04Techniek Nieuwe renovatie-oplossingen

Bedrijfsvoering Kwaliteitpv-panelen

Markt Besparen zonder investering

Kleinschalige renovatie

33e jaargang / April ‘13

ELEKTRO & ICT Het magazine voor ondernemersin elektrotechniek en ICT

Installatie Vakbeurs richt zich op branchegerichte informatie en producten op het gebied van o.a. verwarmingssystemen, sanitair, meet- en regel-apparatuur, klimaattech-nieken en bevestigings-materialen.

De nieuwe vakbeurs Ener-gie & Besparing richt zich op ondernemers in de bouw- en installatiesector die actief bezig zijn met energiebesparing in de utiliteitsbouw, hoogbouw en woningbouw.

Nieuw

Alle energiebesparende oplossingen onder één dakDé vakbeurs voor de installatie- en sanitairbranche

Beide vakbeurzen vinden gelijktijdig plaats.

Met één entreebewijs kunt u beide vakbeurzen bezoeken.

Registreer u nu via

www.evenementenhal.nl/energie-installatie met onderstaand

registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen.

8130001802

Venray16, 17 en 18

april 2013

Openingstijden13.00 - 21.00 uur

Evenementen

HALHARDENBERG

GORINCHEM VENRAY

Ons evenement. UW MOMENT.

1_1_stA4_UNETO-VNI_fc_B.indd 1 15-03-13 09:56

1E&I - April '13

De juiste aansluiting voor elk systeemGira datacommunicatietechniek

De nieuwe Gira datacommunicatietechniek biedt interfaces voor alle gangbare toepassingen op de gebieden multimedia en netwerk –

passend bij het schakelaarprogramma. Het assortiment omvat aansluitingen voor HDMI, VGA, cinch audio, USB, RJ 45, SAT,

luidsprekerkabels en nog veel meer. Geselecteerd interfaces zijn verkrijgbaar in drie uitvoeringen voor verschillende aansluitwijzen:

met soldeeraansluiting, gender changer en verloopkabel. Daarnaast is gebruik met een U-beugel voor bevestiging van laptopsloten

beschikbaar. Door een nieuw montagesysteem kunnen alle functies snel, eenvoudig en betrouwbaar worden geïnstalleerd.

Meer informatie: www.gira.nl/datacommunicatietechniek

Afbeelding v. l. n. r.: WBT Outlet component – 0710 Cu nextgen™, 4 × Modular Jack RJ 45 Cat. 6A Outlet component, DVI Outlet component,

2 × HDMI™ HIGH SPEED with Ethernet Outlet component, USB 3.0 Type A Outlet component + cinch audio, schakelaarprogramma

Gira E2, zuiver wit glanzend.

www.fl uke.nl/VT02www.flfl uke.nl/VT02

De nieuwe Fluke VT02 visuele infraroodthermometer.Fluke doet 1 ding beter dan elke andere leverancier van meetinstrumenten. Wij luisteren naar onze klanten. Dit is wat wij hebben gehoord: Eerst, ontwikkel een voordelig geprijsde oplossing die het gemak van een infraroodthermometer combineert met het visuele voordeel van een warmtebeeldcamera. Dan, zorg dat het instrument gemakkelijk warme en koude plaatsen ontdekt terwijl het een oppervlak scant. En maak het indien mogelijk zo dat wij infraroodbeelden en digitale beelden met elkaar kunnen combineren.Klaar.

©2012 Fluke Corporation

2 E&I - April ‘13

14Kleine installateur vecht hard voor behoud renovatiemarkt

18

24Energiebewust genieten in Ypenburgs zwembad

38Aanhoudende laagconjunctuur bevordert creatief ondernemerschap

Interview met Jan Geurt Hupkes, eigenaar van Hupkes Installatie

Inhoud

Gerenoveerd fort als wellness-centrum

4

EI04 02-03.indd 2 25-03-13 12:14

E&I - April ‘13 3

Markt en maatschappij

21 Column Rob Mulder46 Nieuwe marktverhouding biedt installateur kansen50 Energie besparen zonder investering

Techniek

29 Hot Topic30 Renovatie: leveranciers bieden tal van innovaties33 Column Jan Cromwijk 34 Interdisciplinair samen- werken in de Q-club

Bedrijfsvoering

22 Ondernemen 2.037 EHBO38 Aanhoudende laagconjunctuur bevordert creatief ondernemerschap42 Controles en kennis bepalend voor kwaliteit pv-installaties45 Column Claudia Reiner

Overig

4 Interview8 Nieuws13 UNETO-VNI Nieuws24 Project41 Scheepvaartmuseum54 Productnieuws63 'Zo moet het niet'64 Redactiepagina

Renovatie: ook bij Intech E&I

Volgens de Van Dale, het groot woordenboek van de Nederlandse taal, betekent renovatie: 1 (in het algemeen) hernieuwing, vernieuwing, herstellen; 2 (in het bijzonder) aanpassing van een woning aan de tegenwoordige eisen van elementair woongenot. Vooral nu het aantal nieuwbouwprojecten door de crisis sterk terugloopt, staat renovatie volop in de belangstelling.Energiebesparing, duurzaamheid en levensloopbestendigheid; allemaal zaken die tot voor kort vooral aan nieuwbouw werden gekoppeld, maar die sinds jaar en dag ook uitstekend hand-in-hand gaan met renovatie. Niet voor niets spreekt UNETO-VNI over de 'renovatie-evolutie'. Immers, het is de techniek die tal van zaken en ambities, zowel zakelijk als maatschappelijk, mogelijk maakt. En dat kan bij bestaande bouw even goed als bij nieuwbouw. Voor veel installatiebedrijven is renovatie een belangrijke markt. Nieuwe inzichten, technieken en producten bieden immers nieuwe mogelijkheden, vooral – of misschien wel: juist – in combinatie met het bestaande. Immers, ook met kleinschalige investeringen zijn er tal van verbetering mogelijk. Bijkomend voordeel: de eigen haard wordt nog meer goud waard. En anders dan bij nieuwbouw biedt renovatie het beste uit twee

werelden: het goede behouden en toch gebruikmaken van alle nieuwe inzichten en technieken.Dat principe hebben we ook toegepast bij de renovatie van het vakblad Intech Elektro & ICT. Het resultaat ligt voor u: E&I, het magazine voor ondernemers in elektrotechniek en ICT. En zoals bij elke renovatie hebben ook wij hierbij gestreefd naar een optimale combinatie van behouden, verbeteren en vernieuwen. Immers, de rol van de installateur is in het afgelopen decennium

Zodanig zelfs dat ook andere, niet-technische zaken, zoals goed ondernemerschap, marketing en adviesvaardigheden, essentieel zijn geworden voor een succesvolle onderneming.Met E&I willen we recht doen aan die verandering. Willen we op een heldere, eenduidige en overzichtelijke manier technische ondernemers ondersteunen met relevante informatie op het

maatschappij. Kortom, uw partner in business.

Noud Heijna, bladmanager E&I, n.heijna@uneto-vni.nl.

ELEKTO & ICTHet magazine voorondernemers in elektotechniek en ICT33e jaargang / April ‘13

Verder...

04

EI04 02-03.indd 3 25-03-13 12:14

'Subsidie op zonnepanelen is helemaal niet nodig'

Jan Geurt Hupkes, Hupkes Installatie:

4 E&I - April ‘13

EI04 04-07.indd 4 25-03-13 10:48

E&I - April ‘13 5

Jan Geurt Hupkes is eigenaar van Hupkes Installatie uit Beilen. Enkele weken voor de start van de beurs Solar Solutions op 17 en 18 april en de de Solar Days begin mei praten we met hem. Over de kansen voor de kleine(re) installateur ten opzichte van collectieve inkooporganisaties, terugverdientijden, het kantelen van de bouwkolom en een andere manier van bouwen om ruimte te geven aan schone, decentraal opgewekte zonne-energie, zowel pv als zonthermisch. En over subsi-dies. 'Subsidies op zonnepanelen geven is net zoiets als subsidie op een hr-ketel.'

Tekst: Paul Smorenburg

upkes is van huis uit een W-installateur met een focus op groene technieken, zoals warmtepompen en zonneboilers, maar schuift de laatste tijd ook op richting

pv-panelen. 'Ik heb altijd gezegd: 'Pv dat doe ik niet,want ik ben een W-installateur. Ik houd het bij zonthermische systemen.' Maar ik merkte dat de gemiddelde elektricien niet gemakkelijk het dak op is te krijgen. Dus als zich een gelegenheid voordoet, pak ik die panelenmarkt er gewoon bij. Ik zorg dat de kabel door het dak naar de omvormer gaat die in principe zo dicht mogelijk bij de panelen moet

voor de elektricien.'

U hebt iets tegen subsidies om de markt voor zonne-energie te stimuleren. Waarom?

'Ik vind een subsidieregeling voor particulieren bespottelijk. Subsidie op zonnepanelen is net zoiets als subsidie voor de plaatsing van een hr-ketel.

voor een hoop onrust bij consumenten. Als de subsidiepot leeg is, wachten particulieren tot de

overheid deze misschien weer aanvult. Een jaar op subsidie wachten kost de consument echter meer. Zonnepanelen verdienen zichzelf terug. Een terugverdientijd van tien jaar klinkt misschien nog lang, maar bij een levensduur van minimaal twintig jaar heb je na die eerste tien jaar voor de rest van de levensduur geen stroomkosten meer. Met de

oplopende prijzen van grijze stroom is dat dus heel winstgevend en lach je je buurman uit die het niet aangedurfde en vanzelf een torenhoge energie-rekening ontvangt.'

Geldt dat ook voor zonneboilers?

'Ja. Zeker als er sprake is van veel warmtapwater-gebruik, zoals bij campings en sportclubs, ben je een dief van je eigen portemonnee als je niet voor een zonneboiler kiest. Subsidie vormt langzamer-hand meer een rem dan een stimulans. Mensen staren zich daar helemaal blind op, terwijl ze beter op zoek kunnen gaan naar een oplossing die het beste rendement oplevert. De installateur kan ze daarin adviseren.'

Hebben als kleinere installateurs wel wat te zoeken op deze markt, die wordt overspoeld door grote aanbieders? Zij kunnen immers collectief en goedkoop inkopen?

'Ja. We denken te gauw dat klanten kiezen voor de allerlaagste prijs, dat ze toch wel kiezen voor de aanbieder die zijn panelen in grote partijen uit China laat komen en daardoor een paar honderd euro goedkoper is. Bij zo'n aanbieder moet je daarna maar afwachten welke service er wordt geboden . Op Chinees fabricaat wordt in de regel een plus/minus-garantie gegeven van 5 procent op de verwachte opbrengst van bijvoorbeeld 240 Wp. Wij geven altijd alleen een plusgarantie. Mijn klant weet dat hij nooit een lagere opbrengst zal hebben dan die 240 Wp. Een ander nadeel van die Chinese panelen is dat de bijgeleverde omvormers in Nederland nauwelijks

garantie te geven of om onderdelen te kopen om reparaties uit te voeren. Ik werk met een leverancier die niks anders doet dan zon. En dus ook niet met groothandels die panelen aanbieden als onderdeel van hun totaalpakket. Mijn ervaring is dat ze die

Interview

H

'Bij veel warmtapwatergebruik, zoals bij campings en sportclubs, ben je een dief van je eigen portemonnee als je niet voor een zonneboiler kiest'

EI04 04-07.indd 5 25-03-13 10:48

6 E&I - April ‘13

panelen weer net zo gemakkelijk uit het assortiment halen. Die paar honderd euro die ze goedkoper uit zijn, wegen ook niet op tegen de persoonlijke benadering en het gemak dat ze hebben wanneer ze bij problemen gewoon hun lokale installa-teur kunnen aanspreken. Daar moeten wij het van hebben. Er zijn in Nederland nog zoveel daken waar geen zonnepanelen op liggen, naar mijn idee komt dat omdat die consumenten wachten op de kleinere aanbieder die een advies op maat geeft, hen goed voorlicht en service en garantie biedt. Dan mag je best iets duurder zijn dan de prijsvechters.'

Met een zonneboiler kun je toch maar een beperkt deel van je warmwater-behoefte afdekken?

'Dat is op dit moment inderdaad zo. Voor een zonneboiler heb je een forse

ruimte in het keukenkastje of de trapkast, waar nu de gasketel hangt. Maar dat gas houdt ooit op met stromen, of wordt heel duur. En dan moeten we echt ruimte

Maar die ruimte gaat de installatie- branche niet krijgen?

'Niet als we onze mond niet opendoen. Bijvoorbeeld over welke bijdrage wij kunnen leveren aan het bereiken van de energiebesparingsdoelstellingen en het terugdringen van de CO

2-uitstoot als er

ruim baan wordt gemaakt voor een fors

heersende gedachte: een installatie kost geld. Er zijn EPC-eisen, maar die norm wordt alleen maar gebruikt om een bouw-vergunning voor de woning te krijgen.

niet dat je er energie mee kunt besparen. En omdat de controle op het halen van de

EPC-eis minimaal is wordt er, als het maar even kan, in de bouwfase op de afge-sproken kwaliteit beknibbeld.'

Wat kunt u doen als individueel bedrijf?

'Niks dus. Dat kan pas als je aan tafel komt bij de klant. De klant of de gebruiker heeft niet veel met dat theoretische EPC-getal, maar veel meer met de energiebesparing die hij kan realiseren als hij er eenmaal woont. De installatiebranche krijgt nu van bovenaf opgelegd wat daar is bedacht. De bouwkolom moet dus worden gekan-teld. Die is nu verticaal en die moet horizontaal worden. De architect en de aannemer besteden die laatste tiendui-zend euro van het budget liever aan een

dan aan ruimte voor een zonneboiler en een ontwerp dat rekening houdt met optimale plaatsingsmogelijkheden voor pv-panelen.'

Een taak voor de brancheorganisatie dus?

'Ja, UNETO-VNI moet keihard voor ons knokken om ervoor te zorgen dat de installatiebranche serieus wordt genomen. Dat onderkend wordt dat een goede installatie heel veel energiebesparing oplevert. En UNETO-VNI moet werken aan kennisontwikkeling bij de aangesloten ondernemers en vraagstimulering. Ik vind het heel positief dat de vereniging zich

Solar SolutionsOp 17 en 18 april vindt Solar Solutions plaats. is partner van deze uit

EI04 04-07.indd 6 25-03-13 10:48

E&I - April ‘13 7

verbindt aan de beurs Solar Solutions en ook aan de Solar Days. De beurs is speciaal gericht op professionals die met zonne-energie (zonnestroom of zonthermisch) te maken hebben. Een bezoekje aan Solar Solutions is voor installatiebedrijven nuttig om zich verder te verdiepen in de moge-lijkheden die zonne-energietechnieken bieden om voor hun klanten energie te besparen en daarmee zelf een stuk omzet te genereren. De Solar Days, een Europees initiatief waaraan Nederland inmiddels voor de zesde keer deelneemt, zijn vooral een moment waarop zonne-energie onder de aandacht van de consument wordt gebracht. Sluit je aan en stel je bedrijf open, of verzorg rondleidingen/ open dagen bij referentieprojecten waarbij je betrokken bent geweest om het grote publiek over de streep te trekken en de laatste scepsis tegenover zonne-installa-ties overboord te laten zetten.'

Kunnen installateurs die scepsis niet wegnemen door voor hun klanten te investeren?

'Daar zie ik zeker wat in. Je kunt inderdaad denken aan een constructie waarbij je de panelen gratis op het dak legt en de klant vervolgens de eerste tien jaar zijn energierekening aan jou betaalt, waardoor jij de investering terugverdient. Ik denk dat er kansen liggen als we daar binnen onze branche businessmodellen voor ontwik-

kelen. Aan de andere kant hoor je dat de consumenten momenteel erg veel geld oppotten. Misschien moeten we die con-servatieve klanten uitleggen dat hun geld beter rendeert als ze er zonnepanelen -en

oplopende brandstofprijzen zal de terug-verdientijd nog korter zijn dan dat we nu al berekenen op basis van licht stijgende brandstofprijzen. Wellicht is de investering dan straks al na zes of zeven jaar terug-verdiend.

Interview

verloopt niet zo snel als in andere

'Consumenten wachten op de kleinere aanbieder die een advies op maat geeft, hen goed voorlicht en service en garantie biedt'

EI04 04-07.indd 7 25-03-13 10:48

8 E&I - April ‘13

Btw tijdelijk verlaagd naar 6 procentSinds 1 maart geldt een tijdelijke btw-tariefserlaging van 21 naar 6 procent op arbeid voor renovatie- en herstelwerkzaamheden aan woningen ouder dan twee jaar. Door het ruime begrip van deze werkzaamheden aan woningen vallen ook de werkzaamheden van een installateur onder deze maatregel. De maatregel geldt voor een jaar, dus tot 1 maart 2014. Het verlaagde btw-tarief geldt voor het herstellen, verbouwen, renoveren, onderhouden en verbe-teringen aanbrengen aan (delen van) woningen ouder dan twee jaar.Werkzaamheden van een installateur die binnen bovenstaande omschrijving pas-sen vallen daarom onder het verlaagde tarief. Te denken valt aan een storingsbeurt bij een cv-ketel, het plaatsen van een nieuwe keuken of badkamer, het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden aan leidingen of het isoleren van woningen.

-zaamheden en vragen en antwoorden, staan op de website van het ministerie van Financiën en op https://ledennet.uneto-vni.nl

Foto

: Arn

o M

asse

e

Nieuws

Poll Domotica

Deze maand werd in de poll naar uw mening over domotica gevraagd. De insider weet over welk vakgebied het gaat, maar weet de gemiddelde klant ook wat er met domotica wordt bedoeld?

Volgens de stemmers weten ze dat niet. Op de stelling 'De gemiddelde consument heeft geen idee wat domotica is', reageerde een meerderheid bevestigend. 57 procent vindt het woord domotica niet geschikt, 29 procent vindt domotica nog wel geschikt, maar vindt dat er meer bekendheid aan moet worden gegeven. 14 procent acht de missie kansloos; de consument wil zich volgens hen niet in domotica verdiepen.

Nieuwe stelling

Inmiddels staat er een nieuwe poll online. De stelling luidt: 'Ik zet Payrolling in om door de crisis te komen.' Wilt u reageren of heeft u zelf een stelling?Ga naar onze website of stuur een e-mail naar media@uneto-vni.nl

57%

14%29%

Agenda17 en 18 aprilSolar SolutionsExpo Haarlemmermeer, Vijfhuizen (bij Schiphol)www.expohaarlemmermeer.nl

14 en 15 meiEconergieEuropoint, Hoevelakenwww.econergie.nl

5 – 16 meiSolar DaysVerschillende locaties in Nederlandwww.solardays.nl

13 meiICT Vakdag 2013Jaarbeurs, Utrechtwww.ictvakdag.nl

28 – 30 meiElectronics & automation 2013Jaarbeurs, Utrechtwww.eabeurs.nl

EI04 08-11.indd 8 25-03-13 12:22

E&I - April ‘13 9

Installatiebranche pleit voor verscherpte controle op zonnepanelen

heidsproblemen waren met een klein deel van de zonnepanelen in Nederland.

100 procent met feiten konden worden gestaafd. Om dergelijke onrust rond een belangrijk onderwerp als zonne-energie te voorkomen, wil UNETO-VNI dat de overheid de kwaliteit van zonnepanelen scherper moeten controleren.De belangstelling voor zonnepanelen is groot. Daardoor is de markt niet langer alleen interessant voor traditionele, gespecialiseerde aanbieders. Ook branche-vreemde partijen pikken graag een graantje mee en richten zich vóór alles op een lage prijs. Daardoor komen er in een aantal gevallen inferieure producten op de markt. Bovendien beschikken dergelijke aanbieders lang niet altijd over de benodigde kennis om een goed advies te geven en after-salesonder-steuning te bieden.De brancheorganisatie pleit ervoor dat de overheid zich actiever gaat bezig-houden met de controle op de kwaliteit van zonnepanelen en de elektrische systemen die daaraan zijn gekoppeld.

Benelux-enquête voor bestrijding acquisitiefraudeDe landen van de Benelux houden gezamenlijk een enquête onder ondernemers over acquisitiefraude (ook wel advertentiefraude genoemd). Hiermee wil de Benelux een beter beeld krijgen van de daadwerkelijke schade voor bedrijven en op basis daarvan aanbevelingen doen ter voorkoming en bestrijding. VNO-NCW en MKB-Nederland werken op nationaal, Benelux en Europees niveau aan het terugdringen van deze schadelijke en verstorende vorm van fraude. Meehelpen met het uitbannen van acquisitiefraude kan door de (korte) enquête in te vullen op de site van de Benelux: www.benelux.int

Vorig jaar heeft de Europese Commissie aan-gekondigd een onderzoek in te stellen naar marktdumping van Chinese zonnepanelen. Tot 3 december 2012 konden belang-hebbenden hun zienswijze over deze zaak indienen bij de commissie. In juni wordt een commissie opgericht om een voorlopig rapport op te stellen over de kwestie. Daarna kunnen tijdelijke maatregelen worden aangekondigd om het aanbieden van de panelen ver onder de marktprijs tegen te gaan. In december van dit jaar wordt het eindrapportverwacht, al dan niet in combinatie met maatregelen. UNETO-VNI

terugwerkende kracht worden opgelegd. De zaak kwam vorig jaar aan het licht na een stroom van klachten van Amerikaanse en Europese fabrikanten van zonnepanelen. Zij hadden sterke aanwijzingen dat Chinese producenten ongeoorloofde staatssteun ont-vingen om het marktaandeel te vergroten. De Chinese overheid heeft inhoudelijk nog niet gereageerd op de aantijgingen.

Nog geen actie verwacht tegen dumpprijzen Chinese zonnepanelen

Nieuws

Foto

: Her

bert

Wig

germ

an

EI04 08-11.indd 9 25-03-13 12:22

10 E&I - April ‘13

Forse toename diefstal van gereedschappenIn de afgelopen periode hebben meerdere ondernemers, vooral in de regio Den Haag, aangifte gedaan bij de politie van diefstal van gereedschappen die zij had-den achtergelaten op de bouwlocatie. Deze gereedschappen werden weggeno-men uit een te verbouwen pand, dan wel uit een container op de werklocatie. Gezien het aantal diefstallen blijkt dat bouwlocaties erg in trek zijn bij criminelen. Hoewel het belangrijk is altijd aangifte te doen, zijn de opsporingsmogelijkheden vaak beperkt waardoor aangifte niet altijd leidt tot het terugvinden van de ge-stolen goederen of het aanhouden van de dader. Om diefstallen zoveel mogelijk te voorkomen raadt de politie aan geen gereedschappen of andere waardevolle spullen op de bouwplaats of in de bouwkeet achter te laten. Verder helpen goede verlichting, voldoende sloten en een mobiel alarmsysteem. De politie adviseert daarnaast om buurtbewoners in te schakelen om zo een oogje in het zeil te kun-nen houden en hen te vragen bij verdachte omstandigheden 112 te bellen. Ten slotte beveelt de politie een goede registratie (merk, type, nummers, kleur) van gereedschappen aan, zodat bij een gevonden buit deze sneller kunnen terugkeren bij de eigenaar.

Grote groei clouddiensten verwachtMarktonderzoeksbureau Gartner verwacht dit jaar een groei van 18,6 procent van publieke cloud-diensten. Van 2011 tot en met 2016 zal de jaarlijkse gemiddelde groei dan uitkomen op 17,7 procent. In 2016 zal de markt zijn gegroeid naar een omvang van 210 miljard dollar wereld-wijd. Ook de markt van aanverwante clouddien-sten zal naar verwachting van Gartner groeien. Het bureau voorspelt dat Infrastructure-as-a-Service (IAAS) tot 2016 een groei zal kennen van 41,3 procent. Hiermee is IAAS de sterkste stijger binnen de markt van cloud computing.Voor Platform-as-a-Service (PAAS) voorziet Gartner een groei van 27,7 procent tot 2016, en voor cloud management en security-dien-sten een groei van 26,7 procent over dezelfde periode. De verwachte groei van de Software-as-a-Service-markt (SAAS) is volgens Gartner 19,5 procent. Hiermee is de groei 0,4 procent lager dan dat Gartner in zijn vorige rapport voorspelde. Binnen de SAAS-markt blijft CRM het grootste aandeel voor zijn rekening nemen. Gartner voorspelt een groei van 5 miljard dollar in 2012 tot 19 miljard dollar in 2016. Dit zou een groei van 16,3 procent betekenen.

Nieuwe beurs voor zonne-energie:

Solar Solutions

Op 17 en 18 april wordt de nieuwe, uitsluitend op zonne-energie gerichte, vakbeurs Solar Solutions gehouden in Expo Haarlemmermeer. Solar Solutions wordt speciaal georganiseerd voor W- en E-installateurs, dakspecialisten en bouwbedrijven.Door de sterke prijsdalingen van zonnepanelen is zonnestroom binnen het bereik van grote groepen consumenten en bedrijven gekomen. Nederland

jaren wordt een enorme inhaalslag verwacht. De ontwikkeling biedt omzet-mogelijkheden voor de installatiebranche.Solar Solutions biedt een uitgebreid overzicht van leveranciers, importeurs en fabrikanten van zonnestroompanelen, omvormers, bekabeling, zonnecollec-toren, zonneboilers, monitorsystemen, montagesystemen, gereedschappen en alle andere aan zonne-energie gerelateerde producten. Tijdens de beurs worden (gratis) technische workshops gehouden waarin dieper wordt ingegaan op de praktijk van installatie en montage, op de selectie van kwaliteit, op innovatieve ontwikkelingen en op marktontwikkelingen. Meer informatie: www.expohaarlemmermeer.nl

Nieuws

Foto

: Ind

ustr

ieFo

to: I

ndus

trie

EI04 08-11.indd 10 25-03-13 12:22

E&I - April ‘13 11

Bedrijfs-nieuwsOvername Saia-Burgess Benelux is in februari overgenomen door Honeywell en gaat verder als Saia-Burgess Controls, een zelfstandige verkoopdivisie voor Nederland, België en Luxemburg.

Glasvezel

opdracht ter waarde van ruim 10 miljoen euro ontvangen voor de aanleg van een FTTH-netwerk in de gemeente De Bilt en Bilthoven. Meer dan vijftienduizend woningen worden van een glasvezelaansluiting voorzien.

Miljoenen Energieproject De Windcentrale haalde vorig jaar een recordbedrag van 7 miljoen euro via crowd-funding op. Dit jaar hopen ze dat nog eens te doen. De Windcentrale leek lange tijd niet van de grond te komen, maar na twee jaar ploeteren zijn afgelopen

Zonne-energie

een samenwerkingsverband voor zonne-energie aangegaan. Van der Valk heeft zich gespecialiseerd in bewegende systemen en bevestigingscom-

distributielijn van zonne-energie.

Council Board IEC Günter Idinger van Eaton is gekozen tot lid van de Council Board van de International Electrotechnical Commission. Idinger werd begin oktober benoemd tijdens de Algemene Vergadering van het IEC en zal vanaf januari 2013 drie jaar lid zijn van de Council Board.

Lichte stijging productie groene energie

De productie van hernieuwbare elektriciteit kwam in 2012 uit op 12,2 miljard kWh en was daarmee iets hoger dan in het voorgaande jaar. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek bekendgemaakt. Duurzame energie maakt 10 procent van het totale elektriciteitsverbruik in Nederland uit. Terwijl de productie uit biomassa gelijk bleef, nam de elektriciteitsproductie uit wind toe met 4 procent door uitbreiding van de capaciteit.Vorig jaar kwam 40 procent van de productie van hernieuwbare elektriciteituit windenergie. Bijna 60 procent van de productie van hernieuwbare elektriciteit komt uit biomassa. Daarbij gaat het om het verbranden van organisch afval in afvalverbrandingsinstallaties, het meestoken van biomassa in elektriciteitscentrales, de productie van elektriciteit uit biogas en overige biomassaverbranding.

Politiek aan zet na uitspraak

over acquisitiefraude

De wetgever moet aan de slag om acquisitiefraude op grote schaal uit te bannen. Dat concludeert MKB-Nederland na een uitspraak van de rechtbank Groningen in de acquistiefraudezaak die zij had aangespannen tegen Holland Internet Group en Telefoongids.com. De rechtbank onderschrijft dat acquisitie-fraude een ernstig probleem is, dat ondernemers grote schade toebrengt en dus hard moet worden aangepakt. De ondernemer die in deze zaak ‘meeliep’, is in het gelijk gesteld; Telefoongids.com heeft zich in dit geval inderdaad schuldig gemaakt aan een oneerlijke handelspraktijk. De rechter verwijst echter naar de wetgever om ondernemers in het algemeen beter te beschermen tegen acquisitiefraude.MKB-Nederland had de rechtbank gevraagd om ondernemers dezelfde bescher-ming tegen misleidende advertentieverkopers te bieden als consumenten, door de Wet op de Oneerlijke Handelspraktijken ook voor hen van toepassing te verklaren. Dat zou betekenen dat gedupeerde bedrijven veel sterker komen te staan, omdat de bewijslast dan bij de andere partij ligt. De rechtbank heeft echter aangegeven dat alleen de wetgever zo’n algemene regel kan vaststellen.MKB-Nederland richt zich daarom nu tot het kabinet om snel met een oplossing te komen. Minister Opstelten heeft eerder aangegeven dat hij de uitkomst van de rechtszaak van MKB-Nederland zou afwachten, voor hij een besluit zou nemen over uitbreiding van de rechtsbescherming van ondernemers. MKB-Nederland is verheugd dat de rechtbank heeft geoordeeld dat de individuele ondernemer die in deze zaak ‘meeliep’, wel dezelfde bescherming toekomt als een consument.

Nieuws

Foto

: Jaa

p Sp

ieke

r

EI04 08-11.indd 11 25-03-13 12:22

12 E&I - April '13

BrandveiligheidIn combinatie met optimale toegankelijkheid

Energieweg 11 8304 AJ Emmeloord T +31 (0)527 613456 F +31 (0)527 698420E-mail: info@dictator.nl of bezoek onze website: www.dictator.nl

Ruim assortiment deurhoudmagneten en ankerplaten

Betrouwbare rook- en warmtemelders Volledig programma deurdrangers; ook getest en

goedgekeurd voor toepassing op branddeuren (EN 1154) Ook oplossingen voor explosiegevaarlijke (ATEX)

omgevingen leverbaar

Sluitvolgorderegeling voor dubbelvleugelige deuren Vrijloopdeurdrangers; optimale toegankelijkheid

MAAR GELUKKIG KAN HET OOK ANDERS

DICTATOR biedt u hiervoor: HELAAS NOG VAAK DE PRAKTIJK

Verspil geentijd met hetzoeken naarhot spots. Vind ze!

www.testo.nl/875i

Met de testo 875i warmtebeeld-

camera identificeert u thermische

afwijkingen zeer precies.

• SuperResolution infraroodbeelden met

320 x 240 pixels (160 x 120 pixel detector)

• Intuïtieve bediening - zelfs met 1 hand

• Automatisch digitale foto voor het

archiveren van de meetlocatie.

23 0

983 1

3T

I-07

E&I - April ‘13 13

Nieuws van UNETO-VNI

Renovatie is de nieuwbouw van de toekomst

Huizen te koop, leegstaande bedrijfsgebouwen, opvallende geveldoeken met de tekst 'Kantoorruimte te huur'. Wie om zich heen kijkt, zal het niet ontgaan dat de bouw – en daarmee ook de installatiesector – in zwaar weer zit. Van de nieuwbouw hoeven we voorlopig weinig te verwachten, maar duurzame renovatie zou wel eens hét recept tegen deze crisis kunnen zijn. Op tal van plaatsen in ons land ontstaan veelbelovende initiatieven waarbij de installatiesector een vooraanstaande rol kan spelen.

Veel leden hebben last van de huidige crisis. Ze hebben moeite om voldoende werk binnen te halen. En áls er projecten worden uitgevoerd, is het maar de vraag of die winstgevend zijn. Voor het eerst sinds lange tijd moeten installatiebedrijven zelfs hun vakmensen laten gaan. Al met al geen beeld om vrolijk van te worden.

Kleinere bouwvolumes

Deskundigen zeggen dat wij de huidige markt met kleine bouwvolumes als een nieuwe realiteit moeten zien. Dat is een pijnlijke constatering. Gelukkig is onze

gebouwen in ons land voldoen namelijk niet meer aan de eisen van deze tijd. Ze gebruiken te veel energie en beschikken over weinig technisch comfort.

nog kansen voor de installatiebranche.

Comfortabeler en energiezuiniger

Een groot deel van de woningvoorraad is toe aan een verbeteringsslag.

comfortabeler en energiezuiniger te maken. Dat levert hen niet alleen een lagere energierekening op, maar maakt hun woning op termijn ook beter verkoopbaar.

nadrukkelijk onder de aandacht van de consument te brengen.

Naar Energielabel A

Gebouwen die deze duurzame renovatie ondergaan, kunnen weer lange tijd mee en dat biedt voordelen. Duurzaam vastgoed levert namelijk meer comfort op,

aantal gebouwen is getransformeerd van Energielabel G naar een label A, maar

kiezen ervoor hun gebouwvoorraad snel en doeltreffend te verduurzamen en ze daarmee een tweede leven te geven. Uiteraard spelen de technische installaties daarbij de hoofdrol. Alle reden om met klanten het gesprek aan te gaan en met

16 aprilWorkshop Digitale marketingSoest, info: e.vantil@uneto-vni.nl

16 aprilWorkshop 'Haal het beste uit jezelf!'Eelderwolde, info: k.parry@uneto-vni.nl

17 aprilMonteursbijeenkomst VEI Gelderland,Nijmegen, info: m.ruijgrok@uneto-vni.nl

17 aprilToolbox carrousel Veilig werkenNootdorp, info: s.verhoev@uneto-vni.nl

23 aprilWorkshop 'Haal het beste uit jezelf!'Arnhem, info: k.parry@uneto-vni.nl

24 aprilMonteursbijeenkomst VEI LimburgRoermond, info: m.ruijgrok@uneto-vni.nl

7 meiWorkshop 'Ondernemen bij tegenwind'Soest, info: e.vantil@uneto-vni.nl

15 meiNetwerkbijeenkomst Rotterdam / ZHZRotterdam, info: j.lens@uneto-vni.nl

16 meiMonteursbijeenkomst VEI BrabantTilburg, info: m.ruijgrok@uneto-vni.nl

28 meiInnovatiegroepWoerden, info: p.helmink@uneto-vni.nl

Activiteiten UNETO-VNI

Titia Siertsema voorzitter

EI04 13.indd 13 25-03-13 10:54

Het gaat er hard aan toe in de renovatiemarkt voor elektro-installateurs. De afgelopen jaren is door de malaise in de nieuwbouw de focus in de markt verschoven naar renovatie. Iedereen wil daar een graantje van meepikken. De kleinere renovatie-installateur vecht hard om de concurrentie het hoofd te bieden. De speklaag slinkt.

Tekst: Astrid Zoumpoulis

14 E&I - April ‘13

EI04 14-17.indd 14 25-03-13 11:04

E&I - April ‘13 15

ZZP’

'Booming business'

Thema: renovatie

'Leegstaande kantoren kunnen weerinteressanter worden'

R

Renovatieproject bij het Belasting & Douane Museum in Rotterdam.

EI04 14-17.indd 15 25-03-13 11:04

16 E&I - April ‘13

E-aandeel renovaties groot

Specialisatie

Samenwerken

Bij renovaties komt het overgrote deel van de omzet bij particulieren vandaan.

EI04 14-17.indd 16 25-03-13 11:05

E&I - April ‘13 17

'Starters krijgen een duwtje in de rug om een woning te kopen'

ABN AMRO

ABN AMRO

Kansen grijpen

Thema: renovatie

Groothandels maken soms voor verschillende partijen een berekening van hetzelfde project.

EI04 14-17.indd 17 25-03-13 11:05

Gerenoveerd fort als wellness-centrum

18 E&I - April ‘13

EI04 18-20.indd 18 25-03-13 12:31

Te midden van groene weilanden, onder de rook van het Noord-Hollandse Purmerend, ligt als sinds jaar en dag – sinds 1912 – een groot betonnen vestingwerk. Wat ooit onderdeel was van de Stelling van Am-sterdam is afgelopen jaren met veel energie omgebouwd tot een prachtig en luxe wellness-centrum. Bert Knook van Knook Totaaltechniek in Purmerend heeft deze verbouwing met zijn team aan den lijve onder-vonden. 'Het was niet zozeer de techniek zelf, maar vooral de omvang die het project zo bijzonder maakte.

Tekst: Hugo Schrameyer

Thema: renovatie

N ederland is tot op de dag van vandaag werkelijk ver-geven van betonnen vestingwerken, forten, bunkers en andere verdedigingsbouwwerken. Vooral de om-geving van Amsterdam is stevig bezaaid met beton-

nen structuren. Lange tijd was er nauwelijks aandacht voor: na de bouw – eind negentiende, begin twintigste eeuw – hebben die vestingwerken enkele decennia dienst gedaan, maar vooral na de Tweede Wereldoorlog zijn ze stevig in verval geraakt.Dat gold ook voor het Fort aan de Nekkerweg in Beemster. Fort Beemster wordt het ook wel genoemd. Na de jaren tachtig verloor het complex zijn functie als opslag voor springstoffen. Het gebrek aan onderhoud liet zich daarna ogenblikkelijk gel-den: het complex had zwaar te lijden onder de natuurelemen-ten, met als gevolg dat de gangen onderliepen met centimeters water en dat de wanden groen uitsloegen.

Werelderfgoed

Ondanks de krakkemikkige staat van het gebouw maakt het al sinds 1996 deel uit van Unesco’s Werelderfgoedlijst. Het duur-de nadien nog tien jaar voordat iemand zich daadwerkelijk ging bekommeren om de staat ervan. Halverwege het vorige decennium liet aannemer Frank Bart zijn plannen los op de renovatie van het gigantische complex. Zulke uitdagingen zit de familie Bart blijkbaar in het bloed, want zijn broer, Joannes Bart, ging hem al eerder voor met de renovatie en herbestem-

wijnhandel in is ondergebracht. Bert Knook van Knook Totaaltechniek – een elektrotechnisch bureau annex loodgietersbedrijf – en Frank Bart zijn zakelijk geen onbekenden van elkaar. 'Frank heeft tal van panden aan de Amsterdamse grachten gerenoveerd, vaak prestigieuze en

-teur, maar we betrekken elkaar regelmatig bij onze projecten.

Zo ben ik ook betrokken geraakt bij Fort Beemster.'De eerste oriëntaties wat betreft de renovatiemogelijkheden dateren van een jaar of acht terug. 'Het vergt een enorme dosis doorzettingsvermogen om zo’n project van de grond te krijgen. Frank kreeg de mogelijkheid om het fort te kopen, net als andere belangstellenden, maar daar moest dan wel een uitgebreid renovatieplan met toelichting tegenover staan. Het gaat dan om een serieus boekwerk, inclusief bouwtekeningen, inspanningsverplichtingen, constructietekeningen, noem maar op. Dagenlang heb ik met Frank in het complex rondgedwaald. Eigenlijk was zijn centrale vraag: kun je een basisontwerp voor me maken?'Om de renovatie nog beter voor te bereiden, reisde initia-tiefnemer Bart de halve wereld over en bezocht hij de meest exclusieve wellness-centra. De ideeën die hij daarbij op deed, moesten hun weerslag vinden in het project dat hem voor ogen stond. Het resultaat mag er absoluut wezen. In het ver-bouwde betonnen complex, maar ook op de buitenterreinen, is een kwalitatief zeer hoogstaand wellness-centrum verrezen, inclusief uiteenlopende sauna- en badfaciliteiten, maar ook met een prachtig restaurant, een hotelgedeelte en vergader-ruimte. Het complex meet vele honderden vierkante meters, het wellness-centrum zelf bestaat uit een wirwar aan bezoe-kersdelen en facilitaire ruimten, zoals de keuken en onder-houdskelders voor sauna’s en zwembaden. Hoe maak je in hemelsnaam een technisch ontwerp voor zo’n monumentaal gebouw? 'Heel veel praten en heel veel rond-kijken. Frank heeft zelf een aannemingsbedrijf en was dus in staat zijn visie eigenhandig naar een bouwontwerp te vertalen. Op basis van zijn inspanningen konden wij verder aan de slag met het technisch ontwerp. Ook daar zijn tientallen manuren in gaan zitten, waarbij bovendien gold dat er gedurende de renovatie telkens plannen werden aangepast.'

Voor bijna elke ruimte in het verbouwde, betonnen complex Fort Beemster is een aparte begroting gemaakt.

E&I - April ‘13 19

EI04 18-20.indd 19 25-03-13 12:31

Kilometers bekabeling

'Het is niet eens zozeer de techniek zelf die het project zo bijzonder maakt', zegt Knook achteraf. 'Het is vooral de omvang van het complex die een uitdaging vormde.' Om een paar kerngetallen te noemen: er zit 40 km elektrabekabeling in het complex, 20 km databekabeling en circa 30 km bekabeling voor het audio- en videosysteem. Knook is er met zijn team ongeveer anderhalf jaar mee bezig geweest, vanaf begin 2011 tot aan de opening in september 2012. Gedurende al die tijd waren er elke werkdag een paar medewerkers van Knook aan de slag, op hoogtijdagen vier mensen.'Gezien de complexiteit van de verbouwing kun je op voorhand nooit precies inschatten welk budget er nodig is. We hebben in overleg met Frank ruimte voor ruimte begroot. Van hotelka-mer tot hotelkamer en van sauna- tot saunagedeelte is een begroting opgesteld. Elke week, soms zelfs een paar keer per week, vond er overleg plaats over de renovatievoortgang en budgetbewaking', vertelt de installateur.Een afgetekend voorbeeld van budgetverruiming betreft bij-voorbeeld de aanschaf van een legionellacontrolesysteem. Het systeem zelf kostte al 72.000 euro, inclusief stroomtoevoer en bekabeling kwam de investering op bijna 125.000 euro uit. Dat lijkt fors, maar daar staat tegenover dat het wellness-centrum daardoor geen medewerkers nodig heeft om de waterkwaliteit te controleren. Doordat er zo op de loonkosten wordt bespaard is deze investering dus in feite al na enkele jaren terugverdiend.

Samenwerking

Behalve de grootte maakte ook de samenwerking met andere leverancier de renovatie tot een onalledaagse opdracht. Bart heeft immers een aannemingsbedrijf, hetgeen betekende dat hij de regie in eigen hand hield en toeleveranciers deel liet uitmaken van het bouwteam. Daarin bevonden zich behalve Bart, zijn schilders en stukadoors, en Knook vanzelfsprekend ook partijen als de zwembad- en saunabouwer, de keukenbou-wer, een verwarmingsinstallateur en audio- en videotoeleve-ranciers.'Het was soms een buitengewoon pittige opdracht om alle

neuzen dezelfde kant op te krijgen. Wat me vooral is bijgeble-ven, is dat we als installateur met alles en nog wat te maken kregen: van stopcontacten in de hotelkamers tot en met de stroomtoevoer voor de zwembadtechniek. Het was allemaal buitengewoon divers.'Wat Knook vanuit die samenwerking vooral ook heeft geleerd, is dat betrokkenen de neiging hadden om een veilige inschat-ting te maken voor wat betreft het gevraagde vermogen. Dat gold eigenlijk voor elke partij, van de keukeninstallateur tot en met de zwembadbouwer. 'Als er 160 A nodig is, dan bestaat toch de neiging een opgave te doen van 200 A. Dan zit je in elk geval goed, terwijl dat in de praktijk niet nodig blijkt.' Dus de opdrachtgever heeft te veel betaald voor een zwaar sys-teem? 'Nee, dat ook weer niet, want verzekeringstechnisch heb ik rekening te houden met de opgave van de toeleverancier. En toch: als een partij de volgende keer meldt dat die 200 A nodig heeft, zal ik hem ook vragen naar een referentie: dan gaan we ter plekke zelf even meten.'Tot slot, ook niet onbelangrijk: klussen van dergelijke omvang hebben niet zelden de neiging om uit de bocht te schieten, vooral qua kosten. Ook dat moet worden gezegd: Bart heeft de regie prima in handen gehouden. De begroting van ongeveer 8 miljoen euro is met slechts 8 procent overschreden. 'Het was een prachtig en groots project.'

Jung KNX

KNX

-

LS 990

Enkele jaren geleden stond er nog enkele centimeters water in de gangen en waren de muren groen uitgeslagen.

20 E&I - April ‘13

EI04 18-20.indd 20 25-03-13 12:32

E&I - April ‘13 21

Markt en maatschappij

Kleinschalig broddelwerkAls directeur van Vereniging Eigen Huis houd ik mij bezig met het wel en wee van huidige en toekomstige eigenwoningbezitters in Nederland. En dus met de ontwikkelingen op de woningmarkt. Op die markt woedt al decennialang een crisis. Natuurlijk zijn de problemen op de woningmarkt sinds, pak ‘m beet, 2008 meer zichtbaar dan voorheen. Bij laag water komen de wrakken immers boven drijven. Maar ook vóór 2008 heerste er al een ware crisis op de woningmarkt. Denk aan het lang slepende probleem om als starter aan een geschikte woning te komen, aan de structureel lange wachttijden in de sociale huursector en aan het feit dat het aanbod van woningen zich al decennialang niets aantrekt van de vraag ernaar. Deze structurele problemen zijn geen gevolg van een gebrek aan overheidsbeleid. Integendeel, zowel de koop- als de huursector is vergeven van overheidsbemoeienis. Van huurprijsregulering tot hypotheekrenteaftrek, van ruimtelijke ordening tot bouwregelgeving. Maar met welk resultaat? In elk geval niet dat Nederlandse huishoudens kunnen wonen waar en hoe ze dat graag willen.

Vier partijen op de woningmarkt vinden dat dit fundamenteel anders moet. Aedes, de makelaarsorganisaties, Woonbond en Vereniging Eigen Huis hebben vorig jaar de handen ineen geslagen om te komen met een integraal hervormingplan voor de woningmarkt: Wonen 4.0. In dit plan bouwen we de hypotheekrenteaftrek in kleine stapjes af, evenals de lage huren in de sociale huursector, maar compenseren kopers en huurders via een belastingverlaging. Voor lagere en bescheiden middeninkomens wordt dit aangevuld met een ‘woontoeslag’.

Het kabinet van en heeft een dergelijke integrale hervorming van de woningmarkt helaas niet aangedurfd. Daarentegen heeft de coalitie besloten tot een aantal onsamenhangende maatregelen wat betreft de koop- en de huursector. Helaas, precies de verkeerde maatregelen. In de koopsector krijgen starters het moeilijker dan ooit, waardoor de transacties verder stilvallen en de woningwaarden onnodig onderuit gaan. In de huursector wordt een enorme greep in de kas gedaan onder het kopje

volkshuisvesting, met negatieve gevolgen voor de bouw en de economie.Waar grootschalige renovatie nodig is, kiest dit kabinet voor kleinschalig broddelwerk. Met grote schade, dat dan weer wel. Voor huidige en toekomstige eigenwoningbezitters in Nederland brengt dit kabinet weinig ‘wel’ en vooral veel ‘wee’.

dr. Rob Mulder, Vereniging Eigen Huis r.mulder@eigenhuis.nl @rob_mulder

Rob Mulder:

'In de koopsector krijgen starters het moeilijker dan ooit'

EI04 21.indd 21 25-03-13 12:33

22 E&I - April ‘13

Ondernemen

2.0

Deze rubriek komt mede tot stand met de hulp van online-marketingspecialist Lodewijk Tromp van Leads to Like (www.leadstolike.nl).

Allerhande Apps, internet-tools en social media kunnen het leven vaneen onderneming een stuk makkelijkermaken. Ten minste, als dergelijketools goed worden ingezet.Ondernemen 2.0 biedt nieuws,achtergronden en – vooral – tips en trucs om snel en succesvol aan deslag te gaan met de digitale wereld.

Google

Vrijwel iedere ondernemer voelt op zijn klompen aan dat allerhande Apps, internettools en social media ook allerlei mogelijkheden bieden watbetreft reclame, marketing, het genereren van leads en klantenbinding. Maar ja, hoe? Wie weleens aan de slag is gegaan met een LinkedIn-of Twitter-account weet dat dat alleen geengarantie is voor succes. Je moet er ook iets mee doen. Maar wat dan?De klassieke fout die veel ondernemers in de digitale wereld maken, is dat ze het proberen in te zetten als reclamemedium. Zoals ze voorheen een halve pagina advertentieruimte kochten in lokale kranten en huis-aan-huisbladen, zo willen ze nu social media inzetten als advertentiemedium.En waar vroeger een advertentie in het plaatselijke huis-aan-huisblad wel een meetbaar resultaat gaf,

Volgens Lodewijk Tromp, digitale marketing-specialist van Leads to Like, komt dat vooral omdat veel ondernemers vergeten eerst te luisteren.Te luisteren? Juist ja, te luisteren. 'Anders dan een krant of huis-aan-huisblad biedt juist de digitale wereld uitgelezen mogelijkheden om eerst goed te luisteren naar je omgeving, je potentiële doelgroep. Een klein voorbeeld: om op internet te worden gevonden moet je wel weten waar mensen naar op zoek zijn. Als jouw doelgroep vooral zoekt op 'verstopte afvoer' en al jouw teksten gaan over'niet goed werkende riolering', zal Google – de

Eerst goedluisteren

Over Internet, Google, Facebook,LinkedIn, Pinterest, Twitter, YouTube, WhapsApp en nog veel meer….

EI04 22-23.indd 22 25-03-13 12:36

E&I - April ‘13 23

zoekmachine bij uitstek – je natuurlijk niet snel vinden. De eerste stap is dus uitzoeken op welke zoektermen jouw doelgroep zoekt.'Het grote voordeel hierbij is dat daar geen dure consultants of extra software voor nodig zijn.Google zelf biedt daarvoor meer dan genoeg mogelijkheden. Wie via Google zoekt op 'vinden zoekwoorden google' ziet bovenaan in de zoekre-sultaten een link naar 'Google Adwords Keyword Tool'. Via deze link kom je op de zoekmachine van Google Adwords. Door hier gericht op bepaalde zoektermen te zoeken, wordt heel snel duidelijk welke (combinatie van) zoektermen meer en welke minder populair zijn. En dus welke combinaties je juist wel en juist niet moet gebruiken.Tromp: 'Door eerst goed naar je doelgroep teluisteren weet je ook veel beter op welke manierje moet aansluiten bij de behoefte. Zo blijktbijvoorbeeld via de Google Adwords Keyword Tool dat de combinatie 'kosten zonnepanelen'beduidend minder scoort dan de combinatie 'subsidie zonnepanelen', namelijk 9.900 hits versus 27.100 hits. Tekstueel lijkt het een klein verschil, maar om snel te worden gevonden maakt het een groot verschil.'

Twitter

Wat met de zoektermen via Google kan, kan ook op Twitter. Ook hier geldt: eerst goed luisteren. Zo maar allerlei tweets de wereld in sturen heeft geen enkele zin. Ook hier gaat het om de juiste aanslui-

ting te vinden met de doelgroep. Waar is dedoelgroep mee bezig. Concreter: wat zetten de mensen in een straal van 20 km om mijn bedrijf op Twitter en welke woordencombinaties zittener in deze tweets?Ook hiervoor zijn geen dure specialisten of extra online-abonnementen nodig. Via www.twitter.com/search-advanced kan niet alleen op allerhande woorden worden gezocht, maar vooral ook incombinatie met een bepaalde locatie. Hierdoor kan heel snel duidelijk worden welke onderwerpen wel of niet in de omgeving leven. En met die weten-schap in het achterhoofd vervolgens zelf gaanTwitteren, maakt direct een wereld van verschil.

Niet doenLodewijk Tromp: 'Als er één ding is dat ondernemers vooral niet moeten doen, dan is het wel lukraak zenden. Je stapt immers ook niet een lokalenetwerkbijeenkomst binnen om vervolgens luidkeels te roepen wie je benten wat je allemaal 'heel erg goed' kunt. Alle aanwezigen zullen dan evenopkijken om je vervolgens totaal links te laten liggen. Anders dan eenadvertentie in een krant biedt de digitale wereld de mogelijk om daadwerkelijk een 'gesprek' aan te gaan. En daarbij werkt het net als in het gewone leven: eerst luisteren naar de ander.'

EI04 22-23.indd 23 25-03-13 12:36

Tekst: Paul Smorenburg

24 E&I - April ‘13

EI04 24-27.indd 24 25-03-13 13:20

E&I - April ‘13 25

Project

Afstemming

De armaturen boven het bassin zijn met een extra stalen borgingskabel vastgemaakt aan de stalen dakspanten.

EI04 24-27.indd 25 25-03-13 13:20

26 E&I - April ‘13

W-installatie

2

Energiedak

Duurzame verlichting

Inbouwdrama

Redundante bevestiging

Touchpanel in badzaal waarmee badmeester de speeltoestellen in werking kan zetten

EI04 24-27.indd 26 25-03-13 13:21

E&I - April ‘13 27

Aarding

Brandmeldinstallatie

Project

Alle armaturen die boven het zwembad hangen zijn met een extra stalen borgingskabel bevestigd.

EI04 24-27.indd 27 25-03-13 13:21

28 E&I - April '13

Professioneel starten met zonne-energie?Vanuit ons opleidingscentrum in Weesp organiseren wij merkonafhankelijke vakinhoudelijke trainingen over zonnestroom (PV), zoals:

PV basiscursus;PV techniek trainingPV advies- en verkoop training.

www.solarclarity.nl/academy

academySCN

S

EW -90+90

+45 -45

0

Solarclarity BV Flevolaan 21 1382 JX Weesp +31(0)294-769028 sc-academy@solarclarity.nl

Schrijf u nu in voor één van onze merkonafhankelijke trainingen over zonnestroom (PV), zoals:

2013Trefpunt voor veiligheid

4-6 juni

Organisatie: Ondersteund door:

In één dag een complete update van de markt

Kijk op www.safetysecurityamsterdam.nl voor het programma.

Registreer nu voor gratis toegang via www.safetysecurityamsterdam.nl

NS-retour voor€ 8,50

EUROPE

Uit voorraad leverbaar

Magneetschakelaars KC en DC 6 tot 630 Amp.

Spoelspanning 24, 230 en 400 volt

Thermische relais 0,1 tot 95 Amp.

Hulpcontacten 2 en 4 polig

Timerblokken on-off delay

www.schotmanelektro.eu

GACIA Weverstraat 4, 9403 VJ Assen 088-5460735

Hot topicWeet u hoe het zit? In deze rubriek behandelen wij technische

vragen die ondernemers hebben gesteld via media@uneto-vni.nl

Techniek

Heeft u ook een technische vraag?Stuur hem dan naar media@uneto-vni.nl

E&I - April ‘13 29

Dubbel geïsoleerde verdeelinrichting ///

Ik heb een vraag over de uitvoering van een dub-bel geïsoleerde verdeelinrichting. Wij voeren op dit moment correctieve werkzaamheden uit naar aanleiding van een NEN 3140-inspectie die door een derde partij is uitgevoerd. Wij komen in de uitvoe-ring dubbel geïsoleerde kasten tegen en worden geconfronteerd met het volgende dilemma: onze leverancier zegt: 'binnenframe aarden' en fabri-kant Hager zegt: 'binnenframe niet aarden'. Het gaat over de verdeelinrichting die met hun materi-alen is samengesteld.Ons idee is dat een binnenframe wel moet worden geaard, omdat als het frame door een fout in de kast toevallig onder spanning komt te staan een monteur bij werkzaamheden hiermee in aanraking kan komen, bijvoorbeeld bij meting. Wat moeten we nu doen?

Een schakel- en verdeelinrichting is een product dat wordt samen-gesteld door de fabrikant en moet voldoen aan NEN-EN 61439. Als een installateur hierin aanpassingen doet, dan moet dat gebeuren bin-nen de randvoorwaarden, zoals aangegeven door de fabrikant. Zo kan een schakel- en verdeelinrichting ook niet zo maar worden uitgebreid met meerdere installatieautomaten vanwege de warmtehuishouding. De manier waarop beschermingsmaatrege-len zijn toegepast is dus bepaald door de fabrikant. Deze fabrikant heeft ervoor gekozen om de basis- en foutbescherming te realise-ren, door het paneel dubbel geïsoleerd uit te voeren.

In NEN 1010, bepaling 412.2.2, staan eisen aan de omhulsels be-schreven:

delen worden gevoerd die mogelijk spanningsversleping kun-nen realiseren. Praktisch betekent dit bijvoorbeeld dat er geen geleidende bouten of schroeven door de omhulling mogen steken. In de instructie beschrijft de fabrikant op welke manier het paneel moet worden geplaatst. Als de schroeven, conform de instructie van de fabrikant, aan de binnenzijde deugdelijk zijn geïsoleerd (en door onderhoud en dergelijke, ook blijven) dan is er geen potentiaalversleping mogelijk.

dit paneel de geleidende delen niet met een beschermingslei-ding mogen zijn verbonden. De beschermingsleidingen en de bijbehorende klemmen moeten op dezelfde manier zijn geïso-leerd als de actieve geleiders, zoals fase- en nulgeleiders.

kan aannemen is onwaarschijnlijk. Immers, als de boven-

delen een fase-potentiaal aannemen door een onbedoelde verbinding nihil.

Door geleidende delen wel met een beschermingsleiding te ver-binden wordt de situatie onveiliger. Klasse II is veiliger dan klasse I:

contact maakt met een actief deel en een geaard metalen deel in het paneel, dan is de stroom door het lichaam levensbedrei-gend. Zijn de delen niet geaard en wordt een actief deel aan-geraakt, dan is de stroom veel lager omdat de weerstand naar aarde (schoeisel plus de grond) veel hoger is. Dit wordt 'slechts' als een schok ervaren.

een vlamboog als gevolg, nihil.

Bevoegde personen

Als, zoals in de vraag is aangegeven, wordt gewerkt en/of geme-ten, dan staan de actieve delen, zoals een fase-rail, ook onder spanning. Let wel; een paneel mag alleen worden geopend door bevoegde personen. Deze personen behoren te zijn geïnstrueerd en op de hoogte te zijn van eventuele elektriciteitsrisico’s. Dit in tegenstelling tot 'de gebruikers van de installatie', die als leek kunnen worden beschouwd. Zij hebben dan ook geen toegang tot de binnenzijde van het paneel.Het is de bedoeling dat alle werkzaam-heden in het paneel alleen dan worden uitgevoerd als het paneel volledig spanningsloos is en blijft. Voor meten is dit uiteraard lastig. Maar ook hier geldt: werken binnen de gevarenzone wordt als werken onder spanning gezien. Dit is dus ook niet zonder meer toegestaan. Voor meten geldt – volgens NEN 3140 – een minimale afstand van 5 cm rondom de actieve delen. In NEN 3140, bijlage H, staat beschreven hoe – mits dit door de werkverantwoordelijke is afgewogen, voorbereid en toegestaan – veilig kan worden gemeten en welke beheersmaat-

EI04 29.indd 29 25-03-13 13:13

30 E&I - April ‘13

iet een, niet twee, maar zes trends signaleert Scheider Electric in de reno-vatiemarkt. De belangrijkste en eerste

duurzaamheid, waarbij zonder veel investeringen een duurzaam en energiezuinig gebouw wordt gecreëerd. Een tweede trend is connectiviteit: het integreren van verschillende gebouwgebonden systemen, gebaseerd op open protocollen en webservices, wat toegang en beheer eenvoudiger maakt. Optimalisatie van de kosten en het energiegebruik (derde en vierde trend) biedt installateurs meer inzicht in de 'total costs of ownership' (TCO) en de verbruikskosten. Dit wordt steeds belangrij-ker, evenals een korte doorlooptijd (vijfde trend),

gereedschapsloze oplossingen. Dat levert tegelij-kertijd risicoverlaging op voor installateurs. Tot slot,

Multifunctionele gebouwen moeten zich namelijk kunnen aanpassen aan veranderende vraag of functionaliteit.

Oplossingen

Bij renovatieprojecten is het belangrijk om veld-apparatuur, zoals meters, opnemers, kleppen en afsluiters, te vervangen en/of toe te voegen. Vervanging van gebouwgebonden systemen kan echter duur zijn doordat vanuit de verschillende bronnen informatie niet kan worden geïntegreerd en geanalyseerd. Schneider Electric biedt hiervoor

en beheer op afstand mogelijk maakt. Met Eco

energiegebruik monitoren zonder dat zij over een energiebeheersysteem hoeven te beschikken.De Advanced-groepenverdeler vervangt oude groepenkasten door nieuwe installatieautomaten die voldoen aan de nieuwste NEN 1010-norm. Ook het modulaire laagspanningssysteem Acti 9 helpt installateurs, onder meer door snel te bepalen waar storingen zich in de installatie bevinden en met een functie die bedrading en bekabeling vermindert. Snel elektra en data aansluiten en

De huizenmarkt zit op slot. Niet een klein beetje, maar volledig. Slecht nieuws voor de nieuwbouw-sector, goed nieuws voor iedere installateur die zich met de renovatiemarkt bezighoudt. Een rondje langs verschillende aanbieders leert dat renovatie inmiddels overduidelijk op de kaart staat. De vraag wat de trends en ontwikkelingen binnen dit speelveld zijn levert vele uiteenlopende reacties op.

Renovatie: leveranciers bieden tal van innovatiesTekst: Hugo Schrameyer

NEaton heeft zijn producten zodanig ontworpen, dat ze gemakkelijk en snel zijn te installeren.

EI04 30-32.indd 30 25-03-13 13:33

E&I - April ‘13 31

Techniek

het totaalpakket dat Schneider Electric levert aan wandgootsystemen, zuilen, vloersystemen en bijbehorend schakelmateriaal.Schneider Electric ondersteunt installateurs met verschillende montagevriendelijke oplossingen die de installatie eenvoudiger en sneller maakt. Ook

-spannings- en laagspanningsinstallaties. Onder-steuning vindt verder plaats met tal van workshops, trainingen en whitepapers.

8.000.000 m2

2 kantooroppervlakop een huurder. Toch is in de afgelopen jaren een recordaantal bouwvergunningen voor nieuwe kantoorgebouwen afgegeven. Tijd voor een om-

stellen steeds hogere eisen aan de kwaliteit van het gebouw en het gebruikscomfort, en dat alles tegen redelijke kosten. Duurzaam renoveren is beter

bestaand gebouw weer aantrekkelijk worden.De oplossing is het hergebruik van bestaande kantoorgebouwen, met slimme installaties die de

-zaamheid en integraal energiebeheer zijn hierbij sleutelwoorden die zowel leverancier Siemens als de installateur hanteren. Zo maakt Siemens in nauwe samenwerking met installateurs bestaande, maar ook nieuwe gebouwen interessant voor huur-ders. Bovendien krijgt de eigenaar van het gebouw onderhandelingsruimte voor het huurcontract. De

rendement, terwijl de gebruiker van tevoren precies weet waar hij aan toe is.Volgens Siemens wordt met renovatieduurzaam-heid op meerdere gebieden gestimuleerd: het bestaande gebouw krijgt een tweede leven en door

teruggebracht en het milieu minder belast.

Realisatie

Duurzaam renoveren creëert een win-winsituatie

gebouw, een zichzelf terugverdienende installatie en lage energiekosten. Met een goed ingeregeldgebouwbeheersysteem kan de TCO zo laag mogelijk

en transparant energiebeheer.Bij renovatie is het belangrijk dat zowel de toe-komstige functie als het gewenste comfortniveau van het gebouw worden bepaald. Daarnaast is het verstandig een goede inventarisatie van de (huidige) werktuigbouwkundige installatie te maken. Het to-taal vernieuwen van de installatie is vaak niet nodig, ook met (stapsgewijze) migratie kunnen aanzien-lijke besparingen worden gerealiseerd.Klimaatregelinstallaties met integratie van verlichting en zonwering besparen veel energie,

door het gebruik van natuurlijke warmte en zon-licht. Met lagere energiekosten wordt het gebouw sneller verhuurd en kan de investering snel en eenvoudig worden terugverdiend.

Of het nu gaat om de verbouwing van een en-kele woning of de grootschalige renovatie van

-ren en energiezuiniger maken van gebouwen is het aanpassen van de elektrische installatie een waardevolle investering voor een veilige en comfor-tabele leefomgeving. Eaton heeft zijn producten zodanig ontworpen dat ze gemakkelijk en snel zijn te installeren. Door installateurs en monteurs bij de ontwikkeling te betrekken sluiten Eaton-producten volgens de leverancier goed aan op de dagelijkse praktijk. En dat moet vooral ook voor tijdwinst zorgen, zowel tijdens de installatie als bij onder-houdswerkzaamheden of uitbreiding. De recent

-vatie van woningen zeer eenvoudig toe te passen, omdat de kast bijna altijd een-op-een uitwisselbaar is met de oude groepenkast.

De belangrijkste trend die Scheider Electric in de renovatiemarkt ziet is die

duurzaamheid.

Met Desigo, het gebouwbeheersysteem van Siemens, kunnen energie- en onderhoudskosten worden teruggedrongen.

EI04 30-32.indd 31 25-03-13 13:33

32 E&I - April ‘13

eenvoudig, zonder hak- en breekwerk, toepasbaar in renovatieprojecten voor het automatisch scha-kelen en dimmen van verlichting, het op- en neer laten van rolluiken, het instellen van alarmeringen, en het regelen van verwarming en ventilatie.

maken. Bewoners zien realtime hoeveel energie ze gebruiken, wat dit kost en hoe ze hun gebruik eenvoudig kunnen sturen. Bewust omgaan met

milieu. Eaton introduceert binnenkort de nieuwe

in mei op de markt komt. Hiermee is het mogelijk

besturen en via het internet toegankelijk te maken.

kan worden toegepast in elke installatie en in elke bestaande of nieuwbouwwoning. De Smart Home

-loze installatie communiceren en uiteenlopende scènes en besturingen activeren. Door de bijbeho-rende App voor iOS en Android is het ook mogelijk

of tablet te bedienen. Bediening op afstand via het internet behoort ook tot de mogelijkheden.

lichtnet aangesloten en met internet verbonden. De rest van de communicatie in huis gebeurt uiteraard draadloos.

zitten natuurlijk altijd installaties die onafgebroken operationeel moeten blijven, zoals (trap)liften en intercomsystemen. Ook in particuliere woningenkunnen bedrijfskritische energiegebruikers aanwezig zijn, zoals een alarminstallatie, maar ook de computer. Een UPS kan hierbij zorgen voor

aantal stroomstoringen dat regelmatig het nieuws haalt, een aspect dat volgens Eaton steeds meer aandacht verdient.

Thuis

Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming bedient de mark met verschillende merken, waaronder het Jung-schakelmateriaal. Volgens een woordvoerster van de organisatie passen dezeoplossingen naadloos bij allerlei renovatietoepas-singen. Onder de noemer ‘ideeën voor thuis’ biedt deze leverancier een breed scala aan oplossingen, waarbij tevens meer wooncomfort kan worden gerealiseerd. Milieubescherming en kostenbe-sparing gaan daarmee hand in hand.Jung biedt wat dat betreft een uitgebreid portfolio aan toepassingen, bijvoorbeeld wat betreft het besturen van verlichtingsoplossingen. Verlichting automatisch en naar behoefte sturen, meldt Hateha, is niet alleen comfortabel, maar bespaart de gebruiker bovendien de nodige energie.

inwisselt voor een bewegingsmelder met een

dimmer in plaats van een schakelaar, ziet zijn wooncomfort duidelijk toenemen. Een contactdoos met ledverlichting voor oriëntatie voorkomt dat gebruikers struikelen over eventuele obstakels.Ander voorbeeld dat Hateha noemt, is Jung’s

-management gaat het niet slechts om op zichzelf staande oplossingen, maar om een doordacht systeem waarbij alle componenten op elkaar zijn afgestemd. Zo kan de gebruiker alle functies in het

De inbouwontvangers blijven gezien hun bouw-vorm uit het zicht.Een ander onderwerp vanaf Jung-zijde, is mis-schien er niet een die logischer wijs te verwach-ten is, maar er toch zeker bij hoort: muziek- en multimediasturing.

multimediacomponenten die overal kunnen worden aangesloten.Tot slot: deurcommunicatie. Ook een onderwerp dat duidelijk op de agenda staat van Jung. Met de binnen- en buitenstations ziet de gebruiker op het touchscreen niet alleen de beelden die de camera van de bezoekers levert, maar kan de gebruiker via dit touchscreen ook allerlei functies aansturen. Zo ziet de gebruiker met de 130°-detectiehoek van de geïntegreerde camera op het buitenstation alles wat zich voor deur afspeelt. Bij het klinken van de deurbel wordt automatisch een foto van de bezoeker vastgelegd op het videostation.

Onder de noemer ‘ideeën voor thuis’ biedt Hateha een breed scala aan oplossingen, waarbij tevens meer wooncomfort kan worden gerealiseerd.

'Bewoners zien realtime hoeveel energie ze verbruiken'

EI04 30-32.indd 32 25-03-13 13:33

E&I - April ‘13 33

De technische installatiesector wordt sterk gedreven door technische inno va-ties. Techniek wordt sneller, betrouw-baarder, eenvoudiger te monteren et cetera. Kenmerk van technische innovaties is dat deze elkaar steeds sneller opvolgen. Vooral op het terrein van duurzame energieopwekking en energiebesparing worden bijna wekelijks technische innovaties bekendgemaakt. Er gaat geen week voorbij zonder nieuwe producten of wetenschappelijke doorbraken.Wat opvalt is dat veel van deze inno-vaties hun weg nog niet vinden naar de consument. De consument vraagt er niet om en de installateur die proactief optimalisatie van de installatie/woning aanbiedt, is voorlopig nog een uitzon-dering. Al dat extra werk gaat immers ten koste van het al ingeplande werk.

Dat is jammer. Voor de installateur omdat hij potentiële omzet misloopt – en die kan hij juist nu zo goed gebruiken – maar ook omdat er een steeds grotere kloof ontstaat tussen het energiebesparingspotentieel en de dagelijkse praktijk. Zo kon ik in mijn eigen woning door een serie van kleine (en betaalbare) innovaties al 40 procent energie besparen.Ondanks de duidelijke Europese doel-stellingen voor 20 procent energie-besparing en 20 procent duurzame energie in 2020, wachten veel bedrijven op wettelijke eisen van de Rijksoverheid, zo blijkt uit een recent marktonderzoek van . Waarom? Waar blijft onder-nemend, maar vooral: waar blijft instal-lerend Nederland? Moet er misschien gewerkt worden aan de ontwikkeling van het vakmanschap? In het project

BuildUpSkills is onderzocht welke eisen verduurzaming van de gebouwde omgeving stelt aan het vakmanschap van installateurs en bouwers. Duidelijk is dat duurzame energieopwekking, energiebesparing, duurzaam materiaal-gebruik en duurzaam bouwen eisen stelt aan het vakmanschap van elke vakman in de installatiesector. Van iedere vak-man wordt verwacht dat hij of zij actie onderneemt om vaardigheid te krijgen in 'nieuwigheden' die het mogelijk ma-ken om tenminste 20 procent energie te besparen en 20 procent energie duur-zaam op te wekken. Want alleen goede en ‘up-to-date’-vakmensen zijn in staat de kansen die er zijn te verzilveren. Ik hoop daar een bijdrage aan te leveren. In de komende maanden zal ik u aan de hand van diverse technische innovaties verleiden tot leren. De volgende keer: 'experimenteren doet renderen’.

Jan Cromwijk:

Installeren

'Er gaat geen week voorbij zonder nieuwe producten of wetenschappelijke doorbraken'

Het is natuurlijk puur toeval. Maar als onderwijskundige, werkzaam in de installatiesector, valt mij direct op dat het woord ' leren' letterlijk een deel uitmaakt van uw core business: installeren. Als nieuwe columnist krijg ik van de redactie carte-blanche om te inspireren in leren en innoveren. Kernwoorden in mijn columns zijn dan ook: ondernemen, innoveren en leren.

Techniek

Jan Cromwijk, Isso j.cromwijk@isso.nl @jancromwijk

EI04 33.indd 33 25-03-13 13:40

34 E&I - April ‘13

Interdisciplinair samenwerken in de Q-club

trikt gescheiden langs elkaar heen werken,het is een bekend verschijnsel in de bouw,evenals de ellenlange opleverlijsten. Het zit in dezelfde hoek: niet nadenken,

onvoldoende voorbereiding, falend toezicht, het -

steding, een team dat per project wordt gevormd en geen lering uit vorige projecten inbrengt. Deze litanie kan nog wel pagina’s worden voortgezet. Iedere door de wol geverfde installateur kan het lijstje aanvullen.

Open en bloot

Er is nog iets anders aan de hand. De meeste installateurs zijn erg huiverig om hun specialistische vakkennis open en bloot op tafel te leggen, concur-rentie ligt op de loer. En: een aap leer je gemakkelijk klimmen. Als hiervoor een vorm van beveiliging kan worden gevonden, komt er veel meer kennis ten voordele van het project beschikbaar.

In 2003 nodigde de overheid enkele partijen uit de bouwwereld uit om mee te denken over het

goed voor zo'n 25 procent van alle grondstof-verbruik in Nederland. Architect Edwin Smit van MIII-Associates uit Rijswijk maakte deel uit van de commissie. Smit vond de eindconclusies van het rapport dermate alarme-rend dat hij besloot praktisch aan de gang te gaan

voordat de term cradle-to-cradle werd bedacht. 'Als je een bos kapt voor timmerhout,' licht Smit hergroeibaarheid toe, 'en je plant vervolgens direct jonge bomen op het kale stuk, dan kun je over dertig jaar opnieuw kappen. Als het eerste hout

Bedenk ook dat in elke ton hout ongeveer 400.000 CO

2 wordt gebonden. Het mes snijdt aan meerdere

kanten.'

Wie herkent het niet: de ene dag breng je een keurig stuk installatie in de bouw aan, de volgende dag zijn er alweer delen gesloopt door een van je partners omdat die vindt dat jouw installatie in de weg zit. De aannemer, die nog niet zo lang

blauwe lucht. En toch: het kan ook anders.

S

EI04 34-36.indd 34 25-03-13 13:50

E&I - April ‘13 35

De Q-club

De Q-club is eigenlijk 'de coöperatieve vereniging Q', een samenwerking van participanten in de bouw. Oprichter Smit: 'Q staat voor quantum. De verwachting is dat als de seriegrootte toeneemt we kostprijstechnisch steeds beter gaan scoren. Onder de oudste leden van vinden we onder andere een projectontwikkelaar, een constructeur en de ASN-bank. De bank kon groenhypotheken verstrekken met een gunstig rentetarief als biomaterialen intensief werden toegepast. Inmiddels hebben we een reeks woningen gebouwd. In elke nieuwe woning is de ontwikkeling voorgezet waardoor we nu vrijwel volledigindustrieel vervaardigde woningen neerzetten, met een assemblagetijd van minder dan twee dagen. Ook de afbouw-werkzaamheden zijn zo veel mogelijk naar de fabriek verplaatst.'

Kennis uitnutten

'Als architect honger je permanent naar kennis', bekent Smit. 'Zo tekende ik mooie kozijnen. Alleen kon ik geen touw vastknopen aan de uiteenlopende prijsaanbiedingen. Een bezoek aan een leverancier deed de mist echter snel optrekken.' Smit realiseerde zich dat juist onderin de bouwkolom, bij de toeleveranciers en installateurs, erg veel kennis zat die nauwelijks werd gebruikt. 'De bouwkolom heeft eigenlijk een diabolo-vorm. Bovenin opdrachtgever, architect en adviseurs, in het smalle middendeel de aannemer en onderin de uitvoerenden: toeleveranciers, onderaannemers en installateurs. Juist in deze laatste groep zit veel praktische vakkennis en ervaring. Kennis en expertise die door de versmalling in de traditione-lebouwkolom nauwelijks bovenin wordt gebruikt omdat ze grotendeels onzicht-baar blijft.'

om juist toeleveranciers en installateurs te interesseren voor de Q-club en – nog belangrijker – bij hem aan de ontwerptafel te halen. 'De Q-woningen zijn door de inbreng van vakspecialisten op detailniveau

veel ontwerpvrijheid behoud. We hebben bereikt dat de disciplines elkaar niet meer in de weg zitten en elkaars werk niet meer afbreken. Iedereen in het technisch team mag zich overal mee bemoeien. Rustig over de eigen horizon kijken. Graag zelfs, het

zijn allemaal ondernemers met jarenlange bouwervaring.'

hergroeibaar moeten zijn en de woningenmet eenzelfde kostenplaatje kunnen worden neergezet als met traditionele bouw. Elk duurder concept is onverkoop-baar. In de Q-woningen worden in het algemeen betere en derhalve duurdere bouwmaterialen toegepast. 'De hogere kosten worden meer dan gecompenseerd door de woningen hoofdzakelijk in de fabriek te bouwen. De feitelijke afbouw vergt nog maar een fractie van de gebrui-kelijke bouwtijd. Montagekwaliteit is hier verruild voor productkwaliteit. Een forse aanval op de faalkosten.'

Warmteverliezen

Smit: 'Bekijk eens een infraroodfoto van een woning. Je ziet rond de kozijnen altijd een donkere lijn. Dat betekent dat daar de tem-peratuur hoog is. Het geeft aan dat er veel warmteverliezen optreden door een gebrek-kige aansluiting tussen kozijn en wand.'

bedrijf uit de Rijp is kozijnspecialist. Hij heeftzich geworpen op een oplossing voor deze warmteverliezen. 'Het is voornamelijk

-dige detaillering van de aansluiting tussen kozijn en wand drukt de tochtproblemen volledig de kop in. Een groot voordeel van de industriële vervaardiging is de hoge precisie die we bereiken. Inmiddels kunnen we op de millimeter nauwkeurig werken. Dankzij hoogwaardige houtselectie en zorgvuldige oppervlaktebehandeling kunnen we de opdrachtgever nu ook een onderhoudscontract met garanties voor tientallen jaren aanbieden.'Ook drievoudig glas levert een aanzien-lijke bijdrage om de warmteverliezen te beperken: nauwelijks nog verschil met een goed geïsoleerde wand. Een coating op het glas weerkaatst warmtestraling en beperkt de opwarming door zoninstraling in de zomer. 'In de toekomst is de warmte in de zomer een groter probleem dan de

Bij de Hillegomse Houthandel is Peter Smit

portie ervaring opgedaan bij de bouw van de Q-demonstratiewoning in Ede. Daar moesten we voor het eerst gestekerde elektrische installaties faciliteren. Een volledig nieuwe ervaring. Dat is het

leuke van Q. Alle techneuten worden geconfronteerd met de wensen van de andere vakdisciplines die in goed overleg worden vertaald in werkbare oplossingen. De uitdaging na de Q-demonstratie-woning is de warmteweerstand van de buitenwanden verder op te voeren waar-door de wanden een optimale bijdrage gaan leveren aan het beperken van het weglekken van warmte. Ook zonder extreme ingrepen worden nulenergie-woningen haalbaar.' Uiteraard wordt ook hierbij vastgehouden aan de 'biobased' principes van Q.

Techniek

'Als architect honger je permanent naar kennis'

In de doorsnede van een dragende wand is goed te zien dat afstemming tussen de verschillende disciplines onontbeerlijk is.

EI04 34-36.indd 35 25-03-13 13:50

36 E&I - April ‘13

Bouwdetails

Ed Noordegraaf houdt zich met zijn bedrijf in Apel-doorn bezig met lt-stralingsverwarming, meestal in de vorm van vloerverwarming. De begane grond van een Q-woning bestaat uit steenachtig materiaal, ideaal voor vloerverwarming. De ver-diepingsvloeren zijn van hout en daarmee minder geschikt. Q past lagetemperatuurconvectoren op de verdiepingen toe. Het geringe temperatuurver-schil tussen het verwarmingswater en de omgeving geeft weinig warmteoverdracht. De convectoren zijn daarom voorzien van kleine ventilators die de omgevingslucht geforceerd langs de convector voeren. De wanden zijn voorzien van speciale kanalen om de verwarmingsleidingen vanaf de begane grond naar de convectoren op de verdieping te leiden. Ook hier zorgen bouwdetails voor eenvoudige leidingaanleg.Een belangrijke speler in het Q-team is binnen-wandenfabrikant Faay, massieve wandelementen produceert met vlas als kernmateriaal. De kern bevat gemakkelijk aanboorbare verticale leidingkanalen,die een paar jaar geleden, bij de bouw van de Q-demonstratiewoning, werden aangepast aan het Wieland GST 15-systeem. Omdat de vlasscheven kern ook een goede isolatie-waarde heeft, is er een

-nenbekleding van de buitenwanden wordt ingezet. Dit om de warmteweerstand te verhogen en tevens de verticale leidingkanalen voor de E-installatie te verzorgen. De computergestuurde productielijn

door alvast de meeste inbouwdozen in de wand-elementen aan te brengen.

Stekerend installeren

Smit: 'Toen ik bij Bouwend Nederland klaagde dat ik mijn Q-concept elektrisch maar niet ingevuld kon

zijn innovaties op het gebied van stekerend instal-leren. Samen hebben we de bouwkundige details stevig onderhanden genomen. Het gebouwconcept is nu volledig aangepast aan de vereisten van steke-rend installeren. De Q-woning in Ede is volledig ste-kerend geïnstalleerd. 'In dit huis zit geen meter buis. Wij werken nu aan een landelijk dekkend netwerk installateurs. Ondanks de misère in de bouw gaan we dit jaar toch enkele tientallen woningen neerzetten.'

Technisch team

Het Q-concept wordt gecomplementeerd door een houten verdiepingsvloer voor grondgebonden wonin-gen die voldoet aan alle eisen uit de bouw-regelge-ving. Het is een kruisribbenvloer: twee massiefhouten platen op onderlinge afstand gehouden door balkjes. De hoogte en de onderlinge afstand van de balkjes worden bepaald door de overspanning. Extra stijfheid krijgt de vloer door dwarsschotjes tussen de balkjes.Lambert van den Bosch jr, van Heko Spanten uit Ede: 'Wij importeren de vloer uit Tsjechië: een mooi

heb ik met fabrikant Novatop overlegd en zijn de verstijvingsschotjes iets ingekort waardoor eronder leidingfaciliteiten over het volle vloeroppervlak zijn ontstaan. Onze Novatop-vloer ondersteunt daar-mee centraaldoosloos installeren.'Smit: 'Binnen het Q-team kan ik leunen op een uitgelezen technisch team. De ideeën borrelen bij elk overleg op en er wordt gezamenlijk naar de eenvoudigste oplossingen gezocht. Die eenvoud zie je direct terug in de prestaties en de kostprijs. Interdisciplinair samenwerken: de Q-leden merken dagelijkse de voordelen ervan.'

Meer weten? Kijk op www.qforyou.org.

Architect Edwin Smit is een expert in het construeren met hout: een van zijn (an-dere) ontwerpen won enkele jaren geleden de Nationale Houtprijs.

Het gebouwconcept van de Q-woning is volledig aan-gepast aan de vereisten van stekerend installeren. Waar je ook een kruisje neerzet, in een ogenblik zit op die plaats – of anders heel dicht in de buurt – een elektrische aansluiting.

EI04 34-36.indd 36 25-03-13 13:50

E&I - April ‘13 37

Hoe zit het met de kinderopvang?

De werknemer moet voordat hij onbetaald verlof opneemt, hier-over contact opnemen met de Belastingdienst.

Moet ik de pensioenpremie doorbetalen?

Nee, dit is niet wettelijk verplicht. Uw werknemer doet er verstandig aan om zelf contact op te nemen met MN-Services (070 316 08 60) met het verzoek dat hij/zij tijdens het onbetaalde verlof zelf de premie afdraagt (dus ook het werkgeversdeel).

Wat gebeurt er met sociale verzekeringen?

Als de verlofperiode niet langer dan achttien maanden duurt, zijn er geen gevolgen voor de ZW, WIA of de WW. Wat betreft de vaststel-ling van het recht op een uitkering, het dagloon, de toepassing van de eisen om in aanmerking te komen voor een Werkloos-heidsuitkering en de acceptatie in de verzekering, blijft het nor-maal geldende arbeidspatroon uitgangspunt voor de vaststelling van het recht op een uitkering. Een periode van verlof wordt er als het ware tussenuit geknipt en telt niet mee voor het vaststel-len van een recht. Het doel van het verlof is hierbij niet belangrijk. Het kan bijvoorbeeld gaan om ouderschapsverlof, verlof om een studie te gaan doen of een sabbatical.

Loopt de zorgverzekering door?

De werknemer is verplicht om een zorgverzekering af te sluiten. Hij betaalt (vanaf achttien jaar) aan de zorgverzekeraar van zijn keuze de nominale premie voor de basisverzekering en premie voor eventuele aanvullende verzekeringen. Daarnaast is de werknemer, indien er inkomsten worden genoten,

cent van het brutoloon na inhouding van de pensioenpremie en de ingehouden premies werknemersverzekeringen. Indien de werknemer geen inkomsten heeft, zoals bij volledig onbetaald verlof, is hij/zij geen inkomensafhankelijke bijdrage verschuldigd. Wanneer de werknemer een tegoed uit zijn levenslooptegoed ontvangt, houdt een werkgever dit bedrag in wanneer het levens-looptegoed aan de werknemer wordt uitbetaald. De werknemer ontvangt dan de werkgeversbijdrage van 7,75 procent.

Wat doe ik als de werknemer ziek wordt?

Wordt een werknemer ziek tijdens het volledig onbetaald verlof, dan heeft hij/zij geen recht op ziekengeld. De werkgever heeft dan ook geen loondoorbetalingsverplichting.Bij deeltijdverlof heeft u voor ten hoogste 24 maanden een loon-doorbetalingsverplichting over het aantal uren dat de werknemer werkt. Volgens artikel 67, lid 1 van de CAO moet de werkgever de eerste zes maanden 100 procent van het salaris dat de werkne-mer in deeltijd verdient doorbetalen. De daaropvolgende achttien maanden moet 90 procent van het salaris worden doorbetaald. De ziekte van de werknemer kan (in onderling overleg) een reden zijn om het verlof voortijdig af te breken. Dit geldt ook met de levensloopregeling bij opname van onbetaald verlof.

EERSTE HULP BIJ ONDERNEMEN

E H B O

Bedrijfsvoering

Wat zijn de regels rondom onbetaald verlof?

Werknemers mogen – in overleg met de werkgever – onbetaald verlof opnemen. Er bestaan twee soorten onbetaald verlof:

Ouderschapsverlof, opname van het levenslooptegoed en lang-durend zorgverlof voor de zorg van de partner, het eigen kind of de ouders zijn vormen van onbetaald verlof die wettelijk zijn geregeld. Onbetaald verlof met een ander doel, bijvoorbeeld een wereldreis maken, is niet wettelijk geregeld.

Mag ik onbetaald verlof weigeren?

Bij aanvraag van onbetaald verlof dat niet wettelijk is geregeld mag een werkgever weigeren deze te verlenen. Daarentegen mag een werkgever de opname van levenslooptegoed niet weige-ren. Ouderschapsverlof en langdurend zorgverlof mogen alleen worden geweigerd bij een zwaarwegend bedrijfsbelang. Hiervoor moet een werkgever echter wel goede argumenten hebben. Komt u er samen niet uit, dan zal de rechter hierover een beslis-sing moeten nemen. Als het verlof eenmaal is ingegaan kan dit niet meer worden teruggedraaid.

Hoe zit het met het salaris?

Tijdens het verlof hoeft er geen salaris te worden betaald. Als de verlofnemer in deeltijd gaat werken, ontvangt hij uiteraard wel gewoon loon voor de gewerkte uren.

Bouwt de werknemer tijdens onbetaald verlof vakantiedagen op?

Tijdens onbetaald verlof bouwt de werknemer geen vakantie-dagen en ADV op. Alleen als het verlof gebruikt wordt voor lang-durend zorgverlof bouwt de werknemer wel vakantiedagen op.

DOSSIER:

ONBETAALD

VERLOF

EI04 37.indd 37 25-03-13 13:53

Aanhoudendelaagconjunctuurbevordert creatiefondernemerschapTekst: Mathilde van Hulzen Illustratie: Bruno Visser

38 E&I - April ‘13

EI04 38-40.indd 38 25-03-13 13:57

E&I - April ‘13 39

Bedrijfsvoering

Actief architecten benaderen‘Particulieren weten ons niet altijd te vinden als het om aardwarmte gaat en soms worden we benaderen voor traditioneelinstallatiewerk’, zegt Hilde Vorstermans, mede-eigenaar van familiebedrijf Vorstermans Klimaattechniek uit Meijel. Deze installateuris gespecialiseerd in duurzame klimaattechniek, aardwarmte en zonne-energie. 'Daarom werken we samen met andere installateursuit de regio. Zij bellen ons als hun klant om duurzame klimaattechniek vraagt en wij brengen onze klanten met hen in contact als zeeen loodgieter nodig hebben. Het is puur praktisch, we zoeken die samenwerking niet bewust op.' Dat geldt wel voor de relatie met architecten. 'We merken dat architecten nog regelmatig verkeerde beelden hebben bij duurzame klimaattechniek en dat er nog veel onduidelijkheid over is. Dat schrikt af. Maar als architecten er wel wat vanaf weten, is de drempel lager om met een duurzame oplossing naar de klant te stappen. Daarom zoeken we architecten op om onze kennis over duurzaam ontwerpen met hen te kunnen delen.

oor ondernemingen met genoeg kapitaal zijn bedrijfs-overnames momenteel relatief goedkoop, ook in de installa-

tiebranche. Dat is gunstig, want met zo’n overname kan in één klap de orderpor-tefeuille, het werkgebied of het dien-stenpakket worden uitgebreid. Dat is een

markt waar – soms nog onder de kost-prijs – wordt gewerkt aan steeds minder opdrachten.

Zo’n overname verloopt echter niet altijd volgens een vooropgezet plan. Neem bijvoorbeeld Technisch Installatiebedrijf Toonen uit Wijchen, gespecialiseerd in loodgieterswerk, verwarming, dakwerk, ventilatie, klimaat- en energiebeheersing. Onlangs nam dit bedrijf een collega-onderneming uit de buurt over. ‘De vorige eigenaar kende ik', vertelt di-recteur Gert-Jan van den Broek. 'Hij belde me dat het niet goed ging met zijn bedrijf. Een overname was toen niet interessant. Een half jaar later hoorde ik dat hij failliet was en heb ik hem gebeld en sterkte ge-wenst. Daarna ben ik met de curator aan de slag gegaan’, vertelt directeur Gert-Jan van den Broek. ‘Bij de faillissementsveiling bleek ik de hoogste bieder en op die manier kwam de overname tot stand.’ Toonen heeft geen personeel overgenomen, maar wel een extra personeelslid aangesteld. ‘Door de overname zit ons orderboek het

komende jaar behoorlijk vol. De andere

termijn moesten worden afgerond en voornamelijk binnenwerk. Dat vormt een mooie aanvulling op onze eigen pro-jecten. En er zijn natuurlijk vaste onder-houdsadressen die een mooie uitbreiding vormen op onze eigen klantenkring.’Van den Broek heeft daarnaast recente-lijk een start gemaakt met een Limburgs installatiebedrijf dat nu VILToonen heet, samen met twee partners: de voormalige eigenaar en een oud-projectleider. ‘De vorige eigenaar had de onderneming al voor de crisis verkocht. Drie jaar daarna ging het bedrijf failliet. Bestaande klanten belden hem op om te vragen hoe het nu verder moest. Vervolgens nam hij met mij contact op om te vragen of we deze klanten wilden overnemen. Daar zijn we dus op ingesprongen. We hadden elkaar al eens ontmoet en toen klikte het goed.’Bij dit bedrijf werkten voorheen dertig mensen, nu begint het bedrijf met drie. ‘Dat valt inderdaad mee qua kosten. Het is gewoon leuk om zo’n bedrijf mee op te richten, ook omdat je zo weer nieuwe mensen leert kennen.’

Schaalvergroting

Helemaal vanaf nul beginnen met een samenwerkingsverband, vereist vaak een wat langere adem. Othello Schelfhout,directeur van Schelfhout Elektro uitClinge, startte in de herfst van 2012 samen met vijf partners een nieuw bedrijf

dat zich volledig richt op energiebespa-ring, duurzame technieken en domotica. ‘Koos Kerstholt van InstalNova heeft ons bij de plannen en de uitvoering ondersteund’, verklaart Schelfhout. De Stichting InstalNova was tot 1 januari 2013 het samenwerkingsverband van UNETO-VNI, Syntens en TNO, dat de vorming van innovatieve installatieclusters bevor-derde. ‘Dat traject heeft een paar jaar in beslag genomen. Je wilt inzicht krijgen in de markt en je hebt een strategie nodig waarmee je klanten bewust kunt maken van de mogelijkheden van energiebe-sparing en domotica. Ze moeten daar een duidelijk beeld van hebben, voordat ze actie ondernemen en een opdracht plaatsen.’ Ook de overige deelnemers zijn allemaal installateurs met domotica als specialisatie. Sommige partners zijn naast E- ook W-installateur. Schelfhout Elektro is met twee parttimers en twee fulltimers de kleinste, de grootste heeft ongeveer dertig mensen in dienst.Toen de partners met het plan begonnen, was er van crisis nog geen sprake. ‘Daarom was onze eerste insteek ‘comfort’, maar inmiddels blijkt dat de elite die voor dat comfort wil betalen uit een beperkte groep mensen bestaat. Daarom gaan we ons ook richten op de zorg. Mensen willen en moeten vaak langer thuis blijven wonen. Daarvoor is domotica en verdere automatisering nodig. Onze derde pijler onder het bedrijf is ‘veiligheid’. Dat wordt ook een steeds belangrijker thema.’

V

EI04 38-40.indd 39 25-03-13 13:57

40 E&I - April ‘13

in de installatiesectorDe omzet in de installatiebranche is in 2012 met ongeveer 5 procent gekrompen, voor 2013 wordt een lichte daling van 1 procent verwacht. Bij veel installateurs

in zicht; het totale aantal installatie-bedrijven is verminderd.In de huidige aanhoudende laagcon-junctuur zijn ondernemingen alleen succesvol als zij hun interne organisatie op orde hebben, hun klant centraal stellen en weten in te spelen op de vraag naar duurzaamheid en domotica. Klanten verwachten van installateurs een regisserende en adviserende rol.Daarnaast is er een tendens tot overnamesen fusies, vooral om meer toegevoegde waarde en geïntegreerde oplossingente kunnen bieden. Het belang vansamenwerking met andere installateurs en bouwers wordt steeds groter.

Voor Schelfhout vormt de nieuwe onder-neming een kans om de domoticamarkt beter te bewerken. ‘In je eentje kost schaalvergroting te veel energie en geld. Door samen te werken, bereiken we nu vrijwel een landelijke dekking. We kunnen nog steeds ons eigen ding doen en daar-naast installaties uitvoeren voor de nieuwe onderneming. Op de schaal die we zelf aan kunnen. Blijkt een opdracht te groot, dan kunnen we elkaar ondersteunen.’De samenwerkende installateurs denken momenteel na over een goede naam voor het nieuwe bedrijf en een bijpassende reclamecampagne. ‘Een verplaatsbare woning bijvoorbeeld, waarin je alles kunt laten zien.’ Collega-installateurs zijn van harte welkom om in te stappen. ‘Daarmee kunnen we de landelijke dekking verdich-ten. We overwegen een franchiseformule.’

Gunnen

De crisis inspireert vooral tot meer infor-mele samenwerking. Zo valt Berkvens Elektro uit Boxmeer bijvoorbeeld terug op installateurs met een specialisatie in brand- en inbraakbeveiliging als de klant om zulke voorzieningen vraagt. ‘Je kunt alle kennis binnenshuis proberen te houden, maar dan komt je kostprijs vaak te hoog uit of je loopt snel achter’, vindt bedrijfsleider John de Quillettes.

‘Daarom schakelen we in dergelijke gevallen liever een collega uit de regio in. Als de samenwerking goed verloopt, weet je elkaar een volgende keer ook te vinden. Onderling lenen we daarnaast mensen aan elkaar uit, maar dat komt in de huidige markt zelden voor.’Met wie het bedrijf samenwerkt, hangt af van het project, de klant en de locatie. ‘Het zijn vaak dezelfde ondernemingen, degenen waarmee je op persoonlijke basis goed kunt samenwerken. Soms leer jeeen collega kennen omdat het bestek

klikt, heb je weer een contact erbij.’De Quillettes valt het op dat collega-installateurs meer geneigd zijn tot samenwerking, ook als ze in hetzelfde marktsegment zitten. ‘Ze gunnen elkaar meer sinds de crisis. Met jezelf voorop zetten en anderen uit de markt concurre-ren ga je het niet redden. Uiteindelijk doen we allemaal hetzelfde werk en deuurtarieven liggen ook bij elkaar in de buurt. En als de economie straks weer aantrekt en je kunt het werk niet aan, wie helpt je dan? Dus waarom moeilijk doen.Met overleggen en samenwerken boek je nu meer winst.’

Loodgieter Adri Meulemans verketelt momenteel de verwarmingsinstallaties van appartementencomplex Nellestein aan de Amsterdamse Gaasperplas. De twee collectieve ketels voor warm water en verwarming worden vervangen doorindividuele hr-ketels. Bij het installatiebedrijf werken een handjevol personeels-leden. Meulemans schakelt regelmatig andere bedrijven in, voornamelijk ZZP’ers.‘Dat zijn mensen die ik goed ken en waarmee ik prettig kan samenwerken.Sommige zijn installateur, andere bijvoorbeeld timmerman. Zo kan ik grotere opdrachten aan dan wanneer ik alles alleen zou doen.’ Meulemans richt zich binnenkort op het volgende energieproject bij Nellestein: collectief gas inkopen. Daarvoor werkt hij samen met andere kleine bedrijven en met de bouwbegeleider

mensen interesse hebben, een enquête houden en daarna inventariseren wat we

houdt met nevenactiviteiten zoals het collectief inkopen van gas? ‘Als klein bedrijf

richten op besturing op afstand.’

EI04 38-40.indd 40 25-03-13 13:57

Actueel

Het Scheepvaartmuseum Amsterdam is al sinds jaar en dag ondergebracht in het voormalige 'Des Lands Zeemagazijn, het pakhuis der Admiraliteit van Amsterdam'. Het huidige gebouw, waarvan de buiten-kant dateert uit 1656 en de binnenkant uit 1793 (in 1791 werd de binnenkant volledig door brand verwoest), was hard toe aan een goede opknapbeurt. Vanaf 2007 (oplevering eerste concept) tot aan medio 2011 (oplevering) is er door tal van partijen hard gewerkt om het gebouw weer volledig up-to-date te brengen en de prachtige collectie van het museum weer in al haar glorie aan het publiek te kunnen tonen. Tijdens een excursie van de Nederlandse stichting voor verlich-tingskunde (NSVV) gaven Kees Doornenbal, de architect, en Kees van de Lagemaat, de lichtontwerper, een kijkje achter de schermen.Zoals bij elk monumentaal pand was ook hier de renovatie gebonden aan tal van regels en regeltjes. Te meer omdat het om een rijksmonument en een gezichts-

bepalend gebouw in de binnenstad van Amsterdam gaat, dat bovendien een belangrijke publieke functie vervult. En, niet geheel onbelangrijk, het is het 'thuis' van een belangrijke nationale historische collectie, met schilderijen van zestiende en zeventiende-eeuwse mees-ters, en unieke historische voorwerpen, zoals globes uit begin zeventiende eeuw. En al die verschillende aspecten stelden allemaal hun eigen eisen.

Veilig

Wellicht de meest in het oog springede vernieuwing is de overkapping van de binnenplaats. De glazen kap – waarvan het ontwerp is afgeleid van het lijnenspel van de hoogte en breedtelijnen op een historische zeekaart – heeft op elk knoop-punt een ledspot die met een aparte besturing kan worden aangestuurd, zowel qua lichtsterkte als qua kleur. Hiermee kan de binnenplaats vrijwel in elke gewenste sfeer worden verlicht.Ook voor de vele (inloop)vitrines is gekozen

voor de toepassing van led. Ondanks dat de ledtechniek bij het eerste ontwerp, ruim vijf jaar geleden, nog lang niet zoveel mogelijkheden bood als nu, werd gaande weg duidelijk dat led toch de meeste voordelen bood. Niet alleen konden met ledverlichting de uiteenlopende museum-objecten beter, mooier en – voor enkele voorwerpen zeer belangrijk – ook veiliger worden belicht. Zo heeft het museum enkele globes in haar collectie die nauwelijks nog licht kunnen verdragen. Elke lux licht zorgt voor verdere verkleuring en aantasting van de rijke afbeeldingen. Volgens Kees van de Lagemaat bood ledlicht hier een uitkomst, omdat hiermee zowel de lichtsterkte tot op kleinste niveau kon worden geregeld als ook het verlichte oppervlak. Hierdoor werd het mogelijk om de globe in schermerlicht te houden en alleen op initiatief van de bezoeker tijdelijk en op onderdelen aan te lichten. Zo blijft het verval van de afbeeldingen zeer beperkt en kan de bezoeker toch genieten van de oude pracht en praal.

ActueelRenovatie Scheepvaartmuseum Amsterdam: vrijwel alles led Het Scheepvaartmuseum Amsterdam is enkele jaren geleden gron-dig gerenoveerd. Daarbij zijn ook de technische installaties volledig vernieuwd. Het resultaat is een prachtig, monumentaal gebouw dat in alle opzichten weer voldoet aan de eisen van deze tijd. De verlich-ting bestaat vrijwel volledig uit led's.

E&I - April ‘13 41

EI04 41.indd 41 25-03-13 14:02

42 E&I - April ‘13

ind februari hoopte het slechte nieuws over de pv-markt zich op. In een week kwamen drie incidenten in het nieuws die de sector geen goed deden. Eerst bracht

de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) naar buiten dat zonnepanelen van het failliete Scheuten Solar Systems brand kunnen veroorzaken.Een technisch mankement aan de elektrische ver-binding aan de achterkant van de panelen van het merk Multisol, kan sluiting veroorzaken. In Nederland is het nog nooit voorgekomen, maar in het buitenland zijn vijftien gevallen bekend. De

NVWA adviseert consumenten met een installatie van Scheuten Solar, deze uit te schakelen en een instal-lateur te vragen het systeem te controleren en zo nodig te repareren.Een dag later kwam keuringsinstituut Kiwa met een persbericht waarin het meldde dat de helft van de geïnstalleerde zonnepanelen in Nederland een levensduur van twintig jaar niet haalt. Binnen een week moest Kiwa dat bericht weer intrekken, omdat de tekst overdreven was en er onvoldoende, wetenschappelijke basis was om deze claim hard te maken. Bovendien was het een erg doorzichtige poging van Kiwa om met dit bericht een Kiwa-register te promoten, waarin bedrijven gekeurde panelen en omvormers kunnen registreren. Dit re-gister zou de markt het vertrouwen moeten geven dat er kwalitatief goede producten te koop zijn. Tot slot was er in Groningen, tijdens de installatie van pv-panelen op een woning, een dodelijk ongeluk te betreuren. Een monteur die, ogenschijnlijk zonder steiger en zekering op een schuin dak panelen in-stalleerde, viel naar beneden en kwam op zijn hoofd terecht. Hij overleed in het ziekenhuis.

Vakmanschap

Deze opsomming, hoe triest ook, maakt wel in één klap duidelijk met welke vraagstukken en problemen

Met een record van 58 MW-piek geïnstalleerd vermogen in 2011 en een nog onbekend, maar vrijwel zeker veel hoger geïnstalleerd vermogen in 2012, is de Nederlandse markt voor

Het is daarom niet vreemd dat er ongelukken gebeuren,

De manier om dat te voorkomen is het instellen van meer

Tekst: Rob van Mil

E

Controles en kennis bepalend voor kwaliteit pv-installaties

Het installeren van een pv-installatie op het dak vereist slim en gestructureerd werken, om de kans op ongelukken zo klein mogelijk te maken.

EI04 42-44.indd 42 25-03-13 14:09

E&I - April ‘13 43

de nog altijd jonge branche van zonne-

zonne-energie iets voor milieufanaten, die vanuit hun ideologie het niet bezwaarlijk vonden om panelen te plaatsen die ze nooit zouden terugverdienen. Maar sinds kort zijn pv-panelen lucratief. Zeker voor een consument die stroom kan terug leveren en daarvoor een relatief hoge vergoeding krijgt. Een terugverdientijd van acht tot tien jaar is realistisch en met lage rentes op de bank is het rendabeler om panelen op het dak te leggen dan om rendement via een spaarrekening te genereren.En dat heeft de branche gemerkt. In 2011 en 2012 heeft de installatie van pv-panelen een grote vlucht genomen. Met die hausse hebben zich ook vele 'gelukszoekers' in deze markt gemeld. Volgens Polder PV, een echte insider in deze branche, waren er na een telling begin 2013 zeker vierhonderd marktpartijen die pv-panelen aanbieden. Sommige hebben alleen een website waarop zij een aanbod doen, anderen zijn ervaren en bekwame installateurs.Daar zit meteen ook een deel van het pro-bleem. Iedereen mag zich pv-installateur noemen en oppervlakkig bekeken is het plaatsen van pv-panelen ook een 'klusje van niks'. Een beetje doe-het-zelver draait er zijn hand niet voor om, zo lijkt het. Toch blijkt dat in de praktijk allemaal niet zo eenvoudig. Vandaar dat de installatiesec-tor, samen met de overheid in de vorm van Agentschap NL, hard werkt aan het zichtbaar maken van het vakmanschap.Dit gebeurt in de vorm van een erkennings-regeling voor de vakdisciplines zonne-stroom en zonthermisch. De Stichting Erkenningsregeling Installatiebedrijven (SEI) beheert deze regelingen.

Isso-handboek

Inmiddels pleit UNETO-VNI bij de overheid dat zij zich actiever gaat bezighouden met de controle op de productkwaliteit van zonnepanelen en de elektrische systemen die daaraan zijn gekoppeld. Voorzitter Titia Siertsema van UNETO-VNI: 'Er bestaat geen enkele onduidelijkheid over de technische normen waaraan zonnepanelen moeten voldoen, maar de handhaving is onvol-doende. Daardoor hebben we nu in enkele gevallen te maken met zonnepanelen die niet op de markt hadden mogen komen.'Volgens UNETO-VNI ligt het voor de hand dat de NVWA de controles op zonnepa-nelen gaat verscherpen. Tegelijk zullen installateurs die zich serieus op deze sector willen richten, moeten investe-

ren in kennis. Sinds enige tijd is er het Isso-handboek Zonne-energie waarin alle kennis is gebundeld. Dit handboek is ook de leidraad voor de installateursopleiding op het gebied van zonne-energie, die wordt afgesloten met een landelijk erkend examen.Installateurs die het examen met goed

SEI-erkenning voor zonne-energie aanvragen. Volgens UNETO-VNI is het belangrijk voor zo-wel milieu als economie dat het vertrou-wen van de consument in zonne-energie geen deuk oploopt. Installatiebedrijven kunnen en moeten daarin ook een rol spelen, vindt de branchevereniging. Con-sumenten die voor de aanleg en aanslui-ting van zonnepanelen een erkende in-stallateur kiezen, hebben geen reden om

het volste vertrouwen in de toekomst van zonne-energie op consumentenniveau, daar is in die beruchte week in februari niets aan veranderd.'

Kwaliteitscontroles

Niet alleen UNETO-VNI vindt het belangrijkdat de sector zich op kwaliteit moet

een top 10-speler in de markt voor pv-panelen, nodigde na die beruchte week in februari de pers uit om te vertellen hoe zij hun afnemers kwaliteit garanderen. 'Kwali-teit kun je alleen bieden als je over de hele keten controles en metingen uitvoert',

Retail Zon bij Eneco. 'En dat is precies wat wij doen. Elke partij zonne-panelen die wij inkopen, lopen via de groothandelshuizen

IBC Solar en Energiebau in Duitsland. Van elke partij die zij aan ons verkopen – uit-

panelen – worden panelen doorgemeten en gecontroleerd. Voor grote projecten doen we dat bij een representatief aantal

particuliere markt gebeurt dat steek-proefsgewijs. Naast het doormeten van de panelen voeren we ook duurtesten uit en maken we röntgenfoto's. Daarmee hebben wij de grootst mogelijke zekerheid dat de panelen goed werken. Zo kunnen we afnemers de garantie geven dat de pa-nelen na 25 jaar nog minimaal 80 procent van het opwekvermogen leveren.'Eneco biedt momenteel vier verschillende zonne-energieproducten aan waarvan 'Zon & Zeker', gericht op de particuliere markt, en de collectieve actie 'Zon Zoekt Dak', van Natuur & Milieu, de bekendste zijn. Daarnaast heeft het energiebedrijf nog het product 'Herman de Zonverdeler', een concept voor collectieve daken waar mee Eneco in feite vooruit loopt op moge-lijke nieuwe regelgeving. Mensen kunnen naar verwachting binnen afzienbare tijd gezamenlijk een systeem kopen om op een ander dak, bijvoorbeeld van de school, stroom voor eigen gebruik op te wekken. Het vierde product is Solar Greenpoint, waarmee het energiebedrijf vooral op sa-menwerkingen in de zakelijke markt richt.

Veilig

'De installatie van zonnepanelen verzorgen we met onze eigen installatiebedrijven', vertelt Irene Mobach, productmanager Installatie Zon en verantwoordelijk voor

Bedrijfsvoering

Zodra de panelen goed geïnstalleerd op het dak liggen, is de installatie praktisch onderhoudsvrij. Ook na

EI04 42-44.indd 43 25-03-13 14:09

44 E&I - April ‘13

Bedrijfsvoering

de installatietak. 'Bij onze bedrijven, met in totaal achthonderd mensen, hebben we twintig gespecialiseerde zonteams ingericht met onder andere engineers, projectleiders en technische verkopers. De installateurs die de montage verzorgen moeten VCA

veiligheid bij het werk voor ons bovenaan

middelen om veilig te kunnen werken. Het zekeren van mensen is daarin een belangrijk onderdeel. Daarnaast vinden wij het essentieel dat het vakmanschap op niveau is. Al tien medewerkers hebben de

energie gevolgd en examen gedaan. Dat aantal zal de komende jaren verder toe-nemen. Tot slot laten wij de installaties die onze mensen installeren steekproefsge-wijs controleren door een onafhankelijke partij. Naar ons idee zijn dit de waarborgen waarmee wij onze afnemers een veilige en deskundig gemonteerde installatie bieden.' Verder biedt Eneco elke klant die via 'Zon & Zeker'-panelen afneemt stan-daard een monitoringspakket aan. Voor de klanten via de actie 'Zon zoekt dak' is de

Seeters van het bedrijf Zon-IQ, dat deels eigendom is van Eneco en dat de monito-ring verzorgt, kun je de klant zonder moni-toring eigenlijk geen goede pv-installatie bieden. 'Met monitoring kan de klant op elk moment van de dag via internet zien wat hij zelf aan stroom opwekt, hoeveel hij terug levert of bijgeleverd krijgt uit het net.

pv-systeem zien. Die kun je zelfs delen met anderen. Maar de eigenaar kan, samen

met Eneco die de installatie op afstand kan volgen en bewaakt, ook de goede werking in de gaten houden. Dit zijn garanties waar een klant echt wat aan heeft', aldus Van Seeters.

Geen register

Desgevraagd zegt Van Seeters geen enkele toegevoegde waarde te zien in een kwaliteitsregister, zoals Kiwa dat voert. 'Wij hebben een zeer uitgebreid traject van controles en metingen die naar ons idee voldoende zekerheid bieden voor kwalita-tief goede systemen.'

UNETO-VNI ziet niets in de poging van Kiwa om een kwaliteitsregister in te stel-len voor leveranciers van zonnepanelen. Siertsema: 'Zo’n register biedt schijn-zekerheid. De consument heeft veel meer aan een strenge controle op de kwaliteit van zonnepanelen die op de Nederlandse markt komen.'Kiwa verklaart, na alle ophef, dat zij enkel beweert dat de kwaliteit van zonnepanelen in veel gevallen niet aantoonbaar en tra-ceerbaar is met documenten, zoals certi-

Kiwa het register zonne-energie aanbie-den. Dit register neemt alleen producten op waarvan de conformiteitsdocumenten door Kiwa zijn gecontroleerd en goed bevonden.Brancheorganisatie Holland Solar wijst de sector er op dat het voeren van kwaliteits-

Wel gelden er wettelijke eisen voor com-ponenten van een zonnestroominstallatie die aan de Laagspanningsrichtlijn moeten

voldoen. Maar volgens Holland Solar zijn

die de noodzaak voor kwalitatief goede producten onderschrijft, vindt echter dat de installateur of groothandel hiervoor verantwoordelijk is. Zij moeten de kwali-

dat met hun klanten communiceren.

Om zeker te weten of de panelen goed werken voert Eneco, naast het doormeten van de panelen, ook duurtesten uit en maken ze röntgenfoto's.

Om pv-panelen veilig op het dak te krijgen, zullen installateurs vaak met professionele apparatuur en/of hijsmaterieel moeten werken.

EI04 42-44.indd 44 25-03-13 14:10

E&I - April ‘13 45

Bedrijfsvoering

WaardecreatieVoor wie het is ontgaan: de wereld om ons heen verandert en vernieuwt. Onze maatschappij verandert voortdurend en de klant verandert mee. Bedrijven en organisaties moeten inspelen op economische, ecologische,

ontwikkelingen, om in contact te blijven met hun doelgroep. Dat geldt ook voor de bedrijven in onze sector. Lifestyle-professionals analyseren de behoeften en wensen van verschillende groepen mensen. Producten en diensten voor de huidige consument moeten in belangrijke mate een bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven. Onze sector sluit hier nauw op aan met oplossingen voor vraagstukken op het gebied van energie, zorg, mobiliteit, veiligheid en duurzaamheid.

Neem onze planeet; die heeft het onder het juk van ons intensieve gebruik zwaar te verduren. De overheid zet in op 16 procent duurzame energie en 20 procent CO2-reductie in 2020. Minister Kamp van Economische Zaken

geeft aan dat duurzame opwekking even belangrijk is als energiebesparing. In het onlangs gesloten woonakkoord is vastgelegd dat de overheid 150 miljoen euro bijdraagt aan een revolverend fonds voor energiebesparing. Het fonds kan met inleg van andere partijen groeien tot 600 miljoen euro. In combinatie met

de btw-verlaging zal dit een substantiële bijdrage leveren aan energiebesparing in de gebouwde omgeving. Nederland heeft behoefte aan een breed gedragen bindend Nationaal Energieakkoord voor duurzame groei. Als we door-pakken, biedt de groene economie werkgelegenheid voor 59.000 . Er ligt eveneens een enorme opgave wat betreft het levensloopbestendig maken

Toch wordt dit in onze branche nog niet volledig onderkend. Als ondernemer heb je keuzen: je kunt het anker uitgooien, met de stroom meegaan of je onderscheiden. Als branche gaan wij onze leden ondersteunen in het maken van de juiste keuzen. Zelf ben ik overtuigd van de kracht van samenwerking. Kijk, leer, deel en verbind met andere organisaties. Co-creaties waar op basis van transparantie en vertrouwen waarde wordt toegevoegd, zijn vaak kraamkamers van innovatie en creativiteit. En klinkt waardecreatie niet veel vriendelijker dan business genereren? Vaak zien we dat producten of diensten niet worden geleverd vanuit het perspectief van de klant. Succesvolle organisaties staan echter open voor vernieuwing, durven uit hun comfortzone te stappen en met een andere bril naar zichzelf en hun omgeving te kijken.

Het verschil maken doe je doorgaans niet alleen. Samen ben je slimmer. Als voorzitter van de Groep Klein van

zoek ik u voortaan op, op deze plek in het magazine. Met onderwerpen en actualiteiten rondom het thema bedrijfsvoering. Maar u mag natuurlijk ook mij opzoeken.

Claudia Reiner:

'Als branche gaan wij onze leden ondersteunen in het maken van de juiste keuzen'

Claudia Reiner, Caris & Reiner cpibiri@carisenreiner.nl @claudiareiner01

EI04 45.indd 45 25-03-13 14:13

46 E&I - April ‘13

Nieuwe marktverhouding biedt installateur kansen

e cijfers liegen er niet om. In 2012 is het productievolume

teruggelopen. Dit geldt voor alle marktsegmenten, maar het is toch vooral de nieuwbouw die het moeilijk heeft. Ook voor 2013 verwacht UNETO-VNI nog een productiedaling van 3 – 4 procent voor de totale installatiesector. Pas in 2014 zal voorzichtig herstel optreden.In 2013 is het renovatiesegment binnen de installatiemarkt wel al aan het opkrab-belen. Het rapport 'Economische vooruit-zichten installatiebranche 2013 – 2014' van UNETO-VNI laat zien dat de omvang van de renovatieproductie bij installateurs van 2009 tot en met 2012 nog daalde met percentages die variëren tussen 2,7 en 9,5 procent. Voor 2013 wordt voor het eerst een groei van 0,7 procent verwacht voor renovatie bij woningen en 1,1 pro-cent in de utiliteit. In 2014 zijn die groei-

cijfers respectievelijk 3 en 3,2 procent. Het is dan ook de nieuwbouw die dit jaar verantwoordelijk is voor de aanhoudende krimp in de totale sector. Dit segment zal naar verwachting pas na 2014 weer een klein plusje scoren.

Verschuiving

De nieuwe marktsituatie heeft geleid tot een verschuiving van de verhou-dingen binnen de installatieproductie. Was nieuwbouw in 2009 nog goed voor

laat een groei zien van 31 procent in 2009 naar 35 procent in 2014. Onderhoud is het segment dat de grootste groei laat zien: van 19 procent in 2009 naar 24 pro-cent in 2014. Onderhoud blijft niettemin de kleinste omzetmaker.Kijkend naar het aandeel van de installatie-productie in de verschillende segmenten,

De verwachtingen voor de renovatiemarkt zijn hoog gespannen. Nu het werk in de nieuwbouw fors krimpt, is alle hoop gevestigd op het verbeteren van bestaande gebouwen. Installatietechniek speelt daarin een voorname rol. Moderne installaties dragen immers bij aan duurzaamheid, veiligheid, woon- en werkcomfort en energiebesparing. De feiten op een rijtje.

Tekst: Astrid Zoumpulis-Verbraeke

D

Ook voor 2013 verwacht UNETO-VNI nog een productiedaling van 3 – 4 procent voor de totale installtiesector. De nieuwbouw zal naar verwachting pas na 2014 weer een klein plusje scoren.

EI04 46-48.indd 46 25-03-13 14:17

E&I - April ‘13 47

Markt en maatschappij

wordt duidelijk dat de installateur een veel groter deel van de totale werkzaamheden voor rekening neemt bij renovaties dan bij nieuwbouw. Bij renovaties wordt soms alleen een beroep gedaan op de instal-lateur, maar ook bij totaalrenovaties is het aandeel van de bouwkundige werkzaam-heden veel kleiner dan van het installatie-werk. Uitgedrukt in cijfers brengt de instal-lateur bij nieuwbouw van woningen

renovatie 37,5 procent. Bij de utiliteit zijn de verschillen iets kleiner; daar ligt het percentage in de nieuwbouw

als deelsegment relatief het grootste aandeel in renovaties van woningen. Bij renovatieprojecten in de utiliteit komt de W-installateur er net iets beter vanaf.

Renovatie-evolutie

Het groeiende belang van renovatie uit

kreeg meer bezoekers dan ooit, de Bouw-beurs richtte er dit jaar een speciaal thema voor in, leveranciers spelen erop in met maatwerk voor de renovatiemarkt en er zijn speciale cursussen voor de renovatie-installateur.

UNETO-VNI ontwikkelt in rap tempo beleid, producten en diensten rond het thema renovatie-evolutie. Alles duidt erop dat de kansen in dit segment serieus worden genomen. Er is dan ook veel werk aan de winkel. Meer dan de helft van de Neder-landers woont in een woning van voor 1976, en wil daar graag blijven wonen. Die verouderde woningen voldoen door-gaans niet aan de actuele eisen op het gebied van energiezuinigheid en duur-

zaamheid, comfort en veiligheid. Nieuw-

dus uitkomst. Vooral woningcorporaties onthouden zich noodgedwongen van nieuwbouw; ze kiezen voor verbetering van hun bestaan-de woningvoorraad. Daarnaast zien veel zorginstellingen zich genoodzaakt hun gebouwen aan te passen aan nieuwe eisen en wensen. Tot slot is de transformatie van leegstaande winkel- of kantoor-

Duurzaamheid is

argument bij renovaties.

2009 2010 2011 2012 2013 2014

woningbouw totaal [%] -5,9 -10,7 -6,7 -12,1 -4,9 0,8

nieuwbouw [%] -4,9 -14,7 -9,8 -16,8 -12,5 -2,4

renovatie [%] -9,7 -9,6 -2,7 -8,4 0,7 3,0

onderhoud [%] 0,0 -1,0 -6,3 -7,8 0,9 2,4

utiliteitsbouw totaal [%] -1,0 -13,3 -7,3 -8,8 -2,1 2,5

nieuwbouw [%] 1,8 -19,3 -10,3 -10,3 -5,6 2,2

renovatie [%] -6,6 -8,3 -6,7 -7,7 1,1 3,2

onderhoud [%] 0,0 -5,3 -1,6 -7,4 0,6 2,3

infrastructuur totaal [%] 5,8 -10,1 -3,4 -5,6 0,4 1,7

nieuwbouw [%] 8,2 -15,3 -3,2 -4,4 -0,1 0,1

renovatie [%] 3,1 -3,8 -3,5 -6,7 0,9 3,3

installatie totaal [%] -3,5 -11,8 -6,8 -10,5 -3,5 1,5

Belangrijk speerpuntUNETO-VNI heeft het thema renovatie-evolutie aangewezen als één van de zeven strategische speerpunten voor de installatiesector. Het wordt gezien als een trend met aanzienlijke marktkansen, juist ook voor kleinschalige installatiebedrijven. Bij renovatie-evolutie staat de functionaliteit van het gebouw centraal bij de verbeteringen. Gebouwen krijgen een andere bestemming, worden energiezuini-ger gemaakt of zodanig aangepast dat ouderen langer zelfstandig kunnen blijven wonen. De technieken voor deze markt bestaan in grote lijnen al, maar worden wel verder verbeterd en toegespitst om zowel maatwerk als grootschalige standaardop-lossingen te kunnen leveren. Voor E-installateurs gaat het in deze markt vooral om toepassingen van ict, sensortechniek en domotica. Voor de kleinere installateur kan het hier om zelfstandige projecten gaan, maar in veel gevallen zal ook samenge-werkt moeten worden met W-installateurs om geïntegreerde totaaloplossingen te kunnen leveren. De regisseursrol wordt dus belangrijker.

Tabel 1. De bouwinstallatieproductie naar segment.

EI04 46-48.indd 47 25-03-13 14:17

48 E&I - April ‘13

Markt en maatschappij

panden een interessante markt voor de elektrotechnische renovatie-installateur.

tegen zo laag mogelijk kosten, kan de E-installateur in deze markten nog een

Duurzaamheid

Duurzaamheid wordt een steeds belang-rijker argument bij renovaties. De

begin dit jaar aan dat voor 43 procent van de woningeigenaren duurzaamheid een belangrijke rol speelt bij renovaties.

maken van de woning een voorname reden om te verbouwen. Als ze dan toch renoveren, kiezen ze steeds vaker ook meteen voor duurzaamheid. Vooral nu de energierekeningen de pan uitrijzen, is er veel vraag naar besparingsmogelijkheden. Elektrotechniek speelt daarin een rol door de toepassing van energiebesparende verlichting, daglicht- en aanwezigheids-sensoren, zonnepanelen en domotica-systemen.

Andere rol

Door de nieuwe marktverhoudingen, verandert ook de rol van de installateur. De focus op renovatie maakt dat de instal-

jecten wordt gevraagd. De adviserende, regisserende, maar ook de commerciële rol van de installateur wordt daardoor belangrijker. De opdrachtgever zal zeker

in kleinschalige projecten – vaker dan bij nieuwbouw – rechtstreeks om advies vragen bij een installatiebedrijf.Ook is er meer vrijheid in de keuze van producten en leveranciers als er geen voorschrijvende hoofdaannemers zijn, zoals in de nieuwbouw. Deze ontwik-keling biedt voor installateurs met een pro-actieve denk- en werkwijze kansen om meer uit de markt te halen. Met een traditioneel volgzame houding zullen deze kansen onbenut blijven. Voor zowel doorgewinterde als nieuwe installateurs in het kleinere renovatiesegment is een commerciële instelling en een aanjagende rol vaak nog wat onwennig.

Concurrentie

Het gevaar van interessante marktkansen is altijd dat de concurrentie op de loer ligt. Nu al is te zien dat een groot deel van de installateurs noodgedwongen of bewust de focus heeft verlegd naar het renovatie-segment. Daarnaast zijn er de vele klusbe-drijven, maar ook andere afbouwers in de bouwsector die bij gebrek aan werk in of schurkend aan het installatiesegment aan de slag gaan. Deze ontwikkeling heeft de totale omzet over veel meer hoofden verdeeld en de prijsdruk verhoogd. De reno-vatiemarkt mag dan wat eerder in de lift zitten dan de nieuwbouw, nog altijd is het ook hier geen vetpot. Alleen met bewuste keuzes, specialisaties, een proactieve opstelling en realistische calculaties zijn de kansen optimaal te benutten.

Gulden FeniksDe renovatieprijs De Gulden Feniks krijgt tijdens de renovatie-revolutie nieuw elan. Het aantal inzendingen

1985 werd uitgereikt. De Feniks duidt op de mythologische vogel die uit zijn eigen as herrijst. Bij renovatie en transformatie gebeurt immers hetzelfde; gebouwen krijgen een nieuw leven. De wedstrijd is bedoeld voor projecten die de bestaande gebouwenvoorraad verbeteren, zowel bouwkundig als installatietechnisch. Er zijn drie categorieën: renovatie, gebouwtransformatie en gebiedstransformatie. Dit jaar is er een record aantal aanmeldingen van maar liefst 92 projecten. Daarbij gaat het in 44 gevallen om renovatie.In de categorie renovatie won vorig jaar het project Koningsvrouwen van Landlust in Amsterdam. Het betrof de renovatie van twee blokken monumentale portiekwoningen van woningcorporatie Eigen Haard. Ze kregen hun oude glorie terug en wonnen aanzienlijk aan wooncomfort. De E-installateurs hadden de opgave om de veelheid aan schotelantennes te vervangen door gemeenschappelijke satellietontvangst

(GSO) en een pv-systeem te installeren. W-installateurs zorgden voor een collectieve warmtepomp, WKO in de bodem, gebalanceerde ventilatie en stralingsplafonds. Omdat de gevels in monumentale stand moesten blijven, kwam er een doos-in-

leven ingeblazen. Voor de bewoners is het comfort toegenomen en de energierekening gedaald.

Productvolume installatiemarkt in 2009 en prognose 2014 (bron: USP).

bouwinstallatie 2009omvang: 13,8 miljard euro

bouwinstallatie 214omvang: 9,9 miljard euro

renovatie31 %

onderhoud19 %

nieuwbouw50 %

renovatie35 %

onderhoud24 % nieuwbouw

41 %

EI04 46-48.indd 48 25-03-13 14:17

49E&I - April '13

Toegankelijkheid voor

Slechthorenden

NVVS Advies en Certifi cering wordt steeds vaker betrokken bij installaties

voor slechthorenden.

(*) De Ringleiding voor slechthorenden wordt in het vakjargon ook vaak de DOVENLUS genoemd

Een NVVS advies is een waarborg voor de installateur. Vaak is het ontwerpen van de slechthorenden installatie geen dagelijks werk van de installateur. Met een advies van en de certifi cering door de NVVS wordt de aanleg van een slechthorenden installatie een routineklus.

De advies en certifi ceringsdiensten worden uitgevoerd

door de NVVS Commissie Toegankelijkheid

ringleidingen@nvvs.nl

( * )( * )( )( )

BUSINESSCONNECTING

Elma Connecting Business, uw mediapartner voor de installatiebranche

Als exclusief mediapartner exploiteert Elma Connecting Business alle offline en online media van UNETO-VNI.Wilt u uw doelgroep in de installatiebranche effectief bereiken? Profiteer van onze unieke crossmediale advertentiemogelijkheden in print, online en mobiel!

Ons UNETO-VNI mediateam adviseert u graag om uw

mediabudget zo effectief en rendabel mogelijk in te zetten.

Neem contact op via: 0226 33 1692 | uneto-vni@elma.nl | www.elma.nl

nergie besparen is nodig om de CO2-

uitstoot te verminderen en het gebruik

reduceren. Daarbij zijn belangrijke stap-pen te nemen in de grotere gebouwen; zowel op het technische als het menselijke vlak. Om met het laatste te beginnen: het gedrag en de cultuur binnen een organisatie is vaak mede bepalend voor het energiegebruik in een gebouw. Doen mensen thuis bijvoorbeeld altijd het licht uit bij het verlaten van het toilet, dan betekent dat niet automatisch dat zij dit op het werk ook doen. Hetzelfde geldt voor het laten branden van de verwarming (gecombineerd met een open raam) en de verlichting in andere ruimten, bijvoorbeeld vergaderruimten of de kantine.Verder is het bijvoorbeeld zinloos om met twee medewerkers in een vergaderruimte plaats te nemen die vervolgens wordt geconditioneerd alsof er twintig mensen aanwezig zijn. Werknemers

Energiebesparen zonder investering

E

50 E&I - April ‘13

Energie besparen binnen grote (kan-toor)gebouwen, bedrijven, scholen of (zorg)instellingen gaat vaak gepaard met grote in vesteringen. Bijvoorbeeld met de aanschaf van klimaatregelingen of het vervangen van conventionele verlichting door ledverlichting. Het kan echter ook anders, en daarbij kunnen de E- en W-installateur een onder-scheidende rol spelen.

Tekst: ing. Marjolein de Wit-Blok

EI04 50-52.indd 50 25-03-13 14:59

E&I - April ‘13 51

Markt en maatschappij

ervan bewust maken dat dit onnodig veel energie en geld kost, kan een (kosteloze) stap zijn richting een lager energiegebruik. Zeker wanneer leidinggevenden zelf het goede voorbeeld geven en mensen elkaar mogen wijzen op hun gedrag.Techniek kan ondersteuning bieden in de vorm van bijvoorbeeld aanwezigheidssen-soren die automatisch het licht uitscha-kelen of CO

2- en temperatuursensoren

die de kwaliteit en temperatuur van de lucht monitoren en op basis daarvan het

regelen.

Niet zaligmakend

Toch zijn technische oplossingen ook niet altijd zaligmakend. Met een aanwezig-heidssensor kan er weliswaar niet veel mis gaan, maar bedrijven die hebben geïnves-teerd in bijvoorbeeld een warmtepomp

niet van het volledige voordeel van hun oplossing. Dit komt doordat oplossingen na installatie eenmalig worden ingesteld

niet meer naar omgekeken. Bijvoorbeeld

er te weinig van weet of niet op de hoogte is van het feit dat de systemen onderhoud behoeven.

HVAC-techniek: 'Een oplossing installeren en dan weglopen heeft geen zin. Een applicatie heeft aandacht nodig, moet worden onderhouden en dat betekent onder meer regelmatig controleren of de werking ervan nog overeenkomt met de beoogde

prestaties en of eventuele wijzigingen in een bepaalde situatie aanleiding geven voor het aanpassen van de instellingen. Filters vervangen wanneer deze vuil zijn gebeurt in de meeste gevallen nog wel; het is immers direct zichtbaar (of hoorbaar) dat dit noodzakelijk is. De knipperende lampjes van de verschillende regelingen doen voor de meeste gebouwbeheer-ders echter ingewikkeld aan en worden dan ook veilig met rust gelaten zolang de systemen draaien. Wat dat betreft denk ik dat er in deze tijd naast de E- en W-installateur ook mensen nodig zijn gespecialiseerd in meet- en regeltechniek. Bij grotere installateurs zijn deze specia-listen wel beschikbaar, maar voor kleinere installateurs gaat dat in veel gevallen toch te ver. De techniek achter de regelingen bevat nu eenmaal meer aders dan het standaard lichtnet en dat is gewoon com-plexer; zeker omdat de ontwikkelingen op dit vlak ook relatief snel gaan.'

Voorbeelden

Een voorbeeld van een technische oplos-sing die in de praktijk een bron van ener-gieverspilling blijkt, is de warmtepomp. De meest ideale situatie is een warmtepomp plaatsen om deze vervolgens nooit meer uit te zetten om het aantal in- en uitscha-

niet mogelijk, maar het aantal schakelin-gen is wel te minimaliseren. Bijvoorbeeld door de werking van de warmtepomp te monitoren en op basis hiervan de meest optimale instelling te bepalen. Dit draagt bij aan een goede wer-

king en een langere levensduur, maar het vereist wel de nodige kennis en ervaring.Een ander voorbeeld waarbij de mogelijk-heden van de techniek onbenut blijven, zijn de bekende warmte- en koudetra-jecten. Hierbij wordt de verwarming en/of koeling aangestuurd op basis van een tijdprogramma. De gebruiker kan bijvoor-beeld instellen wanneer de verwarming of koeling ’s morgens in werking moet treden, zodat medewerkers ’s morgens een verwarmde of gekoelde werkruimte betreden. Hetzelfde geldt voor het tijdstip van het uitschakelen. Een half uur voordat medewerkers weer vertrekken is bijvoor-beeld een standaard instelling die energie bespaart zonder dat het comfort daaronder te leiden heeft.

De praktijk leert dat ook hier vaak een-malig een instelling wordt gemaakt, die vervolgens niet meer wordt gewijzigd. Dat betekent dat de schoorsteen tijdens (school)vakanties staat te roken alsof het hele gebouw vol is met mensen en dat lege kantoorgebouwen ook in het weekend maximaal worden verwarmd. Daarnaast zijn gebouwen in de winter vaak veel te warm en in de zomer veel te koud; een kwestie van een verkeerde inregeling

De temperatuur en het CO2-percentage in een ruimte: het CO

2-gehalte is

relatief hoog.In deze ruimte is de temperatuur te hoog en loopt deze ’s nachts nauwelijks terug.

'Energie besparen zonder dat het comfort hieronder leidt'

EI04 50-52.indd 51 25-03-13 14:59

52 E&I - April ‘13

0

500

1000

1500

2000

2500

opbr

engs

t bes

parin

g pe

r jaa

r [eu

ro]

jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4 jaar 5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9

opbrengsten installateur opbrengsten opdrachtgever

van het verwarmings- en koelsysteem. Ook hier geldt dus dat aandacht voor de geplaatste meet- en regelapplicatie het begin kan zijn van structurele energiebesparingen. Jaarlijks de juiste instellingen maken voor vakanties, vrije dagen en weekenden is een, maar de ver-warming een halve of hele graad lager zetten in ruimten waar dit kan, of drie kwartier in plaats van een half uur voor het einde van de werktijden uit-schakelen levert weer een extra energiebesparing op. Een combinatie dus van gezond verstand, enige inspiratie en voldoende kennis van en inzicht in de

Rol installateur

Vooral het laatste aspect kan een belangrijke kans betekenen voor de E- en W-installateur. Bij het installeren van bepaalde oplossingen kan de instal-lateur bijvoorbeeld een servicecontract afsluiten waarin wordt afgesproken dat hij een of twee keer per jaar langs komt om de instellingen en werking van de installaties te controleren en eventueel aan te passen. Werken alle opnemers bijvoorbeeld nog of zijn er andere storingen die de communicatie tussen de sensoren en regelapparatuur negatief beïnvloeden? Voor de W-installateurs geldt: lopen alle kleppen nog soepel, zijn er geen verstoppingen enzovoort.

van systemen bijdragen aan een energiebesparing van 10 – 30 procent en daar hoeft de gebruiker verder geen enkele investering voor te doen. Tevens doen installateurs er verstandig aan zich op de hoogte te stellen van de verschillende beschik-bare energiebesparende maatregelen zodat zij hun klanten optimaal kunnen adviseren. Vooral E-installateurs die samenwerken met de W-sector of installatiebedrijven die beide disciplines aanbie-den, kunnen op deze manier een totaaloplossing aanbieden waarin zowel verlichting als verwarming en klimaatbeheersing zijn opgenomen. Nog beter is het om een medewerker zodanig te specialiseren in meet- en regeltechniek dat de systemen na instal-latie optimaal presteren en gedurende de levens-

Ontzorgplan

HVAC-techniek is dermate overtuigd van de energiebesparende mogelijkheden, dat het een businessplan ontwikkelde waarbij klanten geen

'Zodra wij een besparing van minimaal 10 procent kunnen realiseren – dit stellen we vast op basis van een inventarisatie – bieden we een contract aan

het besparingspercentage voor de eindgebruiker op met 20 procent per jaar. Aan het einde van de looptijd is de besparing volledig voor de afnemer

het vlak van energiebesparing zonder daarbij een daadwerkelijke investering te hoeven doen. Vooral in de zorg en het onderwijs kan dit uitkomst bieden, omdat hier vaak het geld ontbreekt voor investe-ringen; ook wanneer uit berekeningen blijkt dat het na een aantal jaren alleen maar geld oplevert.'

RekenmodelEen school heeft een jaarlijks gasverbruik van 50.000 m3 en de inschatting is dat hierop 15 procent kan worden bespaard. Dit komt neer op 7.500 m3

-len of andere onderwijs gerelateerde doelen. De opbrengsten van de instal-lateur zijn omgekeerd evenredig. Na vijf jaar heeft hij 7.200 euro verdiend.

Om de besparingen te optimaliseren worden de installaties bij het begin van de looptijd optimaal ingeregeld en vervolgens jaarlijks gecontroleerd en eventueel bijgesteld.

EI04 50-52.indd 52 25-03-13 14:59

53E&I - April '13

Akraboot NetherlandsPostbus 4282920 AK Krimpen aan den IJssel Nederland

Tel: +31(0)614 320 023Tel: +31(0)614 990 346 info@akraboot.nl www.akraboot.nl

Akraboot (UK) LimitedPark House

Norwich NR1 3DY United Kingdom

Tel: +44(0)1603 677790 Fax: +44(0)1603 617409

info@akraboot.co.uk www.akraboot.co.uk

Beveilig uw investering in zonne-energie!

Akraboot4 - dé oplossing tegen diefstal van zonnepanelen

Universeel op bijna alle Deelvenstertypen van zonnepanelen.

Naadloos te integreren met ons unieke alarmsysteem.

die zorgen voor een maximale duurzaamheid.

ontstaat.

eigenaren van zonnepanelen. Hierbij helpen wij de klant met het zoeken naar de beste manier van beveiligen om de grote investeringen in veiligheid te brengen.

Slagvaste, voorbedrade

Flexibele buisRechtstreeks vanaf de fabrikant

Voordelige installatiematerialen

Alle variaties uit voorraad leverbaarU bespaart 4 à 6 uur per woning24 uur levering door heel NederlandHalogeen vrijLow FrictionSlagvast

Postbus 305 3840 AH Harderwijk T 0341 456 176 F 0341 436 029 www.PenN-trading.com info@PenN-trading.com

SolergyUw Partner in SOLAR

Groothandel voor al uw zonnepaneel componenten.

Merken: ZNshine, Yingli, NSI, SMA, Samil Power, Kaco, Easy Fit, K2, Arrowsol

Windmolen 20 www.solergy.nl7609 NN, Almelo verkoop@solergy.nlThe Netherlands Tel: 0546-454938 Fax: 0546-852570

54 E&I - April ‘13

Productnieuws

Opladen met gelijk- en wisselstroomMet het Combined AC/DC Charging System biedt Phoenix Contact een op-lossing voor het opladen van elektrische auto's met gelijk- en wisselstroom. Door de universele auto-inlet is nog maar een enkele oplaadbus voor het laden met AC en DC nodig. De auto-inlet is compatibel met Combined DC Connector type 2 en ondersteunt het snelle opladen onderweg met ge-lijkstroom en het opladen met wisselstroom. De stekker is ontwikkeld voor spanningen tot 850 V en stromen tot 200 A. Hierdoor voldoet de stekker nu al aan de eisen van de toekomst. De gepatenteerde handgreep heeft een ergonomische vorm en vergemakkelijkt het insteken en uittrekken. Het systeem is samen ontwikkeld met de Duitse autofabrikanten Audi, BMW, Daimler, Opel, Porsche en Volkswagen.

Phoenix Contact, www.phoenixcontact.nltel. 0316 59 17 20

Communicatieve inbouwsensoren

Siemens Building Technologies heeft het aanbod Symaro-sensoren aangevuld met KNX-compatibele inbouwmodellen. De sensoren registreren temperatuur, vochtigheid en luchtkwaliteit en kunnen dankzij hun communicatiemoge-

lijkheden deze waarden ook regelen. Siemens levert ook een multisensor die meerdere, of al deze waarden gelijktijdig meet. Op alle modellen kan een passieve temperatuursensor worden aangesloten die een tweede temperatuur (bijvoor-beeld de vloer) meet. De ap-paraten zijn voorzien van twee binaire ingangen en kunnen de status van twee potentiaal-vrije contacten registreren. De

maximaal vier geregistreerde meetwaarden en twee statussen worden via de gemeenschappelijke KNX-interface verstuurd naar andere deelnemers in het GBS. De inbouwsensoren zijn compact vormgegeven en compatibel met alle gangbare inbouwdozen.

Siemens Building Technologieswww.siemens.nl/instabustel. 070 333 10 52

Nieuw schakelmateriaalHager heeft naast het S1-programma van Berker ook de designlijnen Q1 en Q3 aan het program-ma standaardschakelmateriaal toegevoegd: één budget, drie keuzen. Het Q 1-schakelmateriaal met zacht oppervlak is bij velen bekend. Naast mat polarwit is Q1 nu ook in mat antraciet beschik-baar. Daarnaast wordt deze desig-nlijn uitgebreid met het design Q3. Beide series worden gekenmerkt door een vlak profiel en vlakke schakelhoek, maar waar Q1 zachte afgeronde hoeken heeft, heeft de Q3-serie een hoekige vorm aan de buitenzijde van het raamwerk. Het nieuwe design is dankzij deze eigenschap ook geschikt voor installatie in een kabelkanaal.

Hager, www.hager.nltel. 073 711 02 10

Autorisatiesysteem productieomgevingen

Het autorisatiesysteem EKS-Modular is speciaal voor hygiënische productieomgevingen ontwikkeld. De informatie van de drager zit opgeslagen in een sleutelhanger, welke aan de communicatiemodule wordt gehangen. De communicatiemodule (IP69K) heeft geen holtes en is volkomen glad afgewerkt. Daarmee is deze toepasbaar in de algemene voe-dingsmiddelenindustrie, vleesverwerkende indus-trie en farmaceutische industrie. De communica-tiemodule is achter het paneel verbonden met een verwerkingsmodule met DIN-railmontage. Er zijn verschillende interfaces verkrijgbaar. Het type interface bepaalt de wijze waarop dit autorisatiesysteem com-municeert met de achterliggende besturing of het achterliggende netwerk.

Euchner, www.euchner.nl tel. 078 615 47 66

EI04 54-59.indd 54 25-03-13 14:54

E&I - April ‘13 55

Productnieuws

Nieuwe webtool

Vaak blijken zonnepanelen minder energie op te leveren dan ze daadwerkelijk kunnen. Voor optimaal gebruik van de zonnepanelen heeft de gebruiker inzicht in de prestaties nodig. Daarbij helpt de slimme meter en een nieuwe webtool: de Energiemanager Online. De Energiemanager Online geeft inzicht in hoeveel energie de gebruiker opwekt, verbruikt en teruggeeft aan het netwerk. Het meten en zichtbaar maken van verbruik levert alleen al een besparing op van 5 – 10 procent. Daarnaast helpt de online tool de prestaties van de panelen nauwkeurig te volgen. De tool vergelijkt daarnaast het eigen verbruik met dat van vergelijkbare huishoudens.

Energiemanager Online, www.energiemanageronline.nl tel. 0629 56 64 48

Twee rug-aan-rugschermen Asus lanceert de Taichi, een slank ultrabook voorzien van een innovatief ontwerp met twee rug-aan-rugschermen. De nieuwe ultrabook weegt slechts 1,25 kg. Het twee-schermenontwerp combineert de eigenschappen van multi touch-tablets met een ultrabook. Met de klep open is Taichi een krachtige ultrabook, met gesloten klep verandert hij in een lichtgewicht tablet met full HD multi touch-scherm. De rug-aan-rug geplaatste dubbele schermen kunnen zowel gelijktijdig als onafhankelijk van elkaar worden gebruikt. Met geopende klep en het scherm tweezijdig rechtop geplaatst kan met het apparaat

IPS-schermtechniek zorgt bovendien voor een optimaal beeld op beide schermen: nauwkeurige kleurweergave en een 178° brede kijkhoek. De Taichi is voorzien van een krachtige Intel i5-processor, 4 GB geheugen, Intel HD 4000-graphics, 128 GB SSD

autofocuscamera met 1080p full HD video-opname en een tweede 720p HD-videocamera.

Asus, www.asus.nl tel. 030 600 49 82

3D-Cadmodellen

Axis Communications introduceert een belangrijke aanvulling op haar aanbod van tools voor beveiligingontwerpers. De Axis Camera Families voor Autodesk Revit biedt beveiligingontwerpers de mogelijkheid met 3D-cameramodellen te illustreren hoe de camera set-up er in het echt uit zal zien en welke gebie-den het bewakingssysteem na installatie zal monitoren. De cameramodellen bevatten gedetailleerde metadata, nodig voor BIM. Met de nieuwe 3D-modellen kunnen ontwerpers Axis netwerkcamera's direct in Cad-ontwerpen gebruiken en tegelijk de gebieden visualiseren die door de camera’s worden gedekt. De software maakt het mogelijk te zien hoe de camera's passen in de lay-out van het gebouw, of het zicht mogelijk wordt belemmerd door pilaren of muren en helpt onverwachte blinde vlekken te reduceren. Dit betekent dat het bevei-ligingsontwerp nu als een integraal onderdeel van het gebouwontwerp kan worden afgewerkt.

Axis Communications, www.axis.com tel. 010 750 46 00

Nieuwe buitenpostenBticino introduceert de nieuwe serie Sfera New-buitenposten. Deze buitenposten kunnen zowel horizontaal als verticaal worden gemonteerd. De dag-nachtcamera heeft een groot bereik (verti-caal 96° en horizontaal 135°). De buitenposten voldoen aan de criteria voor levensloopbesten-dig wonen – de nieuwe teleloopfunctie zorgt dat mensen met een hoor-apparaat alle auditieve signalen opvangen – en zijn verkrijgbaar met verschillende toegangscontro-lesystemen. BTicino ontwikkelde daarnaast Sfera ‘Robur’, speciaal geschikt voor montage in een vandalismegevoelige omgeving. Deze uitvoering beschikt over dezelfde technische eigenschappen, maar heeft een hoge slagvastheid (IK 10).

Legrand Nederland, www.legrand.nl tel. 0411 65 31 11

EI04 54-59.indd 55 25-03-13 14:55

56 E&I - April ‘13

Productnieuws

Snelle reparatie kabelmantels

HellermannTyton introduceert RMS warmkrimpende kabelreparatiemanchet-ten, die ook voor aftakkingen zijn te gebruiken. De manchetten zijn snel en eenvoudig te verwerken, waardoor het repareren of afdichten van kabels

-wen en met een rail op zijn plaats gehouden. RMS komt vooral tot zijn recht bij reparaties van langere, ingegraven kabels, waar het moeilijk of onmogelijk is om krimpkous te gebruiken. Door het materiaal met een vlam te verwarmen, krimpt de manchet en smelt de lijm, waarna een vochtdichte, isolerende en nauwsluitende mantel wordt gerealiseerd. De manchet beschermt uitstekend tegen corrosie, schurende werking en weersinvloeden en is daardoor ideaal voor laagspanningskabels.

Hellermann Tytonwww.hellermanntyton.nltel. 033 460 06 90

Wireless extender

D-Link lanceert de Wireless N300 range extender (Dap-1320) waarmee gebruikers de dekking van het draadloze signaal in huis eenvoudig kunnen verbeteren en uitbreiden. De Dap-1320 is tot 73 procent kleiner dan ver-gelijkbare extenders en ondersteunt wireless

N-snelheden tot 300 Mbps voor een snel, stabiel en veilig signaal. De wireless range extender is simpel en zonder computer te installeren. In combinatie met een router die WPS ondersteunt, kan de extender met een druk op de knop aan het netwerk worden verbonden. Ook kan de extender worden geïnstalleerd met de gratis D-Link QRS-app voor iOS en Android. De extender is uitgerust met WPA/WPA2-beveiliging.

D-Link, www.dlink.nl, tel. 010 799 43 48

Modulaire serie veiligheidsrelais

Met Sirius 3SK1 presenteert Siemens Industry Au-

serie veiligheidsrelais. De veiligheidsrelais zijn ge-schikt voor het aansluiten van zowel elektromecha-nische veiligheidscomponenten als elektronische veiligheidssensoren. De serie maakt deel uit van de Safety Integrated-oplossingen voor machine-veiligheid. De basisveiligheidsrelais 'standaard' en 'advanced' zijn leverbaar met veiligheidsrelais- of veilige transistor-uitgangen. Uitbreidingsmodules voor het aansluiten van extra actuatoren en senso-ren en een multispanningvoedingsmodule maken het systeemaanbod compleet. Met uitbreidingsmo-dules is een veiligheidsoplossing ‘op maat’ te ma-ken, afgestemd op eisen van de toepassing. Al naar gelang de toepassing kunnen er vijf uitbreidings-modules op een enkele advanced-veiligheidsrelais worden aangesloten.

Siemens Industry Automation, www.siemens.nl/veiligheidsrelais, tel. 070 333 34 04

Inbouwconnectoren van roestvaststaalPhoenix Contact breidt het productassortiment M12-inbouwconnectoren van roestvaststaal 1.4404 uit voor toepassingsgebieden waarin extra hoge eisen worden gesteld. De vier- tot zeventienpolige connectoren zijn verkrijgbaar met voorgeconfectioneerde draden en ge-schikt voor achter- en voorwandmontage. Er kan worden gekozen tussen PG9, M16- of M20-montageschroefdraad. Om verkeerd insteken te voorkomen, zijn de polarisaties

A, B en D beschikbaar. Alle producten zijn intern afgedicht waardoor zij ook niet-ingestoken voldoen aan beschermklasse IP67. De inbouwconnectoren zijn geschikt voor zowel printplaat- als wandmontage.

Phoenix Contact www.phoenixcontact.nl/m12, tel. 0316 59 17 20

EI04 54-59.indd 56 25-03-13 14:55

E&I - April ‘13 57

Productnieuws

Professionele HD led CCTV-monitorenBosch Security Systems introduceert de UML Serie 32", 42" en 55" professionele HD led CCTV-monitoren. Deze monitoren combineren een uitstekende beeld-kwaliteit en een grote horizontale en verticale kijkhoek. De monitoren zijn 30 procent dunner dan de vorige generatie. Dankzij een breed scala aan aansluit-mogelijkheden zijn ze geschikt voor grootschalig pc-gebruik voor beveiligings-systemen, zoals bij stadsbewaking, in luchthavens of treinstations. Bovendien is de kallibratie van het scherm speciaal ontwikkeld voor beveiligingscamera’s. De kleurnauwkeurigheid bij 6.500 K (0,003 tolerantie) is hoger dan bij vergelijkbare producten. De monitoren ondersteunen resoluties tot 1.920x1.080 (full HD), zijn halogeenvrij en hebben een laag stroomverbruik.

Bosch Security Systems, www.boschsecurity.nl, tel. 040 257 72 04

Embedded box-pcPhoenix Contact intro-duceert met de indus-triële pc VL BPC 1.000 een nieuwe productfamilie van embedded box-pc's voor ruwe industriële omgevingen. De pc's zijn geschikt voor eenvoudi-ge besturings- en com-municatietaken, evenals voor het verzamelen van

gegevens op het gebied van machine- en installa-tiebouw, gebouwenautomatisering, verkeerstech-niek of energiegegevensoverdracht. De industriële pc’s zijn ontwikkeld voor 24-uursbedrijf en voldoen aan hoge eisen wat betreft temperatuur, trillingen, schokken en EMC. De compacte box-pc is geschikt voor een temperatuurbereik van 0 – 50 °C en een ingangsspanning van 24 V DC (+/- 20 procent).

Phoenix Contact, www.phoenixcontact.nl tel. 0316 59 17 20

Engineering framework automatiseringstechniekSiemens Industry Automation heeft het engineering framework 'Totally integrated automation portal' (Tia Portal) uitgebreid. In versie 12 kunnen alle Siemens-aandrijvingen in de omvormer-serie Sinamics G als parameter worden opgenomen. Ook zijn er nieuwe diagnostische functies geïntegreerd. Zo is de safety-functionaliteit uitgebreid voor de Simatic S7-1500 en zijn de prestaties

tegen ongeoorloofd kopiëren en onbevoegde toegang. De nieuwe versie biedt

inbedrijfstelling en het onderhoud van automatiseringsapparatuur en aandrijf-systemen van Siemens.

Siemens Industry Automation, www.siemens.nl/simatic, tel. 070 333 39 05

Duurzame oplossing voor publieke sectorGE Lighting introduceert de CMH Streetwise-lamp. Dankzij het instelvermogen en een langere levensduur (16.000 h), vraagt deze lamp minder onderhoud. Zo bezuinigt de publieke sector op vervangingskosten.

ballasten en vormt een goed alternatief voor de hogedruknatriumlamp. Bovendien maakt de lamp een bezuiniging op de energiekosten van minstens 40 procent mogelijk. De lamp, ideaal voor nieuwe verlich-

hogedruknatriumlamp). Ze biedt eveneens een comfortabele kleur van 3.000 K en heeft een CRI van 70. GE Lighting

www.gelighting.comtel. 0033 148 63 68 00

EI04 54-59.indd 57 25-03-13 14:55

58 E&I - April ‘13

Productnieuws

Zware connectoren op de montagerailCIF (connector installation frames) van Phoe-

nix Contact maken het mogelijk om Heavycon-contactblokken snel op een montagerail te monteren. De nieuwe montageframes zijn speciaal ontwikkeld om voorgemonteerde connectoren of contactblokken direct op de montagerail aan te sluiten. De robuuste constructie van spuitgietaluminium is ontwikkeld voor het gebruik van zware connectoren en stugge kabels en voldoet aan de functionele eisen van de Heavycon-connectoren. Een voorijlend PE-contact is ook beschikbaar voor de behuizingen en voldoet daarmee aan de UL-norm 1977. De connectoren en montageframe zijn leverbaar met schroef- en beu-gelvergrendeling.

Phoenix Contact www.phoenixcontact.nl tel. 0316 59 17 20

Moderne ledarmaturen

Jacs.Koopman komt met een nieuw Interlight Tracklight-programma met de modernste inno-vaties op het gebied van led. Het geïntroduceerde programma omvat ledspots met een lichtstroom variërend van 1.000 – 3.000 lm, bij een opgenomen vermogen van 12 (kleinste model) tot 36 W (groot-ste armatuur). De lichtafgifte van de 12 W-spot met de Sharp-chip is probleemloos met elke gebrui-kelijke dimmer te regelen. Mede door de goede temperatuurbeheersing kan bij de armatuur op een levensduur van circa 40.000 branduren worden gerekend. De leverancier spreekt van een verwaarloosbare opstarttijd, een hoge power-factor (> 0,9) en een optimale blindstroomcorrectie.

acs.Koopman www.koopman.nu tel. 0343 59 22 22

Nieuwe versie ZenonCopa-Data introduceert een nieuwe versie van het automatiseringssys-teem Zenon. De nieuwe versie – 7.10 – biedt 64-bit support, Windows 8 en multi touch. Daarnaast biedt de nieuwe versie een verbeterde batch control-module met touch-support in runtime. De nieuwe versie is geïntegreerd in de Report viewer voor naadloze documentatie en bath-processen. De Report viewer heeft volledige toegang tot de receptadmi-nistratie. Volledige rapportage van alle belangrijke data, zoals alarmen, een audit-trail of historische en online data is mogelijk in een enkele tool. Verder kunnen belangrijke elementen van een project worden geblokkeerd voor bepaalde gebruikers via de user-administratie. Een beveiliging tegen het manipuleren van applicaties.

Sigma Control, www.sigmacontrol.nl, tel. 0180 69 57 77

EI04 54-59.indd 58 25-03-13 14:55

E&I - April ‘13 59

Productnieuws

Microschakelaars

Panasonic Electric Works biedt een compleet pakket microschakelaars voor de meest veeleisende toepas-singen. Er zijn uiteenlopende series met IP40- of IP67-bescherming. Door gebruik te maken van glijcontac-ten is bovendien ook een geluidloze werking mogelijk. De schakelaars zijn toe te passen in verschillende industriële sectoren, zoals automotive en industriële machines, maar bijvoorbeeld ook in witgoed./// Panasonic Electric Works, www.panasonic-electric-works.nltel. 0499 37 27 27

Telefoon- enxDSL testenDe Megger HT1000/2-serie bestaat uit een drietal testinstrumenten voor analyse van telefoonver-bindingen, breedband adsl/vdsl-verbindingen en HPNA-netwerken (home phone network alliance). De tests bepalen of de gebruikte kabels en verbindingen binnen

geen sprake is van kabelfouten. Er zijn circa dertig tests die met de tester kunnen worden uitgevoerd, afhankelijk van het gekozen model. De testen omvatten een 30 MHz-spectrumanalyzer voor het traceren van ruis en een TDR-functie. De tester is geschikt voor het testen van telefoonlijnen van de verdeelkast in de straat tot de huisaansluiting. Model HT1000/2-CH biedt zelfs een HPNA-modem voor het testen van de bekabeling van telefooncentrales./// Euro-Indexwww.euro-index.nltel. 010 288 80 00

Industriële pcDe krachtige en onderhoudsvriendelijke industriële pc Valueline P7000 van

robotica en industriële automatisering. De IPC kan als box-pc met verschil-

panel-pc. De tft-touchscreens (12 – 24“) maken een visualisering van complexe processen mogelijk. De IPC heeft een krachtige Intel Core i7-processor, geïnte-greerde turbo-boosttechnologie en hyper-threading-techniek voor een hogere processorperformance. Verder biedt de IPC DDR3-werkgeheugen met ECC-sup-port en een SSD-geheugen met SLC-opslagtechniek. De hardware kan worden geleverd met verschillende besturingssystemen: Windows XP Pro, Windows 7 Ultimate en embedded varianten./// Phoenix Contact, www.phoenixcontact.nl, tel. 0316 59 17 20

HMI-link

Een modern Ethernet-touchpanel kan eenvoudig een afstand van 100 m overbruggen. Met de nieuwe 'OS-onafhankelijke' transmissietechnologie van Sigmatek kunnen digitale signalen voor het scherm, de informatie van de touch, USB, Ethernet-data en de seriële interface via een standaard Ethernet-kabel naar de remote-display worden verzonden. De HMI-link van Sigma Control biedt een goedkoper alternatief voor een DVI-aansluiting. Zonder cpu in het bedieningspaneel is er ook geen on-site cooling nodig. Dit garandeert een hogere mechanische robuustheid van de terminal. Hiermee wordt een kosten-besparende optie gecreëerd door de besturings- en display-unit rechtstreeks op de machine te bedienen. De unit is verwijderd van de besturingseenheid en gemonteerd in de beschermde, toegankelijke schakelkast. De gebruiker

bedieningspaneel./// sigma control, www.sigmacontrol.nl, tel. 0180 69 57 77

EI04 54-59.indd 59 25-03-13 14:55

Inleiding

Opvallend

werk

Kop

Tekst: Mari van Lieshout Foto: Industrie

ls Intech BK Market Trailers in Barneveld bezoekt wordt

beschikken.’

Bijzondere trailers

BK

De snackwagen is voorzien van twee geavanceerde gasgestookte

Joost en Sebastiaan Hoes runnen de biologische cafetaria Friethoes in Haarlem. In de zomer staan zij met hun frietkraam op talloze eve-nementen. Friet, gesneden uit gezonde biolo-gische piepers, smaakt echter nog lekkerder wanneer die wordt gebakken in energiezuinige friteuses gevoed met groene energie. Daarom laten de ondernemende broers een duurzame snackkar bouwen die is voorzien van vele nieu-we technieken op het gebied van duurzaamheid.

'Onze mobiele snackbar is ontworpen om zes tot acht uur volledig autonoom op groene energie te kunnen functioneren'

Opvallend

werk

Groen gas en groene stroom voor goudgele frietTekst: Mari van Lieshout

60 E&I - April ‘13

A

EI04 60-61.indd 60 25-03-13 15:02

Van weervoorschriften gelden, is er gekozen voor een gastank en

Pv-panelen

bouwt BK

Gelaccu’s

De snackwagen is voorzien van vier grote gelaccu’s waarin de

gen wel een vereiste. Het is overigens niet gezegd dat die accu’s

Duurzaamheid

E&I - April ‘13 61

EI04 60-61.indd 61 25-03-13 15:02

62 E&I - April '13

www.installatieportal.nl

ONTDEK HET NIEUWE ONDERNEMEN

InstallatiePortal is een initiatief van uneto-vni

www.installatieportal.nl

Meer weten?

Op www.installatieportal.nl vindt u meer

informatie over de verschillende diensten,

opties en uitbreidingen. Ook de prijzen

(voor leden en voor niet-leden van

UNETO-VNI) zijn per dienst vermeld.

Nog niet alle nieuwe diensten zijn al

(volledig) beschikbaar. Raadpleeg

www.installatieportal.nl voor de actuele

stand van zaken.

W: www.installatieportal.nl

E: info@installatieportal.nl

T: 079 3250 720

Dag-en-nacht telefonisch bereikbaar voor uw klantAls u niet aanwezig bent,

schakelt u door naar de Tele-

foondienst. Daar neemt men uw

telefoon met uw bedrijfsnaam

op en handelt de gesprekken

af volgens tevoren gemaakte

afspraken.

Online Kantoor Calculeren, offertes opstellen,

projecten beheren, werkbonnen

inzetten als leidraad voor de

uitvoering, facturen uitsturen.

+ Calculeren met de on-

line artikelbestanden van

leveranciers;

+ Calculeren met de calculatie-

tijdnormen van UNETO-VNI;

+ Nieuw: Service ‘Online Finan-

cieel’;

+ Nieuw: Service ‘nabellen nog

openstaande facturen’.

Nieuw: Online ServiceVoor de planning en uitvoering

van periodiek onderhoud, sto-

ringsafhandeling en beheer.

Nieuw: Online PersoneelszakenGeen Personeelsafdeling, maar

wel alle benodigde informatie

rond de regelingen in de installa-

tiebranche en de handvatten om

tot beoordelingen te komen.

+ personeelsadministratie;

+ verzuimregistratie;

+ verlofregistratie;

+ functioneren & beoordelen.

Online Kennis en DocumentenAls ondernemer moet u op de

hoogte zijn van de voorschrif-

ten.

Als vakman moet u alles weten

over de nieuwste techno lo gische

ontwikkelingen in de branche,

maar ook over de onder houds-

gegevens van wat oudere

apparatuur bij de klant. Online,

dus ook te raadplegen op locatie!

‘Instalpedia’ biedt u online toe-

gang tot o.a.:

+ Nieuw: NEN-normen;

+ Nieuw: Invulbare pdf’s (ople-

vering, inspectie e.d.);

+ FGO plus;

+ ISSO-digitaal.

Kan de bedrijfsvoering in de installatiebranche profes sioneler, actueler en effi ciënter?

Ja. Online, met de InstallatiePortal van UNETO-VNI!

E&I - April ‘13 63

In het dagelijks werk komen we soms vreemde zaken tegen. In de rubriek 'Zo moet het niet' plaatst E&I elke maand de leukste inzendingen.

Bij het kopen van een bestaande woning kom je soms de meest vreemde constructies tegen. De dader is vaak niet meer te achterhalen: was het nu de verwarmingsman of de elektricien die niet goed op de tekening heeft gekeken? Of was het wellicht

toch een van de eerdere bewoners, die zelf aan de slag is gegaan…Voor de nieuwe eigenaren ligt er in elk geval de schone taak om al dit soort bestaande foutjes en fouten te herstellen.

Foute installatiesOnder het motto 'Zo moet het niet' zoekt de redactie naar duidelijke voorbeelden van slecht of fout uitgevoerde installaties. De foto's (van goede kwaliteit) kunnen, vergezeld van een korte beschrijving, worden toegestuurd naar: media@uneto-vni.nl onder vermelding van 'Zo moet het niet'.

Zo moet het niet!

EI04 63.indd 63 25-03-13 15:09

64 E&I - April ‘13

In het volgende nummer

Thema: Opleiding en scholingHet komende nummer van E&I staat in het teken van 'Opleiding en scholing'. Naast een uitgebreid overzicht van de verschillende opleidingsaanbieders gaat het mei-nummer ook in op de veranderingen bij de BOL- en BBL-oplei-dingen. Daarnaast is er ook aandacht voor E-learning en Skill Masters.

En verder:

AdverteerdersAkraboot 53

Amsterdam RAI 28

Dictator Productie 12

Fleetsat 49

Fluke Nederland 1

Gira 1

InstallatiePortal 62

Livingston TEMS bijsluiter

voor Slechthorenden) 49

Par LedLight 49

Penn Trading 53

Schotman Elektro 28

Solar Solutions bijsluiter

Technische Unie omslag III

Testo 12

Colofon

33e jaargang, april 2013, nummer 4

E&I is hét magazine voor ondernemers

in elektrotechniek en ICT.

Verschijning 11 keer per jaar onder

verantwoordelijkheid van UNETO-VNI.

Bredewater 20

Postbus 188, 2700 AD Zoetermeer

T 079 325 06 50

E media@uneto-vni.nl

RedactieNoud Heijna (bladmanager, dk : 733)

Stéphanie Korpershoek (eindredactie, dk: 724)

Linda Kindt (redactieassistente, dk: 771)

Lennert Hut (redacteur, dk: 772)

VormgevingDTP, dk: 707)

Mariska van der Tas (dk: 755)

AdvertentiesElma Connecting Business

Keizelbos 1

Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk

T 0226 33 16 92

F 0226 33 16 01

E uneto-vni@elma.nl

AbonnementenEen abonnement kan op elk gewenst tijdstip ingaan en

geldt tot wederopzegging, tenzij anders is overeengekomen.

De minimumlooptijd van een abonnement is 1 jaar.

Opzeggingen kunnen schriftelijk of per e-mail, onder

vermelding van het abonnementsnummer, tegen het einde

van de abonnementsperiode worden doorgegeven,

voor 15 november. Vanwege de aard van deze uitgave

wordt de abonnee geacht het abonnement in het kader

van zijn beroep of bedrijf te ontvangen. UNETO-VNI gaat uit

van een zakelijke overeenkomst, deze valt onder het

Algemene Verbintenissenrecht.

Abonnementsprijs 97 euro (exclusief 6 % btw) per jaar.

Losse nummers 15 euro (exclusief 6 % btw), inclusief

verzendkosten.

Janneke Troost (dk: 770), j.troost@uneto-vni.nl.

OntwerpForce 451

DrukSenefelder Misset, Doetichem

De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor

persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door

onjuistheden in de redactionele kolommen.

Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden

gereproduceerd of vermenigvuldigd zonder voorafgaande

toestemming van de uitgever.

EI04 64.indd 64 25-03-13 15:22

www.technischeunie.com

12 miljoen bestellingen per jaar geleverd op 145.219 bouw- en onderhoudsplaatsen aan 18.038 installatiebedrijven. Daarvan wordt 97,26% in één keer op de gewenste tijd en op de juiste plek bezorgd. Dit resultaat hebben we dankzij 130 jaar kennis en ervaring weten te bereiken voor onze klanten. Hierdoor kunnen zij ongestoord doorwerken en zich volledig richten op hun primaire proces. Dat is waar we bij Technische Unie voor staan.

Technische Unie. Daar heb je meer aan.

Nooit misgrijpen, altijd kunnen doorwerken

1_1_stA4_UNETO-VNI_fc_i.indd 1 15-03-13 10:01

Solarclarity BV Flevolaan 21 1382 JX Weesp 0294-769028 sales@solarclarity.nl www.solarclarity.nl

importeur & groothandel

Professional brands for professional users

Untitled-1 1Untitled-1 1Untitled-1 1 13/02/2013 23:2313/02/2013 23:2313/0/02/2/2013 23:2323:2323:231_1_stA4_UNETO-VNI_fc_B.indd 1 15-03-13 10:26