Embed Size (px)
Citation preview
1
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC
Tác gỉa: Tiến sĩ Trần Mạnh Hùng, M.A., S.T.D
http://www.vietduchospital.edu.vn/news_detail.asp?ID=2&CID=2&IDN=8180
BỆNH VIỆN VIỆT ĐỨC
VIET DUC UNIVERSITY HOSPITAL
Địa chỉ: 40 Phố Tràng Thi - Hà Nội - Việt Nam
ĐT: (844) 8.253.531
Fax: (844) 8.248.308
E-mail: [email protected]
http://www.vietduchospital.edu.vn/index.asp
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 1)
DẪN NHẬP: Từ nhiều thế kỷ nay các nhà khoa học đã biết rằng một số loài vật có
thể tái tạo các bộ phận đã mất trên cơ thể chúng.
Con người chúng ta cũng có chung đặc điểm này, giống như loài sao biển. Mặc dù
cơ thể chúng ta không thể tái tạo cả một cẳng chân hay ngón tay bị mất, nhưng tế bào
máu, tế bào da hay các tế bào khác vẫn thường xuyên được tái sinh trong cơ thể của
chúng ta. Những tế bào “toàn năng” giúp chúng ta tái tạo mô, lần đầu tiên được phát
hiện trong quá trình tiến hành thí nghiệm với tủy xương, vào những năm 1950 đã dẫn
đến phát hiện về sự tồn tại của TẾ BÀO GỐC1 trong cơ thể; từ đó phát triển kỹ thuật
cấy ghép tủy xương hiện đang được ứng dụng rộng rãi trong y học. Khám phá về tế
bào gốc đã thắp sáng hy vọng về tiềm năng y học của kỹ thuật tái sinh. Lần đầu tiên
trong lịch sử, các bác sĩ có thể tái tạo mô bị hủy hoại nhờ một nguồn cung cấp mới
mẻ những tế bào khỏe mạnh bằng cách áp dụng khả năng độc nhất vô nhị của tế bào
gốc nhằm tạo ra nhiều loại tế bào khác biệt trong cơ thể.
Khi các nhà khoa học nhận ra được tiềm năng y học của kỹ thuật tái tạo thông qua
thành tựu cấy ghép tủy xương, họ đã tiếp tục quá trình tìm kiếm những tế bào tương
tự trong phôi. Những nghiên cứu ban đầu về quá trình phát triển của con người đã
chứng minh được rằng tế bào của phôi có khả năng sản sinh ra mọi loại tế bào trong
cơ thể.
2
How it works from Embryo to Stem cell:
Cách thức tạo tế bào gốc từ phôi
(1) Embryo: Phôi - Trứng được thụ tinh hoặc nhân vô tính để tạo phôi. Phôi
bắt đầu phân chia.
(2) 1 To 5 Days: 1 Đến 5 Ngày
Phôi phân chia nhiều lần và có dạng khối cầu được gọi là phôi nang/phôi bào.
(3) 5 To 7 Days: 5 Đến 7 Ngày
Vào thời điểm này, tế bào gốc phôi đã có thể quan sát được và có khả năng
phát triển thành bất kỳ loại tế bào nào của cơ thể.
(4) Stem Line: Dòng Tế Bào Gốc
Tế bào gốc được tách ra và phát triển trong đĩa nuôi cấy. Khi chúng phân chia
chúng tạo ra dòng tế bào gốc.
(5) Tissue Production: Sản Xuất Tế Bào
Áp dụng nhiều công thức dinh dưỡng phối hợp với các yếu tố khác nhau, các
nhà khoa học hy vọng có thể biến đổi tế bào gốc thành hơn 200 loại tế bào
khác của cơ thể như:
Pancreatic Islet Cells: Tế Bào Tụy Tạng - Có thể sử dụng điều trị tiểu đường
Muscle Cells: Tế Bào Cơ - Có thể dùng để khôi phục hoặc thay thế tim bị tổn
thương
Nerve Cells: Tế Bào Thần Kinh - Có thể được ứng dụng trong điều trị chứng
mất trí và bệnh Parkinson cũng như điều trị chấn thương cột sống.
Từ những năm 1980, các nhà khoa học đã tách chiết thành công tế bào gốc phôi của
chuột. Nhưng chỉ đến năm 1998, một nhóm các nhà khoa học thuộc đại học
Winsconsin tại Madison dưới sự chỉ đạo của giáo sư James Thomson lần đầu tiên đã
thành công tách biệt tế bào gốc phôi người. Họ biết họ đã tách được tế bào gốc, là vì
3
những tế bào đó không biệt hóa trong khoảng thời gian dài; chúng cũng vẫn giữ
nguyên khả năng có thể biến đổi thành nhiều loại tế bào chuyên biệt trong đó có tế
bào cơ, tế bào ruột, tế bào thần kinh và tế bào sụn.
Nhà sinh học kiêm giáo sư ngành giải phẫu học, Prof. James Thomson đã
ngưng làm việc với chiếc laptop computer trong văn phòng tại đại học
Wisconsin – Madison. Ông đã chỉ đạo nhóm nghiên cứu và tuyên bố tách
thành công dòng tế bào phôi của một loài động vật linh trưởng vào năm 1995.
Khởi đầu này đã đem đến thành tựu lần đầu tiên tách được dòng tế bào gốc
phôi người vào năm 1998.
The Promise of Stem Cell Research: Triển vọng của nghiên cứu tế bào gốc
Drug Development and Toxicity Tests: Nghiên cứu dược phẩm và xét nghiệm
độc tính
Experiments to Study Development and Gene Control: Thử nghiệm nhằm phát
triển nghiên cứu và kiểm soát gen
Cultured Pluripotent Stem Cells: Tế bào gốc toàn năng đang được nuôi dưỡng
Tissues/Cells for Therapy: Tế bào ứng dụng trong điều trị
Bone marrow: Tủy xương
Nerve Cells: Tế bào thần kinh
Heart Muscle Cells: Tế bào cơ tim
Pancreatic Islet Cells: Tế bào tụy tạng
4
Và thế là nghiên cứu tế bào gốc được nhiều nhà khoa học đeo đuổi với hy vọng đạt
được những bước đột phá lớn trong y học. Họ luôn nỗ lực để tìm tòi những liệu pháp
khôi phục hoặc thay thế các tế bào tổn thương nhờ những tế bào tạo ra từ tế bào gốc;
đồng thời mang hy vọng đến cho những người đang phải chịu đựng căn bệnh ung thư,
tiểu đường, các bệnh tim mạch, chấn thương cột sống cũng như các chứng rối loạn
khác. Cả tế bào gốc phôi và tế bào gốc trưởng thành đều là những cơ sở để các nhà
khoa học phát triển những phương thức mới, có giá trị nhằm sản xuất dược phẩm và
xét nghiệm.
The Promise of Stem Cell Research: Triển vọng của nghiên cứu tế bào gốc
Cultured Pluripotent Stem Cells: Tế bào gốc toàn năng đang được nuôi dưỡng
Identify drug targets and test potential therapeutics: Xác định mục tiêu dược
phẩm và thử nghiệm tiềm năng liệu pháp điều trị
Toxicity Testing: Xét nghiệm độc tính
Study Cell differentiation: Nghiên cứu quá trình biệt hóa của tế bào
Tissues/Cells for Transplantation: Tế bào ứng dụng trong cấy ghép
Understanding, prevention and treatment of birth defects: Tìm hiểu, phòng
ngừa và điều trị khiếm khuyết bẩm sinh
Bone marrow for leukemia & chemotherapy: Tủy xương sản xuất bạch cầu và
ứng dụng trong hóa học trị liệu
Nerve Cells for Parkinsons & Alzhiemer’s disease: Tế bào thần kinh ứng dụng
trong điều trị chứng mất trí và bệnh Parkinson
Heart Muscle Cells for heart disease: Tế bào cơ tim ứng dụng trong điều trị bệnh
tim
Pancreatic Islet Cells for diabetes: Tế bào tụy tạng giúp điều trị tiểu đường
5
Tế bào gốc cũng là công cụ hữu hiệu giúp tiến hành các nghiên cứu sinh học cơ sở,
nhằm có được những hiểu biết sâu sắc hơn về cơ thể người. Nhờ vào các chuyên gia
khoa học, bác sĩ, các chuyên gia đạo đức sinh học và những người khác nữa, cả
Chính phủ cùng với Giáo hội đã nghiên cứu tiềm năng của kỹ thuật tế bào gốc trong y
học, đồng thời lập nên một diễn đàn thảo luận ý nghĩa đạo đức cũng như những
vướng mắc về mặt đạo đức trong việc nghiên cứu tế bào gốc.
Chú thích:
1. Thuật ngữ “tế bào gốc” chỉ tất cả những tế bào chưa biệt hóa có khả năng phân chia thành
bất cứ loại tế bào nào. Tế bào gốc sản sinh ra một cặp tế bào con (daughter cells), trong đó
một tế bào sẽ phát triển để biệt hóa, tế bào còn lại phát triển thành tế bào gốc mới thay thế tế
bào gốc ban đầu. Thuật ngữ “gốc” chỉ ra rằng những tế bào này là nguồn gốc của các tế bào
chuyên biệt khác. Trong cơ thể có rất nhiều tế bào gốc ở các giai đoạn phát triển khác nhau.
Ví dụ, tất cả các tế bào não đều được tạo ra từ một nhóm tế bào thần kinh gốc. Mỗi một tế
bào thần kinh gốc lại sinh ra một tế bào não và một bản sao của chính nó trong mỗi lần phân
chia. Những tế bào gốc đầu tiên là những tế bào được sinh ra trong lần phân chia thứ nhất
của trứng đã thụ tinh được gọi là tế bào gốc phôi, nhằm phân biệt chúng với các nhóm tế
bào hình thành sau ở các mô cụ thể (như tế bào thần kinh gốc). Những tế bào gốc phôi
(trong giai đoạn đầu tiên) phát triển thành tất cả các loại mô trong cơ thể, vì thế chúng được
đặt cho cái tên “tế bào toàn năng” có thể tạo ra mọi loại tế bào.
www.khoahoc.com.vn
Tác giả: Tiến sĩ Trần Mạnh Hùng, M.A., S.T.D
Nguyên tác Anh Ngữ
6
XEM TIẾP PHẦN 2
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 2)
I. KHÁI QUÁT VỀ TẾ BÀO GỐC
Tế bào gốc là một trong những lĩnh vực sinh học lôi cuốn nhất hiện nay. Nhưng cũng
giống như rất nhiều lĩnh vực khoa học đang lớn mạnh, nghiên cứu về tế bào gốc làm
nảy sinh những câu hỏi về cả mặt khoa học lẫn mặt đạo đức ngay khi nó đạt được
những thành tựu đầu tiên.
1. Tế bào gốc là gì và tại sao tế bào gốc lại quan trọng?
Tế bào gốc là tế bào nền móng của tất cả các tế bào, mô và cơ quan trong cơ thể. Về
cơ bản, mọi tế bào trong cơ thể người đều có nguồn gốc từ trứng đã thụ tinh (còn
được gọi là hợp tử) – chính là sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng.
Fertilised egg: Trứng đã thụ tinh
7
Totipotent stem cells: Tế bào gốc tổng năng2
Blastocyst containing pluripotent stem cells: Phôi nang chứa tế bào gốc toàn năng3
Isolated pluripotent SCs from inner cell mass: Tế bào gốc toàn năng được tách ra từ
khối tế bào nội tại
Hematopoeitic SCs: Tế bào gốc máu
Neural SCs: Tế bào gốc thần kinh
Mesenchymal SCs: Tế bào gốc trung mô
Tissue-specific SCs: Tế bào gốc chuyên mô
Cultured pluripotent SCs: Tế bào gốc toàn năng được nuôi cấy
Blood cells: Tế bào máu
Cells of nervous system: Tế bào thần kinh
Connective tissue: bones, cartilage, etc.: Mô liên kết: xương, sụn…
Nhưng cơ thể chúng ta có đến hơn 200 loại tế bào khác nhau, chứ không phải chỉ một
loại duy nhất. Tất cả những loại tế bào này đều hình thành từ một vốn tế bào gốc ở
giai đoạn phát triển sớm nhất của phôi. Trong giai đoạn này, cũng như giai đoạn phát
triển sau đó, các loại tế bào gốc đã hình thành nên tế bào chuyên biệt hay biệt hóa để
rồi thực hiện các chức năng cụ thể trong cơ thể người; ví dụ như tế bào da, tế bào
máu, tế bào cơ và tế bào thần kinh.
Tế bào gốc có một khả năng vô song, đó là chúng có thể phát triển thành nhiều loại tế
bào khác trong cơ thể. Đóng vai trò là hệ thống sửa lỗi cho cơ thể, về mặt lý thuyết,
chúng có thể phân chia không hạn định để thay thế các tế bào khác, và đồng thời đảm
bảo số lượng các loại tế bào trong cơ thể, miễn là con người hay con vật còn sống.
Khi một tế bào gốc phân chia, mỗi một tế bào mới vừa có khả năng trở thành tế bào
gốc vừa có thể trở thành một loại tế bào khác với chức năng chuyên biệt như tế bào
cơ, tế bào hồng cầu hay tế bào não.
8
Cell Differentiation – Quá trình
biệt hóa tế bào Skin cells of epidermis: Tế bào
biểu bì
Neuron of Brain: Nơron trong não
Pigment Cell: Tế bào sắc tố
Ectoderm (External Layer): Ngoại
bì (lớp ngoài)
Sperm: Tinh trùng
Egg: Trứng
Germ Cells: Giao tử
Zygote: Hợp tử
Blastocyst: Phôi bào
Gastrula: Phôi dạ
Mesoderm (Middle Layer): Trung
bì (Lớp giữa)
Cardiac Muscle: Cơ tim
Skeletal Muscle Cells: Tế bào cơ
xương
Tubule Cell of the Kidney: Tế bào
ống trong thận
Red Blood Cells: Tế bào hồng cầu
Smooth Muscle (in Gut): Tế bào cơ
trơn (trong ruột)
Endoderm (Internal Layer): Nội bì
(lớp trong cùng)
Lung Cell (Alveolar Cell): Tế bào
phổi (Tế bào túi phổi)
Thyroid Cell: Tế bào tuyến giáp
Pancreatic Cell: Tế bào tụy tạng
QUÁ TRÌNH PHÂN CHIA VÀ BIỆT HÓA TẾ BÀO
Tất cả các loại tế bào gốc, dù bắt nguồn từ đâu, cũng đều có 3 đặc tính chung: chúng
có khả năng phân chia và tự tái tạo trong khoảng thời gian dài; chúng không bị biệt
hóa; và chúng có thể phát triển thành các loại tế bào chuyên biệt. Ở điều kiện thích
hợp, tế bào gốc có thể phát triển thành các mô và cơ quan chuyên biệt.
Những đặc tính độc nhất vô nhị này là yếu tố hứa hẹn, khiến tế bào gốc trở thành
nguồn cung cấp tế bào, nhằm điều trị các chứng bệnh như chứng mất trí nhớ, ung thư,
bệnh Parkinson, tiểu đường loại 1, chấn thương cột sống, đột quỵ, bỏng, bệnh tim,
viêm khớp xương mãn tính và viêm khớp dạng thấp. Ngày nay, các mô hay cơ quan
bị bệnh, bị hủy hoại đều được thay thế từ người hiến tặng. Về cơ bản, số lượng người
cần cấy ghép vượt xa số lượng bộ phận thay thế sẵn có. Tế bào gốc chính là nguồn
tiềm năng cung cấp các tế bào và mô có thể được ứng dụng trong điều trị nhiều căn
bệnh, do tế bào gốc có thể tự phục hồi và tạo ra các tế bào chuyên biệt.
9
Nhờ bởi chính đặc tính này của tế bào gốc khiến các nhà khoa học say mê nghiên cứu
hầu tìm kiếm các biện pháp điều trị y học nhằm thay thế các tế bào bị hủy hoại hoặc
thương tổn.
Chú thích:
2. Totipotent Stem Cells: Tế bào gốc tổng năng. Loại tế bào này phát triển sau khi
trứng được thụ tinh khoảng 3-4 ngày, chúng hiện diện ở phôi dâu (morula). Nếu các
chuyên gia tách một trong các tế bào này và cấy vào tử cung của người phụ nữ thành
công. Tế bào tổng năng này sẽ phát triển thành một thai nhi.
3. Pluripotent Stem Cells: Tế bào gốc toàn năng. Chúng chỉ có khả năng phát triển
thành bất kỳ tế bào nào trong cơ thể, gồm các tế bào có các chức năng chuyên biệt.
Tuy nhiên, chúng không có khả năng để phát triển thành một hữu thể như là tế bào
gốc tổng năng (Totipotent Stem Cells).
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 3)
II. NGHIÊN CỨU TẾ BÀO GỐC
1. Tế bào gốc bắt nguồn từ đâu?
Tất cả chúng ta đều khởi đầu sự sống từ một tế bào duy nhất, gọi là hợp tử, hình
thành sau quá trình thụ tinh. Hợp tử phân chia tạo thành hai tế bào; mỗi một tế bào
trong đó lại phân chia và cứ tiếp diễn như vậy. Chẳng mấy chốc, khoảng 5 ngày sau
khi thụ tinh, hợp tử có dạng một quả bóng rỗng, với khoảng 150 tế bào được gọi là
phôi bào (blastocyst). Phôi bào thậm chí còn nhỏ hơn một hạt cát, bao gồm 2 nhóm tế
bào: nguyên bào nuôi phôi (trophoblast) và khối tế bào nội tại trong phôi bào. Tế bào
gốc phôi là những tế bào hình thành nên khối tế bào nội tại (inner cell mass). Do tế
bào gốc phôi có thể hình thành nên bất cứ loại tế bào nào trong cơ thể người trưởng
thành nên nó còn được coi là tế bào gốc toàn năng (pluripotent stem cell).
Tế bào gốc cũng có thể tìm thấy ở một số loại mô nhất định ở người đã phát triển
toàn diện, từ trẻ em đến người trưởng thành, với số lượng rất ít. Ví dụ, tế bào gốc tủy
xương (tế bào gốc máu) có trong tủy của xương, chúng phát triển thành tất cả các loại
tế bào máu chuyên biệt.
10
1. Fertilization: Sự thụ tinh
2. 8-Cell embryo: Phôi gồm có 8 tế bào. Trong giai đoạn phát triển này, tế
bào gốc phôi được coi là tế bào gốc tổng năng (Totipotent stem cells); mỗi
tế bào này có tiềm năng phát triển thành một con người.
3. Blastocyst: Phôi bào. Trong giai đoạn phát triển này, tế bào gốc phôi
được coi là tế bào gốc toàn năng (Pluripotent stem cells); mỗi tế bào này có
tiềm năng phát triển thành bất kỳ tế bào nào trong cơ thể.
4. Fetus: Bào thai. Trong giai đoạn phát triển này, tế bào gốc phôi được coi
là tế bào gốc toàn năng (Pluripotent stem cells); mỗi tế bào này có tiềm
năng phát triển thành bất kỳ tế bào nào trong cơ thể.
5. Tế bào gốc cũng tìm thấy nơi cơ thể trưởng thành. Chúng duy trì và chữa
trị cơ thể. Chúng được định vị tại nhiều tế bào trong cơ thể. Các tế bào gốc
trưởng thành có tiềm năng nhận lấy những tính chất riêng biệt, hầu có thể
tạo nên các tế bào có số lượng hạn định trong các mô. Chúng được coi như
là các tế bào gốc đa năng (Multipotent stem cells).
11
QUÁ TRÌNH BIỆT HÓA TẾ BÀO GỐC TỦY XƯƠNG
Liver: Gan
Brain: Não
CNS stem cells: Tế
bào gốc CNS
Skeletal muscle: Cơ
xương
Bone: Xương
Blood cell: Tế bào
máu
Blood vessel: Mạch
máu
Bone marrow
stromal cell: tế bào
đệm tủy xương
Epithelial cell: Tế
bào biểu mô
Neuron: Nơron
Glial cell: Tế bào
thần kinh đệm
Fat cell: Tế bào mô
mỡ
Cardiac muscle: Cơ
tim
Tế bào gốc trưởng thành được lập trình cách đặc trưng để hình thành nên các loại tế
bào khác nhau cho mô của chúng. Những tế bào này được gọi là tế bào gốc đa năng
(multipotent stem cells). Hiện nay các khoa học gia vẫn chưa xác định được hết mọi
tế bào gốc trưởng thành trong các cơ quan quan trọng của cơ thể. Một số mô như não,
mặc dù có tế bào gốc tồn tại nhưng chúng lại không hoạt động, do đó chúng không
sẵn sàng phản ứng với tế bào bị chấn thương hay tổn hại. Hiện thời các nhà khoa học
cũng đang tìm kiếm cách thức kích thích những tế bào gốc đang hiện diện để chúng
phát triển và tạo ra đúng loại tế bào cần thiết nhằm thay thế tế bào bị hủy hoại.
12
TẾ BÀO GỐC CŨNG CÓ THỂ THU HOẠCH ĐƯỢC TỪ NHỮNG NGUỒN
NHƯ DÂY RỐN, NHAU THAI CỦA TRẺ SƠ SINH
Fig. 1 The Umbilical Cord: Dây rốn
Fig. 2 The Amniotic Fluid: Nước ối
Hình 1 và 2: Tế bào gốc cũng có thể thu hoạch được từ những nguồn như
dây rốn, dịch ối hay nhau thai của trẻ sơ sinh.
Đây là nguồn tế bào gốc có thế tiếp cận được, so với mô não hay tủy xương trưởng
thành. Mặc dù các nhà khoa học có thể tạo những tế bào này trên đĩa nuôi cấy nhưng
rất giới hạn. Mới đây, các nhà khoa học đã khám phá sự tồn tại của tế bào gốc trong
răng sữa của trẻ em và nước ối bao xung quanh thai nhi. Những tế bào này cũng có
thể có tiềm năng hình thành nên nhiều loại tế bào khác. Nghiên cứu tìm hiểu đặc
điểm những tế bào này rất hứa hẹn, nhưng mới chỉ được thực hiện ở giai đoạn đầu.
13
2. Các loại tế bào gốc
Trong cơ thể mỗi chúng ta đều có chứa tế bào gốc, từ những giai đoạn phát triển đầu
tiên cho đến cuối cuộc đời.
Về cơ bản có 3 loại tế bào gốc: tế bào gốc tổng năng, tế bào gốc toàn năng và tế bào
gốc đa năng.
CÁC LOẠI TẾ BÀO GỐC
Loại tế bào gốc Mô tả Ví dụ
Tế bào gốc tổng năng Mỗi tế bào có thể phát triển thành một
cá thể mới
Tế bào phôi ở giai đoạn mới phát
triển (từ 1 đến 3 ngày)
Tế bào gốc toàn năng
Tế bào có thể hình thành nên bất cứ
loại tế bào nào trong cơ thể (trên 200
loại)
Tế bào gốc phôi tìm thấy ở phôi
bào (từ 5 đến 14 ngày)
Tế bào gốc đa năng
Tế bào đã được biệt hóa, nhưng vẫn có
thể hình thành nên một số loại tế bào
khác
Mô bào thai, máu dây rốn và tế
bào gốc trưởng thành
Tất cả các tế bào gốc đều có ích trong nghiên cứu y học, nhưng mỗi loại đều có cả
triển vọng cũng như giới hạn riêng. Tế bào gốc phôi được hình thành từ rất sớm trong
quá trình phát triển của con người, ví dụ như phôi bào, có tiềm năng tạo ra tất cả các
loại tế bào của cơ thể. Tế bào gốc trưởng thành chỉ có trong những loại mô nhất định
ở người đã phát triển toàn diện, từ trẻ em thành người lớn, chỉ giới hạn tạo ra một số
loại tế bào chuyên biệt nhất định mà thôi.
14
CÁC NGUỒN KHÁC BIỆT CỦA TẾ BÀO GỐC
Embryonic stem cells: Tế bào gốc phôi
Early human embryo at blastocyst stage:
Phôi người ở giai đoạn phôi bào
Adult stem cells: Tế bào gốc trưởng
thành
From bone marrow in this example: Lấy
từ tủy xương
Totipotent cells: Tế bào gốc tổng năng
Pluripotent cells: Tế bào gốc toàn năng
Cultured stem cells: Tế bào gốc được
nuôi cấy
Different culture conditions: Điều kiện
nuôi cấy khác nhau
Different types of differentiated cells:
Các loại tế bào biệt hóa khác nhau
Liver cells: Tế bào gan
Nerve cells: Tế bào thần kinh
Blood cells: Tế bào máu
3. Tế bào gốc phôi là gì?
Tế bào gốc phôi có thể được tạo ra từ quá trình thụ tinh trong ống nghiệm (IVF). Tế
bào gốc phôi khởi nguồn từ những tế bào tạo nên khối tế bào nội tại trong phôi bào.
Tế bào gốc phôi chuột có khả năng tạo ra bất cứ loại tế bào nào trong cơ thể dưới
điều kiện thích hợp. Do đó, tế bào gốc phôi được coi là tế bào toàn năng, có khả năng
phân chia không hạn định cho đến khi sinh trưởng và biệt hóa. Tế bào gốc phân chia
liên tiếp trong môi trường nuôi cấy mô trong lồng ấp, nhưng cùng lúc duy trì khả
năng hình thành nên loại tế bào khác khi được đặt trong môi trường thích hợp để thúc
đẩy quá trình biệt hóa.
15
Stem Cells From In Vitro Fertilization (IVF):
Tế bào gốc lấy từ quá trình thụ tinh trong ống
nghiệm
Unused, frozen embryo slated to be thrown
away: Phôi không sử dụng và đông lạnh bị sa
thải
Pluripotent stem cells: Tế bào gốc toàn năng
Pancreactic (islet cells): tế bào tụy tạng
Hematopoietic (blood cells): tế bào máu
Cardiomyocytes (heart cells): tế bào tim
Neurons (brain cells): Nơron
Hepatocytes (liver cells): tế bào gan
Các mẫu tế bào gốc phôi người hiện đang được nghiên cứu. Một vài nhóm nghiên
cứu đang tìm hiểu liệu tế bào gốc phôi người có sở hữu cùng những đặc tính giống tế
bào gốc phôi chuột hay không. Do tế bào gốc phôi người chỉ mới được tách trong
thời gian gần đây, do đó vốn hiểu biết của chúng ta còn hạn chế về cách thức phân
chia nơi tế bào gốc. Tiến hành nghiên cứu trên hệ thống cơ thể con người cũng khó
khăn hơn so với chuột. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã và đang đạt được những
tiến bộ đáng kể, hầu có thể tìm ra những liệu pháp nhằm thay thế hoặc khôi phục các
mô bị hủy hoại, trong việc sử dụng những tế bào gốc này.
How cloning might be used therapeutically:
Kỹ thuật nhân bản vô tính được ứng dụng
trong điều trị bệnh như thế nào?
Anucleate unfertilized egg from donor:
Trứng hiến tặng chưa thụ tinh được tách
nhân
Nucleus Transfer: Chuyển nhân tế bào
Adult cell from patient: Tế bào trưởng
thành của người bệnh
Tế bào gốc phôi người còn có thể được thu hoạch nhờ kỹ thuật chuyển nhân (nuclear
transfer). Kỹ thuật chuyển nhân tế bào, tỷ dụ tế bào da cũng là một phương thức có
tiềm năng tạo ra tế bào gốc phôi.
Ở loài vật, kỹ thuật chuyển nhân được thực hiện bằng cách ghép nhân của tế bào
trưởng thành đã biệt hóa, ví dụ tế bào da chẳng hạn, vào trứng đã tách nhân. Trứng đó
có chứa chất liệu di truyền của tế bào da, sau đó được kích thích để hình thành phôi
16
bào, rồi sau đó có thể thu hoạch tế bào gốc phôi. Những tế bào gốc được tạo ra theo
cách này là những bản sao hay phiên bản vô tính của tế bào trưởng thành ban đầu do
ADN4 trong nhân của chúng giống với ADN của tế bào trưởng thành.
Cho đến mùa hè năm 2006, kỹ thuật chuyển nhân vẫn chưa thành công, nhằm tạo tế
bào gốc phôi người, nhưng các tiến bộ đạt được trên nghiên cứu động vật cho ta hy
vọng rằng các khoa học gia có thể sử dụng kỹ thuật chuyển nhân này trong việc tạo ra
tế bào gốc người trong tương lai.
Chú thích:
4. ADN viết tắt của cụm từ - Acid Deoxyribonucleic. The genetic material found in
all living things; contains the inherited characteristics of every living organism – Cấu
tử cơ bản di truyền.
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 4)
4. Tế bào gốc trưởng thành là gì?
Tế bào gốc trưởng thành rất khác với những tế bào tách ra từ phôi hay bào thai và có
ở các mô đã phát triển, ví dụ như ở loài vật hay người sau khi được sinh ra. Có thể
tách những tế bào này từ rất nhiều mô hoặc cơ quan, trong đó bao gồm cả não. Tuy
nhiên nơi phổ biến nhất có thể thu hoạch chúng là từ tủy xương nằm ngay chính giữa
các ống xương.
Việc nghiên cứu và thử nghiệm trên tế bào gốc trưởng thành, gần đây đã gây được
nhiều sự chú ý. Các nhà khoa học phát hiện sự hiện diện của tế bào gốc trưởng thành
ở nhiều mô, so với những gì mà họ hiểu biết trước đây. Ví dụ, tế bào gốc máu thông
thường chỉ sản xuất các loại tế bào máu khác nhau. Tuy nhiên nghiên cứu gần đây lại
cho thấy một số tế bào gốc trưởng thành có thể dễ dàng thích nghi hơn so với các
quan niệm trước đây. Tế bào gốc trưởng thành tách từ chuột (trưởng thành) có thể
phát triển thành tế bào da, cơ và gan. Phát hiện này khiến các nhà khoa học đặt ra câu
hỏi liệu tế bào gốc trưởng thành có thể được sử dụng để cấy ghép hay không. Mặc dù
kết quả vẫn chưa được chứng minh cũng như chưa được thực hiện với tế bào người.
Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn đang nỗ lực tìm kiếm một phương pháp kích thích
tế bào gốc trưởng thành, hay thậm chí là những loại tế bào trưởng thành khác, để
chúng trở nên linh hoạt hơn. Nếu thành công, phương pháp sẽ cung cấp thêm một
nguồn tế bào gốc chưa biệt hóa.
17
Hơn nữa, gần đây một giả thuyết về “sự biệt hóa tế bào gốc” đưa ra luận điểm rằng,
một số tế bào gốc trưởng thành có thể có tiềm năng tạo ra các loại tế bào khác, nhiều
hơn những gì mọi người vẫn nghĩ trước đây. Điều này có nghĩa là tế bào gốc trong
tủy xương, ban đầu được cho là những tế bào chỉ tạo ra máu, có thể góp phần vào
việc tái sinh về sự hư hại của gan, thận, tim, phổi và các cơ quan bị hủy hoại khác.
Nếu có thể kiểm soát quá trình biệt hóa của tế bào gốc trưởng thành trong phòng thí
nghiệm, những tế bào này có thể trở thành nền tảng cho những liệu pháp điều trị
nhiều căn bệnh nan y.
1. Tế bào da được lấy từ phần bụng của bện nhân. Nhân có chứa DNA (cấu tử
cơ bản di truyền) của người bệnh được lấy từ tế bào da.
2. Nhân của tế bào người bệnh được cấy vào tế bào trứng chưa thụ tinh, sau khi
nhân của trứng đã được tách ra khỏi
3. Tế bào trứng sinh sản (theo cấp số nhân bội) và tạo nên các tế bào gốc.
4. Các tế bào gốc được chuyển sang một dĩa nuôi cấy để chúng có thể phát
triển thành những loại tế bào mà bệnh nhân cần để chữa trị căn bệnh của ông
ta, tỷ dụ như gan, thần kinh, tim, tế bào insulin.
5. Các tế bào được tiêm vào cho bệnh nhân, hầu điều trị căn bệnh cho bệnh
nhân. Cơ thể người bệnh sẽ không đào thải các tế bào này, bởi vì chúng chứa
DNA của ông ta (nghĩa là các tế bào đó đều có chung một loại DNA giống
nhau, lẽ đó hệ thống miễn dịch sẽ chấp nhận).
Trong những năm vừa qua, việc nghiên cứu trong lãnh vực tế bào gốc trưởng thành
đã phát triển vượt bực. Tế bào gốc trưởng thành có thể được phục hồi bởi các mô lấy
từ bệnh nhân, nuôi dưỡng trong các dĩa cấy và kích thích để phát triển thành nhiều
loại tế bào trưởng thành. Việc sử dụng tế bào gốc cho phương pháp trị liệu, thay vì
dùng tế bào gốc phôi, có nhiều thuận lợi và mang một ý nghĩa quan trọng đối với lãnh
vực khoa học, luân lý và chính trị.
Tạo tế bào gốc từ chính mô của bệnh nhân có thể loại bỏ hoàn toàn vấn đề hệ thống
miễn nhiễm (miễn dịch) không chấp nhận.
18
Tế bào gốc trưởng thành không gây ra khối u ác quái (teratomas).Ứng dụng tế bào
gốc trưởng thành trong điều trị gặp phải rất ít những vấn đề về luân lý và cũng hoàn
toàn tránh được những tranh luận nóng bỏng về chính trị, liên quan đến việc sử dụng
phôi người5.
Mặc dù lĩnh vực này đặc biệt hấp dẫn, nhưng nó cũng gây nhiều tranh cãi trong cộng
đồng khoa học và đồng thời cần có thêm nhiều nghiên cứu bổ sung kỹ lưỡng để hiểu
được toàn bộ tiềm năng của tế bào gốc trưởng thành, đặc biệt là so với tế bào gốc
phôi.
5. Tế bào gốc người có những tiềm năng nào?
Đa số các tế bào chuyên biệt của cơ thể không thể thay thế được nhờ vào các quá
trình tự nhiên nếu chúng bị hư hại nghiêm trọng hay mắc bệnh. Tế bào gốc có thể
được dùng để tạo ra những tế bào chuyên biệt khỏe mạnh và có đầy đủ chức năng,
thay thế những tế bào bị bệnh hay hoạt động sai lệch.
Việc thay thế tế bào bị bệnh bằng tế bào lành mạnh, được gọi là liệu pháp tế bào,
tương tự như tiến trình cấy ghép cơ quan, thay vì cấy ghép cơ quan thì chỉ cấy tế bào.
Một số thương tổn hay bệnh tật có thể được điều trị nhờ kỹ thuật cấy ghép toàn bộ
một cơ quan khỏe mạnh, trong khi đó số lượng người sẵn sàng hiến tặng lúc nào cũng
thiếu. Tế bào gốc có thể sử dụng thay thế và là nguồn phục hồi cho các tế bào chuyên
biệt.
Donor: Người hiến tặng
Patient: Bệnh nhân
19
Sexually produced totipotent cells (SPT): Tế bào tổng năng tạo ra nhờ quá trình
sinh sản
Specialized cells: Tế bào chuyên biệt
Therapeutic Tissue: Mô điều trị bệnh
Somatic Cell Nuclear Transfer: Kỹ thuật chuyển nhân tế bào thân
Asexually produced totipotent cells (APT): Tế bào tổng năng tạo ra không qua quá
trình sinh sản
Customized therapeutic tissue: Mô điều trị bệnh theo yêu cầu
Hiện nay, các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu ứng dụng của tế bào gốc phôi, tế bào gốc
bào thai và tế bào gốc trưởng thành nhằm cung cấp nguồn cho nhiều loại tế bào
chuyên biệt, như tế bào thần kinh, tế bào cơ, tế bào máu, tế bào da, nhằm điều trị
nhiều chứng bệnh. Ví dụ đối với bệnh Parkinson, tế bào gốc được dùng để tạo một
loại tế bào thần kinh đặc biệt tiết ra dopamine (Dopa/ dopamine: một amino axit bất
thường dùng trong điều trị bệnh Parkinson). Những tế bào thần kinh này, trên lý
thuyết có thể được cấy ghép vào bệnh nhân; tại đó chúng sẽ thiết lập lại mạng lưới
thần kinh và phục hồi chức năng, từ đó điều trị căn bệnh.
6. Những trở ngại nào cần phải vượt qua trước khi ứng dụng tiềm năng của tế
bào gốc sẽ được hiện thực?
Một trong những trở ngại đầu tiên cần phải vượt thắng, chính là khó khăn trong việc
nhận dạng tế bào gốc trong mô trưởng thành có chứa rất nhiều loại tế bào. Quá trình
nhận diện và nuôi cấy đúng loại tế bào gốc cần thiết, thường là rất hiếm trong mô
trưởng thành, đòi hỏi cả một tiến trình nghiên cứu gian nan.
Thứ hai, khi tế bào gốc đã được nhận diện và tách ra khỏi mô, cần phải có điều kiện
thích hợp để kích thích chúng biệt hóa thành tế bào chuyên biệt. Công việc này cũng
đòi hỏi tiến hành rất nhiều thí nghiệm.
Nhìn chung, tế bào gốc phôi và tế bào gốc bào thai được cho là có nhiều công dụng
hơn tế bào gốc trưởng thành. Tuy nhiên các nhà khoa học vẫn tiếp tục nghiên cứu
điều kiện thích hợp để biệt hóa tế bào gốc phôi thành tế bào chuyên biệt. Đặc tính
sinh trưởng cực nhanh của tế bào gốc phôi khiến các nhà khoa học phải cực kỳ thận
trọng trong quá trình biệt hóa chúng thành tế bào chuyên biệt. Nếu không bất cứ tế
bào gốc phôi còn sót lại nào cũng có thể phát triển ngoài kiểm soát và hình thành
khối u.
Ngay cả khi vượt qua tất cả những vướng mắc nói trên thì lại nảy sinh những vấn đề
mới khi tế bào chuyên biệt (từ tế bào gốc) được cấy ghép vào cơ thể người. Chúng
phải kết hợp với mô và cơ quan của người đó để học các chức năng cần thiết và hòa
hợp với các tế bào tự nhiên của cơ thể. Tế bào tim hoạt động trong môi trường nuôi
20
cấy chẳng hạn, có thể không đập cùng nhịp với tế bào tim của chính người được
ghép. Những nơron cấy vào phần não bị hủy hoại buộc phải kết nối với mạng lưới tế
bào chằng chịt của não để có thể hoạt động đúng chức năng.
Tuy nhiên vẫn còn một thử thách nữa, đó là hiện tượng thải loại mô. Giống như kỹ
thuật cấy ghép cơ quan, tế bào miễn dịch của cơ thể sẽ coi tế bào được cấy ghép là
“kẻ lạ mặt”, từ đó tạo ra các phản ứng miễn dịch khiến cấy ghép không thành công
và thậm chí có thể làm hại bệnh nhân. Người nhận tế bào (cấy ghép) sẽ phải tạm thời
dùng thuốc nhằm khống chế hệ thống miễn dịch của họ, điều đó tự nó vốn cũng rất
nguy hiểm.
Quả thực, nghiên cứu về tế bào gốc và các ứng dụng trong việc điều trị các chứng
bệnh vẫn mới chỉ ở bước đầu. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu thu được trên động
rất triển vọng, các nhà nghiên cứu tin rằng chỉ còn là vấn đề thời gian, cho đến khi đạt
được những thành tựu tương tự đối với tế bào gốc người.
Chú thích:
5. Xem Maureen L. Condic, “The Basics About Stem Cells,” First Things (January
2002).
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 5)
7. Sử dụng tế bào gốc có thể chữa được những căn bệnh nào?
Ứng dụng hứa hẹn nhất của tế bào gốc xuất phát từ chính khả năng biến đổi thành
nhiều loại tế bào trưởng thành khác nhau với đầy đủ chức năng. Tế bào gốc chính là
nguồn tiềm năng cho việc thay thế các tế bào nhằm điều trị nhiều chứng bệnh. Do đó,
bất cứ căn bệnh nào gây tổn hại mô đều có thể được điều trị nhờ liệu pháp tế bào gốc,
trong đó bao gồm các bệnh và những khuyết tật như bệnh Parkinson, chứng mất trí
nhớ, chấn thương cột sống, đột qụy, bỏng, bệnh tim, tiểu đường loại 1, viêm khớp
xương mãn tính, thấp khớp, bệnh loạn dưỡng cơ và bệnh gan.
Ngoài ra, biện pháp phục hồi võng mạc nhờ tế bào gốc trong mắt có thể là một giải
pháp cho các bệnh về mắt, một ngày nào đó sẽ mang lại ánh sáng cho người mù.
Tế bào gốc phôi, là loại tế bào có thể tạo nên mọi loại tế bào trưởng thành, với đầy đủ
chức năng, dẫn đến hy vọng rằng một ngày nào đó chúng sẽ tạo ra những tế bào hoặc
mô có khả năng phát triển thành một trái tim, gan hay thậm chí một quả thận, giúp
21
giải quyết vấn nạn thiếu hụt người hiến tặng cơ quan. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa thu
được bằng chứng nào cho thấy tế bào gốc phôi có thể ứng dụng được trong điều trị
bệnh ở người6. Các nhà khoa học cần phải chứng minh cho thấy là họ đã thành công
trong việc điều trị bệnh ở động vật nhờ sử dụng tế bào gốc phôi. Họ phải chứng minh
đây là một giải pháp hiệu quả và không gây biến chứng để có thể được cho phép thử
nghiệm trên người. Đây là yêu cầu tối thiểu khi nghiên cứu về tế bào gốc phôi người
đã vượt qua được rào cản luân lý.
Plasticity of adult stem cells: Tính linh hoạt/ uyển chuyển của tế bào
gốc trưởng thành.
Thay thế tế bào gốc trưởng thành nhờ kỹ thuật cấy ghép tủy xương của người hiến
tặng phù hợp là phương pháp điều trị bệnh ung thư máu và các chứng rối loạn máu đã
xuất hiện từ lâu. Tuy nhiên, vì thiếu người hiến tặng, cũng như độc tính gây ra trong
22
khi cấy ghép tủy xương, khiến phương pháp này bị giới hạn ở một số ít bệnh nhân.
Phương pháp biển đổi gen/gien trong tế bào gốc tủy xương của bệnh nhân, rồi sau đó
tiến hành việc cấy ghép, hy vọng sẽ trở thành biện pháp thay thế hữu hiệu trong
tương lai. Tuy nhiên kỹ thuật biến đổi gen cần phải được cải tiến, trước khi sẵn sàng
ứng dụng trong y học.
Mới đây việc ứng dụng tế bào gốc trưởng thành đã mở ra những khả năng mới khi
các nhà nghiên cứu chứng minh được rằng tế bào ở tủy xương có thể biến đổi thành
tế bào chuyên biệt ở nhiều mô khác nhau như máu, não, cơ, thận, lá lách và gan.
Rất nhiều thí nghiệm được tiến hành cho thấy một số loại tế bào gốc trưởng thành là
tế bào toàn năng. Có khả năng biệt hóa thành nhiều loại tế bào khác được gọi là tính
linh hoạt (plasticity7) hay sự chuyển biệt hóa (transdifferentiation
8). Dưới đây là các
ví dụ về tính linh hoạt và chuyển dạng của tế bào gốc trưởng thành được công bố
trong những năm gần đây.
Tế bào gốc máu có thể biệt hóa thành: ba loại tế bào não chính (nơron thần kinh,
oligodendrocyte – loại tế bào tạo ra myelin, và tế bào hình sao astrocyte); tế bào cơ
xương, tế bào cơ tim và tế bào gan.
Tế bào đệm tủy xương có thể biệt hóa thành: tế bào cơ tim và tế bào cơ xương.
Khôi phục cơ tim bằng tế bào gốc trưởng thành
Một lợi ích của việc ứng dụng tế bào gốc ở người trưởng thành chính là tế bào của
người bệnh có thể được nuôi dưỡng trong môi trường nuôi cấy rồi sau đó đưa trở lại
cơ thể bệnh nhân. Sử dụng chính tế bào gốc trưởng thành của người bệnh có nghĩa là
tế bào đó sẽ không bị hệ miễn dịch thải loại. Điều này có lợi ích rất lớn, vì hiện tượng
không thích ứng về miễn dịch chính là một vấn đề nan giải chỉ có thể giải quyết bằng
dược phẩm ngăn chặn miễn dịch.9.
23
1. Tế bào gốc được tuyển lựa từ tủy xương chậu của bệnh nhân.
2. Các tế bào gốc trưởng thành được tiêm vào tim bệnh nhân nơi
bị hư hại.
3. Các tế bào tự nó bám chặt và sản xuất protein (chất đạm) cung
cấp tín hiệu cho việc phát triển mạch máu mới và cơ tim.
Rejuvenated heart tissue: Trẻ hóa mô tim (làm cho các mô của tim
trẻ lại).
Nghiên cứu hiện nay tập trung xác định cơ chế về khả năng tế bào gốc từ một tế bào
trưởng thành có thể sinh sản ra các loại tế bào của một mô khác, hay sự chuyển biệt
hóa (xem chú thích Transdifferentiation) của tế bào gốc trưởng thành. Nếu có thể xác
định và kiểm soát những cơ chế này, tế bào gốc lấy từ mô khỏe mạnh có thể được
kích thích để sinh trưởng nhằm khôi phục các mô bị bệnh.
Ta có thể hình dung một ngày nào đó, chúng ta có thể tách được tế bào tủy xương của
chính mình, xử lý chúng rồi đưa trở lại vào cơ thể nhằm làm mới hoặc khôi phục tế
bào ở nhiều cơ quan khác nhau.
8. Triển vọng của liệu pháp tế bào gốc liệu có thể thành hiện thực?
Những thành tựu y học về tế bào gốc có thể mang lại, dường như sẽ còn mở rộng với
nhịp độ không ngờ. Tầm quan trọng của tế bào gốc trong y học là không thể phủ nhận
được, nhưng bên cạnh đó cũng rình rập nguy hiểm của việc cường điệu hóa tiềm
năng của những kỹ thuật y học mới. Những điều được cường điệu hóa ở đây, không
chỉ bao gồm hiệu quả tiềm năng của nghiên cứu tế bào gốc phôi và tế bào gốc trưởng
thành, mà còn bao gồm cả thời gian tiến hành nữa. Nghiên cứu cơ bản cần phải hình
thành trong một quá trình lâu dài, có thể từ vài năm đến vài thập kỷ, để từ đó có thể
24
phát triển những ứng dụng y học. Phải mất nhiều năm để thử nghiệm kỹ lưỡng các
ứng dụng nhằm chứng minh mức độ an toàn của chúng khi áp dụng với bệnh nhân.
Điều này không chỉ đúng với các liệu pháp tế bào hiện có, phát sinh từ việc nghiên
cứu tế bào gốc, mà còn hoàn toàn hợp lý với tất cả các biện pháp điều trị y học, bao
gồm nghiên cứu sản xuất dược phẩm mới, quy trình mới, cũng như thiết bị y học mới.
Cần phải chú tâm giải quyết những câu hỏi về mặt xã hội và pháp lý, trước khi các
liệu pháp tế bào gốc được ứng dụng trong y học. Những vấn đề pháp lý ảnh hưởng
đến ứng dụng của tế bào gốc, bao gồm những câu hỏi: bằng cách nào giải quyết được
mối lo về sở hữu trí tuệ và bằng cách nào để áp dụng cũng như tuân theo các luật lệ
đa dạng, nhưng đôi khi lại mâu thuẫn của địa phương và nhà nước. Những vấn đề xã
hội bao gồm mối lo về sự hủy hoại phôi, phân bố lợi ích của nghiên cứu, bảo vệ lợi
ích riêng tư cũng như tự nhiên của người hiến trứng và tinh trùng cùng với đối tượng
của nghiên cứu y học.
9. Ngày nay liệu pháp tế bào gốc đã được ứng dụng hay chưa?
Tế bào gốc huyết cầu (Hematopoietic Stem Cells = HSCs) có trong tủy xương, tiền
thân của tất cả các tế bào máu, hiện là loại tế bào gốc duy nhất được ứng dụng phổ
biến trong điều trị bệnh. Các bác sĩ tiến hành chuyển Tế bào gốc huyết cầu (HSCs)
bằng kỹ thuật cấy ghép tủy xương từ trên 40 năm nay. Kỹ thuật tiên tiến nhằm thu
thập hay “thu hoạch” Tế bào gốc huyết cầu hiện được ứng dụng, nhằm điều trị bệnh
bạch cầu, bệnh u bạch huyết và một số bệnh rối loạn máu di truyền.
Tiềm năng y học của tế bào gốc cũng được chứng minh trong các phương pháp điều
trị bệnh khác ở người, trong đó có tiểu đường, ung thư thận đã phát triển đến mức
nguy hiểm. Tuy nhiên, những liệu pháp mới này mới chỉ được tiến hành cho một số ít
bệnh nhân, bằng việc sử dụng tế bào gốc trưởng thành.
Ứng dụng y học mới của tế bào gốc hiện đang được thử nghiệm trong điều trị ung thư
gan, bệnh mạch vành, rối loạn chuyển hóa các chất dinh dưỡng trong cơ thể
(amyloidosis – thoái hóa dạng tinh bột), và tự miễn dịch, các bệnh viêm nhiễm mãn
tính (bệnh lupus) và các bệnh ung thư ở giai đoạn phát triển.
Chú thích:
6. Xem Rich Deem, What Wrong with Embryonic Stem Cell Research?
7. Plasticity: Khả năng tế bào gốc từ một tế bào trưởng thành có thể sinh sản ra các
loại tế bào của một mô khác.
25
8. Transdifferentiation: Sự khảo sát cho thấy rằng các tế bào gốc từ một mô, có khả
năng biệt hóa thành những tế bào của một mô khác.
9. Xem Stem Cell Basics
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 6 và kết thúc)
10. Những mối quan tâm về mặt luân lý
Phôi có phải là con người hay không?
Tranh cãi về nghiên cứu tế bào gốc phôi liên quan đến một trong những vấn nạn cơ
bản mà cả xã hội đều quan tâm trong cuộc tranh luận về việc tránh thụ thai, nạo phá
thai và phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm. Câu hỏi chủ yếu của vấn đề tranh
luận chính là về bản chất của sinh mệnh con người ở giai đoạn mới hình thành, cũng
như vị trí về mặt luân lý và pháp lý của phôi người. Nghiên cứu tế bào gốc phôi
thường đòi hỏi phải tách khối tế bào nội tại từ những phôi thặng dư, không cần đến,
của những cặp vợ chồng đã hoàn thành chương trình điều trị vô sinh. Điều này khiến
phôi không thể tiếp tục phát triển. Mặc dù phôi đó sẽ bị hủy bất luận thế nào, một số
người cho rằng xét về mặt luân lý, sử dụng phôi trong nghiên cứu hay vì mục đích
điều trị đều không thể chấp nhận được. Họ cho rằng sự sống của con người bắt đầu
ngay từ khoảnh khắc (hoặc giây phút) được thụ tinh, và như vậy xã hội đang
phá hủy cam kết về quyền bình đẳng của con người cũng như cam kết bảo vệ
những cá thể vô phương kháng cự, nếu phôi được sử dụng cho những mục đích
như thế. Một số truyền thống tôn giáo và văn hóa phản đối việc sử dụng mạng sống
con người vào các mục đích khác, cho dù mục đích đó có cao quý đến dường nào.10
Những quan niệm truyền thống khác lại ủng hộ nghiên cứu tế bào gốc phôi do họ tin
rằng phôi chỉ có được coi là người khi đã phát triển được vài tuần hay vài tháng.
Một số người sẽ nhấn mạnh đến bổn phận phải cứu chữa
những người ốm đau và xoa dịu nỗi đau đớn của người bệnh –
đây chính là mục tiêu mà nghiên cứu tế bào gốc phôi có tiềm
năng rất lớn – họ ủng hộ nghiên cứu tế bào gốc phôi cũng vì lý
do này. Những cuộc thăm dò ý kiến công chúng mới đây cho
thấy đa phần người dân của các quốc gia, như Hoa Kỳ, Anh
Quốc và Úc đều ủng hộ nghiên cứu tế bào gốc phôi mặc dù dư
luận dường như còn mâu thuẫn về việc tạo ra và sử dụng phôi người chỉ phục vụ cho
mục đích nghiên cứu. Về vấn đề này, Tổng thổng George Bush phát biểu tại buổi
họp báo rằng “lương tâm của chúng ta mời gọi chúng ta theo đuổi tiềm năng của
26
khoa học, nhưng vẫn tôn trọng giá trị của con người cũng như duy trì giá trị đạo đức”.
11
Trong chỉ thị đã được thông qua của Tổng thống Bush với tiêu đề “Expanding
Approved Stem Cell Lines in Ethically Responsible Ways” (tạm dịch là “Mở rộng các
mẫu tế bào gốc được chấp nhận hợp với phương thức trách nhiệm luân lý”), Tổng
thống Bush ra chỉ thị tiến hành nghiên cứu trên các nguồn cung cấp khác của tế bào
gốc toàn năng. Các mẫu tế bào gốc này, theo chỉ thị trên, có thể “thu hoạch được mà
không cần tạo ra phôi người vì mục đích nghiên cứu hay phá hủy, loại bỏ hoặc làm hại phôi người hay bào thai”.
Trong chỉ thị Tổng thổng Bush cũng khẳng định: “Hủy hoại sự sống mới hình thành
vì mục đích nghiên cứu là xâm phạm nguyên tắc tôn trọng sự thánh thiêng của sự
sống (the principle of sanctity of life), trong đó quy định rằng: không được sử dụng
bất kỳ mạng sống nào, như chỉ là phương tiện nhằm đạt được lợi ích y học cho người khác.”
“Phôi người cũng như bào thai đều là thành viên sống của loài người, chứ không phải là nguyên liệu sống để khai thác hay là vật dụng để mang ra mua bán.”
Chỉ thị định nghĩa phôi người là “sinh linh được tạo ra nhờ quá trình thụ tinh, nhân
bản vô tính hay bất cứ một phương thức nào xuất từ một hay nhiều giao tử (trứng hay
tinh trùng của người) hoặc tế bào lưỡng bội của con người.” 12
Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI, khuyến khích khoa học nghiên cứu về tế bào gốc
trưởng thành. Ngài nói rằng, đó là công việc tôn trọng sự sống con người cũng như
27
mở ra những tiềm năng lôi cuốn nhằm điều trị những căn bệnh hiện nay vẫn chưa có
thuốc chữa.
Đức Giáo Hoàng khẳng định rõ rằng Giáo Hội không phản đối khoa học, nhưng
“không đồng tình với những hình thức nghiên cứu làm hại con người đang sống mặc
dù họ vẫn chưa được sinh ra” như trường hợp nghiên cứu phôi dẫn đến phôi bị hủy
diệt. Giáo Hoàng Biển Đức XVI đã triển khai vấn đề này vào thứ 7, ngày 16 tháng 9
năm 2006, tại điện Castel Gandolfo (Italy), nơi nghỉ mát của ngài vào mùa hè, diễn
thuyết trước quý vị quan khách và quý vị tham dự hội nghị quốc tế về “Tế bào gốc:
Liệu pháp tương lai?”13
. Trong hội nghị, Ngài phát biểu rằng: “Tiến bộ chỉ có thể
được coi là chân thực, nếu nó phục vụ lợi ích cho con người, và giúp con người tự mình phát triển, không chỉ năng lực kỹ thuật mà còn cả năng lực đạo đức”.
Từ quan điểm này, “việc nghiên cứu tế bào gốc trưởng thành xứng đáng được ủng hộ
và khuyến khích, khi vừa mang lại kiến thức khoa học, cùng với kỹ thuật tiên tiến nhất
trong lĩnh vực y học, lại vừa đảm bảo yêu cầu luân lý tôn trọng sự hiện hữu của con
người, dù ở bất kỳ giai đoạn nào đi chăng nữa.” Trong văn cảnh đó, Đức Giáo hoàng
đề cập đến chân trời hứa hẹn được mở ra trong việc điều trị các căn bệnh, liên quan
đến “hiện tượng thoái hóa mô dẫn đến nguy cơ bị tàn phế và gây nên tử vong cho
bệnh nhân”.
Do đó, Giáo Hoàng Biển Đức XVI tán thành việc nghiên cứu tế bào gốc trưởng
thành, phân biệt nó với kỹ thuật tế bào gốc lấy từ phôi người vốn bị Giáo Hội Công
Giáo La Mã lên án. Giáo Hội Công Giáo tin rằng: phôi thai chính là một con người
trọn vẹn. Lẽ đó, Giáo Hội lên án hành vi nạo phá thai cũng như sự lạm dụng khéo léo
về di truyền học, chẳng hạn việc nghiên cứu về tế bào gốc phôi.
Không giống tế bào gốc phôi hay tế bào nguyên thủy từ phôi giai đoạn mới phát triển
có khả năng phát triển thành hầu hết các loại mô trong cơ thể, tế bào gốc trưởng
thành phân chia nhằm bổ sung, đổi mới và thay thế những tế bào sắp chết, đồng thời
phục hồi những mô bị hủy hoại. Tế bào gốc trưởng thành có thể lấy được từ những
mẫu mô của người lớn, khác với tế bào gốc phôi, chúng sẵn sàng được sử dụng để
chữa trị nhiều căn bệnh, trong đó bao gồm nhiều dạng của bệnh ung thư.
KẾT LUẬN
Lĩnh vực nghiên cứu tế bào gốc hứa hẹn nhiều triển vọng lớn lao đối với việc điều trị
bệnh và chấn thương, nhưng triển vọng đó không phải là vô giới hạn. Thực tế vẫn tồn
tại những thử thách mà (hiện nay) khoa học dường như không thể vượt qua được đối
với việc sử dụng tế bào gốc phôi như là một liệu pháp y học điều trị chấn thương và
bệnh tật. Ngược lại, nghiên cứu tế bào gốc trưởng thành cũng mang đến tiềm năng
lớn tương đương mà lại vượt qua được rào cản về mặt chính trị, luân lý và xã hội, so
với việc sử dụng tế bào gốc phôi người trong nghiên cứu. Rõ ràng còn rất nhiều việc
28
phải làm cho đến khi tế bào gốc, dù ở bất cứ độ tuổi nào, cũng có thể được sử dụng
như là là một trị liệu y khoa. Việc làm được coi như là có tính cách thiết thực, chính
là đầu tư tài năng vào một phương pháp sẽ đem lại thành công sau một quá trình dài.
Với những vấn nạn hóc búa, liên quan đến tế bào gốc phôi và sự không ràng buộc
trong lãnh vực nghiên cứu về tế bào gốc trưởng thành, thiết nghĩ sẽ không hề có một
lập luận khoa học thuyết phục nào đối với sự đồng tình của công chúng về việc
nghiên cứu phôi người.14
Phát biểu vào cuối buổi tiếp kiến chung hàng tuần (thứ 4 ngày 27 tháng 6 năm 2007),
Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI chào đón đại biểu tại hội nghị toàn cầu về vấn đề sử
dụng tế bào gốc trưởng thành nhằm chữa trị các vấn đề tim mạch do đại học La
Sapienza tại Roma tổ chức. Ngài phát biểu: “Nghiên cứu khoa học cần phải được
khích lệ và thúc đẩy, miễn là không làm hại đến những người khác. Họ có những chân giá trị không thể xâm phạm được ngay từ khởi điểm đầu tiên của cuộc sống.”
15
Tác giả: Tiến sĩ Trần Mạnh Hùng, M.A., S.T.D
Nguyên tác Anh Ngữ - Copyright@ by Tran Manh Hung
Nguồn: www.khoahoc.com.vn
_____________________________________
Chú thích:
10. Xem Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II, trong thông điệp Evangelium Vitae, số 60.
11. President George Bush used his veto power to kill the Stem Cell Research
Enhancement Act of 2007, a bill he said "would compel American taxpayers - for the
first time in our history - to support the deliberate destruction of human embryos."
(Zenit News, 20 June 2007).
12
. Ibid.
13
. The symposium, held last Thursday through Saturday (14-16 Sept. 2006) at the
Augustinianum Institute of Rome, was organized by the Pontifical Academy for Life
and the International Federation of Catholic Medical Associations.
14
. See Maureen L. Condic, “The Basics About Stem Cells,” First Things (January
2002). See also President George Bush who also supports adult stem cell research, for
example, Bush again vetoes stem cell Bill, The Australian, 22 June 2007.
29
15
. Pope backs adult stem cell research, ABC News - Posted Thurday, June 28, 2007.
Các tin khác
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 6) (18/06/2008)
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 5) (18/06/2008)
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 4) (18/06/2008)
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 3) (18/06/2008)
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 2) (18/06/2008)
TÌM HIỂU VỀ TẾ BÀO GỐC (Phần 1) (18/06/2008)
30
GIỚI THIỆU VÀI NÉT VỀ
Tiến Sĩ Trần Mạnh Hùng, MA., STD
Tiến sĩ Trần Mạnh Hùng sinh tại Việt Nam. Sau biến cố 1975 đã vượt biên và được
định cư tại nước Úc vào năm 1982 với tư cách là người tỵ nạn. Sau khi định cư tại
Úc, anh theo học ngành Thần Học tại Học Viện Yarra Theological Union và tốt
nghiệp Cử Nhân Thần Học vào năm 1992, do Melbourne College of Divinity cấp.
Sau đó, anh tiếp tục chọn luận án cao học về đề tài An Tử và đã tốt nghiệp Cao Học
Thần Học vào năm 1998, tại Đại Học Công Giáo, Notre Dame, thành phố Fremantle,
tiểu bang Tây Úc.
Tiến sĩ Thần Học Luân Lý vào năm 2003, tại Học Viện thánh Anphongsô
(Alphonsian Academy), trực thuộc Đại Học Giáo Hoàng Lateranô, Rôma.
Trong khoảng thời gian 8 năm vừa qua, Tiến sĩ
Trần Mạnh Hùng đã viết và cho ấn loát một số
bài khảo cứu liên quan đến lãnh vực Đạo Đức
Sinh Học, chẳng hạn như: Khởi Điểm Sự Sống
Con Người, Mầm Phôi, Ngừa Thai và Phá
Thai, cũng như một số các bài viết khác về việc
Thụ Tinh Trong Ống Nghiệm, Kỹ thuật mới
về Vấn Đề Sinh Sản.
Gần đây nhất, Tiến Sĩ Hùng đã cho phổ biến một
số các bài nghiên cứu liên quan đến lãnh vực Tế
Bào Gốc và việc sử dụng Tế Bào Gốc trong Y
khoa Trị liệu. Đồng thời, Tiến sĩ cũng bàn đến
các khám phá mới về sự kiện các chuyên gia
khoa học ngày nay, cụ thể là tại Mỹ và Nhật, đã
có thể tái tạo tế bào da thành tế bào gốc mà
không cần sử dụng đến phương pháp chuyển
nhân để nhân bản vô tính các phôi, hầu có thể thu hoạch tế bào gốc phôi cho việc
nghiên cứu.
Tiến sĩ Hùng cũng đã viết và cho xuất bản tại Việt Nam ba cuốn sách về lãnh vực
Thần Học Luân Lý và Đạo Đức Sinh Học, bao gồm cuốn Đạo Đức Sinh Học và
Những Thách Đố Hiện Nay (Hà Nội: Nhà Xuất Bản Tôn Giáo, 2003). Riêng tại Úc,
luận án tiến sĩ của ngài đã được nhà xuất bản Freedom Publishing Company có trụ sở
tại Thành phố Melbourne, thuộc Tiểu bang Victoria đã in thành sách với tựa đề:
Advancing The Culture of Death: Euthanasia and Physician Assisted Suicide
(Melbourne: Freedom Publishing Company, 2006).
31
Hiện nay, Tiến sĩ Trần Mạnh Hùng đang làm việc tại Trung Tâm Đạo Đức Sinh Học
thuộc Tiểu bang Tây Úc (L.J. Goody Bioethics Centre in WA) và ngài cũng được
mời để dạy học tại Đại học Notre Dame Australia (NDA) – tại Thành phố Fremantle,
Western Australia.
Đồng thời, Tiến sĩ Trần Mạnh Hùng, hiện nay đang là thành viên của Ủy Ban Đạo
Đức Y Tế tại hai Bệnh viện thuộc tiểu bang Tây Úc, đó là St. John of God tại Subiaco
và Mercy Hospital tại Mount Lawley.
Trà Mi chuyển ngữ
Hoàn chỉnh bản dịch Trần Mạnh Hùng
Copyright©2008 by Trần Mạnh Hùng
Xem tiếp phần >> 6
Xem tiếp phần >> 5
Xem tiếp phần >> 4
Xem tiếp phần >> 3
Xem tiếp phần >> 2
Xem tiếp phần >>1
