TÜRKİYE’DE ELEKTRİK TARİFELERİ...elektrik piyasası tarifelerine ilikin kaynak eksiğinin az da olsa bir kısmını kapatmaya çalıacağız. Bu amaçla ilk olarak birinci bölümde

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK TARİFELERİ

KAPSAMLI BİR GİRİŞ

(Birinci Versiyon)

ERCÜMENT CAMADAN

5 Nisan 2017

1 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş

ÖNSÖZ

Bildiğiniz üzere elektrik piyasası ve özellikle de tarifeleri/fiyatları ile ilgili on altı adet yazıyı

Kasım 2016 – Mart 2017 arasında Linkedin'de paylaştım. Hemen hemen herkesi ilgilendiren bir

konu olmasına rağmen elektrik tarifeleri hakkında derli toplu bir kaynak olmamasından dolayı bu

yazıları bir araya toplayarak tek bir başlık altında herkesle paylaşmanın yararlı olacağını

düşündüm. Yazıları bir araya getirirken sıralarını yeniden düzenleyerek yazıları altı bölüm altında

topladım ve yazılarda bazı düzeltmeler yaptım. Ayrıca bütünlük oluşturmak amacıyla birinci

bölüme tamamıyla yeni bazı alt bölümler ekledim. Bir de güncel fiyatları ve miktarları dikkate

alarak sayı, tablo ve şekillerden gerekenleri güncelledim.

Elektrik piyasası ve fiyatlarına tamamen yabancı olanın da bu konuda çalışan ve uzmanlaşmış

olanın da yararlanacağı temel bir kaynak oluşturmaya çalıştım. Yine de eksiklerin olduğunun

bilincindeyim. Fırsatım olursa sizlerin de öneri ve eleştirileri doğrultusunda ilerleyen dönemlerde

güncelleme ve eklemeler yapmayı planlıyorum.

Tüm yazılar İngilizce bir klavyede yazıldı. Bu nedenle bazı yazım hataları mutlaka vardır. Ayrıca

yazılar ikinci bir gözün değerlendirmesinden geçmedi. Tek kişinin yazdığı ve kontrol ettiği bir

metinde hatalar bulunması kaçınılmazdır. Bunları hoşgörüyle karşılarsanız sevinirim.

Biliyorsunuz bilgi paylaştıkça çoğalır, hatalar paylaştıkça farkedilip düzeltilir, yorumlar

paylaştıkça olgunlaşır. Ben uzun vadede içinde olup olmayacağımdan dahi emin olmadığım bir

alanda bildiklerimi paylaşarak üzerime düşenin bir kısmını yapmaya çalışıyorum. Amacım

bildiklerimin ve düşüncelerimin bir kısmını herkesin erişimine açık bir metin olarak sizlerle

paylaşarak herkesi ilgilendiren bir alanda bilginin genelleşmesine katkıda bulunmak. Sizlerden

beklent’m görüş ve önerilerinizi bana iletmeniz.

Saygılarımla

2 E.Camadan

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................................................... 1

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................................................. 2

ŞEKİLLER LİSTESİ ........................................................................................................................................... 5

TABLOLAR LİSTESİ ......................................................................................................................................... 6

BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................................ 7

ELEKTRİK PİYASASI VE TARİFELERE GİRİŞ .................................................................................................... 7

1.1 Giriş .............................................................................................................................................. 7

1.2 Elektrik piyasası faaliyetleri ...................................................................................................... 8

1.3 Elektrik piyasasında serbest tüketicilik .................................................................................. 11

1.4 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedeller ve 2016 yılındaki sadeleştirme .......................... 13

1.4.1 Tüketicilere fatura edilen bedeller ......................................................................................... 13

1.4.2 Bedellerdeki sadeleşmenin olumlu ve olumsuz yanları ........................................................ 16

1.5 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedellerin yakın tarihçesi ................................................. 18

2006-2010 dönemi .............................................................................................................................. 18

2011-2012 dönemi .............................................................................................................................. 19

2013-2015 dönemi .............................................................................................................................. 19

2016’dan beri yapılan uygulama ..................................................................................................... 20

1.6 Tarife türleri .............................................................................................................................. 21

1.7 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılma biçimine göre sınıflandırılması ............... 22

1.7.1 Üreticilerin satış fiyatlarını kim belirliyor? ........................................................................... 22

1.7.2 Tedarik şirketlerinin satış fiyatını kim belirliyor? ............................................................... 23

1.7.3 Nakil şirketleri ile piyasa işletim şirketinin hizmet fiyatlarını kim belirliyor? .................. 24

1.8 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan elektrik tarifeleri ............................................. 25

1.8.1 Mevcut uygulama ..................................................................................................................... 25

1.8.2 2015 ve öncesindeki kırılım ..................................................................................................... 26

İKİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................................. 28

ELEKTRİK ENERJİSİ TARİFELERİ ................................................................................................................... 28

2.1 Onaylı elektrik enerjisi satış tarifeleri .......................................................................................... 28

2.1.1 TETAŞ toptan satış tarifesi ..................................................................................................... 28

2.1.2 Perakende satış tarifesi ............................................................................................................ 28


2.1.3 Son kaynak tedarik tarifesi ..................................................................................................... 32

2.2 Abone grupları, abone gruplarının tüketim oranları ve yakın tarihçesi ................................... 34

2.2.1 Abone grupları ......................................................................................................................... 34

2.2.2 Kayıtlı nihai tüketimde abone gruplarının payı nedir? ........................................................ 37

2.2.3 Biraz da yakın tarihçe .............................................................................................................. 39

2.3 Tek zamanlı – çok zamanlı tarifeler .............................................................................................. 40

2.3.1 Çok zamanlı tarifeye neden ihtiyaç duyulmuştur? ............................................................... 40

2.3.2 Çok zamanlı tarifede zaman nasıl dilimlendirilmiştir? ........................................................ 40

2.3.3 Çok zamanlı tarife zorunlu bir uygulama mı? ...................................................................... 41

2.3.4 Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri değişebilir mi? ...................................................... 41

2.3.5 Çok zamanlı tarifede fiyatlar zamanlara göre nasıl değişiyor? ........................................... 41

2.3.6 Serbest olmayan tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? ................................... 43

2.3.7 Serbest tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? .................................................. 43

2.4 Örneklerle perakende elektrik satış tarifesinin belirlenme yöntemi .......................................... 45

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ........................................................................................................................................ 54

NAKİL TARİFELERİ ....................................................................................................................................... 54

3.1 Elektrik nakil (şebeke) tarifeleri .................................................................................................... 54

3.2 2011’den günümüze elektrik tarifelerinde şebeke bedeli ve enerji bedelinin oransal değişimi58

3.2.1 Mevcut elektrik tarifelerinde bedellerin dağılımı ................................................................. 58

3.2.2 2011-2017 yılları arasında bedellerin dağılımı ...................................................................... 60

3.3 Tüketicilere uygulanan elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfları ............................................. 62

3.3.1 Mevcut uygulama ..................................................................................................................... 62

3.3.2 Yakın geçmişten notlar ............................................................................................................ 66

3.4 Dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilen diğer bedeller .......................................... 67

3.4.1 Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri dışındaki

bedeller ............................................................................................................................................... 67

3.4.2. Tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen/onaylanan diğer

bedeller ............................................................................................................................................... 68

3.4.3. Tüketicilere tahakkuk ettirilen diğer bedeller ..................................................................... 73

3.5 İletimden bağlı tüketicilerin ödediği iletim bedelleri ................................................................... 75

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................................................... 78

ELEKTRİK ÜRETİCİLERİNE UYGULANAN TARİFELER ................................................................................... 78

4.1 Elektrik üreticilerine uygulanan bedeller ..................................................................................... 78

4.1.1 İletimden bağlı üreticilere uygulanan bedeller ...................................................................... 78

4 E.Camadan

4.1.2 Dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere uygulanan bedeller ..................................................... 79

4.1.3 Lisanssız üreticilere uygulanan bedeller ................................................................................ 80

4.1.4 Dağıtım ve iletimden bağlı olan üreticilere uygulanan şebeke bedellerinin

karşılaştırılması ................................................................................................................................. 80

BEŞİNCİ BÖLÜM .......................................................................................................................................... 82

SERBEST TÜKETİCİLERİN BİLMESİ GEREKENLER ........................................................................................ 82

5.1 Serbest tüketicilerin sözleşme imzalarken elektrik fiyatlarına ilişkin bilmesi gereken bazı

hususlar .................................................................................................................................................. 82

5.1.1 Şebeke bedeli – enerji bedeli ayrımı ....................................................................................... 82

5.1.2 Sabit fiyatlı ikili anlaşmalar .................................................................................................... 82

5.1.3 Değişken fiyatlı (indirim oranlı) ikili anlaşmalar .................................................................. 84

5.1.4 Örnek hesaplamalar ................................................................................................................ 85

ALTINCI BÖLÜM .......................................................................................................................................... 89

ULUSAL ELEKTRİK TARİFESİ UYGULAMASI ................................................................................................ 89

6.1 Ulusal elektrik tarifesi ve fiyat eşitleme mekanizması ................................................................. 89

6.1.1 Ulusal tarife kapsamındaki tüketiciler ................................................................................... 89

6.1.2 Fiyat eşitleme mekanizması ..................................................................................................... 90


ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1.1 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller ........................................... 15

Şekil 1.2 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller: yakın tarihçe .................... 18

Şekil 1.3 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılması ........................................................................ 23

Şekil 1.4 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan tarifeler ................................................................... 25

Şekil 2.1 Abone gruplarının kapsamı ......................................................................................................... 34

Şekil 2.2 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2015) ................................................. 38

Şekil 2.3 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2016) ................................................. 38

Şekil 3.1 Fon, vergi ve paylar hariç elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) .................. 59

Şekil 3.2 Fon, vergi ve paylar dahil nihai elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) ......... 60

Şekil 3.3 Elektrik enerjisi ve şebeke bedellerinin gelişimi (2011-2017) .................................................... 61

Şekil 3.4 Elektrik enerjisi ve şebeke bedelinin payındaki değişim (2011-2017) ........................................ 61

Şekil 3.5 Tüketicilere uygulanan iletim tarifeleri ....................................................................................... 76

Şekil 6.1 Ulusal elektrik tarifesinin kapsamı .............................................................................................. 90

6 E.Camadan

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 2.1 Nisan-Haziran 2017’de yürürlükte olan perakende satış tarifeleri ............................................. 42

Tablo 2.2 Çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı ..................................................................... 42

Tablo 2.3 Seçilmiş meskenlerde tek zamanlı – çok zamanlı tarife karşılaştırması .................................... 43

Tablo 2.4 Örneğimizdeki formüldeki kısaltmaların açılımı ....................................................................... 49

Tablo 2.5 Perakende satış fiyatı hesaplama örneği .................................................................................... 49

Tablo 2.6 Maliyetin öngörüden farklı gerçekleşmesi ................................................................................. 51

Tablo 2.7 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, tek abone grubu .......................................... 51

Tablo 2.8 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, iki abone grubu .......................................... 52

Tablo 2.9 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Çok zaman, iki abone grubu .......................................... 53

Tablo 3.1 İletim tarifesi ile dağıtım tarifesinin karşılaştırılması ................................................................ 57

Tablo 3.2 Yürürlükteki güç, güç aşım ve dağıtım bedelleri (Nisan 2017) ................................................. 63

Tablo 3.3 Tüketimin güce oranı ve tarife sınıfı seçimi .............................................................................. 66

Tablo 3.4 2017 yılı elektrik güvence bedelleri ........................................................................................... 70

Tablo 3.5 Düzenlenen tarifelerden elektrik alanlara güvence bedeli uygulaması ...................................... 71

Tablo 3.6 Tüketiciler için sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri ...................................................... 76

Tablo 4.1 Üreticilere uygulanan sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri ............................................ 79

Tablo 4.2 Üreticilerin ödediği şebeke bedeline ilişkin örnek bir hesaplama .............................................. 81

Tablo 5.1 Nihai elektrik bedelinin hesaplanması ....................................................................................... 86

Tablo 5.2 Alçak gerilimden bağlı örnek ticarethaneler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli

fiyatın karşılaştırılması ................................................................................................................................ 87

Tablo 5.3 Alçak gerilimden bağlı örnek meskenler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın

karşılaştırılması ........................................................................................................................................... 88

Tablo 6.1 Dört şirketli bir ulusal perakende satış fiyatı hesaplama örneği ................................................ 91

Tablo 6.2 Dört şirketli örnekte destek tutarlarının hesaplanması ............................................................... 92

Tablo 6.3 Öngörülerdeki sapmaların gösterimi .......................................................................................... 93

Tablo 6.4 Ulusal perakende satış fiyatında enerji tedariği düzeltme bileşeni ............................................ 94


BİRİNCİ BÖLÜM

ELEKTRİK PİYASASI VE TARİFELERE GİRİŞ

1.1 Giriş

2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunuyla Türkiye elektrik piyasasının

yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası

Kanunu (EPK) ile 4628 sayılı Kanunun pek çok hükmü yürürlükten kaldırılarak adı Enerji Piyasası

Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun olarak değiştirilmiştir. Temel

amaçlar açısından eski ve yeni EPK arasında ciddi bir fark yoktur.

EPK’nın öncelikli amaçlarından ikisi serbestleşme ve rekabetçi bir elektrik enerjisi piyasasının

tesisisidir. Dağıtım faaliyetinin özel şirketler ve iletim faaliyetinin bir kamu şirketi eliyle

yürütülmesi ve elektriğin nakli doğal tekel olarak kabul edildiğinden bu nakil fiyatlarının bir kamu

kurumu olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından onaylanması hükme

bağlanmıştır. Nakil fiyatları tamamıyla EPDK onayına tabi ise de elektrik enerjisinin satış fiyatları

bazı tüketiciler için EPDK onayına tabiyken bazı tüketiciler için değildir. Hangi tüketicilere satılan

elektriğin fiyatının EPDK onayına tabi olduğu ve hangi tüketicilere satılan elektriğin fiyatının

taraflar arasında serbestçe belirlendiği 1.3 numaralı alt bölümde ele alınmaktadır. Onaya tabi

tarifelerden elektrik alan tüketici sayısının yüksekliği elektrik enerjisi tarifelerini de en az iletim

ve dağıtım tarifeleri kadar önemli kılmaktadır.

Elektrik tarifeleri yeniden yapılandırılan elektrik piyasasındaki en temel mihenk taşlarındandır.

Ayrıca elektrik tarifeleri neredeyse herkesi ilgilendiren bir maliyet kalemidir. Buna rağmen ne

piyasa yapısı ne de tarifeler elektrik piyasasında çalışanlarca dahi tam olarak bilinmemektedir.

Bunda hem piyasa yapısının hem de tarifelerin belirlenme yönteminin karmaşıklığının payı vardır.

Diğer bir neden ise derli toplu ve güncel kaynak eksikliğidir. Bu bölüm ve takip eden bölümlerde

elektrik piyasası tarifelerine ilişkin kaynak eksiğinin az da olsa bir kısmını kapatmaya çalışacağız.

Bu amaçla ilk olarak birinci bölümde elektrik piyasası, tüketici tipleri ve tarife türlerini sekiz alt

bölümde ele alarak bu bölümü takip eden bölümlere hazırlık yapacağız.

8 E.Camadan

1.2 Elektrik piyasası faaliyetleri

EPK’nın 3 üncü maddesinde piyasa “üretim, iletim, dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış,

perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleri ile bu faaliyetlere ilişkin iş ve işlemlerden oluşan

elektrik enerjisi piyasası” olarak tanımlanıyor. Demek ki piyasa faaliyetleri üretim, iletim,

dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış, perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleridir. Detayları

sonraki bölümlere bırakarak bu faaliyetleri kısaca tanımlayalım ve bu faaliyetleri kimlerin

gösterebileceğinden bir iki cümleyle bahsedelim.

Üretim: Üretim EPK’da “enerji kaynaklarının, elektrik üretim tesislerinde elektrik enerjisine

dönüştürülmesi” olarak tanımlanıyor. Herhangi bir santralda birincil enerji kaynakları ve diğer

girdiler kullanılarak elektrik üretilmesi bu faaliyetin konusunu oluşturuyor.

Elektrik üreticilerini birçok şekilde sınıflandırabiliriz.

Üreticinin lisans alıp almamasına göre sınıflandırma: Elektrik üretebilmek için EPDK’dan lisans

almak genel bir zorunluluktur. Ancak, bazı istisna ve muafiyetler mevcuttur. Şirket kurma ve lisans

alma yükümlülüğü olmaksızın üretim yapabilecekler EPK’nın 14 üncü maddesinde sıralanıyor.

Bunların en önemlileri yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinden kurulu gücü 1

MW’ı aşmayanlardır.

Üreticinin sahipliğine göre sınıflandırma: Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) kamunun

sahip olduğu üretim şirketidir. Diğer üreticiler özel üretim şirketleridir. Bir de bir önceki paragrafta

da belirtildiği üzere şirket kurma zorunluluğu olmayan lisanssız üreticiler bulunmaktadır.

Serbest piyasada faaliyet gösterip-gösterememeye göre sınıflandırma: Özel üretim şirketlerinden

bir kısmı ürettikleri elektriği serbest piyasada satarken bir kısmı kamu ile daha önce ilgili kanunlar

çerçevesinde imzaladıkları anlaşmalardaki fiyattan kamuya satarlar. Bu anlaşmalar Yap-İşlet (Yİ),

Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) anlaşmalarıdır. Bu üreticiler ürettikleri

elektriği kamu tedarik şirketi olan Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ (TETAŞ)’ye satarlar.

Enerji kaynağına göre sınıflandırma: Bazı santrallarda kömür, doğal gaz gibi fosil yakıtlar

kullanılırken bazı santrallar rüzgar, güneş, su gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik

üretirler.

İletim: EPK’da iletim “elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden

nakli” olarak tanımlanıyor. Ulaştırma sektörüne benzeterek anlatmaya çalışırsak, iletimi şehirler

arasında ulaşıma benzetebiliriz. İstanbul otogarından Ankara otogarına ya da Atatürk

Havalimanı’ndan Esenboğa Havalimanı’na gidiş iletim faaliyetinin elektrik sektöründeki

karşılığıdır. Türkiye’de iletim faaliyeti gösteren tek şirket vardır. Bir kamu şirketi olan bu şirket

Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ)’dir.

Dağıtım: EPK’da dağıtım “elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden nakli” olarak

tanımlanıyor. Ulaştırma sektörüne benzeterek anlatmaya devam edelim. Dağıtımın karşılığı şehir

içindeki ulaşımdır. Dağıtım faaliyeti otogardan ya da havalimanından evimize ulaşımın elektrik


sektöründeki karşılığıdır. Türkiye’de 21 dağıtım bölgesi vardır. Her bölgede tek bir lisanslı dağıtım

şirketi faaliyet göstermektedir.

Piyasa işletimi: EPK’nın 11 inci maddesine göre piyasa işletimi “organize toptan elektrik

piyasalarının işletilmesi ve bu piyasalarda gerçekleştirilen faaliyetlerin mali uzlaştırma

işlemleri”dir. Piyasa işletim lisansı sahibi tek şirket Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ)’dir.

Toptan satış: EPK’da toptan satış elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin tekrar satışı için satışı

olarak tanımlanmaktadır. Toptan satış faaliyeti üretim ya da tedarik şirketleri tarafından

gerçekleştirilmektedir. TETAŞ kamu toptan satış şirketidir. Diğer tedarik şirketleri özel

şirketlerdir.

Toptan elektrik satışı taraflar arasında imzalanan ikili anlaşmalar çerçevesinde ya da organize

toptan satış piyasalarında yapılır. EPK’da organize toptan satış piyasaları (halihazırdaki haliyle);

piyasa işletmecisi (EPİAŞ) tarafından organize edilerek işletilen gün öncesi piyasasası, gün

içi piyasası

TEİAŞ tarafından organize edilerek işletilen dengeleme güç piyasası

Türev ürünlerin işlem gördüğü ve Borsa İstanbul AŞ tarafından işletilen piyasalar

olarak sayılmaktadır.

Bu organize piyasalardan elektriğin doğrudan yeniden satışı için ticaretinin yapıldığı iki piyasa

gün öncesi piyasası ve gün içi piyasasıdır. Gün öncesi piyasasında elektrik enerjisi bir sonraki gün

için alınıp satılmaktadır. Alıcı ve satıcı taraflar her bir saat için fiyat ve miktarlardan oluşan

tekliflerini ilgili yazılıma girmekte ve bu teklifler yazılımda birleştirilerek bazı teklifler kabul

edilmekte bazıları reddedilmektedir. Her bir saat için verilen tekliflerin eşleştiği noktada o saatin

gün öncesi piyasası (piyasa takas fiyatı) oluşmaktadır.

Gün içi piyasasında o gün içinde ilerleyen saatler için ihtiyaç duyulan elektriğin ticareti

yapılmaktadır. Halihazırda bu piyasadaki işlem hacmi epeyce düşüktür.

Dengeleme güç piyasasında elektrik arz ve talebindeki anlık dengesizliklerin giderilmesi için

TEİAŞ bünyesindeki sistem işletmecisi tarafından daha önce piyasa katılımcılarının sundukları

teklifler dikkate alınarak verilen talimatlar doğrultusunda üretim azaltılmakta ya da artırılmaktadır.

Bu piyasada ana amaç ticaret değil dengesizliğin giderilmesidir.

Perakende satış: Perakende satış elektriğin nihai tüketicilere satışıdır. Tüm tedarik şirketleri ve

üretim şirketleri perakende satış faaliyeti gösterme hakkına sahiptir. Ancak üretim şirketlerinin

çoğu özellikle tüketim miktarı düşük olan tüketicilere doğrudan elektrik satmayı tercih

etmemektedir.

TETAŞ dışındaki tedarik şirketleri iki gruba ayrılmaktadır. Birinci grup yasal olarak diğer tedarik

şirketlerinden daha fazla sorumluluk ve görev yüklenmiş olan görevli tedarik şirketlerinden oluşur.

Diğer tüm tedarikçiler ise ikinci gruptadır.

10 E.Camadan

Tüm tedarik şirketleri (ve üretim şirketleri) tedarikçi seçme hakkına sahip olan serbest tüketicilere

fiyata ilişkin hükümleri müşteriyle beraber belirleyerek enerji satabilirler. Bu satış taraflar arasında

imzalanan sözleşmeler kapsamında yapılır. Görevli tedarik şirketleri ek olarak tedarikçi seçme

hakkı bulunmayan tüketiciler olan serbest olmayan tüketicilere ve tedarikçisini seçmeyi tercih

etmeyen serbest tüketicilere elektrik satmak zorundadırlar. Bu kapsamdaki elektrik satışı için

fiyatlar EPDK tarafından belirlenmektedir.

İthalat-ihracat: Tedarik şirketleri ile üretim şirketleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının

uygun görüşü ve yürürlükteki mevzuat doğrultusunda ihracat yapabilirler. İthalat ise yine Enerji

ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının uygun görüşü ve yürürlükteki mevzuat doğrultusunda tedarik

şirketlerince yapılabiliyor. İthalat ve ihracat faaliyetinin yapılabilmesi için Enerji Piyasası

Düzenleme Kurulunun kararı gereklidir.


1.3 Elektrik piyasasında serbest tüketicilik

Elektrik tüketicileri tedarikçi seçip seçememelerine göre ikiye ayrılır. Tedarikçi seçme hakkına

sahip olan tüketiciler serbest tüketici olarak adlandırılır. Bu tüketicilerin piyasadaki onlarca hatta

yüzlerce üretim ya da tedarik şirketinin herhangi birisinden elektrik satın alma hakkı vardır.

Serbest tüketicilerin tedarikçilerle imzaladıkları sözleşmede elektrik enerjisinin fiyatı da belirlenir.

Bu tüketiciler elektriğin bedelini sözleşmedeki fiyat olarak doğrudan tedarikçilerine öderler.

Tedarikçi seçme hakkı olmayan tüketiciler serbest (tüketici) olmayan tüketicilerdir. Serbest

olmayan tüketiciler satın aldıkları elektrik enerjisinin fiyatının belirlenmesinde söz hakları yoktur.

Türkiye’de bulunan 21 dağıtım bölgesinin her birinde “görevli tedarik şirketi” olarak adlandırılan

tek bir şirket serbest olmayan tüketicilere elektrik satmakla yükümlüdür. Serbest olmayan

tüketicilere satılan elektriğin fiyatını EPDK “perakende satış tarifesi” adıyla belirler.

Serbest tüketicilerin tedarikçi seçme hakkı vardır, zorunluluğu değil. Tedarikçi seçmeyen ya da

bulamayan serbest tüketiciler elektriği “son kaynak tedarikçisi” olarak kabul edilen görevli tedarik

şirketlerinden alırlar. Bu tüketicilere satılan elektriğin fiyatı da EPDK tarafından belirlenmektedir.

Peki kimler serbest tüketici, kimler değil? EPK serbest tüketiciyi;

“Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu

veya

iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya

organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için

tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişi” olarak tanımlıyor. Belirtmek isterim ki

halihazırda iletim sisteminden doğrudan bağlı tüketiciler ile organize sanayi bölgelerinin Enerji

Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen miktarı aşmama olasılığı neredeyse sıfırdır.

Kimlerin serbest tüketici olduğuna dair daha detaylı hükümler Elektrik Piyasası Tüketici

Hizmetleri Yönetmeliği’nde yer alıyor.1 Bu yönetmeliğin 20 nci maddesinde yukarıda sayılanlara

ek olarak “Elektrik enerjisi tüketimleri tek bir ortak sayaç ile ölçülebilen birden fazla gerçek

ve/veya tüzel kişinin tükettiği toplam elektrik enerjisi miktarının serbest tüketici limitini geçmesi

durumunda, bu kişilerin birlikte serbest tüketici niteliği kazandığı” kabul edilir.

Yönetmeliğin 22 nci maddesine göre “serbest tüketici, bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik

enerjisi tüketiminin cari takvim yılı için belirlenmiş serbest tüketici limitinin altında kalması

durumunda serbest tüketici hakkını kaybeder”.

1 Yönetmelik metnine http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7025 bağlantısından ulaşabilirsiniz.

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7025

12 E.Camadan

2017 yılı için belirlenen sınır değer 2400 kWh’tir.2 Yani yıllık tüketimi 2400 kWh ve üzerinde

olan tüketiciler serbest tüketicilerdir. Bu tüketiciler tedarikçilerini seçebilirler. Tedarikçi seçerek

anlaşma imzalamaları halinde serbest tüketicilere uygulanacak fiyat anlaşmadaki fiyattır.

2 Bu miktar Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 6800 sayılı kararıyla 2017 yılı için belirlenmiş olan miktardır.

Karara erişim için: http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7234



1.4 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedeller ve 2016 yılındaki sadeleştirme

Elektrik faturalarında yer alan bedeller hakkında son yıllarda süregelen bir tartışma var.

Faturalardaki nihai bedel çok sayıda kalemden oluşuyor ve bu durum bazı tüketicilerin kafalarında

soru işaretleri oluşturuyor. Bu tüketiciler kendilerine elektrik ulaştırılmasına ilişkin maliyetle

alakalı olmayan bedelleri de ödedikleri kanaatiyle şikayetlerini dile getiriyorlar. Bu şikayetler

medyada kendine sıklıkla yer buluyor ve tartışmalar genellik kazanıyor. Ayrıca bazı tüketici

hakem heyetleri ve zaman zaman da mahkemeler tüketicilere yansıtılan bir kısım bedellerin

alınmaması gerektiğine karar vererek bu bedellerin tüketicilere iadesini istemişlerdir.

Söz konusu tartışmaların önlenmesi için yakın zamanda iki temel adım atıldığını söyleyebiliriz.

EPK’da 2016 yılının haziran ayında yapılan değişiklikle bedellerin iadesine ilişkin tüketici hakem

heyetleri veya mahkemelerin yanlış kararlar vermesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca

EPDK düzenlediği fiyatları gösteren tarife tablolarındaki bedel sayısını 2016 yılının başında

azaltarak tüketicilerin faturalarında daha az bedel görmelerinin yolunu açmıştır.

Bu bağlamda, bu bölümün ilk alt bölümünde 2016 öncesinde ve 2016 yılından itibaren tüketicilere

yansıtılan bedellerin neler olduğu kısaca ele alınıyor. Vergi, fon ve paylar bu yazının kapsamı

dışında. Bedellerin her birinin tüm detaylarıyla ve hesaplama yöntemleriyle değerlendirilmesi

diğer bölümlerin konusunu oluşturacak. Daha sonra ise 2016 yılında yapılan sadeleştirme ve bu

sadeleştirmenin olumlu ve olumsuz yanları ele alınacaktır.

1.4.1 Tüketicilere fatura edilen bedeller

A) 2016 yılının öncesinde tüketicilere fatura edilen bedeller3

a) İletim bedeli: EPK’ya göre iletim elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar

üzerinden nakledilmesidir. Türkiye sınırları içerisindeki herhangi bir üretim tesisinde üretilen ya

da yurt dışından ithal edilen elektriğin 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden nihai tüketicilere

nakledilmek üzere dağıtım şebekesine taşınması iletim işidir. Bir de iletim faaliyetini bu kez de

başka bir ürünle benzerlik kurarak anlatmaya çalışalım. Varsayalım ki yarın üç buçuk yaşındaki

güzel kızımızın doğum günü ve biz ona hediye olarak bir alışveriş sitesinden bir oyuncak ayı satın

alıyoruz. İşte iletim faaliyeti bu oyuncak ayının üretim yerinden veya üretim şirketinin ana

deposundan bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezine ulaştırılması faaliyetidir. İletim bedeli de

bu faaliyete ilişkin olarak tüketiciye tahakkuk ettirilen bedeldir.

b) Dağıtım bedeli: EPK’ya göre dağıtım, elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden

nakledilmesidir. Dağıtım faaliyeti, özetle, bu nakil işi ile elektriğin naklinin gerçekleştirilmesi için

gerekli olan şebekenin işletimi ve bakımıdır. Elektriği bir oyuncak ayıya benzetirsek dağıtım

3 Tüketicilere fatura edilen bedellere ilişkin bakılabilecek iki örnek yazı: a) H. Alma (2012), "Karpuz Faturası ve

Elektrik Faturası Üzerine Bir Karşılaştırma", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı 19. b) E. Camadan (2014), "Elektrik

Tüketicilerine Uygulanan Bedel, Fon, Pay, Vergiler ve Uygulamaya İlişkin Değerlendirmeler", Vergi Dünyası, Sayı

397.

14 E.Camadan

faaliyeti bir alışveriş sitesinden çocuğumuza doğum günü hediyesi olarak aldığımız oyuncak

ayının bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezinden evimize teslim edilmesi işlemidir. Dağıtım

bedeli bu faaliyetin karşılığı olarak tüketicilere yansıtılan bedeldir.

c) Kayıp-kaçak bedeli: Üretilen elektrik enerjisi miktarı ile tüketilen elektrik enerjisi miktarı

birbirine eşit değildir. Üretilen enerjiden nihai tüketicilerin sayacında görülen tüketim değerine

ulaşıncaya kadar ortaya bir kısım kayıplar çıkmaktadır. Bu kayıpların bir miktarı teknik

kayıplardır. Yani elektriğin üretimi, iletimi ya da dağıtımı aşamasında elektriğin bir miktarı hiç

tüketilmeden kayba uğramaktadır. Teknik kayıp azaltılsa dahi önlenememektedir. Bir de

tüketicilerin tüketmesine rağmen sayaçlarda görünmeyen ve elektrik dağıtım şirketi tarafından

okunamayan kayıplar vardır. Bu kayıplar işin özünde kaçak kullanımdır. Ya tüketici ve tükettiği

elektrik tamamen kayıt dışıdır ya da tüketicinin sayacı tüketicinin gerçekte tükettiği miktarın

altında bir değeri göstermektedir. Elektrik tüketicilerine yansıtılan kayıp-kaçak bedeli işte bu

kayıpların maliyetinden hareketle hesaplanan bir bedeldir.

Küçük kızımıza aldığımız oyuncak ayıya geri dönelim. Bu oyuncak ayıyı üreten şirketin üretim ya

da dağıtım süreçlerinde ortaya çıkan bazı aksaklıklar nedeniyle zaman zaman malzeme ya da

ürünlerde kayıplar ortaya çıkabilir. Ayrıca üretilen ayıların ya da bu oyuncağın üretimi için

stoklanan malzemenin bazen çalınması da söz konusu olabilir. Üretici bu kayıplar ya da

hırsızlıklara ilişkin maliyeti nihai bedel içerisinde müşterilerine yansıtmaktadır.

Son olarak kısaca değinmekte fayda var. Elektrikteki kayıp-kaçağa ilişkin maliyet aynen

tüketicilere yansıtılmamaktadır. Dağıtım şirketlerine verilen hedef oranlar baz alınarak hesaplanan

kayıp-kaçak bedeli tüketicilere ödettirilmektedir. Hedefinden daha iyi bir performans gösteren

şirketler o yıl maliyetlerinin üzerinde bir gelir elde etmektedirler. Hedeflerinden daha kötü

performansı olan şirketler ise kayıp-kaçağa ilişkin enerjinin temininden dolayı zarar etmektedirler.

d) Sayaç okuma bedeli: Tüketicilerin ne kadar elektrik tükettiklerinin tespit edilebilmesi için

periyodik olarak sayaçlarının okunması gerekmektedir. Sayaç okuma bedeli sayaçların okunması

ile ilgili olarak ortaya çıkan maliyeti yansıtmaktadır.

e) Enerji (perakende satış) bedeli: Nihai tüketicilere elektrik satışı perakende satıştır. Enerji

bedeli, özetle, elektriğin üretimine ilişkin maliyeti, enerjinin alış ve satışında doğrudan ortaya

çıkan maliyetleri ve kar marjını içermektedir. Örneğimizdeki oyuncak ayının üretimine ve internet

sitesi üzerinden ya da bir mağazada satışına ilişkin maliyetler perakende satışa ilişkin maliyetleri

göstermektedir. Oyuncağın üretim maliyeti, internet sitesinin geliştirilmesine, bakımına, işletimine

ilişkin maliyetler ya da mağazanın kirası, elektrik, su vb. maliyetleri, personel giderleri perakende

satışa ilişkin maliyetlerdir.

Enerji (perakende satış) bedeli nihai bedel içerinde ağırlığı en yüksek olan bedeldir.

f) Perakende satış hizmeti bedeli: Bu bedel düzenlenen tarifelerden enerji satan düzenlemeye tabi

şirketlerin faturalama ve tahsilat işlemlerine ilişkin maliyeti gösteren bir bedeldir. Bu bedel,


oyuncak ayının faturalandırılmasına veya bedelin tahsiline ilişkin ortaya çıkan maliyetin

muadilidir.

B) 2016 yılından itibaren tüketicilere fatura edilen bedeller

Yukarıda ele alınan tüm bedeller 2016 yılından önce EPDK tarafından onaylanan tarife

tablolarında ve (büyük ölçüde) faturalarda (ödeme bildirimlerinde) görülmesine rağmen 2016

yılından başından itibaren tarife tablolarında ve faturalarda sadece dağıtım bedeli ve perakende

satış bedeli görülmektedir. Peki ne değişti? Aslında hiçbir şey. Tek tek ele alalım.

a) Dağıtım bedeli: Dağıtım bedeli artık 2016 yılından önceki dağıtım bedelinin yanı sıra iletim,

sayaç okuma ve kayıp-kaçak bedelini de içermektedir. Söz konusu bedellerin hesaplama

yöntemlerinde ufak tefek farklılıklar olsa da bu bedeller ortadan kalkmamış hepsi dağıtım

bedelinin içerisine yedirilmiştir.

b) Enerji (perakende satış) bedeli: Bu bedel artık 2016 yılından önce ayrı ayrı hesaplanan

perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedelinin toplamını gösteren bir bedele

dönüşmüştür. Böylece tablolar ve faturalardaki kalem sayısı azalmıştır.4

Şekil 1.1’de 2016 yılındaki sadeleştirme gösterilmektedir.

Şekil 1.1 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller

4 2016 yılında tarifelere ilişkin diğer bazı değişiklikleri gözden geçirmek için göz gezdirilebilecek iki yazı: a) A. R.

Dinç (2016), "Düzenlenen Tarifelerde Yeni Dönem", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı 43. b) E. Camadan (2016), "2016

Elektrik Tarifeleri ve Elektrik Fiyatlarındaki Artış Oranı Tartışmaları

Üzerine", https://www.linkedin.com/pulse/2016-elektrik-tarifeleri-ve-fiyatlar%C4%B1ndaki-art%C4%B1%C5%9F-

oran%C4%B1-camadan

https://www.linkedin.com/pulse/2016-elektrik-tarifeleri-ve-fiyatlar%C4%B1ndaki-art%C4%B1%C5%9F-oran%C4%B1-camadan

https://www.linkedin.com/pulse/2016-elektrik-tarifeleri-ve-fiyatlar%C4%B1ndaki-art%C4%B1%C5%9F-oran%C4%B1-camadan

16 E.Camadan

1.4.2 Bedellerdeki sadeleşmenin olumlu ve olumsuz yanları

Sadeleştirmenin etkilerinden başlıcaları aşağıda sayılmaktadır.

A) Olumlu sayılabilecek yanlar

Bedel sayısının azaltılmasının temel nedeni tüketicilerin kafa karışıklığının azaltılması ve bunun

beraberinde getirdiği şikayet sayısının düşürülmesidir. Uygulamanın başında faturalarda dağıtım

bedelindeki görünüşteki ani yükselme şikayet sayısını biraz olsun artırmıştır. Ancak bedel

birleşmesi/sadeleşmesinin etkisiyle tüketici şikayetlerinde zamanla azalma olması doğal bir

sonuçtur. Tüketici hakem heyetleri ve mahkemelere ulaşan şikayetlerde de bir miktar azalış söz

konusu olabilir.

Bedellerdeki sadeleşmenin pozitif sayılabilecek diğer bir tarafı da perakende satış hizmeti bedeline

ilişkindir. Perakende satış hizmetinde bedeli büyük tüketicilerin tedarikçi değiştirmelerine bağlı

olarak büyük dalgalanmalar ortaya çıkabiliyordu. Örneğin 2015 yılının üçüncü çeyreğinde ikinci

çeyreğe göre yüzde 45'lik bir düşüş olmuştur.5 Bu bedelin perakende satış bedeline yedirilmesi

böyle bir dalgalanmayı ortadan kaldırmıştır. Diğer yandan, abone ya da fatura başına bir bedel

uygulanarak da perakende satış hizmeti bedelinde dalgalanmanın önemli ölçüde önüne

geçilebilirdi.

B) Olumsuz olduğu söylenebilecek yanlar

Tarife tablolarında iletim, kayıp-kaçak ve dağıtım bedellerinin ayrı ayrı görülememesinin en

önemli sakıncalarından birisi tüketicilerin, piyasa katılımcılarının ve fiyatlar hakkında bilgi sahibi

olmak isteyen herhangi bir kişinin bu bedellerin tek tek gelişimi hakkında bilgiye erişiminin

imkansızlaştırılmış olmasıdır. Bir akademisyen dağıtım bölgesindeki bir tüketicinin iletim için

ödediği bedelin nasıl geliştiği hakkında veriye ancak dolaylı olarak ulaşabilecektir. Sadece çok

detaylı teknik bilgileri olan bir tüketici kayıp-kaçağa ilişkin olarak kendisine yansıtılan bedelin

azalıp azalmadığını anlayabilecektir.

Bedel sayısındaki azalmanın diğer bir olumsuz etkisi de şirketlerin performansının tüketiciler

tarafından izlenip sorgulanabilmesiyle ilgilidir. Özellikle de olası bir bölgesel tarife

uygulamasında tüketiciler dağıtım şirketlerinin zaman içerisinde nasıl bir performans

gösterdiklerini analiz edemeyeceklerdir. Dolayısıyla da daha düşük maliyetle hizmet sunan diğer

şirketlere benzer performans göstermeleri için kendi bölgelerindeki dağıtım şirketlerine baskı

yapma yetenekleri olmayacaktır.

Sayaç okuma bedeli ve bir ölçüde de perakende satış hizmeti bedeli maliyetleri tüketim miktarına

değil de okuma ya da tüketici sayısına göre değişen bedellerdir. Sadeleşme ile birlikte bu bedeller

tamamen tüketilen enerji miktarına göre tüketicilere tahakkuk ettirilmektedir.

5 Tarifeler http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısındaki tablolarda incelenebilir.

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik


Perakende satış hizmeti bedelinin perakende satış bedeline dahil edilmesinin ikili anlaşma ile özel

bir tedarikçiden elektrik alan serbest tüketicilere dolaylı bir olumsuz etkisi daha olabilir. Eğer ikili

anlaşmadaki fiyat düzenlenen perakende satış bedelinden sabit oranlı bir indim olarak

düzenlenmişse ve düzenlenen bedellerdeki birleşme sonrasında bu tüketicilere yapılan indirim

oranında revizyon yapılmamışsa tüketicilere daha önce sunulan indirim oranı artık daha düşük bir

orana dönüşmüştür.

18 E.Camadan

1.5 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedellerin yakın tarihçesi

Bu bölümün konusunu elektrik tüketicilerine yansıtılan ve bir önceki bölümde kısaca ele aldığımız

bedellerin yakın tarihçesi oluşturuyor. Bu bedeller dağıtım bedeli, iletim bedeli, kayıp-kaçak

bedeli, sayaç okuma bedeli, perakende satış bedeli ve perakende satış hizmeti bedelidir. Bu

bölümde son on yıl boyunca dağıtım sistemi kullanıcılarına hangi bedellerin hangi adlar adında

uygulandığı dönemsel olarak ele alınacaktır. Önce son on yıllık uygulamayı Şekil 1.2’de özetleyip

sonra dönemleri tek tek ele alalım.

Şekil 1.2 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller: yakın tarihçe

2006-2010 dönemi

Bu dönemde dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere şebeke işletimine ilişkin olarak dağıtım ve

iletim bedeli uygulanmıştır. Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketiciler perakende satışa

ilişkin olarak perakende satış ve perakende satış hizmeti bedellerini ödemişlerdir. Bu dönemdeki

uygulamayla ilgili olarak özellikle vurgulanması gereken iki husus olduğunu düşünüyorum.

Bu dönemde (Şekil 1.2’de de görüldüğü üzere) kayıp-kaçağa ilişkin maliyet perakende

satış bedeli içerisinde tüketicilere yansıtılmıştır. Peki bu uygulama ne anlama gelmektedir?


Dağıtım sistemi kullanıcısı olup da tedarikçisini seçen serbest tüketiciler kaçağa ilişkin

maliyete katlanmamışlardır. Kaçağın tüm maliyeti tedarikçi seçme hakkına sahip olmayan

serbest olmayan tüketicilere ve tedarikçisini seçmeyen serbest tüketicilere yüklenmiştir.

Tedarikçisini seçen serbest tüketiciler teknik kaybın maliyetine Elektrik Piyasası

Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile ilgili mevzuat hükümlerinde belirtilen şekilde

katılmışlardır. Daha doğrusu bu tüketicilerin tedarikçileri kaybı da karşılayacak kadar

üretim yapmışlardır. Kanımca kaçağın tüm tüketicilere yansıtılmaması doğru bir uygulama

olmayıp bu uygulamanın uzun vadede sürdürülebilmesi imkansızdı.6 Nitekim daha sonraki

dönemlerde bu uygulamadan vazgeçilmiştir.

Bu dönemde perakende satış hizmeti, yönetmeliklerdeki tanımı gereğince, tüketicilere

sağlanan sayaç okuma ve faturalama gibi hizmetleri kapsamaktadır. Kanunda sayaç

okuma, perakende satış hizmetinin kapsamına açıkça sokulmasa da dağıtım içerisinde de

zikredilmemiştir. Sayaç okuma ikincil düzenlemelerde perakende satış hizmeti faaliyeti

olarak kabul edilmiştir.

2011-2012 dönemi

Bu dönemde iki temel değişiklik yapılmıştır. Kayıp-kaçak bedeli perakende satış bedelinden

çıkarılarak ayrı bir bedel olarak belirlenmiştir. Böylece dağıtım sisteminden bağlı olan tüm

tüketiciler ikili anlaşmalarla tedarikçilerini seçseler de seçmeseler de kayıp-kaçak bedelini

ödemeye başlamışlardır. Diğer bir ifadeyle kayıp-kaçak bedeli zımni de olsa dağıtım faaliyetine

ilişkin bir bedel olarak kabul edilmiştir. Ayrıca dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçağı karşılamak için

gerekli olan enerjiyi tedarik etmekle yükümlü olduğu ikincil mevzuata açık bir şekilde işlenmiştir.

İkinci temel değişiklik ise perakende satış hizmeti bedelinin ikiye bölünmesidir. Sayaç okumaya

ilişkin perakende satış hizmeti bedelini serbest olsun olmasın, tedarikçisini seçsin seçmesin tüm

dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler ödemekle yükümlü hale gelmiştir. Sayaç okuma haricindeki

perakende satış hizmeti bedelini ödemekle ise sadece düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketiciler

yükümlü kılınmışlardır. Bu dönemin ilk yılında (2011) her iki bedel de tüketilen enerjiyle orantılı

olarak tahakkuk ettirilmiştir. Sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedeli 2012 yılında

abone başına belirlenmiştir.

2013-2015 dönemi

2013 yılındaki temel değişiklik sayaç okuma bedeline ilişkindir. Önce (ayrıştırma sürecinde)

ikincil mevzuat değiştirilerek sayaç okuma, dağıtım faaliyetine ilişkin bir hizmet olarak kabul

edilmiş ve “sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedeli”nin adı “sayaç okuma bedeli”

olarak değişmiştir. 2011-2012 yıllarındaki adı “sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti

6 Bu konuda o dönem yazılmış “Türkiye Elektrik Piyasasında Kayıp-Kaçağın Analizi” başlıklı yazıya

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi12/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Aralik-2010.pdf

bağlantısından ulaşabilirsiniz.

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi12/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Aralik-2010.pdf

20 E.Camadan

bedeli” olan bedel de artık “perakende satış hizmeti bedeli” olarak kabul edilmiştir. Sayaç okuma

bedeli tüm dağıtım sistemi kullanıcılarına abone/okuma başına yansıtılmaya devam edilmiştir.

Perakende satış hizmeti bedeli sadece düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilere

kullanılan enerji miktarıyla orantılı olarak yansıtılmak üzere belirlenmiştir.

2016’dan beri yapılan uygulama

2016 yılında bedel sayısında azalmaya gidilmiştir. EPDK dağıtım, iletim, kayıp-kaçak ve sayaç

okuma bedellerinin toplamını tek bir bedel olarak ilan etmeye başlamıştır. Bu tek bedel artık

“dağıtım bedeli”dir. Tek dağıtım bedeli uygulamasının doğal sonucu olarak daha önce

abone/okuma başına belirlenen sayaç okuma bedeli, dağıtım bedeli içerisinde, tüketilen enerji

miktarı ile doğru orantılı olarak belirlenir hale gelmiştir.

Benzer bir şekilde perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedeli de tek bedelde

toplanmıştır. Bu iki bedeli kapsayan yeni bedel “perakende satış bedeli”dir. Bu sadeleştirmenin

olumlu ve olumsuz yanlarına ilişkin düşüncelere bir önceki bölümde yer verilmişti. Bu

değerlendirmelere yeniden girmeden bu bölümü sonlandıralım.


1.6 Tarife türleri

EPK’nın 17 nci maddesinde altı adet tarife sayılmaktadır. Burada bu tarifeleri bir iki cümleyle

tanımlamakla yetineceğiz. İlerleyen bölümlerde bu tarifelerden iletim, dağıtım, perakende satış,

toptan satış ve son kaynak tedarik tarifeleri daha detaylı olarak ele alınacaktır.

Bağlantı tarifeleri: Dağıtım sistemine bağlanan müşterilere uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları

içerir.

İletim tarifesi: Üretilen, ithal veya ihraç edilen elektrik enerjisinin iletim sistemi üzerinden nakline

ilişkin uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları içerir.

Dağıtım tarifesi: Elektrik enerjisinin dağıtım sistemi üzerinden nakline ilişkin uygulanacak fiyat,

hüküm ve şartları içerir.

Toptan satış tarifesi: Bu tarife;

dağıtım şirketlerinin teknik ve teknik olmayan kayıpları karşılamak amacıyla

yine dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma kapsamında ve

görevli tedarik şirketlerinin tüketicilere yaptıkları elektrik enerjisi satışı için

TETAŞ’tan satın aldıkları elektrik enerjisi için belirlenen bir tarifedir.

Piyasa işletim tarifesi: Piyasa işletmecisi olan EPİAŞ’ın sunduğu hizmetler karşılığında ilgililere

uygulayacağı fiyat, hüküm ve şartları içerir.

Perakende satış tarifesi: Görevli tedarik şirketlerinin serbest olmayan tüketicilere sattığı elektrik

için uygulanacak fiyat hüküm ve şartları içerir.

Son kaynak tedarik tarifesi: Tedarikçisini seçmeyen ya da seçemeyen serbest tüketicilere satılan

elektrik için uygulanacak fiyat hüküm ve şartları içerir.

22 E.Camadan

1.7 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılma biçimine göre sınıflandırılması

Bu bölümde üretim, tedarik, iletim, dağıtım ve piyasa işletim faaliyetlerini fiyatlarının belirlenme

biçimine göre sınıflandıracağız. Üretim faaliyetinden başlayalım.

1.7.1 Üreticilerin satış fiyatlarını kim belirliyor?

Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ): EÜAŞ kamu üretim şirketidir. Ürettiği elektriğin neredeyse tamamını

yine bir kamu şirketi olan Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ (TETAŞ)’ne satmaktadır.

TETAŞ’a satılan elektriğin fiyatında belirleyici kurum Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı.

TETAŞ’a satış fiyatı, genellikle, TETAŞ’ın görevli tedarik ve dağıtım şirketlerine satış fiyatının

istenen ölçüde belirlenmesini sağlayacak bir fiyat olarak belirleniyor. EÜAŞ’ın bazı faaliyetlerinin

Hazine Müsteşarlığı ve Kalkınma Bakanlığının kontrolünde olduğunu da biliyoruz.

Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmesi olan üreticiler: Bu

şirketler ürettikleri elektriği TETAŞ’a satıyorlar. Satış fiyatları sözleşmelerinde yıllar önce

belirlenmiş metodoloji çerçevesinde hesaplanan uzun vadeli fiyatlardır.

YEKDEM kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üreten lisanslı üreticiler:

YEKDEM’in açılımı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması”dır. Bu

kapsamdaki üreticilerin satış fiyatları 5346 sayılı YEK Kanununun ekindeki 1 ve 2 sayılı

cetveldeki fiyatlardan kendi kaynak tipleri ve üretim biçimlerine uygun olanlarıdır.

Lisanssız üreticiler: Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik

(LÜY)’in 18 inci maddesi gereğince;

Kurulu gücü bir MW veya EPK’nın 14 üncü maddesi çerçevesinde Bakanlar Kurulu kararı

ile belirlenmiş kurulu güç üst sınırına kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı

üretim tesisleri,

Belediyelerin katı atık tesisleri ile arıtma tesisi çamurlarının bertarafında kullanılmak üzere

kurulan üretim tesisleri,

Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan veya dolaylı olarak belediyeye ait olan tüzel

kişilerce, belediyeler tarafından işletilen su isale hatları ile atık su isale hatları üzerinde

teknik imkanın olması ve DSİ tarafından uygun bulunması halinde kurulan üretim

tesislerinde

üretilerek ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi olarak satılan elektriğe YEK Kanunun eki olan 1 sayılı

cetvelde kaynak bazında belirlenen fiyat ödenir. Bu üreticilere yapılan ödemenin maliyeti

YEKDEM kapsamında nihai tüketicilere elektrik satan tedarikçilere yansıtılır.

Mikro kojenerasyon tesisleri: LÜY’ün 18 inci maddesi gereğince;

• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca belirlenen verimlilik değerini sağlayan

kategorideki kojenerasyon tesislerinde


yenilenebilir enerji kaynakları dışında diğer kaynaklardan üretilerek sisteme verilen net enerji

miktarı, YEK Kanununun eki olan 1 sayılı cetvelde belirlenen en düşük fiyattan görevli tedarik

şirketine satılır.

Yerli kömürden üretim: EPK’nın 27 nci maddesi gereğince, TETAŞ ihtiyacı olan elektriği Yİ, YİD

ve İHD sözleşmeleri kapsamında elektrik üreten tesislerden karşılayamazsa yerli kömürden

elektrik üreten şirketlerden elektrik almak zorundadır. Bu alışların miktar, süre ve fiyatının

belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca belirlenmektedir. 2017 yılında

TETAŞ’ın yerli kömürden elektrik üreten santrallardan alacağı elektrik miktarı 18 milyar kWh’tir.

Ödenecek fiyat ise MWh başına 185 TL’dir.

Diğer üreticiler: Satış fiyatlarını serbestçe belirliyorlar.

Tüm aktörlerin fiyatlarının nasıl belirlendiği Şekil 1.3’te özetleniyor.

Şekil 1.3 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılması

1.7.2 Tedarik şirketlerinin satış fiyatını kim belirliyor?

TETAŞ: EPK gereğince TETAŞ’ın

• Görevli tedarik şirketlerine tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketiciler için sattığı

elektriğin fiyatı,

24 E.Camadan

• Son kaynak tedarikçilerine (görevli tedarik şirketlerine) son kaynak tedariği

kapsamındaki müşteriler için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen

orana denk gelen miktarda sattığı elektriğin fiyatı

• Dağıtım şirketlerine genel aydınlatma ile teknik ve teknik olmayan kayıpların

karşılanması için sattığı elektriğin fiyatı

EPDK düzenlemesine tabidir. Bu kapsamdaki satışların fiyatı EPDK tarafından onaylanmaktadır.

EPDK ayrıca 4628 sayılı Kanunun 2001 yılında yürürlüğe girmesinden önce TETAŞ’tan elektrik

satın alan tüketicilerden hala TETAŞ’tan elektrik alanlara yapılan satışın fiyatını da

onaylamaktadır.

Bu dört kalem TETAŞ’ın satışlarının neredeyse tamamını oluşturduğundan TETAŞ satışlarının

tamamına yakınının fiyatı EPDK düzenlemesi kapsamındadır.

Ayrıca TETAŞ’ın genel olarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve bazı faaliyetlerinin Hazine

Müsteşarlığı ve Kalkınma Bakanlığının kontrol veya gözetiminde olduğunu da hatırlayalım.

Görevli tedarik şirketleri: Görevli tedarik şirketlerinin üç tip satışı bulunmaktadır: serbest

tüketicilere ikili anlaşmalarla elektrik satışı, serbest olmayan tüketicilere yapılan satış, serbest

tüketici olmasına rağmen tedarikçi seçmeyen tüketicilere yapılan satış.

İmzalanan ikili sözleşmeler kapsamında serbest tüketicilere yapılan satışlarda fiyatlar serbestçe

belirlenmektedir.

Serbest olmayan tüketicilere elektrik satışının fiyatı EPDK tarafından belirlenen perakende satış

fiyatıdır.

Serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyen tüketicilere uygulanan fiyat yine EPDK

tarafından belirlenen perakende satış fiyatıdır.

Diğer tedarik şirketleri: Satış fiyatlarını serbestçe belirliyorlar.

1.7.3 Nakil şirketleri ile piyasa işletim şirketinin hizmet fiyatlarını kim belirliyor?

İletim şirketi: İletim faaliyetini yürüten TEİAŞ’ın iletim tarifesi EPDK düzenlemesine tabidir.

Dağıtım şirketleri: 21 adet dağıtım şirketinin dağıtım tarifesi EPDK düzenlemesine tabidir.

Piyasa işletim şirketi: Piyasa işletim lisansı sahibi olan EPİAŞ’ın piyasa işletim tarifesi EPDK

tarafından düzenlenmektedir.


1.8 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan elektrik tarifeleri

Bu bölümde elektrik tarifelerinin tüketicinin bağlantı tipine bağlı olarak nasıl sınıflandırıldığı ve

uygulandığı ele alınacaktır. Önce enerji ve şebeke tarifeleri dikkate alınarak mevcut uygulama

üzerinde durulacaktır. Daha sonra geçmiş uygulamanın nasıl olduğu özetlenecek ve 2016 yılında

yapılan ana değişikliklere değinilecektir.

1.8.1 Mevcut uygulama

Mevcut uygulama Şekil 1.4’te özetlenmektedir.

Şekil 1.4 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan tarifeler

Mevcut uygulamada enerji fiyatı

Daha önce de bahsettiğimiz üzere EPK ve EPK’ya dayanılarak hazırlanan ikincil mevzuatta

elektrik tüketicileri serbest tüketici ve serbest olmayan tüketici olarak iki ana sınıfa ayrılmaktadır.

Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçme ve elektrik alış fiyatlarını seçtikleri tedarikçiyle yapılan

sözleşmede istedikleri gibi belirleme hakkına sahiptirler. Serbest olmayan tüketiciler ise adı

“görevli tedarik şirketi” olan ve bölgelerinde hizmet sunan tek bir tedarikçiden elektrik satın almak

zorundadırlar. Bu tüketicilere uygulanan fiyat düzenleyici kurum olan EPDK tarafından

belirlenmektedir.

Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçip seçmemelerine göre ikiye ayrılırlar: tedarikçi seçen serbest

tüketiciler, tedarikçi seçmeyen serbest tüketiciler. Tedarikçi seçen serbest tüketiciler kendi

sözleşmelerinde yer alan enerji fiyatını tedarikçilerine öderler. Tedarikçi seçmeyen serbest

tüketicilerin EPDK tarafından onaylanan son kaynak tedarik tarifesini enerji bedeli olarak

26 E.Camadan

ödemeleri öngörülmüştür. Serbest olmayan tüketicilerin enerji bedeli olarak ödemekle yükümlü

oldukları bedel yine EPDK tarafından onaylanan perakende satış bedelidir.7

Halihazırda serbest tüketici olup da tedarikçi seçmeyen tüketicilere uygulanan tarifeyle serbest

olmayan tüketicilere uygulanan perakende satış tarifesi aynıdır. Bu uygulamanın dayanağı Elektrik

Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin geçici 2 nci maddesidir. Bu maddede EPK’nın geçici 1 inci

maddesi gereğince uygulanan çapraz sübvansiyon bitirilinceye kadar son kaynak tedariki

kapsamındaki tüketicilere perakende satış tarifesinin uygulanacağı belirtilmektedir. Dolayısıyla da

EPK’da bir değişiklik olmadığı ve/veya serbest tüketici limiti sıfırlanmadığı takdirde 2021 yılına

kadar son kaynak tedarik tarifesi adı altında bir tarife onaylanmayabilir.

Mevcut uygulamayı özetleyen Şekil 1.4’te iletimden bağlı tüketiciler tedarikçi seçen ve seçmeyen

serbest tüketiciler olarak ikiye ayrılmışlardır. Bu ayrımda serbest olmayan tüketicilerin yer

almamasının nedeni EPK gereğince iletimden bağlı her tüketicinin serbest tüketici olmasıdır. Kaldı

ki hem serbest tüketici limitinin atında olan hem de doğrudan iletim sistemine bağlı olan bir

tüketiciye rastlamak neredeyse imkansızdır.

Mevcut uygulamada şebeke tarifesi

İletimden bağlı tüketicilere uygulanan tarife iletim tarifesidir. İletim bedeli bölgeden bölgeye

farklılık göstermekle birlikte bu tüketicilerin ödedikleri tek şebeke bedeli iletim bedelidir.

Dağıtımdan bağlı tüketiciler dağıtım tarifesi kapsamındadır. Dağıtım tarifesi tüketicinin gerilim

düzeyine göre farklılık göstermektedir. Orta gerilimden bağlı olan tüketiciler alçak gerilimden

bağlı grupdaşlarından daha düşük dağıtım bedeli ödemektedirler. Gerilim düzeyinin altındaki

kırılım tarife sınıfı kırılımıdır. Orta gerilimden bağlı tüketiciler çift terimli ya da tek terimli tarifeyi

tercih edebilmektedirler. Alçak gerilimden bağlı tüketiciler ise zorunlu olarak tek terimli tarife

sınıfına dahil olmaktadırlar. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketiciler dağıtım sisteminden çektikleri

elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli ve buna ilave olarak güç bedeli

ödemektedirler. Tek terimli tarife sınıfındaki tüketiciler sadece dağıtım sisteminden çekilen

elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli ödemektedirler.

1.8.2 2015 ve öncesindeki kırılım

2015 yılı ve öncesinde enerji tarifelerindeki kırılım bugünkünden çok farklı değildi. Ancak dağıtım

tarifesi uygulamasında bağlantı tipine göre kırılım bugünkünden oldukça farklıydı. Dağıtımdan

bağlı tüketiciler üç ayrı gruba ayrılmıştı. Bu üç gruba birbirinden oldukça farklı dağıtım tarifeleri

uygulanıyordu. Bu üç grup;

- iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına özel hattı

ile bağlı tek tüzel kişi

7 Elektrik tarifeleri Elektrik Piyasası Kanununun 17 nci maddesinde düzenlenmektedir. Kanunun bir örneği için:

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Kanunlar/6446

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Kanunlar/6446


- iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına dağıtım

şirketi hattı ile bağlı tek tüzel kişi

- diğer dağıtım sistemi kullanıcıları

olarak belirlenmişti. Bu kırılımın altında tarife sınıfı ayrımı vardı. Bu ayrım iletim şalt sahalarının

dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına özel hattı ile bağlı tek tüzel kişiler için

geçerli değildi. Bu tüketiciler tek terimli tarife sınıfına tabiydi. Diğer gruplardaki tüketicilerden

ise sadece orta gerilim seviyesinden bağlı sanayicilerin çift terimli tarifeyi seçme hakkı

bulunmaktaydı. Diğer abone gruplarındaki tüketiciler doğrudan tek terimli tarife sınıfına giriyordu.

28 E.Camadan

İKİNCİ BÖLÜM

ELEKTRİK ENERJİSİ TARİFELERİ

2.1 Onaylı elektrik enerjisi satış tarifeleri

EPK’da elektrik enerjisinin satışına ilişkin üç adet tarife türü düzenleniyor. Bunlardan birincisi

olan toptan satış tarifesi kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ’ın satışlarını düzenlemektedir.

Perakende satış tarifesi ve son kaynak tedarik tarifesi nihai tüketicilere yapılan perakende elektrik

enerjisi satışını düzenler. Bu yazıda bu üç tarife önemli noktalar vurgulanarak özetlenmektedir.

2.1.1 TETAŞ toptan satış tarifesi

EPK’nın 17 nci maddesinde “toptan satış tarifesi” olarak adlandırılan bu tarife sadece TETAŞ’ın

satışlarıyla ilgili olduğundan TETAŞ toptan satış tarifesi olarak adlandırmak daha doğrudur.

TETAŞ’ın tüm satışları değil de sadece

- Dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçak enerji için TETAŞ’tan temin ettiği elektrik enerjisi,

- Yine dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma abone grubu için TETAŞ’tan temin ettiği

elektrik enerjisi (şimdilik 2017 yılı sonuna kadar),

- Tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketicilere sattıkları enerji için TETAŞ’ın tedarik

şirketlerine sattığı enerji

TETAŞ toptan satış tarifesi kapsamındadır. Bu gruplar için TETAŞ’ın toptan satış tarifesini “mali

yükümlülüklerini yerine getirebilme kapasitesini de dikkate alarak” Enerji Piyasası Düzenleme

Kurulu onaylamaktadır. TETAŞ’ın ayrıca ikili anlaşmalarla diğer tedarikçilere ya da serbest

tüketicilere enerji satma hakkı bulunmaktadır. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin 8 inci

maddesinde “TETAŞ’ın düzenlemeye tabi olmayan elektrik enerjisi tedariki kapsamındaki toptan

ve perakende satış fiyatları Kurul onayına tabi olmayıp ilgili taraflar arasında serbestçe

belirlenir.” hükmü vardır. Yine de Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu TETAŞ’ın 4628 sayılı

Kanunun 2001 yılında yürürlüğe girmesinden önce elektrik sattığı bazı serbest tüketicilere hala

yaptığı elektrik satışının fiyatlarını onaylamaya devam etmektedir.

TETAŞ toptan satış tarifesi teşvik esaslı bir tarife değildir. Düzenleyici kurumun (EPDK)

TETAŞ’ın işletme maliyetlerini kontrol etme ya da düşürmesi için performans hedefi verme gibi

görevleri bulunmamaktadır. TETAŞ’ın tahmini alım maliyetleri ve varsa merkezi bütçede

TETAŞ’a verilmiş olan kar hedefleri dikkate alınarak toptan satış fiyatları onaylanmaktadır.

2.1.2 Perakende satış tarifesi

Perakende satış tarifesi serbest olmayan tüketicilere yapılan satışlar için onaylanmaktadır.

Bildiğiniz üzere serbest olmayan tüketiciler EPDK tarafından belirlenen yıllık limitin altında

elektrik tüketen tüketicilerdir. 2017 yılı için belirlenmiş olan limit 2400 kWh’tir. Bu miktarın

altında yıllık tüketimi olan tüketicilerin tedarikçi seçme hakkı olmayıp bu tüketiciler elektriği


bulundukları yerde kendilerine elektrik temin etmekle yükümlü “görevli tedarik şirketleri”nden

satın alırlar. İşte bu tüketicilere yapılan satışın tarifesi EPDK tarafından “perakende satış tarifesi”

adı altında düzenlenmektedir.

EPK’nın 17 nci maddesi içerisinde “Perakende satış tarifeleri, aktif enerji maliyeti, faturalama ve

müşteri hizmetleri maliyeti, perakende satış hizmet maliyeti gibi perakende satış faaliyetinin

yürütülmesi kapsamındaki tüm maliyet ve hizmetleri karşılayacak bedellerden oluşur.”

denmektedir. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin 10 uncu maddesinde bu husus daha da

açılmakta ve “...perakende satış fiyatının belirlenmesinde, faaliyetin yürütülmesi için gerekli olan

faturalama ve müşteri hizmetleri maliyeti, perakende satış hizmet maliyeti vb. yatırım harcamaları

ve/veya işletme giderleri, enerji tedarik maliyetleri ile maruz kalınan risklerden hareketle

belirlenen sektörel brüt kar marjı gibi perakende satış faaliyetinin yürütülmesi kapsamındaki tüm

maliyet ve hizmetleri karşılayacak bedeller 30/12/2015 tarihli ve 29578 sayılı Resmî Gazete’de

yayımlanan Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ ve ilgili diğer

mevzuat hükümleri çerçevesinde dikkate alınır.” hükmüne yer verilmektedir. 2016 yılından önce

bu maliyetlerden faturalama ve müşteri hizmetleri gibi perakende satış hizmetleri kapsamındaki

işletme ve yatırım giderleri için ayrı bir perekende satış hizmeti fiyatı belirleniyordu. 2016 yılından

itibaren geçerli olmak üzere perakende satış hizmeti fiyatı perakende satış fiyatının içerisine

sokulmuştur.

Perakende satış tarifelerinin nasıl belirleneceğine dair en detaylı hükümler “Perakende Enerji Satış

Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ”de yer almaktadır.8 Şimdi bu tebliğ hükümlerini

referans alarak maliyet kalemlerini sırasıyla özetleyelim:

-Satın alınan enerjinin doğrudan maliyeti

Bu kapsamdaki tarife hesaplamalarında kabul edilen maliyetler ana hatlarıyla

- TETAŞ ile yapılan anlaşma kapsamında satın alınması planlanan enerjinin maliyeti,

- Organize piyasalar olan gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç

piyasasından temin edilmesi öngörülen enerji miktarının her bir saat için tahmin edilen gün

öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılması suretiyle hesaplanan tutar,

- Serbest tedarikçilerden ikili anlaşmalar kapsamında satın alınması öngörülen enerji

miktarının her bir saat için tahmin edilen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile

çarpılması suretiyle hesaplanan tutar,

- Mikro kojenerasyon tesislerinden satın alınması öngörülen enerji miktarının YEK

Kanununa ekli 1 sayılı cetvelde belirlenen en düşük fiyat için öngörülen rakamla çarpılması

suretiyle bulunan tutardır.

8 Tebliğe http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7335 bağlantısından ulaşılabilir.


30 E.Camadan

Tüm bu tutarlar takip eden üç aylık perakende satış tarife dönemi için yapılan öngörülerden

oluşmaktadır. Öngörülerdeki sapmalar “enerji tedariği düzeltme bileşeni” kullanılarak

düzeltilmektedir.9 Gün içinde gün içi piyasasında ve enerji dengesizliği halinde gerçek zamanda

dengeleme güç piyasasında alım-satımı yapılan enerji kendi gerçek maliyeti değil de gün öncesi

fiyatı dikkate alınarak tarife hesaplamasına sokulmaktadır. Bu uygulamanın amacı görevli tedarik

şirketlerinin gün öncesinden en doğru tahmini yapmalarını teşvik etmek ve gerçek zamandaki

enerji dengesizliği miktarının yüksek olmasını engellemektir. İkili anlaşmalar için referans fiyat

olarak anlaşmadaki fiyat değil de gün öncesi fiyatı alınmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme

Kurulu’nun bu fiyatı değiştirme yetkisi bulunmaktadır.

-Brüt kar marjı tavanı

Yukarıda sayılan maliyet kalemlerine ilişkin toplam tutara perakende enerji satışı brüt kar marjı

tavanı eklenmektedir. Mevcut marj yüzde 2.38’dir. Yani yukarıda sayılan doğrudan enerji alım

maliyetine yüzde 2.38 eklenmektedir.

-YEK bedeli

Yenilenebilir enerji kaynaklarının desteklenmesi için oluşturulmuş olan destekleme mekanizması

olan YEKDEM kapsamındaki destekleme bedeli tarifenin bir unsurudur. Üç ay geriden gelmek

üzere daha önce hesaplamalara dahil edilmemiş olan YEK maliyeti maliyet unsuru olarak alınır.

Tarifeler halihazırda üç ayda bir belirlendiğinden tarifede yer alan maliyet tarife döneminin ilk

ayından üç, dört ve beş önceki ayın YEK maliyetidir. Geçmişten gelen bu maliyet faiz ile

güncellenerek tüketicilere yansıtılır.

-EPİAŞ tarafından fatura edilen bedeller

Organize toptan satış piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ tarafından görevli tedarikçilere fatura

edilen

- geçmişe dönük düzeltme kalemi,

- piyasa işletim ücreti,

- süresinde ödenmeyen alacaklar payı,

- iletim ek ücreti,

- fark fonu,

- Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunca uygun bulunan diğer kalemlerdir.

Bu bedeller de üç ay geriden gelecek şekilde hesaplamalara dahil edilir. Tarifeler halihazırda üç

ayda bir belirlendiğinden tarifede yer alan maliyet tarife döneminin ilk ayından üç, dört ve beş

9 Enerji tedariği düzeltme bileşeninden bu bölüm içerisinde bahsedeceğiz.


önceki ayın maliyetidir. Geçmişten gelen bu maliyet tüketicilere yansıtılırken faiz ile

güncellenmektedir.

-Sistem enerji dengesizlik gelir kalemi

Dengeleme ve uzlaştırma piyasasında ikili fiyat uygulaması olarak kabul edilen bir uygulama

vardır. Bu bölümün konusu değil ama çok kısaca bahsedelim. Gün öncesi piyasasında oluşan fiyat

gün öncesi fiyatı, gerçek zamanda dengesizlikler için dengeleme güç piyasasında oluşan fiyat

saatlik marjinal fiyattır. Bir piyasa katılımcısı gün öncesi piyasasında da gerçek zamanda da enerji

alsa ya da satsa10 birim enerji için ödeyeceği ya da alacağı tutar bu iki fiyattan kendi aleyhine

olanıdır. Herhangi bir tedarikçi için gerçek zamanda dengesizliğe düşmemek imkansız olduğundan

zarar da kaçınılmazdır.

Sistem enerji dengesizlik gelir kalemi ile ortaya çıkan toplam zararın (ya da piyasa işletmecisinin

ikili fiyat farkı sayesinde elde ettiği toplam gelirin) tahmin performansı ölçüsünde katılımcılara

geri dağıtılması sağlanmaktadır. Tahmin performansı iyi olan şirketler bu uygulamadan

kaynaklanan zararlarından daha fazla kar elde ederek toplamda kara geçerken tahmin performansı

kötü olan şirketler sadece zararlarının bir kısmını kapatabilmektedir. Bu bedel de üç ay geriden

gelecek şekilde ve faiz ile güncellenerek tüketicilere yansıtılmaktadır.

Bu kalem ile ilgili olarak tartışılması gereken bir husus vardır. Şöyle ki, 2016 yılından önce, oluşan

zararı tüm tedarikçilerin tahmin performansları ölçüsünde sıfır bakiye düzeltme kalemi adı verilen

bir kalem içerisinde karşıladıkları kabul ediliyordu. Piyasa işletmecisinin tedarikçilere yansıttığı

sıfır bakiye düzeltme kalemi ikili fiyat farkından oluşan geliri de içeriyordu. Dolayısıyla

tedarikçilerin ödediği sıfır bakiye düzeltme kalemi düşüyordu. İkili fiyat uygulamasının geliri

herkese yansımış oluyordu. Görevli tedarik şirketlerinin tarife konusu satışlarındaki sıfır bakiye

düzeltme kalemi aynen tarifelere yansıtıldığı için bu şirketlerin ikili fiyat uygulamasından dolayı

oluşan zararları giderilmemiş oluyordu. Taraflar arasında eşitliğin sağlanması için sistem enerji

dengesizlik kalemi devreye sokuldu ki bu bana göre o dönem yapılması gereken bir düzenlemeydi.

2016 yılından itibaren sıfır bakiye düzeltme kalemi iletim tarifesinin bir unsuru olarak üretici ve

tüketicilere yansıtılıyor. Yani, artık görevli tedarik şirketleri dışındaki tedarikçilerin ikili fiyat

farkından dolayı oluşan zararları piyasa işletmecisince karşılanmıyor. Görevli tedarik şirketlerinin

düzenlenen tarifelere konu satışları için oluşan zarar ise tahmin performansları ile orantılı olarak

sistem enerji dengesizlik gelir kalemi adı altında karşılanmaya devam ediliyor. Kanaatimce bu

zararın karşılanması satışlar düzenlemeye tabi olduğundan ve ikili fiyatın maliyeti (ilgili

tedarikçilerin fiyat belirleme özgürlükleri olmadığından) tüketicilere yansıtılamayacağından

yanlış değildir.

10 Anlık dengesizlik karşılığında planlananın üstünde ya da altında tüketim-üretim halinde aradaki farkın alış ya da

satış olarak kabul edildiğini varsayıyoruz.

32 E.Camadan

-Enerji tedariği düzeltme bileşeni

Herhangi bir perakende satış tarife dönemi için yapılan öngörüler bazı nedenlerden dolayı sapma

gösterebilir. Bu nedenlerin önemlilerini kısaca hatırlayalım:

- Enerji alım maliyetlerinin öngörülerek belirlendiğinden bahsetmiştik. Fiyatlara ve

miktarlara dair yapılan öngörüler yanlış çıkabilir.

- Elektrik tüketicileri için tek bir fiyat uygulanmamaktadır. Farklı abone gruplarına farklı

fiyatlar uygulanmaktadır. Her bir abone grubunun toplam tüketimdeki payını tamamıyla

doğru tahmin etmek güçtür.

- Toplam tüketim tahmininde sapmanın ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir.

İşte bu olası sapmaların etkisini tarifelere yansıtmak için enerji tedariki düzeltme bileşeni adlı bir

bileşen kullanılmaktadır.11 Düzeltme uygulaması nedeni ile tahmin performansının düşmemesi ve

sapmaların artmaması için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu bir katsayı belirlemekte ve

düzeltmeye konu toplam tutar bu katsayı dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Dönem içerisinde

oluşan eksik ya da fazla gelirin tamamı değil de belirlenen katsayı dikkate alınan kısmı

düzeltilmektedir. Mesela katsayı yüzde 5 ise ortaya çıkan eksik ya da fazla gelirin yüzde 95’i

düzeltmeye konu olmaktadır.

-Perakende satış gelir tavanının ilgili dönem toplanması öngörülen kısmı

Perakende satış gelir tavanı Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğde

“Perakende satış faaliyeti kapsamında oluşan amortisman giderleri eklenmiş işletme giderlerinin

gelir ve tarife düzenlemeleri çerçevesinde karşılanabilmesi için tarifesi düzenlemeye tabi

tüketicilerden toplanacak gelirin sınır değeri” olarak tanımlanmaktadır. Burada detaylarına

girmeyelim. İşletme giderlerinin daha ziyade faturalandırma, müşteri hizmetleri gibi hizmetlere

ilişkin oluşan işletme giderleri olduğunu, kalite ve verimlilik faktörlerinin uygulanabildiğini

hatırlatmakla yetinelim. Ayrıca daha önceki dönemlerde yapılmış olan yatırımların itfası ve makul

getirisi de gelir tavanının bir unsurudur.

2.1.3 Son kaynak tedarik tarifesi

Son kaynak tedarik tarifesi tüm tarifeler içinde ayakları en az yere basanıdır. Bunun nedeni bu

tarifenin tanımlanması ve uygulanması ile ilgili anlaşılması güç hatta imkansız bazı hükümlerdir.

Bu hükümlerin değerlendirilmesini kapsam dışında bırakalım.

EPK’daki tanım başka bir şey olsa da son kaynak tedariki, uygulamada, serbest tüketici olup da

kendi tedarikçisini seçmeyen tüketicilere elektrik tedariki olarak anlaşılmaktadır. Son kaynak

11 O dönem yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde örnek bir düzeltme bileşeni hesaplaması için “Enerji Perakende

Satış Tarifesinde Düzeltme Bileşeni” başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz. Bağlantı için

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi2526/Enerji%20Piyasasi%20Bulteni%202013-25-

26.pdf

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi2526/Enerji%20Piyasasi%20Bulteni%202013-25-26.pdf

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi2526/Enerji%20Piyasasi%20Bulteni%202013-25-26.pdf


tedarik tarifesi işte bu (serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçi seçmeyen tüketicilere) yapılan

elektrik satışı için onaylanan tarifedir. Halihazırda böyle bir tarife yoktur. Serbest olmayan

tüketicilere de (Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği gereğince son kaynak tedarik tarifesi

olarak) perakende satış tarifesi uygulanmaktadır.

34 E.Camadan

2.2 Abone grupları, abone gruplarının tüketim oranları ve yakın tarihçesi

Bu bölümün başlığında yer alan ifade “abone grubu” ifadesi. Sadece bu bölüm değil tüm doküman

içerisinde genellikle abone grubu ifadesi kullanılıyor. Ancak Elektrik Piyasası Tarifeler

Yönetmeliği’nde abone grubu ifadesi yerine “tüketici grubu” ifadesi benimsenmiştir. Grupların

kapsamına ilişkin detaylı hükümlerin yer aldığı “Dağıtım Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler ve Görevli

Tedarik Şirketlerinin Tarife Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar” (Usul ve Esaslar) içerisinde

“abone grubu” ifadesi benimsenmiştir. Genel kullanım da bu yönde olduğundan bu dokümanda

“abone grubu” ifadesi kullanıldı.

Tarifeler Yönetmeliğinde tüketici gruplarının temel olarak mesken, sanayi, ticarethane, tarımsal

sulama ve aydınlatma grupları olduğu ifade ediliyor. Yönetmeliğe göre tarifesi düzenlemeye tabi

şirketler alt gruplar ve yeni tüketici grupları önerebilir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu da alt

gruplar ya da yeni tüketici grupları belirleyebilir.12 Halihazırda her bir grup için onaylanan fiyatlar

Türkiye genelinde geçerli olduğundan bu beş grup ve alt grupları haricinde şirketlere özgü farklı

gruplar oluşturulmamıştır.

2.2.1 Abone grupları

Şimdi abone gruplarını sırasıyla kısaca ele alalım. Önce abone gruplarının kapsamını özetleyen

Şekil 2.1’e bakalım.

Şekil 2.1 Abone gruplarının kapsamı

12 Tüketici grupları Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin 23 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Söz konusu

yönetmeliğe EPDK internet sitesinden ulaşılabilmektedir.


Sanayi abone grubu:

Sanayi abone grubu Usul ve Esasların 3 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Şekil 2.1’de de yer

aldığı üzere Usul ve Esaslarda belirtilen belgeleri sunmak kaydıyla

Sanayi sicil belgesi sahibi sanayi işletmeleri,

Aboneliği Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü tüzel kişiliği adına yapılan Organize Sanayi

Bölgeleri,

Bölge içinde imalat faaliyeti ruhsatına sahip kullanıcıların tüketimleri serbest bölgenin

toplam elektrik tüketiminin yarısından fazlası olan ve elektrik kullanımı dağıtım lisansı

sahibi tüzel kişi tarafından tek noktadan ölçülen ve elektrik aboneliği bölge işleticisi veya

bölge kurucu ve işleticisi tüzel kişiliği adına yapılan serbest bölgeler,

5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanununun 12 nci maddesinin

sekizinci fıkrasında belirtilen jeotermal kaynak dağıtımı ve üretimini yapan şirketler,

Lisanslı elektrik üreticilerinin kendi (üretim) ihtiyaçlarına ilişkin elektrik enerjisi

tüketimleri,

Gerekli ölçü düzenini sağlayan çevre ve insan sağlığını korumak üzere içme suyu ve alıcı

ortama verilen sıvı, gaz ve katı zehirli ve zararlı atıkların arıtılması amacıyla kurulan arıtma

tesislerinden

o Sanayi abonelerinin, sanayi faaliyetlerine ilişkin olarak kurmuş oldukları arıtma

tesisleri,

o Aboneliği Mahalli İdareler ve Mahalle İdare Birlikleri adına yapılan Mahalli

İdareler ve Mahalle İdare Birliklerine ait arıtma tesisleri

sanayi abone grubu kapsamına girmektedir.

Sanayi abone grubundaki tüketiciler vize bitim tarihinden en az iki ay önce sanayi sicil belgelerinin

yenilenerek ibraz edilmemesi halinde tüketimlerinin ticarethane abone grubundan

faturalandırılacağına dair yazılı olarak bilgilendirilirler. Bu bilgilendirmeyi, kendisinden enerji

alan müşterilere görevli tedarik şirketleri ve diğer dağıtım sistemi kullanıcısı müşterilere dağıtım

şirketleri yapmakla yükümlüdür. Usul ve Esaslarda bu bildirime rağmen sanayi sicil belgelerinin

vize bitim tarihinden itibaren 30 gün içerisinde sunulmaması halinde tüketicilerin 30 günlük süre

sonrasındaki ilk fatura döneminden itibaren ticarethane abone grubu tarifesi üzerinden

faturalandırılacağı hükme bağlanmıştır.

Daha önce, şirketlerin söz konusu sanayi abonelerini sanayi sicil belgelerini yenileyerek sunmaları

gerektiğine dair bilgilendirme yükümlülüğü bulunmamaktaydı. Bazı şirketlerin sanayi sicil belgesi

olsa da kendisine sunmadığı için bazı abonelere uzun yıllar geriye dönerek geçmişe dönük faturalar

çıkarması nedeniyle böyle bir hüküm yürürlüğe konmuştur.

36 E.Camadan

Mesken abone grubu:

Bu abone grubu Usul ve Esasların 4 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Bu abone grubunun

kapsamına

Mesken olarak kullanılan müstakil binalar, apartmanlar ve içindeki bağımsız bölümler,

konut kooperatifleri ve konut siteleri ile buraların kalorifer, asansör, hidrofor, merdiven

otomatiği, kapıcı dairesi gibi ölçümleri ayrı sayaç ile yapılan ortak kullanım yerleri,

İbadethanelerin Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında yer almayan tüketimleri

ile müştemilatı niteliğindeki lojman ve benzeri yerleri

girmektedir.

Şehit Aileleri ve Muharip/Malul Gaziler mesken alt abone grubu:

Mesken abone grubunun alt abone grubu olan bu gruba sadece bir mesken için uygulanmak üzere

2330 ve 3713 sayılı Kanunlarla, 5434 sayılı Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen

durumlarda Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü tarafından şehit maaşı bağlanan kişiler

(karı, koca, çocuk, ana ve baba),

2847 sayılı Kanunun Mükerrer 1 inci maddesinde ve 675 sayılı Kanun Hükmünde

Kararnamenin 14 üncü maddesinde tanımlanan muharip/malul gaziler girmektedir.

Tarımsal sulama abone grubu:

Usul ve Esasların 5 inci maddesinde düzenlenen bu grup ana faaliyeti tarımsal üretim olan kişilerce

kurulmuş sulama kooperatifleri, pompaj tesisleri ile münferit olarak tesis edilmiş tarımsal sulama

elektrik tesislerini kapsamaktadır. Tarımsal sulama amaçlı tesislerdeki sadece sulama amaçlı

motopomp ve motopompun aydınlatmasında kullanılan elektrik enerjisi de tarımsal sulama

kapsamındadır. Son olarak, Örtüaltı Kayıt Sistemine kayıtlı olan veya veya seracılık faaliyetine

ilişkin olduğuna dair belgesi olan tesis ve ekipman da 2016 yılı başından itibaren bu grup

kapsamına sokulmuştur.

Aydınlatma abone grubu:

Usul ve Esasların 6 ncı maddesinde düzenlenmekte olup iki alt abone grubundan oluşmaktadır. İlk

alt abone grubu Genel Aydınlatma Yönetmeliği gereğince enerji giderleri genel aydınlatma

kapsamında ödenen aydınlatmaları kapsamaktadır. İkinci alt abone grubu ise otoyollar ve

özelleştirilmiş erişme kontrollü karayollarının aydınlatılması, güvenlik amacıyla yapılan sınır

aydınlatmaları, toplumun ibadetine açılmış ve ücretsiz girilen ibadethanelere ilişkin aydınlatmalar

ve halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerlerinden

aydınlatmaları Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında ödenmeyenlerin aydınlatmaları

kapsamaktadır.


2013 yılına kadar alt abone grubu bulunmayan aydınlatma abone grubu 2013 yılında yürürlüğe

girmiş olan EPK ve Genel Aydınlatma Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak iki alt abone

grubuna bölünmüştür. EPK’nın “Genel Aydınlatma” başlıklı geçici 6 ncı maddesi 2015 yılı

sonuna kadar genel aydınlatma giderlerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bütçesinden ve

ilgili belediyeler ile il özel idarelerinin bütçe vergi gelirleri payından karşılanmasını hükme

bağlamıştır. Yine aynı maddenin kendisine verdiği yetki çerçevesinde Bakanlar Kurulu bu süreyi

iki yıl uzatmıştır. Mevcut hüküm yeni bir uzatmaya izin vermemektedir. Kanun değişikliği

yapılmaması halinde bu uygulamanın 2017 yılı sonunda sona ermesi gerekmektedir.

İki alt abone grubuna uygulanan tarifeler birbirinden farklıydı. Bu fiyat farkının nedeni EPK’da

dağıtım şirketlerine genel aydınlatma için gereken enerjiyi kamu toptan satış şirketi olan

TETAŞ’tan temin etme yükümlülüğü verilmiş olmasıdır. Diğer aydınlatmalar için diğer

kaynaklardan ve piyasalardan da enerji temin edilerek fiyat oluşturulurken genel aydınlatma için

gereken enerji sadece TETAŞ’tan satın alınmaktadır. Bu nedenle de iki alt gruba uygulanan

tarifeler bir süre farklılık göstermiştir. TETAŞ’ın satış fiyatı genel aydınlatma için kullanılan enerji

için diğer amaçlarla kullanılan enerjiden farklılaştırıldığından 2017 yılının Ocak ayından itibaren

iki alt grup arasındaki fiyat farkı önce çok daralmış ve Nisan itibarıyla da tamamen ortadan

kalkmıştır.

Ticarethane abone grubu:

Sanayi, mesken, aydınlatma ve tarımsal sulama gruplarına girmeyen tüketiciler ticarethane abone

grubu kapsamındadır.

2.2.2 Kayıtlı nihai tüketimde abone gruplarının payı nedir?

EPDK’nın 2015 yılı Piyasa Gelişim Raporuna göre 2015 yılında faturaya esas tüketimin yüzde

41’i sanayi yüzde 30’u ticarethane ve yüzde 25’i mesken tüketimidir. Yüzde 4’lük tüketim ise

tarımsal sulama ve aydınlatma tüketimidir.13 Bu noktada belirtmem gereken husus rakamların

kaçak kullanımı içermediği sadece kayıtlı kullanımı kapsadığıdır. Kaçak olarak kullanılan

elektriğin hangi tüketici grubu tarafından tüketildiğini bilmiyoruz.

2016 yılındaki kayıtlı tüketim için de benzer oranlar göze çarpmaktadır. Sanayi tüketimi toplam

tüketimin yüzde 42’sidir. Ticarethanenin payı yüzde 29 ve meskenin payı yüzde 24’tür. Tarımsal

13 Elektrik Piyasası 2015 yılı Piyasa Gelişim Raporuna

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Elektrik/YayinlarRaporlar/ElektrikPiyasasiGelisimRaporu bağlantısından

ulaşılabilir.

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Elektrik/YayinlarRaporlar/ElektrikPiyasasiGelisimRaporu

38 E.Camadan

sulamanın payı yüzde 3 ve aydınlatmanın payı yüzde 2’dir.14

Şekil 2.2 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2015)

14 EPDK’nın Elektrik Piyasası Aylık Sektör Raporlarından faydalanılarak hesaplanmıştır. Söz konusu raporlara erişim

için: http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Elektrik/YayinlarRaporlar/AylikSektor

Şekil 2.3 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2016)

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Elektrik/YayinlarRaporlar/AylikSektor


2.2.3 Biraz da yakın tarihçe

Ulusal tarifenin uygulanmakta olduğu 2006 yılından beri ana abone grupları aynıdır. Ancak alt

abone gruplarında zaman zaman değişiklikler olmuştur. Örneğin, bu yazı içerisinde de belirtildiği

üzere, 2013 yılında aydınlatma abone grubu iki alt abone grubuna bölünmüştür. Yine tarımsal

sulama abone grubuna 2016 yılından itibaren uygulanmak üzere seracılar dahil edilmiştir.

Abone gruplarındaki en önemli değişikliğin ticarethane grubuna ilişkin olduğunu söyleyebiliriz.

2006 yılından 2012 yılına kadar ticarethane abone grubunun “Diğer” adlı bir alt abone grubu

bulunmaktaydı. Bu alt abone grubu “Diğer-1” ve “Diğer-2” olmak üzere ikiye bölünmüştü.

Başlangıçta Diğer-1 grubu hayır kurumları, dernekler, vakıflar, müzeler, resmi okullar, resmi

yurtlar, resmi üniversiteler, resmi yüksek okullar, resmi kurslar, resmi sağlık kuruluşları, kamu

spor tesisleri, kültür balıkçılığı ve kümes hayvanları çiftliklerini kapsamaktaydı. Diğer-2 grubu ise

içme-kullanma suyu ve tarımsal amaçlı soğuk hava depolarını kapsıyordu.

Ticarethane ve Diğer grupları arasında fiyat farkı ciddi boyuttaydı. 2006 yılında Diğer-1 grubu

ticarethane ana grubuna göre yüzde 21 daha az bedel ödemekteydi. Diğer-2 grubunun

ticarethaneye göre avantajı ise yüzde 19’du.15 2010 yılına gelindiğinde Diğer-1 grubunu avantajı

yaklaşık yüzde 20 ve Diğer-2 grubunun avantajı yaklaşık yüzde 17’ydi. 2011 yılı Ekim tarifeleri

onaylanırken Diğer gruplarının ticarethaneye göre avantajları önemli ölçüde ortadan kaldırılmıştır.

Diğer-1 ve Diğer-2 gruplarının avantajı artık sırasıyla yüzde 5 ve yüzde 2’ydi. 2012 yılının Nisan

tarifesinde üç grubun fiyatı eşitlenmiş ve Diğer gruplarının avantajı ortadan kaldırılmıştır. 2013

yılında ise Diğer alt abone grubu tamamen ortadan kaldırılmış ve ticarethane abone grubunun

altına yeni bir alt abone grubu tanımlanmamıştır.

15 Dağıtım sistemine bağlı tüketiciler ve tek zamanlı tarifeler için hesaplanmıştır. Karşılaştırma vergiler, fonlar ve

paylar hariç nihai fiyat üzerinden yapılmıştır.

40 E.Camadan

2.3 Tek zamanlı – çok zamanlı tarifeler

Enerji fiyatları, düzenlenen tarifelerden enerji satın alan tüketicilerin talepleri doğrultusunda, gün

boyu aynı olabileceği gibi elektriğin kullanıldığı saatlere göre değişiklik de gösterebilir. Bu tercihi

sadece sayacı çok zamanlı ölçüm yapan tüketiciler yapabilir. Diğer tüketiciler gün boyu

kullandıkları elektrik enerjisi için tek fiyat ödemek durumundadır. Zamana göre farklı fiyat

uygulaması şebeke tarifelerinde geçerli değildir.

Tek zamanlı ve çok zamanlı perakende satış tarifeleri Usul ve Esasların 18 inci maddesinde

düzenlenmektedir. Bu maddeye göre günün tüm zamanlarında tüketilen enerji için tek fiyat

uygulanması halinde tüketicinin tabi olduğu tarife tek zamanlı tarifedir. Günün belirlenmiş farklı

zamanlarında tüketilen enerji için farklı fiyat uygulanıyorsa tüketici çok zamanlı tarifeye tabidir.

2.3.1 Çok zamanlı tarifeye neden ihtiyaç duyulmuştur?

Çok zamanlı tarife uygulaması ile elektrik tüketiminde gün içerisindeki dalgalanmaların

azaltılması amaçlanmaktadır. Toplam tüketimin daha az olduğu saatlerde uygulanan düşük fiyatlar

ile bu saatlerdeki elektrik tüketiminin artırılması hedeflenmektedir. Diğer yandan tüketimin çok

olduğu saatlerde uygulanan yüksek fiyatlarla tüketimin azaltılarak talebin düşük olduğu saatlere

kaydırılması amaçlanmaktadır. Böylece hem daha düşük maliyetli kaynakların kullanımının

artırılması hemde şebeke üzerindeki yükün azaltılması yoluyla elektrik üretim ve naklinin

maliyetinin düşürülmesi amaçlanmaktadır.

2.3.2 Çok zamanlı tarifede zaman nasıl dilimlendirilmiştir?

Çok zamanlı tarife üç zaman diliminden oluşmaktadır: gündüz, puant ve gece. Bu zaman

dilimlerinin hangi saatleri kapsadığı Usul ve Esasların 18 inci maddesinin ikinci fıkrasında

belirlenmektedir. Buna göre

- gündüz dönemi: 06:00-17:00 arasını

- puant dönemi: 17:00-22:00 arasını

- gece dönemi: 22:00-06:00 arasını

kapsamaktadır.

2016 yılında ani bir şekilde sürekli yaz saati uygulamasına geçilmesi nedeniyle bazı sayaçlar bu

uygulama dikkate alınarak güncellenememiştir. Sayaç saati sürekli yaz saati uygulamasına göre

güncellenmemiş olan sayaçlarda eski kış saati uygulaması döneminde (ekimin son pazarı ile martın

son pazarı arasında)

- gündüz dönemi: 07:00-18:00 arasını

- puant dönemi: 18:00-23:00 arasını

- gece dönemi: 23:00-07:00 arasını


kapsamaktadır.

Güncellenmiş sayaçlarla güncellenmemiş sayaçlar arasındaki farklı uygulamanın amacı tüm

tüketicilere aynı fiyatların uygulanmasının sağlanmasıdır. Güncellenmemiş sayaçlar kış saatine

geçtiklerinden otomatik olarak bir saat geriye alınmaktadır. Zaman dilimlerinin birer saat ileri

alınarak uygulanmasıyla bu sayaçlar güncellenmiş sayaçlarla aynı dilimleri kapsamakta ve fiili

durumla uyumlaştırılmaktadır.

2.3.3 Çok zamanlı tarife zorunlu bir uygulama mı?

En başta da belirtildiği üzere tek zamanlı ya da çok zamanlı tarife tamamen tüketicinin

tercihindedir. Tüketici bazı şartlar dahilinde istediğini seçer. Çok zamanlı tarifenin tercih

edilebilmesi için tüketicinin çok zamanlı ölçüm yapan sayaca sahip olması gerekmektedir. Usul

ve Esasların 18 inci maddesinin üçüncü fıkrası tüketicinin bir takvim yılında en fazla iki kere tek

zamanlı ve çok zamanlı tarife arasında geçiş yapabileceğini söylemektedir. Aynı fıkra değişiklik

talebinin yazılı olmasını şart koşmaktadır.

Belirtilmesi gereken bir husus da, halihazırda, aydınlatma abone grubu ile şehit aileleri ve muharip

gaziler mesken alt abone grubuna çok zamanlı tarifenin uygulanmadığıdır.

2.3.4 Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri değişebilir mi?

Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri teknik olarak değiştirilebilir. Hatta daha doğru bir

uygulama arzulanıyorsa zaman dilimleri ihtiyaca göre değiştirilmelidir. Tüketimin karakteri

değiştiğinden dolayı hafta içi ve hafta sonlarında, yaz ve kış mevsimlerinde farklı zaman dilimleri

belirlenebilir.

Usul ve Esasların 18 inci maddesi Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna “iletim ve dağıtım

şebekelerinin verimli kullanılabilmesi amacıyla sayaç altyapısının uygun olduğu tüketiciler,

tüketici grupları, tüketim seviyeleri ya da bağlantı tipleri için farklı çok zamanlı tarifeler”

onaylama yetkisi vermektedir. Bugüne kadar uygulama değişikliği olmamıştır. Sürekli yaz saati

uygulaması nedeniyle ortaya çıkan güncelleme ihtiyacı çok zamanlı tarifedeki zaman dilimlerinin

ihtiyaçlar doğrultusunda revize edilmesi için bir fırsat olabilirdi. Yine de çok zamanlı tarife

zorunlu olmadığı müddetçe talebi zamanlar arasında kaydırma etkisi kısıtlı olacaktır.

2.3.5 Çok zamanlı tarifede fiyatlar zamanlara göre nasıl değişiyor?

Fiyatın en yüksek olduğu zaman dilimi puant dönemidir. Fiyatın en düşük olduğu zaman dilimi

ise gece dilimidir. 1 Nisan 2017 itibarıyla geçerli olan tarifelerdeki16 tek ve çok zamanlı perakende

satış tarifeleri Tablo 2.1’de gösterilmektedir.17 Tablo 2.2’de ise her bir grup içinde çok zamanlı

fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı görülmektedir. Oranların tüm gruplar içinde neredeyse aynı

16 Güncel tarifelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısından ulaşılabilir. 17 Vergi, fon ve paylar hariç dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere uygulanan perakende satış fiyatlarıdır. Şebekeye

ilişkin tarifeleri kapsamaz.


42 E.Camadan

olduğu göze çarpmaktadır. Birbirine benzer oranlar tüketici grupları arasında zamanlar arasında

geçiş arzusunun fiyat farkına göre benzer bir şekilde değiştiğinin varsayıldığını göstermektedir.

Bu varsayımın sorgulanması gerektiği açıktır.

Tablo 2.1 Nisan-Haziran 2017’de yürürlükte olan perakende satış tarifeleri

Tablo 2.2 Çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı


2.3.6 Serbest olmayan tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır?

Serbest olamayan tüketiciler EPDK’nın onayladığı tarifelerden elektrik almak zorunda olan

tüketicilerdir. Bu tüketiciler kendi tüketim alışkanlıklarına göre çok zamanlı ya da tek zamanlı

tarifeyi tercih etmelidirler. Gece tüketimi çok olan bir tüketici için çok zamanlı tarife avantajlıyken

puant tüketimi çok olan bir tüketici için tek zamanlı tarife avantajlıdır. Üç farklı mesken tüketicisi

için Tablo 2.3’te bir karşılaştırma yapılmıştır. Tablo 2.3’teki üç tüketiciden ikincisi için çok

zamanlı tarife avantajlıyken birinci ve üçüncü tüketiciler için tek zamanlı tarife avantajlıdır.

Tablo 2.3 Seçilmiş meskenlerde tek zamanlı – çok zamanlı tarife karşılaştırması

2.3.7 Serbest tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır?

Serbest tüketicilerin dikkate alması gereken hususlar genel olarak altıncı bölümün konusu. Bu

bölümde sadece tarife zamanları açısından kısa bir değerlendirme yapılıyor. Serbest tüketicilerin

serbest olmayan tüketicilerden farklı olarak tedarikçi seçme hakkı bulunmaktadır. Bu tüketiciler

onaylı tek zamanlı ya da çok zamanlı tarifeleri seçebilecekleri gibi elektriği özel bir tedarikçiden

tamamen farklı fiyatlarla da satın alabilirler. Tedarikçilerin genellikle onaylı fiyatlar üzerinden bir

indirim oranı sunduklarını biliyoruz. Serbest tüketicilerin kendilerine sunulan fiyatları sadece tek

zamanlı fiyatlarla kıyaslayarak değerlendirmeleri yanlış karar almalarına neden olabilir.

Tüketicilerin kendilerine sunulan fiyatları tüketim alışkanlıklarını dikkate alarak çok zamanlı

tarifelerle de kıyaslamaları yanlış karar vermelerinin önüne geçebilir.

44 E.Camadan

Tablo 2.3’teki ikinci tüketici bu durumun bir örneği olabilir.18 Bu tüketiciye tek zamanlı tarifeden

(enerji fiyatından), örneğin, yüzde 7 indirim sunulduğunda ikili anlaşma tek zamanlı tarifeye göre

yüzde 7 avantajlıdır. Ancak çok zamanlı tarife tek zamanlı tarifeye göre yüzde 9.5 avantajlıdır.

Dolayısıyla tek zamanlı fiyat üzerinden yüzde 9.5’in üzerinde bir indirim oranı sunulmadıkça

tüketici ikili anlaşma yerine onaylı çok zamanlı tarifeyi tercih etmelidir.

18 Mevcut limite takılmaksızın serbest tüketici limitinin “sıfır” olduğunu varsayarak değerlendirelim.


2.4 Örneklerle perakende elektrik satış tarifesinin belirlenme yöntemi

Ülkemizde elektrik tarifeleri Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim’den itibaren geçerli olmak üzere üç

ayda bir belirleniyor. Perakende satış tarifesi halihazırda tedarikçisini seçemeyen ya da seçmeyi

tercih etmeyen tüm tüketicilere uygulanmak üzere onaylanıyor. Bu tüketicilere elektrik tedarik

etmek üzere görevlendirilmiş 21 farklı şirket var. “Görevli tedarik şirketi” olarak adlandırılan bu

21 şirket kendi lisanslarında belirlenmiş olan bölge içerisinde tedarikçi seçme hakkı olmayan

“serbest olmayan tüketiciler”e ve tedarikçisini herhangi bir nedenden dolayı seçmeyen “serbest

tüketiciler”e elektrik tedarik ediyorlar. Satış fiyatlarının belirlenmesi için de enerji maliyetlerinin

ve enerji tarifelerinin hesaplanmasına ilişkin detaylı veriyi üç ayda bir düzenleyici kuruma

sunuyorlar. EPDK bu veriyi kendi elindeki ya da başka kurumlardan aldığı rakamlarla

karşılaştırarak perakende satış fiyatlarını belirliyor. Görevli tedarik şirketleri tüketicilere elektriği

işte bu fiyattan satıyorlar.

Perakende elektrik satış fiyatının nasıl belirleneceği en detaylı biçimde “Perakende Enerji Satış

Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ”de düzenleniyor.19 Bu tebliğin özellikle 6 ve 17 nci

maddeleri birim enerji fiyatının nasıl hesaplanacağını formülize ediyor. Önce 6 ncı maddenin ilk

iki fıkrasına bir göz atalım:

Bu madde perakende satış fiyatının nasıl hesaplanacağını gösteriyor. Perakende satış fiyatı,

hesaplanan enerji tedarik maliyeti öngörülen satış miktarına bölünerek bulunuyor. Öngörülen satış

miktarı dört ana kaynaktan alınması öngörülen enerji miktarının toplamına denk. Çünkü alınan

enerjinin satılan enerjiye eşit olması esas. Toplamı satılan enerjiye eşit olacak dört kalem;

19 Tebliğe http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7335 bağlantısından ulaşabilirsiniz.


46 E.Camadan

Kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ’tan onaylı TETAŞ tarifelerinden alınması öngörülen

enerji miktarı,

Spot piyasada (gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç piyasası)

alınması/satılması öngörülen toplam enerji miktarı,

İkili anlaşmalarla üretim ya da tedarik şirketlerinden alınması planlanan enerji miktarı,

LÜY hükümleri gereğince mikro kojenerasyon tesislerinden alınması öngörülen elektrik

enerjisi miktarıdır.

Peki enerji tedarik maliyeti nasıl hesaplanıyor? Bu da tebliğin 17 nci maddesinde düzenleniyor. 17

nci maddenin ilk fıkrasına bakalım.

Enerji tedarik maliyetinin alt kalemlerini daha önce görmüştük. Burada da bu kalemleri tekrar

sıralayalım:

TETAŞ’tan alınacak enerjinin toplam maliyeti

Gün öncesi, gün içi ve dengeleme güç piyasalarında alınması/satılması öngörülen enerjinin

toplam miktarının öngörülen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılmasıyla

hesaplanan tutar

Üretim ya da tedarik şirketlerinden ikili anlaşmalar kapsamında alınacak enerji miktarının

ilgili Kurul kararı gereğince yine gün öncesi fiyatıyla çarpılması suretiyle hesaplanan tutar

LÜY gereğince mikro kojenerasyon tesislerinden alınması öngörülen enerji miktarının

5346 sayılı Kanunun Ek 1 sayılı cetvelindeki en düşük fiyatın öngörülen TL karşılığı ile

çarpılmasıyla hesaplanan tutar

Yukarıdaki alımlar için EPDK tarafından belirlenen (halihazırda yüzde 2.38) brüt kar marjı

tavanı

Üç ay geriden gelmek üzere, YEKDEM kapsamındaki destekleme bedelinin faiz ile

güncellenmiş tutarı

Üç ay geriden gelmek üzere, organize toptan satış piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ

tarafından görevli tedarik şirketlerine fatura edilen geçmişe dönük düzeltme kalemi, piyasa

işletim ücreti, süresinde ödenmeyen alacaklar payı, iletim ek ücreti, fark fonu ve Enerji

Piyasası Düzenleme Kurulunca uygun bulunan diğer kalemlerin faiz ile güncellenmiş tutarı

Üç ay geriden gelmek üzere, dengeleme ve uzlaştırma piyasasında ikili fiyat uygulaması

nedeniyle oluşan zararın karşılanması için şirketlerin tahmin performansı ölçüsünde

tarifelerine dahil edilen sistem enerji dengesizlik gelir kaleminin faiz ile güncellenmiş

tutarı

Enerji tedariği düzeltme bileşeni


Şirketin bir yıl boyunca perakende satış hizmetine ilişkin olarak toplaması öngörülen

perakende satış gelir tavanının ilgili döneme düşen kısmı

enerji tedarik maliyeti hesaplamasında kullanılan kalemlerdir.

Şimdi de bazı varsayımlarla basitleştirilmiş bir formül kullanarak perakende satış fiyatlarının nasıl

hesaplandığını görelim. Bu bölümün amacı perakende satış fiyatının hesaplanma yöntemini

basitleştirerek anlaşılabilir hale getirmek. Basitleştirilmemiş hesaplamayı gösteren bir örneğin

48 E.Camadan

anlaşılabilirlik düzeyi azalacağından amaca hizmet etmeyecekti. Basitleştirici varsayımlarımız

şunlar olsun:

Dikkat ederseniz formüllerde toplam tutarlara saatlik miktar ve fiyatlar kullanılarak

ulaşılıyor. Yani yaklaşık 2160 saatin her biri için yapılmış olan öngörüler ve anlaşmalar

dikkate alınarak bir toplama ulaşılıyor. Biz bu detaya girmeksizin toplam miktar ve

ortalama fiyat tahminlerini kullanarak öngörülen tutarı buluyoruz.

İkili anlaşmalarla alınan enerji ve spot piyasada alınan enerji için ayrı gün öncesi fiyat

ortalamaları hesaplanabilir. Bunun sebebi bu iki kaynaktan satın alınan enerjnin saatlik

dağılımının farklı olmasıdır. Biz bu detaya girmeksizin her iki kaynak için de aynı gün

öncesi fiyatını alıyoruz.

Mikro kojenerasyon tesislerinden alım olmadığını varsayıyoruz.

Brüt kar marjı tavanının “0” olduğunu kabul ediyoruz.

Gün içi piyasasından alım olmadığını varsayıyoruz.

A ve K katsayılarını “0” kabul ediyoruz.

Faiz oranının “0” olduğunu varsayıyoruz.

Enerji tedariği düzeltme bileşeninin perakende satış fiyatını hesapladığımız ilk dönem için

“0” olduğunu varsayıyoruz.

Bu varsayımlar altında perakende satış fiyatının formülü aşağıdaki gibi olacaktır.

Bu formülde neyin neyi temsil ettiği Tablo 2.4’te gösterilmektedir.

Şimdi de örnekler üzerinden perakende satış fiyatının hesaplanmasını görelim. Toplam 1000

MWh’lik satış (dolayısıyla da aynı miktarda alış) öngörüsü olduğunu varsayalım. Bu miktarın 650

MWh’inin TETAŞ’tan, 250 MWh’inin ikili anlaşmalarla ve 100 MWh’inin gün öncesi ve

dengeleme güç piyasalarından alınacağı öngörülsün. TETAŞ’tan alım fiyatı 140 TL/MWh ve hem

ikili anlaşmalar hem de gün öncesi ya da dengeleme güç piyasasından alımlar için öngörülen birim

fiyat 160 TL/MWh olsun. YEKT, EPİAŞT ve SEDGK için toplam tutar varsayımları da Tablo

2.5’te yer alıyor. Tablo 2.5’te de görüldüğü üzere öngörülen toplam maliyet 176000 TL olacaktır.

Sıra geldi birim perakende satış fiyatının belirlenmesine. İlk olarak sadece tek bir abone grubu

olduğunu ve sadece tek zamanlı tarife uygulandığını kabul edelim. Yani elektrik ne zaman

tüketilirse tüketilsin aynı birim fiyat ödeniyor. Tarifeye esas toplam maliyeti 176000 TL olarak

hesaplamıştık. Alım ve satım miktarı 1000 MWh olarak öngörüldüğüne göre birim fiyat 176

TL/MWh ya da 17.6 kr/kWh olacaktır.


Tablo 2.4 Örneğimizdeki formüldeki kısaltmaların açılımı

Tablo 2.5 Perakende satış fiyatı hesaplama örneği

Bir de iki abone grubu ve tek zamanlı tarife varsayımı altında perakende satış fiyatının ne olacağını

bulalım. Fiyat oransallığı 1/0.8 olsun. Yani birinci grubun birim fiyatı F ise ikinci grubun fiyatı

50 E.Camadan

0.8F olarak belirleniyor. Maliyet varsayımlarımız değişmediğinden tarifeye esas toplam maliyet

aynıdır. Birinci grubun 400 ve ikinci grubun 600 MWh elektrik tüketeceği öngörülsün. Basit

cebirle her iki grubun perakende satış fiyatı ne olur? Birinci gruptan toplanacak toplam bedel 400F

ve ikinci gruptan toplanacak toplam bedel 600*0.8F (480F) olacaktır. 880F’yi 176000’e

eşitleyerek birinci gruba uygulanacak fiyatı bulabiliriz. Bu fiyat 200 TL/MWh ya da 20 kr/kWh

olacaktır. İkinci grubun fiyatı bu fiyatın beşte dördü olacaktır. İkinci grup için perakende satış

fiyatı 160 TL/MWh ya da 16 kr/kWh olacaktır.

İşleri biraz daha karmaşıklaştıralım. İki abone grubumuz ve her biri için iki farklı tarifemiz olsun.

Birisi günün her saati için eşit olan bir tek zamanlı tarife olsun. İkincisi ise gece ve gündüz saatleri

için iki farklı fiyat içeren çok zamanlı bir tarife olsun. Fiyat oransallığı varsayımı Tablo 2.5’in

sonunda görülüyor. Benzer şekilde altı grubun her biri için öngörülen tüketim miktarları da

tablonun sonunda. Bir önceki paragrafta kurduğumuz denklemi genişleterek kullanalım. Birinci

grup için uygulanan tek zamanlı fiyat F ise bu grup için çok zamanlı tarifede uygulanacak gündüz

fiyatı 1.5F ve gece fiyatı 0.7F’dir. Aynı şekilde, ikinci grup için tek zamanlı fiyat 0.8F, çok zamanlı

tarifenin gündüz fiyatı 1.2F ve gece fiyatı 0.55F olacaktır. Bu fiyatları miktarlarla çarparak

toplarsak 963F rakamını buluruz. 176000TL’yi 963’e böldüğümüzde 182.76 TL/MWh birim

fiyatını buluruz ki bu birim fiyat birinci grup için tek zamanlı perakende satış fiyatını vermektedir.

182.76’yı 1.5 ile çarparsak birinci grup için çok zamanlu tarifenin gündüz fiyatını buluruz ki bu

fiyat da 274.14 TL/MWh’tir. Diğer gruplara ve zamanlara uygulanan fiyatları da aynı mantıkla

kolaylıkla hesaplayabiliriz.

Peki ya öngörüler tutmazsa? İşte burada devreye daha sonraki dönemler için hesaplanan enerji

tedariği düzeltme bileşeni giriyor. Bu bileşen tüketicilere faturalandırılması gereken toplam tutarla

fiiliyatta toplanan tutar arasındaki farkı göstermektedir. Örneklerimiz üzerinden görelim.

Tüketim (dolayısıyla da alım) öngörüsünün yanlış olduğunu ve tarife dönemindeki toplam

tüketimin 1000 MWh değil de 1200 MWh olduğunu kabul edelim. 200 MWh’lik elektriğin

tamamının dengeleme ve uzlaştırma piyasasından alındığını ve TETAŞ’tan ya da ikili anlaşmalarla

diğer tedarikçilerden alımlarda herhangi bir sapma olmadığını düşünelim. Bir de gün öncesi

fiyatının öngörülenden (160 TL/MWh) farklı olarak 170 TL/MWh olduğunu varsayalım. Bu

şartlar altında fiili maliyet Tablo 2.6’da da görüldüğü üzere 213500 TL olacaktır.


Tablo 2.6 Maliyetin öngörüden farklı gerçekleşmesi

Tek abone grubu ve sadece tek zamanlı tarife mevcut ise düzeltme bileşeni nasıl hesaplanır? Tablo

2.7’deki gibi. 1200 MWh 176 TL/MWh ile çarpılırsa tüketicilere fatura edilen toplam tutara

ulaşılır ki bu tutar 211200 TL’dir. Tarifeye esas maliyet 213500 TL olduğundan düzeltme bileşeni

2300 TL’dir (213500-211200). Sonraki dönemde bu 2300 TL maliyet unsuru olarak perakende

satış tarifesi hesaplamalarına dahil edilecektir.

Tablo 2.7 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, tek abone grubu

İki abone grubu ve sadece tek zamanlı tarife olması halinde düzeltme bileşenini Tablo 2.8’de

hesaplayalım. Miktardaki 200 MWh’lik sapmanın tamamının ikinci grubun tüketiminde olduğunu

52 E.Camadan

düşünelim. Yani bu grubun 600 MWh olarak öngörülen tüketimi 800 MWh olarak gerçekleşmiş

olsun. Tedarikçinin fatura ettiği toplam bedel 208000 TL olacaktır (400*200+800*160). Tarifeye

esas maliyet 213500 TL olduğundan düzeltme bileşeni 5500 TL olarak bulunacaktır.

Tablo 2.8 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, iki abone grubu

Son olarak iki farklı abone grubu ve her bir grup için hem tek zamanlı tarife hem de ayrı ayrı iki

zamanlı tarife olduğu durumdaki düzeltme bileşenini Tablo 2.9’da bulalım. 200 MWh’lik

sapmanın 100 MWh’inin birinci abone grubunun çok zamanlı tarifesinden faturalandırılan

tüketicilerin gündüz tüketimindeki artış olduğunu düşünelim. Diğer 100 MWh’lik artışın da ikinci

abone grubunun çok zamanlı tarifesinden elektrik alan tüketicilerin gündüz tüketiminde olduğunu

kabul edelim. Tedarikçinin fatura ettiği toplam tutar altı grubun her biri için bir önceki bölümde

bulduğumuz onaylı perakende satış fiyatı ile gerçekleşen tüketimin çarpımlarının toplamı

olacaktır. Tablo 2.9’da da görüldüğü üzere fatura edilen tutar 225346 TL civarındadır. Tarifeye

esas maliyetin 213500 TL olduğunu biliyoruz. Düzeltme bileşeni bu ikisi arasındaki fark yani -

11846 TL olacaktır. Takip eden dönemde tedarikçinin tarifeye esas maliyeti hesaplanırken

düzeltme bileşeni -11846 TL olarak dikkate alınacaktır.


Tablo 2.9 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Çok zaman, iki abone grubu

54 E.Camadan

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

NAKİL TARİFELERİ

3.1 Elektrik nakil (şebeke) tarifeleri

Elektriğin tüketilebilmesi için üretildiği yerden tüketim yerine kadar taşınması gerekmektedir. Bu

nakil faaliyeti için hatlar, transformatörler ve diğer gerekli parçalardan oluşan bir şebekenin tesisi

gerekmektedir. İşte elektriğin bir yerden bir yere taşınması ve şebekenin işletilmesi ve gereklilik

halinde yenilenmesi ve genişletilmesi elektrik nakil faaliyetidir.

Elektrik nakil faaliyeti iki ana kısma ayrılmaktadır: iletim ve dağıtım faaliyetleri. EPK’da iletim

elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden nakledilmesi olarak

tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle iletim, ülkemizdeki santrallarda üretilen ya da yurt dışından

ithal edilen elektriğin 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden

iletimden bağlı tüketicilere ve

dağıtımdan bağlı nihai tüketicilere nakledilmek üzere dağıtım şebekesine

taşınmasıdır.

Dağıtım faaliyeti elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden nakledilmesidir.

Benzetme yöntemini kullanarak basitleştirmeye çalışalım. İletim internetten satın aldığımız bir

kitabın ana depodan bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezine ulaştırılması faaliyetidir. Dağıtım

ise kitabın bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezinden evimize ulaştırılması işidir.

Başka bir benzetmeyi de ulaşım örneğini kullanarak yapalım. Ankara’daki tren garından

İstanbul’daki tren garına trenle gitmek iletim faaliyetine benzer. İstanbul’daki tren garından

minibüsle ya da taksiyle sokaklardan evimize gitmemiz dağıtım faaliyetine benzer.

Elektrik iletim ve dağıtım faaliyetleri düzenleyici kurum EPDK’nın düzenlemesine tabidir. Bunun

sebebi elektrik nakil faaliyetinin doğal tekel olarak kabul edilmesi ve ikinci bir şirketin yeni bir

şebeke inşa etmesinin anlamsız bir mali külfet getirecek olmasıdır. Elektriği tüketen tüm

tüketicilerin ödedikleri bedelleri ve bu bedellerin ödenmesine ilişkin hükümleri içeren iletim ve

dağıtım tarifeleri EPDK tarafından belirlenmekte ve onaylanmaktadır.

Şimdi de iletim ve dağıtım tarifelerinin nasıl belirlendiğini özetleyelim. Ayrıca, bu iki tarifenin

benzer ve farklı yanlarından kısaca bahsedelim.20

İletim ve dağıtım tarifelerinde “Gelir Tavanı” yöntemi benimsenmiştir

Ülkemizdeki uygulamada hem iletim şirketinin hem de dağıtım şirketlerinin geçmiş yıllardaki

toplam harcamaları, şebekeye, abone sayısına, nakledilen enerji kapasite ve miktarına ilişkin

20 Dağıtım faaliyetinin bir unsuru olan kayıp-kaçak enerjinin tedarik edilmesi ve tarifelendirilmesi bu bölümdeki

dağıtım tarifesi kapsamında değildir.


değişim tahminleri ve özellikle dağıtım şirketleri için benzer şirketlerin aynı iş için katlandıkları

toplam maliyet dikkate alınarak şirketlerin yıllık gelir gereksinimleri belirlenmektedir.

Türkiye’deki uygulamada, ilgili yılın gelir gereksinimi enflasyon ve mevzuattaki diğer düzeltme

parametreleri ile güncellenerek gelir tavanı adını alır. Gelir tavanı garanti edilmiş bir gelirdir.

Düzenlenen şirketlerin o yıl gelir tavanının altında ya da üzerinde gelir elde etmeleri halinde

aradaki fark daha sonraki yıllar için belirlencek gelir tavanlarına dahil edlir.

Gelir gereksiniminin iki ana kalemi yatırım harcamaları ve işletme harcamalarıdır. Yatırım

harcamaları borç ya da özsermaye ile finanse edildiğinden yapılması planlanan toplam yatırım

tutarı için bir alternatif maliyet oranı (ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti oranı) belirlenir.

Yatırımların eksik yapılması halinde eksik kalan yatırım için gelir hesaplamalarında dikkate alınan

tutar güncellenerek takip eden dönemde hesaplamalara negatif yönlü olarak dahil edilir.

Düzenleyici kurum onayladığı yatırım tutarını dönem içerisinde (talep üzerine ya da zaman zaman

re’sen) artırıp azaltma hakkına sahiptir.

İşletme harcamaları ise bir kez belirlendikten sonra dönem içerisindeki eksik ya da fazla

harcamalar gelir tavanını ve tarifeleri etkilemez. Aynı işin daha az harcama yani daha düşük

maliyetle yapılması halinde aradaki kazanç düzenlenen şirkete kalır. Zaten bu düzenlemedeki ana

amaçlardan birisi de aynı işi daha düşük maliyetle yapmayı teşvik etmektir. Maliyet düşüşü takip

eden uygulama dönemlerinde yeni gelir ve tarife hesaplamalarında dikkate alınarak tüketicilerin

de maliyet düşüşünden faydalanması sağlanır. İşletme maliyetlerinin onaylanan rakamları aşması

halinde ise aradaki zarar şirketindir. Maliyet artışının ilerleyen dönemlerde tüketicilere yansıtılıp

yansıtılmayacağı ise düzenleyici kurumun vermesi gereken bir karardır.

Türkiye’de düzenleyici kurum EPDK işletme giderlerinin bir kısmını kontrol edilemeyen işletme

giderleri olarak kabul etmektedir. Bu giderler düzenlenen şirket tarafından kontrol edilemediği

kabul edilen orman arazisi kullanımı ile ilgili bedeller, kamu kurumlarına ödenen izin, ruhsat

bedelleri gibi bedellerdir.21 Bu giderler işletme giderlerinde düzeltme yapmama kuralından

müstesnadır.

Maliyet düşürmenin düzenlenen şirketin tek motivasyon kaynağı olmasının sakıncaları vardır.

Hizmet kalitesini düşürebilir. Bunun önüne geçilmesi için gelir hesaplamalarına kalite faktörü

dahil edilerek kalitesizliğin cezalandırılması ve kalitenin ödüllendirilmesi mümkün olmaktadır.

Son olarak dağıtım gelir tavanının iki bileşenden oluştuğunu ve bu bileşenlerin sabit maliyet

bileşeni ile değişken maliyet bileşeni olduğunu belirtelim. Sabit maliyet bileşenine denk gelen

tutar dönem içerisinde hiçbir değişkenden etkilenmeksizin tamamıyla şirkete gelir olarak garanti

edilmektedir. Değişken maliyet bileşeni ise düzenleyici kurumun belirlediği abone sayısı, toplam

tüketim miktarı gibi faktörlere bağlı olarak ve bu faktörlerdeki değişim ölçüsünde düzenlenen

21 Bkz: Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin 8 inci maddesi. Tebliğe

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Tebligler/Dagitim_Sistemi_Gelirinin_Duzenlenmesi_

Hakkinda_Teblig bağlantısından ulaşılabiliyor.

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Tebligler/Dagitim_Sistemi_Gelirinin_Duzenlenmesi_Hakkinda_Teblig

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Tebligler/Dagitim_Sistemi_Gelirinin_Duzenlenmesi_Hakkinda_Teblig

56 E.Camadan

şirkete garanti edilmektedir. Ülkemizde iletime ilişkin gelir hesaplamalarında değişken maliyet

bileşenine yer verilmemiştir.

Parametrelerin geçerli olduğu uygulama dönemi iletimde üç yıl dağıtımda beş yıldır

Gelir tavanı yönteminde işletme giderlerinde maliyet düşüşü olması için parametrelerin geçerli

olduğu dönemin birkaç yıllık bir dönem olması gerekmektedir. Tek yıllık uygulama döneminde

şirketlerin maliyetlerini düşürerek elde edecekleri kazanç sınırlı olacaktır. Çok uzun uygulama

dönemlerinde ise belirsizliğin maliyeti artacaktır.

Uygulama döneminin kaç yılı kapsayacağı mevzuatta doğrudan belirlenmemiş bu konuda Enerji

Piyasası Düzenleme Kurulu yetkilendirilmiştir. Uygulama dönemi bugüne kadar iletim

tarifelerinde üç yıl ve dağıtım tarifelerinde beş yıl olmuştur. Sonraki dönemlerde bu uygulamanın

değişmesinin önünde yasal bir engel yoktur.

Dağıtım şirketlerinin verimlilik parametreleri veri zarflama yöntemi ile hesaplanmaktadır

Benzer işi daha yüksek maliyetle yapan dağıtım şirketlerinin işletme giderleri verimlilik

parametresi kullanılarak düşürülmektedir. Verimlilik parametresi ülkemizde sadece işletme

giderleri için kontrol edilemeyen giderler kapsam dışında bırakılarak hesaplanmaktadır. Kullanılan

yöntem veri zarflama yöntemidir.

Yirmi bir dağıtım şirketinin işletme maliyetleri girdi olarak alınmaktadır. Çıktılar ise hat uzunluğu,

kullanıcı sayısı, dağıtılan enerji, trafo sayısı vb. olabilir. Bu girdiler ve çıktılar kulanılarak şirketler

gruplandırılmakta ve benzer çıktıyı daha fazla işletme maliyeti ile gerçekleştiren şirketler için

işletme giderlerini kendileri için belirlenen oran dahilinde düşürmelerini teşvik etmeyi amaçlayan

verimlilik parametreleri hesaplanmaktadır. Hesaplama bugüne kadar sadece dağıtım şirketlerinin

birbirleriyle kıyaslanmasıyla yapılmıştır. Yurtiçindeki benzer sektörlerle ya da yurtdışındaki aynı

sektördeki şirketlerle kıyaslama yoluyla verimlilik parametresi hesaplanması da mümkündür.

Dağıtım tarifelerinde çok yumuşak bir verimlik parametresi uygulaması yapıldığını

söyeleyebiliriz. 21 adet şirketin yarısından fazlasının verimlik parametresi yazıyla “sıfır” rakamla

0’dır. Şirketlerin yarısından fazlası kaynaklarını bu kadar etkin kullanamayacağına göre bayağı

esnek bir uygulamanın yapıldığı açıktır.

Bazı dağıtım şirketlerinin verimlilik parametrelerinin sıfır olmasının dayanağı “Dağıtım

Sistemindeki Kayıpların Azaltılmasına Dair Tedbirler Yönetmeliği”nin 7 nci maddesidir. Bu

maddeye göre yüksek kayıplı şirketlere 2020 yılı sonuna kadar verimlilik katsayısı uygulaması

yapılmaz. Daha sonra ise hesaplanan verimlilik parametrelerinin yarısı uygulanır.22

Son olarak iletim tarifesi hesaplamalarında verimlilik faktörünün neredeyse tamamen ihmal

edildiğini belirtelim.

22 31/12/2015 tarih ve 29579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliğe

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/4406 bağlantısından ulaşılabilir.



Tüketicilerin ödediği dağıtım bedelleri her yerde aynı, iletimde ise 14 bölge ve fiyat var

21 farklı bölge, 21 farklı şirket ve 21 farklı gelir tavanı olsa da EPK’nın geçici 1 inci maddesi ve

ilgili Bakanlar Kurulu kararı gereğince 2020 yılı sonuna kadar kullanıcılar hangi bölgede olduğuna

bakılmaksızın aynı dağıtım bedelini ödemektedirler.

İletimde tek şirket olsa da 14 farklı bölge için 14 ayrı bedel belirlenmektedir. Amaç üretimin

tüketimden fazla olduğu yerlerde tüketim yatırımını, üretimin tüketimden az olduğu yerlerde de

üretim yatırımını özendirmektir. Bana göre bugünkü şartlarda etkisi oldukça sınırlı olsa da bu

kabul edilebilir bir stratejidir. Etkinin sınırlı olmasının birinci nedeni fiyat farklarının (diğer

faktörler de göz önüne alındığında) üretim ya da tüketimi kaydırmak için tesir gücünün çok düşük

olmasıdır. İkinci neden ise iletim bedeli için 14 ayrı fiyat olsa da dağıtım sistemine bağlı

kullanıcıların nerede olurlarsa olsun bu uygulamadan bağımsız olarak aynı bedeli ödemesidir.

İletim şirketi dağıtım şirketlerine bulundukları iletim bölgelerine göre farklı bedeller tahakkuk

ettirse de dağıtım şirketlerinin tüm ülkedeki tüketicilere yansıttığı iletim bedeli aynıdır. EPDK tüm

dağıtım sistemi kullanıcılarına aynı bedelin yansıtılması için bir fiyat eşitleme mekanizması

kurmuştur. Kaldı ki dağıtım sistemi kullanıcıları ödedikleri dağıtım bedelinin ne kadarının iletim

için olduğunu dahi bilmemektedirler. Bu şartlar altında farklı iletim bedellerinin yatırım

stratejilerini etkileyen önemli bir faktör olması beklenemez.

Bölümü bu bölümün bir çeşit özeti olan Tablo 3.1 ile bitirelim.

Tablo 3.1 İletim tarifesi ile dağıtım tarifesinin karşılaştırılması

58 E.Camadan

3.2 2011’den günümüze elektrik tarifelerinde şebeke bedeli ve enerji bedelinin oransal

değişimi

Bu bölümde elektrik fiyatları içerisinde şebekeye ilişkin bedeller ile enerji bedelinin oranı ve bu

oranların son yedi yıl içerisindeki değişimi ele alınacaktır. Öncelikle şebekeye ilişkin bedeller ile

enerji bedelini nasıl hesapladığımızı anlatmak gerek. Şebekeye ilişkin bedeller 2016 yılından

önceki dağıtım bedeli, iletim bedeli, kayıp-kaçak bedeli ve sayaç okumaya ilişkin bedellerdir. 2016

yılı ve sonrasındaki şebeke bedeli ise tüm bu maliyetleri içerecek şekilde onaylanan dağıtım

bedelidir. 2016 yılından önceki yıllar için hesaplanan enerji bedeli perakende satış bedeli ile

perakende satış hizmeti bedelinin toplamından oluşmaktadır. 2011 ve 2012 yıllarındaki perakende

satış hizmeti bedeli sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti bedeli olup sayaç okumaya

ilişkin bedel alınmaksızın hesaplanmıştır. 2013 yılından itibaren zaten sayaç okuma bedelinin adı

değişmiş ve sayaç okuma perakende satış hizmetinin kapsamı dışına çıkarılmıştır. 2016 yılından

itibaren enerji bedeli EPDK tarafından onaylanmış olan perakende satış bedelidir. Bu bedel daha

önceki adıyla perakende satış hizmetine ilişkin maliyetleri de içermektedir.

En başta ifade edilmesi gereken hususlardan birisi bu bölümde paylaşılacak oranların düzenlenen

tarifelerden enerji alan tüketiciler için hesaplanmış olduğudur. Tedarikçisini seçen serbest

tüketicilerin enerji bedelinin daha düşük olduğunu varsayarsak bu tüketicilere uygulanan fiyatlar

içerisinde şebeke bedelinin payı diğer tüketicilere göre biraz daha yüksektir.

Tüm hesaplamaların tek zamanlı tarifelerden enerji alan tüketiciler için yapıldığını da belirtmeme

izin verin. Yani, elektriği tükettiği zamandan bağımsız olarak enerjiye EPDK tarafından

onaylanmış olan tek zamanlı perakende satış bedelini ödeyen tüketiciler için hesaplamalar

yapılmıştır. Ayrıca tüm hesaplamalar tek terimli tarife baz alınarak yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle

sadece kullanılan enerji miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli ödendiği kabul edilerek oranlar

hesaplanmıştır. Çift terimli tarife sınıfına giren ve kullandığı enerji miktarının yanı sıra güç

üzerinden de dağıtım bedeli ödeyen kullanıcılar kapsam dışındadır. Bu tarz tüketiciler için gerçek

oranların hesaplanabilmesi için tüketicilerin güç ve kullanım zamanlarının bilinmesi

gerekmektedir.

Son olarak hesaplamaların dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler için yapıldığını belirtelim. İletim

sistemi kullanıcıları şebekeye ilişkin olarak sadece iletim bedeli ödediklerinden ve kaçağa ilişkin

ciddi bir maliyetle karşılaşmadıklarından şebeke bedelinin faturaları içerisindeki payı genellikle

daha düşüktür.

3.2.1 Mevcut elektrik tarifelerinde bedellerin dağılımı

İlk olarak vergi, fon ve paylar hariç nihai fiyat içerisindeki oranlara bakalım. Şekil 3.1’de

görüldüğü üzere şebeke bedelinin payı yüzde 21 ile yüzde 37 arasında değişmektedir. Şebeke

bedelinin payının en yüksek olduğu grup aydınlatma abone grubudur. Genel aydınlatma grubunun

ödediği perakende satış bedeli EPK gereğince TETAŞ fiyatları dikkate alınarak hesaplanmaktadır.

2017 yılından önce, TETAŞ’ın fiyatlarının piyasada oluşan maliyetin altında olması nedeniyle bu


alt abone grubuna daha daha düşük enerji bedeli uygulanmaktaydı. Bu nedenle de bu grubun

ödediği bedel içerisinde şebeke bedelinin oranı daha da yüksekti. 2017 yılının başından itibaren

genel aydınlatma alt abone grubuna TETAŞ’ın elektrik satış fiyatı diğer gruplara satış fiyatından

yaklaşık yüzde 20 daha yüksek belirleniyor. Bu nedenle bu grubun nihai fiyat içerisinde şebeke

bedelinin oranı biraz daha düşerek aydınlatma grubuna eşitlendi. Faturası içerisinde şebeke

bedelinin payının en düşük olduğu grup orta gerilim düzeyinden şebekeye bağlı sanayicilerdir. Bu

tüketiciler nispeten düşük enerji bedeli ödeseler de daha az kayıp-kaçak (ve dağıtım) maliyetine

katlandıklarından dağıtım bedelleri diğer gruplara oranla çok daha düşüktür.

Şekil 3.1 Fon, vergi ve paylar hariç elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017)

Şekil 3.2’de vergi, fon ve paylar dahil bedellerin dağılımı gösterilmektedir. Bu şekil tüm

tüketicilerin mücavir alan sınırları içerisinde olduğu ve Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi

ödediği varsayılarak hazırlanmıştır. Vergi, fon ve payların payı yüzde 17.5 ile yüzde 19.8 arasında

değişmektedir. Sanayicilerin ödedikleri vergi, fon ve payların nihai fiyattaki payı yüzde 17.5 ile

yüzde 17.8 arasındadır. Diğer tüketiciler ise yüzde 19.3 ile yüzde 19.8 arasında vergi ve benzeri

ödeme yapmaktadırlar. Sanayicilere uygulanan Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisinin oranı

enerji bedeli üzerinden yüzde 1 iken diğer tüketicilere bu vergi için enerji bedeli üzerinden yüzde

5’lik bir oran uygulanmaktadır. Farkın ana nedeni budur.

60 E.Camadan

Şekil 3.2 Fon, vergi ve paylar dahil nihai elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017)

3.2.2 2011-2017 yılları arasında bedellerin dağılımı

Şekl 3.3 ve 3.4’te şebekeye ilişkin bedellerle enerjiye ilişkin bedellerin son yedi yıldaki gelişimi

gösterilmektedir. Şekil 3.3’te sayısal gelişim gösterilirken Şekil 3.4’te oransal gelişim yer

almaktadır. Şekillerin vergi, fon ve paylar hariç olarak hazırlanmasının temel nedeni kayıp-kaçak

bedelinin fon ve payların matrahına dahil olup olmayacağına dair dönem içerisinde süregiden

davalardır. Alınan kurul kararları ve açılan davalar nedeniyle şirketten şirkete ve dönemden

döneme farklı uygulamalar yapıldığı bilinmektedir. Bu nedenle vergi, fon ve paylar kapsam

dışında bırakılmıştır.

Hesaplamalar dört ayrı tipik tüketici için yapılmıştır. En baştaki varsayımlarımıza ek olarak

tüketicilerin tahmini bir tüketim yaptıkları kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Sabit bir

kullanımın baz alınmasının nedeni 2012-2015 yılları arasında sayaç okuma bedelinin kullanılan

enerji miktarına göre değil de okuma başına alınmasıdır.

Örnek tüketicilerimizden ilki aylık 50000 kWh elektrik kullanan orta gerilimden bağlı bir

sanayicidir. Yine bir sanayici olan ikinci tüketici alçak gerilimden şebekeye bağlı olup aylık

kullanım miktarı 25000 kWh’tir. Bu ilk iki tüketicinin tüketim miktarının daha yüksek olması

sayaç okuma bedelinin nihai faturadaki payının çok düşük olması nedeniyle sonucu fazla

etkilemeyecektir.

Üçüncü örnek tüketicimiz alçak gerilimden şebekeye bağlı olan ve aylık tüketimi 2500 kWh olan

bir ticarethanedir. Son tüketici ise aylık kullanımı 150 kWh olan bir meskendir.


Örnek sanayicilerimizde oranların yıllar içerisinde nispeten yatay bir seyir izlediği görülmektedir.

Meskenlerde 2015 yılının ikinci yarısında şebeke bedelinin payında bir sıçrama olmuştur. Benzer

sıçrama ticarethanelerde 2016 yılının başında olmuştur.

Şekil 3.3 Elektrik enerjisi ve şebeke bedellerinin gelişimi (2011-2017)

Şekil 3.4 Elektrik enerjisi ve şebeke bedelinin payındaki değişim (2011-2017)

62 E.Camadan

3.3 Tüketicilere uygulanan elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfları

Bu bölüm elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfı uygulamasına ayrıldı. Önce mevcut uygulamayı

ele alacak, daha sonra örnek hesaplamalara yer verecek ve yakın tarihteki uygulama

değişikliklerinden önemli olanlara değinerek bölümü sonlandıracağız.

Dağıtım bedeli sadece tüketicinin kullandığı enerji üzerinden alınabileceği gibi yalnızca

tüketicinin çekebileceği maksimum enerjiyi gösteren güç üzerinden de alınabilir. İlk durumda

dağıtım bedeli tamamen değişken olup hiç enerji tüketmeyen bir tüketici dağıtım bedeli

ödemeyecektir. İkinci durumda ise dağıtım bedeli tamamen sabit bir bedel olup bir tüketici hiç

elektrik tüketmese de dağıtım bedeli ödemek durumunda kalacaktır. Diğer bir alternatif ise karma

yöntemdir. Karma yöntemde tüketiciye fatura edilen dağıtım bedelinin bir kısmı değişken bir kısmı

sabittir. Diğer bir ifadeyle dağıtım bedelinin bir kısmı güç üzerinden bir kısmı ise kullanılan

enerjiyle orantılı olarak belirlenmektedir.

Türkiye’de dağıtım bedelinde benimsenen iki yöntem değişken dağıtım bedeli uygulaması ve

karma yöntemdir. Yani tüketiciler ya kullandıkları enerjiyle orantılı olarak dağıtım bedeli

ödemektedirler ya da enerji kullanmasalar da sözleşme güçlerine göre aylık bir bedel ödeyip buna

ek olarak da kullandıkları enerji miktarıyla orantılı diğer bir bedeli ödemektedirler. Bu ayrım tarife

sınıflarını göstermektedir. İlki tek terimli tarife sınıfı ikincisi ise çift terimli tarife sınıfı olarak

adlandırılmaktadır.

3.3.1 Mevcut uygulama

Tarife sınıfları Usul ve Esasların 11 ve 12 nci maddelerinde düzenlenmektedir.

Çift terimli tarife sınıfında dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak

dağıtım bedeli alınmakta ve bunun yanı sıra tüketicinin bağlantı anlaşmasında ya da sözleşmesinde

gösterilen güce göre güç bedeli alınmaktadır. Tüketici bağlantı anlaşmasında ya da sözleşmesinde

gücü aşarsa aşılan kısım için ayrıca ilave bir güç aşım bedeli ödemektedir. Tek terimli tarife

sınıfında ise sadece dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarı dikkate alınarak dağıtım

bedeli hesaplanmaktadır. Tek terimli tarife sınıfında güç bedeli ya da güç aşım bedeli

hesaplanmamaktadır. Kolaylıkla tahmin edilebileceği üzere aynı zamanda güç bedeli ödenen çift

terimli tarife sınıfında birim dağıtım bedeli tek terimli tarife sınıfındakinden daha düşüktür.

Mesela, halihazırda orta gerilimden bağlı sanayicilerden çift terimli tarife sınıfına tabi olanın

ödediği dağıtım bedeli kWh başına 4.96 kr iken tek terimli tarife sınıfındaki sanayiciler dağıtım

bedeli olarak kWh başına yaklaşık 5.5 kr ödemektedirler.

Tüketiciler istedikleri tarife sınıfını seçebilir mi?

Usul ve Esasların 11 inci maddesine göre darbeli yük çeken sanayi tesisleri ve ark ocakları çift

terimli tarife sınıfına girmektedirler. Orta gerilimden bağlı diğer dağıtım sistemi kullanıcıları ise

isterlerse çift isterlerse tek terimli tarife sınıfına girmektedirler. Alçak gerilimden bağlı tüketicilere

çift terimli tarife uygulaması bulunmamaktadır.


Tarife sınıfı değiştirilebilir mi?

Usul ve Esasların yine 11 inci maddesine göre tüketiciler bir takvim yılı içerisinde üç kez tarife

sınıfı değişikliği talebinde bulunabilirler. Yazılı olarak dağıtım şirketine yapılan talebin uygun

bulunarak sözleşmenin imzalandığı tarihin içinde bulunduğu fatura dönemini takip eden fatura

döneminden itibaren yeni tarife sınıfı dikkate alınarak faturalar hazırlanır.

Çift terimli tarife sınıfındaki tüketicinin sözleşme gücü ne zaman değiştirilebilir?

Usul ve Esasların 12 nci maddesine göre art arda iki fatura döneminde sözleşmedeki güç yüzde

10’un üzerinde aşılırsa yeni güce göre sözleşme imzalanması gerekmektedir.23 Tüketicinin güç

değişikliği talebinin bulunması halinde de güç değişikliği yapılır. Bir takvim yılı içerisinde en fazla

üç kez güç değişikliği talebinde bulunulabilir.

Örnek hesaplamalar

Tablo 3.2’de orta gerilimden bağlı tüketicilerin tarife sınıfına göre ödemekle yükümlü olduğu

dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri yer almaktadır. Tablo 3.2’de de görüldüğü üzere güç bedeli ve

güç aşım bedeli tüm abone grupları için aynıdır.

Tablo 3.2 Yürürlükteki güç, güç aşım ve dağıtım bedelleri (Nisan 2017)

Abone Grubu

Çift Terimli Tarife Sınıfı

Tek Terimli Tarife

Sınıfı

Güç bedeli

Güç aşım

bedeli Dağıtım Bedeli Dağıtım Bedeli

kr/Ay/kW kr/Ay/kW kr/kWh kr/kWh

Sanayi 190.34 380.68 4.9635 5.4954

Ticarethane 190.34 380.68 8.3209 10.251

Mesken 190.34 380.68 8.1202 10.0037

Tarımsal sulama 190.34 380.68 6.8249 8.4079

Aydınlatma 190.34 380.68 7.9918 9.8454

Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 7707 sayılı Kararı: http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7792

Sözleşme gücü 1500 kW olan iki sanayici için dağıtım bedeli ve (çift terimli tarife sınıfına tabi

ise) güç bedeli toplamından oluşan toplam dağıtım bedelini hesaplayalım. İlk tüketici aylık 702000

kWh elektrik tüketsin. İkincinin aylık tüketimi ise 270000 kWh olsun. Bu durumda

- İlk tüketici

Çift terimli tarife sınıfında ise;

(1500*190.34)/100 = 2855 TL güç bedeli ödeyecektir.

23 Usul ve Esasların 12 nci maddesinin ikinci fıkrası “Çift terimli tarife sınıfına dahil kullanıcının, birbirini izleyen iki

fatura döneminde talep gücünün %10’unu aşması halinde yeni güce göre sözleşme/ek sözleşme veya anlaşma/ek

anlaşma yapılır.” şeklindedir. Bu fıkrada bir anlam bozukluğu ya da boğukluğu olduğunu düşünüyorum. Eğer yanlış

bir yorumda bulunmuyorsam bu ifadenin bugüne kadar fark edilip düzeltilmemesi ilginç. Ben bu fıkradaki kastın

sözleşmedeki gücün yüzde 10’un üzerinde aşılması olduğunu düşünüyorum. Yanlış bir değerlendirme yapıyorsam

lütfen uyarın.


64 E.Camadan

(702000*4.9635)/100 = 34844 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.

Güç aşımı olmaması halinde toplam 37699 TL bedel ödeyecektir.

Örneğin, 200 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı

bedeli ödenecektir. Bu durumda ödenen toplam bedel 37699 TL + 761 TL = 38460 TL

olacaktır.

300 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (300*380.68)/100 = 1142 TL güç aşımı bedeli

ödenecektir. Toplam bedel 37699 TL + 1142 TL = 38841 TL olacaktır.24

Tek terimli tarife sınıfında ise;


Bu tüketici için, güç aşımı yapılmadığı takdirde, çift terimli tarife tek terimli tarifeye göre daha

avantajlıdır.

İkinci tüketici




Güç aşımı olmaması halinde toplam 16257 TL ödeyecektir.


ödenecektir. Toplam bedel 16257 TL + 761 TL = 17018 TL olacaktır.



Bu tüketici için tek terimli tarife çift terimli tarifeye göre daha avantajlıdır.

Şimdi de sözleşme gücü 1000 kW olan iki ticarethane için dağıtım bedeli ve (çift terimli tarife

sınıfına tabi ise) güç bedeli toplamından oluşan toplam dağıtım bedelini hesaplayalım. İlk tüketici

aylık 432000 kWh elektrik tüketsin. İkinci tüketicinin aylık tüketimi 110000 kWh olsun.

- İlk tüketici




Güç aşımı olmaması halinde toplam 37850 TL ödeyecektir.

24 Yuvarlamalar nedeniyle rakamlarda 1 TL’lik oynamalar olabilir.






Bu tüketici için, çok ciddi bir güç aşımı yapılmadığı takdirde, çift terimli tarife tek terimli tarifeye

göre daha avantajlıdır.

İkinci tüketici




Güç aşımı olmaması halinde toplam 9392 TL bedel ödenecektir.

200 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*38068)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli




Bu tüketici için tek terimli tarife çift terimli tarifeye göre daha avantajlıdır.

Örneklerden de anlayabileceğiniz gibi saatlik ortalama tüketiminin sözleşme gücüne oranının daha

düşük olduğu hallerde çift terimli tarifenin avantajı azalmakta belli bir değerden sonra tek terimli

tarife avantajlı olmaktadır. Şimdi de, güç aşımının olmadığı durumda, tüketiciler için çift terimli

tarifenin daha az maliyet getirdiği sınır değerleri basit cebirsel hesaplamalarla bulalım.

Basitleştirmek için sözleşme gücü 1 kW olan bir tüketiciyi düşünelim. Bu tüketici çift terimli

tarifeden elektrik kullanırsa her ay 190.34 kr güç bedeli ödeyecektir. Ayrıca kullandığı elektrik

(kWh) miktarının çift terimli tarife için onaylanan dağıtım bedeliyle çarpılması suretiyle bulunan

dağıtım bedelini ödeyecektir. 30 günlük bir ayda 720 saat vardır. Saatlik ortalama kullanımın

sözleşme gücüne hangi oranından itibaren çift terimli tarifenin avantajlı olacağını sanayi abonesi

için bulalım.

x kullanım oranı olmak üzere;

-Çift terimli tarifede toplam bedel = 190.34 + 720x*4.9635

-Tek terimli tarifede toplam bedel = 720x*5.4954

sınır kullanım oranı (x) =190.34/(5.4954-4.9635)/720 = 0.5

Dolayısıyla ortalama saatlik kullanımın sözleşme gücüne oranı yüzde 50’nin üstünde ise çift

terimli tarife altında ise tek terimli tarife avantajlıdır. Aynı hesabı bütün gruplar için Tablo 3.3’te

66 E.Camadan

yapalım. Diğer gruplarda, mevcut tarifelere göre (Nisan 2017), saatlik tüketimin sözleşme gücüne

oranı yüzde 14 – 17’nin üzerinde ise çift terimli tarife avantajlıdır.

Tablo 3.3 Tüketimin güce oranı ve tarife sınıfı seçimi

Abone

Grubu

Çift Terimli Tarife Sınıfı

Tek Terimli

Tarife Sınıfı

(TT dağıtım bedeli) -

(ÇT dağıtım bedeli)

Ortalama

tüketim/Sözleşme gücü

Güç bedeli

Dağıtım

bedeli Dağıtım bedeli

a b c d=c-b a/d/720

kr/Ay/kW kr/kWh kr/kWh kr/kWh %

Sanayi 190.34 4.9635 5.4954 0.5319 50%

Ticarethane 190.34 8.3209 10.251 1.9301 14%

Mesken 190.34 8.1202 10.0037 1.8835 14%

Tarımsal

sulama 190.34 6.8249 8.4079 1.583 17%

Aydınlatma 190.34 7.9918 9.8454 1.8536 14%

3.3.2 Yakın geçmişten notlar

Bu bölümde belirtilmesi gereken en önemli değişiklik 2016 yılından itibaren uygulanmak

üzere yapılan bir uygulama değişikliğidir. 2016 yılından önce sadece sanayi aboneleri çift

terimli tarife sınıfına dahil olma hakkına sahipti. Diğer tüm tüketiciler tek terimli tarifeden

enerji almak zorundaydı. Darbeli yük çeken sanayi tesisleri ve ark ocaklar, bugün de

olduğu gibi, tek terimli tarifeyi tercih etme hakkına sahip değillerdi. 2016 yılından itibaren

ise orta gerilimden bağlı tüm tüketiciler çift terimli tarifeyi tercih edebilirler.

İlginçtir ki tarife sınıfları özünde dağıtım faaliyetine ilişkin olmasına rağmen 2007 yılından

2013 yılına kadar tarife sınıflarının enerji bedelleri de farklı onaylanmıştır. Çift terimli

tarife sınıfındaki sanayicilerle tek terimli tarife sınıfındaki sanayiciler (tedarikçilerini

seçmedilerse) farklı enerji bedelleri ödemişlerdir. Bu uygulamanın sanayicilerin ikili

anlaşmayla tedarikçi seçme arzularını körelttiğini düşünüyorum.


3.4 Dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilen diğer bedeller

Daha önceki bölümlerde enerji, dağıtım, güç ve güç aşım bedellerinden bahsettik. Bu bölümde

tüketicilere bu bedellerin dışında tahakkuk ettirilen bedeller ele alınacak. İlk kısım “Dağıtım

sisteminin kullanımına ilişkin bedeller” başlığı altında Usul ve Esaslarda sayılan bedeller

hakkındadır. İkinci kısmın konusu tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından

belirlenen ya da onaylanan diğer bedellerdir. Son kısımda bu bedeller arasında yer almamakla

birlikte tüketicilerin ödediği bilinen diğer bedeller sayılacaktır.

3.4.1 Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri dışındaki

bedeller

Usul ve Esaslarda dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin beş bedel sayılmakta ve tüm bu bedeller

EPDK tarafından onaylanan ve yayımlanan tarife tablolarında yer almaktadır. Bu bedellerin ilk

üçü dağıtım bedeli, güç bedeli ve güç aşım bedelidir. Bu bölümde üzerinde duracağımız iki bedel

ise reaktif enerji bedeli25 ile emreamade kapasite bedelidir.

Reaktif enerji bedeli

Reaktif enerji bedeli Usul ve Esasların26 10 uncu maddesinde reaktif enerji uygulamasına tabi

tüketicilere belli sınırların aşılması durumunda uygulanan bedel olarak tanımlanıyor. Uygulamaya

dahil olan tüketiciler ile sınırlar Usul ve Esasların 13 üncü maddesinde düzenleniyor.

Reaktif enerji bedeli uygulaması hangi tüketicileri kapsar?

Reaktif enerji bedeli uygulaması bağlantı gücü 9 kWh’ı aşan sanayi, ticarethane ve tarımsal sulama

abonelerini kapsamaktadır. Mesken aboneleri, aydınlatma aboneleri ve tek fazla beslenen

abonelere reaktif enerji bedeli uygulanmaz. 13 üncü maddeye göre, ayrıca, dağıtım şirketi

tarafından reaktif enerji ölçüm sistemi kurulmamış tüketicilere reaktif enerji bedeli uygulanamaz.

Bir de, yine aynı maddeye göre, tüketicinin kompanzasyon tesisindeki takvim yılındaki sadece tek

arıza sonucu sınır değerlerin aşılması halinde reaktif enerji bedeli uygulanmaz.

Sınır değerler nelerdir?

Bu değerler de 13 üncü maddede düzenlenmekte olup

- “Kurulu gücü 50 kVA’nın altında olan müşteriler,

25 Reaktif enerji ve şebekeye etkileri ile ilgili olarak okunabilecek bir yazı Kenan Sitti’nin Enerji Piyasası Bülteni’nin

9. sayısında yer alan “Rekatif Enerjinin Kaynağı ve Şebekeye Etkileri” başlıklı yazısıdır. Yazının yer aldığı kaynağın

linki: http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi9/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Kasim-2009-Sayi-

9.pdf 26 http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısının altında “Elektrik Faturalarına Esas Tarife

Tabloları”na tıklandığında çıkan listede altıncı satırdaki ikinci ek Usul ve Esasların (şu andaki) son halidir. Herkesin

kolaylıkla ulaşabilmesi için EPDK internet sitesinde Usul ve Esaslara ayrı bir başlık açılmasında fayda var.

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi9/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Kasim-2009-Sayi-9.pdf

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi9/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Kasim-2009-Sayi-9.pdf


68 E.Camadan

a) çektikleri aktif enerji miktarının yüzde otuzüçünü aşan şekilde endüktif reaktif enerji

tüketmeleri veya

b) aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde kapasitif reaktif enerji vermeleri

halinde;

- kurulu gücü 50 kVA ve üstünde olan müşteriler,

a) çektikleri aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde endüktif reaktif enerji

tüketmeleri veya

b) aktif enerji miktarının yüzde onbeşini aşan şekilde sisteme kapasitif reaktif enerji

vermeleri halinde

reaktif enerji tüketim bedeli öderler.”

Nisan 2017 itibarıyla reaktif enerji bedeli tüm tüketiciler için 16.2 kr/VARh’dir.27

Emreamade kapasite bedeli

Bu bedel herhangi bir üretim tesisinin ürettiği elektriği özel direkt hattan kullanan tüketiciler (Usul

ve Esaslarda müşterileri ve/veya iştiraklari ve/veya serbest tüketiciler olarak sayılmış) için

uygulanan bedeldir. Bedelin uygulanabilmesi için üretim tesisi ile tüketici arasında özel direkt hat

olması zorunludur. Bedel tüketiciler adına üreticilere uygulanmaktadır. Bedelin tüketiciden

üreticiye nasıl aktarılacağı ya da aktarılıp aktarılmayacağı hususu taraflar arasında belirlenmesi

gereken bir husustur.

Usul ve Esasların 17 nci maddesine göre emreamade kapasite tarifesi emreamade güç bedeli ve

emreamade güç aşım bedelinden oluşmaktadır. Ayrıca dağıtım şebekesinden çekilen enerji için

dağıtım bedeli ve reaktif enerji bedeli tahakkuk ettirilmektedir.

Usul ve Esaslarda kullanıcının talep ettiği emreamade gücü art arda iki fatura döneminde en az

yüzde 10 aşması halinde sözleşmenin yeni güce göre yenileneceği hükme bağlanmıştır.

Kullanıcıların emreamade güç değişikliği talep etme hakkı vardır. Dağıtım şirketine yapılan yazılı

talep dikkate alınarak sözleşme yenilenir ya da yeni sözleşme imzalanır. Bir takvim yılı içerisinde

yapılabilecek güç değişikliği sayısı üçtür.

3.4.2. Tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen/onaylanan diğer

bedeller

Güvence bedeli

Tüketici türüne göre güvence bedeli uygulaması

27 Güncel tarifelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısındaki tarife tablolarından

ulaşılabilir.



Serbest olmayan tüketiciler ile serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyerek EPDK

tarafından onaylanan elektrik enerjisi tarifelerinden elektrik satın almaya devam eden tüketicilerin

ödeyeceği güvence bedeli Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinde

düzenlenmektedir. Bu yönetmeliğin 33 üncü maddesine göre “kullanım yerinin değişmesi ve/veya

perakende satış sözleşmesinin sona ermesi veya sözleşmenin feshi halinde, tüketicinin elektrik

enerjisi tüketim bedelini ödememesi ihtimaline karşılık olarak” tüketicinin borcuna mahsup

edilmek üzere tüketicilerden güvence bedeli talep edilir.

İkili anlaşma imzalayarak tedarikçisini seçmiş olan serbest tüketicilerin ödeyecekleri güvence

bedeli bu yönetmelik kapsamına girmemektedir. Bu tüketicilerin güvence bedeli verip

vermeyecekleri ve eğer güvence bedeli ödeyeceklerse tutarın ne olacağı kendi ikili anlaşmalarında

belirlenmektedir.

Güvence bedelinin hesaplanması

Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilere uygulanacak güvence bedelinin

hesaplanmasına ilişkin detaylar Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 34 üncü maddesinde yer

alıyor. Bu maddeye göre yeni perakende satış sözleşmesi imzalayan tüketicilere uygulanan

güvence bedelinin hesaplanması tüketicinin bağlantı ya da sözleşme gücüne göre değişmektedir.

Tüketici tek terimli tarife sınıfına tabiyse güvence bedeli tüketicinin bağlantı gücü dikkate alınarak

hesaplanır. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketiciler için güvence bedeli sözleşme gücü dikkate

alınarak hesaplanır.

2017 yılında uygulanan güvence bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 22/12/2016 tarih

ve 6783-1 sayılı kararı ile belirlenmiştir.28 Bu kararla onaylanmış olan güvence bedelleri Tablo

3.4’te gösterilmektedir. Tablo 3.4’te de görülebileceği üzere düzenlenen tarifeden enerji satın alan

meskenler birim güç (kW) başına 21.3 TL güvence bedeli vereceklerdir. Örneğin, bağlantı gücü 7

kW olan bir meskenin ödemekle yükümlü olduğu güvence bedeli 149.1 TL’dir. Yönetmeliğin 34

üncü maddesinde bağlantı gücünün 5 kW’ın altında olamayacağı belirtilmektedir. Teknik olarak

bağlantı gücü 5 kW’nin altında olabilir. Bu kısıtlamayla kast edilen ödenen güvence bedelinin en

az 5 kW bağlantı gücü üzerinden hesaplanacağıdır. Bağlantı gücü 5 kW’in altında olan bir tüketici

bağlantı gücü 5 kW kabul edilerek güvence bedeli ödeyecektir. Dolayısıyla 2017 yılında ödenecek

en düşük güvence bedeli 21.3 TL’nin beş katı olan 106.5 TL’dir.

28 Söz konusu Kurul Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7241 bağlantısından ulaşılabilir.


70 E.Camadan

Tablo 3.4 2017 yılı elektrik güvence bedelleri

Abone grupları Güvence birim bedeli

TL/kW

Sanayi ve Ticarethane 60.5

Mesken, Şehit Aileleri ve Muharip Gaziler 21.3

Tarımsal Sulama, Aydınlatma ve Diğer 28.7

Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği güvence bedellerinin Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

tarafından yayımlanan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) değişim oranları da dikkate alınarak

hesaplanmasını hükme bağlamıştır. Halihazırda ülke genelinde tek bir uygulama mevcutsa da

Yönetmelik Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna gerek görmesi halinde her bir görevli tedarik

şirketi için farklı güvence bedeli belirleme yetkisi vermektedir.

Borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi feshedilmiş olan tüketicilerin yeniden

perakende satış sözleşmesi imzalayarak elektrik enerjisi satın almaları halinde Yönetmelik

gereğince daha fazla güvence bedeli ödemeleri gerekmektedir. Bu tüketicilerin sözleşme gücü

veya bağlantı gücü 100 kW ve altında ise ödeyecekleri güvence bedeli onaylı güvence bedelinin

yüzde 50 fazlasıdır.

Mesken aboneleri dışındaki tüketicilerden gücü 100 kW’nin üzerinde olanlar tüketimlerinin en

fazla olduğu iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar güvence bedeli ödemekle

yükümlüdürler. 34 üncü maddenin beşinci fıkrası gereğince bu tüketiciler ilk bağlantıda kW başına

onaylanmış olan güvence bedelini ödemektedirler. Bir yıl sonra ise tüketicinin tüketiminin en fazla

olduğu iki aya karşılık gelen tutar dikate alınarak güvence bedeli güncellenmektedir. Bu

güncelleme bir kereye mahsus olarak yapılabilmektedir. Aynı maddenin yedinci fıkrası gereğince

gücü 100 kW'nin üzerinde olup da borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi

sonlandırılmış olan tüketiciler yeniden perakende satış sözleşmesi imzaladıklarında tüketicinin

sözleşme tarihinden önceki son on iki aydaki tüketim toplamı en fazla olan iki aylık tüketimine

karşılık gelen tutar güvence bedeli olarak belirlenmektedir.

Mevcut uygulama Tablo 3.5’te özetlenmektedir.


Tablo 3.5 Düzenlenen tarifelerden elektrik alanlara güvence bedeli uygulaması

Gücü 100 kW ve altında olan

tüketiciler

Gücü 100 kW’in üzerinde olan

tüketiciler

Borç ödemesinde sorun

olmayan tüketiciler

Güç üzerinden güvence bedeli uygulaması Son bir yıl içerisinde tüketimin en fazla olduğu

iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar

güvence bedeli

Borcunu ödemediği için

perakende satış sözleşmesi

feshedilmiş olan tüketiciler

Güç üzerinden onaylı güvence

bedelinin % 50 fazlası

Son bir yıl içerisinde tüketimin en fazla olduğu

iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar

güvence bedeli

Güvence bedelinin verilme şekli

Güvence bedelinin verilme şekli Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 35 inci maddesinde

düzenlenmektedir. Mesken abone grubuna giren tüketiciler güvence bedelini nakit olarak vermek

zorundadırlar. Diğer tüketiciler ise güvence bedelini nakit ya da teminat mektubu olarak

verebilirler. Nakit olarak verilen güvence bedelinde, tüketicinin talep etmesi halinde, güvence

bedeli iki eşit taksitte ödenebilir. Güvence birim bedelleri değiştiğinde güvence bedelini teminat

mektubu olarak veren tüketicilerin aradaki fark için teminat mektubu vermeleri gerekmektedir.

Güvence bedelinin iadesi

Güvence bedelinin iadesi Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 37 nci maddesinde

düzenlenmektedir. Bu maddeye göre perakende satış sözleşmesinin feshi ya da sona ermesi veya

tüketicinin sayacının ön ödemeli bir sayaçla değiştirilmesi halinde güvence bedeli iade

edilmektedir. Nakit olarak verilen güvence bedelleri enflasyonla güncellenerek iade edilmektedir.

Güvence bedelinin beş işgünü içerisinde tüketiciye iade edilmesi esastır.

Güvence bedeli güncellenirken sonlandırma endeksinin başlangıç endeksine oranı dikkate alınır.

Başlangıç endeksi aboneliğin başladığı aydan iki önceki ay için TÜİK tarafından açıklanan

TÜFE’dir. Sonlandırma endeksi ise sözleşmenin feshedildiği, sona erdiği veya ön ödemeli sayacın

takıldığı günün içinde bulunduğu aydan iki önceki ay için TÜİK tarafından açıklanmış olan

TÜFE’dir.

Güvence bedeli olarak teminat mektubu vermiş olan tüketicilerin teminat mektubu tüketiciye iade

edilir.

Güvence bedeli alınmayan tüketiciler

Yönetmeliğin 38 inci maddesi gereğince ön ödemeli sayaç kullanan tüketiciler, Genel Aydınlatma

Yönetmeliği kapsamında olan yerler ve 12/4/2002 tarihli ve 2002/4100 sayılı Bakanlar Kurulu

Kararı kapsamındaki ibadethanelerden güvence bedeli alınmamaktadır.

72 E.Camadan

Son bir yorum

Mevcut uygulamada tedarikçiler tüketicilerden aldıkları güvence bedelini istedikleri gibi

kullanabilmektedirler. Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilerin güvence bedelleri

zaman zaman tarife hesaplamalarında dikkate alınsa da tedarikçilerin güvence bedelini nasıl ve

nerede kullanacaklarına dair bir kısıtlama bulunmamaktadır. Hal böyle olunca da bir tedarikçinin

iflas etmesi halinde tüketicilerin ödedikleri bedeli geri alabilme olasılığı oldukça düşüktür. Hatta,

tüketicilerin elektrik satın alacakları yeni tedarikçiye ikinci bir güvence bedeli ödemeleri

gerekebilir. Tüketicilerin ikinci bir güvence bedelini ödememesi halinde de güvence bedeline

ilişkin riskin dağıtım şebekesinin fiili sahibi olan Türkiye Elektrik Dağıtım Şirketinin üzerine

kalma olasılığı bulunmaktadır. Kaldı ki güvence bedeli tedarikçinin tüketiciye olan borcudur.

Paranın asıl sahibi tedarikçi değil tüketicidir. Sayılan bu nedenlerden ötürü güvence bedelinin

nerede ve nasıl tutulacağına dair bir düzenleme yapılmalıdır. Güvence bedeli tüketici adına açılan

bir banka hesabında tutulabilir. Güvence bedeli iade edilirken de güncelleme enflasyonla değil de

bu hesaba ilişkin faizle güncellenerek tüketiciye iade edilebilir. Her bir tüketici için ayrı bir hesabın

açılmasının ciddi bir yük getireceği düşünülüyorsa tedarikçilerin güvence bedelinin en azından bir

kısmını istedikleri gibi kullanmaları engellenerek olası bir iflas halinde güvence bedelini nakit

ödeyen tüketicilerin hakları korunabilir.

Kesme-bağlama bedeli

Bu bedel de Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği’nde düzenlenmektedir. Tüketicinin borcunu

zamanında ödememesi nedeniyle tedarikçisi tüketiciye beş işgünü içerisinde borcunu ödemesi

gerektiğine dair ikinci bir bildirimde bulunur. Düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketicilere

borcun ödenmemesi halinde elektriklerinin kesileceği bu bildirimde belirtilir. Tüketici borcunu

yine ödemezse tedarikçi bu durumu ilgisine göre iletim ya da dağıtım şirketine bildirerek

tüketicinin elektriğinin kesilmesini ister.

Tüketici borcunu öderse elektrik enerjisi yeniden bağlanır. Bu kesme-bağlamanın bedeli olarak

tüketiciye kesme-bağlama bedeli fatura edilir. 2017 yılı için kesme-bağlama bedeli alçak

gerilimden bağlı tüketicilere 24.1 TL ve orta gerilimden bağlı tüketicilere 122.5 TL olarak

belirlenmiştir.29 EPDK kesme-bağlama bedelini her yıl enflasyonla güncelleyerek belirlemektedir.

Dağıtım bağlantı bedeli

Dağıtım sistemine ilk kez bağlananlardan alınan bu bedelin ana dayanağı EPK’nın 17 nci

maddesidir. Bu maddede bağlantı bedelinin şebeke yatırım maliyetlerini kapsayamacağı ve sadece

iç tesisatın dağıtım şebekesine bağlanması için yapılan bağlantı hattının maliyetlerini kapsayacağı

29 İlgili 6835-1 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7294

bağlantısından ulaşılabilir.



hükme bağlanmıştır. 2017 yılında uygulanan dağıtım bağlantı bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme

Kurulunun 6835-2 sayılı kararı ile belirlenmiştir.30

Sayaç kontrol bedeli

Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 41 inci maddesinde tüketicinin sayacının arızalandığını veya

ölçme hassasiyetinde sorun olduğunu düşünmesi halinde dağıtım şirketinden sayacın kontrol

edilmesini isteyebileceği belirtilmektedir. Böyle bir talep sonucunda sayacın sorunsuz olduğu ve

tüketimi doğru kaydettiği tespit edilirse tüketiciden iki bedel alınır. Bu bedellerden ilki 3516 sayılı

Ölçüler ve Ayarlar Kanununu gereğince ödenen bedel ya da bedellerdir. İkincisi ise sayaç sökme-

takma ve kontrolün dağıtım şirketine olan maliyetini gösteren sayaç kontrol bedelidir.

2017 yılında uygulanan sayaç kontrol bedeli

- Direkt bağlı tek fazlı aktif veya üç fazlı aktif ve/veya reaktif sayaçlar için 16.05 TL

- Akım trafolu ve/veya gerilim trafolu aktif ve/veya reaktif sayaçlar için 20.33 TL

olarak belirlenmiştir.31

Güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli

Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliğinin 23 üncü maddesi

teknik kaliteye ilişkin şikayetleri olması halinde tüketicilerin dağıtım şirketinden ölçüm talep

edebileceklerini hükme bağlanmıştır.32 Aynı madde gereğince eğer tüketici teknik kalite

parametrelerinin bozulmasına sebep olan taraf değilse veya bir haftalık ölçüm sonucunda teknik

kalite sınırları sınır değerleri aşıyorsa dağıtım şirketi bu ölçüme ilişkin talep sahibinden bir bedel

isteyemez. Aksi takdirde talep sahibi dağıtım şirketine güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli öder.

2017 yılı güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli alçak gerilmden bağlı tüketicilere 90.9 TL ve orta

gerilimden bağlı tüketicilere 242.4 TL olarak uygulanmaktadır.33

3.4.3 Tüketicilere tahakkuk ettirilen diğer bedeller

Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin 25 inci maddesinde düzenlemeye tabi

gelirler olarak sayılan ve tüketicilerden toplanan

- Bakım onarım hizmet geliri

30 Söz konusu karara http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7295 bağlantısından ulaşılabilir.

31 6783-3 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7240

bağlantısından ulaşılabilir. 32 Yönetmeliğe

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Yonetmelikler/ElektrikDagitimiPerakendeSatisinaHiz

metKalitesi bağlantısından ulaşılabilir. 33 6783-5 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7243

bağlantısından ulaşılabilir.



http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Yonetmelikler/ElektrikDagitimiPerakendeSatisinaHizmetKalitesi

http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Yonetmelikler/ElektrikDagitimiPerakendeSatisinaHizmetKalitesi


74 E.Camadan

- Deplase Geliri

- Kaçak elektrik enerjisi kullanım geliri

- Otomatik sayaç okuma geliri

gibi kalemlerdir.


3.5 İletimden bağlı tüketicilerin ödediği iletim bedelleri

İletim şebekesine bağlı tüketiciler EPDK tarafından onaylanan iletim tarifelerini ödemekle

yükümlüdürler. Bu tüketicilerin ödedikleri iletim tarifesi sistem kullanım tarifesi ile sistem işletim

tarifesinden oluşmaktadır. Sistem kullanım tarifesi, iletim şebekesinin genişlemesi, kapasitesinin

artırılması ve yenilenmesine ilişkin yatırım ve işletme-bakım maliyetlerini kapsarken sistem

işletim tarifesi iletim şirketinin elektrik arz ve talebinin anlık olarak dengelenmesine ilişkin olarak

yaptığı iş ve işlemlerin maliyetini kapsar.

Hem üreticiler hem de tüketiciler için, sistem kullanım tarifesi sabit sistem kullanım tarifesi ve

değişken sistem kullanım tarifesi olarak ikiye ayrılmaktadır. Sabit sistem kullanım bedeli

tüketicinin tükettiği elektrik miktarından bağımsız olup tüketicinin gücü üzerinden TL/MW olarak

alınmaktadır. Tüketici anlaşmasındaki kapasiteyi aşarsa güç aşımı için ayrıca iceza öder.

Değişken sistem kullanım bedeli tüketilen elektrik miktarı ile orantılı bir şekilde TL/MWh olarak

alınmaktadır.

Türkiye, 14 iletim bölgesine ayrılmıştır.34 Sabit sistem kullanım bedeli bulunulan bölgeye göre

farklılaşmaktadır. Değişken sistem kullanım bedeli ise her yerde aynıdır.

Sistem işletim tarifesi tüketilen elektrik enerjisi miktarı üzerinden TL/MWh olarak alınmaktadır.

Ülke genelinde tek bir sistem işletim bedeli uygulanmaktadır.

Bu arada hem sistem işletim hem de sistem kullanım bedelinin 2016 yılının Mayıs ayından önce

güç üzerinden sabit olarak (TL/MW) alındığını hatırlatalım. 2016 yılının Mayıs ayından itibaren

uygulamaya konan değişikliğin ana nedeni 2016 yılında fiyatlardaki ciddi değişimin yol açtığı

tepkilerdir. Bu hususa ilerleyen bölümlerde kısaca değinilecektir.

İletimden bağlı tüketicilere uygulanan yürürlükteki sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri

Tablo 3.6’da yer almaktadır. 35

Şimdi de sistem kullanım ve sistem işletim bedellerinin son yıllarda nasıl değiştiğine bakalım.

Şekil 3.5’te bu bedellerin 2013 yılından itibarenki gelişimi görülmektedir.

2016 yılında özellikle sistem işletim bedelinde ciddi artış olmuştur. Yüzde 1900’ler civarındaki

artışın temel nedeni daha önce sistem işletim tarifesi içerisinde olmayan iletim kaybına ilişkin

maliyet ve organize toptan satış piyasasındaki maliyetlere ilişkin olan sıfır bakiye düzeltme

tutarının artık bu tarife içerisinde yer almasıdır.

34 Bölgelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7309 bağlantısından ulaşılabilir. 35 Bedellere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7307 bağlantısından ulaşılabilir.



76 E.Camadan

Tablo 3.6 Tüketiciler için sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri

Sistem Kullanım

Sistem

İşletim

Tarife

Bölgesi

Sabit Kısım

Değişken

Kısım

TL/MW -

Yıl TL/MWh TL/MWh

1 24.846,95 5,14 3,09

2 24.140,14 5,14 3,09

3 24.190,57 5,14 3,09

4 23.938,23 5,14 3,09

5 23.562,36 5,14 3,09

6 22.933,27 5,14 3,09

7 22.375,17 5,14 3,09

8 21.705,30 5,14 3,09

9 20.972,45 5,14 3,09

10 19.979,67 5,14 3,09

11 19.226,54 5,14 3,09

12 18.545,76 5,14 3,09

13 18.070,38 5,14 3,09

14 16.652,35 5,14 3,09

Şekil 3.5 Tüketicilere uygulanan iletim tarifeleri

Bu iki bedel daha önce de kullanıcılara yansıtılmakta olmasına rağmen iletim tarifesinin unsuru

değildi. 2013’te yürürlüğe giren EPK ile iletim kayıplarına ilişkin enerjinin iletim şirketi tarafından


satın alınması benimsenmiştir. Bu kanun gereğince iletim şirketi 2016 yılından beri iletim

kayıplarını karşılayacak elektriği satın almakta ve ortaya çıkan maliyet iletim tarifesinin bir unsuru

olarak tüketicilere yansıtılmaktadır. Daha önce iletim kaybına denk gelen enerji üreticiler

tarafından sisteme verilmekte ve doğrudan tarife konusu edilmemekteydi. Üreticiler bu maliyeti

de dikkate alarak satış fiyatlarını belirlemekteydi.

Sıfır bakiye düzeltme tutarı daha önce organize toptan satış piyasasını işeleten piyasa işletmecisi

tarafından piyasa katılımcılarına yansıtılan ve perakende satış maliyetinin unsuru olan bir

maliyetti. 2016 yılından itibaren bu tutarın iletim tarifesinin kapsamında fatura edilmesi

benimsenmiştir.

Daha önce de belirtildiği üzere sistem kullanım bedeli artık çift terimli olup hem güç hem enerji

üzerinden alınmaktadır. Sistem işletim bedeli ise artık sadece tüketilen (ya da üretilen) enerji

üzerinden alınmaktadır. Peki daha önce tamamıyla güç üzerinden alınan sistem kullanım bedeli ve

sistem işletim bedeli 2016 yılının mayıs ayından itibaren neden güç ve enerji bedeli üzerinden

alınmaktadır? Bu yeni uygulamanın amacı 2016 yılındaki büyük bedel artışı üzerine iletim

tarifesini ödemekle yükümlü olan kişiler tarafından dile getirilen şikayetlerin dizginlenmesidir. O

halde, yeni uygulamanın iletim bedelini düşürdüğünü söyleyebilir miyiz? Hayır, bunu herkes için

söyleyemeyiz. Sözleşme gücüne oranla tüketimi az olan tüketiciler için toplam iletim bedelinde

bir düşüş ortaya çıkmıştır. Ancak, sözleşme gücüne oranla tüketimi çok olan tüketicilerde toplam

iletim bedeli yeni uygulamayla artmıştır.

78 E.Camadan

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ELEKTRİK ÜRETİCİLERİNE UYGULANAN TARİFELER

4.1 Elektrik üreticilerine uygulanan bedeller

Elektrik şebekesini sadece tüketiciler değil elektrik üreticileri de kullanmaktadır. Nasıl ki

tüketiciler şebeke olmaksızın elektriğe erişemezler üreticiler de ürettikleri elektriği şebeke

olmaksızın uzaktaki tüketicilere ulaştıramazlar. Bu nedenle elektrik üreticilerine de üretimleri için

bazı bedeller uygulanmaktadır.36 Bu bölümde santrallara yaptıkları elektrik üretimi için uygulanan

bedeller ele alınıyor.

4.1.1 İletimden bağlı üreticilere uygulanan bedeller

İletim şebekesine bağlı üreticiler EPDK tarafından onaylanan iletim tarifelerini ödemekle

yükümlüdürler. İletim tarifesi sistem kullanım tarifesi ile sistem işletim tarifesinden oluşmaktadır.

Sistem kullanım tarifesi iletim şebekesinin genişlemesi, kapasitesinin artırılması ve yenilenmesine

ilişkin yatırım ve işletme-bakım maliyetlerini kapsar. Sistem işletim tarifesi ise iletim şirketinin,

temelde, elektrik arz ve talebinin anlık olarak dengelenmesine ilişkin olarak yaptığı iş ve işlemlerin

maliyetini kapsamaktadır.37

Sistem kullanım tarifesi

Sistem kullanım tarifesi sabit sistem kullanım tarifesi ve değişken sistem kullanım tarifesi olarak

ikiye ayrılmaktadır.38 Sabit sistem kullanım bedeli tüketicilere uygulanan çift terimli tarifedeki güç

bedeline benzer. Bu bedel üreticinin üretim miktarından bağımsız olup üreticinin gücü üzerinden

alınmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bu bedel TL/MW olarak belirlenmektedir. Üreticilerin güç değeri

iletim şirketi ile yapmış oldukları sistem kullanım anlaşmalarındaki değerdir.39 Üretici, bu

anlaşmadaki kapasiteyi aşması durumunda güç aşımı için ceza öder.

Değişken sistem kullanım bedeli çift terimli tarifedeki dağıtım bedeline benzer. Üretici yaptığı

üretim miktarına göre değişken sistem kullanım bedeli öder. Kolaylıkla anlaşılabileceği üzere bu

bedelin birimi TL/MWh’tir.

36 Bazı ülkelerde üreticilere şebeke bedelleri yansıtılmamakta ya da çok az yansıtılmaktadır. Bunun nedeni hizmetten

asıl faydalananların tüketiciler olması ve inelastik bir ürün olan elektriğin maliyetinin üreticiler tarafından tüketicilere

kolayca yansıtılabileceği düşüncesidir. Ülkemizdeki üreticilere şebeke bedeli uygulanmaktadır. Bu iki uygulamanın

avantaj ve dezavantajları, fırsat olduğunda, ülkemiz özelinde başka bir yazıda incelenecektir. 37 Sistem işletimine ilişkin olarak F. Kölmek’in Enerji Piyasası Bülteni’nin 2012 yılının Haziran ayına ait 21.

sayısındaki “Elektrik Piyasasında Sistem İşletimi Üzerine” başlıklı yazısı gözden geçirilebilir. Link:

http://www.web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/Sayi21/EnerjiPiyasasiBulteni-Haziran2012.pdf 38 2016 yılının Mayıs ayından önce tek bir sistem kullanım bedeli vardı ve bu bedel sabit güç kullanım bedeli gibiydi,

sadece güç üzerinden sistem kullanım bedeli alınıyordu. 39 TEİAŞ’ın 2017 yılında uygulanmak üzere onaylanan “İletim Sistemi kullanım ve İşletim Tarifelerini Hesaplama ve

Uygulama Yöntem Bildirimi”ne http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7308 bağlantısından ulaşılabilir.

http://www.web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/Sayi21/EnerjiPiyasasiBulteni-Haziran2012.pdf



Sabit sistem kullanım tarifesi üreticinin bulunduğu konuma göre farklılık göstermektedir. Daha

önce de bahsettiğimiz üzere Türkiye, tarifelendirme açısından, 14 iletim bölgesine ayrılmış olup

bu bölgelerin her birinde farklı sabit sistem kullanım bedeli uygulanmaktadır. Değişken sistem

kullanım bedeli ise her yerde aynıdır.

EPK’nın geçici 4 üncü maddesi gereğince 31/12/2020 tarihine kadar ilk defa işletmeye girecek

üretim lisansı sahiplerine işletmeye giriş tarihlerinden itibaren beş yıl süreyle sistem kullanım

bedellerinden yüzde 50 indirim yapılmaktadır.40

Sistem işletim tarifesi

Sistem işletim tarifesi üretilen miktar üzerinden TL/MWh olarak alınmaktadır. Bu bedel bölgeden

bölgeye farklılık göstermemekte ve ülke genelinde tek bir sistem işletim bedeli uygulanmaktadır.

Yürürlükteki sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tablo 4.1’de yer almaktadır.41

Tablo 4.1 Üreticilere uygulanan sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri

Sistem Kullanım

Sistem

İşletim Tarife

Bölgesi

Sabit Kısım

Değişken

Kısım

TL/MW - Yıl TL/MWh TL/MWh

1 14901,1 6,26 3,19

2 16245,3 6,26 3,19

3 16393,7 6,26 3,19

4 16605,9 6,26 3,19

5 17328,0 6,26 3,19

6 18209,2 6,26 3,19

7 18313,6 6,26 3,19

8 20172,2 6,26 3,19

9 20964,7 6,26 3,19

10 23279,5 6,26 3,19

11 24519,7 6,26 3,19

12 25567,6 6,26 3,19

13 26663,5 6,26 3,19

14 28601,0 6,26 3,19

4.1.2 Dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere uygulanan bedeller

Dağıtım şebekesine bağlı üreticiler tarife sınıfını seçme hakkına sahiptir. Üreticiler isteklerine

bağlı olarak çift terimli ya da tek terimli tarife sınıfına tabi olabilirler. Çift terimli tarife sınıfındaki

üreticiler dağıtım sistemine verdikleri elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli

40 EPK’da bu tarih 31/12/2015 olarak belirlenmiş ve Bakanlar Kuruluna süreyi beş yıla kadar uzatma yetkisi

verilmiştir. Bakanlar Kurulu 14/12/2015 tarih ve 2015/8317 sayılı kararı ile beş yıllık uzatma yetkisini kullanmıştır. 41 Yürürlükteki bedellere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7307 bağlantısından ulaşılabilir.


80 E.Camadan

ödemekte ve bunun yanı sıra sözleşmelerindeki güce göre güç bedeli ödemektedir. Sözleşmedeki

gücü aşan üreticiler ilave bir güç aşım bedeli ödemektedir. Tek terimli tarife sınıfında ise sadece

dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli

hesaplanmaktadır. Aynı zamanda güç (ve güç aşım) bedeli de ödenen çift terimli tarife sınıfında

birim dağıtım bedeli tek terimli tarife sınıfındakinden daha düşüktür. Üreticiler ayrıca gerekiyorsa

reaktif enerji bedeli öderler.

Üreticiler için 1 Nisan 2017’den itibaren geçerli (vergiler hariç) tarifeler;

- Çift terimli tarifeyi tercih eden üreticiler için

o Dağıtım bedeli 0.6612 kr/kWh

o Güç bedeli aylık 98.2134 kr/kW

o Güç aşım bedeli aylık 196.4269 kr/kW

- Tek terimli tarifeyi tercih eden üreticiler için

o Dağıtım bedeli 0.8969 kr/kWh

olarak onaylanmıştır.42

4.1.3 Lisanssız üreticilere uygulanan bedeller

Dağıtımdan bağlı lisanssız üreticilerin sisteme verdiği elektriğe 10.25 kr/kWh dağıtım bedeli

uygulanmaktadır. Bu üreticilerin sisteme verdiği elektrik için çift terimli tarifeyi tercih etme

hakları yoktur. Bu üreticilerden 31 Aralık 2017 tarihinden önce geçici kabulu yapılan tesisler 5346

sayılı YEK Kanununda belirlenen teşvik fiyatlarından faydalandıkları süre zarfında dağıtım

bedelini yüzde 75 indirimli öderler.43 Mevcut tarifeler dikkate alındığında, indirimli tarife 2.56

kr/kwh’tir.

4.1.4 Dağıtım ve iletimden bağlı olan üreticilere uygulanan şebeke bedellerinin

karşılaştırılması

İletimden bağlı üreticilerin ödediği şebeke bedelleri aynı güç ve üretime sahip dağıtımdan bağlı

lisanslı üreticilere göre daha yüksektir. İletimden bağlı üretici sadece EPK’nın geçici 4 üncü

maddesi gereğince üretime başladığı ilk beş yıl içerisinde bulunması nedeniyle yüzde 50 indirimli

sistem kullanım bedeli ödüyorsa dağıtımdan bağlı muadilinden daha düşük bir bedel ödüyor

olabilir. Bu durumu gösteren örnek bir karşılaştırma mevcut tarifeler dikkate alınarak hesaplama

yapılmış olan Tablo 4.2’de yer alıyor. Tablo 4.2’deki lisanssız üretime ilişkin miktarın lisanssız

üreticinin ihtiyaç fazlası üretimi olduğu varsayılmaktadır. Lisanssız üreticilerin ihtiyaç fazlası

42 Yürürlükteki tarifelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7792 bağlantısından ulaşılabilir. 43 Bu indirim Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 29/12/2016 tarih ve 6838 sayılı kararıyla getirilmiştir. Bu karara

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7290 bağlantısından ulaşılabilir.




olarak şebekeye verdikleri elektrik için ödediği dağıtım bedeli diğer üreticilerin ödediği şebeke

bedelinden daha yüksektir.

Tablo 4.2 Üreticilerin ödediği şebeke bedeline ilişkin örnek bir hesaplama

82 E.Camadan

BEŞİNCİ BÖLÜM

SERBEST TÜKETİCİLERİN BİLMESİ GEREKENLER

5.1 Serbest tüketicilerin sözleşme imzalarken elektrik fiyatlarına ilişkin bilmesi gereken bazı

hususlar

Bu bölümde ilk önce şebeke bedeli ile enerji bedelindeki ayrımdan kısaca bahsedeceğiz. Daha

sonra ikili anlaşmalarla enerji alan tüketicilere halihazırda uygulanan fiyat belirleme yöntemlerinin

yaygın olanlarını ele alarak tüketicilerin hatırda bulundurması gereken bazı hususları

vurgulayacağız.

5.1.1 Şebeke bedeli – enerji bedeli ayrımı

Enerji bedeli elektriğin üretimi ve ticaretinde doğrudan ortaya çıkan maliyetleri ve kar marjını

içeren bir bedeldir. Tüketiciler enerji bedelini tedarikçileri olan tedarik şirketleri ya da üretim

şirketlerine öderler. İkili anlaşma imzalayarak tedarikçilerini seçen serbest tüketiciler enerji

bedelini anlaşma imzaladıkları tedarikçiye öderler. Diğer tüketiciler enerji bedelini bulundukları

bölgede EPK hükümlerine göre EPDK tarafından görevlendirilmiş olan görevli tedarik şirketine

öderler.

Şebeke bedeli elektriğin üretildiği yerden tüketildiği yere ulaştırılmasına ilişkin maliyetler dikkate

alınarak EPDK tarafından belirlenir. Tüketiciler bağlantı durumlarıne göre iletim ya da dağıtım

bedeli öderler. İletim seviyesinden bağlı tüketiciler iletim bedelini iletim şirketi olan TEİAŞ’a

öderler. Dağıtım seviyesinden bağlı tüketiciler (iletim maliyetini de içeren) dağıtım bedelini

bölgelerindeki dağıtım şirketine aktarılmak üzere tedarikçilerine öderler.

Vergi, fon ve paylara aracı olan taraf tedarikçidir. Tüketici (iletimden bağlı tüketicilerin iletim

bedeli üzerinden TEİAŞ’a ödediği KDV haricindeki) vergi, fon ve payları tedarikçiye öder.

Tedarikçi ise tüketiciden aldığı bu bedelleri ilgili kurum ve kuruluşlara aktarır. Örneğin, elektrik

ve havagazı tüketim vergisi ilgili belediyeye aktarılır.

5.1.2 Sabit fiyatlı ikili anlaşmalar

Bu fiyatlandırma yönteminin halihazırda yaygın olmadığını biliyoruz. Bu yöntemde birim elektrik

için sözleşmede sabit bir fiyat belirlenmektedir. Sabit fiyat iki şekilde belirlenebilir: sadece

elektrik enerjisi için ya da elektrik ve şebeke bedellerinin toplamı için. Sadece elektrik enerjisi için

sabit bir bedel belirlendiğinde (tüketici dağıtım sisteminden şebekeye bağlıysa) dağıtım şirketi

tarafından tahakkuk ettirilen dağıtım bedeli tedarikçisi tarafından tüketiciye aynen yansıtılır.

Tüketicinin ödediği toplam bedel sabit enerji bedeli ile işte bu dağıtım bedelinin toplamıdır.

Dağıtım sisteminden şebekeye bağlı tüketiciler için sözleşmede dağıtım bedeli dahil toplam bir

bedel belirlendiği takdirde tüketici sözleşmedeki bedeli tedarikçisine öder. Tedarikçi aldığı bedel

içerisinden dağıtım şirketinin tahakkuk ettirdiği dağıtım bedeline denk gelen tutarı dağıtım

şirketine öder.


Bu yöntemde fiyatların ilerleyen dönemlerde nasıl güncelleneceği de genellikle sözleşmede yer

alır. Kullanılan alternatif güncelleme oranları enflasyon oranı, EPDK tarafından onaylanan

elektrik enerjisi fiyatlarındaki değişim oranı ve yine EPDK tarafından onaylanan dağıtım bedeli

de dahil nihai fiyattaki değişim oranıdır. Elektrik fiyatları ile enflasyon çoğunlukla farklı

seyrettiğinden enflasyon oranı yaygın bir güncelleme oranı değildir. EPDK’nın onayladığı

tarifelerdeki değişim oranının güncellemelerde daha çok benimsendiğini biliyoruz. Bu güncelleme

yçnteminin benimsenmesi halinde hem tedarikçi hem de tüketici için daha makul olan güncelleme

oranı sözleşmedeki fiyatın belirlenme yöntemine göre değişir. Eğer sözleşmedeki sabit fiyat

sadece elektrik enerjisi içinse daha makul olan güncelleme yöntemi sadece onaylı elektrik enerjisi

tarifelerindeki elektrik enerjisi bedelindeki değişimdir. Eğer sözleşmedeki bedel dağıtım bedeli de

dahil toplam bedel için belirlenmişse EPDK tarafından onaylı enerji ve dağıtım bedeli

toplamındaki değişim oranının güncelleme oranı olarak kullanılması daha makuldur.

Sabit fiyatlı bir sözleşme imzalanacaksa bana göre fiyatın sadece enerji için belirlenmesi daha

doğrudur. Dağıtım bedeli de dahil toplam bedel için sabit bir fiyat belirlenmesi hem tedarikçi hem

de tüketici için daha risklidir. Dağıtım bedeli ikisinin de kontrolünün tamamen dışında olup ne

zaman nasıl değişeceğini kestirmek zordur.

Tüketicinin kendisine sunulan fiyatın en avantajlı fiyat olup olmadığını anlayabilmesi için bu fiyatı

EPDK’nın onayladığı hem tek zamanlı hem de çok zamanlı tarifelerle karşılaştırması gerekir.

Bazen tek zamanlı tarifelere göre avantajlı olan bir fiyat çok zamanlı tarifelere göre dezavantajlı

olabilir. Buna ilişkin bir örnek hesaplamayı diğer yöntemler için bu bölümde yapacağız.

Tüketicilerin dikkat etmesi gereken önemli bir husus da YEK bedeli gibi başka herhangi bir bedeli

ödeyeceklerine dair sözleşmede bir hüküm bulunmamasıdır. Bu bedeller zaman zaman ciddi

tutarlara ulaşan bedellerdir. Tüketicilere yansıtılmaları halinde tüketicilerin bırakın elektriği daha

düşük fiyattan kullanmayı, serbest olmayan tüketicilerden çok daha fazla birim bedel ödemesi bile

söz konusu olabilir. Bu husus hem sabit hem de değişken fiyatlı sözleşmeler için geçerlidir.

Son olarak, güncelleme oranı ile ilgili olarak, sadece sabit fiyatlı sözleşmeler için değil de tüm

sözleşmeler için geçerli olan bir hususa değinmekte yarar var. EPDK’nın onayladığı tarifelerdeki

değişim oranı çoğunlukla piyasadaki maliyet ve fiyat değişimini yansıtmamaktadır. Bunun nedeni

tedarikçilerin maruz kaldığı fiyatlar ile EPDK’nın onayladığı tarifelerdeki maliyetlerin farklı

olmasıdır. Tedarikçilerin önemli bir kısmı toptan satış piyasasından ya da doğrudan özel

üreticilerden elektrik satın almaktadır. Düzenlenen tarifelere konu enerji ise genellike kamu toptan

satış şirketi olan TETAŞ’tan alınmaktadır. TETAŞ’ın onaylı satış fiyatı ile lisanslı özel üreticilerin

maliyetinin ilişkisi zayıftır. Bu nedenle de TETAŞ fiyatı baz alınarak ortaya çıkan bir değişim

oranının ikili anlaşmalara konu enerjinin maliyetindeki değişim oranını tam olarak yansıtması

beklenemez. Buna rağmen ikili anlaşmalarda güncelleme oranı olarak EPDK’nın onayladığı

fiyatlardaki değişim oranının kullanılmasının bir nedeni onaylı tarifelerin tüketiciler adına daha

kıyaslanabilir olmasıdır. Aslında, özellikle tedarikçiler için, farklı bir güncelleme oranının

84 E.Camadan

belirlenmesi ve vadeli işlemler piyasasında yapılan alış ve satışlarla riskin azaltılması mümkündür.

Tüketiciler, eğer bu farklı güncelleme oranı ile fiyatın onaylı tarifelerdeki fiyatı aşacağını

düşünüyorlarsa böyle bir iş ve işleme katlanmayı tercih etmeyeceklerdir. Kaldı ki vadeli işlemler

piyasasında işlem yapmak da ayrı bir bilgi ve yetkinlik gerektirir.

Güncelleme oranının gerçek maliyetleri yansıtmaması nedeniyle EPDK'nın onayladığı tarifelerle

piyasadaki fiyatlar arasındaki fark tedarikçinin aleyhine olacak şekilde iyice açıldığında

tedarikçilerin sıklıkla sözleşmeleri tek taraflı olarak feshettiğini görüyoruz. Bu durumda tüketiciler

EPDK tarafından onaylanan tarifeler üzerinden görevli tedarik şirketlerinden enerji almaya

başlamaktadırlar.

5.1.3 Değişken fiyatlı (indirim oranlı) ikili anlaşmalar

Onaylı enerji bedeli üzerinden indirim oranı belirlenen anlaşmalar

Bu sözleşmelerde birim enerji fiyatı EPDK’nın onayladığı enerji fiyatından sözleşmenin fiyat

maddesinde belirlenen oran kadar indirim yapılarak belirlenir. Dağıtım bedeli dağıtım şirketinin

tahakkuk ettirdiği bedel olarak aynen tüketiciye yansıtılır. Güncelleme için bir önceki bölümde

belirlenen hususlar geçerlidir. EPDK tarifelerindeki değişiklik oranının güncelleme oranı olarak

benimsenmesi halinde sadece enerji bedelindeki değişimin dikkate alınması daha az risklidir.

Enerji bedeli ve dağıtım bedeli toplamı üzerinden indirim oranı belirlenen anlaşmalar

Bu sözleşmelerde birim fiyat EPDK’nın onayladığı enerji ve dağıtım bedellerinin toplam

fiyatından sözleşmenin fiyat maddesinde belirlenen oran kadar indirim yapılarak belirlenir.

Tedarikçi tüketiciye ayrı bir dağıtım bedeli yansıtmaz. Güncelleme için bir önceki bölümde

belirlenen hususlar bu sözleşmeler için de geçerlidir. Yine de EPDK tarifelerindeki değişiklik

oranının güncelleme oranı olarak benimsenmesi halinde enerji ve dağıtım bedelleri toplamındaki

değişimin dikkate alınması daha az risklidir.

Toplam bedel üzerinden indirimli fiyat teklifi alan orta gerilimden bağlı tüketicinin gerçek indirim

oranını hesaplamaya çalışırken dikkate etmesi gereken bir husus da tek terimli çift terimli tarifeler

için uygulanan farklı şebeke bedelleridir.

Zaman zaman, sayısı az da olsa, bazı tedarikçilerin indirim oranını toplam bedel üzerinden

yaptıklarını tüketiciye beyan ettiklerini ancak uygulamada tüketiciden bir de dağıtım bedeli

aldıklarını duyuyoruz. Diğer bir ifadeyle tedarikçi tüketicinin bilgisizliğinden faydalanarak

tüketiciyi aldatmaktadır. Tedarikçi toplam bedel üzerinden bir indirim oranı telaffuz ederek

tüketiciyi yüksek bir indirim yaptığına ikna etmektedir. Ancak fiyat maddesine ya da başka bir

maddeye dağıtım bedelinin tüketici tarafından ayrıca ödeneceğini yazarak gerçekte söylediğinden

daha düşük bir indirim yapmaktadır. Hatta, bu durumda, bazen indirim söz konusu bile

olmayabilir. Dolayısıyla tüketicilerin sözleşme imzalarken kendilerine sunulan fiyatın gerçekte ne

kadar indirimli olduğunu anlayabilmek için bu hususu göz önünde bulundurması ve fiyata ilişkin

maddeleri bu gözle değerlendirmesi gerekmektedir.


5.1.4 Örnek hesaplamalar

Bu alt bölümde tüketicilerin kendilerine tedarikçiler tarafından sunulan fiyatın gerçekten indirimli

olup olmadığını neye bakarak anlayabileceklerini örnek hesaplamalarla ele alacağız. Şimdi

sırasıyla tüketicilerin nelere bakmaları gerektiğini maddeleyelim.

1. Tüketici kendisine sunulan fiyatı EPDK’nın onayladığı tarifelerle karşılaştırmalıdır.

EPDK’nın onayladığı tarife tablolarına erişebilme ve bu tabloları okuyabilme yeteneği

tüketiciler için çok önemlidir. EPDK’nın onayladığı tarifelere

http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısının altındaki “Elektrik

Faturalarına Esas Tarife Tabloları” bölümünden ulaşılmaktadır. Tablolar genellikle üç

ayda bir değişmekte olup Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında yeni fiyatlar yürürlüğe

girmektedir.

2. EPDK’nın onayladığı tablolar iki sayfadır. İlk sayfada enerji ve dağıtım bedelleri her bir

abone grubu için ayrı ayrı görülmektedir. Bu ilk sayfa enerji bedeli üzerinden indirimli

fiyat ya da sabit fiyat içeren sözleşme imzalayan tüketiciler için önemlidir. Bu sayfadaki

Perakende Enerji Bedelleri tüketicinin tedarikçinin kendine sunduğu fiyatla karşılaştıracağı

bedellerdir.

3. İkinci sayfadaki tabloda toplam onaylı bedeller görülmektedir. Bu tablonun ilk kısmında

her bir abone grubu ve her bir zaman için enerji ve dağıtım bedeli toplamı görülmektedir.

İkinci kısmında tedarikçi seçen serbest tüketiciler için sadece dağıtım bedeli

görülmektedir. Bu sayfada ayrı bir enerji bedeli görülmemektedir. İkinci sayfada ayrıca

çift terimli tarifelerdeki güç ve güç aşım bedeli ile (dağıtımdan bağlı) üreticiler için

uygulanan dağıtım bedelleri de görülmektedir.

4. Tablolar hiçbir vergi, fon ve yasal kesintiyi içermemektedir. Tüketicilerin

sözleşmelerindeki fiyatların fon ve paylar hariç belirlenmesi daha makuldur. Nihai bedelin

hesaplanmasına ilişkin olarak ihtiyaç halinde kullanılmak üzere Tablo 5.1’i hazırladık.

5. Tüketici, tarife tablolarındaki gruplardan hangisine girdiğine dikkat etmelidir. Meskense

mesken satırına, ticarethaneyse ticarethane satırına odaklanmalıdır. Ayrıca dağıtım

bedelleri orta gerilim ya da alçak gerilimden bağlı tüketiciler için farklıdır. Tüketici bu

nedenle gerilim düzeyini de bilmelidir. Küçük tüketiciler genellikle alçak gerilimden

şebekeye bağlıdır.

6. Tüketici hem tek zamanlı hem de üç zamanlı tarifeleri ayrı ayrı dikkate alarak kendisine

sunulan fiyatın bu ikisinden de düşük olup olmadığını hesaplamalıdır. Üç zamanlı tarife

için bu hesaplamayı ancak üç zaman için ayrı ayrı tüketimini biliyorsa yapabilir. Ödeme

bildirimlerinde (sayaç uygunsa) genellikle her üç zamandaki tüketim ayrı ayrı

gösterilmektedir. Bu nedenle ödeme bildirimi tüketicinin hesaplama yapmasını

kolaylaştırabilir.


86 E.Camadan

Tablo 5.1 Nihai elektrik bedelinin hesaplanması

Şimdi de tüketicinin kendisine sunulan fiyatları nasıl değerlendirebileceğine örnek hesaplamalarla

odaklanalım.

İlk olarak toplam bedellerin vergi, fon ve payları içermediğini belirtelim. Ayrıca, hesaplamalar

sadece tek terimli tarifeye tabi tüketiciler içindir. Çift terimli tarife sınıfına tabi tüketiciler için ayrı

bir hesaplama yapılmamıştır. Terimler sadece dağıtım bedeli ile ilgili olduğu için enerji bedelinden

indirim oranlı fiyatları karşılaştırırken sonucu değiştirmez. İlk örneğimizde tüketicilerin alçak

gerilimden bağlı iki farklı ticarethane olduğu varsayılmaktadır. Bu tüketicilere onaylı enerji

fiyatları üzerinden indirim sunulduğu kabul edilmektedir. Tablo 5.1’deki onaylı bedeller Nisan

2017’de yürürlükte olan bedellerdir. Tablo 5.1’in ilk kısmında onaylı bedellerin yanı sıra

tüketicilerin varsayımsal tüketimleri de yer almaktadır. İkinci kısımda ise toplam bedeller değişik

alternatiflere göre hesaplanmaktadır.


Tablo 5.2 Alçak gerilimden bağlı örnek ticarethaneler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli

fiyatın karşılaştırılması

Onaylı tek zamanlı tarifelerden enerji satın almayı tercih etmeleri halinde birinci tüketici yaklaşık

171 TL ve ikinci tüketici yaklaşık 193 TL enerji bedeli ödemektedir. Dağıtım bedeli dahil vergisiz

toplam bedel birinci tüketici için 268 TL ve ikinci tüketici için 301 TL’dir. Çok zamanlı tarifede,

puant tüketimi az olan birinci tüketicinin ödediği toplam bedel düşerken ikinci tüketicinin ödediği

toplam bedel artmaktadır. Tek terimli tarifeden yapılan yüzde 5 ya da yüzde 10’luk bir indirim

birinci tüketiciye çok zamanlı tarifeye göre daha düşük bir fiyat sunamamaktadır. Bu tüketici çok

zamanlı onaylı tarifede kalmalıdır. İkinci tüketici için sunulan fiyatlar ise hem tek zamanlı hem de

çok zamanlı onaylı tarifeye göre daha avantajlıdır.

Şimdi de benzer bir hesaplamayı iki farklı mesken için yapalım. Yalnız, bu sefer tedarikçinin

sunduğu indirim oranı toplam onaylı bedel üzerinden olsun. Hesaplama tüketicilerin tüketimleri

varsayımsal olarak alınarak Tablo 5.3’te gösterilmektedir. Birinci tüketici için toplam bedelden

yüzde 5 indirim çok zamanlı onaylı tarifeye göre avantajlı değilken yüzde 10’luk indirim ikili

anlaşmayı cazip hale getirmektedir. İkinci tüketici için her iki indirim oranı da onaylı tarifelere

göre daha avantajlı bir fiyat getirmektedir.

88 E.Camadan

Tablo 5.3 Alçak gerilimden bağlı örnek meskenler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın

karşılaştırılması


ALTINCI BÖLÜM

ULUSAL ELEKTRİK TARİFESİ UYGULAMASI

6.1 Ulusal elektrik tarifesi ve fiyat eşitleme mekanizması

EPK’nın geçici 1 inci maddesi ulusal elektrik tarifesinin temel yasal dayanağıdır. Bu madde

gereğince düzenlemeye tabi tarifeler üzerinden elektrik satın alan tüketiciler 2020 yılının sonuna

kadar ulusal tarife kapsamındadır.44 Dağıtımdan bağlı tüketiciler ile görevli tedarik şirketlerinden

düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketiciler ulusal tarife kapsamındadır. Bu tüketicilerden

aynı bağlantı durumuna sahip olan ve aynı abone grubuna girenlere tüm ülkede aynı fiyatlar

uygulanır. Örneğin düzenlenen ticarethane tarifesine tabi dağıtımdan bağlı bir tüketici hangi

bölgede olursa olsun aynı dağıtım ve aynı enerji bedelini öder.

EPK’nın geçici 1 inci maddesinde ulusal tarifenin tüketicileri “dağıtım bölgeleri arası maliyet

farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen koruyacak şekilde”

uygulanması gerektiği belirtilmektedir. Dağıtım bölgeleri arasındaki maliyet farkının en temel

nedeninin kayıp-kaçak oranının bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermesi olduğunu

biliyoruz. Bu nedenle de ulusal tarife uygulamasının ana gayesinin kayıp-kaçak oranı ve maliyeti

yüksek olan bölgelerin bu oran ve maliyetin düşük olduğu bölgeler tarafından finanse edilmesi

olduğu söylenebilir.

Ulusal tarife kapsamında bölgeler arasında para aktarımı “fiyat eşitleme mekanizması” adı verilen

bir mekanizma kullanılarak yapılmaktadır. Fiyat eşitleme mekanizması “Fiyat Eşitleme Tebliği”

ile düzenleniyor.45 Bundan sonraki bölümlerde önce ulusal tarifenin kapsamı üzerinde durulacak

sonra da fiyat eşitleme mekanizmasının nasıl çalıştığı bir örnekle gösterilecektir.

6.1.1 Ulusal tarife kapsamındaki tüketiciler

Ulusal tarifenin kimlere uygulandığını ya da uygulanmadığını Şekil 6.1 yardımıyla açıklayalım.

Nakil/şebeke tarifelerinden başlayalım. Dağıtım bedeli ulusal tarife kapsamındadır. Yani aynı grup

ve bağlantı durumundaki tüm dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler nerede yaşadığına

bakılmaksızın aynı dağıtım bedelini ödüyorlar. İletim tarifesinde ulusal tarife uygulaması yoktur.

14 farklı bölge ve her bir bölge için ayrı fiyat belirlenmiştir. Diğer yandan iletim bedeli dağıtımdan

bağlı tüketicilerin kendisine değil bunların toplamı için dağıtım şirketlerine fatura edilmektedir.

Dağıtım şirketlerine fatura edilen iletim bedeli dağıtım bedeli içerisinde dağıtım sistemi kullanıcısı

tüketicilere fatura edilmektedir. Bu iletim bedelini de kapsayan dağıtım bedeli ulusal tarife

kapsamındadır. Tüm dağıtım sistemi kullanıcıları aynı dağıtım (ve de dolaylı olarak iletim)

44 Geçici 1 inci maddede ulusal tarifenin 2015 yılı sonuna kadar uygulanması hükme bağlanmakla birlikte bakanlar

kuruluna bu süreyi beş yıla kadar uzatma yetkisi verilmiştir. Bakanlar Kurulu ulusal tarife uygulamasını 2020 yılı

sonuna kadar uzatmıştır. 45 Tebliğe http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/3136 bağlantısından ulaşılabilir.


90 E.Camadan

bedelini ödüyorlar. Diğer bir ifadeyle aslında iletim bedelindeki ulusal tarife olmadığı ifadesi

dağıtım sistemi kullanıcılarına yapılan bu uygulama nedeniyle bir ölçüde delinmektedir.

Serbest olmayan tüketiciler düzenlenen perakende satış tarifesinden elektrik satın alırlar.

Tedarikçisini seçmeyen serbest tüketiciler de son kaynak tedarik tarifesi olarak yine perakende

satış tarifesinden elektrik alırlar. Tüketicinin iletim ya da dağıtımdan bağlı olup olmadığına

bakılmaksızın bu tarifeler ulusal tarife kapsamındadır. Aynı grup ve bağlantı durumundaki

tüketiciler nerede yaşadıklarına bakılmaksızın aynı birim bedeli öderler. Tedarikçisini seçen

tüketiciler ulusal tarife kapsamında olmayıp bu tüketicilere tedarikçileriyle imzaladıkları ikili

anlaşmalarındaki enerji fiyatı uygulanır.

Şekil 6.1 Ulusal elektrik tarifesinin kapsamı

6.1.2 Fiyat eşitleme mekanizması

Dağıtım ya da tedarik şirketlerinin maliyetleri farklıdır. Farklı maliyetlerin tüm tüketicilere aynı

fiyat uygulanacak şekilde dağıtılması fiyat eşitleme mekanizması adı verilen bir hesaplama ve

aktarım yöntemi kullanılarak sağlanmaktadır.

Fiyat eşitleme mekanizmasının özünde ulusal tek tarife uygulaması nedeniyle elde etmesi gereken

gelirden fazlasını toplayan şirketlerin bu fazla tutarı elde etmesi gereken gelirden az bedel toplayan

şirketlere aktarması vardır. Aktarma işlemi TETAŞ aracılığıyla yapılır. Fazla gelir TETAŞ’a

aktarılır. TETAŞ kendi hesabına yatırılan parayı desteklenen şirketlerin hesabına aktarır. Her bir

şirketin aktardığı gelir destek tutarı olarak adlandırılır.


2012 yılındaki bir yazıda fiyat eşitleme mekanizması ve ulusal tarifeyi dağıtım bedeli örneği

üzerinden anlatmıştım.46 Bu bölümde görevli tedarik şirketlerinin düzenlenen tarifeler kapsamında

sattığı enerji bedelinde fiyat eşitleme mekanizmasının nasıl çalıştığına bakalım.

Daha önce perakende satış fiyatının nasıl hesaplandığını görmüştük. Fiyat eşitleme mekanizması

aracılığıyla ulusal perakende satış fiyatının ve destek tutarlarının nasıl belirlendiğine geliyoruz.

Ama önce bazı varsayımlar yaparak uygulamayı herkesin anlayabileceği bir hale getirelim.

Tüm ülkede sadece dört görevli tedarik şirketi olsun.

Sadece tek abone grubu bulunsun ve bu gruba tek zamanlı enerji tarifesi uygulansın.

İki alım kaynağı olsun: TETAŞ ve gün öncesi piyasası.

Diğer tüm maliyet kalemlerini ihmal edelim.

Tablo 6.1’de varsayımlar dahilinde ulusal perakende satış fiyatı 152.58 TL/MWh (15.26

kr/kWh) olacaktır. Bu birim fiyata dört şirketin tarifeye esas toplam maliyetini satın alması

öngörülen toplam miktara bölerek ulaşıyoruz. Tek abone grubu olduğundan tarifeye esas birim

satın alma maliyetinin birim satış fiyatına eşit olduğunu söyleyebiliriz.

Tablo 6.1 Dört şirketli bir ulusal perakende satış fiyatı hesaplama örneği

Gelelim destek tutarlarının hesaplanmasına. Destek tutarı ulusal tarifeyle toplanması

(faturalandırılması) öngörülen toplam tutarla her bir şirketin tarifeye esas maliyeti arasındaki

46 “Elektrik Tarifeleri ve Fiyat Eşitleme Mekanizması” adıyla Enerji Piyasası Bülteni’nin 22. sayısında yayımlanmış

olan yazıyı okumayı dilerseniz

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi22/EnerjiPiyasasiBulteni-Agustos2012.pdf

bağlantısını kullanabilirsiniz.

http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi22/EnerjiPiyasasiBulteni-Agustos2012.pdf

92 E.Camadan

farktır. Örneğimizde iki şirketin tarifeye esas maliyetlerinden dafa fazla iki şirketin de daha az para

toplaması öngörülüyor. Maliyetinden fazla para toplayan iki şirket Tablo 6.2’deki destek tutarlarını

TETAŞ’a, TETAŞ da bu tutarları kendileri için hesaplanan tutarlar kadar diğer iki şirkete

aktaracaktır.

Tablo 6.2 Dört şirketli örnekte destek tutarlarının hesaplanması

Şimdi de öngörülerde sapmalar olduğunda ne yapıldığına gelelim. Dört şirketin tamamında toplam

satış miktarlarında ve gün öncesi fiyatı tahminlerinde Tablo 6.3’te görülen sapmalar olduğunu

düşünelim. TETAŞ alımları ile ilgili herhangi bir tahmin hatası olmasın. Tablo 6.3’te de

gördüğünüz üzere toplamda öngörülenden 50 MWh’lik daha düşük bir talep gerçekleşmiş (660

MWh yerine 610 MWh). Tüm şirketlerin tarifeye esas maliyetleri öngörülenden farklı

gerçekleşmiş.


Tablo 6.3 Öngörülerdeki sapmaların gösterimi

Öngörüler ile gerçekleşmeler farklılaştığında devreye neyin girdiğini hatırlıyoruz: enerji tedariği

düzeltme bileşeni. Ulusal tarife uygulamasında destek tutarı da enerji tedariği düzeltme

bileşeninin bir unsurudur. Tablo 6.4’e bakalım. Şirketlerin fiili tarifeye esas maliyetleri ilk sütunda

görülüyor. Tahminlerde sapmalar olduğundan bu tutarlar tarifeyi hesaplarken dikkate alınan

öngörülen tutarlardan farklı. Şirketlerin ilgili perakende satış tarife döneminde topladığı toplam

para iki kalemin farkından oluşuyor: Kendilerinden elektrik satın alan nihai tüketicilerden ulusal

fiyatlarla topladığı para ve destek tutarı. Örneğin A şirketi kendi tüketicilerinden 25938 TL (152.58

TL/MWh * 170 MWh) toplamış ve destek tutarı olarak diğer şirketlerden 114 TL almış. Bu şirketin

elde ettiği toplam gelir 26052 TL’dir. Tarifeye esas maliyeti 26900 TL olduğundan bu şirket

toplaması gerekenin 848 TL altında para toplamıştır. 848 TL (faizi ihmal edersek) enerji tedariği

düzeltme bileşeni olarak sonraki dönemdeki tarife hesaplamalarına dahil edilecektir. Diğer

şirketler için yapılan benzer hesaplamalar Tablo 6.4’te görülmektedir.

94 E.Camadan

Tablo 6.4 Ulusal perakende satış fiyatında enerji tedariği düzeltme bileşeni


Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş

(Birinci versiyon)

Ercüment Camadan

5 Nisan 2017

Documents

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK TARİFELERİ...elektrik piyasası tarifelerine ilikin kaynak eksiğinin az da olsa bir kısmını kapatmaya çalıacağız. Bu amaçla ilk olarak birinci bölümde