Embed Size (px)
Citation preview
1
TürkBorçlar Hukuku
Genel Hükümler
2
3
Prof. Dr. SAFA REİSOĞLU
TürkBorçlar Hukuku
Genel Hükümler
1.7.2012’de yürürlüğe girenYeni Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış
Yirmiüçüncü Bas›
‹STANBUL - 2012
4
Yay›n No : 2709Hukuk Dizisi : 1322
10. Bas› - Temmuz 1995 - ‹STANBUL11. Bas› - Haziran 1997 - ‹STANBUL12. Bas› - Ekim 1998 - ‹STANBUL13. Bas› - Eylül 1999 - ‹STANBUL14. Bas› - Ekim 2000 - ‹STANBUL15. Bas› - fiubat 2002 - ‹STANBUL16. Bas› - fiubat 2004 - ‹STANBUL17. Bas› - Mart 2005 - ‹STANBUL18. Bas› - Ocak 2006 - ‹STANBUL19. Bas› - Ekim 2006 - ‹STANBUL20. Bas› - Ocak 2008 - ‹STANBUL21. Bas› - Ocak 2010 - ‹STANBUL22. Bası - Mayıs 2011 - ‹STANBUL23. Bası - Ağustos 2012 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 733 - 5
Copyright© Bu kitab›n bu bas›s› için Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da€›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Yasaya göre kapakta orijinal parlak hologram bulunmas› zorunludur, bulunmayan kitaplar sahtedir.
Dizgi : B e t a B a s › m A . fi . Baskı - Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Sertifika No: 12027 Tel: 0212 412 17 77Kapak Tasar›m : Gülgonca Çarp›k
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11Ca€alo€lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com
5
O€luma, Ceren’e ve Ö€rencilerime,En iyi dilek ve en büyük ümitlerle...
6
7
Ö N S Ö Z
Türk Borçlar Hukuku kitabımızın “genel hükümleri” kapsayan yirmiüçüncü basısını sunuyoruz. Yirmiikinci basıdan (Mayıs 2011’den) bu yana yasal alanda meydana gelen en önemli değişiklik, 11 Ocak 2011 tarih ve 6098 sayılı, yeni “Türk Borçlar Kanunu”nun yasalaşmış ve 1 Temmuz 2012’den itibaren yürürlüğe girmiş olmasıdır. Bu tarihte, 22 Nisan 1926 tarih ve 818 sayılı eski “Borçlar Kanunu”muz da yürürlükten kalkmıştır.
Yeni “Türk Borçlar Kanunu” ile, eski Borçlar Kanunu’nun ”Genel Hükümler” bölümüne getirilen önemli yenilik, düzenleme ve değişiklikler belli ölçüdedir. Bunlar arasında, özellikle, “Genel İşlem Koşulları - md. 20-25”, “Aşırı yararlanma halinde edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini istiyebilme - md. 28”, “Birden çok kişinin haksız fiilden doğan ayni zarardan sorumluluğu - md. 61-62”, “Tehlike Sorumluluğu - md. 71”, “Haksız fiillerde ve sebepsiz zenginleşmede zamanaşımı sürelerinin değişmesi - md. 72 ve 82”, “Sebepsiz zenginleşmede -zarar- unsurunun kalkması - md.77”, “İbra - md. 132”, “Aşırı ifa güçlüğü - md. 138”, “Borca katılma -md. 201”, “Sözleşmenin devri ve sözleşmeye katılma - md. 205-206” sayılabilir.
1.7.2012 tarihinden önceki fiil ve işlemlere ve bunlara bağlı hukuki sonuçlara ilişkin olarak, Türk Borçlar Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle ortaya çıkacak uygulama sorunlarına yönelik yasal düzenlemeleri kap-sayan “Türk Borçlar Kanunu’nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun” da kitabın sonuna eklenmiştir.
Kitab›n haz›rlan›fl›nda gözönünde bulundurulan temel unsur, doktrin ve uygulamay› birlikte yans›tan ve ilkelere a€›rl›k veren bir sistem içinde Türk Borçlar Hukuku’nun Genel Kurallar›n› incelemek olmufltur.
Kitapta, Yarg›tay içtihatlar›na, özellikle ‹çtihad› Birlefltirme ve Hukuk Genel Kurulu kararlar›na genifl ölçüde yer verilmifl; ayr›ca, Federal Mahkemenin yay›nlanm›fl bulunan kararlar›nda yer alan görüfller ilgili paragraflarda de€erlendirilmifltir.
8
Türk Borçlar Hukukunun ö€rencilerimiz taraf›ndan daha kolay anlafl›lmas› amac›yla, kitab›n metninde ilkelere yönelik aç›klamalara öncelik verilmifl, Yarg›tay ve Federal Mahkeme kararlar›na iliflkin önemli bilgilerin, bu suretle uygulamada ortaya ç›kan örnek olaylar›n ve sorunlar›n bir bölümü dip notlar›nda yer alm›flt›r. Ö€rencilerimiz, çal›flmalar›nda, kitab› dip notlar›yla birlikte okumal›d›rlar.
Kitab›n sevgili ö€rencilerimize ve de€erli meslektafllar›m›za yararl› olmas› en büyük dile€imizdir.
‹stanbul, 1 Temmuz 2012 Prof.Dr. Safa RE‹SO⁄LU
9
‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R
B‹R‹NC‹ BÖLÜM
BORÇLAR HUKUKUNA G‹R‹fi Sayfa
I- Borçlar hukuku ve borç kavram› ....................................................................... 33 II- Borç iliflkisinin nisbî niteli€i ............................................................................... 34 1. Genel olarak ................................................................................................... 34 2. Tapu siciline flerhedilmifl flahsî -kişisel- haklar ............................................... 36III- Borç ve sorumluluk ............................................................................................. 37 1. Genel olarak ................................................................................................... 37 2. S›n›rs›z sorumluluk ......................................................................................... 37 3. S›n›rl› sorumluluk ............................................................................................ 37 4. Eksik borçlar ................................................................................................... 38 a) Kumar ve bahis borçları ............................................................................ 38 b) Evlenme simsarlığı .................................................................................... 38 c) Zamanaşımına uğramış borçlar................................................................. 39 d) Ahlâki görevlerden doğan borçlar .............................................................. 39IV- ‹tiraz ve Def’i ....................................................................................................... 40V- Eski Borçlar Kanunu ........................................................................................... 41 1. Borçlar Kanununun yürürlü€e konuflu ............................................................. 41 2. Borçlar Kanununun sistemati€i ....................................................................... 42VI- Türk Borçlar Kanunu ........................................................................................... 43 1. Türk Borçlar Kanunu’nun hazırlanması ve yürürlük tarihi ............................... 43 2. Türk Borçlar Kanunu’nun sistematiği .............................................................. 44 VII- Bibliyografya ........................................................................................................ 45
10
‹K‹NC‹ BÖLÜM
BORCUN KAYNAKLARI
AYIRIM I
HUKUK‹ ‹fiLEMLERDEN, ÖZELL‹KLE SÖZLEfiMELERDEN
DO⁄AN BORÇLAR
§ I. HUKUK‹ ‹fiLEMLER ............................................................................................. 50 I- Genel olarak .................................................................................................. 50 1. Kavram ...................................................................................................... 50 2. Hukukî işlemlerin, hukukî olaylar ve hukukî fiiller alanındaki yeri ............. 50
II- Hukukî ifllemlerin çeflitleri ...................................................................... 51
1. Tek tarafl› hukukî ifllemler - Çok tarafl› hukukî ifllemler ............................. 51
a) Tek tarafl› hukukî ifllemler .................................................................... 51 b) Çok tarafl› hukukî ifllemler ................................................................... 52
aa) Sözleflmeler (akidler) .................................................................... 52 bb) Kararlar ......................................................................................... 53
2. Borçland›r›c› ifllemler- Tasarrufî ifllemler ................................................... 53 3. Sa€lar aras› hukukî ifllemler - Ölüme ba€l› hukukî ifllemler ...................... 54
III- Hukukî ifllem ehliyeti .................................................................................... 54
1. Tam ehliyetliler ........................................................................................... 55 2. S›n›rl› ehliyetliler ........................................................................................ 57 3. Tam ehliyetsizler ........................................................................................ 57 4. S›n›rl› ehliyetsizler ..................................................................................... 60
§ II- SÖZLEfiMEN‹N MEYDANA GELMES‹ ............................................................... 62
I- Taraflar›n uyuflmas› ...................................................................................... 62
1. Genel olarak .............................................................................................. 62 2. Esasl› noktalarda uyuflma zorunlulu€u ve ikinci derecedeki noktalar ....... 63
II- Öneri - ‹cap .................................................................................................... 64
1. Kavram ...................................................................................................... 64
2. Önerinin ba€lama süresi............................................................................ 66
a) Süreli öneri ........................................................................................... 66 b) Süresiz öneri ........................................................................................ 66
3. Önerinin geri al›nmas› ............................................................................... 67 4. Ölüm veya ehliyetsizli€in öneriye etkisi ..................................................... 67
a) Öneriyi yapan ölmüfl veya ehliyetini kaybetmiflse ............................... 67 b) Karfl› taraf ölmüfl veya ehliyetini kaybetmiflse ..................................... 68
III- Kabul .............................................................................................................. 68
11
Sayfa
IV- Sözleflmenin tamamland›€› ve hüküm ifade etti€i an ............................ 69
§ III- GENEL ‹fiLEM KOfiULLARI ............................................................................ 70
I- Kat›l›m sözleflmeleri ................................................................................... 70
II- “Genel ifllem koflullar›” kavram› ............................................................... 71
1. Genel olarak .......................................................................................... 71 2. “Genel ifllem koflulu” say›lmay› engellemeyecek özel durumlar ............ 72
III- Genel ifllem koflullar›na iliflkin hükümler ................................................ 73 1. ‹sviçre hukukundaki durum .................................................................... 73 2. Türk hukukundaki durum ........................................................................ 74 3. Yeni Türk Borçlar Kanununda “genel ifllem koflullar›na” iliflkin -karfl› taraf› korumaya yönelik- hükümler ............................................... 74
a) Yaz›lmam›fl say›lma ......................................................................... 75 b) Yaz›lmam›fl say›lman›n sözleflmeye etkisi ........................................ 76 c) Sözleflmenin yorumlanmas› .............................................................. 77
IV- Genel ifllem koflullar›n›n denetimi ............................................................ 77
1. Genel ifllem koflullar›n›n ba€lay›c›l›k denetimi ....................................... 77 2. Genel ifllem koflullar›n›n içerik denetimi ................................................. 78
§ IV- ‹LÂN YOLUYLA ÖDÜL SÖZÜ VERME ............................................................. 78 I- Hukukî niteli€i ............................................................................................. 79 II- fiartlar› ......................................................................................................... 79 III- Sonuçlar› .................................................................................................... 79 IV- Ödül sözünden cayma .............................................................................. 80
§ V- SÖZLEfiMEN‹N fiEKL‹ ..................................................................................... 80
I- Genel olarak ............................................................................................... 80 II- Geçerlilik flart› olarak flekil ........................................................................ 81
1. Genel olarak ........................................................................................... 81 2. Kanunî flekil ............................................................................................ 89
a) Yaz›l› flekil ......................................................................................... 89
aa) Genel olarak ............................................................................... 89 bb) Metin ........................................................................................... 89 cc) ‹mza ............................................................................................ 90 dd) De€ifliklikler ................................................................................ 94
b) Resmî flekil ....................................................................................... 95 c) Tescil ................................................................................................. 95 d) ‹lân .................................................................................................... 96
3. Kararlaflt›r›lm›fl flekil .............................................................................. 96
12
Sayfa
III- ‹sbat flart› olarak flekil ............................................................................. 96
§ VI- ÖN SÖZLEfiME ................................................................................................. 97
1- Genel olarak ........................................................................................... 97
2- Birden çok sat›fl vaadi sözleflmesi yap›lm›flsa ....................................... 99
§ VII- BORCUN SEBEB‹ VE SEBEB‹ GÖSTER‹LMEKS‹Z‹N BORÇ TANIMASI .... 100
§ VIII- SÖZLEfiMEN‹N YORUMLANMASI ................................................................ 102
§ IX- ‹RADE ‹LE BEYAN ARASINDA UYGUNSUZLUK ......................................... 103
§ X - ‹RADE ‹LE BEYAN ARASINDA ‹STENEREK YARATILAN UYGUNSUZLUK, ÖZELL‹KLE MUVAZAA ..................................................... 104
I- Bir taraf›n iste€i ile yarat›lan uygunsuzluk ........................................... 104 II- ‹ki taraf›n iste€i ile yarat›lan uygunsuzluk: Muvazaa -Dan›fl›kl› ifllem- ........................................................................................ 104
1. Kavram ................................................................................................. 104 2. Muvazaan›n çeflitleri............................................................................. 105
a) Mutlak muvazaa .............................................................................. 105 b) Nisbî muvazaa ................................................................................ 105
3. Muvazaal› ifllemin geçersizli€i .............................................................. 106
a) Genel olarak ..................................................................................... 106 b) ‹yiniyet sahibi üçüncü kiflilerin korundu€u haller .............................. 107
4. Gizli ifllemin geçerlili€i .......................................................................... 108 5. Muvazaan›n ispat› ................................................................................ 111
a) Muvazaay› taraflardan biri iddia ediyorsa ...................................... 111 b) Muvazaay› üçüncü bir flah›s iddia ediyorsa ................................... 112
6. Muvazaa ve inançl› ifllemler ................................................................ 114
§ XI - ‹RADE BOZUKLUKLARI ................................................................................. 118
I- ‹rade ile beyan aras›nda istenmeyerek meydana gelen uygunsuzluk: Yan›lma ............................................................................. 118
1. Genel olarak ......................................................................................... 118 2. Yanılmanın “esasl›” say›laca€› haller ................................................... 119
a) Sözleflmenin niteli€inde yanılma ..................................................... 119
b) Sözleflmenin konusu olan fleyde yanılma ...................................... 119 c) Kiflide yanılma ................................................................................ 120
d) Miktarda yanılma ............................................................................ 120 e) Sözleflmenin zorunlu unsurlar›nda yanılma .................................... 120
3. İletmede yanılma .................................................................................. 122 4. ‹yiniyet kurallar›na ayk›r› düflen hallerde “yanılma”n›n öne sürülememesi ................................................................................ 122
13
Sayfa
5. Sözleflmenin feshi halinde tazminat ödeme zorunlulu€u ..................... 123
II- Aldatma ...................................................................................................... 124
1. Genel olarak ......................................................................................... 124 2. Aldatmanın koşulları ............................................................................. 125 3. Üçüncü flah›s taraf›ndan aldatma ........................................................ 126 4. Zarar›n ödettirilmesi ............................................................................. 126
III- Korkutma (İkrah) ...................................................................................... 127
1. Genel olarak ......................................................................................... 127 2. Korkutmanın koşulları .......................................................................... 127 3. Üçüncü flah›s taraf›ndan korkutma ...................................................... 129 4. Zarar›n ödettirilmesi ............................................................................. 129
IV- ‹rade bozukluklarının sonuçlar› .............................................................. 129
1. Genel olarak ......................................................................................... 129 2. Sözleflmenin feshedilmesi ................................................................... 130 3. Sözleflmenin ba€lay›c› hale gelmesi .................................................... 131 4. ‹rade bozukluğunun isbat› .................................................................... 132
§ XII- SÖZLEfiMEN‹N İÇERİĞİ (SÖZLEfiME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI) .......... 133
I- Genel olarak sözleflme özgürlüğü .......................................................... 133 II- Sözleflme özgürlüğünün s›n›rlar› ............................................................ 134
1. Sözleflmenin konusu emredici kurallara ayk›r› olmamal›d›r ................. 134
a) Genel olarak ................................................................................... 134 b) Kanuna karfl› hile ........................................................................... 134
2. Sözleflmenin konusu kamu düzenine ayk›r› olmamal›d›r ..................... 135 3. Sözleflmenin konusu kiflilik haklar›na ayk›r› olmamal›d›r ..................... 135 4. Sözleflmenin konusu ahlâka ayk›r› olmamal›d›r ................................... 138 5. Sözleflmenin konusu “imkâns›z” olmamal›d›r ....................................... 138
III- Sözleflme özgürlüğünün s›n›rlar›n› aflman›n sonuçlar› ........................ 139
1. Genel olarak ........................................................................................ 139 2. K›smî hükümsüzlük .............................................................................. 140
§ XIII- AfiIRI YARARLANMA (GABİN) ...................................................................... 141
I. Genel olarak .............................................................................................. 141 II- Koşulları .................................................................................................... 141 III- Sonuçlar› .................................................................................................... 143
§ XIV- HUKUK‹ ‹fiLEMLER‹N HÜKÜMSÜZLÜ⁄Ü (SAKAT HUKUK‹ ‹fiLEMLER)......................................................................... 145
I- Kesin olarak hükümsüz hukukî ifllemler .............................................. 145
1. Genel olarak ......................................................................................... 145
14
2. Kesin hükümsüzlük -butlan- sebepleri ................................................. 145 3. Kesin hükümsüzlüğün sonuçlar›........................................................... 146 4. Kesin hükümsüz hukukî ifllemlerin dönüfltürülmesi ............................. 147
II- Feshedilebilen hukukî ifllemler .............................................................. 147
§ XV- TEMS‹L ............................................................................................................. 148
I- Genel olarak ............................................................................................. 148 II- Dolayl› temsil - Do€rudan do€ruya temsil ............................................ 149
1. Dolayl› temsil ........................................................................................ 149
2. Do€rudan do€ruya temsil ..................................................................... 149
a) Genel olarak ................................................................................... 149 b) Do€rudan do€ruya temsilin flartlar› ................................................. 150
aa) Temsil yetkisi ........................................................................... 150 bb) ‹fllemin temsil edilen ad›na yap›lmas› ....................................... 150
c) Do€rudan do€ruya temsilin sonuçlar› .............................................. 151
III- Temsil yetkisi ............................................................................................ 151
1. Genel olarak ......................................................................................... 151 2. Temsil yetkisi ve vekâlet ...................................................................... 152 3. Temsil yetkisi vermede ehliyet ............................................................. 152 4. Temsil yetkisi vermede flekil ................................................................. 153 5. Temsil yetkisinin kapsam› .................................................................... 154
a) Genel olarak ................................................................................... 154
b) Yetkinin kötüye kullan›lmas› ............................................................ 154
c) Yetkinin s›n›rlanmas› ....................................................................... 155
d) Mümessilin kendisiyle sözleflme yapmas› -çifte temsil- .................. 156
e) Birden fazla kimseye temsil yetkisi verilmesi .................................. 156
6. Temsil yetkisinin sona ermesi............................................................... 157
a) Temsil yetkisini sona erdiren sebepler ............................................ 157
b) Temsil yetkisinin sona ermesinin hüküm ifade etti€i an .................. 158
c) ‹yiniyetli üçüncü kiflilerin korunmas› ................................................ 158
IV- Yetkisiz temsil .......................................................................................... 159
1. Kavram ................................................................................................. 159 2. Hukukî sonuçlar› ................................................................................... 159
a) Genel olarak ................................................................................... 159 b) Temsil edilen onay verirse .............................................................. 160 c) Temsil edilen onay vermeyi reddederse ......................................... 160
15
Sayfa
AYIRIM II
HAKSIZ F‹‹LLERDEN DO⁄AN BORÇLAR
§ I- G‹R‹fi ................................................................................................................ 162§ II- HAKSIZ F‹‹L‹N UNSURLARI ......................................................................... 163
I- Hukuka ayk›r› fiil ....................................................................................... 164
1. Kavram ................................................................................................. 164 2. Hukuka ayk›r›l›€› ortadan kald›ran haller ............................................. 165
a) Kamu kudretinin kullan›lmas› .......................................................... 165
b) Özel hukuktan do€an bir hakk›n kullan›lmas› ............................... 165
c) Zarar görenin r›zas› ...................................................................... 165
d) Bilimsel elefltiriler .......................................................................... 166
e) Haklı savunma ............................................................................. 166
f) Zorunluluk hali .............................................................................. 167
g) Kendi hakk›n› korumak için kuvvet kullanma ................................ 168
3. Ahlâka ayk›r› bir fiile kasden zarar verme ............................................ 169
II- Zarar .......................................................................................................... 170 III- Kusur ......................................................................................................... 171
1. Genel olarak ......................................................................................... 171
a) Kast ................................................................................................. 172
b) ‹hmal ............................................................................................... 172
2. Kusur ehliyeti (haks›z fiil ehliyeti) ......................................................... 173
a) Genel olarak ................................................................................... 173 b) Ay›rt etme gücünden yoksun olanlar›n sorumlulu€u ....................... 173
3. Kusurun isbat› ...................................................................................... 174
IV- ‹lliyet ba€› .................................................................................................. 175
1. Genel olarak ........................................................................................ 175 2. Uygun illiyet teorisi ............................................................................... 175
a) Genel olarak .................................................................................... 175 b) Hukuka ayk›r›l›k ba€› ...................................................................... 176 c) Kaç›nma hali ................................................................................... 176 d) Kan›tlama yükümlülü€ü ................................................................... 177 e) Çeflitli durumlar ............................................................................... 177
§ III- KUSURSUZ SORUMLULUK .......................................................................... 179
I- Genel olarak ............................................................................................. 179
II- Hakkaniyet sorumluluğu ........................................................................ 179
III- Adam çalıştıranların sorumluluğu .......................................................... 181
16
Sayfa
1. Genel olarak ........................................................................................ 181 2. Sorumlulu€un koşullar› ......................................................................... 182 3. Kurtulufl kan›t› ...................................................................................... 186 4. Baflvuru -rücu- hakk› ............................................................................ 188
IV- Hayvan bulunduranların sorumlulu€u ................................................... 188
1. Genel olarak ......................................................................................... 188 2. Kurtulufl kanıtı ...................................................................................... 189 3. Baflvuru -rücu- hakk› ............................................................................ 190 4. Hayvan›n hapsedilebilmesi veya etkisiz hale getirilmesi ...................... 190
V- Yapı malikinin sorumlulu€u .................................................................... 190
1. Genel olarak ......................................................................................... 190 2. Sorumlulu€un flartlar› .......................................................................... 193
a) Bina veya di€er bir yapı eseri söz konusu olmal›d›r ....................... 193
b) Yap›mda bozukluk veya bak›mda eksiklik bulunmal›d›r .................. 194
c) ‹lliyet ba€› mevcut olmal›d›r ............................................................ 195
3. ‹spat yükümlülüğü ................................................................................ 195 4. Baflvurma -rücu- hakk› ........................................................................ 196 5. Tehlikeyi önleyici tedbirleri alma zorunlulu€u ....................................... 196 VI- Tehlike Sorumluluğu ................................................................................ 196 1. Genel Olarak ........................................................................................ 196 2. Tehlike Sorumluluğunun koşulları......................................................... 198 3. Zarardan sorumlu olanlar ..................................................................... 199 4. İzin verilmiş olmasının sorumluluğun kapsamına etkisi ....................... 199 5. Kurtuluş kanıtı ...................................................................................... 199
VII- Trafik Kanununa göre sorumluluk ......................................................... 200
VIII- Ev başkanlarının sorumluluğu .............................................................. 205
IX- Taşınmaz malikinin sorumluluğu .......................................................... 207
X- Tapu sicilinin tutulmas›ndan do€an zarardan devletin sorumlulu€u .............................................................................................. 209
§ IV- B‹RDEN ÇOK KİŞİNİN AYNI ZARARDAN SORUMLULU⁄U ........................ 210
I- Birden çok kişinin birlikte bir zarara sebep olmas› .............................. 210
1. Dış ilişkide ............................................................................................ 210
2. İç İlişkide .............................................................................................. 212
II- Birden çok kişinin ayn› zarardan çeflitli sebeplerle sorumlu tutulmas› .......................................................................................................... 212 1. Dış ilişkide .................................................................................................. 212 2. İç İlişkide ..................................................................................................... 213
§ V- MADDÎ ZARARIN TAZM‹N‹ ............................................................................ 214
17
Sayfa
I- Maddî zarar›n isbat› .................................................................................. 214
II- Maddî tazminat›n flekli ............................................................................ 215
III- Maddî tazminat›n kapsam›n› etkileyen unsurlar ................................... 215
1. U€ran›lan zarar ..................................................................................... 216 2. Kusurun a€›rl›k derecesi ...................................................................... 217 3. Zarara u€rayan›n r›zas› ........................................................................ 217 4. Zarar görenin birlikte kusuru ................................................................ 218 5. Failin ekonomik durumu ....................................................................... 219 6. Hâl ve flartlar ....................................................................................... 219
IV- Ölüm, bedensel zarar ve haks›z yar›fl›m hallerinde maddî zarar›n kapsam› ..................................................................................................... 219
1. Ölüm ..................................................................................................... 220
a) Cenaze giderleri ............................................................................. 220 b) Tedavi giderleri ve çal›flamamaktan do€an zarar............................ 221 c) Destekten yoksun kalmaktan do€an zarar ...................................... 221 2. Bedensel zarar .................................................................................... 224 a) Tedavi giderleri ............................................................................... 225 b) Çal›flma gücünün tamamen veya k›smen kaybedilmesinden do€an zarar..................................................................................... 225 c) Ekonomik geleceğinin sarsılmasından doğan zarar ....................... 226 d) Geçici Ödemeler ............................................................................. 226 3. Haks›z yar›fl›m ...................................................................................... 227
§ VI- MANEVÎ TAZM‹NAT ........................................................................................... 228
I- Manevî tazminat›n hukukî niteli€i............................................................ 228 II- Genel olarak kiflilik haklar›na sald›r› halinde manevî tazminat ............ 228 1. MK. m. 24 ve 25 ile TBK. m. 58 aras›ndaki iliflki ................................. 228 2. TBK. m. 58’e göre manevî tazminat›n flartlar› ..................................... 232 a) Kişilik haklar›na sald›r› olmal›d›r ..................................................... 232 b) Sald›r› haks›z olmal›d›r ................................................................... 238 c) “Manevî zarara” u€ran›lmal›d›r ........................................................ 239 d) Kusurlu olunmal›d›r ......................................................................... 240 e) ‹lliyet ba€› bulunmal›d›r ................................................................... 240 3. Yasama sorumsuzlu€u ve manevî tazminat ......................................... 240 4. Yarg› kararlar›n›n uygulanmamas› ve manevî tazminat ....................... 242 5. Bas›n özgürlü€ü ve manevî tazminat ................................................... 244 a) Bas›n yoluyla kiflilik haklar›na sald›r› .............................................. 246 b) Sald›r›n›n “haks›z” niteli€ini ortadan kald›ran haller ........................ 250 6. Manevî tazminat›n miktar› ve flekli ....................................................... 258
III- Ölüm ve bedensel zarar halinde manevî tazminat ................................ 260
§ VII- MADDÎ VE MANEVÎ TAZM‹NAT DAVASI ........................................................ 264
18
Sayfa
I- Davaya bakmaya yetkili ve görevli mahkeme ....................................... 264
II- Davan›n taraflar› ........................................................................................ 265
1. Davac›lar ............................................................................................... 265
a) Haks›z fiilden zarar görenler ........................................................... 265 b) Zarar görenin baflka bir sebepten ölümü halinde mirasç›lar........... 265 c) Haks›z fiil sebebiyle ölüm halinde, mirasç›lar, yard›mdan yoksun kalanlar, yak›nlar ............................................................................. 266
2. Daval›lar ............................................................................................... 266
a) Haks›z fiili yapanlar ......................................................................... 266 b) Dolay›s›yle sorumlu olanlar ............................................................. 266 c) Mirasç›lar ......................................................................................... 266
III- Zamanafl›m› ve def’i hakk› ....................................................................... 266
1. İki ve on y›ll›k zamanafl›m› .............................................................. 266 2. Ceza Kanunundaki zamanafl›m› süresinin uygulanmas› ................ 269 3. Daimî def’i hakk› ............................................................................. 271 4. Rücu isteminde zamanaşımı ........................................................... 271
AYIRIM III
SEBEPS‹Z ZENG‹NLEfiMEDEN DO⁄AN BORÇ İLİŞKİLERİ
§ I- GENEL OLARAK ............................................................................................... 273§ II- SEBEPS‹Z ZENG‹NLEfiME DAVASININ fiARTLARI ........................................ 273
I- Zenginleflme .............................................................................................. 274 II- Bir başkısının mal varlığından veya emeğinden zenginleşme ............. 274 III- ‹lliyet ba€› .................................................................................................. 276 IV- Hakl› bir sebebin bulunmamas› .............................................................. 276 1. Hukukî sebebin geçerli olmamas› ve borç olmayan fleyin ödenmesi .............................................................................................. 277 a) Hukukî sebebin geçerli olmamas› ................................................... 277 b) Borç olmayan fleyin ödenmesi ........................................................ 277 2. Hukukî sebebin gerçekleflmemifl bulunmas› ........................................ 280 3. Hukukî sebebin ortadan kalkmas› ........................................................ 281
§ III- SEBEPS‹Z ZENG‹NLEfiME DAVASININ AÇILAMAYACA⁄I HALLER ........... 282
1- Zamanafl›m›na u€ram›fl olan bir borcun ödenmesi .................................... 282 2- Ahlâkî bir görevin yerine getirilmesi ........................................................... 282 3- Haks›z veya ahlâka ayk›r› bir amaç için ödemede bulunulmas› ................ 282
§ IV- SEBEPS‹Z ZENG‹NLEfiME DAVASININ N‹TEL‹⁄‹, KONUSU VE KAPSAMI ...........................................................................................................283
I- Davan›n niteli€i ........................................................................................ 283 II- Davan›n konusu ....................................................................................... 284
19
Sayfa
III- Davan›n kapsam› ..................................................................................... 284
§ V- SEBEPS‹Z ZENG‹NLEfiME DAVASINDA ZAMANAfiIMI VE DEF’‹ HAKKI ... 286 I- İki ve on y›ll›k zamanafl›m› ...................................................................... 286 II- Daimî def’i hakk› ....................................................................................... 288
ÜÇÜNCÜ BÖLÜMBORÇLARIN SONUÇLARI
AYIRIM IBORÇLARIN ‹FASI
§ I- GENEL OLARAK ............................................................................................ 290 I- ‹fa kavram› ................................................................................................ 290 II- ‹fan›n hukukî niteli€i ................................................................................ 290 III- ‹fa ve fiil ehliyeti ....................................................................................... 291 1. Borçlu yönünden .................................................................................. 291 2. Alacakl› yönünden ................................................................................ 291 IV- ‹fa ve tasarruf yetkisi ............................................................................... 292
§ II- “‹FA”NIN TARAFLARI ..................................................................................... 293
I- Borçlu taraf›ndan ifa - Üçüncü flahs›n ifas› .......................................... 293 1. Borçlu taraf›ndan ifa ............................................................................. 293 2. Üçüncü flah›s taraf›ndan ifa ................................................................. 293 a) Genel olarak ................................................................................... 293 b) ‹ç iliflki ............................................................................................. 294 c) Alaca€›n üçüncü flahsa geçmesi .................................................... 294 II- Alacakl›ya ifa - Üçüncü flahsa ifa ........................................................... 295 1. Alacakl›ya ifa ........................................................................................ 295 2. Üçüncü flahsa ifa ................................................................................. 296
§ III- ‹FANIN KONUSU ............................................................................................. 296 I- Genel olarak .............................................................................................. 296 1. Kural ..................................................................................................... 296 2. ‹fa yerine edim ..................................................................................... 297 3. ‹fa amac›yla edim ................................................................................. 297 II- K›smen ifa .................................................................................................. 297 1. Kural ..................................................................................................... 297 2. ‹stisna ................................................................................................... 298 III- Bölünemeyen edimlerde ifa .................................................................... 299 IV- Parça borçlar›nda ifa ............................................................................... 300 V- Çeşit borçlar›nda ifa ................................................................................ 300 VI- Seçimlik borçlarda ifa ............................................................................. 301 VII- Para borçlar›nda ödeme ......................................................................... 302
20
Sayfa
1. Genel olarak ......................................................................................... 302 2. Ülke paras›yla ödeme .......................................................................... 303 3. Yabanc› ülke paras›yla borçlanma ....................................................... 304 a) “Aynen Ödemek” fiart› Yoksa ......................................................... 305 b) “Aynen Ödemek” fiart› Varsa .......................................................... 307 4. Alt›n ile borçlanma ............................................................................... 309 5. Para de€erindeki de€iflmelere karfl› önlemler ...................................... 310 a) Alt›n de€eri kayd› ............................................................................ 311 b) Yabanc› para de€eri kayd› .............................................................. 312 c) Fiyat endekslerine göre ayarlama kayd› ......................................... 312 6. Para borçlar›nda faiz ............................................................................ 312 a) Faizin hukukî niteli€i ve kaynaklar›.................................................. 312 b) Faiz oranı ve yasal sınırlamalar ...................................................... 314 1) Ana para borcu nedeniyle faiz ödemek gerekiyorsa ................ 314 2) Temerrüt nedeniyle faiz ödemek gerekiyorsa ........................... 315 3) Mevzuata göre faiz oranları ...................................................... 316 4) Bileşik faiz yasağı ..................................................................... 319 7) Para borçlarında “mahsup = düşme” ................................................... 319 a) Borç tek ise ..................................................................................... 319 b) Borç birden çok ise ......................................................................... 320 8) Para borçlarında “ödeme”nin ispatı ...................................................... 321 a) Genel olarak ifanın ispatı ................................................................ 321 b) Makbuz isteme hakkı ...................................................................... 321 c) Senedin geri verilmesini isteme hakkı............................................. 322 d) Makbuz verilmesinden ve senedin iadesinden doğan karineler .......................................................................................... 322 aa) Bir taksit için makbuz verilmiflse ............................................... 322 bb) Ana para için makbuz verilmiflse .............................................. 323 cc) Senet geri verilmiflse ................................................................ 323
§ IV - ‹FA YER‹ .......................................................................................................... 324 I- ‹fa yerinin önemi ....................................................................................... 324 II- ‹fa yerinin belirlenmesi ............................................................................. 324 1. ifa yerinin taraflarca belirlenmesi ......................................................... 324 2. ‹fa yerinin TBK. madde 89 hükümlerine göre belirlenmesi .................. 324 a) Para borçlar›nda ifa yeri .................................................................. 324 b) Parça borçlar›nda ifa yeri ................................................................ 325 c) Di€er borçlarda ifa yeri .................................................................... 325 d) Alacakl›n›n yerleşim yerini de€ifltirmesi halinde ifa yeri .................. 326
§ V - ‹FA ZAMANI ..................................................................................................... 326
I- Kavram ...................................................................................................... 326 II- ‹fa zaman›n›n belirlenmesi ...................................................................... 326 1. Kural (muaccel -süreyle başlanmış- borç) ........................................... 326
21
Sayfa
2. Müeccel (süreye ba€l›) borç ................................................................. 327 a) Borcun ifas›n›n süreye ba€lanmas› ................................................. 327 b) Sürenin hesaplanmas› .................................................................... 327 III- ‹fllere ayr›lan saatlerde ifa ....................................................................... 329 IV- Zaman›ndan önce ifa ............................................................................... 329 V- Karfl›l›kl› borç yükleyen sözleflmelerde ifa ............................................ 329 1. Kural: Ayn› zamanda ifa ....................................................................... 329 2. ‹stisna ................................................................................................... 330 3. Ödemezlik def’i .................................................................................... 330 a) Kavram ve hukukî niteli€i ................................................................ 330 b) Ödemezlik def’inin flartlar› ............................................................... 331 4. Bir taraf›n ödeme güçsüzlü€ü halinde, di€er taraf›n “def’i ve fesih” hakk› ..........................................................................................................332 a) Genel olarak .................................................................................... 332 b) TBK. madde 98’den yararlanman›n flartları .................................... 333
§ VI- ALACAKLININ TEMERRÜDÜ - Direnimi ....................................................... 334
I- Genel olarak ............................................................................................. 334 II- Alacakl›n›n temerrüdünün flartlar› ......................................................... 334 1. Edim gerektiği gibi önerilmifl olmal›d›r ................................................. 334 a) Borca uygunluk ............................................................................... 334 b) Fiilî ve gerçek önerme ..................................................................... 335 c) Özel haller: Sözle önerme ............................................................... 335 aa) Alacakl›n›n daha önce yapmas› gereken ifllemlerin bulunmas› ................................................................................. 335 bb) Alacakl›n›n ifay› kabul etmeyece€ini bildirmifl olmas› ............... 336 2. Alacakl› ifa önerisini hakl› bir neden olmaks›z›n reddetmifl olmal›d›r ................................................................................................ 336 III- Alacakl›n›n temerrüdünün sonuçlar› ..................................................... 337 1. Genel olarak ......................................................................................... 337 2. Borçlunun borcundan kurtulabilmesi olana€› ....................................... 337 a) Borcun konusu bir “fley” ise ............................................................ 337 aa) Mal› tevdi hakk› ......................................................................... 337 bb) Mal› satarak “bedelini tevdi” hakk› ............................................ 339 b) Borcun konusu bir “fley” de€il ise .................................................... 339 3. Alacakl›n›n temerrüdünün borçluya sa€lad›€› yararlar ......................... 340
§ VII- BORCUN ‹FASINI ENGELLEYEN ALACAKLIYA ‹L‹fiK‹N D‹⁄ER SEBEPLER ...................................................................................................... 340
AYIRIM IIBORÇLARIN ‹FA ED‹LMEMES‹N‹N SONUÇLARI
§ I- “BORCUN ‹FA ED‹LMEMES‹“ KAVRAMI VE BORCA AYKIRILI⁄IN ÇEfi‹TLER‹ ....................................................................................................... 342
22
Sayfa
I- Genel olarak .............................................................................................. 342 II- Sözleflme öncesi kusurlu davran›fl (Culpa in contrahendo) ................ 343
§ II- ‹FA DAVASI VE CEBR‹ ‹CRA .......................................................................... 344
§ III- BORCUN ‹FA ED‹LMEMES‹ VE BORÇLUNUN SORUMLULU⁄U ................ 346 I- Genel olarak ............................................................................................. 346 II- Kusurlu imkâns›zl›k.................................................................................. 346 1. Genel olarak ......................................................................................... 346 2. Sözleflmenin yap›lmas›ndan önce - sonra meydana gelen imkâns›zl›k .................................................................................. 346 a) Sözleflmenin yap›lmas›ndan önce var olan imkâns›zl›k ................. 346 b) Sözleflmenin yap›lmas›ndan sonra meydana gelen imkâns›zl›k ...................................................................................... 347 3. Geçici imkâns›zl›k ................................................................................ 349 4. K›smî imkâns›zl›k ................................................................................. 349 III- Borcun gere€i gibi ifa edilmemesi ......................................................... 349 IV- Borçlunun sorumlulu€u .......................................................................... 350 1. Tazminat›n flartlar›................................................................................ 350 a) Borcun hiç veya gere€i gibi ifa edilmemifl olmas› ........................... 350 b) Zarar ............................................................................................... 351 aa) Genel olarak ............................................................................. 351 bb) Müsbet zarar›n tazmini ............................................................. 352 cc) Manevî zarar›n tazmini ............................................................. 353 dd) Zarar›n isbat› ............................................................................ 354 c) Kusur ............................................................................................... 355 aa) Genel olarak ............................................................................. 355 bb) Kusur karinesi ........................................................................... 356 cc) Kusursuzlu€un ispat›, ola€anüstü haller, mücbir sebep ........... 357 d) ‹lliyet ba€› ........................................................................................ 358 2. Tazminat›n kapsam› .............................................................................. 358 3. Sorumsuzluk anlaflmas› ........................................................................ 359 V- Yard›mc› kişilerin fiilinden sorumluluk .................................................. 361 1. Sorumlulu€un flartlar› ............................................................................ 361 a) Borcun ifas› veya hakk›n kullan›lmas› yard›mc› kişiye b›rak›lm›fl olmal›d›r .......................................................................... 361 b) Borcun ifas› veya hakk›n kullan›lmas› yard›mc› kişiye b›rak›labilmelidir .............................................................................. 362 c) Yard›mc› kişi borca ayk›r› bir davran›flla alacakl›ya zarar vermifl olmal›d›r ..................................................................... 362 d) Borcun bizzat borçlu taraf›ndan ifa edilmesi halinde, borçlu do€mufl olan zarardan sorumlu tutulabilecek olmal›d›r ........ 363 2. Sorumsuzluk anlaflmas› ....................................................................... 364 3. Yard›mc› kişilerin alacakl›ya karfl› sorumlulu€u .................................... 365
23
Sayfa
4. Borçlunun yard›mc› kişiye dönüp baflvurmas› ...................................... 365 5. BK. md. 66’nın, TBK. md. 116 ile karfl›laflt›r›lmas› .............................. 365
§ IV- BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ -DİRENİMİ- ...................................................... 367
I- Genel olarak .............................................................................................. 367 II- Borçlunun temerrüdünün koşulları ........................................................ 367
1. Borcun muaccel olmas› ........................................................................ 367 2. Alacakl›n›n ihtar› ................................................................................... 368
a) Kural ................................................................................................ 368 b) ‹stisna .............................................................................................. 369
3. ‹fan›n mümkün olmas› .......................................................................... 370 4. “Kusur” flart›n›n aranmamas› ............................................................... 370
III- Borçlunun temerrüdünün sona ermesi .................................................. 371
IV- Borçlunun temerrüdünün hukukî sonuçlar› .......................................... 371
1. Temerrüdün genel sonuçlar› ................................................................. 371
a) Gecikme tazminat› ........................................................................... 371 b) Beklenmedik halden sorumluluk ...................................................... 372
2. Temerrüdün para borçlar›na iliflkin sonuçlar› ....................................... 373
a) Geçmifl günler faizi ......................................................................... 373 b) Geçmifl günler faizini aflan zarar›n tazmini ..................................... 376
3. Temerrüdün karfl›l›kl› borç yükleyen sözleflmelerde do€urdu€u sonuçlar ................................................................................................ 380
a) Genel olarak .................................................................................... 380 b) Uygun süre verilmesi ...................................................................... 381 c) Süre verilmesini gerektirmeyen haller ............................................. 382 aa) Genel olarak ............................................................................. 382 bb) Al›m - sat›m sözleflmelerine iliflkin özel kurallar ....................... 383 d) Uygun süre içinde borcun ifa edilmemesi halinde alacakl›n›n haklar› ............................................................................ 384
aa) Aynen ifa ve gecikme tazminat› istenmesi ............................... 384 bb) ‹fadan vazgeçerek, müsbet zarar›n ödenmesinin istenmesi .... 385 cc) ‹fadan vazgeçerek, sözleflmeden dönülmesi ve menfî zarar›n ödenmesinin istenmesi ................................................. 386 4. Sürekli edimli sözleşmelerde temerrüt ve hukukî sonuçlar› ................. 389
§ V- HAKSIZ F‹‹L SORUMLULU⁄U ‹LE SÖZLEfiMEYE AYKIRI DAVRANIfiTAN DO⁄AN SORUMLULU⁄UN B‹RL‹KTE VARLI⁄I VE KARfiILAfiTIRILMASI ..................................................................................... 390
1- Sorumluluk sebeplerinin birlikte varl›€›....................................................... 390 2- Sorumluluk sebeplerinin karfl›laflt›r›lmas› ................................................... 391
24
Sayfa
AYIRIM IIIBORÇLARIN ÜÇÜNCÜ K‹fi‹LERE ETK‹S‹
§ I - ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN FİİLİNİ ÜSTLENME .......................................................... 392
1- Genel olarak ............................................................................................... 392 2- Teminat mektuplar› ..................................................................................... 394 3- Süresiz veya belli bir süre için baflkas›n›n edimini borçlanma ve zamanafl›m› ................................................................................................ 396
a) Süresiz -vadesiz- teminat mektuplar› ve zamanafl›mı ......................... 397 b) Süreye ba€l› -vadeli- teminat mektuplar› ve zamanafl›m› .................... 397
§ II - ÜÇÜNCÜ KİŞİ YARARINA SÖZLEfiME ......................................................... 398
1- Kavram ....................................................................................................... 398 2- Baflkas› yarar›na eksik veya tam sözleflme ............................................... 398 3- Baflkas› yarar›na sözleflmenin sonuçlar› .................................................... 399
§ III - SORUMLULUK SİGORTASI YAPTIRILMIŞSA ................................................ 400
DÖRDÜNCÜ BÖLÜMBORÇLARIN VE BORÇ İLİŞKİLERİNİN SONA ERMES‹,
ZAMANAŞIMI
AYIRIM ISONA ERME HALLERİ
§ I - ASIL BORCA BAĞLI HAK VE BORÇLARIN SONA ERMESİ .......................... 402§ II - ‹BRA ................................................................................................................... 403 1- Kavram ve hukukî niteli€i ........................................................................... 403 2- fiekli ............................................................................................................ 404 3- Sonuçlar› .................................................................................................... 404
§ III- YEN‹LEME ....................................................................................................... 405 1- Kavram ....................................................................................................... 405 2- fiartlar› ........................................................................................................ 405 3- Sonuçları .................................................................................................... 406
§ IV - ALACAKLI VE BORÇLU SIFATLARININ B‹RLEfiMES‹ ................................ 407§ V - “İFA”DA KUSURSUZ ‹MKÂNSIZLIK .............................................................. 408
I- Genel olarak .............................................................................................. 408 II- Kusursuz imkâns›zl›€›n iki tarafl› sözleflmelerdeki sonuçlar› .............. 409 1. Kural ..................................................................................................... 409 2. İstisna ................................................................................................... 410 3. İfa imkansızlığının alacaklıya bildirilmesi ............................................. 410 III- Kusursuz kısmî imkansızlık .................................................................... 410
§ VI - BEKLENMEYEN HALLER - AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ (EMPREVİZYON) .......... 411
I. TBK. md. 138’den önceki uygulama ....................................................... 412
25
Sayfa
II. TBK.’nun “Aşırı ifa güçlüğü” başlığı taşıyan 138. maddesinde öngörülen hukuki çözüm ......................................................................... 416
§ VII - TAKAS (ÖDEfiME) .......................................................................................... 417
I- Kavram ve hukukî niteli€i ........................................................................ 417 II- fiartlar› ....................................................................................................... 417
1. Karfl›l›kl› borçluluk ................................................................................ 418 2. Borçlarda özdefllik ................................................................................ 418 3. Borçlar›n ifas›n›n istenebilir olmas› ...................................................... 419
III- Takas hakk›ndan vazgeçme .................................................................... 420 IV- Alacaklının rızasıyla takas edilebilir alacaklar ....................................... 420 V- Takas›n sonuçlar› ..................................................................................... 421
AYIRIM II
ZAMANAfiIMI
I- Kavram, hukukî niteli€i, kötüye kullan›lmamas› ............................................... 422
II- Zamanafl›m›n›n uygulama alan› .......................................................................... 426
III- Zamanafl›m› süresinin dolmas› ........................................................................... 426
1. Zamanafl›m› süreleri .......................................................................................... 427 2. Zamanafl›m› süresinin bafllamas› ve hesaplanmas› ......................................... 428
a) Zamanafl›m›n›n bafllaması ........................................................................... 428 b) Zamanafl›m›n›n hesaplanmas› ..................................................................... 429
3. Zamanafl›m›n›n durmas› ................................................................................... 430 4. Zamanafl›m›n›n kesilmesi .................................................................................. 431
a) Kavram .................................................................................................... 431 b) Zamanafl›m›n› kesen sebepler ................................................................ 431 aa) Zamanafl›m›n›n borçlunun bir fiili ile kesilmesi ................................. 431 bb) Zamanafl›m›n›n alacakl›n›n bir fiili ile kesilmesi ................................ 432 cc) Zamanafl›m›n›n yarg›lama veya takibe iliflkin bir işlemle veya yarg›c›n karar› ile kesilmesi .......................................... 433
c) Zamanafl›m›n›n kesilmesinin sonuçlar› ................................................... 434
aa) Yeni süre yönünden .......................................................................... 434 bb) Di€er flah›slara etkisi yönünden ....................................................... 434
IV- Zamanafl›m› sürelerinin kesinli€i ve zamanafl›m›ndan vazgeçme .................. 435
1. Sürelerin kesinli€i .............................................................................................. 435 2. Zamanafl›m›ndan vazgeçme ............................................................................. 436
V- Zamanafl›m›n›n sonuçlar› ..................................................................................... 437
1. As›l borç yönünden ............................................................................................ 437 2. Fer’i -yan- alacaklar yönünden .......................................................................... 437
26
Sayfa
BEfi‹NC‹ BÖLÜMBORÇ ‹L‹fiK‹LER‹NDE ÖZEL DURUMLAR
AYIRIM IMÜTESELS‹L BORÇLAR
§ I - GENEL OLARAK ............................................................................................ 440§ II - BORÇLULAR ARASINDA TESELSÜL ........................................................... 441
I- Kavram ve flartlar› .................................................................................... 441 II- Alacakl› ile müteselsil borçlular aras›ndaki iliflkiler ............................. 442 1. Müteselsil borçlular›n sorumlulu€u ...................................................... 442 2. Müteselsil borçlulardan birinin kiflisel eylemiyle di€erlerinin durumunu a€›rlaflt›ramamas› ................................................................ 443 3. Müteselsil borçlulara iliflkin itiraz ve def’iler ......................................... 443
III- Müteselsil borçlular aras›ndaki iliflkiler .................................................. 444
1. Di€erlerine baflvurma hakk› ................................................................. 444 2. Alacakl›n›n haklar›na halefiyet ............................................................. 444
§ III- ALACAKLILAR ARASINDA TESELSÜL ........................................................ 445
I- Kavram ve flartlar› .................................................................................... 445
1- Genel olarak ........................................................................................... 445 2- Ortak hesap .......................................................................................... 445 II- Borçlu ile müteselsil alacakl›lar aras›ndaki iliflkiler ............................. 448
AYIRIM IIKOŞULLAR -fiARTA BA⁄LI BORÇLAR-
§ I - GENEL OLARAK ............................................................................................ 449 I- “Koşul” kavram› ............................................................................................ 449 II- Koşula ba€lanamayan ifllemler .................................................................. 450 III- Yasak koşullar ............................................................................................ 450§ II- GECİKTİRİCİ KOŞUL ...................................................................................... 450 I- Kavram ....................................................................................................... 450 II- Geciktirici koşulun hukukî sonuçlar› ........................................................... 451 1. Koşulun ask›da bulundu€u döneme iliflkin hukukî sonuçlar................. 451 2. Koşulun gerçekleflmesi ve buna ba€l› hukukî sonuçlar ....................... 452§ III- BOZUCU KOŞUL ............................................................................................ 452 I- Kavram ....................................................................................................... 452 II- Bozucu koşulun hukukî sonuçlar› .............................................................. 453
AYIRIM IIIBAĞLANMA PARASI, CAYMA PARASI,
CEZA KOŞULU
§ I - BAĞLANMA PARASI ....................................................................................... 454§ II - CAYMA PARASI ................................................................................................ 454
27
Sayfa
§ III - CEZA KOŞULU ................................................................................................. 455
I- Kavram ...................................................................................................... 455 II- Ceza ile ifa aras›ndaki iliflki ..................................................................... 456 III- Ceza ile zarar aras›ndaki iliflki ................................................................ 458 IV- Cezan›n miktar› ve indirilebilmesi .......................................................... 458
ALTINCI BÖLÜMBORÇ İLİŞKİLERİNDE TARAF DEĞİŞİKLİĞİ
AYIRIM I
ALACA⁄IN DEVRİ
§ I- GENEL OLARAK ............................................................................................ 462§II- ‹STEĞE BAĞLI DEVRİN ŞARTLARI .............................................................. 464 1. Yaz›l› sözleflme .......................................................................................... 464 2. Devrin menedilmemifl olmas› ..................................................................... 466
§ III- DEVRİN HUKUKÎ SONUÇLARI ...................................................................... 467 1. Devrin kapsam› .......................................................................................... 467 2. Borçlunun hukukî durumu .......................................................................... 468
a) ‹yiniyetle önceki alacakl›ya ödeme .................................................. 468
b) Anlaflmazl›k halinde alaca€›n mahkemeye yat›r›lmas› ................... 468 c) Def’i ve itirazlar›n ileri sürülebilmesi ................................................ 469 3. Alaca€› devredenin sorumlulu€u ................................................................ 470 a) Alaca€›n varl›€›ndan sorumluluk ..................................................... 470 1) Bedel karfl›l›€› devirlerde .......................................................... 470 2) Bedelsiz devirlerde ................................................................... 471 3) Yasa gere€i devirlerde .............................................................. 471
b) Borçlunun ödeme güçsüzlü€ünden sorumluluk ............................... 471 c) Sorumlulu€un kapsam› .................................................................... 471 d) ‹fa amac›yla temlik ........................................................................... 472
§ IV- ÖZEL HÜKÜMLERİN SAKLILIĞI ..................................................................... 473
AYIRIM IIBORCUN ÜSTLENİLMESİ
§ I- GENEL OLARAK ............................................................................................. 474§ II- BORCUN İÇ ÜSTLENİLMESİ ......................................................................... 474§ III- BORCUN DIŞ ÜSTLENİLMESİ ........................................................................ 475§ IV- BORCUN ÜSTLENİLMESİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI .................................. 476 1. Borçlunun borçtan kurtulmas›..................................................................... 476 2. Borcun yan haklarla birlikte geçmesi.......................................................... 476 a) Kural ....................................................................................................... 476 b) İstisnalar ................................................................................................. 477 3. ‹tiraz ve def’ilerin ileri sürülebilmesi ........................................................... 477
28
Sayfa
§ V- DIŞ ÜSTLENME SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ ................................ 478§ VI- BORCA KATILMA ........................................................................................... 478§ VII- BİR MALVARLIĞININ VEYA BİR İŞLETMENİN AKTİF VE PASİFİ İLE DEVRALINMASI ........................................................................... 479§ VIII- ‹ŞLETMELERİN BİRLEŞMESİ VE ŞEKİL DEĞİŞTİRMESİ ........................... 481§ IX- SAKLI KURALLAR ......................................................................................... 481
AYIRIM IIISÖZLEŞMENİN DEVRİ VE SÖZLEŞMEYE KATILMA
I- Sözleşmenin Devri ............................................................................................... 483II- Sözleşmeye Katılma ............................................................................................ 483
TÜRK BORÇLAR KANUNUNUN YÜRÜRLÜĞÜ VE UYGULAMA ŞEKLİHAKKINDA KANUN ................................................................................................... 485
KAVRAM ENDEKS‹ .................................................................................................... 489
Prof. Dr. Safa Reiso€lu’nun Yay›nlanm›fl Kitaplar› ................................... 499
29
K I S A L T M A L A R
AB : Avrupa Birli€i
Ad. Derg. : Adalet Dergisi
a.g.e., : Ad› geçen eser
A‹HM : Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi
A‹HS : Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi
Ank. Bar. Derg. : Ankara Borosu Dergisi
agm. : Ad› geçen makale
APS : Avrupa para sistemi
Bank.Kan. : 19.10.2005 tar. ve 5411 say›l› Bankac›l›k Kanunu
BK. : Borçlar Kanunu (1.7.2012’ye kadar yürürlükte olan eski Borçlar Kanunu)
BK.Tas. : Türk Borçlar Kanunu Tasar›s›
Batider : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
Bk. : Bak›n›z
C. : Cilt
CCS. : Code Civil Suisse
EURO : Tek para sistemine dahil olan Avrupa Birli€i’ne üye dev-letlerin ortak paras›
FSEK : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
HD. : Yarg›tay Hukuk Dairesi
HGK. : Yarg›tay Hukuk Genel Kurulu
HMK. : 1.10.2011’de yürürlüğe giren Hukuk Muhakemeleri Kanunu
‹c. ve ‹f. Kan. : ‹cra ve ‹flas Kanunu
‹çt. Kül. : Tevhidi ‹çtihad Külliyat›. 1930-1960. Ankara 1960. Ertürk - Do€ruer - Tüzün
‹st. Bar. Derg. : ‹stanbul Barosu Dergisi
K. : Karar
K.T.K. : Karayollar› Trafik Kanunu
Karfl. : Karfl›laflt›r›n›z
KHK. : Kanun Hükmünde Kararname
JT. : Journal des tribunaux
30
Legal : Legal Hukuk Dergisi
md. : Madde
MK. : 1 Ocak 2002’de yürürlü€e giren “Türk Medenî Kanunu”
Olgaç. ‹BK : Senai Olgaç, Yarg›tay ‹çtihad› Birlefltirme Kararlar›. Hukuk Genel Kurulu Emsâl ‹çtihadlar› (Borçlar Hukuku Bölümü), ‹stanbul 1969.
Olgaç, Borç. Kan. : Senai Olgaç, Emsal ‹çtihatlarla Türk Borçlar Kanunu, Ankara 1976.
Resmî Kar. Derg. : Resmî Kararlar Dergisi
RG. : Resmî Gazete
RO. : Recueil officiel des arrets du Tribunal Fédéral.
sh. : Sahife
TBK. : 1.7.2012’de yürürlüğe giren “Türk Borçlar Kanunu”
T. Tic. Kan. : 1.7.2012 tarihinde yürürlüğe giren Türk Ticaret Kanunu
TSN. : Tapu Sicil Nizamnamesi
Uygur : Aç›klamal›-‹çtihatl› Borçlar Kanunu, Cilt 1-8, Ankara 2003.
Uygur : 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Şerhi, C. I-II. Ankara 2012.
vd. : ve devam›
vs. : vesaire
Yarg. : Yarg›tay
Yarg› Dünyas› : Yarg› Dünyas›, Ayl›k, ‹çtihat, Mevzuat ve Bilimsel ‹ncele-meler Dergisi
Yarg. Kar. Derg. : Yarg›tay Kararlar› Dergisi
YTL : Yeni Türk Liras›
Not: Sadece yazarlar›n›n ismi belirtilmek suretiyle an›lan kitaplar, bibliyografyada zikredil- mifl olan eserlerdir (Bk. sh. 45-47)
