1

UGLJNDIOKSID KAO SREDSTVO ZA GAŠENJE POŽARA Ugljen-dioksid – CO2 kao gas ima veliku primenu. Kao sredstvo za gašenje koristi se u ručnim aparatima i specijalnim vatrogasnim vozilima i stabilnim protivpožarnim uređajima. Pri gašenju prostorija hemijskih pogona i skladišta, gde se gašenje vrši prostornim zagušivanjem kao i pri gašenju električnih uređaja i požara, gde sredstvo za gašenje ne nanosi štete materiji koja gori, CO2 gas još uvek ima najveću primenu. Opšte osobine ugljen-dioksida Pri normalnom atmosferskom pritisku od 1 bara i temperaturi od 0 oC ugljen- dioksid je gas bez boje i mirisa, 1,5 puta teži od vazduha. Izvire iz zemlje, a može se dobiti različitim hemijskim procesima. Specifična težina i specifična zapremina menjaju mu se sa temperaturom. Ugljen- dioksid se pojavljuje u sva tri agregatna stanja, tj. čvrstom, tečnom i gasovitom. Kao sredstvo za gašenje koristi se u formi gasa, snega i aerosola. Tačka na kojoj se ugljen- dioksid može nalaziti u sva tri agregatna stanja je određena temperaturom od -56 oC i pritiskom od 5,3 bara. Ova tačka se naziva trojna tačka. Pri manjem pritisku i nižoj temperaturi nije moguća tečna faza ugljen- dioksida. Pri temperaturi od 31,5 oC kritičnoj temperaturi i pritisku od 7,43 bara, kritičnom pritisku, ugljen- dioksid se može nalaziti samo u gasovitom stanju i ne može se povećanjem pritiska prevesti u tečno. Sniženjem temperature ispod -57,5 oC ugljen- dioksid počinje da se kristališe i pretvara u sneg, dok se na temperaturi od -79,5 oC i 0 pritiska stavara „suvi led“. Promenom temperature i pritiska menja se agregatno stanje ugljen-dioksida. U tečno stanje se može prevesti pri temperaturi od 0 oC i pritisku od 35,54 bara na -20 oC pri pritisku od 20 bara na -50 oC pri pritisku od 6,79 bara itd. Pri običnoj temperaturi jedan kilopond ugljendioksida zauzima pri pritisku 1 bara oko 500 litara zapremine. Gašenje ugljendioksidom je veoma kratko, jer se brzo dostiže koncentracija potrebna za gašenje. Za gorenje većine materijala potreban je procenat kiseonika od 15% zapremine, praktično se uzima 30% koncentracije ugljendioksida, što znači da se za gašenje zatvorenih prostorija uzima minimalno 0,5 kp/m3 ugljendioksida. Vrste požara koji se gase ugljen-dioksidom Ugljen-dioksid je podesno sredstvo za gašenje požara klase B, C (požari zapaljivih gasova – gradski gas, acetilen, metan, propan, butan, i dr.) i E. CO2 gas ima najveću primenu u hemijskoj industriji, I to pri gašenju požara na električnim uređajima (generatori, transformatori), u lakirnicama i industrijskim pogonima. Način delovanja ugljen-dioksida pri gašenju Osnovni efekat gašenja ugljen-dioksidom je ugušujući, dok je rashladni efekat zanemarujući. Opasnosti pri upotrebi ugljen-dioksida za gašenje u zatvorenim prostorijama Kada se koristi CO2 za gašenje požara u zatvorenim prostorijama, postoji opasnost po zdravlje lica koja su ostala u prostoriji, a isto tako i za onoga ko gasi požar, ukoliko nije upoznat sa štetnim delovanjem CO2 gasa. Jer, za gašenje požara potrebna nam je koncentracija 25- 30%, a već pri 3%-tnoj zapreminskoj koncentraciji čovek diše ubrzanije i dublje dok se kod 4% javlja glavobolja, zujanje u ušima i blaga

2

nesvestica. Koncentracija od 25% izaziva brzu smrt. Isto tako CO2 se ne sme koristiti za gašenje materija kao što su magnezijum, titan, uran, plutonijum i dr. Čuvanje ugljen- dioksida Držanje ugljen-dioksida vrši se u čeličnim bocama, zapremine od nekoliko grama do više desetina kiloponda. Posebno se ugljen-dioksid može skladištiti u velikim rezervoarima – cisternama, sa manjim pritiskoam (25 bara) ali se ovde mora vršiti hlađenje. Jedan od najvažnijih momenata, kada je u pitanju punjenje čelične boce ugljendioksidom, jeste stepen punjenja. Stepen punjenja označava zapreminu u koju se smešta 1 kilopond ugljen-dioksida. Tako, na primer, stepen punjenja 1,34 zanči da se 1 kilopond ugljen-dioksida smešta u 1,34 litara zapremine. Boce zapremine 40 l imaju količinu oko 30 kp ugljen-dioksida (0,746 x 40=29,84 kp), odnosno boce zapremine 60 l imaju oko 45 kp ugljen-dioksida (0,746 x 60=44,76 kp).

APARATI ZA GAŠENJE UGLJENDIOKSIDOM - NAMENA, PUNJENJE I ISPITIVANJE

Ovi aparati se izrađuju u raznim veličinama. Ako prelaze težinu od 25 kg, onda se postavljaju na točkove. Upotreba i rukovanje je jednostavno jer u unutrašnjosti imaju usponsku cev te nije potrebno nikakvo okretanje. Treba samo da se odvije ventil visokog pritiska i tada gas izlazi na ekspanzionoj mlaznici. Ovi aparati se pune pod pritiskom od 80 do 90 bara. Gas u boci je u tečnom (agregatnom) stanju. Ovaj aparat predstavlja posebnu opasnost ako se neaktiviran nađe u požaru. Tada može da dođe do eksplozije same boce, odnosno samog aparata. Izlaskom gasa iz boce vrši se sublimacija; on iz tečnog stanja u količini 25-30% prelazi u prah (suvi led) koji snižava temperaturu na -78°C do -77°C. Aparati za gašenje ugljendioksidom služe za gašenje početnih požara na vozilima i objektima. Imaju dosta široku primenu u protivpožarnoj preventivi i najčešće se koriste za gašenje : - lakozapaljivih gasovitih i tečnih materija, - požara na motorima sa unutrašnjim sagorevanjem, - požara na mašinam i uređajima pod naponom struje (transformatori, uljne sklopke, rotacione mašine i slično do 12 000 volti), - požara tvrdih materija koje pri gorenju razvijaju visoke temperature, kao i drugih čvrstih materija kao što su drvo, papir, tekstil i slično. Princip rada ručnih i prevoznih aparata za gašenje ugljendioksidom je isti. Čelična boca aparata je napunjena ugljendioksidom ( CO2) pod visokim pritiskom u tečnom stanju. Pri aktiviranju aparata iz čelične boce izlazi ugljendioksid koji ekspandira u gasovito stanje, tako da, po izlasku iz aparata stvara mlaz koji služi za gašenje požara. Prenosni aparat za gašenje ugljendioksiom ( CO2-3 i CO2-5). Sastavni delovi aparata su : - Čelična boca je u stvari telo aparata i služi za smeštaj sabijenog ugljen- dioksida i za nameštanje ventila visokog pritiska. Izrađena je od bezšavne cevi sa iskovanim dnom i grlom. Na aparatima CO2-5 postavljena je ručica za nošenje aparata. Ručica je izraćena od čelične trake i za aparat je učvršćena, jednim krajem stegom, a drugim za telo ventila. - Usponska cev koja je sifonskog tipa, ugrađena je u telo ventila i kroz sredinu boce spušta se gotovo do samog dna. Izrađena je od mesinga i služi za izbacivanje ugljendioksida iz boce aparata. - Ventil aparata. Na ručnim - prenosnim aparatima CO2-3 i CO2-5, zavisno od proizvođača, uglavnom su ugrađene dve vrste ventila, opružnog ili zasunskog tipa. Aparati sa ručicom za aktiviranje imaju i polugu koja se kod aktiviranja savlađuje ručnom snagom. Pri tome se vreteno ventila pomera na dole, oslobađa otvor u težištu tela ventila i omogućava da ugljendioksid kroz usponsku cev, crevo i

mlaznicu izlazi napolje. Druga konstrukcija ventila ima točkić ručice. Okretanjem točkića u suprotnom smeru od smera kretanja kazaljke na satu, podiže se nosač zaptivača i oslobađa otvor za ulaz ugljendioksida. Ventil ujedno služi i za punjenje čelične boce ugljendioksidom nakon njenog pražnjenja. U ventil je ugrađena sigurnosna membrana koja osigurava bocu od eksplozije u slučaju narastanja pritiska. - Mlaznica sa crevom. Mlaznica ručnih aparata CO2 od 3 i 5 kg su uobičajene konstrukcije. Služe za usmeravanje i raspršivanje mlaza ugljendioksida. Aparat se aktivira na taj način što se oslobodi osigurač, pritisne ručica ventila visokog pritska, sabije opruga a preko nje vreteno ventila. Pomeranjem vretena oslobađa se otvor u telu ventila i ugljendioksid iz boce aparata kroz crevo i mlaznicu ističe. 1. Ventil za CO2 komplet 2. Kontrolni list 3. Mlaznica komplet 4. Nalepnica 5. Ručica komplet 6. Nosač aparata 7. Usponska cev

Sl.1. Ručni aparat za gašenje ugljendioksidom CO2-3 3

1. Zaptivač 2. Priključak 3. O-prsten 4. Navrtka 5. Cev 6. Mlaznica

Sl. 2. Mlaznica CO2-3 1. Mesingana navrtka 2. Prstenasta elastična podloška 3. Rukohvat 4. Valjak 5. Zakretna pločica 6. Pritezna navrtka 7. Vreteno 8. Prsten 9. Zaptivač 10. Nosač zaptivača 11. Telo ventila 12. Zaptivna pločica 13. Membrana 14. Sigurnosna navrtka 15. Žica za plombiranje 16. Plomba Ø7

Sl.3. Ventil za CO2

4

Prevozni aparati za gašenje ugljendioksiom (CO2-10, CO2-30 i i CO2 2x30). Prevozni aparati (CO2-10, CO2-30 i CO2 2x30) služe za gašenje početnih požara na objektima. Konstrukcija i princip rada isti je kao kod ručnih aparata za gašenje ugljendioksidom. Prevozni aparat CO2-10 sastoji se od : čelične boce, ventila sa usponskom cevi i ručicom za aktiviranje, mlaznice sa crevom, kape, kolica sa točkovima za prevoženje, ručice za vuču i stega. Aparati CO2-30 i CO2 2x30 imaju iste sastvane delove kao i CO2-10, a razlika je u dimenzijama čeličnih boca i konstrukciji kolica za prenošenje. Aparat CO2 2x30 je u stvari baterija koja se sastoji od dve međusobno spojene čelične boce od 30 kg Spajanje boca sa zajedničkom mlaznicom izvršeno je pomoću sabirne cevi koja se sastoji iz : cevi, priključnih navrtki, priključaka za crevo i zaptivača. Konstrukcija čeličnih boca i usponskih cevi prevoznih aparata ista je kao i kod ručnih aparata CO2. Mlaznica je ista kao kod ručnog aparata CO2-5, a gumeno crevo se razlikuje samo po dužini, jer je dugačko 15 m. Kolica služe za prevoženje aparata do mesta požara i za manevar u toku gašenja, a rad i rukovanje prevoznim aparatima je isti kao kod prenosnih aparata CO2-3 i CO2-5.

5

6

7

ikolice za ugljendioksid (CO2)

oce sa ugljendioksidom, punjena 30 kg se uvek vezuju u parovima. Baterija od 2 boce sa 30 kg se

rikolica je standardna jednoosovinska, snabdevena signalnim uređajima za javni saobraćaj, Na slici 5 je

P Bsvrstava u ručne prevozne aparate i montira se na kolica sa kojima manipuliše čovek. Već baterija od 4 boce, koju bi želeli transportovati na veću udaljenost, montira se na prikolicu. Ona se priključuje na vatrogasno vozilo i drugo drumsko vozilo, u cilju prevoza na mesto požara. Pšematski prikazana baterija od 8 boca, punjena 30 kg što je standardna verzija na prikolici. Kako se vidi, međusobnim vezama, zatim zajedničkim kolektorom i ventilima na kolektoru omogućeno je gašenje-pražnjenje svih 8 boca istovremeno, zatim svake boce pojedinačno, gašenje različitim brojeni boca, i svim kombinacijama već prema tome koje su boce pune. Pri tome treba izpražnjene boce zatvoriti kako se ne bi punile. Sa crevima dužine po 10 m može se pomoću ventil ručice raditi sa oba ili pojedinačno. Po redosledu specifikacije osnovnih elemenata baterije na slici, ide i postupak aktiviranja, da bi se posle otvaranja potrebnih ventila, razvijanja creva, mlaznica uperila na požar.

Slika 5. Šema standardne baterije od 8 boca CO2 punjena 30 kg na prikolici

8

UTOMATSKI STABILNI SISTEM ZA GAŠENJE POŽARA UGLJEN-DIOKSIDOM

utomatski stabilni sistemi za gašenje požara ugljen-dioksidom je sistem za zapreminsko-

snovni delovi sistema

utomatski stabilni sistem za gašenje požara ugljen-dioksidom sastoji se od sledećih delova (slika broj

baterije boca (ili rezervoara) napunjenih ugljendi - oksidom; e požara (automatska instalacija za

za razvod ugljen-dioksida od boca do mlaznica i

A Atrodimenzionalno gašenje. Ugljen-dioksid se preko cevovoda i mlaznica dovodi na mesto požara, u prostoriju ili do opreme i uređaja koji se nalaze u prostoriji (slika broj 6), O A7): 1. 2. instalacije za uključivanje automatskog sistema za gašenjdojavu požara); 3. cevovod 4. uređaja za uzbunu koji se sastoji od alarmnih sirena.

Slika broj 6. Gašenje požara u prostoriji i na opremi u prostoiji automatskim stabilnim sistemom sa

Opis rada sistema

ugljen-dioksidom iz rezervoara

- Dugme daljinskog aktiviranja dgovarajuće razdelne ventile

Slika broj 7. Automatski stabilni sistem za gašenje požara ugljen-dioksidom

AB - Kutija ručnog aktiviranja za oC - Kutija ručnog aktiviranja baterije boca

9

Aktiviranje sistema vezano je na signal požara iz centrale za dojavu požara (poz. 2). U tom trenutku, elektromehanički okidač (poz. 5) preko mehanizma utega otvara dve boce sa ugljen-dioksidom (poz. 6), koje imaju mehaničke ventile. To su tzv. pilot boce, iz kojih ugljen-dioksid struji cevovodom do pneumatskih ventila na preostalim bocama sa ugljen-dioksidom u bateriji i otvara ih. U trenutku pre aktiviranja elektromehaničkog okidača (poz. 7), otvara se razdelni ventil (poz. 8) na cevovodu koji vodi u prostor iz kojeg je dobijen signal za požar. Podela automatskih stabilnih sistema za gašenje požara ugljen-dioksidom Podela ovih sistema vrši se u odnosu na način aktiviranja i prenos komandi za aktiviranje i upućivanje ugljen-dioksida u štićeni prostor na: A - ručni sistem; B - mehanički sistem; C - mehaničko-pneumatski sistem; D - mehaničko-električni sistem i E - električno-električni sistem. Prvi sistem je ručni, a ostala četiri automatska. Pojam mehaničkog i električnog kod sistema pod B, C, D i E (prvi deo izraza) odnosi se na način aktiviranja osnovnog elementa za aktiviranje (npr. temperaturnog topljenog elementa), a pojam-pneumatskog i električnog jeste način prenošenja komandi. Tako bi, kod automatskog sistema B, C i D, osnovni elementi za aktiviranje bili temperaturni (topljivi ili ampule), a kod sistema E bili bi javljači požara. Ova podela nije stroga, pa se pojedini sistemi mogu i kombinovati. To je, na primer, slučaj kad imamo više prostorija koje se zaštićuju istom baterijom, ali je indikacija požara različita. Tako bi kod jednog požara najbolja indikacija mogla biti temperatura, a kod drugog dim, što bi značilo da osnovni aktivirajući elementi ne bi bili isti. Princip rada sistema sa mehaničkim aktiviranjem Kada se u prostoriji gde se pojavio požar postigne određena temperatura, dolazi do topljenja oksidnog elementa od lako topljive legure ili prskanja staklene ampule na temperaturnom rastavljivom članku, koji se nalaze na čeličnom zategnutom užetu i prekidanja čeličnog užeta za oko 400 mm. Tada se oslobađa teg, koji oslobađa poluge komandnog ormana. Posle vremenskog usporenja, oslobađaju se tegovi na bateriji boca ugljen-dioksida, koji povlače poluge i istovremeno otvaraju sve ventile na bocama, ugljen-dioksid iz boca preko sabirnih cevi i kolektora odlazi u cevni razvod i kroz mlaznice izlazi i vrši gašenje. Ako postoji više zona gašenja, prethodno se, takođe automatski, pomoću oslobođenog tega, otvori preko mehaničkog razvodnika odgovarajući ventil - da bi ugljen-dioksid bio upućen u odgovarajuću zonu gašenja. Ručno aktiviranje se može izvršiti povlačenjem poluge na komandnom ormaru, ili oslobađanjem čeličnog užeta. Pre toga je potrebno ručno otvoriti ventil za odgovarajuću zonu gašenja. Princip rada sistema sa mehaničko-pneumatskim aktiviranjem Osnovni princip rada ovog sistema je sledeći (slika broj 8): Pri povišenoj temperaturi, koja se javlja pri požaru, topivi elementi (poz. 10) kidaju vezu čeličnog užeta. Na taj način se oslobađa teg (poz. 12), koji svojom težinom probija membranu komandne boce (poz. 3) za automatsko aktiviranje. Sada mehaničko aktiviranje prelazi u pneumatsko. Pogonska energija ugljen-dioksida iz pogonske boce otvara na razvodniku zonski ventil (poz. 8), koji vodi u prostoriju gde je požar izbio i aktivira bateriju boca (poz. 1) i na taj način upućuje ugljen-dioksid cevovodima (poz. 11) u odgovarajuću prostoriju. Istovremeno se uključivanjem zonskog ventila, preko mikro-prekidača uključuje

električni prekidač, koji uključuje električnu sirenu pre isticanja ugljen-dioksida. Aktiviranje boca sa ugljen-dioksidom vrši se posle izvesnog vremena - na koje je sistem regulisan (vreme zadržavanja aktiviranja). Pored električne, mora da postoji i pneumatska sirena (poz. 9). Ručno aktiviranje se vrši otvaranjem ventila komandne boce za ručno aktiviranje. 1 Baterija boce 8.Zonski ventil 2.Vaga 9.Pneumatska sirena 3.Komandna boca 10.Topljivi element 4.Signalno-električni orman 11 .Cevovod sa mlaznicama 5. Električno zvono 12.Teg 6.Vremenski zadrživač 13.Kotur 7. Sklopka 14.Brzootvarajući ventil

Slika broj 8. Mehaničko-pneumatski sistem aktiviranja

Princip rada sistema sa mehaničko-električnim aktiviranjem Kod ove instalacije aktiviranje je mehaničko, preko topivog elementa do razvodnika. Dalja komanda aktiviranja baterije boca je preko elektromagneta koji otpušta teg. Uloga elektromagneta je ista kao uloga pneumatskog okidača kod mehaničko-pneumatskog sistema. Princip rada sistema sa električno-električnim aktiviranjem Kod ovog sistema, sve komande su električne (slika broj 9). Automatski javljači požara (temperaturni, joni-zacioni i dr.) kod ovog tipa sistema imaju onu funkciju koju su imali topivi elementi kod mehaničkog aktiviranja. U slučaju požara, dolazi do aktiviranja automatskih jav-Ijača (poz. 10), električni impuls se prenosi, pojačava i pretvara u električnu komandu u centrali za dojavu požara (poz. 4), i dalje prenosi i aktivira komandnu bocu (poz. 3) i zonski ventil (poz. 8). Gas iz pilot boce prolazi kroz "vremenski zadrživač", a nakon toga dolazi do aktiviranja baterija boca, iz kojih ugljen-dioksid kreće ka štićenom prostoru. Pri aktiviranju automatskih javljača, istovremeno se vrši i uključivanje alarmnih uređaja (zvučnih i svetlosnih). 1. Baterija boca 2.Vaga 3.Komandna boca 4.Centrala za dojavu požara 5.Električno zvono 6.Vremenski zadrživač 7.Sklopka

8.Zonski ventil 9.Električna sirena 10.Javljač požara 11.Cevovod sa mlaznicama 12.Brzootvarajući ventil 13.Ventil komandne boce 14.Elektromagnetski okidač

10

Slika broj 9. Električno-električni sistem aktiviranja Ručno aktiviranje se vrši pomoću ručnog javljača požara. Ručno aktiviranje se vrši pomoću ručnog javljača požara. Potrebna količina ugljen-dioksida za gašenje Potrebna količina ugljen-dioksida prema nemačkim VdS propisima računa se prema sledećem obrascu: Q = KB(KG x VR+KA x AR), gde je Q - količina ugljen-dioksida u kg; KB - faktor koncentracije za štićenu materiju, odnosno za štićeni uređaj; KG - osnovna količina ugljen-dioksida za postizanje koncentracije za gašenje; KG - 0,7 kg/m3; VR - ukupna proračunska zapremina u m3; VR = V + VZ-VG; KA - faktor za izjednačenje gubitaka ugljen-dioksida kod strujanja kroz zidove.zatvorena vrata i zatvorene prozore (pukotine) kod normalno dihtovanih prostora; KA - 0,2 kg/m2; AR - ukupna proračunska površina u m2; AR = A + 30 x Ao; V - ukupna zapremina proračunskog područja u m3; Vz - dodatak zapremine kojim je uzeta u obzir stalna ventilacija u m3; VG - zapremina delova uređaja koja se može odbiti od zapremine koja se štiti u m3; A - ukupna površina koja se štiti u m2; Ao - ukupna površina svih otrova u m2. Faktor koncentracije KB dat je u tabelama broj 1 i 2. 11

Tabela broj 1. — Faktor koncentracije KB za pojedine gorive materije

Ukoliko je prisustvo više materija u području zaštite, za proračun se uzima najveći faktor koncentracije. Tabela broj 2. Faktor koncentracije KB za pojedine uređaje

Ukupna površina koja se štiti određuje se na sledeći način: Kod potpune zaštite, kao zbir površina svih zidova, podova i tavanice kojima je ograničen prostor koji se štiti, uključujući i površine otvora, Na isti način se određuje ukupna površina i za zaštitu zatvorenih uređaja, dok kod delimične zaštite otvore na uređaju dopunimo zamišljenim pločama, tako da dobijemo geometrijske figure (kvadar, valjak, odsečak lopte i dr). Ukupna proračunska zapremina (VR) računa se kao zapremina između gore navedenih površina koje ograničavaju prostor ili uređaj koji se štiti. Zapremina koja se može odbiti (VG) od proračunske zapremine (VG) je zapremina delova objekta, kao na primer temelja, stubova i dr., ukoliko ugljen-dioksid ne može u njih da prodre. Dodatna zapremina kojom se uzima u obzir ventilacija koja se ne može zaustaviti u slučaju požara (Vz), koja nije povezana na automatsku instalaciju za dojavu požara, računa se kao četvorostruka zapremina vazduha, dovedenog ili odvedenog za vreme rada instalacije za gašenje požara.

12

Rezervna količina ugljen-dioksida Rezervnu količinu ugljen-dioksida, koja je najmanje jednaka količini potrebnoj za gašenje, potrebno je obezbediti: - kod instalacije kojom se gasi više od pet zona gašenja; - kod zapaljivih tečnosti kod kojih je ćela masa zagrejana iz tehnoloških razloga (uljne kade u

kalionicama i dr.) i - kad nije moguće osigurati zamenu potrebne zalihe ugljen-dioksida za 36 časova. Dodatna količina ugljen-dioksida Dodatna količina ugljendioksida iznosi 10% od najviše potrebne i rezervne količine, a zbog kompenzacija pri punjenju i pražnjenju i ostatka gasa u sistemu. Prema Pravilniku o tehničkim normativima za stabilne uređaje za gašenje požara ugljen-dioksidom („SI. list SFRJ", br. 44/83), najmanja potrebna količina ugljen-dioksida za potpunu zaštitu za 1 m3, zavisno od veličine prostora koji se štiti, navedena je u tabeli br.3. Tabela broj 3. Najmanja potrebna količina ugljen-dioksida za gašenje prema našim propisima

Ako se u prostorima koji se štite smeštene materije navedene u tabeli broj 4. količine ugljen-dioksida iz tabele broj 3, povećavaju se množenjem faktorom iz tabele broj 4.

Tabela broj 4. Faktor korekcije za prostore u kojima se smeštaju opasne materije

Materijal Faktor Etil-alkohol 1.3 Etar 1,45 Etilen 1,55 Elilen-oksid 1,75 Acetilen 2,50 Ugljen-monoksid 2.40 Ugljen-disulfld 2,50 Vodonik 3.15

Potrebna količina ugljen-dioksida za pojedine vrste postrojenja data je u tabeli broj 5.

Tabela br. 5

13

Za delimičnu zaštitu prema našim propisima treba obezbediti najmanje 2 kg/m3 ugljen-dioksida za računsku zapreminu, koja se dobija kad se sve dimenzije štićenog uređaja povećaju za 1,5 metra. CO2 stanica Sastavni delovi CO2 stanice su: baterija boca ili rezervoar, pneumatski i mehanički ventili za boce, sabirna i izduvna cev, gumena creva visokog pritiska sa nepovratnim ventilima, vaga, elektromehanički okidač, vodica tega sa mikrosklopkom i blokadom, teg, poluga mehanizma za aktiviranje, okvir baterije sa zaštitnom mrežom i kutija ručnog aktiviranja. CO2 stanice se izvode najčešće sa jednim, odnosno s dva reda boca, pa se prema tome i dele na jednoredne i dvoredne. Ugrađuju se boce zapremine 40 i 67 litara, a punjenje boca zavisi od klimatskih uslova. Svi delovi CO2 stanice moraju biti zaštićeni od svih izvora toplote (sunce, grejna tela i dr.). Rezervoari i baterija boca za skladištenje ugljen-dioksida Ugljen-dioksid koji služi za gašenje požara skladišti se u bocama pod visokim pritiskom, ili u čeličnim rezervoarima pod niskim pritiskom. Kada je uskladišten u bocama koje su povezane u bateriju, ne može se koristiti za druge namene osim gašenja, a ako je uskladišten u rezervoarima, može se koristiti i za tehnološke potrebe, s tim da količina ugljen-dioksida potrebna za gašenje mora biti uvek obezbeđena i. ne srne se trošiti za druge potrebe. Kod automatskih.stabilnih instalacija za gašenje požara mnogo veću primenu;ima baterija boca. Boce i rezervoari moraju se podvrgavati redovnim i vanrednim pregledima i ispitivanjima pritiskom koji se vrši pod nadzorom nadležnog organa inspekcije u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za stabilne posude pod pritiskom („Službeni list SFRJ", broj 16/83) i Pravilnikom o tehničkim normativima za pokretne zatvorene sudove, za komprimirane, tečne i pod pritiskom rastvorene gasove („Službeni list SFRJ", broj 25/80). Obezbeđenje od natpritiska prostora u kome se gasi požar Kod prostora gde postoji mogućnost izlaska kroz vrata, prozore i druge otvore koji dobro ne dihtuju, obe-zbeđeno je dovoljno rasterećenja, tako da u tim prostorima nije potrebno obezbeđivati posebne sigurnosne oduške. Kod zatvorenih, zaptivnih prostora, isticanje ugljen-dioksida može da uzrokuje opasno povećanje pritiska, pa se moraju predvideti odgovarajući sigumosni odušci. Površina sigurnosnih odušaka izračunava se po sledećoj formuli:

gde je: A - površina sigurnosnih otvora u mm ; Q - protok ugljen-dioksida u kg/min; P - dozvoljena jačina zatvorenog prostora u barima. U tabeli broj 6 data je normalna jačina i dozvoljeni pritisak prosečnih zatvorenih prostora.

14

Tabela broj 6

Cevovodi Cevovodi za dovod ugljen-dioksida od mesta uskla-dištenja do mesta potrošnje izrađuju se od čeličnih bešavnih pocinkovanih cevi sa pojačanim zidom. Cevovodi se povezuju navojnom armaturom. Postavljaju se tako da budu vidljivi, a moraju biti povezani na sistem za uzemljenja. Cevovodi moraju biti tako dimenzionisani da obezbede pritisak ugljen-dioksida na mestu isticanja ne manji od 21 bara kod instalacije sa baterijom boca, odnosno ne. manji od 10 bara kod instalacija sa rezervoarom. Nisu dozvoljeni cevovodi manjeg prečnika od 10 milimetara. Dimenzionisanje cevovoda Problem proračuna dimenzija cevi je složen usled opadanja pritiska i to nelinearno u odnosu na dužinu cevi. Prečnik cevovoda koji treba da obezbedi potreban pritisak i protok na mlaznicama može se izračunati iz Hasenove formule protoka: Q

⋅+

⋅= 25,1

25,52

5031164 ZDLYD

gde je: Q- protočna količina ugljen-dioksida u kg/min; L - fiktivna dužina cevovoda u mm; D - unutrašnji prečnik cevovoda u mm; Y i Z - faktori koji zavise od pritiska punjenja u bocama i rezervoarima i pritiska na mlaznicama. Fiktivna dužina cevovoda odgovara stvarnoj dužini uvećanoj za dužinu cevi koje su ekvivalentni raznim cevnim spojevima i ventilima. Faktori Y i Z zavise od pritiska uskladištenog ugljen-dioksida i od linijskog pritiska. Faktor Y izračunava se iz formule:

gde je: p1 - pritisak uskladištenog ugljen-dioksida u barima; p - pritisak na kraju cevovoda u barima; r - gustina pri pritisku p u kg/m3. Faktor Z izračunava se iz formule:

u kojoj je ri gustina pri pritisku pi u kg/dm 15

Mlaznice Mlaznice su krajnji elementi instalacije za gašenje požara, na kojima se vrši raspršivanje ugljen-dioksida i njegovo usmeravanje na objekat zahvaćen požarom. Položaj mlaznice na cevnoj mreži treba da je takav da ravnomerno ispuni štićeni prostor. Ako su neka mesta posebno izložena opasnosti od požara, o tome se mora voditi računa pri rasporedu mlaznica, a njihov broj određuje se prema količini ugljen-dioksida. Količina ugljen-dioksida po jednoj mlaznici iznosi 45-75 kg. Kod potpune zaštite, jednom mlaznicom se može pokriti najviše 30 m štićene površine.

Slika broj 10. Tipovi mlaznica za ugljen-dioksid U zavisnosti od količine ugljen-dioksida koji treba da prođe kroz mlaznicu i od pritiska na mlaznici, određuje se presek otvora mlaznice. Najmanji presek otvora mlaznice može da iznosi 7 mm2. U zavisnosti od karakteristika objekta koji se štiti, vrši se izbor tipa i raspored mlaznica (slika broj 10). U prostorijama visine preko 5 metara, ugljen-dioksid treba da stigne i do donjih delova prostora, pa mlaznice treba postaviti ispod same tavanice i na 1/3 visine prostorije, a kroz mlaznice na 1/3 visine mora isticati oko 35% ukupne količine ugljen-dioksida koji se ispušta. Maksimalno vreme isticanja ugljen-dioksida Da bi mogla da se postigne potrebna koncentracija ugljendioksida za gašenje požara, maksimalno vreme isticanja ugljen-dioksida kod automatskih stabilnih instalacija za gašenje požara je tačno definisano i dato u tabeli broj 7. Tabela broj 7. Vreme isticanja ugljen-dioksida iz instalacije

16