10
,=\ ...D: XXI. Ulusal Dilbilim Kurultayz Bildiriteri 10-ii Mays 2007, Mersin, 1-9. rtimqnNiN vAZTMTNA ynt{i nin yAr(LAgrM: SESBILIMSELLIK MiTiNix SoncUI,ANMASI Astrid Menz B o laz ig i Oniv ers i t es i, Ori ent -Ins t i t ut is t unbul Christoph Schroeder istanbul Bilgi Oniversitesi, Potsdam Universitesi GiriE Tnrkge iizerine tartrgmalarda yazlm, her zaman onemli konulardan biri olmugtur (bk. Brendemoen 2006). Butartrgmalarda yaygm olarak ileri siiriilen bir iddia - ki biz buna mit diyoruz gudur: "Tiirkge okundu$u gibi yazrlrr". Bu iddia, krsr dongrisei karakterini tartr$maya girmesek de, Tiirkqenin son derece 'saydam' (transparenl, bk. 6ney & Durguno$lu 1997), yani tamamryla ses- bilimsel bir yazrma sahip oldugu diigiincesini ifade eder. Tartrgmalardayazrm kurallanndan yaygm sapmalar, not edilip elegtirilir. Buna kargrhk yazmr kurallanndan sapmalan sistematik bir gekilde ele alan ve bunlan "sesbilimsel mit"le iligkilendiren ya da yaztm kurallan ve yazrm pratiklerini sistematize eden ampirik bir gahgmaya ise rastlamadrk. Bu rnakalenin birinci bohi- mrinde, Tiilkgeniri yaTtm ilkelerinin egzamanh bir tammlamasmr yapacafrz. ikinci boliirnde bulgulanmrz arasrndaki en yaygm ya7;rmhatalannr krsaca ele aldrktan sonra iigiincii boliimde birkag yaygm <irne[i tamtrp, bu <jrneklerin analizlerini vereceliz"* Alfabetik yazr sistemlerindeki yazrm <igeleri, aqalrda gosterdilirniz gibi iki srmfa aynlabilir" ilk grup sessel unsurlardan, ikinci grup ise sozciiksel unsurlardan oluqur: l. Sessel Qthonograp,&ic) unsur: sesledn giisterimi . hece bazmda . parga bazrnda

Turkcenin_yazimi

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Article by Astrid Menz & Christoph Schroeder, published in Aksan, Mustafa & Aksan, Yeşim (eds.) 21. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Mersin 2008. p. 1-9

Citation preview

,=\...D: XXI. Ulusal Dilbilim Kurultayz Bildiriteri10-ii Mays 2007, Mersin, 1-9.

rtimqnNiN vAZTMTNA ynt{i nin yAr(LAgrM:SESBILIMSELLIK MiTiNix SoncUI,ANMASI

Astrid MenzB o laz ig i Oniv ers i t es i, Ori ent -Ins t i t ut is t unbul

Christoph Schroederistanbul Bilgi Oniversitesi, Potsdam Universitesi

GiriE Tnrkge iizerine tartrgmalarda yazlm, her zaman onemli konulardan biriolmugtur (bk. Brendemoen 2006). Butartrgmalarda yaygm olarak ileri siiriilenbir iddia - ki biz buna mit diyoruz gudur: "Tiirkge okundu$u gibi yazrlrr". Buiddia, krsr dongrisei karakterini tartr$maya girmesek de, Tiirkqenin son derece'saydam' (transparenl, bk. 6ney & Durguno$lu 1997), yani tamamryla ses-bilimsel bir yazrma sahip oldugu diigiincesini ifade eder. Tartrgmalardayazrmkurallanndan yaygm sapmalar, not edilip elegtirilir. Buna kargrhk yazmrkurallanndan sapmalan sistematik bir gekilde ele alan ve bunlan "sesbilimselmit"le iligkilendiren ya da yaztm kurallan ve yazrm pratiklerini sistematizeeden ampirik bir gahgmaya ise rastlamadrk. Bu rnakalenin birinci bohi-mrinde, Tiilkgeniri yaTtm ilkelerinin egzamanh bir tammlamasmr yapacafrz.ikinci boliirnde bulgulanmrz arasrndaki en yaygm ya7;rmhatalannr krsaca elealdrktan sonra iigiincii boliimde birkag yaygm <irne[i tamtrp, bu <jrneklerinanalizlerini vereceliz"* Alfabetik yazr sistemlerindeki yazrm <igeleri, aqalrdagosterdilirniz gibi iki srmfa aynlabilir" ilk grup sessel unsurlardan, ikinci grupise sozciiksel unsurlardan oluqur:

l. Sessel Qthonograp,&ic) unsur: sesledn giisterimi

. hece bazmda

. parga bazrnda

2 Astrid Menz - Christoph Schroeder

2. S<izciiksel (lo go graphic) unsur: s<izcriklerin gdsterimi

. (srizcrikler arasr) boqluk kullammr

. biiyiik ve krigrik yazrbirim dalrhmr

. scizctiksel baghhgr gdsteren ogeler (kesme igareti, tire vb.)

. bigimbirimlerin ve deligkelerinin gtisterimi, yani bigimbirimlerintanmmasl

1. Tiirkgenin yazrml: Eqzamanh bir tanrm

Tii*genin ya^rn sistemi genel olarak ileri derecede sesbilimsel, 'saydam'

olarak bilinir.

Ruhdilbilim analizlei, yeterli elitim verildigi takdirde okumamnoSenilmesi agrsrndan saydam yazrmlann avantajh oldufunu gristermekte-dir. Ancak bu avantajrn dilin yazrmrmn <i$enilmesi agrsrndan da faydah olupolmadrpr pek agft defildir. Caravolas (2006),Oney ve Durgunollu (1997)boyle bir avanlal da salladrlr iddiasrndadrr. Ancak Oney ve Durgunollu'nun(1997) veritabam yazlmkonusunda son derece srmrhdr; caravolas (2006) isekullandrlr testlerin go$unda uydurma sozciiklerden (trtseudo-words) yararlamr.Her ne olursa olsun, farkh yazrm sistemlerinin yznrmrn geliqimini nasrletkiledili, okuma geligimi iizerindeki etkisine kryasla gok daha az araqtrnlmrqbir konudur. Tiirkge hakkrnda ilkokul birinci srmftaki geligimin <jtesine gegenbil araqtrrma, bildi$miz kadanyla, yaprlmamrqflr.

Agalrda, sessel ve siizciiksel unsur aynmurdan yola grkarak Tiirkgeyazlmlnln bir tanrmrnr veriyoruz:

Sessel unsurlar;

1. Yazrbirim (grapheme) ve sesbirim (trthonerne) arasrnda yiiksek orandadeligmezlik gitriilur, ancak bazrtutarsuhklar da sciz konusudur:

a. Ondamaksrl yaniinlti [] gristeriminde <y>'ye kargr <!> kullammr, orn.<e!itim> fejitim] e <eylem> [ejlem]; aynca <e[er> fejer] ++ <eyer> lejerl

b. Unlii uzunlufunurr gristeriminde <!> ve <h> yamnda <O> Ok. aga$rda2.1.)

c. Odiing sozciikler:

i. Arapga-Farsga ddring s<izciiklerde , Arapqa-Latince yazrgevirimi pren-sipleri ile Tiirkgenin sesbilimsel elilimleri arasrnda uyugmazhk olabiliq 6rn.s s a t* on unlti; <inkrlap> yazrmma kargr finkila :p] telaffu zu.

Benzer bir qekilde, Fransrzca ve Arapqa /l/ ile biten odiing sozctiklerdebu,L yan dilinde oniindeki iinliilerin niteligine bakrlmaksrzrn 6n damaksrl /l/

Tilrlrgenin Yaztmtna Yeni Bir Yaklastm 3

olarak algrlanr. Dolaytstyla, ekler on tinliiyle yazrlrr, orn. kolesterol-ii, hal-im

ii. Yeni Ingilizce odting sozciiklerin yazrmrnda genel olarak orijinalyazrmr koruma ile Ttirkge yazrma uyarlama arasrnda bir kararszhk vardr.Bu yeni sdzciikler sdzliiklere genelde ahnmadrlrndan yazrmlan genelgeqer

kurallara ballanamryor.

iii. Qift yazrlanrinliilerin telaffrrzu tek ve uzundur, orn.:

<maalesef) <--+ fma:lesefl <saat> <- [sa:t]

iv. Yazrmda biri hece sonunda biri hece bagrnda yer alan cift iinstizler,konuqmada tek iinsiiz olarak telaffirz edilebilmektedir: teseklcilr <teselcilr>,

te s eb biis < t e s ebiis>, te s ekki'il < te s elcill> .l

2. Unlii nicelili (uzunlugu) gosteriminde de$iqiklikler:

a. gosterilmeme, orn. zanxanfin

b. qapka kullamrm (),6rn. resmi

c. iinhiden sonra <!> kullammr, &n. ag

d. kimi <idting sozctiklerde rinlii + <h> yazrmr konugma dilinde kahve

[ka:ve], padisah [padiJa:] orneklerinde oldu[u gibi uzun iinlii olarak telaffuz

edilmektedir. Uzun iinliiniin telaffuzu ise tekrar yzztya yansryabilir; yazan

uzun iinhiyii, tinlii + h olarak gdsterebilir.

e. gift iinlii yazrbirimleri kullarumr, orr'. giir lJ:rl, suttr lfu:rl

3. Tiirkge sozctiklerde, ikinci ve daha sonraki hecelerin baqrnda tinlii yaz biri-mi bulunmamasr kuralhdrr. Bu, Tiirkgenin yazrmrnda heceyi temel almamn

bir gdstergesidir, orn. *<ba.r> -t <ba.En>.

1.2. Siizctiksel unsurlar

1. Unlii uyumu ve vurgu gibi pargalanistti kurallar sozctiliin yzzfinrnrbelirler, ancak bu kurallar bazr durumlarda birbirleriyle geligmektedir (bk.

Menz2006).

2. Anlambilimsel kurallar, bilegik sozciiklerin yazlmmr belirler (orn. drg

merkezli (exocentric) bilegik sozciikler birleqik yazrhr, bk. Menz 2A06: 49-50).

3. Anlambilimsel kurallaa btiyiik kiigtik yazrbirim dalrhmrm belirler("ozel isim"), bk. Schroeder (2007: 105-108).

4. Kesme iqareti, en gok sdzctifiin krikenini gostermek igin kullamlrr.Kullarum kurallarr genelde anlambilimsel olmakla birlikte, "sadece gekim

eklerinden <jnce kullantlr" geklinde bigimbirimsel bir siizgeci de igerir.

A Astrid Menz - Christoph Schroeder

1.3. Bigimbirimlerin tanrnmasr prensibi

Yukanda bahsi gegen sesbilimsel ilkenin dqmda, aynr zamanda Ttirkgeninyazrmrnda govde ve sonek bigimbirimlerinin deligmezlili ilkesi de

uygulanmaktadrr ki bu etimolojik prensibi de kapsar. Boylece birgok yerde

yumuqak g'nin yaztlmasr etimolojik nedenlerden kaynaklamr, orn. ba!, ba{ltVS.

Ama bu prensibin kargrsrnda yine de bir takm sesbilimsel engellervardrr. Bunlar qoyledir:

. eklerde ve pargacrklarda iinlii uyumu siiregleri sistematik bir gekilde

gosterilir.

. kcik sonu ve ek baqr iinstizlerdeki uyum (otiirnlii/dttimstiz defigimi)gosterilir. Bazt eqsesli giftler (ad-at, h.ad-hat, sag-sac), kiqi adlan ve dA

pargacr$r istisna olugturur.

Diler taraftan, lyl'den onceki k0k sonu iinlii yiikselmesi tutarsz birqekilde gosterilir, bk. aga$rda 3.1.

Ozet olarak Tiirkgenin gergekten de saydam biryazrmsistemi oldu[unusoylemek yerindedir. Ancak yazrm kurallan sadece sesbilimsel degildir;biqimbilimsel ve anlambilimsel kurallar da vardu. Bazr durumlarda ise buprensipler birbirleriyle geligir.

2. Ttirkqenin yazrmmdan sapmalarrn srnrflandrrrlmasr

Trilkgeriin yazmrndan en yaygm sapmalan tespit etmek igin yiizlerce metininceledik. Bu metinler, aqa$rdaki tiirlerden olugur:

. farkh gazete ve dergilerde grkanreklam veyaztlat

. ilan, kitapqrk ve broqrirler

. bilimsel metinler iiniversite olrencilerinin metinleri (i)

. ilkokul (6. 7. srnrf) dgrencilerinin metinleri (6,4', B; 74, B)

Amacrmrz yaznnrn 6$renimi ve kazarumtyla ilgili siireg ve sorunlanaraqtrrmak deEildir, daha gok rsrarh, tekrar edilen ve sistematik yazmro!-retimi sona erdikten soma kargrmrza grkan yazrm sorunlan ve sapmalannraraqtrrmaktrr. Bu nedenle 6. srmfin altrndaki rilrencilerin metinlerinikullanmadrk.

Yazrm pratilinde yaztm kurallanmn iki gekilde ihlal edildigini grinne-kteyiz. Bunlann ilki, bir sonraki boliimde ele alacalrmrz sistemde kural veprensip gatr$masl gosteren yerlerdeki kullanma tercihleridir. ikinci ihlalqekli ise anlambilimsel kurallardan kaynaklanan kararsrzltk ve pragmatikgenigletrnelerdir. Bu tiir kararszl* ve geniqletmeleri metinlerde genig olgtide

Ttirlqenin Yaztmma Yeni Bir Yaklagnt 5

tespit ettik. Bunlann arasmda <izellikle biiyiik-kiigiik yazlmr,kesme igaretinin

kullammr ve bileqik s<jzciiklerin ayn ya da bitigik yaztmmda sapmalar vardu(bk. Schroeder 2007). Bu makalemizde sadece bileqik stizctiklerin yazrmrna

de!inece$2, bk. 3.3.

2.1. Sistemde kural ve prensip gattqmasr olan yerlerde kullanrm terci-hleri

L Yazrbirim ve sesbirim iliqkisinde deSiqkenlik ornekleri:

Ondamaksrl yaniinltintin gosterimi:

a. <y> (en yaygrn): diyer {J), deyinirken (7A), iydde (68)

b. <@>: dierekten (68), selere (68), brile (68)

c. <[> de{ince ldeyince yerine](6B)

Uzun iinlti gtisterimi :

d. <g> (en yaygrn) : ra{athk (7 A), padis afi (7 A), Ia{tzm (78),

e. <h>: soluhu (68),

f. <@>: do{urduna (68)

Qift iinsiizlerin gosterilmem esi: miitefk (7 A), hahna (78), kulanmalart(7A).

2. Hece prensibine kargrn ses prensibi: deil (68), dierekten (68), da{ima

fclaima] (68), iyade (68), istiorum (lJ)

3. Bigimbirim deligrnezllpi (invariance) prensibi ile konuqma arastnda

geligkiler (bk. aqaftda 3.1.)

3. Bazt yaygln iirnekler

Bu boliimde stk rastlanan bazr yazrm hatalanm ele alacaprz. Bazl/ran yzrmkurah ihlaliyken bir krsmr var olan kurallan geniqletme olarak yorumlanabil-ir.

Gelecek zaman ekinin yazrmr dqmda, burada, esas olarak yazrmrnsdzciiksel (lo go grap hic) <igelerinden sapmalarla karqr kargryayrz.

3.1. Unlti yiikselmesi

Ozellikle o$enci metinlerinde gelecek zaman ekinin yanmtylz ilgili (iinltiylebiten kokten sonra y ile baqlayan baqka ekler getirildifinde de goriilen) yanmkurallannm olrenilmediSini gozlemledik.

Gelecek zaman ekinin yazrmr, iilgiinhi telaffuzla ortiigmez. Ttirkgenin

6 Astrid Menz - Christoph Schroeder

vaztm kurallanna gore, dudaksrl olmayan geniq e/a finhileriyle biten eylem-Iere y ile baglayan ekler eklendilinde bu iinliiler telaffuzda yiikseltilir, fakatbu ytikselme yaztmda gosterilmez. Kuralm altrnda yatan ilke gdvde bigim-birimin defigmemezligidir:

afla+yacak --+ <aflayacak>

bekle+yecek ---+ <bekleyecek>

Bigimbilirnsel ilkenin, sesbilimsel ilke u$runa yok sayrlmasr elilimini aq*gagormek miinrkiindiir ve bu ytizden kurcaltyan, u{rasmtym (7 A), yaS4vry (7 A),gelmiltincs (6,{) gibi bigimler qok yaygrndrr.

Bunlann da otesinde, iinstizle biten govdelerden sonra yaygln, olgrinliiolmayan tinlti y.rikselmesi yazrma yansrfilr: yaptcak (tJ), gririice{imiz (tJ),iticek (1J), s'eqicegim (IJ).

Giinliik konuqmalardaki yaygrn hece dr.igmeleri de bazen yazlmayansrmaktadrr. Ancak incelenen metinlerde bu l. kiqi gogul ile srmrhdr. Bu-nun orneklerine riniversite drizeyinde de rastladrk: baslrcaz (rJ), gc;sterebilecez(64), g.ililcegiz (7A), olucaz (7A).

Bu drnekle'de - bigimbilimsel ve sesbilimsel - iki yazrmprensibininqeliqtigi agrktrr. Ekin yazrmrnda sesbilimsel prensibin, bigimbilirnsel prensi-bin dntine gegme elilimini golebiliriz.

3.2. Pargacrk ve ekler

Yazrmda bir baqka sorunlu alan sesbilimsel kurallardan etkilenmeyen ya dasadece pargaristri diizeyde etkilenen, birleqik veya ayrl yazrmlan olan ek,pargacrk ve bileqik sozciiklerdir.

DE ve ki'ntnyazrnt kurallan bigimbilimseldir: ekler bitigik, pargacrklarise ayn yazir. ilave bil bigimbilimsel yazrm kurah, pargacrk olan dEninbaglangrg sesbiriminin telaffuz delerinden ba[rmsrz olarak degigmeksizinyazrmrdu.

Elimizdeki verilere bakrnca pargacrk olan d4nin ve a)m1 zamandamrnrn srk srk kendilerinden onceki kelimeye bitiqik yazrldrgrm goriiyoruz.Onrelin vqftnr veya bende (ben de yerine).

Buna kargrhk /ci eki, trpkr burada fri ornelinde g<inildtigti gibi, aynl,azrhnaktadrr.

dE pargauprrun durum ekleri ve hattapargacrkla eqsesli olan burunmadurumu ekinden sonra bile bitigik yazrmlnl goniyoruz: olanlarada / zaman-dada;hatta 3. tekil qahrs iyelik ekinden sonra zamir n'si kullamlmaz. Bu, il-eili dgenin durun eki delil pargacrk oldu$una dair kuwetli bir ipucu oldufu

Tiirkenin Yanmtna Yeni Bir Yaklastm 7

iralde birleqik yazrldr$r g<iniliiyor: kom susuda

Bu trir sapmalarla gazeteletde bile sftga kargrlaqrlmaktadrr.

Pargacrk dE, yanmda <iniindeki iinsiiztin otiimliihilrinden balrmsrzllarakyazrlu, fakatbilindili gibitelaffuzda otiimsiizle$ebilir. Budao$rencilerinitmmrna birlegik yaztmla birlikte yansrmaktadn kullan&ys akta.

Ayru gekilde, yetiqkinlerin yazdrlr metinlerde de, pargacrlrn otiimsiizb ir p atlamahyla fakat ayn y azimasrna rastlanmaktadr. Gtizlemlerimize gorebu- rp ulacryla birlikte bir hayli yaygrndrr (om. gidipte), fakat bazr metinlerdearl vazrlan pargacrlrn otiimsiiz iinsiizden sonra tutarh bir gekilde otiimstizle

1-azrldrfrm da gordtik, orn. ok ta.

Aksi yondeki bir e$lim de ballag olan ki pargacrlrmn birleqik ve bu-trmrna durumu -DE el<rnin ayn yazrlmasr g<izlemlenebilir. demekki ve Ben de,

geryinlik ... yapryorsun Sami (Radikal Gazetesi).

Aynca muhtemelen bulunma durumu DE ekinin aynyazimasma paralel

ularak, grkrna durumu ekinin ayn yazrltmr da O$enci metinlerinin yanl srra az

da olsa basrnda da g<irtilmektedir: Miisltimanlar dan/ ora dan/ ben den.

Bi.ittin bunlar Tiirkgenin yazrmrnda bigimbilimsel kurallannogrenilmedifi, daha do!rusu ogretilmedigini gosteriyaL Yazan, sesbilimselkurallara srlmryor veya emin olmamamn bir gostergesi olarak bir kurah aqrndogru (hypercotrect)bir qekilde gegerli olmayan yere aktanyor.

3.3. iglevsel siizciiklerin ayrr ve birlegik y^zrmr

Elimizdeki veriler; bu, 5a, o veya her ve bir ile kurulan bileqik adrl ve be-lirteglerin bitigik yazrlmasr ydnunde genel bir efilirni gdstermektedir.

Bu gekilde yazrhgm nedeni, bu bileqenlerin drgmerkezli (exocentric)olmasr ve bu nedenle tek kelime olarak algrlanmasr olabilir.

Ornefin, suan {J)ve ozeman (U) Uitiqit< yazimaktadrr, giinkii her ikiside bugiln'e gok benzeyen bir qekilde zaman belirteci iqlevini gormektedir. ,fzr

aru LuxLttamayaca{mt gibi bir ciimlede biti$ik yazTma muhtemelen rastlan-maz. Aynr qekilde hercamant, trpkr tek bir kelime olan anlamdaqlart daima vehep gibi tek bir kelime olarak yorumlanmaktadrr. ilk ogedeki vurgu, bitiEikolduklan yorumuna sebep olarak bilegik yanhqa yol agryor olabilir.

Gdsterme adrllanyla olan kombinasyonlarda yazrm, bugiin is-tisna olmak kaydryla, daima ayrr yazmak yoniinde olsa da; her bir ve hiEile yaprlan bilegik sozctikler olgiinlti yazrmda her zaman tutarh bir qekilde

delerlendirilmemektedir, bk. Menz 2006. Mesela, olgiinlii yazrmda higbiri'nibitiqik, hig kimse'yi ise ayn yazrluken; birgok bitigik, bir hayli ayn ve her birayn ancak herhangi bitiqik yazilr. Bu tutarszhk ise hangi bileqik sozciiliin

8 Astrid Menz - Christoph Scbroeder

a)'n, hangisinin bitigik yazlldlgma dair bir kanqrkh$a yol aqabilir. Elimizdekiveriler, bitigik yazm&kullanlmrntn her tiirlii metinde yaygm oldu[unu gdster-

mektedir.

4. Tarhgma

Giiriindii$ii kadanyla Ttirkgedeki yazrm ihlallerinin iki ana dinamili vardrr:

Birincisi, giglii bir sesbilimsel y<ineliq ohnastdr" 6zet olamk diyebiliriz ki:. Bigimbilimsel ve sesbilimsel kurallar geligtiSinde, sesbilimsel kurallar

one gegiyor;.Yalmzca bigimbilimsel kural uygulandrlrnda ise yazanlann btiyiik

gogunlulun ne yapmalan gerekti$ini bilmiyor.

Bu, bir yandan beklenebilir bir durumdur. Birgok dilde, yazrmrn

oirenilmesi stirecinde, sesbilimsel farkrrdahk, bigimbilimsel farkrndahktan

daha once oluqmaktadr (Bryant & Deacon & Nunes 2006). Ne var kiTiirkgede, sesbilimsel olmayan ilkeler seiz konusu oldu$unda son derece

inatgr bigimde yazrn ihlalleri baq gostermektedir. Oyle ki ya m ihlallerininiyi esirimli yetiqkinlerin yazdrpr metinlerde bile yaygrn olmalarr, daha spesi-

fik bir agrklamayr gerektirmektedir. Gortinen o ki, 'Trirkge okundu$u gibiyanhr'miti, durumu tarif eden analizleri veya uygun diclaktigi ezip gegmeye

yeten bir grice sahiptir. Bunun sonucu olarak sesbilimsel yaklagrm drqrnda ka-lan yaklaqrmlann yazrmrn tisretilmesinde neledeyse tamamen ihmali ortayagrkar. Gosterdigimiz gibi Tirkge yazlmrn kazamlma srireci biittiniiyle veya

neredeyse biittintiyle sesbilimsel farkrndahfa ba$lanamaz. Aym zamanda(belki de eqit derecede) bigimbilimsel farkrndahprn da geliqmesini tegvik et-

mesi gerekmektedir.

Sapmalann bir boliimri, burada gdsterdilimiz gibi anlambilim te-

melli kulallardaki sorunlardan kayraklanmaktadr (bilegik adlar, biiyiikharf kullammr, kesme iqareti). Anlam yoruma agrk olduSu igin uygulamadagrivensizlik ve istikrarsrzlft beklenebilir ya da kagrmlmazdln,hatta bu durumgeliqen krlavuzlar tarafin<lan da beslenmig olabilir. Aym qekilde, bir kez yo-

ruma agrhnca pragmatik genigletmeler de beklenebilir. Bu sebeple, uygulama,

kulallann bir sonucudur. Bu da bizi dil politikasr kurumlan tarafindan be-

lirlenen yazrm kurallanna getirir: Bazt alanlarda (bilegik adlar, biil'tik harfkullammr, kesme iqareti) yaygm uygulama (yani kullamcrlann normlan)kurallardan sapmalar gostermektedir. Bunun bir goztimii, kurallann daha gok

kullammda gciriilen sorunlara gore yeniden olugturmasr olabilir.

Daha fazla aragtrrma gerektiren dnemli bir nokta didaktik sorunudur,

yani yukanda bahsedilen problemli durumlann okullarda nasrl sunulduSu ve

ogretildigi, neyin yanhg gittili ve ne yaprlabilecefidir. G6sterdiSimiz gibi,bir yagtan sonm ytlzrmla ilgili esas sorun bigimbilimsel yaztm kurallannabaEhdrr.

lrl:.i:l -::.;ili:,tn,1*i6ifl*fi :'

Tiirkqenin Yaztmma Yiznt Bir Yakhgm 9

Bigimbilimsel yanm kurallarmm ciprenimiyle ilgili olarak geqitli

diller iizerinde yaprlan aragfirmalal bigimbilimsel farkrndahgrn onemli birrol oynadr$mr gtistermektedir (Bryant & Nunes 2004). Fakat bigimbilimselkurallann aqrkga o$.renilmesinin bigimbilimsel yaztm kurallan tizerindekietkisine dair mevcut bir aragtrma heniiz yoktur. fiirkqe igin biqimbilimselvazlm kurallanmn nasrl formtile edilebildipi ve Trirkqeye baqanli bir gekilde

nasri uygulanabilece$i konusunun ise daha aynntrir araqtrnlmasr gerekmek-tedir.

\otlarBu gahqmanur iin agalalarr, dflstos 2006'da llppsala'da diizenlenen 'l3th Intemational Con-i'erence on Turkish Linguistics've Mayrg 2007'de Mersin'de diizenlenen 'XXI. Ulusal DilbilimKr-rultayr'nda. sunuln.rugtur. Delerli mesleLtaqmrz Nurettin Dernir'e bu gahqmaya yorurnlarryla

laptr$r cinemli katkriardan dolayi igten teqekkiir ederiz. Ancak dim hatalm, dolal olarak, bize

aittir

KaynakgaBrendemoen, B 2006. Popiiler Dil Tartrqmaiarmda Hatalar ve Normlar. Menz, A. & SclroedeE

Ch. (Haz.) 2006. Tiirkiye'de Dil Thrtrymalan. (25-39) istanbut: istanhul Bilgi Univer-sitesi Yayrnlan.

Bryant, P. & Deacor! H. & Nunes, T. 2006. Morphology and Spelling: What Have Morphemesto Do Witlr Spelling? Malatesha Joshi, R. & Aaron, P.G. (Haz.). 2Q06. Handbook ofOrthography and Literacy. (601-618) London: Erlbaum.

Bryant, P. & Nunes, T. 2004. Morphology and Speliing. Bryant, P. & Nrures, T. (Haz.) 2004.Handbo ok oJ' C ltildren's Lit erac-v-. (9 I - I I 8) Dor&echt: Kluwer.

Caravolas, M. 2006. tearning to Spell in Different Languages: FIow Crthographic VariablesI{ight Effect Early Literacy. Malatesha Joshi, R. &Aaron, P.G. (Haz.). 2006. HandbookofOrthography and Literacy. (497-51i) London: Erlbarun.

Menz, A. 2006. Krlavuzlarda ve Kullarumda Tiirkge imla. Menz, A. & Schroeder, Ch. (Haz.)2C[,6. Ttirkiye'de Dil Tarttsmalart. (41-71) istanbul: istanbul Bilgi UniversitesiYayurlarr.

Oney, B. & Durgruroliu, A. Y. 1997. Beginning to Read in Turkish: A Phonoiogically Trans-parent Ofi hogr aphy. App I i e d P sy c ho I ingui s t i c s I 8, 1 - I 5.

Schroeder, Ch. 20A7. Orthography in German-Turkish Language Contact. Baider, F. (Haz.)20O7. Emprunts linguistiques, empreintes culturelles. Mitissage orient-occident. (56-mantiques) (l 01 -1 2 1) Paris: I'Harmatta:r.

XXI.[Jlusal Dilbilim KuruLtayt

Bildirileri

Hazrlayanlar

Yegim AksanMustafa Aksan

Mersin Universitesi