Toksidromlar ve ‹laç Zehirlenmeleri - II · 57 Trombositopenik Purpura • Altın tuzları • Fenilbutazon • Asetazolamid • Fenitoin • Aspirin • Furosemid • Digitoksin

55

‹.Ü. Cerrahpafla T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimi Etkinlikleri

ZehirlenmelerSempozyum Dizisi No: 32 • Aral›k 2002; s. 55-80

Toksidromlar ve ‹laç Zehirlenmeleri - II

Prof. Dr. A. Gökhan Akkan

Bu bölümde vücudun çeşitli organlarında değişik advers/yan/toksik etkiyapan ilaçlara ait örnekler sunulacaktır. Böylece sisteme veya organa bağlı be-lirtilerden zehire ulaşmanın farklı bir yolu sizlere verilmiş olacaktır. Ayrıca bubölümde savaş zehirlenmelerinden, mesleki zehirlenmelerden, immünotoksi-kolojiden, besin zehirlenmelerinden, mantar zehirlenmelerinden ve ekotoksi-kolojiden kısa da olsa bahsedilecektir.

Yine bu bölüm de nispeten fazla yazılardan ziyade tablolardan/kutucuk-lardan oluşturulmuştur.

TOKS‹DROM’DAN ZEH‹RE

Dermatolojik Advers/Yan/Toksik Etkiler

Eksfolyatif Dermatit

• Altın tuzları • Kinidin• Barbitüratlar • Penisilinler• Fenilbutazon • Sülfonamidler• Fenitoin

Eritema Moltiform (Steven-Johnson Sendromu)

• Barbitüratlar • Penisilinler• Etosüksimid • Sülfonamidler• Fenilbutazon • Sülfonlar• Fenitoin • Tetrasiklinler• Klorpropamid • Tiazidler• Kodein

• A. Gökhan Akkan

Fotodermatit

• Fenotiazinler

• Furosemid

• Grieofulvin

• Klordiazepoksid

• Kodein

• Oral kontraseptifler

• Sülfonamidler

• Tiazidler

• Tetrasiklinler (demeklosiklin)

Allerjik Döküntüler

• Penisilinler

• Sefalosporinler

• Barbitüratlar

• Fenilbutazon

• Kinin

• Salisilatlar

• Sülfonamidler

Toksik Epidermal Nekroz (Büllöz)

• Allopurinol

• Barbitüratlar

• Bromürler

• Fenilbutazon

• Fenitoin

• Fenolftalein

• İyodürler

• Nalidiksik asid

• Penisilinler

• Sülfonamidler

56

57

Trombositopenik Purpura

• Altın tuzları • Fenilbutazon

• Asetazolamid • Fenitoin

• Aspirin • Furosemid

• Digitoksin • Karbamazepin

• İndometazin • Kinidin

• Metildopa • Klorpropamid

• Tiazidler • Kotrimoksazol

Ürtiker

• Aspirin

• Barbitüratlar

• Penisilinler

• Sülfonamidler

Endokrin Advers/Yan/Toksik Etkiler

Galaktore/Amenore

• Deksamfetamin

• Fenotiazinler

• Metildopa

• Rezerpin

• Trisiklik antidepresanlar

Seksüel Bozukluklar

• Ejakülasyon Bozuklu¤u

• Betanidin

• Debrizokin

• Guanetidin

• Tioridazin

Toksidromlar ve ‹laç Zehirlenmeleri - II •


• Libido Azalmas›/Empotans

• Klonidin

• Lityum

• Majör trankilizanlar

• Metildopa


• Sedatifler

Gastrointestinal Advers/Yan/Toksik Etkiler

Bulant›/Kusma

• Aminofilin

• Dijital

• Demir-2-sülfat

• Östrojenler

• Levodopa

• Opiatlar

• Potasyum klorür

• Tetrasiklinler

Diffüz Hepatoselüler Lezyonlar

• Allopurinol • Metildopa

• Aminosalisilik asid • Metimazol

• Asetaminofen • Metoksifluran

• Eritromisin estolat • Proksifen

• Etionamid • Propiltiyourasil

• Fenitoin • Rifampin

• Halotan • Salisilatlar

• İzoniazid • Sülfonamidler

• MAOİ • Tetrasiklinler

58


Diyare/Kolit

• Antasid (mağnezyum)

• Debrizokin

• Digital

• Geniş spektrumlu antibiyotikler

• Guanetidin

• Klindamisin

• Kolşisin

• Linkomisin

• Metildopa

• Pürgatifler

• Rezerpin

Malabsorpsiyon

• Biguanidler

• Fenitoin

• Fenobarbital

• Geniş spektrumlu antibiyotikler

• Kolestiramin

• Kolşisin

• Neomisin

• PAS

• Pirimidon

• Sitotoksikler

Pankreatit

• Azatiopirin • Opiatlar

• Etakrinik asid • Oral kontraseptifler

• Furosemid • Sülfonamidler

• Kortikosteroidler • Tiazidler

59


Peptik Ülser/Hemoraji

• Aspirin

• Etakrinik asid

• Fenilbutazon

• İndometazin

• Rezerpin (yüksek doz)

Hematolojik Advers/Yan/Toksik Etkiler

Agranülositoz

• Altın tuzları

• Fenilbutazon

• Fenotiazinler

• Kloramfenikol

• Kotrimoksazol

• Propiltiourasil

• Sülfonamidler


Eozinofili

• Eritromisin estolat

• İmipramin

• Klorpropamid

• Metotreksat

• Nitrofurantoin

• PAS

• Sülfonamidler

Hemolitik Anemi

• Dapson • Metildopa

• İnsülin • Penisilinler

• İzoniazid • Sefalosporinler

• Kinidin • Sülfonamidler

• Levodopa

60


Lenfadenopati

• Fenitoin

• Pirimidon

Lökositoz

• Kortikosteroidler

• Lityum

Megaloblastik Anemi

• Fenitoin

• Fenobarbital

• Folat antagonistleri

• Kotrimoksazol

• Orak kontraseptifler

• Trimetopirim

Pansitopeni

• Fenilbutazon

• Fenitoin

• Kloramfenikol

• Mepakrin

• Potasyum perklorat

• Sitotoksikler

Trombositopeni

• Altın tuzları • Fenilbutazon

• Asetazolamid • Fenitoin

• Aspirin • Furosemid

• Digitoksin • Karbamazepin

• İndometazin • Kinidin

• Metildopa • Klorpropamid

• Tiazidler • Kotrimoksazol

61


‹skelet ve Kasa Advers/Yan/Toksik Etkiler

Kemik Bozukluklar›

• Osteoporoz

• Heparin


• Osteomalasi

• Alüminyum hidroksit

• Antikonvülsanlar

• Glutetimid

Miyopati

• Amfoterisin B

• Klofibrat

• Klorokin



Kardiyovasküler Advers/Yan/Toksik Etkiler

Angina fiiddetlenmesi

• Alfa blokerler

• Aşırı tiroksin

• Ergotamin

• Metiserjid

• Oksitosin

• Propranolol’u kesmek

• Vazopressin

62


Aritmiler

• Adriamisin • Kinidin• Antikolinesterazlar • Linkomisin (iv)• Atropin • Lityum• Daunomisin • Papaverin• Digital • Prokainamid• Emetin • Propranolol• Fenotiazinler • Sempatomimetikler• Guanetidin • Tiroid hormonları• Trisiklik antidepresanlar • Verapamil

Hipertansiyon

• ACTH• Klonidin kesme• Kortikosteroidler• MAOİ + sempatomimetikler• Sempatomimetikler• Oral kontraseptifler• Trisiklik antidepresanlar + sempatomimetikler

Hipotansiyon

• Diüretikler• Fenotiazinler• Levodopa• Morfin• Nitrogliserin• Sitratlı kan

Perikardit

• Emetin• Hidralazin• Metiserjid• Prokainamid

63


S›v› Retansiyonu ve Kalp Yetmezli¤i

• Diazoksid

• Daunorubusin

• Emetin

• Fenotiazinler

• Lityum

• Sempatomimetikler

• Sülfonamidler

Kardiyomiyopati

• Adriamisin

• Daunorubusin

• Emetin

• Fenotiazinler

• Lityum

• Sempatomimetikler

• Sülfonamidler

Tromboembolizm


Kula¤a Advers/Yan/Toksik Etkiler

Sa¤›rl›k

• Aminoglikozidler

• Aspirin

• Bleomisin

• Etakrinik asid

• Furosemid

• Kinin

• Klorokin

• Nortriptilin

64


Vestibüler Bozukluklar


• Kinin

• Mustin

Metabolik Advers/Yan/Toksik Etkiler

Hiperglisemi

• Büyüme hormonu

• Diazoksid

• Etakrinik asid

• Furosemid

• Klortalidon



• Tiazidler

Hiperkalsemi

• Antasidler

• D vitamini

• Tiazidler

Hiperpotasemi

• Digital

• İlaçların potasyum tuzları

• Kortikosteroid (durdurma)

• Lityum

• Sitotoksikler

• Spinolakton

• Süksinilkolin

• Triamteren

65


Hiperürisemi

• Aspirin• Etakrinik asid• Furosemid• Klortalidon• Sitotoksikler• Tiazidler

Metabolik Asidoz

• Asetazolamid• Fenformin• Paraldehid• Salisilatlar• Spinolakton

Multi Sistem Advers/Yan/Toksik Etkiler

Anaflaksi

• Dekstran• Demeklosiklin• Demir dekstran• İnsülin• İyodlu ilaçlar veya kontras maddeler• Lidokain• Penisilinler• Prokain• Sefalosporinler• Streptomisin

Atefl

• Amfoterisin B • Metildopa• Antihistaminikler • Penisilinler• Barbitüratlar • Sefalosporinler• Fenitoin • Sülfonamidler• İyodürler • Tiourasil

66


Nörolojik Advers/Yan/Toksik Etkiler

Konvülsiyonlar

• Amfetaminler

• Analeptikler

• Fenotiazinler

• Fizostigmin

• Lidokain

• Lityum

• Penisilinler


• Vinkristin

Periferik Nöropati

• Demeklosiklin

• Etambutol

• Fenitoin

• İzoniazid

• Kloramfenikol

• Nalidiksik asid

• Polimiksin

• Streptomisin


Psödotümör Serebri (veya ‹ntrakranyal Hipertansiyon)

• A hipervitaminözü



• Tetrasiklinler

67


Oküler Advers/Yan/Toksik Etkiler

Katarakt

• Busulfan

• Fenotiazinler

• Klorambusil

• Kortikosteroid

Korneal Opasiteler

• D vitamini

• İndometazin

• Klorokin

• Mepakrin

Optik Nörit

• Etambutol • Kloramfenikol

• Fenotiazin • PAS

• İzoniazid • Penisilamin

• Kinin • Streptomisin

Retinopatiler

• Fenotiazin

• Klorokin

Solunum Yolu Advers/Yan/Toksik Etkiler

Havayollar› T›kanmas› (Bronkospazm, Ast›m)

• Beta blokerler

• Kolinerjikler

• NSAİD

• Penisilinler

• Sefalosporinler

• Streptomisin

68


Pulmoner ‹nfiltrasyon

• Azatiopirin

• Bleomisin

• Klorambusil

• Metiserjid

• Metotreksat

• Siklofosfamid

• Sülfonamidler

Solunum Depresyonu


• Hipnotikler

• Opiatlar

• Polimiksinler

• Sedatifler

Üriner Sistem Advers/Yan/Toksik Etkiler

‹nterstisyel Nefrit

• Fenindion

• Furosemid

• Penisilinler

• Sülfonamidler

• Tiazid

Nefrojenik Diabetes ‹nsipidus

• D vitamini

• Demeklosiklin

• Lityum

• Metoksifluran

69


Nefrotik Sendrom

• Altın tuzları

• Fenindion

• Penisilamin

• Probenesid

Obstrüktif Üropati

• Ekstrarenal

• Metiserjid

• ‹ntrarenal

• Sitotoksikler

Tübüler Nekroz

• Amfoterisin B


• Kolistin

• Metoksifluran

• Polimiksinler

• Radyoiyodlu kontras maddeler

• Sefaloridin

• Sülfonamidler

• Tetrasiklinler

SAVAfi ZEH‹RLENMELER‹

Savaşlarda kullanılan kimyasal ve biyolojik silahlar kullanım amaçlarınagöre başlıca 3 gruba ayrılırlar:

1. Öldürücü Zehirler: Düşmanı öldürmek veya yaralamak amacıyla kul-lanılırlar (Tablo 1).

70


2. Güçten Düflürücü Zehirler: Uygulandığında düşmanı belirli süre devredışı bırakırlar. Bunlar psikotroplar veya sindirim bozuklukları indikatörleri-dirler (Tablo 2).

3. Nötralizan Zehirler: Uygulandıkları sürece düşmanı etkisiz kılan , ge-nellikle öldürücü etkileri olmayan, caydırıcı nitelikli, dönüşümlü, irritan, gözyaşartıcı, kaşındırıcı vs. etkilere sahip maddelerdir (Tablo 3).

71

Fosgen

Pulmoner irritasyon

Buharlar

Obus, büyük bomba

1500 kg

Hidrolize

6370000 mg/m3

S›v›Buhar

Birkaç dakika1/4 - 1 saat1/4 - 1 saat

>160 mg.dak/m3

Siyanhidrik Asid

Hemotoksik gaz

Buharlar

Büyük bomba

1000 kg

%100

873000 mg/m3

S›v›S›v›

Birkaç dakikaBirkaç dakika

1- 4 saat

>200 mg.dak/m3

>5000 mg.dak/m3

Sarin

Nörotoksik gaz

Buharlar, aerosol,pulverizasyon

Bütün kimyasalsavafl tipleri

1000 kg

%100

12100 mg/m3

S›v›S›v›

1/4 - 1 saat1/4 - 1 saat

1-2 gün

> mg.dak/ m3

100 mg.dak/m3

1500 mg/insan

Tablo 1. Öldürücü zehirler

Ad›

Askeri s›n›fland›r›lmas›

Zehirin yay›lma flekli

Zehirin kullan›m flekli

Bombard›manda at›ld›¤› miktar

20 °C’de suda yaklafl›k çözünürlü¤ü

20 °C’de buharlaflma

Fiziksel durumu1. – 10 °C’de2. + 20 °C’de

Topra¤a bulaflt›ktansonra etki süresi1. +10 °C’de ya¤murlu2. +15 °C’de güneflli3. -10 °C’de karl›

Etkili dozu

Solundu¤unda öldürücü dozu (15 l/dak. Ventilasyon)

Cilde temasta öldürücü dozu


MESLEK‹ ZEH‹RLENMELER

Toksik maddeleri üreken veya kullanan işyerlerinde, tarımda vs. de çalı-şanlar bazen kazaen bazen de iyi önlemler alınmadığından bu maddelere ma-

72

BZ

Psikotrop gaz

Aerosol, kuru gaz

Küçük bombalar,pulverizatör rezervuarlar

500 kg

?

Az

Kat›Kat›

100 mg.dak/m3

100 mg.dak/m3

Hardal Gaz›

Vezikan gaz

Pulverizasyon

Bütün kimyasalsilah tipleri

1500 kg

%0.05

630 mg/m3

Kat›S›v›

12-48 saat2-7 gün2-8 hafta

>100 mg.dak/m3

1500 mg.dak/m3

4500 mg/insan

Botulik A Toksini

Letal Madde

Aerosol, kuru gaz

Küçük bomba,pulverizatörrezervuarlar

400 kg

Çözünür

Çözünür

Kat›Kat›

> 0.001mg (oral)

0.02 mg

Tablo 2. Güçten düflürücü zehirler

Ad›









Etkili dozu




ruz kalırlar ve ortaya akut ya da kronik zehirlenme tabloları çıkar. Bunlar mes-lek hastal›klar› sayıldıklarından gelişmiş ülkelerde tedavi giderleri sağlık sigor-taları tarafından karşılanır. Böyle zehirlenmelerden korunmanın en etkin yo-

73

CN

Lakrimojen

Aerosol,kuru toz

750 kg

Az çözünür

105 mg/m3

Kat›Kat›

5-15 mg/m3

10000 mg.dak/m3

CS

‹rritan

Aerosol,kuru toz

750 kg

Çözünmez

Az

Kat›Kat›

2 hafta

1-5 mg/m3

25000-15000mg.dak/m3

DM

‹rritan

750 kg

Çözünmez

0.02 mg/m3

Kat›Kat›

2-5 mg/m3

15000mg.dak/m3

Tablo 3. Nötralizan zehirler

Ad›









Etkili dozu



Bütün kimyasal silah tipleri için


lunun tabii ki e¤itim olduğunu unutmamak gerekir. Mesleki zehirlenmelereneden olabilecek maddelerin sayısının sayılamıyacak kadar çok olduğu düşü-nülürse birçoğunun kabul edilebilir veya toksik limitlerin saptanamamış ol-ması da alınacak önlemler ve hatta tedavi için büyük engel oluşturacağı aşi-kardır.

Tablo 4’te sizlere çalışanların işyerlerinde nispeten fazla oranda maruz kal-dıkları zehirli gaz ve dumanlara ait örnekler verilecektir.

74

Toksikmadde

Akrolein

Akronitril

Arsenik(anhidrit)

Civa duman›

Do¤al gaz

Formaldehid

Fosgen

Hidrojensiyanid

Metan

Ozon

Sülfür dioksid

‹fl kolu

Plastik, kauçuk, tekstil, reçine

Sentetik fiber, akrilikreçine, kauçuk

Maden ay›rac›, rafineri

Elektroliz

Madencilik, petrol

Dezenfektan, kadavra haz›rlanmas›,ka¤›t ve foto¤rafc›l›k

Kimya, boya, insektisid yap›m›

Elektronik,çiçek endüstrisi

Madencilik

Kaynak lambas›, hava, kanalizasyon

ve su ar›tma

Ka¤›t, deterjan, maden endüstrisi

Etkiflekli

Göz ve solunum mukozas›na irritan

Asfiksi

Göz ve solunum mujozas›na direkt etki,

pulmoner ödem

Göz, G‹S ve akci¤er mukozalar›na irritasyon

Asfeksi

Göz ve solunum mukozas›na direkt etki,

dermatit, ast›m

Solunum yolu infeksiyonu

Sistemik etkiler

Asfiksi

Solunum yolu irritasyonu

Solunum yollar›na direkt etki

Kabul edilebilirlimitler

0.1 ppm

2 ppm

50 ppm

0.1 mg/m3

10 ppm

3 ppm

0.1 ppm

10 ppm

0.1 ppm

5 ppm

Toksiklimitler

5 ppm

4 ppm

500 ppm

28 mg/m3

40 ppm

100 ppm

2 ppm

50 mg/m3

10 ppm

Tablo 4. Çal›flanlar›n iflyerlerinde maruz kald›klar› zehirli gaz ve dumanlar


‹MMÜNOTOKS‹KOLOJ‹‹laç Alerjisi

Genellikle molekül ağırlığı 500’den daha büyük maddelere karşı oluşanalerji ya da aşırı duyarlılık reaksiyonları, bu maddelere veya benzerlerine da-ha önceden bir duyarlılığın oluşması sonucu meydana gelmektedir. Daha son-ra vücutta antikorların oluşması ve tekrar aynı toksik maddelere maruz kalın-dığında antijen- antikor reaksiyonu oluşturarak alerjik tipte olaylar görülmek-tedir. İlaç alerjisinin en önemli özelliği immünolojik reaksiyonlara dayanma-sıdır. Alerjik reaksiyonlar immünolojik mekanizmalara göre dört gruba ayrı-lırlar:

1. Tip I alerjiler (anafilaksi),

2. Tip II alerjiler (sitotoksik),

3. Tip III alerjiler (Humoral, IgG, IgM-aracılı)

4. Tip IV alerjiler (Hücresel, IgE-aracılı).

İlaç alerjisi sonucu kişilerde deri döküntülerinden anafilaksiye ve hattaölüme kadar oluşan bir spektrum içinde belirtilere rastlanılabilinir. Özelliklepenisilin gibi alerji potansiyeli yüksek ilaçların kullanımı sırasında çok dikkat-li olunması ve gerekirse önlemlerin alınması yararlı olacaktır.

Tablo 5 ve 6’da alerjide önemli rol oynadığı bilinen histaminin salınımınave alerji sonucu ortaya çıkabilecek deri reaksiyonlarına neden olan ilaçlara aitörnekler verilmiştir:

75

Kürarizanlar D- tübokürarin, süksinilkolin, panküronyum, atraküryum

IV genel anestezikler Tiyopental, metohekzital, ketamin, flunitrazepam,

Morfinomimetikler Morfin, fentanil, petidin, kodein

H1 antihistaminikler Prometazin, klorfeniramin

H2 antihistaminikler Simetidin, ranitidin, famotidin

Solüsyonlar Dekstran, albumin

Antibiyotikler Polimiksin B, kolistin, basitrasin, neomisin, gentamisin, tobramisin, amikasin, sisomisin

Çeflitli Amfetamin, atropin, pentamidin, metilprednizolon

Tablo 5. Histamin sal›n›m›na neden olan ilaçlar


EKOTOKS‹KOLOJ‹

Sanayi devriminden sonra toprak, su ve havanın ksenobiyotikler denilensağlık için zararlı maddelere maruz kalması önemli bir toksikolojik sorun ola-rak karşımıza çıkmıştır. Ayrı bir sinpozyumun konusu olabilecek büyüklükte-ki ekotoksikoloji hakkında bu bölümde özet bilgiler verilecektir (Tablo 7, 8 ve9).

76

Prurit Penisilinler, aspirin

Ürtiker Penisilinler, aspirin

Kontakt dermatit Penisilin, streptomisin, lokal anestezikler, kozmetikler, deterjanlar, neomisin

Foto-allerjik reaksiyonlar Sülfamidler, tiazidler, nalidiksik asid, sülfonilüreler, griseofulvin, klorpromazin

Ekzematiform döküntüler ‹zoniazid, hidrazin bromür, hidralazin

Pigmentli eritemler Fenolftaleinli laksatifler, nistatin, barbitüratlar, klordiazepoksid, penisilinler, fenilbutazon, tetrasiklinler, salisilatlar

Makülopapüler döküntüler Penisilinler, sülfamidler, antipirin, barbitüratlar

Nodüllü eritemler Oral kontraseptifler, sülfamidler

Akut epidermik Fenilbutazon, ko-trimoksazol, sülfamid, barbitüratlarnekroz (Lyell sendromu)

Tablo 6. ‹laç alerjisinde görülen belirtiler ve neden olan ilaçlar

Kimyasal kirleticiler Atmosfer (hava) Kara + Deniz sular› Toprak

Karbon gazlar› ve + + -s›v› hidrokarbon türevleri

Deterjanlar - + -

Plastik maddeler + + +

Pestisidler + + +

Kükürt türevleri + + +

Azot türevleri + + +

A¤›r metaller + + +

Florürler + + +

Kat› partiküller "aerosoller" + - +

Fermente olan organik maddeler - + +

Tablo 7. Çevre (toprak, su, hava) kirlenmesinde rol oynayan kimyasal kirleticiler


BES‹N ZEH‹RLENMELER‹

Bu bölümde çok yaygın olan gıda zehirlenmelerinden özet olarak bahsedi-lecektir.

Botulizm

Botulizm, gram (+) ve anaerob Clostridium botulinum tarafından oluştu-rulur. Özellikle nöromüsküler kavşakta asetilkolin salınımını inhibe eder. Çe-şitli distoniler, blerospazm, spazmodik tortikolis, fasial hemispazm ve stra-bizm’in tedavisinde kullanılır. Etkisi 2-3 günde ortaya çıkar ve yaklaşık 3 aysürer. Konserve et, balık, sebze gibi gıdalarda üreyen bakterinin saldığı endo-toksin (botulinus toksini) güçlü toksik etkiye sahiptir. İnsanda letal dozu 1pg/kg’dır (10-9). Botulinus toksini üremiş bir besinden bir çay kaşığının (yak-laşık 5 ml) yenmesi bile öldürücü olabilir.

Botulizm, bekletilmiş gıdaların yenilmesinden 20- 30 saat kadar sonra bar-sak bozuklukları ve çok şiddetli karın ağrısı ile ortaya çıkar. Mide yıkanması-nın faydası yoktur. Aynı yemeği yiyen herkeste görülmeyebilir. Akut botuliz-min tanısı oldukça zordur. Erken dönemde bulantı, kusma, diyare karın ağrı-sı gibi GİS belirtileri görülür. Daha sonra ağız ve boğaz kuruması, dikkati top-layamama, ateş, konuşma güçlüğü, halsizlik, solunum güçlüğü, idrar retansi-yonu gibi antikolinerjik belirtiler görülür. Bellek, sensoriyal duyular, tempera-tür ve refleksler normaldir. Komplikasyonları arasında aspirasyon pnömonisi

77

Kirletici madde Uyulmas› zorunlu de¤erler

SO2 ve 50 µg.m-3, y›ll›k ortalama (is, siyah duman)partikülleri 125 µg.m-3, 24 saatlik ortalama (süspansiyon fleklinde

toplam partikül)

NO2 150 µg.m-3, 24 saatlik ortalama400 µg.m-3, 1 saatlik ortalama

O3 100-102µg.m-3, 8 saatlik ortalama150- 200 µg.m-3, 1 saatlik ortalama

CO 10 µg.m-3 (9 ppm), 8 saatlik ortalama30 µg.m-3 (27 ppm), 1 saatlik ortalama

Pb 0,5 µg.m-3, y›ll›k ortalama

Cd 10- 20 ng.m-3, kentlerde y›ll›k ortalama1- 5 ng.m-3, k›rsal kesimde y›ll›k ortalama

V 1 µg.m-3, 24 saatlik ortalama

Tablo 8. DSÖ’ne göre uyulmas› gereken hava kirleticilerinin s›n›r de¤erleri


önemlidir. Ölümler genellikle solunum yetmezliğinden veya pnömonidenolur.

İnsanda daha çok A, B, E, F ve G tipi toksin bulunur. A, B ve E tiplerindeölüm oranı yaklaşık %10-12’dir. Serum, kusmuk, mide içeriği, gaitada C. Bo-tulinum ve botulinus toksini aranır.

Tedavisinde, erken dönemde gastrik lavaj, semptomatik tedavi ve en etkinolarak botulizm antitoksini kullanılır.

78

Organ Toksik Madde Belirti

Deri Solvent, gazlar, iritanlar DermatitBaz› hepatotoksinler PurpuraDioksinler, klorlu bifenil bileflikler Akne‹s, zift, katran Fotosensitibilite,

keratozis, kanser

Kemik- Kas Dokusu Fosforlar OsteonekrozisFlorürler OsteosklerozisKadmiyum OsteomalasiRadyum Osteosarkom

Hematopoietik Sistem Kurflun, hemalotik maddeler AnemiBenzen, radyoaktif maddeler Lösemi

Sindirim Sistemi ‹rritanlar Bulant›, kusmaMetaller, organofosfatlar KolikMetaller KonstipasyonHepatotoksinler, hemolitik maddeler Sar›l›kVinil klorür, torium, arsenik Anjiosarkom

Sinir Sistemi Kurflun bileflikleri, CO Bafl a¤r›s›Kimyasal organik maddeler Bafl dönmesiPestisidler, organofosfatlar KonvülsiyonlarMetaller Serebrospinal etkilerMetaller, akrilamid Periferik nöropati

Solunum Sistemi Gaz ve dumanlar ‹rritasyonFibrinojen buharlar FibrozisAspestoz, akci¤er karsinojenleri Kanser

Kardiyovasküler Sistem Nitritler HipotansiyonKarbontetraklorür, fenoller AritmilerAntimon, karbondisülfid Miyokard

dejenerasyonu

Tablo 9. Çevre kirlenmesine neden olan toksik maddelerin çeflitli organlardaoluflturdu¤u belirtiler

Deli Bal (Andromedotoksin) Zehirlenmesi

Özellikle Karadeniz bölgesinde bulunan Rhododendron Luteum ve Rho-dodendron Poticum bitkilerinden beslenen arıların yaptıkları ballardan yiyenkişilerde görülen zehirlenme belirtileridir. Zehirlenmelere neden olan andro-medotoksin adı verilen toksindir.

Çoğunlukla öldürü olmayan deli balın akut zehirlenmelerinde; bulantı,kusma, gastroenterit, karın ağrısı, bitkinlik taşikardi, halüsinasyonlar, ateş nö-betleri, hipotansiyon, midriazis, bulanık görme, geçici körlük, aşırı salivasyon,eksitasyonlar ve ileri durumunda koma görülür. Ağır olmayan belirtiler 12-24saat içinde tedaviye gerek duyulmadan kaybolur. Fazla bal yenildiğinde teda-vi gerekebilir ve tedavide Atropin ve diğer antikolinerjikler ile birlikte i.v. yol-la serum fizyolojik kullanılır.

MANTAR ZEH‹RLENMELER‹ (MISETISMUS)

Çok eski çağlardan beri insanlar tarafından yenilen çayır mantarlarındantoksik olanlarının (Amanita muscaris, Amanita phalloides) zehirsiz olanların-dan (Cantharella cibarius, Amanita cassarea, Russula vs.) ayırma güçlüğün-den dolayı facialar meydana gelmiştir. Günümüzde kültür mantarlarının ye-tiştirilmesi nispeten zehirli çayır mantarlarına bağlı ölümleri azaltsa da özel-likle kırsal kesimde yaşayanlar arasında zehirlenmeler görülmektedir.

Zehirli mantarlar genellikle zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkma sürele-rine göre iki ana gruba ayrılırlar.

Erken Belirti Gösteren Zehirli Mantarlar

Bunlar yenmelerinden yaklaşık iki saat içinde şiddetli GİS belirtilerine ne-den olurlar ve 1- 2 gün içinde iyileşirler. Bu gruptaki zehirli mantarlar da oluş-turdukları belirtilere göre alt sınıflara ayrılırlar:

• Muskarinik (Kolinerjik) Sendrom Oluflturanlar (Clitocybe, ‹nocybe,Mtcena pura): Aşırı terleme, tükrük, gözyaşı, bronş salgısı, karın ağrısı, diya-re, vasodilatasyon, bradikardi, hipotansiyon, miyozis.

• Atropinik Sendrom Oluflturanlar (Amanita pantherina tüt mantarla-r›n içerdikleri antikolinerjik ibotenik asid, musimol ve izoksazol türevlerineba¤l›): Konfüsyon, konuşma güçlüğü, motor uyarılar, konvülsiyonlar bazenkoma.

• Halüsinojen Sendrom Oluflturanlar (Psilocybe, Conucybe Panaolus vs.mantarlar›n›n içerdikleri psilosibin ve psilosine ba¤l›): Halüsinasyon, baş ağ-

79



rısı, konfüzyon, baş dönmesi, denge bozuklukları, bitkinlik, bradikardi, hipo-tansiyon.

• Gastrointestinal Sendrom Oluflturanlar (Agaricus, Boletus, Ramaria,Russula vs): Bulantı, kusma, karın ağrısı, diyare, ağır olgularda ayrıca KVS bo-zuklukları, kramplar.

Geç Belirti Gösteren Zehirli Mantarlar

Bunlar yenildiklerinden 6-72 sat sonra akut zehirlenme belirtileri gösterir-ler. Enzimatik metabolizmayı etkileyip şiddetli sitolitik etkiyle ağır organikbozukluklara ve ölüme yol açarlar. Bunlarda oluşturdukları belirtilere göre altsınıflara ayrılırlar:

• Falloid Sendrom Oluflturanlar (Amanita phalloides, Amanita virosa,Amanita verna, Lepiota brunneomcarnata ve baz› Galerina türlerinin içerdik-leri amotoksinlere ba¤l›): Hepatootksisite, ağır diyare, dehidratasyon, ensefa-lopati, koma, hipovolemi, dolaşım yetmezliği, nefropati, hipoglisemi, kan pıh-tılaşması ve damar tıkanıklığı.

• Giromitra Sendromu Oluflturanlar (Gyromitra esculenta’n›n içerdi¤igiromitrinin toksinine ba¤l›): Yorgunluk , baş dönmesi, GİS bozuklukları, de-hidratasyon, akut hepatoselüler nekroz, konvülsiyonlar, hemolitik sendrom.

• Koprinus Sendromu Oluflturanlar (Coprinus atramentarius’un içerdi¤ikoprine ba¤l› disülfiram benzeri etkiler): Yüzde kızarma, uyuşukluk, taşikar-di, terleme, bulantı, başdönmesi, hipotansiyon, aritmi.

• Orelanus Sendromu Oluflturanlar (Continarius orelannus ve benzer-lerinin içerdikleri orellanin toksinine ba¤l›): GİS bozujlukları, bitkinlik,anoreksi, baş ağrısı, ateş, kas ağrıları, 1-3 hafta sonra nefropatik sendrom(oligüri, anüri), nadiren karaciğer hasarı ve nörolojik bozukluklar.

KAYNAKLAR1. Curtis D. Klaassen , Mary O. Amdur and John Doull . Casarett and Doull’s Toksicology, The Basic Science of

Poisons. 3th Ed. Macmillan Publishing Company, 1986.2. İsmet Dökmeci. Toksikoloji, Zehirlenmelerde Tanı ve Tedavi. 3. Baskı, Nobel Tıp Kitapevi, 2001.3. Oğuz Kayaalp. Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji, 1. Cilt, 9. Baskı, Hacettepe YAŞ, 2000.4. Kent R Olson. Poisoning and Drug Overdose. 1th. Ed. Appleton and Lange, 1990.5. Lester M. Haddad and James F. Winchester. Poisoning and Drug Overdose. 2th. Ed. W.B. Sauders Com. 1990.6. http:// ace.orst.edu/info/extoxnet.7. http://www. bio.hw.ac.uk/edintox.8. http://www.uic.edu/com/er/toxicon/toxidro.htm9. Barbara G. Wells, Joseph T. Dipiro, Terry L. Schwinghammer, Cynthia W. Hamilton. Pharmacotherapy Hand-

book, 2th Ed. Mc Graw- Hill, 2000.

10. Nurettin Abacıoğlu, Ertan Onursal, Kadir Hatunoğlu, Bilal Güneş. Farmalist, Türkiye Tıbbi İlaç Rehberi. Far-matıp Yayıncılık, 2. Baskı, 1997.

80

Documents

Toksidromlar ve ‹laç Zehirlenmeleri - II · 57 Trombositopenik Purpura • Altın tuzları • Fenilbutazon • Asetazolamid • Fenitoin • Aspirin • Furosemid • Digitoksin