TRUYEÀN MAÙU VAØ AN TOAØN TRUYEÀN MAÙU

TRUYEÀN MAÙU VAØ

AN TOAØN TRUYEÀN MAÙU

TS. LAÕ THÒ NHAÃN

NGUYEÂN TAÉC ATTM

Maùu laø moät huyeát phaåm raát quyù. ATTM laø moät vaán ñeà caáp baùch, haøng

ñaàuMaùu ñöôïc truyeàn phaûi ñaït ñöôïc: an

toaøn trong vaø sau khi TM.Caàn coù caùc phöông thöùc, nguyeân

taéc, bieän phaùp ñeå ñaûm baûo ATTM (ATTM).

1. PHÖÔNG THÖÙC AN TOAØN:1.1. AN TOAØN VEÀ MD:Ñaûm baûo ñôøi soáng bình thöôøng teá baøo

maùu cuûa ngöôøi cho trong cô theå cuûa ngöôøi nhaän (BN)

Ngaên chaën nguy cô MD trong cô theå cuûa ngöôøi nhaän do yeáu toá cuûa maùu ngöôøi cho ñem laïi.

1.2. AN TOAØN KHOÂNG LAÂY LAN BEÄNH:

VT: giang maiKST: soát reùt, giun chæVirus: Vieâm gan B, C, D.

Cytomeùgalose virus HIV/AIDS

2. NGUYEÂN TAÉC AN TOAØN:

ATTM raát quan troïng, caàn toân troïng tuyeät ñoái.

Khoâng coù nguy cô nhaàm laãn:

Thuû tuïc haønh chính, veà chæ ñònh, ñoái töôïng, soá löôïng ñöôïc TM.

Ñoàng MD choáng KN HC

MD choáng KN BC, KN TC

MD choáng protein huyeát töông.

Laây lan VT, KST, virus … sau TM

3. CAÙCH THÖÏC HIEÄN ATTM:Thöïc hieän ATTM laø moät toång theå bao goàm

trang thieát bò, hoùa chaát... 3.1. KHOÂNG XAÛY RA NGUY CÔ NHAÀM LAÃN: 3.1.1. Khoâng ñeå nhaàm laãn veà thuû tuïc

haønh chính: Ñoái chieáu phieáu yeâu caàu TM, NM, tuùi maùu, BN Phaûn öùng cheùo taïi giöôøng. 3.1.2. Caàn phaûi coù chæ ñònh ñuùng:Ñoái vôùi laâm saøng caàn coù chæ ñònh ñuùng ñoái

töôïng ñöôïc TM: Soá löôïng maùu ñöôïc truyeànToác ñoä truyeàn (tröôùc khi TM, khaùm laïi BN: tim

maïch, HA ...)Döï ñoaùn haäu quaû trong khi TM,Traùnh cho ÑD khoûi nhaàm laãn BN.

3.2. THÖÏC HIEÄN KHOÂNG COÙ NGUY

CÔ CHOÁNG PROTEIN HUYEÁT TÖÔNG:

Ñònh caùc loaïi nhoùm huyeát thanh Gm,

Inv... (ngöôøi cho, BN).

(TM do nhoùm huyeát thanh gaây ra phaûn

öùng tyû leä raát thaáp, thöôøng nheï.)

3.3. THÖÏC HIEÄN KHOÂNG NGUY CÔ ÑOÀNG MD CHOÁNG KN BAÏCH CAÀU, TC:

KN BC, TC coù chung KN vôùi NM HC ñoàng thôøi coøn mang KN rieâng bieät cuûa BC, TC cuûa heä HLA, cuûa heä nhoùm khaùng nguyeân, cuûa BC baït (NA-G-GA), lymphocyt (LyD), cuûa heä nhoùm KN TC (HPA1, HPA2, ...). Ngöôøi coù KT choáng KN BC, TC seõ gaây phaûn öùng reùt run, nhieät ñoä taêng sau 30 phuùt hay moät giôø thì heát, ñoâi khi coù daáu hieäu suy hoâ haáp. BN caàn TM thöôøng theå traïng yeáu, khi phaûn öùng reùt run seõ laøm cho tình traïng BN naëng theâm, taùc duïng cuûa TM bò haïn cheá.

Caàn laøm phuø hôïp cho taát caû moïi ngöôøi cho maùu hay nhaän maùu veà heä BC, TC hoaëc haïn cheá soá löôïng BC, TC ngöôøi cho maùu. Chuù yù TM cho ngöôøi ñaõ TM nhieàu laàn, phuï nöõ sinh ñeû nhieàu laàn, duøng HC laéng ñaëc laøm giaûm soá löôïng BC, TC trong ñôn vò HC laéng ñaëc, giaûm phaûn öùng soát, reùt run cho BN (hoaëc HC laéng ñaëc ngheøo BC, TC) baèng caùch ñeå laéng maùu toaøn phaàn ruùt HTgiaøu BC, giaûm TC ñeå duøng cho BN khaùc hoaëc boû ñi. Coù theå duøng loïc BC ôû maùu toaøn phaàn hay HC baèng boä loïc.

3.4. KHOÂNG COÙ NGUY CÔ ÑOÀNG MD CHOÁNG KNHC.

Chuùng ta ñeàu bieát hieän nay coù treân 20 heä thöôøng NM HC khaùc nhau. Neáu chæ tính 7 heä thoáng NM chính ñaõ coù gaàn 200.000 caáu truùc gen khaùc nhau vaø coù khoaûng 150 loaïi KN HC cho neân raát coù theå xaûy ra nguy cô ñoàng MD choáng HC. Do ñoù trong thöïc haønh TM ta caàn phaûi coù phöông phaùp toái öu nhaèm traùnh vaø giaûm thieåu caùc nguy cô coù theå xaûy ra cho ngöôøi nhaän maùu.

3.4.1. Chaát löôïng HTM daëc bieät ABO (anti A, anti B, anti AB).

- HTM ABO phaûi coù tính chuyeân bieät cao töùc laø chæ coù khaû naêng phaùt hieän nhöõng maãu HC coù mang KN töông öùng vaø khoâng ñöôïc phaûn öùng vôùi caùc KN khaùc trong HTM khoâng coù baát cöù KT naøo duø bình thöôøng hay baát thöôøng coù theå phaûn öùng caùc KN ngoaøi caùc KN heä ABO.

- HTM caàn ñaûm baûo hoaït löïc (ñoä chuaån, löïc ngöng taäp, cöôøng ñoä vaø ñoä nhaïy).

- HTM baûo quaûn ñuùng ôû ñieàu kieän laïnh.

3.4.2. Ñònh NM ABO:

Phaûn öùng aâm giaû:

+ Do KN yeáu..

+ Do KT töï nhieân noàng ñoä thaáp: (maùu treû sô sinh khaùng A vaø khaùng B yeáu).

Phaûn öùng döông giaû:

+ Do KT töï sinh.

+ Ña ngöng keát hoaëc chuoãi tieàn.

+ KT baát thöôøng nhö khaùng A1 ôû maùu A2, A2B, khaùng H ôû maùu A1, A1B hoaëc laø khaùng M, khaùng Lewis, khaùng N, khaùng Kell v.v....

Muoán traùnh caùc phaûn öùng döông, aâm giaû, caàn ñònh NM baét buoäc vôùi hai phöông phaùp HTM vaø HC maãu treân oáng nghieäm.

* Caùc kyõ thuaät choïn maùu:

Tröôùc khi TM caàn phaûi laøm phaûn öùng cheùo goïi laø chöùng nghieäm phuø hôïp: Coù nôi chæ laøm phaûn öùng cheùo giöõa huyeát thanh, HC BN vôùi huyeát thanh HC, tuùi maùu; laøm treân lam kính hoaëc laøm treân oáng nghieäm, pha HC trong moâi tröôøng muoái (NaCl 0,9), ñaïm, men (albumin, bromelin), anti-globulin ôû caùc nhieät ñoä 18-200C 370C.

Anti A, anti B, anti H ñeàu laø caùc KT ngöng keát HC trong moâi tröôøng muoái (NaCl 0,9%). Do ñoù laøm phaûn öùng cheùo trong moâi tröôøng muoái (ôû nhieät ñoä 18-200C) seõ giaûi quyeát khoâng nhaàm NM vaø neáu ôû nhieät ñoä 370C thì seõ phaùt hieän ñöôïc KT Rhesus, choáng Lewis giöõa maùu ngöôøi cho vaø maùu ngöôøi nhaän.

- Moâi tröôøng Albumin , men seõ phaùt hieän KT baát thöôøng , caùc heä thoáng NM deã gaây phaûn öùng trong TM nhö: ABO, M, P, I, H, Lewis vaø KT heä Rhesus ôû maùu ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän.

- Moâi tröôøng anti-globulin thì phaùt hieän KT töï sinh , caùc heä NM Kell; Kidd; Duffy, S ôû maùu ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän.

3.5. KHOÂNG COÙ NGUY CÔ LAÂY LAN:

Vi khuaån (xoaén truøng giang mai, toxoplasmose),

KST(soát reùt, giun chæ)

Sieâu VT (vieâm gan B, C, D, G, CMV = Cytomegalose virus, virus HIV)

ELISA: HBsAg ,anti HCV, anti HIV, toát nhaát tìm KNp24 virus HIV.

CAÙC LOAÏI HUYEÁT PHAÅM VAØ TRÒ LIEÄU TRONG LAÂM SAØNG

Caùc loaïi huyeát phaåm bao goàm maùu toaøn phaàn vaø caùc cheá phaåm cuûa maùu.

Maùu coù theå chia laøm 2 phaàn: höõu hình , loûng.

- Phaàn höõu hình: bao goàm caùc teá baøo maùu nhö HC, BC (haït, lympho, mono) vaø TC. Ñaây laø nhöõng teá baøo maùu luoân luoân coù maët ôû maùu ngoaïi vi ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng vaän chuyeån O2, CO2 chöùc naêng baûo veä cô

theå choáng caùc yeáu toá ngoaïi lai vaø chöùc naêng cuûa söï ñieàu hoøa ñoâng vaø caàm maùu.

- Phaàn loûng laø HTtrong ñoù coù caùc chaát nhö protein, lipit, glucoza, caùc chaát ñieän giaûi, yeáu toá ñoâng maùu vaø caùc globulin MD v.v..

1. CAÙC LOAÏI HUYEÁT PHAÅM DUØNG TRONG TRÒ LIEÄU

* Maùu toaøn phaàn: goàm maùu toaøn phaàn töôi vaø maùu toaøn phaàn döï tröõ ôû 2-60C.

* HC: coù HC laéng ñaëc, HC ngheøo, BC-TC, HC röûa, HC phenotyp.

* Huyeát töông: coù HTtöôi, HTñoâng laïnh: HTdöï tröõ, HTkhoâ; HTgiaøu TC; HTgiaøu BC.

* BC: BC ñaäm ñaëc

* TC: TC ñaäm ñaëc

* Yeáu toá ñoâng maùu: yeáu toá VIII (keát tuûa laïnh, ñoâng khoâ...); yeáu toá VII ñaäm ñaëc; PPSB (yeáu toá II, VII X, IX), fibrinogen ñoâng khoâ.

* Protein coù albumin, gammaglobulin v.v...

1.1. TIEÂU CHUAÅN CHAÁT LÖÔÏNG CAÙC CHEÁ PHAÅM MAÙU:

- Khoâng coù VT, KST, virus: giang mai, SR, giun chæ, vieâm gan B, C, D, cytomegalose virus, HIV.

- Khoâng coù KT baát thöôøng trong cheá phaåm maùu. 1.2. CAÙC CHEÁ PHAÅM MAÙU:1 2.1. Maùu toaøn phaàn: - Ñaûm baûo :100% (hoaëc 90%) theå tích cuûa ñôn vò

maùu (125ml, 250ml). - DD choáng ñoâng khoâng ñöôïc quaù 25% soá löôïng

maùu ñöôïc laáy. - Hb khoâng ñöôïc döôùi 9,7g/dl. - Döï tröõ: nhieät ñoä 2-60C. - Thôøi gian döï tröõ vôùi DD:ACD (acid citric, citrat natri, dextroza): 21 ngaøy.CPD (citric, phosphat, dextroza) : 28 ngaøy.

1.2.2. HC laéng ñaëc (khoái HC):

- Hct (hematocrit) töø 0,7-0.8 lít/lít (khoâng quaù 0,80 lít/lít).

- Hb toái thieåu phaûi ñaït 22g/dl.

- Truyeàn ngay trong 6 – 7 giôø sau khi ñieàu cheá.

- Theå tích ñôn vò HC laéng ñaëc laø: 125ml.

1.2.3. HC röûa:

- Tieâu chuaån veà hematocrit (0,7-0.8 lít/lít) vaø Hb (22g/dl) nhö ñôn vò HC laéng ñaëc.

- Ñieàu cheá HC röûa baèng maùu toaøn phaàn töôi.

- Thôøi gian söû duïng khoâng quaù 6 giôø sau khi ñieàu cheá.

- Baûo quaûn ôû 2-60C.

- Theå tích ñôn vò HC röûa: 100ml.

1.2.4. HC laéng ñaëc ngheøo BC:

Laø maùu toaøn phaàn ñöôïc ruùt bôùt HTvaø BC. Soá löôïng BC coù raát ít döôùi 1 x 109 BC/lít (quay ly taâm) hoaëc döôùi 100 BC/mm3 (do loïc, ñoâng laïnh hoaëc röûa) hoaëc BC coøn döôùi 1 x 108 trong ñôn vò HC ngheøo BC.

- Hemarocrit töø 0,7 - 0,8 lít/lít.

- Hb treân 20g/dl.

- Söû duïng khoâng quaù 6 giôø sau khi ñieàu cheá.

- Ñieàu cheá HC ngheøo BC töø maùu toaøn phaàn khoâng quaù 24 giôø.


- Theå tích ñôn vò HC ngheøo BC: 100ml.

1.2.5. HC laéng ñaëc ngheøo TC:

Laø maùu toaøn phaàn ruùt bôùt HTvaø TC sao cho TC coøn döôùi 50x109 TC/lít (quay ly taâm) döôùi 1x109 TC (do loïc, ñoâng laïnh hoaëc röûa)

- Hemarocrit (0,7-0,8 lít/lít), Hb treân (20g/dl), nhö HC ngheøo BC.

- Ñieàu cheá HC ngheøo TC töø maùu toaøn phaàn döï tröõ khoâng quaù 6 giôø.

- Söû duïng khoâng quaù 6 giôø sau khi ñieàu cheá.


- Theå tích ñôn vò HC ngheøo TC: 110ml.

1.2.6. HC laéng ñaëc ñoâng laïnh:

- Laø maùu toaøn phaàn ñöôïc ruùt boû HT, BC, TC coøn HC.

- HC ñöôïc ñoâng laïnh ôû – 800C, ôû -1960C baèng chaát baûo quaûn glyxerol.

- Hemarocrit (0,7-0,8 lít/lít), Hb treân (20g/dl), nhö HC laéng ñaëc ngheøo BC.

- BC döôùi 1x108 BC/lít; TC: 0

- Ñieàu cheá HC ñoâng laïnh baèng maùu toaøn phaàn khoâng quaù 24 giôø.

- Baûo quaûn ôû nhieät ñoä -750C.

- Tröôùc khi truyeàn HC ñoâng laïnh giaûi ñoâng ôû 40C vaø sau khi giaûi ñoâng söû duïng ngay khoâng quaù 12 giôø.

1.2.7. HT töôi hay HT ñoâng laïnh

Laø HT ñöôïc ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn khoâng quaù 72 giôø (HT töôi) vaø ñöôïc ñoâng laïnh ôû – 300C döï tröõ 4 thaùng vaø -600C döï tröõ moät naêm.

- Hb döôùi 25mg/100ml.

- Tieâu caàu döôùi 8x109 TC/lít.

- Hoaït tính caùc yeáu toá ñoâng maùu nhaát laø yeáu toá V vaø VIII ít nhaát 0,7 ñôn vò/ml.

- Protein treân 5,5g/100ml.

- Kali döôùi 1mEq/100ml.

- HT ñoâng laïnh tröôùc khi truyeàn phaûi giöõ ñoâng ôû nhieät ñoä 870C.

- Theå tích HTtöôi, ñoâng laïnh laø 100ml

1.2.8. HT döï tröõ hay HT ñoâng khoâ Laø hoaïi HT ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn, caùc yeáu

toá ñoâng maùu ñaõ bò huûy dieät.- Ñieàu cheá HT ôû maùu toaøn phaàn döï tröõ döôùi 6

ngaøy. - Protein laø 5g/100ml. - Baûo quaûn ôû nhieät ñoä 40C. - Söû duïng: HT loûng döôùi 30 ngaøy sau ñieàu cheá 1.2.9. HT giaøu TC: Taùch ngay sau khi laáy maùu baèng ly taâm hoaëc baèng

ñeå laéng. - Theå tích ñôn vò HTgiaøu TC laø: 100ml. - Soá TC trong ñôn vò HTGTC töø 35-40 tyû TC - Soá HC trong ñôn vò HTGTC khoâng quaù 5x109 HC/lít. - Söû duïng trong voøng 8 giôø – 12 giôø sau khi ñieàu

cheá. - Baûo quaûn ôû 40C hoaëc 20-220C loïc lieân tuïc ñeå

traùnh TC keát dính.

1.2.10. TC ñaäm ñaëc (TCÑÑ): Taùch sau khi laáy baèng ly taâm hay baèng maùy taùch

TC. - Soá TC trong TCÑÑ ít nhaát 50 tyû - Soá löôïng HC khoâng quaù 5x109 HC/lít .- Soá löôïng BC döôùi 200 trieäu/lít. - Theå tích ñôn vò TCÑÑ laø 20-30ml. - Söû duïng trong 6-12 giôø sau khi ñieàu cheá. - Baûo quaûn ôû nhieät ñoä 40C hay 220C laéc lieân tuïc. 1.2.11. BC ñaäm ñaëc (BCÑÑ): Taùch töø maùu toaøn phaàn môùi laáy = ly taâm, maùy

taùch, baèng maøng loïc BC.- Soá löôïng trong ñôn vò BCÑÑ ít nhaát 20x109BC/lít (3 tyû BC trong theå tích 100ml) - Theå tích BCÑÑ döôùi: 100ml. - Söû duïng khoâng quaù 6 giôø sau khi ñieàu cheá. - Baûo quaûn ôû nhieät ñoä 40C.

1.2.12. Yeáu toá VIII: Bao goàm keát tuûa laïnh vaø keát tuûa ñoâng

khoâ. - Noàng ñoä yeáu toá VIII tuûa laïnh , tuûa khoâ:

treân 3,5 ñôn vò/ml .- Yeáu toá VIII ñaäm ñaëc : ñaït 25 ñôn vò/ml. 1.3. CAÙ C CHEÁ PHAÅM MAÙU KHAÙC: 1.3.1. Yeáu toá VII ñaäm ñaëc: Laø yeáu toá VII ñöôïc ñieàu cheá töø huyeát

töông. - Noàng ñoä laø 25 ñôn vò/ml. Theå tích laø 10ml.- Trong ñôn vò yeáu toá VII ñaäm ñaëc: coù caùc

yeáu toá ÑM (II, IX, X) , boå theå. 1.3.2 Fibrinogen ñoâng khoâ: Ñieàu cheá töø HT, coù 1,5-3g ñöôïc pha vôùi

200ml DD glucoza 3% tröôùc truyeàn.

1.3.3. PPSB (yeáu toá ñoâng maùu II, VII, X, IX): PPSB laø cheá phaåm ñöôïc ñieàu cheá töø huyeát töông. - Noàng ñoä PPSB: + Yeáu toá II : 20 ñv/ml + Yeáu toá VII : 10 ñv/ ml + Yeáu toá IX: treân 20 ñv/ml + Yeáu toá X : 10 ñv/ml - PPSB ñöôïc pha trong 3,5ml hay 10ml hoaëc 30ml nöôùc caát

ñeå tieâm truyeàn. 1.3.4. Anti thrombin.III (AT III): - Coøn goïi laø cofacteur heparin. - Ñöôïc ñieàu cheá töø huyeát töông. - Noàng ñoä AT III laø 25 ñv/ml .1.3.5. Albumin: - Ñöôïc ñieàu cheá töø HT ôû nhieät ñoä 600C trong 10 giôø. - Noàng ñoä albumin 20g/100ml, 2g/100ml hoaëc 1g/5ml.- Theå tích 100ml coù albumin (95%), Na, Kali, -globulin.

CHÆ ÑÒNH SÖÛ DUÏNG CAÙC CHEÁ PHAÅM MAÙU

- Maùu laø chaát loûng saùnh hôn nöôùc, maøu ñoû saùm.- Maùu coù choáng ñoâng: phaàn treân maøu vaøng cam goïi laø HT phaàn döôùi maøu ñoû saäm: HC, BC, TCTrong HT coù caùc chaát glucose, lipid, proteùin caùc yeáu toá

ñoâng maùu, caùc KT, caùc noäi tieát toá, vaø caùc chaát khoaùng...

Caùc DD choáng ñoâng trong TM: - DD ACD (Acid Citric, Citrate Trisodium vaø Dextrose). pH cuûa ACD

töø 45,-5,5. (50ml DD ACD choáng ñoâng 200ml maùu). - Maùu chæ ñöôïc sd khoâng quaù 21 ngaøy baûo quaûn ôû nhieät

ñoä 2-60C. - DD CPD (Acid Citric, Citrate trisodium, Dextrose, Monosodie

Phosphate), pH cuûa CPD laø 5,6. Cöù 28ml DD CPD thì choáng ñoâng ñöôïc 200ml maùu. Maùu chæ ñöôïc söû duïng khoâng quaù 28 ngaøy vôùi söï baûo quaûn ôû nhieät ñoä töø 2-60C.

- DD Heparin, Citratre sodium choáng ñoâng. - Söû duïng dd naøy phaûi truyeàn ngay trong voøng 6 giôø sau khi

laáy maùu.

1. CAÙC CHEÁ PHAÅM MAÙU:

1.1. MAÙU TOAØN PHAÀN.

- Maùu toaøn phaàn töôi laø maùu ñöôïc baûo quaûn töø 1-3 ngaøy sau khi laáy.

- Maùu toaøn phaàn döï tröõ laø maùu ñöôïc baûo quaûn sau 3 ngaøy ñeán khoâng quaù 21 ngaøy vôùi DD ACD, 28 ngaøy vôùi DD CPD, 32 ngaøy vôùi CPD-A.

- Theå tích cuûa maùu toaøn phaàn coù theå laø 250ml, 125ml.

- Tieâu chuaån chaát löôïng: khoâng coù VGB, C, virus HIV, giang mai, SR...

- Hb khoâng ñöôïc döôùi 97g/lít.

1.2. HC LAÉNG:

- Coøn goïi laø khoái HC. ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn töôi ñaõ ruùt huyeát töông.

- Hct (Hct) töø 0,70 - 0,80 lít/lít.

- Theå tích maùu toaøn phaàn coù theå laø 125ml, 250ml.

- Thôøi gian söû duïng khoâng quaù 7 ngaøy ñaõ löu tröõ ôû nhieät ñoä 2 – 60C.

1.3. HC RÖÛA:

- Röûa 3 laàn vôùi nöôùc muoái NaCl 0,9%.

- Thôøi gian söû duïng khoâng quaù 6 giôø sau khi ñaõ ñieàu cheá.

- Theå tích laø 125ml hoaëc 250ml.

1.4. HC NGHEØO BC VAØ TC:

- Ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn töôi

- Moät ñôn vò HC ngheøo BC-TC coù BC döôùi 1x108 vaø TC döôùi 1x109 TC/lít.

- Theå tích 125ml hoaëc 250ml.

- Thôøi gian söû duïng khoâng quaù 7 giôø, ñöôïc löu tröõ ôû nhieät ñoä 2-60C.

1.5. HC ÑOÂNG LAÏNH:

Maùu toaøn phaàn ñöôïc ruùt boû HT, BC, TC

HC ñöôïc laøm ñoâng laïnh ôû –1960C hoaëc -800C baèng chaát baûo quaûn glycerol.

Sau giaûi ñoâng phaûi söû duïng ngay khoâng quaù 12 giôø.

1.6. HUYEÁT TÖÔNG:

Ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn.

Theå tích 100ml hoaëc 200ml.

HT töôi laø HT môùi ñieàu cheá töø maùu môùi laáy.

HT ñoâng laïnh ñöôïc ñoâng laïnh ôû -300C hoaëc -600C, coøn yeáu toá ñoâng maùu.

HT loûng döï tröõ ,HT khoâ ñöôïc löu tröõ ôû 2 - 60C, maát heát caùc yeáu toá ñoâng maùu.

1.7. TC ÑAÄM ÑAËC:

Ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn,

Moät ñôn vò TCÑÑ ít nhaát laø 50 tæ TC, taùch baèng maùy TC leân 400 tæ / ñv.

Theå tích TC ñaäm ñaëc laø 100 - 200ml.

Thôøi gian söû duïng trong 6 -12 giôø

1.8. BC ÑAÄM ÑAËC:

Ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn.

Soá BC / ñv BCÑÑ vôùi theå tích laø 100ml, ít nhaát 20x109BC/lít (3 tæ BC).

1.9. YEÁU TOÁ VIII:

Keát tuûa laïnh, keát tuûa ñoâng khoâ.

Ñieàu cheá töø maùu toaøn phaàn töôi.

HT laøm laïnh nhanh -600c ñeå keát tuûa yeáu toá VIII, giaûi ñoâng ñeå laáy yeáu toá VIII keát tuûa.

Löu tröõ ôû nhieät ñoä -200C hoaëc laøm khoâ.

Moät ñôn vò keát tuûa laïnh töø 15-20ml.

Ngoaøi ra töø maùu ngöôøi ta coù theå ñieàu cheá caùc chaát ñeå truyeàn cho BN nhö: Albumine 5%-10%-20%, Fibrinogen khoâng globumin, PPSB (yeáu toá II, VII, X, IX ñoâng maùu), yeáu toá VII ñaäm ñaëc, anti thrombin III v.v...

2. CHÆ ÑÒNH CAÙC CHEÁ PHAÅM MAÙU

2.1. CHÆ ÑÒNH TM TOAØN PHAÀN:

2.1.1. TM toaøn phaàn töôi:

- Beänh Hemophilie A, beänh xuaát huyeát giaûm TC, beänh leucemie caáp.

- Ñieàu trò baèng caùc chaát phoùng xaï cho BN.

- Truyeàn thay maùu moät phaàn hay toaøn boä maùu.

- Thieáu maùu tan maùu treû sô sinh v.v...

2.1.2. TM toaøn phaàn döï tröõ:

- Thieáu maùu caáp hoaëc maïn tính, thieáu maùu do thieáu saét, thieáu maùu baát saûn tuûy.

- Maát maùu trong phaãu thuaät hoaëc do tai naïn TM ñeå buø ñaép maùu.

- Ñeå choáng choaùng cho BN v.v..

2.1.3. Caùch tính söû duïng maùu toaøn phaàn:

- Moät ñôn vò maùu toaøn phaàn laøm taêng theâm cho BN 0,02l/l Hct hay 10g/lít Hb.

- Maát maùu ñeå buø ñaép theå tích: HA toái ña tröôùc moå laø 120mmHg, maát maùu khi moå , HA toái ña 80mmHg, BN maát 1,5 lít maùu, HA toái ña 60mmHg BN maát 2 lít maùu.

- Ñaùnh giaù maát maùu qua giaûm Hct cöù maát 450ml maùu thì Hct seõ giaûm ñi 0,038l/l.

2.1.4. Nguy cô coù theå gaëp TM toaøn phaàn:

- Nguy cô tuaàn hoaøn quaù möùc do truyeàn nhieàu maùu gaây OAP.

- Nhieãm nhieàu citrate vaø nhieãm toan huyeát.

- Tai bieán MD cho xung ñoät KN-KT cuûa NM HC, BC, TC.

- ÖÙ saét trong maùu, trong noäi taïng, beänh Thalassemie.

- Nguy cô bò nhieãm truøng.

2.2. TRUYEÀN HC LAÉNG:

Chæ ñònh truyeàn HCL ôû BN coù nguy cô truïy tuaàn hoaøn, caàn ít theå tích maùu nhö ngöôøi giaø, treû em, BN tim, beänh thaän...

Caùch tính lieàu löôïng HCL döïa vaøo caùch tính cuûa maùu toaøn phaàn, naâng Hct leân 0,05l/l caàn truyeàn 3 ñôn vò HCL 125ml.

Khoâng gaëp nguy cô naøo ñaùng keå trong truyeàn HCL.

2.3. TRUYEÀN HC LAÉNG NGHEØO BC, TC:

- Chæ ñònh ngaên ngöøa xuaát hieän KT choáng heä hoøa hôïp toå chöùc HLA (Human Leuco- cytaire antigen), KT choáng NM TC, nhoùm lymphocyte, nhoùm BC haït , gheùp thaän, gan, tim, tuûy xöông, TM nhieàu laàn, sinh ñeû nhieàu, trong maùu ñaõ coù KT choáng laïi BC vaø TC.

- Lieàu löôïng truyeàn nhö HC laéng vaø cuõng khoâng gaëp nguy cô gì ñaùng keå.

2.4. TRUYEÀN HOÀNG CAÀU RÖÛA:

Ñöôïc söû duïng cho caùc BN coù KT heä HLA maïnh, KT choáng globulin,

Chæ ñònh cho caùc BN coù bò dò öùng, coù chaát khaùng ñoâng choáng yeáu toá VIII, IX BN bò ñaùi Hb kòch phaùt ñeâm, beänh thieáu maùu tan maùu töï mieãn.

Lieàu löôïng caùch tính truyeàn nhö HC laéng.

2.5. TRUYEÀN HOÀNG CAÀU ÑOÂNG LAÏNH

Chæ ñònh BN coù caùc NM hieám gaëp. Hieän nay VN chöa laøm ñöôïc saûn phaåm naøy

2.6. TRUYEÀN HUYEÁT TÖÔNG:

Truyeàn HT töôi , HT ñoâng laïnh: roái loaïn do thieáu huït caùc yeáu toá ÑM nhö yeáu toá VIII, II, V, VII, X

Tröôøng hôïp suy giaûm globulin MD; do roái loaïn chöùc naêng hay thieáu huït boå theå, truyeàn thay huyeát töông, coøn truyeàn HT döï tröõ, HT khoâ ñeå choáng choaùng, choáng suy dinh döôõng v.v...

Xaùc ñònh theå tích HT caàn truyeàn cho BN baèng caùch so saùnh tyû troïng cuûa maùu bình thöôøng vaø tyû troïng cuûa maùu BN hieän taïi.

Caùch tính naøy raát chính xaùc soá löôïng HT caàn truyeàn cho BN. Nhöng khoù khaên vaø vaán ñeà ño tyû troïng maùu cuûa BN, khoâng phaûi ôû ñaâu cuõng laøm ñöôïc. Neáu laøm ñöôïc seõ tính:

Ví duï: - BN coù caân naëng 50kg. - Theå tích maùu seõ laø 50kg x 70ml = 3500ml. - HTlaø 60% maùu toaøn phaàn seõ laø 2100ml - Tyû troïng maùu BN hieän taïi: 1,064 - Tyû troïng maùu bình thöôøng: 1,055 - Heä soá cheânh leäch 0,009; maø ta bieát cöù thay

ñoåi 0,001 tyû troïng maùu seõ töông ñöông 3% Hb. Do ñoù BN seõ bò maát: 9 x 3 = 27% soá löôïng

huyeát töông. 2100 x 27 / 100 = 567ml

Nhö vaäy BN caàn truyeàn soá löôïng HTlaø: - Hoaëc laø cöù 1000ml HT töôi hay ñoâng laïnh thì seõ

laøm taêng 10-20% löôïng yeáu toá VIII bình thöôøng

2.7. TRUYEÀN TC ÑAÄM ÑAËC:

- Chæ ñònh: trong moïi nguyeân nhaân do maéc phaûi hay baåm sinh laøm giaûm TC.

- Söû duïng TC ñaäm ñaëc trong ñieàu trò leucemie caáp tieàn tuûy baøo.

- Lieàu löôïng truyeàn ñöôïc tính: cöù moät ñôn vò TC cho 5kg caân naëng ôû treû em vaø 7kg caân naëng cho ngöôøi lôùn, laøm taêng TC töø 50-100 x 109/l sau moät giôø truyeàn.

- Truyeàn TC caàn phaûi coù boä loïc trong boä daây TM ñeå traùnh caùc keát dính nhoû ñöa vaøo cô theå BN gaây ra caùc cuïc maùu nhoû daãn ñeán roái loaïn ñoâng maùu.

2.8. TRUYEÀN BC ÑAÄM ÑAËC:

- Truyeàn BC ñaäm ñaëc cho caùc tröôøng hôïp giaûm BC döôùi 0,5x109l: suy tuûy, giaûm BC naëng trong bò nhieãm tia xaï do ngheà nghieäp hay tai naïn.

- Lieàu söû duïng tuøy theo söï giaûm BC vaø tình traïng nhieãm truøng cuûa BN maø truyeàn 2-3 ñôn vò BC ñaäm ñaëc.

- BN TM nhieàu laàn phuï nöõ sinh ñeû nhieàu caân nhaéc kyõ tröôùc khi chæ ñònh truyeàn BC ñaäm ñaëc vì caùc BN treân thöôøng coù KT khaùng BC do doù deã coù xaûy ra phaûn öùng KT – KN laøm cho BN: neáu nheï: soát reùt run, choùng maët, buoàn noân...; neáu naëng: gaây choaùng, hay suy hoâ haáp.

2.9. TRUYEÀN KEÁT TUÛA LAÏNH YEÁU TOÁ:

Chæ ñònh ñeå ñieàu trò thieáu yeáu toá VIII beänh hemophilie A vaø beänh Von Willebrand.

Trong keát tuûa laïnh coøn coù yeáu toá I, V, XIII noàng ñoä thaáp neân ít söû duïng ñeå trò caùc tröôøng hôïp thieáu yeáu toá I, V, XIII.

Sau khi giaûi ñoâng phaûi ñöôïc tan hoaøn toaøn thì môùi ñöôïc truyeàn vaø truyeàn coù boä loïc vaø khoâng caàn phuø hôïp NM. Tuy nhieân coù theå gaëp dò öùng choaùng ôû BN.

- Lieàu duøng chaûy maùu vöøa :10 ñôn vò/kg trong 4 ngaøy.

chaûy maùu naëng: 30 ñôn vò/kg trong 12 giôø.

Hemophilie naëng caàn ñieàu trò döï phoøng:100 ñv/kg/tuaàn

(moät ñv tuûa laïnh laøm taêng theâm 2% löôïng yeáu toá VIII).

3. TM TRONG MOÄT SOÁ TRÒ LIEÄU TRONG LAÂM SAØNG:

3.1. TM TRONG PHAÃU THUAÄT:

- Thieáu maùu vaø giaûm theå tích maùu coù theå do maát maùu, do xuaát HT.

- Roái loaïn ñoâng, caàm maùu coù theå do giaûm TC hoaëc do thieáu huït yeáu toá ÑM.

- Do thieáu dinh döôõng.

3.1.1. TM ñeå trò lieäu thieáu maùu vaø giaûm theå tích maùu:

Bình thöôøng Hb 11-12g/dl.

Tieân löôïng cuoäc phaãu thuaät coù nguy cô maát maùu treân 1/2 khoái löôïng maùu thì Hb phaûi caàn treân 12g/dl tröôùc khi phaãu thuaät.

Phaãu thuaät trì hoaõn xa, söû duïng caùc loaïi thuoác coù chaát saét ñeå taêng löôïng Hb.

Phaãu thuaät khoâng trì hoaõn, coù theå truyeàn HCL tröôùc phaãu thuaät 24 – 48h.

Trong khi phaãu thuaät caàn ñaûm baûo chöùc naêng huyeát ñoäng traùnh tình traïng choaùng, duy trì aùp löïc keo = proteùin maùu khoâng döôùi 52g/lít hoaëc albumin maùu 30g/lít.

Muoán buø ñaép löôïng maùu maát, truyeàn 01 ñv HCL ñeå laøm taêng Hb, sau ñoù truyeàn HT hay maùu toaøn phaàn ñeå buø Hb maát.

Trong phaãu thuaät coù truyeàn caùc DD + gaây meâ maùu bò loaõng, ñoä quaùnh cuûa maùu giaûm xaûy ra nguy cô taéc maïch.

Sau phaãu thuaät, Hb döôùi 10g/dl , Hct döôùi 0,35lít/lít neân truyeàn 1-2 ñv HCL.

3.1.2. TM ñeå trò lieäu roái loaïn caàm maùu:

Do giaûm TC duø baát cöù lyù do naøo cuõng neân TM hay truyeàn TC.

Soá löôïng TC treân 50.000TC/mm2 khoâng thaáy xuaát hieän chaûy maùu thì chöa caàn truyeàn TC.

Soá löôïng TC coù töø 20.000-50.000 TC/mm2 duø coù hay khoâng coù daáu hieäu chaûy maùu cuõng caàn phaûi truyeàn TC baèng TC ÑÑ hay HTgiaøu TC hoaëc maùu toaøn phaàn töôi trong 24h tröôùc phaãu thuaät ñeå phoøng ngöøa chaûy maùu trong vaø sau phaãu thuaät.

* Do thieáu yeáu toá ñoâng maùu:

Thieáu yeáu toá trong phöùc heä prothrombin truyeàn HT töôi, HT ñoâng laïnh, maùu toaøn phaàn töôi hay PPSB... khi phöùc heä prothrombin 40% laø ñuû.

3.1.3. Do thieáu dinh döôõng:

BN thieáu protein, caàn ñaûm baûo BN coù proteùin 50g/lít vaø albumin 30g/lít tröôùc phaãu thuaät, nhaèm duy trì aùp löïc keo cuûa maùu, thaêng baèng caùc dòch cuûa cô theå vaø taêng hieäu naêng caùc yeáu toá ñoâng maùu nhaát laø ñoâng maùu ñöôøng noäi sinh ñeå choáng chaûy maùu trong vaø sau phaãu thuaät.

3.2. TM TRONG THIEÁU MAÙU TAN MAÙU TÖÏ MIEÃN:

Beänh thieáu maùu tan maùu töï mieãn trong huyeát thanh cuûa BN phaûn öùng taát caû caùc HC ngöôøi cho. Muoán TM ñöôïc an toaøn caàn phaûi giaûi quyeát toát söï xung ñoät khaùng nguyeân, KT ñaëc bieät; phaùt hieän ñöôïc caùc ñoàng MD bò che kín; ñaûm baûo ñöôïc ñôøi soáng cuûa HC ngöôøi cho; xaùc ñònh thaät ñuùng caùc NM HC cuûa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän.

* Daáu hieäu laâm saøng vaø sinh hoïc: laø moät thieáu maùu tan maùu vôùi Coombs tröïc tieáp döông tính; coù theå gaëp töø KT noùng (KT hoaït ñoäng ôû 370C) hoaëc töø KT laïnh (KT hoaït ñoäng ôû 40C).

* Phöông thöùc TM:

- TM: truyeàn HC laéng ñaëc vôùi phuø hôïp caùc nhoùm ABO, Rhesus, P, I v.v... Neáu coù töï KT laïnh thì khi truyeàn HC laéng ñaëc caàn qua moät heä thoáng coù nhieät ñoä 370C.

Tröôøng hôïp BN coù KT töï sinh noùng hoaëc laïnh khoâng tìm ñöôïc tuùi maùu thaät phuø hôïp hoaøn toaøn caû caùc giai ñoaïn trong chöùng nghieäm phuø hôïp thì ta coù theå choïn nhöõng tuùi maùu khaùc Kell, Kidd, Duffy, P, I... roài so saùnh cöôøng ñoä phaûn öùng töï chöùng ôû nhieàu nhieät ñoä khaùc nhau (+40C, +300C, +370C), neáu tuùi maùu naøo cho phaûn öùng yeáu hôn phaàn töï chöùng thì ñöôïc truyeàn cho BN.

Lieàu truyeàn caàn duy trì löôïng Hb > 10g/dl. Trong truyeàn caàn heát söùc traùnh tuaàn hoaøn quaù möùc vì trong thieáu maùu tan maùu thì theå tích HTtaêng. Muoán vaäy trong trò lieäu phaûi duøng truyeàn HC laéng ñaëc keát hôïp duøng thuoác lôïi tieåu. Thay maùu toaøn phaàn: duøng hai ñöôøng tónh maïch: moät ñöôøng tónh maïch ruùt ra 20ml/kg, tónh maïch beân kia truyeàn vaøo HC laéng ñaëc 30ml/kg. Phöông phaùp naøy cung caáp HC ñöôïc nhanh vaø nhieàu nhöng caàn löu yù traùnh tuaàn hoaøn quaù möùc cho BN vaø tai bieán nhieãm truøng.

3.3. TM TRONG ÑOÂNG MAÙU NOÄI MAÏCH:

Ñoâng maùu noäi maïch laø hoäi chöùng chaûy maùu do tieâu thuï quaù nhieàu yeáu toá ñoâng maùu keát hôïp vôùi ñoâng maùu raûi raùc ôû vi tuaàn hoaøn.

Vì vaäy trong trò lieäu baèng maùu phaûi giaûi quyeát hai vaán ñeà:

* Trò lieäu nguyeân nhaân sinh ñoâng maùu noäi maïch.

* Trò lieäu ñeå choáng hoäi chöùng chaûy maùu vaø huyeát khoái.

• - Choáng hoäi chöùng chaûy maùu baèng caùch naâng löôïng caùc yeáu toá ñoâng maùu, löôïng TC vaø taêng theå tích tuaàn hoaøn. Caùc saûn phaåm ñeå trò lieäu choáng chaûy maùu goàm HThoaëc HTtöôi ñoâng laïnh, TC ñaäm ñaëc keát tuûa laïnh - ñoâng laïnh tuøy tình traïng BN maø coù chæ ñònh soá löôïng thích hôïp. HTtöôi cung caáp caùc yeáu toá ñoâng maùu vaø naâng theå tích tuaàn hoaøn, lieàu 100ml/10kg/24 giôø hoaëc laø 20ml/kg. TC ñaäm ñaëc ñeå cung caáp TC lieàu 5x1010 TC/5-10kg caân naëng, nhaèm duy trì 50x109 TC/lít hoaëc hai ñôn vò TC ñaäm ñaëc/10kg caân naëng hoaëc maùu toaøn phaàn töôi khi BN coù tình traïng thieáu maùu caàn cung caáp HC

Choáng huyeát khoái baèng heparin lieäu phaùp. Heparin coù 2 loaïi:

- Heparin tieâm tónh maïch coù hieäu löïc ngay vaø keùo daøi 2 giôø 30 phuùt vôùi lieàu 100 ñôn vò kg hoaëc 3-5mg/kg.

- Canxiparin tieâm döôùi da hieäu löïc chaäm sau moät giôø, toái ña 3-4 giôø lieàu 4500 ñôn vò/kg laøm 3 laàn.

Theo doõi keát quaû ñieàu trò baèng xeùt nghieäm thôøi gian Howell hoaëc TCK. Keát quaû xeùt nghieäm maùu cuûa BN gaáp 2-3 laàn keát quaû cuûa maùu chöùng, ñoù laø hieäu quaû toát trong trò lieäu.

Phoøng ngöøa huyeát khoái vôùi tieâm canxiparin döôùi da 5000 ñôn vò 2 giôø tröôùc phaãu thuaät hoaëc 8 giôø moät laàn trong 7 ngaøy sau phaãu thuaät.

TRUYEÀN MAÙU KHOÁI LÖÔÏNG LÔÙN

TM khoái löôïng lôùn coøn goïi laø TM oà aït (Massive Blood Transfusion) laø maùu ñöôïc truyeàn töø 50% ñeán 100% theå tích maùu cuûa ngöôøi nhaän trong voøng 12-24 giôø hoaëc laø truyeàn 8 ñôn vò trong voøng 30 phuùt.

1. CHOÏN MAÙU:

Choïn maùu ñeå truyeàn khoái löôïng lôùn maùu cho BN laø vaán ñeà heát söùc quan troïng. Caàn löu yù caùc vaán ñeà sau:

Maùu phaûi cuøng nhoùm heä NM ABO neáu ñöôïc thì coù theû cuøng nhoùm vôùi heä NM khaùc nhö Rhesus (C, D, c, e, E) Kidd, Duffy, Kell, MNSs. Neáu tröôøng hôïp quaù khaån caáp khoâng coù maùu cuøng nhoùm heä ABO thì choïn HC laéng maùu O ñeå truyeàn cho BN.

Maùu ñöôïc truyeàn phaûi maùu môùi laáy trong voøng 12-24 giôø hoaëc maùu döï tröõ khoâng quaù 5 ngaøy vì maùu môùi coøn nhieàu men 2,3 DPG laø men coù taùc duïng trôï giuùp giaûi phoùng oxy trong phöùc hôïp HbO2 (oxy hemoglobin) ñeå cung caáp oxy cho toå chöùc maët khaùc maùu môùi ñeå duy trì naêng löôïng cho HC ñeå HC toàn taïi trong tuaàn hoaøn BN.

Caùc ñôn vò maùu truyeàn cho BN khoâng ñöôïc laïnh döôùi 370C, vì neáu TM laïnh seõ gaây giaûm nhaïy caûm cuûa Trung taâm ñieàu hoøa nhieät laøm BN maát caûm giaùc vaø bò choaùng chaán thöông, maùu laïnh coøn coù nguy cô gaây lieät taâm thaát vaø BN bò ngöøng tim khi maùu ôû nhieät ñoä 80C.

2. NGUY CÔ COÙ THEÅ GAËP TRONG TM KHOÁI LÖÔÏNG LÔÙN

2.1. ROÁI LOAÏN CHUYEÅN HOÙA:

Laø söï roái loaïn bôûi caùc chaát ñieän giaûi coù trong DD ACD-CPD hay laø do quaù trình löu tröõ maùu vì vaäy seõ xaûy ra:

- Noàng ñoä cuûa citrate trong caùc DD choáng ñoâng maùu: moät ñôn vò maùu 250ml coù 50ml DD ACD vôùi pH= 4,5-5,5 nhö vaäy moät ñôn vò maùu seõ coù 6-8 mEq noàng ñoä acid, maët khaùc TM quaù nhieàu laøm cho citrate seõ khoâng ñaøo thaûi kòp qua gan neân noàng ñoä ngaøy caøng taêng leân gaây ra toan huyeát vaø giaûm calci maùu... vôùi daáu hieäu laâm saøng maát caûm giaùc quanh mieäng, coøn co giaät tetanie, roái loaïn ñieän taâm ñoà: ñoaïn QT daøi, soùng T khoâng bình thöôøng. Neáu BN ñang moå thì veát moå bò chaûy maùu khoâng töï caàm ñöôïc.

- Noàng ñoä Kali: bình thöôøng löôïng Kali trong HTít neáu maùu löu tröõ caøng laâu thì löôïng Kali taêng leân trong huyeát töông, do kali töø trong HC thoaùt ra HTvì vaäy neáu TM löu tröõ ñaõ laâu, vôùi khoái löôïng lôùn laøm löôïng kali trong cô theå BN taêng leân töø ñoù seõ gaây ra toån thöông caùc cô nhaát laø toån thöông cô tim, coù theå gaây ngöøng tim do kali laøm ñoäc tim beân caïnh ñoù coøn coù theå gaây ra suy thaän...

- Noàng ñoä amonium (NH4): bình thöôøng amonium trong HTlaø 140mg/lít vaø ñöôïc ñaøo thaûi qua gan. Neáu söû duïng maùu ñaõ löu tröõ laâu vaø TM seõ laøm taêng amonium trong maùu BN vaø thôøi gian laïi quaù ngaén do ñoù gan cuûa BN khoâng ñaøo thaûi kòp caùc chaát amonium vì vaäy seõ daãn ñeán BN trong tình traïng hoân meâ.

2.2. ROÁI LOAÏN CAÀM MAÙU:

Maùu ñaëc bieät môùi laáy thì soá löôïng TC caùc yeáu toá I, II, V, VII, VIII coù ñaày ñuû vaø bò giaûm caùc yeáu toá treân khi döï tröõ, döï tröõ caøng laâu thì caøng bò giaûm nhieàu seõ gaây ra caùc beänh lyù veà ñoâng maùu nhö chaûy maùu keùo daøi khoù caám, hoaëc beänh lyù ñoâng maùu noäi maïch. Neáu caøng TM nhieàu maø vaãn xuaát hieän chaûy maùu caùc veát moå hoaëc chaúng buø ñaép ñöôïc theå tích maùu neân xem laïi caùc ñôn vò maùu vaø caàn söû duïng maùu môùi laáy thì môùi giaûi quyeát ñöôïc hieän töôïng treân.

Trong quaù trình laáy maùu hoaëc trong maùu löu tröõ coù xuaát hieän caùc cuïc keát dính nhoû töø caùc cuïc maùu nhoû naøy seõ laøm taêng hoaït ñoäng veà ñoâng maùu, ngaên caûn, gaây taéc caùc mao maïch nhaát laø mao ñoäng maïch phoåi, gaây phuø phoåi, luùc ñoù BN ñaõ bò maát maùu nhieàu, theå tích maùu bò giaûm laøm cho BN laâm vaøo traïng thaùi choaùng naëng.

3. THÖÏC HAØNH TM KHOÁI LÖÔÏNG LÔÙN

Tröôùc heát caàn phaûi ñaûm baûo toái öu veà phuø hôïp NM ABO giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän. Taát caû caùc ñôn vò maùu ñöôïc truyeàn cho BN (neáu phaûi ñöôïc thöïc hieän chöùng nghieäm phuø hôïp (phaûn öùng cheùo) treân töøng ñôn vò maùu truyeàn.

Soá löôïng TM tuøy theo söï maát maùu vaø beänh traïng BN maø coù chæ ñònh truyeàn hoaëc söû duïng caùc ñöôøng truyeàn cuõng nhö toác ñoä TM cho thích hôïp vôùi 1-2 tónh maïch hoaëc TM döôùi aùp löïc qua caùc ñoäng maïch nhaát laø ñoäng maïch ñuøi ñeå caáp cöùu BN.

NM ñöôïc söû duïng trong truyeàn khoái löôïng lôùn maùu neân coá gaéng coù ñuû NM heä ABO nghóa laø NM A truyeàn cho A vaø B truyeàn cho B... Nhöng neáu truyeàn vôùi löôïng quaù nhieàu, maùu cuøng nhoùm khoâng ñuû coù theå söû duïng maùu O (coù hieäu giaù thaáp töùc maùu O khoâng nguy hieåm) ñeå truyeàn cho maùu A, B;hoaëc söû duïng maùu A hay maùu B truyeàn cho maùu AB. Nhöng neáu söû duïng maùu khaùc nhoùm vôùi maùu BN ñaõ truyeàn roài thì phaûi tìm moïi caùch ñaûm baûo NM ñoù suoát thôøi gian caáp cöùu cho BN; khoâng ñöôïc truyeàn trôû laïi NM ñaõ coù cuûa BN hoaëc NM khaùc truyeàn cho BN (maø trong quy taéc TM cho pheùp)

Maùu truyeàn caàn phaûi ñaûm baûo ôû nhieät ñoä 370C, muoán vaäy ñôn vò maùu phaûi ñeå ôû nhieät ñoä phoøng thí nghieäm ít nhaát 30 phuùt hoaëc laø daây TM ñöôïc ngaâm trong nöôùc coù nhieät ñoä 370C ñeå maùu truyeàn qua ñoù tröôùc khi vaøo cô theå BN.

Maùu truyeàn trong truyeàn khoái löôïng lôùn phaûi söû duïng maùu môùi ñaõ löu tröõ khoâng quaù 72 giôø nhaèm ñaûm baûo coøn ñaày ñuû caùc yeáu toá ñoâng maùu cuõng nhö caùc men cuûa HC ñeå cung caáp toái ña oxy cho toå chöùc. Neáu khoâng coù maùu löu tröõ döôùi 72 giôø maø phaûi söû duïng maùu ñaõ löu tröõ laâu hôn (nhöng khoâng ñöôïc quaù 10 ngaøy) thì caàn truyeàn theâm HTtöôi ñoâng laïnh vôùi lieàu 10ml/kg/ngaøy ñeå cung caáp theâm yeáu toá ñoâng maùu cho BN.

Caùc ñôn vò maùu hay caùc cheá phaåm maùu truyeàn cho BN ñeàu phaûi qua boä loïc nhaèm traùnh keát dính nhoû trong cô theå BN.

Neáu truyeàn treân 2 lít maùu cho BN caàn choáng toan huyeát vaø giaûm calci huyeát cho BN baèng caùch cöù moät ñôn vò maùu truyeàn thì tieâm theâm 10ml bicarbonate 3,75% ñeå coù ñöôïc 10mEq bicarbonate ñeå choáng toan huyeát hoaëc laø truyeàn keát hôïp Ringer lactate 500ml trong quaù trình TM khoái löôïng lôùn hoaëc laø ngöôøi ta tính cöù truyeàn 1 lít maùu thì truyeàn 100ml sodium bicarbonate 1,4% hoaëc laø 500ml maùu thì tieâm calci clorua 10% 2ml vaøo tónh maïch chaäm.

TRUYEÀN THAY MAÙU - THAY HUYEÁT TÖÔNG

Maùu goàm HTvaø caùc teá baøo maùu ñöôïc löu thoâng trong boä maùy tuaàn hoaøn. Neáu ngöng tuaàn hoaøn do caùc maïch maùu bò taéc, bò ngheõn sau 4 phuùt thì teá baøo naõo bò toån thöông khoâng hoài phuïc vì maùu khoâng leân naõo ñeå nuoâi naõo.

Maùu coù 4 chöùc naêng nhö: chöùc naêng vaän chuyeån oxy-cacbonic; chöùc naêng caàm maùu; chöùc naêng MD; chöùc naêng huyeát ñoäng hoïc. Ñaây laø chöùc naêng quan troïng nhaát trong baøi naøy.

Chöùc naêng huyeát ñoäng hoïc laø moät chöùc naêng duy trì caùc theå tích maùu trong tuaàn hoaøn, duy trì aùp löïc vaø löu löôïng maùu trong caùc maïch maùu nhaèm duy trì söï soáng vaø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi.

Trong chöùc naêng huyeát ñoäng hoïc thì theå tích maùu coù vai troø raát quan troïng. Giaù trò bình thöôøng cuûa theå tích maùu thay ñoåi theo giôùi tính, taàm voùc cao, thaáp, to, nhoû vaø yeáu toá caân naëng. Ngöôøi ta coù theå tính toång quaùt nhö sau:

- Theå tích maùu toaøn phaàn baèng 75 g hoaëc baèng 1/13 troïng löôïng cô theå hay laø 2750ml/m2 dieän tích cô theå.

- Theå tích HC baèng 45ml/kg hay 1600ml/m2 dieän tích cô theå.

Ngöôøi ta thaáy roái loaïn chöùc naêng huyeát ñoäng bôûi:

- Choaùng do toån thöông tim: nhoài maùu cô tim, taéc maïch phoåi, huyeát khoái ñoäng maïch.

- Choaùng do phaûn xaï co, daõn caùc maïch maùu trong caùc choaùng do nhieãm truøng, do nhieãm ñoäc.

- Choaùng do dò öùng bôûi caùc phaûn öùng do KN- KT laøm cho huyeát ñoäng bò roái loaïn.

- Choaùng do thaàn kinh nhaát laø roái loaïn heä thaàn kinh thöïc vaät laøm cho maát caân baèng veà theå tích maùu vôùi caùc dòch gian baøo gaây ra roái loaïn chöùc naêng huyeát ñoäng.

- Roái loaïn chöùc naêng huyeát ñoäng giaûm theå tích maùu bôûi caùc nguyeân nhaân nhö chaûy maùu, do tai naïn, hoûa khí hay trong beänh lyù, trong phaãu thuaät... vaø trong caùc tröôøng hôïp boûng saâu vaø lan roäng.

1. TRUYEÀN THAY MAÙU

- Truyeàn thay maùu coù theå thay moät phaàn hay thay gaàn nhö hoaøn toaøn cuûa BN baèng maùu coù chaát löôïng toát ôû ngöôøi bình thöôøng.

- Muïc ñích cuûa truyeàn thay maùu laø: ñaøo thaûi ra khoûi cô theå caùc chaát ñoäc do noäi ñoäc toá gaây aûnh höôûng vaø laøm roái loaïn chöùc naêng cuûa maùu, cuûa tuaàn hoaøn; noù gaây bieán ñoåi maùu hoaëc ñoäc toá gaén leân teá baøo maùu v.v... gaây ra hö haïi teá baøo maùu, laøm roái loaïn hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan trong cô theå. Ngoaøi ra muïc ñích truyeàn thay maùu coøn ñeå cung caáp soá löôïng, chaát löôïng teá baøo maùu cuõng nhö caùc loaïi proteùin... toát. cho BN ñeå thaûi tröø caùc chaát ñoäc vaø coøn duy trì ñôøi soáng bình thöôøng cho BN

1.1. CHÆ ÑÒNH ÔÛ TREÛ EM VAØ NGÖÔØI LÔÙN TRONG CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP BEÄNH LYÙ:

- Tan maùu caáp coù theå do nhieãm truøng gaây ra tan maùu hoaëc laø tan maùu caáp do MD nhaát laø truyeàn nhaàm NM. Muïc ñích cuûa chæ ñònh naøy laø ñeå laáy caùc maûnh vuïn cuûa HC, vì caùc maûnh vuïn naøy coù theå taïo neân kích thích vaø keát dính gaây ra caùc cuïc maùu ñoâng raûi raùc daàn ñeán roái loaïn ñoâng maùu traàm troïng. Maët khaùc truyeàn thay maùu trong tan maùu caáp laø ñeå cung caáp maùu choáng thieáu maùu cho BN.

- Do ngoä ñoùc caáp do ñoäc chaát hay ñoäc toá laøm tan maùu. Beänh lyù naøy phaûi truyeàn thay maùu tröôùc 8 giôø thì môùi coù hieäu quaû vì sau 8 giôø caùc ñoäc chaát ñoäc toá phaàn lôùn laøm ñoäc caùc noäi taïng gan, laùch ñaëc bieät laø tuûy xöông do ñoù thay maùu khoâng coøn taùc duïng nöõa.

- Vieâm thaän keøm tan maùu coù theå do nhieãm truøng hoaëc hay laø do caùc ñoäc chaát taùc ñoäng leân thaän. Caàn chæ ñònh truyeàn thay maùu ñeå traùnh tai bieán coù theå gaây ra laø voâ nieäu vì caùc saûn phaåm tan maùu laéng ñoïng taïi caùc oáng thaän.

- Tieâu cô coù theå do ñieän cao theá giaät hoaëc nguyeân do khaùc neân ñaõ giaûi phoùng khoái löôïng lôùn myoglobin (laø Hb cuûa cô) trong maùu daãn ñeán toån thöông heä thoáng voâ nieäu, suy thaän.

- Caàn chæ ñònh truyeàn thay maùu trong tình traïng vieâm gan naëng keøm theo hoäi chöùng chaûy maùu nhieàu: do roái loaïn yeáu toá V gaây chaûy maùu cuõng coù theå do vieâm gan naëng neân ñaõ huûy hoaïi caùc yeáu toá ñoâng maùu phuï thuoäc gan gaây ra chaûy maùu.

- Ngöôøi ta coøn chæ ñònh truyeàn thay maùu do vieâm tuûy xöông raát naëng gaây roái loaïn taïo sinh maùu.

- Truyeàn thay maùu coøn ñöôïc söû duïng trong caùc beänh nhieãm KSTmaø gaây ra ñaùi Hb cuõng nhö do nhieãm nhieàu giun chæ trong maùu coù theå laøm taéc ngheõn caùc mao maïch cuõng nhö caùc tónh maïch nhoû.

1.2. TIEÂU CHUAÅN ÑEÅ TRUYEÀN THAY MAÙU.1.2.1. Laâm saøng: BN thaáy da xanh, nieâm maïc nhôït nhaït, vaøng da,

chaûy maùu naëng v.v.. ôû treû sô sinh coøn thaáy gan to, laùch to, coå tröôùng, phuø...

1.2.2. Sinh hoïc: - Thieáu maùu: Hb töø 30-100g/lít - Bilirubin maùu cao: 200-300 mg/l (BT 10mg/l) - Söùc beàn HC giaûm nhieàu: Bình thöôøng: Baét ñaàu tan: 0,44% trong DD NaCl. - Tan hoaøn toaøn: 0,34% trong DD NaCl. - Nghieäm phaùp Coombs tröïc tieáp: döông tính

maïnh.

1.3. CHOÏN MAÙU ÑEÅ TRUYEÀN THAY MAÙU.

1.3.1. Phuø hôïp NM:

ÔÛ ngöôøi NM HC coù treân, döôùi 20 heä NM khaùc nhau vôùi treân 150 khaùng nguyeân, do doù khoâng theå phuø hôïp toaøn boä heä NM ñöôïc vì vaäy ngöôøi ta coù quy ñònh.

- Phuø hôïp baét buoäc: heä NM ABO (theâm nhoùm Rhesus neáu coù ñieàu kieän) phuø hôïp giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän thay maùu.

- Neáu coù dk thì phuø hôïp caùc heä NM khaùc coù lieân quan ñeán TM laø Rheùsus (coù caû D, C, c, E, e); Kidd; Duffy, Kell, MNSs (Ss).

1.3.2. Saûn phaåm maùu ñöôïc choáng ñoâng maùu ñeå truyeàn thay maùu:

Maùu muoán truyeàn thay maùu phaûi ñöôïc choáng ñoâng trong moät DD tuøy ñieàu kieän: tuøy theo nhu caàu maø söû duïng DD toái öu nhaát ñeå choáng ñoâng trong truyeàn thay maùu.

+ Maùu ñöôïc choáng ñoâng trong DD Heparin: DD heparin vôùi lieàu heparin 7500 ñôn vò vaø ñöôïc pha vôùi 6ml DD NaCl 0,9% thì choáng ñoâng ñöôïc 100ml maùu; DD naøy laø saûn phaåm, choáng ñoâng raát toát cho maùu vì noù coù pH sinh lyù, coù kali vaø natri bình thöôøng vaø men 2,3 DPG cao (Diphosphate Glycerate söû duïng ñöôïc vôùi löôïng lôùn truyeàn thay maùu, nhöng trôû ngaïi laø DD naøy khoâng coù saün vaø phaûi söû duïng maùu ñoù döôùi 24 giôø vì trong DD heparin khoâng coù chaát nuoâi HC.

+ Maùu ñöôïc choáng ñoâng baèng DD ACD (acide citric, citrate trisodic, Dextrose) hoaëc baèng DD CPD (citrate trisodie acide dextrose phosphate monosodic) laø nhöõng DD coù saün, deã tìm nhöng ñoä pH thì töø 4,5-5,5 do vaäy deã gaây ra toan huyeát vaø kali taêng, natri taêng, men 3 DPG, ATP giaûm. Do ñoù caàn phaûi choïn kyõ caùc ñôn vò maùu ñeå truyeàn thay maùu coù hieäu quaû nhaát trong caùc tröôøng hôïp beänh lyù:

- Truyeàn thay maùu vôùi HC ñoâng laïnh coù keát hôïp vôùi HTñoâng laïnh, ñaây laø saûn phaåm toát, coù pH sinh lyù, kali, natri bình thöôøng; noàng ñoä 2,3 DPG cao. Tuy nhieân saûn phaåm khoù söû duïng ñaïi traø maø chæ moät soá tröôøng hôïp coù NM hieám gaëp môùi söû duïng vì coù quaù trình ñieàu cheá HC ñoâng laïnh vaø quaù trình giaûi ñoâng xöû lyù caùc DD baûo quaûn raát phöùc taïp. Do vaäy ngöôøi ta ít söû duïng saûn phaåm naøy ñeå truyeàn thay maùu.

1.4 LIEÀU LÖÔÏNG:

Neáu thay maùu ñeå choáng thieáu maùu vaø choáng chaûy maùu thì theå tích laáy ra vaø theå tích ñöa vaøo baèng nhau, coù nghóa laø TM vaøo vaø laáy maùu ra ôû treû sô sinh vôùi theå tích maùu laø 80-85 ml/kg vaø ngöôøi lôùn vôùi theå tích maùu 70-75 ml/kg laø ñuû ñeå choáng chaûy maùu vaø choáng thieáu maùu.

Truyeàn thay maùu ñeå choáng bilirubin maùu cao thì theå tích maùu ñöa vaøo seõ baèng 2-2,5 laàn maùu caàn phaûi thay cho BN.

1.5. CAÙCH THÖÙC TIEÁN HAØNH.

Caàn duy trì thaêng baèng nhieät ñoä; nôi truyeàn thay maùu caàn coù nhieät ñoä phoøng laø 250C vaø phoøng thoaùng maùt.

Maùu thay caàn phaûi ñaûm baûo ôû nhieät ñoä 370C. Maùu khoâng ñöôïc döôùi nhieät ñoä naøy.

Caàn ñeå phoøng giaûm calci maùu baèng caùch ñaõ truyeàn thay maùu ñöôïc 1/4 theå tích maùu caàn thay thì tieâm 0,25ml/kg calci gluconat 10% cho BN truyeàn thay maùu.

Ñoái vôùi ngöôøi lôùn neáu thieáu maùu caáp coù truïy tim maïch thì caàn ñieàu hoøa toát söï thay ñoái theå tích maùu ruùt ra vaø theå tích maùu ñöa vaøo cho BN nhaèm traùnh nguy cô naëng theâm cuûa truïy tim maïch.

1.6. TAI BIEÁN:

- Gaây choaùng do oáng thoâng khi truyeàn thay maùu cho treû sô sinh ôû tónh maïch cuoáng roán laøm kích thích ñaùm roái thaàn kinh vuøng buïng.

- Neáu truyeàn thay maùu tónh maïch cuoáng roán cuõng coù theå gaây vieâm ruoät hoaïi töû vaø co giaät maøng buïng.

- Truyeàn thay maùu coù theå gaây roái loaïn tim laøm tim ñaäp nhanh, ñieän taâm ñoà soùng ST daøi do TM quaù laïnh hoaëc bò giaûm calci maùu do maùu ñaõ döï tröõ laâu neân coù nhieàu citrate.

- Laøm roái loaïn hoâ haáp nhaát laø treû sô sinh do maát thaêng baèng kieàm-toan vì löôïng CO2 trong maùu taêng.

- Coù theå gaây bieán chöùng huyeát khoái tónh maïch cöûa, huyeát khoái ñoäng maïch vaø taéc maïch do khí... trong truyeàn thay maùu.

- Neáu thöïc hieän khoâng ñuùng quy trình veà voâ truøng coù theå gaây bieán chöùng nhieãm truøng taïi choã truyeàn thay maùu hoaëc bò nhieãm truøng toaøn thaân.

Ngöôøi ta coøn thaáy truyeàn thay maùu gaây ra suy tuaàn hoaøn, phuø phoåi caáp do truyeàn quaù nhanh vaø truyeàn quaù nhieàu.

2. TRUYEÀN THAY HT

Truyeàn thay HT laø truyeàn thay moät phaàn hay toaøn boä HTcuûa BN baèng HT ngöôøi bình thöôøng nhaèm loaïi boû caùc yeáu toá ñoäc haïi coù trong HTbôûi noäi hay ngoaïi ñoäc toá laøm toån thöông cô theå vaø truyeàn thay HTcuõng nhaèm cung caáp caùc chaát cho cô theå ñeå duy trì söï soáng cho cô theå.

2.1. CHÆ ÑÒNH TRUYEÀN THAY HTNHAÈM.

2.1.1. Loaïi boû caùc chaát ñoäc coù trong HTnhö.

- Bò ngoä ñoäc do naám, do thuoác (digital...) do hoùa chaát (alunium...)

- Do taêng choleserol maùu gia ñình: truyeàn thay HTcoù taùc duïng toát neáu truyeàn thay 2-3 laàn trong moät thaùng.

- Hoaëc do vieâm ña thaàn kinh di truyeàn (beänh Refsum).

2.1.2. Loaïi tröø caùc globulin MD ñôn doøng

Trong beänh Kahler, Waldenstronm, taêng ñoä quaùnh maùu, taêng theå tích huyeát töông.

2.1.3. Loaïi tröø caùc phöùc hôïp MD vaø caùc beänh töï mieãn bao goàm:

- Beänh lupus ban ñoû raûi raùc.

- Beänh do phöùc hôïp MD: vieâm caàu thaän, vieâm ña khôùp aùc tính; beänh hoaïi töû maïch maùu; beänh phong theå u; beänh vieâm maïch; beänh globulin laïnh type II, III Hoäi chöùng Good pasture laø hoäi chöùng gaây toån thöông thaän vaø chaûy maùu ôû phoåi. Neáu truyeàn thay HTseõ laøm giaûm nhanh KT choáng caàu thaän vaø choáng pheá nang neân giaûm toån thöông thaän vaø giaûm chaûy maùu phoåi.

- Beänh nhöôïc cô: neáu truyeàn thay HTseõ loaïi tröø ñöôïc KT choáng tieáp thuï theå cuûa Axetyl colin (Receptor Acetyl Cholin).

- Ngoaøi ra truyeàn thay HTcoøn ñeå choáng caùc beänh töï mieãn nhö thieáu maùu tan maùu, xuaát huyeát giaûm TC; giaûm nguyeân HC, suy tuûy do MD; khaùng ñoâng töï sinh choáng yeáu toá VIII: vieâm nhieàu reã thaàn kinh töï rmeãn v.v...

2.1.4. Loaïi tröø ñoàng KT ôû ngöôøi trong: - Baát thuaän hôïp meï vaø thai nhi neáu truyeàn thay HTseõ

laøm giaûm KT choáng thai nhi do vaäy thai nhi seõ sinh ñuû thaùng.

- Baát thuaän hôïp heä NM ABO trong gheùp tuûy xöông. Ngöôøi ta thay HTkeát hôïp haáp thuï ñoàng ngöng keát tröôùc gheùp seõ thu ñaït keát quaû toát cho cuoäc gheùp tuûy xöông.

Loaïi tröø chaát öùc cheá trong beänh hemophilie thöôøng thay HTtrong thôøi gian oån ñònh, giaûm chaûy maùu... luùc naøy truyeàn thay HTcoù taùc duïng kích thích HTthieáu yeáu toá VIII traùnh ñöôïc phaûn öùng öùc cheá. Ngöôøi ta thay HTvôùi theå tích laáy ra 2 theå tích coù keát hôïp truyeàn yeáu toá VIII lieàu cao vôùi 30 ñôn vò/kg töø 2-3 laàn trong 24 giôø.

- Xuaát huyeát caáp sau TM: truyeàn thay HTseõ cung caáp yeáu toá ñoâng maùu do ñoù ngaên chaën ñöôïc xuaát huyeát cho BN.

- Truyeàn trong xuaát huyeát giaûm tieåu caáu (Hoäi chöùng Moschowitz)

- Truyeàn thay HTñeå trò lieäu MD trong caùc khoái u

2.1.5. Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn chæ ñònh truyeàn thay HTtrong:

- Beänh taêng hoaït ñoäng tuyeán giaùp. - Beänh loài maét aùc tính. - Beänh xô gan maät nguyeân phaùt. - Beänh hen xuyeãn. - Beänh taêng huyeát aùp. 2.2. CHOÁNG CHÆ ÑÒNH. Choáng chæ ñònh tuyeät ñoái: do tim bò toån

thöông neân deã coù nguy cô roái loaïn huyeát ñoäng.

Choáng chæ ñònh taïm thôøi: khi coù soá löôïng TC < 50 x 109/l. Caàn naâng soá löôïng TC leân treân 50 x 109/l thì môùi ñöôïc truyeàn thay huyeát töông.

2.3. CAÙCH THÖÏC HIEÄN.

2.3.1. Caùc phöông phaùp truyeàn thay HT

- Baèng maùy phaân ly teá baøo trong maùu ñeå taùch HTtreân 1-2 tónh maïch: maùy naøy coù theå chöùa moãi laàn töø 300-700ml ñeå taùch HTboû ra coøn caùc teá baøo maùu töï ñoäng truyeàn traû laïi cho cô theã, maùy naøy hoaït ñoäng trong heä thoáng kín: töï ñoäng vöøa cung caáp DD choáng ñoâng vöøa truyeàn caùc chaát thay theá HTvaøo trong cô theå vaø ruùt HTra.

Maùy naøy coù caùc teân goïi khaùc nhau: cobe spectra, hemonetics 50, PCS, cs 3000 v.v...

- Phöông phaùp taùch HTkhoûi maùu toaøn phaàn vôùi maùy (Bellco; Kurrai...) vaø maøng loïc diacetate cellulose treân 2 tónh maïch cuõng trong heä thoáng kín töï ñoäng moãi laàn loaïi boû 800ml huyeát töông.

- Phöông phaùp choïn loïc: choïn loïc ñaøo thaûi vaø choïn loïc MD. Phöông phaùp naøy HTBN ñöôïc qua heä thoáng caùc coät clon ñeå haáp thuï caùc chaát coù haïi caàn ñaøo thaûi hay haáp thuï caùc KT... Sau ñoù HTñaõ ñöôïc haáp thuï thì traû laïi cho BN.

- Phöông phaùp taùch HTbaèng maùy ly taâm laïnh (Plasmapherasis) laáy maùu toaøn phaàn roài boû HTcoøn HC thì traû laïi cho BN, moãi laàn thöïc hieän loaïi boû 300ml HTtrong 30 phuùt. Coøn tónh maïch beân kia coù theå truyeàn caùc DD thay theá.

- Coøn coù phöông phaùp töï laéng HTroài ruùt boû traû laïi HC cho BN, phöông phaùp naøy raát chaäm hieäu quaû khoâng cao deã gaây nguy cô nhieãm truøng; khoâng neân laøm.

2.3.2. Caùc saûn phaåm thay theá.

+ Neáu duøng phöông phaùp quay ly taâm laïnh ñeå tích huyeát töông, traû HC laïi cho BN vaø truyeàn DD thay theá thì neân söû duïng DD choáng ñoâng baèng heparin ñeå taùch HTvì DD heparin coù pH sinh lyù vaø caùc yeáu toá ñieän giaûi vaø men bình thöôøng neân raát toát cho BN. Neáu söû duïng caùc DD ACD, CPD thì caàn phaûi theo doõi kyõ khi truyeàn thay huyeát töông.

+ Caùc DD thay theá:

- DD sinh lyù: Ringer Lactate, NaCl 0,9% v.v... laø nhöõng DD khoâng coù ñoäc chaát, aùp löïc keo trung bình vaø coù nguy cô tieâu proteùin nhaát laø Ringer Lactate.

- DD phaân töû lôùn nhö Gelatin, Dextran... laø DD coù aùp löïc keo cao, coù taùc duïng giöõa thaêng baèng huyeát ñoäng hoïc nhöng ñaây laø phaân töû lôùn gaây ra roái loaïn caàm maùu vaø gaây ra phaûn öùng phaûn veä vì laø phaân töû laï.

- HT bao goàm HT töôi, ñoâng laïnh, khoâ döï tröõ ñoù laø nhöõng saûn phaåm laáy töø ngöôøi neân saûn phaåm thay theá laø hôïp lyù nhöng do trong maùu nhaát laø trong HTcoøn coù caùc yeáu toá MD giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi ñöôïc thay huyeát töông; ngoaøi ra trong söû duïng HTñeå thay theá ngöôøi ta coøn thaáy giaûm calci maùu ôû ngöôøi ñöôïc thay HTbôûi vì thöôøng ngöôøi ta duøng DD ACD, CPD ñeå choùng ñoâng do ñoù noàng ñoä natri cao trong HTseõ gaây giaûm calci maùu ôû ngöôøi ñöôïc truyeàn thay huyeát töông.

- DD albumin: ñöôïc ñieàu cheá thaønh caùc saûn phaåm 5-10-20g/100ml; DD naøy coù aùp löïc keo toát, nhöng cô theå coù phaûn öùng khoâng dung naïp albumin, bò soát hay truïy maïch.

2.3.3. Theå tích thay theá.

- Neáu duøng DD sinh lyù ñeå thay theá thì: theå tích thay gaáp 3 laàn theå tích ñöôïc loaïi tröø hay noùi caùch khaùc theå tích thay gaáp 3 laàn theå tích cuûa BN.

- Neáu duøng HTñeå thay theá thì theå tích thay gaáp 2 laàn theå tích cuûa BN caàn thay nhöng khoâng ñöôïc quaù 6 lít HTcho ngöôøi lôùn.

Ngöôøi ta tính nhòp ñoä thay huyeát töông: chaäm, nhanh thay caáp hay thay töøng ñôït noù phuï thuoäc vaøo: noàng ñoä caùc chaát trong HTtrong vaø ngoaøi maïch; söï toång hôïp vaø chuyeån hoùa cuûa chaát thay theá ñöa vaøo cô theå; hoaëc laø möùc ñoä thaûi boû caàn phaûi ñaët trong ñieàu trò cho BN maø ngöôøi ta quyeát ñònh söï thay HTtheo caùch naøo.

2.4 BIEÁN ÑOÅI CAÙC CHAÁT SINH HOÏC CUÛA BN SAU TRUYEÀN THAY HT

2.4.1 Bieán ñoåi lieân quan kyõ thuaät:

Thöôøng thaáy do söû duïng maùy hay maøng loïc ñeå taùch HTcoù theå tích 300ml (maùy spectra, Fenwall) thì laøm cho TC giaûm töø 10-30% vaømaùy coù maøng loïc diacetate cellulose thì TC giaûm döôùi 10%. Do ñoù trong truyeàn thay HTbaèng caùc maùy hay maøng loïc heát söùc chuù yù trong caên beänh lyù giaûm TC coù theå seõ laøm traàm troïng theâm möùc ñoä beänh lyù TC.

Ngöôøi ta coøn thaáy neáu söû duïng heparin ñeå choáng ñoâng thì seõ coù tình traïng giaûm ñoâng trong maùu BN. Tuy nhieân khoâng toàn taïi laâu vì 1/2 ñôøi soáng cuûa caùc chaát heparin trong cô theå chæ laø 1 giôø 30 phuùt.

2.4.2 Bieán ñoåi lieân quan caùc DD thay theá khi söû duïng DD albumin hay caùc chaát coù phaân töû cao, ngöôøi ta seõ thaáy xuaát hieän trong cô theå BN.

- Giaûm yeáu toá ñoâng maùu: yeáu toá VIII, IX thì giaûm nhanh tröôùc 4 giôø. Coøn caùc yeáu toá ñoâng maùu khaùc thì sau 12-24 giôø môùi bò giaûm. Neáu ngöôøi ta duøng HTñoâng laïnh ñeå truyeàn hay thay HTthì seõ khoâng coù bieán ñoåi naøy.

- Giaûm globulin MD töùc giaûm caùc loaïi Ig cuûa huyeát töông.

- Giaûm acetyl cholinesterase khi truyeàn thay HTcoù gaây meâ lieân tuïc 3 ngaøy.

2.4.3. Bieán ñoåi MD:

Truyeàn thay HTcoù theå laøm thay ñoåi chöùc naêng loaïi tröø caùc phöùc heä MD ôû laùch cuûa monocyte baèng thöïc baøo nghóa laø truyeàn thay HTlaøm giaûm chöùc naêng thöïc baøo cuûa monocyte ñoái vôùi phöùc heä MD taïi laùch.

2.5. BIEÁN CHÖÙNG TRUYEÀN THAY HUYEÁT TÖÔNG:

2.5.1. Bieán chöùng töùc khaéc chieám khoaûng 25% caùc tröôøng hôïp truyeàn thay HTbieåu hieän qua caùc daáu hieäu:

+ Khoâng dung naïp caùc DD thay theá

- Khoâng dung naïp albumin bieåu hieän soát, reùt run, noân, buoàn noân, huyeát aùp haï, chaûy maùu, theå tích giaûm, giaûm hoaït ñoäng cuûa yeáu toá ñoâng maùu kalicreine neân roái loaïn caàm maùu ban ñaàu.

- Khoâng dung naïp HT gaây ra dò öùng, noåi meà ñay, phuø Quinck, roái loaïn tim soùng QT daøi, roái loaïn nhòp tim, suy taâm thaát nhöùc ñaàu, buoàn noân, giaûm calci maùu bieåu hieän co giaät, maát caûm giaùc ñaàu chi, moâi, bò phuø phoåi thöôøng gaëp ôû phuï nöõ coù thai vì phuï nöõ coù thai ôû tam caù nguyeät 2,3 theå tích HTtaêng hôn luùc chöa coù thai.

- Khoâng dung naïp caùc DD coù phaân töû cao: neáu nheï noåi meà ñay, ban ñoû, phuø mí maét: ngöùa... neáu naëng coù phaûn öùng choaùng phaûn veä; truïy maïch, huyeát aùp haï.

+ Tai bieán do duøng maùy taùch HTtöï ñoäng neáu khoâng chuù yù seõ khoâng kieåm soaùt ñöôïc theå tích ra, vaøo cô theå BN daãn ñeán suy giaûm theå tích maùu hay phuø phoåi caáp hoaëc laø taéc maïch, tónh maïch trung taâm coù cuïc maùu ñoâng trong tuaàn hoaøn.

BN töû vong do phuø phoåi caáp vaø rung taâm thaát thöôøng lieân quan ñeán DD thay theá laø huyeát töông, bôûi vì ngoaøi theå tích ñöa vaøo, ñöa ra cô theå noù coøn coù theå coù taùc ñoäng cuûa phaûn öùng MD giöõa DD thay theá vôùi cô theå BN.

2.5.2. Tai bieán muoän:

Thöôøng gaëp nhaát laø nhieãm truøng taïi choã, nôi truyeàn thay HT ôû caùc tónh maïch hay laø ôû nôi ñaët catheùter trung taâm.

3. TÖÏ TM

Töï TM laø maùu cuûa moät ngöôøi laïi ñöôïc truyeàn cho chính ngöôøi ñoù.

Töï TM coù nhieàu ñieàu lôïi laø:

- Khoâng bò caùc KN hoaëc KT caùc NM cuûa HC, BC, TC vaø protein cuûa ngöôøi khaùc gaây tai bieán khi TM.

- Khoâng bò laây beänh töø maùu ngöôøi cho nhö: VT (giang mai), KST (soát reùt), Virus (HIV, vieâm gan v.v...).

3.1. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP

Laáy maùu trong phaãu thuaät caáp cöùu (TM hoaøn hoài):

- Trong caùc tröôøng hôïp caáp cöùu do vôõ caùc phuø taïng ñaëc (phoåi, gan, laùch hoaëc vôõ tónh maïch v.v... ) laøm maùu chaûy nhieàu, öù ñoïng ôû loàng ngöïc hay ôû buïng hoaëc trong luùc moå loàng ngöïc hay saûn phuï khoa (coù chuaån bò) coù bò chaûy maùu. Ta seõ laáy maùu ñaõ öù ñoïng hoaëc maùu vöøa chaùy ra trong loàng ngöïc hay ôû buïng vaøo chai thuûy tinh hay tuùi coù chaát choáng ñoâng (xitrat natri, ACD, heparin v.v...), vôùi vaûi loïc baèng gaïc töø 8-10 lôùp. Neáu maùu vaãn ñoû töôi, maùu khoâng bò tan maùu thì ta coù theå truyeàn laïi cho BN.

- Neáu maùu ñaõ coù muøi, coù toån thöông taïng roãng ôû buïng nhö daï daøy, ruoät cuõng nhö thôøi gian chaûy maùu ñeå öù ñoïng quaù 24 giôø thì maùu ñoù khoâng ñöôïc truyeàn cho BN duø coù pha khaùng sinh vaøo trong maùu.

Laáy maùu trong phaãu thuaät coù chuaån bò (TM töï thaân):

BN tröôùc khi moå caét phoåi, phaãu thuaät tim maïch, chaán thöông, tieát nieäu, phaãu thuaät buïng, phaãu thuaät phuï khoa, phaãu thuaät gan, laùch v.v... ta coù theå laáy maùu ñeå löu tröõ ôû 2-40C vôùi phöông caùch sau ñaây ñeå truyeàn cho BN trong vaø sau khi phaãu thuaät.

- ÔÛ ngaøy thöù 1 laáy moät tuùi maùu ta khoâng truyeàn traû.

- ÔÛ ngaøy thöù 8 ta laáy 2 tuùi maùu soá 2, 3 nhöng ta truyeàn traû laïi cho BN moät tuùi maùu soá 1.

- ÔÛ ngaøy thöù 15 ta laáy 2 tuùi maùu soá 4, 5 ta truyeàn traû laïi BN moät tuùi maùu soá 2.



- Do ñoù trong voøng gaàn moät thaùng ta seõ coù ñöôïc 5 tuùi maùu (5, 6, 7, 8, 9) khoaûng moät lít maùu ñeå truyeàn cho BN trong vaø sau phaãu thuaät

Vôùi phöông phaùp naøy, neáu ta caàn ba tuùi maùu thì chuaån bò töø 1 ñeán 15 ngaøy, neáu ta caàn 4 tuùi maùu thì chuaån bò töø 1 ñeán 22 ngaøy laø ñuû. Ñoái vôùi BN coù Hb döôùi 11g/dl vaø hematocrit döôùi 0,3 lít/lít thì khoâng laáy maùu maø caàn boài döôõng baèng aên uoáng vaø cho uoáng vieân saét lieàu töø 60-100mg/ngaøy trong 1-2 thaùng, seõ laáy ñöôïc maùu ñeå chuaån bò cho moå.

3.2. CHOÁNG CHÆ ÑÒNH:Töï TM laø moät phöông phaùp toát nhöng

cuõng caàn choáng chæ ñònh caùc tröôøng hôïp sau ñaây:

- Beänh thieáu maùu maõn tính ñieàu trò khoâng khoûi

- Beänh vieâm thaän maõn. - Beänh ung thö. - Hoäi chöùng nhieãm truøng caáp. - Ngöôøi giaø, hoaëc chöa tieân ñoaùn ñöôïc

cuoäc phaãu thuaät saép tôùi cuûa BN.

TAI BIEÁN TRONG TM

Maùu vaø caùc cheá phaåm laø moät huyeát phaåm toát khoâng coù döôïc phaåm naøo coù theå thay theá ñöôïc. Noù mang laïi nhieàu lôïi ích vaø cöùu soáng cho beänh nhaân nhöng TM hay caùc cheá phaåm maùu cuõng coù theå laøm cheát ngöôøi hoaëc gaây nhieàu taùc haïi laøm cho tình traïng beänh naëng theâm. Bôûi vì trong maùu cuûa ngöôøi hieän nay coù HC BC, TC vaø huyeát thanh ñeàu coù NM rieâng bieät, chæ rieâng HC coù treân 20 heä thoáng NM vôùi 150 KNcaùc loaïi coù theå gaây tai bieán trong TM. Ngoaøi ra coøn vaán ñeà beänh laây lan sau TM v.v...

Trong baøi naøy chæ ñeà caäp caùc tai bieán thöôøng gaëp trong TM.

1. TAI BIEÁN SÔÙM:

1.1. PHAÛN ÖÙNG TAN MAÙU CAÁP DO TM

Phaûn öùng tan maùu laø phaûn öùng coù theå xaûy ra töùc khaéc sau khi truyeàn vaøi phaân khoái maùu, phaûn öùng naøy raát nguy kòch, raát traàm troïng coù theå laøm cheát BN ngay. Phaûn öùng tan maùu coù theå xaûy ra chaäm hôn sau vaøi ngaøy vaø loaïi phaûn öùng naøy thöôøng coù tính chaát nguy kòch ít hôn.

1.1.1 Sinh lyù beänh:

Phaûn öùng tan maùu do TM laø phaûn öùng giöõa KNvaø KT coù hoaït ñoäng boå theå laøm phaù huûy maøng HC gaây tan maùu. Tan maùu coù hai loaïi: tan maùu trong loøng maïch vaø tan maùu trong toå chöùc.

1.1.1.1. Cô cheá tan maùu:

Muoán coù tan maùu trong loøng maïch hay trong toå chöùc khi ñaõ coù caùc phöùc hôïp KNtheå trong cô theå do KNhoaëc khaùng KT töø beân ngoaøi ñöa vaøo cuøng vôùi KT hoaëc KNcoù trong cô theå taïo ra. Thí duï BN coù KT choáng maùu A ta TM A vaøo thì seõ taïo phöùc hôïp KN- KT choáng maùu A nhöng chöa tan maùu muoán tan maùu caàn coù söï tham gia cuûa heä thoáng boå theå : boå theå ñöôïc kyù hieäu C' vaø coù töø C1 ñeán C9 . Neáu coù boå theå C1 , C9 taùc ñoäng leân phöùc hôïp KNKT thì seõ laøm tan maùu trong loøng maïch. Coøn coù boå theå C3 taùc ñoäng leân phöùc heä MD seõ xaûy ra tan maùu ôû trong toå chöùc nhö gan, laùch v.v... Ngoaøi ra nhôø taùc duïng boå theå C3b vaø vai troø cuûa BC monocyte maø laøm cho HC bò ñaïi thöïc baøo xaûy ra tan maùu trong laùch.

1.1.1.2. Sinh lyù beänh:

Maùu ñaõ tan, caùc HC ñaõ vôõ taùc ñoäng leân heä thoáng ñoâng maùu: cuï theå laø yeáu toá XII taêng hoaït ñoäng, taùc ñoäng leân maûnh vôõ cuûa HC ñaõ tan, taïo ra caùc cuïc maùu nhoû vaø seõ kích thích hoaït ñoäng cuûa caùc yeáu toá ñoâng maùu khaùc keå caû TC gaây leân ñoâng maùu noäi maïch raûi raùc. Beân caïnh ñoù heä thoáng kieän taêng cöôøng hoaït ñoäng vôùi söï taïo thaønh chaát Bradykinin hay gaây ra tröông caùc maïch maùu laøm cho huyeát aùp giaûm vaø gaây ra choaùng.

Caùc HC vôû thì Hb thoaùt ra: neáu Hb cao ôû thaän gaây ra Hb nieäu, gaây hemosiderin nieäu vaø urobilinogene nieäu; neáu Hb nieäu taêng cao gaây laéng ñoïng caùc oáng thaän daãn ñeán voâ nieäu suy thaän. Maët khaùc Hb seõ thoaùi hoùa thaønh globin vaø heme. Globin döôùi taùc ñoäng cuûa heä thoáng thöïc baøo ôû gan seõ taïo neân bilirubin trong maùu cao. Heme döôùi taùc duïng hemopexin ôû gan cuõng taïo neân bilirubin vaø heme keát hôïp vôùi albumin trong cô theå seõ taïo thaønh chaát Metheùmalbumin taêng trong maùu.

1.1 2. Nguyeân nhaân: 1.1.2.1. TM khoâng phuøø hôïp NM: 1.1.2.1.1 . Gaây tan maùu tröïc tieáp: laø tan maùu do HT

ngöôøi nhaän laøm vôõ HC ngöôøi cho. Ngöôøi ta thaáy: - Neáu tan maùu trong loøng maïch: thì chieám 90% do khoâng

phuø hôïp NM heä ABO. Tyû leä coøn laïi nhaän thaáy khoâng phuø hôïp NM cuûa caùc heä NM: P1, Pk, Vel, Lewis...

- Neáu tan maùu trong toå chöùc thì nhaän thaáy trong cô theå ngöôøi nhaän coù caùc KT choáng: yeáu toá D, c cuûa heä Rheùsus, choáng Kell, choáng Jka cuûa heä Kidd vaø choáng Fya cuûa heä Duffy.

Nguyeân do laøm tan maùu tröïc tieáp naøy coù theå do nhaàm laãn veà caùc thuû tuïc trong ghi cheùp NM ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän, cuõng coù theå truyeàn nhaàm ngöôøi; Thöïc hieän caùc kyõ thuaät ñònh NM hoaëc laøm chöùng nghieäm phuø hôïp (phaûn öùng cheùo) khoâng toát, cuõng coù theå do caùc khaùng huyeát thanh ñeå ñònh NM khoâng chuaån hoaëc ñaõ hö: ngöôøi ta coøn thaáy trong cô theå BN coù caùc KT baát thöôøng töùc coù KT caùc NM khaùc ngoaøi NM heä ABO cho neân cuõng gaây tan maùu trong cô theå BN.

1.1.2.1.2. Gaây tan maùu giaùn tieáp: laø tan maùu do HC ngöôøi nhaän vôùi HT ngöôøi cho laøm vôõ.

Thöôøng thaáy khi TM O cho maùu A, maùu B, maùu AB hoaëc laø maùu A, maùu B cho maùu AB.

NM O: coù NM O phoå thoâng (coù hieäu giaù khaùng A, khaùng B < 1/50) vaø NM O nguy hieåm (coù hieäu giaù khaùng A vaø khaùng B > 1/50).

NM O phoå thoâng thì coù truyeàn ñöôïc cho NM A, maùu B, maùu AB. Vôùi soá löôïng ít seõ ñöôïc hoøa tan trong cô theå, gaây tan maùu khoâng ñaùng keå. Neáu truyeàn treân moät lít maùu O cho maùu A, B, AB thì seõ gaây ra tan maùu gaây nguy hieåm cho BN, caàn phaûi löu yù. Coøn NM O nguy hieåm laø NM chæ ñöôïc truyeàn cho BN NM O khoâng ñöôïc truyeàn cho NM khaùc nhö maùu A, maùu B vaø maùu AB vì NM O nguy hieåm coù khaùng A vaø khaùng B hieäu giaù raát cao goïi laø coù KT MD neân duø truyeàn ít loaïi maùu O nguy hieåm naøy cuõng seõ gaây nguy hieåm cho BN.

1.1.2.2. TM ñaõ hö.

- Do maùu ñaõ döï tröõ quaù thôøi gian quy ñònh trong caùc DD choáng ñoâng: nhö 21 ngaøy vôùi DD ACD vaø 28 ngaøy vôùi DD.

- Hoaëc maùu döï tröõ ñeå quaù laïnh hoaëc ôû NÑ quaù cao (O0C hoaëc 80C).

- Hoaëc maùu ñeå khoûi tuû laïnh ñaõ laâu vaø maùu haâm noùng.

- Hoaëc laø cho thuoác vaø ñoái vôùi maùu hoaëc laø cuøng ñöôøng TM vôùi DD öu tröông gaây ra tan maùu hay keát dính vaø laøm tan HC.

1.1.3. Trieäu chöùng:

1.1.3.1. Theá nheï:

BN coù theå bò noùng soát nhieàu nhieät ñoä taêng nhöng khoâng cao: huyeát aùp giaûm nheï; bilirubin maùu hay nöôùc tieåu taêng nheï; sau vaøi ngaøy da hôi vaøng hoaëc laø TM khoâng thaáy keát quaû nghóa laø HC hay Hb khoâng taêng.

Theå naøy thöôøng gaëp trong caùc tröôøng hôïp HC ngöôøi nhaän bò HT ngöôøi cho laøm vôõ.

1.1.3.2. Theå naëng. Sau khi truyeàn töø 20-30ml maùu do baát ñoàng NM

hoaëc truyeàn khoái löôïng lôùn maùu O cho maùu A, B, AB hoaëc maùu A vaø B cho maùu AB seõ xaûy ra caùc phaûn öùng qua caùc giai ñoaïn:

1.1.3.2.1. Giai ñoaïn kích thích: BN thaáy boàn choàn, khoù chòu, töùc ngöïc, khoù thôû,

nhöùc ñaàu, buoàn noân, maët ñoû böøng hoaëc taùi nhôït vaø ñau löng laø daáu hieäu trung thaønh nhaát khi coù nhaàm NM bôûi vì nhaàm NM thì coù tan maùu vaø seõ giaûi phoùng nhieàu Hb; Hb ñoù laéng ñoïng ôû oáng thaän caàu thaän... gaây ñau vuøng thaét löng döõ doäi. Ngoaøi ra coøn thaáy maïch nhanh, huyeát aùp giaûm, xuaát huyeát, ræ maùu ôû veát moå... Thaáy nöôùc tieåu maøu ñoû daãn ñeán maøu naâu, neáu laáy maùu ñeå laéng seõ thaáy trong HTmaøu ñoû vì chöùa nhieàu Hb coù theå treân 150mg/100ml veà sau töø 12-24 giôø HTseõ coù maøu naâu vì Hb seõ thaønh Methe-malbumin.

Ñoái vôùi BN ñang gaây meâ ñeå phaãu thuaät thì caùc trieäu chöùng raát khoù thaáy vì bò thuoác meâ öùc cheá; coù theå thaáy roái loaïn maïch, xuaát huyeát nieâm maïc, veát moå chaûy maùu, maùu khoâng töï ñoâng ñöôïc.

BN coù theå cheát trong vaøi phuùt ôû giai ñoaïn kích thích naøy.

Neáu BN vöôït qua ñöôïc giai ñoaïn kích thích nghóa laø thoaùt ñöôïc khoûi choaùng thì coù theå bình phuïc khoâng trieäu chöùng nhöng thöôøng seõ daãn ñeán giai ñoaïn vieâm thaän - voâ nieäu.

1.1.3.2.2. Giai ñoaïn vieâm thaän - voâ nieäu: Bieåu hieän nöôùc tieåu maøu ñoû (coù Hb trong voøng 3 giôø

sau ñoù coù maøu naâu, coù truï BC truï haït... vaøng da, ñaùi ít daàn vaø voâ nieäu ureù maùu cao coù theå leân tôùi 3-4g/l (BT 0,20-0,40g/l) vaøo ngaøy thöù 2,3 sau khi coù tai bieán.

Ñeán ngaøy thöù 7, 8 BN coù theå tieán trieån vôùi daáu hieäu co giaät, hoân meâ vaø daãn ñeán töû vong coù theå chieám 1/3 caùc tröôøng hôïp coù tai bieán TM.

1.1.3.2.3. Giai ñoaïn hoài phuïc: Ñoù laø BN ñaõ qua giai ñoaïn suy thaän caáp nghóa laø BN

seõ coù nöôùc tieåu taêng daàn coù theå nöôùc tieåu coù 1-1,5 lít trong moät ngaøy, löôïng ure maùu giaûm daàn vaø ure nöôùc tieåu coù ít nhöng löôïng caùc chaát ñieän giaûi thì taêng nhieàu coù khi löôïng muoái (NaCl) leân tôùi 20-30g/l nöôùc tieåu. Giai ñoaïn naøy coù theå vaøo ngaøy thöù 10 ñeán ngaøy thöù 15 sau khi coù tai bieán. Neáu giai ñoaïn naøy qua khoûi thì khoâng coù di chöùng ñeå laïi cuûa phaûn öùng tan maùu do di truyeàn.

1.1.4. Ñieàu trò: 1.1.4.1. Laâm saøng. Ngöøng TM tieán haønh caáp cöùu. Nguyeân taéc chung: choáng

choaùng, choáng voâ nieäu, choáng nhieãm truøng, choáng nguy cô chaûy maùu, ñoâng maùu noäi maïch.

Choáng choaùng ñöôïc xöû trí: corticoid tieâm (Solucortef, soludecadron...) 0,5-1mg/kg; caùc dòch truyeàn maën, ngoït; lactate Ringer's: 500ml. Bicarbonate sodium 10 gam... nhaèm kieàm hoùa nöôùc tieåu, ñeå choáng truïy maïch coù theå ngoaøi söû duïng dòch truyeàn coøn coù theå söû duïng HTñoâng laïnh, chaát, thay theá huyeát töông...

Choáng thieáu oxy coù theå truyeàn HC laéng 2-3 ñôn vò vôùi NM BN neáu thöïc hieän ñöôïc vieäc naøy coù taùc duïng toát choáng truïy tuaàn hoaøn, choáng thieáu maùu cho thaän, giaûi toûa co thaét thaän seõ laøm haïn cheá nguy cô toån thöông thaän.

Ñeå choáng thöông toån thaän ngöôøi ta söû duïng Manitol 20% vôùi 100ml vaø phong beá 20-30ml novocain 0,25% quanh thaän hai beân.

Ngoaøi ra coù theå söû duïng caùc thuoác choáng dò öùng, trôï tim maïch v.v...

Choáng voâ nieäu:

Muoán choáng voâ nieäu toát caàn phaûi nuoâi döôõng toát vaø tieán haønh loïc thaän cuï theå phaûi cung caáp nöôùc, ñieän giaûi, naêng löôïng ñaày ñuû vaø choáng nhieãm truøng neáu caàn môùi loïc thaän.

Ngöôøi ta thöïc hieän duy trì löôïng maùu qua thaän baèng caùch truyeàn DD maën, ngoït 700ml nöôùc: 1 gam NaCl, 300g glucose (neáu coù noân, tieâu chaûy, noùng soát lieàu taêng leân cho ngöôøi lôùn nhaàm ñeå coù 100ml maùu trong moät giôø qua thaän.

Duøng lôïi tieåu nhö Furosemide tónh maïch 120-150mg/24 giôø nhöng khoâng ñöôïc quaù 1000mg/ngaøy, caàn theo doõi nöôùc tieåu thaûi ra.

Tieáp tuïc phong beá quanh thaän novocaine 0,25% 20-30ml.

Coù theå thöïc hieän bieän phaùp thay maùu vaø phaûi thay tröôùc 6 giôø keå töø khi coù taùi bieán xaûy ra hoaëc laø thaän nhaân taïo.

Xöû trí khaùc: Neáu coù chaûy maùu truyeàn HTñoâng laïnh 20ml/kg trong 12-24

giôø, truyeàn TC moät ñôn vò cho 5-10kg trong 12 giôø. Choáng ñoâng maùu noäi maïch truyeàn HTñoâng laïnh

20-30ml/kg/24 giôø vaø söû duïng heparin 1mg/kg/ngaøy. Choáng nhieãm truøng vôùi caùc loaïi khaùng sinh thoâng thöôøng

hoaëc phoå roäng caøng toát. 1.1.4.2. Phoøng xeùt nghieäm. 1.1.4.2.1. Khaûo saùt ôû BN: Khaûo saùt maùu: - Ngay sau khi coù phaûn öùng xaûy ra. Ñònh laïi NM: ño Hb trong

huyeát töông: xem hình thaùi teá baøo chuû yeáu laø HC vaø laøm nghieäm phaùp Coombs...

- Sau 6 giôø, 12 giôø, 24 giôø: thöû Haptoglobin; Metheùmalbumin; Bilirubin.

Neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc phaûn öùng tan maùu thì khaûo saùt KT khaùng BC, TC khaûo saùt proteùin huyeát töông... baèng caùch tìm KT khaùng IgA.

Khaûo saùt nöôùc tieåu: tìm Hb, tìm Urobilinogen... sau 6 giôø coù theå tìm daáu hieäu cuûa vieâm thaän: HC truï haït.

1.1.4.2.2. Khaûo saùt ñôn vò maùu. - Ñònh NM - Khaûo saùt HTveà: coù tan maùu khoâng? Möùc

ñoä? tìm KT baát thöôøng, hieäu giaù KT heä NM ABO.

- Xem hình thaùi HC coù bò bieán daïng khoâng? - Ñònh löôïng men G6PD. - Tìm vi khuaån trong ñoái vôùi maùu. 1.1.5 Döï phoøng: - Caàn thöïc hieän ñuùng caùc quy taéc TM; Ñoái

chieáu NM BN ñôn vò maùu, phuø hôïp taïi giöôøng, theo doõi kyõ truyeàn vaøi ml ñaàu tieân. Laáy 5-10ml maùu cuûa BN tröôùc khi truyeàn DD coù choáng ñoâng vaø khoâng choáng ñoâng, khi coù tai bieán deã daøng xaùc ñònh nguyeân nhaân.

1.2. TAI BIEÁN TUAÀN HOAØN QUAÙ MÖÙC

Tuaàn hoaøn quaù möùc laø tai bieán TM hay truyeàn caùc cheá phaåm maùu vôùi theå tích quaù lôùn so vôùi BN. Tai bieán naøy ít xaûy ra nhöng khi xaûy ra thì raát traàm troïng vaø coù theå cheát ngöôøi.

1.2.1. Sinh lyù beänh:

Maùu ñöôïc truyeàn vôùi theå tích quaù lôùn coù theå töø 50-100% theå tích BN trong thôøi gian ngaén seõ laøm cho BN bò kích thích maïnh ôû aùp löïc tónh maïch trung taâm, gaây öù ñoïng maùu ôû tuaàn hoaøn nhaát laø tuaàn hoaøn phoåi gaây ra phuø phoåi caáp.

1.2.2. Nguyeân nhaân:

Thöôøng thaáy xuaát hieän ôû ngöôøi giaø do thieáu maùu maïn, ôû treû sô sinh, treû em do toån thöông tim, söï hoaït ñoäng cuûa tim bò roái loaïn neân khoâng ñieàu hoøa tuaàn hoaøn kòp thôøi vôùi theå tích lôùn.

Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn thaáy moät soá BN caùc beänh lyù cuõng deã bò tuaàn hoaøn quaù möùc khi TM:

- Suy tim nhaát laø daøy thaát traùi.

- Thieáu maùu maõn tính gaây roái loaïn tim, thieáu oxy.

- Beänh phoåi caáp, maïn, taâm pheá maõn; phaãu thuaät phoåi.

- Beänh nhieãm truøng laâu daøi laøm tim bò toån thöông.

1.2.3. Trieäu chöùng: 1.2.3.1. Theå nheï: BN coù theå bò khoù thôû, ñoät ngoät maët taùi, tim ñaäp

nhanh, huyeát aùp giaûm... neáu ngöøng truyeàn thì caùc daáu hieäu naøy maát vaø coù theå bò vieâm phoåi sau vaøi ngaøy.

1.2.3.2 Theå naëng:BN keâu nhöùc ñaàu, töùc ngöïc, khoù thôû. Neáu khoâng

phaùt hieän ñöôïc ñeà ngöøng TM thì BN seõ xuaát hieän ho khan, tónh maïch coå noåi, khoù thôû döõ doäi, maët taùi xanh, nöôùc mieáng coù suøi maùu, nghe ran noå hai pheá tröôøng neáu xöû trí khoâng nhanh BN coù theå cheát trong luùc TM.

1.2.4. Ñieàu trò: - Neáu coù daáu hieäu khoù thôû, töùc ngöïc, ho khan, tónh

maïch coå noåi... thì ngöøng truyeàn ngay. - Xöû trí nhö BN bò phuø phoåi caáp: laáy maùu ra phaûi

nhieàu hôn khi löôïng maùu truyeàn vaøo; tieâm tónh maïch ouabain 1/4 mg; tieâm baép Morphin 1ctg.

- Cho lôïi tieåu coù theå baèng Furosemid 3mg/kg. - Truyeàn HC laéng 1-2 ñôn vò keát hôïp duøng lôïi tieåu.

1.2.5. Döï phoøng. Ñoái vôùi ngöôøi giaø, treû em, BN tim hay bò soát

keùo daøi... caàn truyeàn chaäm theo doõi kyõ neáu ñöôïc neân truyeàn HC laéng.

1.3. TAI BIEÁN DO PHAÛN ÖÙNG DÒ ÖÙNG: 1.3.1. Sinh lyù beänh: Maùu truyeàn vaøo gaây taêng caûm öùng tröïc tieáp

vôùi söï giaûi phoùng histamin vaø taêng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng kinin do phaûn öùng hoaït ñoäng cuûa yeáu toá ñoâng maùu Prekallicrein vaø tieâu huûy BC cuûa BN, boå theå keát hôïp vôùi IgG... seõ taïo neân phaûn öùng dò öùng. Trong caùc tröôøng hôïp naëng coù lieân quan ñeán söï xuaát hieän cuûa KT khaùng IgA.

Coøn nguyeân nhaân thì raát khoù xaùc ñònh.

1.3.2. Trieäu chöùng Chính laø noåi meà ñay vaø choaùng quaù

maãn. 1.3.2.1. Theå nheï: Noåi meà ñay, reùt run, nhöùc ñaàu, soát. 1.3.2.2. Theå vöøa: Khoù thôû phuø Quinck (phuø cöùng) soát,

reùt run, huyeát aùp giaûm. 1.3.2.3. Theå naëng: Choaùng quaù maãn laø do xung ñoät KN- KT

bôûi caùc protein laï bieåu hieän truïy maïch, choaùng, huyeát aùp giaûm...

1.3.3. Ñieàu trò:

Duøng khaùng histamin toång hôïp coù theå: Phenergan, Polaramin tónh maïch 5 - 10 mg (1 - 2 oáng).

- Corticoid: soludecadrom {4 - 8 mg), solumedrol (60 - 80 mg), solucortef (0,5 mg/kg) hoaëc laø hydrocortison 100 mg tónh maïch...

- Xöû trí caùc trieäu chöùng noùng, soát, trôï tim....

1.3.4. Döï phoøng:

- Tröôùc khi laáy maùu truyeàn, caàn loaïi ngöôøi ñaõ chích vaccin laøm töø huyeát thanh suùc vaät, caùc ngöôøi thöôøng coù noåi meà ñay vaø bò eczeùma...

- Xem kyõ caùc ñôn vò maùu neáu coù bò ñuïc ôû HTtuyeät ñoái khoâng ñöôïc truyeàn.

1.4. PHAÛN ÖÙNG REÙT RUN:Phaûn öùng soát, reùt run laø phaûn öùng do cô theå

khoâng dung naïp caùc chaát coù töø maùu truyeàn vaøo.

1.4.1 . Nguyeân nhaân: Raát khoù xaùc ñònh. Nhöng caùc daáu hieäu sau caàn

löu yù: 1.4.1.1. Chaát coù theå gaây soát Laø caùc chaát caën baõ, xaùc cheát vi sinh, caùc chaát

voâ cô (phaán talc...) caùc chaát baùm baån duïng cuï truyeàn, caùc Albumin.

1.4.1.2. Ñoàng MD do caùc NM: - Choáng HC: ôû caùc NM coù caùc phuï NM nhö maùu A

coù: A1, A2, A3, Ax... - Choáng BC: ôû caùc NM cuûa BC haït, choáng HLA... - Choáng proteùin coù trong huyeát töông: khaùng IgA.1.4.1.3. Ñôn vò maùu: Khi truyeàn cho BN truyeàn quaù laïnh vaø quaù nhanh.

1.4.2. Trieäu chöùng: 1.4.2.1. Theå nheï: Soát 38 - 390C coù khi leân ñeán 400C roài reùt run döõ

doäi. Nhöùc ñaàu, maët ñoû, ñau cô, oùi, meät khoù thôû töøng côn. Caùc daáu hieäu naøy keùo daøi 30 – 60’

1.4.2.2. Theå naëng: Coù theå gaây choaùng, suy hoâ haáp nhöng ít khi gaëp. 1.4.3. Ñieàu trò: Taïm ngöøng truyeàn: uû aám, cho thuoác haï nhieät, coù

theå söû duïng khaùng hiatamin hay corticoid thöôøng thì ít caàn, tröø tröôøng hôïp coù choaùng.

1.4.4. Döï phoøng: - Caùc ñôn vò maùu truyeàn phaûi loaïi boû bôùt BC, TC,

neáu coù ñieàu kieän thöïc hieän cuøng heä HLA. - Caùc duïng cuï tieâm truyeàn phaûi ñaûm baûo voâ

truøng.

1.5. TAI BIEÁN TAÉC MAÏCH DO BOÏT KHÍ. 1 5.1. Nguyeân nhaân: Thöôøng thaáy do TM döôùi aùp löïc caùc vi quaûn bò vôõ laøm cho

khí vaøo tónh maïch hoaëc trong caùc duïng cuï truyeàn döôùi aùp löïc coù saün khoái löôïng boït khí.

Ngöôøi ta coøn thaáy do luùc TM boùp caùc tuùi loïc maùu cuõng laøm cho caùc khí vaøo tuaàn hoaøn.

Neáu boït khí raát nhoû seõ töï tan hoaëc cuõng coù theå taéc caùc mao maïch. Neáu boït khí lôùn seõ gaây taéc ñoäng maïch phoåi, laøm taéc phoåi BN bò ngheït thôû, coù theå cheát ngay.

Thöôøng boït khí treân 5 ml thì môùi laøm taéc maïch hoaëc tuï ôû taâm thaát phaûi tim gaây töû vong.

1.5.2. Trieäu chöùng. - Boït khí nhoû khoâng thaáy bieåu hieän laâm saøng maø gaây toån

thöông cuïc boä ôû naõo: laøm lieät nöûa ngöôøi, taéc phoåi. - Boït khí lôùn: thöôøng khí tuï taâm thaát phaûi vaø taéc ñoäng

maïch phoåi gaây ra ñau ngöïc, ngheït thôû maët taùi xanh, tónh maïch coå noåi, ngaát... gaây töû vong.

- Trôï tim trôï hoâ haáp coù theû söû duïng Morphin 1 ctg tieâm baép.

1.6. TAI BIEÁN DO TM QUAÙ NHIEÀU:Tai bieán naøy do BN ñöôïc truyeàn 3 - 4 lít maùu trong 1 - 2

ngaøy hoaëc trong 24 giôø truyeàn 20 ñôn vò maùu neân coù theå xaûy ra:

1.6.1. Nhieãm toan: Do quaù nhieàu acid trong maùu. Ngöôøi ta thaáy raèng cöù moät ñôn vò maùu 250 ml thì coù 50 ml

DD ACD vôùi pH = 4,5 - 5,5 nhö vaäy cöù 1 ñôn vò maùu seõ coù 6 - 8 mEq noàng ñoä acid neáu truyeàn nhieàu noàng ñoä acid laïi taêng leân.

Beân caïnh ñoù, do thieáu maùu nhieàu, neân xaûy ra kích thích cuûa cô theå vaø cô theå tieát ra acid (thöôøng laø acide lactic), neáu coäng vôùi truyeàn thieáu maùu seõ taïo neân noàng ñoä acid cao trong tuaàn hoaøn, Noàng ñoä acid cao seõ laøm cô tim bò nhieãm ñoäc do ñoù khoâng hoaït ñoäng ñöôïc bình thöôøng.

Caàn xöû trí: neáu truyeàn nhieàu maùu caàn keát hôïp söû duïng caùc DD kieàm: bicarbonate hay lactate Ringer. Neáu ñaõ truyeàn ñöôïc 50% baèng theå tích maùu cuûa BN thì söû duïng sau ñoù cöù moät ñôn vò maùu truyeàn thì tieâm 10 ml Bicarbonate 3,75%

1.6.2. Quaù nhieàu kali trong maùu: Thöôøng löôïng kali trong HTít 15 - 20 laàn coù

trong HC, neáu maùu löu tröõ laâu thì kali trong HC seõ thoaùt ra huyeát töông. Neáu maùu löu tröõ 21 ngaøy coù 80% HC bò phaù huûy vaø seõ thaûi ra HT15 mEq/lít maùu (BT: 5mEq/l).

Neáu söû duïng maùu ñaõ löu tröõ laâu vaø truyeàn nhieàu seõ coù nhieàu kali. Neáu nhieàu kali quaù seõ laøm ngöøng tim (vì kali laøm ñoäc tim) vaø laøm suy thaän (do taêng citrate laøm giaûm calci).

Do vaäy trong caùc phaãu thuaät lôùn, BN coù nhieàu thöông tích, coù toån thöông thaän neân traùnh TM löu tröõ maø TM môùi laáy.

1.6.3. Quaù nhieàu Amonium (NH4)

Bình thöôøng trong cô theå coù khoaûng 140 mg NH4/lít. Maùu löu tröõ 21 ngaøy thì NH4 seõ coù 700 mg NH4/lít.

Maùu löu tröõ ñöôïc truyeàn nhieàu seõ laøm taêng NH4; maø NH4 laø do gan ñaøo thaûi. Do truyeàn quaù nhieàu trong thôøi gian ngaén neân gan ñaøo thaûi khoâng kòp do ñoù laøm gan bò nhieãm ñoäc coù theå daãn tôùi hoân meâ.

Vì vaäy BN coù toån thöông gan caàn TM neân TM môùi laáy.

1.6.4. Quaù nhieàu citrat

Trong DD choáng ñoâng thì citrate coù tæ leä cao nhaát trong DD, do vaäy neáu truyeàn nhieàu maùu thì noàng ñoä citrate seõ taêng cao vaø gan khoâng ñaøo thaûi kòp, daãn ñeán calci giaûm, hieän töôïng ñoâng maùu maát. Coù caùc bieåu hieän: maát caûm giaùc quanh mieäng, côn co giaät. Ñieän taâm ñoà roái loaïn: ñoaïn QT daøi, soùng T khoâng bình thöôøng caùc veát moå maùu khoù ñoâng....

Neáu coù daáu hieäu treân thì ngöøng TM vaø söû duïng gluconate calci hay calci clorua 10% 3 ml trong moät phuùt.

Döï phoøng: Neáu truyeàn treân 4 lít maùu thì cöù 500 ml maùu seõ duøng tieâm tónh maïch chaäm calci clorua 10% 2 ml.

1.6.5. Giaûm men

2,3 DPG (Diphosphoglycerate)

Bình thöôøng men 2,3 DPG coù ôû ngöôøi lôùn 13 2 m/gHb men 2,3 DPG laø men giuùp Hb nhaû oxy cho caùc teá baøo. Maùu löu tröõ sau 3 ngaøy thì men 2,3 DPG chæ coøn 50%.

Neáu BN bò thieáu maùu thieáu oxy maø TM ñaõ laâu maát men 2,3 DPG do ñoù seõ thieáu trao ñoåi oxy ôû teá baøo gaây cho BN bò kích thích naëng do ñoù tình traïng thieáu oxy trôû neân naëng neà hôn.

1.6.6. TM quaù laïnh:

Maùu thöôøng ñöôïc döï tröõ ôû nhieät ñoä laïnh töø 2-60C.

Neáu TM laïnh vaø nhanh seõ gaây roái loaïn ñieàu hoøa nhieät laøm nhieät ñoä trung taâm giaûm vaø roái loaïn nhòp tim. Neáu maùu laïnh ôû nhieät ñoä 80C coù theå laøm laïnh noäi taâm maïc vaø gaây lieät vaän ñoäng taâm thaát, BN seõ töû vong nhaát laø treû em.

Caàn TM qua heä thoáng coù nhieät ñoä 370C.

1.6.7. Roái loaïn do chaát löôïng maùu:

Maùu löu tröõ laâu laøm taên ñoä keát dính nhoû trong ñôn vò maùu seõ laøm taêng hoaït ñoäng ñoâng maùu: taéc caùc mao ñoäng maïch phoåi, gaây giaûm theå tích maùu.

Caàn TM coù boä loïc toát.

1.6.8. Tai bieán gaây haï huyeát aùp vaø maïch chaäm:

Bình thöôøng trong maùu coù caùc daãn xuaát cuûa HTchöùa caùc chaát thoaùi hoùa yeáu toá XII (Hageman), hoaït ñoäng Prekallicrein. Neáu truyeàn nhieàu, nhanh seõ laøm taêng huyeát töông, laøm taêng globulin MD, laøm taêng yeáu toá VIII, taêng chaát Bradykinin gaây ra roái loaïn maïch laøm cho maïch chaäm (<40 laàn/phuùt) ñoå moà hoâi, huyeát aùp haï, ñau ngöïc, buoàn noân, maïch daõn, xöû trí caàn truyeàn chaäm.

2. TAI BIEÁN MUOÄN: 2.1. TAI BIEÁN DO TAN MAÙU MUOÄN: Tai bieán tan maùu muoän cuõng laø do phaûn öùng KN- KT cuûa

HC vaø cuûa KT giöõa maùu BN vaø maùu ngöôøi cho. Tan maùu naøy thöôøng xuaát hieän trong toå chöùc.

2.1.1. Nguyeân nhaân: BN coù KT baát thöôøng hieäu giaù thaáp tröôùc khi TM khoâng

phaùt hieän ñöôïc neân coù ñaùp öùng thöù phaùt. Thöôøng tan maùu sau TM 3 - 7 ngaøy.

- Ngoaøi ra coøn coù theå coù caùc dò ñoàng MD töø khi TM gaây ra vôõ HC thöù phaùt.

2.1.2. Trieäu chöùng: - Soát reùt run, vaøng da, vaøng maét. - Bilirubin taêng, Hb, soá löôïng HC giaûm. - Nghieäm phaùp Coombs tröïc tieáp (+) vaø coù KT baát thöôøng

trong huyeát thanh. 2.1.3. Ñieàu trò: - Choáng tan maùu caáp (nhö baøi tan maùu caáp) - Lôïi tieåu: cho ñaùi nhieàu ñeå choáng vaøng da choáng Hb nieäu. - TM (neáu thaáy caàn thieát).

2. 2. XUAÁT HUYEÁT GIAÛM TC CAÁP SAU TM:2.2.1. Nguyeân nhaân: Sau khi TM khoaûng 7 - 10 ngaøy thì BN xuaát hieän xuaát huyeát

giaûm TC, coù theå do dò ñoàng MD nhanh cuûa caùc TC khi söû duïng caùc saûn phaåm TC ñaäm ñaëc, BC ñaäm ñaëc, HC laéng.

Cô cheá cuûa söï xuaát huyeát giaûm TC laø KT choáng HPA - la taïo vôùi TC taïo thaønh phöùc hôïp TC - anti HPA - la. Phöùc hôïp naøy nhôø boå theå neân phaù huûy TC BN.

2.2.2. Trieäu chöùng: - Xuaát huyeát coù theå döôùi da, nieâm maïc neáu naëng gaây

xuaát huyeát caùc cô quan noäi taïng (ít gaëp). - Soá löôïng TC maùu ngoaïi vi giaûm, chaát löôïng TC bình

thöôøng. 2.2.3. Ñieàu trò: - Truyeàn TC ñaäm ñaëc coù NM HPA - la aâm tính. Soá löôïng

moät ñôn vò cho 5 - 10 kg caân naëng. - Corticoid: tieâm hoaëc uoáng: 1 mg/kg/ngaøy trong 5 - 7 ngaøy. 2.2.4. Döï phoøng: Truyeàn TC coù HPA - la aâm dính hay truyeàn HC laéng ngheøo

TC.

2.3. TM KHOÂNG TAÙC DUÏNG. 2.3.1. Truyeàn HC khoâng taùc duïng: 2.3.1.1. Do KN- KT. Do caùc KT cuûa caùc NM khaùc (ngoaøi heä ABO) seõ gaëp

maùu coù KNphuø hôïp xaûy ra xung ñoät KN- KT. BN bieåu hieän: vaøng da nhieàu hoaëc ít (thöôøng tan maùu

toå chöùc), soá löôïng HC giaûm. Haptoglobin giaûm hay maát heát; KT baát thöôøng trong HTchoáng HC thaáy sau 8 - 10 ngaøy sau TM hoaëc cuõng thaáy sau 8 - 10 ngaøy KT coá ñònh treân HC (Coombs tröïc tieáp (+))

Caàn TM phuø hôïp caùc pheùnotype HC BN cuõng nhö traùnh KT choáng HLA (raát khoù thöïc hieän) caàn laøm phuø hôïp cho taát caû caùc ñôn vò maùu.

2.3.2.2. Khoâng do KT. Ñaây cuõng laø vaán ñeà MD nhöng raát khoù xaùc ñònh ñöôïc

MD. Vì vaäy khoù thaáy daáu hieäu laâm saøng, chæ thaáy TM vaøo maø BN khoâng thaáy thay ñoåi. Khaûo saùt huyeát thanh hoïc aâm tính, ñôøi soáng HC bò ruùt ngaén neân laùch to.

2.3.2. Truyeàn TC vaø BC ña nhaân trung tính khoâng taùc duïng:

Truyeàn TC ñuû soá vaø chaát löôïng maø BN vaãn chaûy maùu, TC khoâng taêng leân hoaëc truyeàn BC maø BN vaãn bò nhieãm truøng BC nhaát laø BC ña nhaân trung tính khoâng taêng.

Nguyeân nhaân: coù theå coøn toàn taïi phöùc hôïp ñoàng dò MD HLA, BC haït cuõng nhö TC vôùi taùc ñoäng cuûa boå theå laøm phaù huûy TC vaø BC haït.

Caàn:

- Truyeàn phuø hôïp heä HLA, phuø hôïp TC, BC cho BN vôùi nhieàu phenotype khaùc nhau.

- Phuø hôïp giöõa huyeát thanh BN vaø caùc teá baøo maùu (TC BC) ngöôøi cho.

2.4. TAI BIEÁN ÖÙ SAÉT TRONG MAÙU:

2.4.1. Sinh lyù beänh:

Saét trong cô theå ngöôøi döôùi 2 daïng: saét heme (porphyrin) bao goàm Hb, myoglobin, caùc cytochrome... vaø saét keát hôïp bao goàm caùc chaát sidecrophyrin, Ferritin.

ÖÙ saét coù nhieàu loaïi: coù theå beänh öù saét tieân phaùt thöôøng do di truyeàn. Beänh do roái loaïn ñieàu hoøa söï haáp thu vaø thaûi tröø neân daãn ñeán öù saét trong maùu. Coøn beänh öù saét thöù phaùt do roái loaïn haáp thu bôûi caùc beänh lyù laøm taêng haáp thu hoaëc do TM ñöa nhieàu saét vaøo cô theå.

2.4.2. Trieäu chöùng:

BN thaáy bieáng aên, meät moûi, tröông löïc cô giaûm treân da coù chaám den hoaëc coù caùc maøng chaám ñen ôû buïng, ôû maët trong ñuøi...

BN coù theå coù laùch to, gan to, ñaùi ñöôøng, coù theå bò xô gan.

Maùu: trong HTcoù maøu thaâm ñen hay ñen ñaäm vì nhieàu saét. Saét huyeát thanh cao.

2.4.3. Ñieàu trò:

- Thaûi saét baèng Desferal coù theå haøng ngaøy hay haèng tuaàn tuøy theo tình traïng BN. Cöù 500 mg/ngaøy tieâm truyeàn tónh maïch.

Thay HTcoù theå moät phaàn hay toaøn phaàn cuûa huyeát töông. Phöông phaùp naøy toát coù theå keát hôïp vôùi thaûi saét.

2.5. PHAÛN ÖÙNG GHEÙP CHOÁNG TUÙC CHUÛ (GVHD) = GRAFT VESSUS HOST DISEASE).

Phaûn öùng naøy thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng laàn TM sau (khoâng phaûi phaûn öùng ngay laàn ñaàu)

2.5.1. Sinh lyù beänh: Söï hieän dieän cuûa caùc teá baøo lymphocyte nhaát laø

lymphocyte T trong saûn phaåm maùu toaøn phaàn, HC laéng, TC, BC ñaäm ñaëc HC ñoâng laïnh.

Beân caïnh ñoù BN bò maát khaû naêng thaûi tröø caùc teá baøo phaûn öùng MD do maát tröôùc hay trong luùc sinh; thieáu huït MD baåm sinh hoaëc laø ñang ñieàu trò thuûy öùc cheá MD naëng.

Vì vaäy xaûy ra phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû luùc ñaàu phaù huûy caùc teá baøo maùu ñöôïc truyeàn vaøo, roài xaûy ñeán caùc teá baøo maùu cuûa BN (nhö lymphocyte T, B, monocyte) gaây neân caùc phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû caáp, maïn coù theå cheát sau vaøi thaùng.

2.5.2. Trieäu chöùng: 2.5.1.1. Phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû caáp: Ngöôøi ta thaáy 30 ngaøy sau khi TM ôû laàn thöù

2 - 3... seõ xuaát hieän: - Toån thöông da: coù caùc chaám hay caùc muïn

ñoû treân da. - Caùc daáu hieäu vieâm gan: vaøng da, ñau vuøng

gan, chöùc naêng gan roái loaïn, bilirubin taêng. - Roái loaïn tieâu hoùa: tieâu chaûy. 2.5.1.2. Phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû maïn: Bieåu hieän meät moûi, suy nhöôïc, vieâm gan

maïn, xô gan, xô cöùng bì.

2.5.3. Ñieàu trò: Phaûn öùng naøy raát khoù ñieàu trò. Ngöôøi ta coù

theå söû duïng hoùa trò lieäu. - ÖÙc cheá phaûn öùng MD: cyclosporin A

(Sandimum) vaø Methotrexate - IAL (immunoglobulin anti lymphocytaire) - KT choáng tieáp thu theå cuûa IL2 (anticorps anti

receptor Interleukin2) + Döï phoøng: TM cho nhöõng BN bò thieáu huït MD nhö: thôøi kyø

sô sinh cuûa treû em, coù beänh lyù baåm sinh hay maéc phaûi thieáu huït MD caàn phaûi heát söùc löu yù.

Trong gheùp teá baøo goác maø khoâng loaïi tröø ñöôïc teá baøo lymphocyte trong ñôn vò teá baøo goác cuõng seõ gaây ra phaûn öùng dò gheùp teá baøo goác.

2.6. TAI BIEÁN DO BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃM2.6.1. Beänh vieâm gan: Trong ñoù coù vieâm gan do virus B, C, D laø nhöõng virus

laây baèng ñöôøng maùu 2.6.1.1. Vieâm gan do virus B. Laø loaïi virus bò nhieãm raát cao treân theá giôùi vaø ôû

nöôùc ta. Vuøng Ñoâng Nam AÙ tæ leä bò nhieãm laø 10 - 15% trong daân chuùng. Virus vieâm gan coù caùc daáu aán MD.

- Khaùng nguyeân: - HBsAg (KNbeà maët virus vieâm gan B) - HBcAg (KNnhaân virus) - HBeAg (KNcoù trong huyeát thanh khi teá baøo gan bò vôõ) - KT: - anti HBs (KT choáng KNbeà maët) - anti HBc (KT khi coù toån thöông teá baøo gan) - anti HBe (KT coù trong huyeát thanh) Ngoaøi ra coøn coù caùc phuï nhoùm cuûa KNñöôïc kyù

hieäu: adr, ayr, adw, ayn. Trong HBsAg thì coù 3 KNnhö: a; d; r hoaëc w.

2.6.1.2. Vieâm gan virus C.

Virus vieâm gan C coù KNñöôïc caáu truùc laø: ARN (Acide Ribonucleic) vaø KT laø khaùng virus vieâm gan C.

Ngaøy nay ngöôøi ta môùi phaùt hieän ñöôïc moät caùch ñaïi traø laø tìm KT khaùng virus vieâm gan C baèng phöông phaùp ELISA.

2.6.1.3 Vieâm gan virus D:

Laø loaïi virus laây qua ñöôøng maùu nhöng noù phuï thuoäc vaøo virus vieâm gan B. Neáu khoâng coù virus vieâm gan B thì seõ khoâng coù virus vieâm gan D. Do ñoù ta caàn chuù yù virus vieâm gan B laø ñöôïc.

Taát caû caùc cheá phaåm maùu ñeàu coù theå laây nhieãm virus vieâm B vaø C. Chæ caàn 1/4000ml cuõng coù theå bò laây nhieãm vieâm gan virus B.

Phöông phaùp xaùc ñònh caùc virus naøy coù theå laø phöông phaùp ngöng keát vaø phöông phaùp men MD (FF ELISA), thöôøng ngöôøi ta söû duïng phöông phaùp ELISA hôn vì ñoä nhaïy vaø ñoä tin caäy cao.

2.6.2. Vi khuaån giang mai vaø caùc loaïi khaùc:

- Laây vi khuaån giang mai vaøo thôøi kyø ñaàu coù haï cam hoaëc thôøi kyø thöù hai cuûa giang mai. Khi bò nhieãm sau TM 1 - 4 thaùng môùi maéc beänh. Hieän nay vi khuaån giang mai ngöôøi ta ñaõ thöû maùu tröôùc khi laáy maùu truyeàn neân khaû naêng laây nhieãm naøy raát thaáp.

- Caùc vi khuaån khaùc nhö vi khuaån gram (-) Brucellose, Rickettsia... tæ leä laây nhieãm ôû caùc loaïi naøy laø 1/10.000 laàn TM.

2.6.3. Beänh nhieãm BC ñôn nhaân.

Do virus Eptein - Barr naèm trong lymphocyte B coù söï keát hôïp vôùi caùc beänh lyù nhö: ung thö muõi, voøm hoïng; u lympho Burkit.

Ngöôøi ta thaáy trong thöïc nghieäm: neáu 104 virus laøm ñoäc 3 lymphocyte thì seõ gaây ra caùc daáu hieäu laâm saøng caáp. Neáu 107 virus laøm ñoäc moät lymphocyte thì khoâng bieåu hieän laâm saøng.

2.6.4 Caùc loaïi virus khaùng:

- Cytomegalovirus laø loaïi virus soáng trong BC ñôn nhaân. Neáu caàn coù 1 x 108 BC ñôn nhaân trong ñôn vò maùu thì khoâng coù khaû naêng truyeàn cytomegalovirus cho ngöôøi nhaän do vaäy ta TM hay HC laéng ngheøo BC thì giaûm ñöôïc nguy cô virus naøy.

2.6.5. Laây nhieãm KSTsoát reùt:

KST soát reùt ñöôïc laây qua ñöôøng maùu baèng muoãi chích hay do TM.

KSTsoát reùt coù: Plamodium (P) Falciparum P.vivax. P. Malariae.

Thôøi gian uû beänh töø 10 - 15 ngaøy coù khi sau 2 thaùng TM vaø coù daáu hieäu soát, reùt run, vaõ moà hoâi... leân töøng côn. Söï laây nhieãm do TM laø KSTsoát reùt ñöôïc ñöa tröïc tieáp vaøo maùu khoâng coù chu kyø phaùt trieån trong gan nhö khi bò muoãi caén do ñoù neáu bò nhieãm thì vieäc ñieàu trò coù phaàn deã daøng hôn.

Ngaøy nay haàu heát caùc nôi laáy maùu ñeàu coù theå tìm KSTsoát reùt ôû ngöôøi cho maùu neân tyû leä maéc beänh cuõng coù giaûm hôn. Neáu coù bò nhieãm thì ta coù theå duøng caùc loaïi thuoác soát reùt: uoáng, tieâm...

2.6.6. Nhieãm HIV (Human Immuno Deficiency virus)

HIV coù HIV1 vaø HIV2

HIV coù caùc protein nhaân (loõi) laø protein ñöôïc kyù hieäu laø p15, p8, p25, p12, p16. P26 ... vaø caùc protein voõ laø glycoprotein ñöôïc kyù hieäu Gp41, Gp36, Gp40, Gp110, Gp120.

Ngaøy nay ngöôøi ta tìm HIV vôùi tìm KT thì tìm moät caùch ñaïi traø vaø tìm KNthì khu truù trong caùc phoøng thí nghieäm nghieân cöùu.

2.6.6.1. Tìm KT khaùng HIV (anti HIV)

Hieän nay coù raát nhieàu kyõ thuaät ñeå tìm anti HIV.

Phöông phaùp phaùt hieän coù kyõ thuaät ngöng keát (serodia,...) kyõ thuaät men MD (ELISA) vôùi ñoä nhaïy vaø ñoä tin caäy toát.

Caùc tröôøng hôïp döông tính cuûa phöông phaùp phaùt hieän chæ ñeå tham khaûo vaø töø maãu maùu ñoù môùi laøm phöông phaùp xaùc ñònh.

Phöông phaùp xaùc ñònh töùc laø phöông phaùp quyeát ñònh maãu thöû ñoù coù phaûi laø anti HIV döông tính hay khoâng hay noùi caùch khaùc coù bò nhieãm HIV hay khoâng?

Phöông phaùp naøy coù caùc kyõ thuaät nhö Western Blot, RIPA (Radio Immuno Precipitation Assay) ...

Ngaøy nay haàu khaép theá giôùi coù caû nöôùc ta khi choïn ngöôøi cho maùu ñeàu coù thöû tìm anti HIV. Nhöng töø khi nhieãm HIV ñeán khi coù anti HIV phaûi maát 4 - 6 tuaàn leã do ñoù neáu laáy maùu thöû ôû giöõa thôøi gian ñoù seõ thaáy anti HIV aâm tính maø ngöôøi ñoù coù nhieãm HIV vaø coù theå laây cho ngöôøi ñöôïc TM ñoù. Vì vaäy duø ñaõ coù thöû HIV caùc cheá phaåm maùu nhöng chöa loaïi tröø hoaøn toaøn söï laây nhieãm. Do ñoù khi TM hay cheá phaåm maùu cuõng coù theå bò laây nhieãm HIV nhaát laø caùc vuøng coù nhieãm HIV cao.

2.6.6.2. Tìm KNHIV.

Ngöôøi ta tìm KNHIV thöôøng duøng phöông phaùp sinh hoïc phaân töû coù keát hôïp hay laøm rieâng reõ kyõ thuaät PCR ñeå tìm ADN cuûa virus HIV.

Ngaøy nay ngöôøi ta coøn coù kyõ thuaät ELISA tìm KNp24 ñeå phaùt hieän sôùm söï nhieãm HIV.

Documents

TRUYEÀN MAÙU VAØ AN TOAØN TRUYEÀN MAÙU