrobium của Trung

Quốc (Dendrobium of China) của Tiến sĩ Holger Perner một khoa học gia làm việc tại vuờn quốc

gia Hoàng Long, Tứ Xuyên, Trung Hoa. Theo ông, cây Dendrobium hainanense hoa vàng thực

sự chỉ là cây Dendrobium odiosum, một đồng dạng với cây Den. hancockii, còn cây Dendrobium

hainanense là một cây khác hẳn về thân lá và hoa mầu trắng như hình dưới đây.

Dendrobium hainanense

www.url.tv

Holger Perner cho biết như sau:

Hội Hoa Lan Việt Nam www.hoalanvietnam.org

2

Căn cứ vào tài liệu của Finet, lá cây Den. odiosum dài chừng 6 phân, rộng 3 ly như vây phù hợp

với kích thước và chi tiết trong bản vẽ của Rolfe tả về cây Den. hancockii. Cả hai cây này đều

mọc ở Mentze, phía Nam Vân Nam. Theo mẫu cây mọc trong rừng phía Bắc như là phía trung và

tây tỉnh Tứ Xuyên, cây Den. odiosum có cánh hoa tròn và rộng hơn cánh đài, trục nhị ngắn và

rộng, lá dài không tới 7 phân. Một số cây khác nhận được từ phía Nam Vân Nam hoa to hơn

nhưng cánh hoa và đài hoa đều nhọn dầu và hẹp ngang hơn. Trục nhị cũng dài hơn và lá dài tới

10-15 phân. Đây là môt giống lan khác không thể xếp vào giống Den. hancockii hay là Den.

odiosum đuợc. Tuy nhiên Den. hancockii hơi khác về cành lá. Cả hai giống này thường xuất

cảng sang Âu Mỹ với tên gọi sai lầm là Den. hainanense và Den. sinense.

Tiến sĩ Eric Christenson, một chuyên gia về lan của Hoa Kỳ, trong bài Hai vấn đề “A Pair of

Problemsˮ, nói về những cây Dendrobium hancockii, Dendrobium odiosum và Dendrobium

hainanense như sau:

Một số lớn cây lan hoa vàng nhập cảng từ Trung Hoa có tên Den. hainanense được bầy bán và

phổ biến rộng rãi trong giới trồng cây. Những cây lan này thực sự không dính dáng gì tới cây

Den. hainanense do Rolfe công bố vào năm 1896 cả. Theo tài liệu tại Kew, cây lan này nở hoa

quanh năm tại đảo Hải Nam với lá hình ống (terete leaves) và nhiều hoa trắng với một đốm vàng

trên luỡi. Rolfe cũng ghi thêm là hoa này hơi giống với Den. crumenatum.

Đứng cách xa một chút người ta tưởng hai cây Den. hancockii và cây Den. odiosum chỉ là một,

nhưng lại gần mới thấy sự khác biệt. Cây Den. hancockii do Rolfe mô tả theo mẫu hoa của

William Hankock (1847-1914) có lá dài tới khoảng 7 phân, cánh đài xếp thành hình tam giác,

đầu cánh nhọn, còn cây Den. odiosum do nhà thảo mộc người Pháp, Finet mô tả căn cứ vàu mẫu

hoa do Tenant thu lượm được có lá ngắn trên dứoi 3 phân, cánh hoa đầu tròn.

Theo Jay Pfalh trên Internet Orchid Encyclopedia chỉ phân biệt như sau: cây lá ngắn chừng

2 phân là Den. odiosum, nếu lá dài hơn là cây Den. hancockii.

Nhưng chúng tôi nhận thấy hai cây Den. hancockii và cây Den. hainanense hay Den. odiosum

hoàn toàn khác biệt làm sao có thể coi là đồng dạng với nhau được bởi vì:

Den. hancockii hoa lớn hơn và đầu cánh hơi nhọn, lá cây dài tới 9-10 phân, ngang

1-1.2 phân, thân cây mập mạp mầu nâu đen cho nên có thể cao trên 1 thước, còn cây

Den. odiosum hoa tròn như cánh hoa mai, lá dài khoảng 3-4 phân và chiều ngang chỉ độ

3-4 ly, cành lá mảnh mai nhỏ như que tre nướng thịt nên mềm mại, thân cây thấp nhỏ hơn

và mầu nâu xanh.

Den. hancockii Den. odiosum

Hội Hoa Lan Việt Nam www.hoalanvietnam.org

3

Den. hancockii & Den. odiosum Den. hancockii

Trong những chuyến về thăm quê hương, chúng tôi không thấy

giống Den. odiosum và trong các hình ảnh của các bạn từ VN gửi

cho đều vắng bóng cây lan này, mà chỉ thấy những khóm lan Den.

hancockii rất lớn tại vườn lan Sang Còi ở Đà Lạt.

Theo bản báo cáo của Tiến sĩ Averyanov về những cây lan Việt

Nam, thấy nói vào ngày 6 tháng 3, năm 2001, ông đã cùng với

giáo sư Phan Kế Lộc và D. Harder đã tìm thấy cây Den. hancockii

tại Mộc Châu, Sơn La. Trong bức điện thư ngày 23-10-10, ông

cho biết 2 giống lan này mọc rất nhiều tại những tỉnh miền Bắc

Việt Nam.

Tại Hội Hoa Lan Việt Nam đã có nhiều người mang những cây

lan này tới trưng bầy trong các phiên họp hàng tháng, nhưng phần

lớn đều là những cây Den. hancokii nhưng chúng tôi biết chắc

Den. odiosum rằng khá nhiều người có cây Den. odiosum, trong số đó chị Lê

Kim Nhung và Tuởng Kim Xuyến là sở hữu chủ những cây có hình bên trên.

Trần Đức Tạo

Bùi Thanh Nga

Hội Hoa Lan Việt Nam www.hoalanvietnam.org

4

Đào Hữu Anh Phan Văn An

Trở về cây Dendrobium hainanense thực sự, cây này hoa lá gần giống như cây Dendrobium

acinaciforme hay Dendrobium parciflorum.

Dendrobium acinaciform

Orchidfoto.com

Dưới đây là hình ảnh cây lan Dendrobium parviflorum và Dendrobium hainanense do anh

Nguyễn Minh Đức và Hà Khắc Hiểu gửi cho.

Hội Hoa Lan Việt Nam www.hoalanvietnam.org

5

Dendrobium parciflorum

Nguyễn Minh Đức

Dendrobium hainanense

Hà Khắc Hiểu

Hy vọng chúng ta có thể phân biệt rõ rêt về những cây lan này.

Thành thực cám ơn các anh Nguyễn Minh Đức và Hà Khắc Hiểu đã gửi cho những tấm ảnh quý

báu kể trên.

Westminster 10-2010