เที่ยววิหารเก่าเล่าสู่กันฟัง

ณัฐกร กองคำา

2

หลังจากที่ผมได้หาที่ที่จะท�าการศึกษาในเรื่องของโครงสร้างวิหารผมได้

ปรึกษาทั้งรุ่นพี่อาจารย์หลายๆท่านผมได้ค�าแนะน�าให้ไปดูที่วัดหนองควายแต่

พอผมได้เดินทางเข้าไปดูที่วัดหนองควายแล้วได้ท�าการสอบถามจากหลายๆท่าน

ที่อยู่ในละแวกวัดได้มีคนมาบอกว่ามีคนมาศึกษาแล้วมากมายท�าไมไม่ลองขับไปดู

แถวสารภีตัวผมนั้นก็ไปตามค�าบอกของคนที่แนะน�าผมไปผมได้ขับรถไปเรื่อยๆแถว

อ�าเภอสารภีได้ถามไถ่ชาวบ้านไปตลอดทางปรากฏว่ามีชาวบ้านคนหนึ่งได้บอกว่า

ที่สันต้นกอกมีอยู่วัดหนึ่งมันจะล่มละนะลองเข้าไปดูไหมพ่อหนุ่มผมก็ขับรถไปอีกไม่

ได้มีส่วนได้เสียอะไรไปเพื่อประสบการณ์และความรู้ทางระหว่างเข้าวัดเป็นป่าเป็น

สวนเงียบๆเย็นสบายมีหมู่บ้านสลับกับทุ่งนาสบายตาพอเดินทางเข้าไปถึงตัววัด

มองไปรอบๆบรรยากาศที่วัดดูเงียบๆสงบมีสุนัขเข้ามาล้อมอย่างน่าเอ็นดูถ้าท่านได้

มีโอกาสควรลองหาเวลาสร้างประสบการณ์แบบนี้บ้างออกไปแบบไม่มีจุดหมายแต่

ใช่จะไร้จุดหมายกลับมาสู่ประตูวัดผมเดินไปเที่ยวรอบๆตัววัดก่อนดูหลายๆอย่างใน

วัดไปเรื่อยๆหลายสิ่งปลูกสร้างในวัดดูใหม่

เที่ยววิหารเก่าเล่าสู่กันฟัง

3

ผมแทบจะไม่เห็นว่าวัดนี้จะเหลือของเก่าให้เราศึกษาแต่พอเดินไปด้านหลัง

ของตัววิหารกลับเห็นการค�้าผนังวิหารด้านหลังผมได้แต่แปลกใจพอเดินไปได้สักพัก

ก็ได้เห็นพระรูปหนึ่่งซึ่งท่านก็คือเจ้าอาวาสผมได้สอบถามข้อมูลกับเจ้าอาวาสอยู่ครู่

ใหญ่ก็ได้ทราบว่าวิหารที่มันค�้าอยู่ก็เพราะโดนภัยพิบัติทางธรรมชาติโดนแผ่นดิน

ไหวไปประมาณสองถึงสามครั้งเลยท�าให้ตัววิหารมีความทรุดโทรมลงมากจึงต้อง

ท�าการค�้ายันฝาผนังด้านหลังวิหารไว้เพื่อไม่ให้ตัววิหารนั้นพังลงมาและเจ้าอาวาสได้

พูดอีกว่า“ไม่อยากทุบวิหารนี้ทิ้งแล้วสร้างใหม่เพราะเสียดายโครงสร้างด้านในและ

งานศิลปกรรมที่ชาวบ้านในสมัยพ.ศ.2390ช่วยกันสร้างขึ้นมาแต่อย่างไรก็ตามทุก

สิ่งทุกอย่างล้วนแล้วแต่ต้านทานเวลาไม่ไหวสักวันหนึ่งวิหารหลังนี้ก็ต้องถูกสร้างขึ้น

ใหม่ไม่ช้าก็เร็ว”ถึงแม้ว่าวิหารหลังนี้จะมีความทรุดโทรมมากขึ้นทุกวันแต่ทว่าเราก็ยัง

สามารถที่จะอนุรักษ์ตัววิหารหลังนี้ไว้ให้คนรุ่นหลังได้เห็นถึงจะเป็นเพียงแค่ช่วงเวลา

สั้นๆแต่ก็สามารถช่วยให้ความรู้ด้านโครงสร้างของวิหารล้านนาเอาไว้ได้เป็นอย่างดี

4

วัดแห่งนี้ชื่อว่าวัดสันต้นกอกสิ่งที่จะมาน�าเสนอในครั้งนี้คือตัววิหารที่เป็นวิหารแบบ

เครื่องไม้โครงสร้างเป็นแบบเสาคานและผนังรับน�้าหนักโครงสร้างด้านบนเป็น

โครงสร้างในระบบที่เรียกกันว่า“ขื่อม้าต่างไหม”วิหารมีความกว้าง3ห้องยาว6

ห้องวิหารหลังนี้สร้างตามแนวแกนทิศตะวันออก-ตะวันตกโดยหันหน้าไปทางทิศ

ตะวันออกเป็นวิหารแบบปิดคือมีการสร้างผนังก่ออิฐถือปูนเดิมเป็นวิหารที่ไม่มี

หน้าต่างภายหลังได้เจาะหน้าต่างเป็นหน้าต่างเล็กๆไว้ทุกห้องแผนผังของตัววิหาร

เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามีการยกเก็จออกจากด้านหน้า3ซด(เดิมมี2ซดแต่เนื่องด้วย

เหตุผลบางอย่างจึงมีการเพิ่มซดขึ้นอีกหนึ่ง)ด้านหลังออกมา1ซดชึ่งจะสัมพันธ์กับ

การลดชั้นของหลังคาที่มีการลดทางด้านหน้าลง4ชั้นด้านหลัง2ชั้นรวมถึงยังมีการ

ซ้อนผืนหลังคา2ชั้น(ตับ)อีกด้วยกระเบื้องหลังคาเป็นกระเบื้องดินเผาเคลือบสี

น�้าตาลคาดว่าน่าจะมาพร้อมกับการบูรณะครั้งล่าสุด

5

ตัววิหาร

ผนังวิหารก่อทึบรอบตัววิหารโดยแต่ละห้องของวิหารจะมีการเจาะเป็นช่อง

หน้าต่างเล็กไว้ห้องละ1บานและด้านหน้าก็มีการเจาะหน้าต่างทางช้ายและขวาของ

ประตูอีกข้างละ1บานด้านล่างตรงส่วนฐานมีการคาดบัวคว�่าบัวหงายไว้เป็นแนว

ยาวรอบวิหารซึ่งห่างจากพื้นประมาณ1เมตร

6

ส่วนของหลังคา

ช่อฟ้าเป็นช่อฟ้าไม้แกะเป็นของเดิมแต่มีการทาสีทองทับในการบูรณะครั้งล่าสุด

ป้านลมเป็นป้านลมที่สร้างด้วยไม้แกะสลักเป็น

รูปตัวพญานาคมีใบระกาและหางหงส์

ก็คล้ายแบบไทยภาคกลางเป็นรูปหัว

พญานาคมีการประดับกระจกจืน

หางหงส์เป็นเครื่องไม้ที่อยู่ส่วนปลายของป้านลม

สร้างเป็นรูปหัวพญานาค

7

เชิงชาย (แป้นน�้าย้อย) เป็นแผ่นไม่ยาวติดอยู่ด้านล่างของ

โครงสร้างหลังคาโดยมีการฉลุและแกะ

ไม้ด้วยลวดลายเมฆไหล

แผงแลเป็นขื่อระหว่างแปรับกลอนหลังคากับ

คอสองรับปีกนกด้านข้างด้วยแผ่นไม้ฉลุ

เพื่อรับแสงและแบ่งระดับเอียงระนาบ

หลังคาให้แยกกัน

หน้าแหนบ

เป็นส่วนที่ปิดโครงหลังคาจากด้านหน้าของวิหารซึ่งวิหารวัดสันต้นกอกนั้นได้ท�าการ

เพิ่มซดข้างหน้ามาอีก1ซดจึงท�าให้วิหารนี้มีหน้าบัน2อันซึ่งหน้าบันอันหน้าสุด

เป็นของใหม่ละมี่ได้สร้างแบบเดิมจะเป็นโครงสร้างแบบหน้าแหนบใหญ่บวกกับ

ปีกนกเลยไม่มีโก่งคิ้วส่วนหน้าบันอันเก่าด้านในเป็นโครงสร้างที่เลียนแบบตัวของ

โครงสร้างวิหารเป็นแบบขื่อม้าต่างไหมซึ่งจะมีโก่งคิ้วมารับกับตัวปีกนกและหน้าบัน

(แต่ปัจจุบันได้มีการเอาโก่งคิ้วออกไปแล้ว)

8

นาคทันต์

นาคทันต์หรือคันทวยของวิหารวัดสันต้นกอกเป็นการแกะสลักไม้โดยจะติดอยู่กับเสา

วิหารโดยสามารถแบ่งลายเป็นกลุ่มใหญ่ๆดังนี้

1.ลายพันธ์พฤกษา

2.ลายวานรประกอบลายพันธ์พฤกษา

3.ลายพญานาคประกอบลายพันธ์พฤกษา

นาคทันต์ที่พบที่วิหารวัดสันต้นกอกมีทังหมด16ตัวเป็นลายพันธ์พฤกษา4ลาย

ลายวานรประกอบลายพันธ์พฤกษา10ตัวลายพญานาคประกอบลายพันธ์พฤกษา

2ตัว

9

10

บานหน้าต่าง

หน้าต่างที่วิหารวัดสันต้นกอกมีทั้งหมด16บานด้านข้างมีฝั่งละ7บานด้านหน้า

ข้างประตูวิหารอีก2บาน

ลวดลายที่พบในบานหน้าต่างมี2ลายใหญ่คือ

1.ลายเทวดาพนมมือ

2.ลายพันธ์พฤกษา

ลายเทวดาพนมมือ12บาน

ลายพันธ์พฤกษา4บาน

11

ประตูวิหาร

เป็นประตูแบบมีไม้ขัดด้านหน้าเป็นตัวล็อคเปิดแบบดึงเข้าหาตัวลวดลายที่ประดับ

ถูกลบโดยใช้ยางลักมาทาทับจนปัจจุบันไม่มีให้เห็นแล้ว

12

เจดีย์

เจดีย์หลังวิหารเป็นเจดีย์ทรงพม่าประดับด้วยสัตว์หิมพานต์ต่างๆ

13

ต่อไปเราจะได้มาดูด้านในกันนะครับ

ระบบโครงสร้างวิหารขื่อม้าต่างไหม

หน้าแหนบภายในวิหาร

เป็นโครงสร้างเดียวกับตัวของหน้าบันเก่าเป็นแบบขื่อม้าต่างไหม

14

ดาวเพดาน

เป็นแผงสี่เหลี่ยมจัตุรัสอยู่เหนือพระประธานยึดติดกับขื่อหลวงประดับลายค�า

15

พระประธาน

ฐากชุกชี(แท่นแก้ว)เป็นฐานที่ประดิษฐานพระประธานโดยตั้งอยู่ในห้องวิหารห้องสุดท้ายการตกแต่ง

แท่นแก้วเป็นการประดับกระจกญี่ปุ่นคาดว่าท�าการเปลี่ยนในการบูรณะครั้งล่าสุด

16

เสาวิหาร

เสาวิหารทั้งหมดเป็นเสาไม้โดยมีเสาเหลี่ยมอยู่ทางด้านนอกทั้งสองด้านและมีเสา

กลมหรือเสาหลวงตั้งอยู่เป็นคู่อยู่ตอนกลางของวิหารคู่ห้าเสาคู่ด้านหน้าของวิหาร

เท่านั้นที่จะเป็นเสาแปดเหลี่ยมมีการประดับตกแต่งเป็นรูปบัวหัวเสาและประดับด้วย

ลายค�า

17

จากการที่ได้เก็บข้อมูลภาคสนามมางานศิลปกรรมและสถาปัตยกรรมที่วิหารวัดสัน

ต้นกอกพบว่างานศิลปกรรมส่วนใหญ่ยังเป็นของเดิมอยู่แต่ก็มีบางส่วนที่ได้รับการ

บูรณะไปแล้วบ้างเนื่องจากที่วิหารหลังนี้ได้เกิดแผ่นดินไหวมาแล้วประมาณสองครั้ง

ท�าให้ตัวอาคารสถาปัตยกรรมและงานศิลปะกรรมหลายจุดได้รับความเสียหายและ

ณตอนนี้เองตัววิหารเองก็ทรุดโทรมเป็นอย่างมากเพราะช่วงหลังมานี้ขาดการดูแล

เพราะเนื่องจากด้านหลังของวิหารได้รับความเสียหายมากทางเจ้าอาวาสเองก็ไม่

อยากให้ชาวบ้านหรือประชาชนเข้าไปใช้เพราะอาจจะเกิดเหตุไม่คาดคิดขึ้นมาได้

ไม่อยากทุบวิหารนี้ทิ้งแล้วสร้างใหม่ เพราะเสียดายโครงสร้างด้านใน

และงานศิลปกรรมที่ชาวบ้านในสมัย พ.ศ. 2390 ช่วยกันสร้าง

ขึ้นมาแต่อย่างไรก็ตามทุกสิ่งทุกอย่าง

ล้วนแล้วแต่ต้านทานเวลาไม่ไหว

สักวันหนึ่งวิหารหลังนี้

ก็ต้องถูกสร้างขึ้นใหม่ไม่ช้าก็เร็ว

เที่ยววิหารเก่าเล่าสู่กันฟัง

ภาพและเนื้อเรื่อง © 2014 (พ.ศ. 2557) โดย ณัฐกร กองค�า, 540310110

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ

พิมพ์ครั้งแรก เดือนตุลาคม พ.ศ. 2557

จัดพิมพ์โดย ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ออกแบบและจัดรูปเล่มโดย ณัฐกร กองค�า

โดยใช้ฟอนท์ TH SarabunPSK 16 pt.

หนังสือเล่มนี้เป็นผลงานทางวิชาการจัดท�าขึ้นเพื่อส่งเสริม และต่อยอดศักยภาพการศึกษา

ภายในภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่