TÜRKİYE’DE ELEKTRİK TARİFELERİ
KAPSAMLI BİR GİRİŞ
(Birinci Versiyon)
ERCÜMENT CAMADAN
5 Nisan 2017
1 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
ÖNSÖZ
Bildiğiniz üzere elektrik piyasası ve özellikle de tarifeleri/fiyatları ile ilgili on altı adet yazıyı
Kasım 2016 – Mart 2017 arasında Linkedin'de paylaştım. Hemen hemen herkesi ilgilendiren bir
konu olmasına rağmen elektrik tarifeleri hakkında derli toplu bir kaynak olmamasından dolayı bu
yazıları bir araya toplayarak tek bir başlık altında herkesle paylaşmanın yararlı olacağını
düşündüm. Yazıları bir araya getirirken sıralarını yeniden düzenleyerek yazıları altı bölüm altında
topladım ve yazılarda bazı düzeltmeler yaptım. Ayrıca bütünlük oluşturmak amacıyla birinci
bölüme tamamıyla yeni bazı alt bölümler ekledim. Bir de güncel fiyatları ve miktarları dikkate
alarak sayı, tablo ve şekillerden gerekenleri güncelledim.
Elektrik piyasası ve fiyatlarına tamamen yabancı olanın da bu konuda çalışan ve uzmanlaşmış
olanın da yararlanacağı temel bir kaynak oluşturmaya çalıştım. Yine de eksiklerin olduğunun
bilincindeyim. Fırsatım olursa sizlerin de öneri ve eleştirileri doğrultusunda ilerleyen dönemlerde
güncelleme ve eklemeler yapmayı planlıyorum.
Tüm yazılar İngilizce bir klavyede yazıldı. Bu nedenle bazı yazım hataları mutlaka vardır. Ayrıca
yazılar ikinci bir gözün değerlendirmesinden geçmedi. Tek kişinin yazdığı ve kontrol ettiği bir
metinde hatalar bulunması kaçınılmazdır. Bunları hoşgörüyle karşılarsanız sevinirim.
Biliyorsunuz bilgi paylaştıkça çoğalır, hatalar paylaştıkça farkedilip düzeltilir, yorumlar
paylaştıkça olgunlaşır. Ben uzun vadede içinde olup olmayacağımdan dahi emin olmadığım bir
alanda bildiklerimi paylaşarak üzerime düşenin bir kısmını yapmaya çalışıyorum. Amacım
bildiklerimin ve düşüncelerimin bir kısmını herkesin erişimine açık bir metin olarak sizlerle
paylaşarak herkesi ilgilendiren bir alanda bilginin genelleşmesine katkıda bulunmak. Sizlerden
beklent’m görüş ve önerilerinizi bana iletmeniz.
Saygılarımla
2 E.Camadan
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ........................................................................................................................................................... 1
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................................................. 2
ŞEKİLLER LİSTESİ ........................................................................................................................................... 5
TABLOLAR LİSTESİ ......................................................................................................................................... 6
BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................................ 7
ELEKTRİK PİYASASI VE TARİFELERE GİRİŞ .................................................................................................... 7
1.1 Giriş .............................................................................................................................................. 7
1.2 Elektrik piyasası faaliyetleri ...................................................................................................... 8
1.3 Elektrik piyasasında serbest tüketicilik .................................................................................. 11
1.4 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedeller ve 2016 yılındaki sadeleştirme .......................... 13
1.4.1 Tüketicilere fatura edilen bedeller ......................................................................................... 13
1.4.2 Bedellerdeki sadeleşmenin olumlu ve olumsuz yanları ........................................................ 16
1.5 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedellerin yakın tarihçesi ................................................. 18
2006-2010 dönemi .............................................................................................................................. 18
2011-2012 dönemi .............................................................................................................................. 19
2013-2015 dönemi .............................................................................................................................. 19
2016’dan beri yapılan uygulama ..................................................................................................... 20
1.6 Tarife türleri .............................................................................................................................. 21
1.7 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılma biçimine göre sınıflandırılması ............... 22
1.7.1 Üreticilerin satış fiyatlarını kim belirliyor? ........................................................................... 22
1.7.2 Tedarik şirketlerinin satış fiyatını kim belirliyor? ............................................................... 23
1.7.3 Nakil şirketleri ile piyasa işletim şirketinin hizmet fiyatlarını kim belirliyor? .................. 24
1.8 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan elektrik tarifeleri ............................................. 25
1.8.1 Mevcut uygulama ..................................................................................................................... 25
1.8.2 2015 ve öncesindeki kırılım ..................................................................................................... 26
İKİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................................. 28
ELEKTRİK ENERJİSİ TARİFELERİ ................................................................................................................... 28
2.1 Onaylı elektrik enerjisi satış tarifeleri .......................................................................................... 28
2.1.1 TETAŞ toptan satış tarifesi ..................................................................................................... 28
2.1.2 Perakende satış tarifesi ............................................................................................................ 28
3 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
2.1.3 Son kaynak tedarik tarifesi ..................................................................................................... 32
2.2 Abone grupları, abone gruplarının tüketim oranları ve yakın tarihçesi ................................... 34
2.2.1 Abone grupları ......................................................................................................................... 34
2.2.2 Kayıtlı nihai tüketimde abone gruplarının payı nedir? ........................................................ 37
2.2.3 Biraz da yakın tarihçe .............................................................................................................. 39
2.3 Tek zamanlı – çok zamanlı tarifeler .............................................................................................. 40
2.3.1 Çok zamanlı tarifeye neden ihtiyaç duyulmuştur? ............................................................... 40
2.3.2 Çok zamanlı tarifede zaman nasıl dilimlendirilmiştir? ........................................................ 40
2.3.3 Çok zamanlı tarife zorunlu bir uygulama mı? ...................................................................... 41
2.3.4 Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri değişebilir mi? ...................................................... 41
2.3.5 Çok zamanlı tarifede fiyatlar zamanlara göre nasıl değişiyor? ........................................... 41
2.3.6 Serbest olmayan tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? ................................... 43
2.3.7 Serbest tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? .................................................. 43
2.4 Örneklerle perakende elektrik satış tarifesinin belirlenme yöntemi .......................................... 45
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ........................................................................................................................................ 54
NAKİL TARİFELERİ ....................................................................................................................................... 54
3.1 Elektrik nakil (şebeke) tarifeleri .................................................................................................... 54
3.2 2011’den günümüze elektrik tarifelerinde şebeke bedeli ve enerji bedelinin oransal değişimi58
3.2.1 Mevcut elektrik tarifelerinde bedellerin dağılımı ................................................................. 58
3.2.2 2011-2017 yılları arasında bedellerin dağılımı ...................................................................... 60
3.3 Tüketicilere uygulanan elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfları ............................................. 62
3.3.1 Mevcut uygulama ..................................................................................................................... 62
3.3.2 Yakın geçmişten notlar ............................................................................................................ 66
3.4 Dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilen diğer bedeller .......................................... 67
3.4.1 Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri dışındaki
bedeller ............................................................................................................................................... 67
3.4.2. Tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen/onaylanan diğer
bedeller ............................................................................................................................................... 68
3.4.3. Tüketicilere tahakkuk ettirilen diğer bedeller ..................................................................... 73
3.5 İletimden bağlı tüketicilerin ödediği iletim bedelleri ................................................................... 75
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................................................... 78
ELEKTRİK ÜRETİCİLERİNE UYGULANAN TARİFELER ................................................................................... 78
4.1 Elektrik üreticilerine uygulanan bedeller ..................................................................................... 78
4.1.1 İletimden bağlı üreticilere uygulanan bedeller ...................................................................... 78
4 E.Camadan
4.1.2 Dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere uygulanan bedeller ..................................................... 79
4.1.3 Lisanssız üreticilere uygulanan bedeller ................................................................................ 80
4.1.4 Dağıtım ve iletimden bağlı olan üreticilere uygulanan şebeke bedellerinin
karşılaştırılması ................................................................................................................................. 80
BEŞİNCİ BÖLÜM .......................................................................................................................................... 82
SERBEST TÜKETİCİLERİN BİLMESİ GEREKENLER ........................................................................................ 82
5.1 Serbest tüketicilerin sözleşme imzalarken elektrik fiyatlarına ilişkin bilmesi gereken bazı
hususlar .................................................................................................................................................. 82
5.1.1 Şebeke bedeli – enerji bedeli ayrımı ....................................................................................... 82
5.1.2 Sabit fiyatlı ikili anlaşmalar .................................................................................................... 82
5.1.3 Değişken fiyatlı (indirim oranlı) ikili anlaşmalar .................................................................. 84
5.1.4 Örnek hesaplamalar ................................................................................................................ 85
ALTINCI BÖLÜM .......................................................................................................................................... 89
ULUSAL ELEKTRİK TARİFESİ UYGULAMASI ................................................................................................ 89
6.1 Ulusal elektrik tarifesi ve fiyat eşitleme mekanizması ................................................................. 89
6.1.1 Ulusal tarife kapsamındaki tüketiciler ................................................................................... 89
6.1.2 Fiyat eşitleme mekanizması ..................................................................................................... 90
5 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1.1 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller ........................................... 15
Şekil 1.2 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller: yakın tarihçe .................... 18
Şekil 1.3 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılması ........................................................................ 23
Şekil 1.4 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan tarifeler ................................................................... 25
Şekil 2.1 Abone gruplarının kapsamı ......................................................................................................... 34
Şekil 2.2 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2015) ................................................. 38
Şekil 2.3 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2016) ................................................. 38
Şekil 3.1 Fon, vergi ve paylar hariç elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) .................. 59
Şekil 3.2 Fon, vergi ve paylar dahil nihai elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) ......... 60
Şekil 3.3 Elektrik enerjisi ve şebeke bedellerinin gelişimi (2011-2017) .................................................... 61
Şekil 3.4 Elektrik enerjisi ve şebeke bedelinin payındaki değişim (2011-2017) ........................................ 61
Şekil 3.5 Tüketicilere uygulanan iletim tarifeleri ....................................................................................... 76
Şekil 6.1 Ulusal elektrik tarifesinin kapsamı .............................................................................................. 90
6 E.Camadan
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1 Nisan-Haziran 2017’de yürürlükte olan perakende satış tarifeleri ............................................. 42
Tablo 2.2 Çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı ..................................................................... 42
Tablo 2.3 Seçilmiş meskenlerde tek zamanlı – çok zamanlı tarife karşılaştırması .................................... 43
Tablo 2.4 Örneğimizdeki formüldeki kısaltmaların açılımı ....................................................................... 49
Tablo 2.5 Perakende satış fiyatı hesaplama örneği .................................................................................... 49
Tablo 2.6 Maliyetin öngörüden farklı gerçekleşmesi ................................................................................. 51
Tablo 2.7 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, tek abone grubu .......................................... 51
Tablo 2.8 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, iki abone grubu .......................................... 52
Tablo 2.9 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Çok zaman, iki abone grubu .......................................... 53
Tablo 3.1 İletim tarifesi ile dağıtım tarifesinin karşılaştırılması ................................................................ 57
Tablo 3.2 Yürürlükteki güç, güç aşım ve dağıtım bedelleri (Nisan 2017) ................................................. 63
Tablo 3.3 Tüketimin güce oranı ve tarife sınıfı seçimi .............................................................................. 66
Tablo 3.4 2017 yılı elektrik güvence bedelleri ........................................................................................... 70
Tablo 3.5 Düzenlenen tarifelerden elektrik alanlara güvence bedeli uygulaması ...................................... 71
Tablo 3.6 Tüketiciler için sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri ...................................................... 76
Tablo 4.1 Üreticilere uygulanan sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri ............................................ 79
Tablo 4.2 Üreticilerin ödediği şebeke bedeline ilişkin örnek bir hesaplama .............................................. 81
Tablo 5.1 Nihai elektrik bedelinin hesaplanması ....................................................................................... 86
Tablo 5.2 Alçak gerilimden bağlı örnek ticarethaneler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli
fiyatın karşılaştırılması ................................................................................................................................ 87
Tablo 5.3 Alçak gerilimden bağlı örnek meskenler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın
karşılaştırılması ........................................................................................................................................... 88
Tablo 6.1 Dört şirketli bir ulusal perakende satış fiyatı hesaplama örneği ................................................ 91
Tablo 6.2 Dört şirketli örnekte destek tutarlarının hesaplanması ............................................................... 92
Tablo 6.3 Öngörülerdeki sapmaların gösterimi .......................................................................................... 93
Tablo 6.4 Ulusal perakende satış fiyatında enerji tedariği düzeltme bileşeni ............................................ 94
7 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
BİRİNCİ BÖLÜM
ELEKTRİK PİYASASI VE TARİFELERE GİRİŞ
1.1 Giriş
2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunuyla Türkiye elektrik piyasasının
yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. 2013 yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası
Kanunu (EPK) ile 4628 sayılı Kanunun pek çok hükmü yürürlükten kaldırılarak adı Enerji Piyasası
Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun olarak değiştirilmiştir. Temel
amaçlar açısından eski ve yeni EPK arasında ciddi bir fark yoktur.
EPK’nın öncelikli amaçlarından ikisi serbestleşme ve rekabetçi bir elektrik enerjisi piyasasının
tesisisidir. Dağıtım faaliyetinin özel şirketler ve iletim faaliyetinin bir kamu şirketi eliyle
yürütülmesi ve elektriğin nakli doğal tekel olarak kabul edildiğinden bu nakil fiyatlarının bir kamu
kurumu olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından onaylanması hükme
bağlanmıştır. Nakil fiyatları tamamıyla EPDK onayına tabi ise de elektrik enerjisinin satış fiyatları
bazı tüketiciler için EPDK onayına tabiyken bazı tüketiciler için değildir. Hangi tüketicilere satılan
elektriğin fiyatının EPDK onayına tabi olduğu ve hangi tüketicilere satılan elektriğin fiyatının
taraflar arasında serbestçe belirlendiği 1.3 numaralı alt bölümde ele alınmaktadır. Onaya tabi
tarifelerden elektrik alan tüketici sayısının yüksekliği elektrik enerjisi tarifelerini de en az iletim
ve dağıtım tarifeleri kadar önemli kılmaktadır.
Elektrik tarifeleri yeniden yapılandırılan elektrik piyasasındaki en temel mihenk taşlarındandır.
Ayrıca elektrik tarifeleri neredeyse herkesi ilgilendiren bir maliyet kalemidir. Buna rağmen ne
piyasa yapısı ne de tarifeler elektrik piyasasında çalışanlarca dahi tam olarak bilinmemektedir.
Bunda hem piyasa yapısının hem de tarifelerin belirlenme yönteminin karmaşıklığının payı vardır.
Diğer bir neden ise derli toplu ve güncel kaynak eksikliğidir. Bu bölüm ve takip eden bölümlerde
elektrik piyasası tarifelerine ilişkin kaynak eksiğinin az da olsa bir kısmını kapatmaya çalışacağız.
Bu amaçla ilk olarak birinci bölümde elektrik piyasası, tüketici tipleri ve tarife türlerini sekiz alt
bölümde ele alarak bu bölümü takip eden bölümlere hazırlık yapacağız.
8 E.Camadan
1.2 Elektrik piyasası faaliyetleri
EPK’nın 3 üncü maddesinde piyasa “üretim, iletim, dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış,
perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleri ile bu faaliyetlere ilişkin iş ve işlemlerden oluşan
elektrik enerjisi piyasası” olarak tanımlanıyor. Demek ki piyasa faaliyetleri üretim, iletim,
dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış, perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleridir. Detayları
sonraki bölümlere bırakarak bu faaliyetleri kısaca tanımlayalım ve bu faaliyetleri kimlerin
gösterebileceğinden bir iki cümleyle bahsedelim.
Üretim: Üretim EPK’da “enerji kaynaklarının, elektrik üretim tesislerinde elektrik enerjisine
dönüştürülmesi” olarak tanımlanıyor. Herhangi bir santralda birincil enerji kaynakları ve diğer
girdiler kullanılarak elektrik üretilmesi bu faaliyetin konusunu oluşturuyor.
Elektrik üreticilerini birçok şekilde sınıflandırabiliriz.
Üreticinin lisans alıp almamasına göre sınıflandırma: Elektrik üretebilmek için EPDK’dan lisans
almak genel bir zorunluluktur. Ancak, bazı istisna ve muafiyetler mevcuttur. Şirket kurma ve lisans
alma yükümlülüğü olmaksızın üretim yapabilecekler EPK’nın 14 üncü maddesinde sıralanıyor.
Bunların en önemlileri yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinden kurulu gücü 1
MW’ı aşmayanlardır.
Üreticinin sahipliğine göre sınıflandırma: Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) kamunun
sahip olduğu üretim şirketidir. Diğer üreticiler özel üretim şirketleridir. Bir de bir önceki paragrafta
da belirtildiği üzere şirket kurma zorunluluğu olmayan lisanssız üreticiler bulunmaktadır.
Serbest piyasada faaliyet gösterip-gösterememeye göre sınıflandırma: Özel üretim şirketlerinden
bir kısmı ürettikleri elektriği serbest piyasada satarken bir kısmı kamu ile daha önce ilgili kanunlar
çerçevesinde imzaladıkları anlaşmalardaki fiyattan kamuya satarlar. Bu anlaşmalar Yap-İşlet (Yİ),
Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) anlaşmalarıdır. Bu üreticiler ürettikleri
elektriği kamu tedarik şirketi olan Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ (TETAŞ)’ye satarlar.
Enerji kaynağına göre sınıflandırma: Bazı santrallarda kömür, doğal gaz gibi fosil yakıtlar
kullanılırken bazı santrallar rüzgar, güneş, su gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik
üretirler.
İletim: EPK’da iletim “elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden
nakli” olarak tanımlanıyor. Ulaştırma sektörüne benzeterek anlatmaya çalışırsak, iletimi şehirler
arasında ulaşıma benzetebiliriz. İstanbul otogarından Ankara otogarına ya da Atatürk
Havalimanı’ndan Esenboğa Havalimanı’na gidiş iletim faaliyetinin elektrik sektöründeki
karşılığıdır. Türkiye’de iletim faaliyeti gösteren tek şirket vardır. Bir kamu şirketi olan bu şirket
Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ)’dir.
Dağıtım: EPK’da dağıtım “elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden nakli” olarak
tanımlanıyor. Ulaştırma sektörüne benzeterek anlatmaya devam edelim. Dağıtımın karşılığı şehir
içindeki ulaşımdır. Dağıtım faaliyeti otogardan ya da havalimanından evimize ulaşımın elektrik
9 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
sektöründeki karşılığıdır. Türkiye’de 21 dağıtım bölgesi vardır. Her bölgede tek bir lisanslı dağıtım
şirketi faaliyet göstermektedir.
Piyasa işletimi: EPK’nın 11 inci maddesine göre piyasa işletimi “organize toptan elektrik
piyasalarının işletilmesi ve bu piyasalarda gerçekleştirilen faaliyetlerin mali uzlaştırma
işlemleri”dir. Piyasa işletim lisansı sahibi tek şirket Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ)’dir.
Toptan satış: EPK’da toptan satış elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin tekrar satışı için satışı
olarak tanımlanmaktadır. Toptan satış faaliyeti üretim ya da tedarik şirketleri tarafından
gerçekleştirilmektedir. TETAŞ kamu toptan satış şirketidir. Diğer tedarik şirketleri özel
şirketlerdir.
Toptan elektrik satışı taraflar arasında imzalanan ikili anlaşmalar çerçevesinde ya da organize
toptan satış piyasalarında yapılır. EPK’da organize toptan satış piyasaları (halihazırdaki haliyle);
piyasa işletmecisi (EPİAŞ) tarafından organize edilerek işletilen gün öncesi piyasasası, gün
içi piyasası
TEİAŞ tarafından organize edilerek işletilen dengeleme güç piyasası
Türev ürünlerin işlem gördüğü ve Borsa İstanbul AŞ tarafından işletilen piyasalar
olarak sayılmaktadır.
Bu organize piyasalardan elektriğin doğrudan yeniden satışı için ticaretinin yapıldığı iki piyasa
gün öncesi piyasası ve gün içi piyasasıdır. Gün öncesi piyasasında elektrik enerjisi bir sonraki gün
için alınıp satılmaktadır. Alıcı ve satıcı taraflar her bir saat için fiyat ve miktarlardan oluşan
tekliflerini ilgili yazılıma girmekte ve bu teklifler yazılımda birleştirilerek bazı teklifler kabul
edilmekte bazıları reddedilmektedir. Her bir saat için verilen tekliflerin eşleştiği noktada o saatin
gün öncesi piyasası (piyasa takas fiyatı) oluşmaktadır.
Gün içi piyasasında o gün içinde ilerleyen saatler için ihtiyaç duyulan elektriğin ticareti
yapılmaktadır. Halihazırda bu piyasadaki işlem hacmi epeyce düşüktür.
Dengeleme güç piyasasında elektrik arz ve talebindeki anlık dengesizliklerin giderilmesi için
TEİAŞ bünyesindeki sistem işletmecisi tarafından daha önce piyasa katılımcılarının sundukları
teklifler dikkate alınarak verilen talimatlar doğrultusunda üretim azaltılmakta ya da artırılmaktadır.
Bu piyasada ana amaç ticaret değil dengesizliğin giderilmesidir.
Perakende satış: Perakende satış elektriğin nihai tüketicilere satışıdır. Tüm tedarik şirketleri ve
üretim şirketleri perakende satış faaliyeti gösterme hakkına sahiptir. Ancak üretim şirketlerinin
çoğu özellikle tüketim miktarı düşük olan tüketicilere doğrudan elektrik satmayı tercih
etmemektedir.
TETAŞ dışındaki tedarik şirketleri iki gruba ayrılmaktadır. Birinci grup yasal olarak diğer tedarik
şirketlerinden daha fazla sorumluluk ve görev yüklenmiş olan görevli tedarik şirketlerinden oluşur.
Diğer tüm tedarikçiler ise ikinci gruptadır.
10 E.Camadan
Tüm tedarik şirketleri (ve üretim şirketleri) tedarikçi seçme hakkına sahip olan serbest tüketicilere
fiyata ilişkin hükümleri müşteriyle beraber belirleyerek enerji satabilirler. Bu satış taraflar arasında
imzalanan sözleşmeler kapsamında yapılır. Görevli tedarik şirketleri ek olarak tedarikçi seçme
hakkı bulunmayan tüketiciler olan serbest olmayan tüketicilere ve tedarikçisini seçmeyi tercih
etmeyen serbest tüketicilere elektrik satmak zorundadırlar. Bu kapsamdaki elektrik satışı için
fiyatlar EPDK tarafından belirlenmektedir.
İthalat-ihracat: Tedarik şirketleri ile üretim şirketleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının
uygun görüşü ve yürürlükteki mevzuat doğrultusunda ihracat yapabilirler. İthalat ise yine Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının uygun görüşü ve yürürlükteki mevzuat doğrultusunda tedarik
şirketlerince yapılabiliyor. İthalat ve ihracat faaliyetinin yapılabilmesi için Enerji Piyasası
Düzenleme Kurulunun kararı gereklidir.
11 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
1.3 Elektrik piyasasında serbest tüketicilik
Elektrik tüketicileri tedarikçi seçip seçememelerine göre ikiye ayrılır. Tedarikçi seçme hakkına
sahip olan tüketiciler serbest tüketici olarak adlandırılır. Bu tüketicilerin piyasadaki onlarca hatta
yüzlerce üretim ya da tedarik şirketinin herhangi birisinden elektrik satın alma hakkı vardır.
Serbest tüketicilerin tedarikçilerle imzaladıkları sözleşmede elektrik enerjisinin fiyatı da belirlenir.
Bu tüketiciler elektriğin bedelini sözleşmedeki fiyat olarak doğrudan tedarikçilerine öderler.
Tedarikçi seçme hakkı olmayan tüketiciler serbest (tüketici) olmayan tüketicilerdir. Serbest
olmayan tüketiciler satın aldıkları elektrik enerjisinin fiyatının belirlenmesinde söz hakları yoktur.
Türkiye’de bulunan 21 dağıtım bölgesinin her birinde “görevli tedarik şirketi” olarak adlandırılan
tek bir şirket serbest olmayan tüketicilere elektrik satmakla yükümlüdür. Serbest olmayan
tüketicilere satılan elektriğin fiyatını EPDK “perakende satış tarifesi” adıyla belirler.
Serbest tüketicilerin tedarikçi seçme hakkı vardır, zorunluluğu değil. Tedarikçi seçmeyen ya da
bulamayan serbest tüketiciler elektriği “son kaynak tedarikçisi” olarak kabul edilen görevli tedarik
şirketlerinden alırlar. Bu tüketicilere satılan elektriğin fiyatı da EPDK tarafından belirlenmektedir.
Peki kimler serbest tüketici, kimler değil? EPK serbest tüketiciyi;
“Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu
veya
iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya
organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için
tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişi” olarak tanımlıyor. Belirtmek isterim ki
halihazırda iletim sisteminden doğrudan bağlı tüketiciler ile organize sanayi bölgelerinin Enerji
Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen miktarı aşmama olasılığı neredeyse sıfırdır.
Kimlerin serbest tüketici olduğuna dair daha detaylı hükümler Elektrik Piyasası Tüketici
Hizmetleri Yönetmeliği’nde yer alıyor.1 Bu yönetmeliğin 20 nci maddesinde yukarıda sayılanlara
ek olarak “Elektrik enerjisi tüketimleri tek bir ortak sayaç ile ölçülebilen birden fazla gerçek
ve/veya tüzel kişinin tükettiği toplam elektrik enerjisi miktarının serbest tüketici limitini geçmesi
durumunda, bu kişilerin birlikte serbest tüketici niteliği kazandığı” kabul edilir.
Yönetmeliğin 22 nci maddesine göre “serbest tüketici, bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik
enerjisi tüketiminin cari takvim yılı için belirlenmiş serbest tüketici limitinin altında kalması
durumunda serbest tüketici hakkını kaybeder”.
1 Yönetmelik metnine http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7025 bağlantısından ulaşabilirsiniz.
12 E.Camadan
2017 yılı için belirlenen sınır değer 2400 kWh’tir.2 Yani yıllık tüketimi 2400 kWh ve üzerinde
olan tüketiciler serbest tüketicilerdir. Bu tüketiciler tedarikçilerini seçebilirler. Tedarikçi seçerek
anlaşma imzalamaları halinde serbest tüketicilere uygulanacak fiyat anlaşmadaki fiyattır.
2 Bu miktar Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 6800 sayılı kararıyla 2017 yılı için belirlenmiş olan miktardır.
Karara erişim için: http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7234
13 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
1.4 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedeller ve 2016 yılındaki sadeleştirme
Elektrik faturalarında yer alan bedeller hakkında son yıllarda süregelen bir tartışma var.
Faturalardaki nihai bedel çok sayıda kalemden oluşuyor ve bu durum bazı tüketicilerin kafalarında
soru işaretleri oluşturuyor. Bu tüketiciler kendilerine elektrik ulaştırılmasına ilişkin maliyetle
alakalı olmayan bedelleri de ödedikleri kanaatiyle şikayetlerini dile getiriyorlar. Bu şikayetler
medyada kendine sıklıkla yer buluyor ve tartışmalar genellik kazanıyor. Ayrıca bazı tüketici
hakem heyetleri ve zaman zaman da mahkemeler tüketicilere yansıtılan bir kısım bedellerin
alınmaması gerektiğine karar vererek bu bedellerin tüketicilere iadesini istemişlerdir.
Söz konusu tartışmaların önlenmesi için yakın zamanda iki temel adım atıldığını söyleyebiliriz.
EPK’da 2016 yılının haziran ayında yapılan değişiklikle bedellerin iadesine ilişkin tüketici hakem
heyetleri veya mahkemelerin yanlış kararlar vermesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca
EPDK düzenlediği fiyatları gösteren tarife tablolarındaki bedel sayısını 2016 yılının başında
azaltarak tüketicilerin faturalarında daha az bedel görmelerinin yolunu açmıştır.
Bu bağlamda, bu bölümün ilk alt bölümünde 2016 öncesinde ve 2016 yılından itibaren tüketicilere
yansıtılan bedellerin neler olduğu kısaca ele alınıyor. Vergi, fon ve paylar bu yazının kapsamı
dışında. Bedellerin her birinin tüm detaylarıyla ve hesaplama yöntemleriyle değerlendirilmesi
diğer bölümlerin konusunu oluşturacak. Daha sonra ise 2016 yılında yapılan sadeleştirme ve bu
sadeleştirmenin olumlu ve olumsuz yanları ele alınacaktır.
1.4.1 Tüketicilere fatura edilen bedeller
A) 2016 yılının öncesinde tüketicilere fatura edilen bedeller3
a) İletim bedeli: EPK’ya göre iletim elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar
üzerinden nakledilmesidir. Türkiye sınırları içerisindeki herhangi bir üretim tesisinde üretilen ya
da yurt dışından ithal edilen elektriğin 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden nihai tüketicilere
nakledilmek üzere dağıtım şebekesine taşınması iletim işidir. Bir de iletim faaliyetini bu kez de
başka bir ürünle benzerlik kurarak anlatmaya çalışalım. Varsayalım ki yarın üç buçuk yaşındaki
güzel kızımızın doğum günü ve biz ona hediye olarak bir alışveriş sitesinden bir oyuncak ayı satın
alıyoruz. İşte iletim faaliyeti bu oyuncak ayının üretim yerinden veya üretim şirketinin ana
deposundan bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezine ulaştırılması faaliyetidir. İletim bedeli de
bu faaliyete ilişkin olarak tüketiciye tahakkuk ettirilen bedeldir.
b) Dağıtım bedeli: EPK’ya göre dağıtım, elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden
nakledilmesidir. Dağıtım faaliyeti, özetle, bu nakil işi ile elektriğin naklinin gerçekleştirilmesi için
gerekli olan şebekenin işletimi ve bakımıdır. Elektriği bir oyuncak ayıya benzetirsek dağıtım
3 Tüketicilere fatura edilen bedellere ilişkin bakılabilecek iki örnek yazı: a) H. Alma (2012), "Karpuz Faturası ve
Elektrik Faturası Üzerine Bir Karşılaştırma", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı 19. b) E. Camadan (2014), "Elektrik
Tüketicilerine Uygulanan Bedel, Fon, Pay, Vergiler ve Uygulamaya İlişkin Değerlendirmeler", Vergi Dünyası, Sayı
397.
14 E.Camadan
faaliyeti bir alışveriş sitesinden çocuğumuza doğum günü hediyesi olarak aldığımız oyuncak
ayının bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezinden evimize teslim edilmesi işlemidir. Dağıtım
bedeli bu faaliyetin karşılığı olarak tüketicilere yansıtılan bedeldir.
c) Kayıp-kaçak bedeli: Üretilen elektrik enerjisi miktarı ile tüketilen elektrik enerjisi miktarı
birbirine eşit değildir. Üretilen enerjiden nihai tüketicilerin sayacında görülen tüketim değerine
ulaşıncaya kadar ortaya bir kısım kayıplar çıkmaktadır. Bu kayıpların bir miktarı teknik
kayıplardır. Yani elektriğin üretimi, iletimi ya da dağıtımı aşamasında elektriğin bir miktarı hiç
tüketilmeden kayba uğramaktadır. Teknik kayıp azaltılsa dahi önlenememektedir. Bir de
tüketicilerin tüketmesine rağmen sayaçlarda görünmeyen ve elektrik dağıtım şirketi tarafından
okunamayan kayıplar vardır. Bu kayıplar işin özünde kaçak kullanımdır. Ya tüketici ve tükettiği
elektrik tamamen kayıt dışıdır ya da tüketicinin sayacı tüketicinin gerçekte tükettiği miktarın
altında bir değeri göstermektedir. Elektrik tüketicilerine yansıtılan kayıp-kaçak bedeli işte bu
kayıpların maliyetinden hareketle hesaplanan bir bedeldir.
Küçük kızımıza aldığımız oyuncak ayıya geri dönelim. Bu oyuncak ayıyı üreten şirketin üretim ya
da dağıtım süreçlerinde ortaya çıkan bazı aksaklıklar nedeniyle zaman zaman malzeme ya da
ürünlerde kayıplar ortaya çıkabilir. Ayrıca üretilen ayıların ya da bu oyuncağın üretimi için
stoklanan malzemenin bazen çalınması da söz konusu olabilir. Üretici bu kayıplar ya da
hırsızlıklara ilişkin maliyeti nihai bedel içerisinde müşterilerine yansıtmaktadır.
Son olarak kısaca değinmekte fayda var. Elektrikteki kayıp-kaçağa ilişkin maliyet aynen
tüketicilere yansıtılmamaktadır. Dağıtım şirketlerine verilen hedef oranlar baz alınarak hesaplanan
kayıp-kaçak bedeli tüketicilere ödettirilmektedir. Hedefinden daha iyi bir performans gösteren
şirketler o yıl maliyetlerinin üzerinde bir gelir elde etmektedirler. Hedeflerinden daha kötü
performansı olan şirketler ise kayıp-kaçağa ilişkin enerjinin temininden dolayı zarar etmektedirler.
d) Sayaç okuma bedeli: Tüketicilerin ne kadar elektrik tükettiklerinin tespit edilebilmesi için
periyodik olarak sayaçlarının okunması gerekmektedir. Sayaç okuma bedeli sayaçların okunması
ile ilgili olarak ortaya çıkan maliyeti yansıtmaktadır.
e) Enerji (perakende satış) bedeli: Nihai tüketicilere elektrik satışı perakende satıştır. Enerji
bedeli, özetle, elektriğin üretimine ilişkin maliyeti, enerjinin alış ve satışında doğrudan ortaya
çıkan maliyetleri ve kar marjını içermektedir. Örneğimizdeki oyuncak ayının üretimine ve internet
sitesi üzerinden ya da bir mağazada satışına ilişkin maliyetler perakende satışa ilişkin maliyetleri
göstermektedir. Oyuncağın üretim maliyeti, internet sitesinin geliştirilmesine, bakımına, işletimine
ilişkin maliyetler ya da mağazanın kirası, elektrik, su vb. maliyetleri, personel giderleri perakende
satışa ilişkin maliyetlerdir.
Enerji (perakende satış) bedeli nihai bedel içerinde ağırlığı en yüksek olan bedeldir.
f) Perakende satış hizmeti bedeli: Bu bedel düzenlenen tarifelerden enerji satan düzenlemeye tabi
şirketlerin faturalama ve tahsilat işlemlerine ilişkin maliyeti gösteren bir bedeldir. Bu bedel,
15 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
oyuncak ayının faturalandırılmasına veya bedelin tahsiline ilişkin ortaya çıkan maliyetin
muadilidir.
B) 2016 yılından itibaren tüketicilere fatura edilen bedeller
Yukarıda ele alınan tüm bedeller 2016 yılından önce EPDK tarafından onaylanan tarife
tablolarında ve (büyük ölçüde) faturalarda (ödeme bildirimlerinde) görülmesine rağmen 2016
yılından başından itibaren tarife tablolarında ve faturalarda sadece dağıtım bedeli ve perakende
satış bedeli görülmektedir. Peki ne değişti? Aslında hiçbir şey. Tek tek ele alalım.
a) Dağıtım bedeli: Dağıtım bedeli artık 2016 yılından önceki dağıtım bedelinin yanı sıra iletim,
sayaç okuma ve kayıp-kaçak bedelini de içermektedir. Söz konusu bedellerin hesaplama
yöntemlerinde ufak tefek farklılıklar olsa da bu bedeller ortadan kalkmamış hepsi dağıtım
bedelinin içerisine yedirilmiştir.
b) Enerji (perakende satış) bedeli: Bu bedel artık 2016 yılından önce ayrı ayrı hesaplanan
perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedelinin toplamını gösteren bir bedele
dönüşmüştür. Böylece tablolar ve faturalardaki kalem sayısı azalmıştır.4
Şekil 1.1’de 2016 yılındaki sadeleştirme gösterilmektedir.
Şekil 1.1 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller
4 2016 yılında tarifelere ilişkin diğer bazı değişiklikleri gözden geçirmek için göz gezdirilebilecek iki yazı: a) A. R.
Dinç (2016), "Düzenlenen Tarifelerde Yeni Dönem", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı 43. b) E. Camadan (2016), "2016
Elektrik Tarifeleri ve Elektrik Fiyatlarındaki Artış Oranı Tartışmaları
Üzerine", https://www.linkedin.com/pulse/2016-elektrik-tarifeleri-ve-fiyatlar%C4%B1ndaki-art%C4%B1%C5%9F-
oran%C4%B1-camadan
16 E.Camadan
1.4.2 Bedellerdeki sadeleşmenin olumlu ve olumsuz yanları
Sadeleştirmenin etkilerinden başlıcaları aşağıda sayılmaktadır.
A) Olumlu sayılabilecek yanlar
Bedel sayısının azaltılmasının temel nedeni tüketicilerin kafa karışıklığının azaltılması ve bunun
beraberinde getirdiği şikayet sayısının düşürülmesidir. Uygulamanın başında faturalarda dağıtım
bedelindeki görünüşteki ani yükselme şikayet sayısını biraz olsun artırmıştır. Ancak bedel
birleşmesi/sadeleşmesinin etkisiyle tüketici şikayetlerinde zamanla azalma olması doğal bir
sonuçtur. Tüketici hakem heyetleri ve mahkemelere ulaşan şikayetlerde de bir miktar azalış söz
konusu olabilir.
Bedellerdeki sadeleşmenin pozitif sayılabilecek diğer bir tarafı da perakende satış hizmeti bedeline
ilişkindir. Perakende satış hizmetinde bedeli büyük tüketicilerin tedarikçi değiştirmelerine bağlı
olarak büyük dalgalanmalar ortaya çıkabiliyordu. Örneğin 2015 yılının üçüncü çeyreğinde ikinci
çeyreğe göre yüzde 45'lik bir düşüş olmuştur.5 Bu bedelin perakende satış bedeline yedirilmesi
böyle bir dalgalanmayı ortadan kaldırmıştır. Diğer yandan, abone ya da fatura başına bir bedel
uygulanarak da perakende satış hizmeti bedelinde dalgalanmanın önemli ölçüde önüne
geçilebilirdi.
B) Olumsuz olduğu söylenebilecek yanlar
Tarife tablolarında iletim, kayıp-kaçak ve dağıtım bedellerinin ayrı ayrı görülememesinin en
önemli sakıncalarından birisi tüketicilerin, piyasa katılımcılarının ve fiyatlar hakkında bilgi sahibi
olmak isteyen herhangi bir kişinin bu bedellerin tek tek gelişimi hakkında bilgiye erişiminin
imkansızlaştırılmış olmasıdır. Bir akademisyen dağıtım bölgesindeki bir tüketicinin iletim için
ödediği bedelin nasıl geliştiği hakkında veriye ancak dolaylı olarak ulaşabilecektir. Sadece çok
detaylı teknik bilgileri olan bir tüketici kayıp-kaçağa ilişkin olarak kendisine yansıtılan bedelin
azalıp azalmadığını anlayabilecektir.
Bedel sayısındaki azalmanın diğer bir olumsuz etkisi de şirketlerin performansının tüketiciler
tarafından izlenip sorgulanabilmesiyle ilgilidir. Özellikle de olası bir bölgesel tarife
uygulamasında tüketiciler dağıtım şirketlerinin zaman içerisinde nasıl bir performans
gösterdiklerini analiz edemeyeceklerdir. Dolayısıyla da daha düşük maliyetle hizmet sunan diğer
şirketlere benzer performans göstermeleri için kendi bölgelerindeki dağıtım şirketlerine baskı
yapma yetenekleri olmayacaktır.
Sayaç okuma bedeli ve bir ölçüde de perakende satış hizmeti bedeli maliyetleri tüketim miktarına
değil de okuma ya da tüketici sayısına göre değişen bedellerdir. Sadeleşme ile birlikte bu bedeller
tamamen tüketilen enerji miktarına göre tüketicilere tahakkuk ettirilmektedir.
5 Tarifeler http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısındaki tablolarda incelenebilir.
17 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Perakende satış hizmeti bedelinin perakende satış bedeline dahil edilmesinin ikili anlaşma ile özel
bir tedarikçiden elektrik alan serbest tüketicilere dolaylı bir olumsuz etkisi daha olabilir. Eğer ikili
anlaşmadaki fiyat düzenlenen perakende satış bedelinden sabit oranlı bir indim olarak
düzenlenmişse ve düzenlenen bedellerdeki birleşme sonrasında bu tüketicilere yapılan indirim
oranında revizyon yapılmamışsa tüketicilere daha önce sunulan indirim oranı artık daha düşük bir
orana dönüşmüştür.
18 E.Camadan
1.5 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedellerin yakın tarihçesi
Bu bölümün konusunu elektrik tüketicilerine yansıtılan ve bir önceki bölümde kısaca ele aldığımız
bedellerin yakın tarihçesi oluşturuyor. Bu bedeller dağıtım bedeli, iletim bedeli, kayıp-kaçak
bedeli, sayaç okuma bedeli, perakende satış bedeli ve perakende satış hizmeti bedelidir. Bu
bölümde son on yıl boyunca dağıtım sistemi kullanıcılarına hangi bedellerin hangi adlar adında
uygulandığı dönemsel olarak ele alınacaktır. Önce son on yıllık uygulamayı Şekil 1.2’de özetleyip
sonra dönemleri tek tek ele alalım.
Şekil 1.2 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller: yakın tarihçe
2006-2010 dönemi
Bu dönemde dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere şebeke işletimine ilişkin olarak dağıtım ve
iletim bedeli uygulanmıştır. Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketiciler perakende satışa
ilişkin olarak perakende satış ve perakende satış hizmeti bedellerini ödemişlerdir. Bu dönemdeki
uygulamayla ilgili olarak özellikle vurgulanması gereken iki husus olduğunu düşünüyorum.
Bu dönemde (Şekil 1.2’de de görüldüğü üzere) kayıp-kaçağa ilişkin maliyet perakende
satış bedeli içerisinde tüketicilere yansıtılmıştır. Peki bu uygulama ne anlama gelmektedir?
19 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Dağıtım sistemi kullanıcısı olup da tedarikçisini seçen serbest tüketiciler kaçağa ilişkin
maliyete katlanmamışlardır. Kaçağın tüm maliyeti tedarikçi seçme hakkına sahip olmayan
serbest olmayan tüketicilere ve tedarikçisini seçmeyen serbest tüketicilere yüklenmiştir.
Tedarikçisini seçen serbest tüketiciler teknik kaybın maliyetine Elektrik Piyasası
Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile ilgili mevzuat hükümlerinde belirtilen şekilde
katılmışlardır. Daha doğrusu bu tüketicilerin tedarikçileri kaybı da karşılayacak kadar
üretim yapmışlardır. Kanımca kaçağın tüm tüketicilere yansıtılmaması doğru bir uygulama
olmayıp bu uygulamanın uzun vadede sürdürülebilmesi imkansızdı.6 Nitekim daha sonraki
dönemlerde bu uygulamadan vazgeçilmiştir.
Bu dönemde perakende satış hizmeti, yönetmeliklerdeki tanımı gereğince, tüketicilere
sağlanan sayaç okuma ve faturalama gibi hizmetleri kapsamaktadır. Kanunda sayaç
okuma, perakende satış hizmetinin kapsamına açıkça sokulmasa da dağıtım içerisinde de
zikredilmemiştir. Sayaç okuma ikincil düzenlemelerde perakende satış hizmeti faaliyeti
olarak kabul edilmiştir.
2011-2012 dönemi
Bu dönemde iki temel değişiklik yapılmıştır. Kayıp-kaçak bedeli perakende satış bedelinden
çıkarılarak ayrı bir bedel olarak belirlenmiştir. Böylece dağıtım sisteminden bağlı olan tüm
tüketiciler ikili anlaşmalarla tedarikçilerini seçseler de seçmeseler de kayıp-kaçak bedelini
ödemeye başlamışlardır. Diğer bir ifadeyle kayıp-kaçak bedeli zımni de olsa dağıtım faaliyetine
ilişkin bir bedel olarak kabul edilmiştir. Ayrıca dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçağı karşılamak için
gerekli olan enerjiyi tedarik etmekle yükümlü olduğu ikincil mevzuata açık bir şekilde işlenmiştir.
İkinci temel değişiklik ise perakende satış hizmeti bedelinin ikiye bölünmesidir. Sayaç okumaya
ilişkin perakende satış hizmeti bedelini serbest olsun olmasın, tedarikçisini seçsin seçmesin tüm
dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler ödemekle yükümlü hale gelmiştir. Sayaç okuma haricindeki
perakende satış hizmeti bedelini ödemekle ise sadece düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketiciler
yükümlü kılınmışlardır. Bu dönemin ilk yılında (2011) her iki bedel de tüketilen enerjiyle orantılı
olarak tahakkuk ettirilmiştir. Sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedeli 2012 yılında
abone başına belirlenmiştir.
2013-2015 dönemi
2013 yılındaki temel değişiklik sayaç okuma bedeline ilişkindir. Önce (ayrıştırma sürecinde)
ikincil mevzuat değiştirilerek sayaç okuma, dağıtım faaliyetine ilişkin bir hizmet olarak kabul
edilmiş ve “sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedeli”nin adı “sayaç okuma bedeli”
olarak değişmiştir. 2011-2012 yıllarındaki adı “sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti
6 Bu konuda o dönem yazılmış “Türkiye Elektrik Piyasasında Kayıp-Kaçağın Analizi” başlıklı yazıya
http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi12/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Aralik-2010.pdf
bağlantısından ulaşabilirsiniz.
20 E.Camadan
bedeli” olan bedel de artık “perakende satış hizmeti bedeli” olarak kabul edilmiştir. Sayaç okuma
bedeli tüm dağıtım sistemi kullanıcılarına abone/okuma başına yansıtılmaya devam edilmiştir.
Perakende satış hizmeti bedeli sadece düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilere
kullanılan enerji miktarıyla orantılı olarak yansıtılmak üzere belirlenmiştir.
2016’dan beri yapılan uygulama
2016 yılında bedel sayısında azalmaya gidilmiştir. EPDK dağıtım, iletim, kayıp-kaçak ve sayaç
okuma bedellerinin toplamını tek bir bedel olarak ilan etmeye başlamıştır. Bu tek bedel artık
“dağıtım bedeli”dir. Tek dağıtım bedeli uygulamasının doğal sonucu olarak daha önce
abone/okuma başına belirlenen sayaç okuma bedeli, dağıtım bedeli içerisinde, tüketilen enerji
miktarı ile doğru orantılı olarak belirlenir hale gelmiştir.
Benzer bir şekilde perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedeli de tek bedelde
toplanmıştır. Bu iki bedeli kapsayan yeni bedel “perakende satış bedeli”dir. Bu sadeleştirmenin
olumlu ve olumsuz yanlarına ilişkin düşüncelere bir önceki bölümde yer verilmişti. Bu
değerlendirmelere yeniden girmeden bu bölümü sonlandıralım.
21 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
1.6 Tarife türleri
EPK’nın 17 nci maddesinde altı adet tarife sayılmaktadır. Burada bu tarifeleri bir iki cümleyle
tanımlamakla yetineceğiz. İlerleyen bölümlerde bu tarifelerden iletim, dağıtım, perakende satış,
toptan satış ve son kaynak tedarik tarifeleri daha detaylı olarak ele alınacaktır.
Bağlantı tarifeleri: Dağıtım sistemine bağlanan müşterilere uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları
içerir.
İletim tarifesi: Üretilen, ithal veya ihraç edilen elektrik enerjisinin iletim sistemi üzerinden nakline
ilişkin uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları içerir.
Dağıtım tarifesi: Elektrik enerjisinin dağıtım sistemi üzerinden nakline ilişkin uygulanacak fiyat,
hüküm ve şartları içerir.
Toptan satış tarifesi: Bu tarife;
dağıtım şirketlerinin teknik ve teknik olmayan kayıpları karşılamak amacıyla
yine dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma kapsamında ve
görevli tedarik şirketlerinin tüketicilere yaptıkları elektrik enerjisi satışı için
TETAŞ’tan satın aldıkları elektrik enerjisi için belirlenen bir tarifedir.
Piyasa işletim tarifesi: Piyasa işletmecisi olan EPİAŞ’ın sunduğu hizmetler karşılığında ilgililere
uygulayacağı fiyat, hüküm ve şartları içerir.
Perakende satış tarifesi: Görevli tedarik şirketlerinin serbest olmayan tüketicilere sattığı elektrik
için uygulanacak fiyat hüküm ve şartları içerir.
Son kaynak tedarik tarifesi: Tedarikçisini seçmeyen ya da seçemeyen serbest tüketicilere satılan
elektrik için uygulanacak fiyat hüküm ve şartları içerir.
22 E.Camadan
1.7 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılma biçimine göre sınıflandırılması
Bu bölümde üretim, tedarik, iletim, dağıtım ve piyasa işletim faaliyetlerini fiyatlarının belirlenme
biçimine göre sınıflandıracağız. Üretim faaliyetinden başlayalım.
1.7.1 Üreticilerin satış fiyatlarını kim belirliyor?
Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ): EÜAŞ kamu üretim şirketidir. Ürettiği elektriğin neredeyse tamamını
yine bir kamu şirketi olan Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ (TETAŞ)’ne satmaktadır.
TETAŞ’a satılan elektriğin fiyatında belirleyici kurum Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı.
TETAŞ’a satış fiyatı, genellikle, TETAŞ’ın görevli tedarik ve dağıtım şirketlerine satış fiyatının
istenen ölçüde belirlenmesini sağlayacak bir fiyat olarak belirleniyor. EÜAŞ’ın bazı faaliyetlerinin
Hazine Müsteşarlığı ve Kalkınma Bakanlığının kontrolünde olduğunu da biliyoruz.
Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmesi olan üreticiler: Bu
şirketler ürettikleri elektriği TETAŞ’a satıyorlar. Satış fiyatları sözleşmelerinde yıllar önce
belirlenmiş metodoloji çerçevesinde hesaplanan uzun vadeli fiyatlardır.
YEKDEM kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üreten lisanslı üreticiler:
YEKDEM’in açılımı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması”dır. Bu
kapsamdaki üreticilerin satış fiyatları 5346 sayılı YEK Kanununun ekindeki 1 ve 2 sayılı
cetveldeki fiyatlardan kendi kaynak tipleri ve üretim biçimlerine uygun olanlarıdır.
Lisanssız üreticiler: Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik
(LÜY)’in 18 inci maddesi gereğince;
Kurulu gücü bir MW veya EPK’nın 14 üncü maddesi çerçevesinde Bakanlar Kurulu kararı
ile belirlenmiş kurulu güç üst sınırına kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı
üretim tesisleri,
Belediyelerin katı atık tesisleri ile arıtma tesisi çamurlarının bertarafında kullanılmak üzere
kurulan üretim tesisleri,
Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan veya dolaylı olarak belediyeye ait olan tüzel
kişilerce, belediyeler tarafından işletilen su isale hatları ile atık su isale hatları üzerinde
teknik imkanın olması ve DSİ tarafından uygun bulunması halinde kurulan üretim
tesislerinde
üretilerek ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi olarak satılan elektriğe YEK Kanunun eki olan 1 sayılı
cetvelde kaynak bazında belirlenen fiyat ödenir. Bu üreticilere yapılan ödemenin maliyeti
YEKDEM kapsamında nihai tüketicilere elektrik satan tedarikçilere yansıtılır.
Mikro kojenerasyon tesisleri: LÜY’ün 18 inci maddesi gereğince;
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca belirlenen verimlilik değerini sağlayan
kategorideki kojenerasyon tesislerinde
23 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
yenilenebilir enerji kaynakları dışında diğer kaynaklardan üretilerek sisteme verilen net enerji
miktarı, YEK Kanununun eki olan 1 sayılı cetvelde belirlenen en düşük fiyattan görevli tedarik
şirketine satılır.
Yerli kömürden üretim: EPK’nın 27 nci maddesi gereğince, TETAŞ ihtiyacı olan elektriği Yİ, YİD
ve İHD sözleşmeleri kapsamında elektrik üreten tesislerden karşılayamazsa yerli kömürden
elektrik üreten şirketlerden elektrik almak zorundadır. Bu alışların miktar, süre ve fiyatının
belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca belirlenmektedir. 2017 yılında
TETAŞ’ın yerli kömürden elektrik üreten santrallardan alacağı elektrik miktarı 18 milyar kWh’tir.
Ödenecek fiyat ise MWh başına 185 TL’dir.
Diğer üreticiler: Satış fiyatlarını serbestçe belirliyorlar.
Tüm aktörlerin fiyatlarının nasıl belirlendiği Şekil 1.3’te özetleniyor.
Şekil 1.3 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılması
1.7.2 Tedarik şirketlerinin satış fiyatını kim belirliyor?
TETAŞ: EPK gereğince TETAŞ’ın
• Görevli tedarik şirketlerine tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketiciler için sattığı
elektriğin fiyatı,
24 E.Camadan
• Son kaynak tedarikçilerine (görevli tedarik şirketlerine) son kaynak tedariği
kapsamındaki müşteriler için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen
orana denk gelen miktarda sattığı elektriğin fiyatı
• Dağıtım şirketlerine genel aydınlatma ile teknik ve teknik olmayan kayıpların
karşılanması için sattığı elektriğin fiyatı
EPDK düzenlemesine tabidir. Bu kapsamdaki satışların fiyatı EPDK tarafından onaylanmaktadır.
EPDK ayrıca 4628 sayılı Kanunun 2001 yılında yürürlüğe girmesinden önce TETAŞ’tan elektrik
satın alan tüketicilerden hala TETAŞ’tan elektrik alanlara yapılan satışın fiyatını da
onaylamaktadır.
Bu dört kalem TETAŞ’ın satışlarının neredeyse tamamını oluşturduğundan TETAŞ satışlarının
tamamına yakınının fiyatı EPDK düzenlemesi kapsamındadır.
Ayrıca TETAŞ’ın genel olarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve bazı faaliyetlerinin Hazine
Müsteşarlığı ve Kalkınma Bakanlığının kontrol veya gözetiminde olduğunu da hatırlayalım.
Görevli tedarik şirketleri: Görevli tedarik şirketlerinin üç tip satışı bulunmaktadır: serbest
tüketicilere ikili anlaşmalarla elektrik satışı, serbest olmayan tüketicilere yapılan satış, serbest
tüketici olmasına rağmen tedarikçi seçmeyen tüketicilere yapılan satış.
İmzalanan ikili sözleşmeler kapsamında serbest tüketicilere yapılan satışlarda fiyatlar serbestçe
belirlenmektedir.
Serbest olmayan tüketicilere elektrik satışının fiyatı EPDK tarafından belirlenen perakende satış
fiyatıdır.
Serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyen tüketicilere uygulanan fiyat yine EPDK
tarafından belirlenen perakende satış fiyatıdır.
Diğer tedarik şirketleri: Satış fiyatlarını serbestçe belirliyorlar.
1.7.3 Nakil şirketleri ile piyasa işletim şirketinin hizmet fiyatlarını kim belirliyor?
İletim şirketi: İletim faaliyetini yürüten TEİAŞ’ın iletim tarifesi EPDK düzenlemesine tabidir.
Dağıtım şirketleri: 21 adet dağıtım şirketinin dağıtım tarifesi EPDK düzenlemesine tabidir.
Piyasa işletim şirketi: Piyasa işletim lisansı sahibi olan EPİAŞ’ın piyasa işletim tarifesi EPDK
tarafından düzenlenmektedir.
25 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
1.8 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan elektrik tarifeleri
Bu bölümde elektrik tarifelerinin tüketicinin bağlantı tipine bağlı olarak nasıl sınıflandırıldığı ve
uygulandığı ele alınacaktır. Önce enerji ve şebeke tarifeleri dikkate alınarak mevcut uygulama
üzerinde durulacaktır. Daha sonra geçmiş uygulamanın nasıl olduğu özetlenecek ve 2016 yılında
yapılan ana değişikliklere değinilecektir.
1.8.1 Mevcut uygulama
Mevcut uygulama Şekil 1.4’te özetlenmektedir.
Şekil 1.4 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan tarifeler
Mevcut uygulamada enerji fiyatı
Daha önce de bahsettiğimiz üzere EPK ve EPK’ya dayanılarak hazırlanan ikincil mevzuatta
elektrik tüketicileri serbest tüketici ve serbest olmayan tüketici olarak iki ana sınıfa ayrılmaktadır.
Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçme ve elektrik alış fiyatlarını seçtikleri tedarikçiyle yapılan
sözleşmede istedikleri gibi belirleme hakkına sahiptirler. Serbest olmayan tüketiciler ise adı
“görevli tedarik şirketi” olan ve bölgelerinde hizmet sunan tek bir tedarikçiden elektrik satın almak
zorundadırlar. Bu tüketicilere uygulanan fiyat düzenleyici kurum olan EPDK tarafından
belirlenmektedir.
Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçip seçmemelerine göre ikiye ayrılırlar: tedarikçi seçen serbest
tüketiciler, tedarikçi seçmeyen serbest tüketiciler. Tedarikçi seçen serbest tüketiciler kendi
sözleşmelerinde yer alan enerji fiyatını tedarikçilerine öderler. Tedarikçi seçmeyen serbest
tüketicilerin EPDK tarafından onaylanan son kaynak tedarik tarifesini enerji bedeli olarak
26 E.Camadan
ödemeleri öngörülmüştür. Serbest olmayan tüketicilerin enerji bedeli olarak ödemekle yükümlü
oldukları bedel yine EPDK tarafından onaylanan perakende satış bedelidir.7
Halihazırda serbest tüketici olup da tedarikçi seçmeyen tüketicilere uygulanan tarifeyle serbest
olmayan tüketicilere uygulanan perakende satış tarifesi aynıdır. Bu uygulamanın dayanağı Elektrik
Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin geçici 2 nci maddesidir. Bu maddede EPK’nın geçici 1 inci
maddesi gereğince uygulanan çapraz sübvansiyon bitirilinceye kadar son kaynak tedariki
kapsamındaki tüketicilere perakende satış tarifesinin uygulanacağı belirtilmektedir. Dolayısıyla da
EPK’da bir değişiklik olmadığı ve/veya serbest tüketici limiti sıfırlanmadığı takdirde 2021 yılına
kadar son kaynak tedarik tarifesi adı altında bir tarife onaylanmayabilir.
Mevcut uygulamayı özetleyen Şekil 1.4’te iletimden bağlı tüketiciler tedarikçi seçen ve seçmeyen
serbest tüketiciler olarak ikiye ayrılmışlardır. Bu ayrımda serbest olmayan tüketicilerin yer
almamasının nedeni EPK gereğince iletimden bağlı her tüketicinin serbest tüketici olmasıdır. Kaldı
ki hem serbest tüketici limitinin atında olan hem de doğrudan iletim sistemine bağlı olan bir
tüketiciye rastlamak neredeyse imkansızdır.
Mevcut uygulamada şebeke tarifesi
İletimden bağlı tüketicilere uygulanan tarife iletim tarifesidir. İletim bedeli bölgeden bölgeye
farklılık göstermekle birlikte bu tüketicilerin ödedikleri tek şebeke bedeli iletim bedelidir.
Dağıtımdan bağlı tüketiciler dağıtım tarifesi kapsamındadır. Dağıtım tarifesi tüketicinin gerilim
düzeyine göre farklılık göstermektedir. Orta gerilimden bağlı olan tüketiciler alçak gerilimden
bağlı grupdaşlarından daha düşük dağıtım bedeli ödemektedirler. Gerilim düzeyinin altındaki
kırılım tarife sınıfı kırılımıdır. Orta gerilimden bağlı tüketiciler çift terimli ya da tek terimli tarifeyi
tercih edebilmektedirler. Alçak gerilimden bağlı tüketiciler ise zorunlu olarak tek terimli tarife
sınıfına dahil olmaktadırlar. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketiciler dağıtım sisteminden çektikleri
elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli ve buna ilave olarak güç bedeli
ödemektedirler. Tek terimli tarife sınıfındaki tüketiciler sadece dağıtım sisteminden çekilen
elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli ödemektedirler.
1.8.2 2015 ve öncesindeki kırılım
2015 yılı ve öncesinde enerji tarifelerindeki kırılım bugünkünden çok farklı değildi. Ancak dağıtım
tarifesi uygulamasında bağlantı tipine göre kırılım bugünkünden oldukça farklıydı. Dağıtımdan
bağlı tüketiciler üç ayrı gruba ayrılmıştı. Bu üç gruba birbirinden oldukça farklı dağıtım tarifeleri
uygulanıyordu. Bu üç grup;
- iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına özel hattı
ile bağlı tek tüzel kişi
7 Elektrik tarifeleri Elektrik Piyasası Kanununun 17 nci maddesinde düzenlenmektedir. Kanunun bir örneği için:
http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Kanunlar/6446
27 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
- iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına dağıtım
şirketi hattı ile bağlı tek tüzel kişi
- diğer dağıtım sistemi kullanıcıları
olarak belirlenmişti. Bu kırılımın altında tarife sınıfı ayrımı vardı. Bu ayrım iletim şalt sahalarının
dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına özel hattı ile bağlı tek tüzel kişiler için
geçerli değildi. Bu tüketiciler tek terimli tarife sınıfına tabiydi. Diğer gruplardaki tüketicilerden
ise sadece orta gerilim seviyesinden bağlı sanayicilerin çift terimli tarifeyi seçme hakkı
bulunmaktaydı. Diğer abone gruplarındaki tüketiciler doğrudan tek terimli tarife sınıfına giriyordu.
28 E.Camadan
İKİNCİ BÖLÜM
ELEKTRİK ENERJİSİ TARİFELERİ
2.1 Onaylı elektrik enerjisi satış tarifeleri
EPK’da elektrik enerjisinin satışına ilişkin üç adet tarife türü düzenleniyor. Bunlardan birincisi
olan toptan satış tarifesi kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ’ın satışlarını düzenlemektedir.
Perakende satış tarifesi ve son kaynak tedarik tarifesi nihai tüketicilere yapılan perakende elektrik
enerjisi satışını düzenler. Bu yazıda bu üç tarife önemli noktalar vurgulanarak özetlenmektedir.
2.1.1 TETAŞ toptan satış tarifesi
EPK’nın 17 nci maddesinde “toptan satış tarifesi” olarak adlandırılan bu tarife sadece TETAŞ’ın
satışlarıyla ilgili olduğundan TETAŞ toptan satış tarifesi olarak adlandırmak daha doğrudur.
TETAŞ’ın tüm satışları değil de sadece
- Dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçak enerji için TETAŞ’tan temin ettiği elektrik enerjisi,
- Yine dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma abone grubu için TETAŞ’tan temin ettiği
elektrik enerjisi (şimdilik 2017 yılı sonuna kadar),
- Tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketicilere sattıkları enerji için TETAŞ’ın tedarik
şirketlerine sattığı enerji
TETAŞ toptan satış tarifesi kapsamındadır. Bu gruplar için TETAŞ’ın toptan satış tarifesini “mali
yükümlülüklerini yerine getirebilme kapasitesini de dikkate alarak” Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu onaylamaktadır. TETAŞ’ın ayrıca ikili anlaşmalarla diğer tedarikçilere ya da serbest
tüketicilere enerji satma hakkı bulunmaktadır. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin 8 inci
maddesinde “TETAŞ’ın düzenlemeye tabi olmayan elektrik enerjisi tedariki kapsamındaki toptan
ve perakende satış fiyatları Kurul onayına tabi olmayıp ilgili taraflar arasında serbestçe
belirlenir.” hükmü vardır. Yine de Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu TETAŞ’ın 4628 sayılı
Kanunun 2001 yılında yürürlüğe girmesinden önce elektrik sattığı bazı serbest tüketicilere hala
yaptığı elektrik satışının fiyatlarını onaylamaya devam etmektedir.
TETAŞ toptan satış tarifesi teşvik esaslı bir tarife değildir. Düzenleyici kurumun (EPDK)
TETAŞ’ın işletme maliyetlerini kontrol etme ya da düşürmesi için performans hedefi verme gibi
görevleri bulunmamaktadır. TETAŞ’ın tahmini alım maliyetleri ve varsa merkezi bütçede
TETAŞ’a verilmiş olan kar hedefleri dikkate alınarak toptan satış fiyatları onaylanmaktadır.
2.1.2 Perakende satış tarifesi
Perakende satış tarifesi serbest olmayan tüketicilere yapılan satışlar için onaylanmaktadır.
Bildiğiniz üzere serbest olmayan tüketiciler EPDK tarafından belirlenen yıllık limitin altında
elektrik tüketen tüketicilerdir. 2017 yılı için belirlenmiş olan limit 2400 kWh’tir. Bu miktarın
altında yıllık tüketimi olan tüketicilerin tedarikçi seçme hakkı olmayıp bu tüketiciler elektriği
29 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
bulundukları yerde kendilerine elektrik temin etmekle yükümlü “görevli tedarik şirketleri”nden
satın alırlar. İşte bu tüketicilere yapılan satışın tarifesi EPDK tarafından “perakende satış tarifesi”
adı altında düzenlenmektedir.
EPK’nın 17 nci maddesi içerisinde “Perakende satış tarifeleri, aktif enerji maliyeti, faturalama ve
müşteri hizmetleri maliyeti, perakende satış hizmet maliyeti gibi perakende satış faaliyetinin
yürütülmesi kapsamındaki tüm maliyet ve hizmetleri karşılayacak bedellerden oluşur.”
denmektedir. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin 10 uncu maddesinde bu husus daha da
açılmakta ve “...perakende satış fiyatının belirlenmesinde, faaliyetin yürütülmesi için gerekli olan
faturalama ve müşteri hizmetleri maliyeti, perakende satış hizmet maliyeti vb. yatırım harcamaları
ve/veya işletme giderleri, enerji tedarik maliyetleri ile maruz kalınan risklerden hareketle
belirlenen sektörel brüt kar marjı gibi perakende satış faaliyetinin yürütülmesi kapsamındaki tüm
maliyet ve hizmetleri karşılayacak bedeller 30/12/2015 tarihli ve 29578 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ ve ilgili diğer
mevzuat hükümleri çerçevesinde dikkate alınır.” hükmüne yer verilmektedir. 2016 yılından önce
bu maliyetlerden faturalama ve müşteri hizmetleri gibi perakende satış hizmetleri kapsamındaki
işletme ve yatırım giderleri için ayrı bir perekende satış hizmeti fiyatı belirleniyordu. 2016 yılından
itibaren geçerli olmak üzere perakende satış hizmeti fiyatı perakende satış fiyatının içerisine
sokulmuştur.
Perakende satış tarifelerinin nasıl belirleneceğine dair en detaylı hükümler “Perakende Enerji Satış
Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ”de yer almaktadır.8 Şimdi bu tebliğ hükümlerini
referans alarak maliyet kalemlerini sırasıyla özetleyelim:
-Satın alınan enerjinin doğrudan maliyeti
Bu kapsamdaki tarife hesaplamalarında kabul edilen maliyetler ana hatlarıyla
- TETAŞ ile yapılan anlaşma kapsamında satın alınması planlanan enerjinin maliyeti,
- Organize piyasalar olan gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç
piyasasından temin edilmesi öngörülen enerji miktarının her bir saat için tahmin edilen gün
öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılması suretiyle hesaplanan tutar,
- Serbest tedarikçilerden ikili anlaşmalar kapsamında satın alınması öngörülen enerji
miktarının her bir saat için tahmin edilen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile
çarpılması suretiyle hesaplanan tutar,
- Mikro kojenerasyon tesislerinden satın alınması öngörülen enerji miktarının YEK
Kanununa ekli 1 sayılı cetvelde belirlenen en düşük fiyat için öngörülen rakamla çarpılması
suretiyle bulunan tutardır.
8 Tebliğe http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7335 bağlantısından ulaşılabilir.
30 E.Camadan
Tüm bu tutarlar takip eden üç aylık perakende satış tarife dönemi için yapılan öngörülerden
oluşmaktadır. Öngörülerdeki sapmalar “enerji tedariği düzeltme bileşeni” kullanılarak
düzeltilmektedir.9 Gün içinde gün içi piyasasında ve enerji dengesizliği halinde gerçek zamanda
dengeleme güç piyasasında alım-satımı yapılan enerji kendi gerçek maliyeti değil de gün öncesi
fiyatı dikkate alınarak tarife hesaplamasına sokulmaktadır. Bu uygulamanın amacı görevli tedarik
şirketlerinin gün öncesinden en doğru tahmini yapmalarını teşvik etmek ve gerçek zamandaki
enerji dengesizliği miktarının yüksek olmasını engellemektir. İkili anlaşmalar için referans fiyat
olarak anlaşmadaki fiyat değil de gün öncesi fiyatı alınmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu’nun bu fiyatı değiştirme yetkisi bulunmaktadır.
-Brüt kar marjı tavanı
Yukarıda sayılan maliyet kalemlerine ilişkin toplam tutara perakende enerji satışı brüt kar marjı
tavanı eklenmektedir. Mevcut marj yüzde 2.38’dir. Yani yukarıda sayılan doğrudan enerji alım
maliyetine yüzde 2.38 eklenmektedir.
-YEK bedeli
Yenilenebilir enerji kaynaklarının desteklenmesi için oluşturulmuş olan destekleme mekanizması
olan YEKDEM kapsamındaki destekleme bedeli tarifenin bir unsurudur. Üç ay geriden gelmek
üzere daha önce hesaplamalara dahil edilmemiş olan YEK maliyeti maliyet unsuru olarak alınır.
Tarifeler halihazırda üç ayda bir belirlendiğinden tarifede yer alan maliyet tarife döneminin ilk
ayından üç, dört ve beş önceki ayın YEK maliyetidir. Geçmişten gelen bu maliyet faiz ile
güncellenerek tüketicilere yansıtılır.
-EPİAŞ tarafından fatura edilen bedeller
Organize toptan satış piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ tarafından görevli tedarikçilere fatura
edilen
- geçmişe dönük düzeltme kalemi,
- piyasa işletim ücreti,
- süresinde ödenmeyen alacaklar payı,
- iletim ek ücreti,
- fark fonu,
- Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunca uygun bulunan diğer kalemlerdir.
Bu bedeller de üç ay geriden gelecek şekilde hesaplamalara dahil edilir. Tarifeler halihazırda üç
ayda bir belirlendiğinden tarifede yer alan maliyet tarife döneminin ilk ayından üç, dört ve beş
9 Enerji tedariği düzeltme bileşeninden bu bölüm içerisinde bahsedeceğiz.
31 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
önceki ayın maliyetidir. Geçmişten gelen bu maliyet tüketicilere yansıtılırken faiz ile
güncellenmektedir.
-Sistem enerji dengesizlik gelir kalemi
Dengeleme ve uzlaştırma piyasasında ikili fiyat uygulaması olarak kabul edilen bir uygulama
vardır. Bu bölümün konusu değil ama çok kısaca bahsedelim. Gün öncesi piyasasında oluşan fiyat
gün öncesi fiyatı, gerçek zamanda dengesizlikler için dengeleme güç piyasasında oluşan fiyat
saatlik marjinal fiyattır. Bir piyasa katılımcısı gün öncesi piyasasında da gerçek zamanda da enerji
alsa ya da satsa10 birim enerji için ödeyeceği ya da alacağı tutar bu iki fiyattan kendi aleyhine
olanıdır. Herhangi bir tedarikçi için gerçek zamanda dengesizliğe düşmemek imkansız olduğundan
zarar da kaçınılmazdır.
Sistem enerji dengesizlik gelir kalemi ile ortaya çıkan toplam zararın (ya da piyasa işletmecisinin
ikili fiyat farkı sayesinde elde ettiği toplam gelirin) tahmin performansı ölçüsünde katılımcılara
geri dağıtılması sağlanmaktadır. Tahmin performansı iyi olan şirketler bu uygulamadan
kaynaklanan zararlarından daha fazla kar elde ederek toplamda kara geçerken tahmin performansı
kötü olan şirketler sadece zararlarının bir kısmını kapatabilmektedir. Bu bedel de üç ay geriden
gelecek şekilde ve faiz ile güncellenerek tüketicilere yansıtılmaktadır.
Bu kalem ile ilgili olarak tartışılması gereken bir husus vardır. Şöyle ki, 2016 yılından önce, oluşan
zararı tüm tedarikçilerin tahmin performansları ölçüsünde sıfır bakiye düzeltme kalemi adı verilen
bir kalem içerisinde karşıladıkları kabul ediliyordu. Piyasa işletmecisinin tedarikçilere yansıttığı
sıfır bakiye düzeltme kalemi ikili fiyat farkından oluşan geliri de içeriyordu. Dolayısıyla
tedarikçilerin ödediği sıfır bakiye düzeltme kalemi düşüyordu. İkili fiyat uygulamasının geliri
herkese yansımış oluyordu. Görevli tedarik şirketlerinin tarife konusu satışlarındaki sıfır bakiye
düzeltme kalemi aynen tarifelere yansıtıldığı için bu şirketlerin ikili fiyat uygulamasından dolayı
oluşan zararları giderilmemiş oluyordu. Taraflar arasında eşitliğin sağlanması için sistem enerji
dengesizlik kalemi devreye sokuldu ki bu bana göre o dönem yapılması gereken bir düzenlemeydi.
2016 yılından itibaren sıfır bakiye düzeltme kalemi iletim tarifesinin bir unsuru olarak üretici ve
tüketicilere yansıtılıyor. Yani, artık görevli tedarik şirketleri dışındaki tedarikçilerin ikili fiyat
farkından dolayı oluşan zararları piyasa işletmecisince karşılanmıyor. Görevli tedarik şirketlerinin
düzenlenen tarifelere konu satışları için oluşan zarar ise tahmin performansları ile orantılı olarak
sistem enerji dengesizlik gelir kalemi adı altında karşılanmaya devam ediliyor. Kanaatimce bu
zararın karşılanması satışlar düzenlemeye tabi olduğundan ve ikili fiyatın maliyeti (ilgili
tedarikçilerin fiyat belirleme özgürlükleri olmadığından) tüketicilere yansıtılamayacağından
yanlış değildir.
10 Anlık dengesizlik karşılığında planlananın üstünde ya da altında tüketim-üretim halinde aradaki farkın alış ya da
satış olarak kabul edildiğini varsayıyoruz.
32 E.Camadan
-Enerji tedariği düzeltme bileşeni
Herhangi bir perakende satış tarife dönemi için yapılan öngörüler bazı nedenlerden dolayı sapma
gösterebilir. Bu nedenlerin önemlilerini kısaca hatırlayalım:
- Enerji alım maliyetlerinin öngörülerek belirlendiğinden bahsetmiştik. Fiyatlara ve
miktarlara dair yapılan öngörüler yanlış çıkabilir.
- Elektrik tüketicileri için tek bir fiyat uygulanmamaktadır. Farklı abone gruplarına farklı
fiyatlar uygulanmaktadır. Her bir abone grubunun toplam tüketimdeki payını tamamıyla
doğru tahmin etmek güçtür.
- Toplam tüketim tahmininde sapmanın ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir.
İşte bu olası sapmaların etkisini tarifelere yansıtmak için enerji tedariki düzeltme bileşeni adlı bir
bileşen kullanılmaktadır.11 Düzeltme uygulaması nedeni ile tahmin performansının düşmemesi ve
sapmaların artmaması için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu bir katsayı belirlemekte ve
düzeltmeye konu toplam tutar bu katsayı dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Dönem içerisinde
oluşan eksik ya da fazla gelirin tamamı değil de belirlenen katsayı dikkate alınan kısmı
düzeltilmektedir. Mesela katsayı yüzde 5 ise ortaya çıkan eksik ya da fazla gelirin yüzde 95’i
düzeltmeye konu olmaktadır.
-Perakende satış gelir tavanının ilgili dönem toplanması öngörülen kısmı
Perakende satış gelir tavanı Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğde
“Perakende satış faaliyeti kapsamında oluşan amortisman giderleri eklenmiş işletme giderlerinin
gelir ve tarife düzenlemeleri çerçevesinde karşılanabilmesi için tarifesi düzenlemeye tabi
tüketicilerden toplanacak gelirin sınır değeri” olarak tanımlanmaktadır. Burada detaylarına
girmeyelim. İşletme giderlerinin daha ziyade faturalandırma, müşteri hizmetleri gibi hizmetlere
ilişkin oluşan işletme giderleri olduğunu, kalite ve verimlilik faktörlerinin uygulanabildiğini
hatırlatmakla yetinelim. Ayrıca daha önceki dönemlerde yapılmış olan yatırımların itfası ve makul
getirisi de gelir tavanının bir unsurudur.
2.1.3 Son kaynak tedarik tarifesi
Son kaynak tedarik tarifesi tüm tarifeler içinde ayakları en az yere basanıdır. Bunun nedeni bu
tarifenin tanımlanması ve uygulanması ile ilgili anlaşılması güç hatta imkansız bazı hükümlerdir.
Bu hükümlerin değerlendirilmesini kapsam dışında bırakalım.
EPK’daki tanım başka bir şey olsa da son kaynak tedariki, uygulamada, serbest tüketici olup da
kendi tedarikçisini seçmeyen tüketicilere elektrik tedariki olarak anlaşılmaktadır. Son kaynak
11 O dönem yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde örnek bir düzeltme bileşeni hesaplaması için “Enerji Perakende
Satış Tarifesinde Düzeltme Bileşeni” başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz. Bağlantı için
http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi2526/Enerji%20Piyasasi%20Bulteni%202013-25-
26.pdf
33 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
tedarik tarifesi işte bu (serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçi seçmeyen tüketicilere) yapılan
elektrik satışı için onaylanan tarifedir. Halihazırda böyle bir tarife yoktur. Serbest olmayan
tüketicilere de (Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği gereğince son kaynak tedarik tarifesi
olarak) perakende satış tarifesi uygulanmaktadır.
34 E.Camadan
2.2 Abone grupları, abone gruplarının tüketim oranları ve yakın tarihçesi
Bu bölümün başlığında yer alan ifade “abone grubu” ifadesi. Sadece bu bölüm değil tüm doküman
içerisinde genellikle abone grubu ifadesi kullanılıyor. Ancak Elektrik Piyasası Tarifeler
Yönetmeliği’nde abone grubu ifadesi yerine “tüketici grubu” ifadesi benimsenmiştir. Grupların
kapsamına ilişkin detaylı hükümlerin yer aldığı “Dağıtım Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler ve Görevli
Tedarik Şirketlerinin Tarife Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar” (Usul ve Esaslar) içerisinde
“abone grubu” ifadesi benimsenmiştir. Genel kullanım da bu yönde olduğundan bu dokümanda
“abone grubu” ifadesi kullanıldı.
Tarifeler Yönetmeliğinde tüketici gruplarının temel olarak mesken, sanayi, ticarethane, tarımsal
sulama ve aydınlatma grupları olduğu ifade ediliyor. Yönetmeliğe göre tarifesi düzenlemeye tabi
şirketler alt gruplar ve yeni tüketici grupları önerebilir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu da alt
gruplar ya da yeni tüketici grupları belirleyebilir.12 Halihazırda her bir grup için onaylanan fiyatlar
Türkiye genelinde geçerli olduğundan bu beş grup ve alt grupları haricinde şirketlere özgü farklı
gruplar oluşturulmamıştır.
2.2.1 Abone grupları
Şimdi abone gruplarını sırasıyla kısaca ele alalım. Önce abone gruplarının kapsamını özetleyen
Şekil 2.1’e bakalım.
Şekil 2.1 Abone gruplarının kapsamı
12 Tüketici grupları Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği’nin 23 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Söz konusu
yönetmeliğe EPDK internet sitesinden ulaşılabilmektedir.
35 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Sanayi abone grubu:
Sanayi abone grubu Usul ve Esasların 3 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Şekil 2.1’de de yer
aldığı üzere Usul ve Esaslarda belirtilen belgeleri sunmak kaydıyla
Sanayi sicil belgesi sahibi sanayi işletmeleri,
Aboneliği Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü tüzel kişiliği adına yapılan Organize Sanayi
Bölgeleri,
Bölge içinde imalat faaliyeti ruhsatına sahip kullanıcıların tüketimleri serbest bölgenin
toplam elektrik tüketiminin yarısından fazlası olan ve elektrik kullanımı dağıtım lisansı
sahibi tüzel kişi tarafından tek noktadan ölçülen ve elektrik aboneliği bölge işleticisi veya
bölge kurucu ve işleticisi tüzel kişiliği adına yapılan serbest bölgeler,
5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanununun 12 nci maddesinin
sekizinci fıkrasında belirtilen jeotermal kaynak dağıtımı ve üretimini yapan şirketler,
Lisanslı elektrik üreticilerinin kendi (üretim) ihtiyaçlarına ilişkin elektrik enerjisi
tüketimleri,
Gerekli ölçü düzenini sağlayan çevre ve insan sağlığını korumak üzere içme suyu ve alıcı
ortama verilen sıvı, gaz ve katı zehirli ve zararlı atıkların arıtılması amacıyla kurulan arıtma
tesislerinden
o Sanayi abonelerinin, sanayi faaliyetlerine ilişkin olarak kurmuş oldukları arıtma
tesisleri,
o Aboneliği Mahalli İdareler ve Mahalle İdare Birlikleri adına yapılan Mahalli
İdareler ve Mahalle İdare Birliklerine ait arıtma tesisleri
sanayi abone grubu kapsamına girmektedir.
Sanayi abone grubundaki tüketiciler vize bitim tarihinden en az iki ay önce sanayi sicil belgelerinin
yenilenerek ibraz edilmemesi halinde tüketimlerinin ticarethane abone grubundan
faturalandırılacağına dair yazılı olarak bilgilendirilirler. Bu bilgilendirmeyi, kendisinden enerji
alan müşterilere görevli tedarik şirketleri ve diğer dağıtım sistemi kullanıcısı müşterilere dağıtım
şirketleri yapmakla yükümlüdür. Usul ve Esaslarda bu bildirime rağmen sanayi sicil belgelerinin
vize bitim tarihinden itibaren 30 gün içerisinde sunulmaması halinde tüketicilerin 30 günlük süre
sonrasındaki ilk fatura döneminden itibaren ticarethane abone grubu tarifesi üzerinden
faturalandırılacağı hükme bağlanmıştır.
Daha önce, şirketlerin söz konusu sanayi abonelerini sanayi sicil belgelerini yenileyerek sunmaları
gerektiğine dair bilgilendirme yükümlülüğü bulunmamaktaydı. Bazı şirketlerin sanayi sicil belgesi
olsa da kendisine sunmadığı için bazı abonelere uzun yıllar geriye dönerek geçmişe dönük faturalar
çıkarması nedeniyle böyle bir hüküm yürürlüğe konmuştur.
36 E.Camadan
Mesken abone grubu:
Bu abone grubu Usul ve Esasların 4 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Bu abone grubunun
kapsamına
Mesken olarak kullanılan müstakil binalar, apartmanlar ve içindeki bağımsız bölümler,
konut kooperatifleri ve konut siteleri ile buraların kalorifer, asansör, hidrofor, merdiven
otomatiği, kapıcı dairesi gibi ölçümleri ayrı sayaç ile yapılan ortak kullanım yerleri,
İbadethanelerin Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında yer almayan tüketimleri
ile müştemilatı niteliğindeki lojman ve benzeri yerleri
girmektedir.
Şehit Aileleri ve Muharip/Malul Gaziler mesken alt abone grubu:
Mesken abone grubunun alt abone grubu olan bu gruba sadece bir mesken için uygulanmak üzere
2330 ve 3713 sayılı Kanunlarla, 5434 sayılı Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen
durumlarda Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü tarafından şehit maaşı bağlanan kişiler
(karı, koca, çocuk, ana ve baba),
2847 sayılı Kanunun Mükerrer 1 inci maddesinde ve 675 sayılı Kanun Hükmünde
Kararnamenin 14 üncü maddesinde tanımlanan muharip/malul gaziler girmektedir.
Tarımsal sulama abone grubu:
Usul ve Esasların 5 inci maddesinde düzenlenen bu grup ana faaliyeti tarımsal üretim olan kişilerce
kurulmuş sulama kooperatifleri, pompaj tesisleri ile münferit olarak tesis edilmiş tarımsal sulama
elektrik tesislerini kapsamaktadır. Tarımsal sulama amaçlı tesislerdeki sadece sulama amaçlı
motopomp ve motopompun aydınlatmasında kullanılan elektrik enerjisi de tarımsal sulama
kapsamındadır. Son olarak, Örtüaltı Kayıt Sistemine kayıtlı olan veya veya seracılık faaliyetine
ilişkin olduğuna dair belgesi olan tesis ve ekipman da 2016 yılı başından itibaren bu grup
kapsamına sokulmuştur.
Aydınlatma abone grubu:
Usul ve Esasların 6 ncı maddesinde düzenlenmekte olup iki alt abone grubundan oluşmaktadır. İlk
alt abone grubu Genel Aydınlatma Yönetmeliği gereğince enerji giderleri genel aydınlatma
kapsamında ödenen aydınlatmaları kapsamaktadır. İkinci alt abone grubu ise otoyollar ve
özelleştirilmiş erişme kontrollü karayollarının aydınlatılması, güvenlik amacıyla yapılan sınır
aydınlatmaları, toplumun ibadetine açılmış ve ücretsiz girilen ibadethanelere ilişkin aydınlatmalar
ve halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerlerinden
aydınlatmaları Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında ödenmeyenlerin aydınlatmaları
kapsamaktadır.
37 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
2013 yılına kadar alt abone grubu bulunmayan aydınlatma abone grubu 2013 yılında yürürlüğe
girmiş olan EPK ve Genel Aydınlatma Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak iki alt abone
grubuna bölünmüştür. EPK’nın “Genel Aydınlatma” başlıklı geçici 6 ncı maddesi 2015 yılı
sonuna kadar genel aydınlatma giderlerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bütçesinden ve
ilgili belediyeler ile il özel idarelerinin bütçe vergi gelirleri payından karşılanmasını hükme
bağlamıştır. Yine aynı maddenin kendisine verdiği yetki çerçevesinde Bakanlar Kurulu bu süreyi
iki yıl uzatmıştır. Mevcut hüküm yeni bir uzatmaya izin vermemektedir. Kanun değişikliği
yapılmaması halinde bu uygulamanın 2017 yılı sonunda sona ermesi gerekmektedir.
İki alt abone grubuna uygulanan tarifeler birbirinden farklıydı. Bu fiyat farkının nedeni EPK’da
dağıtım şirketlerine genel aydınlatma için gereken enerjiyi kamu toptan satış şirketi olan
TETAŞ’tan temin etme yükümlülüğü verilmiş olmasıdır. Diğer aydınlatmalar için diğer
kaynaklardan ve piyasalardan da enerji temin edilerek fiyat oluşturulurken genel aydınlatma için
gereken enerji sadece TETAŞ’tan satın alınmaktadır. Bu nedenle de iki alt gruba uygulanan
tarifeler bir süre farklılık göstermiştir. TETAŞ’ın satış fiyatı genel aydınlatma için kullanılan enerji
için diğer amaçlarla kullanılan enerjiden farklılaştırıldığından 2017 yılının Ocak ayından itibaren
iki alt grup arasındaki fiyat farkı önce çok daralmış ve Nisan itibarıyla da tamamen ortadan
kalkmıştır.
Ticarethane abone grubu:
Sanayi, mesken, aydınlatma ve tarımsal sulama gruplarına girmeyen tüketiciler ticarethane abone
grubu kapsamındadır.
2.2.2 Kayıtlı nihai tüketimde abone gruplarının payı nedir?
EPDK’nın 2015 yılı Piyasa Gelişim Raporuna göre 2015 yılında faturaya esas tüketimin yüzde
41’i sanayi yüzde 30’u ticarethane ve yüzde 25’i mesken tüketimidir. Yüzde 4’lük tüketim ise
tarımsal sulama ve aydınlatma tüketimidir.13 Bu noktada belirtmem gereken husus rakamların
kaçak kullanımı içermediği sadece kayıtlı kullanımı kapsadığıdır. Kaçak olarak kullanılan
elektriğin hangi tüketici grubu tarafından tüketildiğini bilmiyoruz.
2016 yılındaki kayıtlı tüketim için de benzer oranlar göze çarpmaktadır. Sanayi tüketimi toplam
tüketimin yüzde 42’sidir. Ticarethanenin payı yüzde 29 ve meskenin payı yüzde 24’tür. Tarımsal
13 Elektrik Piyasası 2015 yılı Piyasa Gelişim Raporuna
http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Elektrik/YayinlarRaporlar/ElektrikPiyasasiGelisimRaporu bağlantısından
ulaşılabilir.
38 E.Camadan
sulamanın payı yüzde 3 ve aydınlatmanın payı yüzde 2’dir.14
Şekil 2.2 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2015)
14 EPDK’nın Elektrik Piyasası Aylık Sektör Raporlarından faydalanılarak hesaplanmıştır. Söz konusu raporlara erişim
için: http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Elektrik/YayinlarRaporlar/AylikSektor
Şekil 2.3 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2016)
39 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
2.2.3 Biraz da yakın tarihçe
Ulusal tarifenin uygulanmakta olduğu 2006 yılından beri ana abone grupları aynıdır. Ancak alt
abone gruplarında zaman zaman değişiklikler olmuştur. Örneğin, bu yazı içerisinde de belirtildiği
üzere, 2013 yılında aydınlatma abone grubu iki alt abone grubuna bölünmüştür. Yine tarımsal
sulama abone grubuna 2016 yılından itibaren uygulanmak üzere seracılar dahil edilmiştir.
Abone gruplarındaki en önemli değişikliğin ticarethane grubuna ilişkin olduğunu söyleyebiliriz.
2006 yılından 2012 yılına kadar ticarethane abone grubunun “Diğer” adlı bir alt abone grubu
bulunmaktaydı. Bu alt abone grubu “Diğer-1” ve “Diğer-2” olmak üzere ikiye bölünmüştü.
Başlangıçta Diğer-1 grubu hayır kurumları, dernekler, vakıflar, müzeler, resmi okullar, resmi
yurtlar, resmi üniversiteler, resmi yüksek okullar, resmi kurslar, resmi sağlık kuruluşları, kamu
spor tesisleri, kültür balıkçılığı ve kümes hayvanları çiftliklerini kapsamaktaydı. Diğer-2 grubu ise
içme-kullanma suyu ve tarımsal amaçlı soğuk hava depolarını kapsıyordu.
Ticarethane ve Diğer grupları arasında fiyat farkı ciddi boyuttaydı. 2006 yılında Diğer-1 grubu
ticarethane ana grubuna göre yüzde 21 daha az bedel ödemekteydi. Diğer-2 grubunun
ticarethaneye göre avantajı ise yüzde 19’du.15 2010 yılına gelindiğinde Diğer-1 grubunu avantajı
yaklaşık yüzde 20 ve Diğer-2 grubunun avantajı yaklaşık yüzde 17’ydi. 2011 yılı Ekim tarifeleri
onaylanırken Diğer gruplarının ticarethaneye göre avantajları önemli ölçüde ortadan kaldırılmıştır.
Diğer-1 ve Diğer-2 gruplarının avantajı artık sırasıyla yüzde 5 ve yüzde 2’ydi. 2012 yılının Nisan
tarifesinde üç grubun fiyatı eşitlenmiş ve Diğer gruplarının avantajı ortadan kaldırılmıştır. 2013
yılında ise Diğer alt abone grubu tamamen ortadan kaldırılmış ve ticarethane abone grubunun
altına yeni bir alt abone grubu tanımlanmamıştır.
15 Dağıtım sistemine bağlı tüketiciler ve tek zamanlı tarifeler için hesaplanmıştır. Karşılaştırma vergiler, fonlar ve
paylar hariç nihai fiyat üzerinden yapılmıştır.
40 E.Camadan
2.3 Tek zamanlı – çok zamanlı tarifeler
Enerji fiyatları, düzenlenen tarifelerden enerji satın alan tüketicilerin talepleri doğrultusunda, gün
boyu aynı olabileceği gibi elektriğin kullanıldığı saatlere göre değişiklik de gösterebilir. Bu tercihi
sadece sayacı çok zamanlı ölçüm yapan tüketiciler yapabilir. Diğer tüketiciler gün boyu
kullandıkları elektrik enerjisi için tek fiyat ödemek durumundadır. Zamana göre farklı fiyat
uygulaması şebeke tarifelerinde geçerli değildir.
Tek zamanlı ve çok zamanlı perakende satış tarifeleri Usul ve Esasların 18 inci maddesinde
düzenlenmektedir. Bu maddeye göre günün tüm zamanlarında tüketilen enerji için tek fiyat
uygulanması halinde tüketicinin tabi olduğu tarife tek zamanlı tarifedir. Günün belirlenmiş farklı
zamanlarında tüketilen enerji için farklı fiyat uygulanıyorsa tüketici çok zamanlı tarifeye tabidir.
2.3.1 Çok zamanlı tarifeye neden ihtiyaç duyulmuştur?
Çok zamanlı tarife uygulaması ile elektrik tüketiminde gün içerisindeki dalgalanmaların
azaltılması amaçlanmaktadır. Toplam tüketimin daha az olduğu saatlerde uygulanan düşük fiyatlar
ile bu saatlerdeki elektrik tüketiminin artırılması hedeflenmektedir. Diğer yandan tüketimin çok
olduğu saatlerde uygulanan yüksek fiyatlarla tüketimin azaltılarak talebin düşük olduğu saatlere
kaydırılması amaçlanmaktadır. Böylece hem daha düşük maliyetli kaynakların kullanımının
artırılması hemde şebeke üzerindeki yükün azaltılması yoluyla elektrik üretim ve naklinin
maliyetinin düşürülmesi amaçlanmaktadır.
2.3.2 Çok zamanlı tarifede zaman nasıl dilimlendirilmiştir?
Çok zamanlı tarife üç zaman diliminden oluşmaktadır: gündüz, puant ve gece. Bu zaman
dilimlerinin hangi saatleri kapsadığı Usul ve Esasların 18 inci maddesinin ikinci fıkrasında
belirlenmektedir. Buna göre
- gündüz dönemi: 06:00-17:00 arasını
- puant dönemi: 17:00-22:00 arasını
- gece dönemi: 22:00-06:00 arasını
kapsamaktadır.
2016 yılında ani bir şekilde sürekli yaz saati uygulamasına geçilmesi nedeniyle bazı sayaçlar bu
uygulama dikkate alınarak güncellenememiştir. Sayaç saati sürekli yaz saati uygulamasına göre
güncellenmemiş olan sayaçlarda eski kış saati uygulaması döneminde (ekimin son pazarı ile martın
son pazarı arasında)
- gündüz dönemi: 07:00-18:00 arasını
- puant dönemi: 18:00-23:00 arasını
- gece dönemi: 23:00-07:00 arasını
41 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
kapsamaktadır.
Güncellenmiş sayaçlarla güncellenmemiş sayaçlar arasındaki farklı uygulamanın amacı tüm
tüketicilere aynı fiyatların uygulanmasının sağlanmasıdır. Güncellenmemiş sayaçlar kış saatine
geçtiklerinden otomatik olarak bir saat geriye alınmaktadır. Zaman dilimlerinin birer saat ileri
alınarak uygulanmasıyla bu sayaçlar güncellenmiş sayaçlarla aynı dilimleri kapsamakta ve fiili
durumla uyumlaştırılmaktadır.
2.3.3 Çok zamanlı tarife zorunlu bir uygulama mı?
En başta da belirtildiği üzere tek zamanlı ya da çok zamanlı tarife tamamen tüketicinin
tercihindedir. Tüketici bazı şartlar dahilinde istediğini seçer. Çok zamanlı tarifenin tercih
edilebilmesi için tüketicinin çok zamanlı ölçüm yapan sayaca sahip olması gerekmektedir. Usul
ve Esasların 18 inci maddesinin üçüncü fıkrası tüketicinin bir takvim yılında en fazla iki kere tek
zamanlı ve çok zamanlı tarife arasında geçiş yapabileceğini söylemektedir. Aynı fıkra değişiklik
talebinin yazılı olmasını şart koşmaktadır.
Belirtilmesi gereken bir husus da, halihazırda, aydınlatma abone grubu ile şehit aileleri ve muharip
gaziler mesken alt abone grubuna çok zamanlı tarifenin uygulanmadığıdır.
2.3.4 Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri değişebilir mi?
Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri teknik olarak değiştirilebilir. Hatta daha doğru bir
uygulama arzulanıyorsa zaman dilimleri ihtiyaca göre değiştirilmelidir. Tüketimin karakteri
değiştiğinden dolayı hafta içi ve hafta sonlarında, yaz ve kış mevsimlerinde farklı zaman dilimleri
belirlenebilir.
Usul ve Esasların 18 inci maddesi Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna “iletim ve dağıtım
şebekelerinin verimli kullanılabilmesi amacıyla sayaç altyapısının uygun olduğu tüketiciler,
tüketici grupları, tüketim seviyeleri ya da bağlantı tipleri için farklı çok zamanlı tarifeler”
onaylama yetkisi vermektedir. Bugüne kadar uygulama değişikliği olmamıştır. Sürekli yaz saati
uygulaması nedeniyle ortaya çıkan güncelleme ihtiyacı çok zamanlı tarifedeki zaman dilimlerinin
ihtiyaçlar doğrultusunda revize edilmesi için bir fırsat olabilirdi. Yine de çok zamanlı tarife
zorunlu olmadığı müddetçe talebi zamanlar arasında kaydırma etkisi kısıtlı olacaktır.
2.3.5 Çok zamanlı tarifede fiyatlar zamanlara göre nasıl değişiyor?
Fiyatın en yüksek olduğu zaman dilimi puant dönemidir. Fiyatın en düşük olduğu zaman dilimi
ise gece dilimidir. 1 Nisan 2017 itibarıyla geçerli olan tarifelerdeki16 tek ve çok zamanlı perakende
satış tarifeleri Tablo 2.1’de gösterilmektedir.17 Tablo 2.2’de ise her bir grup içinde çok zamanlı
fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı görülmektedir. Oranların tüm gruplar içinde neredeyse aynı
16 Güncel tarifelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısından ulaşılabilir. 17 Vergi, fon ve paylar hariç dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere uygulanan perakende satış fiyatlarıdır. Şebekeye
ilişkin tarifeleri kapsamaz.
42 E.Camadan
olduğu göze çarpmaktadır. Birbirine benzer oranlar tüketici grupları arasında zamanlar arasında
geçiş arzusunun fiyat farkına göre benzer bir şekilde değiştiğinin varsayıldığını göstermektedir.
Bu varsayımın sorgulanması gerektiği açıktır.
Tablo 2.1 Nisan-Haziran 2017’de yürürlükte olan perakende satış tarifeleri
Tablo 2.2 Çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı
43 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
2.3.6 Serbest olmayan tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır?
Serbest olamayan tüketiciler EPDK’nın onayladığı tarifelerden elektrik almak zorunda olan
tüketicilerdir. Bu tüketiciler kendi tüketim alışkanlıklarına göre çok zamanlı ya da tek zamanlı
tarifeyi tercih etmelidirler. Gece tüketimi çok olan bir tüketici için çok zamanlı tarife avantajlıyken
puant tüketimi çok olan bir tüketici için tek zamanlı tarife avantajlıdır. Üç farklı mesken tüketicisi
için Tablo 2.3’te bir karşılaştırma yapılmıştır. Tablo 2.3’teki üç tüketiciden ikincisi için çok
zamanlı tarife avantajlıyken birinci ve üçüncü tüketiciler için tek zamanlı tarife avantajlıdır.
Tablo 2.3 Seçilmiş meskenlerde tek zamanlı – çok zamanlı tarife karşılaştırması
2.3.7 Serbest tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır?
Serbest tüketicilerin dikkate alması gereken hususlar genel olarak altıncı bölümün konusu. Bu
bölümde sadece tarife zamanları açısından kısa bir değerlendirme yapılıyor. Serbest tüketicilerin
serbest olmayan tüketicilerden farklı olarak tedarikçi seçme hakkı bulunmaktadır. Bu tüketiciler
onaylı tek zamanlı ya da çok zamanlı tarifeleri seçebilecekleri gibi elektriği özel bir tedarikçiden
tamamen farklı fiyatlarla da satın alabilirler. Tedarikçilerin genellikle onaylı fiyatlar üzerinden bir
indirim oranı sunduklarını biliyoruz. Serbest tüketicilerin kendilerine sunulan fiyatları sadece tek
zamanlı fiyatlarla kıyaslayarak değerlendirmeleri yanlış karar almalarına neden olabilir.
Tüketicilerin kendilerine sunulan fiyatları tüketim alışkanlıklarını dikkate alarak çok zamanlı
tarifelerle de kıyaslamaları yanlış karar vermelerinin önüne geçebilir.
44 E.Camadan
Tablo 2.3’teki ikinci tüketici bu durumun bir örneği olabilir.18 Bu tüketiciye tek zamanlı tarifeden
(enerji fiyatından), örneğin, yüzde 7 indirim sunulduğunda ikili anlaşma tek zamanlı tarifeye göre
yüzde 7 avantajlıdır. Ancak çok zamanlı tarife tek zamanlı tarifeye göre yüzde 9.5 avantajlıdır.
Dolayısıyla tek zamanlı fiyat üzerinden yüzde 9.5’in üzerinde bir indirim oranı sunulmadıkça
tüketici ikili anlaşma yerine onaylı çok zamanlı tarifeyi tercih etmelidir.
18 Mevcut limite takılmaksızın serbest tüketici limitinin “sıfır” olduğunu varsayarak değerlendirelim.
45 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
2.4 Örneklerle perakende elektrik satış tarifesinin belirlenme yöntemi
Ülkemizde elektrik tarifeleri Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim’den itibaren geçerli olmak üzere üç
ayda bir belirleniyor. Perakende satış tarifesi halihazırda tedarikçisini seçemeyen ya da seçmeyi
tercih etmeyen tüm tüketicilere uygulanmak üzere onaylanıyor. Bu tüketicilere elektrik tedarik
etmek üzere görevlendirilmiş 21 farklı şirket var. “Görevli tedarik şirketi” olarak adlandırılan bu
21 şirket kendi lisanslarında belirlenmiş olan bölge içerisinde tedarikçi seçme hakkı olmayan
“serbest olmayan tüketiciler”e ve tedarikçisini herhangi bir nedenden dolayı seçmeyen “serbest
tüketiciler”e elektrik tedarik ediyorlar. Satış fiyatlarının belirlenmesi için de enerji maliyetlerinin
ve enerji tarifelerinin hesaplanmasına ilişkin detaylı veriyi üç ayda bir düzenleyici kuruma
sunuyorlar. EPDK bu veriyi kendi elindeki ya da başka kurumlardan aldığı rakamlarla
karşılaştırarak perakende satış fiyatlarını belirliyor. Görevli tedarik şirketleri tüketicilere elektriği
işte bu fiyattan satıyorlar.
Perakende elektrik satış fiyatının nasıl belirleneceği en detaylı biçimde “Perakende Enerji Satış
Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ”de düzenleniyor.19 Bu tebliğin özellikle 6 ve 17 nci
maddeleri birim enerji fiyatının nasıl hesaplanacağını formülize ediyor. Önce 6 ncı maddenin ilk
iki fıkrasına bir göz atalım:
Bu madde perakende satış fiyatının nasıl hesaplanacağını gösteriyor. Perakende satış fiyatı,
hesaplanan enerji tedarik maliyeti öngörülen satış miktarına bölünerek bulunuyor. Öngörülen satış
miktarı dört ana kaynaktan alınması öngörülen enerji miktarının toplamına denk. Çünkü alınan
enerjinin satılan enerjiye eşit olması esas. Toplamı satılan enerjiye eşit olacak dört kalem;
19 Tebliğe http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7335 bağlantısından ulaşabilirsiniz.
46 E.Camadan
Kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ’tan onaylı TETAŞ tarifelerinden alınması öngörülen
enerji miktarı,
Spot piyasada (gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç piyasası)
alınması/satılması öngörülen toplam enerji miktarı,
İkili anlaşmalarla üretim ya da tedarik şirketlerinden alınması planlanan enerji miktarı,
LÜY hükümleri gereğince mikro kojenerasyon tesislerinden alınması öngörülen elektrik
enerjisi miktarıdır.
Peki enerji tedarik maliyeti nasıl hesaplanıyor? Bu da tebliğin 17 nci maddesinde düzenleniyor. 17
nci maddenin ilk fıkrasına bakalım.
Enerji tedarik maliyetinin alt kalemlerini daha önce görmüştük. Burada da bu kalemleri tekrar
sıralayalım:
TETAŞ’tan alınacak enerjinin toplam maliyeti
Gün öncesi, gün içi ve dengeleme güç piyasalarında alınması/satılması öngörülen enerjinin
toplam miktarının öngörülen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılmasıyla
hesaplanan tutar
Üretim ya da tedarik şirketlerinden ikili anlaşmalar kapsamında alınacak enerji miktarının
ilgili Kurul kararı gereğince yine gün öncesi fiyatıyla çarpılması suretiyle hesaplanan tutar
LÜY gereğince mikro kojenerasyon tesislerinden alınması öngörülen enerji miktarının
5346 sayılı Kanunun Ek 1 sayılı cetvelindeki en düşük fiyatın öngörülen TL karşılığı ile
çarpılmasıyla hesaplanan tutar
Yukarıdaki alımlar için EPDK tarafından belirlenen (halihazırda yüzde 2.38) brüt kar marjı
tavanı
Üç ay geriden gelmek üzere, YEKDEM kapsamındaki destekleme bedelinin faiz ile
güncellenmiş tutarı
Üç ay geriden gelmek üzere, organize toptan satış piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ
tarafından görevli tedarik şirketlerine fatura edilen geçmişe dönük düzeltme kalemi, piyasa
işletim ücreti, süresinde ödenmeyen alacaklar payı, iletim ek ücreti, fark fonu ve Enerji
Piyasası Düzenleme Kurulunca uygun bulunan diğer kalemlerin faiz ile güncellenmiş tutarı
Üç ay geriden gelmek üzere, dengeleme ve uzlaştırma piyasasında ikili fiyat uygulaması
nedeniyle oluşan zararın karşılanması için şirketlerin tahmin performansı ölçüsünde
tarifelerine dahil edilen sistem enerji dengesizlik gelir kaleminin faiz ile güncellenmiş
tutarı
Enerji tedariği düzeltme bileşeni
47 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Şirketin bir yıl boyunca perakende satış hizmetine ilişkin olarak toplaması öngörülen
perakende satış gelir tavanının ilgili döneme düşen kısmı
enerji tedarik maliyeti hesaplamasında kullanılan kalemlerdir.
Şimdi de bazı varsayımlarla basitleştirilmiş bir formül kullanarak perakende satış fiyatlarının nasıl
hesaplandığını görelim. Bu bölümün amacı perakende satış fiyatının hesaplanma yöntemini
basitleştirerek anlaşılabilir hale getirmek. Basitleştirilmemiş hesaplamayı gösteren bir örneğin
48 E.Camadan
anlaşılabilirlik düzeyi azalacağından amaca hizmet etmeyecekti. Basitleştirici varsayımlarımız
şunlar olsun:
Dikkat ederseniz formüllerde toplam tutarlara saatlik miktar ve fiyatlar kullanılarak
ulaşılıyor. Yani yaklaşık 2160 saatin her biri için yapılmış olan öngörüler ve anlaşmalar
dikkate alınarak bir toplama ulaşılıyor. Biz bu detaya girmeksizin toplam miktar ve
ortalama fiyat tahminlerini kullanarak öngörülen tutarı buluyoruz.
İkili anlaşmalarla alınan enerji ve spot piyasada alınan enerji için ayrı gün öncesi fiyat
ortalamaları hesaplanabilir. Bunun sebebi bu iki kaynaktan satın alınan enerjnin saatlik
dağılımının farklı olmasıdır. Biz bu detaya girmeksizin her iki kaynak için de aynı gün
öncesi fiyatını alıyoruz.
Mikro kojenerasyon tesislerinden alım olmadığını varsayıyoruz.
Brüt kar marjı tavanının “0” olduğunu kabul ediyoruz.
Gün içi piyasasından alım olmadığını varsayıyoruz.
A ve K katsayılarını “0” kabul ediyoruz.
Faiz oranının “0” olduğunu varsayıyoruz.
Enerji tedariği düzeltme bileşeninin perakende satış fiyatını hesapladığımız ilk dönem için
“0” olduğunu varsayıyoruz.
Bu varsayımlar altında perakende satış fiyatının formülü aşağıdaki gibi olacaktır.
Bu formülde neyin neyi temsil ettiği Tablo 2.4’te gösterilmektedir.
Şimdi de örnekler üzerinden perakende satış fiyatının hesaplanmasını görelim. Toplam 1000
MWh’lik satış (dolayısıyla da aynı miktarda alış) öngörüsü olduğunu varsayalım. Bu miktarın 650
MWh’inin TETAŞ’tan, 250 MWh’inin ikili anlaşmalarla ve 100 MWh’inin gün öncesi ve
dengeleme güç piyasalarından alınacağı öngörülsün. TETAŞ’tan alım fiyatı 140 TL/MWh ve hem
ikili anlaşmalar hem de gün öncesi ya da dengeleme güç piyasasından alımlar için öngörülen birim
fiyat 160 TL/MWh olsun. YEKT, EPİAŞT ve SEDGK için toplam tutar varsayımları da Tablo
2.5’te yer alıyor. Tablo 2.5’te de görüldüğü üzere öngörülen toplam maliyet 176000 TL olacaktır.
Sıra geldi birim perakende satış fiyatının belirlenmesine. İlk olarak sadece tek bir abone grubu
olduğunu ve sadece tek zamanlı tarife uygulandığını kabul edelim. Yani elektrik ne zaman
tüketilirse tüketilsin aynı birim fiyat ödeniyor. Tarifeye esas toplam maliyeti 176000 TL olarak
hesaplamıştık. Alım ve satım miktarı 1000 MWh olarak öngörüldüğüne göre birim fiyat 176
TL/MWh ya da 17.6 kr/kWh olacaktır.
49 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tablo 2.4 Örneğimizdeki formüldeki kısaltmaların açılımı
Tablo 2.5 Perakende satış fiyatı hesaplama örneği
Bir de iki abone grubu ve tek zamanlı tarife varsayımı altında perakende satış fiyatının ne olacağını
bulalım. Fiyat oransallığı 1/0.8 olsun. Yani birinci grubun birim fiyatı F ise ikinci grubun fiyatı
50 E.Camadan
0.8F olarak belirleniyor. Maliyet varsayımlarımız değişmediğinden tarifeye esas toplam maliyet
aynıdır. Birinci grubun 400 ve ikinci grubun 600 MWh elektrik tüketeceği öngörülsün. Basit
cebirle her iki grubun perakende satış fiyatı ne olur? Birinci gruptan toplanacak toplam bedel 400F
ve ikinci gruptan toplanacak toplam bedel 600*0.8F (480F) olacaktır. 880F’yi 176000’e
eşitleyerek birinci gruba uygulanacak fiyatı bulabiliriz. Bu fiyat 200 TL/MWh ya da 20 kr/kWh
olacaktır. İkinci grubun fiyatı bu fiyatın beşte dördü olacaktır. İkinci grup için perakende satış
fiyatı 160 TL/MWh ya da 16 kr/kWh olacaktır.
İşleri biraz daha karmaşıklaştıralım. İki abone grubumuz ve her biri için iki farklı tarifemiz olsun.
Birisi günün her saati için eşit olan bir tek zamanlı tarife olsun. İkincisi ise gece ve gündüz saatleri
için iki farklı fiyat içeren çok zamanlı bir tarife olsun. Fiyat oransallığı varsayımı Tablo 2.5’in
sonunda görülüyor. Benzer şekilde altı grubun her biri için öngörülen tüketim miktarları da
tablonun sonunda. Bir önceki paragrafta kurduğumuz denklemi genişleterek kullanalım. Birinci
grup için uygulanan tek zamanlı fiyat F ise bu grup için çok zamanlı tarifede uygulanacak gündüz
fiyatı 1.5F ve gece fiyatı 0.7F’dir. Aynı şekilde, ikinci grup için tek zamanlı fiyat 0.8F, çok zamanlı
tarifenin gündüz fiyatı 1.2F ve gece fiyatı 0.55F olacaktır. Bu fiyatları miktarlarla çarparak
toplarsak 963F rakamını buluruz. 176000TL’yi 963’e böldüğümüzde 182.76 TL/MWh birim
fiyatını buluruz ki bu birim fiyat birinci grup için tek zamanlı perakende satış fiyatını vermektedir.
182.76’yı 1.5 ile çarparsak birinci grup için çok zamanlu tarifenin gündüz fiyatını buluruz ki bu
fiyat da 274.14 TL/MWh’tir. Diğer gruplara ve zamanlara uygulanan fiyatları da aynı mantıkla
kolaylıkla hesaplayabiliriz.
Peki ya öngörüler tutmazsa? İşte burada devreye daha sonraki dönemler için hesaplanan enerji
tedariği düzeltme bileşeni giriyor. Bu bileşen tüketicilere faturalandırılması gereken toplam tutarla
fiiliyatta toplanan tutar arasındaki farkı göstermektedir. Örneklerimiz üzerinden görelim.
Tüketim (dolayısıyla da alım) öngörüsünün yanlış olduğunu ve tarife dönemindeki toplam
tüketimin 1000 MWh değil de 1200 MWh olduğunu kabul edelim. 200 MWh’lik elektriğin
tamamının dengeleme ve uzlaştırma piyasasından alındığını ve TETAŞ’tan ya da ikili anlaşmalarla
diğer tedarikçilerden alımlarda herhangi bir sapma olmadığını düşünelim. Bir de gün öncesi
fiyatının öngörülenden (160 TL/MWh) farklı olarak 170 TL/MWh olduğunu varsayalım. Bu
şartlar altında fiili maliyet Tablo 2.6’da da görüldüğü üzere 213500 TL olacaktır.
51 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tablo 2.6 Maliyetin öngörüden farklı gerçekleşmesi
Tek abone grubu ve sadece tek zamanlı tarife mevcut ise düzeltme bileşeni nasıl hesaplanır? Tablo
2.7’deki gibi. 1200 MWh 176 TL/MWh ile çarpılırsa tüketicilere fatura edilen toplam tutara
ulaşılır ki bu tutar 211200 TL’dir. Tarifeye esas maliyet 213500 TL olduğundan düzeltme bileşeni
2300 TL’dir (213500-211200). Sonraki dönemde bu 2300 TL maliyet unsuru olarak perakende
satış tarifesi hesaplamalarına dahil edilecektir.
Tablo 2.7 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, tek abone grubu
İki abone grubu ve sadece tek zamanlı tarife olması halinde düzeltme bileşenini Tablo 2.8’de
hesaplayalım. Miktardaki 200 MWh’lik sapmanın tamamının ikinci grubun tüketiminde olduğunu
52 E.Camadan
düşünelim. Yani bu grubun 600 MWh olarak öngörülen tüketimi 800 MWh olarak gerçekleşmiş
olsun. Tedarikçinin fatura ettiği toplam bedel 208000 TL olacaktır (400*200+800*160). Tarifeye
esas maliyet 213500 TL olduğundan düzeltme bileşeni 5500 TL olarak bulunacaktır.
Tablo 2.8 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Tek zaman, iki abone grubu
Son olarak iki farklı abone grubu ve her bir grup için hem tek zamanlı tarife hem de ayrı ayrı iki
zamanlı tarife olduğu durumdaki düzeltme bileşenini Tablo 2.9’da bulalım. 200 MWh’lik
sapmanın 100 MWh’inin birinci abone grubunun çok zamanlı tarifesinden faturalandırılan
tüketicilerin gündüz tüketimindeki artış olduğunu düşünelim. Diğer 100 MWh’lik artışın da ikinci
abone grubunun çok zamanlı tarifesinden elektrik alan tüketicilerin gündüz tüketiminde olduğunu
kabul edelim. Tedarikçinin fatura ettiği toplam tutar altı grubun her biri için bir önceki bölümde
bulduğumuz onaylı perakende satış fiyatı ile gerçekleşen tüketimin çarpımlarının toplamı
olacaktır. Tablo 2.9’da da görüldüğü üzere fatura edilen tutar 225346 TL civarındadır. Tarifeye
esas maliyetin 213500 TL olduğunu biliyoruz. Düzeltme bileşeni bu ikisi arasındaki fark yani -
11846 TL olacaktır. Takip eden dönemde tedarikçinin tarifeye esas maliyeti hesaplanırken
düzeltme bileşeni -11846 TL olarak dikkate alınacaktır.
53 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tablo 2.9 Düzeltme bileşeninin hesaplanması – Çok zaman, iki abone grubu
54 E.Camadan
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NAKİL TARİFELERİ
3.1 Elektrik nakil (şebeke) tarifeleri
Elektriğin tüketilebilmesi için üretildiği yerden tüketim yerine kadar taşınması gerekmektedir. Bu
nakil faaliyeti için hatlar, transformatörler ve diğer gerekli parçalardan oluşan bir şebekenin tesisi
gerekmektedir. İşte elektriğin bir yerden bir yere taşınması ve şebekenin işletilmesi ve gereklilik
halinde yenilenmesi ve genişletilmesi elektrik nakil faaliyetidir.
Elektrik nakil faaliyeti iki ana kısma ayrılmaktadır: iletim ve dağıtım faaliyetleri. EPK’da iletim
elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden nakledilmesi olarak
tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle iletim, ülkemizdeki santrallarda üretilen ya da yurt dışından
ithal edilen elektriğin 36 kV üzerindeki hatlar üzerinden
iletimden bağlı tüketicilere ve
dağıtımdan bağlı nihai tüketicilere nakledilmek üzere dağıtım şebekesine
taşınmasıdır.
Dağıtım faaliyeti elektrik enerjisinin 36 kV ve altındaki hatlar üzerinden nakledilmesidir.
Benzetme yöntemini kullanarak basitleştirmeye çalışalım. İletim internetten satın aldığımız bir
kitabın ana depodan bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezine ulaştırılması faaliyetidir. Dağıtım
ise kitabın bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezinden evimize ulaştırılması işidir.
Başka bir benzetmeyi de ulaşım örneğini kullanarak yapalım. Ankara’daki tren garından
İstanbul’daki tren garına trenle gitmek iletim faaliyetine benzer. İstanbul’daki tren garından
minibüsle ya da taksiyle sokaklardan evimize gitmemiz dağıtım faaliyetine benzer.
Elektrik iletim ve dağıtım faaliyetleri düzenleyici kurum EPDK’nın düzenlemesine tabidir. Bunun
sebebi elektrik nakil faaliyetinin doğal tekel olarak kabul edilmesi ve ikinci bir şirketin yeni bir
şebeke inşa etmesinin anlamsız bir mali külfet getirecek olmasıdır. Elektriği tüketen tüm
tüketicilerin ödedikleri bedelleri ve bu bedellerin ödenmesine ilişkin hükümleri içeren iletim ve
dağıtım tarifeleri EPDK tarafından belirlenmekte ve onaylanmaktadır.
Şimdi de iletim ve dağıtım tarifelerinin nasıl belirlendiğini özetleyelim. Ayrıca, bu iki tarifenin
benzer ve farklı yanlarından kısaca bahsedelim.20
İletim ve dağıtım tarifelerinde “Gelir Tavanı” yöntemi benimsenmiştir
Ülkemizdeki uygulamada hem iletim şirketinin hem de dağıtım şirketlerinin geçmiş yıllardaki
toplam harcamaları, şebekeye, abone sayısına, nakledilen enerji kapasite ve miktarına ilişkin
20 Dağıtım faaliyetinin bir unsuru olan kayıp-kaçak enerjinin tedarik edilmesi ve tarifelendirilmesi bu bölümdeki
dağıtım tarifesi kapsamında değildir.
55 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
değişim tahminleri ve özellikle dağıtım şirketleri için benzer şirketlerin aynı iş için katlandıkları
toplam maliyet dikkate alınarak şirketlerin yıllık gelir gereksinimleri belirlenmektedir.
Türkiye’deki uygulamada, ilgili yılın gelir gereksinimi enflasyon ve mevzuattaki diğer düzeltme
parametreleri ile güncellenerek gelir tavanı adını alır. Gelir tavanı garanti edilmiş bir gelirdir.
Düzenlenen şirketlerin o yıl gelir tavanının altında ya da üzerinde gelir elde etmeleri halinde
aradaki fark daha sonraki yıllar için belirlencek gelir tavanlarına dahil edlir.
Gelir gereksiniminin iki ana kalemi yatırım harcamaları ve işletme harcamalarıdır. Yatırım
harcamaları borç ya da özsermaye ile finanse edildiğinden yapılması planlanan toplam yatırım
tutarı için bir alternatif maliyet oranı (ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti oranı) belirlenir.
Yatırımların eksik yapılması halinde eksik kalan yatırım için gelir hesaplamalarında dikkate alınan
tutar güncellenerek takip eden dönemde hesaplamalara negatif yönlü olarak dahil edilir.
Düzenleyici kurum onayladığı yatırım tutarını dönem içerisinde (talep üzerine ya da zaman zaman
re’sen) artırıp azaltma hakkına sahiptir.
İşletme harcamaları ise bir kez belirlendikten sonra dönem içerisindeki eksik ya da fazla
harcamalar gelir tavanını ve tarifeleri etkilemez. Aynı işin daha az harcama yani daha düşük
maliyetle yapılması halinde aradaki kazanç düzenlenen şirkete kalır. Zaten bu düzenlemedeki ana
amaçlardan birisi de aynı işi daha düşük maliyetle yapmayı teşvik etmektir. Maliyet düşüşü takip
eden uygulama dönemlerinde yeni gelir ve tarife hesaplamalarında dikkate alınarak tüketicilerin
de maliyet düşüşünden faydalanması sağlanır. İşletme maliyetlerinin onaylanan rakamları aşması
halinde ise aradaki zarar şirketindir. Maliyet artışının ilerleyen dönemlerde tüketicilere yansıtılıp
yansıtılmayacağı ise düzenleyici kurumun vermesi gereken bir karardır.
Türkiye’de düzenleyici kurum EPDK işletme giderlerinin bir kısmını kontrol edilemeyen işletme
giderleri olarak kabul etmektedir. Bu giderler düzenlenen şirket tarafından kontrol edilemediği
kabul edilen orman arazisi kullanımı ile ilgili bedeller, kamu kurumlarına ödenen izin, ruhsat
bedelleri gibi bedellerdir.21 Bu giderler işletme giderlerinde düzeltme yapmama kuralından
müstesnadır.
Maliyet düşürmenin düzenlenen şirketin tek motivasyon kaynağı olmasının sakıncaları vardır.
Hizmet kalitesini düşürebilir. Bunun önüne geçilmesi için gelir hesaplamalarına kalite faktörü
dahil edilerek kalitesizliğin cezalandırılması ve kalitenin ödüllendirilmesi mümkün olmaktadır.
Son olarak dağıtım gelir tavanının iki bileşenden oluştuğunu ve bu bileşenlerin sabit maliyet
bileşeni ile değişken maliyet bileşeni olduğunu belirtelim. Sabit maliyet bileşenine denk gelen
tutar dönem içerisinde hiçbir değişkenden etkilenmeksizin tamamıyla şirkete gelir olarak garanti
edilmektedir. Değişken maliyet bileşeni ise düzenleyici kurumun belirlediği abone sayısı, toplam
tüketim miktarı gibi faktörlere bağlı olarak ve bu faktörlerdeki değişim ölçüsünde düzenlenen
21 Bkz: Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin 8 inci maddesi. Tebliğe
http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Tebligler/Dagitim_Sistemi_Gelirinin_Duzenlenmesi_
Hakkinda_Teblig bağlantısından ulaşılabiliyor.
56 E.Camadan
şirkete garanti edilmektedir. Ülkemizde iletime ilişkin gelir hesaplamalarında değişken maliyet
bileşenine yer verilmemiştir.
Parametrelerin geçerli olduğu uygulama dönemi iletimde üç yıl dağıtımda beş yıldır
Gelir tavanı yönteminde işletme giderlerinde maliyet düşüşü olması için parametrelerin geçerli
olduğu dönemin birkaç yıllık bir dönem olması gerekmektedir. Tek yıllık uygulama döneminde
şirketlerin maliyetlerini düşürerek elde edecekleri kazanç sınırlı olacaktır. Çok uzun uygulama
dönemlerinde ise belirsizliğin maliyeti artacaktır.
Uygulama döneminin kaç yılı kapsayacağı mevzuatta doğrudan belirlenmemiş bu konuda Enerji
Piyasası Düzenleme Kurulu yetkilendirilmiştir. Uygulama dönemi bugüne kadar iletim
tarifelerinde üç yıl ve dağıtım tarifelerinde beş yıl olmuştur. Sonraki dönemlerde bu uygulamanın
değişmesinin önünde yasal bir engel yoktur.
Dağıtım şirketlerinin verimlilik parametreleri veri zarflama yöntemi ile hesaplanmaktadır
Benzer işi daha yüksek maliyetle yapan dağıtım şirketlerinin işletme giderleri verimlilik
parametresi kullanılarak düşürülmektedir. Verimlilik parametresi ülkemizde sadece işletme
giderleri için kontrol edilemeyen giderler kapsam dışında bırakılarak hesaplanmaktadır. Kullanılan
yöntem veri zarflama yöntemidir.
Yirmi bir dağıtım şirketinin işletme maliyetleri girdi olarak alınmaktadır. Çıktılar ise hat uzunluğu,
kullanıcı sayısı, dağıtılan enerji, trafo sayısı vb. olabilir. Bu girdiler ve çıktılar kulanılarak şirketler
gruplandırılmakta ve benzer çıktıyı daha fazla işletme maliyeti ile gerçekleştiren şirketler için
işletme giderlerini kendileri için belirlenen oran dahilinde düşürmelerini teşvik etmeyi amaçlayan
verimlilik parametreleri hesaplanmaktadır. Hesaplama bugüne kadar sadece dağıtım şirketlerinin
birbirleriyle kıyaslanmasıyla yapılmıştır. Yurtiçindeki benzer sektörlerle ya da yurtdışındaki aynı
sektördeki şirketlerle kıyaslama yoluyla verimlilik parametresi hesaplanması da mümkündür.
Dağıtım tarifelerinde çok yumuşak bir verimlik parametresi uygulaması yapıldığını
söyeleyebiliriz. 21 adet şirketin yarısından fazlasının verimlik parametresi yazıyla “sıfır” rakamla
0’dır. Şirketlerin yarısından fazlası kaynaklarını bu kadar etkin kullanamayacağına göre bayağı
esnek bir uygulamanın yapıldığı açıktır.
Bazı dağıtım şirketlerinin verimlilik parametrelerinin sıfır olmasının dayanağı “Dağıtım
Sistemindeki Kayıpların Azaltılmasına Dair Tedbirler Yönetmeliği”nin 7 nci maddesidir. Bu
maddeye göre yüksek kayıplı şirketlere 2020 yılı sonuna kadar verimlilik katsayısı uygulaması
yapılmaz. Daha sonra ise hesaplanan verimlilik parametrelerinin yarısı uygulanır.22
Son olarak iletim tarifesi hesaplamalarında verimlilik faktörünün neredeyse tamamen ihmal
edildiğini belirtelim.
22 31/12/2015 tarih ve 29579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliğe
http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/4406 bağlantısından ulaşılabilir.
57 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tüketicilerin ödediği dağıtım bedelleri her yerde aynı, iletimde ise 14 bölge ve fiyat var
21 farklı bölge, 21 farklı şirket ve 21 farklı gelir tavanı olsa da EPK’nın geçici 1 inci maddesi ve
ilgili Bakanlar Kurulu kararı gereğince 2020 yılı sonuna kadar kullanıcılar hangi bölgede olduğuna
bakılmaksızın aynı dağıtım bedelini ödemektedirler.
İletimde tek şirket olsa da 14 farklı bölge için 14 ayrı bedel belirlenmektedir. Amaç üretimin
tüketimden fazla olduğu yerlerde tüketim yatırımını, üretimin tüketimden az olduğu yerlerde de
üretim yatırımını özendirmektir. Bana göre bugünkü şartlarda etkisi oldukça sınırlı olsa da bu
kabul edilebilir bir stratejidir. Etkinin sınırlı olmasının birinci nedeni fiyat farklarının (diğer
faktörler de göz önüne alındığında) üretim ya da tüketimi kaydırmak için tesir gücünün çok düşük
olmasıdır. İkinci neden ise iletim bedeli için 14 ayrı fiyat olsa da dağıtım sistemine bağlı
kullanıcıların nerede olurlarsa olsun bu uygulamadan bağımsız olarak aynı bedeli ödemesidir.
İletim şirketi dağıtım şirketlerine bulundukları iletim bölgelerine göre farklı bedeller tahakkuk
ettirse de dağıtım şirketlerinin tüm ülkedeki tüketicilere yansıttığı iletim bedeli aynıdır. EPDK tüm
dağıtım sistemi kullanıcılarına aynı bedelin yansıtılması için bir fiyat eşitleme mekanizması
kurmuştur. Kaldı ki dağıtım sistemi kullanıcıları ödedikleri dağıtım bedelinin ne kadarının iletim
için olduğunu dahi bilmemektedirler. Bu şartlar altında farklı iletim bedellerinin yatırım
stratejilerini etkileyen önemli bir faktör olması beklenemez.
Bölümü bu bölümün bir çeşit özeti olan Tablo 3.1 ile bitirelim.
Tablo 3.1 İletim tarifesi ile dağıtım tarifesinin karşılaştırılması
58 E.Camadan
3.2 2011’den günümüze elektrik tarifelerinde şebeke bedeli ve enerji bedelinin oransal
değişimi
Bu bölümde elektrik fiyatları içerisinde şebekeye ilişkin bedeller ile enerji bedelinin oranı ve bu
oranların son yedi yıl içerisindeki değişimi ele alınacaktır. Öncelikle şebekeye ilişkin bedeller ile
enerji bedelini nasıl hesapladığımızı anlatmak gerek. Şebekeye ilişkin bedeller 2016 yılından
önceki dağıtım bedeli, iletim bedeli, kayıp-kaçak bedeli ve sayaç okumaya ilişkin bedellerdir. 2016
yılı ve sonrasındaki şebeke bedeli ise tüm bu maliyetleri içerecek şekilde onaylanan dağıtım
bedelidir. 2016 yılından önceki yıllar için hesaplanan enerji bedeli perakende satış bedeli ile
perakende satış hizmeti bedelinin toplamından oluşmaktadır. 2011 ve 2012 yıllarındaki perakende
satış hizmeti bedeli sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti bedeli olup sayaç okumaya
ilişkin bedel alınmaksızın hesaplanmıştır. 2013 yılından itibaren zaten sayaç okuma bedelinin adı
değişmiş ve sayaç okuma perakende satış hizmetinin kapsamı dışına çıkarılmıştır. 2016 yılından
itibaren enerji bedeli EPDK tarafından onaylanmış olan perakende satış bedelidir. Bu bedel daha
önceki adıyla perakende satış hizmetine ilişkin maliyetleri de içermektedir.
En başta ifade edilmesi gereken hususlardan birisi bu bölümde paylaşılacak oranların düzenlenen
tarifelerden enerji alan tüketiciler için hesaplanmış olduğudur. Tedarikçisini seçen serbest
tüketicilerin enerji bedelinin daha düşük olduğunu varsayarsak bu tüketicilere uygulanan fiyatlar
içerisinde şebeke bedelinin payı diğer tüketicilere göre biraz daha yüksektir.
Tüm hesaplamaların tek zamanlı tarifelerden enerji alan tüketiciler için yapıldığını da belirtmeme
izin verin. Yani, elektriği tükettiği zamandan bağımsız olarak enerjiye EPDK tarafından
onaylanmış olan tek zamanlı perakende satış bedelini ödeyen tüketiciler için hesaplamalar
yapılmıştır. Ayrıca tüm hesaplamalar tek terimli tarife baz alınarak yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle
sadece kullanılan enerji miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli ödendiği kabul edilerek oranlar
hesaplanmıştır. Çift terimli tarife sınıfına giren ve kullandığı enerji miktarının yanı sıra güç
üzerinden de dağıtım bedeli ödeyen kullanıcılar kapsam dışındadır. Bu tarz tüketiciler için gerçek
oranların hesaplanabilmesi için tüketicilerin güç ve kullanım zamanlarının bilinmesi
gerekmektedir.
Son olarak hesaplamaların dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler için yapıldığını belirtelim. İletim
sistemi kullanıcıları şebekeye ilişkin olarak sadece iletim bedeli ödediklerinden ve kaçağa ilişkin
ciddi bir maliyetle karşılaşmadıklarından şebeke bedelinin faturaları içerisindeki payı genellikle
daha düşüktür.
3.2.1 Mevcut elektrik tarifelerinde bedellerin dağılımı
İlk olarak vergi, fon ve paylar hariç nihai fiyat içerisindeki oranlara bakalım. Şekil 3.1’de
görüldüğü üzere şebeke bedelinin payı yüzde 21 ile yüzde 37 arasında değişmektedir. Şebeke
bedelinin payının en yüksek olduğu grup aydınlatma abone grubudur. Genel aydınlatma grubunun
ödediği perakende satış bedeli EPK gereğince TETAŞ fiyatları dikkate alınarak hesaplanmaktadır.
2017 yılından önce, TETAŞ’ın fiyatlarının piyasada oluşan maliyetin altında olması nedeniyle bu
59 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
alt abone grubuna daha daha düşük enerji bedeli uygulanmaktaydı. Bu nedenle de bu grubun
ödediği bedel içerisinde şebeke bedelinin oranı daha da yüksekti. 2017 yılının başından itibaren
genel aydınlatma alt abone grubuna TETAŞ’ın elektrik satış fiyatı diğer gruplara satış fiyatından
yaklaşık yüzde 20 daha yüksek belirleniyor. Bu nedenle bu grubun nihai fiyat içerisinde şebeke
bedelinin oranı biraz daha düşerek aydınlatma grubuna eşitlendi. Faturası içerisinde şebeke
bedelinin payının en düşük olduğu grup orta gerilim düzeyinden şebekeye bağlı sanayicilerdir. Bu
tüketiciler nispeten düşük enerji bedeli ödeseler de daha az kayıp-kaçak (ve dağıtım) maliyetine
katlandıklarından dağıtım bedelleri diğer gruplara oranla çok daha düşüktür.
Şekil 3.1 Fon, vergi ve paylar hariç elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017)
Şekil 3.2’de vergi, fon ve paylar dahil bedellerin dağılımı gösterilmektedir. Bu şekil tüm
tüketicilerin mücavir alan sınırları içerisinde olduğu ve Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi
ödediği varsayılarak hazırlanmıştır. Vergi, fon ve payların payı yüzde 17.5 ile yüzde 19.8 arasında
değişmektedir. Sanayicilerin ödedikleri vergi, fon ve payların nihai fiyattaki payı yüzde 17.5 ile
yüzde 17.8 arasındadır. Diğer tüketiciler ise yüzde 19.3 ile yüzde 19.8 arasında vergi ve benzeri
ödeme yapmaktadırlar. Sanayicilere uygulanan Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisinin oranı
enerji bedeli üzerinden yüzde 1 iken diğer tüketicilere bu vergi için enerji bedeli üzerinden yüzde
5’lik bir oran uygulanmaktadır. Farkın ana nedeni budur.
60 E.Camadan
Şekil 3.2 Fon, vergi ve paylar dahil nihai elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017)
3.2.2 2011-2017 yılları arasında bedellerin dağılımı
Şekl 3.3 ve 3.4’te şebekeye ilişkin bedellerle enerjiye ilişkin bedellerin son yedi yıldaki gelişimi
gösterilmektedir. Şekil 3.3’te sayısal gelişim gösterilirken Şekil 3.4’te oransal gelişim yer
almaktadır. Şekillerin vergi, fon ve paylar hariç olarak hazırlanmasının temel nedeni kayıp-kaçak
bedelinin fon ve payların matrahına dahil olup olmayacağına dair dönem içerisinde süregiden
davalardır. Alınan kurul kararları ve açılan davalar nedeniyle şirketten şirkete ve dönemden
döneme farklı uygulamalar yapıldığı bilinmektedir. Bu nedenle vergi, fon ve paylar kapsam
dışında bırakılmıştır.
Hesaplamalar dört ayrı tipik tüketici için yapılmıştır. En baştaki varsayımlarımıza ek olarak
tüketicilerin tahmini bir tüketim yaptıkları kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Sabit bir
kullanımın baz alınmasının nedeni 2012-2015 yılları arasında sayaç okuma bedelinin kullanılan
enerji miktarına göre değil de okuma başına alınmasıdır.
Örnek tüketicilerimizden ilki aylık 50000 kWh elektrik kullanan orta gerilimden bağlı bir
sanayicidir. Yine bir sanayici olan ikinci tüketici alçak gerilimden şebekeye bağlı olup aylık
kullanım miktarı 25000 kWh’tir. Bu ilk iki tüketicinin tüketim miktarının daha yüksek olması
sayaç okuma bedelinin nihai faturadaki payının çok düşük olması nedeniyle sonucu fazla
etkilemeyecektir.
Üçüncü örnek tüketicimiz alçak gerilimden şebekeye bağlı olan ve aylık tüketimi 2500 kWh olan
bir ticarethanedir. Son tüketici ise aylık kullanımı 150 kWh olan bir meskendir.
61 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Örnek sanayicilerimizde oranların yıllar içerisinde nispeten yatay bir seyir izlediği görülmektedir.
Meskenlerde 2015 yılının ikinci yarısında şebeke bedelinin payında bir sıçrama olmuştur. Benzer
sıçrama ticarethanelerde 2016 yılının başında olmuştur.
Şekil 3.3 Elektrik enerjisi ve şebeke bedellerinin gelişimi (2011-2017)
Şekil 3.4 Elektrik enerjisi ve şebeke bedelinin payındaki değişim (2011-2017)
62 E.Camadan
3.3 Tüketicilere uygulanan elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfları
Bu bölüm elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfı uygulamasına ayrıldı. Önce mevcut uygulamayı
ele alacak, daha sonra örnek hesaplamalara yer verecek ve yakın tarihteki uygulama
değişikliklerinden önemli olanlara değinerek bölümü sonlandıracağız.
Dağıtım bedeli sadece tüketicinin kullandığı enerji üzerinden alınabileceği gibi yalnızca
tüketicinin çekebileceği maksimum enerjiyi gösteren güç üzerinden de alınabilir. İlk durumda
dağıtım bedeli tamamen değişken olup hiç enerji tüketmeyen bir tüketici dağıtım bedeli
ödemeyecektir. İkinci durumda ise dağıtım bedeli tamamen sabit bir bedel olup bir tüketici hiç
elektrik tüketmese de dağıtım bedeli ödemek durumunda kalacaktır. Diğer bir alternatif ise karma
yöntemdir. Karma yöntemde tüketiciye fatura edilen dağıtım bedelinin bir kısmı değişken bir kısmı
sabittir. Diğer bir ifadeyle dağıtım bedelinin bir kısmı güç üzerinden bir kısmı ise kullanılan
enerjiyle orantılı olarak belirlenmektedir.
Türkiye’de dağıtım bedelinde benimsenen iki yöntem değişken dağıtım bedeli uygulaması ve
karma yöntemdir. Yani tüketiciler ya kullandıkları enerjiyle orantılı olarak dağıtım bedeli
ödemektedirler ya da enerji kullanmasalar da sözleşme güçlerine göre aylık bir bedel ödeyip buna
ek olarak da kullandıkları enerji miktarıyla orantılı diğer bir bedeli ödemektedirler. Bu ayrım tarife
sınıflarını göstermektedir. İlki tek terimli tarife sınıfı ikincisi ise çift terimli tarife sınıfı olarak
adlandırılmaktadır.
3.3.1 Mevcut uygulama
Tarife sınıfları Usul ve Esasların 11 ve 12 nci maddelerinde düzenlenmektedir.
Çift terimli tarife sınıfında dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak
dağıtım bedeli alınmakta ve bunun yanı sıra tüketicinin bağlantı anlaşmasında ya da sözleşmesinde
gösterilen güce göre güç bedeli alınmaktadır. Tüketici bağlantı anlaşmasında ya da sözleşmesinde
gücü aşarsa aşılan kısım için ayrıca ilave bir güç aşım bedeli ödemektedir. Tek terimli tarife
sınıfında ise sadece dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarı dikkate alınarak dağıtım
bedeli hesaplanmaktadır. Tek terimli tarife sınıfında güç bedeli ya da güç aşım bedeli
hesaplanmamaktadır. Kolaylıkla tahmin edilebileceği üzere aynı zamanda güç bedeli ödenen çift
terimli tarife sınıfında birim dağıtım bedeli tek terimli tarife sınıfındakinden daha düşüktür.
Mesela, halihazırda orta gerilimden bağlı sanayicilerden çift terimli tarife sınıfına tabi olanın
ödediği dağıtım bedeli kWh başına 4.96 kr iken tek terimli tarife sınıfındaki sanayiciler dağıtım
bedeli olarak kWh başına yaklaşık 5.5 kr ödemektedirler.
Tüketiciler istedikleri tarife sınıfını seçebilir mi?
Usul ve Esasların 11 inci maddesine göre darbeli yük çeken sanayi tesisleri ve ark ocakları çift
terimli tarife sınıfına girmektedirler. Orta gerilimden bağlı diğer dağıtım sistemi kullanıcıları ise
isterlerse çift isterlerse tek terimli tarife sınıfına girmektedirler. Alçak gerilimden bağlı tüketicilere
çift terimli tarife uygulaması bulunmamaktadır.
63 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tarife sınıfı değiştirilebilir mi?
Usul ve Esasların yine 11 inci maddesine göre tüketiciler bir takvim yılı içerisinde üç kez tarife
sınıfı değişikliği talebinde bulunabilirler. Yazılı olarak dağıtım şirketine yapılan talebin uygun
bulunarak sözleşmenin imzalandığı tarihin içinde bulunduğu fatura dönemini takip eden fatura
döneminden itibaren yeni tarife sınıfı dikkate alınarak faturalar hazırlanır.
Çift terimli tarife sınıfındaki tüketicinin sözleşme gücü ne zaman değiştirilebilir?
Usul ve Esasların 12 nci maddesine göre art arda iki fatura döneminde sözleşmedeki güç yüzde
10’un üzerinde aşılırsa yeni güce göre sözleşme imzalanması gerekmektedir.23 Tüketicinin güç
değişikliği talebinin bulunması halinde de güç değişikliği yapılır. Bir takvim yılı içerisinde en fazla
üç kez güç değişikliği talebinde bulunulabilir.
Örnek hesaplamalar
Tablo 3.2’de orta gerilimden bağlı tüketicilerin tarife sınıfına göre ödemekle yükümlü olduğu
dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri yer almaktadır. Tablo 3.2’de de görüldüğü üzere güç bedeli ve
güç aşım bedeli tüm abone grupları için aynıdır.
Tablo 3.2 Yürürlükteki güç, güç aşım ve dağıtım bedelleri (Nisan 2017)
Abone Grubu
Çift Terimli Tarife Sınıfı
Tek Terimli Tarife
Sınıfı
Güç bedeli
Güç aşım
bedeli Dağıtım Bedeli Dağıtım Bedeli
kr/Ay/kW kr/Ay/kW kr/kWh kr/kWh
Sanayi 190.34 380.68 4.9635 5.4954
Ticarethane 190.34 380.68 8.3209 10.251
Mesken 190.34 380.68 8.1202 10.0037
Tarımsal sulama 190.34 380.68 6.8249 8.4079
Aydınlatma 190.34 380.68 7.9918 9.8454
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 7707 sayılı Kararı: http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7792
Sözleşme gücü 1500 kW olan iki sanayici için dağıtım bedeli ve (çift terimli tarife sınıfına tabi
ise) güç bedeli toplamından oluşan toplam dağıtım bedelini hesaplayalım. İlk tüketici aylık 702000
kWh elektrik tüketsin. İkincinin aylık tüketimi ise 270000 kWh olsun. Bu durumda
- İlk tüketici
Çift terimli tarife sınıfında ise;
(1500*190.34)/100 = 2855 TL güç bedeli ödeyecektir.
23 Usul ve Esasların 12 nci maddesinin ikinci fıkrası “Çift terimli tarife sınıfına dahil kullanıcının, birbirini izleyen iki
fatura döneminde talep gücünün %10’unu aşması halinde yeni güce göre sözleşme/ek sözleşme veya anlaşma/ek
anlaşma yapılır.” şeklindedir. Bu fıkrada bir anlam bozukluğu ya da boğukluğu olduğunu düşünüyorum. Eğer yanlış
bir yorumda bulunmuyorsam bu ifadenin bugüne kadar fark edilip düzeltilmemesi ilginç. Ben bu fıkradaki kastın
sözleşmedeki gücün yüzde 10’un üzerinde aşılması olduğunu düşünüyorum. Yanlış bir değerlendirme yapıyorsam
lütfen uyarın.
64 E.Camadan
(702000*4.9635)/100 = 34844 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Güç aşımı olmaması halinde toplam 37699 TL bedel ödeyecektir.
Örneğin, 200 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı
bedeli ödenecektir. Bu durumda ödenen toplam bedel 37699 TL + 761 TL = 38460 TL
olacaktır.
300 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (300*380.68)/100 = 1142 TL güç aşımı bedeli
ödenecektir. Toplam bedel 37699 TL + 1142 TL = 38841 TL olacaktır.24
Tek terimli tarife sınıfında ise;
(702000*5.4954)/100 = 38578 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Bu tüketici için, güç aşımı yapılmadığı takdirde, çift terimli tarife tek terimli tarifeye göre daha
avantajlıdır.
İkinci tüketici
Çift terimli tarife sınıfında ise;
(1500*190.34)/100 = 2855 TL güç bedeli ödeyecektir.
(270000*4.9635)/100 = 13401 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Güç aşımı olmaması halinde toplam 16257 TL ödeyecektir.
200 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli
ödenecektir. Toplam bedel 16257 TL + 761 TL = 17018 TL olacaktır.
Tek terimli tarife sınıfında ise;
(270000*5.4954)/100 = 14838 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Bu tüketici için tek terimli tarife çift terimli tarifeye göre daha avantajlıdır.
Şimdi de sözleşme gücü 1000 kW olan iki ticarethane için dağıtım bedeli ve (çift terimli tarife
sınıfına tabi ise) güç bedeli toplamından oluşan toplam dağıtım bedelini hesaplayalım. İlk tüketici
aylık 432000 kWh elektrik tüketsin. İkinci tüketicinin aylık tüketimi 110000 kWh olsun.
- İlk tüketici
Çift terimli tarife sınıfında ise;
(1000*190.34)/100 = 1903 TL güç bedeli ödeyecektir.
(432000*8.3209)/100 = 35946 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Güç aşımı olmaması halinde toplam 37850 TL ödeyecektir.
24 Yuvarlamalar nedeniyle rakamlarda 1 TL’lik oynamalar olabilir.
65 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
200 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli
ödenecektir. Toplam bedel 37850 TL + 761 TL = 38611 TL olacaktır.
Tek terimli tarife sınıfında ise;
(432000*10.251)/100 = 44284 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Bu tüketici için, çok ciddi bir güç aşımı yapılmadığı takdirde, çift terimli tarife tek terimli tarifeye
göre daha avantajlıdır.
İkinci tüketici
Çift terimli tarife sınıfında ise;
(1000*190.34)/100 = 1903 TL güç bedeli ödeyecektir.
(90000*8.3209)/100 = 7489 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Güç aşımı olmaması halinde toplam 9392 TL bedel ödenecektir.
200 kW’lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*38068)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli
ödenecektir. Toplam bedel 9392 TL + 761 TL = 10154 TL olacaktır.
Tek terimli tarife sınıfında ise;
(90000*10.251)/100 = 9226 TL dağıtım bedeli ödeyecektir.
Bu tüketici için tek terimli tarife çift terimli tarifeye göre daha avantajlıdır.
Örneklerden de anlayabileceğiniz gibi saatlik ortalama tüketiminin sözleşme gücüne oranının daha
düşük olduğu hallerde çift terimli tarifenin avantajı azalmakta belli bir değerden sonra tek terimli
tarife avantajlı olmaktadır. Şimdi de, güç aşımının olmadığı durumda, tüketiciler için çift terimli
tarifenin daha az maliyet getirdiği sınır değerleri basit cebirsel hesaplamalarla bulalım.
Basitleştirmek için sözleşme gücü 1 kW olan bir tüketiciyi düşünelim. Bu tüketici çift terimli
tarifeden elektrik kullanırsa her ay 190.34 kr güç bedeli ödeyecektir. Ayrıca kullandığı elektrik
(kWh) miktarının çift terimli tarife için onaylanan dağıtım bedeliyle çarpılması suretiyle bulunan
dağıtım bedelini ödeyecektir. 30 günlük bir ayda 720 saat vardır. Saatlik ortalama kullanımın
sözleşme gücüne hangi oranından itibaren çift terimli tarifenin avantajlı olacağını sanayi abonesi
için bulalım.
x kullanım oranı olmak üzere;
-Çift terimli tarifede toplam bedel = 190.34 + 720x*4.9635
-Tek terimli tarifede toplam bedel = 720x*5.4954
sınır kullanım oranı (x) =190.34/(5.4954-4.9635)/720 = 0.5
Dolayısıyla ortalama saatlik kullanımın sözleşme gücüne oranı yüzde 50’nin üstünde ise çift
terimli tarife altında ise tek terimli tarife avantajlıdır. Aynı hesabı bütün gruplar için Tablo 3.3’te
66 E.Camadan
yapalım. Diğer gruplarda, mevcut tarifelere göre (Nisan 2017), saatlik tüketimin sözleşme gücüne
oranı yüzde 14 – 17’nin üzerinde ise çift terimli tarife avantajlıdır.
Tablo 3.3 Tüketimin güce oranı ve tarife sınıfı seçimi
Abone
Grubu
Çift Terimli Tarife Sınıfı
Tek Terimli
Tarife Sınıfı
(TT dağıtım bedeli) -
(ÇT dağıtım bedeli)
Ortalama
tüketim/Sözleşme gücü
Güç bedeli
Dağıtım
bedeli Dağıtım bedeli
a b c d=c-b a/d/720
kr/Ay/kW kr/kWh kr/kWh kr/kWh %
Sanayi 190.34 4.9635 5.4954 0.5319 50%
Ticarethane 190.34 8.3209 10.251 1.9301 14%
Mesken 190.34 8.1202 10.0037 1.8835 14%
Tarımsal
sulama 190.34 6.8249 8.4079 1.583 17%
Aydınlatma 190.34 7.9918 9.8454 1.8536 14%
3.3.2 Yakın geçmişten notlar
Bu bölümde belirtilmesi gereken en önemli değişiklik 2016 yılından itibaren uygulanmak
üzere yapılan bir uygulama değişikliğidir. 2016 yılından önce sadece sanayi aboneleri çift
terimli tarife sınıfına dahil olma hakkına sahipti. Diğer tüm tüketiciler tek terimli tarifeden
enerji almak zorundaydı. Darbeli yük çeken sanayi tesisleri ve ark ocaklar, bugün de
olduğu gibi, tek terimli tarifeyi tercih etme hakkına sahip değillerdi. 2016 yılından itibaren
ise orta gerilimden bağlı tüm tüketiciler çift terimli tarifeyi tercih edebilirler.
İlginçtir ki tarife sınıfları özünde dağıtım faaliyetine ilişkin olmasına rağmen 2007 yılından
2013 yılına kadar tarife sınıflarının enerji bedelleri de farklı onaylanmıştır. Çift terimli
tarife sınıfındaki sanayicilerle tek terimli tarife sınıfındaki sanayiciler (tedarikçilerini
seçmedilerse) farklı enerji bedelleri ödemişlerdir. Bu uygulamanın sanayicilerin ikili
anlaşmayla tedarikçi seçme arzularını körelttiğini düşünüyorum.
67 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
3.4 Dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilen diğer bedeller
Daha önceki bölümlerde enerji, dağıtım, güç ve güç aşım bedellerinden bahsettik. Bu bölümde
tüketicilere bu bedellerin dışında tahakkuk ettirilen bedeller ele alınacak. İlk kısım “Dağıtım
sisteminin kullanımına ilişkin bedeller” başlığı altında Usul ve Esaslarda sayılan bedeller
hakkındadır. İkinci kısmın konusu tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından
belirlenen ya da onaylanan diğer bedellerdir. Son kısımda bu bedeller arasında yer almamakla
birlikte tüketicilerin ödediği bilinen diğer bedeller sayılacaktır.
3.4.1 Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri dışındaki
bedeller
Usul ve Esaslarda dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin beş bedel sayılmakta ve tüm bu bedeller
EPDK tarafından onaylanan ve yayımlanan tarife tablolarında yer almaktadır. Bu bedellerin ilk
üçü dağıtım bedeli, güç bedeli ve güç aşım bedelidir. Bu bölümde üzerinde duracağımız iki bedel
ise reaktif enerji bedeli25 ile emreamade kapasite bedelidir.
Reaktif enerji bedeli
Reaktif enerji bedeli Usul ve Esasların26 10 uncu maddesinde reaktif enerji uygulamasına tabi
tüketicilere belli sınırların aşılması durumunda uygulanan bedel olarak tanımlanıyor. Uygulamaya
dahil olan tüketiciler ile sınırlar Usul ve Esasların 13 üncü maddesinde düzenleniyor.
Reaktif enerji bedeli uygulaması hangi tüketicileri kapsar?
Reaktif enerji bedeli uygulaması bağlantı gücü 9 kWh’ı aşan sanayi, ticarethane ve tarımsal sulama
abonelerini kapsamaktadır. Mesken aboneleri, aydınlatma aboneleri ve tek fazla beslenen
abonelere reaktif enerji bedeli uygulanmaz. 13 üncü maddeye göre, ayrıca, dağıtım şirketi
tarafından reaktif enerji ölçüm sistemi kurulmamış tüketicilere reaktif enerji bedeli uygulanamaz.
Bir de, yine aynı maddeye göre, tüketicinin kompanzasyon tesisindeki takvim yılındaki sadece tek
arıza sonucu sınır değerlerin aşılması halinde reaktif enerji bedeli uygulanmaz.
Sınır değerler nelerdir?
Bu değerler de 13 üncü maddede düzenlenmekte olup
- “Kurulu gücü 50 kVA’nın altında olan müşteriler,
25 Reaktif enerji ve şebekeye etkileri ile ilgili olarak okunabilecek bir yazı Kenan Sitti’nin Enerji Piyasası Bülteni’nin
9. sayısında yer alan “Rekatif Enerjinin Kaynağı ve Şebekeye Etkileri” başlıklı yazısıdır. Yazının yer aldığı kaynağın
linki: http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi9/Enerji-Piyasasi-Bulteni-Kasim-2009-Sayi-
9.pdf 26 http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısının altında “Elektrik Faturalarına Esas Tarife
Tabloları”na tıklandığında çıkan listede altıncı satırdaki ikinci ek Usul ve Esasların (şu andaki) son halidir. Herkesin
kolaylıkla ulaşabilmesi için EPDK internet sitesinde Usul ve Esaslara ayrı bir başlık açılmasında fayda var.
68 E.Camadan
a) çektikleri aktif enerji miktarının yüzde otuzüçünü aşan şekilde endüktif reaktif enerji
tüketmeleri veya
b) aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde kapasitif reaktif enerji vermeleri
halinde;
- kurulu gücü 50 kVA ve üstünde olan müşteriler,
a) çektikleri aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde endüktif reaktif enerji
tüketmeleri veya
b) aktif enerji miktarının yüzde onbeşini aşan şekilde sisteme kapasitif reaktif enerji
vermeleri halinde
reaktif enerji tüketim bedeli öderler.”
Nisan 2017 itibarıyla reaktif enerji bedeli tüm tüketiciler için 16.2 kr/VARh’dir.27
Emreamade kapasite bedeli
Bu bedel herhangi bir üretim tesisinin ürettiği elektriği özel direkt hattan kullanan tüketiciler (Usul
ve Esaslarda müşterileri ve/veya iştiraklari ve/veya serbest tüketiciler olarak sayılmış) için
uygulanan bedeldir. Bedelin uygulanabilmesi için üretim tesisi ile tüketici arasında özel direkt hat
olması zorunludur. Bedel tüketiciler adına üreticilere uygulanmaktadır. Bedelin tüketiciden
üreticiye nasıl aktarılacağı ya da aktarılıp aktarılmayacağı hususu taraflar arasında belirlenmesi
gereken bir husustur.
Usul ve Esasların 17 nci maddesine göre emreamade kapasite tarifesi emreamade güç bedeli ve
emreamade güç aşım bedelinden oluşmaktadır. Ayrıca dağıtım şebekesinden çekilen enerji için
dağıtım bedeli ve reaktif enerji bedeli tahakkuk ettirilmektedir.
Usul ve Esaslarda kullanıcının talep ettiği emreamade gücü art arda iki fatura döneminde en az
yüzde 10 aşması halinde sözleşmenin yeni güce göre yenileneceği hükme bağlanmıştır.
Kullanıcıların emreamade güç değişikliği talep etme hakkı vardır. Dağıtım şirketine yapılan yazılı
talep dikkate alınarak sözleşme yenilenir ya da yeni sözleşme imzalanır. Bir takvim yılı içerisinde
yapılabilecek güç değişikliği sayısı üçtür.
3.4.2. Tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen/onaylanan diğer
bedeller
Güvence bedeli
Tüketici türüne göre güvence bedeli uygulaması
27 Güncel tarifelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısındaki tarife tablolarından
ulaşılabilir.
69 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Serbest olmayan tüketiciler ile serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyerek EPDK
tarafından onaylanan elektrik enerjisi tarifelerinden elektrik satın almaya devam eden tüketicilerin
ödeyeceği güvence bedeli Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinde
düzenlenmektedir. Bu yönetmeliğin 33 üncü maddesine göre “kullanım yerinin değişmesi ve/veya
perakende satış sözleşmesinin sona ermesi veya sözleşmenin feshi halinde, tüketicinin elektrik
enerjisi tüketim bedelini ödememesi ihtimaline karşılık olarak” tüketicinin borcuna mahsup
edilmek üzere tüketicilerden güvence bedeli talep edilir.
İkili anlaşma imzalayarak tedarikçisini seçmiş olan serbest tüketicilerin ödeyecekleri güvence
bedeli bu yönetmelik kapsamına girmemektedir. Bu tüketicilerin güvence bedeli verip
vermeyecekleri ve eğer güvence bedeli ödeyeceklerse tutarın ne olacağı kendi ikili anlaşmalarında
belirlenmektedir.
Güvence bedelinin hesaplanması
Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilere uygulanacak güvence bedelinin
hesaplanmasına ilişkin detaylar Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 34 üncü maddesinde yer
alıyor. Bu maddeye göre yeni perakende satış sözleşmesi imzalayan tüketicilere uygulanan
güvence bedelinin hesaplanması tüketicinin bağlantı ya da sözleşme gücüne göre değişmektedir.
Tüketici tek terimli tarife sınıfına tabiyse güvence bedeli tüketicinin bağlantı gücü dikkate alınarak
hesaplanır. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketiciler için güvence bedeli sözleşme gücü dikkate
alınarak hesaplanır.
2017 yılında uygulanan güvence bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 22/12/2016 tarih
ve 6783-1 sayılı kararı ile belirlenmiştir.28 Bu kararla onaylanmış olan güvence bedelleri Tablo
3.4’te gösterilmektedir. Tablo 3.4’te de görülebileceği üzere düzenlenen tarifeden enerji satın alan
meskenler birim güç (kW) başına 21.3 TL güvence bedeli vereceklerdir. Örneğin, bağlantı gücü 7
kW olan bir meskenin ödemekle yükümlü olduğu güvence bedeli 149.1 TL’dir. Yönetmeliğin 34
üncü maddesinde bağlantı gücünün 5 kW’ın altında olamayacağı belirtilmektedir. Teknik olarak
bağlantı gücü 5 kW’nin altında olabilir. Bu kısıtlamayla kast edilen ödenen güvence bedelinin en
az 5 kW bağlantı gücü üzerinden hesaplanacağıdır. Bağlantı gücü 5 kW’in altında olan bir tüketici
bağlantı gücü 5 kW kabul edilerek güvence bedeli ödeyecektir. Dolayısıyla 2017 yılında ödenecek
en düşük güvence bedeli 21.3 TL’nin beş katı olan 106.5 TL’dir.
28 Söz konusu Kurul Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7241 bağlantısından ulaşılabilir.
70 E.Camadan
Tablo 3.4 2017 yılı elektrik güvence bedelleri
Abone grupları Güvence birim bedeli
TL/kW
Sanayi ve Ticarethane 60.5
Mesken, Şehit Aileleri ve Muharip Gaziler 21.3
Tarımsal Sulama, Aydınlatma ve Diğer 28.7
Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği güvence bedellerinin Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
tarafından yayımlanan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) değişim oranları da dikkate alınarak
hesaplanmasını hükme bağlamıştır. Halihazırda ülke genelinde tek bir uygulama mevcutsa da
Yönetmelik Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna gerek görmesi halinde her bir görevli tedarik
şirketi için farklı güvence bedeli belirleme yetkisi vermektedir.
Borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi feshedilmiş olan tüketicilerin yeniden
perakende satış sözleşmesi imzalayarak elektrik enerjisi satın almaları halinde Yönetmelik
gereğince daha fazla güvence bedeli ödemeleri gerekmektedir. Bu tüketicilerin sözleşme gücü
veya bağlantı gücü 100 kW ve altında ise ödeyecekleri güvence bedeli onaylı güvence bedelinin
yüzde 50 fazlasıdır.
Mesken aboneleri dışındaki tüketicilerden gücü 100 kW’nin üzerinde olanlar tüketimlerinin en
fazla olduğu iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar güvence bedeli ödemekle
yükümlüdürler. 34 üncü maddenin beşinci fıkrası gereğince bu tüketiciler ilk bağlantıda kW başına
onaylanmış olan güvence bedelini ödemektedirler. Bir yıl sonra ise tüketicinin tüketiminin en fazla
olduğu iki aya karşılık gelen tutar dikate alınarak güvence bedeli güncellenmektedir. Bu
güncelleme bir kereye mahsus olarak yapılabilmektedir. Aynı maddenin yedinci fıkrası gereğince
gücü 100 kW'nin üzerinde olup da borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi
sonlandırılmış olan tüketiciler yeniden perakende satış sözleşmesi imzaladıklarında tüketicinin
sözleşme tarihinden önceki son on iki aydaki tüketim toplamı en fazla olan iki aylık tüketimine
karşılık gelen tutar güvence bedeli olarak belirlenmektedir.
Mevcut uygulama Tablo 3.5’te özetlenmektedir.
71 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tablo 3.5 Düzenlenen tarifelerden elektrik alanlara güvence bedeli uygulaması
Gücü 100 kW ve altında olan
tüketiciler
Gücü 100 kW’in üzerinde olan
tüketiciler
Borç ödemesinde sorun
olmayan tüketiciler
Güç üzerinden güvence bedeli uygulaması Son bir yıl içerisinde tüketimin en fazla olduğu
iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar
güvence bedeli
Borcunu ödemediği için
perakende satış sözleşmesi
feshedilmiş olan tüketiciler
Güç üzerinden onaylı güvence
bedelinin % 50 fazlası
Son bir yıl içerisinde tüketimin en fazla olduğu
iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar
güvence bedeli
Güvence bedelinin verilme şekli
Güvence bedelinin verilme şekli Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 35 inci maddesinde
düzenlenmektedir. Mesken abone grubuna giren tüketiciler güvence bedelini nakit olarak vermek
zorundadırlar. Diğer tüketiciler ise güvence bedelini nakit ya da teminat mektubu olarak
verebilirler. Nakit olarak verilen güvence bedelinde, tüketicinin talep etmesi halinde, güvence
bedeli iki eşit taksitte ödenebilir. Güvence birim bedelleri değiştiğinde güvence bedelini teminat
mektubu olarak veren tüketicilerin aradaki fark için teminat mektubu vermeleri gerekmektedir.
Güvence bedelinin iadesi
Güvence bedelinin iadesi Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 37 nci maddesinde
düzenlenmektedir. Bu maddeye göre perakende satış sözleşmesinin feshi ya da sona ermesi veya
tüketicinin sayacının ön ödemeli bir sayaçla değiştirilmesi halinde güvence bedeli iade
edilmektedir. Nakit olarak verilen güvence bedelleri enflasyonla güncellenerek iade edilmektedir.
Güvence bedelinin beş işgünü içerisinde tüketiciye iade edilmesi esastır.
Güvence bedeli güncellenirken sonlandırma endeksinin başlangıç endeksine oranı dikkate alınır.
Başlangıç endeksi aboneliğin başladığı aydan iki önceki ay için TÜİK tarafından açıklanan
TÜFE’dir. Sonlandırma endeksi ise sözleşmenin feshedildiği, sona erdiği veya ön ödemeli sayacın
takıldığı günün içinde bulunduğu aydan iki önceki ay için TÜİK tarafından açıklanmış olan
TÜFE’dir.
Güvence bedeli olarak teminat mektubu vermiş olan tüketicilerin teminat mektubu tüketiciye iade
edilir.
Güvence bedeli alınmayan tüketiciler
Yönetmeliğin 38 inci maddesi gereğince ön ödemeli sayaç kullanan tüketiciler, Genel Aydınlatma
Yönetmeliği kapsamında olan yerler ve 12/4/2002 tarihli ve 2002/4100 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı kapsamındaki ibadethanelerden güvence bedeli alınmamaktadır.
72 E.Camadan
Son bir yorum
Mevcut uygulamada tedarikçiler tüketicilerden aldıkları güvence bedelini istedikleri gibi
kullanabilmektedirler. Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilerin güvence bedelleri
zaman zaman tarife hesaplamalarında dikkate alınsa da tedarikçilerin güvence bedelini nasıl ve
nerede kullanacaklarına dair bir kısıtlama bulunmamaktadır. Hal böyle olunca da bir tedarikçinin
iflas etmesi halinde tüketicilerin ödedikleri bedeli geri alabilme olasılığı oldukça düşüktür. Hatta,
tüketicilerin elektrik satın alacakları yeni tedarikçiye ikinci bir güvence bedeli ödemeleri
gerekebilir. Tüketicilerin ikinci bir güvence bedelini ödememesi halinde de güvence bedeline
ilişkin riskin dağıtım şebekesinin fiili sahibi olan Türkiye Elektrik Dağıtım Şirketinin üzerine
kalma olasılığı bulunmaktadır. Kaldı ki güvence bedeli tedarikçinin tüketiciye olan borcudur.
Paranın asıl sahibi tedarikçi değil tüketicidir. Sayılan bu nedenlerden ötürü güvence bedelinin
nerede ve nasıl tutulacağına dair bir düzenleme yapılmalıdır. Güvence bedeli tüketici adına açılan
bir banka hesabında tutulabilir. Güvence bedeli iade edilirken de güncelleme enflasyonla değil de
bu hesaba ilişkin faizle güncellenerek tüketiciye iade edilebilir. Her bir tüketici için ayrı bir hesabın
açılmasının ciddi bir yük getireceği düşünülüyorsa tedarikçilerin güvence bedelinin en azından bir
kısmını istedikleri gibi kullanmaları engellenerek olası bir iflas halinde güvence bedelini nakit
ödeyen tüketicilerin hakları korunabilir.
Kesme-bağlama bedeli
Bu bedel de Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği’nde düzenlenmektedir. Tüketicinin borcunu
zamanında ödememesi nedeniyle tedarikçisi tüketiciye beş işgünü içerisinde borcunu ödemesi
gerektiğine dair ikinci bir bildirimde bulunur. Düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketicilere
borcun ödenmemesi halinde elektriklerinin kesileceği bu bildirimde belirtilir. Tüketici borcunu
yine ödemezse tedarikçi bu durumu ilgisine göre iletim ya da dağıtım şirketine bildirerek
tüketicinin elektriğinin kesilmesini ister.
Tüketici borcunu öderse elektrik enerjisi yeniden bağlanır. Bu kesme-bağlamanın bedeli olarak
tüketiciye kesme-bağlama bedeli fatura edilir. 2017 yılı için kesme-bağlama bedeli alçak
gerilimden bağlı tüketicilere 24.1 TL ve orta gerilimden bağlı tüketicilere 122.5 TL olarak
belirlenmiştir.29 EPDK kesme-bağlama bedelini her yıl enflasyonla güncelleyerek belirlemektedir.
Dağıtım bağlantı bedeli
Dağıtım sistemine ilk kez bağlananlardan alınan bu bedelin ana dayanağı EPK’nın 17 nci
maddesidir. Bu maddede bağlantı bedelinin şebeke yatırım maliyetlerini kapsayamacağı ve sadece
iç tesisatın dağıtım şebekesine bağlanması için yapılan bağlantı hattının maliyetlerini kapsayacağı
29 İlgili 6835-1 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7294
bağlantısından ulaşılabilir.
73 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
hükme bağlanmıştır. 2017 yılında uygulanan dağıtım bağlantı bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulunun 6835-2 sayılı kararı ile belirlenmiştir.30
Sayaç kontrol bedeli
Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 41 inci maddesinde tüketicinin sayacının arızalandığını veya
ölçme hassasiyetinde sorun olduğunu düşünmesi halinde dağıtım şirketinden sayacın kontrol
edilmesini isteyebileceği belirtilmektedir. Böyle bir talep sonucunda sayacın sorunsuz olduğu ve
tüketimi doğru kaydettiği tespit edilirse tüketiciden iki bedel alınır. Bu bedellerden ilki 3516 sayılı
Ölçüler ve Ayarlar Kanununu gereğince ödenen bedel ya da bedellerdir. İkincisi ise sayaç sökme-
takma ve kontrolün dağıtım şirketine olan maliyetini gösteren sayaç kontrol bedelidir.
2017 yılında uygulanan sayaç kontrol bedeli
- Direkt bağlı tek fazlı aktif veya üç fazlı aktif ve/veya reaktif sayaçlar için 16.05 TL
- Akım trafolu ve/veya gerilim trafolu aktif ve/veya reaktif sayaçlar için 20.33 TL
olarak belirlenmiştir.31
Güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli
Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliğinin 23 üncü maddesi
teknik kaliteye ilişkin şikayetleri olması halinde tüketicilerin dağıtım şirketinden ölçüm talep
edebileceklerini hükme bağlanmıştır.32 Aynı madde gereğince eğer tüketici teknik kalite
parametrelerinin bozulmasına sebep olan taraf değilse veya bir haftalık ölçüm sonucunda teknik
kalite sınırları sınır değerleri aşıyorsa dağıtım şirketi bu ölçüme ilişkin talep sahibinden bir bedel
isteyemez. Aksi takdirde talep sahibi dağıtım şirketine güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli öder.
2017 yılı güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli alçak gerilmden bağlı tüketicilere 90.9 TL ve orta
gerilimden bağlı tüketicilere 242.4 TL olarak uygulanmaktadır.33
3.4.3 Tüketicilere tahakkuk ettirilen diğer bedeller
Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin 25 inci maddesinde düzenlemeye tabi
gelirler olarak sayılan ve tüketicilerden toplanan
- Bakım onarım hizmet geliri
30 Söz konusu karara http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7295 bağlantısından ulaşılabilir.
31 6783-3 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7240
bağlantısından ulaşılabilir. 32 Yönetmeliğe
http://www.epdk.org.tr/TR/DokumanDetay/Elektrik/Mevzuat/Yonetmelikler/ElektrikDagitimiPerakendeSatisinaHiz
metKalitesi bağlantısından ulaşılabilir. 33 6783-5 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7243
bağlantısından ulaşılabilir.
74 E.Camadan
- Deplase Geliri
- Kaçak elektrik enerjisi kullanım geliri
- Otomatik sayaç okuma geliri
gibi kalemlerdir.
75 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
3.5 İletimden bağlı tüketicilerin ödediği iletim bedelleri
İletim şebekesine bağlı tüketiciler EPDK tarafından onaylanan iletim tarifelerini ödemekle
yükümlüdürler. Bu tüketicilerin ödedikleri iletim tarifesi sistem kullanım tarifesi ile sistem işletim
tarifesinden oluşmaktadır. Sistem kullanım tarifesi, iletim şebekesinin genişlemesi, kapasitesinin
artırılması ve yenilenmesine ilişkin yatırım ve işletme-bakım maliyetlerini kapsarken sistem
işletim tarifesi iletim şirketinin elektrik arz ve talebinin anlık olarak dengelenmesine ilişkin olarak
yaptığı iş ve işlemlerin maliyetini kapsar.
Hem üreticiler hem de tüketiciler için, sistem kullanım tarifesi sabit sistem kullanım tarifesi ve
değişken sistem kullanım tarifesi olarak ikiye ayrılmaktadır. Sabit sistem kullanım bedeli
tüketicinin tükettiği elektrik miktarından bağımsız olup tüketicinin gücü üzerinden TL/MW olarak
alınmaktadır. Tüketici anlaşmasındaki kapasiteyi aşarsa güç aşımı için ayrıca iceza öder.
Değişken sistem kullanım bedeli tüketilen elektrik miktarı ile orantılı bir şekilde TL/MWh olarak
alınmaktadır.
Türkiye, 14 iletim bölgesine ayrılmıştır.34 Sabit sistem kullanım bedeli bulunulan bölgeye göre
farklılaşmaktadır. Değişken sistem kullanım bedeli ise her yerde aynıdır.
Sistem işletim tarifesi tüketilen elektrik enerjisi miktarı üzerinden TL/MWh olarak alınmaktadır.
Ülke genelinde tek bir sistem işletim bedeli uygulanmaktadır.
Bu arada hem sistem işletim hem de sistem kullanım bedelinin 2016 yılının Mayıs ayından önce
güç üzerinden sabit olarak (TL/MW) alındığını hatırlatalım. 2016 yılının Mayıs ayından itibaren
uygulamaya konan değişikliğin ana nedeni 2016 yılında fiyatlardaki ciddi değişimin yol açtığı
tepkilerdir. Bu hususa ilerleyen bölümlerde kısaca değinilecektir.
İletimden bağlı tüketicilere uygulanan yürürlükteki sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri
Tablo 3.6’da yer almaktadır. 35
Şimdi de sistem kullanım ve sistem işletim bedellerinin son yıllarda nasıl değiştiğine bakalım.
Şekil 3.5’te bu bedellerin 2013 yılından itibarenki gelişimi görülmektedir.
2016 yılında özellikle sistem işletim bedelinde ciddi artış olmuştur. Yüzde 1900’ler civarındaki
artışın temel nedeni daha önce sistem işletim tarifesi içerisinde olmayan iletim kaybına ilişkin
maliyet ve organize toptan satış piyasasındaki maliyetlere ilişkin olan sıfır bakiye düzeltme
tutarının artık bu tarife içerisinde yer almasıdır.
34 Bölgelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7309 bağlantısından ulaşılabilir. 35 Bedellere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7307 bağlantısından ulaşılabilir.
76 E.Camadan
Tablo 3.6 Tüketiciler için sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri
Sistem Kullanım
Sistem
İşletim
Tarife
Bölgesi
Sabit Kısım
Değişken
Kısım
TL/MW -
Yıl TL/MWh TL/MWh
1 24.846,95 5,14 3,09
2 24.140,14 5,14 3,09
3 24.190,57 5,14 3,09
4 23.938,23 5,14 3,09
5 23.562,36 5,14 3,09
6 22.933,27 5,14 3,09
7 22.375,17 5,14 3,09
8 21.705,30 5,14 3,09
9 20.972,45 5,14 3,09
10 19.979,67 5,14 3,09
11 19.226,54 5,14 3,09
12 18.545,76 5,14 3,09
13 18.070,38 5,14 3,09
14 16.652,35 5,14 3,09
Şekil 3.5 Tüketicilere uygulanan iletim tarifeleri
Bu iki bedel daha önce de kullanıcılara yansıtılmakta olmasına rağmen iletim tarifesinin unsuru
değildi. 2013’te yürürlüğe giren EPK ile iletim kayıplarına ilişkin enerjinin iletim şirketi tarafından
77 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
satın alınması benimsenmiştir. Bu kanun gereğince iletim şirketi 2016 yılından beri iletim
kayıplarını karşılayacak elektriği satın almakta ve ortaya çıkan maliyet iletim tarifesinin bir unsuru
olarak tüketicilere yansıtılmaktadır. Daha önce iletim kaybına denk gelen enerji üreticiler
tarafından sisteme verilmekte ve doğrudan tarife konusu edilmemekteydi. Üreticiler bu maliyeti
de dikkate alarak satış fiyatlarını belirlemekteydi.
Sıfır bakiye düzeltme tutarı daha önce organize toptan satış piyasasını işeleten piyasa işletmecisi
tarafından piyasa katılımcılarına yansıtılan ve perakende satış maliyetinin unsuru olan bir
maliyetti. 2016 yılından itibaren bu tutarın iletim tarifesinin kapsamında fatura edilmesi
benimsenmiştir.
Daha önce de belirtildiği üzere sistem kullanım bedeli artık çift terimli olup hem güç hem enerji
üzerinden alınmaktadır. Sistem işletim bedeli ise artık sadece tüketilen (ya da üretilen) enerji
üzerinden alınmaktadır. Peki daha önce tamamıyla güç üzerinden alınan sistem kullanım bedeli ve
sistem işletim bedeli 2016 yılının mayıs ayından itibaren neden güç ve enerji bedeli üzerinden
alınmaktadır? Bu yeni uygulamanın amacı 2016 yılındaki büyük bedel artışı üzerine iletim
tarifesini ödemekle yükümlü olan kişiler tarafından dile getirilen şikayetlerin dizginlenmesidir. O
halde, yeni uygulamanın iletim bedelini düşürdüğünü söyleyebilir miyiz? Hayır, bunu herkes için
söyleyemeyiz. Sözleşme gücüne oranla tüketimi az olan tüketiciler için toplam iletim bedelinde
bir düşüş ortaya çıkmıştır. Ancak, sözleşme gücüne oranla tüketimi çok olan tüketicilerde toplam
iletim bedeli yeni uygulamayla artmıştır.
78 E.Camadan
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ELEKTRİK ÜRETİCİLERİNE UYGULANAN TARİFELER
4.1 Elektrik üreticilerine uygulanan bedeller
Elektrik şebekesini sadece tüketiciler değil elektrik üreticileri de kullanmaktadır. Nasıl ki
tüketiciler şebeke olmaksızın elektriğe erişemezler üreticiler de ürettikleri elektriği şebeke
olmaksızın uzaktaki tüketicilere ulaştıramazlar. Bu nedenle elektrik üreticilerine de üretimleri için
bazı bedeller uygulanmaktadır.36 Bu bölümde santrallara yaptıkları elektrik üretimi için uygulanan
bedeller ele alınıyor.
4.1.1 İletimden bağlı üreticilere uygulanan bedeller
İletim şebekesine bağlı üreticiler EPDK tarafından onaylanan iletim tarifelerini ödemekle
yükümlüdürler. İletim tarifesi sistem kullanım tarifesi ile sistem işletim tarifesinden oluşmaktadır.
Sistem kullanım tarifesi iletim şebekesinin genişlemesi, kapasitesinin artırılması ve yenilenmesine
ilişkin yatırım ve işletme-bakım maliyetlerini kapsar. Sistem işletim tarifesi ise iletim şirketinin,
temelde, elektrik arz ve talebinin anlık olarak dengelenmesine ilişkin olarak yaptığı iş ve işlemlerin
maliyetini kapsamaktadır.37
Sistem kullanım tarifesi
Sistem kullanım tarifesi sabit sistem kullanım tarifesi ve değişken sistem kullanım tarifesi olarak
ikiye ayrılmaktadır.38 Sabit sistem kullanım bedeli tüketicilere uygulanan çift terimli tarifedeki güç
bedeline benzer. Bu bedel üreticinin üretim miktarından bağımsız olup üreticinin gücü üzerinden
alınmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bu bedel TL/MW olarak belirlenmektedir. Üreticilerin güç değeri
iletim şirketi ile yapmış oldukları sistem kullanım anlaşmalarındaki değerdir.39 Üretici, bu
anlaşmadaki kapasiteyi aşması durumunda güç aşımı için ceza öder.
Değişken sistem kullanım bedeli çift terimli tarifedeki dağıtım bedeline benzer. Üretici yaptığı
üretim miktarına göre değişken sistem kullanım bedeli öder. Kolaylıkla anlaşılabileceği üzere bu
bedelin birimi TL/MWh’tir.
36 Bazı ülkelerde üreticilere şebeke bedelleri yansıtılmamakta ya da çok az yansıtılmaktadır. Bunun nedeni hizmetten
asıl faydalananların tüketiciler olması ve inelastik bir ürün olan elektriğin maliyetinin üreticiler tarafından tüketicilere
kolayca yansıtılabileceği düşüncesidir. Ülkemizdeki üreticilere şebeke bedeli uygulanmaktadır. Bu iki uygulamanın
avantaj ve dezavantajları, fırsat olduğunda, ülkemiz özelinde başka bir yazıda incelenecektir. 37 Sistem işletimine ilişkin olarak F. Kölmek’in Enerji Piyasası Bülteni’nin 2012 yılının Haziran ayına ait 21.
sayısındaki “Elektrik Piyasasında Sistem İşletimi Üzerine” başlıklı yazısı gözden geçirilebilir. Link:
http://www.web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/Sayi21/EnerjiPiyasasiBulteni-Haziran2012.pdf 38 2016 yılının Mayıs ayından önce tek bir sistem kullanım bedeli vardı ve bu bedel sabit güç kullanım bedeli gibiydi,
sadece güç üzerinden sistem kullanım bedeli alınıyordu. 39 TEİAŞ’ın 2017 yılında uygulanmak üzere onaylanan “İletim Sistemi kullanım ve İşletim Tarifelerini Hesaplama ve
Uygulama Yöntem Bildirimi”ne http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7308 bağlantısından ulaşılabilir.
79 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Sabit sistem kullanım tarifesi üreticinin bulunduğu konuma göre farklılık göstermektedir. Daha
önce de bahsettiğimiz üzere Türkiye, tarifelendirme açısından, 14 iletim bölgesine ayrılmış olup
bu bölgelerin her birinde farklı sabit sistem kullanım bedeli uygulanmaktadır. Değişken sistem
kullanım bedeli ise her yerde aynıdır.
EPK’nın geçici 4 üncü maddesi gereğince 31/12/2020 tarihine kadar ilk defa işletmeye girecek
üretim lisansı sahiplerine işletmeye giriş tarihlerinden itibaren beş yıl süreyle sistem kullanım
bedellerinden yüzde 50 indirim yapılmaktadır.40
Sistem işletim tarifesi
Sistem işletim tarifesi üretilen miktar üzerinden TL/MWh olarak alınmaktadır. Bu bedel bölgeden
bölgeye farklılık göstermemekte ve ülke genelinde tek bir sistem işletim bedeli uygulanmaktadır.
Yürürlükteki sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tablo 4.1’de yer almaktadır.41
Tablo 4.1 Üreticilere uygulanan sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri
Sistem Kullanım
Sistem
İşletim Tarife
Bölgesi
Sabit Kısım
Değişken
Kısım
TL/MW - Yıl TL/MWh TL/MWh
1 14901,1 6,26 3,19
2 16245,3 6,26 3,19
3 16393,7 6,26 3,19
4 16605,9 6,26 3,19
5 17328,0 6,26 3,19
6 18209,2 6,26 3,19
7 18313,6 6,26 3,19
8 20172,2 6,26 3,19
9 20964,7 6,26 3,19
10 23279,5 6,26 3,19
11 24519,7 6,26 3,19
12 25567,6 6,26 3,19
13 26663,5 6,26 3,19
14 28601,0 6,26 3,19
4.1.2 Dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere uygulanan bedeller
Dağıtım şebekesine bağlı üreticiler tarife sınıfını seçme hakkına sahiptir. Üreticiler isteklerine
bağlı olarak çift terimli ya da tek terimli tarife sınıfına tabi olabilirler. Çift terimli tarife sınıfındaki
üreticiler dağıtım sistemine verdikleri elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli
40 EPK’da bu tarih 31/12/2015 olarak belirlenmiş ve Bakanlar Kuruluna süreyi beş yıla kadar uzatma yetkisi
verilmiştir. Bakanlar Kurulu 14/12/2015 tarih ve 2015/8317 sayılı kararı ile beş yıllık uzatma yetkisini kullanmıştır. 41 Yürürlükteki bedellere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7307 bağlantısından ulaşılabilir.
80 E.Camadan
ödemekte ve bunun yanı sıra sözleşmelerindeki güce göre güç bedeli ödemektedir. Sözleşmedeki
gücü aşan üreticiler ilave bir güç aşım bedeli ödemektedir. Tek terimli tarife sınıfında ise sadece
dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli
hesaplanmaktadır. Aynı zamanda güç (ve güç aşım) bedeli de ödenen çift terimli tarife sınıfında
birim dağıtım bedeli tek terimli tarife sınıfındakinden daha düşüktür. Üreticiler ayrıca gerekiyorsa
reaktif enerji bedeli öderler.
Üreticiler için 1 Nisan 2017’den itibaren geçerli (vergiler hariç) tarifeler;
- Çift terimli tarifeyi tercih eden üreticiler için
o Dağıtım bedeli 0.6612 kr/kWh
o Güç bedeli aylık 98.2134 kr/kW
o Güç aşım bedeli aylık 196.4269 kr/kW
- Tek terimli tarifeyi tercih eden üreticiler için
o Dağıtım bedeli 0.8969 kr/kWh
olarak onaylanmıştır.42
4.1.3 Lisanssız üreticilere uygulanan bedeller
Dağıtımdan bağlı lisanssız üreticilerin sisteme verdiği elektriğe 10.25 kr/kWh dağıtım bedeli
uygulanmaktadır. Bu üreticilerin sisteme verdiği elektrik için çift terimli tarifeyi tercih etme
hakları yoktur. Bu üreticilerden 31 Aralık 2017 tarihinden önce geçici kabulu yapılan tesisler 5346
sayılı YEK Kanununda belirlenen teşvik fiyatlarından faydalandıkları süre zarfında dağıtım
bedelini yüzde 75 indirimli öderler.43 Mevcut tarifeler dikkate alındığında, indirimli tarife 2.56
kr/kwh’tir.
4.1.4 Dağıtım ve iletimden bağlı olan üreticilere uygulanan şebeke bedellerinin
karşılaştırılması
İletimden bağlı üreticilerin ödediği şebeke bedelleri aynı güç ve üretime sahip dağıtımdan bağlı
lisanslı üreticilere göre daha yüksektir. İletimden bağlı üretici sadece EPK’nın geçici 4 üncü
maddesi gereğince üretime başladığı ilk beş yıl içerisinde bulunması nedeniyle yüzde 50 indirimli
sistem kullanım bedeli ödüyorsa dağıtımdan bağlı muadilinden daha düşük bir bedel ödüyor
olabilir. Bu durumu gösteren örnek bir karşılaştırma mevcut tarifeler dikkate alınarak hesaplama
yapılmış olan Tablo 4.2’de yer alıyor. Tablo 4.2’deki lisanssız üretime ilişkin miktarın lisanssız
üreticinin ihtiyaç fazlası üretimi olduğu varsayılmaktadır. Lisanssız üreticilerin ihtiyaç fazlası
42 Yürürlükteki tarifelere http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7792 bağlantısından ulaşılabilir. 43 Bu indirim Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 29/12/2016 tarih ve 6838 sayılı kararıyla getirilmiştir. Bu karara
http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/7290 bağlantısından ulaşılabilir.
81 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
olarak şebekeye verdikleri elektrik için ödediği dağıtım bedeli diğer üreticilerin ödediği şebeke
bedelinden daha yüksektir.
Tablo 4.2 Üreticilerin ödediği şebeke bedeline ilişkin örnek bir hesaplama
82 E.Camadan
BEŞİNCİ BÖLÜM
SERBEST TÜKETİCİLERİN BİLMESİ GEREKENLER
5.1 Serbest tüketicilerin sözleşme imzalarken elektrik fiyatlarına ilişkin bilmesi gereken bazı
hususlar
Bu bölümde ilk önce şebeke bedeli ile enerji bedelindeki ayrımdan kısaca bahsedeceğiz. Daha
sonra ikili anlaşmalarla enerji alan tüketicilere halihazırda uygulanan fiyat belirleme yöntemlerinin
yaygın olanlarını ele alarak tüketicilerin hatırda bulundurması gereken bazı hususları
vurgulayacağız.
5.1.1 Şebeke bedeli – enerji bedeli ayrımı
Enerji bedeli elektriğin üretimi ve ticaretinde doğrudan ortaya çıkan maliyetleri ve kar marjını
içeren bir bedeldir. Tüketiciler enerji bedelini tedarikçileri olan tedarik şirketleri ya da üretim
şirketlerine öderler. İkili anlaşma imzalayarak tedarikçilerini seçen serbest tüketiciler enerji
bedelini anlaşma imzaladıkları tedarikçiye öderler. Diğer tüketiciler enerji bedelini bulundukları
bölgede EPK hükümlerine göre EPDK tarafından görevlendirilmiş olan görevli tedarik şirketine
öderler.
Şebeke bedeli elektriğin üretildiği yerden tüketildiği yere ulaştırılmasına ilişkin maliyetler dikkate
alınarak EPDK tarafından belirlenir. Tüketiciler bağlantı durumlarıne göre iletim ya da dağıtım
bedeli öderler. İletim seviyesinden bağlı tüketiciler iletim bedelini iletim şirketi olan TEİAŞ’a
öderler. Dağıtım seviyesinden bağlı tüketiciler (iletim maliyetini de içeren) dağıtım bedelini
bölgelerindeki dağıtım şirketine aktarılmak üzere tedarikçilerine öderler.
Vergi, fon ve paylara aracı olan taraf tedarikçidir. Tüketici (iletimden bağlı tüketicilerin iletim
bedeli üzerinden TEİAŞ’a ödediği KDV haricindeki) vergi, fon ve payları tedarikçiye öder.
Tedarikçi ise tüketiciden aldığı bu bedelleri ilgili kurum ve kuruluşlara aktarır. Örneğin, elektrik
ve havagazı tüketim vergisi ilgili belediyeye aktarılır.
5.1.2 Sabit fiyatlı ikili anlaşmalar
Bu fiyatlandırma yönteminin halihazırda yaygın olmadığını biliyoruz. Bu yöntemde birim elektrik
için sözleşmede sabit bir fiyat belirlenmektedir. Sabit fiyat iki şekilde belirlenebilir: sadece
elektrik enerjisi için ya da elektrik ve şebeke bedellerinin toplamı için. Sadece elektrik enerjisi için
sabit bir bedel belirlendiğinde (tüketici dağıtım sisteminden şebekeye bağlıysa) dağıtım şirketi
tarafından tahakkuk ettirilen dağıtım bedeli tedarikçisi tarafından tüketiciye aynen yansıtılır.
Tüketicinin ödediği toplam bedel sabit enerji bedeli ile işte bu dağıtım bedelinin toplamıdır.
Dağıtım sisteminden şebekeye bağlı tüketiciler için sözleşmede dağıtım bedeli dahil toplam bir
bedel belirlendiği takdirde tüketici sözleşmedeki bedeli tedarikçisine öder. Tedarikçi aldığı bedel
içerisinden dağıtım şirketinin tahakkuk ettirdiği dağıtım bedeline denk gelen tutarı dağıtım
şirketine öder.
83 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Bu yöntemde fiyatların ilerleyen dönemlerde nasıl güncelleneceği de genellikle sözleşmede yer
alır. Kullanılan alternatif güncelleme oranları enflasyon oranı, EPDK tarafından onaylanan
elektrik enerjisi fiyatlarındaki değişim oranı ve yine EPDK tarafından onaylanan dağıtım bedeli
de dahil nihai fiyattaki değişim oranıdır. Elektrik fiyatları ile enflasyon çoğunlukla farklı
seyrettiğinden enflasyon oranı yaygın bir güncelleme oranı değildir. EPDK’nın onayladığı
tarifelerdeki değişim oranının güncellemelerde daha çok benimsendiğini biliyoruz. Bu güncelleme
yçnteminin benimsenmesi halinde hem tedarikçi hem de tüketici için daha makul olan güncelleme
oranı sözleşmedeki fiyatın belirlenme yöntemine göre değişir. Eğer sözleşmedeki sabit fiyat
sadece elektrik enerjisi içinse daha makul olan güncelleme yöntemi sadece onaylı elektrik enerjisi
tarifelerindeki elektrik enerjisi bedelindeki değişimdir. Eğer sözleşmedeki bedel dağıtım bedeli de
dahil toplam bedel için belirlenmişse EPDK tarafından onaylı enerji ve dağıtım bedeli
toplamındaki değişim oranının güncelleme oranı olarak kullanılması daha makuldur.
Sabit fiyatlı bir sözleşme imzalanacaksa bana göre fiyatın sadece enerji için belirlenmesi daha
doğrudur. Dağıtım bedeli de dahil toplam bedel için sabit bir fiyat belirlenmesi hem tedarikçi hem
de tüketici için daha risklidir. Dağıtım bedeli ikisinin de kontrolünün tamamen dışında olup ne
zaman nasıl değişeceğini kestirmek zordur.
Tüketicinin kendisine sunulan fiyatın en avantajlı fiyat olup olmadığını anlayabilmesi için bu fiyatı
EPDK’nın onayladığı hem tek zamanlı hem de çok zamanlı tarifelerle karşılaştırması gerekir.
Bazen tek zamanlı tarifelere göre avantajlı olan bir fiyat çok zamanlı tarifelere göre dezavantajlı
olabilir. Buna ilişkin bir örnek hesaplamayı diğer yöntemler için bu bölümde yapacağız.
Tüketicilerin dikkat etmesi gereken önemli bir husus da YEK bedeli gibi başka herhangi bir bedeli
ödeyeceklerine dair sözleşmede bir hüküm bulunmamasıdır. Bu bedeller zaman zaman ciddi
tutarlara ulaşan bedellerdir. Tüketicilere yansıtılmaları halinde tüketicilerin bırakın elektriği daha
düşük fiyattan kullanmayı, serbest olmayan tüketicilerden çok daha fazla birim bedel ödemesi bile
söz konusu olabilir. Bu husus hem sabit hem de değişken fiyatlı sözleşmeler için geçerlidir.
Son olarak, güncelleme oranı ile ilgili olarak, sadece sabit fiyatlı sözleşmeler için değil de tüm
sözleşmeler için geçerli olan bir hususa değinmekte yarar var. EPDK’nın onayladığı tarifelerdeki
değişim oranı çoğunlukla piyasadaki maliyet ve fiyat değişimini yansıtmamaktadır. Bunun nedeni
tedarikçilerin maruz kaldığı fiyatlar ile EPDK’nın onayladığı tarifelerdeki maliyetlerin farklı
olmasıdır. Tedarikçilerin önemli bir kısmı toptan satış piyasasından ya da doğrudan özel
üreticilerden elektrik satın almaktadır. Düzenlenen tarifelere konu enerji ise genellike kamu toptan
satış şirketi olan TETAŞ’tan alınmaktadır. TETAŞ’ın onaylı satış fiyatı ile lisanslı özel üreticilerin
maliyetinin ilişkisi zayıftır. Bu nedenle de TETAŞ fiyatı baz alınarak ortaya çıkan bir değişim
oranının ikili anlaşmalara konu enerjinin maliyetindeki değişim oranını tam olarak yansıtması
beklenemez. Buna rağmen ikili anlaşmalarda güncelleme oranı olarak EPDK’nın onayladığı
fiyatlardaki değişim oranının kullanılmasının bir nedeni onaylı tarifelerin tüketiciler adına daha
kıyaslanabilir olmasıdır. Aslında, özellikle tedarikçiler için, farklı bir güncelleme oranının
84 E.Camadan
belirlenmesi ve vadeli işlemler piyasasında yapılan alış ve satışlarla riskin azaltılması mümkündür.
Tüketiciler, eğer bu farklı güncelleme oranı ile fiyatın onaylı tarifelerdeki fiyatı aşacağını
düşünüyorlarsa böyle bir iş ve işleme katlanmayı tercih etmeyeceklerdir. Kaldı ki vadeli işlemler
piyasasında işlem yapmak da ayrı bir bilgi ve yetkinlik gerektirir.
Güncelleme oranının gerçek maliyetleri yansıtmaması nedeniyle EPDK'nın onayladığı tarifelerle
piyasadaki fiyatlar arasındaki fark tedarikçinin aleyhine olacak şekilde iyice açıldığında
tedarikçilerin sıklıkla sözleşmeleri tek taraflı olarak feshettiğini görüyoruz. Bu durumda tüketiciler
EPDK tarafından onaylanan tarifeler üzerinden görevli tedarik şirketlerinden enerji almaya
başlamaktadırlar.
5.1.3 Değişken fiyatlı (indirim oranlı) ikili anlaşmalar
Onaylı enerji bedeli üzerinden indirim oranı belirlenen anlaşmalar
Bu sözleşmelerde birim enerji fiyatı EPDK’nın onayladığı enerji fiyatından sözleşmenin fiyat
maddesinde belirlenen oran kadar indirim yapılarak belirlenir. Dağıtım bedeli dağıtım şirketinin
tahakkuk ettirdiği bedel olarak aynen tüketiciye yansıtılır. Güncelleme için bir önceki bölümde
belirlenen hususlar geçerlidir. EPDK tarifelerindeki değişiklik oranının güncelleme oranı olarak
benimsenmesi halinde sadece enerji bedelindeki değişimin dikkate alınması daha az risklidir.
Enerji bedeli ve dağıtım bedeli toplamı üzerinden indirim oranı belirlenen anlaşmalar
Bu sözleşmelerde birim fiyat EPDK’nın onayladığı enerji ve dağıtım bedellerinin toplam
fiyatından sözleşmenin fiyat maddesinde belirlenen oran kadar indirim yapılarak belirlenir.
Tedarikçi tüketiciye ayrı bir dağıtım bedeli yansıtmaz. Güncelleme için bir önceki bölümde
belirlenen hususlar bu sözleşmeler için de geçerlidir. Yine de EPDK tarifelerindeki değişiklik
oranının güncelleme oranı olarak benimsenmesi halinde enerji ve dağıtım bedelleri toplamındaki
değişimin dikkate alınması daha az risklidir.
Toplam bedel üzerinden indirimli fiyat teklifi alan orta gerilimden bağlı tüketicinin gerçek indirim
oranını hesaplamaya çalışırken dikkate etmesi gereken bir husus da tek terimli çift terimli tarifeler
için uygulanan farklı şebeke bedelleridir.
Zaman zaman, sayısı az da olsa, bazı tedarikçilerin indirim oranını toplam bedel üzerinden
yaptıklarını tüketiciye beyan ettiklerini ancak uygulamada tüketiciden bir de dağıtım bedeli
aldıklarını duyuyoruz. Diğer bir ifadeyle tedarikçi tüketicinin bilgisizliğinden faydalanarak
tüketiciyi aldatmaktadır. Tedarikçi toplam bedel üzerinden bir indirim oranı telaffuz ederek
tüketiciyi yüksek bir indirim yaptığına ikna etmektedir. Ancak fiyat maddesine ya da başka bir
maddeye dağıtım bedelinin tüketici tarafından ayrıca ödeneceğini yazarak gerçekte söylediğinden
daha düşük bir indirim yapmaktadır. Hatta, bu durumda, bazen indirim söz konusu bile
olmayabilir. Dolayısıyla tüketicilerin sözleşme imzalarken kendilerine sunulan fiyatın gerçekte ne
kadar indirimli olduğunu anlayabilmek için bu hususu göz önünde bulundurması ve fiyata ilişkin
maddeleri bu gözle değerlendirmesi gerekmektedir.
85 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
5.1.4 Örnek hesaplamalar
Bu alt bölümde tüketicilerin kendilerine tedarikçiler tarafından sunulan fiyatın gerçekten indirimli
olup olmadığını neye bakarak anlayabileceklerini örnek hesaplamalarla ele alacağız. Şimdi
sırasıyla tüketicilerin nelere bakmaları gerektiğini maddeleyelim.
1. Tüketici kendisine sunulan fiyatı EPDK’nın onayladığı tarifelerle karşılaştırmalıdır.
EPDK’nın onayladığı tarife tablolarına erişebilme ve bu tabloları okuyabilme yeteneği
tüketiciler için çok önemlidir. EPDK’nın onayladığı tarifelere
http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/TDB/Elektrik bağlantısının altındaki “Elektrik
Faturalarına Esas Tarife Tabloları” bölümünden ulaşılmaktadır. Tablolar genellikle üç
ayda bir değişmekte olup Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında yeni fiyatlar yürürlüğe
girmektedir.
2. EPDK’nın onayladığı tablolar iki sayfadır. İlk sayfada enerji ve dağıtım bedelleri her bir
abone grubu için ayrı ayrı görülmektedir. Bu ilk sayfa enerji bedeli üzerinden indirimli
fiyat ya da sabit fiyat içeren sözleşme imzalayan tüketiciler için önemlidir. Bu sayfadaki
Perakende Enerji Bedelleri tüketicinin tedarikçinin kendine sunduğu fiyatla karşılaştıracağı
bedellerdir.
3. İkinci sayfadaki tabloda toplam onaylı bedeller görülmektedir. Bu tablonun ilk kısmında
her bir abone grubu ve her bir zaman için enerji ve dağıtım bedeli toplamı görülmektedir.
İkinci kısmında tedarikçi seçen serbest tüketiciler için sadece dağıtım bedeli
görülmektedir. Bu sayfada ayrı bir enerji bedeli görülmemektedir. İkinci sayfada ayrıca
çift terimli tarifelerdeki güç ve güç aşım bedeli ile (dağıtımdan bağlı) üreticiler için
uygulanan dağıtım bedelleri de görülmektedir.
4. Tablolar hiçbir vergi, fon ve yasal kesintiyi içermemektedir. Tüketicilerin
sözleşmelerindeki fiyatların fon ve paylar hariç belirlenmesi daha makuldur. Nihai bedelin
hesaplanmasına ilişkin olarak ihtiyaç halinde kullanılmak üzere Tablo 5.1’i hazırladık.
5. Tüketici, tarife tablolarındaki gruplardan hangisine girdiğine dikkat etmelidir. Meskense
mesken satırına, ticarethaneyse ticarethane satırına odaklanmalıdır. Ayrıca dağıtım
bedelleri orta gerilim ya da alçak gerilimden bağlı tüketiciler için farklıdır. Tüketici bu
nedenle gerilim düzeyini de bilmelidir. Küçük tüketiciler genellikle alçak gerilimden
şebekeye bağlıdır.
6. Tüketici hem tek zamanlı hem de üç zamanlı tarifeleri ayrı ayrı dikkate alarak kendisine
sunulan fiyatın bu ikisinden de düşük olup olmadığını hesaplamalıdır. Üç zamanlı tarife
için bu hesaplamayı ancak üç zaman için ayrı ayrı tüketimini biliyorsa yapabilir. Ödeme
bildirimlerinde (sayaç uygunsa) genellikle her üç zamandaki tüketim ayrı ayrı
gösterilmektedir. Bu nedenle ödeme bildirimi tüketicinin hesaplama yapmasını
kolaylaştırabilir.
86 E.Camadan
Tablo 5.1 Nihai elektrik bedelinin hesaplanması
Şimdi de tüketicinin kendisine sunulan fiyatları nasıl değerlendirebileceğine örnek hesaplamalarla
odaklanalım.
İlk olarak toplam bedellerin vergi, fon ve payları içermediğini belirtelim. Ayrıca, hesaplamalar
sadece tek terimli tarifeye tabi tüketiciler içindir. Çift terimli tarife sınıfına tabi tüketiciler için ayrı
bir hesaplama yapılmamıştır. Terimler sadece dağıtım bedeli ile ilgili olduğu için enerji bedelinden
indirim oranlı fiyatları karşılaştırırken sonucu değiştirmez. İlk örneğimizde tüketicilerin alçak
gerilimden bağlı iki farklı ticarethane olduğu varsayılmaktadır. Bu tüketicilere onaylı enerji
fiyatları üzerinden indirim sunulduğu kabul edilmektedir. Tablo 5.1’deki onaylı bedeller Nisan
2017’de yürürlükte olan bedellerdir. Tablo 5.1’in ilk kısmında onaylı bedellerin yanı sıra
tüketicilerin varsayımsal tüketimleri de yer almaktadır. İkinci kısımda ise toplam bedeller değişik
alternatiflere göre hesaplanmaktadır.
87 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tablo 5.2 Alçak gerilimden bağlı örnek ticarethaneler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli
fiyatın karşılaştırılması
Onaylı tek zamanlı tarifelerden enerji satın almayı tercih etmeleri halinde birinci tüketici yaklaşık
171 TL ve ikinci tüketici yaklaşık 193 TL enerji bedeli ödemektedir. Dağıtım bedeli dahil vergisiz
toplam bedel birinci tüketici için 268 TL ve ikinci tüketici için 301 TL’dir. Çok zamanlı tarifede,
puant tüketimi az olan birinci tüketicinin ödediği toplam bedel düşerken ikinci tüketicinin ödediği
toplam bedel artmaktadır. Tek terimli tarifeden yapılan yüzde 5 ya da yüzde 10’luk bir indirim
birinci tüketiciye çok zamanlı tarifeye göre daha düşük bir fiyat sunamamaktadır. Bu tüketici çok
zamanlı onaylı tarifede kalmalıdır. İkinci tüketici için sunulan fiyatlar ise hem tek zamanlı hem de
çok zamanlı onaylı tarifeye göre daha avantajlıdır.
Şimdi de benzer bir hesaplamayı iki farklı mesken için yapalım. Yalnız, bu sefer tedarikçinin
sunduğu indirim oranı toplam onaylı bedel üzerinden olsun. Hesaplama tüketicilerin tüketimleri
varsayımsal olarak alınarak Tablo 5.3’te gösterilmektedir. Birinci tüketici için toplam bedelden
yüzde 5 indirim çok zamanlı onaylı tarifeye göre avantajlı değilken yüzde 10’luk indirim ikili
anlaşmayı cazip hale getirmektedir. İkinci tüketici için her iki indirim oranı da onaylı tarifelere
göre daha avantajlı bir fiyat getirmektedir.
88 E.Camadan
Tablo 5.3 Alçak gerilimden bağlı örnek meskenler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın
karşılaştırılması
89 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
ALTINCI BÖLÜM
ULUSAL ELEKTRİK TARİFESİ UYGULAMASI
6.1 Ulusal elektrik tarifesi ve fiyat eşitleme mekanizması
EPK’nın geçici 1 inci maddesi ulusal elektrik tarifesinin temel yasal dayanağıdır. Bu madde
gereğince düzenlemeye tabi tarifeler üzerinden elektrik satın alan tüketiciler 2020 yılının sonuna
kadar ulusal tarife kapsamındadır.44 Dağıtımdan bağlı tüketiciler ile görevli tedarik şirketlerinden
düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketiciler ulusal tarife kapsamındadır. Bu tüketicilerden
aynı bağlantı durumuna sahip olan ve aynı abone grubuna girenlere tüm ülkede aynı fiyatlar
uygulanır. Örneğin düzenlenen ticarethane tarifesine tabi dağıtımdan bağlı bir tüketici hangi
bölgede olursa olsun aynı dağıtım ve aynı enerji bedelini öder.
EPK’nın geçici 1 inci maddesinde ulusal tarifenin tüketicileri “dağıtım bölgeleri arası maliyet
farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen koruyacak şekilde”
uygulanması gerektiği belirtilmektedir. Dağıtım bölgeleri arasındaki maliyet farkının en temel
nedeninin kayıp-kaçak oranının bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermesi olduğunu
biliyoruz. Bu nedenle de ulusal tarife uygulamasının ana gayesinin kayıp-kaçak oranı ve maliyeti
yüksek olan bölgelerin bu oran ve maliyetin düşük olduğu bölgeler tarafından finanse edilmesi
olduğu söylenebilir.
Ulusal tarife kapsamında bölgeler arasında para aktarımı “fiyat eşitleme mekanizması” adı verilen
bir mekanizma kullanılarak yapılmaktadır. Fiyat eşitleme mekanizması “Fiyat Eşitleme Tebliği”
ile düzenleniyor.45 Bundan sonraki bölümlerde önce ulusal tarifenin kapsamı üzerinde durulacak
sonra da fiyat eşitleme mekanizmasının nasıl çalıştığı bir örnekle gösterilecektir.
6.1.1 Ulusal tarife kapsamındaki tüketiciler
Ulusal tarifenin kimlere uygulandığını ya da uygulanmadığını Şekil 6.1 yardımıyla açıklayalım.
Nakil/şebeke tarifelerinden başlayalım. Dağıtım bedeli ulusal tarife kapsamındadır. Yani aynı grup
ve bağlantı durumundaki tüm dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler nerede yaşadığına
bakılmaksızın aynı dağıtım bedelini ödüyorlar. İletim tarifesinde ulusal tarife uygulaması yoktur.
14 farklı bölge ve her bir bölge için ayrı fiyat belirlenmiştir. Diğer yandan iletim bedeli dağıtımdan
bağlı tüketicilerin kendisine değil bunların toplamı için dağıtım şirketlerine fatura edilmektedir.
Dağıtım şirketlerine fatura edilen iletim bedeli dağıtım bedeli içerisinde dağıtım sistemi kullanıcısı
tüketicilere fatura edilmektedir. Bu iletim bedelini de kapsayan dağıtım bedeli ulusal tarife
kapsamındadır. Tüm dağıtım sistemi kullanıcıları aynı dağıtım (ve de dolaylı olarak iletim)
44 Geçici 1 inci maddede ulusal tarifenin 2015 yılı sonuna kadar uygulanması hükme bağlanmakla birlikte bakanlar
kuruluna bu süreyi beş yıla kadar uzatma yetkisi verilmiştir. Bakanlar Kurulu ulusal tarife uygulamasını 2020 yılı
sonuna kadar uzatmıştır. 45 Tebliğe http://www.epdk.org.tr/TR/Dokuman/3136 bağlantısından ulaşılabilir.
90 E.Camadan
bedelini ödüyorlar. Diğer bir ifadeyle aslında iletim bedelindeki ulusal tarife olmadığı ifadesi
dağıtım sistemi kullanıcılarına yapılan bu uygulama nedeniyle bir ölçüde delinmektedir.
Serbest olmayan tüketiciler düzenlenen perakende satış tarifesinden elektrik satın alırlar.
Tedarikçisini seçmeyen serbest tüketiciler de son kaynak tedarik tarifesi olarak yine perakende
satış tarifesinden elektrik alırlar. Tüketicinin iletim ya da dağıtımdan bağlı olup olmadığına
bakılmaksızın bu tarifeler ulusal tarife kapsamındadır. Aynı grup ve bağlantı durumundaki
tüketiciler nerede yaşadıklarına bakılmaksızın aynı birim bedeli öderler. Tedarikçisini seçen
tüketiciler ulusal tarife kapsamında olmayıp bu tüketicilere tedarikçileriyle imzaladıkları ikili
anlaşmalarındaki enerji fiyatı uygulanır.
Şekil 6.1 Ulusal elektrik tarifesinin kapsamı
6.1.2 Fiyat eşitleme mekanizması
Dağıtım ya da tedarik şirketlerinin maliyetleri farklıdır. Farklı maliyetlerin tüm tüketicilere aynı
fiyat uygulanacak şekilde dağıtılması fiyat eşitleme mekanizması adı verilen bir hesaplama ve
aktarım yöntemi kullanılarak sağlanmaktadır.
Fiyat eşitleme mekanizmasının özünde ulusal tek tarife uygulaması nedeniyle elde etmesi gereken
gelirden fazlasını toplayan şirketlerin bu fazla tutarı elde etmesi gereken gelirden az bedel toplayan
şirketlere aktarması vardır. Aktarma işlemi TETAŞ aracılığıyla yapılır. Fazla gelir TETAŞ’a
aktarılır. TETAŞ kendi hesabına yatırılan parayı desteklenen şirketlerin hesabına aktarır. Her bir
şirketin aktardığı gelir destek tutarı olarak adlandırılır.
91 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
2012 yılındaki bir yazıda fiyat eşitleme mekanizması ve ulusal tarifeyi dağıtım bedeli örneği
üzerinden anlatmıştım.46 Bu bölümde görevli tedarik şirketlerinin düzenlenen tarifeler kapsamında
sattığı enerji bedelinde fiyat eşitleme mekanizmasının nasıl çalıştığına bakalım.
Daha önce perakende satış fiyatının nasıl hesaplandığını görmüştük. Fiyat eşitleme mekanizması
aracılığıyla ulusal perakende satış fiyatının ve destek tutarlarının nasıl belirlendiğine geliyoruz.
Ama önce bazı varsayımlar yaparak uygulamayı herkesin anlayabileceği bir hale getirelim.
Tüm ülkede sadece dört görevli tedarik şirketi olsun.
Sadece tek abone grubu bulunsun ve bu gruba tek zamanlı enerji tarifesi uygulansın.
İki alım kaynağı olsun: TETAŞ ve gün öncesi piyasası.
Diğer tüm maliyet kalemlerini ihmal edelim.
Tablo 6.1’de varsayımlar dahilinde ulusal perakende satış fiyatı 152.58 TL/MWh (15.26
kr/kWh) olacaktır. Bu birim fiyata dört şirketin tarifeye esas toplam maliyetini satın alması
öngörülen toplam miktara bölerek ulaşıyoruz. Tek abone grubu olduğundan tarifeye esas birim
satın alma maliyetinin birim satış fiyatına eşit olduğunu söyleyebiliriz.
Tablo 6.1 Dört şirketli bir ulusal perakende satış fiyatı hesaplama örneği
Gelelim destek tutarlarının hesaplanmasına. Destek tutarı ulusal tarifeyle toplanması
(faturalandırılması) öngörülen toplam tutarla her bir şirketin tarifeye esas maliyeti arasındaki
46 “Elektrik Tarifeleri ve Fiyat Eşitleme Mekanizması” adıyla Enerji Piyasası Bülteni’nin 22. sayısında yayımlanmış
olan yazıyı okumayı dilerseniz
http://web.enerjiuzmanlari.org.tr/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi22/EnerjiPiyasasiBulteni-Agustos2012.pdf
bağlantısını kullanabilirsiniz.
92 E.Camadan
farktır. Örneğimizde iki şirketin tarifeye esas maliyetlerinden dafa fazla iki şirketin de daha az para
toplaması öngörülüyor. Maliyetinden fazla para toplayan iki şirket Tablo 6.2’deki destek tutarlarını
TETAŞ’a, TETAŞ da bu tutarları kendileri için hesaplanan tutarlar kadar diğer iki şirkete
aktaracaktır.
Tablo 6.2 Dört şirketli örnekte destek tutarlarının hesaplanması
Şimdi de öngörülerde sapmalar olduğunda ne yapıldığına gelelim. Dört şirketin tamamında toplam
satış miktarlarında ve gün öncesi fiyatı tahminlerinde Tablo 6.3’te görülen sapmalar olduğunu
düşünelim. TETAŞ alımları ile ilgili herhangi bir tahmin hatası olmasın. Tablo 6.3’te de
gördüğünüz üzere toplamda öngörülenden 50 MWh’lik daha düşük bir talep gerçekleşmiş (660
MWh yerine 610 MWh). Tüm şirketlerin tarifeye esas maliyetleri öngörülenden farklı
gerçekleşmiş.
93 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Tablo 6.3 Öngörülerdeki sapmaların gösterimi
Öngörüler ile gerçekleşmeler farklılaştığında devreye neyin girdiğini hatırlıyoruz: enerji tedariği
düzeltme bileşeni. Ulusal tarife uygulamasında destek tutarı da enerji tedariği düzeltme
bileşeninin bir unsurudur. Tablo 6.4’e bakalım. Şirketlerin fiili tarifeye esas maliyetleri ilk sütunda
görülüyor. Tahminlerde sapmalar olduğundan bu tutarlar tarifeyi hesaplarken dikkate alınan
öngörülen tutarlardan farklı. Şirketlerin ilgili perakende satış tarife döneminde topladığı toplam
para iki kalemin farkından oluşuyor: Kendilerinden elektrik satın alan nihai tüketicilerden ulusal
fiyatlarla topladığı para ve destek tutarı. Örneğin A şirketi kendi tüketicilerinden 25938 TL (152.58
TL/MWh * 170 MWh) toplamış ve destek tutarı olarak diğer şirketlerden 114 TL almış. Bu şirketin
elde ettiği toplam gelir 26052 TL’dir. Tarifeye esas maliyeti 26900 TL olduğundan bu şirket
toplaması gerekenin 848 TL altında para toplamıştır. 848 TL (faizi ihmal edersek) enerji tedariği
düzeltme bileşeni olarak sonraki dönemdeki tarife hesaplamalarına dahil edilecektir. Diğer
şirketler için yapılan benzer hesaplamalar Tablo 6.4’te görülmektedir.
94 E.Camadan
Tablo 6.4 Ulusal perakende satış fiyatında enerji tedariği düzeltme bileşeni
95 Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
Türkiye’de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş
(Birinci versiyon)
Ercüment Camadan
5 Nisan 2017