7/29/2019 MESELE

1/23

MESELE: TEKNK, MEDENYET VE YABANCILAMA

SMET ZEL'N YAKLAIMI ZERNE BR DEERLENDRME

Hazrlayan : Muhammet BOZ

Gazi niversitesi Siyaset ve Sosyal Bilimler-Doktora Program

retim Grevlisi

Prof. Levent KKER

__________________________________________________________

NDEKLER

Giri

I. Literatrde Kavram: Medeniyet, Teknik, Yabanclama1. Medeniyet

2. Teknik3. Yabanclama

II. Kavrama smet zelin Yaklam1. Medeniyet

2. Teknik3. Yabanclama

III. smet zelin Yaklamlarnn Analizi1. Kulland Referanslar Asndan

2. slamilik Dzeyi Asndan3. Pratie Yansma Biimi Asndan

4. Kavramlararas Balant Asndan

Sonu ve Deerlendirme

__________________________________________________________

Giri

7/29/2019 MESELE

2/23

Bu almann konusunu smet zelin Mesele:Teknik-Medeniyet-Yabanclamaadl eseri oluturmaktadr. smet zel bu kavramlar hangi erevede kullanm ve bukullanmdan nereye ulamak istemitir?almamzn ilk blm bu kavramn ortaya kt ve tartld Bat dnyasnn

bu kavramlara nasl bakt ve zellikle medeniyete slam asndan nasl yaklaldzerinde younlamtr. Bu blmde sz edilen kavramlar hakkndaki yaklamlaraderin detaya girmeden deinilecektir.almann ikinci blmnde, smet zelin bu kavramlara Batnn bakn naslalgladnn ortaya karlmas amalanmtr. Ayrca bu kavramlara kar, zelinslamc bak as ynnden nasl bir Mslmanca tutum gelitirdiinin tespitedilmesine allmtr.almann son blm zelin kitabnda ortaya koyduu yaklamlarn eitlialardan analizine ayrlmtr. Bu blmde konuya, smet zelin dnnde, hangireferanslar kulland, ileri srd grlerin ne derece slami olduu, sz edilenkavramlar birbiriyle nasl ilikilendirdii ve nihayet zelin zmlerinin pratienasl yansyaca alarndan baklacaktr. Sonu blm tespitlerin genel birzetinden oluacaktr.

I. Literatrde Kavram: Medeniyet, Teknik, Yabanclama

1. Medeniyet

Medeniyet kavramnn oluumu kltr kavramyla ilikilendirilerek ortaya kmtr.Medeniyet bir sosyal kltr biimi olarak ortaya konmaktadr.Kltr Tylorun tanmnda bilgi, inan, sanat, ahlak, hukuk, rf ve adetlerden veinsann toplumun bir yesi olarak rettii btn yeteneklerden olumu karmak bir

btn olarak tanmlanmaktadr. Her insan gurubu kendisini dierlerinden ayrandnce ve aksiyon rneklerini zamanla gelitirir ve ite bu soyut rnekler kltrolutururlar. Kltr toplumun tad ve teden beri getirdii sosyal mirasn bir

btndr. Dier bir deyile kltr toplum bireylerinin kiiliklerine biim verenrenilen bir tavr ve hareket biimidir.Tm toplumlarn birer kltr zemini oluturduklar aktr. Ancak medeniyetin

balangcehirlerin meydana kmasyla balamtr. Dou Akdeniz blgesinde yazmtam gelitirildiinde medeniyetin ayrlmaz zeliklerinden olan bu gelime medeniehir toplumlarnn ykseliini de salamtr.Kltr tiplerine ilikin eitli snflamalar yaplmtr. Bu snflamalardan biri dahasonra modernlikle ilikilendirilecek olan uygar (medeni) kltr, dieri de ilkelkltrdr. Bu ikisi arasndaki ayrm yle oluur; Bir kltr yazl bir dile, bilime,felsefeye ve yksek derecede uzmanlam i blmne, karmak bir teknolojiye vesiyasal sisteme sahip olduunda bu kltr uygar kltr (medeniyet) halini alr. Bunakarlk ilkel kltrlerin bilgileri gndelik hayat ihtiya ve sorunlarn karlayan pratik

bilgilerden ibarettir. lkel kltrde ky ocuunun pratik hayat bilgisi ehir ocuundafazladr. Uygar kltrde ise bilgi iyice gelimekte, karmaklamakta ve bilgininsadece bir ksmna sahip olunabilmektedir.

7/29/2019 MESELE

3/23

Durkheimin nderliinde 20.YY. Antropologlar ilkel insann kii uuruyla deil,topluluk psikolojisiyle hareket ettiini, kii psikolojisinin uygarlk belirtisi olduunuileri srmlerdir.Bir sredir literatrde ilkel ve medeni (uygar) snflandrmasna muhatap olankltrler, imdi yeni bir snflandrmayla yz yzedirler. Bu defa medeniyetin kapsamdaha da daraltlm gibidir. Modernleme kuram modern ve geleneksel olaraknitelenen iki toplum tipinin karlatrmasna dayanr. Bu ayrmlatrmada modernlikmedenilie tekabl ettii halde, geleneksellik tam olarak ilkellii kapsamamaktadr.Bunun yerine geleneksellik ilkellikten modernlemeye uzanan tek ynl geliimizgisinde modernlikten nceki geliim safhalarn ifade etmektedir.Toynbee medeniyetlerin kanlmaz olarak doum, byme, zlme ve yklmasrelerini yaadn bylece medeniyetlerin birbirlerinin zerine oturduklar teziniileri srer. Bu srete dinlerin konumu ilgintir. Bu sre dinleri ykseltmekte;dinlerin basamak talar olarak kullandklar vahiy ortamn medeniyetlerin ykntlarsalamaktadr.Toynbee medeniyetleri insan toplumlarn Bat, slam, Uzak Dou, Hint eklindesnflandran bir olgu ierisinde alglamakta; bu isimlerin aklda, din, mimari, resimslup ve gelenek asndan farkleyler uyandrdklarn dnmektedir.Medeniyetler srekli bir etkileim halindedir. Hristiyanlk ve slm Suriye ve Yunanmedeniyetlerinin etkileiminden, Yahudilik ve Zerdtlk ise Suriye ve Babilmedeniyetlerinin etkileiminden domutur. Bu arada daha da ayrmlatrlrsaToybeeye gre Hristiyanlkla slam Grek ve Romen medeniyetinin yapt etkiye

birer tepki olarak domular; Hristiyanlk yumuak bir tepki iken slam sert bir tepkiolmutur.Bu tez medeniyetlerin dier medeniyetleri hem etkisiyle hem de onlara kar olantepkiyle doduunu ileri srmektedir. Toynbee slama coraf ve zamansal bir mekansunmaktadr. Kendi ifadesiyle Bizim vey kardeimiz slm da ktada (Asya) iyiceyetimi; slmn snrlar Asya ktasnn Kuzey Bat indeki merkezinden AsyannAfrika yarmadasndaki Bat sahillerine kadar uzandn belirtmektedir.slm medeniyet sfatyla birlikte kullanan yiit, slm medeniyetinin dininetkisinde ekillendiini ve bu medeniyeti terkip eden eitli unsurlar olduunu belirtir.Bu unsurlar 1)slm dini ve onun emir ve yasaklarnn tanmlad alan, 2)slmdevleti gelenei, 3) Mslman toplumlarn iktisadi hayat, 4) sosyal hayatn yaps, 5)eitim retim sistemi, 6) milli ve felsefi gelimeler, 7) edebiyat ve nihayet 9) gzelsanatlar oluturmaktadr. Bu alanlarn tm slamn helal-haram ayrmnn etkisiyleveya bu ayrmn farkllaan yorumlaryla ekillenmitir.Ancak yine de yiit slmiyet ve slm medeniyetini ayrmakta, slammedeniyetinin mrn tamamlam olduunu, ama slam medeniyetinin hi bir kutsalmahiyeti mevcut olmad halde slmln devam etmekte olduunu dnmektedir.Trkler Mslman olunca bugn artk l olan slam medeniyeti ierisine ekilmilerve bu durum kltr ve medeniyetlerine de yepyeni birekil vermitir.Medeniyetlerin dinden etkilendii tezine paralel olarak Trkiyenin gnmzdekikonumu asndan Levent Kkerin Trkiyede orta direkin yeni kentlilerin dekatksyla pekien tarihsel olarak kkl birslm kltrn varlna ilikin vurgusu

nemlidir. Bu vurgu Trkiyede hala dinin kltr ve dolay

s

yla medeniyet a

s

ndantad nemin altn izmektedir.

7/29/2019 MESELE

4/23

Medeniyetlerin kltrlere ne getirdikleri tartlabilir. Uygar (medeni) toplumlardakiBat esas alnarak yaplan nemli bir tez udur; Yunan ve Roma toplumu, kiinintopluma vatandan devlete itaati zerine kuruldu.... Bunlar hayatn tek amacnntanrya yaknlamak ve ruhun kurtulmas olduunu telkin eden doulu dinlerin ortayakyla nemini yitirdi. Dindarlar dnya hayatn kmsemeye baladlar. Cennetdncesine dalm insanlar, yurtsever kahraman olma idealinin yerini ald. Yeryz

buna bal olarak fakirleti. nsanlar bugnn hayat yerine ahireti kapsayan gelecekhayata yneldiler. Siyasal hayat zld ve bu basit fikir bin yl srd. Ancak Aristofelsefesi ve eski sanat ve edebiyatn dirilii Avrupann hayat ve idarenin eski idealine,daha insanca bir dnya grne dnn dourdu. Doulu istila dalgas geriekiliyordu ve hala da ekilmekte.Bu alnty yapan Toynbee 1906da ileri srlen bu tezin kendi gryle atanynleri olduunu ileri srmektedir. Zira sorun ykselen Bat Medeniyetinin insannihtiyalarn gerekten karlayp karlayamaca zerinde dmlenmektedir.Evet Bat Medeniyeti insanlarn ihtiyalarn zannedildii gibi karlayamamtr.Yabanclama blmnde deinilecektir. Ama Bat medeniyetinin rettiizmszlk insanlar Afrikada zm aramaya itmitir. rnein ToynbeeAntropologlara gre Orta Afrika Negritolarnn (yerli) tanr-insan ilikileri konusundasaf ve yce inanlarnn var olduunu, bu inann korunmas gerektiini ve bunlarninsanlmza yeni bir soluk verebileceini ileri srmektedir.Bugn Bat Medeniyeti bu araytadr; ama ayn medeniyet dnyay istila etmeeilimdedir. Gelien Bat medeniyeti dnyada dierlerinden daha hzla yayld... inlive Trklerin yalnzca Batnn tekniini (sanayi sistemi ve kurulularn) vekltrmzn yzeysel grnlerini (ftrapka, ve sinemalar gibi nemsiz eyleri)deil fakat bizim toplumsal ve siyasal kurumlarmz, Batl kadnlarn statsn batlhkmet sistemini benimsediklerini gryoruz... Btn dnyann Batllamas artkkanlmaz bir olay(dr).Medeniyete ilikin bu tartmalara John U.Nef, sorusuyla yeni bir boyut kazandrr.Acaba insanlarn birbirleriyle olan gnlk mnasebetlerinde incelik ve zarafete dorunemli bir ilerleme olmu mudur? Medeniyet Robertsonun ortaa sonlarndaolutuunu syledii zarafet ve incelii iine alan bir tabirdi.Grlyor ki medeniyet din olgusuyla uzaklk-yaknlk ilikisi asndantanmlamakta, geliimi teknik geliimle paralelletirilmekte ve bugn Bat medeniyetiiin tkanma iaretleri daha 1950 li yllarda verilmeye balamaktadr.

2. Teknik

Batdan Copernic, Batlamyus, Galileu, Pascal, Newton, Levasier ile gelien teknik vebilim Descartes ve onu takip edenlerce akla dayal bir temele ve yoruma oturtulmutur.19. ve 20. YY.daki bu teknolojik inklp, almann, nakliyatn ve haberlemeninmakinelemesine yol amtr. Sanayi devrimi dnce devrimi ile birlemi ve insanzihni kantatif kymet ve muhakeme metotlarna, tahkik edilebilir delillere deer verirhale gelmitir. Bu arada teknolojinin ilerlemesi ayn paralelde sanat, bilim ve edebiyatgibi manevi deerlerin yaylma alann da olaanst geniletmitir. Bu gelime

sonunda milletler, iinde yaad

klar

sosyal dzeni art

k tabiat kanunlar

misali olduugibi kabul etmeye raz olmadlar. Tersine Rnesansn en belirgin nitelii olan tenkiti

7/29/2019 MESELE

5/23

grle incelemeye baladlar. Bylece Bat medeniyeti yeni an getirdii bilimzihniyetiyle kendi sosyal yapsna eilmi, buna orta a boyunca Bat medeniyetinintemel kurumu olan dinden balanmtr.Tekniin topluma etkisi asndan u tespit nemlidir: nsan toplumlarnda gerekleen

bir tek teknolojik gelime bile byk sonular meydana getirebilir. rnein Avustralyaadalarndan birinde yaayan bir Yir Yurent yerlilerine madenden yaplm balta verenmisyonerler bunun ksa srede taa dayal hayat, sosyal ilikileri, hatta dini, inan veefsaneleri sarstn, deitirdiini tespit etmilerdir. Teknik, burada kltr deiimininnemli bir dinamii olarak karmza kmaktadr. Kltrler baka kltrlerle temasageerek, ekolojik alanlarn deimesiyle veya kendi iinde meydana gelen gelimelerledeimektedir ki bu durumlar en fazla teknik deiimden etkilenmektedir.Teknik toplumsal gelimenin bir unsurudur. Toplumsal gelime, bilim alannda veinsann doaya hkmetmesi anlamna gelen teknoloji alanndaki etkinlik derecesine

baldr. Ancak tekniin katksyla retilen yeni medeniyet, sorunlara zmsunabilmekte midir ?Schrdinger bilime ve dolaysyla teknie u gzle bakmaktadr: lim gerekten bizimkalbimize yakn olan, bizi gerekten alakadar eden hereye kar mthi bir sessizlikiindedir. Tanr ve edebiyat, iyi ve kt gzel ve irkin hakknda hi birey

bilmiyoruz. lim bazen bunlara cevap arasa da aptalca oluyor. Ksacas biz ilmin bizimiin kurduu maddi dnyaya ait deilizGrlyor ki bu defa zm olduu zannedilen teknik yeni bir zmszln dekayna olarak ortaya kmaktadr. Toynbee zihnin teknik ve yeteneklerine ramen

batl insann Ademden miras kalan gnahtan kurtulamad gibi yz binlerce yl nceilk insann bugn bizim kendi iimizde bulduumuz fiziksel ve ruhsal zellikleresahip olduunu belirtmektedir. Daha da tesi biz insanlar teknik makineler kefettik;ama annelerin bebeklerine bakmalarna yardmc olacak i gcnden bile mahrumuz.Teknik, isizlik kurumunu retmitir. Bir yandan ufkumuz evrene, ilk alara kadaruzanmakta; ama dier yandan ayn ufuk dar mekanmza skm durumdakalmaktadr.Toynbee Bat medeniyetini yarglarken dnyamz beklenmedik birekilde insanclduygularla dolmu durumda, ne var ki iitilmemi derece bir snf mcadelesinin,milliyetiliin ve rkln iine batm durumda. Bu kt istekler soukkanl,

bilimsel olarak hazrlanm zulmlere batmtr. Birbirine zt bu iki dnceyi ikidavran biimini yalnzca ayn dnyada deil, ayn lkede, hatta ayn ruhta

bulabiliriz demektedir.Grlyor ki bilim-teknik modernlemenin hzlandrcsdr. Medenilemeyemodernleme asndan baktmzda da benzer yaklamlarla yzleiriz. Genellikletezler modernlemeyi sanayileme (teknik) olarak tanmlamaktadrlar. Bunun en

belirgin rnei Almanya, Fransa, ngiltere gibi lkelerin ban ektii Avrupatoplumlardr. Ancak Rusya, in, Hindistan rnekleriyle yzletirildiindesanayileme ile modernleme arasnda birebir iliki kurulamayan istisnalarla dakarlalabilmektedir.Burada ulatmz temel sonu udur ; Medeniyetin en nemli saiklerinden biritekniktir. Ancak teknik sosyal hayat ve kltrn her zaman modernite veya uygarlk

ynnde de sevk etmeyebilmektedir.

7/29/2019 MESELE

6/23

Bu arada Bat medeniyeti yksek teknoloji ve modernite arasnda yeni bir kmazsokakla yz yzedir. nsan kimdir ? insann evrendeki yeri nedir ? Ne lde insankendi zyle bark ve btnlemitir? Bu noktada kan krizi, yine Bat yabanclama(alianation) kavramyla sistemletirmeye ve aklamaya almaktadr.

3. Yabanclama

Literatrde yabanclama ilk Platinusun yazlarnda dikkat ekmektedir. Bukavram ilk kullananlar arasnda Rousseauda vardr. Bu kavram deiik dnrlerce

birbirinden farkl erevelerde tanmlanmaktadr. Hegelin yaklamudur ; insanngeliim srecinin merkezi olan ve kendi dnda bir dnya yaratan sonra da budnyann kendi rn olduunu anlayan ruh yava yava dnyann kendi dndaolmadn kavramtr. Yabanclama bu kavray eksikliinin sonucudur.Yabanclama tm insanlarn evre ve kltrlerinin ruhtan kaynaklandn anladklarzaman son bulacaktr. Hegelin etkisinde kalan Ludwig Feuerbach yabanclamanndinsel cephesiyle ilgilenmitir. Feuerbach Hristiyanln z (184) isimli kitabndadinin zellikle Hristiyanln nesnel znn insann znden yani duygudan baka birey olmadn iler srer.Marx, Hegelin yaklam tersine evirerek konuya bakmtr. Marxta maddeci birgzlkle herey insan emeinin bir rndr.1845-1847 yllarnda Marx bu terimi ontolojik bir kavramdan sosyolojik bir kavramhaline getirmitir. Marx insann yabanclamasn ada toplumun i srecine verdii

biimde bulmaktadr. blm ve bunun sonuland insan kiiliinin paralarablnmesi, temelini teknolojikartlarda bulmaktadr. Toplumun dzeni ne olursaolsun bu teknolojikartlar varln srdrecektir. Marxa gre insan bir i ve eylemvarl oluturduundan kiinin etkinlii, rn ile belirlenmektedir. zel mlkiyetedayal bir rejimde ise insan z, kendisine ters dmektedir. Zira insan emeindenoluan sermaye insana yabanc ve dman olmaktadr. nsan kendi zne dnnceyabanclamadan kurtulur. Kapitalist retim biim bylece insaniyabanclatrmaktadr ve hzlanan yabanclama bu sistemin sonu olacaktr.Dnmezer, yabanclamann literatrdeki genel tanmlarndan hareketle yle der ;yabanclama bireyin toplumun deerlerine, evresine kar ilgisinin yok olmas,dnyaya kar iine dnk bir tutum elde etmesi anlamna gelir. Yabanclamakavram gszlk, iktidarszlk, kuralszlk ve sosyal ynden tecrit olunmay dakapsar. Sosyoloji ynnden yabanclama, kiinin mensubu bulunduu guruba karolmasdr. Yabanclama srecindeki kii byk guruba kar olan husumeti nedeni ilemensubu bulunduu kk gurup ile tam bir btnleme iine girmektedir.Uyuturucu madde kullanan genlik gruplar, hippiler, tm dzene yabanclamtedhii gruplarn durumunda olan budur. Yabanclaan kiide ie geirilmi balaycnormlar mevcut bulunmamasndan baka o kendisini gsz ve iinde gene kendisineait bir yer bulunmayan haksz bir sosyal sistemin maduru olarak ta grmektedir.Bylece yabanclama kiinin tam olarak duygusal ynden toplumdan kopmassonucunu dourmaktadr.Yabanclamaya bir baka yaklam udur ; Bilimsel gelimeler sonunda gittike

klen, yaln

zlaan, grdne, bildiine inanamaz olan, at

malar iindeyuvarlanan insan bir bunalma srklenmitir. Bilim insann z tanmn salayan

7/29/2019 MESELE

7/23

efsanelerin, astronomik, biyolojik, fiziksel, toplumsal bireysel temellerini birer birerykmtr. Ama karlnda btnl olan saygn bir yer olabilecei bir dnyasunamamtr. nsan sadece tabiat karsnda deil, toplum ve siyasal dzen karsndaufalp, nemsizlemi, yalnzlamtr. Brokrasi, teknokrasi, yasal dzenlemelerekonominin kii st ileyii, bireyi gnlk hayatnda tam bir gszlk veyabanclama duygusu iine itmitir. Bir baka ifadeyle birincil guruplarn egemenolduu, kiini birey olarak deil, gurubun bir yesi olarak tanmland toplumlardan,

byk ve kiilik d (impersonal) brokratik rgtlerin egemen olduu topluma gei,kiiye yabanclatrp nemsizletirmektedir.nsan ve her toplum kendini dnyann merkezi ve dnyay evrenin merkezi olarakgrmekte idi. Ancak evrenin boyutlar ve dier toplumlar alglandka bu merkeziliksona ermeye balad. nsann merkezilii tanr merkezli akmalarla desteklenirken,Darwin ve dierleriyle insann evrendeki hayvanlardan biri olduu tezi bu merkeziliiiyice sarst.Merkezilik yitirilmiti ama ahlak, gelenek, yasa, deer yarglar, kurum vekltrleriyle insann merkezilii yeniden tesis edilmeye alld. Bu aamada Marxtm bunlarn altyap ve snflar aras mcadele ile ilgili olduunu ileri srnce, bunlarzsel deerlerini yeniden yitirip toplum makinasnn almasnda kullanlan birer aragibi grlmeye balanmlardr. Bu gre gre ortaya Marxn yaklamyla yeni birzmszlk biimi kyordu.Tm bu grler bir yana, tartmalar genellendiinde yabanclamann iki temel

boyutu ileri srlebilmektedir: Bunlardan ilki artan bireyciliktir; artan bireycilikkiinin z ve gizilgcnn gelitirmesi olarak deil yakn evresinden balarnkoparm bir kiinin yalnzlk ve yabanclk iinde bunalma dmesi olarakgelimitir. kincisi ise artan kitlesellemedir. Ancak bu kii ile toplum arasndadoyurucu balarn kurulmas, kiinin toplumsal kltrle kendi deerleri arasndaretken bir etkileim salayabilmesi olarak deil, bireyin kiiliindeki kendine zgyanlarn, ounluun basks altnda trplenip yok edilmesi olarak gereklemitir.Yabanclama zerine teoriler 1950 sonrasnda da gelitirilmeye devam etmitir.Seeman yabanclamann be ayr boyut ierdiini ileri srer: Bunlardan ilkigszlktr. Bu, bireyin davrannn istedii sonucu elde edemeyecei, araddestei bulamayaca beklentisini ifade eder. kinci boyut anlamszlktr. Birey neyeinanacana karar verememektedir. ncs ise kuralszlktr. Birey toplumca

belirlenen amalara varmak iin toplumun yasaklad yntemlere bavurabilmektedir.Drdnc boyut ise tecrit (isolation) olgusudur. Toplumun yksek deer verdiieylere bireylerin dk deer atfetmelerinin sonucu olarak oluur. Ve nihayet beinci

boyut kendinden uzaklama durumudur; Bireyin imdiki durumunun toplumsalartlarn daha elverili olaca ideal durumdan daha kt olduuna inanmaskendinden uzaklama ile tanmlanmaktadr.Grld gibi yabanclama deiik gr alarndan ele alnmaktadr. Tm bugrlerin sonunda ortaklatklar nokta yabanclamann insann tatminsiz olduu birdzeyi ifade etmesidir. Kavram her alana gre yorumlanabilir. Kii toplumdan, siyasalsitemden, rettiinden ve hatta kendinden, kendi ruhundan uzaklaabilir. Tm buuzaklamalar kii bo, yalnz ve tanmsz bir ortamda tutmaktadr.

II. Kavrama smet zelin Yaklam

7/29/2019 MESELE

8/23

1. Medeniyet

smet zelin medeniyet Kavramna bak genel olarak bir reddetme tutumunuyanstmaktadr. zel bir yandan medeniyetin Batda gelitirilmi bir kavram olarakyklendii anlam paralarna ayrmlatrmakta, dier yandan bu paralar kendinceslmi bir gzlkle sorgulamaktadr. smet zelin medeniyete Batnn yklediifelsefi temelleri ok iyi analiz ettii, kavramlar rahat kullanndan anlalmaktadr.zelin Bat medeniyeti olgusuna ilikin kavramlar kullan ve bu kavramlareletirme biimi aada ortaya konulmutur:1. Zarafet; Medeniyet bir toplumda zarafet ve incelii getirir. Bu zarafet bir yandanretilen eyay dier yandan tavr, hareket ve dn tarzn iine alr. Ancak buincelik iinde bir lzumsuzluk gizlidir. Lzumsuzluk rahatn keyife, gzelin fanteziyednt noktada ortaya kyor. te bu noktada zarafet incelii veriyor insanakarlnda itenlii alyor.Sonuta insanlar itenlikle kendilerine ait olmayan biryaay ierisine hapsediliyorlar. Grlyor ki zel medeniyetin rn olan zarafetininsan kendine ait olmayan bir hayata mahkum ettiini, bu ynyle medeniyetinaslnda insan klttn ileri srmektedir.Medeniyetin rettii zarafet, lzumsuzluu (lks) bu da keyif ve fanteziyi ve bu darefah retiyor. Ancak refah toplumun bir kesiminin namna dier kesim tarafndanelde ediliyor. Bir tarafta zarafet ve refahn iice olduu aznlk kesim, dier taraftaZariflikten ok daha edit bir bela olan Zarafet zentisi ierisinde yaayan hereylerini feda etmek zorunda kalan insanlar yayor.2. Snflama ; Medeniyet snflamay ve insann insan smrmesini dourur. Terside vakidir; snflama ve smr medeniyet dourur. smet zel bu grn bniHaldunun Mukaddime adl eserinde yazdklaryla destekler. bni Halduna gretoplumda zenginleenler iktidarla ibirliine giderek durumlarn glendirmeyealrlar. Bylece zenginlik toplumun belli bir kesiminde birikirken dier kesimfakirleir. Zenginleen kesimin elinde artan bolluk her eit sanayi ve sanatn vs.ninarta yol aar. Medeniyet denilen vasat budur. Oysa bu durum Kurann Ta ki (bumallar) iinizden (yalnz) zenginler arasnda dolaan bir devlet olmasn (59/7) ayetinezttr.3. Maddeye kar zaaf ; Medeniyetin bir dier zellii maddeye kar insan zaafadrmesi ve maddi gelimeye mahkum etmesidir. zel bu yaklamnda da bniHaldunun tezini kullanr. Haldun medeniyet gelimesine paralel olarak elbise, yap,tabak, anak gibi maddi nesnelerin oaldn, insanlar medeniletike bunlararzularna itaat edip kullanmaya baladklarn, dnya hayatn dzenlemeye matuf butr iler arasnda insanlarn boulduunu dnr. Halduna gre bunlarn temelsakncas insan srf dnya hayatna hapsetmesi, manay ve teki alemidnmemesine yol amasdr.4. nsan kiiliinin bozulmas ; medeniyet insan yapsn ve kiiliini karlkl olarak

bozar. Burada da zel, Haldundan yapt alntya dayanr. Halduna gre yerleikve medeni hayat yaayanlarn masraflar artar, israf hayat kuatr. Kazanlarn sarfeden insanlar daima suni olarak artan talep ve ihtiyalar karsnda insanlar zenginlik

temini iin meru yollar

n d

na

karlar. Bakalar

n

n hakk

n

gasp etme, hileler,

7/29/2019 MESELE

9/23

kumar, hrszlk yalanclk sratle yaylr. Bu arada nefsin tatmini peinde her trllezzetli yemeklerin arayn zina ve lutilik gibi ahlakszlklar takip eder.Medeniyet insan kiiliinin iyice bozulmasnn vastasdr ama ayn medeni ortamdakiilii bozulmam ehirlilerden pek az... bu gibi tesirlerden kendilerinikurtarabilmilerdirsmet zel medeniyetin hangi corafyada ve milletin elinde geliirse gelisin bu ortakzellikleri ortaya koyduktan sonra bir yandan slamn medeniyetle olan ilikisinideerlendirmekte, dier yandan Bat medeniyetinin konumunu sorgulamaktadr.slam ile medeniyet ilikilendirmesini u ekilde yapyor;slmn bir medeniyet rettii ileri srlemez. slam tarihinde devri saadet, drt halifedevri ve Osmanl devletinin ilk iki yz yl medeni zamanlar deildir. Ama bu aradaEndls, Abbas ve debdebeli Seluklu saltanat medeni olarak vasflandrlabilir.Sz edilen bu medeniyetlerslamla zdeletirilemez.Ebul Hasan Nedviden alnt yapan zel, slm medeniyeti diye adlandrlan olgununcehalet, ihtiras, ran ruhuluu, Yunus dncesi ve dier maddeci duyularn kart

bir yap olduu grne katlr. Oysa ona gre bunlar ve bunlarn rettii toplumsalvasatn ou slmi deildir. Yine de zel Nedvinin kavramlatrmalarn tam olarakkullanmaz. Nedvi medeniyetleri materyalist, aklc, mistik ve vahye dayalmedeniyet olmak zere drde ayrmakta ve sonuncusunu savunmaktadr. Oysa zel,

bu gr de aarak vahye dayal olduu iin slm medeniyetinin stn kabuledilmesi gerektii tezinin bir sz kalabal olduunu, Kuran ve Snnetten baka hi

bir otorite tanmayan slm dzenin bir de ayrca medeniyet olarak tanmlanmasnngereksiz olduunu dnr. Bunun yerine zel slm medeniyeti denilen olgunun

paralarna ayrmlatrlmasn ve slamn dier unsurlardan seilmesini nerir. Ziratarihte slm medeniyeti denen olgu toplumda tre ve akl hakimiyetinin slamlagerekletirdikleri bileimden ibarettir. Arap tresi akl ve slamla birleince Abbasimedeniyeti, Berberi tresi akl ve slamla birleince Endls medeniyeti ve nihayetTrk tresi akl ve slamla birleince Seluklu-Osmanl medeniyetleri domutur. Bizeden tbi ki bu medeniyetleri kabul ve ret deil, bunlar elerine ayrmlatrarakgerek konumlarn grmektir.zele gre tre (veya gelenein yan sra) akln insan zihninin soyut ileyii sonundatrettii sebep-sonu ilikileri slamn mutlak egemenliine engel olan unsurlardr. Bunoktalardan hareketle bir yandan slama ayrca medeniyet yaktrma yanl

bulunmakta, dier yandan da medeniyet karsnda vahetin, barbarln, gebeliinalternatif zm olarak ileri srlmedii vurgulanmaktadr.smet zel bu ikilemden yle kmak istiyor; slamn Kaynaklar (Kuran ve Snnet)

bir medeniyet kurmay ngrmyor. slam sadece nasl yaanmas gerektiini ortayakoymaktadr ki bu soru cevaplandrlrken medeni-gayri medeni ayrm ve lleme

biimi sorunun yanl cevaplanmasna yol aar. zm her otoritenin slamadayanmas, her dncenin slm mahreli olmasdr. Eer bunlar yoksa toplumkendisini Mslman kabul etse de milli kltrnn yerini slamn ald sylenemez.Bir dier deyile byle bir medeniyet slamn ifadesi deildir.u halde eer bir medeniyet kurmak istenirse sz edilen sorunlarn kayna olanmedeniyeti tanmaldr. Ama yine de eerslami mcadelenin ad medeniyet

mcadelesi olarak konursa yzleilecek iki tehlike vard

r. Bunlardan birisi gemiteAbbas, Endls Osmanl gibi medeniyet bakmndan parlak kabul edilen dnemleri

7/29/2019 MESELE

10/23

gayri slami bir tarz model olarak alma(k) mmkn olur. Dier yandan gelecektekislam toplumuna zihnimizde bir medeniyet tasarm tayarak yaklamaktan doacakolan saknca... ile karlalr. Bu iki saknca ile daha nce sz edilen gereksizlik

birletiinde zel kendisini medeniyet kavramlatrmasnn karsnda birslamcdnr olarak bulmaktadr.smet zel temel endiesini dnyadan deil ahretten yana koymutur. Mslmanlarmedeni olmadklar lde, yani dnya dzenini ancak inancndan geen birdolaymla kavrayp kabul eden insan olduklar lde slama yakn, cihat ruhuyladolu olmulardr.Sonu olarak zelin slam ve medeniyet konusunda syledikleri udur ; slm birmedeniyet aray ierisinde deildir. Mslmanlar medeni olmadklar zamanlar daslam en gzel ekilde yaamlardr. Mslmanlarn medeni olduklar zamanlar davardr; ancak bu zamanlarslamdan uzaklama rneklerinin toplumda yaandzamanlardr. Mslman bir medeniyet aray ierisine girerse hem gemimedeniyetlerin gayri slami boyutlarnslami bir model olarak sunabilir. Hem degelecee ilikin tasarmlar gemiin olumsuzluklarndan etkilenir. Zira gemitemedeniyet denilen dnemler tre, akl ve slamn bir bilekesi olmutur. Gemimodel alnacaksa, bu gemi yaplarna ayrmlatrlmal ve slamn konumuayklanmaldr. Kald ki medeniyetin kendisi gayri slami bir dzenin de ifadesidir.Batnn szn ettii medeniyet, kendinden uzaklaan itenliksiz insan retimine yolaan zarafet, bir gurubun dier gurubu smrmesine yol aan snflama, maddeninhayatn tm alanlarna hakim olmasyla teki dnyadan kopma ve nihayet insankiiliinin bozulmas ve insann hayvanlamasna yol aan faktrlerin karmndanoluan bir btndr.Mslman tm bunlarn ierisinde adna medeniyet dememesi gerektii, sadeceAllahn hakimiyetinin tannd bir dzen aray ierisinde olmaktadr. Tm bunlarortaya koyan zel, slam dnyasnn Bat medeniyetiyle kanlmaz olarakyzlemesine de deinir.Spenglerin Medeniyet bir kltrn kanlmaz akbetidir sz aslnda BatMedeniyetinin tm dnyann kanlmaz akbeti olduunu ifade ediyor. zel Batmedeniyetinin bir zm olmadnn gittike anlalmakta olduunu vurgularken biryandan Toynbeenin dedii gibi Bat Medeniyetinin dnya lsnde bir yaygnlkkazan (dn), dier yandan Spenglerin dedii gibi bu medeniyet(in), savunduu vetad deerler bakmndan yalanm, itibarn kaybetmi olduunu kabuletmektedir.Bat medeniyetinin hakimiyetinin salamlnn en nemli nedeni ilk ve orta eitiminBatl anlay iinde dzenlenmesidir. Dolaysyla yaylmak iin Batnn ayrca birfelsefe retmesine de gerek yoktur.Ancak Bat, yaylmasn salayabilmek iin her trl felsef tedbirleri de almtr. Batfelsefesi varlk bilinci belirler, bilin varl belirler eklinde iki ayr kart tezinetrafnda ekillenmitir. Katolisizmden doan ruh-beden ilikisine dayal ilk tezitersine eviren Marx konuyu altyap-styap ilikisine dntrmtr. Burada Batnnavantaj birbirlerinin dilini anlyor olmalardr. Bu arada zel, Santrenin insanhakkndaki Bylece bu iyi seilmi kavramn glgesinde, Hristiyan, deist, panteist,

tanr

tan

maz, Materyalist olunabilir, insan isterse derindeki dncesini hi inanmad

bir d grnle saklayabilir, isterse kendini aldatabilir ve isterse ayn anda hem

7/29/2019 MESELE

11/23

mmin, hem mnkir olabilir eklindeki szlerine vurgu yapar. Bu szlerle heralternatif ayn medeniyetin bir paras veya rn haline getirilmekte, tmalternatifleri ayn kutu iinde tutacak tedbirler alnm olmaktadr. Bu durum batyakendi iinde zm bulduu inancn verdiinden Baty zele gre kendi artlariinde deerlendirmemiz gerekmektedir.zel, Mslmanlara Bat karsnda yle bir neri getirir; Biz Bat karsndagemite aalk duygusu yaadk Gnmzde artk o dnemde yaanlan aalkduygusunun mesnedi ortadan kalkt; hem biz Batl olduk, hem de Bat bize geldi.Artk kltrel yaplar bireyleri muhafaza edebilme, insanmzn bozulmam yannkurtarma gibi kayglarmz yaarln kaybetti; Sarsc, artc, stn bir konumdayzimdi; dorudan Kurana muhatap olmak, Kuranla bilgilenmek, hayat gcnKurandan almak. Bylece zel, gemii veya gn kurtarma gibi bir endienin biryana braklmasn, iinde kalnlan tm kltrlerin arasndan syrlp Kuranadnlmesi gerektiini sylemekte; radikal bir sylem gelitirmektedir.

2. Teknik

smet zel Bilimin ve buna dayal olarak retilen tekniin Batdaki douunu vetoplumu etkileme biimini sorgulama zerinde odaklanmaktadr.zel, Bilimin Batda geliim srecini ve rettii sonucu yle grr; Batda kilisenin

bilime cephe almas bilimin de kiliseye cephe almasna yol at. Bilimin kilise ileolan mcadelesine bal olarak dinin yerini bilimin tutaca dncesini gelitirildi.Sonuta Avrupada doan makinal medeniyetin Hristiyanla olan ball gevergevemez (Bat) putperest kklerine sahip kmtr.Batnn insann kainattaki yerine ilikin yaklam ynetilen deil yneten olmutur.te bu yaklam insann Sahip olduu yeni imkanlarla dnyay ynetme iini,teknolojinin hakimiyetine dntrmekte zorluk ekmemitir.Sonuta Karmak iktisadi yapnn yan banda, teknolojik gce ve makinanngcne tapnma da kolayca belirmitir. zel szn ettii bu dinin iki mezhebiolduunu, bunlardan birinin makinaya, dierinin de makinay reten akla taptndnmektedir.Tekniin hayat zerindeki hakimiyeti, onun ktye kullanlmasnn da kapsnamaktadr. zel bu noktada, Jim Shapiro adl bir bilim adamnn 1969 ylnda bir

bakterinin genini tecrit edebildiini aklamasnn ardndan gizli ve ykc bir genetikmhendislii programna davet ediliini nakleder. Ona gre toplum rgtlenmesikarmaklatka, teknolojinin hkimiyeti bir tehlike olarak grlmedike insann birefsaneler, devler, periler dnyasnda yaamasnn nne geilemeyecektir.zele gre Batnn rettii tekniin en byk zellii, Bat felsefesine bal olaraktabiata zarar verme, onu smrme esasna dayanmasdr. Batnn teknii akl varln

bir tek alannda, fizik alannda, yeni maddenin madde ile olan ilikisinde tabi olduuyaln kurallar alannda mahsur tut(maktadr).Sz edilen teknik eyann hakikati ile ilgili bilgiyi deil, eyann gerei ile ilgili

bilgiyi veriyor. Dolaysyla tekniin zihnini snrlandrd kii ya bildiinden ya dabilmediinden teknie teslim oluyor; Bu suretle eyalar aras ilikiyi dnrken

eyan

n hakikat

na girilemiyor.

7/29/2019 MESELE

12/23

Sz edilen bu bilim ve teknik sermayeden de destek bularak Bat hakimiyetininzeminini hazrlamtr. Bat medeniyetinin gelitirdii teknik bir de misyon yklenmi;akl ve varlk arasndaki ba da koparmtr.Bilimin akl-varlk arasndaki ilikiyi koparn dinin karsna konulmasylailikilendirdiimizde zelin deerlendirmesiyle karlarz. Bilim sadece nesneleraras ilikileri inceler. Ama ayn bilim iyi ve kt ayrm yapmay, gzele ve irkinemesnet salamay, hayr ve er hakknda deer yargs getirmeyi ngrecek biryapdan yoksundu(r).Dolaysyla byle bir bilimden hayatn anlamn ve tm boyutlarn aklamas

beklenemez. Burada bilimin yerletii ve yerlemesi gereken alan zele gre aayukarslamn onu yerletirdii alandr. Ancak grlyor ki Bat bilimin verileriyledine kar tezler gelitirmekte ve ayn Bat dinden yana da tezler gelitirmekte, buyolda yazarlar harl harl almaktadrlar.Batnn tekniinin Mslmanlara ilk yansylarnstanbulda martlar avlaypkuty yastk yapmay reten Batllarn yaptklaryla rneklendirir. Burneklendirmeyi dile getirirken yine bir Batlnn, Busbecqin mektuplarndan birindeMslmanlarn dnyasna deinir. Bir kyde balk avlamaya giden Busbecq kyyaknndaki nehirde balk olup olmadn ve nasl yakalandklarn anlamak istedi.Kyl baln dolu olduunu fakat tutamadklarn, zira birisi zahmet edip eliniuzattnda katklarn sylemektedir. Bu durum Mslmanlarn tabiata karkonumlarn ve bilin biimlerini rneklendirmektedir.zele gre teknik sadece bir makina veya mekanizma deildir. Yaps ve kullanl

boyutlaryla tm hayat ve anlay biimini etkileyecek bir konumdadr. Byle birteknik Mslman topluma hizmet etmeyecei gibi mantn kabul eden kfrzerinde de huzur getirmemektedir.Bilim ve teknik karsnda zelin Mslmanlara getirdii neri udur ; ncelikleslm devletinin sz konusu edilebilmesi iin teknoloji stnl gerekmeyecektir.Bunun yerine Mslmanlarn tek tek ve topluca kendi kalitelerini yani slama haskalitelerini gelitirmi olmalar gerekecektir. Sonunda slm devleti veya slamitoplum yaps kolaylkla kendi hayat tarzna uygun maddi kuvveti retecektir.zel bir bak as getirir. Buna gre teknoloji transferi ve sanayileme olaylarnayaklarken ancak hedef olduu toplum biiminin isterleri, moral deerleri ve insantipi gzetilerek kavranrsa o zaman doru yaplm olacaktr.zele gre Mslmanlar kendi bilim anlaylarn ortaya koymal, Batnn teknolojikgelimesi bu anlay iinde eritilmelidir. Bilim ve teknik karsnda yaratcyateslimiyetin heyecanyla tavr taknmak mutlaka ip, denek ve sair alet edevatyutacaktr.

3. Yabanclama

smet zel yabanclama kavramn Batnn kulland anlam ieriinde ele almakta,kendi ierisinde, tkandn dnd noktalar ileri srmekte, sonra da Mslmanca

bir tutumun ne olmas gerektiine ilikin bir fikir vermektedir.zele gre Batda yabanclamann temel k noktasudur; insan hayatn

ynetecek ilkeler yaln

zca insan

n yap

s

ndad

r. nsan kendi kendinin sebebidir ve neolduunu kavrama yeteneini de elinde bulundurmaktadr. Byle bir insan kendi

7/29/2019 MESELE

13/23

varl ile kendi varln kavrayan aklndan oluan iki eydir. te bu iki eyarasndaki uzaklama yabanclama teorilerinin kalk noktasdr. zel Batldnrlerden yapt alntlarla somut olarak baz yabanclama teorilerine deinir.Yabanclamay metafizik bir problem olarak ortaya atan Hegeldir. Ruhun iindeedit ve stn bir atma yaadn syleyen Hegel, insann zihni rnlerininkaynandan bamszlatn ve bylece ona yabanclatn dnr.Hegelin dncesini aan zel, ona gre tabiatn alt ucu(nu) tabiat(ide), st ucuna iseakll ve kendisinin bilincine ulam olan insanolu(nun) oluturduunu her eitemein yabanclam emek olduunu, nk artlar ne olursa olsun her toplumdainsann emeinin rnlerinden ayrlmaya mahkum olduu(nu) dndn alntlar.Hegelin idealist-metafizik yaklamna zele gre Marx sosyal bir muhtevakazandrmtr. Marxn yaklamn Bat dnyasnda iki koldan geliip birbirinerakipmi gibi ilerleyen idealizm ve materyalizmin bir bilekesi olarak gren zelMarxa gre yabanclamam insann zelliklerinin onun u grlerindenanlalabileceini dnr. Komnist toplumda hi kimsenin faaliyetlerinin skcsnfland belli bir alan yoktur; ama herkes kendini her faaliyet dalnda yetitirebilir.Benim... devaml olarak avc, balk oban yahut eletirmen olmakszn canm o andaneyi yapmak isterse onu yapmam mmkndr.Bat dncesinde yabanclamann temel dmanlarn zel yle zetler: Bunlarn

banda tekniin insan hayatn yoksullatrmas geliyor. Teknik insann serbestegelimesine katk salamtr. Ama teknik insann makinenin ahengine uymasna,kendi dzeninden kp yabanc bir yaay dzenine mecbur olmasna yol amtr.Bunun dnda amzn alma biiminin insan zerindeki etkisi, bireyin dev

brokrasiler yoluyla retim ve ynetimin insan iin faydal olaca farz edilenamacndan koparl(mas), kitlevi retim, karmak siyasi yaplarn insanrobotlatrmas, ehir hayatnn yaynlamas, insann toplumda ezilen snftanolmas ve nihayet sosyal snflar insan yabanclatran temel faktrler olarak ilerisrlmekte; yabanclama kuramclar yabanclama olgusu karsnda bu faktrlerisulamaktadrlar.smet zel yabanclama kuramlarnn kendi ilerinde zmler rettiklerini ilerisrmekte; ama bu kuramlardan varolusal yabanclamaya gre insannyabanclamaya mahkum olduunu belirtmektedir. Bu noktada zel nceyabanclama kuramlarnn bir vehim olduunu ileri srer; sonra da bu vehmin yanizannediin, gerek olmayan bir ileri srn neler olduuna ilikin fikirler yrtr.zelin bu anlamda ileri srd yaklamlarunlardr;1. Yabanclamann klarndan birisi insan hayatna yn verecek ilkelerin yalnzcainsann z ve yapsnda var oluu tezidir. nsann bitkiler gibi gda, gvenlik vecinsellik drtsnn rgs iinde bir z m vardr? Eer insann varlnda Allahayer verilmiyorsa o zaman insann tabiatn bir rn olarak grlmesi gerekir. O zaman

bu z tabiatn ona verdikleriyle belirlenecektir. Tabiatn ona verdii ise tabiatnzerinde bir olgu olamayacaktr. zel, bu eletirisini getirirken bir yandanyabanclamann tanrtanmazln kanlmaz bir sonucu da olduunu ileri sryor.Onun felsefi olarak yabanclama kuramclarnda grd eliki udur: Bir yandaninsana mutlak dorular bulmaya gtrebilecek bir z atfetmektedirler. Dier yandan

insan

tabiat

n bir rn grmektedirler. zele gre tabiat ve tabiat stlk tek birvarlkta birleemez grlmektedir.

7/29/2019 MESELE

14/23

2. Yabanclamadan kiinin kendi kltrne yabanclamas kast ediliyorsa bu defazel hangi kltrn insann kendi kltr olduunu sormaktadr. Eer bundantarihi birikimin uzants olan deerleri anlyorsak, niin tarihi birikim tercihe deer

bir btn olsun? diye sormaktadr Bylece zel, insann yabanclat ileri srlenkltrle insann znde var olduu dorular bulma yetei arasnda bir elikigrmektedir. Zira bu defa saysz mmkn ve bir vaki arasnda hangilerinin dorularolduu sorusu ortaya kacaktr.3. Yabanclama tezleri insann ahlaki deerleri kendi iinde barndrdn ilerisrmektedirler. Eer insan btn ahlaki deerleri kendi iinde barndryor idiyseinsann sahip olduu bu aa -hatta aalk-ahlaki yap neydi? Niin insan buncatoplumsal felaketi, bireysel arpkl kendi elleriyle ortaya karyor, neden kendiniiddetli bir yalnzla, keskin bir lgnla srklyordu?Bylece zel, yabanclama kuramlarnn temel varsaymnda insana atfedilen zatideerlere de, insann genel olarak rettiklerinden hareketle itiraz etmektedir.zele gre yabanclamann temeli tanr tanmazlktr. Bu inan olgusuna hizmetetmek yolunda bu kavram hmanizm ve materyalizm ile el ele vermitir.Hmanizm, insann ruha ve bedence birbirini tamamlayan bir ak iinde kitapldinlerin mutluluu kullukta gren anlayn tartma d brakabilecek gcgsterdiine kendini inandrmtr.nsan mutlak mkemmelin ta kendisidir. Tanr dncesi eksik insan zerinde birgtr ki , tanr dncesini (insan) hayatndan karmadka hmanist olamaz.Tanr tanmazlkla hmanizm arasnda iliki kuran zel, hmanizmin karsnayabanclamann konulduunu, Bat dncesinde kiinin hmanist olduu ldeyabanclamadan uzaklaacan syler. zel, Batnn kavramlaryla tarttyabanclamaya bir de kendince slami bir gzlkle bakar; ncelikle KurandaAllahn zerinizdeki lutfu inayeti ve esirgemesi olmasayd, biraznz mstesna olmakzere muhakkak ki eytana uymu gitmitiniz. (Kuran: 4/89) ayetini nakletmektedir.Bu ayet hmanizmin zatnda mkemmel insan tezine kardr. Hmanizm slami biradan, yukardaki ayetin hkmne gre ykldnda, hmanizmin karsndakiyabanclama da yklmakta, anlamszlamaktadr. O zaman zel, Mrtet veyaPutperest yerine yabanclam insan demenin faydas ne ? diye sormaktadr. Onagre yabanclama slami bir adan bakldnda dinden kmann ifadesidir. Ama buifada Bat kavramlarnn yerine de konulamyor.Bununla birlikte zel eliki gibi grnen bir yaklama sahiptir. O yabanclamay,Batnn ona ykledii anlamdan kopard bir yerde bu defa Mslman iin zlenir

bir olgu olarak dnr. Yabanclama tarifini ille de kullanmak gerekiyorsa, felsefianlamda Mslmann meselesi yabanclama kavramnn ok tesinde biryabanclama ile aklanabilecektir. an meselelerine eilirken getirilen yeni bakas, yabanc bir zihni yapnn uzants olacaktr.Mslman an meselelerine kitabn ve snnetin gsterdii istikamette zmlergetirecek ama an zorlamalarna boyun emeyecektir. Mslmanlar aa onuntanmad dorular getirirler. Bu insanlar alarna, alarnn akl dzenine, iktisadive toplumsal ileyiine yabanc kalmay semilerdir. Ben Mslmannyabanclamasn zler gibiyim.

Grld zere smet zel, yabanc

lama kavram

n

n Bat

da gelien ve hmanizmfelsefesi ile oluturulan tanrya ihtiya duymayan mkemmel insann karsna

7/29/2019 MESELE

15/23

oturduunu savunur. Ona gre Kuran zatnda mkemmel insan tezine kar olduugibi bu tez baz alardan kendi iinde de tutarsz ve geersizdir. Batnn yabanclamakuramclar bunun karsnda hmanizmi ileri srerler; yabanclama istenmeyendir.Kt olandr. Oysa slmda bu kavramlatrmaya yer olmad gibi Batnn kullandanlam erevesinde mrtet veya putperest ifadesini kullanmak daha doru olur.Yine de zel kavrama kendi zel anlamn yklemi ve an mantk rgs ve deeryarglarnn zerine kma ve onu ynlendirmeye kalkma anlamnda biryabanclamay Mslman iin zlenir grdn ifade etmitir.

III. smet zelin Yaklamlarnn Analizi

1. Kulland Referanslar Asndan

smet zel tm kitab boyunca bir ok yazarn grne ve kaynaa atf yapmtr.Ancak bu atflarn ounda atf yapt grn hangi eserde yer ald veya hangidnrn alntlarnda getii belirtilmemektedir.Tm kitab incelediimizde ulatmz tespit udur: zelin dorudan yer gstererekkulland referans says 30dur. Bunlardan 29 kaynan yazar Azizddin Nesefi,Bernard Dixon, Muhammed kbal, Sartre, Erich From, Walter A. Weisskopf, DavidCooper, Alfred Weber, Selahaddin Hilav, Ernest Mandel, G. M. Cottier, DavidMclean, Gordon Childe, Claude Levi-Strauss, Arnold Toynbee, Oswald Spengler,Glyn Daniel, Ebul Hasan Nedvi, bni Halun, Haydar Bammat, Werner Heisenberg,Louis Armand, Heinz Himsoeth, Lincoln Barneth, Albert Bayet, Werner Sonbert veYwes Lacosteden olumaktadr. Tm bu kaynaklar arasnda en fazla bavurulmuolan dier kaynan ise Kuran olduunu gryoruz. Bu kaynaklara daha detayl

baktmzda Kurann yan sra toplam 5 kaynan slami bir ereve sunulurken elealndn gryoruz. Yazar tm bu kaynaklarn yan sra kaynak gstermeden Batdncesi iinde yer alan Marquis de Mirabeau, Ernest Renan, John Locke, Galieo,Busbecq, Bernard russel, Bronowski, Maks Plack, Thales, Einstein Montesqueu,Rousseau, Lenin, Promoteus, Voltaire, Balsac, Nietzche ve Hegel gibi bilim edebiyatveya dnce adamna deinmektedir. Bu arada Bat-Dou etkileimi erevesindekaynak gsterilmeden deinilen Yahya Kemal ve Tanpnardan oluan iki isim tespitedilmektedirAd geen kitapta smet zel slamn temel kayna olarak ve dorudan slamanlattn dnd sadece Kurandan alntlar yapmtr. Bu alntlar kitabntoplam 6 yerinde gemi ve 12 adet ayet zikredilmitir.smet zelin kulland bu referanslardan hareketle u tespitlere ulaabiliriz: smetzel slam ve ondan doan dnce dnyasndan ok Bat ve ondan doan dncednyas zerinde tartmay semektedir. Tartmalar Batnn felsefi yaps hakkndaok iyi bir bilgiye sahip olduunu gstermektedir. burada zellikle Marxist felsefeyiele al biimi, bat felsefesinin tanrtanmazlnn dnse temellerinin derinine kadarinebilmesi kendi fikir birikiminin temelleri hakknda baz izlenimler vermektedir.smet zel adeta Bat dncesi ierisinde yetien, sonra aniden bu dnceyi dlayanama ardndan ayn dncenin slup ve kavramlarn kullanarak, karsnda dnen

bir kimlik ortaya koymaktad

r.

7/29/2019 MESELE

16/23

Eserlerinde slami literatre ilikin vurgusu byk lde slamn ne olduuna ilikinbir aray tamamaktadr. Bunun yerine daha ok Mslman dnrlerindncelerinden Batyla atrken tartt kavramlara ya temel aramak iin ya daBatya kar girien savunmann biimini eletirmek iin yararlanmay tercih eder.Mesela Muhammed Aziz Lahbabinin slam ahsiyetilii adl eserinden szederken Frenke adyla personnalisme diye bilinen ahsiyetilii slami hkmlerlehakllatrma gayreti(ni) abes grr. te yandan medeniyetlere yaklam asndanEbul Hasan Nedvinin grlerinden yararlansa da kendisine tam katlmaz. Ama bununyannda bni Haldunun medeniyet hakkndaki grlerini kendi grleriyle tam biruyum ierisinde grr. Sylenebilir ki tm kitap boyunca smet zel slam dncesiiinde dncelerini destekler bulduu sadece iki isme Ebul Hasan Nedvi ve bniHaldun kaynak gstererek atf yapmtr. zelin atf yapt Batl kaynaklara

bakldnda bunlarn 14nn Trkeye tercme olmad, ngilizce veya Franszcadilinde yazlm olduklar grlr. Bu 14 eserin 7 adedi ngilizce ve 7 adediFranszcadr. Bu durum zelin hem ngilizceye, hem de Franszcaya hakimolduunu dndrmektedir. Franszca, Bat felsefesinin yaylmnda en okyararlanlan diller arasnda yer almtr. ngilizce ise zellikle gnmzde bilim dilihaline gelmitir.zelin referanslarnn Dou kkenli olmaktan ok Bat kkenli olduu aktr. Dahas

bu durum onun eserini etkilemitir. Kitap tam olarak Bat felsefesinin yetitirdii birzihin atmosferinde konumaktadr. zel Batnn kendi dilini, mantk rgsnanlamasnn Bat iin avantaj olduunu syler. Grld kadaryla zel de buavantaja sahiptir.zel Mslmanlara slami bir bak as sunmaya alrken Bat mantnkullanmakta ve ayn mantkla Baty eletirmeye almaktadr. Ancak tm bunlaryaparken zelin etkilenmedii sylenemez.Mesela bni Haldunun medeniyete ilikin grlerini dile getirirken medeniyetinrettii snfl toplum ve bunun getirdii smr dzeni grnn mevcudiyetinivarsayar. Bunun ne kadarslami olduu tartmas bir yana, Marxn komnizmidealindeki ekonomik boyotuyla da eit, snfsz toplum aray anlayyla ok iyirtt de grlr.Buraya kadar yaplan tespitleri zetleyerekunu syleyebiliriz: smet zel Batnnkonusunda olduka bilgilidir. Baty eletirirken -nadiren dorudan slamn kaynaolan Kurana bavursa da- temel referanslar yine Batnn rettii dnce olmutur.Bu ynyle aslnda zel genel olarakslam dnyasnn dnce yapsna hitap ediyordenemez. nk slubunun anlalabilmesi kulland kavramlarn bilinebilmesine

baldr. Oysa slam dnyas bu Batl felsefi temellerden kopuk durumdadr.smet zelin slami kaynaklara kar tutumu Dou-Bat ekseninde nerede

bulunduuna ilikin izlenimler vermektedir. rnein zel, Bat dncesini odnceyi retenlerin kendi dillerinde yazdklar eserlerden renebilmektedir. Ama

bunun karsnda bir yandan slam en temelden ilk kaynaklarndan anlamamzgerektiini vurgularken dier yandan hi bir Orijinal Arapa kaynaa

bavurmamaktadr. slami erevede referans gsterilen bir ka kaynak bile tercmeeserlerdir ki muhtemelen nakledilen ayetler de tercme metinlerden alntlanmtr.

2. slamilik Dzeyi Asndan

7/29/2019 MESELE

17/23

smet zelin temel yaklamlarnn ne derece slami olduunun tartlabilmesiolduka gtr. Zira slamilikten eerslama ilikin yaklamlar ve bunlarnyansmalar kast ediliyorsa bunlardan hangisinin esas alnaca nemli bir sorundur.Dier yandan eerslamn ilk kaynaklar Kuran ve snnet esas alnacaksa bunlardoru anlama ve deerlendirme yeteneine de biz sahip deiliz. Yine de burada her ikinoktay gz nnde bulunduran bulank bir yaklam izlemeyi tercih ediyoruz.ncelikle zelin slamdan anladslamn ilk kaynaklardr. Kitabnda slamanlatan, tanmlayan kaynaklar sklkla Kitap ve Snnet Kuran ve Snnet veyaKuran ve Hadis tanmlaryla ifade eder. zel bu tanmlama dnda hi bir Kurantefsirine, hi bir mezhebe, gnmz Trkiyesinin hi birslamc dnrne yervermemitir. Ayrca onun Snnet kavram ierisinde yer alan Peygamberin szlerindenhi bir alnt yapmamtr. Dncelerinin slami ynn desteklemek veya kendineslami bir temel bulabilmek iin sadece Kurandan kitap boyunca toplam 12 ayetnakletmitir.Bunlardan ilk ayet Kurann hem bakmay bilenler hem de bakma yeterliliindeolanlar iin ak bir kitap oluunu destekleyen ayetlerdir. Dier iki ayet insanneytana uymasnn onu nasl aalara drdn anlatrken nakledilmektedir. birayet insann zat itibariyle kendinden ahlak retisi karlamayacak bir varlk olduugrn desteklemek iin, bir ayet insann tanmnn Mslman olarak belirlendiigrn desteklemek iin ve son olarak bir ayet de medeniyetin getirdii smrdzeninin dengesiz zenginlik dalmnn slami olmad grn desteklemek iinalntlanmtr. zel bunun dnda slamn dorudan kaynaklarna bavurmamtr.Alnt yaptbni Haldunun medeniyete ilikin grlerini kendini desteklemek iinkullanm, dier dou kkenli bir ka referans ise daha ok katlmad grleriitibariyle dile getirmitir.Grlyor ki zel, bir radikal slamc kimliiyle slamla birlikte asrlar ierisinderetilen kltrel zemini atlayarak ilk baa dnmeye almakta ve batan yeni birslami zihin retmeye almaktadr. Ama bunu yaparken kendisinin -kitabndagrld kadaryla- sadece Kurandan kard anlamlara itimat etmektedir.Onun neyin slami olduuna ilikin yaklamnda slamn toplumlarn rf veakllarndan etkilenen ynlerini ayrmlatrma endiesi vardr. slam toplumlarnnrettii medeniyetlere bakarken slamn doru anlalabilmesi iin buayrmlatrmann yaplmas gerektiini vurgulamaktadr. Ancak burada nemli birsorun bu ayrmlatrmay kimin veya hangi akln yapacadr. sonuta bu akl, dahance slamdan anlam ve yorum kartan gemi akllar gibi bir akl olmayacak mdr?Yine sonuta bu yorumlar eski toplumlarn treleri etkiledii gibi bizim veya zelintresi de etkilemeyecek midir? Acaba zihinleri Bat medeniyetinin etkisiyle ilk veorta eitimin Batl anlay iinde dzenlendii Mslman toplumlar buayrmlatrmay hangi akl ile yapacaklardr? zelin yaklamnn bu sorulara cevapvermedii kansndayz.zelin sunduu bir dier yaklam medeniyetlerde retilen snflama ve bunungetirdii belli bir kesimi zengin klan yaplamadr. zel bu konuda bni Haldununkendisini desteklediini dnrken bir soruyu cevapsz brakmaktadr. Peygamber

dnemi dahil tm slam tarihi boyunca ekonomik s

n

flaman

n olmad

birMslman toplum rnei bilinmemektedir. Aksi taktirde slamn getirdii zekat

7/29/2019 MESELE

18/23

messesesi neyin nesidir? Zira zekat belli bir mal birikimi ve zenginlie ulamolanlarn mallarnn 40 da birini datmalar olgusudur. Bu olgunun kendisi slami biradan zengin-fakir tabakalamasn yerli yerinde grmekte buna zekatla birdengeleme- ama bir eitleme deil- salamay hedeflemektedir. Burada zelin Ta ki(bu mallar) iinizden (yalnz) zenginler arasnda dolaan bir devlet olmasn ayetinikendisini desteklemek iin kullandn gryoruz. Ama bu ayetten Marxist birsyleme yakn olarak -zelin ileri srd gibi- snfsz bir toplumun emredildiihkm karlabilir mi?zelin yaklamlarnda karlatmz bir baka olgu rfn slamdanayrmlatrlmasnda tutunduu tavrdr. slm medeniyetleri denilen olgunun bir

boyutunun da rf olduunu ileri srer. rf (ya da tre) slamdan nasl ve nedenayrmlatrlacaktr? ncelikle rfn slam tarihi boyunca sosyal ve siyasal hayatta okfazla etkin olduu dorudur. Ama bu Kuranda Peygambere hitaben geen rf ileemret ayetine dayandrlr. zel buna hi deinmedii gibi rfn kknden elealnarakslamdan ayrmlatrlmas gerektii savunur.Grlyor ki zel radikal birslamc sylemle slamn kndan sonra retilen

boyutunu gz ard etmeyi yelemektedir. Eer tarih bir model olarak alnacaksamutlak bir ayrmlatrmann gerekliliini savunur. Ona gre slam ilk pratiisrasndaki znden zaman iinde deiik oranlarda uzaklamtr. imdi yeni birslam aray sz konusudur. zel bu araya giriir. Ancak onun nerdii metot dayine kiinin akl ve tresinden etkilenmeyi kanlmaz klmaktadr. Her ne kadarKuran zihnin yaptklarn anlaml klar; zihin Kuran anlamlandramaz dese de buhala kanlmaz bir gerektir.

3. Pratie Yansma Biimi Asndan

smet zelin sahip olduu yaklam bir Mslman zerinde nasl bir pratik yansmadouracaktr?smet zel gnmzdeki siyasal ve sosyal dzenlerin tm ynleriyle slama aykryaplandn, Mslmanlarn slama aykr bir ortamda yaadklarn sylemektedir.Bu ortamda Mslmanlar iinde yaadklar dzenle bir eit anlamayagirmektedirler; bir yandan uzla aryor Mslmanlar ama dier yandan gerekanlamda akli bir uzla mevcut deildir. Mslman burada slami deerlerinmahhas hale gelmesinin toplum tarafndan imkanszlatrl(d) bir ortamda aayabanclamaya yneltilmektedir. Bunun Mslmanda nasl yansyaca aktr. aile bark olmayan srekli ideal bir modelin aray ierisinde, grnrde aa uygunolmak zorunda, gerekte an karsnda bir Mslman tipi izilmektedir.Bir dier nokta zelin srekli Kuran ve snnete dikkat ekiinde yatar. ByleceMslmana slam dorudan Kurandan ve Peygamberin szlerinden renmelerinerilmektedir. Aradaki tm kaynaklarslami olmayan unsurlarn bulam olabilecei

bir yapdadr. ama zel bu sonucu ngrrken bir elikiyi de yaamaktadr. Kendisitartmalarn neredeyse tamamen Batl dnrlerin eserlerine oturtmutur. Budurum okumalarn Batl eserlerde odaklandrdn gstermektedir. MslmanMslmanca dnebilmek iin Batl eserlere bu derece vakf olmak zorunda kalacak

m

d

r? Eerslam

n dier tm kaynaklar

gz ard

edilecekse ve bat

dncesi denerilmiyorsa Mslman tek bana Kuran ve Snnetten yola karak bu derece

7/29/2019 MESELE

19/23

youn dnceler retebilecek midir? zel bir yandan bunu nerir gibidir, ama aslndakendisinin yapt tamamen bu deildir.Bu arada zelin teknie kar tutumu ilgintir. Batdan teknik alnrken gelenek vefelsefesini ayrmlatrmay hedefleyen slamc grn de tesinde bir tutum ilerisrer. Ona gre teknik sadece ileyen bir mekanizma deildir. Bu mekanizma

beraberinde yeni bir anlay, yeni bir yaay biimi gerektirir. Dolaysyla Batnntekniinin saf teknik olarak alnmasnn da karsndadr. Teknik ve sanayileme ancakhedef olan toplumun biimi, isterleri, moral deerleri ve insan tipi gzetilerek elealnmal ve yeniden ina edilmelidir. zel bu grn sylerken Osmanlyamatbaann getiriliine kar kan ulemann tutumuna bu yaklamyla hakl gerekelerileri srmektedir. Bu tutum teknie kar daha kktenci, gerektiinde teknii reddeden

birslami davran retecektir.slamn sunduu yaklamn bir sonucu medeniyetlerin kdr. Medeniyetsapklklarn hakim olduu bir hayat tarzn gelitirmekte; ama bu medeniyetin iindeHaldunun dedii gibi yerleik hayatn bu gibi kt tesirlerinden kendilerinikoruyabilmi, baz insan kmeleri o medeniyetin lmn hazrlayacak bir salklyaama biimine sahip olabilmektedir. zel bu yaklamyla medeniyetin karsnda

bir Mslman modeli nermektedir. yani Mslman zele gre kendi verdii anlamerevesinde ana yabanclamaldr.Bu arada her ne kadar zel slamn Bat normlaryla anlamaya allmasnn aslndaslam anlamaya engel olduunu sylese de kendisi de kanlmaz olarak buhandikabn iine debilmektedir. smet zelin yaklamnn slamilik dzeyiasndan bir baka sorgu udur: zel bugn bile slamn zgnl zerinde duran

bir ok dnr, slamn kapsaycl ve btnl konularnda yeterli salamlaulaabilmi deil demektedir. Bu erevede gerekslamn kavrand dnem yaksa srm ya da kapal kalmtr. Burada kkl bir yeniden yaplanma nerilmekteama hala da bu yaplanmann tm yaplanlara ramen zihinlerde bile oluturulmadnileri srmektedir. Mslmanlar bu taktirde asrlar boyu yaplamayan yapmayakalktrlmaktadr. Ama burada dolayl bir acizlik itham da vardr. ok g olan vegnmze dein tam olarak zlemeyen bur sorunlar kmesinin bundan sonrazmlenmesi bir topya gibi grnmektedir. smet zel yaklamlarnn sunduu butopya grntsnn farknda olacak ki kitabnn son blmnde buna deinmektedir.zel modern dnyann meselelerine radikal ve topyac nermek her trl

baarszl peinen davet etmek demektir diyor. Dier yandan da Kavraytakikktenci tutumumuz bizim kreden, hamd eden tarafmzdr. Buna karlk birmeseleye kkten bir zm nermek bir rububiyet iddiasdr. ifadesini kullanyor.Bylece smet zel bir yandan sorunlar kkten kavrayc bir yaklam sunabildiini,ama zm nerileri iin bunun sylenemiyeceini ifade ederken kendisini mazur dagrmektedir. Oysa dier yandan slamn tm meselelerin zm olduunu dasylemektedir. Yapmaya alt yine de slamn nasl hayata geirileceine ilikin

bireyler nermektir. Ama nerilerinin somut olmadn sadece bulank birzmszle gtren bir mantksal rg sergilediini grrz. Dncelerinin kendiiindeki mantksal tutarlla ramen ulat zmszlk onun tpk Bat felsefesineynelttii eletirilerde bu felsefenin ulatn syledii sonuca benzemektedir.

4. Kavramlararas Balant Asndan

7/29/2019 MESELE

20/23

smet zel medeniyet, teknik ve yabanclamay kendi btnlkleri iinde Batnn

bunlara ykledii anlamlar tartmtr. Sonra da yine Batnn kulland mantabavurarak bunlarn tkand noktalar ile srmtr. Att bir dier adm slamn bukavramlar karsndaki konumu ve Mslmanlarn bu kavramlara kar olmas gerekentutumlarn belirlemek olmutur.zele gre medeniyet ister Bat, ister Dou kkenli olsun yaps gerei zatenktlklerin kaynadr. Ama konuya Bat medeniyeti asndan baktnda bumedeniyetin tekniin hegamonyasnda gelitiini grr. Batnn teknii akl, varlnsadece fizik alannda, madde-madde ilikisinde tutmu ve bylece zihnisnrlandrmtr. Dolaysyla Bat medeniyeti salt maddeye dayal bir dn

biiminin rndr. Bu durum Batnn tanrtanmaz bir kafa yapsnda gelimesineyol amtr. Bu arada hmanizm olgusu her ynyle kamil, tanrya ihtiya tanmayan

bir insan modelinin de felsefi temelini atmtr. Ancak teknikle el ele veren medeniyetbu defa insann kendi znden -rnlerinden, siyasal veya sosyal dzenden-kopmasna yol at ki Bat bu defa bu olguyu yabanclama kuramlaryla aklamayakalkmtr. Bylece Bat kendi tanrtanmazln medeniyet-teknik-yabanclamals ierisinde kendi mantksal rgs ierisinde ilikilendirmitir. Buradatanrtanmazlk her zaman bu ly retebildii gibi zele gre bu sre tersine deileyebilir; yani bu l tanrtanmazla da yol aabilir.Batnn kendi iinde kendini merulatrma abalaryla kulland bu kavramlarnnn de slamda yeri yoktur. nce medeniyet slami oylaman sonularretmektedir. Batnn ekillendirdii teknik ise mantn kabul eden kfr dzeninehuzur getirmedii gibi slami topluma da hizmet etmeyecektir.Yabanclamaya gelince, slamda zatnda mkemmel insan tanm mevcut olmadiin bu kavram slami ierik asndan abestir. Batl anlamda yabanclamaykullanacaksa Mslman bunun yerine slami karl olan mrted veya putperestdemelidir. ama yeni bir tanmlama getirdiinde -ki bu zele zgn bir tanmlamadr-yabanclama Mslman iin zlenir bir tutumdur.Sonu olarak Mslman medeniyet arayna girmemelidir. Teknie gelince onutoplumun moral deerleri ve gereklilikleri asndan yeniden yaplandrmaldr. Buarada toplumun dzeyinin zerine karak aklnda tadslami modelin ardndankomaldr.Bu tutum olduka topik grlmektedir. En temel ayrm yle konulmaktadr: Batdncesi tanrtanmazdr ve tm rnleri bu dnceden etkilenir. dolaysyla tanrinanc olan Mslmanlar bir yandan inanlarn korurken dier yandan bu deerlerialmaya kalkarken ayklamada ok radikal davranmal- hatta tm bunlar sil batanyaplandrmaldr.

Sonu ve Deerlendirme

smet zel teknik, medeniyet ve yabanclama kavramlarn nce Batnn onlaraykledii anlam erevesinde deerlendirmekte, eletirmekte ve sonra bu kavramlarakar islami bir tutum nerisi gelitirmeye almaktadr. Spenglerin Medeniyet bir

kltrn ka

n

lmaz ak

betidir sz asl

nda Bat

Medeniyetinin tm dnyan

nkanlmaz akbeti olduunu ifade ediyor. zel Bat medeniyetinin bir zm

7/29/2019 MESELE

21/23

olmadnn gittike anlalmakta olduunu vurgularken bir yandan Toynbeenindedii gibi Bat Medeniyetinin dnya lsnde bir yaygnlk kazan (dn), dieryandan Spenglerin dedii gibi bu medeniyet(in), savunduu ve tad deerler

bakmndan yalanm, itibarn kaybetmi olduunu kabul etmektedir. Batmedeniyetinin hakimiyetinin salamlnn en nemli nedeni ilk ve orta eitiminBatl anlay iinde dzenlenmesidir. Dolaysyla yaylmak iin Batnn ayrca birfelsefe retmesine de gerek yoktur. Ancak Bat, yaylmasn salayabilmek iin hertrl felsef tedbirleri de almtr. Bu durum Batya kendi iinde zm bulduuinancn verdiinden Baty zele gre kendi artlar iinde deerlendirmemizgerekmektedir.Mslmanlar medeni olmadklar zamanlar da slam en gzel ekilde yaamlardr.Mslmanlarn medeni olduklar zamanlar da vardr; ancak bu zamanlarslamdanuzaklama rneklerinin toplumda yaand zamanlardr. Mslman bir medeniyetaray ierisine girerse hem gemi medeniyetlerin gayri slami boyutlarnslami birmodel olarak sunabilir. Hem de gelecee ilikin tasarmlar gemiinolumsuzluklarndan etkilenir. Zira gemite medeniyet denilen dnemler tre, akl veslamn bir bilekesi olmutur. Gemi model alnacaksa, bu gemi yaplarnaayrmlatrlmal ve slamn konumu ayklanmaldr. Kald ki medeniyetin kendisigayri slami bir dzenin de ifadesidir. Batnn szn ettii medeniyet, kendindenuzaklaan itenliksiz insan retimine yol aan zarafet, bir gurubun dier gurubusmrmesine yol aan snflama, maddenin hayatn tm alanlarna hakim olmasylateki dnyadan kopma ve nihayet insan kiiliinin bozulmas ve insannhayvanlamasna yol aan faktrlerin karmndan oluan bir btndr.zele gre slm bir medeniyet aray ierisinde deildir sadece Allahnhakimiyetinin tannd bir dzen aray ierisinde olmaldr. zel, Mslmanlara,Bat karsnda gemii veya gn kurtarma gibi bir endienin bir yana braklmasn,iinde kalnlan tm kltrlerin arasndan syrlp Kurana dnlmesi gerektiinisylemekte; radikal bir sylem gelitirmektedir.zele gre teknik sadece bir makina veya mekanizma deildir. Yaps ve kullanl

boyutlaryla tm hayat ve anlay biimini etkileyecek bir konumdadr. Byle birteknik Mslman topluma hizmet etmeyecei gibi mantn kabul eden kfrzerinde de huzur getirmemektedir.Bilim ve teknik karsnda zelin Mslmanlara getirdii neri udur ; ncelikleslm devletinin sz konusu edilebilmesi iin teknoloji stnl gerekmeyecektir.Bunun yerine Mslmanlarn tek tek ve topluca kendi kalitelerini yani slama haskalitelerini gelitirmi olmalar gerekecektir. Sonunda slm devleti veya slamitoplum yaps kolaylkla kendi hayat tarzna uygun maddi kuvveti retecektir. Buarada teknoloji transferi ve sanayileme olaylarna yaklarken ancak hedef olduutoplum biiminin isterleri, moral deerleri ve insan tipi gzetilerek kavranrsa o zamandoru yaplm olacaktr.smet zel, yabanclama kavramnn Batda gelien ve hmanizm felsefesi ileoluturulan tanrya ihtiya duymayan mkemmel insann karsna oturduunusavunur. Ona gre Kuran zatnda mkemmel insan tezine kar olduu gibi bu tez

baz alardan kendi iinde de tutarsz ve geersizdir. Batnn yabanclama

kuramc

lar

bunun kar

s

nda hmanizmi ileri srerler; yabanc

lama istenmeyendir.

7/29/2019 MESELE

22/23

Kt olandr. Oysa slmda bu kavramlatrmaya yer olmad gibi Batnn kullandanlam erevesinde mrtet veya putperest ifadesini kullanmak daha doru olur.Yine de zel kavrama kendi zel anlamn yklemi ve an mantk rgs ve deeryarglarnn zerine kma ve onu ynlendirmeye kalkma anlamnda biryabanclamay Mslman iin zlenir grdn ifade etmitir. Mslmanlaraa onun tanmad dorular getirirler. Bu insanlar alarna, alarnn akldzenine, iktisadi ve toplumsal ileyiine yabanc kalmay semilerdir.smet zel Batnn konusunda olduka bilgilidir. Baty eletirirken -nadirendorudan slamn kayna olan Kurana bavursa da- temel referanslar yine Batnnrettii dnce olmutur. Bu ynyle aslnda zel genel olarakslam dnyasnndnce yapsna hitap ediyor denemez. nk slubunun anlalabilmesi kullandkavramlarn bilinebilmesine baldr. Oysa slam dnyas bu Batl felsefi temellerdenkopuk durumdadr.zel, Bat dncesini o dnceyi retenlerin kendi dillerinde yazdklar eserlerdenrenebilmektedir. Ama bunun karsnda bir yandan slam en temelden ilkkaynaklarndan anlamamz gerektiini vurgularken dier yandan hi bir OrijinalArapa kaynaa bavurmamaktadr. slami erevede referans gsterilen bir kakaynak bile tercme eserlerdir ki muhtemelen nakledilen ayetler de tercmemetinlerden alntlanmtr.zel radikal birslamc sylemle slamn kndan sonra retilen boyutunu gz ardetmeyi yelemektedir. Eer tarih bir model olarak alnacaksa mutlak birayrmlatrmann gerekliliini savunur. Ona gre slam ilk pratii srasndaki zndenzaman iinde deiik oranlarda uzaklamtr. imdi yeni birslam aray szkonusudur. zel bu araya giriir. Ancak onun nerdii metot da yine kiinin akl vetresinden etkilenmeyi kanlmaz klmaktadr. Her ne kadar Kuran zihninyaptklarn anlaml klar; zihin Kuran anlamlandramaz dese de bu hala kanlmaz

bir gerektir.Bylece smet zel bir yandan sorunlar kkten kavrayc bir yaklam sunabildiini,ama zm nerileri iin bunun sylenemeyeceini ifade ederken kendisini mazur dagrmektedir. Oysa dier yandan slamn tm meselelerin zm olduunu dasylemektedir. Yapmaya alt yine de slamn nasl hayata geirileceine ilikin

bireyler nermektir. Ama nerilerinin somut olmadn sadece bulank birzmszle gtren bir mantksal rg sergilediini grrz. Dncelerinin kendiiindeki mantksal tutarlla ramen ulat zmszlk onun tpk Bat felsefesineynelttii eletirilerde bu felsefenin ulatn syledii sonuca benzemektedir.zelin tutumu olduka topik grlmektedir. Zira bir yandan Baty tmyletanrtanmaz bir felsefenin rn grmekte ve slam tmyle bunun karsnayerletirmektedir. Dolaysyla tanr inanc olan Mslmanlar bir yandan inanlarnkorurken, dier yandan bu deerleri almaya kalkarken ayklamada ok radikaldavranmal- hatta tm bunlar sil batan yaplandrmaldr.Mslman iin iinde bulunduu dzen bir zorunluluktur. Bir uzla aray olsa da buhi bir zaman aklen kabul edilmi bir uzla olmayacaktr. Yani mslman aslndasmet zelin ona ykledii anlam erevesinde yabanclamaldr. Bu yaklam herynyle iinde yaad toplumdan kopan bir mslman tipini izer gibidir. Bu durum

phesiz hayata yabanc

lam

, bireysellemi, siyasal ve sosyal dzene kar

radikal

7/29/2019 MESELE

23/23

bir yol takip edecek olan mslman tipini retecektir. Ya da bir dier yansma kabul-ret arasnda bocalayan, kesin tutum zmne ulaamayan bir insan tipi retilecektir.

Kaynaklar

Arnold Toynbee, Medeniyet Yarglanyor, Terc. Ufuk Uyan, Yeryz Yay. stanbul,1980Ekrem yiit, Bat ve Dou Medeniyetleri Arasnda Tarih Boyunca TrkiyedeMilliyet, Din ve Devrim: Din ev Biz, Matbaaclk, Ankara, 1968Ergun zbudun, Ersin Kalaycolu, Levent Kker, Trkiyede Demokratik SiyasalKltr, Trk Demokrasi Vakf, Ankara 1995, iinde Kimlik Meruluk ve Demokrasi:TrkiyedeYeni Muhafazakar Kltr Politikasnn Eletirisi (ss.71-89)John U. Nef, Sanayilemenin Kltr Temelleri, Terc. Erol Gngr, Devlet Kitaplar,M.E. Basmevi, stanbul, 1970Levent Kker, Modernleme, Kemalizm ve Demokrasi, letiim yay., stanbul, 1993Mmtazer Trkne, Siyasal Birdeoloji Olarakslamcln Douu, letiim Yay,stanbul, 1993Mmtazer, Trkne. Modernleme, Laiklik ve Demokrasi, Ark Yay. Ankara, 1994Sulhi Dnmezer, Sosyoloji, Beta Yay. stanbul, 1990Turker Alkan, Saldrganlk, nyarg ve Yabanc Dmanl, Hil yay. stanbul, 1983Turker Alkan, D. Ergil, Siyaset Psikolojisi, Siyasal Toplumsallama ve Yabanclama,Turhan Kitabevi, Ankara, 1980smet zel, Mesele:Teknik-Medeniyet Yabanclama, ule Yay. stanbul, 1995,5.Bask