Ukryte zyski. Rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu

niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Raport: Eurodad

Presidential Gold Medal Award Winner - 2013

unikaniu podatków

Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu

niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Podziękowania:

Niniejszy raport został sporządzony przy wsparciu finansowemu Unii Europejskiej i Noradu. Za treść niniejszej publikacji odpowiada wyłącznie Eurodad i jej autorzy. Poglądy w niej wyrażone nie odzwierciedlają poglądów fundatorów.

Raport był koordynowany przez Eurodad przy udziale organizacji społeczeństwa obywatelskiego w 13 krajach w całej Europie, w tym:

11.11.11 (Belgia), Action Solidarité Tiers Monde (ASTM) (Luksemburg), Centre national de coopération au développement (CNCD-11.11.11) (Belgia), Christian Aid (Wielka Brytania), CCFD-Terre Solidaire (Francja), Debt and Development Coalition Ireland (DDCI) (Irlandia), Demnet (Węgry), Ekvilib Institute (Słowenia), Forum Syd (Szwecja), Global Policy Forum (Niemcy), Glopolis (Czechy), Ibis (Dania), InspirAction (Hiszpania), Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO), Oxfam France (Francja), Oxfam Intermon (Hiszpania), Re:Common (Włochy), the Centre for Research on Multinational Corporations (SOMO) (Holandia) oraz World Economy, Ecology & Development (WEED) (Niemcy).Specjalne podziękowania dla Martina Hearsona, badacza z London School of Economics and Political Science (LSE) za dostarczenie danych i cennego wkładu w części związane z umowami podatkowymi.

Każda część dotycząca poszczególnych krajów została sporządzona przez krajowych partnerów projektu i to oni za nie odpowiadają, a poglądy w nich zawarte nie odzwierciedlają poglądów pozostałych partnerów projektu.

Więcej informacji można uzyskać w Eurodad:

Eurodad Rue d’Edimbourg, 18 – 26 Mundo B building (3rd floor) 1050 Ixelles, Bruksela, Belgia tel: +32 (0) 2 894 46 40 faks: +32 (0) 2 791 98 09

Projekt: March Design Studio Redakcja: Vicky Anning, Julia Ravenscroft

Autorzy niniejszego raportu uważają, że wszystkie informacje zawarte w niniejszym opracowaniu są merytorycznie prawidłowe na dzień 7 października 2014 r.

Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 5

Spis treściSpis treści 5

Glosariusz terminów 6

Skróty 9

Streszczenie 10

Perspektywa globalna 15

Polska 28

Przypisy końcowe 34

6 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Glosariusz terminówAutomatyczna wymiana informacji System, poprzez który odpowiednie informacje o majątku i dochodach podatnika, będącego osobą fizyczną lub prawną, są automatycznie przekazywane przez kraj, w którym dochód został osiągnięty, do kraju rezydencji podatkowej podatnika. W wyniku tego, organ podatkowy kraju rezydencji podatkowej podatnika może sprawdzić dokumenty podatkowe, aby zweryfikować, czy podatnik odpowiednio zadeklarował dochód ze źródeł zagranicznych.

Erozja podstawy opodatkowania i przenoszenie zysków Termin ten jest wykorzystywany do opisywania przenoszenia zysku podlegającego opodatkowaniu z krajów, w których zysk został osiągnięty, zazwyczaj do krajów o zerowych lub niskich podatkach, co skutkuje „erozją” podstawy opodatkowania w dotkniętych tym procederem krajach, oraz zmniejszeniem ich przychodów.

Właściciel faktyczny Termin prawny określający osobę posiadającą własność faktyczną aktywa (na przykład: rachunku bankowego, trustu, mienia), ale nominalnie niebędącą jej właścicielem ze względu na to, że aktywa takie są zarejestrowane pod innym nazwiskiem/inną nazwą.

Raportowanie kraj po kraju Raportowanie kraj po kraju będzie wymagać od spółek transnarodowych zapewniania podziału osiągniętych zysków, uiszczonych i naliczonych podatków, jak również przeglądu ich działalności gospodarczej w każdym kraju, w którym posiadają spółki zależne, w tym w strefach offshore. W minimalnym zakresie obejmowałaby ona ujawnianie następujących informacji przez transnarodowe spółki w ich rocznych sprawozdaniach finansowych:

• Ogólny przegląd spółki (lub grupy): Nazwa każdego kraju, w którym prowadzi działalność oraz nazwy wszystkich spółek zależnych prowadzących działalność w takim kraju.

• Wyniki finansowe grupy w każdym kraju, w którym prowadzi działalność, z uwzględnieniem podziału na sprzedaż wewnętrzną spółki oraz sprzedaż na rzecz innych spółek, w tym zyski, sprzedaż i zakupy.

• Liczba pracowników w każdym kraju, w którym spółka prowadzi działalność.

• Aktywa: Wszelkie mienie posiadane przez spółkę w danym kraju, jego wartość i koszty utrzymania.

• Informacje podatkowe, czyli szczegółowe informacje na temat kwot należnych i uiszczonych w odniesieniu do każdego podatku.

Szkodliwe praktyki podatkowe Szkodliwe praktyki podatkowe to polityki powodujące negatywne skutki uboczne dla opodatkowania w innych krajach, np. przez erozję podstawy opodatkowania lub szkodliwe inwestycje.

Nielegalne przepływy finansowe Istnieją dwie definicje nielegalnych przepływów finansowych. Termin ten może odnosić się do nieudokumentowanych prywatnych wydatków finansowych, obejmujących kapitał, który został nielegalnie pozyskany, przeniesiony lub wykorzystany. W szerszym zakresie, nielegalne przepływy finansowe mogą również oznaczać sztuczne umowy, które zostały zawarte w celu obejścia litery prawa lub jego ducha.

Strefy lub centra offshore Zazwyczaj znane jako kraje, w których obowiązują niższe stawki podatkowe, specjalizujące się w świadczeniu usług handlowych osobom prawnym i fizycznym niebędącym rezydentami podatkowymi takich krajów i mającymi siedzibę za granicą, oraz w inwestycjach w fundusze typu offshore. Często są związane z pewnego stopnia tajemniczością. Termin „offshore” może być stosowany wymiennie jako termin określający raje podatkowe lub terytoria zapewniające tajemnicę transakcji.

Przenoszenie zysków Patrz „Erozja podstawy opodatkowania i przenoszenie zysków”

Jednostka specjalnego przeznaczenia Jednostki specjalnego przeznaczenia, w niektórych krajach zwane spółkami specjalnego przeznaczenia (ang. special purpose vehicle) lub specjalnymi instytucjami finansowymi (ang. special purpose institution), są podmiotami prawnymi stworzonymi, by wypełniać szczególne cele. Jednostki specjalnego przeznaczenia są wykorzystywane w celu przekazywania środków do i z krajów trzecich, i są często tworzone w krajach, które zapewniają szczególne ulgi podatkowe dla takich podmiotów.

Unikanie podatków (ang. tax avoidance) Technicznie rzecz ujmując, legalne działanie skutkujące minimalizacją uiszczonych podatków.

Uchylanie się od podatków (ang. tax evasion) Nielegalne działanie skutkujące nieuiszczaniem podatków lub płaceniem zbyt niskich podatków.

Odpływ kapitału związany z podatkami Dla celów niniejszego raportu, odpływ kapitału związany z podatkami oznacza proces, w którym właściciele majątku, będący zarówno osobami fizycznymi, jak i prawnymi, podejmują działania mające na celu upewnienie się, że środki i inne aktywa zostaną przeniesione za granicę, a nie do banków w kraju, w którym majątek taki został wygenerowany. Skutkiem takiego działania jest fakt, że aktywa i dochody często nie są deklarowane dla celów podatkowych

Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 76 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

w kraju, w którym osoba fizyczna zamieszkuje lub osoba prawna generuje swój majątek. Niniejszy raport nie dotyczy wyłącznie nielegalnych działań związanych z uchylaniem się od podatków, lecz również z moralnym obowiązkiem związanym z płaceniem podatków oraz odpowiedzialnością rządów za tworzenie odpowiednich przepisów, zapewniających, że tak właśnie się stanie. Dlatego też ta szeroka definicja odpływu kapitału związanego z podatkami jest stosowana w całym raporcie.

Umowa podatkowa Umowa prawna między krajami w celu określenia regulacji dotyczących opodatkowania transgranicznego i współpracy między dwoma krajami. Umowy podatkowe często dotyczą kwestii związanych z tym, który z krajów ma prawo do opodatkowania działalności transgranicznej i według jakiej stopy. Umowy podatkowe mogą również zawierać postanowienia dotyczące wymiany informacji podatkowych między krajami, lecz do celów niniejszego raportu, umowy dotyczące wyłącznie wymiany informacji (tak zwane umowy \w sprawie wymiany informacji podatkowych (ang. Tax Information Exchange Agreements, TIEA)) będą stanowiły umowy odrębne od umów podatkowych regulujących opodatkowanie transgraniczne. TIEA nie są w związku z tym objęte terminem „umowa podatkowa”.



AIE Automatyczna wymiana informacji

AFD Francuska Agencja Rozwoju

AJPES Agencja Republiki Słowenii ds. Publicznych Rejestrów Prawnych i Usług Pokrewnych

AMLD Dyrektywa w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy

ATR Interpretacje przepisów podatkowych

CBCR Sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje

CCCTB Wspólna skonsolidowana podstawa wymiaru opodatkowania osób prawnych

CDIS Skonsolidowana statystyka inwestycji bezpośrednich

CFC Kontrolowane przedsiębiorstwa zagraniczne

CDPW Centralny depozyt papierów wartościowych

CSO Organizacja społeczeństwa obywatelskiego

DTT Umowa w sprawie unikania podwójnego opodatkowania

KE Komisja Europejska

PE Parlament Europejski

EPL Europejska Partia Ludowa

UE Unia Europejska

BIZ Bezpośrednie inwestycje zagraniczne

FfD Finansowanie rozwoju

FSI Indeks Tajemnicy Finansowej

PKB Produkt krajowy brutto

DN Dochód narodowy

IDA Irlandzki Urząd ds. Rozwoju Przemysłu

IFSC Międzynarodowe Centrum Usług Finansowych

MFW Międzynarodowy Fundusz Walutowy

LDC Najsłabiej rozwinięte kraje

LLP Spółka partnerska (Limited Liability Partnership)

MF Ministerstwo Finansów

NFIA Holenderska Agencja Inwestycji Zagranicznych

ODA Oficjalna Pomoc Rozwojowa

OECD Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

OFC Centra finansowe offshore

PwC PricewaterhouseCoopers

S&D Socjaliści i Demokraci

SSE Specjalna Strefa Ekonomiczna

SFI Specjalna instytucja finansowa

SPE Jednostka specjalnego przeznaczenia

SPV Spółka specjalnego przeznaczenia

TIEA Umowa w sprawie wymiany informacji podatkowych

ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych

UNCTAD Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju

VAT Podatek od towarów i usług

Skróty


StreszczenieNiniejszy raport to drugi spośród trzech raportów rocznych, które skupiają organizacje społeczeństwa obywatelskiego (CSO) z 15 krajów w całej Unii Europejskiej. Eksperci w każdym CSO zbadali zobowiązania zaciągnięte przez ich krajowe rządy oraz działania na rzecz walki z unikaniem płacenia podatków i zapewniania przejrzystości. W tym roku po raz pierwszy każdy kraj jest również bezpośrednio porównywany z innymi państwami członkowskimi UE w zakresie czterech kluczowych kwestii: uczciwości umów podatkowych zawieranych z krajami rozwijającymi się, chęci położenia kresu anonimowym spółkom fasadowym i trustom, wsparcia dla coraz większej przejrzystości działalności gospodarczej i uiszczania podatków przez spółki transnarodowe, oraz stosunku do zagwarantowania udziału najuboższych krajów w negocjacjach globalnych standardów podatkowych. Niniejszy raport nie obejmuje jedynie polityk krajowych, lecz przedstawia również stanowiska rządów na temat już wdrożonych i planowanych przepisów unijnych i propozycji globalnych reform.

Ustalenia raportu są następujące:

• Praktyki, które ułatwiają unikanie płacenia podatków przez spółki transnarodowe i osoby fizyczne są szeroko stosowane, w niektórych przypadkach w celu zwiększenia „konkurencyjności podatkowej” rządów. Stanowi to „wyścig do dna”, co oznacza, że wiele krajów obniża obowiązujące standardy, aby przyciągnąć transnarodowe spółki do swoich krajów. Niektóre kraje, którym najskuteczniej udało się przyciągnąć spółki, takie jak Irlandia, Luksemburg i Holandia, znajdują się obecnie pod lupą Komisji Europejskiej z powodu zawierania za zamkniętymi drzwiami umów zakłócających konkurencję ze spółkami transnarodowymi. Kilka krajów pozwalało również na tworzenie spółek fasadowych typu „letterbox” i innych struktur (tak zwanych jednostek specjalnego przeznaczenia, SPE), które mogą być, i często są niewłaściwie wykorzystywane dla celów unikania płacenia podatków.

• Kraje europejskie podpisały umowy podatkowe z wieloma krajami rozwijającymi się. Najwięcej takich umów podpisały Francja (72) i Wielka Brytania (66). Umowy te często forsują w stosunku do krajów rozwijających się znaczne obniżenie poziomów opodatkowania od przepływów finansowych, tym samym tworząc sytuację, w której spółki transnarodowe mogą uniknąć opodatkowania. Spośród krajów objętych niniejszym raportem, Hiszpania, Wielka Brytania oraz Szwecja wynegocjowały największe obniżki stawek podatkowych w umowach zawieranych z krajami rozwijającymi się. Pomimo wielu badań wskazujących na negatywne skutki takiej polityki na kraje rozwijające się, spośród 15 rządów UE objętych niniejszym raportem jedynie Holandia przeprowadziła dotychczas analizę skutków ubocznych, aby oszacować wpływ takich umów na najuboższe kraje na świecie. Irlandia w najbliższych miesiącach planuje opublikować podobne badanie, co do którego wierzymy, że będzie skupiać się również na umowach podatkowych podpisanych przez nią samą.

• Większości objętych analizą krajów UE nie udało się ujawnić właścicieli prawnych lub faktycznych spółek, trustów i podobnych struktur prawnych prowadzących działalność na ich terenie. Niektóre kraje pozbyły się szkodliwych struktur, które uprzednio pomagały im ukrywać tożsamość ich właścicieli, ale obecnie są w trakcie tworzenia nowych problematycznych struktur. Czechy i Luksemburg niedawno zadecydowały, że znoszą akcje anonimowe, które były produktem spotykającym się z silną międzynarodową krytyką. Równocześnie, oba kraje wprowadzają do swoich krajowych ustawodawstw „trusty”, w ten sposób potencjalnie oferując anonimowym właścicielom nowe możliwości i zastępując struktury, które zostały zlikwidowane.

• Mimo że rządy krajów UE wprowadziły sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje dla banków, co oznacza, że będą musiały stosować się do silniejszych zasad w zakresie przejrzystości, wiele krajów nadal bardzo niechętnie odnosi się do pomysłów wprowadzenia podobnych zasad dla spółek transnarodowych w innych branżach.

• Mimo że wiele objętych niniejszym raportem rządów UE jest nadal niezdecydowanych, to żaden z nich nie wspiera aktywnie tworzenia międzyrządowego organu zajmującego się kwestiami podatkowymi pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Taki organ pozwoliłby krajom rozwijającym się uczestniczyć w debatach na temat globalnych standardów podatkowych, w przeciwieństwie do obecnej sytuacji, w której OECD jest głównym organem decyzyjnym, pomimo faktu, że reprezentuje jednie bogate kraje.

• Bezpośrednie porównanie 15 krajów UE ujawnia, że:

• Francja jest obecnie najsilniejszym krajem jeśli chodzi o kwestie przejrzystości i zasad sprawozdawczości dla spółek transnarodowych oraz z powodzeniem i aktywnie pracuje nad tymi kwestiami. Jednak niedawne wydarzenia wydają się wskazywać na to, że rząd francuski może zacząć wycofywać się z takich działań. Szeroki zakres umów podatkowych Francji spowodował również znaczne obniżenie stawek podatkowych krajów rozwijających się. Nie jest planowane przeprowadzenie analizy wpływu.

• Niemcy, Luksemburg, Holandia, Hiszpania i Szwecja otrzymały ostrzeżenie dotyczące przejrzystości, co oznacza, że na poziomie krajowym brakuje im przejrzystości struktury właścicielskiej w spółkach, lub też, że opierają się inicjatywom ogólnounijnym mającym na celu promowanie przejrzystości związanej ze strukturą właścicielską w spółkach.

• Za sprawą umów podatkowych z krajami rozwijającymi się Hiszpanii udało się wynegocjować największe obniżki stawek podatkowych w krajach rozwijających się, ze średnią zniżką wynoszącą 5,3 punktu procentowego.


Podsumowanie raportu

Perspektywa globalna

Pierwsza część raportu stanowi ogólny przegląd, przedstawiający skalę problemu międzynarodowego unikania płacenia podatków i jego poważny wpływ na walkę z ubóstwem w krajach rozwijających się. Podkreśla ona fakt, że Afryka Subsaharyjska nadal doświadcza spadku poziomu pomocy rozwojowej, a unikanie podatków skutkuje bardzo wysokimi kwotami utraconych przychodów z podatków dla tych krajów. Szacunki pokazały, że kraje rozwijające się jako całość nadal tracą więcej środków z powodu unikania płacenia podatków przez spółki transnarodowe niż dostają w ramach pomocy rozwojowej. Niniejszy raport wskazuje, że kilka krajów UE upraszcza działanie tego niespójnego systemu.

Ta część obejmuje również opis ogólnej sytuacji w Europie oraz powtarzających się skandali, które wprowadziły silną retorykę do debaty nad walką z uchylaniem się od i unikaniem podatków. Autorzy analizują obecny stan ustawodawstwa unijnego, w tym kilka podjętych konkretnych kroków i możliwości dalszego rozwoju.

Rozdział o świecie koncentruje się również na politykach podważających systemy podatkowe w krajach rozwijających się, takich jak nieuczciwe umowy podatkowe oraz istnienie szkodliwych praktyk podatkowych, dzięki którym spółki transnarodowe mogą unikać opodatkowania w innych krajach, w tym w krajach rozwijających się.

Na koniec raport bada sposoby, w jakie podejmowane są decyzje i podkreśla potrzebę zagwarantowania najuboższym krajom udziału w negocjacjach na temat globalnych standardów podatkowych. Można tego dokonać tworząc międzyrządowy organ zajmujący się kwestiami podatkowymi pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Przeglądy krajowe

Wszystkie rozdziały dotyczące poszczególnych krajów zapewniają przegląd stanowisk poszczególnych rządów i działań związanych z unikaniem i uchylaniem się od podatków.

Każdy rozdział stanowi ogólną analizę sytuacji i obejmuje następujące kwestie:

• Polityki podatkowe. Ta część obejmuje poziomy opodatkowania dla spółek transnarodowych, obecność potencjalnie szkodliwych struktur podatkowych oraz wykorzystywanie umów podatkowych przez dany kraj.

• Przejrzystość finansowa i w działalności przedsiębiorstw. Ta część obejmuje informacje dotyczące tego, czy kraje publikują informacje o właścicielach prawnych lub faktycznych spółek i trustów oraz tego, czy wspierają zwiększanie przejrzystości związanej z działalnością gospodarczą i opłacaniem podatków przez spółki transnarodowe.

• Globalne rozwiązania. Ta część opisuje stanowisko każdego rządu dotyczące włączenia krajów rozwijających się w proces decyzyjny związany z globalnymi standardami podatkowymi.


Zalecenia dla państw członkowskich i instytucji UE

Poniżej przedstawiamy kilka zaleceń, które państwa członkowskie i instytucje UE mogą, i muszą wdrożyć, by pomóc położyć kres skandalicznemu unikaniu płacenia podatków:

• Przyjąć obowiązujące w całej UE zasady, by stworzyć ogólnie dostępne rejestry właścicieli faktycznych spółek, trustów i podobnych struktur prawnych. Negocjacje UE dotyczące przeglądu dyrektywy w sprawie prania pieniędzy, które niedługo się kończą, stanowią ważną okazję do stworzenia takich rejestrów.

• Wdrożyć pełną sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje we wszystkich dużych spółkach i zagwarantować, że ta informacja będzie publicznie dostępna.

Sprawozdawczość ta powinna obejmować następujące elementy:

• Ogólny przegląd spółki (lub grupy): Nazwa każdego kraju, w którym prowadzi działalność oraz nazwy wszystkich spółek zależnych prowadzących działalność w takim kraju.

• Wyniki finansowe grupy w każdym kraju, w którym prowadzi działalność, z uwzględnieniem podziału na sprzedaż wewnętrzną spółki oraz sprzedaż na rzecz innych spółek, w tym zyski, sprzedaż, zakupy i koszty pracy.

• Aktywa, tzn. wszelkie mienie posiadane przez spółkę w danym kraju, jego wartość i koszty utrzymania.

• Liczba pracowników w każdym kraju, w którym spółka prowadzi działalność.

• Informacje podatkowe, czyli szczegółowe informacje na temat kwot należnych i uiszczonych w odniesieniu do każdego podatku.

• Przeprowadzić analizy skutków ubocznych krajowych polityk podatkowych w celu oceny wpływu na kraje rozwijające się oraz znieść polityki i praktyki mające negatywny wpływ na kraje rozwijające się w celu wzmocnienia polityki spójności na rzecz globalnego rozwoju.

• Zagwarantować, że nowy „Globalny Standard dotyczący Automatycznej Wymiany Informacji”, stworzony przez OECD, zawiera okres przejściowy dla krajów rozwijających

się, które nie mogą obecnie spełnić wzajemnych wymogów dotyczących automatycznej wymiany informacji ze względu na brak zdolności administracyjnej.

• Przeprowadzić wnikliwą analizę wspólnie z krajami rozwijającymi się dotyczącą korzyści, ryzyk i wykonalności głównych alternatyw dla obecnego międzynarodowego systemu podatkowego, takich jak jednolity system podatkowy, ze szczególnym uwzględnieniem prawdopodobnego wpływu tych alternatyw na kraje rozwijające się.

• Ustanowić międzyrządowy organ podatkowy pod auspicjami ONZ, mający na celu zagwarantowanie, że kraje rozwijające się mogą brać równy udział w globalnej reformie istniejących międzynarodowych zasad podatkowych. Takie forum powinno przejąć rolę pełnioną obecnie przez OECD, aby stać się głównym forum międzynarodowej współpracy w kwestiach podatkowych i kwestiach związanych z przejrzystością.

• Wszystkie kraje UE powinny opublikować ocenę wpływu ich jednostek specjalnego przeznaczenia i podobnych konstrukcji prawnych oraz dane pokazujące przepływy inwestycji poprzez takie podmioty w ich krajach.

• Zagwarantować, że jednostki specjalnego przeznaczenia i podobne konstrukcje prawne nie mogą być nadużywane dla celów podatkowych przez wprowadzenie dostatecznie silnych wymagań merytorycznych dla takich podmiotów. Ogólny przepis w zakresie zwalczania nadużyć proponowany przez Komisję Europejską w Zaleceniu w sprawie agresywnego planowania podatkowego z grudnia 2012 r. może stanowić wytyczną dla określenia odpowiedniego poziomu wymagań merytorycznych.

• Podczas negocjowania umów podatkowych z krajami rozwijającymi się, kraje UE powinny:

• Stosować się do modelu ONZ, a nie do modelu OECD w celu uniknięcia stronniczości wobec interesów krajów rozwiniętych.

• Przeprowadzić kompleksową ocenę wpływu, aby przeanalizować wpływ finansowy na kraje rozwijające się oraz zapewnić, że uniknie się negatywnego wpływu.

• Zagwarantować uczciwy podział praw podatkowych pomiędzy sygnatariuszy umowy podatkowej.


Kampania podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego, nakłaniająca spółki do płacenia podatków. Źródło: Eurodad/ Arnaud Ghys

Eurodad / Arnaud G

hys


Perspektywa globalnaKryzys ekonomiczny i finansowy, który dotknął Europę, wzbudził frustrację i uświadomił zarówno liderom, jak i opinii publicznej, jak poważnym problemem jest unikanie płacenia podatków i jego koszty dla skarbu państwa. Jednak świadomość ta nie doprowadziła do zniesienia przyczyn leżących u podstaw problemu, w tym braku przejrzystości czy skutecznej współpracy międzyrządowej w dziedzinie podatków. Co więcej, debaty, które toczą się na całym świecie koncentrują się wokół krajowych strat związanych z unikaniem podatków, ale rzadko kiedy dotyczą wpływu, jaki krajowe systemy podatkowe mają na pobór podatków w innych krajach, włączając w to kraje najuboższe.

W 2008 r. brytyjska organizacja Christian Aid oszacowała, że kraje rozwijające się tracą około 160 miliardówi dolarów rocznie z przychodów związanych z podatkiem dochodowym spółek międzynarodowych z powodu działalności transnarodowych przedsiębiorstw i innych podmiotów handlowych nielegalnie manipulujących zyskami i ukrywających je w rajach podatkowych, gdzie obowiązują niskie bądź zerowe stawki podatku. Jest to uchylanie się od podatków, w ramach którego do czynienia mamy z sumami przekraczającymi 120 miliardów dolarów1, które, jak szacuje OECD, wystarczyłyby na realizacje Milenijnych Celów Rozwoju, skupiających się na wyeliminowaniu skrajnego ubóstwa i głodu, zapewnieniu powszechnego nauczania na poziomie podstawowym i poprawieniu opieki zdrowotnej.2

Wiele przedsiębiorstw transnarodowych i innych podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym, skrzętnie korzysta z luk prawnych w globalnym systemie podatkowym w celu przenoszenia zysków do krajów o niskich stawkach oprocentowania i tym samym zmniejszania swoich zobowiązań podatkowych w kraju, w którym zysk został osiągnięty. Jest to unikanie podatków. Pomimo swojej legalności, społeczeństwa zaczęły kwestionować i sprzeciwiać się unikaniu płacenia podatków przez największe korporacje międzynarodowe. Jedna z parlamentarzystek w Wielkiej Brytanii, Margaret Hodge, w trakcie przesłuchania zarządu jednej ze spółek, w której osoba z zarządu stwierdziła, że jej pracodawca nie robi niczego niezgodnego z prawem, stwierdziła: „Nie oskarżamy pana o rzeczy nielegalne. Oskarżamy pana o bycie niemoralnym”.3Tak jak w przypadku uchylania się od podatków, unikanie opodatkowania ma wpływ na kraje najuboższe, gdzie przychody z opodatkowania są i tak niskie.

W niniejszym raporcie, termin unikanie płacenia podatków jest użyty do opisu forteli mających znacząco zmniejszać wysokość podatku, podczas gdy interpretacja ich legalności pozostaje sprawą otwartą.

W maju 2013 r. liderzy UE wezwali do osiągnięcia „szybkich postępów” i podkreślili, że „ważnym jest powzięcie skutecznych kroków w walce z uchylaniem się od podatków i oszustwami podatkowymi, w szczególności w obecnym kontekście konsolidacji fiskalnej, w celu ochrony przychodów i przywrócenia publicznego zaufania w uczciwość i skuteczność systemów podatkowych”.4

Liderzy grupy G20 uznali również za istotną kwestię walki z uchylaniem się od i unikaniem podatków oraz podkreślili, że „kraje rozwijające się muszą czerpać korzyści z agendy podatkowej G20”.5

Skandale

W Europie tylko jedna branża, czyli branża odzieżowa, miała równy udział w skandalach związanych zarówno z uchylaniem się od podatków, jak i unikaniem ich. Skandale podatkowe z udziałem dużych spółek są jednak cały czas na porządku dziennym. Na początku 2014 roku Bloomberg podał, że największy światowy producent odzieży Inditex, który jest spółką-matką dla marki Zara, przeniósł około 1,5 miliarda euro6 do malutkiej spółki działającej w Holandii i Szwajcarii. Jednostka ta zatrudnia jedynie 0,1% pracowników spółki, a zanotowała 20% zysków całej spółki. Jednocześnie spółka odnotowuje bardzo małe zyski w krajach, które są jej głównymi rynkami zbytu, włączając w to Włochy, Niemcy, Francję i Wielką Brytanię. Przez takie działanie spółka od 2009 r. całkowicie zgodnie z prawem uniknęła uiszczenia podatku sięgającego kwoty 245 milionów euroii7,8.

Również we Włoszech toczy się sprawa przeciw unikaniu opodatkowania przez właścicieli marki Prada9. Tymczasem w Polsce, organizacje społeczne wezwały do bojkotu spółki LPP S.A., właściciela marek Reserved, Reserved Kids i Cropp Town, po tym jak spółka zadecydowała o ich przeniesieniu do spółek zależnych zarejestrowanych na Cyprze i w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.10

Przenoszenie zysków do rajów podatkowych nie dotyczy jednak jedynie branży odzieżowej. W prasie Wielkiej Brytanii czytamy również o wielomilionowych sprawach wytaczanych gigantom, takim jak Google, Starbucks, Amazon, Microsoft, Apple, Coca-Cola, General Electric, Nike czy PepsiCo.11

Od biedy do jeszcze większej biedy

Pomimo faktu, że unikanie podatków i uchylanie się od nich mają największy wpływ na najuboższe kraje na świecie, temat ten rzadko staje się przedmiotem debaty międzynarodowej. Dzieje się tak pomimo tego, że przychody z podatków są dramatycznie potrzebne krajom najuboższym, by dofinansować służbę zdrowia, edukację i zrównoważony rozwój. Ta luka w finansowaniu jest szczególnie niepokojąca w obliczu ograniczonych środków płynących do krajów najuboższych w ramach pomocy rozwojowej. Mimo że tendencja spadkowa w odniesieniu do przekazywania środków na pomoc rozwojową zatrzymała się w 2013 r., a w skali globalnej nastąpił wzrost ilości środków przeznaczanych na ten cel o 6,1%, jednak nie pomogło to niektórym krajom Afryki Subsaharyjskiej, które nadal doświadczają skutków ograniczenia poziomu pomocy rozwojowej.12

Kraje rozwijające się jako całość nadal tracą więcej środków


Kampania podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego, nakłaniająca spółki do płacenia podatków. Źródło: Eurodad/ Arnaud Ghys

Eurodad / Arnaud G

hys

z powodu unikania płacenia podatków przez spółki transnarodowe niż dostają w ramach pomocy rozwojowej.13

Pojawiające się dyskusje dotyczące związku między prawami człowieka a podatkami dają nadzieję na długofalowe rezultaty. Specjalny sprawozdawca Narodów Zjednoczonych ds. ubóstwa i praw człowieka, Magdalena Sepulveda, w ostatnio opublikowanym raporcie zwróciła uwagę na fakt, że raje podatkowe „mogą bezpośrednio podważać możliwość danego państwa do mobilizacji maksymalnych środków na stopniową realizację praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych”.14 Spojrzenie na kwestię podatków z perspektywy praw człowieka przypomina, że takie polityki podatkowe mają silny i bezpośredni wpływ na dobrobyt ludzi, a rządy podlegają międzynarodowym zobowiązaniom, które powinny być przestrzegane w momencie przyjmowania polityk mogących naruszyć możliwość korzystania z praw człowieka.

Jednocześnie Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) opublikował badanie, które pokazało, jak kraje podważają wzajemnie swoje systemy podatkowe, co zostało podsumowane zdaniem: „te efekty uboczne {spill-over} są szczególnie negatywne dla krajów rozwijających się”.15

Gorąca debata w UE

Nie do zaakceptowania jest fakt, że w momencie kiedy Europa wychodzi z najpoważniejszego od prawie stu lat kryzysu finansowego, traci ona około biliona euro16 rocznie z powodu uchylania się od podatków i ich unikania. Sprawa ta stała się głośna w trakcie wyborów do Parlamentu Europejskiego wiosną 2014 r. Największe zgrupowanie partyjne w PE – Europejska Partia

Ludowa (EPP) ogłosiła, że: „rozwiązanie problemu uchylania się od podatków, stawienie czoła ukrywaniu informacji przez banki oraz walka z praniem pieniędzy są kluczowymi elementami sprawnie funkcjonującej demokracji”.17 Drugie co do wielkości ugrupowanie PE – Socjaliści i Demokraci (S&D) stwierdziło z kolei, że „uchylanie się od podatków to nic innego jak kradzież publicznych pieniędzy, przeznaczonych na rozwój, i utrata miejsc pracy. Czas, aby powstrzymać oszustów i emigrantów podatkowych!” S&D obiecało „walczyć o ustanowienie wspólnych dla przedsiębiorstw zasad podatkowych, które ułatwią poruszanie się w gąszczu zawiłych przepisów, ograniczą możliwości unikania podatków przez przedsiębiorstwa transnarodowe i będą chronić przed erozją podstawy opodatkowania”.18

Problem unikania płacenia podatków pojawił się również w debacie, która doprowadziła do wyłonienia na stanowisku przewodniczącego Komisji Europejskiej byłego premiera Luksemburga – Jean-Claude'a Junckera. Dyskusja toczyła się wokół roli Junckera w tworzeniu systemu podatkowego Luksemburga, który był kluczowym elementem w licznych międzynarodowych skandalach podatkowych. Sprzeciw wobec wyboru Junckera miał również związek z faktem, że Komisja prowadzi śledztwo przeciw Luksemburgowi w sprawie roli tego państwa w unikaniu płacenia podatków na świecie.19 Koniec końców, Juncker został przewodniczącym Komisji, ale jego działania w zakresie rozwiązywania problemu unikania płacenia podatków w UE będą uważnie monitorowane.


Krok naprzód

Po latach opóźnień, wiosną 2014 r. UE uchwaliła dyrektywę w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności (Savings Tax Directive) i tym samym poprawiła wymianę informacji dla celów podatkowych między krajami UE. Dyrektywa ta poprawi pobory podatków, ponieważ zagraniczne konta bankowe, które dotąd były ukrywane przez klientów banku, teraz będą widoczne dla urzędów podatkowych. Mimo że zakres dyrektywy nie obejmuje standardowych struktur zatajania majątku, takich jak trusty czy fundacje, to jej szeroki zakres stanowi ważny krok naprzód. UE zakończyła również rewizję dyrektywy w sprawie spółek dom-inujących i spółek zależnych (Parent Subsidiary Directive), która polegała na zlikwidowaniu najbardziej oczywistych luk prawnych w wewnątrzwspólnotowych przepisach podatkowych dla przed-siębiorstw transnarodowych. Choć sytuacja ta nastręcza nadal wielu problemów, to widać już zdecydowany postęp. W tej chwili trwa proces rewizji dyrektywy w sprawie odsetek i należności licencyjnych (Interest and Royalty Directive).20

Wyżej wymienione dyrektywy skupiają się na regulacji spraw wewnątrz UE i nie przynoszą bezpośrednich korzyści krajom rozwijającym się. Służą jednak za przykład tego, w jaki sposób można załatać liczne luki prawne w międzynarodowym systemie podatkowym. UE ma jeszcze bardziej ambitny plan zwalczania unikania podatków poprzez obliczanie zysków przedsiębiorstw transnarodowych w skali całej UE, a nie w skali jednego kra-ju. Plan polega na zastosowaniu wspólnej jednolitej podstawy podatku od osób prawnych (ang. Consolidated Corporate Tax Base, CCTB)21, utknęła ona jednak w Radzie Europejskiej pomimo ogromnego wsparcia ze strony Parlamentu Europejskiego.

Czy społeczeństwom w końcu przestanie się mydlić oczy?

UE nadal negocjuje, czy należy stworzyć rejestry, do których wpi-sywane będą musiały być informacje o tym, kto jest właścicielem faktycznym przedsiębiorstwa, trustu i podobnych struktur prawnych (beneficial ownership) i które powinny być otwarte dla całego społeczeństwa. Rejestry tego typu miałyby kluczowe znaczenie w walce z unikaniem płacenia podatków i korupcją, ponieważ często to właśnie ukryty właściciel jest kluczem do planu ukrywania pieniędzy przed organami podatkowymi oraz strukturyzowania inwestycji i przepływów kapitałowych w taki sposób, by uniknąć podatków. Dyskusja o publicznie dostępnych rejestrach właścicieli faktycznych toczy się przy okazji rewizji dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Na początku 2014 r. Parlament Europejski zajął jasne stanowisko sprzyjające powstaniu rejestrów właścicieli faktycznych dla wszystkich typów spółek i podobnych struktur prawnych oraz udostępnieniu ich całemu społeczeństwu.22 Jednakże ministrowie z krajów UE, poprzez organy Rady Europejskiej, nie popierają idei publicznego dostępu do informacji o strukturze właścicielskiej

w spółkach, a jeśli rejestry takie powstaną, możliwe jest, że wgląd w nie będą miały jedynie organy podatkowe.23 Negocjac-je dotyczące tej kwestii, prowadzone między Radą Europejską, Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską, będą trwać do końca 2014 r. i prawdopodobnie jeszcze w 2015 r.

W kwestii przejrzystości w działalności przedsiębiorstw UE zrobiła pierwszy ważny krok, w 2013 r. wprowadziła ona bow-iem w życie sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje dla banków w UE. Oznacza to, że banki muszą teraz przedstawiać sprawozdania z obrotów, uiszczonych podat-ków, uzyskanych dotacji oraz liczby pracowników na poziomie każdego kraju, w którym działają. Co więcej, Komisja Europe-jska została poproszona o przeprowadzenie oceny wpływu up-ublicznienia takich informacji. Jeśli ocena nie pokaże „znaczą-cych negatywnych skutków”, Komisja Europejska powinna upublicznić podane informacje.24

W toku prac sam proces przeprowadzania oceny wpływu stał się kontrowersyjny, kiedy Komisja Europejska ogłosiła, że przetarg na wykonanie większej części oceny wpływu war-tości 395 000 euro wygrał PricewaterhouseCoopers (PwC). Organizacje społeczeństwa obywatelskiego zaprotestowały. W przypadku PwC zachodził oczywisty konflikt interesów, zwłaszcza ze względu na fakt, że spółka PwC wystąpiła zdecy-dowanie przeciwko upublicznieniu sprawozdań z podziałem na poszczególne kraje, równocześnie uczestnicząc jako interesar-iusz w konsultacjach OECD. Pomimo tych sprzeciwów Komisja Europejska nie zerwała umowy z PwC.

Wiosną 2013 r. państwa członkowskie UE wyraziły solidarne poparcie dla rozszerzenia sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje na wszystkie sektory biznesui25. Negocjacje polityczne na łonie UE były dość utrudnione, biorąc pod uwagę zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego, które odbyły się w maju 2014 r. Pomimo oporu ze strony Parlamentu, Rada przesunęła dyskusję na ten temat na rok 2018.26 Mało prawdopodobne jest jednak, aby ten termin 2018 roku nie został zmieniony, ponieważ temat przejrzystości w działalności przedsiębiorstw staje się coraz bardziej gorący i coraz bardziej obecny na politycznej agendzie. Na razie jednak społeczeństwu mydli się oczy, nie zapewniając podstawowych informacji o działalności spółek, ich zyskach i uiszczaniu podatków przez spółki transnarodowe, z wyjątkiem przypadku banków, które będą podlegać nowym regulacjom dyrektywy w sprawie wy-mogów kapitałowych (Capital Requirements Directive), gdy ta wejdzie w życie.

Ograniczenia w dostępie do informacji podważą możliwości uzyskania przez dziennikarzy, parlamentarzystów, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i pozostałych członków społec-zeństwa informacji na temat spółek prowadzących działalność w naszych krajach. Uniemożliwią również krajom rozwijającym się uzyskanie dostępu do informacji, dzięki którym mogłyby


Lokalne inicjatywy mające na celu zapobieganie unikaniu płacenia podatków

W 2009 r. we Francji ruszyła kampania „Stop Paradis Fiscaux”, która stanowiła wyraz lokalnego ruchu przeciwko utajnionym właścicielom spółek oraz mało przejrzystej działalności w rajach podatkowych.27 Celem miało być skłonienie lokalnych i region-alnych organów podatkowych do zmiany w „wolne od rajów podatkowych” oraz żądanie od instytucji finansowych ubiegających się o zamówienia publiczne dobrowolnego upubliczniania sprawozdań z podziałem na poszczególne kraje. Dziewiętnaście re-gionów i aglomeracja paryska włączyły się w kampanię, czyniąc z niej tym samym jedną na największych kampanii dotyczących sprawiedliwości podatkowej w Europie. Samorządowcy w szwedzkim mieście Kalmar również uchwalili politykę zamówień publicznych, która stwierdza, że „nasi wykonawcy nie mogą mieć żadnych związków ze spółkami zlokalizowanymi w tzw. „rajach podatkowych”28. Niestety Szwedzki Urząd ds. Konkurencji stwierdził potem, że polityka ta stanowi pogwałcenie szwedzkiego prawa zamówień publicznych.29 Rada miasta Kalmar sparafrazowała proponowaną politykę w następujący sposób: „- Nasi wykonawcy muszą płacić podatki w miejscu, w którym one powstają. Wykonawcy nie mogą mieć związków z podmiota-mi, które w potocznym języku nazywamy „rajami podatkowymi”. - Jeśli w trakcie audytu zostaną wykryte jakiekolwiek nieprawidłowości, wykonawca jest zobowiązany do podjęcia adekwatnych działań. Jeśli miasto Kalmar stwierdzi, że nieprawidłowości są poważne, wówczas zastrzega sobie prawo do podjęcia adekwat-nych działań, takich jak np. nałożenie grzywny albo zawieszenie współpracy. - Miasto Kalmar zastrzega sobie prawo do zażądania wprowadzenia sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje w dziedzinie podatków”.30 Decyzja ta znalazła się w „Kodeksie zrównoważonego udzielania zamówień publicznych miasta Kalmar”. Miasta z Francji, Skan-dynawii, Wielkiej Brytanii oraz Hiszpanii utworzyły wspólna platformę w celu rozprzestrzeniania idei miast wolnych od rajów podatkowych.31

Źródło: Eurodad/ Arnaud Ghys

Eurodad / Arnaud G

hys

one walczyć z unikaniem płacenia podatków i innymi formami nielegalnych przepływów finansowych wychodzących z ich krajów. Co więcej, brak upublicznienia informacji podważyłby za-

ufanie publiczne do transnarodowych przedsiębiorstw i rządów, które maja za zadanie te przedsiębiorstwa kontrolować.


Opodatkowanie przedsiębiorstw w UE

Debata na temat opodatkowania przedsiębiorstw w UE może być zrozumiała w świetle statystyk dotyczących wpływów z podatków w 28 krajach UE. Ostatnie dane Eurostatu pokazują, że podatki od zysków kapitałowych we wszystkich krajach UE stanowią najmniejszą część wpływów do budżetu w porównaniu z podatkami dochodowymi (PIT) i konsumpcyjnymi. Jak przedstawiono na Wykresie 1, PIT stanowi więcej niż połowę przychodów podatkowych całej Unii Europejskiej.32

Obecy światowy system podatkowy wpływa niekorzystnie na działalność istniejących w UE małych przedsiębiorstw oraz osób zatrudnionych na własny rachunek. Transnarodowe przedsiębiorstwa znajdują różne sposoby na unikanie podatków poprzez zatrudnianie firm konsultingowych i rzeszy prawników, którzy działają na rzecz ograniczenia ich obciążeń podatkowych. Przedsiębiors twa mogą również zaangażować się w świadome wykorzystywanie możliwości optymalizacji podatkowej wynikających z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (ang. treaty shopping), aby sprawdzić, które umowy podatkowe oferują im najlepsze sposoby na uniknięcie podatków.

We Francji Parlamentarna Komisja ds. Księgowych wyjawiła, że „duże przedsiębiorstwa płacą średnio 8% podatku dochodowego, podczas gdy małe płacą 33%”.33 Nierówności te wzbudziły protesty osób zatrudnionych na własny rachunek, które wystosowały skargę przeciwko niesprawiedliwemu traktowaniu podatkowemu.34

Jak Europa krzywdzi ubogich

Europa walczy z krzywdzącymi praktykami podatkowymi od 1997 roku, kiedy to powstała w Radzie grupa pod nazwą Kodeks Postępowania dla opodatkowania działalności gospodarczej. Grupa spotyka się za zamkniętymi drzwiami i nie publikuje żadnych protokołów ze swoich spotkań. Jedynymi dokumentami dostępnymi dla opinii publicznej są półroczne raporty z prac grupy.35 Grupa uważa, że udało jej się wyeliminować 250 potencjalnie krzywdzących praktyk, z czego 66 było uznane za szkodliwe. Grupa ma też mandat do monitorowania, wycofywania oraz wstrzymywania ustawodawstw krajowych w przypadku wykrycia prawa szkodliwego dla pozostałych państw członkowskich.36 Jednak mandat ten nie dotyczy szkód wyrządzonych krajom rozwijającym się.

Tendencja zarówno wśród rządów europejskich, jak i światowych, nadal charakteryzuje się kładzeniem nacisku na „przyciąganie inwestycji”, bez kwestionowania ich jakości ani szkodliwego wpływu, jaki takie polityki mogą mieć na inne kraje. W oficjalnej debacie, temat roli inwestycji i przepływów handlowych, które nie przyczyniają się do rzeczywistego wspierania działalności gospodarczej został zignorowany. Inwestycje stały się zasłoną dymną dla dalszego unikania płacenia podatków. W celu przyciągnięcia inwestycji rządy tworzą systemy podatkowe, które mają przyciągnąć inwestorów do bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w ich krajach i często dzieje się to kosztem erozji podstawy opodatkowania w krajach rozwijających się. Jednym ze sposobów jest zachęcanie przedsiębiorstw transnarodowych do unikania podatków poprzez przenoszenie zysków z krajów, w których prowadzą swoją działalność.

Pogoń za lukratywnymi systemami podatkowymi ma również bardzo duży wpływ na przepływy inwestycyjne w skali globalnej. Na przykład, względnie małe kraje europejskie, takie jak np. Luksemburg czy Irlandia, znajdują się w światowej czołówce odbiorców bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz w czołówce największych światowych inwestorów. Wykresy 2 i 3 przedstawiają 10 krajów z największym wskaźnikiem BIZ w porównaniu do ich PKB oraz ich udział w światowych BIZ i PKB.37 Łatwo zauważyć pewną niekonsekwencję. Na przykład, przepływy inwestycyjne Luksemburga są 45 razy większe niż jego gospodarka. Jak zauważył MFW w swoim przeglądzie polityki na temat efektów rozlewania się w odniesieniu do polityk podatkowych: „Modeli BIZ nie da się zrozumieć bez odniesienia się do względów podatkowych”.38

Źródło: Eurostat 2014

Źródła przychodów podatkowych w 28 krajach UE

Wykres 1

% c

ałko

wite

go p

rzyc

hodu

pod

atko

weg

o (2

012)

Praca Konsumpcja Kapitał

51

23

21


Udział BIZ w % PKB

Udział światowych BIZ jako % światowego PKB

Wykres 2

Wykres 3

Źródło: IMF (2014)39

Źródło: IMF (2014)39

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000

Luksemburg

Mauritius

Holandia

Hong Kong

Cypr

Irlandia

Węgry

Szwajcaria

Malta

Belgia

02468 10 12 14 16 18

udział w światowych BIZ

udział w światowym PKB

Luksemburg

Mauritius

Holandia

Hong Kong

Cypr

Irlandia

Węgry

Szwajcaria

Malta

Belgia


Jednostki specjalnego przeznaczenia

Poprzez specjalne systemy podatkowe dla przedsiębiorstw transnarodowych oraz nakładanie bardzo niskich stawek po-datkowych na dochody, które przedsiębiorstwa wygenerowały w innych krajach, państwa mogą utrzymywać względnie wysokie stawki opodatkowania przedsiębiorstw i jednocześnie działać jako kraje, w których obowiązują niższe stawki podatkowe dla spółek, co określa się często angiel-skim terminem ring-fencing.

Istotą zasad ring-fencing są jednostki specjalnego przeznaczenia, znane również jako spółki specjalnego przeznaczenia albo specjalne instytucje finansowe. Są to struktury stworzone w celu przeprowadzania transakcji międzynarodowych, nieprowadzące równocześnie jakichkol-wiek działań bądź prowadzące bardzo ograniczone działania w kraju, w którym są zlokalizowane40.

W Światowym Raporcie Inwestycyjnym za 2013 r. UNCTAD pisał o jednostkach specjalnego przeznaczenia:

(...) Zarówno OFC, jak i SPE są wykorzystywane w celu prze-kazywania środków do i z krajów trzecich.

„Mechanizmy finansowe typu offshore w BIZ obejmują głównie (i) centra finansowe offshore (OFC) lub raje podat-kowe, oraz (ii) jednostki specjalnego przeznaczenia (SPE).

(...) Zarówno OFC, jak i SPE są wykorzystywane w celu prze-kazywania środków do i z krajów trzecich.

SPE odgrywają nawet ważniejszą rolę w odniesieniu do przepływów i inwestycji BIZ w wielu istotnych krajach inwest-orów, działając jako ujście dla ponad 600 mld USD przepły-wów inwestycyjnych. W ostatnim dziesięcioleciu, w wielu gospodarkach, które są miejscem prowadzenia działalności przez SPE, takie jednostki zyskały znaczenie w przepływach inwestycyjnych. Dodatkowo liczba krajów oferujących SPE korzystne traktowanie w zakresie opodatkowania wzrasta.

Unikanie podatków i przejrzystość międzynarodowych transakcji finansowych to kwestie globalne, wymagające wielostronnego podejścia. Do dzisiaj, międzynarodowe wysiłki dotyczące tych kwestii skupiały się głównie na OFC, jednak SPE są zdecydowanie bardziej rozpowszechnionym zjawiskiem”.41

SPE przyjmują w Europie różne formy prawne i organizacy-jne, od spółek z ograniczoną odpowiedzialnością regulow-anych przez prawo brytyjskie po spółki offshore w Jersey. SPE mogą być również tworzone w formie spółek kapi-

tałowych, spółek osobowych, trustów, Stichting (czyli fundacji w rozumieniu prawa holenderskiego), jednostek organizacy-jnych nieposiadających osobowości prawnej lub struktur o wielu użytkownikach, takich jak spółki typu „protected cell”, w przypadku których właściciele spółki pozostają ukryci.42 Nie wszystkie kraje rozliczają się z SPE, gdyż brytyjskie Spółki Partnerskie (LLPs) oraz specjalny hiszpański schemat podatkowy w odniesieniu do spółek posiadających zagran-iczne papiery wartościowe (ETVE) mają wiele cech SPE, mimo że nie są tak nazywane.

Kilka jurysdykcji w UE, w szczególności Holandia i Luksem-burg, zostały wskazane jako kraje pośredniczące w przypad-ku spółek fasadowych typu „letterbox” lub „mailbox”, które są popularnymi nazwami takiego typu podmiotów. Podczas gdy Holandia jest znana z tego, że stanowi siedzibę 12 000 jednostek specjalnego przeznaczenia (w Holandii nazywane „specjalnymi instytucjami finansowymi”), to w żadnym kraju europejskim nie istnieją szerokie dane szacunkowe dotyczące całkowitej liczby jednostek specjalnego przeznaczenia.

Co więcej, jedynie ograniczona liczba krajów UE publikuje informacje o ilości środków przepływających przez jednost-ki specjalnego przeznaczenia w ich krajach. Pośród krajów objętych niniejszym raportem, jedynie Węgry, Luksemburg i Holandia opublikowały dane dotyczące tej kwestii. Poniższe wykresy 4 i 5 pokazują przepływy wychodzące z i wpływające do krajów o niskich i średnich dochodach z tych trzech krajów za pośrednictwem jednostek specjalnego przeznaczenia (SPE), jak również jednostek niespecjalnego przeznaczenia (non-SPE).

Obawy dotyczące przepływów poprzez jednostki specjalnego przeznaczenia obejmują ryzyko, że takie środki, płynące do i z krajów rozwijających się, będą przechodzić przez takie mechanizmy w celu unikania podatków.

W porównaniu do Węgier, Holandia i Luksemburg w znacznym stopniu przyczyniają się do przepływów BIZ do krajów o niskich i średnich dochodach poprzez SPE. Jednakże, gdyby więcej europejskich krajów raportowało na temat BIZ poprzez SPE, naszym oczom mogłoby ukazać się więcej krajów, które przyczyniają się do przepływów BIZ.


Napływ BIZ do krajów nisko i średnio rozwiniętych w 2012

Wykres 4

Odpływ BIZ z krajów nisko i średnio rozwiniętych w 2012

Wykres 5

Źródło: Obliczenia EURODAD oparte na skoordynowanym badaniu inwestycji bezpośrednich MFW43 oraz danych EUROSTATu na temat BIZ44.

mili

on U

SDm

ilion

USD

Źródło: Obliczenia EURODAD oparte na skoordynowanym badaniu inwestycji bezpośrednich MFW43 oraz danych EUROSTATu na temat BIZ44.


Nieuczciwe umowy podatkowe

Kolejnym kluczowym narzędziem zmniejszania obciążenia podat-kowego transnarodowych spółek są dwustronne umowy podat-kowe, które coraz częściej stają się częścią międzynarodowych regulacji w dziedzinie opodatkowania. Takie umowy podatkowe stały się kontrowersyjne z dwóch głównych powodów. Po pierwsze, mając na celu unikanie tak zwanego „podwójnego opodatkowan-ia”, czyli sytuacji, w której płatnik musi zapłacić podatek od tego samego dochodu w dwóch różnych krajach, dwustronne umowy podatkowe dzielą prawa podatkowe między dwie strony, które pod-pisały taką umowę. W odniesieniu do dwustronnych umów między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się istnieje pewna obawa, że krajom rozwiniętym znacznie częściej udaje się chronić własne interesy niż krajom rozwijającym się, w wyniku czego umowy takie są nieuczciwe w stosunku do krajów rozwijających się.

Po drugie, jako że umowy podatkowe są wykorzystywane, by ob-niżyć opodatkowanie transgranicznych transferów finansowych, stały się one kluczowym narzędziem dla transnarodowych przed-siębiorstw, aby te mogły przenosić swoje zyski z krajów, w których takie zyski zostały osiągnięte do krajów, w których mogą płacić niskie podatki lub nie płacić ich wcale.

W roku 1993 obowiązywało zaledwie 1000 takich umów, a obecnie jest ich niemal 3000. Taki wzrost spowodowany był głównie gwałtownym wzrostem liczby umów podatkowych między krajami OECD a krajami spoza OECD45.

Wiele rządów krajów rozwiniętych, w tym również krajów UE, pod-pisuje nowe umowy podatkowe z krajami rozwijającymi się, a jedna umowa podatkowa na trzy obecnie negocjowane przez państwa członkowskie UE jest umową z krajem rozwijającym się46. Podczas podpisywania dwustronnych umów podatkowych z krajami rozwija-jącymi się, celem kraju europejskiego jest najczęściej obniżenie lub zlikwidowanie pewnych rodzajów podatków u źródła, które w przeciwnym razie miałyby zastosowanie do przepływów finan-sowych z krajów rozwijających się do krajów europejskich.

Wykres 6 pokazuje, o ile punktów procentowych kraje europejskie objęte niniejszym raportem obniżyły podatki u źródła poprzez pod-pisanie umów podatkowych z krajami rozwijającymi się. Pokazuje to, że średnio obniżyli stawki opodatkowania o prawie trzy punkty procentowe. W pewnych przypadkach stawki zostały obniżone jeszcze bardziej. Na przykład, Wielka Brytania w umowie podat-kowej zawartej z Sierra Leone wynegocjowała obniżenie stawki opodatkowania z tytułu należności licencyjnych z 25 procent do 0 procent. Wynikiem tak niskich stawek podatków u źródła jest utrata wpływów podatkowych dla krajów rozwijających się.

Średnie obniżenie stawek opodatkowania w umowach zawieranych między krajami europejskimi a krajami

rozwijającymi się

Wykres 6

Źródło: Na podstawie danych otrzymanych od Martina Hearsona z London School of Economics and Political Science oraz portalu podatkowego IBFD.47


Rzekomo uzyskane korzyści dla krajów rozwijających się to teoretyczny wzrost przepływów inwestycyjnych z Europy. Jed-nakże umowy podatkowe spotkały się z ostrą krytyką wielu podmiotów. W polityce opublikowanej w maju 2014 r. MFW wskazał, że dowody empiryczne dotyczące tego, czy umowy podatkowe przyciągają inwestorów nie są oczywiste,48 a co więcej podkreślił, że „zastosowanie sieci umów podatkowych, aby obniżyć płatności podatków stanowi ważną kwestię dla wielu krajów rozwijających się, które powinny podpisywać takie umowy z zachowaniem daleko posuniętej ostrożności”.

Większość umów podatkowych na świecie jest oparta na Modelowej konwencji podatkowej OECD, która przedstawia zasady, jak dzielić prawa podatkowe między rządy w przypad-ku spółek,które mają swoją siedzibę w jednym kraju (kraju rezydencji), a prowadzą działalność w innym kraju (kraj źródła). Podczas gdy kraje rozwijające się, a w szczególnoś-ci kraje najuboższe, najczęściej pełnią rolę kraju źródła, to większość państw członkowskich OECD odgrywa często rolę krajów rezydencji.

Podczas gdy Modelowa konwencja podatkowa OECD postrze-gana była jako faworyzująca kraje rezydencji (tj. państwa OECD) ponad krajami źródła (tj. krajami rozwijającymi się), pod auspicjami ONZ stworzona została inna Modelowa kon-wencja podatkowa, która miała na celu zapewnienie bardziej zrównoważonego podejścia do dzielenia praw podatkowych między rządy. Na przykład, Model ONZ definiuje koncepcję „zakładu” (ang. permanent establishment), co ułatwia krajom źródła otrzymywanie praw podatkowych dla spółek zagran-icznych działających w ich kraju. Model ONZ nie wyszczegól-nia również maksymalnych stawek podatku u źródła z tytułu dywidend, podczas gdy Model OECD zakłada maksymalną stawkę podatku u źródła w wysokości 5% dla dywidend z bezpośrednich inwestycji zagranicznych.49

Pomimo tego, że Model ONZ był negocjowany i uzgadniany wspólnie przez kraje rozwinięte i rozwijające się, wiele krajów rozwiniętych nadal nalega na stosowanie Modelowej kon-wencji podatkowej OECD jako punktu wyjścia podczas negoc-jowania dwustronnych umów podatkowych z innymi krajami.

Spowodowało to obawy organizacji społeczeństwa obywatel-skiego na całym świecie, a więc nie tylko w Ugandzie, gdzie

we wrześniu 2014 r. rozpoczęto badanie sieci umów podat-kowych Ugandy i utraty przychodów50.

Nelly Busingye Mugisha, wraz z SEATINI Uganda, będącą jedną z organizacji tworzących raport, zwraca uwagę, że kraje rozwijające się powinny polegać mniej na uprzywilejowanym wzorze umów podatkowych OECD, a bardziej na wzorze ONZ: „kluczowym punktem wyjścia w negocjacjach nie powinny być modele, które faworyzują głównie kraje rozwinięte i ich inwest-orów. Jeśli pieniądze pochodzą z działalności prowadzonej w Ugandzie, to właśnie Uganda powinna posiadać prawa podat-kowe. Aby to osiągnąć, punktem wyjścia powinna być motywacja Ugandy do rozwijania modelu, który będzie korzystny dla Ugandy, a nawet takiego, z którego będzie mógł korzystać region”51.

Rząd Ugandy wydaje się zgadzać, że niezwykle istotne jest zach-owanie ostrożności i zawieszenie negocjacji umów podatkowych, by rozwijać politykę dotyczącą ich umów podatkowych52.

Wydaje się, że Kenia, kraj sąsiadujący z Ugandą, również to zauważyła. W roku 2014 Generalna Komisja kenijskiego urzędu podatkowego również zachęcała kraje rozwijające się do rene-gocjowania niekorzystnych dla nich umów podatkowych:

„… [istnieje] ogromna potrzeba, aby kraje (w szczególności w Afryce) połączyły wysiłki w walce z plagą międzynarodowego un-ikania podatków. Wysiłki te muszą zostać rozszerzone na obszar Umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania (DTA), w którym wiele krajów rozwijających się traktowanych było w sposób krzywdzący ze względu na ich słabe zdolności negocjacy-jne. Na szczęście, jako że kraje rozwijające się zaczynają obecnie dostrzegać krzywdzącą rzeczywistość międzynarodowego un-ikania podatków, istnieje nadzieja, że kraje rozwinięte będą dążyły do renegocjowania nieuczciwych Umów w sprawie unikania pod-wójnego opodatkowania, które służyły głównie uprawomocnieniu zysków przedsiębiorstw wielonarodowych i przerzucania podatku (tax shifting).”53

Wśród krajów objętych niniejszym raportem, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Włochy, Holandia i Belgia podpisały największą liczbę umów podatkowych.vii Biorąc pod uwagę umowy podat-kowe z krajami rozwijającymi się, najwięcej podpisały również Francja, i Wielka Brytania, a następnie Włochy, Niemcy i Belgia.

Istotnymi aspektami tych umów podatkowych są zawarte w nich stawki podatku u źródła (z tytułu odsetek, dywidend, należności licencyjnych i opłat za zarządzanie). Umożliwiają one spółkom płacenie podatków po znacznie niższych stawkach niż gdyby pła-cili je przy wyższych krajowych stawkach podatku u źródła.

Niskie stawki podatków u źródła zawarte jedynie w umowach podatkowych niekoniecznie są oznaką szkodliwych praktyk po-datkowych, gdyż często muszą być powiązane z niskim ogólnym opodatkowaniem dochodów zagranicznych, co sprawia,

Jeśli pieniądze pochodzą z działalności prowadzonej w Ugandzie, to właśnie Uganda powinna posiadać prawa podatkowe.

Nelly Busingye Mugisha, SEATINI Uganda


że Holandia jest atrakcyjnym miejscem dla spółek fasadowych typu „mailbox”.55 Innymi przykładami szkodliwych charakterystyk, które mogą występować w połączeniu z niskimi stawkami podat-ku u źródła są przepisy zachęcające spółki do składania patentów w kraju poprzez zmniejszenie podatku od zysków (ang. patent box) oraz przepisy zwalniające udziałowców z podatku od dywidend i zysków kapitałowych (ang. participation exemption), które w znaczący sposób mogą obniżyć obowiązujące stawki podatkowe.

Ze względu na obawy dotyczące negatywnego wpływu umów podatkowych, organizacje społeczeństwa obywatelskiego wzywają do przeprowadzenia oceny wpływu europejskich polityk podatkowych na kraje rozwijające się. Takie oceny wpływu zostały już prowadzone w Holandii i Szwajcarii, a w chwili sporządzania niniejszego raportu ocena taka jest prowadzona w Irlandii.

W wyniku oceny przeprowadzonej w Holandii56 wyciągnięto nas-tępujące wnioski:

„Świadome wykorzystywanie możliwości optymalizacji podat-kowej wynikających z umów o unikaniu podwójnego opodat-kowania (ang. treaty shopping) jest możliwe dla wielu połączeń [bezpośrednich inwestycji zagranicznych], w przypadku gdy holenderskie umowy podatkowe określają niskie stawki podat-ków u źródła, (…) Ponadto holenderski system podatkowy ułatwia unikanie podatków u źródła, (…) W wielu badaniach szacuje się, że skutki te prowadzą do utraty dywidendy i odsetek od dochodów podatkowych potrącanych u źródła w krajach rozwijających się w wysokości 150–550 mln EUR rocznie”.

Badanie przeprowadzone w Szwajcarii przez badaczy z Uniwer-sytetu w Bernie57 przyniosło następujące wnioski:

„W celu stworzenia bardziej korzystnych warunków dla inwestycji zagranicznych, Szwajcaria prowadzi, wraz z innymi państwami OECD, jednostronną strategię zobowiązującą kraje rozwijające się do stosowania niskich stawek podatków u źródła. Nie uwzględnia ona jednak faktu, że zrównoważone inwestycje zagraniczne zależą od zrównoważonego systemu podatkowego opartego na właści-wej równowadze między zbyt wysokimi i zbyt niskimi stawkami. Na koniec, uczciwy podział dochodów podatkowych pochodzących z wielonarodowych spółek wymaga uczciwego podziału roszczeń podatkowych między krajem źródła a krajem rezydencji”.

Autorzy badania dalej stwierdzają, że:

„[Szwajcarskie umowy w sprawie unikania podwójnego opodat-kowania z krajami rozwijającymi się] wyraźnie stanowią wynik negocjacji między silniejszym a słabszym partnerem, i zazwyczaj zawierają przepisy, które są bardziej korzystne dla Szwajcarii”.

Global solutions

Kto podejmuje decyzje?

Obecnie głównym forum negocjacji globalnych polityk i stand-ardów podatkowych jest OECD, w wielu przypadkach działająca zgodnie z mandatem grupy G20. Jak pokazuje poniższa mapa, sytuacja ta sprawia, że wiele krajów, a w szczególności krajów najuboższych, jest wykluczonych z procesu podejmowania decyzji w tej sprawie.

Jak wspomniano powyżej, tworzenie „globalnych” standardów dla umów podatkowych bez zagwarantowania równego uczestnictwa krajów rozwijających się jest kwestią, która wywołała wiele obaw.

Wykluczenie krajów rozwijających się stanowi również znaczące ryzyko związane z tworzeniem standardu OECD dotyczące-go automatycznej wymiany informacji dla celów podatkowych między organami podatkowymi. Na kwestię tę zwrócili uwagę liderzy grupy G20, którzy podkreślili znaczenie uwzględnienia interesów krajów rozwijających się w tworzeniu nowego stand-ardu60. Dzięki temu oraz dzięki serii związanych z tym tematem wydarzeń politycznych, przedstawiciel Banku Światowego ogłosił, że „przed krajami rozwijającymi się [otwierają się] możliwości warte miliardy dolarów”.61 Niestety to pozytywne oświadczenie stoi w sprzeczności z obecną sytuacją polityczną, a kilka państw OECD otwarcie wyraziło liczne obawy związane z dzieleniem się informacjami z krajami rozwijającymi się nienależącymi do grupy G20, i w związku z tym odmówiło zobowiązania się do takiej współpracy.62

Tymczasem stale rośnie lista wymagań państw OECD w stosunku do krajów rozwijających się, określających systemy techniczne, technologiczne i prawne, które muszą zostać wdrożone w krajach rozwijających się zanim będzie można rozważać automatyczną wymianę informacji. Co bardziej niepokojące, takie listy wymagań nie są dokładnie określone i wydaje się, że nawet gdyby kraje ro-zwijające się wypełniły wszystkie wstępne wymagania, nadal nie miałyby zagwarantowanego udziału w automatycznej wymianie informacji. Harmonogram udziału krajów rozwijających się (ang. Roadmap for Developing Country Participation) wskazuje: „Po udanym ukończeniu procedur testowych, podjęte będą musiały zostać dodatkowe kroki w celu wdrożenia automatycznej wymiany informacji z partnerami umowy. Zostaną one określone w odpow-iednich umowach z właściwymi organami.”63

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego wielokrotnie nawoływały kraje z grupy G20 i OECD, by do nowego systemu automatycznej wymiany informacji wprowadzić fazę przejściową, która umożliwiłaby krajom rozwijającym się


Członkostwo w OECD, grupie G20 oraz grupie najsłabiej rozwiniętych krajówWykres 7

Państwa członkowskie OECD (w tym UE58)

Państwa członkowskie grupy G20 (w tym UE59)

Najsłabiej rozwinięte kraje


automatyczne uzyskiwanie informacji nawet w chwili, gdy jeszcze nie mają możliwości wysyłania takich informacji zwrotnie do krajów rozwiniętych (zasada braku wzajemności). Mimo że rozważane są nadal różne mechanizmy, mechanizm braku wzajemności dla organów podatkowych nieposiadających jeszcze odpowiednich zdolności nie został nadal wdrożony w stosowanym modelu. Tym samym pozostaje niejasne, czy najuboższe kraje będą w stanie osiągnąć znaczące korzyści, nawet w przypadku gdy zdołają spełnić wszystkie wymagania.

Proces OECD dotyczący erozji podstawy opodatkowania i przenoszenia zysków (BEPS) spotyka się z coraz większą krytyką z powodu braku uczestnictwa krajów rozwijających się. Podkreślono również, że plan działania BEPS trzyma się założenia, że różne podmioty przedsiębiorstw transnarodowych64 powinny być uznawane za odrębne spółki, a ich zyski powinny być liczone indywidualnie, a nie uznawane za jedną całość. Alternatywne podejścia do opodatkowania przedsiębiorstw transnarodowychi skupiają się na uproszczeniu istniejących systemów transferu zysków65 oraz nowych zasad w branży przemysłu wydobywczego, jednak żadne z nich nie zostały wzięte pod uwagę w procesie BEPS.66 W ramach procesu BEPS stworzony został nowy standard OECD dotyczący sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje dla wszystkich typów przedsiębiorstw transnarodowych. Jednakże pomimo ambitnej retoryki politycznej ze strony OECD i grupy G20 związanej ze znaczeniem przejrzystości w działalności przedsiębiorstw, dość wcześnie zadecydowano, że standardy OECD/G20 dotyczące sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje dostarczą informacji jedynie organom podatkowym, a nie opinii publicznej.67 Cała debata koncentruje się obecnie na tym, czy i jak grupa G20 i OECD umożliwi uboższym krajom rozwijającym się, niebędącym członkiem żadnej z tych organizacji, dostęp do informacji dotyczących transnarodowych przedsiębiorstw prowadzących działalność w ich własnych krajach z podziałem na poszczególne kraje.

Prawdziwie globalny organ podatkowy

Uwzględniając fakt, że wszystkie kraje mają prawo do uczestnictwa w procesie decyzyjnym dotyczącym ich zdolności do nakładania podatków, Organizacja Narodów Zjednoczonych staje się najwłaściwszym forum, w którym zapewniona będzie reprezentacja krajów rozwijających się. W ramach ONZ problemy związane z zasadami OECD, w tym Modelowa konwencja podatkowa OECD oraz Wytyczne dotyczące transferu zysków, powinny być dyskutowane na bardziej reprezentatywnym forum.

W ostatnim dziesięcioleciu kraje rozwijające i eksperci wielokrotnie proponowali utworzenie międzynarodowego

organu działającego pod auspicjami ONZ i zajmującego się międzyrządową współpracą w kwestiach podatkowych.68 Jednakże za każdym razem, gdy padała taka propozycja, państwa członkowskie OECD stawały w opozycji i nalegały, by negocjacje o globalnych standardach podatkowych były negocjowane na łonie OECD.69

Kwestia dotycząca tego, czy polityczne procesy związane z podatkami w grupie G20, w OECD i UE przyniosą korzyści krajom rozwijającym się, była analizowana podczas misji rozpoznawczej dotyczącej podatków i przejrzystości, przeprowadzonej w 2013 r. przez delegację ekspertów z krajów rozwijających się. Delegacja przedstawiła następujące wnioski:

„W zakresie podatków i przejrzystości przygotowywane są pewne zmiany, jednak niestety trwające obecnie zmiany wydają się skupiać na problemach napotykanych przez urzędy podatkowe w USA i Europie, nie uwzględniając potrzeb i interesów krajów rozwijających się. Dlatego istnieje duże ryzyko, że problemy, w obliczu których staje Globalne Południe, a w szczególności najsłabiej rozwinięte kraje, nie zostaną rozwiązane”.70

W Sprawozdaniu UNCTAD w sprawie handlu i rozwoju w roku 2014 wnioski na temat procesów G20 i OECD są następujące:

„Ponieważ takie inicjatywy są tworzone głównie przez gospodarki rozwinięte, spośród których niektóre same chronią terytoria zapewniające tajemnicę transakcji i potężne transnarodowe spółki (TNC), istnieje ryzyko, że w debatach nie uwzględnia się potrzeb i opinii większości gospodarek rozwijających się i gospodarek w okresie przejściowym. Istotne więc będzie, by przyznać większą rolę instytucjom, takim jak Komitet Ekspertów ds. Międzynarodowej Współpracy w Dziedzinie Podatków ONZ oraz rozważyć przyjęcie międzynarodowej konwencji przeciwko unikaniu i uchylaniu się od podatków. Wielostronne podejście jest tak istotne, ponieważ, jeśli jedynie niektóre kraje wyrażą zgodę na zapobieganie nielegalnym przepływom i wypływom podatków, takie działalności przeniosą się do innych krajów, które nie będą gotowe do współpracy.”71

Rosnąca frustracja procesami OECD i G20 przynieść może nowy impet dla stworzenia prawdziwie globalnego procesu, a podatki i przejrzystość prawdopodobnie staną się głównymi kwestiami poruszanymi na kolejnym posiedzeniu ONZ dotyczącym finansowania na rzecz rozwoju, które jest planowane w Addis Abebie w lipcu 2015 r. Jeśli UE i jej państwa członkowskie okażą konstruktywne zaangażowanie w te negocjacje, stanowić to będzie istotny krok w stronę silniejszej polityki spójności na rzecz rozwoju w UE.


Ustalenia zawarte w raporcie

Polityki podatkowe

Różnice regionalne w podejściu do debaty podatkowej są wyraźnie zauważalne w całej Europie. Podczas gdy debata w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i w krajach nordyckich kładła szczególny nacisk na spółkach transnarodowych, które unikały płacenia podatków, to debata w kraju, takim jak Słowenia, skupiła się na walce z nielegalną działalnością gospodarczą i lepszym egzekwowaniem zasad podatkowych w całym systemie podatkowym.

Takie różnice nie mogą być wyjaśnione różnicami w wielkości nielegalnej działalności między krajami. Równie ważnymi czynnikami są różnice w nacisku politycznym i poziomie informacji dotyczących praktyk podatkowych spółek transnarodowych dostępnych dla obywateli. W pewnych przypadkach samo podjęcie rozmów na ten temat stanowi nie lada wyzwanie. W Polsce spółka LLP S.A. chciała zakończyć tę debatę zastraszając aktywistów, mówiąc, że naruszają oni jej prawa autorskie i zniesławiają ją.72 Podobnie postąpił duński bank Jyske Bank w stosunku do przedstawiciela społeczeństwa obywatelskiego, który wyraził opinię, że to niemoralne, by bank doradzał klientom, jak unikać płacenia podatków.73

Praktyki podatkowe, które mogą ułatwić unikanie płacenia podatków zarówno przez spółki transnarodowe, jak i osoby fizyczne, są nadal szeroko stosowane w Europie, w niektórych przypadkach nawet jako element starań rządów, by stały się „konkurencyjne pod względem podatkowym”. Paradoksalnie, równocześnie występują powszechne obawy o utratę dochodów z podatków z powodu unikania płacenia podatków, ułatwionego przez polityki podatkowe innych krajów, oraz brak prawdziwej międzyrządowej współpracy, co spowodowało destrukcyjny wyścig do dna. Kwestia, której nie poświęca się wystarczająco dużo uwagi, to zapewnianie polityki spójności na rzecz rozwoju w globalnych i krajowych politykach podatkowych.

Ogólnie rzecz ujmując kraje europejskie podpisały umowy podatkowe z wieloma krajami, w tym z krajami rozwijającymi się. Jednakże, pomimo kilku badań wykazujących ryzyko negatywnego wpływu na kraje rozwijające się, bardzo mało rządów UE planuje przeprowadzenie lub już przeprowadziło analizy skutków ubocznych oceniające wszelkie potencjalne negatywne skutki dla krajów rozwijających się. Pośród krajów objętych niniejszym raportem, jedynie Holandia i Irlandia przeprowadziły już analizę skutków ubocznych lub nad nią pracują.

Przejrzystość finansowa i w działalności przedsiębiorstw

W kwestii przejrzystości dotyczącej właścicieli prawnych lub faktycznych spółek, trustów i podobnych struktur prawnych, regulacje prawne znacząco się różnią w poszczególnych krajach EU. Sytuacja ciągle się zmienia i stale pojawiają się nowe typy struktur z anonimowymi właścicielami, podczas gdy inne znikają. Czechy i Luksemburg niedawno zadecydowały, że znoszą akcje anonimowe, które były produktem spotykającym się z silną krytyką. Równocześnie, zarówno Czechy jak i Luksemburg wprowadzają „trusty” do swoich krajowych ustawodawstw, w ten sposób oferując nowe możliwości dla anonimowych właścicieli i zastępując struktury, które zostały zlikwidowane.

Ta złożona sytuacja tworzy wiele okazji dla osób, które poszukują anonimowych struktur prawnych, by ukrywać lub prać brudne pieniądze.

Jeśli chodzi o tworzenie przejrzystości wokół działalności gospodarczej i opłacania podatków przez transnarodowe spółki, polityczne zobowiązanie rządów UE, by wprowadzić sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje we wszystkich branżach nigdy nie zostało zrealizowane, a nawet w najbardziej postępowym rządzie francuskim wola do realizacji tej inicjatywy zanika. Tymczasem decyzja o wprowadzeniu sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje dla banków nadal pozostaje w mocy, i wydaje się, że UE skłania się ku schematowi podatkowemu, w którym pewne transnarodowe spółki, a dokładniej banki, będą musiały przestrzegać bardziej restrykcyjnych regulacji dotyczących przejrzystości niż inne podmioty.

Globalne rozwiązania

Jasnym wnioskiem wynikającym z niniejszego raportu jest to, że żaden ze wspomnianych rządów państwa UE aktywnie nie wspiera tworzenia międzyrządowego organu zajmującego się kwestiami podatkowymi pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wiele rządów jest niezdecydowanych, a niektóre są całkowicie przeciwne propozycji i uważają, że OECD powinna nadal wyznaczać globalne trendy dotyczące kwestii podatkowych.

Jasne jest również, że Modelowa konwencja podatkowa OECD jest postrzegana jako standardowy punkt wyjścia podczas negocjowania dwustronnych umów podatkowych przez rządy, mimo że kilka rządów jest otwartych na rozważanie zastosowania Modelowej konwencji podatkowej ONZ, jeśli drugi kraj podpisujący umowę będzie tego chciał.


Polska

Informacje ogólne

Problem unikania płacenia podatków w Polsce nie był poruszany w debacie publicznej do grudnia 2013 r., kiedy to LLP S.A., duża polska giełdowa spółka odzieżowa z siedzibą w Gdańsku, zadecydowała o przeniesieniu swoich marek na podmioty zależne na Cyprze i w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.75 Marki spółki obejmują popularne sieci Reserved, Reserved Kids, CroppTown, MOHITO oraz Sinsay. Ta decyzja doprowadziła do protestów i działań organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Natychmiast rozgorzała dyskusja na temat moralnych aspektów decyzji spółki. Działacze społeczni utworzyli stronę na Facebooku bojkotującą spółkę,76 jednak po pewnym czasie strona została usunięta, gdyż spółka LLP ostrzegła autorów strony, że naruszają oni jej prawa autorskie.77 Ten incydent podkreśla trudność rozpoczęcia debaty publicznej na ten temat.

Polityki podatkowe

Opodatkowanie transnarodowych spółek

Ministerstwo Finansów (MF) obecnie rewiduje polskie prawo podatkowe mając na celu ograniczenie unikania płacenia podatków przez spółki. W sierpniu 2014 r. Parlament zatwierdził pewne zmiany do ustawy podatkowej, które wdrażały postanowienia prawa unijnego. Zmiany te dotyczą, przede wszystkim, warunków opodatkowania dochodów kontrolowanych spółek zagranicznych.78

Kluczowa zmiana jest nadal dyskutowana i trwają głosowania nad jej formą. Dotyczy ona zmiany Ordynacji podatkowej i obejmuje klauzulę zapobiegającą unikaniu opodatkowania, zaleconą przez UE, która pozwala organom podatkowym zadecydować, czy konkretna transakcja finansowa miała uzasadnienie biznesowe lub czy była przeprowadzona dla celów podatkowych.79 Ministerstwo pragnie stworzyć Radę ds. unikania podatków, która będzie mogła wydawać niewiążące opinie w trakcie fazy apelacyjnej w sprawie podatkowej, na żądanie płatnika lub organu podatkowego. Działalność tego podmiotu wiązałaby się z opłatą dla płatników podatków, a jego członkowie byliby mianowani przez Ministerstwo Finansów na czteroletnią kadencję. Kierownictwo Rady obejmowałoby przedstawicieli

Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego, rzecznika akademickiego, Krajowej Izby Doradców Podatkowych, Prokuratora Generalnego Skarbu Państwa, Prokuratora Generalnego oraz Ministra Finansów. Projekt ustawy będzie poddany pod głosowanie w Parlamencie.80

W szczerej ocenie, opublikowanej przez firmę audytową KPMG w 2013 r., autorzy stwierdzili, że oczekują od rządu, aby w przyszłości coraz mocniej kwestionował polityki transferowe spółek transnarodowych.81

Wiadomości w mediach na temat uchylania się od podatków jest nadal niewiele. Temat ten jest omawiany głównie przez gazety i czasopisma, a ton artykułów jest zazwyczaj negatywny w odniesieniu do ograniczania działalności związanej z unikaniem płacenia podatków.82 Niektóre sprawozdania dotykają kwestii związanych z regulacjami UE, takimi jak Automatyczną Wymianą Informacji83 lub innymi krajami EU, które starają się walczyć z tym problemem.84 Żadne z opracowań nie wspomniało dotychczas, jak polskie i unijne prawa podatkowe wpływają na kraje rozwijające się.

Potencjalnie szkodliwe praktyki podatkowe

Dla celów podatkowych, Polska nie rozróżnia pomiędzy zyskami ze źródeł zagranicznych a zyskami ze źródeł krajowych. Ministerstwo Finansów wymienia Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE), które zaczęły działać w 1995 r. jako ważna inicjatywa wpływająca na poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w Polsce. SSE zostały stworzone, by przyspieszyć rozwój polskich regionów zwiększając potencjał przemysłu, budując infrastrukturę, tworząc miejsca pracy oraz oferując zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku dochodowego od osób prawnych oraz podatku od nieruchomości.85 Wartość inwestycji w SSE od roku 2012 wynosił 20,7 mld EUR (85,5 mld PLN),86 jednak nie przeprowadzono żadnej oceny zachęt podatkowych dla tych spółek, by sprawdzić, czy korzyści przewyższyły koszty.

Poza SSE Polska nie posiada żadnych szczególnych systemów podatkowych (takich jak zwolnienia, specjalne odliczenia podatkowe czy też przyspieszona amortyzacja) związanych z dochodami pasywnymi, takimi jak zyski kapitałowe, odsetki, należności licencyjne czy dywidendy.

Polska nie posiada żadnych przepisów w zakresie zwalczania nadużyć, aby unikać nadużywania zwolnień podatkowych przez spółki zagraniczne. Jednakże Ministerstwo Finansów pracuje obecnie nad wprowadzeniem Ogólnej zasady zapobiegającej unikaniu opodatkowania, jak również zasad dotyczących kontrolowanych przedsiębiorstw zagranicznych.

„Podatki mogłyby być niższe, gdyby więcej polskich spółek i obywateli płaciło je bardziej uczciwie.”

Mateusz Szczurek, Minister FInansów74


Według Ministerstwa Polska nie zezwala na tworzenie jednostek specjalnego przeznaczenia (SPE), i nie uważa, żeby w polskiej gospodarce istniały jakiekolwiek SPE.87

Polska oferuje spółkom transnarodowym porozumienia cenowe związane z cenami transferowymi oraz, według KPMG, aktywnie zachęca spółki, by się o nie ubiegały.88 KPMG stwierdza dalej, że „zauważyli w ostatnich latach zmianę w podejściu [rządu] do płatników, którzy chcą zawrzeć [porozumienia cenowe], stając się rządem bardziej przyjaznym dla biznesu”.89

Umowy podatkowe

Polskę obowiązują 82 umowy podatkowe, z których 38 zostało podpisanych z krajami rozwijającymi się.90 Te umowy podatkowe pozwalają krajom rozwijającym się ubiegać się o podatki u źródła od wychodzących przepływów kapitałowych – od należności licencyjnych, dywidend i odsetek. Stawki podatkowe wahają się od 5 do 15 procent. W zależności od drugiej strony umowy, polskie umowy również zawierają postanowienia sporządzone zgodnie z Modelową Konwencją Podatkową ONZ.91

Dywidendy są opodatkowane stawką 19 procent, chyba że umowa podatkowa wskazuje stawkę niższą. Tymczasem odsetki i należności licencyjne wypłacane spółkom niebędącym rezydentami są opodatkowane stawką 20 procent, chyba że, jak wyżej, umowa podatkowa zakłada stawkę niższą. Ogólnie rzecz ujmując, Polska nie wykorzystywała swoich umów, by wyraźnie obniżyć stawki podatków u źródła w krajach rozwijających się, a średnia obniżka stawek podatków u źródła wynosiła jedynie 1,1 punktu procentowego. Spośród 15 europejskich krajów objętych niniejszym raportem, tylko jeden inny kraj oferuje mniejszą obniżkę stawek podatkowych z krajami rozwijającymi się niż Polska.92

Niektóre umowy podatkowe z krajami rozwijającymi się, choć nie wszystkie, posiadają szczególne klauzule dotyczące zwalczania nadużyć. Przykładami są umowy z Luksemburgiem, Słowacją, Belgią, Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i Indiami.93

Obecnie i w ciągu następnych pięciu lat Polska planuje zawrzeć lub renegocjować umowy z krajami, takimi jak Etiopia, RPA, Tajlandia oraz krajami Ameryki Południowej i krajami Byłej Jugosławii.94

Wpływ na kraje rozwijające się

Polska nie planuje przeprowadzać ocen wpływu umów podatkowych na kraje rozwijające się. Nadrzędna zasada polega na dostosowaniu treści i wymowy umowy podatkowej, uwzględniając stosunki gospodarcze z drugą stroną umowy, aby zagwarantować, że nie są one krzywdzące.95

W polskiej ustawie o współpracy rozwojowej zawarte jest postanowienie dotyczące polityki spójności na rzecz rozwoju. Ministerstwo Spraw Zagranicznych podjęło pierwsze kroki w celu wdrożenia postanowienia,96 również poprzez stworzenie grupy kontaktowej ds. polityki spójności na rzecz rozwoju (PCD) spośród kilku ministerstw rządowych. Organizacje pozarządowe spodziewają się, że PCD zostanie uwzględniona w drugim Wieloletnim programie współpracy rozwojowej i poruszyły kwestię uchylania się od podatków w Radzie Programowej Współpracy Rozwojowej, wielostronnym organie konsultacyjnym funkcjonującym przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Przejrzystość finansowa i w działalności przedsiębiorstw

Roczne sprawozdania, umowy spółki oraz liczba i wartość udziałów spółek można znaleźć w Krajowym Rejestrze Sądowym.97 Mimo że pozyskanie tych danych jest możliwe, wymaga ono osobistych wizyt w Krajowym Rejestrze Sądowym, gdzie osoba, która żąda takich sprawozdań musi również podać swoje dane osobowe.98

Przegląd OECD dotyczący przejrzystości w działalności przedsiębiorstw w Polsce od roku 2013 wskazał na kilka uchybień w dokumentacji informacji dotyczących własności. Dotyczyły one tego, że spółki zagraniczne w Polsce nie są w żadnych okolicznościach zobowiązane do zapewniania informacji dotyczących własności oraz że zapewnianie informacji na temat zagranicznych trustów z polskim powiernikiem lub zarządcą nie jest wymogiem prawnym.99

Akcje na okaziciela są w Polsce zgodne z prawem. Spółki muszą powiadomić rejestr o liczbie akcji na okaziciela, ale nie muszą one być zarejestrowane w księdze akcyjnej.100

Polska nie ma wyraźnie określonego stanowiska dotyczącego sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje oraz ujawniania informacji dla właścicieli faktycznych na poziomie UE.



Polska wyznaczyła eksperta do Komitetu Ekspertów ds. Międzynarodowej Współpracy w Dziedzinie Podatków ONZ.101 W konsekwencji, kraj w pełni wspiera zamiar cel ONZ związany z pomocą dla krajów rozwijających się. Jednakże nie jest jasne, czy Polska wspiera nowy międzyrządowy organ działający pod auspicjami ONZ.

Wnioski

Polska jest w trakcie reagowania na międzynarodowe uchylanie się od i unikanie podatków we własnych systemach administracyjnych poprzez aktualizację swoich praw i praktyk podatkowych.

Publiczne protesty w odpowiedzi na skandal związany ze spółką LPP uwidoczniły zapotrzebowanie na przejrzysty i sprawiedliwy system podatkowy, wyrażane również przez młodych aktywistów, którzy próbowali prowadzić kampanię przeciwko polskiemu gigantowi odzieżowemu.

W odniesieniu do informacji dotyczących własności faktycznej akcje na okaziciela nadal stanowią pewną obawę. Polska nie zajęła jeszcze aktywnego stanowiska w odniesieniu do negocjacji UE dotyczących publicznego ujawniania informacji dotyczących własności faktycznej lub sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje.

Rola krajów rozwijających się również nie została uwzględniona. Jednakże z uwagi na tendencje wzrostowe w polskiej gospodarce oraz większy zasięg spółek, nie tylko w gospodarkach w okresie przejściowym w Europie Wschodniej, Polska powinna przeprowadzić analizę skutków ubocznych, aby ocenić wpływ jej polityk podatkowych na uboższe kraje.


System świateł

Państwo Umowy podatkowe Własność Sprawozdawczość dla transnarodowych spółek


Polska Polska korzysta z prze-pisów z modelowego trak-tatu podatkowego ONZ.

Niektóre umowy podat-kowe, choć nie wszystkie, posiadają szczególne klau-zule dotyczące zwalczania nadużyć. Ogólnie rzecz ujmując polskie umowy podatkowe z krajami rozwijającymi się w mnie-jszym stopniu opierają się na obniżonych stawkach podatkowych niż prawie wszystkie inne europejskie kraje objęte niniejszym raportem.

Polska posiada wymogi dotyczące rejestracji krajowej w odniesieniu do prowadzenia rejestrów właścicieli faktycznych w rejestrach własnych spółki oraz informowania o nich Krajowego Rejestru Sądowego. Taka rejestracja własności faktycznej nie obejmuje właścicieli akcji na okaziciela.

Pozycja Polski w odniesieniu do propozycji wprowadzenia publicznie dostępnych rejestrów właścicieli faktycznych spółek, trustów i podobnych struktur prawnych jako części nowej unijnej dyrektywy w sprawie prania pieniędzy jest niejasna.

Na poziomie UE Polska nie wyraziła, czy jest za, czy przeciw propozycji wprowadzenia publicznej sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje dla wszystkich branż.

Polska nie wprowadziła żadnego krajowego ustawodawstwa, które wykracza poza wymogi unijne.

Polska uważa, że potrzeba utworzenia nowego międzyrządowego organu działającego pod auspicjami ONZ musi zostać przeanalizowana.


Załączniki Załacznik 1: Metodologia systemu oceny krajów

Kategoria 1 Umowy podatkowe:

• światło Zielone: Rząd stosuje wytyczne Modelu ONZ w trakcie negocjowania umów podatkowych z krajami rozwijającymi się, aby zapewnić sprawiedliwą alokację praw podatkowych pomiędzy krajami podpisującymi umowę. Umowy zawierują kaluzylę antyabuzywną. Średnia stopa redukcji podatku u źródła w umowach z krajami rozwijającymi się plasuje sie poniżej punkta procentowego. 102

• światło Żółte: Postawa rządu jest niejasna lub kraj nie stosuje w sposób systematyczny klauzuli antyabuzywnej lub jednego z modeli (ONZ lub OECD). Średnia stopa redukcji podatku u źródła przekracza 1 punkt procentowy ale jest poniżej lub równa średniej redukcji dla 15 krajów badanych w tym raporcie (2,8 punkta procentowego).

• Światło Czerwone: Rząd stosuje Model OECD w negocjacjach umów podatkowych z krajami rozwijającymi się i nie zapewnia efektywnej klauzuli antyabuzywnej. Średnia stopa redukcji podatku u źródła przekracza średnią dla krajów badanych w tym raporcie.

Kategoria 2 (Przejrzystość własności) oraz 3 (Sprawozdawczość dla korporacji transnarodowych):

• światło Zielone: Rząd jest mistrzem. Aktywnie promuje decyzje UE w powyższych tematach, lub podjął – albo zamierza podjąć działania na poziomie krajowym idące dalej niż decyzje UE.

• światło Żółte: Rząd jest neutralny na forum UE, a jego prawodawstwo krajowe nie wykracza poza ramy określone przez UE. Światło żółte zastosown też dla rządów z postawą zarówno negatywną, jak I pozytywną jesli chodzi o postępy w w/w kategoriach, jak również dla rzadów, których pozycja jest niejasna.

• światło Czerwone: Rząd albo aktywnie blokuje postęp prac na poziomie UE lub jego prawodawstwo jest szczególnie krzywdzące w w/w tematach

Kategoria 4 Rozwiązania globalne

• światło zielone: Rząd wspiera utworzenie międzyrządowego organu w sprawach podatkowych pod auspicjami ONZ, którgo celem bedzie zapewnienie równego głosu i miejsca przy stole w definiowaniu globalnych standardów podatkowych.

• światło Żółte: Tstanowisko rządu jest niejasne, lub rząd przyjął pozycje neutralną.

• światło Czerwone: Rząd sprzeciwia sie ustanowieniu międzyrządowego organu w sprawach podatkowych pod auspicjami ONZ I nie jest chętny zapewnieniu partycypacji wszystkich krajów na równych zasadach w definiowaniu globalnych standardów podatkowych.

Symbole

• Strzałka: Pokazuje, że kraj może zmieniać swoją pozycję pomiędzy kategoriami.

• Opaska na oczach: Pokazuje, że stanowisko rządu nie jest upublicznione,i ze względu na brak informacji kraj dostał światło żółte.


Załącznik 2: Umowy podatkowe

Figure 10: Number of treaties in force.

Country with all countries with low income countries 1

with lower-middle income countries 2

with upper-middle income countries 3

with developing countries 4

Belgium 90 4 19 24 47

Czech Republic 82 3 15 21 39

Denmark 85 4 13 19 36

France 125 14 26 32 72

Germany 92 4 19 25 48

Hungary 73 0 14 16 30

Ireland 71 0 10 15 25

Italy 93 5 19 25 49

Luxembourg 73 1 10 17 28

Netherlands 90 4 17 23 44

Poland 82 3 16 19 38

Slovenia 56 0 7 12 19

Spain 88 1 13 29 43

Sweden 85 5 11 23 39

United Kingdom 125 9 27 30 66

Source: Data compiled from the International Bureau of Fiscal Documentation (IBFD), tax research platform, accessed on 18th September 2014: http://online.ibfd.org/kbase Data is based on searches for treaties on income/capital that are in force.


Przypisy końcowe1 Christian Aid. (2008). Death and Taxes. http://www.christianaid. org.uk/images/deathandtaxes.pdf

2 OECD. (2012) Achieving the Millennium Development Goals: More money or better policies (or both)? 2012 www.oecd.org/ social/poverty/50463407.pdf

3 The Telegraph, (12 November 2012). ‘Starbucks, Amazon and Google accused of being 'immoral’.’ http://www.telegraph.co.uk/ finance/personalfinance/tax/9673358/Starbucks-Amazon-and- Google-accused-of-being-immoral.html 12/11/12

4 Szczyt UE (maj 2013 r.), Wnioski Rady.

5 Deklaracja liderów grupy G20 http://en.g20russia.ru/ load/782795034 oraz Załącznik podatkowy http://en.g20russia.ru/ load/782804366

6 Oryginalny artykuł mówi o 2 miliardach dolarów.

7 Oryginalny artykuł mówi o 325 milionach dolarów.

8 Bloomberg. (26 lutego 2014 r.). Ortega’s Zara Fashions Tax Avoidance by Shifting Profits to Alps. http://www.bloomberg. com/news/2014- 02-26/ortega-s-zara-fashions-tax-avoidance- by-shifting-profits-to-alps.html

9 Blitz (10 stycznia 2014 r.) Repubblica: “Indagati Prada e il marito Bertelli, infedele dichiarazione redditi” http:// www.blitzquotidiano.it/rassegna-stampa/repubblica-indagati- prada-bertelli-infedele-dichiarazione-redditi-1763250

10 Polskie Radio. (13 lutego 2014 r.). Textile giant has bumper year in 2013 http://www.thenews.pl/1/12/Artykul/161925,Textile-giant- LPP-has-bumper-year-in-2013

11 The Guardian (22 lipca 2014 r.). Ending the race to the bottom: why responsible companies should pay taxes’

http://www.theguardian.com/sustainable-business/2014/jul/22/ tax-havens-avoidance-pay-taxes-walgreens-google-microsoft

12 OECD (8 kwietnia 2014 r.) Aid to developing countries rebounds in 2013 to reach an all-time high http://www.oecd.org/newsroom/ aid-to-developing-countries-rebounds-in-2013-to-reach-an-all- time-high.htm

13 Christian Aid (2008) Death and Taxes

14 UNHRC (22 maj 2014 r.) Report of the Special Rapporteur on extreme poverty and human rights, Magdalena Sepúlveda Carmona* http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/ RegularSessions/Session26/Documents/A_HRC_26_28_ENG.doc

15 MFW (2014). Polityka MFW Spill-overs in international corporate taxation. http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2014/050914.pdf

16 Richard Murphy/ Tax Research LLP Closing the European Tax Gap http://www.socialistsanddemocrats.eu/sites/default/ files/120229_richard_murphy_eu_tax_gap_en.pdf

17 EPP Action Programme 2014-19: http://www.andrejplenkovic. com/userfiles/images/pdf/Action_Programme.pdf

18 Grupa Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim (kwiecień 2014 r.). Our Alternative Vision for Europe. The First 100 Days. http:// www.socialistsanddemocrats.eu/sites/default/files/sd_100_days_ updated_april_2014_EN.pdf

19 The Guardian (12 lipca 2014 r.) Jean-Claude Juncker's real scandal is his tax-haven homeland of Luxembourg http://www. theguardian.com/commentisfree/2014/jul/12/why-good- europeans-despair-jean-claude-juncker-commission

20 Komisja Europejska (12 września 2014 r.) Taxation of cross-border interest and royalty payments in the European Union http:// ec.europa.eu/taxation_customs/taxation/company_tax/interests_ royalties/index_en.htm

21 Komisja Europejska, Podatki i Unia Celna (12 września 2014 r.) Common Tax Base http://ec.europa.eu/taxation_customs/ taxation/company_tax/common_tax_base/index_en.htm

22 Podejście ogólne Rady do projektu dyrektywy w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. (13 czerwca 2014 r.). http://register.consilium.europa.eu/ doc/srv?l=EN&f=ST%2010970%202014%20INIT

23 Podejście ogólne Komisji do propozycji dyrektywy nt. Ochrony systemów finansowych przed naduzyciami w celu prania pieniędzy I finansowania terroryzmu. ( czerwiec 2014): http:// register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2010970%20 2014%20INIT

24 Dyrektywa 2013/36/UE w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ EN/TXT/?uri=CELEX:32013L0036

25 Wnioski Rady Europejskiej z dnia 22 maja 2013 r., udostępnione dnia 23 maja. http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/ docs/pressData/en/ec/137197.pdf

26 Oświadczenie Komisji Europejskiej (26 lutego 2014 r.) Disclosure of non-financial information by certain large companies: European Parliament and Council reach agreement on Commission proposal to improve transparency http://europa.eu/ rapid/press-release_STATEMENT-14-29_en.htm

27 Plateforme Paradis Fiscaux et Judiciaires (15 września 2015 r.) http://www.stopparadisfiscaux.fr/qui-sommes-nous/

28 Kommungemensam verksamhetshandbok (2 grudnia 2010 r.). http://www.kalmar.se/Kalmar%20kommun/Invanare/ vardochomsorg/lov/uppforandekod_upphandling.pdf

29 Ogłoszenie Miasta Kalmar. (2013). Konkurrencverkets beslut angående vår inköpspolicy och vår kommentar: http://www. kalmar.se/nyhetsarkiv/nyhetsarkiv-2013/konkurrensverkets- beslut-angaende-var-inkopspolicy-och-vart-svar/

30 Sprawozdanie ze spotkania rady miasta Kalmar (3 marca 2014 r.). http://www.kalmar.se/Kalmar%20kommun/Demokrati/Politik/ KS/kommunstyrelsens_protokoll/2014/KS_140304.pdf

31 http://taxhavenfree.org/local-politicians/

32 Eurostat, (2014). Taxation trends in the European Union. http:// ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/ gen_info/economic_analysis/tax_structures/2014/report.pdf

33 ASSEMBLÉE NATIONALE http://www.assemblee-nationale.fr/13/ rap-info/i3631.asp

34 Change.org Stop å l'injustice fiscale pour les petits entrepreneurs! Réformons la CFE! http://www.change. org/p/stop-%C3%A0-l-injustice-fiscale-pour-les-petits- entrepreneurs-r%C3%A9formons-la-cfe-pioupiou-justicefiscale

35 International Tax Review. (24 lutego 2014 r.). EU: Update on the EU Code of Conduct Group (Business Taxation). http://www. internationaltaxreview.com/Article/3313023/EU-Update-on-the- EU-Code-of-Conduct-Group-Business-Taxation.html

36 Prezentacja autorstwa Jaap Tilstry. Constraints on Tax Competition: An EU Perspective http://www.sbs.ox.ac. uk/sites/default/files/Business_Taxation/Events/conferences/ summer_conference/2014/tilstra.pdf

37 Należy zaznaczyć, że nie wszystkie kraje brały udział w badaniu MFW, w tym brytyjskie terytoria zamorskie, takie jak Brytyjskie Wyspy Dziewicze oraz Kajmany, które prawdopodobnie mają bardzo wysokie BIZ w porównaniu z ich PKB.

38 MFW (2014. Spill-overs in international corporate taxation. IMF Policy Paper. http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2014/050914.pdf

39 MFW (2014). Polityka MFW Spill-overs in international corporate taxation. http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2014/050914.pdf

40 Definicja OECD http://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=2515

41 43 Światowy Raport Inwestycyjny UNCTAD na rok 2013. Strona XV http:// unctad.org/en/publicationslibrary/wir2013_en.pdf


42 PwC (grudzień 2011 r.) The next chapter Creating an understanding of Special Purpose Vehicles http://www.pwc.com/en_GX/gx/banking-capital- markets/publications/assets/pdf/next-chapter-creating-understanding- of-spvs.pdf

43 Skoordynowane badanie inwestycji bezpośrednich IMF (IMF Coordinated Direct Investment Survey). http://cdis.imf.org/ Dane pobrane w sierpniu 2014 r.

44 Dane Eurostat na temat BIZ. Dane pobrane w sierpniu 2014 r. http://epp. eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/ Foreign_direct_investment_statistics

45 MFW (2014). Polityka MFW Spill-overs in international corporate taxation, str. 26 http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2014/050914.pdf

46 Oparte na danych zebranych na portalu IBFD związanym z badaniami na temat podatków dnia 18 września 2014 r.: http://online.ibfd.org/kbase/

47 Średnie obniżki stawek opodatkowania dotyczą podatków u źródła z tytułu należności licencyjnych, odsetek i dywidend dla spółek i dla spółek typu „qualifying”, lecz nie z tytułu usług. Podatki u źródła z tytułu usług zostały pominięte z powodu braku danych, a nie braku ich znaczenia, i zostaną uwzględnione w przyszłorocznym raporcie. Obniżki przedstawione na wykresie odzwierciedlają różnice między ustawową stawką podatkową w kraju rozwijającym się oraz stawką uzgodnioną w umowie podatkowej z krajem europejskim. Więcej informacji na temat zastosowanych metod można uzyskać w części dotyczącej metodologii w niniejszym raporcie.

48 MFW (2014). Polityka MFW Spill-overs in international corporate taxation, ` str. 24–26 http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2014/050914.pdf

49 Michael Lennard, Asia-Pacific Tax Bulletin (styczeń/luty 2009 r.) The UN Model Tax Convention as Compared with the OECD Model Tax Convention – Current Points of Difference and Recent Developments http:// www.taxjustice.net/cms/upload/pdf/Lennard_0902_UN_Vs_OECD.pdf

50 SEATINI Uganda oraz ActionAid International Uganda (2014). Double Taxation Treaties in Uganda – Impact and Policy Implications. Dostęp z dnia 18 września 2014 r.: http://www.seatiniuganda.org/publications/ double-taxation-treaties-in-uganda/

51 Osobisty kontakt z ActionAid International Uganda oraz SEATINI Uganda.

52 Monitor (6 czerwca 2014 r.) Govt suspends double taxation pacts. Dostęp z dnia 21 września 2014 r.: http://www.monitor.co.ug/Business/Govt- suspends-Double-Taxation-pacts/-/688322/2338432/-/qc4jofz/-/index. html

53 Njiraini, J.K. (2014). Remarks at the AIBUMA 2014 conference held at Nairobi University. Kenya Revenue Authority

54 Dane pobrane z internetowej bazy danych Międzynarodowego Biura Dokumentacji Skarbowej (IBFD), 19 września 2014 r.

55 K. McGauran (2013) Should the Netherland sign tax treaties with developing countries. SOMO http://www.somo.nl/publications- nl/ Publication_3958-nl

56 Francis Wayzig, Uniwersytet w Utrechcie. (listopad 2013 r.). Evaluation issues in financing for development. Analysing effects of Dutch corporate tax policy on developing countries. http://www.iob-evaluatie.nl/sites/iob- evaluatie.nl/files/IOB%20STUDY%20386%20EN_BW%20WEB.pdf

57 Elisabeth Bürgi Bonanomi oraz Sathi Mayer-Nandi, Uniwersytet w Bernie (październik 2013 r.). Swiss Double Taxation Agreements: Current Policy and Relevance for Development.

58 Unia Europejska reprezentowana jest w OECD przez stałego ambasadora oraz Dyrekcję Generalną ds. Gospodarczych i Finansowych. W przeciwieństwie do państw członkowskich OECD, UE nie ma prawa głosu w Radzie, będącej forum OECD służącym podejmowaniu decyzji.

59 UE jest pełnoprawnym członkiem grupy G20.

60 Oświadczenie i załącznik podatkowy liderów grupy G20, Petersburg (2013). https://www.g20.org/sites/default/files/g20_resources/library/Saint_ Petersburg_Declaration_ENG_0.pdf

61 Otaviano Canuto (22 października 2013 r.). A Billion-dollar Opportunity for Developing Countries. Blog „Growth and Crisis” Banku Światowego. http:// blogs.worldbank.org/growth/billion-dollar- opportunity-developing-countries

62 Koen Rovers oraz Christian Freymeyer, Financial Transparency Coalition (28 maja 2014 r.). Rather than write them off, developing countries should be included in new information exchange system.

http://www.trust.org/item/20140528110837-hrmnx

63 Światowe forum OECD w zakresie przejrzystości i wymiany informacji do celów podatkowych (Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes). (5 sierpnia 2014 r.). Automatic Exchange of Information – A Roadmap for Developing Country Participation. Final Report to the G20 Development Working Group.

64 http://www.taxjustice.net/topics/corporate-tax/transfer-pricing/

65 Marcos Aurélio Pereira Valadåo. Transfer pricing in Brazil. http://www. amiando.com/eventResources/r/Y/c8pYJavL3Cr9NH/Marcos_Valadao.pdf

66 Krishen Mehta. (3 October 2013). Transparency and Accountability in the Extractive Industry County by Country Reporting leading to Unitary Taxation. http://www.amiando.com/eventResources/P/4/fnXRn6YQ7Tf1AF/ Krishen_Mehta.pdf

67 Raport Sekretarza Generalnego OECD dla ministrów finansów grupy G20. (luty 2014 r.). https://www.g20.org/sites/default/files/g20_resources/ library/OECD%20Tax%20report%20to%20G20%20Finance%20Ministers. pdf

68 OŚWIADCZENIE W IMIENIU GRUPY 77 I CHIN WYGŁOSZONE PRZEZ PANA JULIO MOLLINEDO, MINISTRA-DORADCĘ W STAŁYM PRZEDSTAWICIELSTWIE WIELONARODOWEGO PAŃSTWA BOLIWII PRZY ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, NA SPECJALNYM POSIEDZENIU NA TEMAT MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁPRACY W KWESRTIACH PODATKOWYCH (5 czerwca 2014 r.). http:// www.un.org/esa/ffd/tax/2014ITCM/StatementG77China.pdf

69 Specjalne posiedzenie Rady Gospodarczej i Społecznej na temat międzynarodowej współpracy w kwestiach podatkowych. Oświadczenie Jill Derderian, doradcy Rady Gospodarczej i Społecznej (Economic and Social Council Special Meeting on International Cooperation in Tax Matters Statement by Jill Derderian, Counselor for Economic and Social Affairs) (5 czerwca 2014 r.) http://www.un.org/esa/ffd/tax/2014ITCM/StatementUSA. pdf

70 Eurodad. (2014). Tax and Transparency Fact-Finding Mission. http:// eurodad.org/Entries/view/1546264/2014/09/25/Tax-and- transparency- fact-finding-mission

71 SPRAWOZDANIE UNCTAD W SPRAWIE HANDLU I ROZWOJU W ROKU 2014. http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/tdr2014overview_en.pdf

72 Gazeta. (7 stycznia 2014 r.). ‘Bojkot LPP na Facebooku zablokowany. Firma: Nie było to naszą intencją’. http://kropka.arch.wkopi.pl/show/zdjecie- strony-internetowej/?i=15f445be04980e600ae8f38ada769605e848a4fdddf7 ef9073e55fa511e9f44b

73 Nyheder Danmarks Radio. (5 listopada 2013 r.). Eksperter til Avis: Jyske Bank Truede os. http://www.dr.dk/Nyheder/Penge/2013/11/04/235812. html

74 Puls Biznesu. (2014). Szczurek: przed nami długa droga, aby Polacy chcieli płacić podatki. Opublikowano dnia 30 czerwca 2014 r. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://www.pb.pl/3753353,3537,szczurek-przed- nami-dluga-droga-aby-polacy-chcieli-placic-podatki

75 Onet Biznes. (2014), LPP przenosi swoje marki na Cypr. W sieci zawrzało. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://biznes.onet.pl/lpp-przenosi- swoje-marki-na-cypr-w-sieci-zawrzalo,18490,5596486,news-detal

76 The News. (2014). ‘Textile giant has bumper year in 2013’, 13 lutego 2014 r. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: http://www.thenews.pl/1/12/ Artykul/161925,Textile-giant-LPP-has-bumper-year-in-2013

77 Gazeta. (2014). ‘Bojkot LPP na Facebooku zablokowany. Firma: Nie było to naszą intencją’. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://trojmiasto.gazeta.pl/trojmiasto/1,35636,15233424,Bojkot_LPP_na_ Facebooku_zablokowany__Firma__Nie_bylo.html

78 SEJM. (2014). Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: http://www.sejm.govpl/Sejm7.nsf/ PrzebiegProc.xsp?nr=2330


79 Podatki. (2014). Podatki 2016: Opinie Rady ds. Unikania Opodatkowania nie będą wiążące. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://www. podatki.biz/sn_autoryzacja/logowanie.php5/artykuly/podatki-2016- opinie-rady-ds-unikania-opodatkowania-nie-beda-wiazace_16_24862. htm?idDzialu=16&idArtykulu=24862

80 wPolityce. (2013). ‘Ciąg dalszy dokręcania śrub Polakom. Rostowski chce Rady ds. Unikania Opodatkowania’. 12 marca 2013r . Dostęp z dnia 21 września 2014 r.: http://wpolityce.pl/wydarzenia/48951-ciag- dalszy-dokrecania-sruby-polakom-rostowski-chce-rady-ds-unikania- opodatkowania

81 KPMG. (2013). Global Transfer Pricing Review – Poland. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: http://www.kpmg.com/Global/en/IssuesAndInsights/ ArticlesPublications/global-transfer-pricing-review/Documents/poland. pdf, str. 2.

82 Wyborcza. (2014). Apple unika amerykańskiego fiskusa. I oszczędza na tym miliardy’. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://wyborcza. biz/biznes/1,100896,13954125,Apple_unika_amerykanskiego_fiskusa__I_ oszczedza_na.html

83 Obpon. (2013). ‘Ukrywanie zagranicznych zysków już się nie opłaci’. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: http://www.obpon.pl/article/153567/show.html

84 Jędrzej Malko. (2013). Malko: Recepta Google’a’. 8 czerwca 2013 r. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: http://www.krytykapolityczna.pl/artykuly/ ue/20130608/malko-recepta-googlea

85 Invest in Poland. (2014). ‘Special Economic Zones’: http://www.paiz.gov. pl/investment_support/sez oraz ‘Investment incentives in SEZ’: http:// www.paiz.gov.pl/investment_support/investment_incentives_in_SEZ#top, oba dokumenty z dostępem z dnia 22 września 2014 r.

86 Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Szwecji. (2014). Special Economic Zones in Poland – A boost for FDI. 15 lipca 2014 r.. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: https://stockholm.trade.gov.pl/en/aktualnosci/article/ y,2013,a,37726,Special_Economic_Zones_in_Poland_-_a_boost_for_FDI. html

87 Odpowiedź udzielona na kwestionariuszu otrzymanym z Ministerstwa Finansów.

88 KPMG. (2013). Global Transfer Pricing Review – Poland. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://www.kpmg.com/Global/en/IssuesAndInsights/ ArticlesPublications/global-transfer-pricing-review/Documents/poland. pdf

89 Ibid.

90 Na podstawie danych pochodzących z portalu podatkowego IBFD: http://online.ibfd.org/kbase/


92 Na podstawie analizy danych pochodzących z portalu podatkowego IBFD oraz od Martina Hearsona z London School of Economics and Political Science.




96 Patrz: Worldwise Europe. (2014). PCD Study – Eight case studies to promote policy coherence for development: http://eurodad.org/files/ pdf/53340eaa55797.pdf oraz OECD. (2014). Better Policies for Development – Policy coherence and illicit financial flows, http://www.oecd.org/pcd/ Better-Policies-for-Development-2014.pdf

97 OECD. (2013). Peer Review on Poland, Faza I, str. 22 (ustępy 59, 60 oraz 69).

98 Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy. (2014). Czytelnia akt. Dostęp z dnia 16 października 2014 r.: http://www.warszawa.so.gov.pl/boi.czytelnia.html

99 OECD. (2013). Poland – Table of determinations and ratings of the phase I review. Dostęp z dnia 22 września 2014 r.: http://www.eoi-tax.org/ jurisdictions/PL#ratings

100 Ibid.

101 ONZ (2014). Membership selected by the Secretary-General for Tax Committee. Dostęp z dnia 22 września 2014 r., http://www.un.org/esa/ffd/ tax/members.htm

102 Średnia stopa redukcji podatków u źródła obejmuje opłaty licencyjne, odsetki, dywidendy firm, oraz firm uprawnionych, ale nie uzględnia usług, ze względu na brak danych. Obniżka stóp pomiędzy krajami europejskimi, a krajami rozwijającymi się odnosi się do różnicy między stopą zawartą w traktacie a ustawową stawką w kraju rozwijającym się. Średnia obniżka obliczona została na próbie 86 procent wszystkich umów między krajami rozwijającymi się i 15 krajami europejskimi objętymi tym raportem. Analiza została przeprowadzona na podstawie danych zebranych przez Martina Hearsona z Londyńskiej Szkoły Ekonomii i Nauk Politycznych oraz Międzynarodowego Biura Dokumentacji Skarbowej (IBFD) Podatkowa Platforma Badań (http:// online.ibfd.org/kbase/).




This report has been produced with the financial assistance of the European Union and Norad. The contents of this publication are the sole responsibility of Eurodad and the authors of this report, and can in no way be taken to reflect the views of the funders.