Uitgave van de Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’Jaargang 12, nummer 3

Een magazine voor jongerendie leven met kanker

Pierre Wind: ‘Over smaak valt wel te twisten’ Eet smakelijk in het ziekenhuis

‘Ik leef niet om te eten maar ik eet om te leven’

Smaak

2 LEF December 2011 3LEF December 2011

Proeven met je ogen en je vingers ‘Over smaak valt wel te twisten’ Tien vragen aan… Roelien Middelveld, diëtist en moeder van een survivorIn het volgende nummer: Verlies

Marije: Lekker slank met chemoSta op tegen kanker Schrijf ‘t maar

Eet smakelijk in het ziekenhuis Tijd voor jouw meningUitgelicht: Ketting van Ballonnen 2012

LFFletters

Was jij er bij? Genzyme Kookworkhop

Jongeren over smaakverandering tijdens hun behandeling

Hoe zintuigen onze smaak bepalen

Jij aan het woord: Manon Bakker Spelen - Kijken - SpelenColumn: Eten is emotie

Brussenspinsels: ‘Ik kan geen stoommaaltijd meer zien!’

LEF-nieuws

LEF-gozer

3

4/5

6/7

8

9

10/11

12

13

14/15

16/17

18/19

20

21

22

23

24

LEF, jaargang 12, nr. 3December 2011

LEF is een uitgave van de Vereniging Ouders,Kinderen en Kanker (VOKK).LEF verschijnt drie keer perjaar in een oplage van 1600.

EindredactieMarianne Naafs-Wilstra

RedactieAnnemieke AmbachtsheerEvie ErkelensJochem NaafsMeike Naafs Tessa NagelsValerie StrategierAnnelies de Wit

Met medewerking vanBirgit de BruinReinald GerritsenMarije Smits

RedactieadresVOKKSchouwstede 2b3431 JB Nieuwegein030 2422944lef@vokk.nl

Websitewww.vokk.nl

VormgevingT2 Ontwerp, ‘s-Gravenhage

DrukDrukkerij Antilope

AbonnementLeden van de jongerengroep van de VOKK ontvangen LEF automatisch. Je kunt abonnee worden als je ouders of jijzelf lid zijn/bent van de VOKK.

Overname van artikelen is al-leen toegestaan met toestem-ming van de redactie en met bronvermelding. De redactie heeft het recht artikelen in te korten of niet te plaatsen.

Smaak

10-11

16-17

Je tong

Ooit wel eens je tong uitgestoken en je afgevraagd wat die

bobbels onder en op je tong zijn? Dat zijn je smaakorgaantjes

die ervoor zorgen dat je kan proeven wat je eet. Niet alleen je

smaakorgaantjes zorgen ervoor dat je bepaalde smaken proeft,

ook je speeksel speelt een rol. Als je bijvoorbeeld een stroop-

wafel eet, zorgt je speeksel ervoor dat de harde koek wordt

opgelost en dat de smaak vrijkomt via je smaakorgaantjes.

Je neus

Al als kind leer je de geuren van eten te onderscheiden door-

dat je hersenen deze geuren opslaan. En zag jij vroeger je va-

der zijn neus optrekken wanneer hij iets rook wat hij vies vond,

dan is de kans groot dat jij daardoor geleerd hebt dat ook niet

lekker te vinden. Toch betekent het niet dat je automatisch

lekker vindt wat lekker ruikt. Denk maar aan koffiebonen.

Je ogen

Ook je ogen zijn belangrijk bij het bepalen of iets lekker

smaakt. Uit onderzoek van hersenonderzoeker Marije van

Beilen is gebleken dat je hersenen je behoorlijk voor de gek

kunnen houden als het op eten aankomt. Als er bijvoorbeeld

aardbeien op een pak aardbeienyoghurt staan, verbinden je

hersenen deze aan een zoete smaak en smaakt de yoghurt

zoeter, zelfs als dat niet echt het geval is. Je tong proeft dus

niet altijd precies wat je eet omdat je hersenen andere signa-

len krijgen.

Je vingers

Je hersenen krijgen ook signalen wanneer je eten voelt. Door

te voelen kun je extra genieten van je eten. In Nederland eten

eigenlijk alleen kleine kinderen met hun vingers, maar in veel

landen wordt eten met de rechterhand gegeten. Ook wordt

in sommige samenlevingen het eten opgediend op een grote

schaal waaruit iedereen met de hand eet. Door het eten te

voelen, heb je een beter idee van de textuur en de tempera-

tuur. Dat geeft in combinatie met het ruiken en zien een to-

tale beleving hoe je eten zal smaken. Maar de meeste mensen

in ons land zullen gek opkijken als je je lasagne met je handen

begint te eten.

Jij

Je eet dus eigenlijk met vier van je vijf zintuigen. Daardoor

wordt de maaltijd bijna een totaal zintuiglijke beleving. Neem

vooral de tijd als je gaat eten zodat je zintuigen je kunnen

helpen om van je eten te genieten.

Annemieke Ambachtsheer

Je smaak wordt bepaald door een aantal factoren, zoals hoe eten ruikt, hoe het eruit ziet en hoe het aanvoelt. Daarbij spelen je tong, je neus, je ogen en je vingers een rol.

LEF December 2011 3

Wist je dat

sommige mensen kleuren zien bij

bepaald eten? Dit heet synesthesie

en zorgt voor een associatie tussen

bijvoorbeeld de kleur rood en wortels.

En wist je dat je hersenen het

vetpercentage in eten kunnen

voorspellen?

Proeven met je ogen en je vingers

Over smaak valt niet te twisten. De een valt op blond, de ander op donker, de een houdt van

real-life-tv de ander van films. De een houdt van appels, de ander juist van druiven. Deze

smakelijke LEF gaat vooral over dit laatste aspect van smaak: ETEN. Eten, vooral de warme

maaltijd, is vaak het rustpunt van de dag waarop je samen met het gezin aan tafel zit. Ieder-

een vertelt wat hij of zij die dag heeft meegemaakt en wat hij die avond gaat doen. Er wordt

lekker gekibbeld en er worden plannetjes gesmeed voor het weekend of de vakantie. Iedereen

heeft even echt aandacht voor elkaar. Maar als een van de kinderen kanker heeft, valt dat

vanzelfsprekende rustpunt weg. Want wat is er voor gezelligs aan als je brus in het ziekenhuis

ligt? En hoezo ‘samen aan tafel’ als je bij de geur van eten alleen al kotsend boven de WC

hangt? En wat dacht je van uit-eten-gaan? Of het nu pannenkoeken, Mexicaans of haute

cuisine is, meestal is het supergezellig. Maar kanker zet ook dat op z’n kop. Weg gezellige

maaltijd, weg familie-etentjes, weg rustpunt van de dag. Ook zo’n rottig aspect van kanker.

Gelukkig gaat dát over, en komt er een moment dat je weer als gezin - hoe de samenstelling

ook is - aan tafel zit. Een moment waarop je samen de dag kunt doornemen en samen kunt

terugkijken op een moeilijke tijd en vooruitblikken naar de toekomst.

Marianne Naafs-Wilstra

Witlof, spruitjes en andijvie.. misschien trek je al een vies gezicht bij het idee alleen al. Vroeger (of misschien nu nog steeds) heb je vast bij je ouders geklaagd over al dat vieze eten. Opeten? Ho maar! Jouw ouders maakten geen schijn van kans dat je je bordje met andijvie leeg at. Volgens topkok Pierre Wind is dit flauwekul. ‘Er is geen één kind dat ik niet aan het eten krijg.’ Hij krijgt het zelfs voor elkaar dat kinderen met plezier maden eten.

Pierre WindLeeftijd: 46 jaar

Bekend van (o.a.): Kookvanjou (Klokhuis), De Coolfactor (Nickelodeon)

én natuurlijk al zijn kookboeken

Kookt sinds: zijn 11e

Kinderen: dochter van 15 en zoon van 20

Favoriete gerecht: Stamppot met worst

Meest bijzondere gerecht: Dropsoep

De hyperactieve kok Pierre Wind heb je misschien al eens voorbij zien komen op tv. Al een

paar jaar geeft hij ook smaaklessen aan kinderen op basisscholen. Dus wie kan ons beter

vertellen over smaak dan Pierre Wind zelf?!

LEF December 20114

Kun je vertellen wat smaak precies is?

‘Smaak is emotie. Eigenlijk heb ik de vraag

nu al beantwoord, maar ik zal het toch

even uitleggen. Veel mensen denken dat je

met je tong alles proeft, maar je tong is al-

leen maar de postbode. Je tong geeft sig-

nalen door naar je hersenen. Je hersenen

bepalen dan wat je lekker vindt. Daarom

bestaat ‘vies’ ook niet. ‘Vies’ is aangeleerd.

Je proeft niet alleen met je mond, maar

met ál je zintuigen. Dus ook met je neus

en ogen.’

Maar heeft je tong geen bepaalde

gebieden die de smaak bepalen?

‘Die gebieden zijn achterhaald. Onder-

zoekers hebben bepaald dat die vlakken

er niet zijn. Je bepaalt gewoon met je

hele mond de smaken. Je tong heeft wel

allemaal smaakfuncties. Het ene gedeelte

is voor het schoonmaken, het andere

voor het vrachtverkeer. Je tong is bijna

een compleet bedrijf. Maar als de tong de

smaak naar je hersenen stuurt, bepalen de

hersenen of je het vies of lekker vindt.’

Dus we kunnen onze eigen smaak

beïnvloeden?

‘Ja.’

Hoe wordt smaak nu beïnvloed?

‘Reclame is de grootste beïnvloeder. Als

eten heel goedkoop is, denken veel men-

sen dat het meteen niet lekker is. Je proeft

dus met al je zintuigen. In het geval van

reclame dus met je ogen.’

Hoe pak je het aan als een kind

helemaal niets lust?

‘Er is geen enkel kind dat ik niet aan het

eten krijg. Het is wel maatwerk, want

ieder kind is anders. De ene moet je

streng aan pakken, de ander liefdevol. Eén

ding blijft hetzelfde: je moet eten altijd

positief maken.’

Eten je eigen kinderen hun bordje

wel leeg?

‘Bij ons thuis bestaat ‘nee’ niet. Ik zal

kinderen nooit dwingen om hun bord leeg

te eten. Maar ik probeer ze te overtuigen

om het wel te doen. Wil je niet eten? Dan

niet, maar je krijgt waarschijnlijk straks

wel honger. Een kind en volwassene zijn

gelijk. Ik ben alleen wat ouder en weet dus

meer. Het zou handig zijn om naar me te

luisteren.’

Hoe zit het met sondevoeding?

‘Voor het programma Kookvanjou hebben

ze een slangetje in mijn neus gedaan om

me te laten ervaren wat een kind ervaart

dat geen eten ruikt. Je hebt alleen een vol

gevoel maar totaal geen plezier van het

eten. Terwijl eten in een ziekenhuis wel

één van de belangrijkste dingen is.’

Hoe kun je dan het eten wel

leuk maken?

‘Bijvoorbeeld om te laten zien wat er

gegeten wordt via een filmpje op de iPad.

Dan zullen je hersenen denken dat je het

wel proeft. Het is niet te vergelijken met

normaal eten, maar je hebt wel meer

vreugde tijdens het eten. Ik heb het zelf

geprobeerd, en het werkt als een tierelier.’

Als je ziek bent, word je soms al mis-

selijk van de geur van eten. Heb je hier

wellicht een oplossing voor?

‘Als je ziek bent, wordt je smaak vaak

anders. Als je grieperig bent, smaken veel

dingen zuur. Je kunt dan een paar dingen

doen: gebruik maken van sondevoeding of

proberen in je hoofd de knop omzetten.

Vaak zegt je hoofd al van te voren tegen

je: ‘Ik heb geen zin in eten’.

Je kunt ook met een eetcoach praten. Als

je zwanger bent, vind je ook vaak heel an-

dere dingen lekker. Als je ziek bent, werkt

dit ongeveer hetzelfde. Er zijn, als je ziek

bent, nog steeds geuren die je lekker vindt.

Denk ook vooral aan wáár je eet. Een zie-

kenhuisbed is niet de mooiste plek om te

eten. Maak er dus vooral een feestje van!’

Door: Annelies de WitFoto’s: Paul Berge

“Vies is aangeleerd.”

“Er is geen enkel

kind dat ik niet

aan het eten krijg.”

LEF December 2011 5

“Maak van eten

vooral een feestje!”

Waarom bent u diëtist geworden?

Eerlijk gezegd bij toeval. Na

5-HAVO wist ik niet goed wat

ik wilde doen. Toen zei mijn zus:

‘vind je diëtist geen leuk beroep?’

En nu, 26 jaar later - zo lang ben

ik al werkzaam in ziekenhuis Bethesda in Hoogeveen

- vind ik het nog steeds een prachtig vak. Er is veel

veranderd in positieve zin. Aan de hand van alle gege-

vens die je over een patiënt verzamelt, zoals diagnose,

medicijnen, laboratoriumuitslagen en voedingsanam-

nese (wat eet iemand), stel je een behandelplan op.

Je houdt daarbij rekening met de patiënt: wat is hij

gewend te eten, hoe is de motivatie enz.

Hoe word je diëtist?

Je volgt de vierjarige HBO-

opleiding Voeding en Diëtetiek.

Als vooropleiding is HAVO, VWO

of MBO-4 vereist. De opleidingen

zijn in Den Haag, Amsterdam,

Nijmegen en Groningen.

Vindt u dat jongeren met kanker die

te weinig binnen krijgen sondevoeding

moeten krijgen en waarom?

Als jongeren met kanker veel zijn

afgevallen of er veel problemen zijn

die met voeding te maken hebben, dan

is sondevoeding een heel goed alternatief. Als moeder van

een kind met kanker heb ik daar zelf ervaring mee. Al bij

diagnose was onze dochter drie kilo afgevallen. Bovendien

wisten we dat de behandeling ongeveer een jaar zou duren.

Daarom heb ik er bij opname op aangedrongen dat ze een

sonde kreeg. Mijn dochter wist dat ze die in principe het

hele jaar zou houden. Dat schiep meteen duidelijkheid. En

het gaf veel rust. Ze mocht gewoon eten en de rest vulden

we, meestal ’s nachts, aan met sondevoeding. Het was een

ideale situatie. Een nadeel was wel dat de sonde om de 6-7

weken verwisseld moest worden en dat is niet leuk.

Waarom is (goede) voeding belangrijk

voor jongeren met kanker?

Goede voeding is natuurlijk voor

iedereen belangrijk. Maar als je

kanker hebt, kun je in een goede

voedingstoestand de behandeling beter

aan en heb je minder kans op complicaties, zoals infecties.

Welke adviezen kun je jongeren geven

zodat ze voldoende energie en voedings-

stoffen binnen krijgen?

Om te beoordelen of je voldoende

energie binnen krijgt, is het gewicht

een goede maatstaf, tenzij je veel

vocht vasthoudt. Ben je meer dan drie kilo in een maand

afgevallen of zes kilo in een half jaar, dan is dat reden extra

aandacht aan de voeding te besteden. Verdeel de voeding

over de dag, eet vaker (kleinere) porties, bijvoorbeeld

elke 2 uur. Drink tussendoor vaker melk, drinkyoghurt

of vruchtensap. Gebruik liever geen magere producten.

Smeer ruim margarine of boter op je brood. Schenk wat

ongeklopte slagroom door je koffie, vla, yoghurt, appelmoes,

soep of saus. Als gewone voeding niet toereikend is, dan kan

speciale drinkvoeding een oplossing zijn. Overleg dit met je

arts of neem contact op met een diëtist.

LEF December 20116

Roelien Middelveld Diëtist en moeder van een survivor

In het volgende nummer!De volgende LEF zal gaan over VERLIES. Verlies van je gezondheid, je onbevangenheid, je haar, een lichaamsdeel, je broer of zus.

Jouw ervaring, gedicht of mening nemen we graag op. Mail naar lef@vokk.nl.

Hoe speelt u in op smaak- en

reukveranderingen?

Bij smaakveranderingen is het slim

om veel verschillende producten uit te

proberen. Wat de ene keer geen succes

is, kan de andere keer wel in de smaak

vallen. Heb je een afkeer van gerechten met een sterke geur,

zoals gebraden vlees, vervang die dan door vis, (koude) kip,

vleeswaren, kaas, ei of vegetarische producten. Je kunt vlees

ook prima verwerken in (pasta)sauzen. Koude gerechten zijn

meestal beter te verdragen. Soms kun je een vieze smaak

in de mond krijgen omdat je te weinig drinkt. Drink dus

voldoende, minstens 1½ liter vocht per dag.

Wist je trouwens dat er naast de smaken zoet, zuur, zout

en bitter nog een basissmaak is? Dat is umami, Japans

voor heerlijkheid of hartig. En wist je dat je deze basis-

smaken overal op je tong proeft? Het is dus niet zoals in

bijna elk leerboek staat, dat je bijvoorbeeld zoet alleen

voorop tong proeft.

Hoe helpt u jongeren die door

bijvoorbeeld dexamethason aldoor

een hongergevoel hebben?

Ik heb zelf weinig ervaring met kinde-

ren die dexamethason krijgen. Maar

ik weet dat ze bijna niet te verzadigen

zijn en dat ze een voorkeur hebben voor hartige dingen.

Mijn tips: geen gewoonte maken van ’s nachts eten, een

vaste tijd - met jezelf - afspreken voor de eerste maaltijd

van de dag, bijv. 7 uur. Zet een schaal met producten op

tafel waarvan je onbeperkt mag eten zodat er niet steeds

discussie ontstaat. Denk aan augurken, zilveruitjes, olijven,

rauwkost zoals bloemkool, wortel, radijs, tomaat. Eventu-

eel kun je een klein beetje zout toevoegen.

Heeft u tips hoe het eten voor

jongeren aantrekkelijker gemaakt

kan worden?

Het is belangrijk dat de maaltij-

den er leuk uitzien. Kies producten

met verschillende kleuren en

serveer het op leuk servies. Schep

niet te veel ineens op. Zorg voor een gezellige sfeer.

Vraag eens aan een vriend of vriendin om voor je te

koken en samen te eten, dit geeft ook afleiding.

Hoe zorgt u dat uw adviezen ook

buiten het ziekenhuis worden

toegepast?

Zelf behandel ik alleen patiënten

die bij mij op de polikliniek ko-

men. In de praktijk is het gelukkig

ook zo dat de meeste jongeren met kanker een groot

deel van de behandeling gewoon thuis zijn.

Wat wilt u nog aan LEF of de

LEFlezers kwijt?

Voldoende of gezonde eten kan

tot veel discussie thuis leiden.

Laat je daarom samen met je

ouders adviseren door een diëtist.

Zo komt er wat minder spanning rond voeding. Verder

is het goed te weten dat 44-77% van de mensen die

chemotherapie krijgen last hebben van smaakveran-

deringen. Gelukkig komt bij de meeste patiënten na

de behandeling de smaak weer terug.

LEF December 2011 7

Aan de actie Sta op tegen kanker van KWF Kankerbestrijding

deden ook enkele survivors van kinderkanker mee. Daan Smit

en Sanne Evenhuis lieten zich fotograferen voor een actiepos-

ter van StaOp. Natuurlijk waren zij beiden aanwezig bij de live

televisie-uitzending afgelopen november. Daar zagen zij een

andere Sanne aan het woord en maakten ze een fantastisch

optreden mee van Alex Wegman die door een bottumor zijn

arm moest missen.

Zuchtend kijk in naar mijn lege bord. Speur

alle hoeken van het bord af (het is een

vierkant bord). Ik heb het echt vakkundig

leeggegeten. Niets wat doet vermoeden

dat daar nog geen tien minuten geleden

een salade lag. Maar ik heb nog steeds

honger. Of trek, ja. Noem het zoals je het

noemen wilt: ik zou nog wel een bizon op

kunnen. Maar helaas ben ik een topsporter.

Op dieet. Dus geen bizons als toetje voor

mij. Mijn volgende traktatie is een appel.

Maar dat is pas over twee uur, vlak voor

mijn training. Ach, niet meer aan denken.

Ik sta op en breng mijn lege bord naar de

keuken. Ah! Daar ligt nog een verdwaald

worteltje! Peinzend peuzel ik het op.

Ik heb de aanleg om dik te worden. En dan

druk ik me nog zacht uit. Ik weet zeker

dat ik goed zit, mocht er een allesverzen-

gende droogte en bijbehorende gruwelijke

hongersnood over Europa neerdalen. Mijn

lijf lijkt uiterst efficiënt elke calorie uit het

aangeboden voedsel te trekken en op te

slaan voor slechte tijden. Ik hoef maar te

kijken naar een stukje taart en de oermens

in mij denkt :’top, dit stukje modern mam-

moetvlees bewaar ik mooi voor wanneer

de sprinkhanenplaag de oogst vernietigt..’

Dat we in de 21e eeuw leven, is tot mijn

lijf niet echt doorgedrongen. Laat staan

dat het snapt dat het zich niet vast hoeft

te klampen aan elke calorie, met twee

snackbars, een supermarkt en drie leuke

restaurantjes binnen een straal van 100m

rond mijn huis.

Geen handig lijf voor een topsporter, dat

lijf van mij. Op gewicht blijven en afvallen

(zonder spiermassa te verliezen) kost me

grote moeite en discipline. Gelukkig weet

ik waar ik het voor doe, voor een top-

prestatie straks daar in het mekka van de

topsport: in Londen tijdens de Paralym-

pische Spelen. Dus vecht ik tegen mijn

oermens. Maar soms, stiekem, en meteen

heb ik er spijt van en schaam ik me voor

de gedachte, lijkt het me lekker weer een

chemokuurtje te ondergaan. Toen was

eten wel het laatste waar ik aan dacht en

deed zelfs de geur ervan me al kokhalzen.

De kilo’s vlogen eraf! Maar of ik daar nou

verder van ga springen? Dan toch maar

een wortel en een beetje honger. Trek.

Marije Smits

Lekker slank met chemo

Wij staan op voor Chris en GianniSanne Evenhuis & Daan Smit Vrijwilligers Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK)

En wat doe jij?Onze vrienden Chris en Gianni hebben beiden kanker. Dit zet hun leven en dat van hun omgeving volledig op zijn kop. Wij steunen hen op allerlei manieren. Zo geven we informatie, treden we op als mentor (maatje) en zetten we ons in voor de KanjerKetting.

Samen opstaan helpt. Het geeft kracht en levert geld op voor onderzoek en patiënten organisaties. Word donateur van KWF Kankerbestrijding. Ga naar staoptegenkanker.nl

422.308-15_adv_Patientenv Oud.Kind_210x297.indd 1 11-10-11 17:12

Sta op tegen kanker

LEF December 20118

Sonde

Ik ben ziek. Lig in het ziekenhuis. Ik krijg medicijnen. En heb geen zin in etenIk heb een sonde. Hoe kan die mij helpen? Ik moet toch zelf kunnen etenHij kan toch niet altijd blijven? Nee dat kan niet. Dat wil ik nietIk wil zelf kunnen eten. Maar dat gaat nietHet eten wordt gebracht. Het zijn twee boterhammen. Ik heb er geen zin inIk ga slapen. Ik droom. Ik loop op straat. Daar ligt een steenMaar ik zie hem niet. Ik loop door. Weet niet dat de steen daar ligtKom er steeds dichter bij. En au! Ik ben gevallen. Over de steen. Het doet pijnMaar ik probeer op te staan. Het gaat niet. Mijn voet doet te veel zeerHelp, denk ik. Kom me helpen. Er komt iemand langs. Hij ziet mij. Komt naar me toe. En helpt me op te staan. Ik sta weer. Maar lopen gaat nietKom, zegt de man. Ik zal je helpen. Hij ondersteunt mijEn samen lopen we langzaam verder. Het gaat goed. Maar alleen lopen gaat nog niet. Het gaat steeds beter. Ik kan het bijna alleenNog even, zegt de man. En je kunt zelf verder gaan. We lopen nog verder doorEn na een tijdje zeg ik: Ik kan nu zelf lopen. Bedankt voor de hulp. We nemen afscheid. Hij zegt: succes verder. Blijf goed je best doenDan heb je mijn hulp niet meer nodigIk word wakker. Ben niet meer op straat. Ik lig in mijn bed. De boterhammen staan er nog. Ik denk: Nou weet ik wat de sonde doetNou weet ik hoe die mij kan helpen. En dat hij niet altijd hoeft te blijvenTotdat ik het weer helemaal alleen kan. Dan nemen we afscheidEn heb ik zijn hulp niet meer nodig. Dan doe ik het zelfEn tevreden pak ik een boterham

Suraya, 13 jaar

Smaak

De smaak van vreugdemaakt ineens plaats voor een brok in mijn keel.Niets proeft meer hetzelfde,alsof ik alleen de smaak van mijn tranen wil.Vreugde wordt verdreven.De smaak van tranen in overvloed.Ik probeer het uit te spugen, maar dat helpt niet goed.Ik weet hoe het proeft, om gewoon happy te zijn.Maar toch komt het dan ineens. Dan proef ik de pijn,verdriet gaat door merg en been, gemis dwaalt in het ronden uit zich ook door die vieze smaak in mijn mond.Was er maar een snoepjedat verdriet kan omzetten in blijheid,zodat de smaak van tranen verdwijnt in slechts weinig tijd,Want ik proef veel liever vreugde. De smaak van gemis bevalt me niet,want zelfs met het proeven van vreugde voel ik nog wel mijn verdriet.

Fabienne

Schrijf

‘t maarWil je jouw gedicht zien op deze pagina,

stuur het dan naar lef@vokk.nl

LEF December 2011 9

Het eten in zorginstellingen…er wordt vaak en veel over geklaagd. In ziekenhuizen moet je vaak ver van tevoren aangeven of je volgende week wel of geen toetje wilt. En in het bejaardentehuis is er meestal helemaal niet te kiezen en eet je wat de pot schaft. Zuurkool met worst en een grote schep jus, of je er nou zin in hebt of niet.

Veel LEF-lezers brengen of brachten ook veel tijd in het ziekenhuis

door. En hoe belangrijk eten ook mag zijn - juist als je ziek bent -

kanker en eten zijn helaas twee dingen die slecht combineren.

Terwijl medicijnen als dexamethason en prednison je eetlust

enorm vergroten, kan door misselijkheid of spanning je eetlust juist

enorm afnemen.

Sommige chemotherapie zorgt voor blaasjes in de mond waardoor

eten erg pijnlijk wordt en vaak veranderen je smaak en de tijden

waarop je trek hebt. Om 08:30 uur ontzettende trek in een pizza?

Het kan zo maar gebeuren. Daarnaast kunnen etensgeuren tien keer

zo heftig binnenkomen dat ze je bij voorbaat al doen kokhalzen.

Thuis houdt men vast rekening met jouw bijzondere en unieke eet-

patroon, maar in het ziekenhuis ben je behoorlijk afhankelijk van de

ziekenhuiskeuken en -regels.

Gelukkig ben je op de kinderoncologie niet de enige met een

uitgebreide eethandleiding en is het personeel goed op de hoogte

van alle verschillen. LEF is benieuwd hoe de kinderoncologische

afdelingen rekening houden met hun bijzondere gasten. LEF vroeg

aan Groningen, Nijmegen en Utrecht hoe zij het eten voor jullie

aantrekkelijk maken.

Samen aan tafel in Groningen

Het is 12.00 uur in het Beatrix kinderziekenhuis te Groningen. Tijd

om te eten.

Kinderen en jongeren eten zoveel mogelijk samen in de activiteiten-

ruimte met de voedingsassistent en de pedagogisch medewerker.

De tafel is gedekt en iedereen krijgt de maaltijd die hij de dag van te

voren zelf heeft uitgekozen. Een keer in de twee weken is er patat.

LEF December 201110

Zo’n gezellig en knus groepsmoment is belangrijk. Het maakt

dat kinderen en jongeren beter eten. Je ontmoet tijdens het

eten andere patiënten en kunt ervaringen delen. Ook kunnen de

medewerkers aandacht besteden aan de motoriek en de zelfstan-

digheid stimuleren.

De buffetkar in Nijmegen

Als je ziek bent is een goede en lekkere maaltijd erg belangrijk.

Waar heb je zin in? Brood of yoghurt? Hartig of zoet? Een plak

peperkoek, gekookt eitje, tosti en een stuk fruit? Melk, chocolade-

melk, thee, een glas sap? De voedingsassistent van afdeling Q2Zee

in het Radboud Ziekenhuis komt voor het ontbijt, de lunch en de

tussendoormaaltijden bij je aan bed met de broodbuffetwagen. Je

kiest zelf uit wat en hoeveel je wilt eten.

Het is nog toffer wanneer je uit je bed mag om zelf bij de buf-

fetwagen je eigen maaltijd samen te stellen. Heb je speciale

wensen? Vertel ze aan de voedingsassistent. Zo geniet je van een

heerlijke maaltijd.

Gezellig gedekte tafel in Utrecht

Het Wilhelmina Kinderziekenhuis heeft een speciale eetwerkgroep:

Beter Eten. Deze wil het eten en drinken voor kinderen en jongeren

in het WKZ zo gezellig en lekker mogelijk maken.

Op twee afdelingen wordt samen aan tafel geluncht. Vanwege

verminderde weerstand mogen sommige kinderen niet van de

kamer af, zij eten met hun ouders of een verpleegkundige in hun

eigen kamer.

De voedingsassistent zorgt ervoor dat het ontbijt en de lunch leuk

worden aangekleed met o.a. een WKZ placemat en servet. Als een

kind een dieet heeft of slecht eet, kijkt de diëtist wat het kind wel

lekker vindt en zorgt ervoor dat het menu van het kind daarop

wordt aangepast.

Ook belangrijk: er zijn ‘eetafspraken’ met de rest van

personeel. Zij mogen tijdens de maaltijd niet storen

en geen medicijnen uitdelen, behalve die tijdens

het eten ingenomen moeten worden.

Het WKZ organiseert elk jaar een

gezellige en lekkere lentelunch voor

kinderen en ouders.

Meike Naafs

LEF December 2011 11

Eet smakelijk in het ziekenhuis

‘Yes! De LEF is weer binnen!’ Dat stond pas op Twitter en er

kwamen meteen allemaal enthousiaste reacties op. Dat maakte

me nieuwsgierig. Ik had LEF wel eens zien liggen op de poli maar

wilde er niet aan. Ik wilde niet bij die kankerclub horen. Maar na

die enthousiaste tweets heb ik bij het eerste ziekenhuisbezoek

een LEF meegenomen. Wat een leuk blad zeg. En precies wat die

anderen zeiden: was-ie maar dikker. Echt, top die LEF.

Mariska

In de tijd dat ik ziek was, hebben mijn ouders zich veel zorgen om

mij gemaakt. Ik wilde namelijk bijna niets eten. Ja, ongezonde din-

gen, die gingen er wel in, maar groenten en fruit? Brrr, ik griezelde

ervan. Ten slotte moest ik sondevoeding maar die sonde rukte ik

er weer uit. Dan was het weer een gevecht om er een nieuwe in te

krijgen. Het was absoluut geen makkelijke tijd. Het duurde daarna

nog jaren voordat ik een beetje gewoon at. En nu? Nu ben ik bijna

klaar met de koksopleiding en eet ik alles. Het kan zo gek niet zijn

of ik probeer het. Wie had dat ooit kunnen denken. Ik wou maar

zeggen: ook al gruw je nu van eten, het komt allemaal goed.

Michiel

Wil je jouw zegje

doen in tijd voor

jouw mening?

Kruip dan snel achter je PC

of laptop en mail naar

lef@vokk.nl.

Ik heb niet echt een positieve herinnering aan het eten in het ziekenhuis. Soms was er een ‘verwendieet’, dan kreeg je kleine pizzaatjes,

lasagna of ook shoarma. Achteraf denk ik dat het niet vers werd gemaakt maar kant en klaar werd opgewarmd. Toch vond ik het wel lekker,

ook al smaakte het lang niet zo als thuis. Voor een deel van de behandeling moest ik naar een ander ziekenhuis. Daar was het eten gewoon

vies en vaak hetzelfde. Nog altijd als ik langs zo’n etenskar in het ziekenhuis loop, moet ik bijna kotsen.

Chantal

In 2012 bestaat de VOKK 25 jaar en organiseren we voor de vijfde keer de

Ketting van Ballonnen, een fietstocht van HOOP om te laten zien dat het leven

na kinderkanker doorgaat. Een evenement om geld op te halen voor het werk

van de VOKK. Jongeren – (ex)patiënten en brussen - laten tijdens de Ketting van

Ballonnen zien dat ze ondanks kanker in staat zijn tot grote prestaties. En JIJ kunt

daarbij zijn!!

Van 11 t/m 19 augustus 2012 (voorlopige data) fietsen 25 jongeren vanaf 16 jaar

langs de zeven kinderoncologische centra om kinderen en ouders hoop te geven.

Ze staan ruim een week op de pedalen om te laten zien dat ze niet zielig zijn,

maar toppers. Dat ze na kanker verder kunnen en knokken voor hun toekomst.

Wil jij de fietsers sponsoren, aanmoedigen of weet jij sponsors voor dit

evenement? Stuur dan een mail naar marian.potters@vokk.nl.

LEF December 201112

Ketting van Ballonnen 2012

Beste Leontine,

Het is nu een half jaar geleden dat ik klaar

ben met de behandeling voor leukemie

(ALL). Wat een opluchting dat ik af ben

van die afschuwelijke dexamethason want

ik had mezelf totaal niet in de hand met

dat spul. En erger nog, ik vrat alles wat los

en vast zat, en bij voorkeur zo vet mogelijk.

Langzaam maar zeker ben ik weer gewoon

van vorm. Maar wat me zo dwars zit is dat

mijn vrienden natuurlijk gewoon snac-

ken. In de pauze, na een avondje stappen,

noem maar op. Ik kan geen kroket meer

zien en ga over mijn nek bij frituurlucht.

Hoe zorg ik dat ik geen buitenbeentje

word?

Pieter (nu weer snel en slank)

Hoi Pieter,

De invloed van de behandeling op jouw

eetlust is voor veel LEF-lezers vast heel her-

kenbaar, maar niet voor je vrienden. Weten

zij dat je door de dexamethason verslaafd

was aan vet eten? Waarschijnlijk begrijpen

ze het wel als je het ze uitlegt. Dan weten

ze ook waarom jij nooit meegaat, waarom

je geen trek hebt in vet eten en dat het ook

nog eens nare herinneringen bij je oproept.

Soms helpt het om dingen gewoon te zeg-

gen. Dat lucht voor jou op en je vrienden

kunnen beter rekening met je houden door

niet voor je neus te gaan snacken of mis-

schien eens iets gezonds te eten!

Succes! Leontine

Heb jij vragen?

Vriendenvragen, schoolvragen,

hulpvragen,

van-alles-vragen?

Stuur ze naar LEF-letters,

p/a VOKK,

Schouwstede 2b,

3431 JB Nieuwegein.

Mailen mag ook: lef@vokk.nl.

Hoi Leontine,

Als kind heb ik een hersentumor gehad die

mijn hypofyse heeft beschadigd. Daardoor

heb ik een constant hongergevoel. Mijn

hersenen roepen niet dat ik genoeg heb

gegeten, zeg maar. Ik ben daardoor veel

dikker dan mijn leeftijdgenoten en ik word

daar ook wel mee gepest. Niet door vrien-

den en klasgenoten, want die weten hoe

het zit, maar door andere jongeren. Ik zou

zo graag wat tips hebben hoe ik daarmee

kan omgaan.

Groetjes, Jasmijn

Lieve Jasmijn,

Wat naar dat die hersentumor problemen

met je gewicht heeft veroorzaakt. Bescha-

diging van de hypofyse kan inderdaad

zorgen dat je altijd honger hebt. Sommige

survivors hebben veel aan cognitieve ge-

dragstherapie waarmee ze leren beter met

eten om te gaan en iets af te vallen. Is dat

iets voor jou? Soms is ook een chirurgi-

sche ingreep mogelijk. Bespreek wat het

beste voor jou is met je eigen dokter. Het

belangrijkste is dat je je beter in je vel gaat

voelen, hoe je er ook uit ziet. Dan kan het

je ook niets meer schelen wat vreemde

mensen over je zeggen. Er bestaan cursus-

sen die je helpen om zelfverzekerder te

worden. Kijk eens op www.opkoersonline.

nl of vraag het je mentor op school.

Groetjes,

Leontine

Ha Leontine,

Ik loop al een paar jaar rond met het idee

om een boek te schrijven over mijn bele-

venissen met kanker. Maar hoe pak ik dat

aan? Ik heb nog wel dagboeken en mijn

ouders hebben ook veel opgeschreven in

die tijd, en we hebben de Dagboekagenda

waar ook heel veel in staat over wat ik

allemaal heb ondergaan. Soms vraag ik me

af of er wel iemand zit te wachten op mijn

verhaal, maar ik wil het wel graag delen.

Misschien heb jij tips voor me?

Dag, Brittany

Hoi Brittany,

Goed idee! Je ervaringsverhaal opschrijven

is fijn voor jezelf, maar ook voor lotgeno-

ten die er steun en herkenning in kunnen

vinden. Kijk eerst eens of het schrijven

je makkelijk afgaat door in een pagina te

vertellen wat je hebt meegemaakt. Vraag

anderen wat zij er (eerlijk!) van vinden.

Vind je het nog steeds leuk? Pak het dan

grootser aan en beschrijf stap voor stap

je ervaringen. Die kun je vervolgens op

een weblog plaatsen en zo delen met je

omgeving. Zie je er nog altijd een boek in,

stuur het dan naar een uitgeverij en vraag

of ze het willen publiceren. Lukt dat niet,

dan kun je ook kiezen voor een Print-on-

Demand-uitgever (even googlen). Verder

wil LEF jouw verhaal graag plaatsen in de

rubriek ‘Jij aan het woord’!

Schrijfze!

Leontine

leontine’s

LEF December 2011 13

14 LEF December 2011

Op woensdag 22 juni werden 30 kinderen,

jongeren en ouders in de Colour Kitchen

te Utrecht opgewacht door even zoveel

medewerkers van Genzyme en de koks van

Colour Kitchen.

Na ontvangst mochten de ouders Utrecht

in terwijl de kinderen werden verdeeld in

twee groepen. De ene groep ging in de

keuken aan de slag, de andere maakte

menukaarten, kleedde de tafels aan en

versierde koksmutsen en schorten.

Gewapend met echte koksmessen bereid-

de de kookgroep een complete maaltijd en

heerlijke hapjes vooraf. Daarbij werden ze

geholpen door de medewerkers van Gen-

zyme en de koks van Colour Kitchen.

Aan het eind van de middag konden

de ouders aanschuiven aan de prachtig

gedekte, lange tafels en werd iedereen

getrakteerd op een overheerlijk driegan-

genmenu.

Bedankt Genzyme, Stichting Zin en Colour

Kitchen voor deze onvergetelijke en sma-

kelijke kookworkshop.

Marinka Ernst

Een paar maanden geleden klopte het farmaceutische bedrijf Genzyme bij ons aan met het idee iets voor gezinnen van de VOKK te organiseren. We kwamen uit op een kookworkshop waarin kinderen en jongeren zouden koken voor hun ouders, daarbij geassisteerd door vrijwilligers van Genzyme.

Genzyme Kookworkhop

LEF December 2011 15

Daan Smit (24) kreeg op zijn 14de leukemie (AML) en had op

zijn 17de een recidief. Hij vertelt:

‘De eerste dag in het ziekenhuis at ik kipshoarma. Dat was ook

meteen mijn laatste ziekenhuismaaltijd. Vanaf dat moment leek

alles te zijn verrijkt met een heerlijke zeepsopdressing. Bij vlagen

lustte ik nog wel leverworst of kaas, maar omdat dat er meestal

snel weer - via dezelfde ingang - uit kwam, lukte het eigenlijk nooit

om langer dan een week hetzelfde te eten.

En dan Spa Blauw. Vanwege infectiegevaar mocht ik niet uit de

kraan drinken dus slikte ik mijn pillen met Spa Blauw. Daarmee

heb ik zo’n vervelende associatie dat ik, zeven jaar na mijn laatste

chemo, nog steeds kokhals als ik zonder nadenken een glas Spa

Blauw achterover sla. Gelukkig woon ik in Amersfoort en daar komt

heerlijk water uit de kraan.’

Catharina (24) kreeg op haar 14de een osteosarcoom in haar

knie, met uitzaaiingen naar de longen. Ze vertelt:

‘Voordat ik met de chemo begon, at ik vrijwel alles. Maar tijdens de

behandeling lustte ik eigenlijk alleen tosti’s, tomatensoep, pasta en

cheeseburgers. Bij de vierde kuur kreeg ik sondevoeding en vanaf

dat moment at ik bijna niet meer zelf. De behandeling zat er eind

november op en ik wilde per se met Kerst van de sonde af. Met

dat doel voor ogen lukte het me weer te leren eten. Een week voor

Kerst mocht de sonde eruit.

Tijdens de kuren smaakte en rook rijst naar plastic. Vanwege die

herinnering heb ik lang geweigerd rijst te eten. Maar nu vind ik het

heerlijk. Ook mijn vriend heeft me geholpen te leren eten. Hij vond

dat ik niet moest ‘zeuren’ dat iets niet lekker was als ik het nog

nooit had geproefd. ‘Wat vies klinkt hoeft nog niet vies te smaken.’

Al met al eet ik nu meer dingen dan voor de chemo. Ik ben blij dat

ik weer kan proeven, ruiken en genieten.’

‘IK LEEF NIET OM TE ETEN MAAR IK EET OM TE LEVEN’

Jongeren over smaakverandering tijdens hun behandeling

Iedereen die kanker heeft gehad, zal het herkennen: door de behandelingen heb je ineens geen trek meer in dingen die je dagelijks at, of krijg je juist zin in de meest gekke combinaties van eten. Enkele survivors vertellen welke invloed de ziekte op hun smaak had.

LEF December 201116

Valerie (27) kreeg op haar 7de een Wilms-tumor:

‘Door de wondjes in mijn mond kon ik moeilijk eten. Alles deed

zeer. Gerookte zalm was lekker zacht, dus daar at ik kilo’s van. Ik

eet het nog steeds graag. Maar een van mijn zussen wil kan het

niet meer eten. Het doet haar aan een heel nare tijd denken. Ook

at ik veel ijs. En kippensoep met pastaschelpjes. Het eten van het

ziekenhuis vond ik vreselijk omdat alles naar ziekenhuis rook, maar

de schelpjessoep die mijn moeder in het Ronald McDonaldhuis op-

warmde, was heerlijk. Die deed me denken aan thuis waar we hem

ook altijd aten. Jaren later vroeg ik er nog om, maar hij was niet te

krijgen in de winkel. We woonden toen in het buitenland. Een paar

weken geleden kocht ik zonder nadenken een blik soep en toen ik

het openmaakte, rook ik het meteen: het was dé schelpjessoep! Hij

is nog steeds verrukkelijk, ook al is hij niet echt bijzonder. Nu staan

er tien blikken in de voorraadkast.’

Valerie Strategier

Esther (43) kreeg op haar 12de eierstokkanker:

‘Door de chemo smaakte eigenlijk niets, behalve toetjes, die

gleden zo naar binnen. Helaas waren de zelfgemaakte toetjes van

het AZG (nu UMCG) regelmatig lauw of met klonten. Daar gruw

ik nog van. Toen mijn man een paar jaar geleden aan de Brinta

ging als ontbijt, rende ik bijna naar het toilet, zo misselijk werd ik

daarvan. Het overviel me gewoon. Ik kwam een keer de keuken

binnen waar mijn moeder rode kool stond te koken en ik moest

meteen overgeven. De geur was precies hetzelfde als die van de

poliklinische chemo’s. Mijn moeder kon de kool op een camping-

stelletje achter het huis afmaken. Tot op de dag van vandaag komt

rode kool bij mij uit een potje.

Felgele ranja roept ook nare associaties op omdat de chemo van

sommige kinderen precies die kleur had. Ook zet ik zelf nooit thee.

Ik drink het wel bij anderen, maar liever niet. Tijdens mijn opnamen

kwam thee er altijd uit door de misselijkheid. Ik leef niet om te

eten maar ik eet om te leven.’

Evie (24) kreeg op haar 14de een bottumor:

‘Sinds een paar jaar ben ik actief als mentor binnen de VOKK.

Voorheen gingen we af en toe langs in het Radboud om kinderen

en jongeren die daar lagen te bezoeken. Een ontmoeting staat me

nog helder bij. We bezochten een meisje dat met haar vader op

haar kamer zat. Haar lunch stond in een hoekje; ze had duidelijk

echt geen trek. Wij waren nog maar net binnen toen de verpleeg-

kundige kwam om te vragen of ze lekker gegeten had. Dit had ze

niet, want door de chemo lustte ze geen brood meer. De andere

mentor en ik keken elkaar aan en we dachten allebei hetzelfde. Ik

vroeg of ze misschien een tosti lustte. Die konden we vast wel voor

haar klaarmaken. Bij het idee alleen al gingen haar ogen glimmen.

De verpleegkundige sloeg aan het bakken en maakte van de boter-

ham die ze door de smaakverandering niet weg kreeg, een heerlijke

tosti. Die lustte ze wel!’

LEF December 2011 17

HOE ZINTUIGEN ONZE SMAAK BEPALEN

Zoek jij een partner met de looks van Justin Bieber of die van Brad Pitt? Vind jij Beyoncé hot of zie jij liever Barbra Streisand? Ieder zijn smaak. Maar hoe komt het dat onze smaken zo verschillen? Onze zintuigen spelen hierbij de hoofdrol. LEF legt uit hoe onze zintuigen De Ware op het spoor komen.

Grote pupillen zien

Op welk type mens laten we letterlijk een

oogje vallen? Een jeugdige, gezonde en

vrolijke uitstraling blijkt aantrekkelijkheid

te bepalen. De term ‘gezonde uitstraling’

is echter tijdgebonden. Vinden we nu

een zongebruinde huid en een gemiddeld

gespierd lichaam mooi, honderd jaar ge-

leden was het toonbeeld van een gezonde

uitstraling een extreem blanke huid, een

hoog voorhoofd en volle rondingen.

Welke uiterlijke kenmerken worden door

de eeuwen heen altijd als aantrekkelijk

gezien? Dat blijkt de symmetrie in een

gezicht te zijn. Als de linkerhelft van je ge-

zicht vrijwel identiek is aan de rechterkant,

dan heb je, net als Kate Moss en Gwyneth

Paltrow, simpelweg mazzel. Wees getroost

als de helften niet helemaal identiek zijn,

dat is bij bijna niemand het geval.

Wat gebeurt er eigenlijk in ons gezicht als

we een aantrekkelijk persoon spotten?

Onze pupillen verwijden zich zodat we

deze persoon nog beter waarnemen. En

dat komt mooi uit, want grote, donkere

pupillen worden gezien als aantrekkelijk.

Borstharen horen

Ook met ons gehoororgaan bepalen we

wie ons type is. Tijdens een Amerikaans

onderzoek luisterden geblinddoekte

proefpersonen naar mannenstemmen. Na

afloop gaven ze aan welke mannen zij aan-

trekkelijk vonden. Er werd massaal gekozen

voor mannen met diepe, zware stemmen.

De proefpersonen dachten ook te kunnen

vertellen hoe deze mannen eruit zagen:

Gespierd, met donker haar, een brede kin,

volle wenkbrauwen en veel borsthaar.

Helaas voor de hunkerende proefpersonen

bleek de stem niet veel over het uiterlijk

te zeggen. Er waren namelijk ook blonde,

dunne mannen zonder lichaamsbeharing

die een zware stem hadden. Hetzelfde

onderzoek is ook met mannelijke proef-

personen uitgevoerd. Zij kozen unaniem

voor hoge, lieve en kinderlijke stemmen.

Bovendien waren zij vastbesloten dat

Barbie herself haar stem had geleend voor

het experiment. De deelnemende vrouwen

werden beschreven als slank, blond en in

het bezit van grote, onschuldige ogen. En

je raadt het al, ook bij dit onderzoek bleek

dat een stem niet veel zei over het uiterlijk

van de eigenares ervan.

Ferme handdruk voelen

Op je gehoor kun je dus niet blindelings

vertrouwen. Misschien dat het volgende

zintuig ons beter van dienst kan zijn.

Gebruiken we het zintuig voelen als we

een mogelijke huwelijkskandidaat voor

ons denken te hebben? Het antwoord is

natuurlijk: ja. Bij een eerste ontmoeting

schudden we elkaar de hand. En een

warme, stevige handdruk voelt prettiger

gekookt waren. Dit huiveringwekkende

gerecht zou een man, in positieve zin, gek

van verlangen maken. Gelukkig zijn er van-

daag de dag ook wat smakelijker gerechten

uit te kiezen. Samen oesters of bananen

eten schijnt lustopwekkend te zijn omdat

de vorm van dit eten doet denken aan

genitaliën. Het opsmikkelen van aardbeien,

chocolade en vanille-ijs zou de romantiek

verhogen vanwege de zoete smaak.

Zweet ruiken

Onze neus lijkt het belangrijkste zintuig te

zijn bij het uitkiezen van een levenspart-

ner! Onze harten gaan namelijk sneller

kloppen als wij feromonen van onze

medemens ruiken. Feromonen zijn te ver-

gelijken met hormonen. Het zijn geurstof-

fen die zowel door mensen als door dieren

gebruikt worden om signalen af te geven.

Deze signalen kunnen behoorlijk sterk zijn.

Zo kan een mottenmannetje een motten-

vrouwtje van een kilometer afstand waar-

nemen door de feromonen die zij afgeeft!

En wij maar denken dat deze insecten

alleen op licht afkomen. Wij zijn gelukkig

geen motjes en nemen feromonen pas

waar als we er (soms letterlijk) met onze

neus op gedrukt worden.

Een Zwitserse arts liet mannen ruiken aan

vetzuren afkomstig uit vaginale afschei-

ding. Vervolgens liet hij ze foto’s zien van

vrouwen die zij normaal niet aantrekkelijk

dan een slap, zweterig handje toegestoken

krijgen. Mensen die een fijne handdruk ge-

ven, worden beschreven als betrouwbaar,

zelfverzekerd en sympathiek. En tja, dat

zijn natuurlijk gewaardeerde eigenschap-

pen voor een eventuele nieuwe partner.

Tijdens een date checken we of de ander

ons leuk vindt. En we willen onze inte-

resse ook duidelijk maken. Dat doen we

door middel van kleine aanrakingen. Even

een hand op haar arm leggen of dicht bij

elkaar gaan staan. Met je voeten elkaar

onder tafel aanraken. Deinst de ander niet

terug van dit lichaamscontact? Dan zou

het een match kunnen zijn.

Bokkentestikels proeven

Bepaalde gerechten zouden kunnen leiden

tot een onweerstaanbare aantrekkings-

kracht tussen tafelgenoten. In de oudheid

zwoor men bij sesamkorrels die geweekt

waren in melk waarin bokkentestikels

Hm, ik ruik mensenvlees

LEF December 201118

zouden vinden. Onder invloed van het

aroma bleken zij deze foto’s opeens heel

anders te waarderen. Vrouwen die zij op

straat geen blik waardig zouden keuren,

scoorden bij deze mannen opeens zeer

hoog op de aantrekkelijkheidsmeter!

Ook op vrouwen hebben deze feromonen

invloed. Vrouwelijke proefpersonen kregen

de opdracht aan bezwete T-shirts van

enkele mannen te snuffelen. Bij het ruiken

van het mannelijke zweet, steeg hun

stress- en opwindingsniveau. Vervolgens

moesten de vrouwen vertellen welke shirts

zij het aantrekkelijkst vonden ruiken. En

wat bleek, de vrouwen kozen voor mannen

met een andere gen-opbouw dan zij zelf

hebben. Hoe groter het verschil, hoe aan-

trekkelijker de geur. De vrouwen konden

ook haarfijn vertellen welke zweetgeur zij

onaantrekkelijk vonden omdat deze hen

deed denken aan hun vader of broer. De

mannen die hierbij hoorden bleken een-

zelfde soort gen-opbouw te hebben als de

vrouw. Vermoed wordt dat op deze manier

inteelt voorkomen kan worden.

Na uitgebreide bestudering van boven-

staande gegevens geeft LEF je de ultieme

tip als je op zoek bent naar een partner:

gebruik geen zeep, parfum, aftershave of

deodorant maar spoor je wederhelft lekker

stinkend op! Ruik smakelijk.

Tessa Nagels

LEF December 2011 19

Manon Bakkertoeters en bellen aan mijn nek. Al na vijf

dagen kon ik naar huis, maar de volgende

dag al werden we gebeld of we naar het

VUmc konden komen. Bij onderzoek was

gebleken dat de bobbel toch kwaadaardig

was: ik had speekselklierkanker, een vorm

die zelden voorkomt bij kinderen.

Gelukkig was de tumor goed verwijderd

maar ik kreeg wel een nabehandeling van

42 keer bestralen. Mijn huid doorstond

de bestraling gelukkig goed en ging niet

kapot. Hij werd alleen bruin.

Na de bestralingen was ik genezen!

Op dit moment loop ik nog voor controle

met af en toe een scan.

Sinds kort weten we dat mijn oor schade

opgelopen heeft, dus na vele jaren kunnen

er nog steeds complicaties ontstaan.

Door mijn ziekte ben ik alleen maar ster-

ker geworden en zie ik de dingen van een

andere kant. Ik ben ook erg trots dat de

professoren in het ziekenhuis mij zo goed

hebben begeleid!

Manon Bakker

Wat doe je als je als zevenjarig kind een

bobbeltje in je nek voelt? Iedereen denkt

toch dat het geen kwaad kan, zeker niet

als het net winter is. Dan heb je wel vaker

opgezette klieren door een verkoudheid.

Geen reden voor ongerustheid.

Maar bij mij zat die bobbel er na een

paar weken nog. Dus gingen we naar de

huisarts die op zijn beurt dacht dat het

een virus kon zijn. Maar de bobbel bleef.

Opnieuw naar de huisarts die me naar het

ziekenhuis verwees. Daar deden ze een

punctie. Ik besefte met mijn zeven jaar

nauwelijks wat er aan de hand was, maar

het wachten op de uitslag was voor mijn

ouders ontzettend spannend.

De bobbel bleek goedaardig. Maar omdat

hij groter werd, was het beter als hij werd

weggehaald. Daarvoor moest ik naar het

VUmc in Amsterdam.

De bobbel lag vlak bij een gezichtszenuw

en daarom keken allerlei dokters en pro-

fessoren mee hoe ik het beste geopereerd

kon worden.

Op 10 november 2000 was het zover.

Na de operatie werd ik wakker met allerlei

Iets te vieren!

Je hebt een feestje te vieren:

laten we stilstaan bij dit moment

En je even in ’t zonnetje zetten

met een welgemeend compliment.

Geniet van deze mijlpaal

Die je toch maar hebt bereikt

Dat heb je verdiend

Is iets wat duidelijk blijkt..

Je mag best wel trots zijn,

Dit is echt een gelukswens waard!

De allerbeste wensen

en felicitaties uiteraard!

Het gedicht hiernaast kreeg ik afgelopen februari, op de kop af tien jaar na mijn laatste bestraling. In die tien jaar is heel wat gebeurd.

LEF December 201120

Poëzie-apps – z25.org

De Poëzie-apps van Femke en Jelle van der

Ster/ z25.org zijn, zoals al blijkt uit de naam,

apps voor je mobiele telefoon. Geen gewone

game of handige reisplanner dit keer. Het

bijzondere is dat deze apps niet zomaar gedichten tonen, maar dat ze de ge-

dichten hebben vertaald naar een kleine game voor je telefoon. De apps geven

het gevoel van de gedichten door ze te spelen. Er zijn nu vijf apps ontwikkeld.

Een daarvan is BOEM pats-s-s-s (voor de iPhone) van Roeland Otten en Pascal

de Man naar het gedicht Music Hall 4 van Paul van Ostaijen. Daarin kun je zelf

gedichten maken in de typografische jazzvorm van Van Ostaijen. Ook is er de

app Zoals (voor HTC) van Machiel Veltkamp en Ingrid Govers naar het gelijk-

namige gedicht van Judith Herzberg waarin je dwaalt door allerlei werelden.

Ze zijn misschien iets duurder dan de gemiddelde app maar zeker de moeite

waard. www.poezie-apps.nl Jochem Naafs

PES 2012 – Met de echte sfeer van het stadion

Als het voetbalseizoen weer even aan de gang is

komen de geüpdate voetbalspellen ook weer op de

markt. PES 2012 is echt zo’n lekker voetbalspel, waar-

bij je je als liefhebber geen toeschouwer meer voelt,

maar speler. Vanaf het begin met sfeerbeelden uit het

stadion, het nerveuze trappelen van de spelers tot het

eind van het spel is het genieten geblazen. Bij dit spel is erg veel aandacht

voor details. Spandoeken, publiek dat de naam van de club scandeert en goed

herkenbare spelers. Alles in dit spel ademt voetbal. PES 2012 is een geweldig

voetbalspel voor iedere voetballiefhebber. Door de enorme variatie van speel-

mogelijkheden en enorme keuze aan clubs en spelers zal dit spel niet snel gaan

vervelen. Met volop mogelijkheden voor meerdere spelers (tot 8 deelnemers)

en online spelen. Uitgebracht voor PS 3 (getest), Wii, Xbox, PSP, PC, DS, 3DS

Gerard Bakker

Eetfilms

Er komt bijna geen film voorbij waarin

niet gegeten of gedronken wordt.

Soms is het slechts sluikreclame voor

frisdrank of koekjes of wordt de sluikre-

clame juist op de hak genomen, zoals

Tarantino doet in zijn films met de Big

Kahuna Burger. Maar er zijn ook films waarin eten (bijna) centraal staat. In

Bella Martha en Babettes gæstebud gaat de liefde door de maag of het brengt

in ieder geval mensen bij elkaar. Maar eten is niet altijd feest zoals La grande

bouffe laat zien. In deze film uit 1973 vreten vier mannen zich letterlijk dood.

Eten kan overtuigend zijn zoals in de Iraanse film The fish fall in love of heel

directe reacties oproepen zoals in de Mexicaanse film Como agua para choco-

late. Als je zo veel macht kan uitoefenen met je kookkunsten zoals Tita in die

film, kun je – denk ik – de wereld veroveren. Jochem Naafs

ETEN IS EMOTIEIk hou van eten en daarom kijk ik ook graag naar

films waarin gegeten wordt. Vooral als er in een

film gekookt wordt, heb je mij te pakken: zet een

scène op waarin iemand een boterham smeert

en ik ga er voor zitten. Natuurlijk is het vooral

prettig als de personages smaakvol genieten van

een goede maaltijd – hoewel dat soms ook wel

frustrerend kan zijn (en waar blijft geurtelevisie?)

– maar er zijn genoeg andere manieren om eten en

film te combineren.

Zonder eten geen smaak en zonder industrie geen

eten, of in ieder geval niet voor de 7 miljard men-

sen die nu de aarde bevolken. En die moeten toch

eten. De Oostenrijkse regisseur Nikolaus Geyrhalter

laat in zijn documentaire Our daily bread deze

industrie zien. In 90 minuten toont de film hoe

groentes, vlees en vis van zaadje op industriële wij-

ze uitgroeien tot iets wat op ons bord ligt. De film

is prachtig en shockerend tegelijkertijd. Hij toont

de snelheid en efficiëntie van de voedingsindustrie

in prachtige shots zonder daarbij commentaar te

leveren. Er wordt niet gesproken zodat de geluiden

van de machines, de kuikentjes en de werkende

mensen des te meer binnendringen. Soms leidt de

esthetiek van het camerawerk én van de efficiëntie

bijna af van de gruwelijk beelden die je ziet.

In datzelfde jaar (2005) verschijnt nog een Oos-

tenrijkse documentaire: We feed the world. In deze

film neemt regisseur Erwin Wagenhofer de kijker

mee naar akkers in Roemenië, de sojateelt in het

Amazonegebied, de slachthuizen in Europa en vele

andere plekken. Ook hier staat de grootschaligheid

centraal, maar in deze film wordt wel gesproken.

Je krijgt beide kanten te horen: de producent en de

criticus komen beiden aan het woord. Dat maakt

de film kritischer en tegelijkertijd meer uitgebalan-

ceerd. Het is een klassieke documentaire en voor

mij persoonlijk dus minder schokkend.

Eten is emotie en juist door op de emotie te

werken grijpt Our daily bread mij bij de keel. Hoe

confronterend de beelden in We feed the world

ook zijn, het is te rationeel, te leerzaam. Aan de ene

kant hebben we de dieren en de gezondheid, maar

aan de andere kant moeten de boeren en de vissers

toch ook leven, dat idee. Ook als ik een documen-

taire over eten zie, wil ik dat al mijn zintuigen

geprikkeld worden. Hoewel geurtelevisie nu ineens

een wat minder goed idee lijkt.

Jochem Naafs

kijken

LEF December 2011 21

Liesbeth logeerde een paar maanden bij opa en oma. Daar was het

eten anders dan ze gewend waren, want oma kookte heel vaak aard-

appels, groente en vlees, maar toch heeft ze er goede herinneringen

aan. Het was altijd lekker. Vaak kreeg ze zelfgemaakte appelmoes of

stoofpeertjes en oma’s draadjesvlees was heerlijk. Ze gaat nog steeds

graag bij opa en oma eten, die gelukkig in hetzelfde dorp wonen.

Jasper en Lizzy kunnen geen stoommaaltijd meer zien. Die hebben

ze te vaak gegeten in de tijd dat hun broer in het ziekenhuis lag. Ze

waren te oud om ergens te logeren (14 en 16) en schoven ook lie-

ver niet steeds aan bij de buren. Wel aten ze geregeld bij vrienden,

bijvoorbeeld op avonden dat ze moesten sporten. Maar twee tot

drie keer per week warmden ze zo’n plastic bak op in de magne-

tron. Toen best te eten, vonden ze, maar nu roepen die maaltijden

te veel nare herinneringen bij hen op.

Liekes duidelijkste herinnering zijn de kroketten die haar broertje

Bas letterlijk verslond. Bas is al tien jaar geleden overleden, maar

dit staat haar nog goed bij. Hij lustte eigenlijk niets en leefde op

sondevoeding, maar een kroket, daar leefde hij helemaal van op.

Altijd als ze een kroket eet, denkt ze met een glimlach aan Bas die

er zo dol op was.

LEF December 201122

Eigen website KanjerKetting De KanjerKetting heeft (binnenkort) een eigen website: www.kanjerketting.nl. Met die site willen we informatie geven over de KanjerKetting maar ook geld ophalen voor dit fantastische project. Misschien kun jij de site eens onder de aandacht brengen van je vrienden, school of je oom die bij de Rotary zit (of een andere serviceclub), enz.

Voor kinderen en jongeren tot 18 jaar met

een beperking biedt Fitkids een hartstikke

leuk bewegingsaanbod. Je kunt er sporten,

trainen en fitnessen, en dat allemaal onder de

deskundige begeleiding van kinderfysiothe-

rapeuten. Die stippelen samen met jou een

trainingsprogramma uit zodat je straks weer

lekker gewoon mee kan doen aan sport, zoals

volleybal, judo of voetbal. Er is bijna altijd

wel een Fitkidscentrum bij jou in de buurt.

Je hebt wel een verwijzing van de dokter of

fysiotherapeut nodig.

Check www.fitkids.nl

Kamp 12-18 jaarVan 16 t/m 18 maart 2012 is er weer een VOKK-kamp voor jongeren van 12-18 jaar. Onze kampen zijn voor patiënten, survivors, hun bussen en brussen van een overleden kind. De kosten bedragen € 30 voor leden van de VOKK en € 50 voor niet-leden. Opgeven kan bij Mieke: mieke.spaink@vokk.nl.

Nieuwe KanjerKraalEr is een nieuwe kraal toegevoegd aan de KankerKetting.

Eentje voor chemo die je via een tablet inneemt (je krijgt

dan een kraal per chemoweek).

LEF December 2011 23

Fitkids

Eva en Renske aten nogal eens warm bij een van de buren. Daar

werd het toetje niet in een schaaltje geserveerd maar belandde

op hetzelfde bord als waarvan ze net aardappels, groenten, vlees

en jus hadden gegeten. Ze worden nog misselijk als ze eraan

denken.

Meike was tijdens de behandeling dol op alles waar tomaten in

zaten, dus de pot schafte vaak spaghetti met tomatensaus, la-

sagne of tomatensoep. Dat heeft als gevolg gehad dat haar brus-

sen toch wat minder enthousiast over al die tomatengerechten

zijn geworden. Haar broer eet zelfs nooit tomatensoep, de enige

uitzondering is gazpacho (Spaanse koude soep). Een van haar zus-

sen heeft zelfs een allergie voor tomaten ontwikkeld, maar of dat

met de behandeling van Meike te maken heeft...;-)?

Bij de familie van Remco en Thomas kookten de buren om beurten

tijdens de kuurweken. Met wisselend succes. De ene buurvrouw

kookte lekkerder dan de andere buurman. Ze herinneren zich nog

heel goed de opluchting dat de behandeling achter de rug was en

hun ouders gewoon weer zelf kookten.

Marianne Naafs-Wilstra

De zus van Valerie is niet de enige bij wie de behandeling invloed had op haar smaak (zie blz. 17). Heel wat brussen hebben bepaalde associaties – leuke en vervelende – met het eten tijdens de behandeling van hun broer of zus. LEF deed een klein onderzoekje en stuitte op bijzondere verhalen.

‘Ik kan geen stoommaaltijd meer zien!’

24 LEF December 2011

door: Reinald Gerritsen

wauw,wat een sjieke tent!

ik vind het jammer dat je weggaat, lefgozer...

Maar het is wel heel attentvan je om me mee uit eten

te nemen.

voila, uw plaatsen. ik breng u direct onze menukaart.

zwezerik, garnituur van kippenlever...

ganzenleverpastei, gemarineerde koeientong, confit de canard, gebakken tjiftjaf...

hmm..het zijn aparte

gerechtenhe?

varkensstaartsoep,gepocheerde koeienvla,kalkoen-tenen-bavarois,

...

eendensnavelgebak, tutti frutti van kamelenbultkaas, haaien-

vinnenbeignets, dronken peertjes ...

ober!

check,ik ben eruit!

tartaar van buffelkoteletten, zeebaarsbanket, platvisfiletthee, mokka-salami bonbons, dubbele

big mac salade op grootmoeders wijze...

m’neer, m’vrouw, u hebteen weloverwogen keuze

kunnen maken?

lefgozer, wat heb je toch eenuistekende smaak!

yep,onze jassen

graag...!

hahaha!