Embed Size (px)
Citation preview
1
UDHËZUES PËR TRANSAKSIONE TË TREGTISË NDËRKOMBËTARE NË KOSOVË
Nëntor 2012
Ky raport është prodhuar për shqyrtim nga Agjencia e Bashkuar për Zhvillim Ndërkombëtar. Është përgatitur nga Programi i USAID-it për Përmirësimin e Mjedisit Afarist që implementohet nga Chemonics International, Inc.
2
PERMBAJTJA
Hyrje .............................................................................................................................................. 6
1. Fillimi: Të hyrat dhe të dalat e transaksioneve të tregtisë ndërkombëtare ............................ 8
2. Nisja e një biznesi të ri për të bërë transaksione tregtare ................................................... 32
3. Financimi i Transaksioneve Tregtare .................................................................................. 39
4. Shërbimet në Kosovë për bizneset që importojnë dhe eksportojnë mallra ......................... 44
5. Deklarimi i importeve dhe eksporteve: Deklarata doganore .......................................... 48
Pajtueshmëria vullnetare ..................................................................................................... 51
Dokumentet e kërkuara për importe ........................................................................... 52
Faturat komerciale – Rekomandimet për lirime më të shpejta të ngarkesave .................. 52
Udhëzime të hollësishme për importuesit, eksportuesit dhe shpediterët ............................ 52
Vlerësimi i transportit ndërkombëtar dhe shpenzimeve të sigurimit .................................... 57
Deklarata e ndarë e vlerës .................................................................................................. 58
Faturat komerciale – Rekomandime për zhdoganime më të shpejta të ngarkesave ......... 78
6. Procedurat administrative për eksport të mallrave .............................................................. 86
Dokumentet që kërkohen për eksport ......................................................................... 90
Vlera doganore e mallrave të eksportuara ................................................................... 92
Udhëzime të hollësishme për importues, eksportues dhe shpediterëve lidhur me Certifikatën e Prejardhjes .................................................................................................... 93
7. Procedura të dobishme doganore ..................................................................................... 104
Deklaratat gojore për import të përkohshëm ..................................................................... 118
Deklaratat gojore për eksport ............................................................................................ 119
Deklarata e Njësuar Doganore për Magazinim të Përkohshëm ........................................ 121
Importimi i Përkohshëm .......................................................................................... 122
Kalkulimi i Detyrimeve Importuese për Importet e Përkohshme ....................................... 124
Ripagesa dhe Shuarja e Detyrimit Doganor ...................................................................... 131
Shlyerja e Borxhit Debitor ................................................................................................. 134
Kthimi i Mallrave ................................................................................................................ 134
Lirimi nga Detyrimet e Importit ......................................................................................... 135
Rikthimi i Pagesës të Doganës ......................................................................................... 140
Ekzaminimi Fizik i Mallrave, Politikat dhe procedurat e Marrjes të Mostrave ................. 146
Ripagesa dhe Shlyerja e Detyrimit Doganor ..................................................................... 149
Shuarja e borxhit doganor ................................................................................................. 152
Mallrat e kthyera ................................................................................................................ 152
Formalitetet në zyrën e nisjes .................................................................................. 154
3
Garancionet transitore ....................................................................................................... 156
Dispozitat sa i përket procedurave të thjeshtuara transitore ........................................ 156
Garancioni gjithëpërfshirës dhe lirimi nga garancioni ....................................................... 159
Garancionet tranzitore ....................................................................................................... 162
Formalitetet në zyrën e nisjes .................................................................................. 162
Deklarimi monetar .................................................................................................. 165
Përjashtimet personale të udhëtarëve ...................................................................... 166
Udhëzimet e procedurës së ankesës ................................................................................ 168
Detaje informuese sa i përket Formularit të Ankesës të cilin e kemi sugjeruar këtu ......... 170
8. Kontrollet doganore, garancitë financiare dhe ndëshkimet ............................................... 181
Garancionet transitore ............................................................................................ 187
Garancioni gjithëpërfshirës dhe lirimi nga garancioni ....................................................... 189
Formalitetet në zyrën e rrugës ................................................................................. 192
Formalitetet në zyrën e destinacionit ........................................................................ 192
Dispozitat sa i përket procedurave të thjeshtësuara transitore ..................................... 193
Përfundimi i procedurës transitore ............................................................................. 194
Zbatimi i ligjit doganor – informata për tregtarët ................................................................ 196
9. Kontrollet Tjera Kufitare ..................................................................................................... 197
Kontrollet veterinare dhe fitosanitare kufitare të importit .............................................. 204
Kontrollet Veterinare dhe Fito-sanitare Kufitare të Importit ........................................... 204
Agjencia për Produktet Medicinale e Kosovës .................................................................. 237
Agjencia për Standardizim e Kosovës (ASK) .................................................................... 240
Departamenti i Metrologjisë së Kosovës (DMK) ............................................................... 240
Drejtoria e Akreditimit e Kosovës (DAK) ........................................................................... 243
Departamenti i Industrisë dhe Rregulloreve Teknike ........................................................ 244
10. Çështje të veçanta në lidhje me tregtinë e shërbimeve .................................................... 245
Dëshmia ligjore ................................................................................................................. 248
Zyra për Pronësi Industriale – Ministria e Tregtisë dhe Industrisë ............................... 255
Procesi i patentimit ............................................................................................................ 256
Regjistrimi i markave tregtare ........................................................................................... 258
Dizajni industrial ................................................................................................................ 260
Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Ngjashme – Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ........................................................................................................................... 263
11. Zgjidhja e kontesteve .......................................................................................................... 265
Gjykatat e Kosovës dhe Zgjedhja e Forumit ...................................................................... 265
Zgjidhja Alternative e Kontesteve ...................................................................................... 266
4
12. Shoqata Tregtare të Rëndësishme ..................................................................................... 275
Shoqatat e Përgjithshme Tregtare ......................................................................................... 275
Oda Ekonomike e Kosovës .......................................................................................... 275
Aleanca Kosovare e Biznesit ........................................................................................ 277
Ode Ekonomike Amerikane në Kosovë ......................................................................... 278
Oda Ekonomike Britanike (OEB) .................................................................................. 279
Oda Ekonomike Kosovare- Turke ................................................................................. 280
Oda Ekonomike Holandeze ......................................................................................... 281
Shoqata ekonomike gjermano-kosovare ....................................................................... 282
Shoqata e Eksportuesve .............................................................................................. 283
Shoqata e Bankave të Kosovës .................................................................................... 283
Shoqata për Teknologji të Informacionit dhe të Komunikimit të Kosovës ........................... 284
Shoqata e Sigurimeve të Kosovës ................................................................................ 285
13. Bankat dhe institucionet e tjera financiare në Kosovë ....................................................... 286
ProCredit Bank ........................................................................................................... 287
Raiffeisen Bank Kosovë ............................................................................................... 288
Banka Ekonomike ....................................................................................................... 288
TEB Sh.A ................................................................................................................... 289
Banka për Biznes ........................................................................................................ 289
Banka Kombëtare Tregtare – Dega në Kosovë .............................................................. 290
NLB Prishtina ............................................................................................................. 290
Komercijalna Banka ad Beograd – Dega në Mitrovicë .................................................... 291
Turkie Is Bankasi A.S. ................................................................................................. 291
Kompanitë e Sigurimit ................................................................................................. 292
CROATIA Sigurimi sh.a. .............................................................................................. 292
DARDANIA sh.a. ........................................................................................................ 292
GRAWE ELSIG sh.a. .................................................................................................. 293
ILLYRIA sh.a. ............................................................................................................. 293
INSIG-KOSOVA sh.a................................................................................................... 293
KOSOVA E RE sh.a. ................................................................................................... 294
SIGAL UNIQA GROUP AUSTRIA KOSOVO sh.a .......................................................... 294
SIGMA VIENNA INSURANCE GROUP sh.a. ................................................................. 295
SIGKOS sh.a. ............................................................................................................. 295
SIGURIA sh.a. ............................................................................................................ 295
5
Institucionet mikrofinanciare ......................................................................................... 296
Institucionet financiare jobankare ................................................................................. 300
14. Agjencitë Qeveritare të Dobishme ...................................................................................... 302
6
Hyrje
Ky udhëzues ka për qëllim të ndihmojë eksportuesit dhe importuesit e mallrave dhe shërbimeve në Kosovë për të kryer transaksione ndërkombëtare të tregtisë. Është i menduar edhe si një udhëzues për tregtarët dhe investitorët e huaj që konsiderojnë tregtinë me Kosovën ose të bërit biznes në Kosovë. Lexuesit e interesuar kryesisht për të investuar në Kosovë duhet ta konsultojnë "Investing in Kosovo", publikuar nga Agjencia për Promovimin e Investimeve të Kosovës (http://www.eciks.org/english/publications/investing_in_kosovo/).
Ky udhëzues është një mjet interaktiv i bazuar në internet, i projektuar për t’u mundësuar përdoruesve për të marrë një pasqyrë të procedurave të përfshira me transaksionet tregtare si dhe për të kuptuar në thellësi procedurat ose proceset e veçanta. Udhëzuesi ofron një pasqyrë të përgjithshme të procedurave të veçanta ose proceseve. Vegzat janë dhënë për të referuar lexuesin e interesuar te shpjegimet më të hollësishme. Së fundi, degëzat e internetit janë dhënë për të referuar lexuesin në faqet e internetit të autoriteteve administrative përgjegjëse për procedurën e caktuar apo funksionin.
Ky udhëzues është shkruar nga stafi i Projektit të USAID-it për Përmirësimin e Mjedisit Afarist (PPMA), duke punuar ngushtë me palët e interesuara në Kosovë. Janë bërë të gjitha përpjekjet për të siguruar saktësinë e informacionit në Udhëzues dhe për përditësimin e informacionit sipas rastit. Megjithatë, Oda Ekonomike e Kosovës dhe përgatitësit e Udhëzuesit nuk marrin asnjë përgjegjësi ligjore për informacionin e dhënë. Lexuesit janë të këshilluar që të konsultohen me këshilltarët e tyre ligjorë dhe specialistë të tjerë të tregtisë para se të hyjnë në transaksione tregtare specifike.
Oda Ekonomike e Kosovës
Oda Ekonomike e Kosovës (OEK) është organizatë profesionale e themeluar në vitin 1962 nga Kuvendi i Kosovës, është përfaqësuese ligjore e interesave të komunitetit të biznesit në Kosovë. Oda Ekonomike e Kosovës është organizatë jo prafitabile e pavarur, jo politike. OEK është e organizuar dhe punon për përmirësimin e ekonomisë së tregut, ndërmarrësisë dhe nxitjen e konkurrencës ndërmjet anëtarëve të vet. Kërkon të avokojë dhe përfaqësojë më së miri interesat e anëtarëve të vet, të japë këshilla për nisje të biznesit dhe të japë ndihmë profesionale për kompanitë anëtare dhe në veçanti të promovojë investimet dhe zhvillimin e ekonomisë së Kosovës.
Prania e OEK-ut në tërë Kosovën është e vendosur përmes zyrave të saj rajonale në Gjilan, Ferizaj, Prizren, Gjakovë, Pejë dhe Mitrovicë. Sipas ligjit për themelimin e OEK, anëtarësimi është në baza vullnetare. OEK përbëhet nga katër departamente kryesore, tridhjetë shoqata dhe mbi 15000 anëtarë të regjistruar.
Anëtarët e Odës operojnë në sektorë të ndryshëm të ekonomisë përfshirë teknologjinë, telekomunikacionin, ndërtimtarinë, bankat dhe sigurimet, përpunimin e metalit, përpunimin e drurit, përpunim të ushqimit dhe pijeve, etj. Oda Ekonomike e Kosovës në gusht të vitit 2009 është certifikuar me ISO 9001: 2008 dhe është zotuar në sigurimin e praktikave të menaxhimit të cilësisë së mirë dhe dhënien e shërbimeve që përmbushin pritjet e anëtarëve.
7
Temat e menysë kryesore (top tool bar)
Fillimi Dogana dhe procedurat tjera kufitare Çështjet e veçanta
Organizata të dobishme Na kontaktoni dhe Kërkimi
Menyja e nënpjesëve
1. Fillimi
Hyrje Nisja e një biznesi të ri Financimi i transaksioneve tregtare Shërbime për tregtarë
2. Dogana dhe procedurat tjera kufitare
Procedurat për importin e mallrave Procedurat për eksportin e mallrave Procedurat doganore shtesë Kontrollet doganore Kontrollet tjera kufitare
3. Çështjet e veçanta
Tregtia me shërbime Zgjidhja e mosmarrëveshjeve
4. Organizata të dobishme
Oda Ekonomike e Kosovës dhe shoqatat tjera tregtare Bankat dhe institucionet tjera financiare Agjencitë qeveritare
8
5. Na kontaktoni dhe Kërkimi
Kërko Leksikoni Reagime mbi përmbajtjen Informata për OEK
1. Fillimi: Të hyrat dhe të dalat e transaksioneve të tregtisë ndërkombëtare
Transaksionet e tregtisë ndërkombëtare mund të marrin shumë forma dhe shpesh përfshijnë edhe sigurimin e mallrave edhe të shërbimeve në transaksionin e njëjtë (për shembull, shitësi i pajisjeve të TI-së mund të ofrojë harduerin, softuerin dhe shërbimet mbështetëse; shitësi i një produkti të konsumit gjithashtu mund të ofrojë riparimin dhe shërbimet e mirëmbajtjes si pjesë të kontratës). Sidoqoftë, këto transaksione mund thjeshtëzohen në katër transaksione tipike siç tregohet në shembujt dhe skemat e mëposhtme. Ikonat në skema që përfaqësojnë hapat e një transaksioni tregtar janë të lidhura me
shpjegimet e përgjithshme të secilit hap. Për informata më të hollësishme, janë ofruar vegëza shtesë pas pasqyrës së përgjithshme.
Importimi i mallrave
Si shembull, le të supozojmë se dëshironi të importoni xhinse blu dhe t’i shisni ato në Kosovë. Hapi i parë është gjetja e furnizuesit apo furnizuesve të jashtëm, varësisht prej cilësisë dhe çmimit të mallrave të kërkuara për shitje konsumatorëve tuaj në Kosovë. Si shumë produkte, xhinset blu mund të jenë artikuj të shtrenjtë të dizajnerëve që mbajnë një markë tregtare të famshme, ose të fabrikuara sipas specifikacioneve të larta për qëndrueshmëri, ose mund të jenë produkte të lira që shiten si mallra.
9
Takimi i partnerit tuaj afarist
Nëse objektivi juaj është për të blerë xhinse dizajneri të kualitetit të lartë, pantallona pune të cilësisë së mirë, ose xhinse “mall” me çmim të ulët, mund të jetë e rëndësishme të vizitohet prodhuesi i huaj, inspektuar objektin e prodhimit dhe krijimin e marrëdhënieve personale. Kjo është më rëndësishme kur bëhet biznes me fabrikuesit në Azi, ku për arsye kulturore më shumë rëndësi i jepet marrëdhënieve personale sesa në termave të kontratës. Krijimi i marrëdhënieve personale afariste në përgjithësi ka më pak rëndësi në Evropën Perëndimore dhe Amerikën Veriore. Mund të befasoheni këndshëm me mikpritjen e treguar nga partneri juaj afarist i mundshëm kur ti vizitoni në Kinë, Japoni, Vietnam ose diku tjetër në Azi. Por mbani mend se zbavitja ka një qëllim: ju dhe biznesi juaj jeni duke u vlerësuar si partner afarist i mundshëm. Veproni në përputhje me rrethanat.
Kultura të ndryshme afariste
Para se të udhëtoni në një vend i cili nuk është i njohur për ju duhet të përpiqeni të mësoni për kulturën dhe traditat e atij vendi për t’i shmang keqkuptimet. Për shembull, amerikanët përgjithësisht besojnë se “koha është para” dhe ata do të jenë shumë të përpiktë dhe do të presin edhe nga ju që të jeni ashtu. Në Spanjë, Amerikën Latine dh enë Lindjen e Mesme ka një qëndrim shumë më të relaksuar sa i përket përpikshmërisë dhe afaristët mund të vonohen goxha në takime apo edhe të mos paraqiten fare. Nga ju pritet që ta kuptoni këtë.
Amerikanët dhe australianët mund të jenë shumë individualistë dhe kategorik; ata mund të thonë “rrota fishkëllyese merr vajin” që do të thotë se ata presin që njerëzit të thonë atë që mendojnë në takime. Kulturat aziatike kanë priren të jenë e kundërta. Për shembull, japonezët thonë “pata që gagariti është qëlluar” dhe “gozhda që qëndron lart goditet me çekan”. Japonezët zakonisht i marrin vendimet në mënyrë kolektive më parë se sa individualisht kështu që më tepër ka të ngjarë që të takoheni me një ekip se sa me një individ. Kinezët nganjëherë thonë se amerikanët dhe evropianët janë “njerëz të qelqtë” që do të thotë se i tregojnë emocionet dhe flasin hapur. E kundërta duket të jetë në Azi. Për që qenë i sjellshëm, një afarist japonez mund të ju thotë “po” atëherë kur donë të të thotë “po, dëgjova çfarë thatë por nuk pajtohem me këtë”.
10
Merreni të shkruar
Në Kosovë, kur një afarist thotë “po” ata janë të detyruar të mbajnë fjalën (kjo pjesë e rëndësishme e traditës shqiptare). Mbajeni mend se nuk është kështu në kulturat tjera kështu që do të jetë e nevojshme të lidhen marrëveshje afariste të shkruara në kontratë të detyrueshme.
Jini të kujdesshëm gjatë përdorimit të parave të gatshme
Për arsye historike dhe kulturore shumë prej biznesit në Kosovë bëhet në para të gatshme. Normalisht ky nuk është rasti për bizneset që kryhen në Evropën Perëndimore apo Amerikën Veriore dhe në shtetet e Azisë si Japonia, Korea dhe Tajvani. Propozimi i transaksioneve në para të gatshme mund të rrezikojë marrëdhënien e re afariste pasi që partneri juaj ndërkombëtar potencial mund të jetë i brengosur se ju jeni të përfshirë në pastrim parash ose shmangie të tatimit.
1.) Planifikimi i transaksionit/grumbullimi i ekipit. Hapi i parë për importimin e mallrave është planifikimi i transaksionit. Për të qenë i përgatitur si duhet të kuptoni të gjitha aspektet e një transaksioni të ardhshëm, që nga lidhja e kontratës për blerjen e mallrave, deri te financimi dhe pagesa për transaksione, dërgimin e mallrave, dhe së fundi të gjitha kërkesat e vendosura dhe shpenzimet e bëra kur mallrat importohen në Kosovë. Për të bërë këtë ju duhet të mblidhni dhe të konsultoheni me ekipin tuaj personal të “ekspertëve”.
11
Oda Ekonomike e Kosovës dhe grupe të tjera të tregtisë dhe industrisë mund të ju ndihmojnë në identifikimin e klientëve dhe furnizuesve të huaj potencial. Hulumtimet tjera në internet dhe të tregut janë gjithashtu të rëndësishme. Juristi juaj mund të ju këshillojë lidhur me kërkesat ligjore për një kontratë ndërkombëtare për blerje të mallrave. Banka juaj mund të ju ndihmojë sa i përket financimit dhe kushteve të pagesës. Kompanitë ndërkombëtare të inspektimit do të certifikojnë cilësinë dhe sasinë e mallrave kur ju nuk mund të jeni personalisht të pranishëm t’i inspektoni ato para dërgimit ose nëse nuk e keni ekspertizën e nevojshme për të bërë këtë. Agjentët doganorë dhe mund të ju këshillojnë lidhur me opsionet e transportit dhe detyrimet doganore, tatimet dhe kërkesat tjera të zbatueshme për mallrat kur importohen në Kosovë.
Pasi të keni identifikuar furnizuesin potencial të produktit të cilin dëshironi të importoni dhe keni planifikuar transaksionin me ekipin tuaj, ka një radhitje tipike të gjërave që duhet ta ndiqni për të kompletuar një transaksion.
2.) Kontrata e shitjes negociohet nga ju dhe shitësi. Kontratat mund të jenë duke filluar prej marrëveshjeve të thjeshta gojore e deri te dokumentet e ndërlikuara ligjore, varësisht prej natyrës së transaksionit. Kontrata do të specifikojë sasinë dhe cilësinë e mallrave të shitur, çmimin që do të paguhet dhe valutën që përdoret, kur dhe si do të paguhet çmimi (kushtet financiare), kur bartet pronësia prej shitësit te blerësi dhe transferi i dispozitave tjera të ofrimit dhe si do të zgjidhen kontestet. Është e rëndësishme të merren këshilla të mira ligjore kur negociohen kontrata më komplekse. Më shumë informata për kontratat ofrohen në pjesën 10 të këtij udhëzimi.
12
3.) Kushtet e pagesës dhe financimit parashihen në kontratën e shitjes. Për transaksione të thjeshta pagesa mund të bëhet me para të gatshme, zakonisht transfer bankar, në valutën e rënë dakord në kohën kur blerësi merr pronësinë e mallrave. Në transaksione më të ndërlikuara, pagesa mund të bëhet me letër bankare të kredisë (LK) ose me mjete tjera. Duhet të njoftoheni me kushtet e pagesave të pranuara ndërkombëtarisht të cilat njihen si “kushtet INCO” (http://www.iccwbo.org/products-and-services/trade-facilitation/incoterms-2010/the-incoterms-rules/). Këto përfshijnë terma të njohur si CIF apo FOB dhe terma më pak të njohur si DDP (pagesa për dorëzim është paguar). Banka juaj do të jetë një partner esencial për të ju ndihmuar juve në aranzhimin e kushteve të duhura të pagesës dhe financimit. Më shumë informata lidhur me pagesën dhe financimin ofrohen në Pjesën 3 të këtij Udhëzuesi.
4.) Lëndët e para të marra nga shitësi. Në transaksionet më komplekse dhe më të mëdha, shitësi mund të mos fabrikojë mallrat deri sa të përfundohet kontrata për shitje. Në disa raste, me pëlqimin e blerësit, shitësi mund të jetë në gjendje të marrë një pagesë të pjesshme nga LK e blerësit ose të financojë ndryshe blerjen e lëndëve të para.
5.) Eksportuesi fabrikon mallrat. Në transaksione më komplekse dhe më të mëdha blerësi mund të kërkojë një inspektim të mallrave gjatë procesit të fabrikimit dhe/ose pas kompletimit për t’u siguruar se specifikacionet e kontratës janë duke u plotësuar. Këto inspektime mund ët kryhen nga një kompani ndërkombëtare e kualifikuar për inspektime.
13
6.) Mallrat janë kompletuar dhe i janë dërguar blerësit. Kontrata dhe termet e tregtisë (termet INCO) rregullojnë mënyrën se si transportohen mallrat, kur transferohet pronësia e mallrave dhe cila palë bart përgjegjësi për shpenzimet t transportit dhe sigurimin. Për shembull, nëse kontrata parasheh “dërgim nga fabrika” (EXW), blerësi është përgjegjës për tërë shpenzimet e transportit dhe të sigurimit nga fabrika e shitësit dhe gjithashtu duhet të paguajë të gjitha tatimet dhe detyrimet e zbatueshme për import dhe eksport. Në anën tjetër, nëse kontrata parasheh “detyrimet për dërgim të paguara” (DDP) shitësi merr përgjegjësi për të gjitha këto shpenzime. Shumica e transaksioneve parashohin për dërgim FOB (të lira në bord) që do të thotë se shitësi është përgjegjës për të gjitha shpenzimet për transportin e mallrave deri në anije apo mjete tjera të transportit dhe blerësi pastaj merr gjithë përgjegjësinë, ose CIF (kosto , sigurimi dhe transporti i mallrave), që do të thotë se shitësi është përgjegjës për të gjitha shpenzimet deri të porti i destinacionit. Agjentët e palës së tretë të njohur si transportues të mallrave janë të domosdoshëm për rregullimin e transport ndërkombëtar të mallrave.
7.) Blerësi pranon produktin dhe bën pagesën. Bartja e pronësisë dhe koha e pagesës për mallrat përcaktohen me kontratë dhe me kushtet e tregtisë (kushtet INCO). Në pajtim me kontratën pagesa mund të bëhet me para të gatshme ( tipike është transferi elektronik bankar), mbledhje e dokumentuar, letër kredi ose ndonjë instrument tjetër të negociueshëm, ose në situata kur ka marrëdhënie afariste të gjata me llogari të hapur, mundësisht të kombinuar me një LK të gatshme apo me garanci tjera pagese.
14
Aranzhimet e pagesave diskutohen më në hollësi në Pjesën 3 të këtij Udhëzuesi. Banka juaj do të jetë partner esencial për të ndihmuar në aranzhimin e pagesave.
8.) Importimi i mallrave në Kosovë. Shumica e kontratave do të parashohin që blerësi merr pronësinë e mallrave para importimit të tyre dhe prandaj është përgjegjës për të gjitha shpenzimet dhe kërkesat tjera kur ato sjellën në Kosovë. Shpenzimet përfshijnë transportin, sigurimin, detyrimet doganore, TVSH-në, akcizën dhe taksat e terminalit kufitar. Kërkesat tjera mund të përfshijnë përputhshmërinë me kërkesat për ushqime dhe veterinë, dëshminë mbi origjinën (certifikatën e origjinës), pronësinë e të drejtave në pronësinë intelektuale, etj. Palët e treta përfaqësuese të njohur si agjentë doganor do të jenë partnerë esencial në ndihmë për të aranzhuar importimin e mallrave dhe përmbushjen e kërkesave doganore (të përshkruara në Grafikun 2 më poshtë). Palët e treta diskutohen në Pjesën 4 të këtij Udhëzuesi.
15
Transaksion tipik importi 1. Planifikimi i transaksionit / mbledhja e
ekipit 2. Kontrata e shitjes 3. Pagesa dhe financimi 4. Marrja e lëndës së parë nga shitësi 5. Fabrikimi i mallrave 6. Mallrat e përfunduara i dërgohen
blerësit 7. Blerësi pranon produktin dhe bën
pagesën 8. Importimi i mallrave në Kosovë
16
17
Procesi i importit në Kosovë 1. Kontrata ndërmjet furnizuesit dhe blerësit për specifikacionet, çmimi 2. Fatura komerciale dhe lista e paketimit përgatiten nga furnizuesi dhe i dërgohen, jepen
ose transmetohen elektronikisht importuesit 3. Importuesi paguan faturën e lëshuar nga furnizuesi; paguan taksat për shërbimet bankare 4. Importuesi duhet të identifikojë, përzgjedhë, kontraktojë dhe të paguajë transportuesin
4.a. Në disa raste transportuesit mund t’i kërkohet të marrë certifikatën e origjinës 5. Fatura e ngarkesës dhe CMR përgatiten dhe pastaj transportuesi merr mallrat nga furnizuesi dhe nis transportimi 6. ARRITJA NË KUFI 7. Kontrolli i dokumenteve (Policia për viza – varësisht prej shtetësisë së vozitësit; sigurim të automjetit). Zhdoganimi kufitar dhe Lejekalimi për lëvizje të mëtejme 7.a. Mallra të caktuara kontrollohen për shëndet dhe siguri nga Agjencia e Ushqimit dhe Veterinës e Kosovës 8. Doganat mund të plombojnë ndarjen e ngarkesës dhe maunja mund të vazhdojë nga pika kufitare drejt terminalit të zhdoganimit në brendësi. Dokumenti i transitit përgatitet nga transportuesi 9. Mallrat raportohen formalisht në Doganë në terminalin në brendësi 10. Çdo maune duhet të hyj në terminalin doganor për qëllime zhdoganimi dhe të paguaj 40€, plus 35€ për natë. Prodhohet fatura e trajtimit në terminal 11. Importuesi duhet të përzgjedh dhe të kontraktojë agjentin zhdoganues (“Shpediterin”) 12. Pas pranimit të faturës komerciale, listës së paketimit dhe ndoshta edhe certifikatës së origjinës, agjenti zhdoganues përgatit deklaratën doganore të mallrave dhe e deponon atë në Doganën e Kosovës 13. Pastaj, oficerët doganor verifikojnë informatat e dhëna në deklaratën doganore të mallrave 14. Përllogaritjet e dhëna në deklaratë për detyrime doganore dhe tatime të pagueshme pastaj verifikohen nga oficerët doganor dhe pastaj mblidhen shumat nga agjenti zhdoganues 15. Pagesa e tatimeve doganore 16. Dogana lëshon një faturë për shumat e paguara dhe pastaj lëshon leje kalimin që do të lejojë maunën të largohet nga terminali
* SHËNIM: Mallrat të cilat i nënshtrohen kontrolleve të ushqimit dhe atyre veterinere nuk përfshihen në matjet e Tregtisë ndërkufitare të Të Bërit Biznes
18
Eksportimi i mallrave
Eksportimi i mallrave është përgjithësisht “imazhi në pasqyrë” i importimit të mallrave. Si shembull, le të supozojmë se doni të eksportoni shufra të metaleve të përziera një klienti të ri në Kinë. (Metalet dhe mbeturinat e metaleve janë aktualisht mallrat kryesore që eksportohen nga Kosova). Klientët për metale speciale siç është metali i përzier janë të kufizuar dhe kryesisht do të jenë ose mulli i çeliktë që ka nevojë për metale të përziera për të prodhuar një produkt special të çeliktë ose një kompani e tregtimit të metaleve që vepron si ndërmjetësuese. Shufrat e metalit të përzier janë “mall” që do të thotë se çmimi është lehtësisht i verifikueshëm në tregjet botërore. Sidoqoftë, klienti mund sipas rastit të paguajë një çmim premi për shkak të konsideratave të veçanta siç janë koha më e mirë e dërgimit, mbrojtja ndaj ngritja e çmimit në treg në të ardhmen, specifikacionet e pazakonshme, financimi i shitësit, etj.
1. Planifikimi i transaksionit/mbledhja e ekipit. Nëse biznesi juaj rregullisht eksporton metale të përziera klientëve të huaj ky hap është i thjeshtëzuar dhe planifikimi do të lidhet vetëm me aspektet unike të një transaksioni të ardhshëm me një klient të ri. Për shembull, nëse transaksioni i propozuar përfshin transportin te mulliri i ri i çeliktë i klientit në Kinë, varësisht prej kushteve të shitjes mund të jetë e domosdoshme të hetohen kërkesat për import në Kinë, angazhimi i një transportuesi të mallrave me përvojë në aranzhimin e dërgesave masive të metaleve në Kinë dhe të shqyrtohet blerja e një mbrojtjeje1 të valutës nëse klienti insiston për pagesë me valutë tjetër e jo me Euro (për shembull, dollarë amerikan ose renminbi kinez).
2. Kontrata e shitjes. Klienti juaj kinez mund të përdorë një kontratë standarde blerjeje që mund të përmbajë dispozita të ndryshme që nuk janë në përputhje me kontratën tuaj standarde të shitjes. Për shembull, kontrata standarde e tyre mund të përfshijë një dispozitë ndëshkuese për ofrimin për dorëzim të vonë; një klauzolë që lejon ndërprerje të njëanshme të kontratës nga blerësi sipas zgjedhjes së tyre; apo një klauzolë për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që kërkon që mosmarrëveshjet të zgjidhen në gjykatat kineze duke zbatuar ligjin kinez. Dispozitat e këtij lloji duhet të shqyrtohen me kujdes me
1 Dy mbrojtje të zakonshme të valutës përfshijnë blerjen e kontratës së ardhshme, duke mbyllur një kurs këmbimi në një date të ardhshme, ose një opsion për t’u dakorduar për një kurs në të cilin valuta mund të këmbehet në të ardhmen.
19
ndihmën e këshillave ligjore dhe të propozohen dispozita alternative sipas rastit. Për më shumë informata lidhur me kontratat ndërkombëtare shih Pjesën 10 të këtij Udhëzuesi.
3. Pagesa dhe financimi. Varësisht prej marrëdhënieve ndërmjet palëve dhe kushteve të biznesit, mund të bihet dakord për qasje të ndryshme. Për shembull, për një kontratë afatgjate të furnizimit si mbrojtje ndaj ngritjes së çmimit në të ardhmen ju mund të pajtoheni me blerësin për një çmim bazë i cili do të rritet me përqindje të rritjes së ardhshme të çmimeve për produkte të konsumatorit. Në anën tjetër, ju mund të pajtoheni për të zgjatur kushtet e pagesës, me efekt të financimit të blerjes ( d.m.th., të lejoni blerësin të ju paguaj pasi që ai të shesë produktet që përdorin materialet tuaja) në këmbim të një primi në çmim. Sidoqoftë, metodat e pagesës dhe financimit do të jenë në thelb siç përshkruhet më lart në lidhje me transaksionet e importit. Për klientë të ri ju me siguri do të kërkoni pagesë me paradhënie ose me LK.
4. Eksportuesi fabrikon mallrat. Nëse nuk keni mallra të shitura në inventar ato do të duhet të fabrikohen. Siç përshkruhet në seksionin për importimin, më lart, në disa raste financimi për blerjen lëndëve të para dhe për fabrikim mund të merret përmes të bazuarit në letër kredinë e blerësit. Në disa raste, blerësi mund të organizojë inspektimin e mallrave gjatë apo pas fabrikimit për t’u siguruar se ato përmbushin specifikacionet e kontratës.
20
5. Mallrat janë kompletuar dhe dërguar tek blerësi; eksportimi nga Kosova. Shpenzimet për eksportimin e mallrave përfshijnë transportimin, sigurimin dhe taksat e terminalit kufitar (kur dërgesat dalin nga Kosova me kamion). Kërkesat tjera mund të përfshijnë dëshminë e origjinës (certifikatën e origjinës), dëshmi se produkti i plotëson standardet e kërkuara, etj. Palët e treta përfaqësuese të njohura si agjentë doganor do të jenë partnerë esencial për të ndihmuar në aranzhimin e eksportimit të mallrave dhe plotësimin e të gjitha kërkesave doganore (të përshkruara në grafikun 4 më poshtë). Siç përshkruhet në lidhje me importet, blerësi mund të kërkojë inspektim nga një agjenci inspektimi si palë e tretë për të siguruar se mallrat e eksportuara plotësojnë specifikacionet e kontratës..
21
Transaksion tipik eksporti 1. Planifikimi i transaksionit / mbledhja
e ekipit 2. Kontrata e shitjes 3. Fabrikimi i mallrave 4. Pagesa dhe financimi 5. Mallrat e përfunduara i dërgohen
blerësit / eksportimi nga Kosova
22
23
Procesi i eksportit në Kosovë 1. Kontrata ndërmjet eksportuesit dhe blerësit për specifikacionet, çmimi 2. Fatura komerciale dhe lista e paketimit përgatiten nga eksportuesi dhe i dërgohen, jepen
ose transmetohen elektronikisht blerësit 3. Blerësi paguan faturën e lëshuar nga eksportuesi dhe paguan taksat për shërbimet
bankare 4. Blerësi identifikon, përzgjedh, kontrakton dhe paguan transportuesin; përgatitet fatura e
ngarkesës 4.a. Në disa raste eksportuesit mund t’i kërkohet të marrë certifikatën e origjinës nga Oda Ekonomike e Kosovës
5. Përgatitet CMR. Transportuesi merr mallrat nga eksportuesi dhe nis transportimi 6. Çdo maune duhet të hyj në terminalin doganor për qëllime zhdoganimi dhe të paguaj
40€, plus 35€ për natë. Prodhohet fatura e trajtimit në terminal 7. Eksportuesi duhet të përzgjedh dhe të kontraktojë agjentin zhdoganues (“Shpediterin”) 8. Pas pranimit të faturës komerciale, faturës së ngarkimit, listës së paketimit dhe ndoshta
edhe certifikatës së origjinës, agjenti zhdoganues përgatit deklaratën doganore të eksportit dhe e deponon atë në Doganën e Kosovës
9. Pastaj, oficerët doganor verifikojnë informatat e dhëna në deklaratën doganore të mallrave
10. Dogana aprovon deklaratën e eksportit; agjenti përgatit dokumentin e transitit 11. Dogana mund të plombojnë ndarjen e ngarkesës. Operatori i terminalit lëshon faturën e
trajtimit në terminal dhe maunja mund të vazhdojë nga terminali doganor drejt pikës kufitare
12. ARRITJA NË KUFI 13. Mallrat raportohen formalisht në Doganë dhe në Polici në kufi 14. Kontrollimi i dokumenteve të eksportit për zhdoganim 15. Kalimi i kufirit të Kosovës dhe dalja
24
Tregtia me shërbime
Shërbimet përbëjnë rreth 70% të BPV-së së shteteve të Bashkimit Evropian2 dhe një përqindje edhe më të lartë të BPV-së në Amerikën e Veriut. Kosova aktualisht ka një bilanc të favorshëm të tregtisë dhe përparësive krahasuese sa i përket eksportit të shërbimeve. Tregtia me shërbime është në përgjithësi e ndarë në katër kategori:
1)Furnizimi ndërkufitar me shërbime (për shembull, një qendër e thirrjeve Kosovare ofron shërbime në Amerikën e Veriut);
2) konsum jashtë vendit (për shembull, turistët që udhëtojnë në Kosovë);
3) prania komerciale (për shembull, një kompani ndërtimi në pronësi dhe e bazuar në Kosovë ngrit filiale ose degë në vendet e huaja); dhe
4) prezenca e personave fizik (për shembull, konsulentët e Kosovës ofrojnë ekspertizë në Britani të Madhe).
Shumë nga hapat e përshkruar më lartë lidhur me blerjen apo shitjen ndërkombëtare të mallrave gjithashtu vlejnë edhe për transaksionet që përfshijnë tregti me shërbime. Megjithatë, ka disa dallime të rëndësishme. Procesi i përgjithshëm është i përshkruar më poshtë.
Planifikimi i transaksionit/mbledhja e ekipit
Hapi i parë për eksportimin apo importimin e shërbimeve është planifikimi i transaksionit. Për të qenë të përgatitur si duhet, duhet të kuptoni të gjitha aspektet e një transaksioni të ardhshëm që nga lidhje e kontratës për blerjen e shërbimeve, deri te financimi dhe pagesa për shërbimet, te ofrimi i shërbimeve dhe në fund, të gjitha kërkesat e imponuara dhe shpenzimet që dalin kur shërbimet i ofrohen një klienti në një vend të huaj ose kur importohen në Kosovë. Për të bërë këtë ju duhet të mblidhni dhe të konsultoheni me një “ekip të ekspertëve” tuajin personal. Oda Ekonomike e Kosovës dhe grupet tjera tregtare mund të ju ndihmojnë të identifikoni klientët tuaj potencial të huaj dhe furnizuesit e shërbimeve. Juristi juaj mund të ju këshillojë për kërkesat ligjore të një kontrate ndërkombëtare për shërbime. Përveç kësaj, nëse shërbimet do të eksportohen në një vend të huaj juristi juaj mund të ju ndihmojë të merrni këshillë ligjore në atë vend për të ju këshilluar për të gjitha tatimet, licencimin, imigrimin ose kërkesa tjera rregullatorë që aplikohen. Banka juaj mund të ndihmojë sa i përket kushteve të financimit dhe pagesës dhe mund të jetë në gjendje të lehtësojë afarizmin tuaj përmes degëve të saj apo filialeve në vendin e huaj ku shërbimet do të blihen ose shiten. Shih Pjesën 10 të këtij Udhëzuesi për diskutime të çështjeve të veçanta të përfshira në tregtinë me shërbime.
2 Shih Direktivën 2006/123/EC (12 dhjetor 2006).
25
Pasi të keni identifikuar klientin potencial (eksportimi i shërbimeve) ose furnizuesin e shërbimit të cilin do të donit të merrni (importimi i shërbimeve) ka një radhë tipike të gjërave që duhet ta ndiqni për të kompletuar një transaksion.
Kontrata e shitjes
Kontratat për ofrimin e shërbimeve duhet të përshkruajnë me kujdes shërbimet që do të ofrohen për shmangur keqkuptimet dhe për të vendosur një afat kohor të qartë për “rezultatet”. Në disa raste, të tilla si ofrimi i shërbimeve turistike, mund të hartohen dhe përdoren kontrata standarde. Në raste tjera, të tilla si ofrimi i shërbimeve unike të konsulencës, kontrata mund të merr kohë për t’u përgatitur. Varësisht nga kompetencat relative të negocimit të palëve, mund të ju duhet të pranoni dispozita që janë standarde për klientin tuaj e të cilat normalisht nuk do ti pranonit në një kontratë, të tilla si zgjidhja e mosmarrëveshjeve nga gjykatat e huaja që zbatojnë ligje të huaja. Juristi juaj lokal dhe ndoshta edhe këshilltari ligjor i huaj, do të jenë të domosdoshëm për përgatitjen e kontratës. Për më shumë informata rreth kontratave të shitjes shih Pjesën 10 të këtij Udhëzuesi.
26
Pagesa dhe financimi
Marrëveshjet për pagesë zakonisht do të varen nga ajo që është e zakonshme për llojin e shërbimit që shitet se blihet. Nëse shërbimi do të ofrohet për një periudhë të shkurtë kohore, për shembull, një “turne pako” në Kosovë, mund të kërkohet pagesa paraprakisht. Nëse shërbimet do të dorëzohen për një periudhë kohore (për shembull, shërbime konsultimi), pagesa për shërbime mund të ndahet në pagesa pjesë të lidhura me progresin e përgjithshëm. Një kontratë e tillë mund të parasheh një pagesë fillestare me rastin e nënshkrimit të kontratës për të paguar shpenzimet fillestare të nisjes dhe pastaj pagesat mund të lidhen me “rezultatet” dhe pagesa finale të bëhet pas kompletimit të suksesshëm. Në rastet kur shërbimet përfshijnë aktivitetet e njëjta për një periudhë kohore (për shembull, një qendër thirrjeje) pagesa mund të bëhet në baza mujore apo baza tjera periodike. Blerja e një mbrojtjeje të valutës3 mund të jetë e rëndësishme nëse klienti insiston për pagesë me valutë të ndryshme nga Euro (për shembull, dollarë amerikan apo renminbi kinez)
Banka juaj mund të marrë parasysh kontratën e nënshkruar për shërbime të cilën do ta ofroni si kolateral dhe të sigurojë financim në lidhje me kryerjen e një kontrate të re.
Për më shumë informata rreth financimit të transaksioneve tregtare shih Pjesën 3 të këtij Udhëzimi.
Shpërndarja e shërbimeve; përmbushja e kërkesave rregullatorë
Ofrimi i shërbimeve në një vend të huaj mund të përfshijë përmbushjen e kërkesave rregullatorë të shumëllojshme. Për shembull, disa vende mund të kërkojnë leje pune nëse konsulenti punon në vend më gjatë se një periudhë e specifikuar kohore dhe lejet e punës mund të mos lëshohen nëse agjencia lokale administrative gjen se ka punëtorë lokal në dispozicion për të bërë këtë punë. Vende të tjera mund të
3 Dy mbrojtje të zakonshme të valutës përfshijnë blerjen e kontratës së ardhshme, duke mbyllur një kurs këmbimi në një date të ardhshme, ose një opsion për t’u dakorduar për një kurs në të cilin valuta mund të këmbehet në të ardhmen.
27
licencojnë lloje të caktuara të profesionistëve, siç janë doktorët, kontabilistët, juristët, etj., dhe mund t’ua ndalojnë profesionistëve të huaj të punojnë në atë vend plotësuar kërkesat lokale për licencim.
Një objektiv i Marrëveshjes për Tregti të Lirë të Evropës Qendrore (CEFTA) – anëtarë janë Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi, Kroacia, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina dhe Moldavia – është të liberalizojë tregtinë me shërbime ndërmjet anëtarëve. Megjithatë shumë kufizime mbeten. Kufizimet e zbatueshme duhet të hetohen me kujdes para se të lidhet kontratë për ofrim të shërbimeve në një vend tjetër të CEFTA-s.
Bashkimi Evropian është përpjekur të eliminojë pengesat që ekzistojnë për ofrimin e shërbimeve nga një qytetar i një anëtari të BE-së në territorin e një anëtari tjetër4 por shumë kufizime mbesin ende të zbatueshme. Në rastin e Kosovës, pasi Kosova aktualisht nuk është njohur nga 5 vende anëtare të BE-së dhe nga shumë vende tjera, pranimi i ofruesve të shërbimeve që përdorin pasaportë të Kosovës mund të mos jetë i mundur.
Vendet zakonisht kufizojnë lëvizjen e profesionistëve për të ofruar shërbime në vende tjera. Për shembull, konsulentët dhe profesionistët e TI-së nga Kosova mund të kërkojnë viza hyrëse dhe gjithashtu edhe leje pune për të punuar në një vend të huaj dhe shumë vende gjithashtu zbatojnë teste të ndryshme ekonomike para lëshimit të lejeve të punës. Për më shumë informata shih Pjesën 10 të këtij Udhëzuesi.
4 Shih Direktivën 2006/123/EC (12 dhjetor 2006).
28
Furnizimi ndërkufitar Qendra e thirrjeve në Kosovë Shërbimet Transferi elektronik bankar Klientët në Amerikën Veriore
29
Prezenca e konsumit Turistët udhëtojnë në Kosovë Pagesë paradhënie për pako turistike
30
Prezenca komerciale Biznes Austriak Dega e biznesit në Kosovë Shërbimet Pagesa Klientët në Kosovë
31
Prezenca e personave fizik Qytetarët e Kosovës Udhëtimi në MB Pagesa kthehet në Kosovë Konsulenti i TI nga Kosova punon në MB
32
2. NISJA E NJË BIZNESI TË RI PËR TË BËRË TRANSAKSIONE TREGTARE5
Pasi të keni vendosur për të nisur një biznes të ri për të bërë transaksione tregtare ndërkombëtare ju duhet të vendosni për formën e biznesit të ri. Forma ose struktura e biznesit është e rëndësishme për qëllime të tatimit dhe gjithashtu për të përcaktuar detyrimet tuaja në rast të ndonjë padie ligjore apo pretendimi tjetër. Pasi të vendosni për formën e biznesit, ju pastaj duhet ta regjistroni biznesin tuaj të ri. Kjo Pjesë diskuton format e bizneseve dhe hapat e nevojshëm për të nisur një biznes të ri, përfshirë regjistrimin.
Llojet e bizneseve
Më poshtë është një shpjegim i shkurtër i llojeve të ndryshme të bizneseve në Kosovë. Ju mund të dëshironi të konsultoheni me këshilltarët tuaj ligjor dhe kontabilistët kur të zgjidhni formën e biznesit për aktivitetet tuaja tregtare ndërkombëtare:
1.) Bizneset individuale
Te bizneset individuale pronari ka detyrime të pakufizuara për të gjitha borxhet e shoqërisë. Shoqëria ka një emër zyrtar ose përfshin mbiemrin ligjor të pronarit dhe përfshin edhe akronimin “B.I.”
2.) Ortakëri e përgjithshme
Te ortakëritë e përgjithshme të gjithë partnerët janë bashkërisht dhe individualisht përgjegjës për të gjitha borxhet dhe obligimet tjera të organizatës. Organizata kolektive (ortakëria) ka një emër i cili mund të përfshijë emrin e njërit prej partnerëve, duke vënë menjëherë para ose pas tij akronimin "O.P.”
3.) Ortakëri
Te ortakëritë, përveç partnerëve “pakufizuar” (të cilët janë përgjegjës pa kufizime bashkërisht dhe individualisht për borxhet e kompanisë) mund të ketë edhe partnerë “të kufizuar” ose partnerë që janë përgjegjës për obligimet e kompanisë deri në masën e vlerës së kontributit të tyre në kapitalin themeltar. Ortakëria e tillë ka një emër i cili mund të përfshijë emrin e një apo më shumë partnerëve, duke vënë menjëherë para ose pas tij akronimin "SH.K.M.".
5 Një pjesë e këtij materiali është marrë nga faqja e internetit e Agjencisë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës, e disponueshme në: http://www.arbk.org/arbk/Businesses/tabid/58/language/en-US/Default.aspx
33
4.) Shoqëritë me Përgjegjësi të Kufizuar (SH.P.K.)
Shoqëritë me Përgjegjësi të Kufizuar janë ato organizata të themeluara nga një apo më shumë themelues, që janë përgjegjës vetëm deri në nivelin e kontributeve të tyre dhe të gjithë pasurisë. Shoqëria me Përgjegjësi të Kufizuar ka një emër në të cilin mund të përfshihet emri i një apo më shumë partnerëve, duke vënë përpara ose menjëherë pas tij akronimin "SH.P.K.".
ARBK mund të regjistrojë një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar pa pasur nevojë për të siguruar dëshmi për pagesën e kapitalit.
5.) Shoqëri Aksionare (SH.A.)
Shoqëri Aksionare janë ato organizata kapitali i të cilave është i ndarë në aksione dhe aksionarët janë përgjegjës vetëm deri në nivelin e vlerës së kontributit të tyre. Ka një emër para ose pas të cilit duhet të përfshihet akronimi "SH.A." / ”J.S.C.”. Shuma e kapitalit themeltar për këto organizata është së paku 10.000 Euro.
6.) Kompani e huaj
Kompania e huaj është organizatë afariste dhe nga momenti i regjistrimit konsiderohet si degë në Kosovë që nuk e ka identitetin e personit juridik. Pas regjistrimit gëzon të gjitha të drejtat dhe obligimet e krijuara në bazë të ligjit të zbatueshëm. Pas emrit duhet të shkruhet “DEGA NË KOSOVË” (“KOSOVO BRANCH”)
7.) Ndërmarrjet Shoqërore
Ndërmarrje Shoqërore nënkupton një person juridik i përfshirë në biznes shumica e aseteve të të cilit është pronësi shoqërore ( p.sh. në pronësi të shtetit). Këto ndërmarrje deri në privatizim monitorohen dhe regjistrohen nga Agjencia Kosovare e Privatizimit sipas Ligjit për Shoqëritë Tregtare Nr. 02/L-123.
34
8.) Ndërmarrjet Publike
Ndërmarrje Publike është një biznes që kryen aktivitete ekonomike me interes të përgjithshëm, siç janë shërbimet komunale, e cila është e themeluar nga shteti.
Ndërmarrja Publike monitorohet nga Qeveria dhe është e organizuar si Shoqëri Aksionare në pajtim me Ligjin për Shoqëritë Tregtare në fuqi. Të gjitha interesat pronësore në një ndërmarrje publike do të përfaqësohen me aksione dhe të gjitha këto aksione duhet të regjistrohen.
9.) Kooperativat Bujqësore
Kooperativë Bujqësore është një shoqëri tregtare e krijuar nga personat fizik ose juridik ku të gjithë duhet të jenë bujq që kontribuojnë me pronën e tyre private në kapitalin e përbashkët. Kooperative Bujqësore themelohet nga së paku pesë (5) bujq që janë nënshkrues të obligimeve. Kooperative nuk do të themelohet pa kapital dhe nuk do të ekzistojë pa kapital. Kapitali është i ndarë në aksione të vlerës së barabartë me vlerë minimale prej 1o EUR. Drejtori nuk mund të jetë anëtar i kooperativës, që është në përputhje me Ligjin Nr. 2003/9 për Kooperativat Bujqësore dhe Ligjin Nr. 03/L-004 për Ndryshim dhe Plotësimin e Ligjit Nr. 2009/3 për Kooperativat Bujqësore.
Procedurat për fillimin e biznesit
Kushdo që dëshiron të fillojë një biznes në Kosovë mund ta bëjë këtë duke ju përmbajtur hapave dhe procedurave të caktuara. Më poshtë është një tabelë e hollësishme përmbledhëse e numrit të procedurave, kohës dhe kostos të ndërmarrësve që dëshirojnë të regjistrojnë një biznes në Kosovë. Siç tregohet në tabelën më poshtë, koha për të themeluar një biznes aktualisht është 52 ditë.
Lista e procedurave për fillimin, koha dhe kostoja
1. Hapja e llogarisë bankare dhe depozitimi i kapitalit themeltar minimal
Brenda 14 ditëve nga dita e inkorporimit, kompania duhet të dorëzojë një certifikatë që dëshmon depozitimin e kapitalit minimal në Agjencinë për Regjistrimin e Bizneseve. Dokumentet në vijim duhet të dorëzohen në bankë:
1. Certifikata e biznesit
1 ditë Pa pagesë
35
2. Dokumenti me Informata për Biznesin
3. Statuti i kompanisë
4. Zgjidhja për menaxherët, punonjësit etj.
2. Kërkimi dhe marrja e Certifikatës së Biznesit dhe dokumentit “Informata për Biznesin” në Agjencinë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës (ARBK)
Për të kompletuar procesin e regjistrimit, dokumentet vijuese duhet të dorëzohen në Regjistër:
1. Formularin për Regjistrimin e biznesit – mund të shkarkohet nga faqja e internetit në www.arbk.org. Por faqja e internetit nuk funksionon si duhet.
2. Statuti i kompanisë
3. Certifikata e titullit ose kontrata e qirasë
4. Kopje të letërnjoftimeve të të gjithë aksionarëve
5. Zgjidhja që tregon vendimin për të themeluar një biznes në Kosovë
Nuk kërkohet të rezervohet emri i kompanisë para regjistrimit. Emrat e bizneseve mund të jenë të duplifikuar. Mjafton të përfshihet emri i biznesit në formularin e regjistrimit.
5 ditë Pa
pagesë
3. Pagesa e taksës për regjistrim të biznesit në një bankë 1 ditë 23.5 EUR
4. Bërja e vulës së kompanisë
Vula nuk kërkohet me ligj. Megjithatë, shumica e bizneseve bëjnë vulë dhe e shfrytëzojnë atë gjatë ndërveprimeve të tyre me autoritete. Kostoja është ndërmjet 20 dhe 50 Euro.
1 ditë 20-50 EUR
5. Kërkimi dhe marrja licencën nga komuna
Taksa për licencë komunale paguhet për çdo vit dhe varet nga veprimtaria ekonomike dhe varion ndërmjet 50 deri 1000 Euro.
30 ditë Pa pagesë
6. Kërkimi dhe marrja e inspektimit nga Komisioni Teknik Komunal
Pas marrjes së Certifikatës për Regjistrimin e Biznesit nga Agjencia për Regjistrimin e Bizneseve e Kosovës, pala duhet të bëjë kërkesë te Komisioni Teknik Komunal (në komunën e Prishtinës) për të inspektuar kushtet sanitare, sigurinë e lokaleve, etj.
5 ditë (përfshirë në procedurën e mëparshme)
EUR 525 për licencë dhe EUR 50 për inspektim.
36
7. Kërkimi dhe marrja e numrit fiskal nga Administrata Tatimore në Ministrinë e Ekonomisë dhe Financave
Brenda 15 ditëve të gjitha shoqëritë tregtare të regjistruara në ARBK (Agjencia për Regjistrimin e Bizneseve e Kosovës), duhet të aplikojnë për numër fiskal në ATK (Administrata Tatimore e Kosovës) para nisjes së çfarëdo veprimtare ekonomike.
Për të aplikuar në ATK duhet dorëzuar dokumentet vijuese:
1. Certifikata e biznesit,
2. Dokumenti me informata për biznesin,
3. Kopje e letërnjoftimit të pronarit apo personit të autorizuar të kompanisë,
4. Qarkullimin e llogarisë bankare për gjashtë muajt e fundit,
5. Formularin e aplikimit për numër fiskal i cili mund të merret në zyrat e ATK-së ose mund të shkarkohet nga interneti në: http://atk-ks.org/english/NFiskal/.
Sipas nenit 5, paragrafit 3 të Udhëzimit Administrativ Nr. 07/2009 për Regjistrimin, Çregjistrimin dhe Nxjerrjen e Numrit Fiskal, Administrata Tatimore duhet të merr vendim a të lëshojë numrin apo jo brenda 10 ditëve pas pranimit të aplikacionit. Në praktikë, merr rreth 7 ditë pune për të lëshuar numrin fiskal.
7 ditë Pa pagesë
8. Inspektimi i lokalit afarist nga Administrata Tatimore
ATK mund të bëjë një vizitë në lokalin afarist për të inspektuar vendin para lëshimit të numrit fiskal. Ndërmarrësi duhet të jetë prezent në vend gjatë kryerjes së inspektimit.
1 ditë, simultan me procedurën 7
Pa pagesë
9. Regjistrimi i kompanisë për Tatimin në Vlerën e Shtuar (TVSH) në Administratën Tatimore pranë Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave
Aplikimi për Tatim në Vlerën e Shtuar kërkohet vetëm për kompanitë me qarkullim vjetor prej më shumë se 50,000 Euro. Formulari i regjistrimit për TVSH mund të shkarkohet nga http://www.atk-ks.org/english/Tatimet/fajllat/tvsh/FRTVSH.pdf. Një Certifikatë e regjistrimit për TVSH do të lëshohet ku tregohet emri i biznesit, numri i regjistrimit të biznesit (NRB) dhe adresa kryesore e biznesit.
7 ditë Pa pagesë
10. Regjistrimi i punonjësve në skemën pensionale në Administratën Tatimore pranë Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave
Certifikata e biznesit, kopje të letërnjoftimeve dhe një formular i kompletuar për regjistrim kërkohen për të regjistruar punëtorët për pension.
1 ditë Pa pagesë
37
Shënim. Tabela e procedurave për nisje të biznesit. Adaptuar nga “Të Bërit Biznes në Kosovë”, nga Banka Botërore – Bashkëpunimi Financiar Ndërkombëtar, 2012. Të drejtat e autorit 2012 nga Banka Botërore. Adaptuar me leje.
Regjistrimi i biznesit tuaj të ri
Bizneset e reja në Kosovë duhet të regjistrohen në Agjencinë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës. Shoqëritë Tregtare mund të themelohen dhe regjistrohen në Kosovë për çfarëdo qëllimi të ligjshëm dhe mund të kryejnë çfarëdo veprimtarie të ligjshme të specifikuar në nomenklaturën e kodeve të veprimtarive.
Kodet janë numra që përshtaten me veprimtarinë e biznesit të cilën ju vendosni ta hapni. Formularët që duhet të plotësohen për të hapur një biznes përmbajnë një pjesë ku juve ju kërkohet të shkruani kodin (në anën e majtë) dhe përshkrimin e biznesit (në anën e djathtë). Lista e kodeve mund të gjendet në faqen e internetit të Agjencisë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës në www.arbk.org. Kodet përbëhen nga katër shifra.
Agjencia për Regjistrimin e Bizneseve e Kosovës (ARBK) regjistron të gjitha bizneset e reja, kryejnë modifikimin e të dhënave për bizneset dhe mbylljen e bizneseve, lëshon certifikata të regjistrimit me numër fiskal. Certifikata për tatimin në vlerën e shtuar, certifikatë për import-eksport dhe ofron informata the formularë falas.
Në ARBK mund të regjistrohen llojet e mëposhtme të bizneseve: bizneset individuale, ortakëritë e përgjithshme, ortakëritë, shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar, shoqëritë aksionare, kompanitë e huaja, ndërmarrjet shoqërore dhe kooperativat bujqësore.
Pasi që këto lloje dallojnë nga njëra tjetra për nga detyrimet ligjore, dokumentet që kërkohen për regjistrimin fillestar të tyre janë gjithashtu të ndryshme. Ju duhet të plotësoni formularin përkatës duke u bazuar në llojin e biznesit që dëshironi të themeloni.
38
Shërbimet Ligjore për Fillimin e Biznesit në Kosovë
Ngritja e një biznesi do të duhej të ishte një proces emocionues. Por pa këshillat e duhura mund të jetë edhe sfidues, posaçërisht kur kemi të bëjmë me çështjet ligjore. Shumë shpesh njerëzit nuk kërkojnë ndihmën e një avokati deri atëherë kur çështja arrit në pikën e krizës. Por atëherë, nëse ka zgjidhje në dispozicion, mund të jetë shumë më e kushtueshme se të ndërmerren veprime të thjeshta që do të mund ta parandalonin problemin paraprakisht. Një avokat me përvojë, i cili ka ndihmuar persona tjerë për fillim të bizneseve shumë herë më parë, është shumë më efektiv se vetë themeluesi, i cili mund të jetë se është duke bërë fillimin e biznesit për herë të parë.
Qartazi, parandalimi është më i mirë se kurimi. Marrja e këshillave ligjore në fillim do të thotë se mund t’i shmangeni krizave. Një avokat mund të ju ndihmojë të identifikoni problemet e mundshme dhe të ndërmerrni hapa për ti parandaluar ato – duke mbrojtur biznesin tuaj nga rreziku dhe duke ju kursyer para.
Shërbimet që avokatet mund të ju ofrojnë përfshinë regjistrimin efektiv dhe të shpejtë të biznesit, negocimin e kontratave dhe qirave që do të çojnë në marrëveshje të mira për biznesin, mbrojtje të pronës intelektuale dhe këshilla për çështje tjera ligjore.
Edhe pse shërbimet ligjore në Kosovë zakonisht nuk janë aq të shtrenjta sa do të ishin në SHBA ose në Evropën Perëndimore, angazhimi i një avokati të mirë për t’u siguruar se procesi i themelimit të biznesit shkon mirë është vendimtar. Në çdo rast, tarifa me të cilën avokati do të ju ngarkojë për të ju nxjerrur nga telashet është vetëm një fraksion i vogël i tarifës të cilën avokati do t’ua ngarkojë për të ju nxjerrur nga telashet, pasi ato të kenë ndodhur.
Në Kosovë ka një numër të avokatëve të biznesit me përvojë që janë në dispozicion për të ju ndihmuar për nisje të biznesit. Një listë e firmave ligjore të specializuara mund të gjendet në faqen e internetit të Global Legal Resources, në: http://www.hg.org/lawyer-kosovo.html. Përveç kësaj, palët e interesuara mund të kontaktojnë Odën e Avokatëve të Kosovës për të marrë një listë të avokatëve dhe firmave ligjore të licencuara, në: [email protected].
39
3. Financimi i Transaksioneve Tregtare
Pjesë e rëndësishme e çdo transaksioni të tregtisë ndërkombëtare është të siguroheni se do të paguheni. Metodat e ndryshme të pagesës, pastaj edhe rreziqet e përfshira qofshit importues apo eksportues, janë të shpjeguara në këtë seksion. Një transaksion i tregtisë ndërkombëtare herë mund të duket si veprimtari komplekse me një cikël të gjatë prej urdhrit deri te paratë e gatshme. Çelësi për të pasur sukses në tregti ndërkombëtare është kuptimi dhe menaxhimi i rreziqeve me të cilat përballeni. Për importuesit dhe eksportuesit, masa e rrezikut të përfshirë në transaksion ndryshon varësisht nga ajo se cila metodë e pagesës është përdorur. Në transaksione më të mëdha dhe më të rrezikshme bankat e Kosovës mund të kryejnë një funksion të rëndësishëm, duke siguruar pagesën e importuesit atëherë kur eksportuesi plotëson të gjitha kushtet e kërkuara.
Rreziku i Importuesve
Si importues, ju doni të siguroheni se mallrat të cilat i keni porositur i pranoni në kohën e duhur dhe se mallrat i plotësojnë të gjitha specifikacionet. Opsioni më i mirë për importuesit është tregtia me llogari të hapur, pra pagesa për mallra pas pranimit, pasi që paraqet rrezikun më të vogël, duke siguruar se ju i pranoni mallrat të cilat i keni porositur, para se të paguani për to. Megjithatë ky është opsioni më pak i
40
favorshëm për eksportuesit pasi që mund të ketë pasiguri sa i përket asaj se a do të paguhen kur do të paguhen.
Rreziku i Eksportuesve
Për ata që eksportojnë, pagesa paraprakisht është gjithmonë opsioni më së paku i rrezikshëm, pra pranimi i pagesës para dorëzimit të mallrave. Në këtë rast, importuesi është në thelb duke financuar kapitalin tuaj të punës dhe nuk keni rrezik për mospagesë. Megjithatë është opsioni më së paku i favorshëm për importuesit sepse ata mund të mos jenë të pasigurt nëse dhe kur do ti pranojnë mallrat dhe nëse po, për të parë nëse mallrat do ti plotësojnë të gjitha specifikacionet e kërkuara.
Caktimi i Rrezikut
Metodat e më poshtme të pagesës caktojnë rrezikun e pagesës ndërmjet eksportuesit dhe importuesit në mënyra të ndryshme varësisht prej natyrës së transaksionit dhe marrëdhënieve të palëve.
Pagesa Paraprake
Në fillim të marrëdhënies afariste ( e edhe më vonë, nëse ka rrezik të vazhdueshëm) një eksportues mund të kërkojë pagesë paraprake. Importuesi mund të pajtohet me këtë për të inkurajuar marrëdhënien afariste. Me pagesë paraprake, të gjitha përparësitë i mblidhen eksportuesit dhe të gjitha mangësitë (rreziku) i mblidhen importuesit i cili ka bërë pagesën dhe nuk ka siguri (përveç zotimit kontratkual) se do të pranojë mallrat. Nëse eksportuesi dështon të ekzekutojë, i vetmi rekurs për importuesin mund të jetë dalja në gjyq për shkelje të kontratës, një opsion i shtrenjtë dhe i vështirë posaçërisht nëse padia duhet të bëhet në një shtet të huaj.
Tregtia me llogari të hapur
Eksportuesi dërgon mallrat te importuesi dhe në të njëjtën kohë dërgon një faturë për këto mallra, për pagesë në një datë të rënë dakord ose pas një periudhe të rënë dakord. Tregtia me llogari të hapur
41
është metodë pagese e zakonshme që përdoret për tregti ndërmjet eksportuesve dhe importuesve të vërtetuar, të cilët, të dytë, punojnë në tregje stabile siç janë Evropa Perëndimore ose SHBA-të. Të gjitha përparësitë grumbullohen te importuesi. Mangësitë grumbullohen te eksportuesi. Nëse klienti nuk paguan, ose nëse ai paguan por shteti i tij bllokon remitancën e fondeve te eksportuesi, eksportuesi nuk i ka as mallrat e as paratë dhe eksportuesi mund të mos jetë në gjendje për të kthyer mallrat e veta prapa. Sikur me pagesat paraprake, i vetmi rekurs mund të jetë dalja në gjyq për shkelje të kontratës.
Marrjet
Marrja e dokumenteve është metodë e pagesës që përdoret nga eksportuesi e cila shfrytëzon sistemin bankar për të kontrolluar kur i lirohen dokumentet tregtare importuesit. Ato kërkojnë edhe nga eksportuesi edhe nga importuesi të ushtrojnë kujdes të madh gjatë dakordimit të hollësive të kontratës së shitjes. Transaksioni iniciohet nga eksportuesi, i cili pastaj i dërgon mallrat në shtetin e importuesit. Në të njëjtën kohë ai ia beson bankës së tij dokumentet përkatëse tregtare (që mund të përfshijnë Fletëngarkesat e negociueshme), për mbledhje të të ardhurave nga shitja dhe dorëzim të dokumenteve te importuesi sipas kushteve të kontratës së shitjes. Ka tri lloje të marrjeve:
• marrjet e pastra
• marrje e dokumentuar: dokumente
kundrejt pranimit (D/A)
• marrje e dokumentuar: dokumente
kundrejt pagesës (D/P)
Për një marrje të pastër, eksportuesi dërgon mallrat dhe dokumentet përkatëse drejtpërdrejt te importuesi dhe pastaj i dërgon bankës së tij kambialin për vlerën e mallrave të tërhequra në bazë të kontratës së shitjes kështu që banka e tij të mund të marrë shumën e duhur nga importuesi. Përparësitë e kësaj procedure janë për importuesin. Nëse importuesi nuk paguan, ose nëse ai paguan por shteti i tij bllokon remitencën e fondeve te eksportuesi, eksportuesi nuk i ka as mallrat e as paratë dhe mund të mos i marrë mallrat e veta prapa.
Për marrje të dokumentuar D/A, eksportuesi nuk e autorizon lirimin e dokumenteve të transportit (të nevojshme për të marrë dërgesën e mallrave) derisa importuesi të pranojë kambialin për ta paguar në një datë të caktuar në të ardhmen. Pasi importuesi të pranojë kambialin, banka e importuesit liron dokumentet e transportit të nevojshme për të marrë dërgesën e mallrave dhe çfarëdo dokumenti tjetër të mbetur. Importuesi pastaj mund të marrë mallrat në posedim për të cilat është pajtuar të paguaj sipas kushteve të faturës së pranuar në një datë të caktuar në të ardhmen. Përsëri, të gjitha përparësitë janë me importuesin. Nëse importuesi nuk paguan në datën e duhur, ose nëse ai paguan por shteti i tij bllokon remitencën e fondeve te eksportuesi, eksportuesi nuk i ka as mallrat e as paratë dhe mund të
42
mos i marrë mallrat e veta prapa. Varësisht prej natyrës së transportit dhe termeve të marrjes, ky nivel i kontrollit mund të mos jetë në dispozicion ( p.sh. kur përdoren lista të ngarkesës ajrore).
Fjala kyçe në marrjen e dokumentuar, dokumentet kundrejt pagesës (D/P) është “pagesa”. Ka dy lloje të marrjes D/P – D/P me pagesë që shihet dhe D/P me pagesë në një periudhë të rënë dakord pas shikimit. Këto dyja dallojnë sipas asaj se kur bëhet pagesa, por në të dy llojet dokumentet që i japin titullin mallrave i lirohen importuesit vetëm pas pagesës. Ndryshe nga marrjet sipas kushteve D/A, marrjet sipas kushteve D/P mund t’i lënë eksportuesit kontroll efektiv të mallrave deri në pagesë.
Letërkreditë e dokumentuara (L/K-të)
Letërkreditë e dokumentuara, ose Letërkreditë (L/K-të) mund të ndihmojnë për ët minimizuar rrezikun, por mund të përfshijnë taksa bankare të domethënëse. Me metodat e tjera të pagesës (pagesat paraprake, tregtinë me llogari të hapur dhe marrjen) eksportuesi dhe importuesi të dytë varen nga njëri tjetrit për performancë të duhur për të shmangur shkëmbimin pa telashe të mallrave për pagesë. Me L/K-të, sidoqoftë, eksportuesi dhe importuesi të dytë e kanë edhe një siguri shtesë të pavarur të palës së tretë, bankës që lëshon L/K-në (banka emetuese). Me lëshimin e L/K-së në favor të një eksportuesi (“përfituesi”) banka që e lëshon merr përsipër të paguajë eksportuesin me kusht që:
• dokumentet e parapara në L/K janë
në rregull, dhe
• është në përputhje me termet dhe kushtet e L/K-së
Një importues (si aplikuesi për L/K të lëshuar nga banka e tij) ka siguri se banka e tij do të sigurojë se të gjitha dokumentet që ai i specifikon (përfshirë çfarëdo dokumenti transporti apo sigurimi të paraparë me L/K) janë pranuar në rregull dhe se të gjitha termet dhe kushtet e L/K-së janë në pajtueshmëri me të para se ti bëhet çfarëdo pagese eksportuesit.
Përparësitë ndahen nga eksportuesi dhe importuesi: të dytë kanë garanci të pavarura se mallrat dhe paratë do të shkëmbehen sipas kushteve të kontratës së shitjes, për sa kohë që termet e Letërkredisë reflektojnë kontratën e shitjes. Megjithatë, eksportuesi ende ndodhet në njëfarë rreziku të mospagesës. Për shembull, nëse eksportuesi nuk është në gjendje të përmbushë termet dhe kushtet e L/K-së, nuk ka garanci se do të paguhet edhe nëse mallrat janë dërguar tashmë. Përveç kësaj, nëse banka emetuese gjen mospërputhje të cilat nuk janë gjetur paraprakisht nga eksportuesi apo nga banka paguese, gjithashtu nuk ka garanci të pagesës.
43
L/K-të e konfirmuara
Nëse eksportuesi ka shqetësime sa i përket besueshmërisë së bankës së importuesit, ai mund të kërkojë një L/K të konfirmuar. Kjo zakonisht nënkupton se banka lokale e eksportuesit “konfirmon” L/K-në e bankës emetuese dhe pastaj i bën pagesën eksportuesit. Për L/K të konfirmuar zakonisht kërkohet një taksë shtesë bankare.
L/K-të Rrotulluese dhe Standby dhe Garancionet tjera
Për shkak të shpenzimeve për hapjen e një L/K-je për çdo transaksion tregtar ndërkombëtar, eksportuesit dhe importuesit që bëjnë biznes rregullisht mund të përdorin një garancion bankar apo të sigurimit që do të paguajë eksportuesin në rast se importuesi nuk e bën pagesën sipas kushteve të kontratës. Këto janë L/K-të Rrotulluese dhe Stanby. (një letërkredi rrotulluese zakonisht përdor të njëjtën L/K për të mbuluar dërgesa të shumëfishta gjatë një periudhe kohore; një L/K standby është e disponueshme kur biznesi procedon në bazë të një llogarie të hapur por nëse pagesa nuk bëhet brenda periudhës kohore të specifikuar në kontratë , eksportuesi mund të tërheqë pagesën nga L/K-ja standby. Këto dhe garancionet e ngjashme përdoren shpesh në transaksionet tregtare ndërkombëtare në Kosovë dhe bankat lokale dhe kompanitë e sigurimit ofrojnë versione të ndryshme të tyre.
Puna me bankën tuaj ose me institucionet tjera financiare në Kosovë
Sistemi bankar i Kosovës aktualisht përbëhet nga 7 banka në pronësi të huaj dhe 2 banka në pronësi vendore. Bankat në Kosovë kanë departamente për financim të tregtisë që mund të ju ndihmojnë të planifikoni transaksionin tuaj tregtar dhe ndërmarrin marrje të dokumentuara dhe lëshojnë L/K dhe garancione. Kompanitë e sigurimit gjithashtu mund të jenë në gjendje për të ofruar garanci që janë të dobishme për transaksione tregtare. Më shumë informata për bankat në Kosovë gjenden në Pjesën 13 të këtij Udhëzuesi.
44
4. Shërbimet në Kosovë për bizneset që importojnë dhe eksportojnë mallra
Pse të shfrytëzohen ofruesit e shërbimeve?
Transaksionet tregtare ndërkombëtare – importi dhe eksporti – mund të jenë komplekse. (Procedurat specifike për përcaktimin e detyrimeve doganore, TVSH dhe akcizës për importe dhe eksporte diskutohen në seksionet vijuese.) Importi dhe eksporti i ushqimeve, prodhimeve bimore dhe shtazore duhet të plotësojë kërkesat sanitare dhe fitosanitare. Të drejtat e pronësisë intelektuale (p.sh. patentat, markat tregtare, të drejtat e autorit dhe dizajnet industriale) zbatohen ë kufi. Organizimi i transportit ndërkombëtar të mallrave gjithashtu mund të jetë i komplikuar pasi që ka shumë mënyra të ndryshme transporti dhe ofrues të shërbimeve në dispozicion varësisht prej llojit të mallrave, kohës që kërkohet për dorëzim dhe marrjen parasysh të kostos. Financimi dhe sigurimi i transaksioneve tregtare gjithashtu mund të jetë i komplikuar.
Sigurisht, gjithmonë është e mundur që një importues apo eksportues të merret direkt me Doganat dhe agjencitë tjera kufitare dhe gjithashtu edhe të organizojë dërgimin direkt me kompanitë transportuese siç janë kompanitë e kamionëve, transportuesit detar dhe ata ajror, kompanitë e sigurimit dhe bankat. Fatmirësisht, specialistët e tregtisë dhe transportit agjentët doganor dhe transportuesit e mallrave, si dhe departamentet e financimit të tregtisë të bankave dhe kompanitë e sigurimit janë në dispozicion për të ndihmuar me planifikimin dhe ekzekutimin e transaksioneve tregtare.
45
Palët e treta përfaqësuese
Palët e treta përfaqësuese ose agjentët që mund të ju ndihmojnë për të naviguar kërkesat e vendosura nga agjencitë kufitare siç janë Doganat, Policia Kufitare, Agjencia e Ushqimit dhe Veterinës, etj., njihen si shpediterë apo agjentë zhdoganimi. Në Kosovë aktualisht ka më shumë se 100 firma shpedicioni dhe përafërsisht 500 shpediterë individual. Shumë shpediterë përfaqësohen nga Shoqata e Shpediterëve e Kosovës e cila është e lidhur me Odën Ekonomike të Kosovës. Niveli i profesionalizmit dhe kompetencës së shpediterëve mund të ndryshojë kështu që kur të përzgjidhni shpediterin që do të veprojë si agjent i juaji, ju duhet të kontrolloni me kujdes kualifikimin dhe reputacionin e tyre. Tarifat për shërbimet e shpediterëve negociohen individualisht dhe bazohen në vëllimin e tregtisë, numrin e artikujve të listuar në një faturë, kompleksitetin e transaksionit dhe të ngjashme.
Agjentët e tjerë, palë të treta, që janë thelbësorë për të aranzhuar hollësitë e transportit ndërkombëtar të mallrave të mallrave njihen si transportues të mallrave. Transportuesit e mallrave janë ekspertë sa i përket aranzhimeve të ndryshme të transportimit që duhet bërë për të lëvizur mallrat përmes kamionëve, hekurudhës, oqeanit ose ajrit (ose kombinime të këtyre transporteve multimodale) nga eksportuesi te importuesi. Ata do të ju këshillojnë lidhur me koston dhe kohen e nevojshme për opsionet e ndryshme të transportit dhe pastaj do të bëjnë aranzhime specifike transportimi për ju dhe do të marrin sigurimet e nevojshme. Shpesh e ë njëjta kompani, palë e tretë përfaqësuese ofron edhe shërbimet e shpeditimit edhe të transportit të mallrave. Disa firma të mëdha ndërkombëtare të transportit të mallrave operojnë në Kosovë. Tarifat për transportuesit e mallrave përcaktohen në bazë të kontejnerëve dhe janë të bazuara në peshën dhe vëllimin e dërgesave, kohën e vitit dhe të ngjashme.
Shërbimet ligjore
Për transaksionet më komplekse, ose në situata ku problemet lindin me vendimet e Doganës ose marrëveshjet e transportit, shërbimet e një avokati me përvojë në transaksione tregtare mund të jenë një ndihmë. Për shembull, në qoftë se Doganat vendosin që mallrat tuaja i nënshtrohen një detyrimi apo tatimi që ju e kontestoni, apo Dogana ia nënshtron transaksionin tuaj tregtar një dënimi, një ankesë administrative dhe pastaj një padi në një gjykatë kompetente mund të jetë e këshillueshme. Në mënyrë të ngjashme, në qoftë se ju keni një mosmarrëveshje me një kompani të transportit në lidhje me punën
46
ose tarifat e saj, ose çështjet ligjore lidhur me financimin e tregtisë apo sigurimin, përfaqësimi ligjor mund të jetë i nevojshëm.
Avokatët janë anëtarë të regjistruar të Odës së Avokatëve të Kosovës (OAK), të cilët kanë marrë një licencë për ushtrimin e profesionit të avokatit, e cila u jep atyre të drejtën për të përfaqësuar klientët në çdo procedurë para çdo forumi në Kosovë, duke përfshirë gjykatat penale. Avokatët në Kosovë janë të organizuar dhe qeverisen nga OAK-ja, e cila është një organizatë joqeveritare e regjistruar me një strukturë organizative të konsoliduar që ka mandat primar ruajtjen e pavarësisë së profesionit ligjor të garantuar me Kushtetutë. 6 Aktualisht, OAK ka më shumë se 600 anëtarë. Kushdo që do të përfaqësojë plotësisht klientët para forumeve të Kosovës në të gjitha çështjet thelbësore, duke përfshirë çështjet penale, duhet të regjistrohen në OAK. OAK pranon avokatët në profesion dhe administron një sistem tre nivelesh disiplinor të avokatëve. OAK financohet nëpërmjet tarifave të licencimit, kuotat e anëtarësisë, dhe donacionet ndërkombëtare.
Përveç avokatëve të licencuar, juristët (jo avokatë), të cilët kanë të paktën një diplomë bachelor në juridik shërbejnë si këshilltarë të institucioneve qeveritare dhe agjencive, këshillime të brendshme të korporatave, dhe avokatët e stafit për OJQ-të, pa pasur nevojë që t'i nënshtrohen një arsimimi ose licencimi të mëtejshëm.
Përveç kësaj, praktikimi i ligjit në Kosovë nuk është i kufizuar me ligj për ata me diplomë juridiku ose për profesionistët ligjorë. Legjislacioni i procedurës civile i Kosovës lejon palët të autorizojnë këdo me kapacitete ligjore për t'i përfaqësuar në procedurë gjyqësore civile. 7
Këtyre përfaqësuesve ligjorë nuk u kërkohet të kenë ndonjë trajnim specifik dhe janë në përdorim të gjerë në Kosovë.
Për më shumë informacion ose pyetje të veçanta, ju lutem vizitoni faqen e internetit të Odës së Avokatëve të Kosovës: http://www.oak-ks.org/
Shërbimet financiare
Bankat dhe institucionet e tjera financiare janë kritike për kryerjen e transaksioneve tregtare. (Shih diskutimin e financimit të transaksioneve tregtare në Pjesën 3 dhe diskutimin e bankave dhe institucioneve tjera financiare në Pjesën 13) Në Kosovë aktualisht ka 9 banka komerciale, 7 janë në pronësi të huaj dhe dy në pronësi të Kosovës. (Megjithatë, dallimi në bankat e huaja dhe vendase është vetëm në lidhje me kapitalin aksionar dhe jo në llojin e shërbimeve që ato ofrojnë.)
6 KUSHT. neni. 111(1); LIGJI PËR PROVIMIN E AVOKATURËS neni. 1(1) (Ligji Nr. 03/L-117, 12 shkurt 2009) 7 LIGJI PËR PROCEDURËN KONTESTIMORE neni. 86.1 (Ligji Nr. 03/L-006, 30 qershor 2008)
47
Kompanitë e sigurimit gjithashtu luajnë një rol kritik në transaksionet tregtare duke ofruar produkte të ndryshme të sigurimit të tilla si garancionet (garanci e performancës), sigurimi të transportit detar dhe të tjera, të sigurimit të përgjegjësisë, etj. Në Kosovë aktualisht ka 13 kompani të sigurimeve, 9 janë në pronësi të huaj. Shumica e tyre janë anëtarë të Shoqatës së Sigurimeve të Kosovës. Për më shumë informacion mbi kompanitë e sigurimit shih Pjesën 13.
5. Procedurat administrative për importin e mallrave
Objektivat kryesore të agjencive kufitare të Kosovës dhe kontrolleve të tyre janë siguria e të gjithë qytetarëve, mbrojtja e biznesit lokal, zbatimi i ligjeve dhe mbledhja e detyrimeve dhe tatimeve. Në Kosovë kemi tri agjenci kryesore që veprojnë dhe kontrollojnë vendkalimet kufitare: Policia Kufitare (përgjegjëse për imigracionin), Doganat dhe Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë. Kjo pjesë diskuton procedurat doganore lidhur me importin e mallrave. Pjesët 6-8 diskutojnë procedurat e tjera doganore. Pjesa 9 e këtij Udhëzuesi diskuton agjencitë e tjera kufitare.
Dogana e Kosovës
Dogana e Kosovës është themeluar në vitin 1999 nën UNMIK-un dhe u bë e njohur si Dogana e Kosovës në dhjetor të vitit 2008. Është zhvilluar mbi bazën e standardeve të BE-së dhe aktualisht ka rreth 600 të punësuar. Përveç mbledhjes së të ardhurave nga detyrimet dhe taksat, Dogana e Kosovës mbron shoqërinë nga kontrabanda e drogës dhe mallrave tjera të ndaluara dhe zbaton ligje që mbrojnë shoqërinë kundër efekteve paragjykuese të krimeve ekonomike dhe evazionit të mbledhjes së të hyrave.
48
Oficerët doganorë janë të vendosura kryesisht në pikat kufitare, aeroportet dhe zyrat në brendësi. Nëse importoni ose eksportoni mallra nga vendet e tjera, ju do të vini në kontakt me oficerët e doganës në një nga pikat e kalimit. Ata janë atje për të mbrojtur qytetarët e Kosovës dhe për të siguruar se mallrat janë të sigurta dhe ligjore për të hyrë në territori Detyra e tyre është gjithashtu për të siguruar që informatat e dhëna në dokumente përputhen me mallrat e paraqitura personalisht në kufi. Përveç kësaj, një nga objektivat kryesore të oficerëve doganor është administrimi dhe grumbullimi i detyrimeve dhe taksave për të gjitha mallrat e importuara dhe të eksportuara. Dogana e Kosovës aktualisht mbledh shumicën e të ardhurave të marra nga Qeveria e Kosovës kështu që funksioni i mbledhjes të të ardhurave nga Dogana është shumë i rëndësishëm.
Kalimet kufitare
Në Kosovë aktualisht ka 15 pikë kalime kufitar që janë operacionale, 13 prej tyre janë pikë kalime kufitare të përhershme dhe 2 janë pikë kalime kufitare të përkohshme. Krusheva dhe Orqusha, janë nën mbikëqyrjen e pikë kalimit kufitar të Vërmicës.
Pikë kalimet kufitare të trafikut rrugor ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Shqipërisë janë: Vërmica, Qafa e Prushit dhe Qafa e Morinës.
Pikë kalimi kufitare i trafikut rrugor ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Malit të Zi është "Kulla".
Pikë kalimet kufitare të trafikut rrugor ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë janë: Bërnjaku, Jarinja, Merdari, Mutivoda, Dheu i Bardhë dhe Muçibaba.
Pikë kalimet kufitare të trafikut rrugor ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Maqedonisë janë: Hani i Elezit dhe Glloboqica.
Pikë kalimi kufitar i trafikut hekurudhor ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Maqedonisë është Hani i Elezit.
Pikë kalimi kufitar i trafikut ajror është në Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës Adem Jashari.
Deklarimi i importeve dhe eksporteve: Deklarata doganore
49
"Procedurë doganore" është veprimi juridik për të kryer lirimin e mallrave nga "kontrolli doganor". Kontrolli doganor i referohet masave të zbatuara për të siguruar pajtueshmërinë me ligjet dhe rregulloret e Republikës së Kosovës, që kanë të bëjnë me importimin, eksportimin ose transitin e mallrave.
Pavarësisht nga procedura doganore që një tregtar dëshiron të aplikojë për një dërgesë, deklarata doganore e mallrave kërkohet të plotësohet nga importuesi ose eksportuesi (ose një përfaqësues i autorizuar) dhe të paraqitet në Doganën e Kosovës në mënyrë që dërgesa të lëshohet nga kontrolli doganor.
Në përgatitjen e një deklaratë doganore të mallrave, tregtari duhet së pari të përcaktojë dhe të deklarojë cila procedurë doganore do të deklarohet për trajtimin e mëtejshëm të mallrave. Shembuj të procedurave doganore, të cilat mund të zbatohen për një dërgesë të mallrave, përfshijnë, ndër të tjera, importimin, eksportimin, transitin, importimin e përkohshëm, magazinimin, transportimin, ri-eksportimin, tërheqjen e detyrimeve dhe përpunimin e brendshëm.
Më poshtë ofrohet më shumë informacion për të gjitha procedurat doganore.
Deklaratat doganore
Deklarata doganore ose "deklarata doganore e mallrave" (DDM) do të thotë një deklaratë e bërë në mënyrën e përcaktuar nga Dogana, ku deklaruesi tregon procedurën doganore për t’u zbatuar për mallrat dhe siguron të gjithë informacionin specifik të cilin Dogana e kërkon për aplikimin e procedurës së kërkuar. Për një shembull të një formulari të deklaratës doganore klikoni mbi këtë vegëz. Nenet 105-143 të "Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 që përcakton dispozitat për zbatimin e Kodit Doganor", ofrojnë informacion të detajuar mbi procedurat e deklarimit.
Kur një importues ose eksportues (ose përfaqësuesi i autorizuar) paraqet dhe nënshkruan një deklaratë doganore të mallrave, importuesi, eksportuesi dhe përfaqësuesi janë përgjegjës për:
- Saktësinë e informacionit të dhënë në deklaratë, - Vërtetësinë e dokumenteve të bashkëngjitura, dhe
50
- Pajtueshmëria me të gjitha detyrimet që lidhen me hyrjen e mallrave në fjalë nën procedurën e deklaruar.
Dogana e Kosovës ka miratuar së fundmi përdorimin e sistemit të TI-së ASYCUDA Worls i cili do të automatizojë plotësisht dorëzimin e deklaratave doganore. Kur një importues apo eksportues përdor sisteme elektronike të procedimit të të dhënave për të prodhuar deklarata doganore, Dogana e Kosovës mund të pranojë se nënshkrimi me dorë mund të zëvendësohet nga një tjetër teknikë identifikimi, duke u bazuar në përdorimin e kodeve. Ky lehtësim do të jepet vetëm nëse është në pajtim me kushtet teknike dhe administrative të përcaktuara nga Dogana, pasi ligji që ka të bëjë me nënshkrimet elektronike të jetë në fuqi në Kosovë. Dogana e Kosovës mund të sigurojë gjithashtu që deklaratat e prodhuara duke përdorur sistemet doganore të procesimit elektronik të të dhënave mund të vërtetohen drejtpërdrejt nga këto sisteme, në vend të aplikimit manual apo mekanik të vulës së zyrës doganore dhe nënshkrimit të zyrtarit kompetent.
Dogana e Kosovës mund të lejojë që disa nga të dhënat e një deklarate me shkrim të mallrave të zëvendësohet duke dërguar këto të dhëna në zyrën doganore të caktuar për këtë qëllim me anë të mjeteve elektronike, aty ku është e përshtatshme në formë të koduar.
Normalisht një deklaratë doganore e mallrave mund të paraqitet në cilëndo zyrë doganore në Kosovë, pavarësisht se ku paraqiten mallrat në Doganë. Megjithatë, në raste të caktuara paraqitja e deklaratës duhet të bëhet në zyrën e caktuar për shkak të mënyrave të veçanta të transportit apo metodave specifike të kontrollit, në varësi të llojit të procedurës doganore.
Deklarata mund të paraqitet në çdo kohë, duke përfshirë para arritjes së mallrave të importuara në Kosovë. Dogana e Kosovës mund të autorizojë që deklarata të dorëzohet para se importuesi apo eksportuesi të jetë në gjende që të paraqes mallrat në Doganë. Në këtë rast, Dogana mund të caktojë një afat kohor, që do të përcaktohet në përputhje me rrethanat, për paraqitjen e mallrave. Nëse mallrat nuk janë paraqitur brenda këtij afati kohor, deklarata do të konsiderohet se nuk është paraqitur.
Deklaratat doganore të mallrave normalisht duhet të paraqiten në zyrat e Doganës së Kosovës gjatë ditëve dhe orëve të punës. Megjithatë, Dogana mund, me kërkesën e importuesit ose eksportuesit, dhe në shpenzime të importuesit ose eksportuesit, të autorizojë paraqitjen e deklaratës jashtë ditë dhe orarit të punës. Tarifat për shërbime të posaçme mund të aplikohen për këtë shërbim jashtë orarit normal të punës, dhe do të aplikohen për të mbuluar kostot shtesë që lidhen me ofrimin e shërbimit.
Data e pranimit të deklaratës doganore do të shënohet në deklaratë, ose në dosjen elektronike të deklaratës.
51
Dogana mund të lejojnë ose të kërkojnë korrigjime të datës së ofruar në deklaratën doganore për tu bërë me anë të paraqitjes së një deklarate të re me qëllim të zëvendësimit të deklaratës origjinale. Në këtë rast, data të rëndësishme për përcaktimin e çfarëdo detyrimeve të pagueshme dhe për zbatimin e çfarëdo dispozite tjetër që rregullon procedurën doganore në fjalë do të jetë data e pranimit të deklaratës origjinale.
Importuesi apo eksportuesi mund të kërkojnë autorizim për ndryshimin e një ose më shumë nga veçoritë e deklaratës, pasi deklarata është pranuar nga Dogana. Ndryshimi nuk do të ketë efektin e dhënies së deklaratës të zbatueshme për mallra tjera të ndryshme nga ato që kishte mbuluar fillimisht.
Megjithatë, asnjë ndryshim nuk do të lejohet kur autorizimi kërkohet pasi Dogana e Kosovës të ketë:
- Informuar deklaruesin se kanë për qëllim të kontrollojnë mallrat ose; - Vërtetuar se të dhënat në fjalë nuk janë të sakta ose; - Liruar mallrat.
Pajtueshmëria vullnetare
Administrata moderne doganore bazohet në parimin e pajtueshmërisë vullnetare, mbështetur nga kërkesat e thjeshtëzuara të raportimit, komunikimit të Doganës, edhe të brendshëm edhe të jashtëm, si dhe programe të informimit intensiv të klientit. Nismat për lehtësim mund të bëjnë më të efektshëm procesimin e importeve dhe eksporteve komerciale duke vendosur përgjegjësi më të madhe mbi bizneset për vetë-vlerësim dhe pajtueshmëri vullnetare.
Që vetë-vlerësimi dhe pajtueshmëria vullnetare të ketë sukses, Dogana e Kosovës është duke siguruar mjete për bizneset që të arrijnë këto objektiva. Dogana e Kosovës tashmë është duke operuar një sistem modern kompjuterik ASYCUDA World, i cili do të lejojë tregtarët që të paraqesin elektronikisht deklaratat doganore on-line. Kjo është një mënyrë se si këto objektiva të dyfishta janë duke u akomoduar. Përveç kësaj, Dogana e Kosovës është duke u ofruar informacionin e nevojshëm dhe aftësitë tregtarëve që të fuqizojë bizneset për të përmbushur objektivat e vetë-vlerësimit dhe pajtueshmërisë vullnetare. Kjo përfshin ofrimin e informacionit teknik në lidhje me tregtinë dhe politikat fiskale, si dhe udhëzimet në lidhje me qasjen në ASYCUDA.
Importuesit dhe eksportuesit nxiten të vetëdijesohen për të drejtat dhe obligimet e tyre kur është fjala për transaksione të importit dhe eksportit. Sa më shumë që importuesit dhe eksportuesit i përmbushin obligimet e tyre vullnetarisht, aq do të marrin shërbim më të mirë nga Dogana e Kosovës me zhdoganime të shpejta dhe me kosto të ulët të ngarkesave. Rrjedhimisht, ky udhëzues është projektuar posaçërisht për të mbështetur
52
administratën doganore moderne në Kosovë duke rritur transparencën dhe përputhshmërinë vullnetare – e gjithë kjo për të rritur lehtësimin e tregtisë legjitime ndër-kufitare dhe për të përmirësuar administratën fiskale.
Dokumentet e kërkuara për importe
Normalisht kërkohen tri (3) dokumente për transaksione importi:
Deklarata doganore e mallrave (kliko këtu për të parë formën), Fatura komerciale (kliko këtu për një shembull), dhe Certifikata e origjinës (për tarifën preferenciale të CEFTA-s dhe kërkesat tjera). (kliko këtu
për një shembull)
Faturat komerciale – Rekomandimet për lirime më të shpejta të ngarkesave
Informacioni i dhënë në këtë seksion zbatohet për faturat komerciale që janë përgatitur në lidhje me transaksionet e importit dhe transaksionet e eksportit. Informacion më të mirë mbi faturat e importit ose eksportit do të lehtësojë lirimet më të shpejta të ngarkesave në vendin e destinacionit.
Sa më të mira të jenë informatat e ofruara për faturat komerciale, aq më shpejtë oficerët doganorë do të jenë në gjendje të verifikojnë të dhënat e deklaruara dhe dërgesat do të zhdoganohen dhe lirohen më shpejtë.
Udhëzime të hollësishme për importuesit, eksportuesit dhe shpediterët
Është përgjegjësi e tregtarëve ose përfaqësuesve të tyre për të përgatitur deklarata doganore të mallrave (DDM) të plota dhe të sakta për zhdoganimin e të gjitha dërgesave, qoftë për import, eksport, transit, magazinimin ose procedura tjera doganore.
53
Një nga kërkesat për dorëzimin e një deklarate të pranueshme është përfshirja e një kopje të faturës komerciale dhe certifikatës së origjinës, përveç lejes së kërkuar, licencës ose certifikatave që i përkasin mallrave.
Fatura tregtare duhet të japë një përshkrim të saktë dhe të plotë të mallrave dhe të ofrojë informata të caktuara themelore që kanë të bëjnë me këto mallra. Fatura duhet të japë çmimin e vërtetë dhe të plotë të paguar ose që duhet paguar për secilin lloj të mallit të listuar në faturë.
Dështimi për të siguruar faturat e duhura komerciale, të cilat përshkruajnë në mënyrë adekuate mallrat, kur deponohet një deklaratë doganore, mund të rezultojë në refuzim të menjëhershëm. Në çdo rast, procedimi dhe aprovimi i një deklarate pa faturën e duhur, mund ti nënshtrohet vonesave derisa doganierët përpiqen për të tejkaluar mungesën e informacionit në lidhje me klasifikimin e saktë të mallrave, përcaktimin e vlerës së saktë të mallrave, duke përcaktuar vendin e origjinës dhe vlerësimit të saktë të shumave të detyrimeve dhe tatimit. Për këtë arsye, informacioni joadekuat ose jo i plotë në faturë mund të çojë në tejkalim të pagesave të detyrimeve të importit, TVSH-së dhe akcizës nëse aplikohet.
Që Dogana të ofrojë shërbim të mirë në zhdoganimin e mallrave të importuara apo të eksportuara, është esenciale që çdo deklarues të sigurohet që faturat e dorëzuara me DDM-në të përshkruajnë saktësisht mallrat e mbuluara në transaksion. Përshkrimi i faturës duhet të jetë i detajuar mjaftueshëm që një zyrtar doganor të jetë në gjendje klasifikojë mallrat saktë në përputhje me nomenklaturën e Tarifës Doganore të Sistemit të Harmonizuar. Nëse informatat në faturë dhe përshkrimi i mallit nuk janë dhënë në detaje të mjaftueshme, procedimi i deklaratës doganore mund të vonohet, që natyrisht rezulton me kohë dhe kosto shtesë për të bërë biznes.
Shumica e vendeve në botë kanë miratuar dhe janë duke zbatuar Përshkrimin e Harmonizuar të Mallrave gjashtë shifror dhe Sistemin e Kodimit ( "SK") për tregtinë ndërkombëtare; Kosova përdor SK-në për klasifikimin e mallrave në bazë të Ligjit për Tarifa Doganore. Prandaj, në rast të importit në Kosovë është shumë e mundshme që furnizuesi i huaj (eksportuesi) ka njohuri të mirë për procesin e kodimit SK. Rrjedhimisht, do të jetë shumë e dobishme për importuesit të kërkojnë nga furnizuesit e tyre të huaj që të përfshijnë, së bashku me përshkrimin e saktë të mallrave edhe numrin e saktë gjashtë shifror të nëntitullit (sipas SK-së) në faturën komerciale; ky numër gjashtë-shifror përdoret në të gjithë botën për mallrat në fjalë. Ky proces mund të marrë ca kohë për importuesit në Kosovë për t’u organizuar paraprakisht me furnizuesit e huaj dhe transportuesit, por përpjekja e nevojshme për të siguruar këtë informacion në fatura ka të ngjarë të rezultojë në shërbim më të mirë nga Dogana në Kosovë, vlerësime të sakta të pagesave të detyrimeve dhe tatimeve, kohë më të shpejtë të lirimit dhe të dhëna më të sakta të tregtare, ashtu siç kërkohet nga Ministria e Financave dhe Zhvillimit Ekonomik.
54
Së fundi, fatura duhet të jetë mjaft e lexueshme për të lejuar zyrtarët e doganave të kryejnë procedimin e tyre dhe funksionet e verifikimit. (Kjo nuk është problem me faturat e dorëzuara elektronikisht.) Numrat e faturave duhet të jenë të shtypur pashlyeshëm në faturë. Mallrat e klasifikuara nën të njëjtin klasifikim tarifor SK mund të grupohen së bashku në një linjë të artikujve të DDM-së; vlera e faturës për çdo linjë të artikujve duhet të shënohet në fushën "22" në formularin e deklaratës doganore. Faturat e shkruara me dorë apo të gjeneruara nga kompjuteri janë të pranueshme, me kusht që ato përfshijnë minimumin e informacionit të kërkuar.
Për detaje shtesë lidhur me informacionin dhe të dhënat e kërkuara në fatura klikoni në këtë vegzë.
Informatat dhe të dhënat e faturës
Informacionet minimale të kërkuara në një fature komerciale përfshijnë:
1. Emrin e shitësit (furnizuesi, transportuesi) në vendin e huaj. 2. Emrin e eksportuesit, nëse është i ndryshëm nga shitësi. 3. Emri i marrësit në Kosovë. 4. Emri i blerësit, nëse është i ndryshëm nga marrësi. 5. Numri i urdhrit të blerjes, nëse është i aplikueshëm. 6. Data e dërgimit direkt në Kosovë. 7. Vendi transit i dërgimit, nëse është i aplikueshëm. 8. Vendi i origjinës (ku mallrat janë rritur, prodhuar ose fabrikuar; nëse dërgesa përfshin
mallra të origjinës së ndryshme, origjina duhet të jepet me një përshkrim narrativ për secilin lloj të mallit në dërgesë, siç tregohet në pikën 14 më poshtë).
9. Transportimi – trego mënyrën e transportit dhe vendin e dërgesës së drejtpërdrejtë në Kosovë.
10. Kushtet e shitjes. 11. Kushtet e pagesës (për shembull “shitja”, “dërgesa”, “qiraja”, “kredia” dhe Net 30 Ditë,
etj.). 12. Valuta e marrëveshjes. 13. Numri i paketimeve. 14. Përshkrimi i mallrave (përfshirë llojin e paketimeve, markat dhe numrat, karakteristikat,
klasa, cilësia, numri gjashtë shifror SK) *. 15. Sasia dhe njësia e matjes. 16. Pesha totale (Neto dhe Bruto). 17. Vlerat e njësisë. 18. Fatura gjithsej (FOB – në valutën e marrëveshjes). 19. Deklarata e çmimit (në rastet kur honoraret ose pagesat tjera ose procedimet për
pasuese për këto mallra paguhen ose janë të pagueshme nga blerësi në Kosovë).
55
* Është thelbësore që përshkrimi i kërkuar nën numrin 14 mësipër ë jepet në detaje të mjaftueshme dhe të përfshijë si në vijim (si të zbatueshme për llojin e mallit): prodhuesin ose emri i brendit, numrat e modelit, datën e fabrikimit,, kapacitetin, madhësinë, përbërjen e materialit, përshkrimin e aksesorëve të përfshirë, etj.
Për automjetet e importuara, përveç modelit dhe llojit të automjeteve, si dhe viti, fatura duhet të përfshijë numrin e shasisë dhe numrin serik të motorit.
Këtu janë disa shembuj të përshkrimeve të pranueshme të faturave (përveç kërkesave për informata tjera të listuara më sipër):
• "këpucë të grave me pjesën e poshtme prej lëkure, me të sipërme lëkure, numri SK 6403,59"
• "këpucë sportive për burra, me të sipërme lëkure, me pjesën e poshtme prej gome, numri SK 6403,19"
• "këpucë vajzash ', të sipërme lëkure, të sipërme lëkure, me pjesën e poshtme prej lëkure, numri SK 6403,59
• "kompjuterë personal pentium, numrin e modelit 1234, 750 MHz, RAM 32, 3.2 hard disk, dhe 20 cm. monitor me ngjyra, DOS, Windows 2000, maus dhe pad, tastierë portugalisht, UPS, numri SK 8471,91 "
Vlera doganore e mallrave
"Vlera doganore" i referohet vlerës së mallrave të importuara që përdoret për të llogaritur detyrimet doganore të importit dhe tatimet. Shumica e importeve vlerësohen në bazë të "vlerës së transaksionit" (çmimi i kontratës), dmth, çmimi i paguar ose që duhet paguar për mallrat në vendin e tyre të eksportimit kur shiten në Kosovë, me disa përshtatje të caktuara. Megjithatë, në qoftë se nuk është e mundur për të përdorur vlerën e transaksionit, 5 metodat e tjera të vlerësimit mund të përdoren sipas radhës.
56
Kodi Doganor i Kosovës siguron autoritetin për gjashtë metodat që duhet të zbatohen sipas radhës në përcaktimin e vlerës doganore të mallrave të importuara (shih nenet 31-40 të Kodit). Këto dispozita në Kod bazohen në Marrëveshjen për Vlerësimin Doganor (MVD) të Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT-së) për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave të importuara ("MVD-OBT" ose "MVD"). Të njëjtat parime dhe praktika zbatohen edhe për vlerësimin e importeve në Bashkimin Evropian dhe për këtë çështje të gjitha 157-të ekonomitë që janë anëtarë të OBT-së dhe shumë vende të tjera po ashtu.
Për më shumë detaje rreth vlerësimit doganor klikoni në këtë vegzë.
Informata shtesë për vlerësimin doganor
Nenet 60-82 të Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 "që vendosin dispozitat për zbatimin e Kodit Doganor", sigurojnë informacion më të detajuar mbi vlerën doganore dhe se si të përcaktohet vlera e mallrave të importuara. Aneksi 12 i këtij Udhëzimi Administrativ ofron Shënimet Shpjeguese mbi Vlerën Doganore.
Nenet 31-40 të Kodit Doganor të Kosovës) elaborojnë rregullat për përcaktimin e vlerës së mallrave të importuara, në mënyrë që të sigurohet uniformitet më i madh dhe siguri në mënyrën se si mund të përcaktohen vlerat ligjërisht. Parashikimi për tregtarët është një objektiv kryesor i këtyre dispozitave të Kodit lidhur me vlerën doganore, pasi këto dispozita të vlerësimit në Kodin Doganor të Kosovës me besnikëri ndjekin të njëjtat parime të MVD - në mënyrë që të sigurojnë parashikueshmëri për importuesit e Kosovës.
Sistemi për përcaktimin e vlerave të importit në Kosovë e njeh nevojën për një sistem të drejtë, uniform dhe neutral për vlerësimin e mallrave për qëllime doganore që përjashton përdorimin e vlerave doganore arbitrare ose fiktive. Në të vërtetë, Kodi Doganor përcakton metodologjinë e vlerësimit që Dogana e Kosovës duhet të aplikojë në importe. Në masën më të madhe të mundshme, "vlera doganore" e mallrave të importuara do të jetë vlera e transaksionit të mallrave që vlerësohen. Vlera e transaksionit e mallrave është e bazuar kryesisht në çmimin e paguar ose të pagueshëm për mallrat (në përputhje me realitetin komercial) përveç në rastet kur disa kufizime ose kushte që kanë të bëjnë me mallrat, padrejtësisht ose në mënyrë jorealiste ndikojnë në vlerën e tyre.
Vlerat doganore janë të bazuara në kritere të thjeshta dhe të barabarta në përputhje me praktikën tregtare dhe metodat e zbatuara të vlerësimit duhet të jenë "të aplikimit të përgjithshëm, pa dallim në mes të burimeve të furnizimit".
Importuesit duhet të jenë të vetëdijshëm se vlera doganore nuk mund të përcaktohet në bazë të:
a) çmimit të shitjes në Kosovë të mallrave të prodhuara në Kosovë;
b) një sistemi i cili siguron pranimin për qëllime doganore të më të lartës nga dy vlerat alternative;
c) çmimit të mallrave në tregun e brendshëm të vendit eksportues;
d) kostos së prodhimit, të ndryshme nga vlerat e përllogaritura që janë përcaktuar për mallra identike ose të ngjashme, në pajtim me nenin 33 (2) (d);
d) çmimet për eksport në një vend tjetër jashtë Kosovës;
57
f) Vlerave doganore minimale ose
g) vlerave arbitrare ose fiktive.
MVD-OBT gjithashtu pranon se procedurat e vlerësimit doganor nuk duhet të përdoren për të luftuar dumpingun.
Në këtë drejtim, çdo sistem i aplikimit të vlerave minimale ose krahasuese, është në kundërshtim të drejtpërdrejtë me parimet e MVD-së, parimet e BE-së dhe dispozitat e vlerësimit të importit në Kodin Doganor të Kosovës.
Objektivi për të siguruar këtë informacion në UTN është përmirësimi i cilësisë së informacionit të dhënë në deklaratat doganore (pra nxitjen e rritjes së përputhshmërisë vullnetare) që ka të bëjë me mallrat e përfshira në transaksion. Përmirësimi në cilësinë dhe saktësinë e informacionit në fatura dhe deklarata doganore do ti lejojë Doganës së Kosovës të ofrojë shërbim më të mirë në zhdoganimin e dërgesave të importit më shpejt.
Për informacion specifik lidhur me vlerësimin doganor, ju lutem kontaktoni zyrën e treguar më sipër. Gjithashtu, Departamenti i Trajnimit në Doganën e Kosovës ka materiale, duke përfshirë një DVD, në dispozicion për importuesit dhe përfaqësuesit e tyre që do të ndihmojnë në përgatitjen e deklaratave të importit, duke përfshirë materiale që kanë të bëjnë me metodologjinë përcaktimin korrekt të vlerave të importeve.
Së fundi, Titulli IV që fillon në faqen 18 të Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 ofron informacion më të detajuar mbi vlerësimin e mallrave të importuara. Më konkretisht, nenet 60-82 të këtij Udhëzimi Administrativ (pp 18-51) ofrojnë informacion të detajuar mbi vlerësimin doganor, dhe Aneksi 12 i Udhëzimit Administrativ përshkruan "Shënimet Shpjeguese mbi Vlerën Doganore" që janë të dobishme. (Ky aneks gjendet në faqen 377 të Udhëzimit Administrativ).
Kurdo që Dogana e Kosovës ka dyshime në lidhje me një vlerë të deklaruar të importit, një zyrtar doganor mund të kërkojë informacione shtesë mbi mallrat dhe transaksionet në fjalë. Megjithatë, në qoftë se vazhdon dyshimi, oficeri duhet, para se të arrijë një vendim përfundimtar, të njofton personin në fjalë, me shkrim nëse kërkohet, me arsyet e këtyre dyshimeve dhe t’i sigurojë personit një mundësi të arsyeshme për t'u përgjigjur. Në të gjitha rastet e tilla, vendimi përfundimtar dhe arsyet duhet t'i komunikohen me shkrim personit në fjalë.
Kur një borxh doganor lind në lidhje me mallrat e importuara dhe vlera doganore e këtyre mallrave bazohet në çmimin realisht të paguar ose të pagueshëm që përfshin shpenzimet e magazinimit dhe të ruajtjes së mallrave gjatë vendosjes së tyre në magazinë, këto shpenzime nuk duhet të përfshihen në vlerën doganore në rast se tregohen veçmas nga çmimi realisht i paguar ose që duhet paguar për mallrat.
Vlerësimi i transportit ndërkombëtar dhe shpenzimeve të sigurimit
Vlera doganore e importeve në Kosovë është llogaritur në bazë të CIF (fjalë për fjalë, kostoja e mallrave, plus transporti ndërkombëtar i mallrave dhe shpenzimet e sigurimit). Nën-neni 36.1 (d) i Kodit Doganor parashikon autoritetin për të përfshirë koston e transportit ndërkombëtar në vlerën doganore të mallrave të importuara.
58
Pra, kostoja e transportit dhe sigurimit për mallrat e importuara, si dhe të gjitha shpenzimet e ngarkimit e të trajtimit që lidhen me transportin e mallrave të importuara në vendin e mbërritjes së parë të mallrave të importuara në Kosovë duhet të përfshihen në llogaritjen e vlerës doganore.
Kur mallrat transportohen me të njëjtën mënyrë transporti deri në një pikë përtej pikës së mbërritjes së parë në Kosovë, shpenzimet e transportit në përgjithësi duhet të vlerësohen në përpjesëtim të drejtë me largësinë e përshkuar jashtë dhe brenda Kosovës. Kjo është e domosdoshme sepse vetëm pjesa ndërkombëtare e transportit dhe kostove të sigurimit duhet të përfshihen në llogaritjen e vlerës doganore të mallrave të importuara.
Ku transporti është falas ose ofrohet nga blerësi, kostot e transportit deri në pikën e mbërritjes të parë në Kosovë, të përcaktuara në përputhje me planin e normave të transportit të mallrave që normalisht zbatohen për të njëjtën mënyrë të transportit, duhet të llogaritet në bazë të planit të transportit të mallrave dhe pastaj shtohen në vlerën doganore. Megjithatë, çdo shtesë e tillë në çmimin realisht të paguar ose që duhet paguar, në këtë drejtim, duhet të bëhet vetëm në bazë të të dhënave objektive e të llogaritshme.
Në këtë drejtim, përqindja e shpenzimeve të transportit ajror që duhet të përfshihen në vlerën doganore të mallrave të importuara është 100%.
Për mallrat e importuara në Kosovë nga shërbimi postar ndërkombëtar, të gjitha detyrimet postare deri në vendin e dorëzimit duhet të përfshihen në vlerën doganore të këtyre mallrave, me përjashtim të çdo takse postare shtesë që vendoset në Kosovë. Megjithatë, asnjë përshtatje në vlerën e deklaruar nuk do të bëhet në lidhje me tarifat e tilla në përcaktimin e vlerës së dërgesave postare të natyrës jo-komerciale.
Deklarata e ndarë e vlerës
Aty ku është e nevojshme për të krijuar një vlerë doganore për qëllime të neneve 32-40 të Kodit Doganor, një deklaratë e të dhënave në lidhje me vlerën doganore të mallrave të importuara (deklarata e vlerës) është e nevojshme të shoqërojë deklaratën doganore të importit të bërë në lidhje me mallrat e importuara.
Deklarata e vlerës do të plotësohet dhe paraqitet në formularin “DV 1" që korrespondon me modelin në Aneksin 14 të "Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 që përcakton dispozitat për zbatimin e Kodit Doganor" që plotësohet, kur është e përshtatshme nga një ose më shumë formularë DV 1 që korrespondojnë me modelin në Aneksin 15, gjithashtu të Udhëzimit Administrativ të njëjtë. Kjo deklaratë e vlerës mund të bëhet vetëm nga një person i vendosur në Kosovë dhe në posedim të fakteve relevante.
59
Dogana e Kosovës mund të heq dorë nga kërkesa për një deklaratë të ndarë të vlerës, kur vlera doganore e mallrave në fjalë nuk mund të përcaktohet sipas dispozitave të nenit 33 të Kodit. Në raste të tilla personi përgjegjës në Kosovë do t’i pajisë ose të shkaktojë pajisjen e Doganës së Kosovës me ato informata tjera që mund të kërkohen për qëllime të përcaktimit të vlerës doganore në bazë të një neni tjetër të Kodit; dhe këto informacione të tjera do të ofrohen në formën dhe mënyrën që do të përcaktohet nga Dogana e Kosovës.
Depozitimi në një zyrë doganore i një deklarate të ndarë të vlerës, pa paragjykim për zbatimin e mundshëm të dispozitave penale, do të jetë e barabartë me përfshirjen e përgjegjësisë nga ana e personit përgjegjës në Kosovë për:
Saktësinë dhe plotësinë e të dhënave të ofruara në deklaratë,
Vërtetësinë e dokumenteve të prodhuara në mbështetje të këtyre të dhënave, dhe
Ofrimin e çdo informacioni shtesë ose dokumenti të nevojshëm për të përcaktuar vlerën doganore të mallrave.
Përveç kur kjo është esenciale për aplikimin korrekt të detyrimeve të importit, Dogana e Kosovës mund të heqë dorë nga kërkesa për deklaratën e tërë të ndarë të vlerësimit ose një pjesë të saj, kur:
Vlera doganore e mallrave të importuara në një ngarkesë nuk e kalon vlerën e 10.000€, me kusht që ato të mos përbëjnë dërgesë të ndarë ose të shumëfishtë nga i njëjti dërgues për të njëjtin pranues; ose
Importet e përfshira janë të një natyre jo komerciale; ose
Dorëzimi i të dhënave në fjalë nuk është i domosdoshëm për zbatimin e TARIK-ut ose kur detyrimet doganore të parapara me TARIK nuk janë të ngarkueshme në pajtim me dispozitat e veçanta doganore.
Tutje, në rast të trafikut të vazhdueshëm të mallrave të furnizuara nga shitësi i njëjtë te blerësi i njëjtë nën të njëjtat kushte tregtare, Dogana e Kosovës mund të heqë dorë nga kërkesa që të gjitha të dhënat në bazë të Nenit 88 (1) të ofrohen në mbështetje të çdo deklarate doganore, por do të kërkojnë ato sa herë që ndryshojnë rrethanat dhe të paktën një herë në tre vjet.
60
Një heqje dorë në bazë të këtij neni mund të tërhiqet dhe paraqitja e një DV 1 mund të kërkohet kur gjendet se një kusht i domosdoshëm për t'u kualifikuar për këtë heqje dorë nuk ishte përmbushur ose nuk përmbushet më.
Përshkrimi doganor (klasifikimi) i mallrave – Të kuptuarit e TARIK-ut
Kodi Doganor i Kosovës jep autoritetin për metodat që duhet të zbatohen në përcaktimin e përshkrimit (klasifikimit) të mallrave të importuara dhe të eksportuara. [shih nenet 24 dhe 25 të Kodit Doganor].
Në përmbledhje, Kodi Doganor parasheh se:
• Detyrimet e importit që duhet paguar kur një "borxh doganor"8 lind do të bazohen në nomenklaturën e mallrave të TARIK-ut, tarifës doganore të Kosovës, ligjet e zbatueshme në Kosovë dhe çdo marrëveshje me një vend tjetër apo grup vendesh, e lidhur nga Kosova që parasheh dhënien e trajtimit tarifor preferencial.
• Çdo masë tjetër në bazë të ligjeve të aplikueshme në Kosovë që aplikohet për importimin ose eksportimin e mallrave, atëherë kur është e përshtatshme, do të zbatohet në bazë të klasifikimit tarifor të këtyre mallrave përbrenda TARIK-ut.
Tarifa doganore e Kosovës është e bazuar në Përshkrimin e Mallrave të Harmonizuar Ndërkombëtarisht dhe Sistemin i Kodimit ë cilit përgjithësisht i referohet si "Sistemi i Harmonizuar" ose thjeshtë "SH". SH është nomenklaturën ndërkombëtare e produkteve me qëllime të shumëfishta e zhvilluar dhe e administruar nga Organizata Botërore e Doganave (OBD). Për më shumë informacion mbi Sistemin e Harmonizuar dhe Tarik-un klikoni mbi këtë vegëz.
8 Një obligim për pagesën e detyrimit doganor, tatimit dhe/ose detyrimeve tjera.
61
Informata shtesë në lidhje me sistemin e harmonizuar (SH)
SH përmban më shumë se 5000 grupe mallrash, secili i identifikuar nga një nëntitull ndërkombëtar gjashtë-shifror, të organizuar në një strukturë ligjore dhe logjike dhe mbështetur nga rregulla të përcaktuara mirë për të arritur klasifikime uniforme. Sistemi përdoret nga më shumë se 200 vende dhe ekonomi si bazë për tarifat doganore të tyre dhe për mbledhjen e statistikave të tregtisë ndërkombëtare. Mbi 98% e mallrave në tregtinë botërore klasifikohet sipas SH.
Interpretimi zyrtar i SH është dhënë në pesë vëllime të Shënimeve Sqaruese, të publikuara nga OBD, si pjesë e një database të mallrave duke u dhënë klasifikimin SH më shumë se 200.000 mallrave të tregtuara ndërkombëtarisht.
Vendimet në lidhje me interpretimin dhe zbatimin e Sistemit të Harmonizuar, siç janë vendimet për klasifikim dhe ndryshimi i Shënimeve Sqaruese ose i përmbledhjes së opinioneve të klasifikimit. Hyjnë në fuqi dy muaj pas miratimit nga Komiteti për SH i OBD-së.
TARIK-u në Kosovë
Kosova miratoi SH-në si bazë për “TARIK-un” e Doganës së Kosovës në vitin 2005 dhe do të vazhdojë të përdorë SH-në pasi që TARIK-u është i integruar eventualisht me tarifat e jashtme të bazuara në BE. TARIK-u përbën një plan të normave dhe masave që zbatohen për importimin dhe eksportimin e mallrave; nën-titulli ndërkombëtar gjashtë-shifror rafinohet më tej me katër shifra tjera shtesë për të marrë parasysh të gjitha kërkesat për Entin Statistikor të Kosovës, detyrimet doganore, masat e politikës tregtare për importit dhe eksport, norma preferenciale të detyrimeve (CEFTA), TVSH-në dhe normat e akcizës.
TARIK-u është pika e përbashkët e referencës për tregtarët, agjentët doganore, Shërbimin Doganor të Kosovës dhe të gjitha ministritë përkatëse dhe kështu siguron zbatimin uniform të të gjitha ligjeve dhe rregulloreve në fuqi për import dhe eksport. TARIK-u është përditësuar për të marrë parasysh të gjitha rregulloret e miratuara rishtazi dhe përditësohet në baza vjetore në përputhje me Nomenklaturën e Kombinuar të Bashkimit Evropian, të publikuar.
SiduketTARIK‐u
62
Nomenklatura e harmonizuar e mallrave dhe sistemit të kodimit
Kodi i mallit për import është një numër dhjetë shifror që barazohet me një përshkrim të artikullit. Çdo artikull do të ketë një numër kodi - megjithatë të ndryshëm ose të panjohur.
Ndaj çdo kodi të mallit është vendosur një normë detyrimi, siç cilido kufizim ka të ngjarë të zbatohet mund të nevojitet edhe Licenca p. sh. DTI për import. Klasifikimin e produkteve tuaja sipas kodeve të duhura të mallrave është shumë e rëndësishme pasi që kodi;
__ Përshkruan mallrat dhe
__ Përcakton normën e detyrimit.
Shumica e produkteve të importuara do të tërheqë detyrime. Është e rëndësishme që të paguhet norma e saktë e detyrimit. Nëse paguani shumë, do të jeni në disavantazh financiarisht. Nëse paguani shumë pak, ka të ngjarë që do të ju duhet paguani shumën shtesë më vonë, ndoshta pasi ti keni shitur mallrat. Sigurimi se produktet tuaja klasifikohen sipas kodit të saktë të mallrave është shumë me rëndësi. Kodet e mallrave janë të përfshira në Volumin 2 të Tarifës dhe ka diku 65.000 të tillë. Tarifa përditësohet çdo muaj siç edhe kodet mund të ndryshojnë, të largohen ose të shtohen të reja.
Qasje të drejtpërdrejtë në TARIK-un e Kosovës keni në:
http://dogana.rks-gov.net/Uploads/Documents/tarik/indexalb.htm
Shteti i origjinës së mallrave
[Nenet 26-31 të Kodit Doganor të Kosovës sigurojnë autoritetin për metodat që duhet të zbatohen për përcaktimin e origjinës së mallrave të importuara.]
63
Rregullat e origjinës janë të rëndësishme për tregti preferenciale - për shembull, tregtia brenda CEFTA-s e mallrave të cilat kanë origjinën në territoret e CEFTA-s dhe marrëveshjet e ardhshme të tregtisë së lirë të negociuara nga Kosova. Megjithatë, rregullat e origjinës janë gjithashtu të rëndësishme për tregtinë jo-preferenciale - për shembull, për shënimin e vendit të origjinës në produkte dhe përcaktimin e aplikimit të instrumenteve juridike tregtare. Shënimi i mallrave të importuara për origjinë jo-preferenciale ka të bëjë kryesisht me ofrimin e informatave me interes për konsumatorët.
Përcaktimi i origjinës së produkteve për tregti preferenciale (CEFTA) është i rëndësishëm për llogaritjen e detyrimeve dhe tatimeve mbi importet. Për importet në Kosovë, që kanë origjinën në territorin ose territoret e Palëve të CEFTA-s, nuk ka detyrime doganore të zbatueshme për import. Megjithatë, duhet theksuar se mallrat të cilat kanë origjinë nga vendet jashtë CEFTA-s (p.sh. Gjermania, Kina), por të cilat janë të importuara direkt në Kosovë nga territori i një anëtari të CEFTA-s nuk kanë të drejtë për të hyrë në Kosovë pa detyrime doganore të importit, sipas kushteve të CEFTA-s. Detyrimet doganore të importit për mallrat e tilla, në përgjithësi 10% ad valorem, duhet të paguhen në kohën e importimit në Kosovë.
Marrëveshja e OBT-së mbi Rregullat e Origjinës përcakton parimet e përgjithshme që vlejnë për mënyrën se si përcaktohet origjina e një produkti. Rregullat e origjinës dhe zbatimi i tyre supozohet të lehtësojnë rrjedhën e tregtisë ndërkombëtare dhe jo të krijojnë pengesa të panevojshme. Të gjitha ligjet, rregulloret dhe praktikat në lidhje me rregullat e origjinës duhet të jenë transparente dhe përgatitja dhe zbatimi i këtyre rregullave do të jetë i paanshëm, i parashikueshëm, konsistent dhe neutral.
Për më shumë informata mbi rregullat e origjinës kliko në këtë vegëz.
Informata shtesë mbi rregullat e origjinës
Ekzistojnë katër rregulla kryesore të origjinës:
Rregulla të origjinës për produkte që janë rritje, fabrikim apo prodhim i tërësishëm i një territori apo shtetit të vetëm (kriteri i “prodhimit në tërësi).
Rregullat e bazuara mbi një ndryshim të paraparë në klasifikimin tarifor nga klasifikimi i artikujve dhe materialeve të përdorura në procesin e prodhimit, deri te klasifikimi i produkteve finale. Kur aplikohet kriteri i ndryshimit të klasifikimit tarifor, një rregull i tillë i origjinës, dhe çdo përjashtim nga rregulli, në mënyrë të qartë duhet të specifikojë nëntitujt apo titujt brenda nomenklaturës tarifore që janë adresuar nga rregulli.
64
Rregullat e origjinës bazuar në përfundimin e një procesi të specifikuar të fabrikimit apo përpunimit. Për rregulla të tilla, operacioni që i jep origjinën produktit duhet të specifikohet saktësisht.
Rregullat e origjinës bazuar në vlerën e shtuar në prodhimin e një produkti përfundimtar në një territor ose shtet të caktuar. Kur aplikohet kriteri i përqindjes ad valorem, metoda për llogaritjen e kësaj përqindjeje duhet gjithashtu të tregohet në rregulla.
Mallrat e prodhuara tërësisht në një vend të caktuar do të merren kanë origjinën nga ai vend. Në përputhje me OBT-në dhe CEFTA-n, vetëm këto më poshtë do të merren si të prodhuara tërësisht në një vend të caktuar:
a) produkte minerale të nxjerra nga toka e vet, nga ujërat e veta territoriale, ose nga shtratin e detit të vet;
b) produktet bimore të korrura ose të mbledhur në atë vend; c) kafshët e gjalla të lindura dhe rritura në atë vend; d) produkte të përfituara nga kafshë të gjalla në atë vend; e) produkte të përfituara nga gjuetia apo peshkimi i kryer në atë vend; f) produkte të përfituara nga peshkimi detar dhe produkte të tjera të marra nga deti me
një anije të atij vendi; g) produkte të përfituara në bordin e një anije fabrikë të atij vendi vetëm nga produktet e
llojit të mbuluara nga paragrafi (f) më sipër; h) produkte të nxjerra nga shtresat ose nënshtresat tokësore detare jashtë ujërave
territoriale të atij vendi, me kusht që vendi ka të drejtën e vetme për të punuar këto shtresa apo nënshtresa;
i) skrap dhe mbeturina nga operacionet e fabrikimit dhe përpunimit, si dhe artikuj të përdorur, mbledhur në atë vend dhe të përshtatshme vetëm për përfitimin e sërishëm të lëndëve të para;
j) mallra të prodhuara në atë vend vetëm nga produktet e përmendura në paragrafët (a) deri (i) më sipër.
Kur mallrat janë prodhuar, pjesërisht, në dy ose më shumë shtete:
a) Mallrat mund të konsiderohet se kanë origjinën në vendin në të cilën mallrat janë përfunduar në formën në të cilën ato janë importuar në Republikën e Kosovës, ose
b) Origjina e mallrave mund të përcaktohet sipas kriterit të transformimit substancial.
Pikërisht këtu rregullat e origjinës janë thelbësore në përcaktimin e vendit të origjinës së mallrave.
65
Në përcaktimin e origjinës së mallrave të importuara sipas paragrafit të mësipërm, konsideratë duhet t’i kushtohet Protokolleve përkatëse të CEFTA-s. Më tej, kushtet në lidhje me transformimin substancial mund të përcaktohen me Udhëzim Administrativ nga Dogana e Kosovës. Sipas këtij kriteri të përgjithshëm, mallrat konsiderohen se kanë pësuar fabrikim ose përpunim të mjaftueshëm në një vend të caktuar për t’u konsideruar me origjinë nga ai vend, në qoftë se mallrat janë klasifikuar nën një titull apo nëntitull në nomenklaturën e Sistemit të Harmonizuar, që është i ndryshëm nga titujt apo nëntitujt e aplikueshëm për çdonjërin prej artikujve dhe materialeve të përdorura apo të konsumuara në fabrikimin ose përpunimin e mallrave të importuara, pavarësisht nga origjina e cilitdo prej artikujve apo materialeve të tilla. Disa rregulla të origjinës kërkojnë që një përqindje e caktuar e vlerës së produktit përfundimtar duhet të origjinojnë në një vend që produkti të konsiderohet se ka origjinën në atë vend.
Për më shumë informacion mbi rregullat e origjinës dhe përcaktimin e vendit të origjinës së mallit, ju lutemi kontaktoni Zyrën për Origjinë në Doganën e Kosovës.
Mallrat e prodhuara tërësisht në një vend të caktuar do të merren se kanë origjinën nga ai vend. Në përputhje me OBT-në dhe CEFTA-n, vetëm këto më poshtë do të merren si të prodhuara tërësisht në një vend të caktuar:
k) produkte minerale të nxjerra nga toka e vet, nga ujërat e veta territoriale, ose nga shtratin e detit të vet;
l) produktet bimore të korrura ose të mbledhur në atë vend; m) kafshët e gjalla të lindura dhe rritura në atë vend; n) produkte të përfituara nga kafshë të gjalla në atë vend; o) produkte të përfituara nga gjuetia apo peshkimi i kryer në atë vend; p) produkte të përfituara nga peshkimi detar dhe produkte të tjera të marra nga deti me
një anije të atij vendi; q) produkte të përfituara në bordin e një anije fabrikë të atij vendi vetëm nga produktet e
llojit të mbuluara nga paragrafi (f) më sipër; r) produkte të nxjerra nga shtresat ose nënshtresat tokësore detare jashtë ujërave
territoriale të atij vendi, me kusht që vendi ka të drejtën e vetme për të punuar këto shtresa apo nënshtresa;
s) skrap dhe mbeturina nga operacionet e fabrikimit dhe përpunimit, si dhe artikuj të përdorur, mbledhur në atë vend dhe të përshtatshme vetëm për përfitimin e sërishëm të lëndëve të para;
t) mallra të prodhuara në atë vend vetëm nga produktet e përmendura në paragrafët (a) deri (i) më sipër.
Kur mallrat janë prodhuar, pjesërisht, në dy ose më shumë shtete:
66
c) Mallrat mund të konsiderohet se kanë origjinën në vendin në të cilën mallrat janë përfunduar në formën në të cilën ato janë importuar në Republikën e Kosovës, ose
d) Origjina e mallrave mund të përcaktohet sipas kriterit të transformimit substancial.
Pikërisht te mallrat e prodhuara në më shumë se një shtet rregullat e origjinës janë thelbësore në përcaktimin e vendit të origjinës së mallrave.
Në përcaktimin e origjinës së mallrave të importuara sipas paragrafit të mësipërm, konsideratë duhet t’i kushtohet Protokolleve përkatëse të CEFTA-s. Më tej, kushtet në lidhje me transformimin substancial janë të përcaktuara me Udhëzimin Administrativ Nr. 11/2009. Sipas këtij kriteri të përgjithshëm për mallrat e prodhuara në më shumë se një shtet, mallrat konsiderohen se kanë pësuar fabrikim ose përpunim të mjaftueshëm në një vend të caktuar për t’u konsideruar me origjinë nga ai vend, në qoftë se mallrat janë klasifikuar nën një titull apo nëntitull në nomenklaturën e Sistemit të Harmonizuar, që është i ndryshëm nga titujt apo nëntitujt e aplikueshëm për çdonjërin prej artikujve dhe materialeve të përdorura apo të konsumuara në fabrikimin ose përpunimin e mallrave të importuara, pavarësisht nga origjina e cilitdo prej artikujve apo materialeve të tilla. Tutje, disa rregulla të origjinës kërkojnë që një përqindje e caktuar e vlerës së produktit përfundimtar duhet të origjinojnë në një vend që produkti të konsiderohet se ka origjinën në atë vend.
Titulli III që fillon në faqen 18 të Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 ofron informacion më të detajuar mbi origjinën e mallrave. Nenet 14-19 të përfshira në këtë Udhëzim Administrativ japin informacion për mënyrën e përcaktimit të origjinës së tekstileve dhe produkteve të tekstilit. Neni 26 ofron informata për Certifikatat e Origjinës. Kur origjina e një produkti është ose duhet të dëshmohet gjatë importimit me tregimin e një certifikatë të origjinës, certifikata do të përmbushë kushtet e mëposhtme:
a) duhet të bëhet nga autoriteti i autorizuar për këtë qëllim nga vendi i lëshimit; b) duhet të përmbajë të gjitha të dhënat e nevojshme për identifikimin e produktit me të cilin ka të
bëjë, në mënyrë të veçantë: - Numri i paketave, natyra e tyre, dhe shenjat dhe numrat që ato mbajnë, - Lloji i produktit, - Pesha bruto dhe neto e produktit; këto dhënat mund, megjithatë, të zëvendësohen me
të tjera, të tilla si numri ose vëllimi, kur produkti i nënshtrohet ndryshimeve në peshë gjatë transportit ose kur pesha e tij nuk mund të konstatohet, ose kur kjo normalisht identifikohet me veçori tjera të tilla, dhe
- Emri i dërguesit. c) do të vërtetojë qartë se produkti me të cilin ka të bëjë ka origjinën në një vend specifik.
Për më shumë informacion mbi rregullat e origjinës dhe përcaktimin e vendit të origjinës së mallit, ju lutemi kontaktoni Zyrën për Origjinë në Doganën e Kosovës.
67
Detyrimet, TVSH-ja dhe Akciza – Përllogaritja e Pagesave
Norma e detyrimeve doganore të importit është zero për mallra që kanë origjinën në territorin e një vendi që është palë e Marrëveshjes për Tregti të Lirë në Evropën Qendrore (CEFTA).
Shumica e normave të detyrimeve të importit për mallrat që vijnë jashtë CEFTA-s janë 10% ad valorem (10% të çmimit të paguar ose të pagueshëm për mallrat e importuara); megjithatë, disa mallra të importuara janë të liruara nga pagesa e detyrimeve të importit prej 10%. TARIK-u ofron informata të detajuara mbi normat e detyrimeve të importit, normat e TVSH-së, normat e akcizës (nëse ka), si dhe çdo certifikate apo licence të nevojshme që kanë të bëjnë me të gjitha mallrat e importuara.
Këtu është vegëza elektronike për TARIK-un:
http://dogana.rks-gov.net/Uploads/Documents/tarik/indexalb.htm
TVSH
Pothuajse të gjitha importet janë subjekt i TVSH-së prej 16% mbi vlerën e doganimit të mallrave të importuara. Megjithatë, disa mallra janë të liruara nga TVSH-ja, qoftë nëse importohen në Kosovë, ose prodhohen në Kosovë. TARIK tregon nëse TVSH-ja nuk mblidhet për importimin e mallrave specifike.
Akciza
[Nenet 234-249 të Kodit Doganor sigurojnë autoritetin për vjeljen e akcizës për produkte të caktuara.]
Akciza mblidhet për mallra luksoze të caktuara dhe disa produkte të tjera. Kliko në këtë vegëz për të parë produktet që i nënshtrohen akcizës.
Grafiku më poshtë, liston produktet që i nënshtrohen akcizës, së bashku me numrin e nëntitullit tarifor dhe norma e akcizës që vlen për çdo produkt.
68
MALLRAT QË I NËNSHTROHEN AKCIZAVE DHE TARIFAT PËRKATËSE
Përshkrimi i mallit Shifra Tarifa e taksës
Ujërat, duke përfshirë ujërat minerale dhe të ajrizuara të cilat përmbajnë sheqer të shtuar apo ndonjë materie tjetër ëmbëlsuese apo që janë me shije, si dhe pijet e tjera joalkoolike, duke mos përfshirë lëngjet e frutave apo të perimeve nga kaptina 2009.
2202
0,045 €/kg
Birra e prodhuar nga malti 2203
500 €/Hl
abs. alk. 100%vol
në 20oC(1)
Verërat nga rrushi i freskët, duke përfshirë verërat me
përmbajtje të shtuar të alkoolit; mushti i rrushit,
përpos atij nga kapitulli 2009
2204
500 €/Hl
abs. alk. 100%vol
në 20oC(1)
Vermuti dhe verërat e tjera nga rrushi i freskët me shije të bimëve apo të substancave aromatike
2205
500 €/Hl
abs. alk. 100%vol
në 20oC(1)
Pijet e tjera të fermentuara (për shembull mushti i
mollës apo i dardhës, pijet alkoolike nga fermentimi i
mjaltës); përzierjet e pijeve të fermentuara dhe përzierjet e pijeve të fermentuara e të pijeve joalkoolike të cilat nuk janë cekur ose nuk janë përfshirë diku tjetër
2206
500 €/Hl
abs. alk. 100%vol
në 20oC(1)
Etil alkooli i padenatyrizuar me përqindje të alkoolit
prej 80% apo më të lartë; etil alkooli dhe pijet e tjera
alkoolike të denatyrizuara të cilësdo përqindje alkoolike
2207
500 €/Hl
abs. alk. 100%vol
në 20oC(1)
Etil alkool i padenatyrizuar me përqindje të alkoolit prej më pak se 80%; pijet alkoolike, likeret dhe pijet
e tjera alkoolike
2208
500 €/Hl abs. alk. 100%vol
në 20oC(1)
69
Cigaret, cigaret e prera dhe cigarillosët të cilat
përmbajnë duhan
2402 1000 1,00 € për një
njësi konvencionale (2
Cigaret që përmbajnë duhan 2402 20
25,00 € për një
njësi
konvencionale
(2)
Prodhimet e tjera të përpunuara të duhanit dhe zëvendësimet e përpunuara të duhanit; duhani i “homegjenizuar” apo “i ribërë përmes përpunimit”;ekstraktet dhe esencat e duhanit
2403
25,00 € për një
njësi konvencionale
(2)
Gazet e naftës dhe hidrokarbure tjera gazoike
2711 0.1€/lit
Vajrat dhe prodhimet e tjera të distilimit të katranit të
thëngjillit në temperatura të larta; produktet e ngjashme në të cilët pesha e përbërësve aromatikë është më e madhe se e përbërësve jo aromatikë
2707
0,325 €/lit
1. Vajrat e petroleumit dhe vajrat e përfituara nga mineralet bituminoze (përpos naftës së papërpunuar) produktet që nuk janë cekur apo përfshirë tjetërkund, të cilat përmbajnë në peshë 70% apo më shumë vajra të petroleumit apo vajra të përfituara nga mineralet bituminoze, ku këto vajra janë përbërësit kryesorë të produktit (përpos vajrave të përdorura).
2710 11 dhe
2710 19
0,325 €/lit
Vajra te gazit ( Naftë )
Alkooli për motorë ( Benzina), karburantet e llojit te alkoolit për motorët reaktive dhe vajrat e tjera te lehta
2710 1931 deri
2710 1949
0,36 €/l
70
27101131deri
27101190
0,385 €/lit
Hidrokarburet aciklike 2901 0,36 €/lit
Hidrokarburet ciklike 2902 0,36 €/lit
Produktet kundërdetonuese, inhibitorët e oksidimit,
inhibitorët e ngjitjes, përmirësuesit e viskozitetit,
produktet antikorozive dhe aditivët e tjerë të prodhuar
për vajrat minerale (duke përfshirë benzinën) apo për
lëngjet e tjera të cilat përdoren për qëllime të njëjta si
vajrat minerale
3811
0,36 €/lit
Tretësit kompozit organik dhe holluesit të cilët nuk
janë cekur a përfshirë diku tjetër; holluesit e prodhuar
të ngjyrës apo të llakut
3814
0,36 €/lit
Alkilbenzenët e përzier dhe alkilnaftalenët e përzier,
përpos atyre nga kaptina 2707 apo 2902
3817
0,36 €/lit
Veturat dhe automjetet e tjera motorike parimisht të disenjuara për transport të personave (përpos atyre nga kaptina 8702), duke përfshirë veturat karvan dhe veturat për gara.
8703
500 € për çdo automjet
(1) Përkufizimi i “njësisë konvencionale” për këto pika gjendet në nenin 1 të Rregullores së UNMIK -ut nr. 2003/23 për akcizat në prodhimet e duhanit në Kosovë të datës 25 qershor2003.
Mallrat e liruara nga detyrimet dhe/ose TVSH-ja
Disa mallra janë të liruara nga detyrimet doganore dhe/ose TVSH-ja. Për informata lidhur me mallrat e liruara kliko në këtë vegëz.
PRODUKTET BUKQËSORE TË LIRUARA NGA TVSH-ja
Gjedhet e gjalla, të racës së pastër për riprodhim
71
Derra të gjallë, të racës së pastër për riprodhim
Dele te gjalla, të racës së pastër për riprodhim
Dhi të gjalla, të racës së pastër për riprodhim
Shpezët e gjalla: Pula, Rosa, Pata, Gjela deti dhe Pula Afrikane, të cilat nuk peshojnë me tepër se 185 gr
Drunj dhe bimë të tjera të gjalla: Qepujka, Rrënjë dhe të ngjashme
Patate të freskëta, farë
Qepët për mbjellje (fidane) Grurë i fortë për mbjellje
Grurë i zakonshme dhe fara meslini Thekër, farë Elb, farë Tërshërë, farë Misër, farë Kokrra soje, për mbjellje Fara luledielli, për mbjellje Farëra, kokrra, dhe spore, që përdoren për mbjellje
Mbetjet dhe mbeturinat nga industria ushqimore
Produktet e ndryshme për ushqimin e kafshëve (Koncentrate), (me përjashtim të ushqimit për qen dhe mace, të parapara për shitje me pakicë)
Plehrat Fungicidet Herbicidet, produkte kundër mbirjes dhe rregullatorë për rritjen e bimëve
Rodenticidet Tharësa, për produkte bujqësore
Pajisje mekanike (dore ose jo) për projektim, për shpërndarje apo spërkatje të tretësirave ose pluhurave, bujqësore ose hortikulturore
Elevatorët dhe konvejerët pneumatik të destinuar veçanërisht për përdorim në bujqësi Makineri ngarkuese të destinuar veçanërisht për përdorim në bujqësi Makineri bujqësore, kopshtare, pylltare për përgatitje të dheut apo për kultivim; kositje
të lëndinave apo terreneve sportive Makineri për korrjeshirje, përfshirë presuesit e sanës Kositëse të barit ose sanës (përveç makinave kositëse për lëndina, parqe ose terrene sportive) Makina pastruese sortuese apo klasifikueset vezëve, të pemëve apo prodhimeve tjera
bujqësore
Makina të tjera bujqësore, hortikulturore,pyjore, për mbajtjen e shpezëve apo të bletëve,duke përfshirë edhe mbirjen e bimëve të pajisura me aparate mekanike apo termale
Traktorët që kontrollohen me këmbë
Traktor bujqësor dhe traktor për pyje (duke përjashtuar traktorët që kontrollohen me këmbë).
72
Siç u përmend më lart, TARIK-u përcakton numrat e klasifikimit dhe normat përkatëse të detyrimeve doganore, TVSH-së dhe akcizës që janë të pagueshme për mallrat e importuara, si dhe çdo autorizim apo aprovim tjetër që kërkohet për import të çdo lloji të mallit.
Lista e Inputeve dhe Pajisjeve Bujqësore të Liruara nga Tarifa Doganore dhe TVSH-ja
Nr. Emërtimi Kodi Tarifa %
TVSH %
1. Gjedhet e gjalla (Të racës së pastër për riprodhim). 010210 0 0
2. Derra të gjallë (Të racës së pastër për riprodhim). 01031000 0 0
3. Dele te gjalla (Të racës së pastër për riprodhim). 01041010 0 0
4. Dhi të gjalla (Të racës së pastër për riprodhim). 01042010 0 0
5. Shpezët e gjalla: Pula, Rosa, Pata, Gjela deti dhe Pula Afrikane. (Të cilat nuk peshojnë me tepër se 185 gr.)
010511 deri 010519
0 0
6. Shtazë të tjera të gjalla;
--Bletë
0106900010 0 16
7. Pata deti;
---Të gjalla, të freskëta ose të ftohura
0307210000 0 16
8. Vezë të shpezëve për çelje (pulave, bibave ose të patave:
--të shpezëve
---të bibave ose të patave
0407001100
0407001900
0 16
9. -Spermë e gjedhit (për mbarsim artificial) 0511100000 0 16
10. Drunj dhe bimë të tjera të gjalla: Qepujka, Rrënjë dhe të ngjashme.
0601 – 0602 0 0
11. -Patate të freskëta, farë 07011000 0 0
12. -Qepët për mbjellje (fidane). 07031011 0 0
13. -Grurë i fortë 10011000 0 16
14. -Grurë i fort 10019010 0 0
73
--për mbjellje
---grurë i zakonshme dhe fara meslini
10019091
15. Thekër:
-Farë
10020000 0 0
16. Elb:
-Farë
10030010 0 0
17. Tërshërë:
-Farë
10040000 0 0
18. Misër; 1005 0 16
19. Kokrra soje
-për mbjellje
12010010 0 0
20. Farë lule dielli
-për mbjellje
12060010 0 0
21. Farëra, kokrra, dhe spore, që përdoren për mbjellje; 1209 0 0
22. Jonxhë (alfalfa)
-Kokrriza dhe sfera të jonxhës
(lëndë e parë për koncentrate të kafshëve)
1214100000 0 16
23. Vaji i papërpunuar i sojës për prodhimin e artikujve ushqimor, që konsumohen nga njerëzit
15071090 0 16
24. Vaji i papërpunuar i lulediellit për prodhimin e artikujve ushqimor (që konsumohen nga njerëzit).
15121191 0 16
25. Vaji i papërpunuar i rrepës për prodhimin e artikujve ushqimor (që konsumohen nga njerëzit).
1514119010 0 16
26. Vaji i papërpunuar i misrit për prodhimin e artikujve ushqimor (që konsumohen nga njerëzit).
15152190 0 16
27. Mbetjet dhe mbeturinat nga industria ushqimore:
Mbetjet e drithërave (krundet) leguminozeve, pangjarit etj.
Bersitë e sojës, kolzës, lulediellit, birrës etj.
2301-2308 0 0
74
28. Produktet e ndryshme për ushqimin e kafshëve (Koncentrate), me përjashtim të ushqimit për qen dhe maca, të parapara për shitje me pakicë
230990 0 0
29. Fosfatet e Kalciumit natyral:
- i pabluar
(lëndë e parë për koncentratë të kafshëve).
2510100000 0 16
30. Aminoacide:
--Metioninë (INN)
(lëndë e parë për koncentrate të kafshëve).
29304010 0 16
31. Aminoacide:
--Cisteina dhe Cistina
(lëndë e parë për koncentrate të kafshëve)
29309013 0 16
32. ...Aminoacide: Lizime dhe Glicinë etj.
(lëndë e parë për koncentrate të kafshëve)
2922 0 16
33. Plehrat minerale: Urea, Nitrat Amoni etj. 31 0 0
34. -Insekticidet 380810 0 0
35. -Fungicidet 380820 0 0
36. -Herbicidet 380830 0 0
37. -Rodenticidet 38089010 0 0
38. Lëkurë e papërpunuar dhe lëkurë e përpunuar 41 0 16
39. Letër karton, veshje celuloze... të çfarëdo madhësie, përveç artikujve të llojeve të përshkruara ne titujt 4803, 4809 dhe 4810. (Ambalazhi i qumështit etj.)
4811 0 16
40. Lesh i pakrehur ose i paprishur; 5101 0 16
41. Fijet nga qimet e papërpunuara; 51100000 0 16
Shishe, kavanoza etj., prej qelqi që përdoren për ambalazhim të pijeve dhe produkteve ushqimore.
7010 0 16
42. -Tharësa
--për produkte bujqësore
84193100 0 0
75
43. Centrifugat: makineri dhe aparate filtrimi apo pastrimi për lëngje
8421 0 16
--Pajisje mekanike bujqësore ose kopshtare:--
-Pajisje ujitëse
-Pjesët
842481 0 16
44. -Elevatorët dhe konvejerët pneumatik: --
Të destinuar veçanërisht për përdorim në bujqësi.
84282030 0 0
45. -Makineri të tjera ngarkuese:
-----Të destinuara për tu bashkangjitur në traktorët bujqësorë.
-----Të tjera
84289071 dhe 84289079
0 0
46. Makineri bujqësore për përgatitje të dheut apo për kultivim;
Duke përfshirë edhe pjesët
8432 0 0
47. Makineri të korrjeve shirjeve, presuesit e sanës, makinat kositëse të barit, makina pastruese sortuese apo klasifikueset vezëve, të pemëve apo prodhimeve tjera bujqësore, përveç makinave të kapitullit 8437:
-Dukë përfshirë edhe pjesët
8433 0 0
48. Makineri e mjeljes dhe Makineri e bulmetit;
Duke përfshirë edhe pjesët
8434 0 0
Presat, shtrydhëset dhe makina të ngjashme të përdorura në përpunimin e verës së rrushit, verës së mollës lëngut të frutave apo pajisjeve të ngjashme.
-Duke përfshirë edhe pjesët.
8435 0 16
49. Makineri tjera për bujqësi, kopshtare e pylltare:
Makineri për përgatitjen e ushqimit të kafshëve dhe inkubatorët e shpezëve.
-Duke përfshirë edhe pjesët.
8436 0 0
50. Makineri për pastrimin, seleksionimin apo klasifikimin e farave, drithërave apo zarzavateve:
Makineri të përdorura në industrinë e bluarjes apo
8437 0 16
76
përpunimin e drithërave;
-Duke përfshi edhe pjesët
51. Makineri për përgatitjen apo prodhimin industrial të ushqimit apo pijeve:
‐ Makineri për prodhimin e makaronave etj. ‐ Makineri për prodhimin e ëmbëlsirave,
çokollatave etj.
- Makineri për prodhimin e sheqerit,
- Makineri për distilimin e birrës,
- Makineri për përpunimin e mishit të kafshëve apo të shpendëve,
- Makineri për përpunimin e frutave, zarzavateve etj.
- Duke përfshirë edhe pjesët.
8438 0 16
52. Traktorët (përveç atyre nga titulli 8709)
-Duke përfshirë edhe pjesët.
8709 0 16
53. Traktor bujqësor dhe traktor për pyje (duke përjashtuar traktorët që kontrollohen me këmbë);
-Motokultivatorët
--Traktorët bujqësorë
---Të përdorura
87011000
87019011
deri
87019050
0 0
54. Konstruktime të sajuara (Sistemi i serrave).
---Sera prej druri
---Sera prej hekuri ose çeliku
---Sera prej materialeve të tjera
9406002010
9406003100
9406008010
0 16
Mallrat e importuara për veprimtari të caktuara afariste janë gjithashtu të liruara nga TVSH, si më poshtë:
Shëndetësia dhe shërbimet mjekësore Farmaceutike Arsimi dhe shërbimet arsimore Librat që lidhen me arsimin
77
Mediet, përfshirë revistat, gazetat dhe botimet periodike, Shërbimet e transportit ndërkombëtar; dhe Të gjitha produktet dhe shërbimet që eksportohen nga Kosova.
Ka edhe lirime tjera nga TVSH-ja, si më poshtë:
Lirimet me "Interes publik" (Neni 27 i Ligjit për TVSH). Shërbimet mjekësore dhe shëndetësore, mirëqenia dhe shërbimet e sigurimit social, shërbimet arsimore, shërbimet mediatike, shërbimet e organizatave religjioze dhe materiale të shtypura të caktuara.
Lirime të veprimtarive tjera (Neni 28). Shërbime financiare, kumari, dhe shitja/qiradhënia e akomodimit për banim. Gjersa edhe sigurimi përmendet në këtë nen, lirimi për sigurime nuk vlen para datës 1 janar 2015.
Lirimet në importim (Neni 29). Kryesoret janë importet e projekteve të donatorëve dhe artikuj bujqësor të përzgjedhur (siç u paraqitën më lartë). Ju lutem vini re që këto lirime aktualisht do të skadojnë më 31 dhjetor 2012.9
Lirimet tjera lidhur me importimin (Neni 30). Barnat, mallrat e importuara si pjesë e bagazheve personale, mallra të sjellura nga persona që kanë jetuar jashtë Kosovës për më shumë se 12 muaj dhe mallrat e trashëguara nga banorët e Kosovës nga një i afërm i ndjerë jashtë Kosovës (më përjashtim të produkteve të duhanit dhe alkoolit).
Lirimet në eksportim (Neni 31). Këtu përfshihen eksportet e përgjithshme si dhe mallrat e eksportuara me bagazh personal.
Lirimet e lidhura me transportin ndërkombëtar (Neni 32). Lirimet në lidhje me transaksionet e caktuara që trajtohen si eksporte (Neni 33). Kryesoret janë
furnizimet e mallrave apo shërbimeve nën aranzhim diplomatik apo konsullor, për NATO-n/KFOR-in dhe për organizatat ndërkombëtare dhe ndërqeveritare, ujitja e tokave bujqësore dhe furnizimet me artikuj bujqësor (të listuara si më sipër) në periudhën kohore deri më 31 dhjetor 2012.
Lirimet për furnizimin e shërbimeve nga ndërmjetësuesit (Neni 34). Depot doganore dhe aranzhimet e ngjashme (Neni 35).
Furnizuesit e mallrave dhe shërbimeve të liruara të mbuluara nga nenet 31-34 më sipër, mund të kërkojnë zbritje të TVSH-së për blerjet/importet e tyre të lidhura me këto furnizime të liruara (që do të thotë, për shembull, se eksportuesit e mëdhenj do të kenë të drejtë për kthim të TVSH-së), ndërsa furnizuesit e mallrave dhe shërbimeve të liruara të mbuluara nga nenet 27-30 më sipër, nuk mund të kërkojnë zbritje të TVSH-së për blerjet/importet e tyre në lidhje me ato furnizime të liruara (që do të
9 Lirimet nga TVSH-ja për importet e produkteve bujqësore do të skadojnë më 31 dhjetor 2012. Përveç nëse dhe përderisa nuk vendoset ndryshe nga Ministria e Financave, këto lirime nga TVSH-ja do të skadojnë.
78
thotë në shumë raste është e domosdoshme një ndarje e shumës së TVSH-së së zbritshme që mund të kërkohet).
FATURAT E TË HYRAVE
Pas pagesës së të gjitha të hyrave borxh, Dogana e Kosovës do t’i lëshojë një faturë personit në fjalë që dëshmon pagesën e borxheve të detyrimeve dhe tatimeve.
Fatura do të përshijë së paku informatat në vijim:
a) Një përshkrim të mallrave i cili është mjaftueshëm preciz për të mundësuar identifikimin e tyre; kjo mund të përfshijë edhe titullin tarifor;
b) Vlera e faturës dhe/ose cilësia e mallrave, sipas nevojës; c) Një ndarje të tarifave të mbledhura; d) Datën kur është bërë; e) Emrin e autoritetit që e ka lëshuar atë (normalisht, Dogana e Kosovës).
Një mostër e faturës së të hyrave ofrohet në Aneksin 25 të “Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 që përcakton dispozitat për zbatimin e Kodit Doganor”. Kliko në këtë vegëz për të parë mostrën e faturës.
Faturat komerciale – Rekomandime për zhdoganime më të shpejta të ngarkesave
Informacioni i dhënë në këtë pjesë vlen për faturat tregtare që janë të përgatitur në lidhje me transaksionet e importit dhe eksportit. Informatat më të mira për faturat e importit ose eksportit do të bëjnë më të lehtë zhdoganimin e shpejtë të ngarkesave në vendin e destinacionit.
Sa më të mira të jenë informatat e dhëna në faturat komerciale, aq më shpejtë oficerët doganor do të jenë në gjendje të verifikojnë të dhënat e deklaruara dhe aq më shpejt do të zhdoganohen dhe lirohen dërgesat.
Marrëveshjet tregtare
79
Aktualisht e vetmja marrëveshje tregtare e Kosovës është Marrëveshja e Evropës Qendrore për Tregti të Lirë (CEFTA). Megjithatë, kohët e fundit kanë filluar negociatat me Turqinë në lidhje me një marrëveshje të tregtisë së lirë dhe pritet që negociatat do të fillojnë në vitin 2013 me Bashkimin Evropian në lidhje me Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit që do të sigurojë tregti të lirë dypalëshe (shumica e eksporteve të Kosovës në Bashkimin Evropian aktualisht përfitojnë nga trajtimi pa doganë, sipas ATM programit të BE-së).
CEFTA vendos tregtinë e lirë mes 7 vendeve të Ballkanit dhe Moldavisë. CEFTA është parë si një hap drejt anëtarësimit përfundimtar në BE të anëtarëve të saj. Kroacia do të tërhiqet nga CEFTA në korrik 2013, kur të bëhet anëtare e Bashkimit Evropian. Objektivat kryesore të CEFTA-s janë: për të zgjeruar tregtinë në mallra dhe shërbime dhe për të nxitur investimet me anë të rregullave të ndershme, të qëndrueshme dhe të parashikueshme; të eliminojë barrierat ndaj tregtisë mes Palëve; të sigurojë mbrojtje të përshtatshme të të drejtave të pronësisë intelektuale në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe harmonizimin e dispozitave mbi çështjet e politikës tregtare moderne të tilla si rregullat e konkurrencës dhe të ndihmës shtetërore. Gjithashtu përfshin procedura të qarta dhe efektive për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe lehtëson krijimin gradual të zonës BE-vendet e Ballkanit Perëndimor të grumbullimit diagonal të origjinës. Për më shumë informacion mbi CEFTA-s klikoni mbi këtë vegëz.
+7
Informata shtesë në lidhje me CEFTA-n
Më 19 dhjetor 2006, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Maqedonia, Moldavia, Mali i Zi, Serbia dhe Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK) në emër të Kosovës nënshkruan një marrëveshje për të ndryshuar dhe zgjeruar të Tregtinë e Lirë në Evropën Qendrore - CEFTA 2006.
Pas proceseve të ratifikimit, CEFTA 2006 hyri në fuqi më 26 korrik 2007 për pesë nënshkruesit (Shqipëria, Maqedonia, Moldavia, Mali i Zi dhe UNMIK / Kosova), për Kroacinë më 22 gusht 2007, Serbinë më 24 tetor 2007 dhe për Bosnjë dhe Hercegovinën, më 22 nëntor 2007.
Palët e CEFTA-së ranë dakord (Kapitulli VI i Marrëveshjes) për një kombinim të angazhimeve të veçanta dhe klauzola evolucionare në tregti lidhur me fusha të tilla si shërbimet, investimet, prokurimet qeveritare dhe mbrojtjen e pronës intelektuale. Në përmbledhje, objektivat kryesore për çdo temë janë:
• Shërbimet: një liberalizim progresiv dhe hapje reciproke e tregut të shërbimeve;
• Investimet: sigurimin e trajtimit të qëndrueshme dhe të barabartë të investitorëve dhe kompletimi i fitimeve nga liberalizimi i tregtisë me mundësitë e investimit;
80
Prokurimet qeveritare: një hapje progresive dhe efektiv të tregjeve të prokurimit të qeverive deri në maj 2010;
Mbrojtja e Pronës Intelektuale: të sigurojë mbrojtje të përshtatshme dhe efektive të pronësisë intelektuale në përputhje me standardet ndërkombëtare, në veçanti me Marrëveshjen e OBT-së për drejtat pronësore Intelektual të lidhura me tregtinë.
Bazuar në Marrëveshjen e CEFTA-së 2006, palët kanë hequr të gjitha tarifat doganore mbi importet, të gjitha detyrimet që kanë efekt të njëjtë, dhe të gjitha detyrimet e importit të një natyre fiskale në tregtinë ndërmjet palëve për të gjitha produktet e tjera të ndryshme nga ato që i nënshtrohen koncesioneve dypalëshe. Gjithashtu, palët kanë hequr të gjitha tarifat doganore mbi eksportet, detyrimet që kanë efekt të njëjtë, dhe detyrimet e eksportit të një natyre fiskale në tregtinë ndërmjet Palëve.
Për importet në Kosovë, që kanë origjinën në territorin ose territoret e palëve të CEFTA-s, nuk ka detyrime doganore të importit. Megjithatë, duhet theksuar se mallrat, të cilat kanë origjinën në vendet jashtë CEFTA-s (p.sh. Gjermania, Kina), por të cilat janë të importuara direkt në Kosovë nga territori i një pale në CEFTA nuk klasifikohen për të hyrë në Kosovë pa detyrime doganore të importit , sipas kushteve të CEFTA-s. Detyrimet doganore të importit për mallrat e tilla, në përgjithësi 10% ad valorem, duhet të paguhen në kohën e importimit në Kosovë.
Marrëveshja plotësisht përputhet me rregullat e OBT-së dhe procedurat dhe rregulloret e BE-së. Marrëveshja ofron një kornizë ligjore për tregti për palët që të përgatiten për anëtarësim në BE, duke vazhduar kështu traditën e CEFTA-s origjinale, anëtarët themelues të së cilës janë tani në BE. Në të vërtetë, një Deklaratë e Përbashkët për “Aplikimin e rregullave dhe procedurave të OBT-së nga të gjitha shtetet palë:
“Deri në masën sa referencat janë bërë në kontekstin e kësaj Marrëveshjeje, me rregullat dhe procedurat e përcaktuara në Aneksin 1A, Aneksin 1B dhe Aneksin 1C të Marrëveshjes së Marrakeshit që themeloi Organizatën Botërore të Tregtisë, Palët bien dakord t'i zbatojnë ato pavarësisht nëse ato janë ose jo anëtarë të OBT-së.”10
Për më shumë informata rreth CEFTA-s vizito http://www.cefta2006.com/
10 Nga Deklarata e Përbashkët në CEFTA lidhur me zbatimin e Rregullave dhe Procedurave të OBT-së
81
Procedurat e pagesës
Kurdo që lind një borxh doganor11 për cilëndo arsye të paraparë me kornizën ekzistuese ligjore dhe rregullatorë, ai borxh duhet të paguhet në përputhje me procedurat e mëposhtme. Pavarësisht arsyes së lindjes së borxhit procesi i përgjithshëm ka pesë hapa si më poshtë:
1) Krijimi i detyrimit në sistemin ASYCUDA12 (ose futja manuale e borxhit në llogaritë fizike doganore),
2) Gjenerimi i Urdhrit për Pagesë në sistemin ASYCUDA, 3) Urdhërimi dhe ekzekutimi i transferit të fondeve në llogaritë e marrësit të pagesës, 4) Njohja e pagesës në sistemin ASYCUDA, 5) Konfirmimi i transferimit të fondeve në llogarinë e marrësit të pagesës nëpërmjet pajtimit me
Bankën Qendrore dhe Thesarin.
Në varësi të mënyrës së pagesës dhe/ose arsyes për të cilën pagesa është bërë, mund të ketë disa ndryshime të vogla në procedurat e përmendura më lart, sa i përket hapave të bashkimit dhe/ose mënjanimit të ndonjërit nga hapat e përshkruar. Për më shumë informata lidhur me pagesat e doganës kliko në këtë vegëz.
Për pagesat doganore ndiqen procedurat e mëposhtme:
1) Krijimi i detyrimit në sistemin ASYCUDA (ose futja e borxhit në llogaritë e Doganës)
Mënyra më e zakonshme e lindjes së një borxhi doganor është duke vlerësuar një deklaratë doganore të mallrave. Kurdo që një Dokument Unik Doganor (DUD) vlerësohet nga një zyrtar i autorizuar (dhe DUD-i pastaj merr numrin serik L), sistemi vlerëson detyrimet dhe tatimet e pagueshme dhe automatikisht krijon një detyrim në sistem me status "për t'u paguar". Nga pikëvështrimi i kontabilitetit, ky është një operacion ekuivalente me hyrjen në librat e kontabilitetit të doganës.
11 Një obligim për pagesën e detyrimeve, tatimeve dhe/ose taksave tjera doganore. 12 “Sisteme të Automatizuara të të Dhënave Doganore” … sistemi operacional i kompjuterëve i miratuar nga Dogana e Kosovës
82
Megjithatë, ka raste kur një borxh mund të lind pa qenë i lidhur me DUD-in. Në këto raste, të quajtura "Pagesa tjera" në sistem, detyrimi krijohet manualisht arkëtari që fut informacionin e kërkuar në bazë të të dhënave relevante lidhur me rastin dhe hapi i ardhshëm (numër dy) duhet të përfundojë që të ketë një hyrje në librat e kontabilitetit të doganës.
2) Gjenerimi i Urdhërit për Pagesë në sistemin ASYCUDA
Sapo të jetë krijuar një detyrim në sistem, sistemi gjeneron një Urdhër Pagese. Urdhër Pagesa i ka të gjitha detajet e KOS-GIRO që është duke u përdorur aktualisht në procedurat e pagesës të miratuara nga Banka Qendrore. Një nga detajet në Urdhër Pagesë është personi i cili është debitori (personi që ka detyrime) për borxhin doganor.
Në përputhje me udhëzimet nga importuesi, eksportuesi apo shpediteri, bankat komerciale pastaj ekzekutojnë urdhrat për transfertat e fondeve bazuar në KOS-GIRO-n e lëshuar nga sistemi ASYCUDA.
Në rastin e "DUD-ave për t’u paguar" urdhër pagesa mund të gjenerohet on-line nga ana e importuesit ose shpediterët direkt nga zyrat e tyre.
Për "pagesat tjera" Urdhër Pagesa (KOS-GIRO) shtypet nga arkëtari doganor, i cili pastaj u jep urdhër pagesën personave në fjalë dhe ofron këshilla për të bërë pagesën (urdhëruar transferin) në një bankë komerciale. Degët e bankave komerciale janë të vendosura përshtatshëm pranë të gjitha zyrave doganore.
3) Urdhërimi dhe ekzekutimi i transferit të fondeve në llogarinë e marrësit të pagesës
Paguesi (personi i cili do të procedojë në bankë në emër të debitorit) prezanton KOS-GIRO-n e lëshuar nga Dogana në njërën nga bankat komerciale dhe udhëzon arkëtarin e bankës (sportelistin) për të transferuar shumën e treguar të të hollave në llogarinë e treguar të doganës në Bankën Qendrore. Paratë që do të transferohet mund të paraqiten nga paguesi në para të gatshme ose shuma mund të debitohet nga cilado llogarie debitorit në atë bankë. Çfarëdo opsioni që do të përdoret për këtë, Dogana duhet gjithmonë të identifikojnë këtë si pagesa është bërë me "mjete pagese" "transfer", identifikuar me kodin "1". Praktikisht, "mjetet e pagesës" tjera (si para të gatshme, çek, etj) përdoren rrallë.
Banka komerciale pastaj "zotohet" për të bërë transferimin sa më shpejt të jetë e mundur dhe në këmbim i jep paguesit një faturë (faturën e bankës) si një provë se ka marrë para nga paguesi (në para të gatshme apo debituar nga llogaria e debitorit).
4) Njohja e pagesës në sistemin ASYCUDA
Për të mbyllur ciklin e pagesës, paguesi duhet të paraqesë prova të pagesës (fatura e bankës) te arkëtari i doganës në të njëjtën zyrë ku është lëshuar KOS- GIRO. Arkëtarët e Arkëtarët e zyrave të tjera nuk janë në gjendje për të parë on-line dokumentet e pagesës që nuk i përkasin zyrave të tyre. Megjithatë, menaxhmenti i Doganës mund të vendosë që oficerët e caktuar nga zyra të caktuara me funksione të menaxhimit financiar mund të pranojnë pagesat e lëshuara nga zyrat e tjera. Kjo kontrollohet teknikisht në sistemin ASYCUDA.
83
Arkëtari i doganës konfirmon pagesën në ASYCUDA duke futur referencën e transferit (të treguar në faturën e bankës), kodin e bankës dhe shumën e saktë të paguar (siç tregohet në faturën e bankës). Nëse shumat përputhen me njëra-tjetrin, arkëtari mund të validojë pagesën dhe sistemi ASYCUDA pastaj gjeneron një faturë doganore me një numër serik P. Kjo faturë i jepet paguesit, si një dëshmi se Dogana ka konfirmuar pagesën e kryer.
Konfirmimi i transferit të fondeve në llogarinë a marrësit të pagesës përmes pajtimit me Bankën Qendrore dhe Thesarin.
Duhet të sqarohet se, kur një arkëtar i doganës pranon pagesa, paratë mund të mos kenë mbërritur ende në llogarinë e doganës. Në nivel operacional, Dogana pranon pagesa "në mirëbesim" duke u bazuar në pamjen e faturës bankare e cila duket të jetë e vlefshme dhe ngjashëm edhe me faksimilen të lëshuar nga banka për atë lloj të dokumentit. Arkëtari doganor nuk është në gjendje të kontrollojë në kohë reale nëse ky dokument është i vlefshëm ose informacion i tij është i saktë. Çdo gjë sqarohet në një fazë të mëvonshme, kur Banka Qendrore dërgon te Dogana informacion në lidhje me transfertat që bankat komerciale kanë bërë në llogari të Doganës në Bankën Qendrore në emër të klientëve të tyre. Sistemi ASYCUDA merr këtë informacion dhe bën një pajtim automatik duke përputhur të dhënat duke i krahasuar këto të dhëna: kodi i bankës, referenca e transferit dhe shumës.
Të dhënat që përkojnë janë të lidhura me paratë tashmë të transferuara në llogarinë e Doganës dhe më tej në Thesar. Të dhënat që nuk përputhen lidhen me paratë që pretendohet të jenë paguar në një bankë komerciale por nuk kanë arritur ende në Bankën Qendrore. Këto raste janë hetohen nga Dogana e Kosovës për të gjetur arsyen për ndonjë mospërputhje të tillë.
Siç u përmend më herët, 5 hapat e përshkruar më sipër përshkruajnë procesin “klasik” të pagesës – një borxh – një KOS-GIRO – një transfer bankar – një konfirmim të pagesës në ASYCUDA. Kjo qasje përdoret për pagesat “tjera” dhe për të paguar DUD-at që janë deklaruar se janë paguar me “modelin e pagesës” në para të gatshme.
ASYCUDA World parasheh dy “modele të pagesës” kryesore:
Para të gatshme, ku secili borxh është paguar me një KOS-GIRO të vetme
PAGESA NGA LLOGARIA, kur borxhi paguhet automatikisht nga një llogari që është krijuar paraprakisht në ASYCUDA dhe është kredituar si duhet.
“Modeli i pagesës” është opcional dhe përzgjidhet dhe deklarohet nga deklaruesi në kutinë 48 të deklaratës doganore (DUD-it). Pagesa në të gatshme është modeli që përdoret kur kutia 48 lihet e zbraztë. Nëse deklaruesi dëshiron të paguaj me xhirollogari duhet të vendos në kutinë 48 kodin e një llogarie valide të pagesës të hapur në emër të shpediterit ose pronarit. Nëse ka kredi të mjaftueshme në llogari, borxhi paguhet automatikisht kur vlerësohet DUD-i nga Dogana. Modeli i PAGESËS ME LLOGARI përdoret vetëm për borxhe të lidhura me DUD-in; nuk mund të përdoret për pagesa “tjera”.
Brenda modelit të PAGESËS ME LLOGARI dallohen dy kategori:
84
Parapagimi Krediti
Parapagimi konsiston në pagimin e DUD-it automatikisht me paratë nga një llogari që ka qenë e kredituar paraprakisht me paratë e deklaruesit / importuesit. Kreditimi i asaj llogarie është bërë si një pagesës normale që ka kaluar nëpër pesë hapat e shpjeguara më sipër. Avantazhi këtu është se kursimet mund të bëhen nga disa pagesa automatike që lidhen me DUD-in, duke bërë vetëm një transferim bankar (atë me ët cilin është kredituar llogaria e parapagimit).
Krediti përdor mekanizmin e njëjtë, por në mënyrë të kundërt. Fillimisht Dogana hap një llogari në emër të një kompanie me një mbitërheqje të caktuar dhe kompania do të jetë në gjendje të lëshojë mallrat menjëherë pas vlerësimit pa paguar asgjë në atë moment. DUD-i është i "paguar" në sistem, me kreditin e dhënë nga Dogana. Debitori ka për të paguar borxhin brenda një vonese të caktuar nga Dogana kur hapet Llogaria e Kredisë. Në thelb, pagesa me llogari krediti është një vonesë e pagesës së një borxhi të lindur. Kjo është një procedurë lehtësimi që jepet si një nxitje për kompanitë me një normë të lartë të pajtueshmërisë vullnetare dhe duhet të shoqërohet me mjete të sigurisë (garanci).
Pagesa e borxhit të ndodhur me rastin e përdorimit të llogarisë së kreditit mund të bëhet në dy mënyra:
Pagesë të vetme për çdo deklaratë të vetme, që është bërë pagesë normale e përshkruar më lartë, ose
Një pagesë e vetme totale për një deklaratë që përmban borxhin nga disa DUD-a. Kur përdoret kjo metodë numri i transfereve bankare ulet ndjeshëm.
Pas pagesës së të gjitha të hyrave borxhe, Dogana e Kosovës do t’i lëshojë një faturë personit përkatës për pagesën e detyrimeve dhe tatimeve të pasura borxh.
Fatura do të përfshijë së paku informacionin në vijim:
Një përshkrim të mallrave që është mjaftueshëm i saktë për të mundësuar identifikimin e tyre; kjo mund të përfshijë titullin tarifor;
Vlera e faturës dhe/ose sasia e mallrave, sipas nevojës;
Ndarja e tarifave të mbledhura;
Data kur është bërë;
Emri i autoritetit (Dogana e Kosovës) që e ka përdorur atë.
Procedurat e pagesës së të hyrave janë të njëjta në të gjitha zyrat e Doganës.
85
Sistemi i TI-së – ASYCUDA World
Administrata moderne doganore është e bazuar në parimin e pajtueshmërisë vullnetare, mbështetur nga kërkesat e thjeshtuara të raportimit, komunikimit, të brendshëm dhe të jashtëm, si dhe programeve intensive për informimin e klientëve. Nismat për lehtësim mund të modernizojë përpunimin e importeve dhe eksporteve komerciale duke vendosur përgjegjësi më të madhe në bizneset për vetë-vlerësim dhe pajtueshmëri vullnetare.
Që vetë-vlerësimi dhe pajtueshmëria vullnetare të ketë sukses, Dogana e Kosovës është duke ofruar mënyra dhe mjete për bizneset për të arritur këto objektiva. Dogana e Kosovës së fundmi prezantoi një sistem modern kompjuterik (Sistemi i automatizuar për të dhënat doganore, ose "ASYCUDA World"), që do t’u lejojë tregtarëve të paraqesin elektronikisht deklarata doganore on-line. Kjo është një mënyrë që këto objektiva të dyfishta janë duke u akomoduar nga Dogana e Kosovës. Mënyrë tjetër për të arritur objektivat kryesore është Dogana e Kosovës të ofrojë informacionin e nevojshëm dhe aftësitë tregtarëve për të fuqizuar bizneset që të përmbushin objektivat. Kjo përfshin ofrimin e informacionit teknik në lidhje me tregtinë dhe politikat fiskale, si dhe udhëzimet në lidhje me qasjen në ASYCUDA.
Importuesit dhe eksportuesit inkurajohen të vetëdijesohen për të drejtat dhe obligimet e tyre kur është fjala për transaksionet e importit dhe eksportit. Sa më shumë që importuesit dhe eksportuesit përmbushin detyrimet e tyre vullnetarisht, aq do të marrin shërbim më të mirë nga Dogana e Kosovës në zhdoganime të shpejta dhe me kosto më të ulët.
Ky Udhëzues për Tregti Ndërkombëtare i Kosovës projektuar posaçërisht për të mbështetur administratën moderne doganore në Kosovë duke nxitur pajtueshmërinë vullnetare – e gjithë kjo për të avancuar lehtësimin e tregtisë legjitime ndër-kufitar dhe për të përmirësuar administratën fiskale.
86
Përdorimi i ASYCUDA-s dhe TARIK-ut për të hulumtuar kërkesat për detyrime, tatime dhe rregullative.
Dogana është aktualisht në proces të zhvillimit të softuerit në mënyrë që TARIK-u dhe sistemi i ri i TI-së ASYCUDA të mund të përdoret për hulumtim të të gjitha detyrimeve, tatimeve dhe kërkesave rregullative të zbatueshme për importimin e mallrave specifike. Ky informacion do të jetë në dispozicion nëse ju e dini klasifikimin TARIK të mallrave të importuara.
MALLRAT STRATEGJIKE
Importet e mallrave strategjike (mallrat ushtarake dhe artikuj të përdorimit të dyfishtë) i nënshtrohen kontrolleve. Për informata lidhur me këto kontrolle shih Pjesën 6 të këtij Udhëzuesi.
6. Procedurat administrative për eksport të mallrave
Procedurat administrative për eksportin e mallrave janë një kosto e domosdoshme e të bërit biznes. Ato sigurojnë pajtueshmëri efektive me ligjet kombëtare dhe ndërkombëtare dhe siguri të produkteve, si dhe mbledhje të statistikave të sakta të tregtisë. Eksportimi sjell zbatimin e formaliteteve të daljes, duke përfshirë të gjitha masat e politikës tregtare. Në këtë rast, kontrollet doganore në lidhje me zbatimin e ndalimeve dhe kufizimeve do të marrin parasysh natyrën e veçantë të situatës. Me përjashtim të mallrave të vendosura nën regjimin e përpunimit të jashtëm, të gjitha mallrat kosovare të destinuara për eksport duhet të deklarohen dhe të vendosen nën procedurë doganore të eksportit.
Deklarimi i eksporteve
Deklaratat e eksportit mund të depozitohen në zyrën doganore kompetente për mbikëqyrjen e vendit ku është vendosur eksportuesi, ose zyrën doganore ku mallrat janë paketuar ose ngarkuar për eksport.
87
Lirimi për eksport do të jepet nga Dogana, me kusht që mallrat në fjalë largohen nga Kosova në të njëjtën gjendje si kur është paraqitur dhe pranuar deklarata e eksportit.
Eksportuesi konsiderohet të jetë personi në emër të të cilit është bërë deklarata e eksportit dhe i cili është pronar i mallrave ose ka të drejtë të ngjashme apo të drejtë disponimi me to në kohën kur deklarata depozitohet në Doganë. Kur pronësia ose e drejta ngjashme disponimit me mallra përket një personi të vendosur jashtë Kosovës në pajtim me kontratën në të cilën bazohet eksporti, eksportues do të konsiderohet të jetë pala kontraktuese e vendosur në Kosovë.
Për më shumë detaje rreth deklarimit të eksporteve kliko këtu
Më shumë informata rreth deklarimit të eksporteve
Kur formalitetet e eksportit për ndonjë arsye nuk kompletohen në zyrën doganore përgjegjëse për mbikëqyrjen e vendit ku është vendosur eksportuesi ose ku mallrat janë paketuar ose ngarkuar për eksport, zyra doganore ku deklarata e eksportit është parashtruar do të dërgojë një kopje të Dokumenti Unik Doganor (DUD) në zyrën doganore të parë të përmendur.
Kur deklarata e eksportit është bërë në bazë të DUD-it, do të përdoren kopjet 1, 2 dhe 3. Zyra doganore ku është paraqitur deklarata e eksportit (zyra doganore e eksportit) do të vulosë kutinë A dhe, kur është e përshtatshme, do të kompletojë kutinë D. Me lëshimin e mallrave, zyra do të mbajë kopjet 1 dhe 2 dhe do të kthej kopjen 3 personit përkatës.
Kopja 3 e DUD-it dhe mallrat e liruara për eksport do të paraqiten në doganë në zyrën doganore të daljes.
Zyra doganore daljes do të thotë, në rast se mallrat eksportohen me:
a) hekurudhë, postë apo ajër, zyra doganore kompetente për vendin ku mallrat janë marrë përsipër në bazë të një kontrate të vetme transporti për transport në një vend tjetër nga kompanitë hekurudhore, autoritetet postare apo kompanitë e linjave ajrore;
b) tubacion dhe i energjisë elektrike, zyra ku është i vendosur eksportuesi; c) mjete tjera ose në rrethana që nuk mbulohen nga (a) dhe (b), zyra e parë doganore para se
mallrat të largohen nga Kosova.
Zyra doganore e daljes do të mjaftojë veten se mallrat e paraqitura përputhen me ato të deklaruara dhe do të mbikëqyrë largimin fizik të tyre. Kur deklaruesi shkruan 'RET-EXP' në Kutinë 44 ose ndryshe tregon dëshirën e tij që kopja 3 t’i kthehet atij, zyra doganore do të vërtetojë largimin fizik të mallrave me anë të një vërtetimi në anën e pasme të kopjes Nr 3 dhe do t'i japë atë kopje personit që ka paraqitur atë ose, kur kjo nuk është e mundur, një ndërmjetësi të emëruar në Kutinë 50 dhe i vendosur në rrethin e zyrës së daljes, për kthim te deklaruesi. Vërtetimi do të marrë formën e një vule që tregon emrin e zyrës dhe datën.
88
Në rastin e një eksportimi të ndarë, vërtetimi do të jepet vetëm për ato mallra që janë eksportuar në të vërtetë. Në rastin e një eksportimi të ndarë nëpërmjet disa zyrave doganore te ndryshme, zyra doganore e daljes, ku origjinali i kopjes 3 u prezantua, pas marrjes së një kërkese të arsyetuar, do vërtetojë një kopje të kopjes 3 për secilën pjesë të mallrave në fjalë, me qëllim që të paraqitet në një zyrë tjetër të daljes në fjalë. Origjinali i kopjes 3 do të shënohet në përputhje me rrethanat.
Kur zyra doganore e daljes vërteton se mallrat mungojnë, zyrtarët do të shënojnë kopjen e deklaratës së paraqitur dhe do të njoftojnë zyrën doganore të eksportit.
Kur zyra doganore e daljes vërteton se ka mallra më shumë, do të refuzojë daljen e këtyre mallrave derisa të përfundohen formalitetet e eksportit.
Kur zyra doganore e daljes vërteton një mospërputhje në natyrën e mallrave, ajo do të refuzojë daljen derisa të përfundohen formalitetet e eksportit dhe gjithashtu do të informojë zyrën doganore të eksportit.
Kur kemi të bëjmë me mallra që dërgohen në një vend tjetër ose me një zyrë doganore të daljes nën procedurën e transitit, zyra e nisjes do të miratojë kopjen 3 në përputhje me paragrafin 3 dhe t’ia kthejë atë deklaruesit pas shënimit të vërtetimit 'Eksport', me të kuqe, në të gjitha kopjet e dokumentit të transitit ose ndonjë dokument tjetër që zëvendëson atë. Zyra doganore e daljes do të kontrollojë daljen fizike të mallrave.
Kur mallrat e akcizës nën aranzhimet pezullimit të akcizës dërgohen në një vend tjetër nën mbulesën e dokumentit shoqërues doganor të parashikuara në Kodin e Akcizës, zyra doganore e eksportit do të vërtetojë kopjen 3 të DUD-it, në përputhje me paragrafin 3 dhe t’ia kthejë atë deklaruesit pas futjes së fjalës 'Eksport' me të kuqe dhe ngjitjes së vulës të përmendur në paragrafin 3 në të gjitha kopjet e dokumentit shoqërues administrativ.
Referencë do të bëhet në dokumentin shoqërues në kopjen 3 të DUD-it dhe anasjelltas.
Zyra doganore e daljes do të mbikëqyrë daljen fizike të mallrave dhe do t’i kthej prapa dërguesit një kopje të vërtetuar të dokumentit shoqërues administrativ të destinuar për të.
Zyra doganore e eksportit mund të kërkojë nga eksportuesi për të siguruar prova që mallrat janë larguar nga Kosova.
89
Deklaratat me gojë mund të bëhen vetëm në zyrën doganore të daljes.
Kur mallrat largohen nga Kosova pa një deklaratë të eksportit, deklarata e tillë duhet të depozitohet në mënyrë retrospektive nga eksportuesi në zyrën doganore kompetente për vendin ku ai është vendosur.
Pranimi i kësaj deklarate do të jetë subjekt i prezantimit nga eksportuesi, i bindjes së zyrës përkatëse doganore, i provave në lidhje me natyrën dhe sasinë e mallrave në fjalë dhe i rrethanave nën të cilat ato u larguan nga Kosova. Ajo zyrë gjithashtu do të vërtetojë kopjen 3 të DUD-it.
Pranimi retrospektiv i deklaratës nuk do të pengojë zbatimin e dënimeve në fuqi.
Kur mallrat e lëshuara për eksport nuk largohen nga Kosova, eksportuesi menjëherë do të informojë zyrën doganore të eksportit. Kopja 3 e DUD-it në fjalë do të kthehet në atë zyrë.
Kur një ndryshim në kontratën e transportit ka për pasojë ndërprerjen brenda Kosovës të një operacion të transportit që duhet të kishte përfunduar jashtë saj, kompanitë apo autoritetet në fjalë vetëm mund të kryejë kontratën ndryshuar me marrëveshjen e zyrës doganore të daljes, në rast të një operacioni tranziti, zyra e nisjes. Në këtë rast kopja 3 duhet të kthehet.
Kur mallrat e akcizës nën aranzhimet pezullimit të akcizës dërgohen në një vend tjetër nën mbulesën e dokumentit shoqërues doganor të parashikuara në Kodin e Akcizës, zyra doganore e eksportit do të vërtetojë kopjen 3 të DUD-it, në përputhje me paragrafin 3 dhe t’ia kthejë atë deklaruesit pas futjes së fjalës 'Eksport' me të kuqe dhe ngjitjes së vulës të përmendur në paragrafin 3 në të gjitha kopjet e dokumentit shoqërues administrativ.
Referencë do të bëhet në dokumentin shoqërues në kopjen 3 të DUD-it dhe anasjelltas.
Zyra doganore e daljes do të mbikëqyrë daljen fizike të mallrave dhe do t’i kthej prapa dërguesit një kopje të vërtetuar të dokumentit shoqërues administrativ të destinuar për të.
Zyra doganore e eksportit mund të kërkojë nga eksportuesi për të siguruar prova që mallrat janë larguar nga Kosova.
Deklaratat me gojë mund të bëhen vetëm në zyrën doganore të daljes.
90
Kur mallrat largohen nga Kosova pa një deklaratë të eksportit, deklarata e tillë duhet të depozitohet në mënyrë retrospektive nga eksportuesi në zyrën doganore kompetente për vendin ku ai është vendosur.
Pranimi i kësaj deklarate do të jetë subjekt i prezantimit nga eksportuesi, i bindjes së zyrës përkatëse doganore, i provave në lidhje me natyrën dhe sasinë e mallrave në fjalë dhe i rrethanave nën të cilat ato u larguan nga Kosova. Ajo zyrë gjithashtu do të vërtetojë kopjen 3 të DUD-it.
Pranimi retrospektiv i deklaratës nuk do të pengojë zbatimin e dënimeve në fuqi.
Kur mallrat e lëshuara për eksport nuk largohen nga Kosova, eksportuesi menjëherë do të informojë zyrën doganore të eksportit. Kopja 3 e DUD-it në fjalë do të kthehet në atë zyrë.
Kur një ndryshim në kontratën e transportit ka për pasojë ndërprerjen brenda Kosovës të një operacion të transportit që duhet të kishte përfunduar jashtë saj, kompanitë apo autoritetet në fjalë vetëm mund të kryejë kontratën ndryshuar me marrëveshjen e zyrës doganore të daljes, në rast të një operacioni tranziti, zyra e nisjes. Në këtë rast kopja 3 duhet të kthehet.
Dokumentet që kërkohen
Dokumentet që kërkohen për eksport
Për transaksione eksporti kërkohen dy (2) dokumente:
Deklarata doganore e mallrave (Shih modelin e formularit në Aneksin 16 të Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009), dhe
91
Fatura komerciale. Përveç kësaj, certifikata e origjinës mund të kërkohet nga vendi i importimit dhe nëse përfshihen
mallra strategjike kërkohet një certifikatë.
Duke ofruar informacion më të saktë në faturat komerciale, eksportuesit do të jetë më në gjendje për të aranzhuar zhdoganime më të shpejta të ngarkesave në lëvizjet e jashtme të ngarkesave në Kosovë, si dhe zhdoganimet e brendshme të ngarkesave në në vendin ku mallrat janë destinuar për importim.
Për më shumë informata rreth dokumenteve që kërkohen klikoni në këtë vegëz.
Më shumë informata rreth dokumentet që kërkohen
Deklarata doganore e eksportit (DUD-i) mund të bëhet në çdo zyrë doganore në Kosovë, pavarësisht nga vendi ku do të eksportohen mallrat. Deklarata e eksportit mund të paraqitet në çdo kohë dhe Dogana e Kosovës mund të pranojë që mallrat në fjalë janë paraqitur në Doganë kur deklarata depozitohet.
Deklaratat doganore e eksportit normalisht duhet të parashtrohet elektronikisht ose dorëzohet në kopje të shtypur në një zyrë doganore të Kosovës gjatë ditëve dhe orëve të punës. Megjithatë, Dogana mund, me kërkesë të eksportuesit, dhe në shpenzime të eksportuesit, të autorizojë që deklarata të dorëzohet jashtë orarit të punës. Tarifat për shërbime të posaçme mund të aplikohen për këtë shërbim jashtë orarit të punës normale, dhe do të zbatohen për të mbuluar kostot shtesë që lidhen me ofrimin e shërbimit.
Deklarata doganore e eksportit duhet të plotësohet duke përdorur kodet e përmendura më lart në këtë Udhëzues, nën "Udhëzime për plotësimin e deklaratës dhe Procedurat doganore". Kodet që do të përdoren për të futur të dhënat në deklaratën doganore të eksportit janë dhënë në Aneksin 19 të "Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 që përcakton dispozitat për zbatimin e Kodit Doganor".
Eksportuesi ose shpediteri duhet të dorëzojë deklaratën e eksportit në cilëndo zyrë doganore të autorizuar ku ata munden ose dëshirojnë të paraqesin mallrat.
Deklarata e eksportit pastaj do të përdoret si dokument transiti, duke mbuluar lëvizjen e mallrave nga terminali (ku deklarata e eksportit është paraqitur) deri në postin e kontrollit kufitar të daljes. Sistemi i ri i TI-së ASYCUDA World i përdorur nga Dogana ka një funksion të quajtur "lirimi i eksportit", përmes të cilit nëpunësi doganor në postin e kontrollit kufitar të daljes do të konfirmojë se mallrat janë larguar nga territori i Kosovës.
Një qasje më e sofistikuar është mbështetur edhe nga sistemi ASYCUDA, i cili konsiston në përdorimin e procedurës T1 (dhe llogaritë garantuese), për të mbuluar lëvizjen e mallrave (të deklaruara për eksport) nga një terminal doganor deri në postin e kontrollit kufitar të daljes. Në këtë rast T1 gjenerohet automatikisht nga deklarata e eksportit e vlerësuar dhe duhet të jetë e mbyllur në pikën e
92
kontrollit kufitar të daljes. Madje edhe në këtë rast, operacioni "Lirimi i eksportit" kryhet pastaj nga Dogana.
Vlera doganore e mallrave të eksportuara
"Vlera doganore" i referohet vlerës së mallrave që përdoret për të llogaritur detyrimet doganore dhe tatimet dhe për qëllime statistikore. Pasi që detyrimet dhe tatimet nuk vlerësohen normalisht për eksportet, vlera doganore e mallrave të eksportuara përcaktohet kryesisht për qëllime statistikore.
Kodi Doganor i Kosovës ofron autoritetin për gjashtë metodat konsekuente që duhet të zbatohen për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave (shih nenet 31-40 të Kodit). Këto dispozita në Kod bazohen në Marrëveshjen për Vlerësim Doganor (MVD të) Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave të importuara (" MVD-OBT" ose "MVD"). Të njëjtat parime dhe praktika zbatohen edhe për vlerësimin e importeve në Bashkimin Evropian.
Më tej, nenet 60-82 të Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 "që vendosin dispozitat për zbatimin e Kodit Doganor", sigurojnë informacion më të detajuar mbi vlerën doganore dhe se si të përcaktohet vlera e mallrave. Aneksi 12 i këtij Udhëzimi Administrativ ofron Shënimet Shpjeguese mbi Vlerën Doganore.
Për më shumë informata për vlerën doganore të eksporteve shih informatat në Pjesën 5 të këtij Udhëzuesi lidhur me vlerën e mallrave të importuara.
Certifikatat e origjinës
Certifikata e origjinës është një dokument specifik që identifikon mallrat, në të cilin autoriteti ose organi i fuqizuar për të lëshuar atë vërteton shprehimisht se mallrat me të cilat ka të bëjë certifikata kanë origjinë nga një vend specifik, si Kosova. Kjo certifikatë mund të përfshijë edhe një deklaratë nga fabrikuesi, prodhuesi, furnizuesi, eksportuesi apo personi tjetër kompetent.
Është përgjegjësi e tregtarëve ose përfaqësuesit e tyre për të përgatitur deklarata doganore të mallrave të plota dhe të sakta për zhdoganim të të gjitha dërgesave, qoftë nën procedure doganore importi, eksporti, transiti, magazinimini ose tjetër.
Një nga kërkesat për dorëzimin e një deklarate të pranueshme është përfshirja e një kopje të faturës komercial dhe certifikatës së origjinës, përveç çdo leje, licence, certifikate që i përkasin mallrave.
93
Për më shumë informata lidhur me certifikatat e origjinës për eksporte kliko në këtë vegëz.
Udhëzime të hollësishme për importues, eksportues dhe shpediterëve lidhur me Certifikatën e Prejardhjes Nenet 26 deri 31 të Kodit Doganor të Kosovës përcaktojnë autoritetin për metodat që duhet të aplikohen në përcaktimin e origjinës së mallrave të importuara. Rregullat e origjinës janë të rëndësishme për tregtinë preferenciale – për shembull, tregtinë brenda CEFTA-së të mallrave që kanë origjinë në territoret e CEFTA-së. Megjithatë, rregullat e origjinës janë gjithashtu të rëndësishme për tregtinë jopreferenciale – për shembull, për shënjimin e shtetit të origjinës në produkte. Shënjimi i mallrave të importuara për origjinën jopreferenciale kryesisht ka të bëjnë me ofrimin e informatave më interes për konsumatorët. Përcaktimi i origjinës së produkteve për tregtinë preferenciale (CEFTA) është i rëndësishëm për llogaritjen e detyrimeve doganore dhe tatimeve të importeve. Për importet drejt Kosovës që kanë origjinë nga Palët e CEFTA-së, nuk aplikohen detyrime doganore për importe. Megjithatë, duhet të theksohet se mallrat të cilat kanë origjinë të shteteve jashtë CEFTA-së (p.sh. Gjermania, Kina), por të cilat importohen drejtpërsëdrejti në Kosovë nga territori i një shteti anëtar të CEFTA-së, nuk kualifikohen për hyrje në Kosovë pa detyrime doganore, sipas kushteve të CEFTA-së. detyrimi doganor për importe për këto mallra, që në përgjithësi është 10% ad valorem, duhet të paguhet në kohën e importimit të tyre në Kosovë. Marrëveshja e OBT-së për Rregullat e Origjinës paraqet parimet e përgjithshme që aplikohen në përcaktimin e origjinës së produkteve. Ndonëse Kosova nuk është anëtare e OBT-së, rregullat e OBT-së janë inkorporuar në Marrëveshjen CEFTA. Rregullat e origjinës dhe aplikimi i tyre janë menduar të lehtësojnë rrjedhën e tregtisë ndërkombëtare dhe jo të krijojnë pengesa të panevojshme. Të gjitha ligjet, rregulloret dhe praktikat që kanë të bëjnë me rregullat e origjinës duhet të jenë transparente, dhe përgatitja dhe aplikimi i këtyre rregullave duhet të jetë i paanshëm, konsistent dhe neutral. Ekzistojnë katër lloje kryesore të rregullave të origjinës:
Rregullat e origjinës së produkteve që janë me rritje, punim apo prodhim në një territor apo shtet të vetëm (kriteri i prodhimit të tërësishëm).
Rregullat që bazohen në një ndryshim të cekur në kategorizimin tarifor nga artikujt dhe materialet e përdorur në procesin e prodhimit, deri te kategorizimi i produkteve finale. Nëse aplikohet kriteri i ndryshimit të kategorizimit tarifor, rregulli i tillë i origjinës, si dhe çdo përjashtim i këtij rregulli, duhet të saktësojnë qartë nëntitujt apo titujt brenda nomenklaturës tarifore që trajtohen nga rregulli.
Rregullat e origjinës të cilat bazohen në kompletimin e një operacioni specifik të prodhimit apo përpunimit. Për këto rregulla, operacioni që shtjellon origjinën e produktit duhet të specifikohet në mënyrë të saktë.
94
Rregullat e origjinës bazuar në vlerën e shtuar në prodhimin e një produkti final në një territor apo shtet të caktuar. Nëse aplikohet kriteri i përqindjes ad valorem, metoda për llogaritjen e kësaj përqindjeje duhet gjithashtu të ceket në këto rregulla.
Mallrat e prodhuara tërësisht në një shtet të caktuar konsiderohen se janë me origjinë nga ai shtet. Në pajtim me OBT dhe CEFTA, vetëm produktet në vijim konsiderohen se janë prodhuar tërësisht në një shtet të caktuar:
k) produktet minerare të nxjerra nga toka, ujërat tokësore apo tabani detar i atij shteti; l) produktet perimore të korrura apo nxjerra në atë shtet; m) kafshët e gjalla të lindura dhe të rritura në atë shtet; n) produktet e fituara nga kafshët e gjalla në atë shtet; o) produktet e fituara nga gjuetia apo peshkataria në atë shtet; p) produktet e fituara nga peshkataria detare dhe produktet tjera të nxjerra nga deti
përmes anijeve të atij shteti; q) produktet e fituara nga anija fabrikë e atij shteti vetëm nga produktet e llojeve që
mbulohen nga paragrafi (f) më lartë; r) produktet e nxjerra nga toka ose nënshtresat tokësore detare jashtë ujërave
territoriale të atij shteti, me kusht që ai shtet ka të drejtë ekskluzive për ta punuar atë tokë apo nënshtresë tokësore;
s) hedhurinat dhe mbeturinat nga operacionet prodhuese dhe përpunuese, si dhe artikuj të përdorur, të grumbulluara në atë shtet dhe të përshtatshme vetëm për rikthimin e lëndës së parë;
t) mallrat e prodhuara në atë shtet vetëm nga produktet e cekura në paragrafët (a) deri (i) më lartë.
Nëse mallrat janë prodhuar pjesërisht në dy apo më shumë shtete:
e) mallrat mund të konsiderohen se janë me origjinë nga shteti në të cilin mallrat janë finalizuar në formën e importimit në Republikën e Kosovës, apo
f) origjina e mallrave mund të përcaktohet sipas kriterit të transformimit substancial.
Pikërisht për shkak të kësaj rregullat e origjinës janë thelbësore për të përcaktuar origjinën e mallrave. Në përcaktimin e origjinës së mallrave të importuara sipas paragrafëve të mësipërm, duhet t’i kushtohet vëmendje Protokolleve përkatëse të CEFTA-s. Për më tepër, kushtet që kanë të bëjnë me transformimin substancial mund të përkufizohen me Udhëzime Administrative të Doganave të Kosovës. Sipas këtij kriteri të përgjithshëm, mallrat konsiderohen se kanë pësuar prodhim apo përpunim të mjaftueshëm në një shtet të caktuara për t’u konsideruar se kanë origjinë nga ai shtet, nëse mallrat kategorizohen në titull apo nëntitull të nomenklaturës së Sistemit të Harmonizuar, i cili është ndryshe nga titujt apo nëntitujt të zbatueshëm për secilin nga artikujt dhe materialet e përdorura apo të konsumuara në prodhimin apo përpunimin e mallrave të importuara, pavarësisht nga origjina e atyre artikujve dhe materialeve. Disa rregulla të origjinës kërkojnë që një përqindje specifike e vlerës së produktit final duhet të ketë origjinë në një shtet të caktuar në mënyrë që ai produkt të konsiderohet se është me
95
origjinë nga ai shtet. Për më shumë informata lidhur me rregullat e origjinës dhe përcaktimin e shtetit të origjinës, ju lutem kontaktoni me Zyrën e Origjinës në Doganat e Kosovës. Mallrat e prodhuara tërësisht në një shtet të caktuar konsiderohen se janë me prejardhje nga ai shtet. Në pajtim me OBT dhe CEFTA, vetëm produktet në vijim konsiderohen se janë prodhuar tërësisht në një shtet të caktuar:
a) produktet minerare të nxjerra nga toka, ujërat tokësore apo tabani detar i atij shteti; b) produktet perimore të korrura apo nxjerra në atë shtet; c) kafshët e gjalla të lindura dhe të rritura në atë shtet; d) produktet e fituara nga kafshët e gjalla në atë shtet; e) produktet e fituara nga gjuetia apo peshkataria në atë shtet; f) produktet e fituara nga peshkataria detare dhe produktet tjera të nxjerra nga deti
përmes anijeve të atij shteti; g) produktet e fituara nga anija fabrikë e atij shteti vetëm nga produktet e llojeve që
mbulohen nga paragrafi (f) më lartë; h) produktet e nxjerra nga toka ose nënshtresat tokësore detare jashtë ujërave
territoriale të atij shteti, me kusht që ai shtet ka të drejtë ekskluzive për ta punuar atë tokë apo nënshtresë tokësore;
i) hedhurinat dhe mbeturinat nga operacionet prodhuese dhe përpunuese, si dhe artikuj të përdorur, të grumbulluara në atë shtet dhe të përshtatshme vetëm për rikthimin e lëndës së parë;
j) mallrat e prodhuara në atë shtet vetëm nga produktet e cekura në paragrafët (a) deri (i) më lartë.
Nëse mallrat janë prodhuar pjesërisht në dy apo më shumë shtete:
a) mallrat mund të konsiderohen se janë me origjinë nga shteti në të cilin mallrat janë finalizuar në formën e importimit në Republikën e Kosovës, apo
b) origjina e mallrave mund të përcaktohet sipas kriterit të transformimit substancial.
Pikërisht për shkak të kësaj rregullat e origjinës janë thelbësore për të përcaktuar origjinën e mallrave. Në përcaktimin e origjinës së mallrave të importuara sipas paragrafit të mësipërm, duhet t’i kushtohet vëmendje Protokolleve përkatëse të CEFTA-s. Për më tepër, kushtet që kanë të bëjnë me transformimin substancial janë të përkufizuara me Udhëzimin Administrativ nr. 11/2009. Sipas këtij rregulli të përgjithshëm për mallrat e prodhuara në më shumë se një shtet, mallrat konsiderohen se janë prodhuar apo përpunuara në masë të mjaftueshme në një shtet të caktuar për t’u konsideruar se janë me origjinë nga ai shtet, nëse mallrat kategorizohen në titull apo nëntitull të nomenklaturës së Sistemit të Harmonizuar, i cili është ndryshe nga titujt apo nëntitujt të zbatueshëm për secilin nga artikujt dhe materialet e përdorura apo të konsumuara në prodhimin apo përpunimin e mallrave të importuara, pavarësisht nga origjina e atyre artikujve dhe materialeve. Më tej, disa rregulla të origjinës kërkojnë që
96
një përqindje specifike e vlerës së produktit perfundimtar duhet të ketë origjinë në një shtet të caktuar në mënyrë që ai produkt të konsiderohet se është me origjinë nga ai shtet. Kreu III që fillon në faqen 18 të Udhëzimit Administrativ nr. 11/2009 paraqet informata më të hollësishme lidhur me Origjinën e mallrave. Nenet 14 deri 19 të këtij Udhëzimi Administrativ paraqesin informata për mënyrën e përcaktimit të origjinës së tekstilit dhe produkteve të tekstilit. Neni 26 paraqet informata për Certifikatat e Origjinës. Kur origjina e një produkti dëshmohet apo do të dëshmohet për importim përmes paraqitjes së certifikatës së origjinës, ajo certifikatë duhet t’i përmbushë kushtet në vijim:
d) Duhet të lëshohet nga autoriteti i cili është i autorizuar për atë qëllim në vendin e lëshimit; e) Duhet të përmbajë shënimet e domosdoshme për identifikimin e produktit, për të cilin ka të
bëjë, në veçanti: - numrin e kileve, karakteristikat e tyre, markat (shenjat identifikuese) dhe numrat që ato
mbajnë, - llojin e produktit, - pesha bruto dhe neto të produktit; megjithatë, këto të dhëna mund të zëvendësohen me
të tjera siç janë numri dhe vëllimi, kur produkti i nënshtrohet ndryshimeve në peshë gjatë transportit ose kur nuk është e mundur të përcaktohet pesha, apo kur normalisht identifikohet me tregues të tjerë, dhe
- emrin e dërguesit. f) në mënyrë të qartë konstatohet që produkti në të cilin referohet posedon me origjinën nga një
vend i caktuar. Për më shumë informata lidhur me rregullat e prejardhjes dhe përcaktimin e shtetit të origjinës së mallrave, ju lutem kontaktoni me Zyrën e Origjinës tek Doganat e Kosovës. KONTAKTET PËR INFORMATA LIDHUR ME ORIGJINËN E MALLRAVE TË IMPORTUARA Adresa Lagja Lakërishtë, 10000 Prishtinë Numri i telefonit + 381 38 540 350 Email Faqja e internetit www.dogana.rks-gov.net Orari i punës 08:00 – 16:00 Të tjera
97
Kontrollet e eksportit
Eksporti (dhe importi) i mallrave strategjike i nënshtrohet kontrolleve. Mallrat strategjike dhe të ashtuquajturat mallrat e “përdorimit të dyfishtë” të cilat mund të kenë përdorim të civil por të cilat mund të përdoren edhe për qëllime ushtarake. Objektivat e sigurisë dhe marrëveshjet ndërkombëtare për mallrat strategjike kërkojnë masa që ndalojnë me ligj eksportimin e shumicës së këtyre mallrave pa licencë. Në disa raste, eksportimi dhe importimi i substancave të caktuara kimike dhe transiti i nënshtrohen kontrollit. Embargot ndërkombëtare të (OKB-së, BE-së, apo OSBE-së), sanksionet dhe embargot mund të përfshijnë kufizime në tregtimin mallrave të caktuara, kufizime në aktivitete financiare, si dhe kufizime në viza për disa njerëz dhe kompani të caktuara. Në Kosovë, tregtia e mallrave strategjike është e rregulluar me Ligjin nr. 03/L – 232 për Tregtinë e mallrave strategjike. Tregtarët duhet të marrin leje në pajtim me këtë ligj për të eksportuar dhe importuar mallra strategjike. Nëse, si tregtar, mund të tregtoni mallra strategjike, duhet të jenë në dijeni të këtij Ligji dhe obligimeve të tij. Klikoni këtu për një shpjegim të ligjit nr. 03/L – 232 për Tregtinë e mallrave strategjike. LIGJI PËR TREGTINË E MALLRAVE STRATEGJIKE Fushëveprimi Ky ligj rregullon veprimtaritë e institucioneve shtetërore të Republikës së Kosovës në fushën e eksportit, importit dhe transitit të mallrave dhe shërbimeve strategjike, kontrollit, mbikëqyrjes, të drejtat dhe detyrimet e palëve që marrin pjesë në aktivitetet e biznesit nga kjo fushë për përdoruesin e fundit.13 Përkufizimet Ligji përkufizon Mallrat strategjike si mallrat të cilat për shkak të masave të sigurisë dhe të marrëveshjeve ndërkombëtare që rregullojnë ato bëhen strategjike dhe përfshijnë mallrat ushtarake si
13 Neni 1
98
dhe mallrat e përdorimit të dyfishtë dhe mallra të tjera të cilat bëhen strategjike për shkak të përdorimit të fundit apo përdoruesit të fundit.14 Mallrat ushtarake konsiderohen ato mallra të cilat janë kryesisht por jo ekskluzivisht, të projektuar, bashkuar, prodhuar ose të modifikuara për përdorim ushtarak dhe përfshijnë teknologjitë dhe programin qe ka të bëjë me ato mallra, të përcaktuara në listën ushtarake.15 Sipas këtij ligji, “Përdorim përfundimtar ushtarak” do të thotë si në vijim: inkorporimi në mallra ushtarake të radhitura në listën ushtarake; përdorim i pajisjeve të prodhimit, testimit, analitike si dhe të komponentëve të tyre, për zhvillimin, prodhimin ose mirëmbajtjen e mallrave ushtarake të numëruara në listën e lartpërmendur; përdorim i çdo prodhimi të papërfunduar në fabrikën për prodhimin e mallrave ushtarake.16 “Mallrat për përdorim të dyfishtë” nënkupton mallrat, përfshirë programet dhe teknologjinë kompjuterike, të cilat mund të përdoren si për qëllime civile, ashtu edhe për qëllime ushtarake dhe te përfshihen të gjitha mallrat të cilat mund të përdoren për qëllime jo-eksplozive të cilat në çfarëdo mënyre tjetër mund të ndihmojnë në prodhimin e armëve nukleare apo mjeteve të tjera eksplozive nukleare.17 “Eksporti i mallrave strategjike” konsiderohet dërgimi ose nxjerrja jashtë territorit të Kosovës duke e përfshirë ri-eksportimin e mallrave strategjike, transmetimin e softuerëve dhe të teknologjisë nga media elektronike, qoftë me faks, telefon, postë elektronike ose çfarëdo mjetesh të tjera elektronike.18 Komisioni Ligji përcakton krijimin e një Komisioni që aprovon licencat, anulon, pezullon, modifikon ose revokon licencën e dhënë për eksport, import dhe transit të mallrave strategjike.19 Komisioni ka mandat të përcaktojë klasifikimin e mallrave dhe shërbimeve strategjike.20 Përgjegjësia për kontrollimin e mallrave strategjike Ministria e Tregtisë dhe Industrisë është përgjegjëse për kontrollimin e mallrave strategjike dhe i kryen punët profesionale administrative për komisionin.21 Eksportimi dhe importimi i mallrave dhe shërbimeve strategjike Qeveria me propozim të MTI-së, përmes Vendimit miraton përpilimin e listës së mallrave vdekjeprurëse joushtarake për qëllime komerciale.22 Ministria e Tregtisë dhe Industrisë, me aprovimin e Komisionit,
14 Neni 2.1.1.3 15 Neni 2.1.1.4 16 Neni 2.1.5.1-5 17 Neni 2.1.6 18 Neni 2.1.10 19 Neni 2.1.17 20 Neni 3.5 21 Neni 4.1 22 Neni 6
99
është përgjegjëse për lëshimin e licencave të eksportimit apo importimit për secilin eksport apo import ndaras, me kohëzgjatje deri në gjashtë (6) muaj.23 Licencat Licenca për eksport kërkohet në rastet në vijim:
pas informatave te autoriteteve përgjegjëse nga vendi i destinacionit që mallrat strategjike në pyetje janë apo mund të përdoren, në tërësi ose pjesërisht, për përdorim ne lidhje me zhvillimin, prodhimin, trajtimin, veprimin, mirëmbajtjen, deponimin, identifikimin, zbulimin ose përhapjen e armëve kimike, biologjike ose bërthamore apo mjeteve të tjera bërthamore, mjeteve atomike apo zhvillimin, prodhimin, mirëmbajtjen dhe deponimin e raketave të afta për dërgimin e armëve të tilla;
për mallrat strategjike në rast se vendi qe blen ose vendi i destinacionit është subjekt i embargos se armëve të miratuar nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së, respektivisht veprimet në bazë të vendimit të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian (OSBE) ose të Bashkimit Evropian, dhe në qoftë se eksportuesi ka qenë i informuar nga ana e Ministrisë se artikujt në fjalë janë apo kanë mundur të kenë për qëllim, në tërësi apo pjesërisht, përdorimin përfundimtar për qëllime ushtarake;
përfshirjen në mallra për qëllime ushtarake nga lista ushtarake; përdorimin e pajisjeve për prodhimin, testimin apo analizën e komponentëve të tyre, për
zhvillimin, prodhimin ose mirëmbajtjen e mallrave për përdorime ushtarake nga lista ushtarake; përdorimin e çfarëdo malli të papërfunduar në fabrikën për prodhimin e mallrave për qëllime
ushtarake te numëruara ne listën ushtarake; për mallrat me përdorim të dyfishtë të cilat janë apo mund të jenë me qellim, në tërësi apo
pjesërisht për përdorim si pjesë ose komponentë të mallrave me qëllime ushtarake nga lista ushtarake, të cilat janë eksportuar nga Republika e Kosovës pa licence për eksport ose në kundërshtim me licencën e lëshuar për eksport.24
Licenca lëshohet nga MTI me aprovimin e Komisionit me përjashtim në rastet kur: autorizimi për importin e mallrave strategjike të caktuara për FSK-në dhe Institucionet
Shtetërore te Autorizuara te Sigurisë lëshohen nga Ministria e Forcës së Sigurisë ose Ministria e Punëve të Brendshme;
autorizimi për eksportin e përkohshëm të mallrave strategjike për Ministrinë e Forcës së Sigurisë dhe Institucionet Shtetërore te Autorizuara te Sigurisë lëshohen nga Ministria e Forcës së Sigurisë ose Ministria e Punëve të Brendshme;
autorizimi për importin e mallrave strategjike të pranuara si donacione nga Qeveria e Kosovës do të lëshohet nga Ministria e Forcës së Sigurisë ose Ministria e Punëve të Brendshme;
autorizimi për eksportin e mallrave strategjike bazuar në marrëveshjet e nënshkruara nga Qeveria e Republikës së Kosovës do të lëshohet nga Ministria e Forcës së Sigurisë;
autorizimi për eksportin e mallrave dhe shërbimeve strategjike që veprojnë brenda kuadrit të një misioni ushtarak apo humanitar do të lëshohet nga Ministria e Forcës së Sigurisë;
23 Neni 7.1, 2, 4 24 Neni 7.5.1-5
100
autorizimi për eksport, import dhe transit të mallrave strategjike që do të përdoret për veprimtaritë te hulumtimeve që kanë qëllim të zbatimit të këtij ligji do të lëshohet nga zyrat përkatëse Qeveritare që janë të autorizuara për të zbatuar këtë ligj;
licencën transite për kalim nëpër Territorin e Republikës së Kosovës e lëshon Ministria e Punëve të Brendshme.25
Me kërkesën e importuesit, Ministria lëshon vërtetimin për përdoruesin e fundit për importin e mallrave dhe shërbimeve strategjike.26 Para fillimit të aktivitetit të eksportit dhe importit, personat që ushtrojnë këtë aktivitet janë të detyruar të regjistrohen në regjistrin e eksportuesve dhe importuesve të mallrave dhe shërbimeve strategjike.27 Procedura për regjistrimin në regjistër
Regjistrimi në regjistrin e importuesve- eksportuesve dhe ofruesve te shërbimeve në lidhje me mallrat strategjike do të jetë parakusht për të aplikuar për licencë për eksport ose import të mallrave dhe shërbimeve strategjike.
Regjistrimi në regjistër, do të jetë në bazë të kërkesës me shkrim dhe të nënshkruar nga personi përgjegjës i personit juridik.
Ministria do të krijojë dhe mirëmbajë Regjistrin e eksportuesve, importuesve dhe ofruesit e shërbimeve që lidhen me mallrat ushtarake.
Kryesuesi, anëtarët dhe anëtarë të përkohshëm të Komisionit do të kenë të drejtën për qasje në informatat e regjistrit.
Palët e treta do të kenë qasje në regjistrin e specifikuara në paragrafin 1. të këtij neni në qoftë se palët kanë një interes të justifikuar aty.
Ministria refuzon për të jap informacionin nëse interesi i aplikantit nuk ka justifikim të mjaftueshëm.
Procedura për mirëmbajtjen e regjistrit përcaktohet me akt nënligjor te nxjerre nga Ministri.28 Aplikimi për regjistrim në regjistër
Parashtruesi i kërkesës është i obliguar te parashtroje përveç kërkesës dokumentet si në vijim: një (1) kopje të licencës të lëshuar nga Ministria e Punëve të Brendshme në ushtrimin e
aktiviteteve lidhur me tregti me arme, municion apo substancës shpërthyese (nëse është e aplikueshme);
numrin fiskal; Certifikatën e TVSH-së; Certifikatën e Importit nga Doganat; verifikimi i autoritetit kompetent se personi përgjegjës që vepron në emër të personit juridik
nuk është nën hetime ose i dënuar për një vepër penale apo shkelje lidhur me “mallra strategjike” jo më shumë se gjashtë (6) muaj;
25 Neni 7.1-7 26 Neni 8.1 27 Neni 9.1 28 Neni 10.1-7
101
emri i bankës dhe dokumentit të vërtetuar nga banka depozituese një (1) kopje të deklaratës bilancit të fundit dhe bilancin e suksesit, një konfirmim se personi nuk ka qenë ka qene ne bllokade ne gjashtë (6) muajt e fundit, një (1) certifikate me nënshkrim të depozituar;
një (1) deklaratë mbi numrin dhe strukturën e punonjësve; një (1) deklaratë se personi përgjegjës që vepron në emër të personit juridik ose biznesi në fjalë
është i obliguar të mundësojë organit kompetent mbikëqyrës për të ushtruar kontroll mbi eksportin përkatës dhe transaksioneve të importit, si edhe kontrollin e hapësirave magazinimit dhe mjeteve të transportit.29
Refuzimi për regjistrim në regjistër Ministria mund të refuzojë regjistrimin ne regjistër nëse:
konstaton se informacionet janë të pasakta apo nëse dokumentet e paraqitura kanë elemente se janë te falsifikuara;
pesë (5) viteve përpara vendimit për regjistrim në regjistër, aplikanti ka qenë përgjegjës për shkelje të legjislacionit në lidhje me importin, eksportin dhe transitin e mallrave strategjike apo një norme të lëshuar në bazë të tij;
pesë (5) vjet para vendimit te regjistrimit në regjistër, aplikanti ka qenë përgjegjës për shkelje të sanksioneve ndërkombëtare;
nëse ndaj aplikantit ka filluar procedura penale në lidhje me shkeljen.30 Procedura për kërkesë të licencës së eksportit dhe importit Licenca individuale kërkohet për çdo import, eksport, apo transit të mallrave ose shërbimeve strategjike.31 Licenca globale mund të lëshohet në bazë të një autorizimi të dhënë një eksportuesit të caktuar në lidhje me një lloj ose kategori të mallrave dhe shërbimeve strategjike, bazuar në miratimin e Komisionit dhe një licence të përgjithshme miratuar nga komisioni dhe publikuar nga Ministria. Komisioni mund të lëshojë licenca nëse aplikantet i nënshtrohen kushteve që ai i konsideron të duhura.32 Ministria mund t`i lëshojë eksportuesit licencën e përgjithshme për eksportin e mallrave të njëjtë, për një ose më shumë shtete, duke marrë parasysh llojin e mallrave strategjike, llojin dhe kohëzgjatjen e punëve eksportuese dhe shtetin në të cilin mallrat eksportohen.33 Me kërkesën e komisionit Ministria do të hartoj akt nënligjor për procedurën e aplikimit.34 Lidhur me kërkesën Komisioni vendosë brenda tridhjetë (30) ditëve nga data e aplikimit, ose brenda gjashtëdhjetë (60) ditëve, nëse është në procedurë të nevojshme për të bërë hetime të tjera shtesë për ta aprovuar licencën.35 Ministria do të lëshoj licencën e kërkuar brenda shtatë (7) ditëve nga data e aprovimit nga Komisioni.36 Në rast se Komisioni refuzon të jep pëlqimin e tij për eksportet ose importet e kërkuara, Ministria është e obliguar që brenda
29 Neni 11.1.1-8 30 Neni 12.1.1-4 31 Neni 15.1 32 Neni 15.2 33 Neni 15.4 34 Neni 15.4 35 Neni 16.1 36 17.1
102
shtatë (7) ditëve të njoftojë aplikuesit lidhur me pamundësinë për lëshimin e licencave të eksportit përkatësisht importit nga ana e Komisionit.37 Dokumentacioni për eksport të mallrave apo shërbimeve strategjike Dokumentacioni i cili i referohet eksportit të mallrave apo shërbimeve strategjike duhet të përmbajë të dhënat në vijim:
përshkrimin teknik të mallit në bazë të të cilit është e mundur të klasifikohen qartë mallrat, sipas dispozitave të këtij ligji ose nomenklaturës së tarifave doganore, apo Klasifikimit të OKB-së të mallrave të rrezikshme;
sasinë e mallit në njësi matëse dhe peshën neto të mallit; emrin dhe adresën e plotë të eksportuesit dhe të dhënat përkatëse nga regjistri i gjykatës; emrin dhe adresën e plotë të marrësit të mallit; përdorimin e përdoruesit të fundit të dedikuar, emrin dhe adresën e plotë të përdoruesit të
fundit të mallit; përshkrimin e ndihmës teknike, emrin dhe adresën e plotë të pranuesit të ndihmës teknike
(nëse është e aplikueshme).38 Vlefshmëria e licencës Licenca lëshohet me afat vlefshmërie deri në një (1) vit dhe mund të vazhdohet edhe për gjashtë (6) muaj të tjerë me kërkesën e eksportuesit.39 Ndërprerja e licencës Ministria mund të marrë vendimin për ndërprerjen e vlefshmërisë së Licencës nëse vërteton se:
një ose më shumë nga kushtet nën të cilat është lëshuar licenca, nuk ekziston më; licenca është lëshuar në bazë të të dhënave të pasakta, jo të plota dhe se aplikuesi ka qenë në
dijeni se informacion i tillë është i pasaktë ose jo i plotë; me kërkesë të personit të cilit i është lëshuar licenca.40
Detyrimet e personave të cilët merren me eksport ose import të mallrave Personat të cilat merren me eksport ose import të mallrave janë të obliguar të:
mbajnë regjistra të veçantë për transaksionet e kryera sipas këtij ligj dhe të ruajnë dokumentacionin për këto transaksione, së paku njëzet (20) vjet pas përfundimit të eksportit ose importit;
respektimin e kushteve sipas të cilave është lëshuar licenca dhe menjëherë të informojë Ministrinë për çdo ndryshim të ndodhur;
për çdo ndryshim në të dhënat e një agjenti apo përdoruesi të fundit, të njoftojë me shkrim Ministrinë brenda dhjetë (10) ditëve nga data e ndryshimit;
37 Neni 17.2 38 Neni 18.1-6 39 Neni 19.5 40 Neni 22.1-3
103
që brenda pesëmbëdhjetë (15) ditëve pas përfundimit të eksportit dhe importit, të informojë me shkrim Ministrinë dhe të paraqesë dokumentacionin në bazë të të cilave është kryer eksporti përkatësisht importi;
me kërkesë të Ministrisë të sigurojë konfirmimin e pranimit të mallrave; respektimi i detyrimeve të tjera që rrjedhin nga licenca e lëshuar sipas këtij ligji.41
Dokumentet e aplikacionit për licencë Aplikacioni duhet të përmbajë dokumentet si në vijim:
njoftimi mbi përfundimin e eksportit, përkatësisht importit; një (1) kopje të licencës, sipas të cilës është realizuar eksporti përkatësisht importi i mallrave; kopja e deklaratës doganore të Republikës së Kosovës; numrat serik i armëve, pjesëve të armëve apo pajisjeve tjera; dhe dokumentacione të tjera,varësisht nga lloji i mallrave.
Mbikëqyrja Mbikëqyrjen dhe zbatimin e detyrimeve e ushtron organi qe ka lëshuar licencën në bashkëpunim me organet e tjera të përfshira në procesin e lëshimit të licencës dhe organeve të tjera shtetërore në përputhje me përgjegjësitë e tyre.42 Zbatimi i mbikëqyrjes përfshinë mbikëqyrjen para, gjatë dhe pas lëshimit të licencave.43 Rezultatet e zbatimit të monitorimit të kryer sipas një raporti me shkrim i dorëzohet ministrit përgjegjës.44 Në rast të parregullsive, ministri njofton organet tjera shtetërore kompetente për veprime të mëtejshme.45 Lëshimi i vërtetimit për mallra strategjike Nëse shteti eksportues i mallrave strategjike kërkon vërtetimin për eksportimin e këtyre mallrave nga organi kompetent i Republikës së Kosovës, vërtetimin për mallrat strategjike e lëshon Ministria.46 Përmbajtja e dokumentacionit i cili ka të bëjë me eksportin e mallrave dhe shërbimeve strategjike Dokumentacioni i cili ka të bëjë me eksportin e mallrave dhe shërbimeve strategjike për identifikimin e mallrave dhe shërbimeve strategjike duhet të përmbajë të dhënat në vijim:
përshkrimin e mallit në bazë të të cilit është e mundur të klasifikohen qartë mallrat sipas dispozitave të nenit 43 të këtij ligji ose nomenklaturës së tarifave doganore;
sasinë e mallit në njësi matëse dhe peshën neto të mallit; emrin dhe adresën e plotë të eksportuesit dhe të dhënat përkatëse nga regjistri i Gjykatës; emrin dhe adresën e plotë të marrësit të mallit; përdorimin e fundit të dedikuar, emrin dhe adresën e plotë të shfrytëzuesit të fundit të mallit; përshkrimin e ndihmës teknike, emrin dhe adresën e plotë të marrësit të shërbimit.47
41 Neni 27.1-6 42 Neni 40.1 43 Neni 40.2 44 Neni 40.3 45 Neni 40.4 46 Neni 46.1
104
Dokumentacionin nga paragrafi 1. i këtij neni siç janë urdhëresat, faturat, kontratat, fletëngarkesat, fletë-dërgesat, listat e ngarkimit, listat e ngarkimit detar dhe dokumentacionin tjetër), eksportuesi duhet t`i ruaj së paku pesë (5) vjet deri në fund të vitit kalendarik në të cilin është kryer eksporti i mallrave me qëllim të dyfishtë.48 Njoftimi nga eksportuesi lidhur me eksportin Eksportuesi është i obliguar që në afat prej shtatë (7) ditësh, nga dita e eksportimit të mallrave strategjike të njoftojë ministrinë lidhur me eksportin, dhe të paraqes numrin e licencës për eksport në bazë të së cilës është kryer eksporti.49 Mbikëqyrja e eksportit të mallrave strategjike Mbikëqyrjen e eksportit të mallrave strategjike dhe vlerësimin e përputhjes së mallit me licencën për eksport e bëjnë Doganat e Kosovës.50 Dispozitat ndëshkuese Me gjobë prei dhjetëmijë (10.000) deri në pesëdhjetëmijë (50.000) Euro dhe me burg nga një (1) deri në pesë (5) vjet dënohet personi i cili ka eksportuar mallrat pa licencë sipas listës ushtarake të këtij ligji, ka falsifikuar certifikatat e përdoruesit të fundit, dhe nuk e lajmëron Ministrinë në lidhje me ndryshimet e qëllimit përfundimtar të përdorimit të mallrave nga lista ushtarake, tek të cilat ndryshime ka ardhur pas lëshimit të licencës për eksport në atë masë që mund të rrezikojë:
përmbushjen e detyrimeve ndërkombëtare të Kosovës; interesat e politikës së jashtme të Republikës së Kosovës.51
Nëse vepra penale nga paragrafi 1. i këtij neni shkakton vdekjen e disa personave kryesit dënohen me burgim prej dhjetë (10) deri në pesëmbëdhjetë (15) vjet.52 Masat ndëshkuese për personat juridik Me gjobë në shumë prej pesëmbëdhjetëmijë (15.000) deri ne pesëdhjetëmijë (50.000) Euro dënohet personi juridik nëse tenton të eksportoj mallrat e listuara sipas këtij ligji, pa licencë ose në bazë të licencave të lëshuara në bazë të të dhënave të pasakta ose të dhënave jo të plota.53 Me gjobë në shumë prej pesëmijë (5.000) deri ne pesëmbëdhjetëmijë (15.000) Euro do të dënohet personi përgjegjës i personit juridik.54 7. Procedura të dobishme doganore
47 Neni 48.1-6 48 Neni 48.2 49 Neni 49.1 50 Neni 50.1 51 Neni 52.1.2 52 Neni 52.2 53 Neni 53.1 54 Neni 53.2
105
Vendimet doganore
“Praktika më e mirë” ndërkombëtare është që dogana t’u ofrojë tregtarëve vendime të detyrueshme (që njihen edhe si “informacion i detyrueshëm”) për ta lehtësuar pajtimin e tyre me kërkesat doganore. Këto vendime lëshohen me kërkesë dhe bazohen në informatat e ofruara nga aplikuesi (parashtruesi i kërkesës). Më pas, eksportuesit dhe importuesit mund ta paraqesin vendimin (apo numrin e referencës së tij) për ta përshpejtuar procesimin e mallrave të tyre. Praktika më e mirë gjithashtu ia kufizon doganës mundësinë për t’i revokuar vendimet në mënyrë retroaktive dhe pa i njoftuar paraprakisht palët përkatëse.
Përcaktimi i klasifikimit tarifor, i origjinës së mallrave dhe i shkallës së përcaktuar të tagrave importuese, TVSH-së, akcizës dhe tatimeve të tjera, dhe i metodologjisë për vlerësim mund të jenë shumë të ndërlikuara për mallra të caktuara. Vendimi doganor siguron që nomenklatura e përdorur për klasifikim tarifor të konsiderohet e drejtë nga Dogana e Kosovës. Ky vendim është detyrues derisa të mos revokohet apo ndryshohet. Vendimet i ofrojnë importuesit apo përfaqësuesit të tij/saj siguri lidhur me atë se si do të klasifikohen mallrat dhe në këtë mënyrë i lehtësojnë kërkesat për dokumente për zhdoganim të mallrave në kufi. Vendimet gjithashtu mund të jenë shumë të dobishme sa i përket përcaktimit të metodologjisë për vlerësim doganor, origjinës së mallrave dhe aplikimit të tagrave, tatimeve dhe taksave të tjera.
Kodi Doganor i Kosovës (neni 18) parasheh që pas kërkesës së mirëfilltë të një pale të interesuar, Dogana mund të lëshojë vendim të detyrueshëm lidhur me klasifikimin tarifor apo origjinën e mallit. Vendimi vlen 6 vjet për klasifikim tarifor dhe 3 vjet për përcaktim të origjinës nëse kriteret përkatëse ligjore nuk ndryshojnë apo kushtet e specifikuara nuk përmbushen. Tani për tani nuk ka dispozita për vendime të detyrueshme lidhur me përcaktimin e shkallës së tagrave apo tatimeve apo për metodologjinë për vlerësim.
Për informata shtesë për vendime të detyrueshme kliko në këtë vegëz.
106
Informata shtesë për vendime të detyrueshme
Vendime të detyrueshme apo “informacione të detyrueshme” do të thotë informata mbi klasifikimin tarifor, metodologjinë për vlerësim apo origjinën e mallrave që janë të detyrueshme si për importuesin ashtu edhe për Doganën e Kosovës. Informacioni i detyrueshëm zakonisht ofrohet në formë të vendimit me shkrim nga Dogana e Kosovës.
Nenet 12 – 18 të Kodit Doganor e përcaktojnë kompetencën e Doganës së Kosovës për t’u ofruar tregtarëve shërbim për informacione të detyrueshme. Përveç kësaj, nenet 8 – 13 të Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009, për Implementimin e Kodit të Doganave dhe Akcizës, parashohin të dhëna të hollësishme për “informacione të detyrueshme”, duke përfshirë edhe udhëzimet se si të paraqitet kërkesa për informacione të detyrueshme.
Vendimet doganore ose “informacionet e detyrueshme” paraqesin një shërbim për lehtësimin e tregtisë të cilin Dogana e Kosovës ua ofron tregtarëve (zakonisht importuesve) që dëshirojnë të dinë, para se të bëjnë transaksion tregtar, çfarë obligimesh do të kenë kur vërtet të kryejnë një transaksion. Qëllimi i vendimit doganor është të ofrojë parashikueshmëri në formë të informatës paraprake për tregtarë mbi shumën e të hyrave që do të jenë të pagueshme kur ndodh transaksioni, bashkë me obligimet e tjera, si kërkesa për licencë, leje ose certifikatë.
Për të përcaktuar sa të hyra do të jenë të pagueshme në lidhje me transaksionin e ardhshëm, importuesit mund të paraqesin kërkesë në Doganën e Kosovës për vendim paraprak të detyrueshëm (“informacion të detyrueshëm”) mbi klasifikimin e produktit, vendin e përcaktuar të origjinës së produktit dhe shkallën e përcaktuar të tagrës importuese, TVSH-së, akcizës dhe tatimeve të tjera, nëse ka të mëparshme.
Kërkesat për informacione të detyrueshme mund të parashtrohen në formën që përputhet me mostrën e paraqitur në Aneksin I të Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009.
Kërkesat për informacione të detyrueshme tarifore duhet t’i përmbajnë këto të dhëna:
a) Emrin dhe adresën e mbajtësit; b) Emrin dhe adresën e aplikuesit, nëse ai person nuk është mbajtësi; c) Një përshkrim të hollësishëm të mallrave që mundëson identifikimin e tyre dhe përcaktimin
e klasifikimit të tyre në nomenklaturën doganore;
107
d) Përbërjen e mallrave dhe çdo metodë të ekzaminimit të përdorur për ta përcaktuar këtë përbërje, kur klasifikimi varet nga kjo;
e) Mostrat, fotografitë, planet, katalogët apo dokumente të tjera në dispozicion, që mund t’i ndihmojnë Doganës për ta bërë klasifikimin e drejtë të mallrave në nomenklaturën doganore, që duhet të bashkëngjiten si anekse;
f) Klasifikimin e paraparë nga aplikuesi; g) Marrëveshjen për ta përkthyer cilindo dokument të bashkangjitur në njërën prej gjuhëve
zyrtare të Kosovës, nëse kërkohet nga autoritetet doganore; h) Të dhënat që duhet të konsiderohen konfidenciale; i) Aplikuesi duhet të tregojë, po qe se di, nëse kërkesa për informacione të detyrueshme
tarifore për mallra identike apo të ngjashme tashmë është parashtruar apo lëshuar në Kosovë;
j) Pranimin që informatat e ofruara mund të ruhen në bazën e të dhënave të Doganës dhe që të dhënat e informacioneve të detyrueshme tarifore, përfshirë fotografitë, skicat, broshurat, etj., mund t’i zbulohen publikut përmes internetit, përveç informatave që aplikuesi i ka shënjuar si konfidenciale; me këtë rast do të zbatohen dispozitat në fuqi që e rregullojnë mbrojtjen e informatave.
Kërkesat për informacione të detyrueshme për origjinë duhet t’i përmbajnë këto të dhëna:
a) Emrin dhe adresën e mbajtësit; b) Emrin dhe adresën e aplikuesit, nëse ai person nuk është mbajtësi; c) Bazën e zbatueshme ligjore për qëllime të seksioneve 11 dhe 11B të Kodit; d) Një përshkrim të hollësishëm të mallrave dhe klasifikimin e tyre tarifor; e) Përbërjen e mallrave dhe metodën e ekzaminimit të përdorur për ta përcaktuar këtë dhe
çmimin e livrimit të tyre, sipas nevojës; f) Kushtet që mundësojnë përcaktimin e origjinës, materialet e përdorura dhe origjinën e tyre,
klasifikimin e tyre tarifor, vlerat përkatëse dhe përshkrimin e rrethanave (rregullat për ndryshimin e titujve tariforë, vlerën e shtuar, përshkrimin e veprimit ose të procesit, apo ndonjë rregull tjetër specifike) që mundësojnë përmbushjen e kushteve në fjalë; duhet të përmendet në veçanti rregulli i saktë i zbatuar për origjinën dhe origjinën e paraparë për mallra;
g) Mostrat, fotografitë, planet, katalogët apo dokumente të tjera në dispozicion për përbërjen e mallrave dhe materialet e tyre përbërëse dhe që mund të ndihmojnë në përshkrimin e procesit të prodhimit apo të përpunimit të cilit i janë nënshtruar materialet;
h) Marrëveshjen për ta përkthyer cilindo dokument të bashkangjitur në njërën prej gjuhëve zyrtare të Kosovës, nëse kërkohet nga autoritetet doganore;
i) Të dhënat që duhet të konsiderohen konfidenciale, qoftë në lidhje me publikun apo administratat;
j) Aplikuesi duhet të tregojë, po qe se di, nëse kërkesa për informacione të detyrueshme tarifore apo informacione të detyrueshme për origjinën e mallrave apo materialet identike
108
apo të ngjashme me ato të përmendura në pikat (d) apo (f) tashmë është parashtruar apo lëshuar në Kosovë;
k) Pranimin që informatat e ofruara mund të ruhen në një bazë të të dhënave të autoriteteve doganore me qasje publike, megjithatë, pavarësisht nga neni 16 i Kodit, do të zbatohen dispozitat në fuqi që e rregullojnë mbrojtjen e informatave në Kosovë.
Informacionet e detyrueshme do t’i ofrohen aplikuesit me shkrim nga Dogana e Kosovës sa më shpejt që të jetë e mundur:
a) Çështjet tarifore: nëse nuk ka qenë e mundur që aplikuesit t’i komunikohen informacionet e detyrueshme tarifore brenda tre muajve nga pranimi i kërkesës, Dogana do të kontaktojë me aplikuesin për t’ia sqaruar arsyet për këtë vonesë dhe do të tregojë kur pret të jetë në gjendje t’ia komunikojë informatat.
b) Çështjet e origjinës: informatat do të komunikohen brenda një afati kohor prej 150 ditësh nga data e pranimit të kërkesës.
Informacionet e detyrueshme do të komunikohen nëpërmjet një formulari që përputhet me mostrën e paraqitur në Aneksin 2 (informacionet e detyrueshme tarifore) apo Aneksin 3 (informacionet e detyrueshme të origjinës) të Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009. Njoftimi do të tregojë cilat të dhëna do të konsiderohen konfidenciale. Do të përmendet e drejta e ankesës e paraparë me nenin 291 të Kodit Doganor.
Mbajtësi i informacioneve të detyrueshme mund t’i përdorë ato në lidhje me mallrat e caktuara vetëm kur Dogana e Kosovës ka përcaktuar:
a) Çështjet tarifore: që mallrat në fjalë përputhen në të gjitha aspektet me mallrat e përshkruara në informatën e prezantuar;
b) Çështjet e origjinës: që mallrat në fjalë dhe rrethanat që e përcaktojnë origjinën e tyre përputhen në të gjitha aspektet me mallrat dhe rrethanat e përshkruara në informatën e prezantuar.
Vendimi me të cilin parashihen “informacionet e detyrueshme” do të vlejë zakonisht gjashtë vjet nga data e lëshimit në rastin e tarifave dhe tri vjet nga data e lëshimit në rastin e origjinës.
Megjithatë, vendimi me të cilin parashihen informacionet e detyrueshme do të anulohet kur bazohet në informata të pasakta ose jo të plota nga aplikuesi.
109
Informacionet e detyrueshme pushojnë të vlejnë:
a) Në rastet e informacioneve tarifore:
(i) Kur aprovohen dispozitat ligjore dhe informacioni nuk është më në përputhje me këto dispozita;
(ii) Kur nuk përputhet më me interpretimin e tarifës doganore të Kosovës, për shkak të ndryshimeve të rregullave të klasifikimit tarifor të mallrave në përputhje me nenin 24 (6);
(iii) Kur revokohet ose ndryshohet në përputhje me nenin 15, me kusht që personit të cilit i është lëshuar informata të njoftohet për revokimin ose ndryshimin.
Data kur informacioni i detyrueshëm pushon të vlejë për pikat nën (i) dhe (ii) do të jetë data e aplikimit të masave të lartpërmendura.
b) Në rastet e informacionit të origjinës:
(i) Kur aprovohen dispozitat ligjore ose vendoset një marrëveshje në Kosovë dhe informacioni nuk përputhet më me këto dispozita;
(ii) Kur nuk është më në pajtueshmëri me shënimet shpjeguese dhe pikëpamjet e aprovuara për qëllimet e interpretimit të rregullave të origjinës;
(iii) Kur revokohet ose ndryshohet në përputhje me nenin 15, me kusht që personi të cilit i është lëshuar informata të njoftohet paraprakisht.
Mbajtësi i informacionit të detyrueshëm, i cili pushon të vlejë, ende mund ta përdorë atë informacion për një periudhë gjashtëmujore nga data e publikimit ose njoftimit, me kusht që ai të ketë lidhur kontrata të detyrueshme për blerjen apo shitjen e mallrave në fjalë, duke u bazuar në informacionin e detyrueshëm, para se të miratohen këto masa.
Klasifikimi ose përcaktimi i origjinës në informacionet e detyrueshme mund të zbatohet nën kushtet e caktuara vetëm me qëllim të caktimit të detyrimeve të importit apo të eksportit.
Nëse ju nevojiten informata më të hollësishme për origjinën e mallrave, luteni t’i shikoni faqet 18 – 33 të Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009.
110
Vendimet paraprake Vendimi paraprak është këshillë zyrtare që Dogana ia lëshon një tregtari lidhur me atë se si Dogana do t’i trajtojë importet e specifikuara. Për dallim nga vendimet e detyrueshme të diskutuara më parë, kërkesa për vendime paraprake duhet të paraqitet dhe vendimi duhet të lëshohet para importimit të ndonjërit prej mallrave të cekura dhe vendimit të Doganës lidhur me ato mallra. Vendimet paraprake janë mjet i dëshmuar për lehtësimin e tregtisë si për importuesit asht edhe për administratat doganore. “Praktika më e mirë” ndërkombëtare është që vendimet paraprake të lëshohen lidhur me këto çështje 55:
(a) Klasifikimin tarifor të mallrave [[duke përfshirë] shkallën e zbatuar të tarifës doganore për produkt [ose, kur është e nevojshme, mënyrën në të cilën llogaritet shkalla e zbatuar e tarifës doganore për një produkt;
(b) Metodën përkatëse dhe zbatimin e metodës që do të përdoret për ta përcaktuar vlerën doganore sipas një grupi të caktuar të fakteve;
(c) Zbatimin e kërkesave për rikthim të tagrës doganore, shtyrje të afatit, [apo lirim tjetër nga tagrat doganore;
(d) Zbatimin e kërkesave për kuota, duke përfshirë kuotat e tarifave; (e) Origjinën e mallit; (f) Pagesat dhe shpenzimet që do të zbatohen [[ose] [dhe], kur është e nevojshme,
informatat për mënyrën në të cilën llogariten pagesat dhe shpenzimet e tilla; (g) Çështjet shtesë për të cilat shteti konsideron se është me vend të lëshohet një vendim
paraprak;]
Kodi Doganor i Kosovës tani nuk lejon në mënyrë të posaçme vendime paraprake me emër. Megjithatë, praktika aktuale e Doganës është të lëshojë vendime paraprake lidhur me çështjet e klasifikimit dhe origjinës.
Procedurat e thjeshtësuara doganore
55 Këto çështje janë të shënuara në projekt Marrëveshjen e OBT-së për Lehtësim të Tregtisë, neni 3.
111
Procedurat e thjeshtësuara janë pjesë e rëndësishme e administratës moderne doganore. Procedurat e thjeshtësuara mund ta bëjnë trajtimin doganor të mallrave të importuara shumë më pak të ndërlikuar dhe gjithashtu, sipas llojit të procedurës, në më pak kohë. Përparësia kryesore që e ofrojnë është fillimisht në lejimin e parashtrimit të deklaratës për mallrat që nuk i përmbajnë të gjitha të dhënat e kërkuara. Të dhënat që nuk janë përfshirë duhet të komunikohen vetëm në një datë të mëvonshme. Varësisht nga autorizimi përkatës, këto të dhëna gjithashtu mund të kombinohen për mallrat e importuara brenda një periudhe të caktuar në një deklaratë të vetme plotësuese dhe tagrat e importit dhe tatimet të paguhen në një shumë të vetme. Procedurat e thjeshtësuara (që nganjëherë quhen “procedura lokale”) janë të destinuara për ta shkurtuar kohën dhe shpenzimet e zhdoganimit të importeve dhe eksporteve për tregtarët që kanë një histori të pajtueshmërisë vullnetare me kërkesat doganore, ligjore dhe rregullative dhe të cilët, si pasojë, kategorizohen si "rrezik i ulët".
Kodi Doganor i Kosovës (2008) lejon procedura të thjeshtësuara në nenin 80. Ky Kod u ndryshua në vitin 2011 (Ligji Nr. 04/L-099) për të lejuar procedura të thjeshtësuara shtesë në lidhje me operatorët e autorizuar ekonomikë dhe përdorimin e deklaratave përmbledhëse. Këto procedura të thjeshtësuara shtesë nuk janë zbatuar ende.
Kliko këtu për informata shtesë për procedura të thjeshtësuara
Informatat shtesë për procedura të thjeshtësuara
Shkurtimisht, neni 80 i Kodit Doganor përcakton:
“Për ta thjeshtësuar përfundimin e formaliteteve dhe të procedurave sa më shumë që të jetë e mundur gjersa siguron që operacionet kryhen në mënyrë të duhur, Dogana, sipas kushteve të përcaktuara në Udhëzimin Administrativ për zbatimin e këtij Kodi56, mund të japë leje për:
a) Deklaratën për të mos i përfshirë disa të dhëna, ose disa dokumente që zakonisht nuk kërkohen t’i bashkëngjiten deklaratës;
b) Një dokument komercial ose administrativ, të shoqëruar me kërkesën për mallrat që do të vihen nën procedurën doganore në fjalë, që duhet të dorëzohet në vend të deklaratës;
c) Mallrat që do të deklarohen për procedurën në fjalë përmes futjes në evidencë; në këtë rast Dogana mund të heqë dorë nga kërkesa që deklaruesi t’ia paraqesë mallrat doganës;
56 “Udhëzimi Administrativ Nr. 11/2009, për Implementimin e Kodit të Doganave dhe Akcizës”
112
Deklarata e thjeshtësuar, dokumenti komercial ose administrativ ose futja në evidencë duhet t’i përmbajnë së paku të dhënat e nevojshme për identifikimin e mallrave. Kur mallrat të futen në evidencë, duhet të përfshihet edhe data e futjes së tillë në evidencë.”
Në të vërtetë, procedurat e thjeshtësuara paraqesin obligimet efikase që mund të ofrohen në diskrecion të menaxherit të zyrës doganore lokale zakonisht për shkak se tregtari dhe transaksioni i tregtarit nuk paraqesin fare rrezik ose paraqesin rrezik të ulët të mospërmbushjes. Në disa raste, procedurat e thjeshtësuara doganore mund ta marrin formën e formularit të thjeshtësuar të deklarimeve doganore
Formulari i kërkesës për autorizimin e procedurave të thjeshtësuara është dhënë më poshtë:
DOGANA E KOSOVËS
KËRKESË PËR AUTORIZIM PËR TË SHFRYTËZUAR PROCEDURËN E DEKLARIMIT TË THJESHTËZUAR PËR LËSHIMIN E MALLRAVE NË QARKULLIM TË LIRË
1. Aplikuesi (Shëno emrin, mbiemrin, adresën dhe numrin e telefonit të aplikuesit. Aplikuesi është personi të cilit do t’i lëshohet autorizimi)
2. Mallrat që kanë për tu deklaruar për lëshim për qarkullim të lirë me anë të deklaratës së thjeshtëzuar
113
Kodi tarifor sipas tarifës doganore të Kosovës (tetë shifra)
Përshkrimi (përshkrimi tregtar dhe/apo teknik)
3. Zyra doganore ku do të deklarohen mallrat për lëshim në qarkullim të lirë përmes deklaratës së thjeshtëzuar (emri dhe adresa)
4. Shuma e propozuar e garancisë (50 % të detyrimeve të importit që duhen paguar për importimet e përllogaritura për periudhën prej një jave
5. Zotimi
Unë, i nënshkruari më poshtë, vërtetoj se deklaratat e thjeshtëzuara të cilat kanë për t’iu prezantuar Doganës së Kosovës me rastin e arritjes së mallrave, janë deklarata për lëshim në qarkullim të lirë të mallrave të cilave u përkasin dhe janë detyruese njëjtë sikurse deklarata e plotë për lëshimin e mallrave në qarkullim të lirë në formularin IM 4.
I nënshkruari: ………………………………. Data:………………….
Emri i plotë: ………………
114
Për shfrytëzim të Doganës së Kosovës
Unë, i nënshkruar më poshtë, shef i degës në …………………………konsideroj se autorizimi i kërkuar duhet të jepet/refuzohet (*).
(*) Arsyet për refuzim: ………………………
Vendi: ……………………….. Data: ……………………..
Emri i plotë: ……………………………. Vula e Doganës së Kosovës
(*) Shlyej njërën, varësisht nga rasti. Po që se propozohet refuzimi, atëherë të sqarohen arsyet për këtë vendim.
Formulari i kërkesës për procedura të thjeshtësuara doganore duhet të plotësohet dhe t’i dorëzohet menaxherit të zyrës doganore në të cilën ngarkesa do të paraqitet dhe zhdoganohet. Formularët e kërkesave janë në dispozicion në secilën zyrë doganore.
115
Procedurat e thjeshtësuara
Forma e thjeshtësuar e deklaratës doganore mundëson që mallrat të futen në procedurën doganore në fjalë me rastin e paraqitjes së deklaratës së thjeshtësuar, me paraqitje të mëvonshme të deklaratës plotësuese, e cila mund të ketë karakter të përgjithshëm, periodik apo përmbledhës – cilado që është më përkatëse dhe më e përshtatshme për importuesin apo eksportuesin.
Edhe procedura e thjeshtësuar e zhdoganimit lokal do të mundësojë që futja e mallrave në procedurën doganore në fjalë të bëhet në lokalet e personit të caktuar ose në vende të tjera të caktuara apo të aprovuara nga autoritetet e Doganës së Kosovës (d.m.th. jashtë zyrës doganore).
Për më tepër informata për deklaratat e thjeshtësuara doganore kliko në këtë vegëz.
Më tepër informata për deklaratat e thjeshtësuara
Deklarata e thjeshtësuar mund të jetë në formë të:
- deklaratës jo të plotë në një Dokument Unik Doganor, ose
- dokumentit administrativ ose komercial, të shoqëruar me kërkesën për lëshim në qarkullim të lirë.
Megjithatë, deklarata e thjeshtësuar duhet t’i përmbajë së paku të dhënat e nevojshme për identifikimin e mallrave.
116
Deklarata që nuk është e shoqëruar me një ose më tepër dokumente që kërkohen para se mallrat të mund të lëshohen në qarkullim të lirë mund të pranohet sapo zyrtari doganor të vërtetojë që:
- dokumenti në fjalë ekziston dhe është i vlefshëm;
- nuk mund t‘i bashkëngjitej deklaratës për arsye që janë jashtë kontrollit të deklaruesit;
- ndonjë vonesë në pranimin e deklaratës do ta parandalonte lëshimin e mallrave në qarkullim të lirë apo do të shkaktonte që mallrat t’i nënshtroheshin një detyrimi më të lartë.
Të dhënat që kanë të bëjnë me dokumentet që mungojnë duhet patjetër të shënohen në deklaratë.
Neni 160 i “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009, i cili i përcakton Dispozitat për Zbatimin e Kodit Doganor”, përcakton që deklarata doganore për mallra mund ta përmbajë një shënim të përkohshëm mbi vlerën e mallit, me ç’rast zyrtari doganor:
- do ta regjistrojë menjëherë shumën e detyrimeve të përcaktuara në bazë të atij shënimi, - do të kërkojë, nëse është e nevojshme, parashtrimin e garancionit të mjaftueshëm për mbulimin
e ndryshimit ndërmjet shumës së llogaritur në bazë të shënimeve të përkohshme dhe shumës që malli do t‘i nënshtrohej në fund.
Në bazë të kërkesës me shkrim, e cila i përmban të gjitha të dhënat e nevojshme, deklaruesit i lejohet ta paraqesë deklaratën në formën e thjeshtësuar për lëshim të mallit në qarkullim të lirë kur mallin t’ia paraqesë doganës.
Autorizimi për procedura të thjeshtësuara mund të refuzohet në parim nëse personi që e ka paraqitur kërkesën:
- ka kryer shkelje të rëndë apo shkelje të përsëritura të rregullave doganore, - vetëm herë pas here i deklaron mallrat për lëshim në qarkullim të lirë.
Autorizimi gjithashtu mund të refuzohet nëse personi në fjalë është duke vepruar në emër të një personi tjetër i cili i deklaron mallrat për lëshim në qarkullim të lirë vetëm herë pas here.
Kërkesat për informata minimale për deklarata të thjeshtësuara përmbajnë:
117
- përshkrimin e mallrave me fjalë që janë mjaft të sakta për t‘i mundësuar Doganës të përcaktojë menjëherë dhe qartë titullin apo nëntitullin e TARIK-ut në fjalë,
- kur mallrat u nënshtrohen detyrimeve sipas vlerës, vlerën e tyre për qëllime doganore ose, kur duket që deklaruesi nuk është në gjendje ta paraqesë këtë vlerë, një paraqitje të përkohshme të vlerës të cilën autoritetet doganore e konsiderojnë të pranueshme, duke marrë parasysh veçanërisht të dhënat që deklaruesi i ka në dispozicion,
- të dhëna të tjera të cilat Dogana i konsideron të nevojshme për identifikimin e mallrave, zbatimin e dispozitave që e rregullojnë lëshimin e tyre në qarkullim të lirë dhe përcaktimin e shumës së çfarëdo garancioni të nevojshëm para lëshimit të mallrave në qarkullim të lirë.
Deklaratat gojore
Deklaratat e thjeshtësuara doganore për lëshimin e mallrave të importuara në qarkullim të lirë në Kosovë mund të bëhen gojarisht për këto mallra:
a) Mallrat e natyrës jokomerciale:
- që ndodhen në bagazhin personal të udhëtarëve, ose - që u dërgohen personave privatë, ose - në raste të tjera të rëndësisë së vogël, nëse lejohet nga autoritetet doganore;
b) Mallrat e natyrës komerciale me kusht që:
- vlera e përgjithshme për dërgesë dhe për deklarues nuk e tejkalon pragun statistikor të përcaktuar në dispozitat në fuqi të Kosovës,
- dërgesa nuk është pjesë e grupeve të rregullta të dërgesave të ngjashme, dhe - mallrat nuk transportohen nga transportuesi i pavarur si pjesë e një transferimi më
të gjerë të mallrave;
c) Mallrat që kualifikohen për lëshim si mallra të kthyera, duke përfshirë:
- kafshët për shtegtim apo kullotje, apo për punë ose transportim,
118
- paketime të caktuara që përmbajnë shenja të përhershme, të pashlyeshme të një personi të vendosur jashtë Kosovës,
- pajisjet për produksion radioteleviziv dhe pajisjet transmetuese, si dhe automjetet posaçërisht të përshtatura për shfrytëzim për qëllimin e mësipërm dhe pajisjet e tyre të importuara nga organizatat publike apo private të vendosura jashtë Kosovës dhe të miratuara nga dogana që lëshon autorizimin për procedurën e importimit të pajisjeve dhe automjeteve të tilla,
- instrumentet dhe aparatet e nevojshme në mënyrë që mjekët t’u ofrojnë ndihmë pacientëve që presin për transplantim të organeve.
Për më tepër informata për deklaratat gojore kliko në këtë vegëz.
Informata shtesë për deklaratat gojore
Kur shprehimisht nuk i janë deklaruar doganës, mallrat në vijim do të konsiderohen se janë deklaruar për lëshim për importim:
a) mallrat e natyrës jokomerciale që ndodhen në bagazhin personal të udhëtarëve, të cilat kanë të drejtë të lirohen sipas Aneksit A të Kodit Doganor ose si mallra të kthyera;
b) mallrat në vijim kanë të drejtë të lirohen sipas Aneksit A të Kodit: - produktet e fituara nga bujqit e Kosovës në tokat që gjenden në një vend tjetër; - farërat, plehrat dhe produktet për punimin e tokës dhe kulturat bujqësore të importuara nga prodhuesit bujqësorë në vende të tjera për përdorim në tokat që kufizohen me ato vende;
c) mjetet e transportit që kanë të drejtë të lirohen si mallra të kthyera në Kosovë; d) mallrat e importuara në kontekst të trafikut të rëndësisë së vogël dhe të liruara nga
kërkesa për t‘iu deklaruar zyrës doganore si mallra për trafik turistik, trafik kufitar, trafik postar ose trafik me rëndësi të vogël ekonomike, me kusht që të mos i nënshtrohen tatimit në import.
Deklaratat gojore për import të përkohshëm
Mallrat në vijim, kur nuk deklarohen në Doganë me shkrim ose me gojë, do të konsiderohen se janë deklaruar për import të përkohshëm në rastet në të cilat mallrat i janë paraqitur doganës nën korsinë e gjelbër ose “asgjë për të deklaruar” në zyrat doganore në të cilat funksionon sistemi i korsive dyshe:
119
a) gjërat personale të udhëtarëve dhe mallrat e importuara për qëllime sportive që i janë paraqitur doganës nën korsinë e gjelbër ose “asgjë për të deklaruar” në zyrat doganore në të cilat funksionon sistemi i korsive dyshe;
b) mjetet e transportit dhe pjesët rezervë.
Deklaratat gojore për eksport
Deklarata e thjeshtësuara doganore për eksport mund të bëhen gojarisht për eksportimin e:
a) mallrave të natyrës jokomerciale: - që ndodhen në bagazhin personal të udhëtarëve, ose - që dërgohen nga personat privatë;
b) mallrave të natyrës komerciale me kusht që: - vlera e përgjithshme për dërgesë dhe për deklarues nuk e tejkalon pragun statistikor të përcaktuar në dispozitat në fuqi të Kosovës, - dërgesa nuk është pjesë e grupeve të rregullta të dërgesave të ngjashme, dhe - mallrat nuk transportohen nga transportuesi i pavarur si pjesë e një transferimi më të gjerë të mallrave;
c) mjetet e transportit të regjistruara në Kosovë dhe të destinuara që të riimportohen; d) mallrat e tjera me rëndësi të vogël ekonomike, kur një gjë e tillë autorizohet nga
autoritetet doganore
Kur shprehimisht nuk i janë deklaruar doganës, mallrat në vijim do të konsiderohen se janë deklaruar për import:
a) mallrat e natyrës jokomerciale që ndodhen në bagazhet personale të udhëtarëve dhe që nuk i nënshtrohen detyrimit doganor të eksportit;
b) mjetet e transportit të regjistruara në Kosovë dhe të destinuara që të riimportohen; c) mallrat e tjera me rëndësi të vogël ekonomike, kur një gjë e tillë autorizohet nga Dogana
e Kosovës.
120
Importimi i përkohshëm dhe Magazinimi
Importimi i përkohshëm nënkupton së mallrat mund të përdoren në Kosovë pa u zhdoganim apo pagesën e TVSH-së nën kushte të caktuara dhe më pas me ri-eksportimin në të njëjtin shtet siç ishin gjatë importimit. Mallrat në magazinim të përkohshëm mund të ruhen vetëm në vende të aprovuara nga Dogana e Kosovës nën kushtet e përcaktuara nga Dogana e Kosovës. Doganat e Kosovës mund të kërkojnë nga personi i cili mbanë mallrat të ofrojë siguri (garanci financiare) me qëllim që të sigurohet pagesa e çdo të hyre doganore që duhet të paguhet për të rregulluar lirimin e mallrave nga kontrolli i doganës.
Për informata shtesë në lidhje me importimin dhe magazinimin e përkohshëm klikoni në këtë vegëz
Informata shtesë për Importimin dhe Magazinimin e Përkohshëm
Magazinimi i përkohshëm është procedure doganore e cila aplikohet kur mallrat e importuara arrijnë në Kosovë dhe paraqiten në Doganat e Kosovës për lirim. Mallrat e importuara do të mbahen në “magazinim të përkohshëm”, duke pritur lirimin për hyrje në vend. Autoriteti ligjor për mbajtjen në magazinim të përkohshëm të mallrave të importuara është përcaktuar në nenet nga 54 deri në 57 të Kodit Doganor. Deri në atë kohë kur mallrave të importuara i është përcaktuar trajtimi apo përdorimi i aprovuar nga dogana, ato mallra, me prezantimin e tyre tek Dogana, kanë statusin e “mallrave në magazinim të përkohshëm”.
Mallrat në magazinim të përkohshëm mund të ruhen vetëm në vendet e aprovuara nga Doganat e Kosovës me kushtet e përcaktuar nga Doganat e Kosovës. Doganat e Kosovës mund të kërkojnë nga personi i cili mbanë mallrat të ofrojë siguri (garanci financiare) me qëllim që të sigurohet pagesa e çdo të hyre doganore që duhet paguar për të rregulluar lirimin e mallrave nga kontrolli i doganës.
Kur vendet janë të aprovuara në baza të përhershme për vendosjen e mallrave në magazinim të përkohshëm, vendeve të tilla iu referohemi si “ndërtesa për magazinim të përkohshëm”.
121
Mallrat mund të vendosen në ndërtesën e magazinimit të përkohshëm bazuar në një deklaratë të njësuar doganore. Megjithatë, Doganat e Kosovës mund të kërkojnë paraqitjen e një deklarate të veçantë të mallrave të bëra në formë dhe mënyrë normale, në qoftë se është dhënë informacion i pamjaftueshëm në deklaratën e njësuar doganore.
Nenet nga 96 deri tek 98 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i Dispozitave për Implementimin e Kodit Doganorë” ofrojnë më shumë informata për magazinimin e përkohshëm të mallrave (shiko faqet 57 dhe 58 të UA-së)..
Në mënyrë që të sigurohet aplikimi efektiv i kontrollit doganor, Doganat e Kosovës munden, atje ku nuk menaxhojnë vet ndërtesat e magazinimit të përkohshëm, të kërkojnë:
a) Ndërtesat e Magazinimit të përkohshëm të jenë me mbyllje të dyfishtë, njëri nga çelësat të mbahet nga oficeri i Doganave të Kosovës, dhe tjetri nga operatori i ndërtesës për magazinim të përkohshëm; dhe
b) Personi i cili operon ndërtesën për magazinim të përkohshëm mban llogari të stoqeve çka mundëson gjurmimin e lëvizjes të mallrave.
Mallrat në magazinim të përkohshëm munden normalisht të jenë objekt vetëm i formave të trajtimit sipas dizajnimit për të siguruar ruajtjen e tyre në gjendje të pandryshuar pa ndërruar pamjen e tyre apo karakteristikat teknike.
Deklarata e Njësuar Doganore për Magazinim të Përkohshëm
Deklarata e njësuar doganore duhet të nënshkruhet nga personi i cili e ka bërë atë. Deklarata e njësuar doganore pastaj do të miratohet nga Doganat e Kosovës dhe do të mbahet nga Dogana për qëllime verifikimi që mallrat me të cilat ndërlidhet i është caktuar trajtimi apo përdorimi i aprovuar doganor, zakonisht brenda 20 ditëve nga data e sjelljes së deklaratës të njësuar doganore.
Për thjeshtësim, deklarata e njësuar doganore për mallrat të cilat janë zhvendosur me procedurë transiti para paraqitjes tek Doganat mund të marrin formën e kopjes të dokumentit të transitit të destinuar për zyrën Doganore të destinacionit.
Për më shumë informata për deklaratën e njësuar doganore për magazinim të përkohshëm klikoni këtu.
Informata Shtesë për Deklaratën e Njësuar për Magazinim të Përkohshëm
Procedurat në lidhje me Deklaratën e Njësuar janë përcaktuar në nenet 94 dhe 95 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i Dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”, dhe janë plotësuar me udhëzime të tjera në “Udhëzimin Administrativ Nr. 4 të 2010 Për Implementimin e Kodit
122
Doganor”. Udhëzimi Administrativ (UA) i fundit përcakton procedurat kur importuesi nuk është në gjendje, apo nuk dëshiron të pajiset me garanci pagese doganore.
Deklarata e njësuar duhet të nënshkruhet nga personi i cili e bënë atë. Deklaratë e njësuar pastaj do të miratohet nga Doganat e Kosovës dhe do të mbahet nga Dogana për qëllime verifikim që mallrat me të cilat ndërlidhet i është caktuar trajtimi apo përdorimi i aprovuar doganor, zakonisht brenda 20 ditëve nga data e sjelljes së deklaratës të njësuar doganore.
Për thjeshtësim, deklarata e njësuar doganore për mallrat të cilat janë zhvendosur me procedurë transiti para paraqitjes tek Doganat mund të marrin formën e kopjes të dokumentit të transitit të destinuar për zyrën Doganore të destinacionit.
Importimi i Përkohshëm
Disa mallra mund të sillen në Kosovë në baza të përkohshme pa bërë pagimin e doganës dhe tatimeve. Këtyre mallrave iu referohemi si importe të përkohshme. Importi i Përkohshëm është procedurë doganore ku importuesi deklaron se disa mallra janë duke u sjellë në Kosovë për një kohë të kufizuar dhe për qëllim të caktuar, pas së cilës mallrat do të eksportohen. Për shembull, procedura e Importimit të Përkohshëm mund të përdoret për mallrat siç janë pajisjet e mëdha kapitale që importohen në Kosovë për një përdorim të vetëm (p.sh. pajisje për ndërtim të rrugëve), ku pagesa e plotë e doganës dhe tatimeve në pajisjen e importuar do të bënte importimin e rregullt dhe permanent ekonomikisht të pamundur.
Është praktikë e mire ndërkombëtare për të kërkuar dorëzimin e sigurisë (një garanci financiare) në lidhje me lejimin e importimeve të përkohshme. Lidhur me këtë, një nga sistemet më të rëndësishme dhe të pranuara ndërkombëtarisht për të lejuar pranimin e përkohshëm të mallrave është karneti ATA. Kjo ka mbështetjen në një zinxhir të organizatave garantuese që ofrojnë sigurim për çfarëdo dogane apo tatimi që mund të ketë mbetur borxh në rast se importet e përkohshme nuk janë rieksportuar në mënyrë të duhur brenda periudhës të caktuar. Një numër i konventave ndërkombëtare sigurojnë karneti ATA, njëra nga më të fundit siç është Konventa e Stambollit. Mirëpo, Kosova nuk është pjesë e asnjërës nga këto konventa dhe garancionet financiare doganore nuk janë zhvilluar në tërësi në Kosovë..
Për më shumë informata në lidhje me importin e përkohshëm klikoni këtu.
123
Informata shtesë për Importin e Përkohshëm
Baza ligjore për importimin e përkohshëm të mallrave është e përcaktuar në nenet nga 140 deri në 147 të Kodit Doganor, dhe nenet 329 dhe 330 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i Dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor” (shiko faqen 165 të Udhëzimit Administrativ).
Procedura e importit të përkohshëm lejon në Kosovë, përdorimin me lirim të pjesërishëm apo total të mallrave nga pagimi i taksës për import dhe pa qenë objekt i masave të politikave komerciale, të mallrave të importuara të destinuara për ri-eksport, përderisa mallrat e importuara nuk kanë pësuar çfarëdo ndryshimi përpos të amortizimit normal si shkak i përdorimit normal të tyre.
Autorizimi i importit të përkohshëm mund të lejohet me kërkesë të personit i cili përdorë ato mallra, rregullon përdorimin e tyre apo është përgjegjës për importimin.
Doganat e Kosovës do të refuzojnë autorizimin e përdorimit së procedurës të importit të përkohshëm kur është e pamundur të garantohet se mallrat e importuara mund të identifikohen për qëllime të kontrollit fiskal dhe në kuptimin e dëshmisë se mallrat janë përdorur përkohësisht në Kosovë dhe pas janë eksportuar. Megjithatë, Doganat e Kosovës mund të autorizojnë përdorimin e procedurës për import të përkohshëm pa u siguruar se mallrat mund të identifikohen, ku në pikëpamje të natyrës të mallrave apo të veprimeve që do të kryhen, mungesa e masave të identifikimit nuk janë përgjegjëse për çfarëdo abuzimi të procedurës.
Doganat e Kosovës do të përcaktojnë periudhën brenda së cilës mallrat e importuara duhet të jenë rieksportuar ose u është caktuar përdorimi apo trajtimi i ri i aprovuar doganor. Periudha e tillë duhet të jetë mjaft e gjatë për përmbushur qëllimin e përdorimit të autorizuar. Periudha maksimale gjatë së cilës mallrat mund të qëndrojnë nën procedurën e importit të përkohshëm është 24 muaj. Mirëpo, Doganat e Kosovës mund të caktojnë periudha edhe më të shkurta më marrëveshje me personin në fjalë, dhe nëse rrethanat e jashtëzakonshme e kërkojnë. Dogana mundet, me kërkesë të personit në fjalë dhe në kufij të arsyeshëm, të zgjasë periudhën e përkohshme në mënyrë që të lejojë përdorimin e autorizuar të mallrave. “Rrethana të jashtëzakonshme” do të thotë çdo ngjarje që si rezultat duhet të përdoret për një periudhë më të gjatë në mënyrë që të përmbushet qëllimi i importit të përkohshëm.
Doganat e Kosovës do të sigurojnë se periudha totale gjatë së cilës mallrat do të qëndrojnë nën marrëveshjen për import të përkohshëm për të njëjtën arsye dhe tek pronari i njëjtë të mos kalojë 24 muaj, edhe nëse marrëveshjet janë shfuqizuar me një marrëveshje tjetër pezullimi dhe më pas përsëri kanë hyrë nën import të përkohshëm. Megjithatë, me kërkesën e pronarit, ata mund të zgjasin këtë periudhë për kohën gjatë së cilës mallrat nuk janë përdorur, në pajtim me kushtet të përcaktuara nga ata. Doganat e Kosovës do të sigurojnë se periudha totale gjatë së cilës mallrat do të qëndrojnë nën procedurën e importit të përkohshëm për të njëjtën arsye dhe në përgjegjësinë e të njëjtit person nuk e kalon periudhën prej 24 muajsh, edhe nëse marrëveshjet janë shfuqizuar nga ndonjë marrëveshje tjetër pezulluese dhe më pas përsëri janë vendosur në import të përkohshëm. Mirëpo, me kërkesë të pronarit,
124
Doganat e Kosovës mund të zgjasin afatin për kohën për të cilën mallrat nuk janë përdorur, në përputhje me kushtet e përcaktuara nga ata.
Mallrat e vendosura nën procedurën e importit të përkohshëm duhet të qëndrojnë në gjendje të njëjtë ( të mos procedohen më tutje apo përpunohen, etj.).
Riparimet dhe mirëmbajtja, duke përfshirë remontin dhe rregullimet apo masat për të ruajtur mallrat për të siguruar pajtimin me kërkesat teknike për përdorimin e tyre nën procedurën e importit të përkohshëm janë të pranueshme..
Shtojca 35E Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 përcakton formën e Aplikimit për Autorizimin e Importit të Përkohshëm.
Kalkulimi i Detyrimeve Importuese për Importet e Përkohshme
Sasia e detyrimeve importuese të paguara në respekt me mallrat e vendosura nën procedurën e importit të përkohshëm me lehtësim nga detyrimet importuese është e vendosur në 3% për secilin muaj apo pjesë të muajit gjatë cilit mallrat janë vendosur nën procedurën e importit të përkohshëm me lehtësim të pjesërishëm, të shumës të detyrimeve të cilat do të ishin të paguara për mallrat në fjalë nëse ishin importuar dhe lëshuar në qarkullim të lirë në datën në të cilën janë vendosur nën procedurën e importit të përkohshëm.
Shuma e detyrimeve importuese të ngarkuara nuk duhet të kaloj shumën e cila do të ngarkohej nëse mallrat në fjalë do të ishin lëshuar në qarkullim në datën në të cilën janë vendosur në procedurën e importit të përkohshëm, duke përjashtuar çfarëdo interesi që do të aplikohej..
Për më shumë informata në lidhje me kalkulimin e detyrimeve importuese për importet e përkohshme klikoni këtu.
Informata Shtesë në Kalkulimin e Detyrimeve Importuese për Importet e Përkohshme
Transferimi i të drejtave dhe obligimeve (p.sh. me kushtet e shitjes të mallrave kur janë në Kosovë) që rrjedhin nga procedura e importit të përkohshëm nuk do të thotë se marrëveshja me lehtësitë njëjtë duhet të aplikohet për të gjitha periudhat e përdorimit të mara parasysh. Kur transferimi i të drejtave dhe obligimeve është bërë me lehtësim të pjesërishëm për të dy personat e autorizuar të përdorin procedurën gjatë muajit të njëjtë, pronari i autorizimit fillestar do të jetë përgjegjës për të paguar
125
detyrimet importuese për tërë muajin. Për sqarim, ju lutemi kontaktoni Doganat e Kosovës në numrin e shënuar më lartë..
Kur lind një borxh doganor në lidhje me mallrat nën procedurën e importit të përkohshëm, sasi e atij borxhi do të përcaktohet në bazë të elementeve të caktimit të tatimit për ato mallra në kohën e pranimit të deklarimit të vendosjes të tyre nën procedurën e importit të përkohshëm (p.sh. e jo më vonë kur vetëm se është bërë kalkulim i borxhit).
Magazina Doganore
Për arsye të ndryshme importuesi mund të mos ketë konsumatorë të menjëhershëm për mallrat, mund të planifikojë ri eksportimin e mallrave, apo përndryshe është në dijeni se si mallrat do të hidhen (shkatërrohen). Në situata të tilla do të jetë në dobi të importuesit të ruaj mallrat në mallrat në magazinë ku është shtyrë aplikimi i detyrimeve doganore dhe tatimeve. Është praktikë e mire ndërkombëtare për magazinimin e mallrave në magazina doganore dhe për mbajtjen e stoqeve dhe llogarinë të jenë nën mbikëqyrje të afërt të administratës doganore. Magazinat mund të jenë ose publike (të hapura për mallrat e ndryshme) ose private (për mallra të veçanta). Shumica e administratave doganore kërkojnë që operuesit e magazinave doganore të vejnë siguri (garanci financiare).
“Magazinimi Doganor” është procedurë doganore ku mallrat mund të ruhen në një vend të aprovuar dhe licencuar nga Doganat e Kosovës, në pritje të pagesës të detyrimeve doganore the tatimeve për mallra. Procedura e magazinave doganore është regjim i pezulluar që shërben për të lehtësuar tregtinë, ku pagesa e detyrimeve doganore dhe tatimeve vonohet për aq kohë sa i duhet importuesit të qëndrojmë mallrat në Kosovë. Procedura e magazinimit doganor dallon nga procedurat lidhur me magazinimin e përkohshëm, importimin e përkohshëm dhe përpunimin e brendshëm.
126
Për më shumë informata ne lidhje me magazinimin doganor klikoni këtu.
Procedura e Magazinimit Doganor
Bazat ligjore për “magazinimin doganor” janë përcaktuar në nenet nga 103 deri në 117 të Kodit Doganor. Informata shtesë janë ofruar në nenet 174 deri në 180 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i Dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”.
Procedura e magazinimit doganor lejon ruajtjen në magazina doganore të:
a) Mallrave të importuara (p.sh. mallrat të cilat nuk janë me origjinë nga Kosova), të cilat mallra nuk janë objekt i detyrimeve doganore apo masave të politikave tregtare.;
b) Mallrave Kosovare, ku legjislacioni Kosovar të drejton fushat specifike ofron që vendosja e tyre në magazina doganore do të tërheqë aplikimin e masave që normal lidhen me eksportimin e mallrave të tilla..
Magazina doganore mund të jetë ose magazine publike apo magazinë private:
a) “Magazinë publike” nënkupton magazinë doganore që është në dispozicion për cilindo person për magazinim të mallrave;
b) “Magazinë private” nënkupton magazinë doganore e rezervuar për magazinimin e mallrave nga përgjegjësi i magazinës. “Përgjegjësi i magazinës” është personi i autorizuar të udhëheqë magazinën doganore..
Një aplikacion duhet të mbushet nga personi i regjistruar në Kosovë, në mënyrë që të aplikoj për autorizim të themeloj magazinën doganore; aplikuesi duhet të demonstrojë nevojën ekonomike për magazinë. Aplikacioni për autorizim të procedurës së magazinimit doganor është ofruar në Shtojcën 35B të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i Dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”..
Një performancë garantuese apo garancion bankar duhet të depozitohet nga pronari i magazinës apo/ose importuesi të bëhet pagimi i dëmshpërblimit tek Qeveria nëse mallrat janë liruar në mënyrë të parregullt.
Përgjegjësi i magazinës është përgjegjës për:
a) Të siguruar se derisa mallrat janë në magazinën e doganës të mos largohen nga mbikëqyrja e doganës;
127
b) Përmbushjen e obligimeve që rrjedhin nga magazinimi i mallrave të mbuluara në procedurën e magazinimit doganor; dhe
c) Pajtueshmërinë me kushtet e specifikuara në autorizim..
Në raste e autorizimit për magazina publike, përgjegjësitë të lidhura me sigurimin e mallrave në magazinë dhe zotimin pagesës të çdo detyrimi dhe tatimi që mund të bëhen të pagueshme për mallrat dhe do të bie ekskluzivisht tek depozitari. Depozitari duhet gjithmonë të jetë përgjegjës për përmbushjen e obligimeve që rrjedhin nga vendosja e mallrave nën procedurën e magazinimit doganor.
Të drejtat dhe obligimet të përgjegjësit të magazinës munden, me marrëveshjen e Doganës të transferohen tek personi i tretë (p.sh. nën kushtet e shitjes komerciale të magazinës).
Normalisht, Doganat e Kosovës do të kërkojnë që përgjegjësi i magazinës të ofrojë garancion në lidhje me detyrimet dhe tatimet që janë në rrezik për mallrat në magazinë.
Personi i caktuar nga Dogana duhet të mbajë shënimin e stoqeve të gjitha mallrave të vendosura nën procedurën e magazinimit doganor në një formular të aprovuar nga Dogana. Të dhënat për stoqet nuk janë të domosdoshme kur një magazinë publike udhëhiqet nga dogana.
Përgjegjësi i magazinës private duhet të mbajë shënim të saktë të inventarit me hyrjen e mallrave në magazinë, sa gjatë do të mbahen mallrat në magazinë, dhe duhet me zell të përgjigjet për mallrat që janë larguar nga magazina (p.sh. nën procedurën e importimit) përmes paraqitjes të deklaratës doganore të mallrave. Deklarata për procedurën e magazinimit doganor e pranueshme për Doganat e Kosovës duhet të përmbajë së paku të dhënat e domosdoshme për identifikimin e mallrave me të cilat ndërlidhet deklarata, duke përfshirë edhe sasinë e tyre. Dogana mundet të heq dorë në mbajtjen e të dhënave për stoqe kurse përgjegjësia për magazinat publike i bie ekskluzivisht mbi depozitarin dhe mallrat vendosen nën procedurën e magazinimit duke u bazuar në deklaratën doganore të mallrave.
Aty ku ekziston nevoja ekonomike dhe mbikëqyrja doganore nuk është e ndikuar negativisht, në këtë mënyrë Doganat e Kosovës mund të lejojnë:
a) Mallrat57 Kosovare me përjashtim të atyre mallrave që janë të parapara për eksport të ruhen në ndërtesa të magazinave doganore;
b) Mallrat Jo-Kosovare58 duhet të procedohen në ndërtesa të magazinave doganore nën procedurën e procedimit të brendshëm, objekt i kushteve të përcaktuara me atë procedurë.
57 Mallrat me origjinë nga Kosova 58 Mallrat me origjinë jashtë Kosovës
128
Shërbimi është shumë i rëndësishëm për përpunim në depo doganore (për prodhim i cili është i destinuar për eksport);
c) Mallrat Jo-Kosovare që duhet të procedohen në ndërtesat e magazinave doganore nën procedurën për procedim nën kontrollim e doganës, objekt i kushteve të ofruara për këtë procedurë.
Zakonisht, si shërbim për importuesit, prodhuesit dhe eksportuesit, nuk ekziston ndonjë kufizim se sa gjatë mund të qëndrojnë mallrat nën procedurën e magazinimit doganor. Mirëpo, në rast të veçanta, doganat mund të vendosin një kufi kohor, deri kur depozitari në magazinën publike duhet të caktojë një trajtim apo përdorim të ri të aprovuar nga dogana për mallrat.
Mallrat e importuara në magazinat e doganës duhet tu nënshtrohen formave të zakonshme të trajtimit me qëllim që të ruhen, përmirësohet pamja e tyre dhe kualiteti tregtarë apo për ti përgatitur për distribuim apo rishitje. Format e aprovuara të trajtimit të mallrave duhet të autorizohen paraprakisht nga Dogana e Kosovës, e cila do të informojë përgjegjësin e magazinës për çfarëdo kushte ku mund të ndodhë trajtimi.
Ku rrethana e kërkojnë, mallrat e vendosura nën procedurën e magazinimi doganor mund të largohen përkohësisht nga magazina e doganës. Një largim i tillë duhet të autorizohet paraprakisht nga Dogana, sipas kushte të përcaktuara nga Dogana e Kosovës sipas të cilave mund të ndodhë një largim i tillë.
Duke reflektuar kërkesat tregtare dhe realitetet, Dogana e Kosovës mund të lejojë që mallrat e vendosura nën procedurën e magazinimit doganor të transferohen nga një magazinë doganore në të tjetrën.
Kur një borxh doganor lind si shkak i mallrave të importuara dhe vlera doganore e këtyre mallrave bazohet në çmimin real të paguar ose të pagueshëm i cili përfshinë edhe shpenzimet e magazinimit dhe ruajtjes të mallrave në magazinë, shpenzimet e tilla nuk duhet të përfshihen në vlerën doganore nëse janë treguar ndaras nga çmimi i paguar apo i pagueshëm për mallrat.
Kur mallrat në magazinën doganore u janë nënshtruar mënyrave të zakonshme të trajtimit, natyra e mallrave, vlera doganore dhe sasia duhet të mirën parasysh në përcaktimin e sasisë të importit dhe detyrimet e pagueshme në tatim, dhe do të jenë me kërkesën e deklaruesit po ato të cilat do të mirën parasysh për mallrat kur paraqitet deklarata, sikurse mos të kishin kaluar një trajtim të tillë. Në parim, natyra e mallrave, vlera doganore dhe sasia duhet të mirën parasysh për mallrat për arsye të kalkulimit të detyrimeve të importit dhe tatimeve, dhe do të jenë ato të aplikueshme për mallrat në kohën kur janë vendosur nën procedurën e magazinimit doganor. Kuptimi i politikës është kritike në situatat kur shkalla e detyrimeve dhe/ose tatimeve mund të ketë ndryshuar në mes të kohës kur mallrat kanë hyrë magazinën doganore, dhe kohës kur mallrat kanë dalë nga magazina doganore.
129
Importi i Veturave
Zyra e Automjeteve (ZA) në Divizionin e Transportit në Ministrinë e Punëve të Brendshme është përgjegjëse për regjistrimin e veturave dhe lëshimin e patentë shoferëve. ZA-ja ka 26 zyra anembanë Kosovës.
ZA-ja ka një bazë të dhënave për automjete, me qasje online në mes të zyrave (mbështetja e TI-së e ofruar nga UE). Baza e të dhënave është e integruar për të përfshirë të dhënat për individët si certifikatat e lindjes, letërnjoftimet, pasaportat, patentë shoferët dhe regjistrimin e veturave. Baza e të dhënave për automjete përmban informata për të gjitha llojet e veturave (kamionët tregtarë, autobusët, veturat e udhëtarëve, motoçikletat dhe kështu me radhë).
Importi i veturave më të vjetra se 13 vite është i ndaluar.
Për importin e veturave aplikohen procedurat në vijim:
Për veturën e importuar duhet ti paraqitet Doganës së Kosovës deklarimi doganor, fatura tregtare dhe certifikata e origjinës. Veturat e importuara lirohen me pagesën e detyrimeve doganore, TVSH-së dhe akcizë. Një kopje e deklaratës doganore duhet tu paraqitet më vonë ZA-së.
Veturat e importuara pas kalimi të doganës, duhet të regjistrohen në Departamentin e Transportit në Ministrinë e infrastrukturës, ku duhet të paguhet taksa rrugore (40 euro për automjetet deri në 3.5 tonë; 90 euro për automjete përmbi këtë peshë). Pagesat duhet të paraqiten më vonë tek ZA-ja.
130
Më pas veturat duhet të sigurohen nga një kompani sigurimi në Kosovë. Dëftesa e cila dëshmon pagesën e humbjes të dhe veturës dhe përgjegjësinë e sigurimit duhet paraqiten më vonë tek ZA-ja.
Dokumentet nga tre hapat e parë duhet pastaj të dorëzohen të ZA-ja, në të cilën kohë secila veturë me së bashku me të dhënat tija për modelin dhe vitin, vjetërsinë, kilometrat etj regjistrohet nga Ministria e Punëve të Brendshme.
Targat për automjete (RKS) më pas lëshohen.
Detyrimet doganore për automjetet e importuara jashtë CEFTA-s janë 10% ad-valorem. TVSH-ja për veturat e importuara është 16% ad-valorem në vlerën e detyrimit të paguar të veturës. Gjithashtu ngarkohen edhe shkalla të ndryshme të akcizës për veturat e importuara.
Tabela në vijim ka të bëjë me shumën e akcizës të pagueshme për veturat e importuara, sipas madhësisë së motorit të veturës (“cc” = centimetër kub).
Kurse normat e taksës Doganore (10%) dhe TVSH-ës (16%) mbesin të njëjta dhe aplikohen në vlerën e automjetit. Vlera e automjetit (përveç atyre të reja)përcaktohet nga Dogana e Kosovës përmes katalogëve ndërkombëtar mbi amortizimin dhe vlerat e automjeteve.
SHEMBULL
Automjeti 12 vjet i vjetër që ka kubik të motori deri në 2000cc i vlerësuar me 2500 euro vlerë kalkulohet si në vijim:
2500 x 10 % = 250 (taksa doganore)
+ 1000 (akciza)
+ (2500+250+1000) x 16% = 600 (TVSH-ja)
Totali i taksave = 1850 €
Shënim: Detyrimi dhe TVSH-ja e ngarkuar në lidhje me importin e veturës varet nga vlera e përcaktuar e veturës, Dogana e Kosovës shpesh vë në pyetje dhe rishikon vlerën e deklaruar të veturës për veturat e përdorura duke u bazuar në bazën e të dhënave
131
Lirimet nga Detyrimet dhe Tatimi dhe Rimbursimi për Importet e Procesuara
Ripagesa dhe Shuarja e Detyrimit Doganor
“Ripagesa” dhe “shuarja” e detyrimeve doganore është e autorizuar me në nenet 226 deri në 233 të Kodit Doganor.
Në kuptim të fjalës:
a) “ripagesa” nënkupton kthimin total apo të pjesërishëm të detyrimeve doganore të cilat janë paguar;
b) “shuarja” nënkupton ose vendimin për të shlyer shumën e tërë apo të pjesërishme të borxhit doganor apo vendimin për të shlyer një të hyrë në llogari të shumës të përgjithshme apo pjesërisht të detyrimit doganor i cili nuk është paguar ende.
Ripagimi tregon se është paguar shuma e gabuar e detyrimeve doganore, si shkak i gabimit apo kalkulimit të gabueshëm.
Vjetërsia Deri ne 2000 cc 2001cc-3000cc Mbi 3001
0 vite 0 € 500 € 500€
8 vite 500 € 500 € 1000 €
9 vite 700 € 700 € 1500 €
10 vite 800 € 900 € 1800 €
11 vite 900 € 1100 € 2100 €
132
Shlyerja ka të bëjë me detyrimet që do të paguhen në të ardhmen, shuma e të cilave është zvogëluar apo eliminuar.
Detyrimet e importit do të ripaguhen apo shlyhen me dorëzimin e aplikacionit tek zyra e duhur në periudhe prej tri viteve nga data kur shuma e atyre detyrimeve i është komunikuar debitorit. Afati kohor mundet të shtyhet nëse personi në fjalë ofron dëshmi se ai/ajo është penguar për të dorëzuar aplikacionin në afatin kohor si rezultat i kushteve të paparashikueshme apo forcave madhore.
Për më shumë informata për ripagesën dhe shlyerjen detyrimeve doganore klikoni këtu.
Informata shtesë për Ripagesën dhe Shlyerjen e Detyrimeve Doganore
Nëse vetë Doganat e Kosovës zbulojnë se brenda kësaj periudhe se njëra nga këto situatat e lartpërmendura, Dogana do të bëjë ripagesën apo shlyerjen me vetiniciativë (p.sh. dhe mos të pres për aplikacionin).
Detyrimet doganore do të ri paguhen kur deklarata doganore nuk është e vlefshme, por detyrimet tanimë janë paguar.
Detyrimet e importit do të ripaguhen apo shlyhen përderisa vendoset se shuma e detyrimeve të tilla ka hyrë në të llogarinë që lidhet me mallrat në fjalë të vendosura dhe është refuzuar nga importuesi për shkak se në atë kohë janë të dëmtuara apo nuk përmbushin kushtet e kontratës në bazë të së cilës janë importuar (e fundit është “mallrat të cilat nuk janë sipas rendit”). Mallrat e dëmtuara konsiderohen mallrat të cilat janë dëmtuar para lirimit.
Ripagesa apo shlyerja e detyrimeve doganore do të pranohet me kusht se mallrat::
a) Nuk janë përdorur, me përjashtim të përdorimit fillestar i cili ka qenë i duhur për të përcaktuar se janë të dëmtuar ose nuk përputhen me kushtet e kontratës;
b) Janë eksportuar nga Kosova.
12 vite 1000 € 1300 € 2400 €
13 vite 1100 € 1500 € 2700 €
133
Më kërkesë të personit në fjalë, Dogana e Kosovës do të lejojë që mallrat të shkatërrohen apo të vendosen me, qëllim të ri-eksportit, nën procedurën e transiti apo procedurën e magazinimit doganor në vend se të eksportohen menjëherë. Me qëllim të caktimit të njërës nga përdorimet apo procedurat e aprovuara doganore, mallrat do të konsiderohen si mallra jo-Kosovare.
Detyrimet e importi nuk do të ripaguhen apo shlyhen në lidhje me mallrat të cilat, para se të deklarohen, janë importuar për testim, dhe nëse është përcaktuar fakti se mallrat kanë qenë me defekt apo nuk i kanë përmbushur kushtet të përcaktuara me kontratë dhe në kushte normale nuk është vërejtur defekti gjatë testeve të tilla. Detyrimet e importit do të paguhen apo shlyhen për arsyet e vendosura këtu me dorëzimin e aplikacionit tek zyra e duhur doganore brenda dymbëdhjetë muajsh nga data kur shuma e këtyre detyrimeve i është komunikuar debitorit. Mirëpo, Dogana e Kosovës mund të lejojë që ky afat kohor të zgjatet në rastet e justifikuara.
Interesi do të paguhet në lidhje me ri-pagesën e detyrimeve doganore kur:
a) Nuk është implementuar vendimit për dhënien e kërkesës për ri-pagesë brenda tre muajsh nga data e arritjes të vendimit të tille;
b) Përcaktohet kështu me dispozitat Kosovare.
Shume e interesit të tillë do të kalkulohet në atë mënyrë që është e barabartë me shumën e cila do të ngarkohej për këtë qëllim sipas parasë aktuale të Kosovës apo tregut financiar..
Kur ndodhë rimbursimi aplikohen procedurat në vijim:
1) Krijimin e rimbursimit (përgjegjësi negative) në sistem 2) Gjenerimi i Urdhrit për Rimbursim 3) Transferim i fondeve nga Thesari në xhirollogarinë e personit të paguar në bankën komerciale
Dogana e Kosovës do të ndërmarrë:
1) Krijimin përgjegjësisë negative në sistem
Mënyra më e zakonshme për një rimbursim të ndodhë është me ndryshimin e deklaratës doganore. Kur bëhet ndryshimi i deklaratës DUA pas pagesës (regjistrohet në sistemin ASYCUDA me numër seria P) dhe shuma e re për të paguar është me e vogël se shuma origjinale tashmë e paguar, sistemi automatikisht do të krijojë përgjegjësinë negative në sistem me statusin “për të paguar”. Nga këndvështrimi i kontabiliteti, ky veprim është i barabartë me hyrje në mënyrë manuale në libër mbajtjen të doganës.
Megjithatë, ka raste kur rimbursimi që mund të ndodhë nuk ka lidhje me deklaratën DUA. Në këto rast përgjegjësia krijohet në mënyrë manuale nga menaxheri financiar i autorizuar i cili regjistron informatat e kërkuara duke u bazuar në të dhënat përkatëse, dhe rastit në përputhje me procedurën e aprovuar..
134
2) Gjenerimi i Urdhrit për Rimbursim
Posa të krijohet rimbursimi atëherë gjenerohet Urdhri për Rimbursim nga sistemi. Duhet të jetë në formë të deklaratës ku Dogana deklaron se shuma e specifikuar do ti rimbursohet pronarit të çekut dhe e adresuar për Departamentin e Thesarit, ku mbahet në llogari shuma e rimbursimit.
Vetëm oficerët e caktuar financiar tek zyrat financiare menaxhuese janë në gjendje të gjenerojnë Urdhrin për Rimbursim. Urdhëri për Rimbursim i miratuar siç duhet me nënshkrimet dhe vulat e Doganës duhet ti dorëzohet personit në fjalë dhe një kopje duhet ti dërgohet Departamentit të Thesarit.
3) Transferimi i fondeve nga Thesari në xhirollogarinë e personit të paguar në bankë komerciale
Pronari prezanton Urdhrin e Rimbursimit tek Departamenti i Thesarit duke kërkuar rimbursim. Sipas procedurave, Departamenti i Thesarit do të transferoj shumën e caktuar në xhirollogarinë e bankës të zgjedhur nga pronari dhe informojë Doganën në lidhje me rimbursimin.
Kur xhirollogaritë rrjedhëse janë të përfshira proceset e rimbursimit të DUA-ve të paguara janë goxha të thjeshtë. Në këto raste shuma që duhet rimbursuar automatikisht kreditohet në xhirollogari (ose me parapagim apo me kreditim).
Shlyerja e Borxhit Debitor
Duke folur nga praktika shlyerja e borxhit doganor do të thotë anulimi (për çfarëdo arsye të parapara me legjislacionin në fuqi) e borxhit të papaguar. Duke qenë i papaguar, kur borxhi anulohet nuk ka kurrfarë procedure të pagesës të përfshirë. Anulimi i dokumentit përkatës në sistem nënkupton anulimin automatik të përgjegjësisë në sistem. Si për shembull kur bëhet anulimi i DUA-së të vlerësuar por jo të paguar sipas procedurave normale në fuqi.
Kthimi i Mallrave
Mallrat Kosovare, të cilat janë eksportuar nga Kosova, kthehen në Kosovë dhe lëshohen në qarkullim në afat prej tri vitesh, me kërkesë të importuesit apo personit në fjalë do të lirohen nga detyrimet e importit.
Megjithatë:
a) periudha tre vjeçare mund të shtyhet nëse merren parasysh rrethanat e veçanta; b) ku, para eksportimit të tyre nga Kosova, mallrat e kthyera janë liruar në qarkullim me detyrim të
importit të zvogëluar apo zero për shkak të përdorimit të tyre për qëllim të caktuar, lirimi nga detyrimi do jepet vetëm nëse do të riimportohen për qëllim të njëjtë.
Kur arsyeja për importin e mallrave në fjalë nuk është më e njëjtë, shuma e detyrimeve importuese të ngarkuara për to do të zvogëlohet nga shuma e caktuar në mallra kur janë lëshuar herën e parë në qarkullim të lirë. Nëse shuma e fundit tejkalon atë të caktuar në hyrje për qarkullim to lirë të mallrave të kthyera, nuk do të ketë rimbursim.
135
Lirimi nga detyrimet e importit i ofruar më lartë nuk do të aprovohet në rast se mallrat:
a) Janë eksportuar nga Kosova nën procedurën për procesim të jashtëm përpos nëse ato mallra mbesin në shtetin nga i cili janë eksportuar;
b) Të cilat kanë qenë objekt masës Kosovare duke përfshirë eksportimin e tyre në shtete të tjera .
Lirimi nga detyrimet e importit të ofruara për raste më lartë, do të pranohet nëse mallrat janë riimportuar në shtetin nga i cili janë eksportuar.
Lirimi nga Detyrimet e Importit
Neni 182 i Kodi Doganor ofron autorizimin për lirimin nga detyrimet e importit dhe eksportit për mallra të caktuara të importuara dhe të eksportuara.
Shtojca A e Kodit Doganor ofron informata shumë të detajuara për mallrat të cilat nuk janë objekt i detyrimeve doganore; megjithatë, kjo shtojcë duhet të konsultohet drejtpërdrejt, se lirim nga pagesa e detyrimeve doganore është në shumicën e rasteve i kushtëzuar dhe/ose i ndaluar për lloje të caktuara të mallrave, në secilën nga kategoritë e listuara. Mallrat që nuk janë objekt i detyrimeve doganore ndërrojnë kohë pas kohe bazuar në legjislacionin e miratuar nga Parlamenti.
Për më shumë informata për lirimin nga detyrimet e importit klikoni këtu.
Informata Shtesë për Lirimin nga Detyrimet e Importit
Mallrat të cilat janë liruar nga detyrimet e importit përfshijnë:
Pasuria personale që i përkasin personave natyral të cilët transferojnë vend e tyre të qëndrimit nga ndonjë shtet tjetër në Kosovë
Mallrat e importuara me rast të martesës Pasuria personale e fituar me trashëgimi Gjësende shtëpiake për mobilimin e rezidencës dytësore Veshjet shkollore, materialet shkollore dhe materialet e tjera shkollore dhe shtëpiake Ngarkesat me vlerë të papërfillshme Ngarkesat e dërguara nga një person privat tek tjetri (deri në një vlerë prej €45 për ngarkesë) Mallra kapitale dhe pajisje të tjera të importuara për transferimin e aktiviteteve në Kosovë Produktet e mara nga fermerët e Kosovës në pronat që gjenden në një shtet tjetër Farëra, plehrat dhe produktet për trajtimin e tokës dhe kulturave të importuara nga prodhuesit
bujqësorë në shtetet tjera për përdorim në pronat në fqinjësi të atyre shteteve Mallrat që ndodhen në bagazhet personale të udhëtarëve
136
Materialet edukative, shkencore dhe kulturore; instrumente dhe aparatura shkencore Kafshë laboratorike dhe substance kimike dhe biologjike për qëllim të hulumtimeve Substanca terapeutike me origjinë njerëzore dhe reagens për grupe të gjakut dhe klasifikimin e
indeve Instrumente dhe aparatura që kanë për qëllim hulumtimet mjekësore, përcaktimin e diagnozave
mjekësore dhe kryerjen e trajtimit mjekësorë Substance referuese për kontrollin e kualitetit të produkteve mjekësore Produkte farmaceutike për përdorim ngjarje sportive ndërkombëtare Mallra për organizatat bamirëse dhe filantropike; artikujt për persona të verbër dhe personat e
tjerë të hendikepuar Dekoratat apo çmimet e nderit Dhuratat e pranuar në kontestin e marrëdhënieve ndërkombëtare Mallrat për përdorim të monarkëve apo krerëve të shtetit Mallrat e importuara për qëllim të promovimit të tregtisë (duke përfshirë mostra me vlerë të
papërfillshme dhe materiale të shtypura reklamuese) Mallra të importuara për qëllime ekzaminimi, analize dhe testi Ngarkesat e dërguara organizatave për mbrojtjen e të drejtave të autorit dhe të drejtave të
patentave industrial dhe komercial Literaturë informative turistike Dokumente të ndryshme dhe artikuj Materialet ndihmëse për magazinimin dhe ruajtjen e mallrave gjatë transportit Të vegjlit e kafshëve, foragjere dhe ushqim për kafshë gjatë transportimit të tyre Karburante dhe lubrifikantë të pranishëm në automjetet tokësore dhe në kontejnerë të veçantë Materiale për ndërtim, mirëmbajtje dhe zbukurim të memorialëve, varrezave të viktimave të
luftës Arkivole, urna funerali dhe artikuj dekorativ funerali
Lirimi nga Akciza
Disa mallra të importit janë të përjashtuara nga pagesa e akcizës
Për informata në lidhje me mallrat e liruara klikoni këtu.
Informata Shtesë për Mallrat e Liruara nga Akciza
Shtojca B e Kodit Doganor përshkruan produktet të cilat janë të liruara nga Akciza, duke përfshirë:
Lëndën e parë dhe materialet ndihmëse, të cilat në të kundërtën do të ishin objekt i akcizës, të importuara në Kosovë nga persona që posedojnë licencën e lëshuar nga Dogana e Kosovës e cila autorizon importin e tillë, ku materialet e tilla përdoren për prodhimin e mallrave për eksport;
137
Mallrat të cilat Drejtoi Gjeneral i Doganave të Kosovës konstaton se do të përdoren ekskluzivisht për qëllime humanitare dhe të mos ofrohen për tu shitur për konsumim në Kosovë; dhe
Mallrat e financuara nga të ardhurat e donacioneve të bëra për Qeverinë e Republikës të Kosovës, apo nga qeveritë, agjencionet qeveritare, organizata qeveritare dhe jo-qeveritare, në mbështetje të programeve dhe projekteve humanitare dhe të rindërtimit në Kosovë..
Importimet e bëra nga organizatat misionet konsulare dhe diplomatike të huaja dhe Kombet e Bashkuara janë të liruara nga pagesa a akcizës.
Procedurat Promovuese dhe Lehtësirat Speciale të Eksportit
Ekzistojnë marrëveshje për promovim të eksportit dhe lehtësim të eksportit po që se në Kosovë janë në përputhje të plotë me politikat, principet dhe praktikat e OBT dhe UE. Këto përfshijnë rikthimin, procedurat e përpunimit të brendshëm dhe përpunimit të jashtëm.
Procedura e rikthimit të pagesës së doganës nënkupton procedurën doganore e cila, kur mallrat eksportohen nga Kosova, ofron bërjen e ri-pagimit të çfarëdo detyrimi doganor dhe tatimi të ngarkuara më parë në mallrat e eksportuara (ose materialet në përmbajtjen e tyre).
Procedura e përpunimit të brendshëm nënkupton procedurën doganore sipas së cilës mallrat e caktuara mund të importohen në Kosovë të liruara me kusht nga detyrimet dhe tatimet duke u bazuar në atë se mallrat kanë për qëllim prodhimin, përpunimin apo riparimin dhe pasojnë me eksportim.
Procedura e përpunimit të jashtëm nënkupton procedurën doganore sipas së cilës mallrat e caktuara të cilat janë në qarkullim të lirë në Kosovë mund të eksportohen përkohësisht për prodhim, përpunim dhe riparim jashtë vendit dhe pastaj të ri-importohen me lirim të pjesërishëm apo të tërësishëm nga detyrimet dhe tatimet.
Udhëzimet e detajuara për këto procedura doganore (të referuara në Kodin Doganor si “Procedura Doganore me Ndikim Ekonomik) janë ofruar në nenet 281 deri në 328 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i dispozitave për implementimin e Kodit Doganor”.
Këto procedura janë të dizajnuara me qëllim të sigurojnë përfitime Bizneseve Kosovare përmes lirimit nga detyrimi i importit në raste specifike (sidomos për prodhimin e mallrave në Kosovë, të cilat më pas eksportohen).
138
Megjithatë, përdorimi i këtyre procedurave doganore me ndikim ekonomik është i kushtëzuar me marrjen e autorizimit nga Dogana e Kosovës. Aplikimi për autorizim mund të bëhet në Zyrat Kryesore të Doganës apo, të zyrat e doganës ku mund të bëhet deklarimi për procedurat e caktuara doganore. Aplikacioni duhet të përmbajë edhe nevojën ekonomike dhe arsyetimin për procedurën e veçantë.
Për informata shtesë në lidhje me rikthimin, përpunimin e brendshëm dhe përpunimin e jashtëm klikoni këtu.
Më shumë në lidhje me Rikthimin, Përpunimin e Brendshëm, Përpunimin e Jashtëm
Shtojca 35C e Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 ofron ekzemplarin e formularit për Aplikim për Autorizim për Përpunim të Brendshëm dhe Rikthimin e Pagesës së Doganës.
Shtojca 35D e Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 ofron ekzemplarin e formularit për Aplikim për Autorizim për Përpunimin nën Kontrolle të Doganës.
Shtojca 35F e Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 ofron ekzemplarin e formularit për Aplikim për Autorizim për Përpunim të Jashtëm..
Aplikacioni duhet të përmbajë këto informata, përpos nëse informatat e tilla konsiderohen si të panevojshme nga Dogana e Kosovës apo kur informatat mund të vendosen në deklaratën e doganore në kohën e importit:
a) Emri dhe adresa e aplikuesit, deklaruesit dhe operatorit; b) Natyra e përpunimit apo përdorimit të mallrave; c) Përshkrimi teknik i mallrave dhe produktet e kompensuara dhe përpunuara dhe mënyrat e
identifikimit të tyre; d) Shkalle e vlerësuar e shfrytëzimit apo metoda me të cilën është vlerësuar shkalla; e) Periudha e përafërt e lirimit; f) Zyra e propozuar doganore për lirim; g) Vendi i përpunimit apo përdorimit; h) Formalitetet e propozuara të transferimit; i) Në rast të deklarimit doganor gojor, vlefta dhe sasia e mallrave.
Për përpunim të brendshëm, përpunim nën kontroll të doganës, dhe përpunim të jashtëm, afati kohor i vlefshmërisë të autorizimit nuk duhet të tejkalojë tri vite që nga data e hyrjes në fuqi të autorizimit, përpos nëse ekzistojnë arsyetime të mira, në ç’rast Dogana e Kosovës do të zgjasë afatin kohor..
139
Në çfarëdo rasti, Dogana e Kosovës lejon ripërtrirjen apo modifikimin e autorizimit të aplikohet me një kërkesë të thjeshtë të shkruar. Dogana e Kosovës mund të lëshojë autorizim retroaktiv, kur retroaktiviteti i tillë është i duhur dhe thirrur nga perspektiva komerciale.
Kur produktet e përpunuara, të marra në tërësi apo pjesërisht nga artikujt dhe materiali i importuar nën marrëveshjen për Përpunim të Brendshëm apo Përpunim nën Kontroll të Doganës janë importuar dhe lëshuar në qarkullim të lirë në Kosovë, masat e politikave komerciale të aplikueshme për ato produkte do të aplikohet kur mallrat e importuara janë objekt i masave të tilla. Me fjalë të tjera nëse mallrat e importuara ose nën Përpunimin e Brendshëm ose nën Përpunimin nën Kontroll të Doganës të përdorura në prodhimin e produkteve të cilat më pas qëndrojnë në Kosovë, detyrimet dhe tatimet doganore të cilat janë ligjërisht të paguara për artikujt dhe materialet e importuara do të vlerësohen nga Dogana e Kosovës.
Dogana a Kosovës mund të aprovoj të dhënat kontabël ekzistuese për një operator të autorizuar, duke përmbajtur të dhënat relevante, si të pranueshme. Dogana mundet gjithashtu të kërkojë bëhet inventar për një pjesë apo të gjitha mallrat të vendosura me marrëveshje..
Këto të dhëna kontabël, kur kërkohet, duhet të përmbajnë këto informata siç vijon:
a) Informatat të përfshira në kutitë 1, 31, 37 dhe 38 të deklaratës të importit për marrëveshjet; b) Të dhënat e deklaratës për mënyrën përmes të cilës mallrave u është caktuar trajtimi apo
përdorimi i aprovuar doganor apo lirimi sipas marrëveshjes; c) Data dhe referenca e të dhënave të dokumenteve të tjera doganore që kanë të bëjnë me hyrjen
dhe lirimin; d) Natyra e operacioneve të përpunimit, mënyra e trajtimit dhe përdorimi i përkohshëm; e) Shkalla e shfrytëzimit apo metodën e kalkulimit kur është e duhur; f) Informata që mundësojnë monitorimin e mallrave, duke përfshirë lokacionin dhe të dhëna të
tjera për çfarëdo transferim; g) Përshkrimet teknike apo komerciale të domosdoshme për identifikimin e mallrave; h) Të dhënat që mundësojnë monitorimin e lëvizjes nën marrëveshjen për përpunim të brendshëm
të operimit me mallra të barabarta.
Megjithatë. Dogana e Kosovës mund të heqë dorë nga kërkesa për disa nga informatat e lartpërmendura ku nuk ndikon shumë në kontrollin apo mbikëqyrjen e marrëveshje të mallrave që do të magazinohen, përpunohen apo përdoren.
Kur mallrat e importuara kanë hyrë me dy apo më shumë deklarata doganore për marrëveshjen në një autorizim:
140
a) Në rast të pezullimit të marrëveshjes, caktimi i mallrave apo produkteve nën trajtim apo përdorim të ri të aprovuar doganor do të konsiderohet si lirim i marrëveshjeve për mallrat e importuara në fjalë të vendosura nën deklaratën e mëhershme;
b) Në rastin e përpunimit të brendshëm (sistemi i rikthimit) apo përpunimit të jashtëm, produktet e kompensuara do të konsiderohen të jenë marrë nga importi apo mallrat e eksportuara përkohësisht në fjalë , gjegjësisht, të vendosura në njërën nga deklaratat e mëhershme.
Aplikim i paragrafit të parë më lartë nuk do të qojë tek përparësitë e pajustifikuara të detyrimeve të importit.
Pronari i marrëveshje mund të kërkojë lirimi të bëhet më lidhje me mallrat e caktuara të importuara. Fatura apo kërkesa do të përmbajë të dhënat siç vijon, përpos nëse është vendosur ndryshe nga zyra mbikëqyrëse:
a) Referimin e të dhënave të autorizimit; b) Sasinë e secilit lloj të mallit të importuar në lidhje me cilin lirim, riparim apo shlyerje është
kërkuar; c) Kodin TARIK të mallrave të importuara; d) Shkalla e detyrimeve të importit për të cilat mallrat e importit janë përgjegjëse dhe, ku është e
aplikueshme, vlera a tyre doganore; e) Të dhënat për deklaratat me hyrjen e mallrave të importit nën marrëveshje; f) Lloji dhe sasia e produkteve të kompensuara apo përpunuara apo mallrat në gjendje të
pandryshuar dhe trajtimin dhe përdorimin e aprovuar doganor që u është caktuar, duke përfshirë të dhënat që përputhen me deklaratat në lidhje me lirimin dhe periudhën e lirimit;
g) Vlerën e produkteve të marra nëse procedura e kalkulimit të prodhimit është e aplikuar me metodat e vlerësimit.
h) Shkallën e vlerësimit; i) Shumën e detyrimeve të importit për të paguar apo të ripagimit apo shlyerjes dhe ku është e
aplikueshme të paguhet interesi; j) Në rast të përpunimit nën kontroll të doganës, kodi TARIK i produkteve të përpunuara dhe
elementet e duhura për përcaktimin e vlerës doganore.
Në vijim është përshkrimi i shkurtë i procedurave doganore dhe si ato aplikohen në Kosovë.
Rikthimi i Pagesës të Doganës
Rikthimi i Pagesës të Doganës është procedurë doganore e cila, kur mallrat janë eksportuar, ofron të bëhet rimbursimi i në respekt të detyrimeve të importit të ngarkuara në artikujt apo në materialet në përmbajtje të tyre apo të përdorura për prodhimin e tyre në Kosovë.
141
Dispozitat e veçanta që kanë të bëjnë me Rikthimin e Pagesës të Doganës mund të gjinden në nenet 128 deri në 132 të Kodit Doganor.
Kur prodhuesi Kosovar importon artikuj apo materiale për prodhimin e mallrave në Kosovë të cilat më pas eksportohen, prodhuesi ka të drejtë në rikthimin e pagesës të doganës të detyrimeve të importit që është paguar për artikujt dhe materialet e importuara. Kjo pagesë paraqet rimbursimin e detyrimeve të importit të paguara për artikujt dhe materialet e tilla që janë përdorur në prodhimin e produktit final i cili më pas është eksportuar.
Sistemi i rikthimit mund të përdoret për të gjitha mallrat. Megjithatë, nuk mund të përdoret kur, në kohën e pranimit të deklarimit për lirim në qarkullim të lirë:
- mallrat e importuar janë objekt i ndalimeve të importit kuantitative, - një masë tarifore brenda kuotave është aplikuar për mallrat e importuara.
Deklarata e importit për lirim në qarkullim të lirë të mallrave të importuara duhet të tregoj se sistemi i rikthimit do të përdoret dhe duhet të ofrohen të dhënat për autorizim. Me kërkesë të Doganës, autorizimi në fjalë do ti bashkëngjitet deklaratës të importit për lirim në qarkullim të lirë.
Pronari i autorizimit mund të kërkojë që detyrimi i importit për tu ripaguar apo shlyer ku mund të bëhet në kënaqësi të Doganës të Kosovës se mallrat e importuara të liruara për qarkullim të lirë nën sistemin e rikthimit në formë të produkteve apo mallrave të kompensuara në gjendje të pandryshuar që janë ose::
- eksportuar, ose - të vendosura me, qëllim të ri eksportimit, nën procedurën e transitit, procedurën e magazinimit
doganor procedurën e importit të përkohshëm, apo në procedurën e përpunimit të brendshëm (pezullimi i marrëveshjes), apo në zonë të lirë ose në magazinë të lirë, po që se janë përmbushur krejt kushte për përdorimin e procedurës.
Afati kohor gjatë të cilit mund të bëhet kërkesa për rikthim i pagesës është tri (3) vite nga data e deklarimit të importit doganor të artikujve dhe materialeve që janë importuar në Kosovë.
Siç është shënuar më lartë, kërkesa për rikthimin e pagesës, dhe udhëzimet mund të gjinden në shtojcën 35C të Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009.
142
Përpunimi i brendshëm
Përpunimi i brendshëm është procedurë doganore ku pranimi i përkohshëm i mallrave të importuara në Kosovë, është kushtimisht e liruar nga pagesa e detyrimeve dhe tatimeve të importit, në pritje të ri eksportimit gjatë një periudhe të caktuar, pasi i janë nënshtruar prodhimit, përpunimit apo riparimit.
Ka disa përfitime të cilat rrjedhin nga proceduara e përpunimit të brendshëm. Më e rëndësishmja është mundësia për të prodhuat dhe përpunuar mallra me barrën financiare për të paguar detyrimet dhe tatimet doganore. Përfitim për qeverinë është aktiviteti i rritur ekonomik nga prodhimi dhe përpunimi i mallrave, duke forcuar konkurrencën e industrive të Kosovës. Procedura e përpunimit të brendshëm mbulon jo vetëm përpunimet e përgjithshme tregtare por gjithashtu edhe situatat kur konsumatori i huaj mbetet pronar i mallrave të importuara..
Dispozitat e veçanta që kanë të bëjnë me përpunimin e brendshëm mund të gjinden në nenet 118 dhe 119 të Kodit Doganor..
Më shumë informata të detajuara për procedurat lidhur me Përpunimin e brendshëm mund të gjendjen në artikujt 311 deri në 315 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11.2009 Përcaktimi i dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”.
Një autorizim për Përpunim të Brendshëm do të lejohet nga Dogana e Kosovës vetëm kur aplikuesi ka për qëllim ri eksportimin apo eksportimin e produkteve të prodhuara apo produkteve të kompensuara. Autorizimi do të specifikoj mënyrat dhe metodat e identifikimit të mallrave të importuara në produkte të kompensuara, dhe të përcaktojë kushtet për kryerjen e duhur të operacioneve duke përdorur mallra të barabarta. Metodat e tilla të identifikimit apo kushtet mund të përfshijnë ekzaminimin e të dhënave.
Dogana e Kosovës mund të autorizoj operacionet e përpunimit vetëm nëse:
• Vihet në përfundim se produktet e përpunuara janë fituar nga mallrat e importuara;
• Nuk do të ishte ekonomikisht e leverdishme që mallrat e prodhuara të kthehen në gjendjen e tyre të mëparshme (në filli,), dhe
• Përdorimi i procedurave mundëson që aktivitete e përpunimit të ndodhin në Kosovë pa dëmtuar interesat themelore të mallrave të ngjashme në Kosovë..
Për më shumë informatat të detajuara në lidhje me se si produktet e barabarta apo produktet kompensuese trajtohen nën regjimin e detyrimeve të pezulluara në Kosovë, ju lutemi kontaktoni Departamentin për Procedurat Doganore me Ndikim Ekonomik, në Doganën e Kosovës (informatat e ofruara në tabelën në fillim të kësaj pjese).
143
Përpunimi i Jashtëm
Përpunimi i Jashtëm është procedurë doganore nën të cilën mallrat që gjenden në qarkullim të lirë në Kosovë mund të eksportohen përkohësisht për prodhim, përpunim apo riparim jashtë vendit pastaj të ri importohen me lirim të pjesërishëm apo total nga pagesa e detyrimeve dhe tatimeve të importit/.
Produktet kompensuese që rezultojnë nga operacionet e përpunimit të jashtëm jashtë shtetit munden më pas të importohen me pagesë të pjesërishme apo totale të detyrimeve apo tatimeve të importit . Kështu, me mallrat nën procedurën e eksportimit të plotë, mallrat që janë në qarkullim të lire në Kosovë dhe janë përkohësisht të eksportuara nën procedurën e përpunimit të jashtëm janë, pas kthimit të tyre në Kosovë (pasi janë riparuar, prodhuar apo inkorporuar në mallra të tjera) vazhdojnë të trajtohen si mallra në qarkullim të lirë për të cilat detyrimet dhe tatimet nuk janë të aplikueshme.
Procedura e Përpunimit të Jashtëm kërkon që mallrat të jenë të objekt i masave të identifikimit të përshtatshëm duke e bërë të mundur vërtetimin se produktet kompensuese janë fituar në tërësi apo pjesërisht nga mallrat përkohësisht të eksportuara. Është thelbësore që tek eksportimi që mallrat të deklarohen për Procedurën e Përpunimit të Jashtëm kështu që dogana mund të aplikojë kontrollet e duhura.
Dispozitat e veçanta në lidhje me Përpunimi e Jashtëm mund të gjinden në nenet 148 deri në 163 të Kodit Doganor.
Më shumë informata të detajuara për Përpunimi e Jashtëm është ofruar në nenet 360 deri në 362 të “Udhëzimit Administrativ Nr/ 11/2009 Përcaktimi i dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”.
Në përmbledhje, Procedura për Përpunimin e Brendshëm i lejon mallrat Kosovare të eksportohen përkohësisht nga Kosova në mënyrë që ti nënshtrohen operacioneve të përpunimit dhe produktet që rezultojnë nga këto operacione të lirohen në qarkullim të lirë me lirim të pjesërishëm apo të tërësishëm të detyrimeve të importit.
Eksportimi i përkohshëm i mallrave Kosovare përfshin aplikimin e masave të politikave komerciale dhe formaliteteve të tjera për daljen e mallrave Kosovare nga Kosova
Definicionet në vijim do to jenë të aplikueshme:
144
a) “mallrat e eksportuar përkohësisht” nënkupton mallrat e vendosura nën procedurën e përpunimit të jashtëm;
b) “operacionet e përpunimit” do të thotë: i. – puna në mallra, përfshirë këtu edhe ngritjen dhe montimin e tyre në mallra të tjera; ii. – përpunimin e mallrave; dhe iii. – riparimin e mallrave, përfshire edhe restaurimin dhe vendosjen e tyre në vend.
c) “produktet kompensuese” nënkupton të gjithë produktet që rezultojnë nga operacionet e përpunimit;
d) “shkalla e shfrytëzimit do të thotë sasia apo përqindja e produkteve kompensuese të fituara nga përpunimi të një sasie të caktuar të mallrave përkohësisht të eksportuara.
Procedura e përpunimit të jashtëm nuk është e hapur për mallrat Kosovare:
a) Për të cilat eksporti rrit ripagesën dhe shlyerjen detyrimeve të importit, b) Të cilat, para eksportimit, janë liruar në qarkullim të lirë më lirim total nga për arsye të
përdorimit në fund, për aq sa kushtet për lejimin e tillë vazhdojnë të jenë të aplikueshme.
Dhënia e Autorizimit
Autorizimi për përdorimin e procedurës të përpunimit të jashtëm do të jepet me kërkesë të personit i cili rregullon që operacionet e përpunimit të kryhen.
Një Autorizim do të jepet vetëm:
a) Personave të vendosur në Kosovë; b) Kur konsiderohet se do të jetë e mundshme të vendoset se produktet e kompensuara kanë
rezultuar nga përpunimi i mallrave përkohësisht të eksportuara; c) Kur autorizimi për përdorimin e procedurës të përpunimit të jashtëm nuk është përgjegjëse
seriozisht për cenimin e interesave thelbësore të përpunuesve Kosovarë (kushtet ekonomike).
Autorizimi do të specifikojë mënyrat dhe metodat për përcaktimin se produktet e kompensuara kanë rezultuar nga përpunimi i mallrave përkohësisht të eksportuara apo të verifikojë se kushtet për përdorimin e sistemit të shkëmbimeve standarde janë plotësuar.
Mënyrat dhe metodat e tilla përfshijnë përdorimin e dokumentit të informacioneve të përcaktuara në Shtojcën 41 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”, dhe ekzaminimin e të dhënave përkatëse..
145
Ku natyra e operacioneve të përpunimit nuk lejon krijimin që produktet e kompensuara kanë rezultuar nga mallrat përkohësisht të eksportuara, autorizimi mundet të lejohet në rastet e justifikuara, me kusht që aplikuesi mund të ofrojë garancion të bollshëm se mallrat e përdorura në operacionet e përpunimit ndajnë të njëjtin TARIK kodin tetëshifrorë, kualitetin e njëjtë komercial dhe karakteristikat e njëjta teknike si mallrat përkohësisht të eksportuara. Në raste të tilla, autorizimi do të përcaktojë kushtet e për përdorimin e marrëveshjeve.
Kur kërkohen marrëveshjet për riparim, mallrat përkohësisht të eksportuara duhet të jenë në gjendje të riparohen dhe marrëveshjet nuk mund të përdoren për të përmirësuar performancë teknike të mallrave.
Përpunimi nën Kontrollin e Doganës
Përpunimi nën Kontrollin e Doganës është një procedurë doganore ku lejimi i përkohshëm i mallrave të importuara në Kosovë, është kushtimisht e liruar nga pagesa e detyrimeve dhe tatimeve të importit, përpunim i cili dërgon tek produktet të cilat janë objekt i shumës më të ulët të importit sesa ajo e aplikueshme për mallrat e importuara..
Marrëveshjet për Përpunimin nën Kontrollin e Doganës janë të aplikueshme për mallrat përpunim i të cilave dërgon te produktet që janë objekt i shumave më të vogla te detyrimeve të importit sesa asaj të aplikueshme për mallrat e importuara. Marrëveshjet gjithashtu aplikohen për mallrat që duhet të iu nënshtrohen operacioneve për të siguruar pajtueshmërinë e tyre me kërkesat teknike për lëshimin në qarkullim të lirë në Kosovë.
Për informata shtesë në lidhje me Përpunimin nën Kontrollin e Doganave klikoni këtu.
146
Informata Shtesë në lidhje me Përpunimin nën Kontroll të Doganës
Metoda për përcaktimin e vlerës doganor të produkteve të përpunuara të deklaruara për qarkullim të lire është ofruar në nenin 327 të Udhëzimit Administrativ të përmendur më lartë.
Provizionet e veçanta që kanë të bëjnë me përpunimin nën Kontrollin e Doganës mund të gjinden më nenet 133 deri në 139 të Kodit Doganore.
Udhëzime më të detajuara në lidhje me Përpunimin nën Kontrollin e Doganës, mund të gjinden në nenet 327 dhe 328 të “Udhëzimit Administrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i provizioneve për Implementimin e Kodi Doganor””.
Ekzaminimi Fizik i Mallrave, Politikat dhe procedurat e Marrjes të Mostrave
Në kryerjen e aktiviteteve të verifikimit të pajtueshmërisë, Doganat e Kosovës mund përcaktojnë se ekzaminimi fizik i ngarkesës është i nevojshëm për të konfirmuar informatat në lidhje me mallrat që janë përmendur në deklaratën doganore të mallrave, faturën komerciale dhe dokumentacionin tjetër.
Provat statistike sugjerojnë se në përgjithësi ekziston një lidhje e kundërt në mes të shkallës të ekzaminimit fizik dhe numrit të zbulimeve. Në ekonomitë moderne perëndimore, doganat fizikisht inspektojnë rreth 3% të ngarkesave të importit. Dogana e Kosovës ka futur procedurat e verifikimit të pajtueshmërisë të themeluara në kontrollet e rrezikut-bazë, çka do të dërgojë në përmirësimin e performancë të ardhurave.
Mallrat ekzaminohen vetëm në vendet e caktuara gjatë orëve të caktuara për atë arsye nga Dogana e Kosovës. Megjithatë, Dogana mundet, me kërkesë të deklaruesit, të autorizojë ekzaminimin e mallrave në një vend më të përshtatshëm dhe gjatë orëve më të përshtatshme. Mirëpo, çdo shpenzim i lidhur me kryerjen e ekzaminimit do të bie mbi deklaruesin.
Në të gjitha rastet e tilla, Dogana do të informojë importuesin, eksportuesin dhe përfaqësuesin e autorizuar se kërkohet ekzaminimi fizik, kur dhe ku do të ndodhë ekzaminimi, me thirrje për tregtarin apo përfaqësuesin të jetë prezent gjatë ekzaminimit fizik. Kur Dogana e Kosovës vendosë vetëm një pjesë të mallrave, Dogana do të informojë deklaruesin apo përfaqësuesin e tij se cilët artikuj dëshiron to ekzaminoj. Deklaruesi apo personi i dërguar nga ai të jetë prezent gjatë ekzaminimit të mallrave pritet të ofrojë Doganës çfarëdo ndihme të kërkuar në lehtësimin e ekzaminimit.
Importuesi apo eksportuesi mund të refuzoj të jetë prezent gjatë ekzaminimit fizik, por në këtë rast, Dogana e Kosovës do të vazhdojë me ekzaminimin fizik. Në këtë rast, gjetjet e bëra nga Dogana gjatë ekzaminimit do të kenë vlefshmëri të njëjtë sikurse të ishte bërë ekzaminimi me prezencën e deklaruesit.
147
Në disa raste, mund të jetë e domosdoshme për Doganën e Kosovës të marrë mostra nga mallrat për testime të mëtejme në mënyrë që të verifikojë vërtetësinë e informatave të ofruara në deklaratën e mallrave.
Sasi a marrë si mostër nuk duhet ta kalojë atë çka është e duhur për analiza apo ekzaminim të detajuar, duke përfshirë testimin dhe/ose analizat e mundshme.
Për më shumë informata në lidhje me marrjen e mostrave klikoni këtu.
Informata Shtesë për Marrjen e Mostrave
Marrja e mostrave mund të autorizohet vetëm me kërkesë të shkruar nga importuesi, eksportuesi apo përfaqësuesi i autorizuar në fjalë (shiko nenin 93 të “Udhëzimit Adimistrativ Nr. 11/2009 Përcaktimi i dispozitave për Implementimin e Kodit Doganor”). Kërkesa e shkruar duhet të jetë e nënshkruar nga personi në fjalë dhe të dorëzohet tek autoritete doganore në fjalë. Kërkesa duhet të përmbajë të dhënat siç vijon:
a) Emrin dhe adreson e aplikuesit, b) Lokacionin e mallrave, c) Numrin e deklaratës së njësuar, ku është veç prezantuar, ku zyra e Doganës ka vendosur
informacionin e tillë, apo indikacioni se procedura paraprake doganore, apo të dhënat për identifikimin e mënyrës të transportit në të cilin gjenden mallrat,
d) Të dhënat e tjera të domosdoshme për identifikimin a mallrave.
Doganat do të theksojnë autorizimin e tyre në kërkesën e parashtruar nga personi në fjalë. Kur kërkesa ka të bëjë me marrjen e mostrave, autoritete do të theksojnë sasinë e mallrave për tu marrë si mostër.
Para ekzaminimi i mallrave dhe marrja e mostrave duhet të bëhet vetëm nën mbikëqyrje të autoriteteve të Doganës, të cilët do të specifikojnë procedurat që duhet ndjekur në rastin e tillë. Në të gjitha rastet, importuesi apo eksportuesi në fjalë duhet të marrë rrezikun dhe shpenzimet e hapjet të paketimit, matjes dhe ripaketimit dhe operacioneve të tjera që përfshijnë ekzaminimin e mallrave, si dhe shpenzimet e testimit dhe analizës të mallrave..
Kur Doganat marrin mostra për analiza apo ekzaminim të detajuar, Doganat mund të autorizojnë lirimin e mallrave në fjalë pa pritjen e analizës apo ekzaminimit, vetëm nëse ekziston baza për të mos vepruar ashtu, dhe me atë, kur borxhi doganor na ndodhur apo ka gjasa të ndodhë, detyrimet në fjalë janë futur
148
në llogari dhe janë paguar apo siguruar. Për çdo rast, sasia e marre nga zyra e Doganës si mostër nuk do të zbritet nga sasia e deklaruar..
Në rast kur kërkohet testim dhe analizë e mëtutjeshëm, dhe mallrat nuk mund të lirohen deri në kohë kur është kryer testimi dhe analiza e duhur dhe raportuar, Doganat e Kosovës, munden në rrezikun dhe shpenzimet e deklaruesit të transferojnë mallrat në fjalë në ndërtesa të veçanta nën mbikëqyrjen e tyre..
Mostrat e marra do të jenë objekt i formaliteteve me qëllim të caktimit të një trajtimi apo përdorimi të aprovuar doganor. Kur testimi dhe analiza e mostrave rezulton me shkatërrimin apo humbjen e pakthyeshme, nuk do të konsiderohet të ndodhur ndonjë borxh. Në të gjitha rastet e tjera, mostrat duhet të kthehen tek importuesi apo eksportuesi në fjalë. Në këtë rast, mostrat duhet ti kthehen deklaruesit me kërkesë dhe shpenzime të tija pasi që nuk ka nevojë të mbahen më gjatë nga autoritetet Doganore, posaçërisht pasi që deklaruesi mendon të ankohet kundër vendimit të marrë nga Dogana në bazë të rezultateve të analizës apo ekzaminimit detal ose ekzaminimi më i detajuar nuk ekziston..
Kur deklaruesi nuk dëshiron ti kthehen mostrat, mostrat mund të shkatërrohen apo të mbahen nga autoritetet Doganore, Në raste të veçanta, megjithatë, Dogana mund të kërkojë që deklaruesi të largoj çdo mostër të mbetur..
Aprovimi i lirimit do të ngrejë hyrjen në llogarinë e detyrimeve dhe tatimeve të importit të caktuara sipas të dhënave në deklaratë. Kur doganat konsiderojnë se kontrollet të cilat i kanë ndërmarrë mund të qojnë në shumë më të madhe të detyrimeve të importit sesa ajo sipas të dhënave të vlerësuar në deklaratë, mund të kërkojnë dorëzimin e sigurisë të mjaftueshme për të mbuluar diferencën në mes të shumës sipas të dhënave në deklaratë dhe shumës përfundimtare e cila mund të jetë e pagueshme për mallrat. Megjithatë, deklaruesi mund të kërkojë qasje të menjëhershme në llogarinë për shumën e detyrimeve për të cilat mallrat mund të jenë përgjegjëse sesa dorëzimin e sigurisë..
Kur, bazuar më kontrollet e që janë bërë, Doganat vlerësojnë se shuma e detyrimeve të importit ndryshon nga shuma e cila është si rezultat nga të dhënat në deklaratë, lirimi i mallrave mund të ngritë hyrjen e menjëhershme në llogari dhe shumën e vlerësuar dhe menjëherë të pagueshme.
Kur Dogana dyshon se nëse është apo nuk është i aplikueshëm ndalimi dhe kjo nuk mund të zgjidhet me përderisa rezultatet e kontrolleve që janë bërë nga autoritete j11anë në dispozicion, mallrat në fjalë nuk mund të lirohen.
149
Rimbursimet dhe Mallrat e Kthyera
Ripagesa dhe Shlyerja e Detyrimit Doganor
“Ripagimi” dhe “shlyerja” e detyrimeve doganore është autorizuar në nenet 226 seri në 233 të Kodit Doganorë
Në kuptim të fjalës:
c) “ripagesa” nënkupton kthimin total apo të pjesërishëm të detyrimeve doganore të cilat janë paguar;
d) “shuarja” nënkupton ose vendimin për të shlyer shumën e tërë apo të pjesërishme të borxhit doganor apo vendimin për të shlyer një të hyrë në llogari të shumës të përgjithshme apo pjesërisht të detyrimit doganor i cili nuk është paguar ende.
Ri-pagimi tregon se është paguar shuma e gabuar e detyrimeve doganore, si shkak i gabimit apo kalkulimit të gabueshëm.
Shlyerja ka të bëjë me detyrimet që do të paguhen në të ardhmen, shuma e të cilave është zvogëluar apo eliminuar.
Detyrimet e importit do të ripaguhen apo shlyhen me dorëzimin e aplikacionit tek zyra e duhur në periudhe prej tri viteve nga data kur shuma e atyre detyrimeve i është komunikuar debitorit. Afati kohor mundet të shtyhet nëse personi në fjalë ofron dëshmi se ai/ajo është penguar për të dorëzuar aplikacionin në afatin kohor si rezultat i kushteve të paparashikueshme apo forcave madhore.
150
Nëse vetë Doganat e Kosovës zbulojnë se brenda kësaj periudhe se njëra nga këto situatat e lartpërmendura, Dogana do të bëjë ripagesën apo shlyerjen me vetiniciativë (p.sh. dhe mos të pres për aplikacionin).
Detyrimet doganore do të ri paguhen kur deklarata doganore nuk është e vlefshme, por detyrimet tanimë janë paguar.
Detyrimet e importit do të ripaguhen apo shlyhen përderisa vendoset se shuma e detyrimeve të tilla ka hyrë në të llogarinë që lidhet me mallrat në fjalë të vendosura dhe është refuzuar nga importuesi për shkak se në atë kohë janë të dëmtuara apo nuk përmbushin kushtet e kontratës në bazë të së cilës janë importuar (e fundit është “mallrat të cilat nuk janë sipas rendit”). Mallrat e dëmtuara konsiderohen mallrat të cilat janë dëmtuar para lirimit.
Ripagesa apo shlyerja e detyrimeve doganore do të pranohet me kusht se mallrat::
c) Nuk janë përdorur, me përjashtim të përdorimit fillestar i cili ka qenë i duhur për të përcaktuar se janë të dëmtuar ose nuk përputhen me kushtet e kontratës;
d) Janë eksportuar nga Kosova. Për informata shtesë në lidhje me rimbursimit klikoni këtu.
Informacione shtesë lidhur me kthimin e mjeteve
Me kërkesën e personit në fjalë, Doganat e Kosovës do të lejojnë që mallrat të asgjësohen apo, me qëllim që të ri-eksportohen, të vendosen në procedurën e transitit, ose në procedurën e deponimit doganor në vend që të eksportohen menjëherë. Me përcaktimin e një trajtimi apo shfrytëzimi të këtillë të miratuar doganor, mallrat e tilla do të konsiderohen se nuk janë mallra të Kosovës.
Tagrat e importit nuk do të rikthehen apo të kompensohen sa i përket mallrave të cilat, para se të deklaroheshin, janë importuar përkohësisht për testim, përveç nëse ka fakte se mallrat kanë pasur defekte ose nuk janë në përputhje me kushtet e kontratës ku defektet e tilla nuk janë gjetur si rezultat i testimit normal të tyre. Tagrat importuese do të rikthehen ose kompensohen për arsyet e thëna këtu me rastin e dorëzimit të kërkesës në zyrën e duhur doganore brenda dymbëdhjetë muajve nga data në të cilën shuma e atyre tagrave i është komunikuar borxhliut. Megjithatë, Doganat e Kosovës mund të lejojnë që të kalojë kjo periudhë në raste kur ka justifikim të duhur.
Interesi do të paguhet në lidhje me pagesën e taksave doganore kur:
151
c) Vendimi për ri-pagesë nuk zbatohet brenda tre muajve prej datës së miratimit të atij vendimi; d) Dispozitat në Kosovë e përcaktojnë një gjë të tillë.
Shuma e një interesi të tillë do të llogaritet në një mënyrë të tillë që është e barasvlershme me shumën e cila do të bëhej për këtë qëllim sipas tregut aktual monetar dhe financiar të Kosovës.
Duhet të aplikohen këto procedura me rastin e kthimit të mjeteve:
4) Krijimi i kthimit të mjeteve (detyrimi negative) në sistem 5) Gjenerimi i urdhëresës për kthim mjetesh 6) Transferimi i mjeteve nga Thesari në xhirollogarinë e personit në bankën komerciale
Doganat e Kosovës do të ndërmarrin:
4) Krijimin e detyrimit negative në sistem
Mënyra më e zakonshme e kthimit të mjeteve mund të ndodh duke e ndryshuar deklaratën e paguar doganore. Kurdo që një deklaratë DUA ndryshohet pasi të paguhet (e regjistruar në ASYCUDA me numrin serial P) dhe kur shuma e re që do të paguhet është më e vogël se shuma origjinale e paguar, sistemi e krijon në mënyrë automatike detyrimin negative në sistem me statusin “për t’u paguar”. Nga pikëpamja e kontabilitetit, ky është një operacion i barasvlershëm me zërin në librat e kontabilitetit të doganës.
Megjithatë, ekzistojnë raste kur mjetet e kthyera nuk lidhen me ndonjë deklaratë të caktuar DUA. Në këto raste, detyrimi krijohet në mënyrë fizike nga menaxheri i autorizuar financiar, i cili i fut informatat e duhura sipas të dhënave relevante sa i përket atij rasti dhe në pajtim me procedurat e miratuara.
5) Gjenerimi i urdhëresës për kthim të mjeteve
Me të krijuar detyrimit sistemi e gjeneron urdhëresën e kthimit të mjeteve. Duhet të jetë në formën e një deklarate ku Dogana deklaron se një shumë e caktuar e parave duhet t’i kthehet pronarit të çekut, dhe i drejtohet departamentit të thesarit, ku mbahen mjetet për rikthim.
Vetëm zyrtarët e caktuar financiar të zyrave për menaxhimin e financave do të mund të gjenerojnë urdhëresa për kthim të mjeteve. Urdhëresa për kthim të mjeteve e nënshkruar dhe e vulosur nga Dogana duhet t’i dërgohet personit të interesuar dhe një kopje e saj duhet t’i dërgohet departamentit të thesarit.
6) Transferimi i mjeteve nga Thesari në xhirollogarinë e personit në bankën komerciale
Pronari ia paraqet urdhëresën për kthimin e mjeteve departamentit të thesarit duke kërkuar kompensimin. Sipas procedurave të përcaktuara, departamenti i Thesarit do ta bart shumën e caktuar në xhirollogarinë bankare të personit në fjalë dhe i njofton doganën sa i përket këtij kompensimi.
152
Kur kemi të bëjmë me pagesat përmes xhirollogarive, procesi i kthimit të mjeteve për DUA-të e paguara është më i thjeshtë. Në këtë rast shuma që do të kthehet i kreditohet në mënyrë automatike xhirollogarisë (ose si parapagim ose kredi).
Shuarja e borxhit doganor
Nga aspekti praktik, shuarja e borxheve doganore nënkupton anulimin (për ndonjë arsye të paraparë nga legjislacioni në fuqi) e borxheve të papaguara. Duke qenë i papaguar, dhe kur borxhi anulohet, atëherë nuk përfshihet ndonjë procedurë për pagesë. Anulimi i dokumentit përkatës në sistem nënkupton anulimin automatik të detyrimeve në sistem. Një shembull i tillë është kur një DUA e vlerësuar por e papaguar anulohet sipas procedurave normale në fuqi.
Mallrat e kthyera
Mallrat e Kosovës të cilat, pasi janë eksportuar nga Kosova, kthehen në Kosovë dhe lirohen për qarkullim të lirë brenda një periudhe prej tri vjetëve do të lirohen prej tagrave të importit pas kërkesës së importuesit apo personit në fjalë.
Megjithatë:
c) Periudha prej tri vjetëve mund të tejkalohet për shkak të ndonjë rrethane specifike; d) Kur, para eksportimit të tyre nga Kosova, mallrat e kthyera janë liruar për qarkullim të lirë sipas
tagrave të zvogëluara apo zero të importit për shkak të shfrytëzimit të tyre për një qëllim të caktuar dhe se do të lirohen nga detyrimet vetëm nëse ato do të ri-importohen për qëllimin e njëjtë.
Për më shumë informacione sa i përket mallrave të kthyera klikoni këtu.
Informacione shtesë sa i përket mallrave të kthyera
Kur qëllimi për të cilin mallrat në fjalë që do të importohen nuk është i njëjtë, shuma e tagrave importuese e cila u caktohet atyre do të zvogëlohet sipas shumës së caktuar të tatimit për mallra kur ato janë liruar fillimisht për qarkullim të lirë. Në rast se shuma e fundit e tejkalon atë të tatimit të caktuar fillestar për qarkullim të lirë të mallrave të kthyera, atëherë nuk do të bëhet ndonjë kthim mjetesh.
Nuk do të jepet lirimi nga tagrat importuese sipas përshkrimit më lart në rast se mallrat:
c) E eksportuara nga Kosova sipas procedurave të përpunimit të jashtëm përveç nëse ato mallra mbeten në vendin në të cilin janë eksportuar;
d) Të cilat i nënshtrohen ndonjë mase të Kosovës që përfshinë eksportimin e tyre në vendet e tjera.
153
Lirimi prej tagrave importuese për këto më sipër do të lejohet vetëm nëse mallrat ri-importohen në shtetin në të cilin janë eksportuar.
Procedurat transitore
Shumë prej veprimtarive komerciale përfshijnë lëvizje apo qarkullim të mallrave nga një vend në tjetrin. Sipas procedurës transitore, mallrat mund të lëvizin nga një lokacion në një tjetër brenda një vendi ose ndërmjet vendeve pa pagesën e taksave apo tatimeve. Kjo nënkupton qarkullimin e tyre nën kontrollin e doganave. Kur mallrat lëvizin nga një zyrë doganore në një tjetër brenda një vendi apo territori doganor, atëherë kësaj i referohemi si transit shtetëror, dhe kur zyrat doganore gjenden në më shumë se në një vend apo territor doganor, atëherë kjo njihet si transit ndërkombëtar.
Procedura transitore është procedura doganore e cila aplikohet për mallrat që hyjnë në territorin e Kosovës nga një vend tjetër, dhe të cilat kanë për synim të kalojnë përmes dhe të dalin nga territori i Kosovës, në një vend të tretë (që ndryshe njihet si “transit ndërkombëtar” ose “transit kalimtar”).
Personi apo firma përgjegjëse për mallra transitore e merr përsipër transitin e mallrave nga një pikë e caktuar në një pikë tjetër, për sigurimin e mbulimit të detyrimeve dhe tatimeve që aplikohen për shkak të rrezikut për lëvizjen transitore, dhe për përgatitjen e dorëzimin e deklaratës doganore të transitit, së bashku me dokumentacionin përkatës mbështetës.
Për më shumë informacione sa i përket procedurës transitore klikoni këtu.
154
Procedura transitore në Kosovë
Baza ligjore për procedurën transitore është e përcaktuar me nenet 96-102 të kodit doganor.
Po ashtu, nenet 208 deri 265 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor” ofrojnë detaje më specifike për qarkullimin transitor, duke përfshirë informata për garancionin transitor, formalitetet në zyrën e nisjes doganore, formalitetet në zyrën e rrugës, formalitetet në zyrën e destinacionit, itineraret e rrugës transitore, si dhe procedurat e thjeshtësuara transitore për dërgesat me rrugë hekurudhore, me kontejnerë të mëdhenj, me anë të rrugëve ajrore dhe me anë të tubacioneve.
Personi apo firma përgjegjëse për mallra transitore e merr përsipër transitin e mallrave nga një pikë e caktuar në një pikë tjetër, për sigurimin e mbulimit të detyrimeve dhe tatimeve që aplikohen për shkak të rrezikut për lëvizjen transitore, dhe për përgatitjen e dorëzimin e deklaratës doganore të transitit, së bashku me dokumentacionin përkatës mbështetës.
Për qëllime të transitit, do të aplikohen përkufizimet në vijim në Kosovë:
‘Zyra e nisjes’ nënkupton zyrën doganore ku pranohen deklaratat për mallra për procedurën transitore.
‘Zyra e destinacionit’ nënkupton zyrën doganore ku duhet të paraqiten mallrat nën procedurë me qëllim të përfundimit të procedurës transitore.
“Zyra e garancionit’ nënkupton zyrën ku dogana vendos që garancionet e ofruara nga garantuesi do të deponohen.
Formalitetet në zyrën e nisjes
Mallrat e vendosura nën procedurën transitore do të barten në zyrën e destinacionit me anë të rrugës më të justifikuar dhe më ekonomike.
Në disa raste, Doganat e Kosovës në zyrën e nisjes mund ta përshkruajnë itinerarin, i cili futet në rubrikën 44 të deklaratës transitore, duke i marrë parasysh detajet e komunikuara nga personi përgjegjës për qarkullimin transitor (Shih “Udhëzimet për plotësimin e deklaratës dhe procedurat doganore”, më sipër)
155
Zyra e nisjes do ta përcaktojë afatin kohor brenda së cilës mallrat duhet të paraqiten në zyrën e destinacionit, duke e marrë parasysh itinerarin, motin dhe kushtet e rrugës, transportin aktual dhe legjislacionin tjetër dhe, nëse është e përshtatshme, detajet e komunikuara nga personi përgjegjës për qarkullimin transitor.
Kur mallrat paraqiten në zyrën e destinacionit pas kalimit të afatit kohor të përshkruar nga zyra e nisjes, dhe kur ky dështim i paraqitjes me kohë ndodh për shkak të rrethanave të cilat shpjegohen dhe justifikohen mirë para zyrës së destinacionit, dhe i atribuohen transportuesit ose personit përgjegjës për qarkullimin transitor, atëherë kjo e fundit do të gjykohet se përkon me afatin kohor të përshkruar.
Mallrat e deklaruara në kuadër të procedurës transitore nuk do të lirohet poqë se nuk është e mbyllur me plombë pjesa e ngarkesës së mjetit transportues.
Këto në vijim duhet të mbyllen me plombë:
a) Pjesa e ngarkesës, ku mjeti i transportit është miratuar sipas rregullave të tjera ose është e pranueshme nga zyra e nisjes si e përshtatshme për mbyllje me plombë;
b) Secila pako individuale, në raste të tjera.
Mjeti i transportit mund të pranohet si e përshtatshme për mbyllje me plombë sipas kushtit që:
a) Plombat mund të vendosen thjeshtë dhe me efikasitet në to; b) Janë të ndërtuara në atë mënyrë sa që asnjë mall nuk mund të largohet apo të futet pa lënë
gjurmë të dukshme, ose pa i prishur plombat; c) Nuk kanë hapësira të fshehta ku mallrat mund të fshihen; d) Hapësirat e rezervuara për ngarkesë kanë qasje të lehtë për inspektim nga autoritetet doganore.
Çfarëdo automjeti rrugor, me rimorkio, gjysmë-rimorkio apo kontejner i miratuar për bartje të mallrave i mbyllur me plombë doganore në pajtim me marrëveshjen ndërkombëtare në të cilën bën pjesë Kosova konsiderohet si i përshtatshëm për mbyllje me plombë dhe si rrjedhojë për procedurën transitore.
Zyra e nisjes mund ta përjashtojë plombimin, duke i pasur parasysh mënyrat e tjera të mundshme të identifikimit, përshkrimin e mallrave në deklaratën transitore ose kur dokumentet plotësuese i bëjnë ato që të identifikohen me lehtësi.
Duhet të ofrohet një përshkrim i mirë i cili mundëson identifikimin e mallrave, të cilat janë të precizuara mjaftueshëm për të mundësuar identifikimin e lehtë të sasisë dhe natyrës së mallrave.
156
Kur zyra e nisjes mundëson mos mbylljen e pjesës së ngarkesës, zyrtari duhet ta mbështesë këtë ‘Mos mbyllje” në deklaratën transitore në anën e kundërt të pjesës “plumba e ngjitur” në rubrikën ‘D. Kontrolli prej zyrës së nisjes’ në deklaratën transitore.
Garancionet transitore
Garancionet individuale në formën e depozitit me para të gatshme dorëzohen normalisht në zyrën e nisjes. Depozita do të kthehet kur procedura transitore të shkarkohet.
Kur zyra e nisjes nuk është zyrë e garancionit, kjo e fundit do ta mbajë një kopje të instrumentit me anë të të cilit e ka pranuar veprimin e garantuesit. Personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet t’ia paraqes origjinalin zyrës së nisjes, ku edhe do ta mbetet.
Zyra e garancionit mund ta tërheq vendimin e vet për pranimin e veprimit të garantuesit nëse kushtet e përcaktuara në kohën e lëshimit nuk janë përmbushur. Po ashtu, garantuesi mund ta anulojë veprimin e vet në çfarëdo kohe. Tërheqja apo anulimi do të hyn në fuqi në ditën e gjashtëmbëdhjetë pas datës kur garantuesi ose zyra e garancionit është njoftuar.
Zyra e garancionit do t’i njoftojë Doganat e Kosovës menjëherë për çfarëdo tërheqje apo anulimi dhe datën kur kjo hyn në fuqi. Dogana do t’i njoftojnë të gjitha zyrat e tjera doganore të cilat mund të jenë të përfshira.
Garancioni individual i dorëzuar nga garantuesi duhet të përkojë me mostrën në aneksin 22 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor”.
Dispozitat sa i përket procedurave të thjeshtuara transitore
Pas aplikimit nga detyruesi apo pranuesi i mallit, cilido prej tyre, Doganat e Kosovës mund të autorizojnë thjeshtësimin në vijim:
a) Shfrytëzimi i garancionit gjithëpërfshirës apo heqjes së garancionit; b) Heqja nga kërkesat e shfrytëzimit të itinerarit të përshkruar; c) Statusin e dërguesit të miratuar të mallit; d) Statusin e pranuesit të miratuar të mallit; e) Aplikimi i thjeshtësimit të procedurave të specifikuara për mallrat:
i. E transportuara me rrugë hekurudhore apo kontejnerë të mëdhenj; ii. E transportuara me rrugë ajrore; iii. Që qarkullojnë me tubacion.
157
Mallrat për të cilat vlen procedura e transitit mund të transportohen midis dy pikave në Kosovë përmes territorit të një vendi tjetër me kusht që ato të janë bartur përmes atij vendi të mbuluara me një dokument të vetëm transportues të nxjerrë në Kosovë. Kur ndodh kështu, fuqia i procedurës transitore do të pezullohet në territorin e vendit tjetër.
Udhëzimet e detajuara për këto procedura të thjeshtësuara të transitit, duke përfshirë metodën për aplikimin për procedura të thjeshtësuara transitore, janë dhënë në nenet 225 deri 263 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”.
Dokumentet e nevojshme
Dokumentet në vijim nevojiten për procedurën e transitit doganor:
Deklarata doganore e mallrave (shih mostrën nga aneksi 16 i Udhëzimit administrativ nr. 11/2009),
Fatura komerciale, Lista e ngarkesës, dhe Depoziti me para të gatshme, ose garancioni doganor.
Deklarata doganore e transitit duhet të plotësohet duke i përdor kodet e referuara më sipër në këtë udhëzues, në kuadër të “Udhëzimeve për plotësimin e deklaratës dhe procedurave doganore”. Në përgatitjen e një deklarate doganore të transitit, personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet ta deklarojë procedurën e transitit, duke përdorë kodin përkatës për transit. Kodet që duhet të përdoren
158
për futjen e të dhënave në deklaratën doganore të transitit janë dhënë në aneksin 19 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor.
Deklarata doganore e transitit mund të dorëzohet ose në mënyrë elektronike ose në kopje fizike në zyrën doganore të nisjes. Deklaratat e transitit do të dorëzohen normalisht në zyrën e nisjes së Doganave të Kosovës gjatë ditëve dhe orëve të caktuara të orarit të punës. Megjithatë, dogana, me kërkesën e personit përgjegjës për transit dhe me shpenzimet e atij personi, mund të jep autorizimin që deklarata të mund të dorëzohet edhe jashtë ditëve dhe orëve të caktuara të orarit të punës. Mund të aplikohen tarifa shërbyese të veçanta në raste të këtilla të shërbimit jashtë orarit të punës, dhe se do të aplikohen për mbulimin e shpenzimeve shtesë që lidhen me ofrimin e shërbimit.
Ju lutem shihni anekset 23 dhe 24 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor” për formën e garancionit individual dhe për listën e ngarkesës transitore. Listat e ngarkesës të përpiluara në pajtim me aneksin 24 dhe që përkojnë me mostrën në aneksin 23 mund të përdoren në vend të fletëzave vijuese (të deklaratës doganore), si pjesë përshkruese, dhe si rrjedhojë pjesë përbërëse e deklaratës transitore. Doganat e Kosovës do të mundësojnë që lista e ngarkesës të përdoret si pjesë përshkruese e deklaratave transitore të dorëzuara me anë të mjeteve elektronike.
Një mjet i vetëm i transportit mund të përdoret për ngarkimin e mallrave në më shumë se në një zyrë të nisjes, dhe për shkarkimin e tyre në më shumë se një zyrë të destinacionit.
Këto më poshtë konsiderohen se përbëjnë një mjet të vetëm të transportit me kusht që mallrat e bartura të janë dërguar së bashku:
a) Një automjet rrugor i shoqëruar nga rimorkio (rimorkiot) ose gjysmë-rimorkio (gjysmë-rimorkiot) e tij
b) Një varg transportuesish hekurudhor po vagonësh; c) Kontejnerët e ngarkuar në një mjet të vetëm të transportit.
Për qëllim të transitit, deklarata doganore (DUA) përbëhet prej kopjeve si në vijim:
a) Kopja 1 e zyrës së nisjes; b) Kopja 4 e zyrës së destinacionit; dhe, c) Kopja e kthimit 5 Kopja e transitit.
Fletëzat shtesë vijuese të formularit të deklaratës dhe/ose lista e ngarkesës përdoren për ta plotësuar deklaratën transitore kur më shumë se një mall transportohet dhe kur nuk ka hapësirë të mjaftueshme për regjistrimin e detajeve të të gjitha mallrave në faqen e parë të deklaratës doganore.
Me kusht që mallrat e mbuluara nga qarkullimi transitor të janë transportuar në automjetin e njëjtë dhe qarkullimi bëhet nga një zyre e nisjes në zyrën tjetër të nisjes, atëherë mjafton një deklaratë e vetme
159
transitore. Në anën tjetër, për shembull, nëse një ngarkesë ndahet në dy kamionë, secili kamion duhet ta ketë deklaratën e vet transitore, edhe nëse të gjitha mallrat e kanë statusin e njëjtë dhe udhëtojnë ndërmjet zyrës së njëjtë doganore dhe përshkojnë rrugën e njëjtë, etj.
Garancionet
Garancioni gjithëpërfshirës dhe lirimi nga garancioni
Personi përgjegjës për qarkullimin transitor mund ta përdor një garancion gjithëpërfshirës, ose lirimin nga garancionit, deri në një shumë të specifikuar. Për aplikimin e garancionit gjithëpërfshirës bëhet llogaria e shumës së borxhit doganor, i cili mund të shkaktohet për secilin veprim transitor.
Shuma e specifikuar duhet të jetë e njëjtë me shumën e borxhit doganor, i cili mund të shkaktohet sa i përket mallrave që personi përgjegjës për qarkullimin transitor i vendos në kuadër të procedurës transitore gjatë një periudhe prej së paku një jave.
Zyra e garancionit do ta përcaktojë shumën në bashkëpunim me personat në fjalë në bazë të informacionit të mallrave të cilat janë bartur në të kaluarën dhe një vlerësimi të vëllimit të operacionit të paraparë transitor siç dëshmohet, mes tjerash, me anën e dokumentacionit përkatës komercial dhe librave të kontabilitetit. Në përcaktimin e shumës së specifikuar, duhet të merret norma më e lartë e detyrimeve dhe e tarifave të mallrave në këtë libër kontabiliteti.
160
Zyra e garancionit do ta rishikojë shumën e specifikuar në baza vjetore, veçanërisht në dritën e informacionit të marrë nga zyra ose zyrat e nisjes, dhe do ta korrigjojë këtë shumë sipas nevojës.
Personi përgjegjës për qarkullimin transitor do të sigurojë që detyrimet dhe tatimet e rrezikut në procedurën e transitit të mos e tejkalojnë shumën e specifikuar, duke i marrë parasysh operacionet apo veprimet për të cilat procedura ende nuk ka përfunduar.
Personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet ta informojë zyrën e garancionit kur shuma e specifikuar është nën nivelin e nevojshëm të mbulimit të operacioneve transitore.
Shuma që duhet të mbulohet nga garancioni gjithëpërfshirës mund të zvogëlohet deri në:
a) 50% të shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se gjendja e tij financiare është e mirë dhe se ka përvojë të mjaftueshme me procedurat transitore;
b) 30% e shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se gjendja e tij financiare është e mirë dhe se ka përvojë të mjaftueshme me procedurat transitore, dhe se bashkëpunon ngushtë me autoritetet doganore.
Mund të ketë lirim nga garancioni kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se personi i përmbahet standardeve të besueshme të përshkruara në paragrafin (b) më lartë, dhe se i ka nën kontroll veprimtaritë transportuese dhe se ka mjete të mjaftueshme financiare për t’i përmbushur të gjitha obligimet. Për qëllim të paragrafëve 2 dhe 3, Doganat e Kosovës nuk do t’i marrin parasysh kriteret e përcaktuara në aneksin 26 të Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor”.
Për të qenë i autorizuar për ofrimin e garancionit gjithëpërfshirës sa i përket llojeve të mallrave të cilave i referohet aneksi 21 i “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor”, personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet të dëshmojë, jo vetëm se i përmbushë kushtet e nenit 233, por edhe se ka gjendje të mirë financiare, se personi ka përvojë të mjaftueshme me procedurat transitore, dhe se ose bashkëpunon ngushtë me doganën ose e ka nën kontroll veprimtarinë e transportit.
Shuma që do të mbulohet nga garancioni gjithëpërfshirës të cilës i referohemi në paragraf mund të zvogëlohet në:
a) 50% të shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se bashkëpunon shumë ngushtë me Doganën dhe se e ka nën kontroll veprimtarinë e transportit;
161
b) 30% të shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se bashkëpunon shumë ngushtë me autoritetet doganore, i ka nën kontroll të gjitha veprimtaritë e transportit, dhe se ka mjete të mjaftueshme financiare për t’i përmbushur obligimet e tij.
Garancioni gjithëpërfshirës duhet të dorëzohet nga garantuesi. Do t’i nënshtrohet dokumentit garantues që përkon me mostrën në aneksin 8 të Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor.
Në bazë të autorizimit, Dogana do t’ia lëshojë personit përgjegjës për qarkullimin transitor një ose më shumë certifikata të garancionit gjithëpërfshirës ose certifikatën për lirim nga garancioni (më tutje ‘certifikatat’) të përpiluara sipas formës që përkon me mostrën në aneksin 29 ose aneksin 30 të Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor”, dhe të plotësuara në pajtim me aneksin 31, për t’i mundësuar personit përgjegjës për qarkullimin transitor që të ofrojë dëshmi të garancionit gjithëpërfshirës ose të lirimit nga garancioni.
Certifikata do t’i paraqitet zyrës së nisjes. Informacionet e certifikatës duhet të shënohen në deklaratën transitore.
Megjithatë kur të dhënat e garancionit shkëmbehen midis zyrës së garancionit dhe zyrës së nisjes përmes teknologjisë së informacionit dhe rrjeteve kompjuterike, atëherë nuk paraqitet ndonjë certifikatë në zyrën e nisjes.
Periudha e vlefshmërisë së certifikatës nuk duhet të tejkalojë mbi dy vjet. Kjo periudhë mund të zgjatet nga zyra e garancioneve edhe për një periudhë tjetër e cila nuk i tejkalon dy vjet.
Nga data në fuqi të tërheqjes së një autorizimi për shfrytëzimin e garancionit të përgjithshëm ose të lirimit nga garancioni nga autoritetet doganore, nga data në fuqi e tërheqjes nga zyra e garancionit të pranimit të saj të veprimeve të garantuesit, ose nga data në fuqi e anulimit të veprimtarisë nga garantuesi, certifikatat e lëshuara më herët mund të mos shfrytëzohen për vendosjen e mallrave nën procedurën transitore dhe se do të kthehen nga personi përgjegjës për qarkullimin transitor në zyrën e garancionit pa ndonjë vonesë.
Secila zyrë e garancionit doganorë do t’ia dërgojë administratës doganore mënyrë me anë të së cilës mund të identifikohen certifikatat që janë të vlefshme dhe të cilat nuk janë kthyer ende. Si rrjedhojë, administrata doganore do ta informojë zyrën tjetër përkatëse doganore.
162
Garancionet tranzitore
Garancionet individuale në formën e depozitës me para të gatshme normalisht dorëzohen në zyrën e nisjes. Depoziti do të kthehet kur procedurat e transitit të jenë shkarkuar.
Garancioni individual i dorëzuar nga garantuesi duhet të përkojë me mostrën në aneksin 22 të Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor”.
Kur zyra e nisjes nuk është zyra e garancionit, kjo e fundit do ta mbajë një kopje të instrumentit me të cilin e ka pranuar veprimin e garantuesit. Personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet t’ia paraqes origjinalin zyrës së nisjes ku edhe do të mbetet.
Zyra e garancionit mund ta tërheq vendimin e vet për pranimin e veprimit të garantuesit nëse kushtet e përcaktuara në kohën e lëshimit nuk janë përmbushur. Po ashtu, garantuesi mund ta anulojë veprimin e vet në çfarëdo kohe. Tërheqja apo anulimi do të hyn në fuqi në ditën e gjashtëmbëdhjetë pas datës kur garantuesi ose zyra e garancionit është njoftuar.
Zyra e garancionit do t’i njoftojë Doganat e Kosovës menjëherë për çfarëdo tërheqje apo anulimi dhe datën kur kjo hyn në fuqi. Doganat do t’i njoftojnë të gjitha zyrat e tjera doganore të cilat mund të jenë të përfshira.
Formalitetet doganore për procedurën transitore
Formalitetet në zyrën e nisjes
Mallrat e vendosura nën procedurën transitore do të barten në zyrën e destinacionit me anë të rrugës më të justifikuar dhe më ekonomike.
163
Në disa raste, Doganat e Kosovës në zyrën e nisjes mund ta përshkruajnë itinerarin, i cili futet në rubrikën 44 të deklaratës transitore, duke i marrë parasysh detajet e komunikuara nga personi përgjegjës për qarkullimin transitor (Shih “Udhëzimet për plotësimin e deklaratës dhe procedurat doganore”, më sipër)
Zyra e nisjes do ta përcaktojë afatin kohor brenda së cilës mallrat duhet të paraqiten në zyrën e destinacionit, duke e marrë parasysh itinerarin, motin dhe kushtet e rrugës, transportin aktual dhe legjislacionin tjetër dhe, nëse është e përshtatshme, detajet e komunikuara nga personi përgjegjës për qarkullimin transitor.
Kur mallrat paraqiten në zyrën e destinacionit pas kalimit të afatit kohor të përshkruar nga zyra e nisjes, dhe kur ky dështim i paraqitjes me kohë ndodh për shkak të rrethanave të cilat shpjegohen dhe justifikohen mirë para zyrës së destinacionit, dhe i atribuohen transportuesit ose personit përgjegjës për qarkullimin transitor, atëherë kjo e fundit do të gjykohet se përkon me afatin kohor të përshkruar.
Mallrat e deklaruara në kuadër të procedurës transitore nuk do të lirohet poqë se nuk është e mbyllur me plombë pjesa e ngarkesës së mjetit transportues.
Këto në vijim duhet të mbyllen me plombë:
a) Pjesa e ngarkesës, ku mjeti i transportit është miratuar sipas rregullave të tjera ose është e pranueshme nga zyra e nisjes si e përshtatshme për mbyllje me plombë;
b) Secila pako individuale, në raste të tjera.
Mjeti i transportit mund të pranohet si e përshtatshme për mbyllje me plombë sipas kushtit që:
a) Plombat mund të vendosen thjeshtë dhe me efikasitet në to; b) Janë të ndërtuara në atë mënyrë sa që asnjë mall nuk mund të largohet apo të futet pa lënë
gjurmë të dukshme, ose pa i prishur plombat; c) Nuk kanë hapësira të fshehta ku mallrat mund të fshihen; d) Hapësirat e rezervuara për ngarkesë kanë qasje të lehtë për inspektim nga autoritetet doganore.
Çfarëdo automjeti rrugor, me rimorkio, gjysmë-rimorkio apo kontejner i miratuar për bartje të mallrave i mbyllur me plombë doganore në pajtim me marrëveshjen ndërkombëtare në të cilën bën pjesë Kosova konsiderohet si i përshtatshëm për mbyllje me plombë dhe si rrjedhojë për procedurën transitore.
164
Zyra e nisjes mund ta përjashtojë plombimin, duke i pasur parasysh mënyrat e tjera të mundshme të identifikimit, përshkrimin e mallrave në deklaratën transitore ose kur dokumentet plotësuese i bëjnë ato që të identifikohen me lehtësi.
Duhet të ofrohet një përshkrim i mirë i cili mundëson identifikimin e mallrave, të cilat janë të precizuara mjaftueshëm për të mundësuar identifikimin e lehtë të sasisë dhe natyrës së mallrave.
Kur zyra e nisjes mundëson mos mbylljen e pjesës së ngarkesës, zyrtari duhet ta mbështesë këtë ‘Mos mbyllje” në deklaratën transitore në anën e kundërt të pjesës “plumba e ngjitur” në rubrikën ‘D. Kontrolli prej zyrës së nisjes’ në deklaratën transitore.
Transiti TIR
Konventa e Doganave për Transportin Ndërkombëtar të Mallrave që mbulohen me karnetin TIR (Konventa TIR) ofron një proces efektiv për qarkullimin e mallrave me kamion në nivel ndërkombëtar përmes tri ose më shumë vendeve me inspektime minimale ose pa inspektim fare të tyre në dogana në vendet intervenuese. Sistemi TIR përdor kontejnerë dhe kamion të dizajnuar posaçërisht për këtë veprimtari, pastaj plomba doganore që sigurojnë transportin, si dhe një karnet TIR që shërben edhe si dokument kontrolli doganor edhe si garancion financiar. Konventa TIR përbëhet prej 68 vendeve aktualisht dhe se veprimtaritë e TIR-it mbulohen në tërë Evropën, Afrikën Veriore dhe në Lindjen e Mesme. Rreth 3 milion transporte TIR bëhen për çdo vit. Secili që ka udhëtuar nëpër rrugët e Evropës do t’i njeh targat tashmë të njohura të kaltra e të bardha të TIR-it, të cilat i mbajnë me mijëra kamionë e rimorkio që shfrytëzojnë TIR-in.
Kosova nuk është aktualisht pjesë e sistemit TIR dhe si rrjedhojë kamionët e regjistruar në Kosovë nuk mund të angazhohen në dërgesat e transitit TIR. Megjithatë, siç është përmendur më sipër, të gjitha
165
vendet evropiane marrin pjesë në sistemin TIR dhe si rrjedhojë ngarkesat TIR kalojnë transit në Kosovë dhe në disa raste përfundojnë në Kosovë. Ngarkesat TIR mund të fillojnë në Kosovë nëse kamioni është i regjistruar në një vend tjetër dhe është i përcaktuar si automjet TIR.
Për më shumë informata sa i përket sistemit TIR, shihni http://www.unece.org/tir/welcome.html
Udhëtarët
Deklarimet personale dhe përjashtimet
DEKLARIMI MONETAR
Ligji kosovar kundër pastrimit të parave (Ligji 03L-196) kërkon që secili person që hyn ose del nga Kosova me instrumente monetare në vlerë prej 10,000 eurove ose më shumë duhet t’i deklarojë mjetet në Doganat e Kosovës. Mosdeklarimi i tyre mund të rezultojë në dënime substanciale.
Secili person që hyn ose del nga Republika e Kosovës dhe bart instrumente monetare me vlerë prej 10,000 eurove ose më shumë duhet ta deklarojë shumën e instrumenteve monetare si dhe burimin e instrumenteve të tilla monetare me shkrim doganierit të autorizuar, dhe, nëse kërkohet nga zyrtari, do t’ia paraqes instrumentet monetare.
Për qëllim të kësaj kërkese, personi do të konsiderohet se bart instrumente monetare, nëse, mes tjerash, janë në posedim fizik të personit të tillë ose në automjet privat ose në mjete të tjera bartëse që shfrytëzohen nga personi në fjalë.
Secili person që dërgon nga Republika e Kosovës në një vend tjetër jashtë Kosovës, ose pranon në Kosovë nga një vend jashtë Kosovës, përmes postës ose korrierit komercial, instrumente monetare të
166
vlerës prej 10,000 eurove ose më shumë duhet t’i deklarojë instrumentet monetare si dhe burimin e instrumenteve monetare në formë të shkruar, në formatin e përshkruar nga Drejtoria e përgjithshme e Doganave të Kosovës pranë doganierit të autorizuar, dhe, nëse kërkohet nga zyrtari, do t’ia paraqes instrumentet monetare.
Personi mund t’i përmbush obligimet e tij/saj raportuese përmes njoftimit të përmbajtjes së pakos në deklarimin doganor ose në dokumentacionin e transportit ndërkombëtar.
PËRJASHTIMET PERSONALE TË UDHËTARËVE
a) prodhimet e duhanit:
- 200 cigare, ose - 100 cigare (cigare të peshës maksimale prej tri gramëve secila), ose - 50 puro, ose - 250 gram të duhanit për pirje, ose - një asortiment proporcional të këtyre produkteve të ndryshme të duhanit;
b) alkoolet dhe pijet alkoolike:
- pijet e distiluara dhe spiritusit të një fortësie të caktuar me vëllim që e tejkalon 22%; alkool të padenatyrulauar prej 80% e më shumë: një litër, ose
- pijet e distiluara dhe spiritusit, dhe aperitivët me bazë vere ose alkooli, rumi, saké ose pije të ngjashme, të një fortësie alkoolike me vëllim që nuk e tejkalojnë 22% të vëllimit; verë e gazuar, verë likeri: dy litrash, ose asortimente proporcionale të këtyre produkteve të ndryshme, si dhe
- verë: dy litra;
c) parfume:
50 gram ose ujë tualeti: 0,25 litra;
d) produkte mjekësore; sasia e nevojshme për t’i përmbushur nevojat personale të udhëtarëve.
* Nuk ka lirim për mallrat (duhan dhe alkool) që i referohemi në paragrafin (a) dhe (b) më lart për udhëtarët nën moshën 17 vjeçare.
Ankesat lidhur me vendimet administrative doganore
167
Të gjithë personat të cilët kanë të bëjnë me doganat duhet ta kenë mundësinë që të marrin shpjegime për vendimet e doganave dhe të paraqesin ankesë në vendimin doganor për çfarëdo çështje. Kjo e drejtë e ankesës siguron mbrojtje kundrejt vendimeve të cilat mund të mos jenë në pajtim me ligjet e doganave dhe rregulloret ose dispozitat e tjera ligjore të Kosovës.
Neni 291 dhe 292 i kodit doganor siguron të drejtën e cilitdo “person”59 që të kërkojë “shqyrtim të vendimit” të ndonjë vendimi të pafavorshëm të marrë nga dogana. Kërkesa për shqyrtimin e vendimit të tillë duhet të dorëzohet në Doganat e Kosovës brenda 30 ditëve nga data e pranimit të vendimit.
Dogana mund:
a) Ta lë në fuqi vendimin në fjalë dhe ta refuzojë kërkesën; b) Ta anulojë/tërheq vendimin dhe ta pranojë kërkesën; c) Ta ndryshojë vendimin duke e pranuar pjesërisht kërkesën.
Në cilindo rast, Doganat e Kosovës do të marrin vendimin për kërkesën e paraqitur për shqyrtim brenda 30 ditëve.
Personat, të cilët janë të pakënaqur me vendimin e marrë lidhur me kërkesën për shqyrtim nga dogana, e kanë të drejtën pastaj të dorëzojnë ankesë kundrejt vendimit në Bordin e pavarur të ankesave (më tutje Bordi).
Ankesa e tillë duhet t’i dorëzohet bordit brenda 30 ditësh nga data kur vendimi është pranuar nga Doganat e Kosovës.
Në rastet kur bordi zhvillon seancë të mbyllur dëgjimore, Dogana do t’i përgjigjet me shkrim brenda 30 ditësh prej datës së lajmërimit sa i përket ankesës.
Në rastet kur bordi zhvillon seancë të mbyllur dëgjimore, Dogana do të përfaqësohet prej përfaqësuesit të saj të autorizuar.
Palët e pakënaqura mund të ankohen për këtë rast në gjykatën kompetente.
59 “Personi” definohet si: - person fizik, - person juridik, - ku mundësia ofrohet nën rregulloret në fuqi, një asociacion i personave që njihet se e ka kapacitetin të kryej akte juridik, por nuk e ka statusin ligjor të personit juridik.
168
Nëse çështja zgjidhet përfundimisht në favor të:
a) Doganave të Kosovës, ankuesi duhet t’i paguaj tagrat e importit ose eksportit, tarifat dhe interesin e papaguar që është grumbulluar deri në momentin kur zgjidhet rasti, ose
b) Ankuesit, atëherë Dogana do ta:
(i) kompensojë secilën tagër importi apo tagër eksporti të mbi paguar së bashku me interesin e grumbulluar deri në momentin kur rasti është zgjedhur;
(ii) nëse mallrat i janë kthyer pronarit, shitur apo asgjësuar:
a. Një shumë e barasvlershme me shumën e paguar nga pronari për kthimin e mallrave;
b. Nëse mallrat janë shitur, shuma e barasvlershme me të ardhurat nga shitja, ose c. Nëse mallrat janë asgjësuar, shuma e barasvlershme me vlerën në treg të atij
artikulli/malli në momentin e konfiskimit.
Me qëllim që t’u ndihmohet importuesve dhe eksportuesve t’i kuptojnë obligimet dhe të drejtat e tyre kur vjen deri te zgjidhja e kontesteve që mund të dalin nga vendimet e marra nga Dogana, janë nxjerrë udhëzimet jo zyrtare në vijim se çfarë nevojitet për t’u përgatitur dhe dorëzuar ose një kërkesë për shqyrtim ose një ankesë. Këto udhëzime janë të komplikuara për nga natyra, duke marrë parasysh natyrën komplekse të lëndëve mbi të cilat merren vendimet e rregullta të doganës. Për më shumë informacione sa i përket udhëzimeve për ankesa klikoni këtu.
Udhëzimet e procedurës së ankesës
Informacioni i dhënë këtu nuk është zyrtar, por që u ndihmon tregtarëve me përgatitjen e një ankese të suksesshme për vendimet e pafavorshme të marra nga zyrtarët doganor.
Natyrisht se nuk ka garancione se një ankesë do të jetë e suksesshme, por nëse ekziston rasti për një tregtar ta kontestojë vendimin e marrë nga doganieri, atëherë këto udhëzime mund të shërbejnë si këshilla dhe orientim se çfarë informacioni nevojitet për ta sfiduar vendimin e pafavorshëm.
Sugjerim për Formularin e ankesës ndaj një vendimi të marrë nga Dogana
1. Emri i ankuesit dhe numri fiskal i regjistrimit: _____________________________ 2. Adresa e ankuesit: _____________________________________________________ 3. Informatat kontaktuese të ankuesit: _______________________________________
_____________________________________________
169
4. Numri dhe data e deklaratës doganore të mallrave (për mallrat lidhur me këtë ankesë): ______________________________________________________________________
5. Përshkrim narrativ i mallrave në lidhje me këtë ankesë:
_____________________________________________________________________
6. Zyra doganore ku është dorëzuar deklarata:
______________________________________________________________________
7. Data, numri i referencës, nëse ka dhe substanca (përmbajtja) e vendimit në lidhje me këtë ankesë: ______________________________________________________________________
8. Zyra doganore ku është marrë vendimi që ka të bëjë me këtë ankesë: _______________________
Regjistrimi i ankesës doganore
Kjo është një ankesë e dorëzuar në pajtim me dispozitat e nenit 291 të kodit doganor dhe të akcizës të Kosovës (Kodi nr. 03/L-109, me amendamentime) “Kërkesë për shqyrtim të vendimit”, dhe në pajtim me të drejtat e qytetarëve sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës. Ankuesi mendon se vendimi i nxjerrë nga Doganat e Kosovës për këtë çështje, e cila është lënda e kësaj ankese, nuk është në pajtim me Kodin Doganor Nr. 03/L-109 të Republikës së Kosovës, 10 nëntor 2008, dhe me amendamentet e tij – maj 2012.
9. JU LUTEM SHËNONI NJËRIN PREJ OPSIONEVE TË MËPOSHTME –
A. Jam informuar se Doganat e Kosovës nuk e kanë pranuar deklarimin që e kam bërë si të vërtetë, të saktë dhe ligjore që i klasifikon këto mallra në bazë të dispozitave të kapitullit I, neni 24-25, gjithëpërfshirës, “Tarifat Doganore të Kosovës dhe Klasifikimi i Tarifave të Mallrave” të Kodit Doganor të Republikës së Kosovës. E kontestoj këtë vendim të nxjerrë nga Dogana. Dogana ka kërkuar si rrjedhojë pagesën e taksave doganore dhe tatimeve shtesë në bazë të klasifikimit alternativ të përcaktuar nga dogana në shumën prej ______ eurove, OSE
B. Jam informuar se Doganat e Kosovës nuk e kanë pranuar deklarimin që e kam bërë si të vërtetë, të saktë dhe ligjor që e përcakton vendin e origjinës së këtyre mallrave në bazë të dispozitave të kapitullit 2, nenet 26-31, gjithëpërfshirës, “Origjina e mallrave” të Kodit Doganor të Republikës së Kosovës. E kontestoj këtë vendim të nxjerrë nga Dogana. Dogana ka kërkuar si rrjedhojë pagesën e taksave doganore dhe tatimeve shtesë në bazë të klasifikimit alternativ të përcaktuar nga dogana në shumën prej ______ eurove, OSE
170
C. Jam informuar se Doganat e Kosovës nuk e kanë pranuar deklarimin që e kam bërë si të vërtetë, të saktë dhe ligjor që e përcakton vlerën e këtyre mallrave në bazë të dispozitave të kapitullit 3, nenet 32-40, gjithëpërfshirës, “Vlera për qëllimet doganore” të Kodit Doganor të Republikës së Kosovës. Dogana ka kërkuar si rrjedhojë pagesën e taksave doganore dhe tatimeve shtesë në bazë të klasifikimit alternativ të përcaktuar nga dogana në shumën prej ______ eurove.
D. E kam marr vendimin e nxjerrë nga Doganat e Kosovës i cili është i pafavorshëm dhe sipas meje nuk është i drejtë, dhe si pasojë e kontestoj vendimin dhe bazën në të cilën mbështetet vendimi, duke u bazuar në dispozitat e Kodit Doganor __________________________.
10. ARSYET
Përshkrimi i mallrave dhe çështja kryesore e ankesës në këtë FORMULARË ANKESE: Përdorni fletë shtesë plotësues nëse është e nevojshme.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Data dhe vendi i regjistrimit të kësaj ankese:
_____________________________________
Nënshkrimi i ankuesit apo përfaqësuesit të ankuesit:
Detaje informuese sa i përket Formularit të Ankesës të cilin e kemi sugjeruar këtu
Këto udhëzime për plotësimin e FORMULARIT TË ANKESËS kanë për qëllim t’u ndihmojnë tregtarëve me përgatitjen e ankesave efektive kundrejt vendimeve të nxjerra nga zyrtarët doganorë për të cilat tregtari beson se janë të padrejta ose në shpërputhje me ligjet doganore dhe fiskale të Kosovës
Qëllimi i procedurës së ankesës është që t’u ofrojë të gjithë tregtarëve trajtim dhe shërbime standarde, të barabarta, të paanshme, dhe konsistente nga Doganat e Kosovës
Vendimet lidhur me ankesat do të shërbejnë zakonisht si precedentë për rastet e ardhshme të doganave, dhe janë obliguese si për ankuesin ashtu edhe për Doganat e Kosovës. Vendimet për aplikim të përgjithshëm do të botohen nga Doganat e Kosovës.
171
1. Emri i ankuesit dhe numri i regjistrimit
Duhet të shkruhet emri i deklaruesit, ose person fizik ose juridik, i cili është përmendur në deklaratën doganore të mallrave kur është dorëzuar deklaratat në doganë. Po ashtu, duhet të ceket edhe numri i identifikimit të deklaruesit (taksapaguesit)
2. Adresa e ankuesit
Të shkruhet adresa e ankuesit. Të ceket adresa fizike e vendit të veprimtarisë biznesore të personave juridik, ose adresa e banimit për personat fizik.
3. Informatat kontaktuese të ankuesit
Duhet të ceken informatat sa i përket numrit/numrave të telefonit, faksit, numrit të kutisë postare, adresa elektronike.
4. Numri dhe data e deklaratës doganore të mallrave (për mallrat lidhur me këtë ankesë):
Duhet të ceket numri i deklaratës, e cila ka të bëjë me mallrat me të cilat ka të bëjë kjo ankesë, si dhe data kur deklarata është dorëzuar në doganë.
5. Zyra doganore ku është dorëzuar deklarata
Duhet të ceket lokacioni i zyrës doganore në Kosovë ku është dorëzuar deklarata. [Vëreni se nën veprimtaritë doganore të kompjuterizuara, të gjitha zyrat doganore kanë zakonisht një kod, në të cilin rast do të jetë e mjaftueshme të shënohet vetëm kodi i zyrës doganore ku është dorëzuar deklarata].
6. Data, numri i referencës, nëse ka dhe përmbajtja e vendimit në lidhje me këtë ankesë:
Duhet të ceket informacioni lidhur me vendimin e nxjerrë nga doganieri, i cili është subjekt i kësaj ankese.
7. Zyra doganore ku është marrë vendimi që ka të bëjë me këtë ankesë
Duhet të ceket lokacioni [kodi] i zyrës doganore ku doganieri e ka nxjerrë vendimin, i cili është subjekt i kësaj ankese.
8. Ju lutem cekni njërin prej opsioneve të mëposhtëm
172
Ankuesi duhet të ofrojë informata lidhur me ankesën – nëse ankesa ka të bëjë me klasifikimin, origjinën apo vlerën e mallrave.
VËREJTJE: Ankuesit janë të informuar se nëse klasifikimi, origjina ose vlera e mallrave të njëjta janë subjekt i ankesës në deklaratën e njëjtë, atëherë duhet të dorëzohet ankesë e veçantë për secilën çështje që kontestohet. Për shembull, nëse deklaruesi dëshiron të ankohet për vendimin e nxjerrë nga doganieri për klasifikimin dhe vlerën e mallrave të njëjta, atëherë duhet të plotësohen dhe të dorëzohen dy FORMULARË të ndarë TË ANKESAVE në Doganat e Kosovës (një Formularë i Ankesës për çështje të klasifikimit, dhe një tjetër Formularë të Ankesës për çështje të vlerësimit).
A. Ankesat lidhur me KLASIFIKIMIN e mallrave
Në raste të tilla kur klasifikimi i mallrave është subjekt i ankesës, atëherë në mbështetje të ankesës, ankuesi duhet të sigurojë –
1. Klasifikimin e saktë të mallrave në kuadër të Tarifave të Doganave të Integruara të Kosovës, i cili është në pajtim me dispozitat për Klasifikimin e mallrave nën kapitullin 1, nenet 24-25, gjithëpërfshirëse, “Tarifat doganore të Kosovës dhe Klasifikimit tarifor i mallrave” i Kodit Doganor të Republikës së Kosovës, dhe me arsyetimin e ankuesit për dorëzimin e kësaj ankese,
2. Klasifikimin e mallrave ashtu siç është përcaktuar nga dogana, dhe
Klasifikimi i mallrave sipas përcaktimit të ankuesit, së bashku me dëshmitë mbështetëse të cilat e konfirmojnë karakterin esencial të mallrave, e që konfirmon klasifikimin e saktë të mallrave sipas Tarifave të Doganave të Kosovës. Dëshmitë e tillë mund të përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në to, një përshkrim narrativ të mallrave; një mostër të mallrave; fotografi të mallrave; literaturën përshkruese të mallrave; procesin e fabrikimit të mallrave; artikujt dhe materialet e përdorura në prodhimin e mallrave; vendimet e mëhershme për klasifikimin e mallrave të nxjerrë nga zyrtarët doganorë të Kosovës; vendimet e mëparshme të klasifikimit të mallrave nga një administratë tjetër doganore në botë, e cila përdorë Sistemin e harmonizuar për përshkrimin dhe kodimin e mallrave; ndonjë dëshmi që e mbështet klasifikimin e mallrave sipas Rregullave të përgjithshme interpretuese të sistemit të harmonizimit; dhe, shfrytëzimin e mallrave në Kosovë
Ky informacion dhe këto dëshmi duhet të ofrohen në kuadër të “ARSYEVE” në faqen 2 të FORMULARIT TË ANKESËS dhe në cilindo dokument të bashkëngjitur në FORMULARIN E ANKESËS.
B. Ankesa lidhur me vendin e ORIGJINËS
Në raste të tilla kur origjina e mallrave është subjekt i ankesës, atëherë në mbështetje të ankesës, ankuesi duhet të sigurojë –
1. Vendin e saktë të origjinës së mallrave, i cili është në pajtim me dispozitat e Identifikimit të vendit të origjinës së mallrave në kuadër të kapitullit 2, nenet 26-31, gjithëpërfshirëse “Origjina e mallrave” të Kodit Doganor të Republikës së Kosovës, dhe në pajtim me arsyet e ankuesit për dorëzimin e kësaj ankese
173
2. Vendin e origjinës së mallrave ashtu siç është përcaktuar nga dogana, dhe 3. Vendin e origjinës së mallrave ashtu siç është përcaktuar nga ankuesi, së bashku me dëshmitë
mbështetëse që e konfirmojnë vendin e origjinës së mallrave. Dëshmitë e tilla mund të përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në to, certifikatën e origjinës nga autoriteti certifikues në vendin e origjinës apo prodhimit; deklaratën apo dëshmi të tjera nga prodhuesi i mallrave; fotografi të vendit me mallrat ku janë prodhuar ato; një përshkrim të procesit të prodhimit të mallrave; dhe, dëshmi dokumentuese të transportimi të mallrave nga vendi i origjinës në Kosovë.
Ky informacion dhe dëshmi duhet të ofrohet në kuadër të “ARSYEVE” në faqen 2 të FORMULARIT TË ANKESËS dhe në cilindo dokument të bashkangjitur në FORMULARIN E ANKESËS.
C. Ankesat lidhur me VLERËSIMIN doganor
Në raste të tilla kur vlerësimi i mallrave është subjekt i ankesës, atëherë në mbështetje të ankesës, ankuesi duhet të sigurojë –
1. Vlerën e saktë të mallrave, e cila është në pajtim me dispozitat e Sistemit të përcaktimit të vlerës doganore të mallrave në kuadër të kapitullit 3, nenet 32-40, gjithëpërfshirëse, “Vlera për qëllimet doganore” të Kodit Doganor të Republikës së Kosovës, dhe në pajtim me arsyet e ankuesit për dorëzimin e kësaj ankese,
2. Vlerën e mallrave ashtu siç është përcaktuar nga dogana, dhe 3. Vlerën e mallrave të përcaktuara nga ankuesi, së bashku me dëshmitë mbështetës të cilat e
konfirmojnë vlerën e saktë të mallrave. Dëshmitë e tilla mund të përfshijnë, por nuk kufizohen në faturat komerciale të mallrave; pasqyrën apo deklaratën e nënshkruar nga prodhuesi i mallrave lidhur me koston e prodhimit të mallrave; specifikimet e prodhimit dhe koston; pasqyrën apo deklaratën e nënshkruar nga shitësi i mallrave; pasqyrën ose deklaratën e nënshkruar nga blerësi i mallrave; dëshminë e shumës së paguar ose të pagueshme për mallra; konfirmimin e pagesës për mallrat (si kuponin, konfirmimin e vijës kreditore, çekun e anuluar, pranimin me transfero, pasqyrën bankare, etj.).
Ky informacion dhe dëshmitë duhet të ofrohen në kuadër të “ARSYEVE” në faqen 2 të FORMULARIT TË ANKESËS dhe në cilindo dokument të bashkangjitur në FORMULARIN E ANKESËS.
D. Rastet e tjera për ankesë
Në rastet e tjera kur një vendim administrativ i nxjerrë nga Doganat e Kosovës kontestohet nga personi (personat) e ndikuar negativisht prej vendimit, atëherë çështja mund të ngitet nga personi (personat) i ndikuar duke e përshkruar në detaje çështjen kontestimore, duke përfshirë informacionet e cekura në Formularin e Ankesës dhe në këto udhëzime. Ankuesit inkurajohen që të ofrojnë sa më shumë që të munden informacione të hollësishme, dhe duhet të sigurojnë se i gjithë informacioni, dokumentacioni ose të dhënat e ofruara në mbështetje të ankesës janë të vërteta, të plota dhe të vlefshme. Mosdorëzimi i informacioneve të sakta ose të plota në mbështetje të një ankese mund të përfundojnë me vendim të pafavorshëm lidhur me lëndën e ankesës.
174
9. ARSYET
Kjo është pjesa më e rëndësishme me rastin e dorëzimit të një ankese të suksesshme. Argumentet, sipas ligjit kosovar për dorëzimin e ankesave, duhet të përshkruhen në detaje. Argumentet në mbështetje të ankesës duhet të jenë të detajuara në masë të mjaftueshme që ta bindin gjykuesin se pozita e ankuesit është e drejtë. Kjo nënkupton se lënda e ankesës duhet të shpjegohet me kujdes në mënyrë që gjykuesi ta kuptoj çështjen ose lëndën kontestimore.
Pa marrë parasysh lëndës së ankesës, informacioni në vijim duhet të përfshihet në këtë pjesë:
Kodi i klasifikimit të mallrave sipas tarifës Përshkrimi i mallrave Sasia e mallrave Cilësia e mallrave (të reja/të përdorura) Vlera e mallrave Origjina e mallrave
Nëse ekzaminimi fizik i mallrave të importuara në Republikën e Kosovës është bërë për verifikimin e përputhshmërisë së tyre me cilësinë dhe sasinë, atëherë ato rezultate të ekzaminimit duhet të përfshihen në këtë pjesë. Përshkrimi duhet të përmbajë datën, kohën dhe lokacionin e inspektimit fizik.
Baza për vendimet e nxjerra nga doganat e Kosovës
Për çfarëdo vendimi të ndryshuar nga dogana, atëherë deklaruesit duhet t’i ofrohet me shkrim baza dhe justifikimi për një ndryshim të tillë nga dogana. Kjo duhet të zbatohet në të gjitha rastet nëse ndryshimi lidhet me origjinën, klasifikimin ose vlerën e mallrave, ose me cilëndo çështje tjetër.
Përveç kësaj, në raste kur dogana është mbështetur në këshillën e ekspertëve për bazën dhe justifikimin e ndonjë ndryshimi të tillë, atëherë deklaruesit duhet t’i ofrohen me shkrim kredencialet e ekspertit, mbi këshillën e të cilit është bërë ndryshimi i vendimit të doganës, duke përfshirë edhe akreditimin e ndonjë laboratori të shfrytëzuar në përcaktimin e vendimit, dhe raportet nga laboratorët e tillë për mallra.
Së fundmi, në rast se dogana e refuzon ankesën për kthim të taksave doganore, tatimeve apo pagesave të tjera për ndonjë arsye, atëherë dogana duhet të ofrojë shpjegime të detajuara lidhur me arritjen e vendimit ndaj një ankese të tillë, dhe do ta informojë ankuesin për të drejtat e mëtejme të tij për ankesë, nëse ka të tilla.
175
Baza për përllogaritjen e vlerës nga dogana
Në pjesën e 9-të të Formularit të ankesës duhet të përfshihet informacioni në vijim lidhur me përshkrimin e vlerës (vlerave) e cila kontestohet, si dhe arsyet se pse vlera (vlerat) e deklaruara nga ankuesi janë të sakta.
Vlera e mallrave sipas faturës dhe deklaratës
Vlera për njësi Vlera e përgjithshme
Vlera e mallrave ashtu siç është përcaktuar nga dogana
Vlera për njësi Vlera e përgjithshme
Vlera e përgjithshme e përcaktuar nga dogana është e pasaktë, dhe nuk është përcaktuar në pajtim me ligjet doganore të Kosovës (te ceket nëse vlera e përcaktuar nga doganat është më e ulët ose me e lartë sesa duhet të jetë – jepni shifrat se sa e lartë ose e ulët është).
Informata të mëtejme duhet të jepen në pjesën 9, si –
Vlera e dorëzuar nga unë ishte bazuar në vlerën e transaksionit, e cila përbën çmimin e përgjithshëm të paguar ose të pagueshëm nga unë për mallrat (ose të ceket ndonjë metodologji tjetër) në pajtim me (të ceket neni për metodologjinë e përdorur) dhe se është e vërtetë, ligjore dhe paraqet vlerën e saktë në pajtim me kapitullin 7 (Neni 33-43) të Kodit Doganor të Republikës së Kosovës. Pretendoj se informacioni i shfrytëzuar nga unë në deklarimin e vlerës doganore ka qene i dokumentuar, është i besueshëm dhe mund të kthehet në shifra. Pretendoj se nuk ka tarifa shtesë të cilat nuk janë përfshirë në vlerën e transaksionit siç kërkohet nga Kodi Doganor për përcaktimin e vlerës së transaksionit.
Në lidhje me këtë ju lutem gjeni më poshtë llogaritjet e kërkuara (VËREJTJE: caktojeni vlerën e mallrave; koston e transportit ndërkombëtar për t’i sjellë mallrat në Kosovë nga pika e transportit direkt në vendin e eksportit; dhe kostot e tjera, nëse ka).
Ankohem në doganë që ta përcaktojnë sërish vlerën e saktë të cilën e ofroj përmes formularit të deklaratës doganore, dhe si rrjedhojë t’i mi kthejnë menjëherë të gjitha taksat doganore, tatimet, dhe pagesat e tjera që më janë mbledhur gabimisht nga dogana.
Për secilën çështje në të cilën dogana dështon të jep përgjigje, do të mbizotërojë supozimi ligjor që dogana nuk e ka marrë vendimin në bazë të dispozitave relevante të legjislacionit doganor.
Dogana duhet të ofrojë detaje, përgjigje specifike për secilën prej çështjeve në vijim që janë relative me përcaktimin faktual të bazës për ndryshimin e vlerës nga dogana. Në secilin rast, ju lutem të identifikohet burimi i informacionit. Nëse informacioni i shfrytëzuar si bazë për përcaktimin nga doganat është dokument i shkruar apo regjistër publik, dogana obligohet që të ofrojë një kopje të këtij dokumenti. Nëse dogana pretendon se dokumenti nuk është nën kontrollin e tyre, ju lutem të identifikohet pronari i dokumentit dhe ku mund të gjendet
176
dokumenti. Për qëllim të kësaj ankese, dokumenti nënkupton çfarëdo shënimi të shkruar apo të informacion të regjistruar në mënyrë elektronike në çfarëdo mediumi. Dokumentet përfshijnë edhe të dhënat që mbahen në internet.
Në secilin rast kur informacioni i shfrytëzuar nga dogana për përcaktimin e ndryshimit në vlerë është bazuar në dekoratat nga një individ, dogana është e obliguar që të ofrojë datën, kohën, vendin dhe kush ishte i pranishëm gjatë atij deklarimi. Dogana obligohet që të ofrojë kopje të cilës do deklaratë të shkruar nga personi që ofron informacion. Në rast se personi që ofron informacionin konsiderohet nga dogana se është ekspert në fushën e vendit të origjinës, klasifikimit të mallrave ose të vlerësimit doganor, dogana obligohet që të ofrojë, me shkrim, emrin e plotë, të dhëna për identifikimin personal, adresën dhe cilës kompani i takon. Dogana obligohet që të ofrojë biografinë e ekspertit dëshmitar që i identifikon të gjithë faktorët se kemi të bëjmë me ekspertizë individuale të konsoliduar. Këtu do të përfshihen, por nuk kufizohen vetëm në to vjetët e punës në fushën përkatëse, duke i identifikuar vendet specifike të punës, pozitat e mbajtura si dhe një përshkrim të punëve të kryera. Dogana obligohet të ofrojë dëshmi të të gjitha trajnimeve dhe titujve të ekspertit. Ju lutem t’i identifikoni të gjitha punimet e botuara nga eksperti dëshmitar që kanë lidhje me vlerësimin doganor, klasifikimin komercial, përcaktimin e vendit të origjinës për qëllime doganore ose punime të tjera të ngjashme. Ju lutem identifikoni të gjithë shembujt ku eksperti dëshmitar ka dëshmuar më parë në gjykata ose në seanca të tjera si ekspert dëshmitar.
Ndryshimet në vlerën doganore të mallrave
1. Cila metodë e vlerësimit doganor është përdor nga dogana për përcaktimin përfundimtar të vlerës doganore, ose a ishte bërë përllogaritja sipas renditjes së metodave më poshtë?
a. Vlera e transaksionit të mallrave të importuara; b. Vlera e transaksionit të mallrave identike; c. Vlera e transaksionit të mallrave të ngjashme; d. Metoda deduktive e. Metoda e llogaritur (shtimi i kostos/vlerës); f. Metodë provizore.
Dogana obligohet të ofrojë informacione të detajuara për secilën metodologji të aplikuar sipas renditjes që është aplikuar nga ajo për përcaktimin e vlerës të cilën dogana e pohon të jetë vlera e vërtetë dhe e saktë.
2. A ishte marrë parasysh dëshira e deklaruesit gjatë përcaktimit të metodës së vlerësimit? (pasi metoda 1 është metoda kryesore në vlerësimin doganor.) Në rast të pamundësisë së përdorimit të metodës kryesore, metodat e tjera (2-6) mund të aplikohen radhazi. Në këtë pikë, me dëshirën e deklaruesit metodat 4 dhe 5 mund të aplikohen në renditjen e kundërt (së pari metoda 5 dhe pastaj metoda 4).
177
3. Nëse vlera doganore u përcaktua sipas mënyrës së përdorimit të një metode të caktuar, a ishte përdor edhe ndonjë metodë tjetër si instrument kontrolli për të siguruar saktësinë e rezultatit? Ju lutem deklaroni se cilat metoda të tjera janë përdor për këtë.
4. Nëse metodat 2-6 janë aplikuar, a janë përdorë të dhëna statistikore për transaksionet e bëra më herët që përfshijnë transportimin (qarkullimin) e mallrave përmes territorit doganor të Republikës së Kosovës? Ju lutem deklaroni burimin e të dhënave statistikore, cila është periudha kohore që e mbulojnë këto të dhëna, dhe ju lutem bashkëngjitjani të dhëna e përdorura me një përgjigje zyrtare kësaj ankese.
5. Nëse metoda 1 është përdor, si është përcaktuar vlera e cekur nga dogana? a. A është korrigjuar çmimi i paguar apo që paguhet për mallra duke pasur parasysh
shtesat e konsoliduara për çmimin dhe deduktimet nga ai, vlera e transaksionit? Cilat dokumente janë përdor si bazë për përcaktimin e çmimit?
b. A është vlera e përgjithshme e pagesave të bëra shitësit nga blerësi për mallrat e importuara çmimi aktual i paguar? Cilat dokumente të pagesave e konfirmojnë çmimin e kanë pranuar ekspertët?
c. A ishte përdor çmimi i pagueshëm – shuma e përgjithshme e pagesave që blerësi duhet t’ia bëjë shitësit për mallrat e importuara? Cila ishte baza për përcaktimin e çmimit të pagueshëm (kontrata, marrëveshja, dokument tjetër)?
d. Cilin lloj të pagesës e mori parasysh eksperti? Pasi pagesa mund të bëhet në mënyra të ndryshme që përshkruhen ën kontratë (marrëveshje), dhe nëse këto mënyra nuk janë në kundërshtim me praktikat ndërkombëtare të kryerjes së pagesave me anë të urdhëresave me shkrim në llogari, ose nëse njëra ose të dy palët e kontratës janë persona fizik – praktikë e pagesave me para të gatshme.
e. Si është kryer pagesa – drejtpërdrejtë nga blerësi ose nga një palë e tretë, në mënyrë të tërthortë? Çfarë ndikimi kishte në vlerën doganore?
6. Mallrat ishin shitur për eksport në Republikën e Kosovës; a. Nuk ka kufizime në të drejtat e importuesit për mallrat që janë në vlerësim përveç: b. Kufizimeve të imponuara nga aktet ligjore të Republikës së Kosovës; c. Kufizimeve të rajonit gjeografik ku mund të shiten mallrat; d. Kufizimeve të cilat nuk ndikojnë dukshëm në vlerën e mallrave. e. Shitja ose vlera e transaksionit nuk varet në ndonjërin prej kushteve i cili nuk mund
të llogaritet; f. Të dhënat e përdorura nga deklaruesi në deklaratën e vlerës doganore janë
dokumentuar si duhet, janë të besueshme dhe mund të kthehen në shifra; g. Palët e transaksionit nuk janë të lidhura / apo nuk kanë varësi reciproke, përveç në
rastet kur relacioni i tyre /ndër-varshmëria nuk ka pasur ndikim në vlerën e transaksionit.
7. Cilat prej tarifave shtesë janë caktuar vlerës së transaksionit:
Tarifat e për transportimin e mallrave në aeroport, port ose në ndonjë vend tjetër të importimit të mallrave deri në territorin doganor të Republikës së Kosovës, duke përfshirë:
h. Koston e transportit i. Koston e ngarkimit, shkarkimit, ri-ngarkimit dhe transfereve;
178
j. Koston e sigurimit k. Tarifat që i bart blerësi: l. Tarifat për prishje dhe provizionet, përveç provizionet e blerjes (provizionet për
blerjen e mallrave); m. Koston e kontejnerëve ose pakove për shfrytëzim të ndryshëm, nëse sipas
nomenklaturës së komoditeteve të aktiviteteve të jashtme ekonomike (më tutje CN EEA) konsiderohen të jenë pjesë përbërëse e mallrave që i janë nënshtruar vlerësimit
n. Kostoja e paketimit duke përfshirë koston e materialit paketues, dhe punën për paketim.
o. Pjesën përkatëse të vlerës së mallrave vijuese (punë, shërbime), të cilat janë ofruar drejtpërdrejt ose tërthorazi shitësit nga blerësi pa pagesë ose me kosto të zvogëluar, për shfrytëzim në lidhje me prodhimin ose shitjen në eksport të mallrave të cilat i janë nënshtruar vlerësimit:
p. Lënda e parë, komponentët, gjysmë-produktet, pjesët rezeve si dhe çfarëdo komponenti tjetër i cili është pjesë përbërëse e mallrave të cilat i janë nënshtruar vlerësimit;
q. Veglat, ngjyrat, forma dhe artikuj të tjerë të ngjashëm që përdoren në prodhimin e mallrave të cilat i janë nënshtruar vlerësimit;
r. Materiale e konsumuara në prodhimin e mallrave të cilat i janë nënshtruar vlerësimit (lubrifikantët, karburantet, etj.);
s. Zhvillimet inxhinierike, eksperimentale, punime të artit, punime dizajni, plane, skica dhe drafte të bëra jashtë territorit të Republikës së Kosovës, dhe që drejtpërdrejt nevojiten për prodhimin e mallrave të cilat i janë nënshtruar vlerësimit.
t. Tantiemat dhe tarifat e licencave që lidhen me mallrat që vlerësohet, të cilat duhet të paguhen nga blerësi në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, si pjesë e kushteve të shitjes së mallrave që vlerësohen, me kusht që ato tantiema ose tarifa të mos përfshihen në çmimin aktual të paguar ose që do të paguhet;
u. Sasia e aksioneve të shitësit në të ardhurat e drejtpërdrejta apo të tërthorta nga cilado ri-shitje e më pasme, bartje apo shfrytëzim i mallrave të cilat i janë nënshtruar vlerësimit. .
8. Nëse është përdor metoda 2 (vlerësimi i mallrave identike), a është përdor çmimi i transaksioneve për mallrat identike si bazë e përcaktimit të vlerës doganore?
9. Cilat prej karakteristikave në vijim janë përdor dhe pse:
a. Parametrat fizik; b. Cilësia dhe reputacioni në treg;
10. Cilat prej rasteve në vijim janë marrë parasysh:
1) mallrat nuk konsiderohen të jenë identike me ato të cilat janë në vlerësim nëse nuk janë prodhuar në vendin e njëjtë si mallrat të cilat i janë nënshtruar vlerësimit;
179
2) mallrat të cilat nuk janë prodhuar nga prodhuesi i mallrave që janë nën vlerësim, por nga një person tjetër, do të merren parasysh nëse nuk ka mallra identike të prodhuara nga prodhuesi i njëjtë i mallrave që janë në vlerësim;
3) mallrat nuk do të konsiderohen identike nëse zhvillimi inxhinierik, ndërtimi eksperimental, vepra e artit, dizajni, planet, skicat dhe draftet janë:
- ofruar nga blerësi falë pa ndonjë pagesë ose me kosto të zvogëluar që do të përdoren në lidhje me prodhimet dhe shitjet e eksportit në Republikën e Kosovës;
- bërë në Republikën e Kosovës, në lidhje me të cilën kostoja e tyre nuk është e përfshirë në vlerën doganore të mallrave.
11. Si ishte rasti kur nuk ka pasur mallra të importuara në sasinë e njëjtë ose në nivelin e njëjtë të konsideruar komercial, atëherë cila vlerë e importuar e mallrave identike u përdor:
c. në nivelin e njëjtë komercial por në sasi të ndryshme; d. në nivelin e ndryshëm komercial por pothuaj në sasinë e njëjtë; e. në nivel të ndryshëm komercial dhe në sasi të ndryshme.
12. Duke e marrë parasysh variantin e përzgjedhur të vlerës së mallrave identike, cilat korrigjime (përshtatje) janë bërë:
f. faktorëve kuantitativ; g. faktorëve të nivelit komercial; h. faktorëve të nivelit komercial dhe kuantitativ.
13. Me rastin e përdorimit të metodës 3 si bazë për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave, a u mor vlera e transaksionit të mallrave të ngjashme si bazë?
14. Me rastin e përcaktimit të ngjashmërisë së mallrave, cila prej karakteristikave është marrë parasysh:
i. cilësia, të qenit në dispozicion një shenjë mbrojtëse e konsoliduar; j. reputacioni në treg.
15. A ishte përcaktuar vlera doganore e mallrave sipas shfrytëzimit të metodës 4 (deduksioni i vlerës)?
16. Me rastin e shfrytëzimit të metodës 4 si bazë për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave, a është marrë parasysh çmimi për njësi me të cilin mallrat identike ose të ngjashme që janë duke u vlerësuar janë shitur në sasi më të mëdha të kombinuara, bashkërisht me mallrat e importuara të cilat janë duke u vlerësuar, tek palët me të cilat nuk kanë lidhje me shitësin?
17. Si janë nxjerrë tarifat në vijim prej çmimit për njësi të mallrave në pajtim me nenin 36 të Kodit Doganor?
180
- provizionet e paguara apo që ka pajtim për t’u paguar, ose pagesat shtesë të vlerësuara të profitit apo të mbulimit të shpenzimeve të përgjithshme lidhur me shitjen në Republikën e Kosovës të mallrave të importuara të klasës apo llojit të njëjtë;
- shumat e tagrave të importit, tatimeve dhe pagesave të tjera të obligueshme për buxhetin dhe të cilat janë të pagueshme në Republikën e Kosovës në lidhje me importin në dhe (ose) shitjen e mallrave në territorin e Republikës së Kosovës;
- kostoja e paguar në Republikën e Kosovës për transport, sigurim, ngarkim e shkarkim, të cilat janë bërë brenda territorit të Republikës së Kosovës.
18. Me rastin e përzgjedhjes së çmimit të shitjes për mallrat identike ose të ngjashme në tregun e brendshëm, a është shfrytëzuar çmimi i shitjes së parë pas importit?
19. Me rastin e përzgjedhjes së mallrave të shitura në tregun e brendshëm të Republikës së Kosovës, a janë marrë parasysh mallrat e klasës apo llojit të njëjtë, d.m.th mallrat të cilat i përkasin grupit ose llojit të mallrave të prodhuara nga një degë e caktuar e industrisë dhe përfshijnë (por nuk kufizohen vetëm në to) mallra identike ose të ngjashme? Ju lutëm bashkëngjitni me përgjigjen tuaj përshkrimin e mallrave, nëse është e mundur fotografitë e tyre, skemat teknike, etj.
20. A është marrë parasysh data e shitjes së sasisë së mjaftueshme të mallrave identike dhe të ngjashme me ato të cilat janë duke u vlerësuar me rastin e përcaktimit të çmimit për njësi të mallrave?
21. Me rastin e përdorimit të metodës 5 (shtimi i kostos) si bazë për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave, a është përdor çmimi i mallrave të llogaritura sipas mënyrës së shtimit të kostos si më poshtë (Dogana obligohet që të ofrojë llogaritje të detajuara):
- kostoja e materialeve dhe shpenzimeve të bëra nga prodhuesi në lidhje me prodhimin e mallrave të cilat janë duke u vlerësuar;
- shuma e profitit dhe shpenzimeve rutinore (zakonisht) të përfshira në çmimin e shitjes së mallrave të klasës ose tipit të njëjtë si ato të mallrave që janë duke u vlerësuar, që janë prodhuara në vendin eksportues me rastin kur janë eksportuar në Republikën e Kosovës;
- kostoja e dërgimit të mallrave të tipit ose klasës së njëjtë në aeroport, port ose vende të tjera të importit në territorin doganor të Republikës së Kosovës, duke përfshirë koston e transportit, ngarkimit, shkarkimit, ri-ngarkimit, transferit, sigurimit (përveç kostos së shkaktuar brenda territorit doganor të Republikës së Kosovës).
22. A është marrë parasysh informacioni i ofruar nga shitësi (prodhuesi) i mallrave jashtë Republikës së Kosovës?
23. A është marrë parasysh informacioni i bazuar në raportet komerciale të prodhuesit, me kusht që raportet e tilla të janë në përputhje me parimet e përgjithshme të pranuara të raportimit që përdoren në vendin e prodhuesit?
24. A është marrë parasysh kostoja e materialit dhe shpenzimet e tjera në bazë të pasqyrave kontabël të biznesit të prodhimit të mallrave në vlerësim të cilat janë ofruar nga prodhuesi ose në emër
181
të tij, me kusht që pasqyrat e tilla kontabël të jenë në përputhje me parimet e përgjithshme të pranuara të kontabilitetit në biznes që përdoren në vendin ku janë prodhuar mallrat?
25. A është marrë parasysh profiti dhe shpenzimet e përgjithshme si tërësi?
26. Me rastin e përdorimit të metodës 6 (metoda provizore), si (në ç’mënyrë) është përdor informacioni në librat referal të çmimeve botërore dhe të çmimeve në tregun e brendshëm, si dhe të dhënat statistikore, norma e pranuar provizore gjerësisht, norma e profitit, tarifat e transportit si dhe të dhëna të tjera së bashku me rezultatet e vlerës që lidhet me ekzaminimin e mallrave? A janë përshtatur të dhënat për nivelin komercial dhe (ose) sasinë e mallrave që vlerësohen?
27. Me rastin e përdorimit të metodës 6 për përcaktimin e vlerës doganore, si është përdor informacioni për çmimet në dispozicion në doganat e Republikës së Kosovës:
a. çmimi i mallrave në tregun e brendshëm të vendit të eksportimit; b. çmimi i mallrave të furnizuara nga vendi i eksportit në vendet e treta; c. çmimi i mallrave me origjinë të Kosovës në tregun e brendshëm të Republikës së
Kosovës; d. çmimet e konsoliduara (vlera) të mallrave në mënyrë arbitrare apo që nuk janë të
konfirmuara në mënyrë të besueshme; e. Vlera e përllogaritur në bazë të kostot së mallrave identike apo të ngjashme; f. Vlera minimale doganore.
28. Cilat prej dy vlerave alternative është përdor – vlera më e vogël apo më e madhe, me rastin e përdorimit të metodës 6 për përcaktimin e vlerës doganore
29. A është përdor vlerësimi provizor i mallrave për përcaktimin e vlerës doganore të mallrave? Si janë bërë përllogaritjet?
8. Kontrollet doganore, garancitë financiare dhe ndëshkimet
Kontrollet doganore janë masa të aplikuara nga doganat për të siguruar përputhshmëri me tagrat dhe tatimet e imponuara në importin dhe eksportin si dhe me ligjet e tjera që janë përgjegjëse për fuqizimin
182
e tyre. Kontrolli primar doganor është natyrisht inspektimi i mallrave dhe personave në kufi nga profesionist doganorë me përvojë. Rrezet X dhe testet laboratorike mund të përdoren në disa raste. Kontrolle të tjera fizike përfshijnë kontrollin e lëvizjes (masat e aplikuara për mallrat dhe mjetet e transportit derisa mallrat të lirohet, si përdorimi i bartësve doganorë, automjete dhe kontejnerë të miratuar me dizajnë specifik, ose plomba doganore), ekzaminimin e dokumenteve, kontrollin e imponuar për pasagjerët që arrijnë dhe bagazhit të tyre shoqërues, si dhe mbikëqyrja fizike e mallrave në depot doganore, dyqanet e liruara nga taksat doganore dhe zonat e lira, etj. Megjithatë, përdorimi i kontrolleve fizike mund të merr kohë të madhe, mund të jetë i shtrenjtë dhe kërkon burime të mëdha njerëzore. Prandaj, administratat moderne doganore kanë zhvilluar një numër të teknikave të sofistikuara që e zvogëlojnë përdorimin e kontrolleve fizike për përmirësimin e mbledhjes së të ardhurave, fuqizimit të ligjeve dhe lehtësimit të tregtisë. Atyre shpesh u referohemi si “udhëheqje me rrezik”.
Në zbatimin e udhëheqjes me rrezik, shfrytëzimi i sistemeve të teknologjisë informative, dogana mbështetet në marrjen paraprake të informatave lidhur me transaksionet tregtare dhe tregtarët dhe shfrytëzimit të bazave të ndryshme ndërkombëtare të të dhënave për profilizimin dhe vlerësimin e rrezikut. Këto teknika janë dizajnuar për t’i identifikuar personat dhe mallrat që paraqesin rrezik të lartë dhe të cilat kërkojnë inspektim intensiv në kufi dhe auditim të më pasmë. Në anën tjetër, lehtësimi i tregtisë është shumë i rëndësishëm për ekonominë. Si rrjedhojë, personat dhe mallrat që paraqesin rrezik të ulët mund të kualifikohen për analizim më të pakët intensiv, si dhe trajtim special më të shpejtë. Procedura e re doganore për lehtësimin e tregtisë, Operatorët e autorizuar ekonomik, është bazuar në vlerësimin e sofistikuar të rrezikut. Klikoni këtu për informata lidhur me Operatorët e autorizuar ekonomik.
Informata lidhur me operatorët e autorizuar ekonomik
Operatorët e autorizuar ekonomik janë tregtarë që i përmbushin kriteret e specifikuara të sigurisë dhe të menaxhimit të rrezikut, dhe si rrjedhojë përfitojnë lehtësira speciale tregtare nga doganat, sipas Ligjit nr. 04/L-099, për amendamentimin dhe plotësimin e Kodit Doganor dhe Akcizave të Kosovës (2011). Procedurat për operatorët e autorizuar ekonomik janë zbatuar me sukses në Bashkimin Evropian dhe në një numër të tjera të vendeve dhe rajoneve. Edhe pse operatorët e autorizuar ekonomik janë bërë pjesë përbërëse e ligjit doganor në Kosovë, procedurat e zbatimit mbesin ende që të lëshohen dhe si rrjedhojë ky program ende nuk është në dispozicion për tregtarët.
Garancionet financiare, ose ‘sigurimi’, mund të kërkohet nga dogana në lidhje me transaksionin tregtar për të siguruar që dogana do t’i mbledh të gjitha taksat doganore dhe tatimet obliguese dhe që tregtarët dhe përfaqësuesit e tyre të jenë në përputhshmëri me të gjitha obligimet ligjore dhe rregulluese. Garancioni financiar zakonisht përfshinë depozita me para të gatshme ose garancion tjetër të ofruar nga tregtari ose një marrëveshje sigurie ose “garancion doganor” i ofruar nga një palë e tretë, si nga ndonjë bankë apo kompani e sigurimeve, në shumën e specifikuara të mjeteve monetare të cilat do t’i paguhen doganës nëse personi i garantuar dështon t’i kryej obligimet ligjore të tij ndaj doganës. Garancionet financiare janë të rëndësishme për lehtësimin e tregtisë sepse kur ofrohen garancionet, atëherë dogana mund ta zvogëlojë kohën e inspektimit në kufi dhe të mbështetet kryesisht në auditivet e më pasme për sigurimin e përputhshmërisë.
183
Ndëshkimet civile dhe penale mund të imponohen nga dogana në situatën kur tregtarët dhe përfaqësuesit e tyre i shkelin ligjet në fuqi që zbatohen nga dogana. Këto ndëshkime i dënojnë keqbërësit, i dëmshpërblejnë doganat për çfarëdo humbje të të ardhurave, dhe shërbejnë si parandalues i fuqishëm i shkeljes së ligjeve në të ardhmen nga tregtarët. Duhet të inkurajohen ndëshkimet e dizajnuara dhe që zbatohen si duhet për t’i shtyrë tregtarët në të ardhmen që t’i respektojnë ligjet dhe procedurat.
Udhëheqja me rrezik dhe ekzaminimi fizik i mallrave
Në aspektin e kontrolleve doganore, Kosova ka një regjim mjaft liberal tregtar. Aktualisht vetëm 20% e importeve dhe eksporteve i nënshtrohen inspektimit intensiv në kufij. (Kjo krahasohet me vetëm rreth 3%-4% të deklarimeve paraprake ekonomike)
Me qëllim të menaxhimit të rrezikut për mospërshtatje, dogana e Kosovës mund të vendos të kryej inspektim fizik të mallrave. Gjatë zbatimit të aktivitetit të verifikimit të përshtatjes, duhet të bëhet ekzaminimi fizik i mallit të pranuar për t’i konfirmuar informatat e mallrave të ofruara në deklaratën doganore të mallrave, në faturën komerciale dhe në dokumentacionin tjetër.
Dëshmitë statistikore sugjerojnë se në përgjithësi ekziston një relacion i kundërt mes normës së ekzaminimit fizik dhe numrit të zbulimit. Dogana e Kosovës është duke e futur në përdorim një procedurë verifikimi të bazuar në kontrollin me rrezik. Në aspektin afatgjatë, kjo do të rezultojë në më pak ekzaminime, por të disa ngarkesave specifike, të cilat do të shpijnë në përmirësimin e të ardhurave.
Mallrat ekzaminohen vetëm në vendet e caktuara dhe gjatë orarit të punës të doganave të Kosovës. Megjithatë, dogana mundet që me kërkesën e deklaruesit, ta autorizojë ekzaminimin e mallrave në një vend tjetër më të përshtatshëm ose gjatë një orari më të përshtatshëm. Megjithatë, çfarëdo kosto e përfshirë në procesin e ekzaminimit në një vend tjetër ose në një orar tjetër duhet të barten nga deklaruesi.
Në të gjitha këto raste, dogana duhet ta informojë importuesin, eksportuesin ose përfaqësuesin e autorizuar se duhet të bëhet ekzaminimi fizik, se ku dhe kur do të bëhet ekzaminimi, duke i dërguar një
184
ftesë tregtarit apo përfaqësuesit që të jetë i pranishëm gjatë ekzaminimit fizik. Kur dogana e Kosovës vendos që ta ekzaminojë vetëm një pjesë të mallrave, dogana do ta informojë deklaruesin ose përfaqësuesin e tij se cilat mallra dëshirojnë t’i ekzaminojnë. Deklaruesi ose personi i caktuar nga ai që të jetë i pranishëm në ekzaminimin e mallrave pritet që t’i ndihmojë doganës përmes lehtësimit të ekzaminimit.
Importuesi ose eksportuesi mund të mos shprehin interesim të marrin pjesë gjatë ekzaminimit fizik, por në këtë rast, dogana e Kosovës mund të vazhdojë me ekzaminimin. Në këtë rast, rezultatet e nxjerra nga dogana gjatë ekzaminimit do të kenë vlerën e njëjtë sikur ekzaminimi të ishte bërë në praninë e deklaruesit.
Në disa raste, mund të paraqitet nevoja që dogana e Kosovës ta merr një mostër të mallrave për testim të mëtejmë me qëllim të verifikimit të autencitetit të informatave të ofruara në deklaratën e mallrave.
Sasia e marrë si mostër nuk duhet të jetë më shumë sesa aq sa është e nevojshme për analiza ose ekzaminim më të detajuar, duke përfshirë testimet dhe/ose analizat e mundshme.
Për më shumë informacione të marrjes së mostrës, klikoni këtu.
Informata shtesë lidhur me mostrat
Marrja e mostrës mund të autorizohet vetëm në formë të kërkesës së shkruar të importuesit, eksportuesit apo të përfaqësuesit të autorizuar (shih nenin 93 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”). Kërkesa me shkrim duhet të nënshkruhet nga personi në fjalë dhe të dorëzohet tek autoritetet doganore në fjalë. Kërkesa duhet të përfshijë këto elemente:
a) Emri dhe adresa e aplikuesit, b) Lokacioni i mallrave, c) Numri i përmbledhjes doganore, ku është paraqitur tashmë, ku zyra doganore ndërmerr që ta
fus informacionin e tillë, apo një indikacion të procedurës së mëparshme doganore, apo elemente për identifikimin e mjeteve të transportit në të cilat janë vendosur mallrat,
d) Të gjitha elementet/informatat e tjera të nevojshme për identifikimin e mallrave.
Dogana do ta tregojnë autorizimin e tyre lidhur me kërkesën e dorëzuar nga personi në fjalë. Kur kërkesa ka të bëjë me marrjen e mostrave, autoritetet në fjalë do ta tregojnë sasinë e mallrave që do të merren si mostër.
Ekzaminimit paraprak i mallrave dhe marra e mostrave mund të bëhet vetëm nën mbikëqyrjen e autoriteteve doganore, të cilat do t’i specifikojnë procedurat që duhet të ndiqen në secilin rast të veçantë. Në të gjitha rastet, importuesi ose eksportuesi në fjalë duhet ta mbajë rrezikun dhe mbulojë
185
shpenzimet e heqjes së paketimit, matjes, paketimit të sërishëm dhe ndonjë veprim tjetër që përfshinë ekzaminimin e mallrave, si dhe koston në lidhje me testimin dhe analizën e mallrave.
Kur dogana i merr mostrat për analiza ose ekzaminim më të detajuar, dogana mund ta autorizojë lirimin e mallrave në fjalë pa pasur nevojë të priten rezultatet e analizës apo ekzaminimit, përveç nëse ka elemente të tjera që kjo të mos ndodh, dhe me kusht që taksat në fjalë të janë mbledhur në llogari dhe të janë paguar ose të siguruar nëse ka gjasa të shkaktohen ose janë shkaktuar borxhe doganore. Në cilindo rast, sasia e marrë nga zyra doganore si mostër nuk do të zbritet nga sasia e deklaruar.
Në rastet kur nevojiten testime dhe analiza të mëtejme, dhe mallrat nuk mund të lirohen derisa të kryhen dhe të raportohen testimet dhe analizat e tilla, Doganat e Kosovës mund t’i bartë me mbikëqyrje mallrat në fjalë, me shpenzimet e deklaruesit i cili i bartë edhe rreziqet, në ndonjë objekt të veçantë.
Mostrat e marra do të jenë subjekt i formaliteteve sa i përket caktimit të tyre për trajtim dhe përdorim doganor. Në rast se testimi ose analizat e mostrave rezultojnë në asgjësimin apo humbjen e tyre të pakthyeshme, atëherë nuk do të ketë ndonjë borxh të shkaktuar. Në të gjitha rastet e tjera, mostrat duhet t’i kthehen importuesit apo eksportuesit në fjalë. Në këtë rast, mostrat e marra do t’i kthehen deklaruesit me kërkesën dhe shpenzimet e tij atëherë kur ato nuk ka nevojë të mbahen më gjatë nga autoritetet doganore, në veçanti pasi të jenë shpenzuar të gjitha format e deklaruesit për ankesë kundër vendimit të marrë nga doganat në bazë të rezultateve të asaj analize apo ekzaminimit të detajuar.
Kur deklaruesi nuk dëshiron që mostrat t’i kthehen, mostrat mund ose të asgjësohen, ose të ruhen nga autoritetet doganore. Në raste të veçanta, doganat mund t’i kërkojnë deklaruesit që t’i largojë mostrat e mbetura.
Lirimi i mallrave do të mundësoj mbledhjen në llogari të tagrave të importit si dhe tatimet e përcaktuara në bazë të informacioneve në deklaratë. Kur dogana e konsideron se kontrollet të cilat i kanë bërë mund të rezultojnë në taksat doganore më të larta se sa ato që rezultojnë përmes informacioneve të dhëna në deklaratën e cila do të vlerësohet, atëherë mund të kërkohet dorëzim i sigurimit i cili e mbulon mjaftueshëm dallimin midis shumës sipas informacioneve në deklaratë dhe shumës e cila mund të paguhet përfundimisht për mallrat. Megjithatë, deklaruesi mund të kërkojë mbledhjen e menjëhershme në llogari të taksave, të cilat mund të shkaktohen nga mallrat, në vend të dorëzimit të këtij sigurimi
Kur, në bazë të kontrollit të cilin e kanë realizuar, doganat e vlerësojnë një shumë të tagrave të importit më ndryshe prej shumës e cila rezulton në informacionet e deklaratës, atëherë lirimi i mallrave do të nënkuptojë mbledhjen e menjëhershme të shumës në llogari të vlerësuar në atë mënyrë.
186
Kur doganat kanë dyshim nëse duhet të ndalohen apo të aplikohet ndonjë kufizim dhe kjo çështje nuk mund të zgjidhet derisa të dalin rezultatet e kontrolleve të autoriteteve, atëherë mallrat në fjalë nuk mund të lirohen.
Auditimet doganore
Auditimet janë masa me të cilat doganat e matin saktësinë sa i përket deklaratave doganore dhe të dokumenteve të ngjashme përmes ekzaminimit të librave të një tregtari (apo përfaqësuesit të tregtarit), të sistemit të biznesit si dhe të dhënave të tjera komerciale. Auditivet mund të përqendrohen në çështje specifike, si vlerësimi ose klasifikimi i mallrave, ose mund të përfshijë nevojën e një ekzaminimi të përgjithshëm të librave të tregtarit dhe të regjistrave të tij për vlerësimin e përgjithshëm të përputhshmërisë.
Kjo përzgjedhje e tregtarëve për auditim bazohet në përgjithësi në profilin e rrezikut. Varësisht prej profilit, auditimi mund të bëhet në baza periodike ose të herëpashershme, dhe mund të përqendrohet në çështje specifike, si klasifikimi apo vlerësimi i mallrave, ose mund të përfshijë një vlerësim të përgjithshëm të veprimtarisë së tregtarit.
Doganat e Kosovës mund ta shqyrtojnë deklaratën e mallrave pas lirimit të mallrave me vet iniciativë ose me kërkesën e importuesit ose eksportuesit. Për importet, verifikimi i tillë pas lirimit zakonisht e merr formën e një auditimi të atyre rasteve ku janë zbatuar procedurat e thjeshtësuara në kohën e importimit.
Për më shumë informacione sa i përket auditiveve doganore, klikoni këtu.
187
Më shumë informacione sa i përket auditiveve doganore
Neni 82 i Kodit Doganor ka të bëjë me “Kontrollimin e deklaratave pas zhdoganimit”.
Dogana, pasi ta ketë lejuar lirimin e mallrave dhe me qëllim që të sigurohet për të dhënat e vërteta të deklaruara, në deklaratën doganore, mund të kontrollojë dokumentet tregtare dhe të dhënat që kanë të bëjnë me importin apo eksportin, si dhe veprimet pasuese (të mëvonshme) tregtare që kanë të bëjnë me këto mallra. Ky kontroll mund të kryhet në ambientet e deklaruesit ose të çdo personi, drejtpërdrejt ose tërthorazi të përfshirë në veprimet e mësipërme për arsye të veprimtarisë së tij ose të çdo personi tjetër në posedimin e të cilit janë dokumentet e lartshënuara për qëllime tregtie. Dogana, po ashtu mund të kontrollojë edhe mallrat kur paraqitja e tyre është ende e mundur.
Neni 219 (3) i Kodit Doganor i mundëson autoritetit të Doganave të Kosovës që të bëjnë korrigjime pas zhdoganimit sa i përket shumave që duhet të paguhen për mallrat e deklaruara, kur nga rishqyrtimi i deklaratës ose kontrollit pas zhdoganimit gjen se dispozitat që rregullojnë procedurën doganore përkatëse janë zbatuar në bazën e të dhënave jo të sakta apo jo të plota. Dogana e Kosovës, në përputhje me dispozitat në fuqi, do të ndërmerr masat e duhura për të rregulluar situatën e krijuar, duke i marrë parasysh edhe informatat e reja që janë në dispozicion.
Garancionet financiare (sigurimi)
Garancionet financiare të cilat u dorëzohen doganave nga tregtarët nuk përdoren shumë në Kosovë. Arsyeja për këtë është se ato janë të shtrenjta dhe nuk mund të përballohen nga shumica e tregtarëve. Garancionet aktualisht mund të ofrohen vetëm nga bankat dhe se bankat në përgjithësi kërkojnë që tregtarët ta deponojnë shumën e plotë të garancionit në bankën garantuese. Kjo shumë ngrihet dhe nuk mund të shfrytëzohet për ndonjë qëllim tjetër, dhe përveç kësaj banka mund të kërkojë një normë të lartë të interesit për shërbimet garantuese.
Situata sa i përket garancioneve doganore financiare është duke u shqyrtuar nga doganat, tregtarët dhe palët e tjera të interesit. Në të ardhmen, mund të jepen garancione më të përballueshme nga bankat dhe kompanitë e sigurimit.
Garancionet transitore
Qarkullimi i mallrave nga një zyrë doganore në një tjetër quhet transit. Transitet doganore lejojnë qarkullimin e mallrave brenda një territori doganor ose midis dy vendeve pa mbledhje e taksave dhe tatimeve që mund të aplikohen apo të imponohen kufizime të tjera derisa të jenë të përmbushura të gjitha kushtet sa i përket plumbave doganore, kufizimeve kohore dhe sigurisë. Për më shumë informacione sa i përket procedurave transitore shihni pjesën 7 të këtij udhëzuesi.
Garancionet transitore shpesh nevojiten në lidhje me qarkullimin transitor. Për dërgesat e transitit ndërkombëtar në Evropë përdoret më së shpeshti garancioni karnet TIR. Karnet TIR nuk mund të
188
përdoret aktualisht për dërgesat transit në kamionët e regjistruar në Kosovë, për shkak se Kosova nuk është nënshkruese e konventës TIR, porse janë në dispozicion për dërgesat transit ku përfshihen kamionë të regjistruar në të gjitha vendet e tjera të rajonit. (Për më shumë informacione lidhur me sistemin karnet TIR klikoni këtu).
Më shumë informacione sa i përket TIR
Karnet TIR është një dokument doganor transiti që përdoret për të dëshmuar ekzistencën e garancionit për taksat doganore dhe tatimet që shkaktohen në dërgesat transitore. Secili karnet TIR mund të përdoret vetëm për një dërgesë. Sistemi TIR, i cili bazohet në konventën TIR, mbështetet në 6 parime (1) siguria, automjete dhe kontejnerë të dizajnuar posaçërisht për këtë çështje; (2) një zinxhir ndërkombëtar të garancionit si për siguruesit lokal ashtu edhe për ata ndërkombëtarë; (3) dokumentin karnet TIR, i cili përdoret për kontrollin doganor; (4) njohjen reciproke të kontrolleve doganore nga vendet pjesëmarrëse; (5) qasje të kontrolluar në sistemin për operatorë të transportit; dhe (6) kontrolle elektronike që ofrojnë identifikim dhe menaxhim të rrezikut. Për më shumë informacione shihni: http://www.iru.org/en_iru_about_tir
Garancionet me para të gatshme mund të përdoren për dërgesa transitore në Kosovë. Për më shumë informacione sa i përket garancioneve transitore, klikoni këtu.
Garancionet transitore në Kosovë
Një garancion duhet ta mbulojë gjithë shumën e plotë të borxhit doganor i cili mund të ndodh, llogaritet në bazë të normës më të lartë të aplikueshme për mallrat e llojit të njëjtë në Kosovë.
Garancionet individuale në formën e depozitës me para të gatshme duhet të dorëzohen zakonisht në zyrën e nisjes. Depoziti do të kthehet kur procedura transitore të ketë përfunduar.
Garancioni individual i dorëzuar nga garantuesi duhet të përkojë me mostrën në aneksin 22 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e Kodit Doganor”.
Kur zyra e nisjes nuk është zyra e garancionit, kjo e fundit do ta mbajë një kopje të instrumentit me të cilin e ka pranuar veprimin e garantuesit. Personi përgjegjës për qarkullimin transitor do t’ia paraqes origjinalin zyrës së nisjes ku edhe do të mbetet.
Zyra e garancionit mund ta tërheq vendimin e vet për pranimin e veprimit të garantuesit nëse kushtet e përcaktuara në kohën e lëshimit nuk janë përmbushur. Po ashtu, garantuesi mund ta anulojë veprimin e vet në çfarëdo kohe. Tërheqja apo anulimi do të hyn në fuqi në ditën e gjashtëmbëdhjetë pas datës kur garantuesi ose zyra e garancionit është njoftuar.
189
Zyra e garancionit do ta njoftojë administratë doganore menjëherë për çfarëdo tërheqje apo anulimi dhe datën kur kjo hyn në fuqi. Administrata doganore do t’i njoftojnë të gjitha zyrat e tjera doganore të cilat mund të jenë të përfshira.
Për shkak të rrezikut më të madh të humbjes së të ardhurave, mallrat në vijim janë subjekt i kontrolleve të veçanta doganore (d.m.th. garancione më të mëdha) kur kemi të bëjmë me qarkullimin transitor. Kushtet specifike të garancionit për këto mallra janë shënuar në shtyllën e fundit:
Kodi TARIK
(nëntitull)
Përshkrimi i mallrave
Sasia minimale
Garancioni minimal individual
2207 10
Alkool etil i padenatyrizuar me një fortësi alkooli të vëllimit prej 80% ose më shumë
3 hl
2500 € / hl alkool i pastër
2208 20
2208 30
2208 40
2208 50
2208 60
2208 70
Ex 2208 90
Spiritus, likere dhe pije të tjera të tipit të spiritusit
5 hl
2500 € / hl alkool i pastër
2402 20 Cigare që përmbajnë duhan 35,000 copa 120€ / 1000 copë
Garancioni gjithëpërfshirës dhe lirimi nga garancioni
Personi përgjegjës për qarkullimin transitor mund ta përdor një garancion gjithëpërfshirës, ose lirimin nga garancionit, deri në një shumë të specifikuar. Për aplikimin e garancionit gjithëpërfshirës bëhet llogaria e shumës së borxhit doganor, i cili mund të shkaktohet për secilin veprim transitor.
190
Shuma e specifikuar duhet të jetë e njëjtë me shumën e borxhit doganor, i cili mund të shkaktohet sa i përket mallrave që personi përgjegjës për qarkullimin transitor i vendos në kuadër të procedurës transitore gjatë një periudhe prej së paku një jave.
Zyra e garancionit do ta përcaktojë shumën në bashkëpunim me personat në fjalë në bazë të informacionit të mallrave të cilat janë bartur në të kaluarën dhe një vlerësimi të vëllimit të operacionit të paraparë transitor siç dëshmohet, mes tjerash, me anën e dokumentacionit përkatës komercial dhe librave të kontabilitetit. Në përcaktimin e shumës së specifikuar, duhet të merret norma më e lartë e detyrimeve dhe e tarifave të mallrave në këtë libër kontabiliteti.
Zyra e garancionit do ta rishikojë shumën e specifikuar në baza vjetore, veçanërisht në dritën e informacionit të marrë nga zyra ose zyrat e nisjes, dhe do ta korrigjojë këtë shumë sipas nevojës.
Personi përgjegjës për qarkullimin transitor do të sigurojë që detyrimet dhe tatimet e rrezikut në procedurën e transitit të mos e tejkalojnë shumën e specifikuar, duke i marrë parasysh operacionet apo veprimet për të cilat procedura ende nuk ka përfunduar.
Personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet ta informojë zyrën e garancionit kur shuma e specifikuar është nën nivelin e nevojshëm të mbulimit të operacioneve transitore.
Shuma që duhet të mbulohet nga garancioni gjithëpërfshirës mund të zvogëlohet deri në:
a) 50% të shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se gjendja e tij financiare është e mirë dhe se ka përvojë të mjaftueshme me procedurat transitore;
b) 30% e shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se gjendja e tij financiare është e mirë dhe se ka përvojë të mjaftueshme me procedurat transitore, dhe se bashkëpunon ngushtë me autoritetet doganore.
Mund të ketë lirim nga garancioni kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se personi i përmbahet standardeve të besueshme të përshkruara në paragrafin (b) më lartë, dhe se i ka nën kontroll veprimtaritë transportuese dhe se ka mjete të mjaftueshme financiare për t’i përmbushur të gjitha obligimet. Për qëllim ë paragrafëve 2 dhe 3, Doganat e Kosovës nuk do t’i marrin parasysh kriteret e përcaktuara në aneksin 26 të Udhëzimit administrative nr. 11/2009 për implementimin kodit doganor”.
Për të qenë i autorizuar për ofrimin e garancionit gjithëpërfshirës sa i përket llojeve të mallrave të cilave i referohet aneksi 21 i “Udhëzimit administrative nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”,
191
personi përgjegjës për qarkullimin transitor duhet të dëshmojë, jo vetëm se i përmbushë kushtet e nenit 233, por edhe se ka gjendje të mirë financiare, se personi ka përvojë të mjaftueshme me procedurat transitore, dhe se ose bashkëpunon ngushtë me doganat ose e ka nën kontroll veprimtarinë e transportit.
Shuma që do të mbulohet nga garancioni gjithëpërfshirës të cilës i referohemi në paragraf mund të zvogëlohet në:
a) 50% të shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se bashkëpunon shumë ngushtë me Doganat dhe se e ka nën kontroll veprimtarinë e transportit;
b) 30% të shumës së specifikuar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor dëshmon se bashkëpunon shumë ngushtë me autoritetet doganore, i ka nën kontroll të gjitha veprimtaritë e transportit, dhe se ka mjete të mjaftueshme financiare për t’i përmbushur obligimet e tij.
Garancioni gjithëpërfshirës duhet të dorëzohet nga garantuesi. Do t’i nënshtrohet dokumentit garantues që përkon me mostrën në aneksin 8 të Udhëzimit administrative nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”.
Në bazë të autorizimit, Doganat do t’ia lëshojnë personit përgjegjës për qarkullimin transitor një ose më shumë certifikata të garancionit gjithëpërfshirës ose certifikatën për lirim nga garancioni (më tutje ‘certifikatat’) të përpiluara sipas formës që përkon me mostrën në aneksin 29 ose aneksin 30 të Udhëzimit administrative nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”, dhe të plotësuara në pajtim me aneksin 31, për t’i mundësuar personit përgjegjës për qarkullimin tranzitor që të ofrojë dëshmi të garancionit gjithëpërfshirës ose të lirimit nga garancioni.
Certifikata do t’i paraqitet zyrës së nisjes. Informacionet e certifikatës duhet të shënohen në deklaratën tranzitore.
Megjithatë kur të dhënat e garancionit shkëmbehen midis zyrës së garancionit dhe zyrës së nisjes përmes teknologjisë së informacionit dhe rrjeteve kompjuterike, atëherë nuk paraqitet ndonjë certifikatë në zyrën e nisjes.
Periudha e vlefshmërisë së certifikatës nuk duhet të tejkalojë mbi dy vjet. Kjo periudhë mund të zgjatet nga zyra e garancioneve edhe për një periudhë tjetër e cila nuk i tejkalon dy vjet.
192
Nga data në fuqi të tërheqjes së një autorizimi për shfrytëzimin e garancionit të përgjithshëm ose të lirimit nga garancioni nga autoritetet doganore, nga data në fuqi e tërheqjes nga zyra e garancionit të pranimit të saj të veprimeve të garantuesit, ose nga data në fuqi e anulimit të veprimtarisë nga garantuesi, certifikatat e lëshuara më herët mund të mos shfrytëzohen për vendosjen e mallrave nën procedurën transitore dhe se do të kthehen nga personi përgjegjës për qarkullimin transitor në zyrën e garancionit pa ndonjë vonesë.
Secila zyrë e garancionit doganorë do t’ia dërgojë administratës doganore mënyrë me anë të së cilës mund të identifikohen certifikatat që janë të vlefshme dhe të cilat nuk janë kthyer ende. Si rrjedhojë, administrata doganore do ta informojë zyrën tjetër përkatëse doganore.
Formalitetet në zyrën e rrugës
Mallrat e vendosura në procedurën transitore duhet të barten nën mbulesën e kopjes nr. 4 dhe nr. 5 të deklaratës transitore e cila i kthehet personit përgjegjës për qarkullimin transitor nga zyra e nisjes.
Transportuesi obligohet që t’i fus zërat e duhur në kopjet nr. 4 dhe 5 të deklaratës transitore dhe t’ia paraqes ato pranuesit në zyrën doganore në territorin e të cilit është vendosur mjeti i transportit:
a) Nëse ka ndryshuar itinerari i përshkruar; b) Nëse është prishur plomba gjatë transportit për arsye që janë përtej kontrollit të transportuesit; c) Nëse janë transferuar mallrat në një mjet tjetër transporti; çfarëdo transferi duhet të bëhet nën
mbikëqyrjen e doganës e cila, megjithatë, mund të autorizojë transferim pa mbikëqyrje; d) Në rast të rrezikut të dukshëm që kërkon ndarje të menjëhershme ose shkarkimin e plotë të
mjetit të transportit; e) Në rast të ndonjë incidenti apo aksidenti që mund të ndikojë në aftësinë e furnizuesit atëherë
transportuesi tjetër duhet të jetë në përputhshmëri me obligimet. Në këto raste, kur Doganat e Kosovës e shohin se veprimi transitor në fjalë mund të vazhdojë në mënyrë normale, atëherë dogana do të merr çfarëdo hapi të nevojshëm dhe pastaj t’i nënshkruaj kopjet nr. 4 dhe 5 të deklaratës transitore. Formalitetet në zyrën e destinacionit
Transportuesi apo personi përgjegjës për qarkullimin transitor në kuadër të procedurës transitore është përgjegjës për dorëzimin e mallrave pa u dëmtuar në zyrën e destinacionit.
Mallrat dhe kopjet nr 4 dhe nr 5 të deklaratës transitore duhet t’i dorëzohen zyrës së destinacionit.
193
Zyra e destinacionit do t’i regjistrojë kopjet nr. 4 dhe nr. 5 të deklaratës transitore, do ta regjistrojë datën e arritjes si dhe do t’i plotësojë informacionet e tjera lidhur me kontrollin e bërë.
Me kërkesën e personit përgjegjës për qarkullimin e mallrave, zyra e destinacionit do ta nënshkruaj një kopje shtesë nr. 5 ose një kopje të kopjes nr. 5 të deklaratës transitore me shprehjen: “Dëshmi alternative”.
Një veprim transitor mund të përfundojë në ndonjë zyrë tjetër prej asaj që është shkruar në deklaratën transitore. Ajo zyrë atëherë bëhet zyra e destinacionit.
Zyra e re e destinacionit do të futet në rubrikën ‘1. Kontrolli nga zyra e destinacionit’ të kopjes nr. 5 të deklaratës transitore, për të cilën nevojitet nënshkrimi përveç vrojtimeve të zakonshme “Dallimi: zyra ku mallrat janë paraqitur (emri)”
Zyra e destinacionit pastaj do ta lëshojë kuponin me kërkesën e personit që i ka paraqitur kopjet nr 4 dhe nr 5 të deklaratës transitore.
Forma e kuponit duhet të përkojë me mostrën në aneksin 25 të “Udhëzimit administrativ nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”. Si alternativë, kuponi mund të bëhet në mostrën e prapmet të kopjes nr. 5 të deklaratës transitore.
Kuponi do të plotësohet paraprakisht nga personi në fjalë, i cili mund të ketë informacione të tjera që lidhen me pranuesin e mallit, përveç në hapësirën e rezervuar për zyrën e destinacionit.
Zyra e destinacionit do ta kthej kopjen nr. 5 të deklaratës transitore në zyrën e nisjes së doganës pa ndonjë vonesë dhe brenda një dite prej datës kur ka përfunduar procedura.
Dispozitat sa i përket procedurave të thjeshtësuara transitore
Pas aplikimit nga detyruesi apo pranuesi i mallit, cilido prej tyre, Doganat e Kosovës mund të autorizojnë thjeshtësimin në vijim:
f) Shfrytëzimi i garancionit gjithëpërfshirës apo heqjes së garancionit;
194
g) Heqja nga kërkesat e shfrytëzimit të itinerarit të përshkruar; h) Statusin e dërguesit të miratuar të mallit; i) Statusin e pranuesit të miratuar të mallit; j) Aplikimi i thjeshtësimit të procedurave të specifikuara për mallrat:
iv. E transportuara me rrugë hekurudhore apo kontejnerë të mëdhenj; v. E transportuara me rrugë ajrore; vi. Që qarkullojnë me tubacion.
Udhëzimet e detajuara për këto procedura të thjeshtësuara të transitit, duke përfshirë metodën për aplikimin për procedura të thjeshtësuara transitore, janë dhënë në nenet 225 deri 263 të “Udhëzimit administrative nr. 11/2009 për implementimin e kodit doganor”.
Mallrat për të cilat vlen procedura e transitit mund të transportohen midis dy pikave në Kosovë përmes territorit të një vendi tjetër me kusht që ato të janë bartur përmes atij vendi të mbuluara me një dokument të vetëm transportues të nxjerrë në Kosovë. Kur ndodh kështu, fuqia i procedurës transitore do të pezullohet në territorin e vendit tjetër.
Përfundimi i procedurës transitore
Nëse kopja nr. 5 e deklaratës transitore nuk i kthehet zyrës së nisjes së doganës brenda dy javësh pre datës së pranimit të deklaratës, atëherë autoritetet do ta njoftojnë personin përgjegjës për qarkullimin transit dhe do t’i kërkojnë që ta dorëzojë dëshminë se procedura ka përfunduar.
Dëshmisë të cilës i referohemi më sipër mund të dorëzohet në Doganat e Kosovës në formën e një dokumenti të certifikuar nga dogana e zyrës së destinacionit që i identifikon mallrat dhe dëshmon se ato janë paraqitur në zyrën e destinacionit ose, pranuesit të autorizuar.
Procedura transitore po ashtu do të konsiderohet se ka përfunduar kur personi përgjegjës për qarkullimin transitor ia paraqet autoriteteve doganore dokumentin e lëshuar nga dogana e një vendi tjetër ku janë duke hyrë mallrat për trajtim apo përdorim të miratuar doganor, ose një kopje a fotokopje të tillë që i identifikon mallrat. Kopjet ose fotokopjet duhet të certifikohen se janë kopje të origjinalit nga autoritetet doganore të vendit tjetër.
Kur zyra e nisjes e doganave nuk ka marrë ndonjë dëshmi brenda tridhjetë (30) ditësh nga data e pranimit të deklaratës transitore se procedura ka përfunduar, doganierët do ta nisin procedurën standarde të kuotës së kthimit të doganës.
195
Hetimet, ndëshkimet dhe ndjekja penale
Dogana është agjenci zbatuese e ligjit përgjegjëse për vjeljen e taksave,tatimeve dhe të hyrave të tjera, si dhe të zbatimit të ligjit doganor dhe ligjeve të tjera sipas përgjegjësive të dhëna. Për t’i realizuar këto përgjegjësi, Dogana është autorizuar që t’i hetojë shkeljet e dyshuara, t’i arrestojë të dyshuarit, dhe sipas nevojës të aplikojë ndëshkime civile. Shkeljet më të rënda do të hetohen në pajtim me ligjet dhe procedurat penale të Kosovës.
Kodi Penal i Kosovës është plotësuar së voni me qëllim të ofrimit të ndëshkimeve administrative sesa të ndëshkimeve penale kur shuma e taksave doganore e aplikueshme për mallrat e importuara ose të eksportuara në mënyrë ilegale nuk e kalon shumën prej 5000 eurove. Në këto raste ndëshkimet administrative do të jenë nga dy deri në dhjetë herë të vlerës së taksës për pagesë. Shih Ligjin nr. 04/L-099, neni 8.
Në Kosovë, nuk ka ndonjë veprim të caktuar penal për ndëshkime specifike, përveç dallimit midis rasteve që kanë të bëjnë me shkeljet e bëra nga individët (personat fizik), dhe shkeljeve të bëra nga kompanitë (personat juridik). Në parim, ndëshkimet janë prej 500 deri 10,000 eurosh për një shkelje. Në pajtim me dispozitat e Kodit Doganor, ndëshkimet aplikohen në baza ad hoc; shuma e aplikuar është deri në 10 herë sa shuma e të hyrave me kontrabandë apo që janë shmangur varësisht prej shkallës së fajësisë. Përcaktimet administrative bëhen në bazë të rastit. Rastet penale, të cilat përfshijnë shkeljen e ligjeve tregtare, ose shmangien e paligjshme e pagesave të të hyrave, i nënshtrohen hetimeve dhe ndjekjeve sipas procedurës penale dhe kodit penal. Drejtori i përgjithshëm i Doganave të Kosovës e ka krijuar një panel prej tre avokatëve të pavarur të cilët merren me të gjitha rastet, si dhe marrin vendime sa i përket imponimit të ndëshkimeve të caktuara administrative në pajtim me Kodin Doganor, sipas parimeve të proporcionalitetit, duke përfshirë ngritje të ndëshkimit për shkeljet e përsëritura apo për shkelësit e tillë.
Për më shumë informacione për shkeljet dhe ndëshkimet doganore, klikoni këtu.
Informacione shtesë lidhur me shkeljet dhe ndëshkimet doganore
Autoriteti juridik për shkeljet dhe ndëshkimet doganore përcaktohet me nenet 274-277 dhe 297-300 të Kodit Doganor, dhe me plotësimet e Ligjit nr. 04/L-099 dhe Ligjit nr. 04/L-099.
Informatat për konfiskimin e mallrave që janë përfshirë në ndonjë lloj shkelje përcaktohen me nenet 280 deri 283 dhe 287 të Kodit Doganor.
196
Informatat lidhur me sekuestrimin e mallrave që janë përfshirë në ndonjë lloj shkelje përcaktohen me nenet 284 dhe 285 të Kodit Doganor.
ZBATIMI I LIGJIT DOGANOR – INFORMATA PËR TREGTARËT
KONTAKTI PËR INFORMATA SA I PËRKET SHKELJEVE DOGANORE; NDËSHKIMEVE; FUQISË SË ZYRTARËVE
Adresa: Lagjja Lakrishte, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit: + 381 38 540 350
Emali:
Uebsajti: www.dogana.rks-gov.net
Orari i punës: 08:00 – 16:00
197
9. Kontrollet Tjera Kufitare
Çdo shtet sovran duhet t’i kontrollojë kufijtë e tij për të siguruar siguri për qytetarët e tij, për të zbatuar ligjin, dhe për të mbledhur të hyrat doganore dhe tatimore. Edhe pse Doganat janë agjencia primare për kontrollin e kufijve në Kosovë (shiko Pjesët 5 – 8 të Udhëzuesit) disa agjenci tjera poashtu kanë funksione të rëndësishme në kontrollin e kufijve. Ato diskutohen në këtë Pjesë.
Policia Kufitare e Kosovës
Policia Kufitare e Kosovës (PKK) është përgjegjëse për menaxhimin, kontrollin dhe mbikëqyrjen e pikave kufitare të Kosovës; përcaktimin e të drejtave të secilit person që dëshiron të hyjë apo të dalë nga Kosova sa i përket kritereve për vizë dhe hyrje; dhënien e lejes së përkohshme për të kaluar kufirin; menaxhimin dhe kontrollin brenda Kosovës lidhur me çështjet kufitare ku nuk përfshihet Dogana; lëshimi i dokumenteve të përkohshme për kalimin e kufirit; sigurinë në aeroportin ndërkombëtar në bashkëpunim me operatorin e aeroportit dhe autoritetet e autorizuara relevante; parandalimin e akteve terroriste në partneritet me të gjitha agjencitë për zbatimin e ligjit; mbylljen e përkohshme të kufijve, duke u bazuar në një vendim të Qeverisë. Për të mësuar më shumë për Policinë Kufitare të Kosovës klikoni në këtë vegëz.
Informata shtesë për Policinë Kufitare të Kosovës
Detyrat kryesore të PKK-së janë si vijon:
Kryen kontrolle të ligjshmërisë së kërkesës së secilit udhëtar që të hyjë në vend;
198
Parandalon dhe ndalon kalimin ilegal të kufirit shtetëror; Kontrollon udhëtarët, duke përfshirë kontrollin e mjeteve transportuese dhe gjërat e tyre
personale, të cilët kalojnë vijën e kufirit shtetëror në pajtim me marrëveshjet ndërkombëtare dhe në bashkëpunim me organet tjera;
Kryen të paktën kontrolle minimale të shpejta dhe të drejtpërdrejta për vlefshmërinë e dokumenteve duke e autorizuar bartësin legjitim të kalojë kufirin dhe të verifikojë praninë e shenjave të falsifikimit apo mashtrimit;
Merr masat e nevojshme nëse një person i plotëson kushtet për të hyrë apo dalë nga Republika e Kosovës;
Përmbush obligimet e caktuara në marrëveshjet ndërkombëtare, menaxhon aktivitetet e organeve përkatëse për të hetuar ngjarjet në kufi, inspekton punën sa i përket mbikëqyrjes së kufirit shtetëror;
Parandalon veprimet e dhunshme kundër rendit në kufirin shtetëror dhe objektet në mbrojtjen e Policisë Kufitare;
Kryen detyrat policore për të huajt siç përcaktohet në ligjin për të huajt dhe aktet përcjellëse; Bashkëpunon me agjencinë përgjegjëse për migrim dhe azil siç përcaktohet në ligjet përkatëse; Merr veprimin e nevojshëm për të menaxhuar çfarëdo çështje emergjente ku përfshihen
refugjatët dhe situatat konfliktuoze që drejtpërdrejtë kërcënojnë rendin e kufirit shtetëror; Bashkëpunon sa i përket procedurave administrative të caktuara përmes dispozitave ligjore për
të siguruar mbrojtjen e rendit në kufirin shtetëror; Ushtron autoritetin duke u bazuar në dispozitat ligjore për disa raste të shkeljeve të vogla; Vlerëson dhe mbledh informatat e kërkuara për të kryer detyrat e policisë kufitare; Ushtron fuqinë e vet të kërkimit në pajtim me legjislacionin e aplikueshëm të shtetit.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR POLICINË KUFITARE TË KOSOVËS
Adresa Rr “Luan Haradinaj” 10000 Prishtinë, Kosovë
Numri i telefonit +381 (0)38 508 01340
E-maili [email protected]
Faqja në internet http://www.kosovopolice.com/?page=1,22
Orari i punës 24-orë në Kufijtë e Kosovës
VIZIONI I PKK-së
"Kufij të hapur por të kontrolluar e të sigurt"
199
MISIONI I PKK-së
"Të sigurohet siguria e shtuar e kufijve duke parandaluar, zbuluar dhe kapur kriminelët e përfshirë në aktivitetet kriminale të kalimit të kufirit, aktivitetet terroriste, trafikimin e qenieve njerëzore, falsifikimin e dokumenteve, transportin e armëve për shkatërrim në masë, narkotikëve, armëve, automjeteve të vjedhura dhe lloje tjera të kontrabandimit të ndaluara me ligj".
QËLLIMI I PËRGJITHSHËM STRATEGJIK
Qëllimi i përgjithshëm strategjik i Policisë Kufitare është zhvillimi i një sistemi të sigurisë kufitare që do të integrojë të gjitha agjencitë shtetërore përgjegjëse për kontrollin dhe sigurinë kufitare.
POLICIA KUFITARE
Brenda kornizës së Policisë së Republikës së Kosovës janë funksionet e Policisë Kufitare (PKK). Aktualisht Policia e Kufitare përbëhet nga 1167 punëtorë, prej të cilëve 1129 janë Oficerë Policie dhe 38 janë të punësuar si staf civil.
Fillimisht, Policia Kufitare u themelua për t’iu përgjigjur nevojave të Kosovës së pas-luftës, dhe struktura e saj ishte e organizuar në pajtim me ato nevoja. Policia Kufitare e Kosovës u themelua në vitin 1999 si Polici e UNMIK-ut sipas mandatit të Rezolutës 1244 për UNMIK-un, përgjegjëse për kontrollin dhe sigurinë e të kalimeve kufitare.
Objektivat dhe prioritetet e Policisë Kufitare
Inkorporimi i kërkesave të BE-së/Shengen-it lidhur me menaxhimin e kufijve brenda ligjeve kombëtare;
Të kompletohet harmonizimi i ligjeve kombëtare mbi menaxhimin e kufijve me acquis-in e BE-së/Shengen-it.
Hartimin dhe zbatimin e Procedurave Standarde Operative sa i përket çështjeve të brendshme operacioneve, personelit, trajnimeve, financave dhe logjistikës;
Krijimi i infrastrukturës së dytë / sekondare legjislative për Policinë Kufitare. Të zhvillohen standardet e larta etike në lidhje me korrupsionin dhe të shfrytëzohet me efekt
vlerësimi i performancës së detyrave profesionale, nxitjes dhe mekanizmit të shpërblimit; Hartimi dhe zbatimi procedurës standarde për analizën e riskut; Hartimi i rregulloreve dhe urdhrave të brendshëm në lidhje me komunikimin, bashkëpunimin,
shkëmbimin e informacionit, operacionet e përbashkëta, trinimin, përdorimin e infrastrukturës dhe pajisjeve në Policinë Kufitare;
Marrja graduale e përgjegjësive nga KFOR-i për kontrollimin e vijës së Gjelbër dhe të Kaltër.
200
Bashkëpunimi i ngushtë me Departamentet tjera në Policinë e Kosovës, me qëllim të kontrollimit të vijës kufitare dhe kur paraqitet nevoja edhe brendësinë e territorit të vendit. Kjo bëhet me qëllim të përcaktimit të qartë të analizës së rrezikut.
Zhvillimi dhe vënia në zbatim e masave anti-korrupsion në kuadrin e Policisë Kufitare.
Hyrja në Kosovë si Udhëtar Afarist
Udhëtimi afarist përfshin një udhëtim të shkurtë që nuk kërkon leje dhe autorizime pune në Kosovë. Megjithatë udhëtari afarist lejohet të ndërmarrë vetëm disa aktivitete të caktuara afariste të lejuara me legjislacionin e Kosovës, gjatë së cilit vizituesi përfaqëson interesin e kompanisë punëdhënëse të tij/saj të vendosur jashtë Kosovës. Vizituesit afarist mund të ndërmarrin aktivitetet në vijim:
• merr pjesë në takime afariste, negociata • merr pjesë në programe shkëmbimi, konferenca, seminare • merr pjesë në kongrese dhe punëtori për çështje ekonomike dhe tregtare • merr pjesë në ankande, ekspozita, shfaqje dhe ngjarje të ngjashme
Në raste të caktuara një shtetas i huaj mund të ndryshojë statusin nga ai i vizituesit në statusin me leje pune pa e lëshuar vendin.
Kosova aktualisht nuk e aplikon regjimin e vizave. Prandaj çdo qytetar i huaj mund të hyjë në territorin e Kosovës pa vizë dhe mund të rrijë në Kosovë deri në 90 ditë nëse një numër adekuat i dokumenteve paraqiten pas hyrjes. Dokumentet në vijim kërkohen:
• Pasaporta • Bileta kthyese në vendin e origjinës • Dëshmi të fondeve të mjaftueshme për kohëzgjatjen e qëndrimit • Ftesa nga autoriteti vendor e verifikuar nga Ministria e Punëve të Brendshme
Policia kufitare e rezervon të drejtën të mohojë hyrjen në rast të dyshimit të arsyeshëm në lidhje me dokumentacionin e vizituesit apo arsyen për hyrje në Kosovë. Për kërkesa specifike vizituesit duhet të kontaktojnë ambasadën e shtetit të tyre në Kosovë për të konfirmuar procedurat e hyrjes. Pas arritjes në Kosovë, vizituesit që mendojnë të qëndrojnë më shumë se 90 ditë duhet të regjistrohen në Policinë e Kosovës dhe të marrin lejen për qëndrim.
Marrja e lejes së punës
Në mënyrë që të kryhen aktivitete të paguara në Kosovë kërkohet autorizimi i vlefshëm për punë për një periudhë të paracaktuar kohe dhe që i mundëson të huajit të ketë një punë të përkohshme në vend.
201
Procesi për marrjen e autorizimit për punë dhe banim varet nga faktorë që përfshijnë por nuk kufizohen me nacionalitetin, llojin e kompanisë dhe pagesën. Për më shumë informata rreth marrjes së lejes së punës klikoni në këtë vegëz.
Marrja e Lejes së Punës
Pyetjet kryesore për të përcaktuar Procesin e Imigracionit
Përgjigjet në pyetjet në vijim do të përcaktojnë çfarë procesi të imigracionit do të ndjek punëmarrësi i huaj:
• Nacionaliteti? • Lokacioni i kompanisë (rajoni brenda Kosovës)? • Emri i kompanisë (përgjegjësi e kufizuar, filial apo përfaqësi)? • Lokacioni i pagesës (në vend apo jashtë)? • Pozita dhe përshkrimi i punës? • Data e caktuar për fillimin e punës? • A do të vijnë edhe anëtarët e familjes? • Nacionaliteti përkatës i anëtarëve të familjes?
Procedurat tipike & Afatet kohore
PROCESI STANDARD
• Hapi 1: Ftesa
14 – 30 ditë
• Hapi 2: Leja e Punës
30 ditë
• Hapi 3: Leja e Qëndrimit
14 – 30 ditë
Ftesa e miratuar përbëhet nga një certifikatë në letër nga kompania pritëse dhe e regjistruar tek autoritetet e imigracionit, në bazë të së cilës i huaji mund të hyjë në Kosovë.
DOKUMENTET STANDARDE TË KËRKUARA:
• Pasaporta • Dëshmi të sigurimit shëndetësor në Kosovë • Certifikata mbi Shënimet Kriminale • Dëshmi të vendbanimit • Dëshmi të mjeteve të mjaftueshme financiare • Garancioni nga kompania i certifikuar nga gjykata komunale
202
• Leja e Punësimit e lëshuar nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale60
Formalitete e regjistrimit të punësimit
SIGURIMI SHËNDETËSOR / SOCIAL
• Sigurimi mjekësor nuk është i rregulluar me ligj në Kosovë. Derisa të kalojë ky ligj, banorët e Kosovës mund të blejnë sigurime shëndetësore në kompanitë private që e ofrojnë këtë shërbim. Para se të udhëtojë në Kosovë, i huaji duhet të aranzhojë sigurimin mjekësor jashtë vendit.
TATIMET
• Të punësuarit në vend duhet të regjistrohen tek autoritetet tatimore nga ana e punëdhënësit. Duke u bazuar në regjistrime, kompania duhet të paguajë rregullisht kontributin tek autoritetet tatimore.
Lirimet nga leja e punës
Të huajt në vijim mund të lirohen nga kërkesa për lejen e punës:
• Vizituesit afarist • Diplomatët e huaj • Përfaqësuesit e organizatave jo-qeveritare jo-fitimprurëse • Personeli kryesor i ndërmarrjeve tregtare i përcaktuar përmes marrëveshjeve mes shteteve anëtare të BE-së dhe Kosovës • Drejtori menaxhues i një filiali të kompanisë së huaj i regjistruar në Kosovë • Specialistët që punojnë në Kosovë në bazë të marrëveshjeve dhe bashkëpunimit ndërkombëtar • Ligjëruesit, shkencëtarët, profesorët nëse ekziston interesi publik si rezultat i njohurive të tyre të caktuara • Korrespondentët apo reporterët e huaj me akreditim medial
Dënimet
I HUAJI
• Mos-respektimi i legjislacionit në fuqi dhe qëndrimi në territorin e Kosovës pa dokumentacionin e kërkuar mund të rezultojë me gjobë deri në 1,000 euro.
KOMPANIA
• Dënimi për punësim ilegal të të huajve mund të arrijë deri në 3,000 euro. Aktivitetet e kompanisë mund të ndërpriten në rast të shkeljeve të përsëritura.
Ligje të rëndësishme: 60 *Afatet kohore janë vlerësime të përafërta dhe organet mund t’i shkurtojnë apo zgjasin ato sipas kërkesave të tyre. Procedurat e imigracionit ndryshojnë varësisht nga shumë variabla prandaj do të jenë të nevojshme informata specifike lidhur me të huajin dhe/apo anëtarin e familjes për të qartësuar më mirë procedurat specifike që do të ndiqen.
203
Ligji nr. 03/L-126 mbulon hyrjen, lëvizjen dhe qëndrimin e të huajve në Republikën e Kosovës. Ligji nr. 03/L-136 mbulon dhënien e lejes për punë dhe punësim të qytetarëve të huaj në
Republikën e Kosovës.
Shumica e materialit mbi imigracionin është marrë nga faqja e internetit e MOVE ONE, në dispozicion në: http://www.moveoneinc.com/country-profiles/kosovo/immigration-to-kosovo/
AUV (Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë)
Mandati i Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë e Kosovës (AUV) është “të mbrojë jetën dhe shëndetin e njerëzve duke ofruar nivel të lartë të sigurisë së ushqimit, duke përfshirë ushqimin e kafshëve, shëndetin e kafshëve, mirëqenien e kafshëve dhe cilësinë e ushqimit, dhe sigurinë e bimëve dhe produkteve të origjinës shtazore”.
AUV është përgjegjëse për masat për të luftuar dhe parandaluar sëmundjet infektuese të kafshëve, lëvizjen e kafshëve të gjalla, rregullimin teknik të produkteve shtazore dhe produkteve bimore jo-ushqimore, kontrollin veterinar të produkteve shtazore dhe produkteve me origjinë shtazore jo-ushqimore të importit, eksportit dhe transit, dhe për të përcaktuar detyrat dhe obligimet e institucioneve qeveritare e komunale dhe individuale në këtë fushë.
Sa i përket tregtisë së jashtme të Kosovës, AUV ka rol që të:
• Parandalojë importin e produkteve ushqimore (edhe të origjinës shtazore edhe asaj bimore) dhe artikujve jo-ushqimor, kafshët e gjalla dhe bimët, të cilat përbëjnë rrezik për shëndetin dhe sigurinë e njerëzve;
• Aplikojë kontrollet kufitare veterinare dhe fitosanitare për artikujt ushqimor dhe jo-ushqimor të cilat janë nën kontrollin e mandatit të AUV-së;
• Mbajë një regjistër të mallrave të eksportuara e të importuara; dhe,
204
• Sigurojë shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve të gjalla gjatë transportit, dhe karantinën e kafshëve mbarështuese deri në konfirmimin e gjendjes së tyre shëndetësore.
Kontrollet veterinare dhe fitosanitare kufitare të importit
Tarifa e Integruar Doganore e Kosovës –"TARIK" – përfshin informatat për dy certifikata e importit për mallrat e importuara të kontrolluara nga Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë:
Certifikata e importit për kontrollin veterinar kufitar është formulari “LO1”, dhe Certifikata e importit për Kontrollin Fitosanitar Kufitar është formulari “LO2”.
Për më shumë informata për AUV dhe standardet sanitare e fito-sanitare klikoni në këtë vegëz.
Standardet sanitare dhe fito-sanitare
Kontrollet Veterinare dhe Fito-sanitare Kufitare të Importit
Tarifa e Integruar Doganore e Kosovës –"TARIK" – përfshin informatat për dy certifikata e importit për mallrat e importuara të kontrolluara nga Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë:
Certifikata e importit për kontrollin veterinar kufitar është formulari “LO1”, dhe
Certifikata e importit për Kontrollin Fitosanitar Kufitar është formulari “LO2”.
205
206
Për informata lidhur me mallrat për të cilat kërkohet certifikata e Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë, TARIK është në dispozicion përmes këtij liku elektronik:
http://dogana.rks-gov.net/Uploads/Documents/tarik/indexalb.htm
Tabela në vijim ofron një përmbledhje të mallrave të importuara që i nënshtrohen kontrollit të importit nga Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë e Kosovës.
Kodi TARIK
Përshkrimi Kualifikimi dhe shpjegimi Lloji i licencës / certifikatës së kërkuar
Kapitulli 1: Kafshët e Gjalla
0101 Kuaj, gomarë, mushka dhe hibrid të gomaricës me kalin, të gjalla
Të gjitha
0201 Gjedhe të gjalla Të gjitha
0103 Derra të gjallë Kapitulli 1: Kafshë të gjalla Të gjitha
0104.10 Dele të gjalla Të gjitha
0104.20 Dhi të gjalla Të gjitha
0105 Shpezë të gjalla, domethënë shpendët e llojit Gallus domesticus, rosa, pata, gjela deti dhe shpendë Indie
Të gjitha
0106 Kafshë tjera të gjalla Të gjitha
Këtu përfshihen kafshët shtëpiake apo të egra në vijim:
207
(A) Gjitarët
(1) Primatet
(2) Balenat, Delfinët dhe derra deti (Gjitarë të llojit Cetacea); lopët e detit (Gjitarë të llojit Sirenia)
(3) Të tjera (siç janë dreri verior, macet, qentë, luajt, tigrat, arinjtë, elefantët, devetë, zebrat, lepujt, antilopat, dhitë e egra, dhelprat, bizonët dhe kafshë tjera për ferma për lesh
(B) Zvarranikët (duke përfshirë gjarpinjtë dhe breshkat)
(C) Shpendët
(1) Shpendët grabitqarë
(2) Psittaciformes (duke përfshirë papagajtë, papagajtë trupvegjël, papagajtë që flasin dhe papagajtë australoaziatik)
(3) Të tjera
si thëllëzat, fazanët, mish thëllëze, shapkat, pëllumbat, thëllëzat e mesme, shpendët ortolan, rosat e egra, patat e egra, mëllenjat, mullizezat, laureshat, trishtilat, xhixhimës, kolibra, pallua, mjellmat dhe shpendët tjerë të papërcaktuar në seksionin 01.05).
(D) Të tjera si bletët (pa marrë parasysh a udhëtojnë në kuti, kafaz apo zgjua), insektet tjera, bretkosat.
Seksioni 0106 përjashton kafshët që bëjnë pjesë në cirqe, kopshte zoologjike, apo shfaqje tjera të ngjashme udhëtuese me kafshë (seksioni 95.08)
0106.11 Primatet Të gjitha
0106.12 Balenat, delfinët e detit (gjitarë të llojit Cetacea); lopët e detit (gjitarë të llojit Sirenia).
Të gjitha
0106.19 Të tjera Lepujt e butë dhe gjitarë tjerë të ndryshëm prej atyre në 0101, 0102, 0103, 0104, 0106 11 dhe 0106 12. Përfshin qentë dhe macet.
208
0106.20 Zvarranikët (duke përfshirë gjarpinjtë dhe breshkat). Të gjitha
0106.31 Shpendët: shpendët grabitqarë. Të gjitha
0106.32 Shpendët: Psittaciformes (duke përfshirë papagajtë, papagajtë trupvegjël, papagajtë që flasin dhe papagajtë australoaziatik).
Të gjitha
0106.39 Të tjera Përfshin: shpendët, ndryshe prej atyre që përfshihen në krerët 0105, 0106 31 dhe 0106 32, duke përfshirë pëllumbat.
0106.90.00 Të tjera Të gjitha kafshët tjera të gjalla që nuk përfshihen diku tjetër, të ndryshme prej gjitarëve, shpendëve dhe zvarranikëve. Bretkosat e gjalla qoftë për peshkore që të mbahen gjallë, apo për therje për konsum të njerëzve, mbulohen më anë të këtij kreu.
Kapitulli 2: Mishi dhe të brendshmet e ngrënshme të mishit
Ky kapitull nuk përfshin (a) Produktet e llojeve të përshkruara në krerët 0201 deri 0208 ose 0210 të papërshtatshme për konsum njerëzor; (b) zorrët, fshikëzat apo stomakët e kafshëve (kreu 0504) apo gjakun e kafshëve (kreu 0511 ose 3002); (c) Dhjamin e kafshëve i ndryshëm nga produktet e kreut 0209 (Kapitulli 15).
0201 Mishi i gjedheve, i freskët apo i ftohtë Të gjitha
0202 Mishi i gjedheve, i ngrirë Të gjitha
0203 Mishi i derrit, i freskët, i ftohtë apo i ngrirë Të gjitha
0204 Mishi i deleve apo dhive, i freskët, i ftohtë apo i ngrirë
Të gjitha
0205.00 Mishi i kuajve, gomarëve, mushkave apo hibridit të gomaricës e kalit, i freskët, i ftohtë apo i ngrirë.
Të gjitha
209
0206 Të brendshmet e ngrënshme të gjedheve, derrit, deleve, dhive, kuajve, mushkave apo hibridit të gomaricës e kalit, i freskët, i ftohtë apo i ngrirë.
Të gjitha
0207 Mishi dhe të brendshmet e ngrënshme të shpendëve të kreut 0105, i freskët, i ftohtë apo i ngrirë.
Të gjitha
0208 Mish tjetër dhe të brendshme të ngrënshme, i freskët, i ftohtë apo i ngrirë.
Nuk përfshin: materialet e papërpunuara që nuk parashihet për konsum njerëzor. Këtu përfshihen eshtrat dhe materialet tjera për prodhimin e xhelatinës apo proteinave shtazore për konsum njerëzor.
0208.10 Të lepujve Të gjitha
0208.20 (00)
Këmbë të bretkosave Të gjitha
0208.30 Të Primatëve Të gjitha
0208.40 Të balenave, delfinëve dhe delfinëve të detit (gjitarë të llojit Cetacea); të lopëve të detit (gjitarë të llojit Sirenia).
Të gjitha
0208.50 (00)
Të zvarranikëve (duke përfshirë gjarpinjtë dhe breshkat).
Të gjitha
0208.90 Të tjera: të pëllumbave të butë, të kafshëve të egra të ndryshme nga lepujt.
Përfshin mishin e thëllëzave, fokave, drerit verior apo çfarëdo gjitari tjetër.
0209.00 Dhjam derri, i çliruar prej shtresave të mishit dhe dhjam shpendësh, jo i nxjerrë me anë të shkrirjes apo jo i nxjerrë ndryshe, i freskët, i ftohtë, i ngrirë, i kriposur, në ujë me kripë, i tharë apo i tymosur:
Përfshin edhe dhjamin edhe dhjamin e përpunuar.
210
0210 Mishi dhe të brendshmet e ngrënshme të mishit, të kriposura, në ujë me kripë, të thara apo të tymosura; pudër e ngrënshme e mishit dhe e të brendshmëve të mishit.
Të gjitha: Përfshin mishin, produktet e mishit dhe eshtrat për konsum njerëzor dhe produkte tjera të origjinës shtazore. Proteinat e përpunuara shtazore duke përfshirë ato për konsum njerëzor mbulohen nga ky kapitull. Përfshin veshë të terur derri për konsum njerëzor. Sallamet përfshihen në kreun 1601.
Kapitulli 3: Peshku dhe kafshët guaskore nënujore, molusqet dhe kafshët tjera ujore jovertebrore
Ky kapitull nuk përfshin:
(a) Gjitarët e kreut 0106;
(b) Mishin e gjitarëve të kreut 0106 (kreu 0208 ose 0210);
(c) Peshkun (përfshirë mëlçitë dhe vezët prej tyre) apo kafshët guaskore nënujore, molusqet dhe kafshët e tjera jovertebrore ujore, të ngordhura dhe të papërshtatshme për konsum njerëzor për arsye si të llojit të tyre ose të gjendjes së tyre (Kapitulli 5); miellrat, sferat apo kokrriza të peshkut apo të kafshëve guaskore nënujore, të molusqeve apo kafshëve të tjera jovertebrore ujore, të papërshtatshme për konsum njerëzor (kreu 2301); apo
(d) Havjar apo zëvendësues të havjarit të përgatitur nga vezët e peshkut (kreu 1604)
211
0301 Peshku i gjallë Të gjitha: Përfshin Troftën, Ngjalat, Krapin apo çfarëdo lloji tjetër apo çfarëdo peshku të importuar për mbarështim apo riprodhim. Peshku i gjallë i importuar për konsum njerëzor trajtohet për qëllime të kontrollit veterinar sikur ai të ishte produkt. Përfshin peshqit dekorativ në kreun 0301 10.
0302 Peshku, i freskët apo i ftohtë, duke mos përfshirë fileto peshku dhe mish tjetër peshku të kreut 0304*.
Të gjitha
0302.70 Mëlçitë dhe vezët e peshkut
0303 Peshk, i ngrirë duke përjashtuar fileto peshku dhe mish tjetër peshku të kreut 0304.
Të gjitha: Përfshin: Salmonin e Paqësorit por duke përjashtuar mëlçinë dhe vezët; salmonin e kuq; llojet tjera të salmonit, duke përjashtuar mëlçitë dhe vezët; Troftën; Salmonin e Atlantikut; dhe të gjithë peshqit tjerë.
0304 Fileto peshku dhe mish tjetër peshku (nëse është apo jo i grirë), i freskët, i ftohtë apo i ngrirë.
0305 Peshk, i tharë, i kripur apo në ujë me kripë; peshk i tymosur, nëse është gatuar apo jo më parë apo gjatë procesit të tymosjes; miellra, kokrriza dhe sfera të peshkut, të përshtatshme për konsum njerëzor.
Të gjitha: përfshin produkte tjera të peshkut si miellrat, shujtat dhe topthat e përshtatshme për konsum njerëzor të bëra nga peshku, peshqit guaskor nënujor dhe shtazë tjera jovertebrore nënujore.
0306 Kafshët guaskore nënujore, nëse janë apo jo në guacë, të gjalla, të freskëta, të ftohta, të ngrira, të thara, të kripura apo në ujë me kripë,të tymosura; kafshët guaskore nënujore, në guacë, të gatuar nga avulli apo nga zierja në ujë, nëse janë apo jo të ftohta, të ngrira, të thara, të kripura apo në ujë me kripë; miellra, kokrriza dhe sfera të kafshëve guaskore nënujore, të përshtatshme për konsum
Të gjitha: Kafshët guaskore nënujore të gjalla për konsum njerëzor të menjëhershëm shqyrtohen e trajtohen për qëllime të kontrolleve veterinare sikur të ishin produkte.
212
jerëzor.
0307 Molusqet, nëse janë apo jo në guacë, të gjalla, të freskëta, të ftohta, të ngrira, të thara, të kripura apo në ujë me kripë; kafshët jovertebrore ujore të tjera veç kafshëve guaskore nënujore dhe molusqeve, të gjalla, të freskëta, të ftohta, të thara, të kripura apo në ujë me kripë; miellrat, kokrrizat dhe sferat e kafshëve jovertebrore ujore përveç kafshëve guaskore nënujore, të përshtatshme për konsum njerëzor.
Të gjitha: Këtu përfshihen Bonamia Ostreae dhe Martelia, poashtu molusqet dhe kafshët ujore jovertebrore që mund të jenë gatuar dhe pastaj ftohur apo ngrirë. Molusqe të gjalla të importuara për konsum njerëzor të menjëhershëm shqyrtohen dhe trajtohen për qëllime të kontrolleve veterinare sikur të ishin produkte. Këtu përfshihet edhe mishi i llojeve të kërmijve.
0307.60.00 Kërmijtë, ndryshe nga kërmijtë e detit. Përfshin gastropodët njerëzor të llojeve Helix pomatia Linné, Helix aspersa Muller, Helix lucorum dhe lloje të familjes Achatinidae. Përfshin kërmijtë e gjallë për konsum njerëzor të menjëhershëm dhe poashtu edhe mishin e kërmijve për konsum njerëzor. Përfshin kërmijtë e para-gatuar apo para-përpunuar lehtë.
0307.91.00 Kafshët ujore jovertebrore të gjalla të ndryshme nga kafshët guaskore nënujore dhe molusqet, të gjalla, të freskëta po të ftohura.
Të gjitha
0307.99.90 Të tjera: Ky kod përfshin miellrat, shujtat dhe topthat e kafshëve ujore jovertebrore të ndryshme nga kafshët guaskore nënujore, të përshtatshme për konsum njerëzor.
Të gjitha: Përfshin shujta peshku për konsum njerëzor.
Kapitulli 4: Produktet e qumështit; vezët e shpendëve; mjaltë natyrale; produkte të ngrënshme me origjinë shtazore, të papërfshira e
213
paspecifikuara diku tjetër
1. Shprehja ‘qumësht’ nënkupton qumështin e paskremuar dhe qumështin e skremuar pjesërisht ose tërësisht.
2. Për qëllimet e kreut 0405:
(a) Termi “gjalpë” nënkupton gjalpin natyral, gjalpin prej hirrës apo gjalpin e rikombinuar (gjalpë i freskët, i kriposur apo i athët, përfshirë gjalpin e konservuar) të rrjedhur ekskluzivisht nga qumështi, me një përmbajtje yndyrë qumështi ndaj peshës prej 80% apo më shumë por jo më tepër se 95%, me një maksimum përmbajtje ndaj peshës së elementeve të ngurtë jo yndyrorë prej 2 % dhe me një maksimum përmbajtje uji ndaj peshës prej 16 %. Gjalpi nuk përmban emulsifikues shtesë, por mund të përmbajë klorid natriumi, ngjyrues ushqimore, kripëra neutralizuese dhe kultura prej bakterieve të padëmshme që prodhojnë acid laktik;
(a) Shprehja “ shpërndarje bulmetore” ka kuptimin e një emulsioni të shpërndarshëm të tipit ujë-në yndyrë, që përmban yndyrë qumështi si të vetmen yndyrë në produkt me një përmbajtje yndyrë qumështi ndaj peshës prej 39 % apo më shume por më pak se 80%.
3. Produktet e fituara prej koncentrimit të hirrës dhe me shtesë të qumështit apo kremit të qumështit do të klasifikohen si djathë në kreun 0406,me kusht që ato të kenë tre karakteristikat e mëposhtme:
(a) përmbajtja e kremit të qumështit,ndaj peshës së lëndës së tharë,të jetë 5 % apo më shumë;
(b) përmbajtja e lëndës së thatë,ndaj peshës,të jetë të paktën 70 % por jo më tepër se 85 %; dhe
(c) ato janë të dhëna në formë apo në gjendje të marrin formë.
4. Ky kapitull nuk mbulon:
(a) Produktet e fituara prej hirrës, që përmbajnë ndaj peshës më shumë se 95 % laktozë, e shprehur si laktozë anhider e llogaritur
mbi lëndën e thatë (kreu 1702); apo
(b) Albuminat (duke përfshirë koncentratet e dy apo më shumë proteinave të hirrës, që përmbajnë ndaj peshës më shumë se 80 % proteina të hirrës, të llogaritur mbi peshën e lëndës së thatë) (kreu 3502) apo globulinat (kreu 3504).
214
0401 Qumësht dhe ajkë, jo i koncentruar që nuk përmban sheqer shtesë apo ndonjë lëndë tjetër ëmbëltuese shtesë.
Të gjitha: Qumështi përfshin qumështin që është i papërpunuar, pasterizuar apo termizuar. Përfshinë fraksione të qumështit. Qumështi për ushqim të kafshëve përfshihet këtu.
0402 Qumësht dhe ajkë, i koncentruar apo që përmban sheqer shtesë apo lëndë të tjera ëmbëltuese.
Të gjitha
0403 Dhallë, qumësht dhe ajkë e prerë, kos, kefir dhe qumësht dhe ajkë tjetër të fermentuara apo të acidifikuara, nëse janë apo jo të koncentruara apo që përmbajnë sheqer shtesë apo lëndë të tjera ëmbëltuese apo lëndë aromatizuese apo që përmbajnë fruta, arra apo kakao shtesë.
Të gjitha: Përfshin ajkën, gjalpin, dhe qumështin e aromatizuar, të mpiksur, të ngrirë dhe të fermentuar, dhe qumështin e koncentruar për konsum njerëzor. Akullorja përfshihet në kreun 2105.
0404 Hirrë, nëse është apo jo e koncentruar apo që përmban sheqer shtesë apo lëndë të tjera ëmbëltuese; produktet që përbëhen nga përbërës të qumështit natyral, nëse përmbajnë apo jo sheqer shtesë apo lënde të tjera ëmbëltuese, të papërfshira apo të paspecifikuara diku tjetër.
Të gjitha
0405 Gjalpë dhe yndyrna dhe vajra të tjera të rrjedhura nga qumështi; shpërndarje bulmetore.
Të gjitha: Përfshin shpërndarjet bulmetore.
0406 Djathi dhe gjiza Të gjitha
0407.00 Vezët e shpendëve, në guacë, të freskëta, të ruajtura apo të gatuara.
Të gjitha: Përfshinë vezët klloqe dhe Vezët e Përcaktuara pa sëmundjeshkaktues, dhe poashtu edhe vezët për konsum njerëzor. Përfshin ‘vezët 100 vjeçare’. Albumina e vezëve për konsum njerëzor përfshihet në kreun 3502.
215
0408 Vezët e shpendëve, jo në guacë, dhe të verdhat e vezëve, të freskëta, të thara, të gatuara në avull apo nga zierja në ujë, në formë të dhënë, të ngrirë apo të ruajtur ndryshe, nëse përmbajnë apo jo sheqer shtesë apo lëndë të tjera ëmbëltuese shtesë.
Të gjitha: Kreu përfshin produktet e vezëve pa marrë parasysh a janë trajtuar me nxehtësi apo jo.
Kreu përfshin vezët e plota që s’janë në guacë, dhe të verdhët e vezës së të gjithë shpendëve. Produktet e këtij kreu mund të jenë të freskëta, të thara, të gatuara më avull apo më zierje në ujë, të brumosura (p.sh. ‘vezëgjatat’ cilindrike), të ngrira apo të ruajtura ndryshe. Të gjitha këto përfshihen në këtë krye pa marrë parasysh a përmbajnë sheqer të shtuar apo lëndë tjetër ëmbëltuese dhe pa marrë parasysh a janë për përdorim ushqimor apo për qëllime industriale (p.sh. tenim).
Kreu nuk përfshin
(a) Vajin e të verdhës së vezës (kreu 15.06).
(b) përgatitje nga vezët që përmbajnë erëza, mëlmesa apo shtesa tjera (kreu 21.06).
(c) Lecithin (kreu 29.23).
(d) të bardhë ndarë të vezës (albumina e vezës) (kreu 35.02).
0409.00.00 Mjaltë natyrale Të gjitha
Kreu përfshin mjaltin e prodhuar nga bletët (Apis Mellifera) ose nga insektet tjera, e centrifuguar apo në hoje apo që përmban copëza hojesh, me kusht që nuk është shtuar as sheqer as substanca tjera. Mjaltë e tillë mund të caktohet sipas burimit bimor, origjinës apo ngjyrës.
0410.00.00 Produkte të ngrënshme të origjinës shtazore, të
papërfshira apo paspecifikuara diku tjetër Të gjitha
216
Kreu përfshin Xhelatinën Mbretërore dhe Propolis dhe poashtu përfshin eshtrat dhe material tjetër i nxjerrë nga kafshët për konsum njerëzor.
Insektet apo vezët e insekteve për konsum njerëzor përfshihen në këtë krye.
Kreu 0410 00 00 mbulon produktet e origjinës shtazore të përshtatshme për konsum shtazor, të papërcaktuara apo të papërfshira diku tjetër në nomenklaturën e kombinuar. Kjo përfshin:
(a) Vezët e breshkës;
(b) ‘Fole të shpendëve.’ Kreu 04100000 përjashton gjakun e kafshëve, të ngrënshëm ose jo, të lëngshëm ose të tharë (kreu 05.11 ose 30.02)
Kapitulli 5: Produktet me origjinë shtazore, të paspecifikuara apo papërfshira diku tjetër
Kërkesat shtesë të përzgjedhjes për produkte të caktuara në këtë kapitull janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli VIII (leshi, flokët, qimet e derrit, puplat dhe pjesë tjera të puplave).
1. Ky kapitull nuk përfshin:
(a) Produktet e ngrënshme (përveç zorrëve, fshikëzat dhe stomakët e kafshëve, të tëra apo pjesë të tyre, dhe gjaku i kafshëve, lëng apo i tharë);
(b) Lëkurët e përpunuara (duke përfshirë gëzofët) ndryshe nga mallrat e kreut 0505 dhe ndryshe nga prerjet dhe mbetje të ngjashme të lëkurëve të papërpunuara të kreut 0511 (Kapitulli 41 apo 43);
(c) Materialet tekstile prej kafshëve, ndryshe nga qimet e kalit dhe mbetjeve të qimeve të kalit (Seksioni XI); apo
(d) Nyejt apo xhufkat e përgatitura për bërjen e furçave apo të fshesave (kreu 9603).
Gjatë gjithë Nomenklaturës, dhëmbët e elefantit, të hipopotamit, lopës së detit, të balenave të arktikut dhe të derrit të egër, brirët e rinoqerontit dhe dhëmbët e të gjitha kafshëve vlerësohen si "fildish".
2. Gjatë gjithë Nomenklaturës, shprehja "flokët e kalit" ka kuptimin e flokëve të krifës apo të bishtit të kuajve apo të gjedheve.
0502.10.00 Qimet dhe kreshtat e derrave të butë dhe të derrave të egër si dhe mbetjet e tyre.
Qimet e papërpunuara të derrit nënkupton qimet e derrit të cilat nuk kanë kaluar nëpër larjen industriale, nuk janë fituar nga tenimi, apo nuk janë trajtuar nga ndonjë metodë tjetër për të siguruar se nuk ka mbetur asnjë
217
patogjen.
0503.00.00 Qimet e kalit dhe mbetjet e tyre. Të gjitha qimet në këtë kod duhet të lajmërohen tek organi kompetent veterinar. Mund të kërkohet dëshmia e llojit, statusi dhe trajtimi i realizuar.
Kreu 0503 përjashton qimet që kanë kaluar nëpër procesin e tjerrjes apo janë lidhur nyje. Ky kod përfshin jo vetëm qimet e papërpunuara të kalit por poashtu edhe qimet e kalit që janë larë, ngjyrosur, zbutur, krehur apo trajtuar në ndonjë mënyrë tjetër.
0504.00.00 Zorrët, fshikëzat dhe stomakët e kafshëve (përveç atyre të peshkut), të plota dhe pjesë prej tyre, të freskëta, të ftohta, të ngrira, të kripura, në ujë me kripë, të thara apo të tymosura.
Të gjitha: Përfshin stomakët, fshikëzat dhe zorrët të pastruara, të kriposura, të terura apo nxehura të gjedheve, derrave, deleve, cjapeve apo shpendëve.
0505 Lëkurët e zogjve dhe pjesë tjera të zogjve, me puplat dhe pushin e tyre, puplat dhe pjesët e puplave (nëse janë apo jo të zbukuruar në anët) dhe pushi, jo më tej të punuara përveçse të pastruara, të dezinfektuara apo të trajtuar ndryshe për ruajtje; pluhura dhe mbetje të puplave apo të pjesëve të puplave.
Të gjitha — duke përjashtuar puplat e trajtuara dekoruese, puplat e trajtuara që barten nga udhëtarët për përdorim privat apo ngarkesa të puplave të trajtuara të dërguara për persona privat për qëllime jo-industriale.
Kreu 0505 përfshin puplat e patrajtuara e poashtu edhe ato të trajtuara si vijon: mezi të pastruara, të dezinfektuara apo të trajtuara për ruajtje por që nuk punohen dhe ngjiten ndryshe.
Puplat e një lloji që përdorin për mbushje; dhe pupla të poshtme, të papërpunuara apo tjera.
0506 Kockat dhe palca e brirëve, të papunuara, pa yndyrë, thjeshtë të përgatitura (por jo të prera në forma), të trajtuara me acid apo të dexhelatinuara; pluhura dhe mbetje të këtyre produkteve.
Përfshin kockat për prodhim të xhelatinës, apo proteinave nëse nxirren nga mishi që është prerë për konsum njerëzor dhe pluhuri i kockave për konsum njerëzor. Kërkesat për përzgjedhje jepen në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli X (kockat dhe
218
produktet e kockave, etj.).
0507 Fildishi, guaskat e breshkave, lapat e balenave dhe mustaqet e lapave të balenave, brirët, thundrat, thonjtë, kthetrat dhe sqepat, të papunuara apo thjesht të përgatitura por jo të prera në forma; pluhuri dhe mbetjet e këtyre produkteve.
Kërkesat e përzgjedhjes për kafshët e egra trofe janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli VII. Përfshin kafshët e egra trofe të trajtuara nga zogjtë dhe thundrakët duke qenë vetëm kocka, brirë, thundra, kthetra, dhëmbë, gëzof apo lëkurë nga vendet e treta.
0510.00.00 Qelibar i hirtë, kastori, zibet dhe myshku; cantharides; vreri, nëse është apo jo i tharë; gjëndrat dhe produkte të tjera me origjinë shtazore të përdorura në përgatitjen e produkteve farmaceutike, të freskëta, të ftohta, të ngrira apo të ruajtura në mënyra të tjera përkohësisht.
Kërkesat e përzgjedhjes janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr 1774/2002. Aneksi VIII kapitulli XI, produktet shtazore për prodhim të ushqimit duke përfshirë ushqimin për manarë dhe për produkte farmaceutike dhe produkte tjera teknike. Gjëndrat, dhe produktet tjera shtazore përfshihen në këtë kod. Gjëndrat dhe produktet e thara përfshihen në kreun 3501.
0511 Produktet shtazore të papërfshira dhe të paspecifikuara diku tjetër; kafshët e ngordhura të Kapitullit 1 apo 3, të papërshtatshme për konsum njerëzor.
Përfshin materialin gjenetik (farën dhe embrionet me origjinë shtazore si të llojit të gjedheve, deleve, cjapeve, kuajve dhe derrave. Përfshin poashtu produktet shtazore të kategorisë 1 dhe 2.
0511.10.00 Sperma e gjedheve meshkuj
0511.91 Produkte të peshkut apo të kafshëve guaskore nënujore, molusqeve apo kafshëve të tjera jovertebrore ujore; kafshët e ngordhura nga Kapitulli 3.
Të gjitha: përfshin vezët e peshkut për vizim: dhe kafshët e ngordhura. Përfshin produkte shtazore për prodhim të ushqimit të manarve dhe për produkte farmaceutike apo produkte tjera teknike.
219
0511.99. (10)
Gilca dhe pejza; copa të prera dhe mbetje të ngjashme të lëkurës së papërpunuar.
Të gjitha
0511.99.90 Të tjera Të gjitha: embrione, vezë, spermë dhe material gjenetik që nuk është përfshirë në 0511 10 dhe të llojeve ndryshe nga gjedhet i takojnë këtij kreu. Përfshin produktet shtazore për prodhim të ushqimit për manarë apo produkte tjera teknologjike. Përfshin prodhimet e bletëve për përdorim në bletari. Poashtu përfshin kafshët e ngordhura të kapitullit I (qentë dhe macet). Përfshin materialin ku karakteristikat kryesore nuk janë ndryshuar dhe gjaku i ngrënshëm shtazor nuk është nxjerrë nga peshku, për konsum njerëzor.
Kapitulli 12: Farat vajrore dhe frutat me përmbajtje vajrore, drithërat, farërat dhe frutat; bimët industriale apo mjekësore; kashta dhe sana
Vetëm disa produkte bimore të caktuara i nënshtrohen kontrolleve veterinare.
1213.00.00 Kashtë e drithërave dhe lëvozhgat e tyre, të papërpunuara, nëse janë apo jo në copa, të bluara, të presuara apo në formë sferash.
Përfshin sanën dhe kashtën.
1214. (90) Ryze, rrënjët e tagjisë, bari i thatë, jonxhe (alfalfa), tërfil, lupin, buxhak dhe produkte të ngjashme foragjere, nëse janë apo jo në formë të sferave: Të tjera.
Përfshin sanën dhe kashtën.
Kapitulli 15: Yndyra dhe vajra shtazore ose bimore dhe produktet e ndarjes së tyre; yndyra të përgatitura të ngrënshme; dyllet shtazore ose bimore
220
1. Ky kapitull nuk përfshin
(a) Dhjamin e derrave apo të shpendëve të kreut 0209;
(b) Gjalpë kakaon, të ngrirë apo të shkrirë (kreu 1804);
(c) Përgatitjet e ngrënshme që përmbajnë ndaj peshës më shumë se 15 % produkte të kreut 0405 (në përgjithësi Kapitulli 21);
(d) Mbetje të dhjamit të shkrirë (kreu 2301) apo mbetjet e krerëve 2304 deri 2306;
1 Kreu 1518 nuk përfshin yndyrat apo vajrat ose fraksionet e tyre, thjeshtë të denatyruara, të cilat do të klasifikohen në kreun e përshtatshëm që iu korrespondon yndyrave dhe vajrave të denatyruara dhe fraksioneve të tyre.
2 Llum nga përpunimi i sapunit, llumi dhe mbetje të vajrave dhe dhjamërave, katran stearine, mbetje të glicerinës dhe mbetje yndyrore të leshit do të futen në kreun 1522.
Të gjitha vajrat me origjinë shtazore. Kërkesat shtesë për përzgjedhje janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 si më poshtë: Aneksi VII Kapitulli IV; yndyrat e paraqitura dhe vajrat e peshkut; Aneksi VIII Kapitulli XII; yndyrat e paraqitura nga materialet e kategorisë 2 për qëllime kimike oleume; Aneksi VIII Kapitulli XIII; produktet e yndyrave. Produktet e yndyrave përfshin produktet e fazës së parë nga yndyrat dhe vajrat kur ato janë në gjendje e tyre të pastër prodhohen nga një metodat e parashtruar në Rregulloren (EC) Nr 1774/2002 Aneksi VI Kapitulli III. Produktet e përziera me materiale tjera nuk përfshihen.
1501.00 Dhjam derri (përfshirë sallon) dhe dhjami i shpendëve, ndryshe nga ai i kreut Nr. 0209 apo 1503.
Të gjitha
1502.00 Dhjami i gjedheve, deleve apo dhive, ndryshe nga ato të kreut Nr. 1503.
Të gjitha
1503.00 Stearina e sallos së derrit, vaj salloje, oleostearine, oleo-margarine dhe vaj prej dhjamit, jo në formë emulsive apo të përzier apo të përgatitura ndryshe.
Të gjitha
1504 Dhjamëra dhe vajra dhe fraksionet e tyre, të peshkut apo të sisorëve detare, nëse janë apo jo të rafinuara,
Vajrat e peshkut — dhe vajrat nga sisorët detar. Përgatitje të ndryshme të ngrënshme përfshihen nga
221
por jo të modifikuara kimikisht. Kapitulli.
1506.00.00 Dhjamëra dhe vajra të tjera me origjinë prej kafshëve dhe fraksionet e tyre, nëse janë apo jo të rafinuara, por jo të modifikuara kimikisht.
Yndyrat dhe vajrat e pandara, dhe poashtu edhe fraksionet e tyre fillestare të prodhuara me anë të një metode të parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VI Kapitulli III. Derivatet e tyre të përziera me materiale tjera nuk përfshihen.
Kreu 1516 mbulon yndyrat dhe vajrat shtazore e bimore, të cilat kanë kaluar nëpër një transformim të caktuar kimik të një lloji të përmendur më poshtë, por nuk janë përgatitur më tej.
Kreu poashtu mbulon njëjtë fraksionet e trajtuara të yndyrave dhe vajrave shtazore e bimore.
Hidrogjenizimi, që ndikohet duke i vënë produktet në kontakt me hidrogjen të pastër në një temperaturë dhe shtypje të përshtatshme në prani të një katalizatori (zakonisht nikeli e ndarë), e ngrit pikën e shkrirjes së yndyrave dhe e rrit qëndrueshmërinë e vajrave duke i transformuar gliceridet e pangopura në gliceride të ngopura të një pikë shkrirje më të lartë.
1516.10 Yndyrna me origjinë prej kafshëve apo bimëve dhe fraksionet e tyre, tërësisht apo pjesërisht të hidrogjenizuara, të inter-esterifikuara, të riesterifikuara apo të elaidinifikuara (të gliceridifikuara), nëse janë apo jo të rafinuara, por jo më tej të përgatitura.
Vetëm yndyrat dhe vajrat shtazore. Derivatet e përziera me materialet tjera nuk përfshihen në kontrollet veterinare. Për qëllime veterinare derivatet e yndyrave përfshin produktet e fazës së parë të nxjerra nga yndyrat dhe vajrat shtazore kur janë në gjendje të pastër të prodhuara me anë të një metode të parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VI Kapitulli III.
222
1518.00 Vajra dhe yndyrna shtazore dhe bimore dhe fraksionet e tyre, të ziera, të oksiduara, dehidratuara, të sulfurizuara, të shkrira, të polimerizuara nga nxehtësia në vakum ose në gaz inert apo ndryshe të modifikuara kimikisht, duke përjashtuar ato të kreut nr. 1516; përzierjet apo përgatitjet e pangrënshme të vajrave dhe yndyrave bimore apo shtazore apo të fraksioneve të yndyrave të ndryshme të këtij Kapitulli,të papërfshira dhe të paspecifikuara diku tjetër.
Vetëm yndyrat dhe vajrat shtazore. Vetëm yndyrat e trajtuara. Derivatet e yndyrave të prodhuara me një metodë të parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VI Kapitulli III. Derivatet e përziera me materiale tjera nuk përfshihen.
1518.00 (91) Yndyrat dhe vajrat dhe fraksionet e tyre shtazore apo bimore, të ziera, të oksiduara, të dehidratuara, të sulfurizuara, të fryra, të polimerizuara nga nxehtësia në vakum apo në gaz inert apo të modifikuar ndryshe kimikisht, duke përjashtuar ato të kreut Nr. 1516.
Vetëm yndyrat dhe vajrat shtazore. Kërkesat e përzgjedhjes janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli XIII (për derivatet e yndyrave), dhe Aneksi VIII Kapitulli XII për yndyrat e trajtuara nga materialet e kategorisë 2 për qëllime oleo-kimike.
1518.00 (95) Përzierje apo përgatitje të pangrënshme të kafshëve apo të yndyrave dhe vajrave shtazore dhe bimore dhe fraksionet e tyre.
Përgatitjet e yndyrave dhe vajrave të nxjerra nga shtazët.
1521.90 (91) Dylli i papërpunuar i bletëve dhe dylli i insekteve tjera qoftë i përpunuar ose jo.
Dylli i bletëve për qëllime teknike. Kërkesat shtesë për përzgjedhje janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli IX — produktet e bletarisë.
1521.90 (99) Të tjera. Produktet e bletëve për qëllime të bletarisë. Kërkesat shtesë për përzgjedhje janë parashtruar në Rregulloren (EC) Nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli IX—produktet e bletarisë. Produktet e bletarisë të ndryshme nga produktet e bletëve për bletari duhet të dorëzohen nën
223
kodin 051199 ‘Të tjera’.
1 1. Ky kapitull nuk përfshin mishin, të brendshmet e mishit, peshkun, kafshët guaskore nënujore, molusqet apo kafshë tjera jovertebrore ujore të përgatitura apo ruajtura nga procesi i specifikuar në Kapitullin 2 ose 3 ose kreun 0504.
2 3 2. Përgatitjet ushqimore i takojnë këtij kapitulli me kusht që ato përmbajnë më shumë se 20% të peshës së sallameve,
mishit, peshkut, kafshëve guaskore nënujore, molusqeve apo kafshëve tjera jovertebrore ujore, apo çfarëdo kombinimi të tyre. Në rastet ku përgatitja përmban dy apo më shumë produkte të përmendura më lartë, është klasifikuar në kreun e kapitullit të 16 që korrespondon me komponentin apo komponentët të cilët dominojnë sipas peshës. Këto dispozita nuk aplikohen në produktet e mbushura të kreut 1902 apo në përgatitjet e kreut 2103 ose 2104.
Kapitulli 16: Përgatitjet e mishit, peshkut apo kafshëve guaskore nënujore, molusqeve apo kafshëve tjera jovertebrore ujore:
Ky kapitull përfshin produktet e përbëra që përmbajnë produkte të përpunuara shtazore.
1601.00 Sallame dhe produkte të ngjashme të mishit, të brendshmeve të mishit apo gjakut; përgatitjet ushqimore të bazuara në këto produkte.
Përfshin mishin e ruajtur në forma të ndryshme.
1602 Mish, të brendshme të mishit apo gjakut të përgatitura apo të ruajtura.
Përfshin mishin e ruajtur në forma të ndryshme.
1603.00 Ekstrakte dhe lëngje të mishit, peshkut apo kafshëve guaskore nënujore, molusqeve apo kafshëve tjera jovertebrore ujore.
Të gjitha: përfshin Surimi, proteinat e peshkut në formë xheli qoftë i ftohur apo i ngrirë.
1604 Peshk i përgatitur apo ruajtur; havjar apo zëvendësues të havjarit përgatitur nga vezët e peshkut; peshk i plotë apo në pjesë, por jo i grirë.
Të gjitha: përgatitje të kuzhinës të gatuara apo të para-gatuara që përmbajnë molusqe apo peshk. Përfshin peshkun në konservë dhe havjarin në konservë në konserva hermetike. Produktet e peshkut të përziera me brumëra përfshihen në kreun 1902.
224
1605 Kafshët guaskore nënujore, molusqet dhe kafshët tjera jovertebrore ujore, të përgatitura apo të ruajtura.
Të gjitha: Kërmijtë e përgatitura tërësisht apo të para-përgatitur i takojnë këtij kreu. Përfshin kafshët guaskore ujore të konservuara apo kafshët tjera jovertebrore ujore.
Kapitulli 17: Sheqeri dhe ëmbëlsirat e sheqerit
Ky kapitull nuk përfshin sheqernat e pastërta kimikisht të ndryshme prej sukrozës, laktozës, maltozës, glukozës dhe fruktozës.
1702.11.00 Laktoza dhe shurupi i laktozës, që përmban peshë 99% apo më shumë laktozë, e shprehur si laktozë e paujë, e llogaritur në materie të thatë.
Kapitulli 19: Përgatitjet e drithërave, miellit, niseshtes apo qumështit; produktet e pastiçerisë dhe brumit
Ky kapitull nuk përfshin, përveç në rastin e produkteve të mbushura të kreut 1902, përgatitjet ushqimore që përmbajnë më shumë se 20% të peshës së sallameve, mishit, të brendshmeve të mishit, gjakut, peshkut apo kafshëve guaskore nënujore, molusqeve apo kafshëve tjera jovertebrore ujore, apo çfarëdo kombinimi të tyre (kapitulli 16).
Ky kapitull përfshin produkte të përbëra që përmbajnë produkte të përpunuara shtazore.
1901 Ekstrakt malti; përgatitjet ushqimore prej miellit, kokrrizave, niseshtesë apo ekstraktit të maltit, që nuk përmbajnë kakao apo që përmbajnë kakao ndaj peshës me pak se 40 % të llogaritur mbi një bazë totalisht të ç’yndyrosur, të paspecifikuara dhe të papërfshira diku tjetër; përgatitjet ushqimore të mallrave të krerëve nr. 0401 deri 0404, që nuk përmbajnë kakao apo që përmbajnë kakao ndaj peshës më pak se 5 % të
Përgatitjet e kuzhinës përfshihen në kapitujt 16 dhe 21.
225
llogaritur mbi një bazë totalisht të ç’yndyrosur, të papërfshira dhe të paspecifikuara diku tjetër.
1902 Brumërat nëse janë apo jo të gatuar apo të mbushur (me mish apo me substanca të tjera) apo të përgatitur ndryshe, të tilla si shpageta, makarona, makarona, petë, lazanje, gnocchi, ravioli, kaneloni; bollgur nëse është apo jo i përgatitur.
Përfshin përgatitjet e kuzhinës të gatuara apo para-gatuara që përmbajnë produkte shtazore.
1902.20 (10) Që përmbajnë më shumë se 20 % të peshës me peshk, kafshë guaskore nënujore, molusqe apo kafshë tjera jovertebrore ujore.
Të gjitha
1902.20 (30) Që përmbajnë më shumë se 20 % të peshës me sallame dhe të ngjashme, të mishit dhe të brendshme mishi të secilit lloj, duke përfshirë yndyrna të çfarëdo lloji apo origjine.
Të gjitha
1902.20 (91) Të gatuara Të gjitha
1902.20 (99) Të tjera [brumëra të mbushura, të papërgatitura].
Të gjitha
1905 Pastiçerisë Përfshin përgatitje të tilla që përmbajnë mish.
Kapitulli 20: Përgatitje të perimeve, pemëve, arrave, apo pjesë tjera të bimëve
226
Ku kapitull nuk përfshin përgatitjet ushqimore që përmbajnë më shumë se 20% të peshës së sallameve, mishit, të brendshmeve të mishit, gjakut, peshkut apo kafshëve guaskore nënujore, molusqeve apo kafshëve tjera invertebrore ujore, apo çfarëdo kombinimi i tyre (Kapitulli 16).
2004 Perime të tjera të përgatitura apo të ruajtura ndryshe nga uthulla apo acidi acetik, të ngrira, ndryshe nga produktet e kreut nr. 2006.
Ky kapitull përfshin produkte të përbëra që përmbajnë produkte të përpunuara shtazore. Përfshin ato përgatitje që përmbajnë mish.
2005 Perime tjera të përgatitura apo ruajtura ndryshe nga uthulla apo acidi acetik, të pangrira, të ndryshme prej produkteve të kreut nr. 2006.
Përfshin ato përgatitje që përmbajnë mish.
Kapitulli 21: Përgatitje të ndryshme të ngrënshme
1 Ky kapitull nuk përfshin përgatitjet ushqimore, përveç produkteve të përshkruara në kreun 2103 apo 2104, që përmbajnë më shumë se 20 % ndaj peshës sallam, mish, të brendshme mishi, gjak, peshk apo kafshë guaskore nënujore, molusqe apo kafshë të tjera jovertebrore ujore, apo ndonjë kombinimi të mundshëm të tyre (Kapitulli 16);
2 Për qëllimet e kreut 2104, shprehja përgatitjet ushqimore të përbëra të homogjenizuara ka kuptimin e përgatitjeve të
përbëra nga përzierje të homogjenizuara holle të dy apo më shumë përbërësve bazë të tillë si mish, peshk, perime apo pemë, vendosur për shitjen me pakicë si ushqim për të mitur apo si ushqim dietal, në konteniere me një peshe neto prej jo më tepër se 250 g. Për zbatimin e këtij përcaktimi, nuk do të merren parasysh sasitë e vogla të ndonjë përbërësi që mund t’i shtohet përzierjes për aromatizim, ruajtje apo për qëllime të tjera. Të tilla përgatitje mund të përmbajnë sasi të vogla të copave të dukshme prej këtyre përbërësve.
Ky kapitull përfshin produktet e përziera që përmbajnë produkte të përpunuara shtazore.
227
2103.90.90 Salcat dhe përgatitjet prej tyre; erëza të përziera dhe aromatizues të përzier; miell dhe kokrriza miell, mustardë, dhe mustarde të përgatitur.
Të tjera. Kreu 2309 përfshin produkte të llojit të përdorura në ushqimin e kafshëve, të paspecifikuara apo papërfshira diku tjetër, të fituara nga përpunimi i materialeve shtazore apo bimore në masë të tillë që ato i kanë humbur karakteristikat thelbësore të materialit origjinal, të ndryshme nga mbetjet bimore dhe produkte të përpunimit të tillë
2104 Supat dhe lëngjet e mishit si dhe përgatitjet prej tyre; përgatitjet ushqimore të përbëra të homogjenizuara.
Përfshin përgatitje të tilla që përmbajnë mish apo produkte me origjinë shtazore në pajtim me këtë Vendim.
2105.00 Akulloret dhe akuj të tjera të ngrënshëm, nëse përmbajnë kakao ose jo.
Përfshin përgatitjet e tilla që përmbajnë qumësht të përpunuar në pajtim me këtë Vendim
2106 Përgatitjet ushqimore të paspecifikuara apo papërfshira diku tjetër.
Përfshin përgatitje të tilla që përmbajnë mish apo produkte me origjinë shtazore në pajtim me këtë Vendim.
2106.10 Koncentratet e proteinave dhe materiale të përziera të proteinave.
Përfshin përgatitje të tilla që përmbajnë mish apo produkte me origjinë shtazore në pajtim me këtë Vendim.
2106.90 (10) Llojet e djathërave Të gjitha
2106.90 (98) Të tjera Përfshin përgatitje të tilla që përmbajnë mish apo produkte me origjinë shtazore në pajtim me këtë Vendim.
Kapitulli 23: Tepricat dhe mbetjet nga industritë e ushqimit; ushqim i përgatitur shtazor
2301 Miellrat, kokrrizat dhe sferat, të mishit apo të brendshmeve të mishit, të peshkut apo të kafshëve guaskore nënujore, molusqeve dhe kafshëve të tjera jovertebrore ujore, të papërshtatshme për konsum njerëzor; zhigla.
Përfshin: proteina e përpunuar shtazore e papërshtatshme për konsum njerëzor. Mish dhe ushqim kockor, rropulli të thara jo për konsum njerëzor. Kërkesat për përzgjedhje për proteina të përpunuara shtazore janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VII Kapitulli II.
228
2309 Përgatitja të llojit që përdoren në ushqimin e kafshëve.
Përfshin ushqimin për manar, përtypje për qen dhe përzierje të ushqimit. Kërkesat për përzgjedhjen e ushqimit të manarve dhe përtypjeve për qen janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli II.
2309.10 Ushqim për qen apo mace, i vendosur për shitje me pakicë.
Të gjitha
2309.90 Të tjera. Ky krye përfshin produktet që përmbajnë peshk apo materiale të sisorëve detar, produkte të qumështit apo karbohidrate tjera.
Përfshin qumështin e papërpunuar dhe qumështin e lëngshëm jo për konsum njerëzor, dhe produktet që përmbajnë qumësht jo për konsum njerëzor
2309.90.99 Të tjera Përfshin produktet e vezëve që nuk janë për konsum njerëzor dhe produkte tjera të përpunuara të origjinës shtazore që nuk janë për konsum njerëzor. Produktet për qëllime të ushqimit të kafshëve, duke përfshirë përzierje të ushqimeve (si thundra dhe brirë, etj.). Kërkesat për përzgjedhje për produktet e vezëve janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VII Kapitulli X.
Kapitulli 28: Produktet e industrive kimike apo të përziera
2835 Fosfinatet (hipofosfitet), fosfonatet (fosfitet), fosfatet; polifosfatet, të përcaktuara ose jo kimikisht.
Vetëm disa fosfate të kalciumit i nënshtrohen kontrolleve
2835 (25) Hidrogjenortofosfate kalciumi (fosfati i dikalciumit).
Kërkesat përzgjedhëse për fosfatin e dikalciumit janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002. Aneksi VII Kapitulli VII.
2835 (26) Fosfatet tjera të kalciumit. Kërkesat përzgjedhëse për fosfatin e trikalciumit janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VII
229
Kapitulli VIII.
Kapitulli 30: Produktet farmaceutike
Produktet finale mjekësore nuk mbulohen me legjislacionin veterinar për import. Përfshihen produktet e ndërmjetme të nxjerra nga materialet e kategorisë 3 dhe të parapara për përdorime teknike në mjetet mjekësore, diagnostifikimin artificial, reagensët laboratorik dhe kozmetikë.
3001 Gjëndrat dhe organe të tjera për përdorim organo-terapik, të thara, nëse janë apo jo të pudërzuara; ekstraktet e gjëndrave apo të organeve të tjera apo të sekrecioneve të tyre për përdorim organo-terapik; heparini dhe kripërat e tij; substanca të tjera njerëzore apo shtazore të përgatitura për përdorime terapike apo profilaktike, të papërfshira dhe të paspecifikuara diku tjetër.
Përfshin vetëm materialet e nxjerra nga shtazët. Referojuni kërkesave përzgjedhëse në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002: Aneksi VIII Kapitulli IV, gjaku dhe produktet e gjakut për produkte teknike duke përjashtuar serumin e kuajve, dhe Aneksi VIII Kapitulli XI, produktet shtazore për prodhim të ushqimit duke përfshirë ushqimin për manarë dhe produktet teknike duke përjashtuar produktet e ndërmjetme siç iu referohen në Nenin 1 të Rregullores së Komisionit (EC) nr. 2007/2006(1).
3001.10 Gjëndrat dhe organet tjera, të thara, nëse janë të pudërzuara ose jo.
Vetëm produktet me origjinë shtazore.
3001.20.90 Ekstraktet e gjëndrave apo organeve tjera apo sekrecioneve të tyre, të tjera.
Vetëm produktet me origjinë shtazore.
230
3002 Gjaku i njerëzve; gjaku i kafshëve i përgatitur për përdorime terapike, profilaktike apo diagnostikuese; antisera dhe fraksione të tjera të gjakut dhe produktet e modifikuara imunologjike, nëse janë apo jo të fituara me anë të proceseve bioteknologjike; vaksinat, toksinat, kulturat e mikroorganizmave (përjashto tharmin) dhe produkte të ngjashme.
Vetëm produktet me origjinë shtazore.
3002.10.10 Antisera, fraksione të tjera të gjakut dhe produktet e modifikuara imunologjike, nëse janë apo jo të fituara me anë të proceseve bioteknologjike.
Vetëm antisera e origjinës shtazore. Përjashton produktet e përgatitura mjekësore dhe finale për konsumuesin e fundit. Nën kreun 3002 kërkesat përzgjedhëse janë sikur për kafshët sipas produkteve të mbuluara nga Rregullorja (EC) nr. 1774/2002 9 në: Aneksin VII Kapitulli III, (produktet e gjakut); Aneksi VIII Kapitulli IV, (gjaku dhe produktet e gjakut për produkte teknike); Aneksi VIII Kapitulli V (serumi i kuajve).
3002.10.99 Hemoglobina, globulinat e gjakut dhe globulinat e serumit; Të tjera.
Vetëm materialet e nxjerra nga kafshët.
3002.90.30 Gjaku i shtazëve i përgatitura për përdorime terapeutike, profilaktike apo diagnostike.
3002.90.50 Kulturat e mikro-organizmave. Patogjenët dhe kulturat e patogjenëve.
3002.90.90 Të tjera Patogjenët dhe kulturat e patogjenëve.
Kapitulli 31: Plehëruesit
Ky kapitull nuk mbulon gjakun e kafshëve të kreut 0511.
231
3101.00.00 Plehëruesit me origjinë bimore apo shtazore, nëse janë apo jo të përzier së bashku apo të trajtuar kimikisht; plehëruesit e prodhuar nga përzierja apo trajtimi kimik i produkteve bimore apo shtazore.
Vetëm produktet shtazore në formë të patrajtuar. Përfshin plehun organik të kafshëve, por përjashton përzierjet e plehut me materie kimike dhe plehëruesit artificial. Kërkesat përzgjedhëse për plehun organik, plehun organik të përpunuar apo produktet e plehut të përpunuar janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksin VIII Kapitullin III.
Kapitulli 35: Substancat albuminoidale; niseshtët e modifikuara; ngjitësit; enzimet
3501 Kazeina, kazeinatet dhe derivatet tjera prej kazeinës; ngjitësi nga kazeina.
Kazeina për konsum njerëzor apo për qëllime të ushqimit për kafshë. Kërkesat përzgjedhëse për qumësht, produktet e bazuara në qumësht dhe qumështi i papërpunuar jo për konsum njerëzor janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002.
3502 Albuminat (përfshire koncentratet e dy apo më shumë proteinash prej hirrës, që përmbajnë ndaj peshës më shumë se 80 % proteina hirre, të llogaritur mbi peshën e thatë), albuminatet dhe derivatet e tjera të albuminës.
Përfshin produktet e nxjerra nga vezët dhe të nxjerra nga qumështi nëse për ose jo për konsum njerëzor (duke përfshirë qëllimet për ushqim të kafshëve) siç është përcaktuar më poshtë. Produktet e vezëve dhe produktet e qumështit, dhe produktet e përpunuara për konsum njerëzor janë përcaktuar në Rregulloren (EC) nc. 853/2004 Aneksi I. Kërkesat përzgjedhëse për produktet e vezëve jo për konsum njerëzor janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002: Aneksi VII Kapitulli X; dhe për qumështin, produktet e bazuara në qumësht dhe qumështi i papërpunuar jo për konsum njerëzor janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002. Aneksi VII Kapitulli V.
232
3503.00 Xhelatinë (përfshirë xhelatinën në fleta drejtkëndëshe (përfshirë katrorin) nëse janë apo jo të punuar apo të ngjyrosur në sipërfaqe) dhe derivatet e xhelatinës; xhelatinë peshku; ngjitës të tjerë me origjinë shtazore, përjashto ngjitësin e kazeinës të kreut nr. 3501.
Xhelatinë për konsum njerëzor dhe për industrinë ushqimore. Xhelatina në kreun 9602, (kapsulat e zbrazëta) janë përjashtuar nga kontrollet veterinare. Kërkesat përzgjedhëse për xhelatinë dhe proteinat e hidrolizuara jo për konsum njerëzor janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VII Kapitulli VI.
3504.00.00 Peptonët dhe derivatet e tyre; substanca të tjera proteinike dhe derivatet e tyre, të papërfshira dhe të paspecifikuara diku tjetër; pudër prej lëkurës së papërpunuar, nëse është apo jo e kromuar.
Proteinat kolagjen dhe të hidrolizuara. Kërkesat përzgjedhëse për xhelatinën dhe proteinat e hidrolizuara janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VII Kapitulli VI. Përfshin produktet kolagjen të bazuara në proteina të nxjerra nga gëzofi, lëkurat dhe tejzit e kafshëve, përfshirë kockat në rastin e derrave, shpendëve dhe peshkut. Përfshin proteinat e hidrolizuara që përbëhen nga polipeptidet, peptidet apo amino-acidet, dhe përzierjet e tyre, të fituara me anë të hidrolizës së produkteve shtazore. Përfshin çfarëdo produkti të qumështit për konsum njerëzor.
3507 Enzimet; enzimet e përgatitura të paspecifikuara apo papërfshira diku tjetër.
Farë djathi dhe koncentratet për konsum njerëzor.
3507.10.00 Fara e djathit dhe koncentratet e tij.
Kapitulli 41: Lëkurët e papërpunuara dhe lëkurët (të ndryshme nga lëkurët me gëzof) dhe lëkura e përpunuar
Lëkurët e papërpunuara dhe lëkurët e thundrakëve dhe zogjve vetëm nën kreun 4101, 4102, 4103. Kërkesat shtesë përzgjedhëse për lëkurët e papërpunuara dhe lëkurët e thundrakëve janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli VI.
233
4101 Lëkurët e shollët e papërpunuara të gjedheve (përfshirë buallin) apo kuajve (të freskëta, të thara, të gëlqerosura, të kriposura, të pikëlzuara apo të ruajtura ndryshe, por jo të regjura, të pergamerizuara apo me tej të përgatitura), nëse janë apo jo të qethura apo të ndara.
Kontrollet veterinare aplikohen vetëm në lëkurët e papërpunuara të freskëta, të ftohura apo të trajtuara: Përfshin lëkurët e papërpunuara të thara, të thara e të kriposura, të lagura e të kriposura, apo të ruajtura nga një proces i ndryshëm prej tharjes.
4102 Lëkurët e papërpunuara të deleve dhe qengjave (të freskëta, apo të kriposura, të thara, të gëlqerosura, të pikëlzuara apo të ruajtura ndryshe, por jo të regjura, të pergamerizuara apo me tej të përgatitura), nëse janë apo jo me lesh mbi to apo të ndara, përveç atyre të përjashtuara nga Shënimi 1 (c ) të këtij Kapitulli.
Aplikohet vetëm në lëkurët e freskëta, të ftohura apo të trajtuara. Përfshin lëkurët e papërpunuara të thara, të thara e të kriposura, të lagura e të kriposura, apo të ruajtura nga një proces i ndryshëm prej tharjes.
4103 Sholle dhe lëkura të tjera të papërpunuara (të freskëta apo të kriposura, të thara, të gëlqerëzuara, të pikëlzuara apo të ruajtura ndryshe, por jo të regjura, të pergamerizuara apo të përgatitura më tej ), nëse janë apo jo të qethura apo të ndara, përveçse atyre të përjashtuara nga Shënimi 1 ( b) apo 1 (c) të këtij Kapitulli.
Përfshin vetëm lëkurët e freskëta, të ftohura apo të trajtuara. Përfshin lëkurët e papërpunuar dhe lëkurët e zogjve dhe peshkut dhe potencialisht të kafshëve të gjahut.
Kapitulli 42: Artikujt e lëkurës së përpunuar, samarët dhe takëmet e kalit; mallrat e udhëtimit, çantat e dorës dhe bartës të ngjashëm; artikuj të të brendshmeve të kafshëve (të ndryshme nga të brendshmet e krimit të mëndafshit)
1. Ky kapitull nuk mbulon (në mesin e produkteve tjera) interesat veterinare në vijim:
(a) Kordat sterile kirurgjikale apo materialet të tjera të ngjashme qepjeje sterile (kreu 3006);
(b) Telat harmonike, lëkurat për daulle apo të ngjashmet e tyre, apo pjese të tjera të instrumenteve muzikore (kreu 9209);
234
4205.00.00 Artikuj tjerë të lëkurës apo të lëkurës së përpunuar.
Përfshin materialin për prodhimin e përtypjeve të qenit.
4206 Artikuj prej të brendshmeve të kafshëve përveçse prej zorrëve të krimbit të mëndafshit), prej lëkurave të plenceve, prej fshikëzave apo prej tejzave.
Poashtu përfshin materiale për prodhimin e përtypjeve për qen.
Kapitulli 43: Gëzofët e lëkurës dhe gëzofët artificial; prodhimet e tyre
1 Gjatë gjithë nomenklaturës së kombinuar referencat për "gëzofët", përveç gëzofëve të papërpunuar të kreut 4301, zbatohet për lëkurët e papërpunuara të të gjitha kafshëve që janë regjur apo punuar në sipërfaqe, me flokë apo lesh mbi to.
2 Ky kapitull nuk përfshin:
(a) lëkurët e zogjve apo pjesë të lëkurëve të zogjve, me puplat apo pushin e tyre (kreu 0505 apo 6701);
(b) lëkurë e papërpunuara apo lëkurët, me flokë apo lesh mbi to, të Kapitullit 41 (shiko Shënimin 1 (c) të atij Kapitulli);
(c)‘Lesh’ nënkupton fijet e holla të rritura në dele apo qengja.
(d) ‘Qime të holla të kafshëve’ nënkupton qimet e alpacës, llamës, devës, jakut, angorës, dhisë së Tibetit, Kashmirit apo të ngjashme, lepujve, kastorit, nutrias apo miut të ujit.
(e) ‘Qime të trasha të kafshëve’ nënkupton qimet e kafshëve që nuk janë përmendur me lartë, duke përjashtuar qimet e forta dhe qimet për krehje (kreu 0502) dhe qimet e kalit (kreu 0503).
(1) OJ L 379, 28.12.2006, f. 98.
4301 Gëzofët e papërpunuara (përfshirë kokat, bishtat, putrat si dhe pjesë apo prerje të tjera, të përshtatshme për tu përdorur në gëzof punuesit), përveç lëkurët e papërpunuara të kreut Nr. 4101, 4102 apo 4103.
Vetëm të shpendëve dhe thundrakëve.
235
4301.30.00 Prej qengjit, këto në vijim: Astrakhan, Broadtail, Caracul, Persian dhe dele të ngjashme, Indiane, Kineze, Mongoliane apo delet Tibetiane, të tëra, me ose pa kokat, bishta apo putrat.
Kërkesat përzgjedhëse shtesë për lëkurët e papërpunuara dhe lëkurët e thundrakëve janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli VI.
4301.80.80 Të tjera Vetëm të shpendëve dhe thundrakëve.
4301.90.00 Kokat, bishtat, putrat dhe pjesë apo prerje të tjera, të përshtatshme për përdorim tek gëzof punuesit.
Kapitulli 51: Leshi, qime të holla apo të ashpra kafshësh; fije prej flokëve të kalit dhe pëlhura të endura prej tyre
Për krerët 5101-5103. Kërkesat përzgjedhëse shtesë për lesh, qimet e derrit, puplat dhe pjesë të puplave janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli VIII. ‘I papërpunuar’ është përkufizuar ashtu si për prodhimin relevant në Aneksin I në Rregulloren e mësipërme (EC) nr. 1774/2002.
5101 Lesh, jo i krehur apo gërhanuar Lesh i papërpunuar
5102 Qime të holla apo të ashpra kafshës, jo të krehura apo gërhanuara.
Lesh i papërpunuar
5103 Mbetje të leshit apo të qimeve të holla apo të ashpra të kafshëve, duke përfshirë mbetjet e fijeve por duke përjashtuar fijet e hequra nga pëlhura.
Lesh i papërpunuar
5103.10.10 Fijet e pakarbonizuara të leshit. Lesh i papërpunuar
Kapitulli 95: Lodrat, lojërat dhe rekuizitat sportive; pjesë dhe aksesore të tyre
9508 Galeritë rrotulluese, lëkundëse, poligonet e qitjes dhe argëtime të tjera të hapura; cirqet lëvizës, kopshtet zoologjike lëvizëse dhe teatrot
Cirqet dhe kopshtet zoologjike me kafshë të gjalla.
236
lëvizës.
9508.10 Cirqet lëvizëse dhe kopshtet zoologjike lëvizëse. Cirqet dhe kopshtet zoologjike me kafshë të gjalla.
Kapitulli 97: Veprat e artit, pjesët e mbledhura nga koleksionistët dhe antikitetet
9705.00 Koleksionet dhe pjesë të koleksionistëve me interes zoologjik, botanik, mineralogjik, anatomik, historik, arkeologjik, paleontologjik, etnografik apo numizmatik.
Vetëm produktet e nxjerra nga kafshët. Kërkesat përzgjedhëse shtesë për kafshët e gjahut janë parashtruar në Rregulloren (EC) nr. 1774/2002 Aneksi VIII Kapitulli VII. Përjashton kafshët e zëna të gjahut nga thundrakët apo shpendët që kanë kaluar nëpër trajtim balsamimi për të siguruar ruajtjen e tyre në temperatura të mjedisit dhe kafshët e zëna të gjahut nga llojet tjera të ndryshme nga thundrakët dhe shpendët (qoftë të trajtuara ose të patrajtuara).
237
Agjencia për Produktet Medicinale e Kosovës
Agjencia për Produkte Medicinale e Kosovës (APMK), në kombinim me Doganat e Kosovës, kontrollon importin e produkteve farmaceutike dhe pajisjeve medicinale. Për importimin e këtyre produkteve kërkohet licenca valide për import.
Importi i produkteve farmaceutike dhe pajisjeve medicinale rregullohet me Ligjin për Produkte dhe Pajisje Medicinale, nr. 03/L-188, Neni 14, dhe normat tjera ligjore. APMK është përgjegjëse për mbrojtjen e jetës së njerëzve duke ofruar produkte dhe pajisje cilësore dhe
238
të garantuara mjekësore, dhe shërbime të ndërlidhura me produktet dhe pajisjet mjekësore përmes licencimit të kompanive profesionale dhe individëve.
Sipas Ligjit, APMK rregullon prodhimin, importin dhe shpërndarjen e produkteve medicinale, substancave aktive, produkteve bimore, shtesave dietale, substancave joaktive, vitaminave me dozë terapeutike, pajisje mjekësore (makineri për fotografime mjekësore, laserë mjekësorë, pajisje për asistencë jetësore, diagnostifikim artificial, etj.).
Për më shumë informata mbi kërkesat për licencim të APMK-së dhe procedurat e importit klikoni në këtë vegëz.
Procedurat për import për produktet dhe pajisjet medicinale janë si në vijim:
Produktet medicinale që janë certifikuar më parë nga Departamenti i Autorizimit të Marketingut apo konfirmimi nga Departamenti i Autorizimit të Marketingut në APMK, me të drejtë hyrje në tregun e Kosovës mund të importohen duke respektuar procedurat e APMK-së dhe Doganave të Kosovës. Kompanitë e licencuara mund të importojnë produkte dhe pajisje për shitje me shumicë të atyre produkteve dhe pajisjeve medicinale. Licencimi i shitësve me shumicë bëhet nga APMK nën Ministrinë e Shëndetësisë.
Listat e produkteve të përshtatshme për import ndahen në dy grupe. Lista për grupin e parë të produkteve përfshin produktet që kanë certifikatë një-vjeçare AM për një 1 vit. Lista i nënshtrohet qasjes publike bazuar në Ligjin 2010/03-L-215 mbi Qasjen në Dokumentet Publike.
APMK lëshon leje-autorizime për import për produktet bimore, shtesat dietale, përbërës, materiale të lëndës së parë për prodhim të produkteve medicinale dhe produkte gjysmë-medicinale.
Formularët për licencim të importit janë në dispozicion nga APMK. Licenca për import për produkte dhe pajisje medicinale do të lëshohet brenda 72 orëve pas
dokumentacioni i kompletuar dhe formulari për aplikim të jenë dorëzuar në APMK. Sipas kushteve të licencës për import, importuesi paguan 1% tatim nga vlera e faturës tek
APMK, për produktet medicinale që janë me banderola të paguara AM (Autorizim Marketingu) (çmimi aktual është 0.002 euro centë). Pagesa e doganës për produktet dhe pajisjet medicinale është 10% e vlerës së importit.
Doganat e Kosovës nuk lejon zhdoganimin e produkteve dhe pajisjeve medicinale nëse importuesi nuk e ka lejen për import apo autorizimin e lëshuar nga APMK.
Ekzistojnë marrëdhënie shumë të mira, bashkëpunim dhe këmbim të informatave dhe raporte për lëshim-realizim të lejeve dhe autorizimeve për import mes APMK-së dhe Doganave.
Të gjitha licencat apo lejet për aktivitete të ndërlidhura me produktet dhe pajisjet medicinale e poashtu edhe formularët për leje dhe autorizime për import të produkteve dhe pajisjeve medicinale janë në dispozicion në APMK. Janë nëntëmbëdhjetë formular aplikimi për miratim të prodhuesve, shitësve me shumicë dhe importuesve:
239
o Licencimi i aktivitetit (L.A.) për prodhuesin e produkteve medicinale, o L.A. për prodhuesin e pajisjeve medicinale, o L.A. për shitësin më shumicë të produkteve medicinale, o L.A. për shitësit me shumicë të pajisjeve medicinale, o L.A. për shitje qarkulluese më shumicë të produkteve dentare, o L.A. për shitje me pakicë të produkteve dhe pajisjeve medicinale, o Formulari për Autorizim për Import; pasje medicinale sterile, pajisje jo-sterile, pajisje të
rregulluara, reagensë dhe donacione të pajisjeve, o Formulari për Autorizim për Import të pajisjeve dentare, o Formulari për Autorizim për Eksport të pajisjeve medicinale, o Licenca për të Importuar produkte medicinale, o Licenca për të importuar lëndë të parë për produkte medicinale, o Licenca për të importuar produkte medicinale të gatshme për paketim, o Licenca për import të përbërësve, o Licenca për import të produkteve medicinale për qëllime të marketingut (mostra), o Licenca për import të mostrave të produkteve medicinale për autorizim të marketingut, o Autorizimi për import të produkteve bimore, o Autorizimi për import të shtesave dietale, o Autorizimi për import të mostrave për marketing të produkteve bimore, shtesave
dietale, përbërësve bimor, o Licenca për eksport të produkteve medicinale, o Aplikacioni për import të narkotikëve dhe substancave psikotropike.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AGJENCINË PËR PRODUKTE MEDICINALE E KOSOVËS
Adresa Rrethi i Spitalit – QKUK, 10000 Prishtinë, Kosovë
Numri i telefonit +381 (0)38 512 807; +381 (0)38 512 808
E-maili [email protected]
Faqja në internet http://www.k-ma.org/
Orari i punës 08:00 – 16:00
Standardet e produkteve
“Standardet” iu referohen procedurave të përcaktuara, metodave, dimensioneve, lejesave, tipareve, kapaciteteve, etj. të specifikacioneve të një produkti. Në këtë kontekst, “certifikimi” i referohet kërkesave të përshtatjes krahasuar me një standard të vendosur.
Standardet janë nivele vullnetare të performancës apo kërkesave të produktit që janë vendosur me anë të sektorit industrial apo ekonomik për produkte të caktuara. Për produktet e Kosovës, përshtatja me standardet e BE-së është objektivi kryesor, që do të lehtësojë qasjen në tregje për eksportet e Kosovës në tregun e BE-së.
240
Për importe në Kosovë, të cilat janë certifikuar nga një organ i akredituar ndërkombëtarisht në BE apo diku tjetër, normalisht nuk do të ketë nevojë për testime të mëtejme të vlerësimit të përshtatjes, pasiqë certifikatat e fituara nga ato organe të akredituara ndërkombëtarisht normalisht do të njihen reciprokisht nga organet e Kosovës. Kjo njohje reciproke do të kursejë kohë dhe shpenzime për importuesit e produkteve që tashmë janë certifikuar në atë mënyrë.
Departamentet dhe agjencitë në vijim funksionojnë me synim vendosjen dhe kontrollin e standardeve të produkteve në Kosovë:
Agjencia për Standardizim e Kosovës (ASK)
Agjencia për Standardizim e Kosovës (ASK) është organ kombëtar për udhëheqje, organizim dhe kontroll të standardeve në Kosovë. ASK u themelua në prill të vitit 2005 nën autoritetin e Ligjit për Standardizim 2004/12 dhe UA 2005/15. ASK ka hartuar një Ligj të ri për Standardizim 03/L-144 i cili është në pajtueshmëri me ligjet e BE-së.
Për më shumë informata për ASK-në klikoni në këtë vegëz.
Informata lidhur me ASK-në
Misioni
ASK-ja është organ kombëtar për standarde që miraton standardet, i harmonizon ato dhe prandaj fuqishëm nxit zhvillimin ekonomik, duke krijuar bazën për konkurrencë në rajon dhe më tej.
Objektivat
a) Mbrojtja e konsumatorit nga rreziku i konsumit ditor të produkteve të pa-standardizuara dhe rritja e pakontrolluar e konkurrencës në tregun vendor dhe rajonal,
b) Harmonizimin e praktikave tona të infrastrukturës cilësore me ato të shteteve të huaja të BE-së, c) Zvogëlimin e pengesave teknike ndaj tregtisë.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AGJENCINË E STANDARDIZIMIT TË KOSOVËS (ASK)
Adresa Rr. „Muharrem Fejza“ p.n. Lagjja Spitalit, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0)38 512 779
E-maili [email protected]
Faqja në internet http://www.mti-ks.org/?cid=1,389
Orari i punës 08:00 – 16:00
Departamenti i Metrologjisë së Kosovës (DMK)
241
Metrologjia është shkenca e matjes, metoda(t) për të përcaktuar matje të sakta dhe të besueshme të pajisjeve, makinerisë, dhe mallrave tjera. Metrologjia është shumë e rëndësishme për Kosovën për të siguruar që matjet e masës, peshës, vëllimit dhe parametrave tjerë të mallrave bëhen saktë në pajtim me matjet ndërkombëtare dhe të BE-së.
Testimi i produkteve përfshin analizën e karakteristikave, përbërësve, tipareve, kapaciteteve, specifikacioneve, komponentëve, etj. Është me rëndësi të keni siguri në besueshmërinë e testimit të produkteve në mënyrë që të përcaktohet përshtatja e një produkti me rregulloret teknike dhe/ose standardet e produktit. Këtu është vendi ku shërbimi metrologjik kompetent është jetësor për zhvillimin e ekonomik të Kosovës.
Departamenti Metrologjik i Kosovës (DMK) organizohet dhe funksionon nën autoritetin e Ligjit për Metrologjinë nr. 03/L-203, dhe kryen aktivitetet e tij nën mandatin e Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë. DMK është i vetmi institucion shtetëror në Kosovë që është përgjegjës për themelimin dhe menaxhimin e sistemit metrologjik në Kosovë, duke përfshirë matjet e ndërlidhura me metalet e çmueshme. Për informata shtesë për DMK-në klikoni në këtë vegëz.
Informata shtesë për Departamentin e Metrologjisë së Kosovës (DMK)
DMK përfaqëson njërën nga shtyllat kryesore të infrastrukturës cilësore teknike në Kosovë. Bashkë me shtyllat tjera të kësaj infrastrukture siç janë standardizimi dhe akreditimi, DMK vendos një bazë të fuqishme për zhvillim të qëndrueshëm shkencor, teknologjik dhe ekonomik, dhe mbështet përfshirjen e Kosovës në integrimin evropian dhe ndërkombëtar.
DMK është përgjegjës për zbatimin e ligjeve në fushën e metrologjisë të miratuara nga Kuvendi i Kosovës, e poashtu edhe aktet përcjellëse ligjore që zbatojnë këto ligje, ku përfshihen:
a) Ligji për Meteorologji, b) Ligjin për Produktet e Metaleve të Çmuara. c) Strategjia për zhvillimin e infrastrukturës metrologjike në Kosovë 2010-2014
Poashtu, DMK në mënyrë të përhershme rishikon rregulloret ligjore ekzistuese dhe zhvillon rregullore të reja në mënyrë që të harmonizojë kornizën ligjore të Kosovës me legjislacionin e BE-së.
242
Misioni
Misioni i DMK-së është të vendos një sistem të qëndrueshëm e kompatibil të metrologjisë në Kosovë, i cili do të mundësojë:
a) Matje në pajtim me sistemin e njësive matësi SI; b) Matje të sakta dhe të besueshme me qëllim të mbrojtjes së jetës, shëndetit njerëzor, kafshëve,
mjedisit, konsumatorëve dhe burimeve natyrore; c) Instrumente të sakta matëse në mënyrë që të rris cilësinë e produkteve dhe shërbimeve
vendore në mënyrë që të jenë konkurrente në tregun vendor dhe ndërkombëtar; d) Të zhvillojë metrologjinë shkencore për të kontribuar në zhvillimin e kushteve të nevojshme që
do t’i përgjigjen metrologjisë rajonale e ndërkombëtare, që ndikon në integrimin e ekonomisë sonë në ekonominë e tregut.
Prioritetet e DMK-së
Për të përmbushur misionin e tij, Departamenti i Metrologjisë së Kosovës ka identifikuar prioritetet në vijim:
a) Ngritja e nivelit të etalonëve kombëtar të matjeve në pajtim me nevojat vendore; b) Harmonizimi i legjislacionit për metrologjinë me legjislacionin e shteteve të BE-së, c) Trajnimin dhe kualifikimin e personelit për të kryer verifikimet dhe kalibrimet, d) Bashkëpunimi me organizatat metrologjike ndërkombëtare dhe rajonale (EUROMET, CEN,
CENELEX, OIML, etj.), dhe anëtarësia e DMK-së në organizatat ndërkombëtare për metrologji.
Funksionet dhe detyrat e DMK-së
Në mënyrë që të përmbush misionin e tij, DMK punon në realizimin e tri funksioneve të përgjithshme të metrologjisë në Kosovë:
a) Metrologjia shkencore, b) Metrologjia industriale, dhe c) Metrologjia ligjore.
Duke zhvilluar këto funksione metrologjike, DMK parasheh themelimin etalone kombëtare të matjes në mënyrë që të transmetojë njësi matëse për pajisjet dhe instrumentet matëse në përdorim në proceset e prodhimit, shërbimit dhe testimit dhe për të garantuar saktësinë matëse duke kontrolluar instrumentet matëse në shfrytëzim publik.
243
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR DEPARTAMENTIN E METROLOGJISË SË KOSOVËS
Adresa Rr. „Muharrem Fejza“ p.n. Lagja Spitalit, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0)38 512 827
E-maili [email protected]
Faqja në internet http://www.mti-ks.org/?cid=1,224
Orari i punës 08:00 – 12:00
Drejtoria e Akreditimit e Kosovës (DAK)
Akreditimi është njohje e sanksionuar e kompetencës teknike. Për shembull, një laborator mund të jetë i akredituar si kompetent teknikisht për të kryer disa teste të caktuara të ndërlidhura me vlerësimin e përshtatjes me rregulloret apo standardet teknike. Është me rëndësi për lehtësimin e tregtisë së jashtme që organet testuese në Kosovë të jenë të akredituara ndërkombëtarisht si kompetente teknikisht për të testuar produktet për përshtatje me rregulloret teknike apo standardet e produktit.
Drejtoria e Akreditimit të Kosovës (DAK) është institucioni qeveritar i vetëm që ka kompetencë ligjore e teknike për të akredituar organet vlerësuese, laboratorët testues, laboratorët kalibrues, dhe organet për inspektim dhe certifikim. Për më shumë informata për DAK-un kliko këtu.
Informata shtesë për Drejtorinë e Akreditimit të Kosovës
DAK-u funksionon nën autoritetin e Ligjit nr. 03/L-069, siç është plotësuar me 28 qershor 2011 (Ligji 04/L 007) dhe UA 2009/02.
Misioni
Misioni i DAK-ut është të sigurojë për të gjitha palët e interesuara aktivitetin e akreditimit të bazuar në kërkesat e standardeve, ligjeve dhe parimeve të akreditimit.
Vizioni
Qëllimi i DAK-ut është që të bëhet anëtar i plotë i EA (Bashkëpunimit Evropian për Akreditim) dhe të nënshkrua Marrëveshjen Shumëpalëshe me EA.
244
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR DREJTORINË E AKREDITIMIT TË KOSOVËS
Adresa Rr. „Muharrem Fejza“ p.n. Lagja e Spitalit, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0)38 512 796
E-maili [email protected]
Faqja e internetit www.dak-ks.org
Orari i punës 08:00 – 16:00
Departamenti i Industrisë dhe Rregulloreve Teknike
Departamenti i Industrisë dhe Rregulloreve Teknike ka të bëj me standardet teknike dhe vlerësimin e përshtatjes së produkteve, një çështje me rëndësi për tregtinë ndërkombëtare. Departamenti merret me zhvillimin e strategjive, zhvillimin e politikave sektoriale dhe nën-sektoriale; krijimin e një mjedisi lehtësues për promovimin e zhvillimit të qëndrueshëm të industrisë në Kosovë; masat konkrete drejt përafrimit të legjislacionit kombëtar me direktivat e BE-së në industri; organizimin dhe monitorimin e procedurave lajmëruese; propozimin dhe hartimin e legjislacionit në fushën e standardeve teknike dhe vlerësimit të produkteve; zhvendosjen e Direktivave të BE-së sa i përket standardeve teknike dhe vlerësimit të përshtatjes së produkteve; bashkëpunimin dhe bashkërendimin e punës me organet e infrastrukturës cilësore; dhe mbikëqyrjen e ligjeve dhe akteve tjera ligjore në sferën e rregullave teknike dhe standardeve teknike. Për më shumë informata mbi Departamentin e Industrisë dhe Rregulloreve Teknike klikoni këtu.
Informata shtesë për Departamentin e Industrisë dhe Rregulloreve Teknike
Departamenti përbëhet nga divizionet e turizmit dhe infrastrukturës cilësore. Ligjet themelore sipas të cilave funksionon Departamenti janë Ligji për Siguri të Përgjithshme të Produkteve (Ligji nr. 04/L-078) dhe Ligji nr. 04/L-039 Kërkesat Teknike për Produkte dhe Vlerësim të Përshtatjes (shiko: http://www.mti-ks.org/?cid=1, 5).
Ligji për Sigurinë e Përgjithshme të Produkteve përkufizon kërkesat për siguri të përgjithshme të produkteve, obligimet e prodhuesve dhe shpërndarësve, informatat publike, promovimin e masave vullnetare dhe mbikëqyrjen për të plotësuar kërkesat e vendosura me këtë ligj.
Ligji për Kërkesat Teknike për Produkte dhe Vlerësim të Përshtatjes fillimisht vendos dokumentacionin e nevojshëm për vlerësim të përshtatjes, i cili përfshin:
• raportin e testit,
• certifikatën e përshtatjes apo certifikatën/raportin e inspektimit;
245
• deklarata e përshtatjes dhe dokumentacioni teknik i kërkuar për verifikim të përshtatjes së produkteve që duhet të vihen në dispozicion tek organet kompetente;
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR DEPARTAMENTIN E INDUSTRISË
Adresa Rr. „Muharrem Fejza“ p.n. Lagja e Spitalit, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit
E-maili mailto:[email protected]
Faqja në internet http://www.mti-ks.org/?cid=1,8
Orari i punës 08:00 – 16:00
Menaxhimi i Integruar i Kufirit
Menaxhimi i Integruar i Kufirit (MIK) përfshin organizimin e aktivitetet e agjencisë kufitare për të siguruar bashkërendim dhe bashkëpunim sa i përket sigurisë kufitare, zbatimin e ligjit dhe lehtësimin e tregtisë. Ekzistojnë dy aspekte të MIK-ut (1) integrimin mes agjencive kufitare brenda Kosovës, dhe (2) integrimin e mbikëqyrjes së agjencive kufitare mes Kosovës dhe shteteve përreth.
Më përkrahje në BE, Kosova është duke shkuar drejt MIK-ut edhe brenda edhe me shtetet fqinje. Aspektet kryesore të konceptit të MIK-ut janë bashkërendimi dhe bashkëpunimi i bazuar në tri shtyllat në vijim:
Bashkëpunimi brenda agjencisë kufitare; Bashkëpunimi mes agjencive të Kosovës dhe Bashkëpunimi ndërkombëtar.
10. Çështje të veçanta në lidhje me tregtinë e shërbimeve
Rreth 70% e PBB-së së Kosovës shkon në shërbime dhe në vitin 2011 Kosova kishte një bilanc pozitiv të tregtisë në shërbime mbi 281 milionë €. (Raporti Vjetor i Bankës Qendrore të Kosovës 2011, f. 62) Të hyrat nga tregtia e shërbimeve është rritur pothuajse 20% në vitin 2011, duke reflektuar rritjet kryesisht nga shërbimet e udhëtimit dhe shërbimeve të tjera të biznesit, si dhe të shërbimeve të komunikimit. Nga ana tjetër, shërbimet e ndërtimtarisë, sigurimeve dhe ato financiare kanë shënuar një bilanc negativ tregtar. Kjo pjesë diskuton disa çështje të veçanta në lidhje me tregtinë në shërbime.
Lëvizja e personave: vizat dhe lejet e punës; njohja e aftësive profesionale dhe diplomave
246
Lëvizja e personave fizikë përtej kufijve për të ofruar shërbime është shumë e kufizuar. Madje edhe në vendet e tjera të CEFTA-s qytetarët e Kosovës zakonisht duhet të marrin leje paraprake para fillimit të punës. Procedurat për një gjë të tillë mund të jenë të gjata dhe komplekse. Si rezultat, bizneset mund të përballen me sfida të mëdha për të marr leje për të punësuarit e tyre për të punuar në projekte në vendet e huaja. Disa vende aplikojnë kuota për punëtorët e huaj dhe shumë prej tyre kërkojnë që aplikanti të demonstrojë se nuk ka punëtorë lokalë me aftësi të njëjta në dispozicion para se t’i lëshohet leja e punës. Kosova sipas raporteve ka qasjen më liberale në mesin e vendeve të CEFTA-së. (Pengesat për Tregtinë në Shërbime në Rajonin e CEFTA-së, Banka Botërore, 2011, fq. 17.). Leja e punës është e nevojshme, por disa lloje të punëtorëve janë të liruar nga kjo kërkesë (p.sh., drejtorët ekzekutivë, transferimet brenda kompanisë, punëtorët e transportit). Vizat mund të jenë të nevojshme për punëtorët nga vendet e caktuara dhe hyrja në Kosovë mund të kufizohet për një periudhë 90 ditore me mundësinë e rinovimit të lejes.
Një aspekt tjetër i lëvizjes së personave fizikë përtej kufijve për të ofruar shërbime është njohja e aftësive profesionale (licencimi vendor) dhe arsimi. Kjo është shumë e rëndësishme për profesionistët e shërbimeve profesionale të tilla si mjekët, dentistët, shërbimet ligjore dhe kontabiliteti, inxhinierët dhe arkitektët. Kjo në përgjithësi nuk është relevante për shërbimet e TIK dhe shërbimet e konsulencës së biznesit, turizmit, udhëtimeve, etj. Negociatat aktualisht janë në vazhdim e sipër në CEFTA për njohjen reciproke të lejeve profesionale dhe arsimit.
Për më shumë informata në lidhje me kërkesat e Kosovës sa i përket lejeve të punës dhe të udhëtimit për biznes, shih Pjesën 9 të këtij Udhëzuesi.
247
Kontratat
Kontratat ndërmjet personave juridikë dhe/ose fizikë paraqesin bazën e tregtisë në ekonominë e tregut të lirë. Prandaj është e rëndësishme për tregtarët e rinj ose tregtarët e ardhshëm për të fituar një kuptim bazë të rëndësisë së kontratave, si dhe procedurat që lidhen me përdorimin e kontratave të transaksioneve të importit dhe eksportit.
Kontratat shërbejnë për një numër funksionesh - ato përcaktojnë detajet e një marrëveshjeje, sqarojnë terminologjinë e përdorur nga palët, specifikojnë shpërndarjen e rreziqeve në një transaksion dhe ofrojnë dëshmi që do të përdoret nga një gjykatë arbitrazhi apo panel në rast të një mosmarrëveshje. E Drejta Kontraktuale shërben për të krijuar kornizën themelore të rregullave për marrëveshjet private, dhe më e rëndësishmja, për të “plotësuar boshllëqet” kur vetë palët dështojnë për të negociuar marrëveshjet dhe kushtet gjithëpërfshirëse.
E Drejta Kontraktuale gjithashtu shërben për të plotësuar marrëveshjet e palëve, dhe për të siguruar që kufijtë adekuat janë vendosur, për shembull për mbrojtjen e konsumatorëve, në aftësinë e një pale apo palëve që të mos tejkalojnë limitet e pranuara. Rregullat e kontratës janë njëkohësisht të thjeshta dhe komplekse. Shfrytëzimi i informatave në dispozicion për të shpjeguar të drejtën kontraktuake është një grup i mjeteve të vlefshme për të siguruar se marrëveshjet janë jetësuar mjaftueshëm për të shmangur konfliktet dhe për të shpjeguar “marrëveshjen” në rast se ka ndonjë mosmarrëveshje.
Format e rekomanduara standarde të kontratave janë dhënë në këtë faqe interneti:
http://www.kontrata.info/?cid=2,60
Për më shumë informata në lidhje me kontratat klikoni në këtë vegëz.
Informata shtesë në lidhje me Kontratat
Qartësimi dhe Memorizimi i Marrëveshjeve
Kontratat me shkrim të negociuara mirë dhe të kuptuara qartë mbrojnë bizneset. Kontratat janë mjete esenciale të cilat i përdorin bizneset për të shpërndarë rrezikun, për të sqaruar pritjet, dhe për të memorizuar obligimet për të cilat secila palët bien dakord. Pa kontrata të shkruara, detyrimet e palëve dhe shpërndarja e rreziqeve nuk janë të përcaktuara mirë dhe palët në marrëveshje shpesh kanë kuptime të ndryshme të detyrimeve të tyre. Në rastin kur palët në marrëveshje nuk arrijnë të memorizojnë kushtet e një transaksioni, dhe kanë kuptim të ndryshëm të detyrimeve të tyre, ka shumë më tepër gjasa të ndodhin mosmarrëveshjet.
248
Marrëveshjet me shkrim shërbejnë për të parandaluar mosmarrëveshjet e biznesit, sepse dokumentacioni sqaron detyrimet; kur detyrimet janë të qarta me shkrim, ka më pak të ngjarë që palët në një marrëveshje të keqkuptojnë apo të përfitojnë nga njëra-tjetra.
Dëshmia ligjore
Dokumentacioni me shkrim i një marrëveshjeje ofron dëshmi e cila është gjithmonë e dobishme, për të mos thënë vendimtare, për të ofruar prova për një rast të caktuar nëse lind një mosmarrëveshje. Kur kemi të bëjmë me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, është e rëndësishme të mbani mend se gjykatësit janë ekspertë të drejtësisë, jo të biznesit. Duke iu ofruar atyre provat e nevojshme për të gjykuar mosmarrëveshjet kjo i ndihmon gjykatësit për të kuptuar më mirë mosmarrëveshjet, dhe të vendosin mbi mosmarrëveshjet e kontratave në mënyrë më efikase dhe të përshtatshme.
Zgjidhja Alternative e Mosmarrëveshjeve
Mekanizmat e Zgjidhjes Alternative të Mosmarrëveshjeve (ZAM), të cilat përfshijnë edhe Ndërmjetësimin dhe Arbitrazhin, janë mjete të zakonshme për të zgjidhur mosmarrëveshjet më shpejt dhe me efikasitet sesa zgjidhja e mosmarrëveshjeve në gjykata. Të dy format janë më të shpejta se gjykatat, dhe janë me kosto më efektive, përveç avantazheve të tjera.
Për fat të keq, posa shfaqet një mosmarrëveshje, palët shpesh nuk ka të ngjarë që të bien dakord për këto alternativa. Prandaj, përdorimi i marrëveshjeve me shkrim me Klauzola për Ndërmjetësim dhe/ose Arbitrazh është i nevojshëm në mënyrë që të shfrytëzohen këto alternativa.
Format e rekomanduara standarde të kontratave janë dhënë në këtë faqe interneti:
http://www.kontrata.info/?cid=2,60
Këto shërbime përfshijnë formën e rekomanduar të kontratave për:
a) Transportin e mallrave, b) Furnizimin me mallra, c) Shërbimet, d) Qiradhënie, e) Punësimin, f) Agro-transportin, g) Agro kontrata për shitje, h) Agro kontrata për ndërmjetësim, dhe i) Qiratë komerciale.
249
Ligji i Kosovës mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve
E drejta kontraktuake në Kosovë është e rregulluar me Ligjin e Kosovës për Marrëdhëniet e Detyrimeve (Ligji Nr. 04/L-077) (“Ligji mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve”), i miratuar më 10 maj 2012 nga Kuvendi i Kosovës. Ligji përcakton të drejtat dhe detyrimet e palëve që hyjnë në kontrata.
Fushëveprimtaria
Ligji mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve përmban parimet themelore dhe rregullat e përgjithshme për të gjitha marrëdhëniet e detyrimeve.61 Vullneti i palëve
Vullneti i palëve për të hyrë në një kontratë është një parim shumë i rëndësishëm në të drejtën kontraktuake. Ligji mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve parashikon që pjesëmarrësit në marrëdhëniet e detyrimeve janë të lirë, që në pajtim me dispozitat urdhëruese, të rendit publik dhe të dokeve të mira, t`i rregullojnë marrëdhëniet e veta sipas vullnetit të tyre.62 Barazia e palëve
Ligji i jep efekt parimit të barazisë dhe thekson se pjesëmarrësit në marrëdhëniet e detyrimeve janë të barabartë.63
Detyrat e përmbushjes së detyrimeve
Detyrimi për përmbushje buron nga sistemi i drejtës civile të cilin e aplikon Kosova. Në SHBA, për shembull, një gjykatë do të kërkojë përmbushje të veçantë ose përmbushjen e një detyrimi kontraktual vetëm ku dëmet monetare janë të pamjaftueshme, kryesisht kur kontrata përfshin tokën ose një pasuri të veçantë të patundshme.
Lidhja e kontratës
Ligji mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve parashikon që kontrata është e lidhur kur palët kontraktuese janë marrë vesh për elementet thelbësore të kontratës.64 Koha dhe vendi i lidhjes së kontratës
Sipas Ligjit kontrata është e lidhur në çastin kur ofertuesi merr deklaratën e të ofertuarit se e pranon ofertën. Konsiderohet se kontrata është e lidhur në vendin ku ofertuesi e ka pasur selinë e tij, përkatësisht vendbanimin në çastin kur e ka bërë ofertën.65 Pranimi i ofertës
Ligji parashikon që oferta është e pranuar kur ofertuesi e merr deklaratën e të ofertuarit se e pranon ofertën.66 Heshtja e të ofertuarit nuk do të thotë pranim i ofertës.67
61 Ligji mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve, neni. 1 62 Id. neni 2.1 63 Id. neni 3 64 Id. Neni 15.1 65 Id. Neni 21
250
Kontrata nule
Një kontratë nuk është e vlefshme, kur ajo nuk plotëson kriteret sipas Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve. Kur objekti i detyrimit është i pamundur, i palejueshëm, i pacaktuar ose i cili nuk mund të caktohet, kontrata është absolutisht e pavlefshme.68 Forma e Kontratës
Ligji nuk parashikon ndonjë formë të veçantë të lidhjes së kontratës, përveç nëse me ligj është caktuar ndryshe. 69
Përfundimi i Kontratës
Sipas Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve, kontrata do të përfundojë në rastet e kompensimit, lirimit nga borxhi, novacioni ose ripërtëritja e borxhit, konfuzioni me të cilin i njëjti person bëhet edhe kreditor dhe debitor, pamundësia e përmbushjes së detyrimeve, statuti i kufizimeve, dhe vdekja. 70
Libri 2 i Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve përcakton rregullat dhe specifikimet për llojet e ndryshme të kontratave të tilla si kontrata e shitjes, kontratë qiraje, kontrata për transportin e mallrave, kontratës së furnizimeve, etj.
Shërbimet e TI dhe konsultimit për Biznes – problemi i mbrojtjes së PI
Kosova ka pasur sukses të konsiderueshëm në eksportimin e shërbimeve të TI-së dhe shërbimeve të tjera të biznesit. Tregu global për shërbimet me kontraktim të jashtëm në fushën e TI-së dhe shërbimet e biznesit (p.sh., qendrat e thirrjes, shërbimet mbështetëse të kontabilitetit, zhvilluesit e programeve) është thelbësor dhe vendet në zhvillim të tilla si India kanë qenë në krye të listës në këtë treg.
Dy kërkesa institucionale janë të rëndësishme për të zgjeruar eksportet e shërbimeve të TI-së dhe shërbimeve të tjera të biznesit – shërbimet e besueshme dhe të avancuara të telekomunikacionit dhe lidhja me internet dhe mbrojtja adekuate e pronësisë intelektuale. Kosova aktualisht plotëson kërkesën e parë - shërbimet e besueshme dhe të avancuara të telekomunikacionit dhe lidhja me internet - por jo të dytën.
Pronësia intelektuale përfshin të gjitha veprat, artikujt dhe materialet e krijimtarisë intelektuale, inovacionit teknik, krijimet letrare dhe artistike, si dhe simbolet, emrat, fotografitë, dizajnet, etj.
66 Id. Neni. 28 67 Id. Neni, 30.1 68 Id. Neni, 35 69 Id. Neni. 51.1 70 Id. Nenet 317, 325, 329, 334, 335, 338, 340)
251
Kosova ka miratuar legjislacionin e të drejtave në pronën intelektuale që përgjithësisht përputhet me atë të BE-së dhe praktikat ndërkombëtare. Mirëpo, me përjashtim të CEFTA-së, Kosova aktualisht nuk është anëtare e ndonjë marrëveshjeje shumëpalëshe të pronës intelektuale ose ndonjë organizate dhe gjendja aktuale e dobët e sistemit gjyqësor të Kosovës e bën më problematike zbatimin e të drejtave të pronësisë intelektuale në gjykata.
Administrimi i të drejtave të pronësisë intelektuale është i ndarë në dy degë - të drejtat e pronësisë industriale (që përmbajnë patentat, markat tregtare, dizajnin industrial, etj.) dhe të drejtat e autorit. Ministria e Tregtisë dhe Industrisë ofron mbrojtje për patentat, markat tregtare dhe dizajnin industrial dhe Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ofron mbrojtje të të drejtave të autorit.
Masat kufitare për zbatimin e të Drejtave të Pronësisë Intelektuale
Pasi këto dy ministri të kenë përfunduar veprimet e nevojshme për këto mbrojtje të DPI në Kosovë, bartësi i të drejtave duhet të paraqesë një kërkesë tek Dogana e Kosovës për të zbatuar mbrojtjen e miratuar të DPI në kufi - që në mënyrë specifike është: ndalimi i mallrave të cilat janë të dyshuara për shkeljen e mbrojtjes së miratuar të pronësisë intelektuale. Kërkesa duhet të përmbajë informatat në lidhje me emrin e produktit dhe përshkrimin, emrin e bartësit të së drejtës, së bashku me një kopje të mbrojtjes së autorizuar.
Në rastet kur bartësi i të drejtave nuk e ka dorëzuar një kërkesë për veprim, Dogana e Kosovës mund të pezullojë lirimin e mallrave të dyshuar për shkak të shkeljes së DPI. Një veprim i tillë është referuar si “ex-officio”.
Në rastet kur pezullohet zhdoganimi i dërgesës, Dogana e Kosovës do ta njoftojë bartësin e të drejtave të supozuar se dërgesa është ndalur, dhe do të informojë mbajtësin e të drejtave që se duhet të bëhet një kërkesë me shkrim për mbrojtje brenda tre ditësh pune. Nëse asnjë kërkesë nuk dorëzohet pas tri ditësh, Dogana e Kosovës do të lirojë dërgesën me kusht që të gjitha formalitetet e rregullta doganore janë plotësuar.
Formulari i kërkesës mund të shkarkohet nga faqja zyrtare e Doganës së Kosovës: www.dogana-ks.org
Kur dorëzohet një kërkesë, Dogana e Kosovës do të mbajë dërgesën për aq kohë sa bartësi i të drejtave mund të dëshmojë se është miratuar mbrojtja për mallrat në fjalë. Për më shumë informata në lidhje me aplikimin për Dogana për mbrojtjen e DPI dhe informatave shtesë për mbrojtjen e DPI klikoni mbi këtë vegëz.
252
Informatat shtesë rreth marrjes së Mbrojtjes së DPI nga Dogana dhe agjencitë e tjera
Kërkesa për Doganën e Kosovës për mbrojtje të DPI duhet të bëhet në pajtim me nenin 4 të Ligjit 03-L/170 dhe nenin 3 të Udhëzimit Administrativ 07/2011, dhe duhet të përfshijë:
Përshkrimi i hollësishëm teknik dhe i saktë i mallit; Përshkrimi narrativ i mallit; Dokumente të tjera që kanë të bëjnë me mallrat; Fotografia e mallrave; Planet apo vizatimet lidhur me mallrat; Kombinimet e ngjyrave të mallrave; Dimensionet dhe/ose format e mallrave; Format e mallrave; Simbole dalluese lidhur me mallrat; Etiketimi i mallrave; Broshurat apo materialet reklamuese në lidhje me mallrat; Ngjitësit apo shenjat dalluese të mallrave Udhëzimet për përdorimin e mallrave. Çdo të dhënë të veçantë lidhur me mbrojtjen e DPI dhe çdo informatë lidhur me llojin e
shkeljes së DPI: Bartësi i së drejtës po ashtu mundet të përcjell çdo të dhënë që ai mund të ketë në lidhje me -
o Vlerën doganore të mallrave origjinale në Republikën e Kosovës; o Lokacionin e mallrave ose destinacionin e paraparë të tyre; o Detajet që identifikojnë ngarkesën (dërgesën); o Arritjen e planifikuar ose datën e nisjes së mallrave; o Detajet e mjeteve të përdorura për transport; o Detajet e identitetit të importuesit, eksportuesit ose të bartësit të mallrave; o Vendi i prodhimit dhe rrugët qe përdoren për transport; o Ndryshimet teknike, nëse dihen, në mes të mallrave origjinale dhe mallrave që dyshohen
se shkelin të drejtat e pronësisë intelektuale. o Detajet e personit kontaktues, ose përfaqësuesit të autorizuar të bartësit të së drejtës. o Adresa, qyteti, kodi postar, shteti, vendi. o Numrin e telefonit; o Numrin e faksit; o e-mail adresat përkatëse; o Faqen relevante të internetit
Sfida kryesore lidhur me masat kufitare për Doganën e Kosovës është balancimi i të drejtave të bartësit të DPI dhe të drejtave të importuesit ose pronarit të mallrave të importuara.
253
Divizioni i DPI në Doganat e Kosovës do të marrë vendim për të gjitha kërkesat e tilla brenda 30 ditëve nga pranimi i kërkesës dhe do të njoftojë aplikantin për vendimin e saj, si dhe importuesin e ardhshëm.
Nëse miratohet, kërkesa për mbrojtje do të jetë e vlefshme për një vit. Bartësi i të drejtave mund të aplikojë për zgjatje të mbrojtjes edhe për një vit tjetër. Tarifa prej 100 eurosh aplikohet për zgjatjen e mbrojtjes, plus 50 euro taksë.
Në fund të fundit, vendim për çdo rast do të varet nga baza ligjore dhe vërtetësia e mbrojtjes së DPI, dhe në bazë të përputhjes në mes të mallrave të cilat janë të mbrojtura me DPI, dhe mallrave të importuara.
Kur merret vendimi përfundimtar për të konfiskuar një dërgesë të mallrave të cilat shkelin DPI-në, importuesi do të informohet me shkrim nga Dogana e Kosovës, si dhe do të ketë të drejtë të apelojë vendimin për konfiskimin e mallrave. Sipas Ligjit mbi Masat Kufitare, Dogana e Kosovës atëherë mund të shkatërrojë mallrat ilegale, pa një vendim gjyqësor. Por ky veprimi i fundit do të merret vetëm pasi që importuesi apo pronari i mallrave ilegale të ketë shterur të gjitha rrugët e apelimit
Kur merret vendimi përfundimtar për lirimin e një dërgese të mallrave të cilat janë dyshuar për shkeljen e tillë, të gjithë personat që kanë të bëjnë me rastin do të informohen me shkrim nga Dogana e Kosovës.
Në rastet kur afati i mbrojtjes së DPI skadon, bartësi i së drejtës duhet të njoftojë Doganën e Kosovës me informatat e përditësuara 15 ditë para skadimit të së drejtës.
Këtu janë lidhjet në versionin elektronik të Ligjit mbi Masat Kufitare për Mbrojtjen e të Drejtave të Pronësisë Intelektuale:71
http://dogana.rks-gov.net/Uploads/Documents/Ligji-03-L-170.pdf (shqip)
http://dogana.rks-gov.net/Uploads/Documents/2009-170Laë%20on%20Customs%20Measures%20for%20Protection%20of%20Intellectual%20Property%20Rights.pdf (Anglisht)
Cilat mallra konsiderohen mallra të falsifikuara?
71 Ky ligj është bazuar në Rregulloren e EC Nr. 2003/1383, në fuqi që nga muaji shkurt 2010.
254
Mallra të falsifikuara janë ato mallrat që shkelin të drejtën e pronësisë industriale. Markat tregtare, dizajni industrial dhe patentat, të cilat janë të listuara në Zyrën e Pronësisë Industriale (ZPI) nuk mund të përdoren pa autorizimin e bartësit të së drejtës. Mallrat pirate konsiderohen mallrat që shkelin të drejtën e autorit, dhe përfshijnë kopjimin e paligjshëm të CD-ve, DVD, programeve kompjuterike, etj.
Cilat janë produktet më të prekura?
Të gjitha produktet e të gjithë sektorëve ekonomikë mund të preken nga falsifikimi të tilla si:
veshjet, parfume, kozmetikë, telefonat celularë, CD, DVD, programet kompjuterike;
barnat, pije të ndryshme dhe produktet ushqimore; pjesë këmbimi për automobila dhe pajisje elektrike.
Cilat janë pasojat?
Pasojat për biznesin
Mallrat e falsifikuara shkaktojnë dëme të mëdha tek bizneset në vend. Shumë kompani të mëdha bëjnë investime serioze për një prezantim më të mirë të markës së tyre, dhe falsifikimi i markës tregtare të tyre e shkatërron imazhin e tyre.
Pasojat për konsumatorët
Mallrat e falsifikuara mashtrojnë konsumatorët në lidhje me cilësinë, dhe në shumicën e rasteve janë edhe të rrezikshme për shëndetin dhe sigurinë e konsumatorëve, duke përfshirë produktet ushqimore, farmaceutike, produkte kozmetike etj.
Si dallohen mallrat e falsifikuara nga ato origjinale?
Disa nga treguesit që ju mundësojnë të dalloni një produkt të falsifikuar nga produkti origjinal janë:
çmimi është shumë më i lirë;
cilësia dhe paketimi nuk janë të nivelit të njëjtë,
teksti i gjuhës përmban gabime,
shpesh nuk ka etiketa dhe shenja dalluese të sigurisë etj.
Çfarë është roli i Doganave për mbrojtjen e të drejtave të pronësisë intelektuale?
Dogana e Kosovës në bazë të misionit të saj fiskal, ekonomik dhe proteksionist është e obliguar të mbrojë të drejtat e pronësisë intelektuale, pra, mbrojtjen e biznesit të ligjshëm nga konkurrenca e pandershme.
Dogana e Kosovës në bazë të Ligjit 03-L/170/2010 dhe Udhëzimit Administrativ nr. 07/2010, ka për detyrë të mbrojë të drejtat e pronësisë intelektuale për mallrat që hyjnë/ose dalin nga territori i Kosovës, sipas kërkesës së bartësit të të drejtave ose sipas përfaqësuesve të tyre “ex officio”, si dhe të marrin masat e duhura për të mbrojtur të drejtat e pronësisë për ato mallra.
255
Aplikacioni:
http://dogana.rks-gov.net/Uploads/Documents/Aplikacioni_per_veprim-_DPI.pdf
Departamenti i Informimit.
+381 - 38 540 350
Numri i telefonit për raportimin e korrupsionit dhe kontrabandës
+ 381 - 38 500 095
LIDHJA ME TARIFAT e KOSOVËS
Zyra për Pronësi Industriale – Ministria e Tregtisë dhe Industrisë
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ZYRËN E PRONËSISË INDUSTRIALE, MINISTRIA E TREGTISË DHE INDUSTRISË
Adresa Rr. „Muharrem Fejza“ p.n. Lagja Spitalit, 10000 Prishtine
Numri i telefonit +381 (0)38 512 207
Email [email protected]
Uebfaqja http://www.mti-ks.org/?cid=1,381
Orari i punës 08:00 – 12:00
Zyra e Pronësisë Industriale është institucion i cili merret me aktivitetin nga fusha e mbrojtjes së të drejtave të pronësisë industriale. Zyra zbaton procedurat e mbrojtjes dhe regjistrimit të të drejtave nga kjo fushë e cila është themeluar në baze të Ligjit nr. 2004/49, “Për Patentim”,72 neni 13, si dhe nenit 1 Ligjit Nr. 02/L-100 “Për Ndryshimet dhe Plotësimet e Ligjit për Patentim Nr 2004/49” 73,, dhe UA Nr. 2007/06 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Zyrës së Pronësisë Industriale
Qëllimi i mbrojtjes dhe regjistrimit të të drejtave të objekteve të Pronësisë Industriale është të inkurajojë dhe të motivojë shpikësit, krijuesit, të mbrojnë të drejtat e tyre dhe të rrënjosë besimin në zhvillimin e aktivitetit tregtar në lidhje me objektet e Pronësisë Industriale.
Roli kryesor i Zyrës për Pronësi Industriale është njohja e të drejtave të objekteve të pronësisë industriale. Përveç këtij roli, Zyra për Pronësi Industriale ofron këshilla dhe ndihmon Qeverinë e Kosovës në zhvillimin e politikave që synojnë inkurajimin e potencialit inovativ të vendit, si dhe ngritjen e vetëdijes publike përmes krijimit të një kulture të respektit për Pronësinë Industriale.
72 Neni 13 73 Neni 1
256
Aplikacionet për regjistrimin e patentave, markave tregtare dhe dizajneve industriale, udhëzimet për plotësimin e këtyre aplikacioneve mund të gjenden në këtë vegëz: http://ëëë.mti-ks.org/?cid=1,381
Procesi i patentimit
Procesi i patentimit është i rregulluar me dy pjesë të legjislacionit: Ligji Nr. 2004/49 për Patenta dhe Udhëzimi Administrativ 2007/10 mbi Procedurën Regjistrimit të Patentave. Patenta është një e drejtë ekskluzive ligjore që jepet për një shpikje. Një shpikje është një produkt ose një proces që ofron një mënyrë të re për të bërë diçka, ose ofron një zgjidhje të re teknike për një problem. Një patentë siguron mbrojtje ligjore për një shpikje të pronarit të patentës. Mbrojtja jepet për një periudhë të kufizuar prej 10 apo 20 vjetësh, nëse tarifat e rinovimit paguhen çdo vit për të ruajtur patentën në fuqi.
Një shpikje duhet të plotësojë kriteret e mëposhtme për t’u mbrojtur me një patentë. Kushtet e mëposhtme duhet të plotësohen:
Duhet të ketë aplikueshmëri industriale; Duhet të tregojë një element të risisë, që është një karakteristikë e re e cila nuk është e njohur
në trupin e njohurive ekzistuese në fushën e saj teknike. Ky trup është quajtur “arti prioritar”. Shpikja duhet të tregojë një aktivitet krijues i cili nuk mund të krijohet nga një person me
njohuri mesatare të fushës; Fusha tematike duhet të jenë e lejueshme si e “patentueshme”. Teoritë shkencore, metodat
matematikore, varietetet bimore ose shtazore, zbulime të substancave natyrore, metodat tregtare, ose metodat për trajtim mjekësor (në krahasim me produktet mjekësore) nuk janë të patentueshme.
Mbrojtja e patentës do të thotë se shpikja nuk mund të bëhet komercialisht, të përdoret, shpërndahet ose shitet pa pëlqimin e pronarit të patentës. Këto të drejta të patentës mbrohen në gjykatë e cila mban autoritetin për të ndaluar shkeljen e patentës. Në anën tjetër, gjykata mund të shpallë një patentë të pavlefshme nëse është sfiduar në mënyrë të suksesshme nga pala e tretë. Pronari i patentimit ka të drejtë të vendosë se kush mund të - ose nuk mund të - përdorë shpikjen e patentuar për periudhën në të cilën shpikja është e mbrojtur. Pronari i patentimit mund t'i japë leje, apo licencë, palëve të tjera për të përdorur shpikjen sipas kushteve të dakorduara në mënyrë reciproke. Pronari mund të shesë të drejtën mbi shpikjen tek dikush tjetër, i cili pastaj do të bëhet pronari ri i patentës. Pasi skadimit të patentës, mbrojtja mbaron dhe shpikja hyn në domenin publik. Kjo do të thotë se pronari nuk mban të drejta ekskluzive për shpikje, e cila vihet në dispozicion për shfrytëzim komercial nga të tjerët.
Hapat e mëposhtëm procedural janë të nevojshëm për të marrë patentën:
1. Aplikacioni për patentë duhet të përmbaj Kërkesën për njohjen e patentës; Përshkrimin e shpikjes; Një ose më shumë kërkesa patentore;
257
Vizatimet, nëse ka; Abstraktin e shpikjes Dëshmi për pagesën e tarifës për aplikim; Autorizimin (për jorezidentët) Certifikatën e prioritetit nga ministria e punëve të jashtme.
2. Ekzaminimi formal dhe pagesa e taksave; 3. Sigurimi i patentës dhe publikimi pas 18 muajsh; 4. Pagesa e tarifave të mirëmbajtjes vjetore; 5. Dëshmi mbi patentueshmerinë brenda 9 vitesh.
Kostot për marrjen e një patente përbëhen nga (a) tarifat zyrtare (shih Udhëzimin Administrative 2009/19 mbi Taksat, Shtojca A1), dhe (b) shpenzimet e një përfaqësuesi të patentës (e detyrueshme vetëm për jorezidentët).
Tabelat e mëposhtme përmbledhin tarifat e aplikueshme për mbrojtjen e patentës:
Nr. Lloji i tarifës Për personat fizikë vendorë dhe të huaj
Për personat juridikë vendorë dhe të huaj
€ Vlera e tarifës Vlera e tarifës
1. Tarifa për dorëzimin e aplikacionit “ 30 50
2. Tarifa për dorëzimin e çfarëdo aplikacioni të ndarë
“ 10 30
3. Tarifa për çdo kërkesë si pjesë e kërkesës së dhjetë
“ 5 5
4. Tarifa për përmirësimin e aplikacionit “ 10 20
5. Tarifa për plotësimin e aplikacionit “ 10 10
6. Tarifa për publikimin e hershëm të kërkesës për patentë
“ 15 20
7. Tarifa për lëshimin e patentës “ 20 40
8. Tarifa për refuzimin e njohjes së patentës 50 50
9. Tarifa për të bërë ndryshime në patentë 15 20
10. Taksa për regjistrimin e ndryshimin e pronësisë ose regjistrimin e kontratës së licencës në Regjistrin e patentave për
“ 30 50
258
shpikjet
11. Tarifa për ndryshimet në regjistër 10 15
12. Tarifa për miratimin e licencës jovullnetare për një inovacion
“ 100 100
13. Tarifa vjetore për të mbajtur patentën në fuqi:
Viti II
“ 25 35
Viti IV “ 35 40
Viti V “ 50 50
Viti VI “ 60 60
Viti VII “ 75 75
Viti VIII “ 90 90
Viti IX “ 110 110
Viti X “ 130 130
Nga viti XI-XX “ 170 170
14. Lëshimi i certifikatës për patentën e mbrojtur
10 10
15. Printimi aplikacioneve për patentë
-1 faqe tekst (pas faqes dhjetë)
- vizatimi
3
5
16. Tarifa për të drejtën e përparësisë 10 20
17. Tarifa për aktivitete të tjera të Zyrës për Pronësi Industriale që nuk janë të parashikuara në tabelën e tarifave
10 20
Regjistrimi i markave tregtare
Markë tregtare mund të jetë çdo shenjë e cila mund të paraqitet grafikisht, në veçanti fjalët, përfshirë edhe emrat personal, skicimet, shkronjat, numrat, formën e mallrave apo paketimin e tyre, ngjyrat si dhe kombinimi i gjitha këtyre me kusht që shenjat e tilla të mund të dallojnë mallrat ose shërbimet e një ndërmarrjeje nga mallrat ose shërbimet e ndërmarrjeve tjera
259
Ligji për Markat Tregtare përcakton kushtet dhe procedurat për regjistrimin e markave tregtare, të drejtat që rrjedhin nga regjistrimi dhe zbatimi i këtyre të drejtave. Ky ligj zbatohet për subjektet që i nënshtrohen procedurës së regjistrimit për fitimin e markës tregtare në Zyrën për Pronësi Industriale të Republikës së Kosovës e themeluar në Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë (në tekstin e mëtejshëm Zyra) përfshirë markat komunitare dhe regjistrimet ndërkombëtare të markës tregtare që vlejnë në Republikën e Kosovës.
Procedura për regjistrimin e një marke tregtare iniciohet duke paraqitur aplikacionin për regjistrimin e markës tregtare me Zyrën e Pronësisë Industriale, MTI. Aplikacioni për regjistrimin e markës tregtare duhet të përmbajë:
Kërkesën për regjistrimin e markës tregtare; Informatat lidhur me identifikimin personal të aplikantit; Listën e mallrave ose shërbimeve të kërkuara për t'u regjistruar; Dizajnin e markës tregtare.
Data e paraqitjes së aplikimit për regjistrimin e markës tregtare është data e pranimit të aplikacionit nga Zyra e Pronësisë Industriale
Markat tregtare regjistrohen për një periudhë prej dhjetë (10) vitesh nga data e paraqitjes së aplikimit. Regjistrimet mund të vazhdohen për periudha shtesë prej dhjetë (10) vitesh.
Kostot lidhur me paraqitjen e mbrojtjes së markës tregtare janë si në vijim:
Tarifat për marka tregtare
Nr Lloji i tarifës Personat fizik dhe juridik vendorë dhe të huaj
€ Vlera e tarifës
1. Tarifa për dorëzimin e kërkesës individuale për markë tregtare deri në tre klasa.
“ 40
2. Tarifa për dorëzimin e kërkesës për një markë kolektive dhe certifikim për deri në tre klasa.
“ 80
3. Tarifa për çdo klasë shtesë të produkteve dhe shërbimeve për markat tregtare individuale
“ 5
4. Tarifa për çdo klasë shtesë të produkteve dhe shërbimeve për 10
260
markat kolektive dhe certifikim
5. Tarifa për regjistrimin e markës tregtare individuale për deri në tre klasa
“ 40
6. Tarifa për regjistrimin e çdo klase shtesë të produkteve dhe shërbimeve për markat tregtare individuale
10
7. Tarifa për regjistrimin e markës tregtare kolektive dhe certifikim për deri në tre klasa
120
8. Taksa për regjistrimin e çdo klase shtesë të produkteve dhe shërbimeve për markat kolektive dhe certifikim
20
9. Tarifa për korrigjimin e gabimeve teknike në aplikacion 10
10. Tarifa për korrigjimin e gabimeve dhe ndryshime në regjistër 20
11. Pagesa për regjistrimin e ndryshimeve të pronësisë ose kontratës së licencës në Regjistrin e Markave Tregtare
“ 50
12. Taksa për lëshimin e certifikatës për mbrojtjen e markës tregtare “ 10
13. Tarifa për vazhdimin e regjistrimit të markës tregtare individuale për deri në tre klasa
“ 80
14. Tarifa për plotësimin dhe kompletimin e aplikacionit 15
15. Tarifa për refuzimin e aplikacionit pas publikimit të aplikacionit 50
17. Tarifa për të drejtën e përparësisë 20
18. Tarifa për ndarjen e aplikacionit “ 40
19. Tarifa për kufizimin (zvogëlimin) e listës së produkteve dhe shërbimeve
“ 20
20. Tarifa për ndërprerjen e vlefshmërisë së markës së mbrojtur 40
21. Tarifa për publikimin e përfundimit të vlefshmërisë së markës së mbrojtur tregtare
40
22. Tarifa për aktivitete të tjera të Zyrës së Pronësisë Industriale që nuk janë të parashikuara në tabelën e tarifave
20
Dizajni industrial
Dizajni industrial është i rregulluar me Ligjin Nr. 04/L-028 për Dizajnin Industrial i miratuar në vitin 2011. Ligji përcaktohen kushtet dhe procedurat për regjistrimin e dizajnit industrial, të drejtat që rrjedhin nga regjistrimi dhe zbatimi i këtyre të drejtave dhe dizajni komunitar.
261
Dizajni është përkufizuar si dukja e jashtme të produktit në tërësi apo të një pjese të tij, i cili rezulton nga karakteristikat e produktit, veçanërisht nga forma, trajta, ngjyra, vijat, konturat, tekstura ose materiali i vet produktit ose ornamentet e tij.
Dizajni industrial regjistrohet në Zyrën e Pronësisë Industriale. Aplikacioni për dizajnin industrial duhet të përmbajë:
kërkesën për regjistrimin e dizajnit industrial; të dhënat për paraqitësin e aplikacionit; dukjen e dizajnit e cila duhet të jetë e përshtatshme për reproduktim. Nëse lënda e
aplikacionit është dizajn dy dimensional, ndërsa aplikacioni përmban kërkesën për shtyrjen e publikimit në pajtim me nenin 45 të këtij ligji, atëherë paraqitja e dizajnit mund të bëhet me mostër.
emërtimin e produktit në të cilin zbatohet dizajni; të dhënat për përfaqësuesin e autorizuar, nëse aplikuesi ka autorizuar ndonjë person; nëse është paraqitur aplikacioni i përbashkët, të dhënat për përfaqësuesin e përbashkët
Përveç tjerash, aplikacioni i dizajnit industrial mund të përmbajë:
përshkrimin me të cilin shpjegohet dukja apo mostra e dizajnit; kërkesën për shtyrjen e publikimit të dizajnit të regjistruar; klasifikimin e produktit respektivisht shënimin e klasës, në të cilin produkti duhet të jetë pjesë
përbërëse apo në të cilin dizajni duhet zbatuar, në pajtim me Marrëveshjen e Lokarnos, duke u bazuar në klasifikimin ndërkombëtar;
të dhënat për dizajnuesin apo dizajnuesit apo shënimet se dizajnuesi apo dizajnuesit nuk dëshirojnë të ceken;
Data e aplikimit për dizajnin industrial konsiderohet të jetë data kur dokumentet janë dorëzuar nga aplikanti në Zyrën e Pronësisë Industriale. Mbrojtja e dizajnit industrial zgjatë pesë vjet, duke u llogaritur që nga data e dorëzimit të aplikacionit për dizajn industrial.
Mbrojtja e dizajnit industrial mund të vazhdohet për një periudhë shtesë prej pesë vitesh, për një periudhë të përgjithshme prej njëzet e pesë vitesh, duke u llogaritur nga data e dorëzimit të kërkesës.
Aplikacionet për regjistrimin e patentave, markave tregtare dhe dizajneve industriale, udhëzimet për plotësimin e këtyre aplikacioneve mund të gjenden në këtë vegëz: http://ëëë.mti-ks.org/?cid=1,381
Kostot lidhur me mbrojtjen e dizajneve industriale janë si në vijim:
262
Tarifat e dizajnit industrial
Nr. Lloji i tarifës Për personat fizikë vendorë dhe të huaj
Për personat juridikë vendorë dhe të huaj
€ Vlera e tarifës
Vlera e tarifës
1. Tarifa për dorëzimin e aplikacionit “ 15 30
2. Tarifa për dorëzimin e çdo aplikacioni shtesë “ 10 25
3. Tarifa për çdo klasë shtesë të dizajnit industrial “ 10 20
4. Tarifa për regjistrimin e dizajnit industrial “ 30 50
5. Taksa e shtyrjes së publikimit të dizajnit industrial “ 5 10
6. Taksa për regjistrimin e ndryshimit të pronësisë ose regjistrimin e kontratës së licencës në Regjistrin e patentave për shpikje
“ 30 50
7. Tarifa për vazhdimin e regjistrimit të dizajnit industrial (çdo 5 vjet)
“ 30 30
8. Tarifa e regjistrimit të vazhdueshëm të dizajnit industrial, kur paguhet pas skadimit të periudhës së mbrojtjes, por brenda një periudhe prej 6 muajsh nga kjo datë
“ 60 60
9. Tarifa për vazhdimin e regjistrimit për çdo dizajn shtesë
“ 30 30
10. Tarifa për vazhdimin e tarifës së regjistrimit për çdo klasë shtesë të dizajnit
“ 25 25
11. Tarifa për të drejtat e përparësisë 10 20
12. Tarifa për aktivitete të tjera të Zyrës së Pronësisë Industriale që nuk janë të parashikuara në tabelën e tarifave
10 20
263
Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Ngjashme – Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit
INORMATAT KONTAKTUESE PËR ZYËRN E TË DREJTAVE TË AUTORIT DHE TË DREJTAVE TË NGJASHME, MINISTRISË SË KULTURËS, RINISË DHE SPORTIT
Adresa Sheshi ”Nëna Terezë” p.n. 10000 Prishtine, Kosove
Numri i telefonit +381 (0)38 200 22527
Email [email protected]
Uebfaqja http://mkrs-ks.org/?page=1,102
Orari i punës 08:00 – 16:00
Zyra për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Ngjashme është një organ administrativ i themeluar në kuadër të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit.
Aktivitetet kryesore të Zyrës përfshijnë:
Lëshon autorizimet për shoqata për administrim kolektiv të të drejtave, Revokon autorizimin e lëshuar për Shoqata për administrim kolektiv të të drejtave në rast se
ato nuk përputhen me kriteret e parapara me ligj. Mbikëqyrja aktiviteteve të shoqatave për administrim kolektiv të të drejtave. Promovimi dhe ndërmarrja e aktiviteteve për të ofruar informatat e nevojshme për autorët,
bartësit dhe opinionin e gjerë për të drejtat e autorit dhe të ngjashme. Respekton legjislacionin ndërkombëtar dhe ofron rekomandime në lidhje me fushën e të
drejtave të autorit dhe të drejtave të ngjashme.
Shërbimet mjekësore dhe dentare
“Turizmi mjekësor”, ofrimi i shërbimeve të zgjedhura mjekësore e dentare për kosto me të ulët dhe mundësisht nivel më të lartë të ekspertizës së sa që janë në dispozicion në shtetin e origjinës së pacientit, është biznes në rritje kudo në botë. Shërbimet që zakonisht kërkohen nga udhëtaret përfshijnë procedura të zgjedhura dhe procedura komplekse të zgjedhura si zëvendësime të nyejve, kirurgji kozmetike, kirurgji dentare, etj. Megjithatë, në dispozicion është çfarëdo lloj i kujdesit shëndetësor. Sipas Bankës Botërore, 35 shtete iu shërbejnë më shumë se një milion turistëve mjekësor në vit. Tajlanda është destinacioni kryesor për turistët mjekësor, e pasuar nga India, Singapori dhe Malajzia. Për më shumë informata lidhur me tregtinë në shërbimet mjekësore e dentare materialin Tregtia Ndërkombëtare në Shërbime: Trendët e Rinj dhe Mundësitë për Vendet në Zhvillim (Banka Botërore 2010):
https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/2476/555440PUB0Int01EPI1972196101PUBLIC1.pdf?sequence=1
264
Kosova ka zhvilluar ekspertizë dhe klinika për fekondim artificial dhe disa procedura tjera mjekësore dhe dentare dhe aktualisht është duke tërhequr disa turistë mjekësore, sidomos kosovarët që jetojnë në shtetet tjera.
Shërbimet ndërtimore
Shërbimet ndërtimore janë kontribues i madh në ekonomi sa i përket punësimit dhe vlerës së shtuar. Shpenzimet globale në ndërtimtari i tejkaluan 10% të BPV-së globale me 2005. Në vitin 2007, 225 kontraktuesit më të mëdhenj ndërkombëtarë gjeneruan të hyra në vlerë prej 827 miliardë dollarë amerikan dhe eksporte në vlerë prej 325 miliardë dollarë amerikan. Prokurimi qeveritar përbën rreth 50% të shpenzimeve ndërtimore në shtetet në zhvillim. Për më shumë informata për tregtinë në shërbimet ndërtimore shikoni materialin Tregtia Ndërkombëtare në Shërbime: Trendët e Rinj dhe Mundësitë për Vendet në Zhvillim (Banka Botërore 2010):
https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/2476/555440PUB0Int01EPI1972196101PUBLIC1.pdf?sequence=1
Në të kaluarën Kosova ka pasur sukses të konsiderueshëm në eksportin e shërbimeve ndërtimore në Rusi dhe shtete tjera që kanë qenë pjesë e BRSS-së e deri në Lindjen e Mesme. Megjithatë, në vitin 2011 bilanci tregtar për shërbime ndërtimore ishte negativ për shkak të shërbimeve të importuara në lidhje me projektet e mëdha të rrugëve.
265
11. Zgjidhja e kontesteve
Shumica kontesteve për një kontratë zgjidhen me negociata mes palëve. Megjithatë, në disa raste kjo nuk është e mundshme dhe ju duhet të zgjidhni veprimin ligjor.
Zgjidhja e kontesteve përmes veprimit ligjor mund të jetë problem në rastin e këmbimeve ndërkombëtare për një numër të arsyeve. Nëse keni kërkesë kundër një furnitori të mallrave ose shërbimeve të huaje dhe kontrata juaj nuk ofron alternativa për zgjidhjen e kontesteve mund të jetë e nevojshme të bëhet ankimi në një gjykatë të huaj e cila ka juridiksion mbi partnerin tuaj tregtar. Kjo mund t’ju nënshtroj ndaj rregullave ligjore dhe procedurale të panjohura dhe ju mund të keni kosto të konsiderueshme për të zënë një këshilltar ligjor lokal dhe transportimin e dëshmitarëve deri në gjykatën e huaj. Gjithashtu, i pandehuri në këtë rast mund të paraqes kundërkërkesë kundër jush bazuar në ligjet e huaja të panjohura. Për më tepër, edhe nëse në fund jeni të suksesshëm, në disa vende mund të marr disa vite për gjykatat për të arritur një vendim përfundimtar. Madje edhe pas marrjes së vendimit, zbatimi i tij mund të jetë problem.
Për shkak të gjitha arsyeve të lartpërmendura, përfshirja e dispozitave për zgjidhjen e kontesteve në kontratat ndërkombëtare është shumë e rekomandueshme. Kjo Pjesë shqyrton sistemin gjyqësor dhe zgjidhjen alternative të kontesteve në Kosovë.
Gjykatat e Kosovës dhe Zgjedhja e Forumit
Struktura aktuale e gjykatave do të kalojë një ndryshim të plotë sipas Ligjit të ri për Gjykatat që do të hyjë në fuqi më 1 janar 2013. Struktura e re do të përbëhet nga tri shkallë të gjykatave: gjykatat themelore, Gjykata e Apelit dhe Gjykata Supreme.
266
Gjykatat Themelore Gjykatat themelore do të shërbejnë si gjykatë e shkallës së parë për të gjitha çështjet, duke përfshirë rastet e shqyrtuara paraprakisht nga gjykata për kundërvajtje dhe krimet e instancës së parë paraprakisht nën juridiksionin e gjykatave të qarkut.74 Secila gjykatë themelore do të përbëhet nga disa departamente, duke përfshirë departamentet komerciale.
Gjykata e Apelit
Gjykata e apelit, e vendosur në Prishtinë, do të shërbejë si shkallë e dytë dhe do të shqyrtoj të gjitha ankesat e paraqitura kundër vendimeve të gjykatës themelore, dhe vendosë për konfliktet e juridiksionit ndërmjet gjykatave themelore.75
Gjykata Supreme
Gjykata Supreme, gjithashtu e vendosur në Prishtinë, do të jetë autoriteti gjyqësor përfundimtar në Kosovë, me juridiksion apelimi mbi vendimet e Gjykatës së Apelit, si dhe për lëndët që paraqesin çështje të rëndësishme dhe unike ligjore76.
Gjykata Kushtetuese
Gjykata Kushtetuese e Kosovës, gjithashtu e vendosur në Prishtinë, është autoriteti përfundimtar për interpretimin e Kushtetutës dhe për përputhjen e ligjeve me Kushtetutën.77 Gjykata nuk është pjesë e strukturës së rregullt të gjykatave të vendosur nga Ligji i Gjykatave.
Përveç gjykatave, bizneset kanë mundësi për të zgjedhur mekanizma alternativë për zgjidhjen e kontesteve. Ndërmjetësimi dhe arbitrazhi, në vitet e fundit, janë institucionalizuar përmes ligjeve përkatëse të miratuara nga Kuvendi i Kosovës.
Zgjidhja Alternative e Kontesteve
Mekanizmat alternativë për zgjidhjen e kontesteve (ZAK), që përfshijnë Ndërmjetësimin dhe Arbitrazhin, janë mënyra të zakonshme për zgjidhjen e kontesteve më shpejt dhe më efektshëm se sa mbrojtja e kontesteve në gjykatë. Të dy format janë më të shpejta dhe më të lira se gjykata, përveç përparësive tjera.
74 LIGJI PËR GJYKATAT, neni 11. 75 Po aty, nenet 17-18, 20.1 76 Po aty, nenet. 21-22 77 Kushtetuta, neni 112.
267
Fatkeqësisht, kur të paraqitet një kontest, shpesh palët vështirë se pajtohen me këto alternativa. Prandaj, përdorimi i marrëveshjeve të shkruara me nene për Ndërmjetësimin dhe Arbitrazhin (si p.sh. duke përfshirë dispozitat për zgjidhjen alternative të kontesteve në kontratën e biznesit) është i nevojshëm për shfrytëzimin e këtyre alternativave.
Ndërmjetësimi
Ndërmjetësimi është një prej metodave alternative që njerëzit t’i zgjidhin kontestet me ndihmën e ndërmjetësit neutral i cili është i trajnuar për të ndihmuar njerëzit për të tejkaluar dallimet e kontestuara.
Një veçori e rëndësishme e ndërmjetësimit është se procesi i zgjidhjes së kontesteve mbetet brenda kontrollit të palëve në kontest dhe se zgjidhja është në duart e palëve. Parimi i autonomisë së palëve garanton vullnetin e lirë të palëve për përfshije në ndërmjetësim, kur të shkohet në ndërmjetësim dhe kush të zgjidhet si ndërmjetësues.
Rregullimi i ndërmjetësimit bëhet sipas legjislacionit nacional. Ndërmjetësimi në Kosovë rregullohet me Ligjin për Ndërmjetësim (Ligji Nr. 03/L-057) (“Ligji i Ndërmjetësimit”) që është miratuar më 18 shtator 2008. Ligji vendos standardet dhe procedurat themelore për zgjidhjen e kontesteve përmes procesit të ndërmjetësimit që shpie në një zgjidhje që do të zbatohet nga gjykatat. Me qëllimin e institucionalizimit dhe avancimit të ndërmjetësimit si një prej mekanizmave alternativë të zgjidhjes së kontesteve, Ministria e Drejtësisë e Kosovës po punon ngushtë me donator të ndryshëm. Me mbështetjen e Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar dhe Programit për Zhvillim të Organizatës së Kombeve të Bashkuara katër qendra ndërmjetësimi janë themeluar në qytetet Ferizaj, Pejë, Gjakovë dhe Gjilan. Këto qendra në mënyrë të suksesshme kanë zgjidhur një numër të kontesteve deri tani.
268
Për më shumë informata për ndërmjetësimin klikoni në këtë vegëz.
Informata shtesë për ndërmjetësimin
Me qëllim të ofrimit të një vështrimi të ndërmjetësimit në Kosovë, më poshtë është dhënë një përmbledhje e dispozitave kryesore të Ligjit të Kosovës për Ndërmjetësim.
Ligji i Kosovës për Ndërmjetësim
Fusha e zbatimit
Ligji i ndërmjetësimit rregullon procedurat e ndërmjetësimit në raportet e kontestuara sa i përket pronës juridike (pronës personale), raporteve komerciale, familjare dhe të tjera civile administrative dhe penale, në rast se me ligj të veçantë nuk është paraparë përgjegjësia ekskluzive e gjykatës apo e një organi tjetër kompetent.78
Definicioni
Ligji i ndërmjetësimit përcakton ndërmjetësimin si një veprimtari jashtëgjyqësore, që realizohet nga një person i tretë (ndërmjetësi), për zgjidhjen, me pajtim, të mosmarrëveshjeve ndërmjet subjekteve të së drejtës në pajtim me kushtet e parashikuara me Ligjin e Ndërmjetësimit.79
Principet e Ndërmjetësimit
Ndërmjetësimi bazohet në vullnetin e lire të palëve; barazia e palëve, paanshmëri e ndërmjetësve. Gjithashtu ligji rregullon se procedura e ndërmjetësimit është konfidenciale dhe urgjente.80
Marrëveshja për Ndërmjetësim
Ligji për Ndërmjetësim do të zbatohet pavarësisht prej asaj se ndërmjetësimi kryhet para ose pas dorëzimit të kontestit në gjykata ose procedura tjera administrative (Neni 8). Palët mund të pajtohen të përfshihen në ndërmjetësim në iniciativën e tyre ose pas sugjerimit të gjykatës ose prokurorisë. Ligji i Ndërmjetësimit përcakton se gjykata ose prokuroria mund të sugjerojnë se palët duhet të provojnë ndërmjetësimin në cilëndo kohë gjatë procedurës gjyqësore.81
Kualifikimi, Regjistrimi dhe Licencimi i Ndërmjetësve
Sipas Nenit 22 të Ligjit të Ndërmjetësimit, ndërmjetësitë duhet të plotësojnë kushtet juridike për punësim, të kenë diplomë universiteti, me sukses të kalojnë programin trajnues, të kryejnë së paku gjashtë ndërmjetësime nën mbikëqyrjen e një ndërmjetësi, mos te kenë dënime penale mbi 6 muaj, të kenë cilësi të larta morale, dhe të jenë të regjistruar në regjistrin e ndërmjetësve. Sipas Ligjit të Ndërmjetësimit, certifikimi i ndërmjetësve në Kosovë bëhet nga Komisioni i Ndërmjetësimit,82 ndërsa licencimi i ndërmjetësve bëhet nga Ministria e Drejtësisë.83
Numri, Emërimi dhe Largimi i Ndërmjetësve 78 Ligji për Ndërmjetësim, Neni 1.2 79 Po aty, Neni 2 80 Po aty, Neni 3-7 81 Po aty, Neni 9.5-9.6 82 Po aty, Neni 22.5 83 Po aty, Neni 23.1
269
Ligji i Ndërmjetësimit vendos rregullin se ndërmjetësimi do të realizohet nga një ndërmjetës përveç nëse palët pajtohen ndryshe.84 Në rast të konfliktit të interesit, ndërmjetësi duhet të përjashtohet, përveç nëse palët pajtohen ndryshe.85 Ligji i Ndërmjetësimit nuk përcakton procedura për emërimin ose zëvendësimin e ndërmjetësit.
Procedura e ndërmjetësimit
Sa i përket procedurave të ndërmjetësimit, Ligji i Ndërmjetësimit është fleksibël dhe lejon palët të zhvillojnë procedurat e tyre të ndërmjetësimit,86 dhe ofron opsionet e parazgjedhura në rast se palët nuk pajtohen për rregulla tjera. Ndërmjetësimi mund të iniciohet nga njëra nga palët e përfshira në kontest. Nëse pala tjera nuk përgjigjet brenda 15 ditëve, kjo konsiderohet si refuzim i ndërmjetësimit.87 Palët duhet të nënshkruajnë një marrëveshje për fillimin e ndërmjetësimit që përfshinë procedurat e dakorduara, kostot dhe tarifat e ndërmjetësit si dhe përmbajnë informatat themelore për palët dhe kontestin.88 Nëse kontesti është në procedurë gjyqësore, palët duhet të informojnë gjykatën për qëllimin e tyre për fillimin e ndërmjetësimit dhe do të dorëzojnë një kopje të marrëveshjes së ndërmjetësimit.89 Para fillimit të procedurës, ndërmjetësi duhet të shpjegojë procedurën e ndërmjetësimit dhe të informojë palët për principet, rregullat dhe shpenzimet e procedurave si dhe për efektet juridike të cilësdo marrëveshje të arritur si rezultat i ndërmjetësimit.90 Ndërmjetësi mund të propozoj opsionet për zgjidhjen e kontestit, por zgjidhja duhet të bazohet në një marrëveshje të palëve me asistencën e ndërmjetësit.91 Rrjedhimisht, Ligji i Kosovës për Ndërmjetësimin ka një qasje të ndërmjetësimit lehtësues.
Përfaqësimi dhe asistenca ligjore
Ligji i Ndërmjetësimit lejon përfaqësuesit e palëve të marrin pjesë në procedurën e ndërmjetësimit me pajtimin paraprak të palëve. Personat e tillë janë të kufizuar me dispozitat e ligjit për konfidencialitetin.92
Ndërprerja
Ligji i Ndërmjetësimit përcakton se procedurat e ndërmjetësimit ndërpriten kur palët të kenë arritur një marrëveshje; kur palët tërhiqen; kur ndërmjetësi në konsultim me palët përcakton se është e paarsyeshme të vazhdohet; ndërmjetësi mund të ndërpres procedurën e ndërmjetësimit nëse gjatë procedurës arsyeja për të vënë më pyetje paanësinë e tij ekzistojnë ose paraqiten; ose kur, marrëveshja e arritur nuk bazohet në Ligjin e Ndërmjetësimit.93
84 Po aty, Neni. 10.2 85 Po aty, Neni 15) 86 Po aty, Nenet. 10.1 87 Po aty, Neni 9.3). 88 Po aty, Neni 10.4 89 Po aty, Neni 10.6 90 Po aty, Nenet. 9.4,10.9 91 Po aty, Neni 11.1 92 Po aty, Neni 10.7-8 93 Po aty, Neni 14
270
Kostot dhe shpenzimet
Shpenzimet e ndërmjetësimit duhet të paguhen në mënyrë proporcionale nga palët përveç nëse palët janë dakorduar ndryshe, ndërsa tarifat e ndërmjetësimit do të rregullohen nga një akt nënligjor që do të nxirret nga Ministria e Drejtësisë.94
Zbatimi i Marrëveshjes së Ndërmjetësimit
Pasi palët të kenë arritur një marrëveshje, ndërmjetësi duhet të përgatisë një marrëveshje të shkruar që duhet të nënshkruhet nga palët dhe ndërmjetësi. Marrëveshja e nënshkruar do të ketë fuqinë e dokumentit përfundimtar dhe të detyrueshëm95 dhe pas aprovimit të gjykatës, prokurorisë ose trupave tjerë kompetentë, marrëveshja do të ketë fuqinë e një titulli ekzekutivë dhe mund të zbatohet.96
Arbitrazhi
Arbitrazhi është një mekanizëm alternativ për zgjidhjen e kontesteve, gjerësisht i përdorur në vendet e zhvilluara, dhe gjithashtu është në dispozicion në Kosovë. Arsye të rëndësishme pse bizneset shpesh e përzgjedhin arbitrazhin para daljes në gjyq janë shpejtësia, efikasiteti, autonomia e palës dhe natyra përfundimtare e vendimeve të arbitrazhit. Odat Ekonomike Ndërkombëtare janë nismëtare të arbitrazhit ekonomik ndërkombëtar dhe procedurat e OEN shpesh përdoren për arbitrazhin ndërkombëtar sot. (Për më shumë informata rreth arbitrazhit të OEN-it kliko në vegëzën në vijim: http://www.iccwbo.org/products-and-services/arbitration-and-adr/arbitration/).
Arbitrazhi në Kosovë rregullohet me Ligjin për Arbitrazhin (Ligji Nr. 02/I-75) (“Ligji për Arbitrazhin”) i cili është miratuar më 26 janar 2007. Ligji vendos rregullat për marrëveshjet e arbitrazhit, veprimet e arbitrazhit, dhe zbatimin e vendimeve të arbitrazhit të marra brenda ose jashtë Kosovës. Ligji bazohet në praktikat moderne të biznesit dhe plotëson standardet ndërkombëtare. Parashikon efikasitet të procedurave dhe thekson autonominë e palëve dhe konfidencialitetin e arbitrazhit si parim të rëndësishem të arbitrazhit. Me qëllimin e vendosjes së një infrastrukture efektive të arbitrazhit, dy qendra të arbitrazhit janë themeluar së voni dhe operohen nga Oda Ekonomike e Kosovës dhe Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë.
Për më shumë informata për arbitrazhin kliko në këtë vegëz.
Informata Shtesë për Arbitrazhin
Më poshtë është një përmbledhje e shkurtër e dispozitave kryesore të Ligjit të Kosovë për Arbitrazhin, duke përfshirë disa dispozita të Ligjit për Procedurën Kontestimore.
Ligji për Arbitrazhin
Fusha e Zbatimit
94 Po aty, Neni 16 95 Po aty, Neni 12.3-12.4 96 Po aty, Neni 12.5 dhe 14.4
271
Ligji për Arbitrazhin përcakton rregullat që zbatohen për marrëveshjet e arbitrazhit, procedurat e arbitrazhit, njohjen dhe zbatimin e vendimeve të arbitrazhit të marra brenda dhe jashtë Kosovës.97
Marrëveshja e Arbitrazhit
Ligji për Arbitrazhin përkufizon Marrëveshjen e Arbitrazhit si një marrëveshje në mes të dy ose më shumë personave për të dërguuar për arbitrazh të gjitha ose disa konteste juridike, të cilat janë paraqitur ose mund të paraqiten mes tyre.98 Zgjidhja e kontesteve përmes arbitrazhit lejohet vetëm nëse palët janë pajtuar ashtu.99 Ligji i Arbitrazhit kërkon që marrëveshja e arbitrazhit të jetë në të shkruar.100 Ligji për Procedurën Kontestimore ka dispozita të ngjashme që kërkojnë që marrëveshja të jetë në të shkruar, gjë që lejon që lejon edhe metodat moderne të komunikimit.101 Sipas Nenit 512 të Ligjit për Procedurën Kontestimore, marrëveshja për arbitrazh është e vlefshme nëse është përfshirë diku në kontratë.102
Domeni i Arbitrazhit
Ligji i Arbitrazhit zbatohet për arbitrazhin e kontesteve në të gjitha çështjet civile dhe ekonomike përveç nëse është e ndaluar me ligje tjera.103
Efektet e Marrëveshjes
Ligji i Arbitrazhit kërkon një gjykatë për të refuzuar një veprim nëse i pandehuri ka ngritur çështjen e ekzistencës së një marrëveshjeje të arbitrazhit në mbrojtjen e tij, përveç nëse gjykata gjen se marrëveshja e arbitrazhit të jetë e pavlefshme ose nëse çështja nuk është në fushën e marrëveshjes së arbitrazhit.104
Klauzola e Juridiksionit dhe Pavarësisë së Arbitrazhit
Neni 14.1 i Ligjit për Arbitrazhin përcakton parimet e pavarësisë. Përcakton se tribunali i arbitrazhit do të përcaktoj nëse ka juridiksion për kontestin që i prezantohet dhe nëse marrëveshja e arbitrazhit është e vlefshme. Një klauzolë e arbitrazhit, që është pjesë e kontratës, trajtohet si një marrëveshje e pavarur sa i përket kushteve të kontratës.
Kualifikimi i Arbitrit
Ngjashëm me Ligjin e Ndërmjetësimit, Ligji i Arbitrazhit nuk ka dispozita sa i përket kualifikimit të arbitrave përveç për pavarësinë dhe paanësinë. Kjo nënkupton se palët lejohen të përcaktojnë vet kualifikimet e arbitrave.
97 Ligji për Arbitrazhin, Neni 1 98 Po aty, Neni 2. 99 Po aty, Neni 5.1 100 Po aty, Neni 6.1 101 Po aty, Neni511 102 Ligji i Procedurës Kontestimore, Neni 512 103 Ligji i Arbitrazhit, Neni 5.2 104 Po aty, Neni 7
272
Numri dhe Emërimi i Arbitrave
Tribunali i arbitrazhit mund të përbëhet nga një arbitër ose një trup arbitrash, me kusht që të përbëhet nga një numër tek i arbitrave.105 Palët janë të lira të pajtohen për numrin e arbitrave, që mund të jetë një arbitër i vetëm ose një panel arbitrash106 si dhe për procedure e emërimit.107
Kundërshtimi i Arbitrave
Baza për kundërshtimin e emërimit të një arbitri është ekzistenca e rrethanave që japin dyshime të justifikueshme për paanshmërinë dhe pavarësinë ose nëse arbitri i ka kualifikimet e dakorduara mes palëve.108 Është përgjegjësi a arbitrit të ardhshëm të paraqes rrethanat e tilla dhe të informoj palët nëse rrethana të tilla paraqiten pas emërimit.109
Vendi i Arbitrazhit
Përveç nëse palët janë pajtuar për vendin, tribunali i arbitrazhit mund të vendos për lokacionin duke marr parasysh rrethanat e rastit dhe lehtësinë për palët dhe tribunalin.110 Sipas ligjit, palët trajtohen barabartë dhe janë të lirë të zgjedhin përfaqësuesin e tyre. Ngjashëm, palët janë të lira për të përcaktuar procedurat, duke përfshirë vendin e arbitrazhit dhe gjuhën. Nëse palët nuk e kanë përcaktuar procedurën e arbitrazhit, tribunali vendos për rregullat e procedurave bazuar në Ligjin e Arbitrazhit.111
Sipas Nenit 33, punimet e arbitrazhit përfundojnë me lëshimin e vendimit përfundimtar ose me urdhrin e tribunalit në raste specifike nëse paditësi dështon të deklaroj ose tërhiqet nga kërkesa, palët pajtohen të ndërpresin, ose nëse, pas kërkesës së tribunalit, palët refuzojnë të marrin pjesë në punime.
Dëshmitë
Ligji për Arbitrazh përcakton se secila palë e ka detyrimin të provoj kërkesën e tij. Tribunali përcakton pranueshmërinë, relevancën, rëndësinë dhe peshën e dëshmisë së ofruar dhe vlerëson evidencën lirshëm dhe paanshëm. Tribunali mund të kërkoj prej palëve të paraqes dokumente ose dëshmi tjera në çdo kohë gjatë procedurës.112 Palët mund të ftojnë dëshmitarë, por duhet të njoftojnë tribunalin dhe palën tjetër për emrin dhe çështjen të cilën do të adresoj dëshmitari.113
Ekspertët
Përveç nëse palët pajtohen ndryshe, tribunali i arbitrazhit mund të emëroj një ose më shumë ekspert për t’i raportuar me shkrim për çështje specifike që do të përcaktohen nga tribunali i arbitrazhit.114
Lloji i Vendimit
105 Po aty, Neni 9.1 106 Po aty, Neni 9.1 107 Po aty, Neni 9.2 108 Po aty, Neni 10.2 109 Po aty, Neni 10.1 110 Po aty, Neni 17 111 Po aty, Nenet 16-19 112 Po aty, Neni 23 113 Po aty, Neni 24). 114 Po aty, Neni 25.1).
273
Ligji i Kosovës për Arbitrazh parasheh vendimet përfundimtare si dhe vendime shtesë.115
Marrja e Vendimit
Ligji për Arbitrazhin parasheh se nëse ekziston një tribunal i arbitrazhit, vendimi duhet të merret nga shumica.116 Nuk ka limit kohor për marrjen e vendimit. Një dispozitë e ngjashme për vendimin nga shumica përfshihet në Ligjin për Procedurën Kontestimore.117
Forma e Vendimit
Ligji i Kosovës për Arbitrazhin parasheh dhe përcakton minimumin e kërkesave formale për një vendim arbitrazhi,118 që janë në pajtim me Ligjin për Modelin UNCITRAL të Arbitrazhit. Vendimi duhet të jetë në të shkruar dhe i nënshkruar prej arbitrave.
Ligji për Procedurën Kontestimore ka dispozita të ngjashme për formën dhe efektet e vendimit.119
Ligji i Zbatueshëm
Ligji i Arbitrazhit parasheh se në rastet e lidhura me çështjet ndërkombëtare, tribunali do të zbatojë ligjin e përcaktuar nga palët, dhe në mungesë të një përcaktimi të tillë, tribunali do të zbatojë ligjin në pajtim me principet e së drejtës ndërkombëtare private. Në të gjitha rastet tjera tribunali do të zbatojë ligjet e Kosovës.120
Pajtimi
Ligji për Arbitrazhin parasheh se nëse të gjitha palët arrijnë pajtimin para marrjes së vendimit, tribunali do të ndërpres punimet dhe nëse kërkohet nga palët, do të dokumentoj pajtimin si vendim të arbitrazhit.121
Tarifat dhe kostot
Ligji për Arbitrazh e ka qasjen se “humbësi paguan” duke kërkuar që pala humbëse të mbulojë të gjitha kostot përveç nëse palët janë pajtuar ndryshe.122 Ligji për Procedurën Kontestimore parasheh se arbitri ka të drejtën të jetë i kompensuar për shërbimet e tij dhe se palët do të ndajnë shpenzimet në mënyrë të barabartë.123
Zbatimi i Vendimit
Ligji për Arbitrazh parasheh se vendimi i arbitrazhit ka efekt përfundimtar dhe është vendim i detyrueshëm gjyqësor,124 duke përfshirë zbatimin e vendimeve vendore dhe të huaja të arbitrazhit.
115 Po aty, Nenet 31- 35 116 Po aty, Neni 30 117 Ligji për Procedurën Kontestimore, Neni 524.1 118 Ligji për Arbitrazh, Neni 31 119 Ligji për Procedurën Kontestimore, Neni 525 120 Ligji për Arbitrazhin, Neni 29.1 121 Po aty, Neni 32 122 Po aty, Neni 34 123 Ligji për Procedurën Kontestimore, Neni 518.3 124 Ligji për Arbitrazhin, Neni 31.1
274
Gjykata mund të refuzojë dhe të anulojë vendimin nëse është plotësuar një nga arsyet për anulim të vendimit të specifikuara në Nenet 36.2.125
Publikimi i vendimit
Ligji për Arbitrazhin parasheh se vendimi mund të bëhet publik vetëm me pajtimin e palëve.126 Parimi i konfidencialitetit është një element i rëndësishëm për arbitrazh dhe shpesh një nga arsyet kryesore pse bizneset zgjedhin arbitrazhin në vend të daljes në gjyq.
Kundërshtimi i Vendimit të Arbitrazhit
Ligji për Arbitrazh nuk përmban ndonjë dispozitë për ankesë në një tribunal të dytë të arbitrazhit ose në një gjykatë.
Vendimet e Jashtme të Arbitrazhit – Konventat dhe Traktatet
Pasi që Kosova ende nuk është ende anëtare e Kombeve të Bashkuara, Kosova nuk është nënshkruese e konventave dhe traktateve lidhur me vendimet e arbitrazhit. Megjithatë, në pajtim me Ligjin e Kosovës për Investimet e Huaja,127 Kosova është pajtuar për zbatimin e Konventës për Zgjidhjen e Kontesteve në mes të Shteteve dhe Shtetasve të Huaj, Rregullat e Arbitrazhit të Qendrës Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Kontesteve të Investimeve, Rregullat e Arbitrazhit të Komisionit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara për ligjin e Tregtisë Ndërkombëtare (Rregullat UNICITRAL), Rregullat e Arbitrazhit të Odës Ekonomike Ndërkombëtare (Rregullat ICC), dhe Konventën për Njohjen dhe Zbatimin e Vendimeve të Huaja të Arbitrazhit (Konventa e Nju Jorkut). Të gjithë instrumentet ndërkombëtare janë drejtpërdrejt të zbatueshme për kontestet me investitorët e huaj në Kosovë.
125 Po aty, Neni 38 126 Po aty, Neni 31.5 127 Ligji për Investimet e Huaja, Neni 16
275
12. Shoqata Tregtare të Rëndësishme
Shoqatat tregtare, disa herë të njohura edhe si shoqata të biznesit, grupe tregtare të industrisë, ose grupe tregtare “ad hok”, zakonisht janë të organizuara nga bizneset dhe punojnë në një industri specifike ose sektor të shoqërisë (si p.sh. Shoqata e Bankave dhe Kompanive të Sigurimit, Shoqata e Agjencive Turistike, Shoqata e Ndërmjetësve Doganor). Megjithatë, ata gjithashtu mund të përfaqësojnë të gjitha bizneset dhe interesat e bizneseve (si p.sh., Ode Ekonomike e Kosovës) ose interesat e bizneseve të përfshira në një segment të veçantë të tregtisë ndërkombëtare (si p.sh. Oda Ekonomike Amerikane).
Aktulisht shoqatat e tregtarëve nuk janë aq aktive dhe të financuara në Kosovë siç janë në shumë vende tjera. Megjithatë, ata mund të jenë të një vlere të çmuar për bizneset e përfshira në këmbime tregtare ndërkombëtare duke i përfaqësuar interesat e anëtarëve të tyre tek Qeveria, duke shpërndarë informata afariste të rëndësishme për anëtarët e tyre, sponsorimi i “Shfaqjeve tregtare” kur shitësit mund të prezantojnë produktet e tyre, etj. (Ky Udhëzues është një shembull i asistencës së shoqatave tregtare për anëtarët e saj dhe për komunitetin e biznesit në përgjithësi.)
Shoqatat e tregtarëve mund të jenë prej një ndihmese të madhe për bizneset e përfshira në këmbimet tregtare ndërkombëtare. Kjo Pjesë numëron dhe përshkruan shoqatat tregtare që aktualisht veprojnë në Kosovë dhe janë më të rëndësishmet për tregtinë ndërkombëtare.
Shoqatat e Përgjithshme Tregtare
Oda Ekonomike e Kosovës
Oda Ekonomike e Kosovës (EOK) është shoqata udhëheqëse e bizneseve në Kosovë. E themeluar në vitin 1962 nga Kuvendi i Kosovës, është përfaqësuesi ligjor i interesave të komunitetit të biznesit në
276
Kosovë. Oda Ekonomike e Kosovës është organizatë jofitimprurëse e pavarur pa varësi politike. OEK është i organizuar dhe punon sipas objektivit për përmirësimin e ekonomisë së tregut, ndërmarrësisë dhe nxitjes së konkurrencës në mes të anëtarëve. Synon të avokoj dhe përfaqësoj më së miri interesat e anëtarëve dhe në veçanti promovon investimet dhe zhvillimin e ekonomisë së Kosovës.
Përfaqësimi i saj në tërë Kosovën është realizuar përmes zyrave të saja regjionale në Gjilan, Ferizaj, Prizren, Gjakovë, Pejë dhe Mitrovicë. Sipas ligjit për themelimin e OEK-ut, anëtarësimi është në baza vullnetare. OEK ka dy departamente kryesore, 30 shoqata dhe mbi 15,000 anëtarë të regjistruar.
Anëtarët e Odës janë shoqatat që veprojnë në sektorë të ndryshëm të ekonomisë duke përfshirë Teknologjinë, Telekomunikacionin, Ndërtimin, Bankat dhe Sigurimet, Përpunimin e Metaleve, Përpunimin e Drurit, Përpunimin e Ushqimit dhe Pijeve, etj. Oda Ekonomike e Kosovës është e certifikuar me ISO 9001-2008 dhe është zotuar të siguroj cilësi të mirë të praktikave të menaxhimit dhe dorëzimin e shërbimeve që plotësojnë pritjet e anëtarëve.
Në vazhdim është lista e anëtarëve të OEK-ut:
1 Shoqata e ndërmarrjeve që merren me Qarkullimin e Naftës dhe Produkteve të Naftës
2 Shoqata e Eksportuesve
3 Shoqata e Ndërmarrjeve Grafike
4 Shoqata e Shpediterëve Vendor dhe Ndërkombëtare
5 Shoqata e Importuesve të Autorizuar të Automjeteve të Reja
6 Shoqata e Pijeve Joalkoolike dhe Alkoolike
7 Shoqata e Prodhuesve dhe Përpunuesve të Mishit
8 Shoqata e Përpunuesve të Metalit
9 Shoqata e Ndërtimit dhe Materialit Ndërtimor
10 Shoqata e Përpunuesve të Plastikës
11 Shoqata e Salloneve të Floktarëve
12 Shoqata e Ndërmarrësve të Teknologjisë së Informatave dhe Komunikimit
13 Shoqata e Agjencive Turistike
14 Shoqata e Argjendarëve
15 Shoqëria për Importimin dhe Eksportimin e Bagëtisë “Gjedhi”
277
16 Shoqata e Ndërmarrësve që merren me Riciklimin Metalik dhe Jo-metalik
17 Shoqatat e Bankave dhe Kompanive të Sigurimit
18 Shoqatat e Importuesve dhe Tregtarëve me Shumicë
19 Shoqata Prodhuesve, Importuesve dhe Distributorëve të Duhanit
20 Shoqata e Transportit dhe Telekomunikacionit
21 Shoqata e Ndërmarrësve që merren me Inputet Bujqësore
22 Shoqatat që merren me Pastrim, Mirëmbajtje të Rrugëve dhe Menaxhimin e Mbeturinave të Ngurta dhe Lëngëta
23 Shoqata e Transportuesve Rrugor
24 Shoqata e Industrisë së Gurit Dekorativë
INFORMATAT KONTAKTUESE TË ODËS EKONOMIKE TË KOSOVËS
Adresa Rr. “Nënë Tereza” nr. 20, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 224 299
Emaili [email protected]
Uebfaqja www.oek-kcc.org
Orari i punës
Aleanca Kosovare e Biznesit
Aleanca Kosovare e Biznesit (AKB) është aleanca më e madhe e shoqatave të biznesit dhe bizneseve individuale në Kosovë. Është themeluar në vitin 2002, AKB ka tërhequr 28 shoqata të bizneseve me mbi 9500 anëtarë.
Aktiviteti e Aleancës Kosovare të Biznesit udhëhiqet nga bordi i drejtorëve dhe menaxhohet nga ekipi profesional. AKB punon për të rritur nivelin e bashkëpunimit në mes të biznesit dhe publikut, dhe angazhon shoqërinë civile dhe organizatat e donatorëve aktive në Kosovë.
278
Misioni:
Misioni i AKB-së është të bashkoj shoqatat e bizneseve që ndikojnë në zhvillimin e sektorit ekonomik dhe privat, ndërtimin e partneritetit të qëndrueshëm në mes të sektorit publik dhe privat me qëllim të rritjes së punësimit dhe plotësimit të kërkesave të konsumatorëve. ABK ofron trajnime për zhvillimin e biznesit dhe integrimin ekonomik të Kosovës në tregjet ndërkombëtare.
Pse është formuar AKB?
Qëllimi i krijimit të AKB-së është se shoqatat, bizneset private dhe anëtarët e ABK-së kanë shumë gjëra të përbashkëta dhe shumë çështje politike janë brenga të përbashkëta për tërë anëtarësinë.
INFORMATAT KONTAKTUESE TË ALEANCËS KOSOVARE TË BIZNESIT
Adresa
Numri i telefonit
Emaili [email protected], [email protected]
Uebfaqja www.akb-ks.net
Orari i punës
Adresa
Shoqatat që Fokusohen në Tregtinë me Vende të Jashtme Specifike
Ode Ekonomike Amerikane në Kosovë
Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë (AmCham) është një organizatë e pavarur, joqeveritare që promovon mundësitë ekonomike dhe interesat e biznesit. AmCham në Kosovë është shoqata udhëheqëse e biznesit në vend, përmes së cilës liderët e biznesit bashkëpunojnë për të fuqizuar klimën afariste në vend.
AmCham në Kosovë, e themeluar në vitin 2004, zyrtarisht është akredituar nga Oda Ekonomike E Shteteve të Bashkuara në Uashington D.C, që i mundëson asaj të shërbej si urë ndërlidhëse në mes të Odës Ekonomike të SHBA-ve dhe bizneseve të Kosovës. Gjithashtu, AmCham në Kosovë është anëtare e Këshillit Evropianë të Odave Ekonomike Amerikane (ECACC), që i ofron anëtarëve të saj lidhjen e drejtpërdrejt me rrjetin prej 18,000 bizneseve Amerikane dhe Evropiane.
279
Përkushtimi për t’i shërbyer anëtarëve të saj përmes rrjetit afarist, avokimit dhe informatave/këmbimit të njohurive, i mundëson Odës privilegjin për të përfaqësuar kompanitë me kapital të huaj dhe vendor më të mëdha dhe më me ndikim që punojnë në Kosovë. Anëtarësia e saj, sa i përket sektorëve, është e shumëllojshme. Përfshinë, pa u limituar vetëm në to: Bankat, Sigurimet, Përpunuesit e Metalit, Ndërtimin, Energjinë, Teknologjinë Informative, Konsulencën, Edukimin (Universitet dhe Kolegjet), Firmat Ligjore, Auditimi dhe Revizioni, distributorët zyrtar e emrave të Brendeve dhe Përpunuesit e Ushqimit & Pijeve, Agjentët e Patundshmërive, dhe Farmaceutikët.
Misioni i AmCham në Kosovë është të veprojë si zëri i komunitetit të biznesit kombëtar dhe ndërkombëtar në Kosovë për promovimin e interesave të biznesit, si dhe, shërben si mjet për rrjetëzim dhe ndarje të informatave.
Objektivat e AmCham janë:
Ofrimi i një platforme për investitorët për të diskutuar dhe këmbyer informata sa i përket aktiviteteve të tyre ekonomike;
Mbajtja e kontakteve të afërta me autoritet vendore dhe të jashtme për të mbajtur anëtarët tonë të informuar për politikat ligjore dhe ekonomike;
Inkurajimi i tregtisë, investimeve, pjesëmarrjes financiare dhe industriale; dhe, Promovon udhëheqjen e korporatave dhe qytetarin e mirë të korporatave.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AMCHAM NË KOSOVË
Adresa Rr. Fehmi Agani 36/3 #6 Republika e Kosovës, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit Telefoni: +381 (0) 38 246 012, Faksi: +381 (0) 38 248 012
Emaili [email protected]
Uebfaqja www.amchamksv.org
Orari i punës 08:00-17:30
Adresa
Oda Ekonomike Britanike (OEB)
OEBK ekziston me qëllim të lehtësimit të lidhjeve tregtare në mes të Britanisë së Madhe dhe Kosovës dhe të shërbejë si platformë në nivel lokal për rrjetëzim dhe lobim.
Duke synuar që të bëjë bashkë një komunitet në rritje e sipër të kompanive dhe profesionistëve që kanë pikëpamje të njëjta ne do të:
280
jemi nikoqir të seminareve, tryezave të rrumbullakëta dhe punëtorive të vlefshme, kuptimplote dhe edukative;
Krijojmë një rrjet superior ndërkufitar dhe multinacional të kompanive; organizojmë ngjarje interesante për formimin e rrjeteve; ofrojmë shërbime të ndërmjetësimit afarist për anëtarët tanë; Promovojmë dhe mbështesim një agjendë aktive për Përgjegjshmëri Sociale korporative; dhe, Kujdesemi për zhvillimin e marrëdhënieve me organizatat më kryesore Qeveritare në Kosovë
dhe në Mbretërinë e Bashkuar. INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ODEN EKONOMIKE BRITANIKE
Adresa Rr Perandori Justinian 6 10000 Prishtinë , Republika e Kosovës
Numri i telefonit Tel: +377 45 947 947
Emaili
Uebsajti http://bcck.co.uk/
Orari i punës
Të tjera
Oda Ekonomike Kosovare- Turke
Oda Ekonomike Kosovare-Turke është themeluar me 1 korrik 2008.
Qëllimi dhe misioni
Oda Ekonomike Kosovare -Turke (OEKT) është institucion i themeluar me qëllim që të mbështesë zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike në mes të dy vendeve dhe për të krijuar një bazë për tregti dhe investime. Synimi i saj kryesor është të shërbejë si urë ndërlidhëse ekonomike në mes të Kosovës dhe Turqisë.
Anëtarët dhe shërbimet
Oda Ekonomike Kosovare-Turke ka katër kategori kryesore të anëtarësisë. Në mesin e tyre, më të rëndësishmit janë anëtarët themelues dhe të përhershëm. Anëtarësia e nderit përbëhet nga institucione ose individë që kontribuojnë për Oden Ekonomike Turko-Kosovare. Anëtarësia jashtë vendit konsiderohet si kategori e veçantë.
Oda Ekonomike Kosovare-Turke është organizatë jo qeveritare që nuk ka qëllime fitimi. Qëllimi i saj kryesor është t’u shërbejë biznesmenëve kosovar dhe turk. Oda Ekonomike Turko-Kosovare synon të bëhet një urë ekonomike në mes të Kosovës dhe Turqisë.
281
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ODEN EKONOMIKE KOSOVARE - TURKE
Adresa Rr. “Imzot Nike Prela” nr. 42 Ulpiana, 10000 Prishtinë, Kosovë
Numri i telefonit + 381 (0) 38 550 100
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.kt-to.org/
Orari i punës 09:00 – 17:00
Oda Ekonomike Holandeze
Oda Ekonomike Holandeze (OEH) është themeluar për të ndihmuar anëtarët e saj në fusha të ndryshme të marrëdhënieve ekonomike në mes të Kosovës dhe Holandës. OEH ofron shërbimet në vijim:
● Ofrimi i informatave
- të dhënat kontaktuese për kompanitë
- informata themelore ekonomike
- publikimi i studimeve sektoriale
- publikimi i një reviste
● Hulumtime
- hulumtime të tregut
- studime fizibiliteti
- kërkime për partneritet
● Ngjarje
- platformë për ndërmarrësit holandez në Maqedoni, Kosovë dhe Shqipëri
- organizimi i/ pjesëmarrje në seminare në Maqedoni, Kosovë, Shqipëri dhe Holandë organizimi i/pjesëmarrje në misione tregtare dhe aktivitete për gjetjen e partneriteteve.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ODEN EKONOMIKE HOLANDEZE
Adresa Rr. “Vllazrit Fazziu” Nr. 31 Vranjevc, 10000 Prishtinë, Kosovë
Numri i telefonit +381 (0)38 724 460
Emaili
282
Uebsajti www.kvkks.org
Orari i punës
Të tjera Skype: dcc-kosovo
Shoqata ekonomike gjermano-kosovare
Shoqata Ekonomike Gjermano-Kosovare (ShEGjK) është përfaqësues zyrtar i biznesit gjerman në Kosovë
SHEGJK është aktori kryesor në promovimin e biznesit gjerman në Kosovë dhe përfaqëson interesat ekonomike të bizneseve gjermane dhe kosovare në të dy vendet.
Anëtarët e SHEGJK
SHEGJK i bën bashkë kompanitë nga të dy vendet që janë aktive në biznese bilaterale. Shërben si një zë për anëtarët e saj me synimin për të promovuar marrëdhëniet ekonomike në mes të dy vendeve.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SHOQATËN EKONOMIKE GJERMANO-KOSOVARE
Adresa Rr. “Andrea Gropa” p.n. 10000 Prishtinë, Kosovë
Numri i telefonit +381 (0) 38 241 800/900
Emaili [email protected]
Uebsajti www.kdwv.org
Shoqatat përkatëse në industri specifike
Shoqata vendore dhe ndërkombëtare e shpediterëve (anëtar i Odes Ekonomike të Kosovës) Shpediterët janë palë të treta, apo agjentë, që punojnë drejtpërdrejtë me Doganën në emër të një personi tjetër. Në disa vende, këta përfaqësues si palë e tretë quhen si Agjentë Kliringu, ose Agjentë Zhdoganues. Në disa vende të tjera, ata thirren si Ndërmjetësues Doganor. Në Kosovë, këta quhen Shpediterë. Agjencionet doganore ose shpedicionet veprojnë në territorin e Kosovës si subjekte të pavarura që ofrojnë shërbime doganore për klientët e tyre (eksportuesit dhe importuesit e mallrave dhe shërbimeve) në bazë të Kodit Doganor dhe të Akcizave të Republikës së Kosovës. Në mënyrë më të veçantë, sipas dispozitave të Nenit 10 dhe 11 të kodit, subjektet ekonomike, qoftë ata eksportues ose importues, autorizojnë një agjencion që të merret me procedurat e eksportit të mallrave ose importit të mallrave dhe për t’i përfaqësuar ata në Doganën e Kosovës.
283
Agjenti doganor i udhëzon importuesit dhe eksportuesit në lidhje me dokumentet e nevojshme për eksport ose import të mallrave ose shërbimeve, u ndihmon në gjetjen e mjeteve të transportit, dhe proceson mallrat para organeve doganore, si dhe kujdeset për mallrat deri në momentin kur mjeti i transportit del nga terminali doganor për në vendin/shtetin e destinacionit.
Subjektet ekonomike të interesuara për eksport ose import mund të marrin informata për kontraktimin e një agjencioni doganor në Oden Ekonomike të Kosovës.
Shoqata e Eksportuesve
Shoqata e Eksportuesve të Kosovës është në dispozicion për të ofruar informata për eksportuesit, posedon me informata në lidhje me tregjet eksportuese, dhe në këtë mënyrë e promovon eksportin. Shoqata është nikoqire e një ngjarjeje vjetore ku u jepen mirënjohje operatorëve më të mirë eksportues.
Kjo shoqatë ofron mbështetje avokuese për eksportuesit, sidomos në raport me Doganën e Kosovës dhe me Administratën Tatimore të Kosovës.
Në fund, Shoqata e Eksportuesve bashkëpunon rregullisht me donatorë ndërkombëtarë dhe ka kontakte me blerës në tregjet e eksportit.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SHOQATËN E EKSPORTUESVE
Kryetar Nexhet Hasani
Adresa
Numri i telefonit
Emaili [email protected]
Uebsajti
Orari i punës
Shoqata e Bankave të Kosovës
Shoqata e Bankave të Kosovës (SHBK) është zëri i industrisë bankare në Kosovë. Bashkëpunon me Qeverinë, Bankën Qendrore të Republikës së Kosovës, mediat dhe opinionin publik me qëllim të mbështetjes së një industrie të shëndoshë bankare e cila promovon zhvillimin afatgjatë ekonomik në
284
Kosovë. SHBK përfaqëson shtatë banka komerciale dhe një institucion mikrofinanciar. Anëtarësimi është i hapur edhe për institucionet financiare jo-bankare. E themeluar në vitin 2000, Shoqata është bërë pikë kryesore e referimit në lidhje me çështjet që kanë të bëjnë me sektorin bankar në Kosovë.128
Bankat në vijim janë anëtarë të SHBK-së: ProCredit Bank, Raiffeisen Bank, Banka Ekonomike, Banka Kombetare Tregtare, Banka për Biznes, NLB Prishtina dhe TEB.129
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SHOQATËN E BANKAVE TË KOSOVËS
Adresa Bajram Kelmendi Nr. 15 Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 246 171
Emaili [email protected]
Uebsajti http://bankassoc-kos.com/
Orari i punës
Të tjera
Shoqata për Teknologji të Informacionit dhe të Komunikimit të Kosovës
Shoqata për Teknologji të Informacionit dhe të Komunikimit të Kosovës (STIKK) është themeluar me qëllim të stimulimit të zhvillimit dinamik të sektorit të TIK-së në tërë Kosovën duke hapur mundësi të reja dhe për shtimin e konkurrencës së përgjithshme në kuadër të sektorit.
STIKK ndihmon në krijimin e një mjedisi më të mirë për biznesin e TIK-së duke përmirësuar standardet dhe mundësitë edukative, dhe duke avokuar me qeverinë në emër të anëtarëve të saj që të sigurohen se sektori do të tërheq biznese dhe investime të reja
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SHOQATËN E TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT DHE TË KOMUNIKIMIT TË KOSOVËS
Adresa Rexhep Mala 28A Prishtinë 10000
Numri i telefonit +38138 771180
Emaili [email protected]
128 Shumica e këtij materiali është marrë nga uebsajti i SHBK-së http://bankassoc-kos.com (vizituar për herë të fundit me 6 nëntor 2012) 129 Për një pasqyrë më të hollësishme të bankave në Kosovë, shihni Seksionin 13 të Udhërrëfyesit
285
Uebsajti http://www.stikk-ks.org/
Orari i punës
Të tjera
Shoqata e Sigurimeve të Kosovës
Shoqata e Sigurimeve të Kosovës (SHSK) është themeluar në prill të vitit 2002 në bazë të marrëveshjes në mes të kompanive të sigurimit të licencuara për të ushtruara aktivitetin e tyre të sigurimeve në Kosovë.
Synimi i shoqatës është të përmirësojë industrinë e sigurimeve në Kosovë, të ndihmojë në stabilizimin e tregut të sigurimeve, të ofrojë edukim për personelin e kompanive të sigurimit dhe të shtojë resurset njerëzore në përgjithësi, në fushën e sigurimeve.
Kompanitë e sigurimit në vijim janë anëtarë të SHSK-së: Croatia Sigurimi, Dardania, Illyria, Grawe Elsig, Insig, Kosova e Re, Sigal, Sigkos, Sigma, dhe Siguria.130
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SHOQATËN E SIGURIMEVE TË KOSOVËS
Adresa Rexhep Luci nr. 9/6 Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 225 678
Emaili [email protected]
Uebsajti http://shs-ks.com/
Orari i punës
Të tjera
130 Për informata të hollësishme për Kompanitë e Sigurimit, shihni Seksionin 13 të Udhëzuesit
286
13. Bankat dhe institucionet e tjera financiare në Kosovë
Institucionet financiare janë bankat dhe organizatat e tjera që ofrojnë shërbime financiare për klientët ose anëtarët. Në Kosovë, institucionet primare financiare janë bankat, fondet pensionale, kompanitë e sigurimit, institucionet financiare jo bankare dhe institucionet mikrofinanciare. Banka Qendrore e Kosovës (BQK) është përgjegjëse për licensimin dhe rregullimin e institucioneve financiare.
Sipas BQK-së, mjetet e sektorit financiar në Kosovë në fund të vitit 2011 kanë arritur shumën rreth 3.5 miliardë Euro. Bankat janë komponenta kryesore e sektorit financiar, me mjete prej 2.76 miliardë €. Mjetet e fondit pensional kanë arritur shumën gati në 600 milion € ndërsa mjetet e firmave të sigurimit kanë arritur pak më shumë se 100 milion €.
Bankat dhe kompanitë e sigurimit janë jetike për ato biznese të angazhuara në transaksione tregtare ndërkombëtare. Bankat mund të ofrojnë financim tregtar (shih Pjesën 3 të këtij Udhëzuesi) si dhe financim të përgjithshëm të aktiviteteve afariste dhe instrumente investive. Kompanitë e sigurimit ofrojnë një llojllojshmëri të produkteve të sigurimit që janë me rëndësi për transaksionet tregtare duke përfshirë sigurimin e transportit dhe detar, sigurim të përgjegjësisë, kontrata garancioni dhe garancione doganore. Disa institucione financiare jo bankare poashtu financojnë transaksionet tregtare për klientët e tyre dhe ofrojnë edhe lloje të tjera të kredive dhe lizingut.
Në vitin 2011, sistemi bankar në Kosovë përbëhej nga 8 banka, 6 prej të cilave janë pronësi e huaj. Edhe pse Kosova është ende në radhë të parë ekonomi e parasë së gatshme (cash), përdorimi i pagesave elektronike bankare po shënon rritje të shpejtë. Në nëntor të vitit 2012, Banka Qendrore e Kosovës ia dha licencën e degës bankës komerciale turke Turkie Is Bankasi, duke sjellë kështu numrin e përgjithshëm të bankave të licencuara në 9.
287
Kliko në këtë lidhje për të lexuar raportin vjetor të BQK-së në lidhje me bankat.
Që nga viti 2011, 13 kompani sigurimi kanë vepruar në Kosovë. Nëntë janë pronësi e huaj ndërsa katër janë pronësi vendore. Aktivitetet e kompanive të sigurimit kryesisht janë të drejtuara kah policat e sigurimit për përgjegjësinë ndaj palëve të treta. Gjithashtu me rëndësi janë policat vullnetare të sigurimit dhe policat e sigurimit kufitar. Firmat e sigurimit janë të njoftuara me biznesin e garancioneve dhe Dogana e Kosovës dhe firmat e sigurimit janë në proces të zhvillimit të garancioneve financiare doganore. Kliko në këtë lidhje për të lexuar raportin vjetor të BQK-së në lidhje me firmat e sigurimit.
Për më tepër informata për bankat, firmat e sigurimit, institucionet mikrofinanciare dhe institucionet financiare jo bankare që veprojnë në Kosovë, kliko në këtë lidhje.
Informata për bankat, kompanitë e sigurimit dhe institucionet tjera financiare në Kosovë
Bankat – Sistemi bankar në Kosovë përbëhej nga tetë banka, ndërsa një bankë e re ka hyrë në tregun e Kosovës në nëntor të vitit 2012, duke u bërë gjithsej nëntë banka. Këto banka janë të licencuara dhe të mbikëqyrura nga Banka Qendrore e Republikës së Kosovës. Produktet dhe shërbimet bankare përfshijnë llogaritë bankare, kreditë, pagesat dhe transferet vendore dhe ndërkombëtare, kartelat bankare, garancionet bankare, letër-kreditë, dhe e-banking. Bankat tani shërbejnë edhe si agjentë primar të shitjes për obligacionet (letrat me vlerë) e Qeverisë së Kosovës.
ME PËRJASHTIM TË KOMERCIJALNA BANKA AD BEOGRAD – DEGA NË MITROVICË DHE BANKËS SË FUNDIT TË LICENSUAR TURKIE IS BANKASI, TË GJITHA BANKAT E TJERA JANË ANËTARE TË Shoqatës së Bankave të Kosovës (SHBK). SHBK-ja është zëri i industrisë bankare në Kosovë. Që nga themelimi i saj në vitin 2002, SHBK bashkëpunon me Qeverinë, Bankën Qendrore të Republikës së Kosovës, mediat dhe opinionin publik me qëllim të mbështetjes së një industrie të shëndoshë bankare e cila promovon zhvillimin afatgjatë ekonomik në Kosovë. Për informata në lidhje me SHBK kliko në këtë lidhje. http://bankassoc-kos.com/en/about-kba
Në vijim është dhënë një përshkrim i shkurtër i bankave që veprojnë aktualisht në Kosovë.
ProCredit Bank
ProCredit Bank në Kosovë është pjesëtare e grupit ProCredit, që udhëhiqet nga kompania amë me seli në Frankfurt, ProCredit Holding, që është pronari më i madh i ProCredit Bankës në Kosovë, dhe mban
288
84.84% të aksioneve. ProCredit Banka në Kosovë është themeluar së pari në janar të viti 2000 nga një grup i investitorëve ndërkombëtar, shumë prej të cilëve janë aksionarë edhe sot të ProCredit Holding. ProCredit Banka ka 64 degë që veprojnë në tërë Kosovën.131 ProCredit Banka ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit, depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR PROCREDIT BANK KOSOVË
Adresa Rr. Nëna Terezë Nr. 16, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (38) 555 777
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.procreditbank-kos.com
Raiffeisen Bank Kosovë
Raiffeisen Bank në Kosovë është degë e Raiffeisen Bank International AG (RBI). RBI ka blerë shumicën e aksioneve të Bankës Amerikane në Kosovë në vitin 2002, ka kryer blerjen dhe riemërtuar bankën si Raiffeisen Bank në Kosovë në qershor të vitit 2003 dhe u shndërruar në pronar 100% të saj. Raiffeisen Banka ka 52 degë nëpër tërë Kosovën.132 Raiffeisen Banka ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit, depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera financiare.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR RAIFFEISEN BANK NË KOSOVË
Adresa Rr. UÇK Nr. 51, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit + 381 (0)38 222 222
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.raiffeisen-kosovo.com
Banka Ekonomike
Banka Ekonomike është njëra nga bankat e para të licencuara pas luftës në Kosovë dhe është krijuar me kapital të kompanive vendore. Banka ka nisur punën në maj të vitit 2001. Sot Banka Ekonomike ka një rrjet prej 46 degëve në tërë Kosovën.133 Banka Ekonomike ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit,
131 Raporti vjetor i Bankës ProCredit 2011, faqe 6. Gjendet në: http://www.procreditbank-kos.com/v1/repository/docs/KOS_ar2011_eng_05-06-12.pdf 132 Më tepër informata për Bankën Reiffeisen në Kosovë mund të gjenden në http://www.raiffeisen-kosovo.com/?mumi=2,1 (vizita e fundit me 26 tetor, 2012) 133 Më tepër informata për Bankën Ekonomike mund të gjenden në http://bekonomike.com/per-banken (vizituar së fundi me 26 tetor, 2012)
289
depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR BANKËN EKONOMIKE
Adresa Rr. Migjeni Nr. 1, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0)38 22 53 53
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.bekonomike.com
TEB Sh.A
TEB Sh.A është degë e ndërmarrjes së përbashkët në mes të Turk EkonomiBankasi A.S. (TEB), themeluar në vitin1927 dhe BNP Paribas të Francës. TEB Sh.A ka hyrë në tregun e Kosovës në vitin 2008. Rrjeti i TEB-it përbëhet nga 22 degë në tërë Kosovën.134 TEB ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit, depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR BANKËN TEB
Adresa Rr. Agim Ramadani Nr. 15, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0)38 230 000
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.teb-kos.com
Banka për Biznes
Banka për Biznes (BpB) është themeluar me 29 mars 2001 dhe u bë banka e tretë e licencuar në Kosovë. Kapitali i BpB-së është kryesisht vendor.135 BpB ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit, depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar. BpB ka një rrjet që përbëhet nga 43 degë nëpër tërë Kosovën.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR BANKËN PËR BIZNES
Adresa Rr. UÇK nr. 41, 10000 Prishtinë
134 Më tepër informata për Bankën TEB mund të gjenden në: http://www.teb-kos.com/About-us (vizita e fundit me 26 tetor, 2012) 135 Më tepër informata rreth Bankës për Biznes mund të gjenden në: http://www.bpbbank.com/english/rrethnesh.php (vizituar për herë të fundit me 26 tetor 2012)
290
Numri i telefonit +381 (0)38 244 666
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.bpbbank.com
Banka Kombëtare Tregtare – Dega në Kosovë
Banka Kombëtare Tregtare (BKT) është themeluar në vitin 1993, pas bashkimit të Bankës Tregtare Shqiptare dhe Bankës Kombëtare të Shqipërisë. BKT ka kaluar nëpër disa faza tranzicioni sa i përket bashkimit dhe privatizimit para se të merrej vendimi për t’u zgjeruar në tregun e Kosovës në vitin 2007. Rrjeti i BKT-së në Kosovë përbëhet nga 23 degë.136 BKT ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit, depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR BANKËN KOMBETARE TREGTARE
Adresa Qyteza Pejton, 10000 Prishtinë,
Numri i telefonit + 381 (0)38 666 666
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.bkt-ks.com
NLB Prishtina
NLB Prishtina është degë e NLB Group, që është grupi më i madh financiar slloven. NLB Prishtina është themeluar me 1 janar 2008 përmes shkrirjes së Kasabank sh.a., dhe Banka e Re e Kosovës sh.a. Banka e bashkuar mban 15.1% të pjesëmarrjes në tregun e Kosovës, duke u renditur si e treta sa i përket madhësisë. NLB Prishtina ka 53 degë në tërë Kosovën.137 NLB Prishtina ofron llogari rrjedhëse dhe të kursimit, depozita me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR NLB PRISHTINA
Adresa Rr. Rexhep Luci Nr. 5, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 225 394; 240 230 026
136 Më tepër informata për Bankën Kombëtare Tregtare mund të gjenden në: http://www.bkt-ks.com/history.aspx (vizituar për herë të fundit me 26 tetor 2012) 137 Më tepër informata për NLB Prishtina mund të gjenden në: http://www.nlbskupina.si/nlb-prishtina (vizita e fundit me 26 tetor 2012)
291
Email [email protected]
Uebsajti http://www.nlbprishtina-kos.com
Komercijalna Banka ad Beograd – Dega në Mitrovicë
Komercijalna Banka ad Beograd – Dega në Mitrovicë është pjesë e kompanisë amë në Beograd, Serbi. Komercijalna Banka ad Beograd Dega në Mitrovicë ka 8 degë në qytete të vogla në Kosovën Veriore. Komercijalna Banka ad Beograd – Dega në Mitrovicë ofron llogari rrjedhëse, depozita të kursimit dhe me afat, kredi, garancione bankare, pagesa, transfere të parave dhe produkte të tjera të tregut financiar.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KOMERCIJALNA BANKA AD BEOGRAD-DEGA NË MITROVICË
Adresa Rr. Kralja Petra Prvog 33, 40000 Mitrovicë
Numri i telefonit +381 (0) 28 423 822
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.kombank.com
Turkie Is Bankasi A.S.
Në kohën e shkrimit të këtij doracaku, një bankë e re sapo ka fituar licencën nga Banka Qendrore e Kosovës si degë. Banka është Turkie Is Bankasi A.S., dhe pritet që të ofrojë shërbime të plota bankare në tregun e Kosovës.
292
Kompanitë e Sigurimit
Kompanitë e sigurimit në Kosovë janë të organizuara në një shoqatë të bashkuar të quajtur Shoqata e Sigurimeve të Kosovës (SHSK). SHSK është themeluar në vitin 2002 pas marrëveshjes së përfaqësuesve të kompanive të licencuara të sigurimit në Kosovë. Synimi i shoqatës është të përmirësojë industrinë e sigurimeve në Kosovë, të ndihmojë në stabilizimin e tregut të sigurimeve dhe të ofrojë trajnime për personelin e kompanive anëtare. Më tepër informata mund të gjenden në uebsajtin e SHSK-së: http://shs-ks.com/en/history/
Në vijim janë dhënë kompanitë e sigurimit në Kosovë:
CROATIA Sigurimi sh.a.
Croatia Sigurimi sh.a, është degë e Croatia Osiguranje me seli në Kroaci. Croatia Sigurimi është themeluar në vitin 2005.138 CROATIA Sigurimi ofron sigurime Casco, të transportit të produkteve, shëndetësore dhe për automjete.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR CROATIA SIGURIMI sh.a.
Adresa 5A Luan Haradinaj Rr. Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 246 956
Emaili mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.crosig.hr/croatia-sigurimi
DARDANIA sh.a.
Dardania ka hyrë në industrinë e sigurimeve në vitin 2002 përmes një licence të përkohshme të lëshuar nga Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK). Më vonë gjatë vitit 2002, Dardania ka marrë një licencë të përhershme nga Banka Qendrore e Kosovës.139 Dardania ofron sigurime për aksidente, shëndetësore, të shtëpisë, automjete dhe të pasurisë.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR DARDANIA sh.a.
Adresa Rr. Sylejman Vokshi Nr. 4, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (38) 244 080
Emaili [email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.dardaniainsurance.com/
138 Për më tepër informata rreth Croatia Sigurimi shikoni faqen e internetit: http://www.securities.com/Public/company-profile/KS/IC_Croatia_Sigurimi_en_2400940.html (vizituar së fundi me 27 tetor 2012) 139 Shoqata e Sigurimeve të Kosovës, Buletini i Sigurimeve, faqe 6 (2012), në dispozicion në gjuhën shqipe në: http://shs-ks.com/wp-content/uploads/2012/09/Buletin-i-Sigurimeve-Nr.1.pdf
293
GRAWE ELSIG sh.a.
GRAWE ELSIG është pjesë e grupit financiar austriak GRAWE. Kompania është themeluar në vitin 2008. 140 GRAWE ELSIG ofron sigurim të automjeteve, nga aksidentet, të pasurisë, shëndetësor, garancione dhe sigurime ndaj detyrimeve.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR GRAWE ELSIG sh.a.
Adresa 15 Trepça Rr. Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 221 112
Emaili [email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.kselsig.com
ILLYRIA sh.a.
Illyria është licencuar dhe ka filluar punën në shkurt të vitit 2002. Kompania është pjesë e Sava Re Group.141 ILLYRIA ofron sigurim shëndetësor, për automjete dhe të pasurisë.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ILLYRIA sh.a.
Adresa Sheshi Nëna Terezë Nr. 33 Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 225-385
Emaili [email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti www.illyriainsurance.com
INSIG-KOSOVA sh.a.
INSIG-u themeluar në vitin 1991 nga Qeveria e Shqipërisë. Në mars të vitit 2000 INSIG-KOSOVA është licencuar për të punuar në tregun e Kosovës si degë e INSIG-Albania.142 INSIG ofron sigurime shëndetësore, të pronës dhe përgjegjësisë.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR INSIG KOSOVE sh.a.
Adresa Q. Pejton, Rr. Pashko Vasa, Nr. 6 Prishtinë 10000
140 Njëjtë faqe 7 141 Njëjtë faqe 8 142 Njëjtë, faqe 9
294
Numri i telefonit 044 136 986
Emaili mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.insig-ks.com/
KOSOVA E RE sh.a.
Kosova e Re është pasardhëse e kompanisë “Kosova”. E themeluar në vitin 1974, është kompania më e vjetër e sigurimeve në Kosovë. Në vitin 2002, Kosova e Re ka marr licencën permanente nga Banka Qendrore e Kosovës.143 Kosova e Re ofron sigurime personale, garanci, sigurime për pronë dhe automjete.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KOSOVA E RE sh.a.
Adresa Lagja Kalabria Blloku B1 Nr 5, Prishtinë 10000
Numri i telefonit +38138770777
Emaili mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.kosovaere.com
SIGAL UNIQA GROUP AUSTRIA KOSOVO sh.a
SIGAL-i vepron në Kosovë nga tetori i vitit 2003.144 SIGAL ofron sigurime shëndetësore, të jetës, automjeteve, pronës, garancive, financiare, inxhinierie, përgjegjësisë, bujqësore, marinës, aviacionit dhe transportit të produkteve.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SIGAL GROUP AUSTRIA KOSOVO sh.a
Adresa Rr. Vaso Pasha p.n., Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 240 241
Emaili [email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti www.sigal-ks.com
143 Njëjtë, faqe 10 144 Njëjtë, faqe 11
295
SIGMA VIENNA INSURANCE GROUP sh.a.
Sigma Vienna Insurance Group sh.a është themeluar nga vendimi i Komisionit Mbikëqyrës të Sigurimeve në shkurt të vitit 1999 si kompania e parë e sigurimeve në Shqipëri. Sigma sh.a. është licencuar për të punuar në Kosovë në nëntor të vitit 2004. Në shtator të vitit 2007, Sigma u bë pjesë e Vienna Insurance Group.145 Sigma ofron sigurim të pronës, automjeteve dhe shëndetësisë.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SIGMA sh.a.
Adresa Qyteza Pejton, Str. Pashko Vasa, p.n. Prishtinë
Numri I telefonit +381 (0) 38 246 301
Emaili mailto:[email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.sigma-ks.net/
SIGKOS sh.a.
Sigkos sh.a., është themeluar në vitin 2006 si një kompani private e sigurimeve nga dy biznesmen vendor.146 SIGKOS ofron sigurime për automjete, Kasko, personale, shëndetësore, të pronës, përgjegjësisë, të gjitha rreziqet kontraktuese, të gjitha rreziqet e ndërtimit, parave të gatshme në sef dhe parave të gatshme në transit.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SIGKOS sh.a.
Adresa Sylejman Vokshi Pallati i Kuq Rr. Prishtinë 10000
Numri i telefonit +381 38 240 022
Emaili mailto:[email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti www.sigkos.com
SIGURIA sh.a.
Siguria është themeluar në qershor të vitit 2000.147 SIGURIA ofron sigurimin e përgjegjësisë për palën e tretë, sigurimet Kasko, personale, të pronës, shtëpisë, dhe rrezikut të ndërtimit.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR SIGKOS sh.a.
Adresa Luan Haradinaj A, Prishtinë 10000
145 Njëjtë, faqe 12 146 Njëjtë, faqe 13 147 Po aty, faqe 14
296
Numri i telefonit +381 38 248849
Emaili mailto:[email protected] mailto:[email protected]
Uebsajti http://www.ks-siguria.com
Institucionet mikrofinanciare
Në përgjithësi institucionet mikrofinanciare janë organizata që ofrojnë kredi të vogla për individet ose bizneset familjare me të ardhura të ulëta. Shumica e institucioneve mikrofinanciare që veprojnë në Kosovë janë anëtare të Asociacionit te Institucioneve Mikrofinanciare të Kosovës (AMIK), që është themeluar në vitin 2012. AIMK mbështet zhvillimin e programeve mikro-ndërmarrëse për të asistuar ndërmarrësit e vegjël në fillimin, stabilizimin dhe zgjerimin e biznesit. AIMK i koordinon aktivitet siç janë trajnimet e përbashkëta, vizitat e ndërsjella në mes të IMF-ve tjera të themeluara në regjion, dhe aktivitete tjera siç kërkohet nga institucionet anëtare. Qëllimi i AIMK-së është të bëhet shoqata udhëheqëse e institucioneve mikrofinanciare në regjion. Më poshtë është një përshkrim i shkurter i institucioneve mikrofinanciare që aktualisht veprojnë në Kosovë, shumica e të cilave janë anëtare të AMIK-ut.
AGJENCIA PËR FINANCIM NË KOSOVË
Agjencia për Financim në Kosovë (AFK) ofron hua të vogla për biznese, bujqësore, prodhim, përpunim dhe tjera.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AGJENCINË PËR FINANCIM NË KOSOVË
Adresa M. Popoviq 150/3,67/A, 38300 Pejë
Numri i telefonit +381 (0) 39 434 923
Emaili mailto: [email protected]:[email protected]
Uebsajti www.afkonline.org
ATLANTIC CAPITAL PARTNERS
Atlantic Capital Partners (ACP) ofron kredi hipotekare.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ATLANTIC CAPITAL PARTNERS
Adresa Rr. Fehmi Agani nr. 35, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 223 311
Emaili mailto:[email protected]:[email protected]
297
Uebsajti www.acapitalpartners.com
BESËLIDHJA
Besëlidhja ofron hua të vogla për biznes, bujqësi, peng dhe tjera.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR BESELIDHJEN
Adresa UÇK Nr. 18, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 225 023
Emaili mailto:[email protected]:[email protected]
Uebsajti www.bzmf.org
QELIM KOSOVË
Qelim Kosovë ofron kredi solidariteti, për bujqesi, blegtori, artizanat dhe etj.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR QELIM KOSOVË
Adresa Rruga UCK, kati III, 43, 50000 Gjakovë
Numri i telefonit +381 (0) 390 321 484
Emaili mailto:[email protected]:[email protected]
Uebsajti www.celim.org
FINCA
FINCA ofron hua grupore, individuale dhe biznesi, hua për përmirësimin e shtëpisë dhe hua rurale.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR FINCA
Adresa Rruga Bedri Pejani nr. 4, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 38 226-721
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti www.finca-ks.org
298
KEP TRUST
KEP TRUST-i ofron hua solidariteti, hua individuale dhe bankë fshati
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KEP TRUST
Adresa Rruga Bajram Kelmendi, nr. 16, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 225 549
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti www.keponline.net
KGMAMF KGMAMF ofron hua për bujqësi, blegtori dhe tregti.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KGMAMF
Adresa Rruga Kahremon Malushaga, nr. 118, 30000 Pejë
Numri i telefonit +381 (0) 39 432 842
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti www.grameen.com
KOSINVEST WORLD VISION
Kosinvest World Vision ofron hua grupore solidariteti, hua individuale biznesi, hua bujqësore.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KOSINVEST WORLD VISION
Adresa Qyteza Pejton 2A-2, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 240 664
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti www.wvi.org
KOSOVA AID AND DEVELOPMENT
Kosova Aid and Development ofron hua të vogla biznesi, hua për tregti, prodhim dhe bujqësi.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KOSOVA AID AND DEVELOPMENT
Adresa Lagjja Kuvajtase, Fshati Ballovfc, 11000 Podujevë
299
Numri i telefonit +381 38 571 744
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti
KREDITIMI RURAL I KOSOVËS
Kreditimi Rural i Kosovës ofron huadhënie për fshatin, jap hua për bizneset e vogla, bujqësi dhe individuale.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR KREDITIMI RURAL I KOSOVËS
Adresa Rexhep Mala, nr 4, 10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 243 554
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti
MESHTEKNA
Meshtekn ofron huadhënie për fshatin, jap hua për bizneset individuale, prodhim, tregti, bujqësi.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR MESHTEKNA
Adresa Rr. e Brodit, Bresane 22000 Dragash
Numri i telefonit +377 (0) 44 335 431
Emaili [email protected] mailto:mailto:[email protected]
Uebsajti
PERSPEKTIVA 4
Perspektiva 4 ofron hua për bujqësi, artizanat dhe tregti.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR PERSPEKTIVA 4
Adresa Lidhja e Prizrenit, Rruga Mahalla, 32000 Klinë
Numri i telefonit +377 (44) 352 620
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti
300
START START ofron hua për bujqësi, artizanat dhe tregti.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR START
Adresa Lidhja e Prizrenit, Rruga Mahalla, 32000 Klinë
Numri i telefonit +377 (44) 352 620
Emaili [email protected]:mailto:[email protected]
Uebsajti
TIMI INVEST
Timi Invest ofron hua individuale, për bizneset shtëpiake dhe bizneset e vogla.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR TIMI INVEST
Adresa Rr. Rexhep Krasniqi p.n. Lagjja Emshiri,10000 Prishtinë
Numri i telefonit +381 (0) 38 612 613
Emaili [email protected] mailto:mailto:[email protected]
Uebsajti www.timiinvest.com
Institucionet financiare jobankare
institucionet financiare jobankare (IFJB) ofrojnë shërbime të specializuara financiare për klientët, siç janë huat, lizingu dhe hipotekat. Më poshtë është një Shpjegim i shkurtër i produkteve dhe detajet kontaktuese për institucionet financiare jobankare në Kosovë.
CRIMSON FINANCE FUND LLC
Crimson Finance Fund ofron hua afatshkurtra dhe afatmesme për kapital pune, pajisje dhe investime dhe lizing financiar për pajisje. Crimson Finance Fund ofron financa për tregtinë me pakicë dhe shumicë, prodhim, bujqësi, energji riPËRTËRITËSE dhe shërbime profesionale.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR CRIMSON FINANCE FUND
ADRESA PASHKO VASA NR. 22, QYTEZA PEJTON 10000 PRISHTINË
NUMRI I TELEFONIT +381 (0) 38 609 131
EMAILI [email protected]
301
UEBSAJTI WWW.CRIMSONCAPITAL.ORG
RAIFFEISEN LEASING LLC
Raiffeisen Leasing LLC ofron lizing operativ dhe financiar
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR RAIFFEISEN LEASING LLC
ADRESA RR. AGIM RAMADANI NR 17, 10000 PRISHTINË
NUMRI I TELEFONIT +381 (0) 38 222 222
EMAILI [email protected]
UEBSAJTI WWW.RAIFFEISEN-LEASING-KS.COM
LESNA SHA
Lesna sh.a. ofron hua tregtare, hua individuale dhe kredi hipotekare
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR LESNA SHA
ADRESA RR. REXHEP LUCI 2, 10000 PRISHTINË
NUMRI I TELEFONIT +381 (0) 38 244 548
EMAILI [email protected]
UEBSAJTI
FACTOR LEASING SHPK
Factor Leasing SHPK ofron hua operative dhe financiare.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR FACTOR LEASING SHPK
ADRESA RR. UÇK LOK. 2, NR. 2, 10000 PRISHTINË
NUMRI I TELEFONIT +381 (0) 38 225 980
EMAILI [email protected]
UEBSAJTI WWW.FACTOR-LEASING.COM
302
14. Agjencitë Qeveritare të Dobishme
Ekziston një numër i ministrive dhe agjencive të Qeverisë së Kosovës që mund të jenë të dobishme për ju në planifikimin dhe realizimin e këmbimeve tregtare ndërkombëtare. Për këmbimet ndërkombëtare të mallrave, Dogana e Kosovës me gjasë është më e rëndësishmja. Dogana është përgjegjëse për monitorimin e të gjitha importeve dhe eksporteve të mallrave në pajtim me ligjin dhe grumbullimin e doganës dhe taksave të importit. Gjithashtu, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë (MTI) dhe Divizioni saj i Tregtisë dhe agjencitë e saja të specializuara, Agjencia Kosovare për Promovimin e Investimeve (AKPI) dhe Agjencia Kosovare e Standardizimit (AKS) kanë funksione të rëndësishme. Divizioni i Tregtisë pran MTI është përgjegjës për negociatat tregtare, zbatimin e masave tregtare dhe për analizimin e statistikave tregtare. AKPI promovon investimet e huaja në Kosovë. AKS është përgjegjëse për zhvillimin dhe zbatimin e standardeve të produkteve.
Agjencitë tjera që luajnë një rol të rëndësishëm në tregtinë e mallrave përfshijnë Agjencinë për Ushqim dhe Veterinë (AUV), që në aspektin organizativ është nën Zyrën e Kryeministrit (AUV është përgjegjëse për inspektimin dhe certifikimin e ushqimit, duke përfshirë produktet shtazore, dhe shëndetin e kafshëve në Kosovë); Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural (përgjegjëse për tregtinë e produkteve bujqësore); dhe Ministria e Energjisë dhe Minierave që mbikëqyrë sektorin e rëndësishëm të minierave në Kosovë.
Për shërbimet tregtare, Policia Kufitar e Kosovës është përgjegjëse për çështjet e migracionit dhe lejet e punës; Zyra e Pronës Industriale e MTI-së është përgjegjës për mbrojtjen e patentave, markave tregtare dhe dizajneve industriale, dhe Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve është përgjegjës për të drejtat e autorit. Gjithashtu, Ministria e Infrastrukturës është përgjegjëse për tregtinë në telekomunikacion dhe Banka Qendrore e Kosovës rregullon industritë bankare dhe të sigurimeve.
Në vazhdim janë dhënë informata për këto agjenci të dobishme.
Dogana
Pasi që Kosova deklaroi pavarësinë e saj në vitin 2008, ajo gjithashtu ka ndërruar emrin e Shërbimit Doganor të UNMIK-ut në Dogana e Kosovës. Puna e Doganës së Kosovës rregullohet nga Kodi Doganor i ri, i miratuar më 11 nëntor 2008. Kodi rregullon elementet themelore të sistemit për mbrojtjen doganore të ekonomisë së Kosovës dhe të drejtën dhe obligimet e të gjitha institucioneve tjera.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR DOGANËN E KOSOVËS
Adresa
Numri i Telefonit +381 - 38 540 350
Emaili
303
Uebsajti http://dogana.rks-gov.net/
Orari i punës
Tjera
Ministria e Tregtisë dhe Industrisë
Ministri e Tregtisë dhe Industrisë (MTI) është pjesë e Qeverisë së Kosovës. Politikat e MTI-së janë koncentruar në krijimin e kushteve stimuluese për promovimin e zhvillimit të sektorit privat, posaçërisht për zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR MINISTRINË E TREGTISË DHE INDUSTRISË
Adresa Rr.”Muharrem Fejza”, p.n Lagjja e Spitalit, 10000 – Prishtina
Numri i Telefonit + 381(0) 38 512 059
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.mti-ks.org
Orari i punës
Tjera
Agjencia Kosovare për Promovimin e Investimeve
Agjencia Kosovare për Promovimin e Investimeve (AKPI) është institucioni qeveritar primar për mbështetjen e investimeve të huaja në Kosovë. AKPI ofron një spektër të gjerë të programeve mbështetëse për të ndihmuar bizneset ndërkombëtare të arrijnë qëllimet e tyre të zhvendosjes dhe gjithashtu Agjencia është e ngarkuar me promovimin e eksporteve.
Agjencia ofron mbështetje për investitorët e huaj siç është: ofrimi i këshillave dhe mbështetjes gjithëpërfshirëse nga profesionistët të cilët kombinojnë njohurit e tyre vendore me një kuptim të biznesit ndërkombëtar; mbështesin identifikimin e opsioneve të pronave të përshtatshme për të akomoduar punën tuaj në Kosovë; mbështetja për të siguruar të gjitha aprovimet e nevojshme nga autoritet kombëtare dhe komunale në Kosovë për të mundësuar një fillim të shpejt të biznesit; njoftimi me partner potencial të përshtatshëm me të cilët investitorët mund të bashkëpunojnë; dhe përgjigja në pyetjet dhe brengat tjera.
304
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AGJENCINË KOSOVARE PËR PROMOVIMIN E INVESTIMEVE
Adresa Rr. Muharrem Fejza, p.n., Lagja e Spitalit, 10000 Prishtinë
Numri i Telefonit +381 (38) 200 36 542
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.invest-ks.org
Orari i punës
Tjera
14.2.3 Agjencia Kosovare e Standardizimit
Agjencia Kosovare e Standardizimit (AKS) është organi kombëtar për udhëheqje, organizim dhe kontroll të standardizimit në Kosovë. AKS është themeluar në prill të vitit 2005 në pajtim me Ligjin e Standardizimit dhe UA 2005/15.
Qëllimet e AKS janë:
• mbrojtja e konsumatorëve nga rreziku i konsumit ditor të produkteve jostandarde dhe rritjes së pakontrolluar të konkurrencës në tregjet lokale dhe regjionale. • rreshtimi i praktikave të infrastrukturës së cilësisë me ato të homologëve të huaj të BE-së; • zvogëlimi i barrierave teknike të tregtisë.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AGJENCINË KOSOVARE TË STANDARDIZIMIT
Adresa
Numri i Telefonit
Emaili
Uebsajti http://www.mti-ks.org/?cid=1,371
Orari i punës
Tjera
Agjencia për Ushqim dhe Veterinë
Agjencia për Ushqim dhe Veterinë (AUV) është autoriteti më i lartë sa i përket çështjeve të ushqimit dhe veterinës në Kosovë. AUV është përgjegjës për mbrojtjen e jetës dhe shëndetit të qytetarëve duke
305
siguruar një nivel të lartë të sigurisë dhe cilësisë së ushqimit, duke përfshirë ushqimin e kafshëve, shëndetin e kafshëve, si dhe cilësinë e ushqimit me prejardhje bimore dhe shtazore.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR AGJENCINË E USHQIMIT DHE VETERINËS
Adresa Zona Industriale, Fushë Kosovë 10000 Prishtinë
Numri i Telefonit 038 551 918
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.auv-ks.net
Orari i punës
Tjera
Ministria e Energjisë dhe Minierave (MEM)
MEM është përgjegjës për politikën dhe strategjinë e sektorit të energjisë, dhe implementimin e programit të Kosovës për energji, duke përfshirë energjinë elektrike. MEM është përgjegjës për politikën, strategjinë dhe rregullimin e sektorit të minierave duke përfshirë zhvillimin e linjitit he mineraleve tjera.
(Uebsajti i Ministrisë së Energjisë dhe Minierave duke u konstruktuar.)
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e ka mandatin për zhvillimin e politikave dhe implementimin e legjislacionit për promovimin e aktiviteteve kulturore, sportive dhe rinore dhe lidhjen me anëtarët e të gjitha komuniteteve etnike, fetare dhe gjuhësore, duke përfshirë ato që përkohësisht ose përherë jetojnë jashtë Kosovës. Kjo Ministri gjithashtu promovon dhe lehtëson komunikimin në mes të individëve dhe organizatave kulturore përmes aktiviteteve të ndryshme.
Përveç turizmit, Ministria është përgjegjëse për regjistrimin e së drejtës autoriale dhe çështjet e zbatimit.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR MINISTRINË E KULTURËS, RINISË DHE SPORTEVE
Adresa Sheshi ”Nëna Terezë” p.n. Prishtinë 10000
Numri i Telefonit +381 38 211 637
306
Emaili [email protected]
Uebsajti www.mkrs-ks.org
Orari i punës
Tjera
Ministria e Infrastrukturës
Ministria e Infrastrukturës është përgjegjëse për infrastrukturën publike dhe transportin. Funksionet e Ministrisë menaxhohen përmes departamenteve vijuese: departamenti i administratës qendrore; departamenti i aviacionit civil; transportit hekurudhor dhe ujor; departamenti i automjeteve; departamenti i transportit rrugor; departamenti i infrastrukturës rrugore; departamenti ligjor; departamenti i prokurimit; dhe departamenti i inspektimit.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR MINISTRINË E INFRASTRUKTURËS
Adresa Ish Ndërtesa e Gërmisë 10000 Prishtinë
Numri i Telefonit 038/200-28-021
Emaili [email protected]
Uebsajti http://mi-ks.net/
Orari i punës
Tjera
Banka Qendrore e Kosovës
Objektiv i Bankës Qendrore të Republikës së Kosovës (BQK) janë deklaruar në Nenin 7 të Ligjit për Bankën Qendrore 2010: “Objektiv primar është të nxisë dhe të mbajë një sistem financiar stabil, duke përfshirë një sistem të sigurt, të qëndrueshëm dhe efikas të pagesave.” BQK gjithashtu synon të arrij dhe mirëmbajë stabilitetin e çmimeve vendore. Orientimi i BQK-së nga tregu i lirë është qartë: “Banka Qendrore vepron në pajtim me parimin e ekonomisë së tregut të hapur me konkurrencë
307
të lirë, duke favorizuar shpërndarjen efikase të resurseve”. Mjete themelore të BQK-së për arritjen e këtyre objektivave përfshijnë licencimin dhe rregullimin e institucioneve financiare, mbikëqyrjen e depozitave të skemës së sigurimeve, dhe ofrimin e likuiditetit emergjentë.148
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR BANKËN QENDRORE TË KOSOVËS
Adresa Rruga Garibaldi 33 Prishtinë
Numri i Telefonit +381 38 222 055
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.bqk-kos.org
Orari i punës
Policia Kufitare e Kosovës
Policia Kufitare e Kosovës është përgjegjëse për menaxhimin, kontrollin dhe mbikëqyrjen e Vendkalimeve Kufitare të Kosovës, menaxhimin dhe kontrollin brenda Republikës së Kosovës sa i përket çështjeve të kufirit; lëshimin e dokumenteve të përkohshme për kalimin e kufirit; sigurinë në aeroportin ndërkombëtar në bashkëpunim me operatorin e aeroportit dhe autoritetet relevante të autorizuara; parandalimi i akteve terroriste në partneritet me të gjitha agjencitë për zbatimin e ligjit; përcaktimi i të drejtave të cilit do person që dëshiron të hyjë ose dal nga Kosova sa i përket vizave dhe kërkesave për hyrje; mbylljen e përkohshme të kufijve, bazuar në vendimin e Qeverisë; dhënia e lejeve të përkohshme për kalimin e kufirit.149
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR POLICINË KUFITARE TË KOSOVËS
Adresa Rr. “Luan Haradinaj” 10000 Prishtinë, Kosovë
Numri i Telefonit +381 (0)38 508 01340
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.kosovopolice.com/?page=1,22
Orari i punës 24-orë në kufijtë e Kosovës
148 Për më shumë informata për Bankën Qendrore shiko seksionin ___ 149 Për më shumë informata shiko seksionin __ për Polici Kufitare
308
Zyra për Pronësi Industriale e MTI-së
Zyra për Pronësi Industriale është një institucion që merret me mbrojtjen e të drejtës së pronësisë industriale. Zyra zbaton procedurat për mbrojtjen e të drejtave të pronësisë industriale. Zyra zbaton procedurat për mbrojtjen dhe regjistrimin e të drejtave në pajtim me Ligjin Nr. 2004/49 për Patentat,150 Ligjin Nr. 02/L-100 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Patenta Nr. 2004/49"151, dhe Udhëzimit Administrativ Nr. 2007/06 për Organizimin dhe Funksionimin e Zyrës për Pronësi Industriale.152
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR ZYRËN PËR PRONËSI INDUSTRIALE, MINISTRIA E TREGTISË DHE INDUSTRISË
Adresa Rr. „Muharrem Fejza“ p.n. Lagja Spitalit, 10000 Prishtinë
Numri i Telefonit +381 (0)38 512 207
Emaili [email protected]
Uebsajti http://www.mti-ks.org/?cid=1,381
Orari i punës 08:00 – 12:00
Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural
Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rurale është përgjegjëse për kornizën ligjore dhe rregulluese për zhvillimin e këtyre sektorëve të rëndësishëm në Ekonominë e Kosovës. Veçanërisht, mandati zyrtar i ministrisë është zhvillimi i politikave dhe zbatimi i legjislacionit për zhvillimin e bujqësisë, duke përfshirë blegtorinë, prodhimin e perimeve, zhvillimin rural dhe vendosjen e standardeve për mirëmbajtje, zhvillimin e politikave për të asistuar në administrimin dhe menaxhimin e sektorit të pylltarisë, duke përfshirë mbrojtjen, aktivitetet e pyllëzimit, shfrytëzimin e qëndrueshëm, parandalimin dhe mbrojtjen nga zjarri, dezinfektimin kundër sëmundjeve infektuese, licencimin për prerjen e drunjve dhe kontrollin e gjuetisë dhe peshkimit, etj.
INFORMATAT KONTAKTUESE PËR MINISTRINË E BUJQËSISË, PYLLTARISË DHE ZHVILLIMIT RURAL
Adresa Rr. “Nëna Terezë”, 10000 Prishtinë, Kosovë
Telefoni për informata të përgjithshme
+381 (0)38 211 821
Uebsajti http://www.mbpzhr-ks.net
150 Neni 13 151 Neni 1 152 Për më shumë informata për Zyrën për Pronësi Industriale shiko Seksionin ___
309
AgjenciapërZhvillimNdërkombëtarSHBAMisioninëKosovë
Rr.IsmailQemali,Nr.1Prishtinë,Kosovë10130Tel:+381(0)38243673Faks:+381(0)38249493
