Towaroznawstwo – nauka o jakości towarów

Towaroznawstwo – nauka o jakości towarów

Znaczenie i definiowanie jakościCechy jakościowe towarów

Towaroznawstwo – istota i zakres

• Towaroznawstwo – nauka zajmująca się badaniem i oceną właściwości użytkowych towarów oraz czynników wpływających na jakość.

• Towaroznawstwo – nauka o właściwościach towarów, metody ich badania i oceny, czynnikach, zjawiskach i procesach rzutujących na jakość i wartość użytkową, o właściwym ukształtowaniu jakości wyrobów w sferach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej.

Zakres towaroznawstwa • Wiedza o grupach towarowych i o

poszczególnych towarach: - pochodzenie, poprawne nazewnictwo, zarys procesu technologicznego, właściwości, zastosowanie, asortyment handlowy, wymagania norm, metody badań i oceny, regulacje prawne.

Zakres towaroznawstwa, 2

• Wiedza na temat kształtowania i oceny jakości: - teoria jakości, zapewnienie i zarządzanie jakością, optymalizowanie jakości, ocena jakości wyrobów finalnych.


• Wiedza z zakresu logistyki i ochrony jakości: - opakowalnictwo towarów, oznaczenia towarów, ochrona jakości w transporcie, magazynowanie towarów.


• Stosowanie i doskonalenie metod badań: - badanie jakości towarów, przekazywanie społeczeństwu wyników badań, doradztwo dla konsumentów.


• Znajomość zagadnień ogólnych: - klasyfikacja towarów, normalizacja, akredytacja laboratoriów, zagadnienia ekologiczne, rzeczoznawstwo.

Elementy wiedzy o towarze• Poprawne nazewnictwo, • rozwój w sensie historycznym, • pochodzenie w sensie geograficznym, • zastosowane surowce i materiały, • zarys procesu technologicznego, • właściwości fizyczne, chemiczne,

mikrobiologiczne i inne.

Elementy wiedzy o towarze, 2• Cechy sensoryczne, estetyczne, • zastosowania, • zagadnienia substytucji, • normalizacja i normy, • metody identyfikacji, • metoda badania i oceny jakości, • metody wykrywania wad i zafałszowań.

Elementy wiedzy o towarze, 3• Opakowanie, • znakowanie, • asortyment, klasyfikacja rodzajowa, • warunki transportu, • zasady magazynowania, • kinetyka zmian jakości,• logistyka, • regulacje prawne związane z jakością towarów, • recykling.

Towaroznawstwo obejmuje:

• Nauki przyrodniczo –techniczne - chemia, fizyka, mikrobiologia, technologia, materiałoznawstwo, nauki rolne i leśne, ekologia;

• Nauki ekonomiczne - ekonomia, ekonomika jakości, marketing, organizacja i zarządzanie, statystyczna kontrola jakości, kwalitologia, logistyka;

• Nauki prawne; • Psychologia.

Definicje • Definicja nominalna – wyjaśnienie znaczenia

za pomocą znanych wyrazów.• Definicja realna – wyliczenie istotnych cech

definiowanego pojęcia.• Jakość – ogół właściwości obiektu wiążących

się z jego zdolnością do zaspokojenia potrzeb stwierdzonych i oczekiwanych.

Definicje, 2

• Obiekt – to, co może być wyodrębnione i rozpatrywane. Obiektem może być np. działanie lub proces, wyrób, organizacja społeczna.

• Proces – zestaw wzajemnie powiązanych zastosowań i działań, które przekształcają stan wejściowy w wyjściowy.

• Wyrób – wynik działań lub procesów.

Definicje, 3

• Organizacja – spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo lub instytucja publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji albo jakakolwiek ich część samodzielna lub nie.

Definicje, 4 • Cechy krytyczne (dyskwalifikujące)

- cechy, których poziom, niezależnie od gatunku, klasy, jakości musi być utrzymany w określonych granicach pod rygorem całkowitej utraty wartości użytkowej (np. zanieczyszczenia mikrobiologiczne, sprawność hamulców w aucie, itp).

Definicje, 5

• Cechy klasyfikujące - decydują o jakości lecz mogą ulegać stopniowaniu; - poziom tych cech decyduje o zaliczeniu wyrobu do odpowiedniej klasy jakościowej, gatunku.

Cechy określające jakość towaru

• Cechy mierzalne – można opisać liczbą i jednostką miary określoną w wyniku badań laboratoryjnych, np. masa, gęstość, zawartość tłuszczu.

Cechy określające jakość towaru, 2

• Cechy niemierzalne – nie dają się zmierzyć za pomocą znanych środków pomiarowych i mogą być opisane słownie jako wynik porównania danego towaru z wzorem lub wyrażone w umownej punktacji, np. w ocenie sensorycznej.


• Cechy techniczne - określają techniczne parametry konstrukcji i technologii wyrobu, decydujące o zamierzonych funkcjach wyrobu.


• Do cech technicznych zalicza się: - wymiary geometryczne, - właściwości fizykochemiczne, - techniczne parametry działania (wydajność, sprawność, moc, itp.). Ich cechą znamienną jest to, że są mierzalne.


• Cechy użytkowe - charakteryzują funkcjonalność, - dogodność i bezpieczeństwo użytkowania - oraz niezawodność wyrobu. Mierzalność cech użytkowych jest możliwa, ale metody badania ich natężenia najczęściej muszą być ustalane doraźnie.


• Cechy estetyczne - charakteryzuje wygląd zewnętrzny i staranność wykończenia wyrobów, z uwzględnieniem wymogów i tendencji wzornictwa przemysłowego. Ta grupa cech jest najtrudniej mierzalna. Ich oceny są często wysoce subiektywne.

Cechy określające jakość towaru, 7• Cechy ekonomiczne: 1. koszty nabycia, 2.

cecha kupna, 3. amortyzacja, 4. straty na skutek zagrożonego kapitału, 5. koszty eksploatacji, 6. koszty transportu, 7. zainstalowanie, 8. przechowanie, 9. konserwacja, 10. naprawa.


• Wada - niespełnienie wymagań związanych z zamierzonym użytkowaniem.

• Funkcjonalność - charakterystyka jakościowa wyrobu określająca rodzaje funkcji i stopień ich spełnienia przez wyrób.


• Trwałość - zdolność obiektu do wypełniania wymaganych funkcji w danych warunkach użytkowania i obsługiwania, aż do osiągnięcia stanu granicznego, po osiągnięciu którego obiekt z przyczyn technicznych, ekonomicznych, środowiskowych lub z powodu innych istotnych czynników jest nieprzydatny do dalszego użytkowania.


• Jakość projektu - zwana również jakością typu lub jakością wzoru, to stopień trafności, w jakim przewidywania zawarte w dokumentacji technicznej odpowiadają wymaganiom odbiorców.


• Jakość wykonania - wyraża stopień zgodności pomiędzy wytwarzanym obiektem, a wzorcem (prototypem lub dokumentacją projektową). Jakość wykonania wyraża stopień zrealizowania zadania technologicznego.


• Jakość eksploatacji - wyraża stopień zgodności uzyskiwany między rzeczywistym przebiegiem procesu użytkowania oraz rzeczywistym przebiegiem procesu obsługowo-naprawczego, a zasadami zawartymi w dokumentacji techniczno-ruchowej oraz obsługowo-naprawczej obiektu.


• Cechy ergonomiczne - określają stopień dostosowania wyrobu do anatomicznych, fizjologicznych i psychicznych cech jego użytkowników.


• Cechy ekologiczne - określają wzajemne relacje produktu i środowiska naturalnego, z uwzględnieniem zużywania surowców i energii oraz uciążliwych odpadów produkcyjnych, konsumpcyjnych i pokonsumpcyjnych w postaci stałej, skażonych ścieków i emisji szkodliwych gazów.


• Cechy ekologiczne określają relacje w odniesieniu do biocenoz i do człowieka. Wymierna ich ocena jest stosunkowo trudna. Wykorzystuje się przede wszystkim bilanse ekologiczne.


• Cechy logistyczne - warunkują optymalne przepływy surowców, materiałów, towarów i związanych z nimi informacji. Szczególne znaczenie mają cechy wpływające na pakowanie, transport i magazynowanie towarów warunkujące koszty produkcji i obrotu.

Czynniki determinujące jakość towarów

• Czynniki natury technicznej - stanowią podstawę jakości wyrobów, gdyż rozwój nauki i techniki stwarza nowe możliwości w zakresie jakości. Czynniki natury technicznej warunkują jakość wyrobów w całym cyklu ich “życia”, a więc zarówno w sferze przedprodukcyjnej, w produkcji, jak i w sferze poprodukcyjnej.

Czynniki determinujące jakość towarów, 2

• Czynniki natury ekonomicznej - uzewnętrzniają się w zaangażowaniu kapitału oraz w wyborze i tworzeniu warunków do najwłaściwszego wykorzystania możliwości, jakie stwarza współczesna technika. Wyrazem doceniania czynników natury ekonomicznej w produkcji jest polityka gospodarcza ukierunkowana na jakość, nazywana polityką projakościową.


• Czynniki natury psychologicznej – uwidaczniają się najczęściej jako reakcja na warunki pracy, układ bodźców materialnych i moralnych, stosunki międzyludzkie w zakładzie pracy itp. Docenione mogą się przyczyniać do bardzo znacznego podniesienia jakości produkcji i efektów ekonomicznych uzyskiwanych przez przedsiębiorstwo.


• Czynniki natury organizacyjnej - wiążą się z problemami sterowania jakością, kontroli jakości w przemyśle, odbioru jakościowego w handlu, itp.

Normalizacja i normy

• Normalizacja – działalność mająca na celu uzyskanie optymalnego stopnia uporządkowania w określonej dziedzinie przez ustalenie postanowień przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących istniejących lub możliwych do zaistnienia problemów technicznych.

Normalizacja i normy, 2

• Norma – przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną dokument ustalający zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonej dziedzinie.

Metody badania jakości towarów

1. Organoleptyczne. 2. Laboratoryjne. 3. Doświadczalnego użytkowania.

Metody badania jakości towarów, 2

• Metoda organoleptyczna – polega na dokonywaniu badania na podstawie wrażeń odbieranych za pomocą zmysłów: wzroku, węchu, słuchu, smaku, dotyku. Wyróżnia się:

• ocenę organoleptyczną, • analizę sensoryczną.


• Ocena organoleptyczna – to najogólniej pojęta ocena jakości towaru wykonana za pomocą zmysłów.

• Analiza sensoryczna – to ocena jakości dokonywana za pomocą jednego lub kilku zmysłów z zastosowaniem odpowiednich metod w warunkach zapewniających dokładność i prawidłowość wyników, wyrażana przez osoby o uprzednio sprawdzonej wrażliwości sensorycznej.


• Wrażliwość sensoryczna – zdolność odwzorowania bodźców zewnętrznych, np. barwy, kształtu, konsystencji, zapachu, smaku i innych za pomocą zmysłów.

• Próg wrażliwości sensorycznej – najmniejsze dostrzegane wrażenie zmysłowe, wywołane bardzo słabym bodźcem. Im niższy jest próg wrażliwości sensorycznej, tym większa jest wrażliwość sensoryczna.

Rzetelność oceny organoleptycznej

• Wpływ następujących czynników: • stan zdrowia badającego, • stan psychiczny i stopień zmęczenia fizjologicznego

badającego, • warunki otoczenia, pomieszczenia, temperatura,

czas trwania badania, • sposób wykonywania badań, • wrażliwość zmysłowa, • światło oświetlające badany towar.

Obiektywność i powtarzalność wyników

• Wzorce porównawcze (np. wzorce barwy, dźwięku, konsystencji, itp.);

• prosta aparatura pomocnicza (np. lupa, prześwietlacz, kamerton, palnik gazowy, itp.),

• proste odczynniki chemiczne wywołujące reakcje barwne (np. jodyna - wykrywanie skrobi, fluoroglucyna - wykrywanie ścieru drzewnego w papierze, lakmus - oznaczanie odczynu płynów, alizarol - oznaczanie stopnia zakwaszenia mleka, itp.).

Metody laboratoryjne • Dają wyniki wyrażalne liczbowo, co pozwala na

dokładną i ścisłą charakterystykę jakości towaru.• Metody te dzieli się na: - fizyczne, - fizyko-chemiczne, - chemiczne, - mikrobiologiczne, - instrumentalne.

Wyróżnienia

• Metody ogólne – wspólne dla pewnych grup towarowych, np. poziom gęstości, kwasowość, lepkość.

• Metody specjalne – dostosowane do badań konkretnych towarów, np. oznaczenie tłuszczu w mleku.

Metody fizyczne • Mierzenie towarów, • ważenie, • oznaczanie gęstości, • oznaczanie temperatury topnienia, • oznaczanie lepkości, • mikroskopia, • refraktometria, • kalorymetria, • badania mechaniczne.

Metody chemiczne

• Stosuje się przy badaniu substancji towaru, tj. zarówno do określenia podstawowych grup składników, jak i do ustalenia obecności środków zanieczyszczających, substancji świadczących o niewłaściwym stanie świeżości, domieszek ciał konserwujących, itp.

Metody mikrobiologiczne

• Nieodzowne przy ocenie przydatności wody do celów spożywczych, jak również przy ocenie, wielu artykułów żywnościowych, a zwłaszcza mleka i przetworów mięsnych. Metody mikrobiologiczne stosowane są również przy ocenie niektórych towarów nieżywnościowych.

Metody instrumentalne • Umożliwiają przeprowadzenie

wielokierunkowych badań i oznaczeń, określających różne właściwości towarów. W analizie instrumentalnej wykorzystuje się metody optyczne, elektro-chemiczne i chromatograficzne. Do badania służy aparatura, której elementami są urządzenia elektroniczne sprzężone z komputerami.

Metody kontroli jakości

• Kontrola stuprocentowa – może być stosowana, gdy:

• z przeznaczenia towaru wynika konieczność takiej kontroli,

• koszty takiej kontroli są z ekonomicznego punktu widzenia uzasadnione,

• badania nie powodują uszkodzeń wyrobu.

Metody kontroli jakości, 2• Kontrola wyrywkowa – powinna być

przeprowadzona, gdy: • nie ma technicznego, ani ekonomicznego

uzasadnienia kontroli stuprocentowej, • w wyniku sprawdzenia jakości wyrobu następuje

jego zniszczenie lub taka zmiana jego właściwości, która powoduje, że staje się on nieprzydatny do użytkowania zgodnie z przeznaczeniem.

Metody kontroli jakości, 3

• Aby móc popranie ocenić jakość surowca, półproduktu lub wyrobu podczas jego wytwarzania, należy zastosować metody statystyczne do pobierania prób, badań doświadczalnych i kontroli jakości końcowej wytworzonego produktu.

Metody statystyczne • Wykorzystywane w badaniach jakości

towarów. • Polegają na losowym pobieraniu do badań

określonej części partii wyrobu z wykorzystywaniem metod statystyki matematycznej do określenia prawdopodobnej jakości towarów.

Zasady pobierania próbek

• Próbką nazywa się część partii towarów, która jest bezpośrednio poddana badaniom i na podstawie której określa się jakość całej partii towaru.

• Partię towaru ocenia się na podstawie analizy jakości próbki.

Rodzaje pobierania próbek

• Próbka pierwotna - część partii pobrana jednorazowo z jednego miejsca towaru nie opakowanego lub z jednego opakowania jednostkowego.

• Próbką pierwotną może być zawartość szufli, rury zgłębnikowej, pipety, łyżki, itp.

Rodzaje pobierania próbek, 2

• Próbka jednostkowa - łączna ilość próbek pierwotnych pobranych z jednego opakowania jednostkowego. • Opakowanie jednostkowe jest to każda

postać opakowania zawierającego produkt i powtarzająca się jako część partii, np. worek jutowy, bela, skrzynka, beczka.


• Próbka ogólna - łączna ilość próbek pierwotnych lub jednostkowych pobranych z całej partii towaru.

• Próbka ogólna jest przeznaczona do otrzymania próbki średniej.

• Próbka średnia – część próbki ogólnej uzyskana przez wydzielenie i przeznaczenie do badań laboratoryjnych.


• Zasady pobierania próbek są zawarte w umowach handlowych opartych bądź na normach, bądź na dokładnych instrukcjach dotyczących tej czynności w odniesieniu do poszczególnych artykułów.

Rodzaje pobierania próbek, 5 • Próbki należy pobierać w sposób losowy. • Każda część partii, dobra czy zła, powinna

mieć jednakowe szanse znalezienia się w próbce. • Próbki pobiera się z różnych miejsc partii,

bez względu na związane z tym trudności.


• Pobieranie próbek powinno się odbywać w warunkach nie wpływających na zmianę własności produktu i w jak najkrótszym czasie.• Szczególną ostrożność należy zachować

przy pobieraniu próbek z artykułów higroskopijnych, łatwo utleniających się, zawierających substancje lotne.


• W wypadku towarów opakowanych, przed przystąpieniem do pobierania próbek, sprawdza się zgodność opakowania i oznakowania z obowiązującymi normami lub warunkami umowy. • Próbki pobiera się z opakowań

nieuszkodzonych.


• Przed pobraniem próbek opakowanie należy oczyścić, by nie zanieczyścić próbki.

• Produkt w opakowaniach uszkodzonych zostawia się do dyspozycji stron, gdyż zniszczenie opakowania może pociągać za sobą zniszczenie produktu.

Rodzaje pobierania próbek, 9• Ważne jest przygotowanie próbki średniej.• Przygotowanie tej próbki z materiałów sypkich,

brylastych i w kawałkach polega na dokładnym rozdrobnieniu, wymieszaniu i podzieleniu.

• Przy produktach sypkich należy postępować podobnie, nie stosując mielenia.

• W przypadku materiałów płynnych i półpłynnych wymaga się dokładnego wymieszania.

Rodzaje pobierania próbek, 10• Średnie próbki laboratoryjne powinny być

przechowywane w czystych, suchych i wolnych od zanieczyszczeń opakowań z zamknięciami.

• Opakowania wielkościowo powinny być dopasowane do wielkości próbek .

• Próbkę w opakowaniu należy zabezpieczyć przez lakowanie, plombowanie.

Na każdym opakowaniu z próbką średnią należy zamocować nalepkę zawierającą:

• Nazwę produktu i klasę jakości,• nazwę producenta, datę produkcji i nr partii, • wielkość partii, • przewidywane badania laboratoryjne, • datę i miejsce pobrania próby, • nr próby, • nr opakowania z którego próba pochodzi (w przypadku pobierania

prób z beczek, silosów lub cystern), • nr specyfikacji, listu przewozowego lub innego dokumentu

określającego dostawcę, a przy dostawach wagonowych nr wagonu, • nazwisko i podpis osób pobierających próbę.

Dodatkowe informacje

• Wilgotność bezwzględna powietrza to liczba gramów pary wodnej znajdującej się w 1m3 powietrza. • Im wyższa temperatura, tym więcej

może znajdować się pary wodnej w powietrzu nie osiągając stanu nasycenia i możliwości jej skroplenia.

Dodatkowe informacje, 2

• Wilgotność względna – to wyrażony w procentach stopień nasycenia pary wodnej w stosunku do możliwie największej wilgotności przy danej temperaturze.

Czynniki biotyczne

• Mikroorganizmy (dezynfekcja), • owady (dezynsekcja), • gryzonie (deratyzacja).

Zagrożenia chemiczne• Występujące w surowcach (np. solanina w

ziemniaku), • obecne w wyniku zabiegów agrotechnicznych,

zootechnicznych oraz weterynaryjnych ( pozostałości pestycydów),

• celowo dodane w procesie technologicznym (dodatki funkcjonalne) ,

• dostające się przypadkowo w procesie technologicznym (smary),

Zagrożenia chemiczne, 2• Pozostałości środków myjących i

dezynfekujących, • obecne w wyniku wykorzystania terenów

ekologicznie zagrożonych (metale toksyczne), • mikrotoksyny i toksyny bakteryjne, • skażenia radiologiczne, • dodane świadomie w celu zafałszowania.

Zagrożenia fizyczne i źródła ich pochodzenia

• Szkło z opakowań słoików, żarówek ,• drewno z palet(skrzynek),• kamienie, piasek, z tynku, ze stopu, • metale z maszyn, urządzeń, narzędzi, • plastik z palet, maszyn, urządzeń,

opakowań.

Zagrożenia fizyczne i źródła ich pochodzenia, 2

• kości, ości, pestki z surowców, • różne świadome lub nieświadome inne ciała obce w wyniku zaniedbań

personelu, np. włosy, guziki, ozdoby.

Zarządzanie jakością

• Wszystkie działania z zakresu zarządzania które decydują o polityce jakości, celach i odpowiedzialności, a także ich realizacji w ramach systemu jakości za pomocą takich środków jak: planowanie, sterowanie, zapewnienie i doskonalenie jakości.

Zarządzanie jakością, 2 • Odpowiedzialność w zarządzaniu jakością

spoczywa na wszystkich szczeblach zarządzania, lecz kierować nim musi najwyższe kierownictwo.

• Jego wdrożenie wymaga zaangażowania członków organizacji konsumenckich.

• W zarządzaniu jakością istotne znaczenie mają względy ekonomiczne.

Zapewnienie jakości

• Wszystkie planowane i systematyczne, a także jeśli to konieczne, udowodnione działania realizowane w ramach systemu jakości, służące do wzbudzenia należytego zaufania co do tego, że obiekt spełnia wymagania jakościowe.

Kształtowanie produktu

• Wszelkie czynności zmierzające do uzyskiwania wyrobu o określonych cechach, także jego opakowania i znaku towarowego.

Kształtowanie produktu, 2

• Kształtowanie produktu rozpoczyna się od powstania pomysłu produktu, jego oceny i analizy, hipotetycznych kosztów i rynków zbytu, oceny projektu i prototypu.

• Trwa aż do momentu wyprodukowania wyrobu o żądanych cechach.

Documents

Towaroznawstwo – nauka o jakości towarów