Unit Pelajaran 11- Alam Haiwan Invertebrata II.(1)

B i o d i v e r s i t i d a n A d a p t a s i | 1

UNIT PELAJARAN 11

ALAM HAIWAN – INVERTEBRATA II

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir unit ini, anda diharap dapat:

1. Membincangkan tentang haiwan dalam Filum Ctenophora.

2. Menghuraikan ciri-ciri haiwan dalam Filum Platyhelminthes.

3. Menerangkan tentang Filum Aschelminthes.

4. Memahami Filum Acanthocephala.

5. Membanding beza haiwan-haiwan dalam Filum Annelida.

PENGENALAN

Rajah 13.1 Sekumpulan hidupan di dasar laut.

Di dasar laut terdapat jutaan haiwan yang mendiaminya. Sering kali terdapat

hubungan antara haiwan di dasar laut dengan haiwan lain yang berenang atau

terampai di antara dasar dengan permukaan laut. Pada Rajah 13.1 terdapat sekumpulan

hidupan di dasar laut. Apakah ciri-ciri yang terdapat pada haiwan-haiwan tersebut? Adakah ia


invertebrata? Betul! Haiwan-haiwan ini adalah invertebrata dan vertebrata. Apakah ciri-ciri

haiwan ini? Adakah kesemuanya daripada filum yang sama? Kenapa anda berkata demikian?

Selepas anda selesai aktiviti di atas, ambil sehelai kertas dan buat refleksi dengan menjawab

soalan-soalan berikut:

Tentukan ciri istimewa yang dimiliki oleh obor-obor?

Adakah terdapat persamaan di antara obor-obor dan cacing pipih?

Apakah ciri yang membolehkan cacing tanah berjaya hidup di darat?

Dapatkah anda menjawab soalan-soalan di atas? Dalam unit pembelajaran ini anda didedahkan

kepada ciri-ciri haiwan-haiwan daripada filum Ctenophora, Platyhelminthes, Aschelminthes,

Acanthocephala dan Annelida. Perbincangan tentang haiwan dalam filum-filum tersebut lebih

tertumpu kepada pengelasan haiwan tersebut dan ciri-cirinya.

ISI KANDUNGAN

i dalam bab yang lalu kita telah berbincang tentang tiga Filum Invertebrata. Dalam

bab ini anda akan diperkenalkan dengan lima lagi filum iaitu Ctenophora,

Platyhelminthes, Aschelminthes, Acanthocephala dan Annelida.

Apakah haiwan-haiwan dalam Filum Ctenophora?

tenophora menurut bahasa Greek bermakna haiwan bersikat (Ktenos = macam sikat;

phoroe = mempunyai). Filum ini merupakan kumpulan invertebrata yang kecil

bilangannya dan mempunyai bentuk badan macam Coelenterata. Invertebrata ini

sering dijumpai di kawasan laut tropika. Ia mempunyai ciri-ciri berikut:

1. Tidak mempunyai nematosis. Ia mempunyai koloblas.

2. Bergerak dengan otot siliari.

3. Tiada selangan generasi. Ia terdapat dalam bentuk polip atau medusa, tidak kedua-

duanya.

4. Tiada larva planula. Perkembangan melalui peringkat sidipid.

5. Mempunyai tiga lapisan badan (triploblastik) iaitu ektoderma, mesoderma dan

endoderma.

6. Mempunyai simetri jejari dan juga bilateral serta lapan baris sesikat.

Lazimnya filum Ctenophora dibahagikan kepada dua kelas iaitu kelas Tentaculata dan kelas

Nuda (Rajah 13.2)

D

C


Rajah 13.2. Haiwan dalam filum Ctenophora, kelas Tentaculata (A) dan kelas Nuda (B).

Kelas Tentaculata

Kelas ini merupakan filum Ctenophora yang mempunyai tentakel yang dibahagikan kepada

empat order.

Order Cydippida Haiwan dalam order ini mempunyai dua tentakel yang bercabang dan boleh

dimasukkan ke dalam badan. Tubuhnya berbentuk sfera.

Order Lobata Haiwan yang mempunyai banyak tentakel di bahagian lateral. Bentuk badan

lonjong dan mempunyai empat lapet. Contoh haiwan dalam order ini ialah Deiopea.

Order Cestida Haiwan mempunyai bentuk badan macam reben dan pipih. Mempunyai dua

tentakel utama dan banyak tentakel yang kecil. Contoh haiwan dalam order ini ialah Cestus.

Order Platyctenea Haiwan mempunyai badan pipih dan mempunyai dua tentakel. Sesikat

terdapat pada larva dan tidak pada peringkat dewasa. Contoh haiwan dalam order ini ialah

Coeloplana.

Kelas Nuda

Haiwan Ctenophora dalam kelas Nuda tidak mempunyai tentakel. Kelas ini mempunyai hanya

satu order iaitu Order Beroida. Haiwannya mempunyai badan berbentuk lonjong. Bermulut

lebar dan gulet yang besar. Contoh haiwan dalam order ini ialah Beroe.

Cuba anda jawab soalan-soalan berikut:

Apakah ciri-ciri haiwan dalam filum Ctenophora?

Apakah kelas-kelasnya?

A B


Bina peta minda yang mengandungi filum, kelas, order dan contoh genus bagi filum

Ctenophora.

Apakah filum Plathyhelminthes?

latyhelminthes menurut bahasa Greek bermakna cacing pipih (Platy = pipih;

helminthes = cacing). Filum ini merupakan salah satu haiwan kumpulan Acelomata

(tanpa selom) dan merangkumi semua jenis cacing yang berbadan pipih sama ada

yang hidup bebas atau sebagai parasit. Spesies yang hidup bebas selalunya dijumpai

di kolam, parit, anak sungai dan di laut. Spesies yang menjadi parasit pula selalunya hidup

sebagai endoparasit dalam tubuh haiwan vertebrata termasuk manusia. Kumpulan ini dikenali

dengan nama trematod (fluk) dan sestod (cacing pita).

Platyhelminthes mempunyai organisasi tubuh yang lebih maju daripada Coelenterata. Oleh

yang demikian walaupun Platyhelminthes mempunyai saluran pencernaan yang seakan-akan

solenterata (berbentuk kantung dan tiada anus) tetapi ia mempunyai farinks yang lengkap

dengan otot dan ususnya pula bercabang-cabang. Sebagaimana yang terdapat pada

solentrata, proses pencernaan selalunya berlaku secara intrasel dan diselenggarakan oleh sel-

sel di dinding salur pencernaan. Walaupun Platyhelminthes tidak mempunyai sistem pernafasan

dan saluran darah tetapi ia mempunyai sistem perkumuhan dalam bentuk sel api. Ia juga

mempunyai organ pembiakan jantan dan betina dan satu sistem saraf yang baik. Kehadiran

struktur-struktur ini menunjukkan bahawa filum ini mempunyai organisasi yang lebih tinggi

daripada solentrata, iaitu peningkatan organisasi daripada peringkat tisu kepada peringkat

organ. Keadaan ini dimungkinkan dengan wujudnya lapisan mesoderma yang tebal di antara

lapisan ektoderma dan endoderma.

Platyhelminthes mempunyai ciri-ciri berikut iaitu mempunyai tiga lapisan tubuh (triploblastik):

ektoderma, mesoderma dan endoderma. Ia bersimetri bilateral; pipih macam daun. Salur

pencernaannya tidak sempurna; hanya satu bukaan keluar; tidak ada anus. Haiwan ini tidak

ada sistem edaran darah. Mereka selalunya hermafrodit. Ia mempunyai sel-sel api sebagai

alat perkumuhan. Ia hidup bebas dan ada juga beberapa daripadanya yang hidup sebagai

ektoparasit dan endoparasit.

Haiwan dalam filum ini terbahagi kepada tiga kelas penting iaitu kelas-kelas Turbellaria,

Trematoda dan Cestoda (Rajah 13.3).

P

A


Kelas 13.3. Haiwan-haiwan dalam kelas-kelas daripada filum Platyhelminthes, Turbellaria (A),

Trematoda (B) dan Cestoda (C).

Kelas Turbellaria

Kelas Turbellaria merangkumi lebih kurang 1500 spesies cacing pipih yang hidup bebas di air

tawar dan di air masin. Kelas ini mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia mempunyai badan yang

lembut, pipih dan bersilium. Epidermisnya mempunyai sel yang boleh merembeskan mukus.

Salur pencernaannya tidak sempurna; tanpa anus. Tidak mempunyai pelekat mahupun

proglotid. Bahagian anterior dipanggil ‘kepala’. Ia hidup bebas dan mempunyai

protonefridium (sel api) sebagai organ kumuh. Haiwan dalam kelas ini dapat dibahagikan

kepada lima order utama iaitu Acoela, Rhabdocoela, Tricladida, Polycladida dan

Temnocephalida.

Order Acoela merupakan Turbellaria yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia tidak mempunyai

farinks yang berotot. Haiwan ini tidak mempunyai usus dan ini digantikan dengan sel-sel

endoderma. Ia juga tidak mempunyai oviduktus, yolka dan kelenjar lain. Bersaiz kecil dan

kebanyakannya marin. Contoh haiwan dalam order ini ialah Convulata.

Order Rhabdocoela merupakan Turbellaria yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia bersaiz

kecil dan mempunyai salur makanan yang ringkas. Ususnya seperti kantung. Farinksnya

beraneka bentuk dan mulutnya terletak di bahagian anterior. Contoh haiwan dalam order ini

ialah Vortex.

Order Tricladida merupakan Turbellaria yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia mempunyai

usus yang mempunyai tiga cabang utama. Farinksnya berbentuk lurus dan mulutnya terletak di

tengah-tengah badan. Contoh haiwan-haiwan dalam order ini ialah Planaria, Dugesia,

Procerodes dan Bipalium.

Order Polycladida merupakan Turbellaria yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu kesemua

haiwan adalah marin dan mempunyai larva macam plankton (larva Muller). Ia berbentuk macam

daun dan mempunyai usus yang bercabang-cabang. Haiwan ini mempunyai farinks yang

berotot. Mulut terletak di bahagian posterior badan. Contoh haiwan dalam order ini ialah

Leptoplana.

B A C


Order Temnocephalida merupakan Turbellaria yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia

dijumpai di air tawar dan hidup sebagai ektokomensal pada Krustasea. Ia mempunyai pelekat

posterior dan tentakel di bahagian anterior atas mulut. Contoh haiwan dalam order ini ialah

Temnocephala.

Kelas Trematoda

Cacing trematod, juga dikenali dengan nama fluk. Ia kecil, pipih, tidak bersegmen dan

kesemuanya hidup sebagai parasit haiwan vertebrat. Umumnya kelas ini dibahagikan kepada

dua kumpulan iaitu trematod digenetik dan trematod monogenetik. Fluk digenetik lebih penting

kerana kumpulan ini selalunya parasit kepada manusia dan haiwan ternakan.

Haiwan Trematoda mempunyai lapan ciri utama iaitu tubuh badannya berbentuk pipih tanpa

segmen yang juga disebut fluk. Haiwannya mempunyai mulut, farinks dan sekum. Organ

pelekatnya berbentuk bulat. Ia merupakan haiwan hermafrodit kecuali Schistosome. Haiwan

merupakan ektoparasit dan endoparasit. Kitar hidupnya sama ada ringkas atau kompleks dan

selalunya melalui satu atau dua peringkat larva. Ia tidak mempunyai rongga badan dan

oviparous. Haiwan Trematoda mempunyai tiga order penting iaitu order-order Aspidobothrea,

Monogenea dan Digenea.

Order Aspidobothrea merupakan kumpulan Trematod yang tidak mempunyai pelekat oral,

tetapi mempunyai pelekat ventral yang besar dan berlekuk-lekuk disebut alveolus. Kitar hidup

tidak rumit dan selalunya menjadi ektoparasit Moluska. Contoh haiwan dalam order ini ialah

Aspidogaster.

Order Monogenea merupakan kumpulan Trematod yang merupakan ektoparasit utama pada

ikan dan kadangkala penyu atau amfibia. Tiap-tiap spesies menjadi parasit kepada perumah

yang spesifik dan mempunyai kitar hidup yang tidak rumit. Cacing ini selalunya tidak

mempunyai pelekat oral. Walau bagaimanapun ia mempunyai pelekat berbentuk cakera yang

besar bercangkuk di bahagian posteriornya. Alat ini dipanggil opistafor. Contoh haiwan-haiwan

dalam order ini ialah Gyrodactylus, Monocotyle, Polystoma dan Diplozoon.

Order Digenea mengandungi pelbagai cacing trematod yang menjadi parasit kepada manusia

dan haiwan ternakan. Mempunyai kitar hidup yang memerlukan dua atau lebih perumah

perantara. Oleh sebab Digenea penting daripada segi kesihatan awam dan ekonomi, maka ciri-

ciri asas cacing ini dibincangkan dengan terperinci. Jadual 13.1 pula menunjukkan spesies-

spesies yang menghabitat manusia.

Morfologi Trematod Digenea merupakan trematod yang selalunya berukuran kira-kira 2 -15

mm panjang tetapi sesetengahnya seperti Fasciola gigantica boleh mencapai 80 mm panjang.


Jadual 13.1. menunjukkan spesies-spesies Trematoda penting yang menghabitat manusia.

Spesies Habitat pada

perumah

Telur Jenis Moluska

(siput)

Perumah

perantara

Taburan

Fluk hati

Fasciola hepatica

Clonorchis sinensis

Salur hempedu

Salur hempedu

Salur pankreas

Najis (Tinja)

Najis (Tinja)

Lymnaea

Bithynia

Rumput

Ikan

Terutamanya di

negeri-negeri temperat

seperti China, Jepun

dan Asia Tenggara

Fluk paru-paru

Paragonimus westermani

Paru-paru

Air ludah

Melania

Krustasea

China, Jepun, Afrika

Barat, Asia Tenggara,

Ecuador

Fluk usus

Fasciolopsis buksi

Heterophyes heterophyes

Metagonimus yokogawi

Gastrodiscoides hominis

Usus kecil

Usus kecil

Usus kecil

Usus kecil

Najis (Tinja)

Najis (Tinja)

Najis (Tinja)

Najis (Tinja)

Segmentina

Pironella

Melania

Helicorbis

Tumbuhan

Ikan

Ikan

-

China, Asia Tenggara

Mesir, China, Jepun,

Asia Tenggara

China, Jepun, Asia

Tenggara

Asia Tenggara

Fluk Darah

Schistosoma

hematobium

S. mansoni

S. japonicum

Pundi air kencing

Mesenteri

Mesenteri

Urin

Najis (Tinja)

Najis (Tinja)

Bulinus

Biomphalaria

Oncomelania

-

-

-

Afrika, Timur Tengah

Afrika, Amerika

Tengah dan Amerika

Selatan

China, Jepun, Asia

Tenggara

Struktur luar Haiwan mempunyai badan yang pipih dan selalunya berbentuk lonjong. Ada juga

yang berbentuk sfera atau silinder. Kutikelnya selalu bersisik. Selalunya mempunyai dua

pelekat, satu di mulut (pelekat oral) dan satu lagi di bahagian ventral disebut asetabulum

(pelekat ventral).

Struktur dalam Haiwan tidak mempunyai rongga dalam dan ruang dipenuhi oleh sel-sel

parenkima. Saluran pencernaan mempunyai mulut, farinks, esofagus tetapi tanpa anus.

Kadang-kadang salur pencernaan ini bercabang-cabang yang dipanggil sekum.

Sistem perkumuhan Haiwan Trematoda yang mempunyai organ pengumpul yang istimewa

dengan tubul yang menjalar ke parenkima. Setiap tubul berakhir di sel api. Sistem ini terbuka

keluar dengan adanya liang posterior.

Sistem pembiakan Haiwan mempunyai sistem pembiakan yang kompleks dan hermafrodit

kecuali Schistosome.


Alat pembiakan jantan Mempunyai sepasang testis yang selalunya berbentuk bulat. Mempunyai

sepasang vas deferens. Vas deferens bersatu dan menjalar ke kantung sirus yang

mengandungi sirus, berbentuk macam zakar dan digunakan semasa kopulasi.

Alat pembiakan betina Mempunyai satu ovari dan oviduktusnya pendek. Reseptakulum seminis

merupakan tempat spermatozoa disimpan. Terdapat saluran Laurer dan mempunyai kelenjar

vitelin. Ootaip dikelilingi oleh kelenjar Mehlis. Ovum yang telah bersenyawa akan masuk ke

ootaip sebelum ke uterus yang merupakan tempat menyimpan telur.

Kelas Cestoda

Kelas Cestoda merupakan kumpulan cacing helmin yang kesemuanya hidup sebagai

endoparasit haiwan vertebrat. Kumpulan ini berbadan panjang, pipih, bersegmen macam reben

atau pita rakaman. Oleh yang demikian cacing ini juga dikenali dengan nama cacing pita.

Kumpulan ini penting daripada segi ekonomi dan kesihatan awam kerana ia adalah parasit

kepada manusia dan haiwan ternakan. Kelas Cestoda mempunyai beberapa ciri iaitu berbadan

pipih, kelihatan seperti pita dan berukuran kira-kira 1 m hingga 12 m panjang. Badannya tanpa

epidermis, silium, mulut dan salur pencernaan. Badan bersegmen disebut proglotid atau

strobilum. Mempunyai tiga bahagian badan iaitu skoleks, leher dan strobilum atau proglotid.

Skoleks mempunyai pelekat dan cangkuk. Organ pembiakannya adalah hermafrodit. Jadual

13.2 membincangkan tentang spesies-spesies yang memudaratkan manusia.

Cuba anda lakukan aktiviti dan jawab soalan-soalan berikut:

Bezakan di antara ketiga-tiga kelas dalam filum Platyhelminthes berdasarkan ciri yang

haiwan ada.

Adakah haiwan-haiwan ini mudah dijumpai?

Pilih satu ciri yang membolehkan endoparasit Platyhelminthes beradaptasi dengan

jayanya. Berdasarkan ciri tersebut, cadangkan bagaimana manusia boleh

menyingkirkan endoparasit tersebut?


Jadual 13.2. Spesies-spesies Cestoda manusia yang penting.

Cestoda Skoleks Testis Uterus Kitar hidup Sebaran

Taenia saginata

Taenia solium

Pelekat; tanpa

cangkuk

Pelekat mempunyai 2

baris cangkuk

300-400

150-200

Lebih daripada

13 cabang

Kurang daripada

13 cabang

Manusia Lembu

Manusia Babi

Kosmopolitan

Diphyllobothrium

latum

Tanpa pelekat dan

cangkuk, skoleks

mempunyai dua alur

Lebih

daripada

300

Berlingkar roset

Manusia Cyclops

Ikan

Karnivor

Negeri

sederhana

sejuk

Echinococcus

granulosus

Echinococcus

multilocularis

Pelekat mempunyai

dua baris cangkuk

yang kecil

Pelekat mempunyai

dua baris cangkuk

yang kecil

35-65

15-30

Macam karung

Macam karung

Kambing Anjing

Manusia

Roden Musang

Manusia

Kosmopolitan

Kosmopolitan

Hymenolepis nana

Hymenolepis

diminuta

Pelekat – 1 baris

cangkuk

Pelekat – tanpa

cangkuk

3

3

Berbentuk

karung

Berbentuk

karung

Manusia Manusia

Roden Arthropoda

Roden Manusia

Negeri-negeri

Tropika dan

Subtropika

Kosmopolitan


Platyhelminthes.

Apakah yang terdapat pada haiwan dalam filum Aschelminthes?

ilum ini merupakan invertebrata yang mempunyai pseudoselom, bersimetri bilateral

dan mempunyai saluran pencernaan yang sempurna. Walau bagaimanapun, haiwan

dalam filum ini tidak mempunyai apa-apa sistem pernafasan atau peredaran darah dan

ia juga tidak mempunyai pengsegmenan yang sempurna. Jantinanya berbeza iaitu ada

jantan dan betina dan proses perkumuhan dilakukan oleh protonefridium.

F

B


Filum ini selalunya dibahagikan kepada lima kelas. Lima kelas ini terdapat dalam dua Subfilum

iaitu Trochelminthes dan Nemathelminthes (Rajah 13.4).

Rajah 13.4. Lima kelas dalam filum Aschelminthes, Gastrotricha (A), Rotifera (B), Kinoryncha

(C), Nematoda (D) dan Nematomorpha (E).

Subfilum Trochelminthes

Subfilum ini mempunyai lima ciri utama iaitu haiwannya mikroskopik (kecil). Haiwan mempunyai

silium dan kaki yang bercabang dua. Pembiakannya secara partenogenesis. Mempunyai

protonefridium. Haiwan menghabitat persekitaran marin atau di air tawar. Haiwan dibahagikan

kepada tiga kelas iaitu Gastrotricha, Rotifera dan Kinoryncha.

Subfilum Nemathelminthes

Lima ciri utama haiwan dalam Subfilum ini ialah haiwannya mempunyai badan berbentuk

silinder. Badannya tidak mempunyai segmen. Dinding badan hanya mempunyai otot membujur.

Haiwan ini tidak mempunyai sel api. Kebanyakan haiwan hidup secara parasit. Haiwan

dibahagikan kepada dua kelas iaitu Nematoda dan Nematomorpha.

A

D

C B

E


Kelas Rotifera

Rotifera mempunyai pelbagai rupa bentuk badan bergantung pada jenis lorikanya. Rotifera

selalunya dijumpai di air tawar, walaupun ada beberapa spesies yang menghuni di air masin.

Ada juga yang hidup secara parasit. Kumpulan ini merupakan kumpulan Metazoa yang paling

kecil. Bentuknya yang beraneka dan berwarna-warni menjadikan kumpulan ini sangat cantik

dilihat melalui mikroskop.

Ciri-ciri haiwan dalam kelas Rotifera adalah haiwannya mempunyai pseudoselom. Bersaiz kecil,

beraneka bentuk dan akuatik. Ia mempunyai ‘cakera trokos’ atau ‘korona’ yang boleh dihulur

dan ditarik keluar pada bahagian anterior badan. Bahagian posteriornya mempunyai ‘kaki’ yang

bercabang dua. Ia bergerak dengan silium dan otot. Farinksnya mempunyai struktur pengunyah

yang disebut mastaks. Haiwan ini berkutikel. Dari segi organ pembiakan, individu mempunyai

seks yang berbeza, ada jantan dan betina. Yang betina lebih besar daripada yang jantan.

Partenogenesis selalu berlaku. Ia mempunyai sel api untuk perkumuhan. Contoh haiwan bagi

kelas ini ialah Rotifera.

Kelas Gastrotricha

Gastrotricha merupakan kumpulan haiwan invertebrata pseudoselom yang ditemui di air masin

(marin) dan air tawar. Badannya panjang, pipih dan mempunyai kepala, leher dan badan.

Ciri-ciri haiwan dalam kelas ini adalah akuatik, sama ada marin atau air tawar. Badannya tidak

bersegmen dan berbentuk cacing. Ia tidak mempunyai struktur istimewa di bahagian anterior

Bahagian posteriornya selalu bercabang dua. Badannya dipenuhi dengan barisan-barisan

silium. Ia mempunyai sel api untuk perkumuhan. Individu sama ada hermafrodit atau betina

partenogenetik. Contoh haiwan bagi kelas ini ialah Chaetonotus.

Kelas Kinorhyncha

Kumpulan ini hanya didapati menghabitat di air masin dan selalunya dijumpai terbenam di pasir

dan lumpur di tepi-tepi pantai. Haiwannya kecil dan badannya mempunyai segmen yang tidak

sempurna.

Kinorhyncha mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia marin, kecil dan berbentuk macam silinder.

Badannya tanpa silium. Mempunyai kepala yang berduri dan boleh dihulur dan ditarik ke dalam.

Bahagian posteriornya berduri. Mempunyai kutikel yang terbina daripada kitin. Badannya

mempunyai 13 atau 14 segmen. Setiap individu mempunyai seks berbeza iaitu ada jantan dan

betina. Contoh haiwan bagi kelas ini ialah Echinoderella.


Kelas Nematomorpha

Cacing dalam kelas ini berbentuk seperti cacing nematod tetapi kecil dan mempunyai badan

yang panjang dan berlingkar-lingkar. Nematomorpha dewasa selalunya hidup bebas sementara

peringkat larva parasit kepada serangga seperti larva pepatung, kumbang dan belalang.

Nematomorpha mempunyai ciri-ciri berikut iaitu badannya kecil, panjang dan macam silinder.

Bahagian posterior dan anteriornya tidak mempunyai apa-apa struktur istimewa seperti yang

terdapat pada cacing nematod. Epidermis mempunyai kutikel yang elastik tetapi tanpa garis-

garis lateral. Haiwan ini tidak mempunyai sistem perkumuhan. Seksnya berbeza di antara

individu yang berbeza. Sistem sarafnya terdiri daripada himpunan cecincin di esofagus dan satu

saraf tunjang ventral. Contoh haiwan bagi kelas ini ialah Gordius (cacing bulu kuda).

Kelas Nematoda

Kelas Nematoda merupakan cacing yang paling besar yang terdapat dalam kumpulan

invertebrata pseudoselom. kumpulan invertebrata pseudoselomat. Kebanyakannya hidup bebas

di air dan di tanah tanih. Sebilangannya menjadi parasit kepada haiwan dan juga tumbuhan.

Dari segi individu, nematod merupakan kedua paling banyak selepas serangga. Dianggarkan

bahawa 15 cm permukaan tanah boleh mengandungi berjuta-juta nematod; sebiji epal yang

sedang reput telah ditemui mengandungi kira-kira 90 000 cacing gelang pelbagai spesies.

Mungkin satu hari nanti nematod boleh menggantikan serangga sebagai haiwan yang

terbanyak dan terhandal di dunia ini. Mengikut evolusi, nematod berada di antara

Platyhelminthes dan Moluska dari segi kepelbagaian dan bilangannya.

Ciri-ciri Nematoda ialah ia mempunyai bentuk badan macam silinder dan tidak bersegmen. Ia

mempunyai saiz yang berbeza. Badannya diselaputi oleh kutikel. Mempunyai kepala, ekor,

rongga badan, sistem saraf dan sistem pembiakan. Mempunyai saluran pencernaan yang

sempurna iaitu mulut, esofagus, usus, rektum dan anus. Esofagus selalunya bermacam-macam

bentuk, sementara gigi atau seumpamanya terdapat di mulut. Mulut selalu berbentuk bulat dan

sesetengah nematod ada mempunyai ‘bibir’. Jantinanya berbeza, ada jantina dan betina. Pada

amnya bertelur, manakala ada pula yang vivipari atau berkembang secara partenogenesis.

Mempunyai peringkat telur, larva dan dewasa. Larva membesar dengan menyalin kulit;

peringkat infektif masuk ke dalam badan manusia secara aktif, iaitu tertelan atau dimasukkan

oleh vektor. Semasa peringkat dewasa atau di dalam perumah tetap, parasit nematod tidak

bertambah bilangannya.

Sistem Pembiakan

Cacing nematod jantan mempunyai alat pembiakan seperti testis, vas deferens, seminal

vesikel, duktus ejakulator dan spikul. Saluran pembiakan ini juga selalunya bersambung dengan

usus di bahagian anus yang dipanggil kloaka. Jadual 13.3 menunjukkan spesies Nematoda

yang menghabitat manusia.


Jadual 13.3. Spesies Nematoda manusia yang penting.

Spesies Cara

Jangkitan

Habitat pada

Perumah

Taburan

Onchocerca volvulus

Wuchereria bancrofti

Brugia malayi

Loa-loa

Dipetalonema perstans

Mansonella ozzardi

Dirofilaria dan spesies-

spesies haiwan lain

Simulium

Culex

Anopheles

Mansonia

Chrysops

Culicoides

Culicoides

Nyamuk

Kutaneus

Limfa

Limfa

Subkutaneus

Peritoneum

Peritoneum

Subkutaneus

Jantung

Afrika, Yaman, Selatan Asia, Amerika

Selatan, Kepulauan Pasifik, Asia

Tenggara



Tenggara



Tenggara

Afrika (hutan tropika)

Afrika, Amerika Selatan

Amerika Selatan, India Barat

Afrika, Amerika, Asia

Dracunculus

medinensis

Angiostrongylus

cantonensis

Trichinella spiralis

Anisakis

Ancylostoma

duodenale

Necator americanus

Krustases Cyclops

(mulut)

Siput, Krustasea

Sista dalam

daging (mulut)

Ikan (mulut)

Mulut (Larva L3)

Kulit (Larva L3)

Kulit (Larva L3)

Subkutaneus

Otak

Usus keil

Usus

Usus kecil

Usus kecil

Afrika, Timur Tengah, Asia

Kepulauan Pasifik

Kosmopolitan

Eropah, Jepun

Asia, Afrika

Afrika, Asia, Amerika, Kepulauan

Pasifik

Strongyloides

stercoralis

Ascaris lumbricoides

Trichuris trichiura

Enterobius vermicularis

Trichostrongylus sp.

Kulit (Larva L3)

Mulut (telur)

Mulut (telur)

Mulut (telur)

Mulut (telur)

Usus kecil

Perut dan usus

kecil

Sekum

Usus besar

Usus kecil

Afrika, Asia, Amerika, Kepulauan

Pasifik

Kosmopolitan

Kosmopolitan

Kosmopolitan

Asia, Timur Tengah, Afrika

Ancylostoma sp.

(migrasi larva di

integumen)

Toxocara

(migrasi larva di visera)

Kulit

Mulut

Hati, mata, otak

Afrika, Amerika, Asia, Kepulauan

Pasifik

Kosmopolitan


Nematod betina pula mempunyai ovari, oviduktus, seminis reseptikulum, uterus, vagina dan

vulva. Cara cacing betina melahirkan anak juga berbeza:

a) Vivipar (Viviparous) : Melahirkan larva, seperti W. bancrofti dan T. spiralis.

b) Ovipar (Oviparous) : Bertelur, seperti A. lumbricoides dan T. trichura.

c) Ovovivipar (Ovo-viviparous): Menghasilkan telur yang mengandungi larva yang

serta-merta menetas, seperti S. stercoralis.

Kelas Nematoda dibahagikan kepada dua subkelas, Adenophorea dan Secernenrea dan tiga

order berikut iaitu order-order Enoplida, Rhabditida dan Spirurida.

Cuba anda uji kefahaman anda dengan menjawab soalan-soalan berikut:

Dapatkah anda sebutkan ciri-ciri haiwan Aschelminthes?

Bezakan haiwan dalam kelas Rotifera dan kelas Nematoda?

Bolehkah anda nyatakan kepentingan ekonomi filum Aschelminthes?

Bina peta minda yang mengandungi filum, Subfilum dan kelas bagi filum

Aschelminthes.

Bagaimana haiwan dalam filum Acanthocephala berbeza daripada

haiwan lain?

umpulan cacing ini merupakan parasit usus vertebrata. Cacing ini juga disebut ‘cacing

kepala berduri’ dan mempunyai probosis yang berduri dan boleh dihulur keluar. Larva

cacing ini selalunya memerlukan artropod (serangga dan krustasia) sebagai perumah

perantaranya.

Cacing ini mempunyai ciri-ciri berikut iaitu berbadan kecil, panjang dan macam silinder.

Bahagian anteriornya mempunyai probosis yang boleh dimasukkan atau dihulurkan keluar.

Probosis ini dilengkapi dengan duri. Bahagian posteriornya tumpul dan mengandungi struktur-

struktur genital. Haiwannya tidak mempunyai saluran pencernaan dan epidermisnya diselaputi

oleh kutikel. Sistem perkumuhan berbentuk macam sel api. Haiwan dalam filum ini tidak

mempunyai silium dan bergerak dengan otot. Individu mempunyai seks yang berbeza, ada

jantan dan betina. Larva selalunya menjadi parasit kepada artropod sementara cacing dewasa

menghuni di saluran-saluran pencernaan haiwan vertebrata.

Terdapat tiga order dalam filum ini iaitu order-order Archiacanthocephala, Palaeacanthocephala

dan Eoacanthocephala (Rajah 13.5).

K

C


Rajah 13.5. Haiwan-haiwan daripada order Archiacanthocephala (A), Palaeacanthocephala (B)

dan Eoacanthocephala (C).

Order Archiacanthocephala

Kumpulan ini mempunyai probosis yang kecil dengan cangkuk-cangkuknya berbaris membulat.

Ia mempunyai alat perkumuhan. Selalunya menjadi parasit kepada burung dan mamalia.

Misalnya, Macracanthorhynchus hirudinaceus (parasit babi) dan Moniliformis moniliformis

(parasit mamalia kecil).

Order Palaeacanthocephala

Cangkuk di probosis berbaris bulat diselangi dengan baris radial. Tidak mempunyai alat

perkumuhan dan selalunya menjadi parasit kepada ikan, amfibia, burung akuatik dan mamalia

laut. Perumah pertama adalah krustasia. Misalnya ialah Acanthocephalus yang menjadi parasit

kepada ikan dan amfibia. Echinorhynchus salvelini yang menjadi parasit kepada ikan trout.

Order Eoacanthocephala

Cangkuk di probosis berbentuk radial, tanpa alat perkumuhan. Menjadi parasit kepada ikan dan

reptilia. Perumah pertama adalah artropod akuatik. Misal Neochinorhynchus dijumpai dalam

penyu.

Cuba anda jawab soalan-soalan berikut:

Apakah ciri-ciri haiwan dalam filum Acanthocephala?

Bagaimanakah anda membezakan haiwan dalam filum ini dengan Platyhelminthes?

Pada pendapat anda, ciri apakah yang membuatkan Acanthocephala berjaya?

Bina peta minda yang mengandungi filum dan order bagi filum Acanthocephala.

D

A B C


Apakah yang terdapat pada haiwan dalam filum Annelida?

nnelida merupakan filum yang menurut bahasa Greek bermakna berbentuk cincin

(Annulus = cincin; eidos = bentuk). Filum ini merupakan salah satu kumpulan haiwan

yang mempunyai selom yang sebenar, iaitu selom yang diselaputi oleh mesoderma

yang mempunyai epitelium (Rajah 13.2). Pada haiwan yang lebih maju seperti filum

Arthropoda, Mollusca dan Vertebrata, fungsi selom adalah sebagai alat hidrostatik, rangka dan

ruang perivisera pupus dan digantikan dengan sistem darah dan sistem rangka.

Rajah 13.2 menunjukkan keratan melintang Coelenterata (A), Platyhelminthes (B), Nematoda

(C) dan Annelida (D) menunjukkan kedudukan rongga badan (selom).

Rajah 13.2 menunjukkan kedudukan rongga badan pelbagai jenis cacing iaitu (A) menunjukkan

Coelenterata tanpa rongga badan. Pada haiwan ini hanya terdapat dua lapisan germa. (B)

menunjukkan Platyhelminthes mempunyai badan jenis aselom. Badannya tanpa rongga,

lapisan antara ektoderma dan endoderma dipenuhi oleh mesoderma. (C) merupakan bentuk

badan Nematoda yang mempunyai badan jenis pseudoselom. Ia mempunyai rongga tubuh

tetapi tidak diselaputi sepenuhnya oleh lapisan mesoderma. Annelida (D) mempunyai badan

berselom. Rongga badannya sempurna dan diselaputi sepenuhnya oleh lapisan mesoderma.

Satu perkara yang menarik mengenai cacing annelid ialah tubuh cacing ini dibahagi-bahagikan

kepada beberapa septum. Septum-septum ini bermula daripada dinding usus hingga ke

epidermis. Setiap septum mempunyai struktur yang sama dengan septum yang lain. Oleh yang

demikian organ-organ seperti sistem saraf, salur darah, tisu otot dan organ perkumuhan

terdapat pada setiap segmen. Pengsegmenan sedemikian rupa disebut pengsegmenan

metamerik.

Annelid merupakan kumpulan yang besar dan dijumpai di darat dan di laut. Kumpulan ini

selalunya mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia adalah simetri bilateral dan tubuhnya berbentuk

silinder. Badannya mempunyai pengsegmenan metamerik. Terdapat segmen praoral yang

disebut prostomium. Salur pencernaan merupakan satu tiub yang lurus dan berakhir dengan

anus. Mempunyai sistem saraf yang sempurna iaitu ia bermula dengan ganglion praoral,

bercantum dengan ganglion di esofagus dan berhubung pula dengan saraf tunjang bahagian

ventral. Epidermis mempunyai kutikel. Terdapat apendej yang disebut setae pada setiap

segmen Oligochaeta. Kelas Polychaeta mempunyai tentakel di kepala dan setae pada bahagian

parapodium lateral. Kelas Hirudinea tidak mempunyai setae.

A

Ektoderma

Mesoderma

Endoderma

pseudoselom lumen

lumen

A B C D

rongga

gastrovaskular

selom

lumen


Filum ini mempunyai selom sebenar iaitu ruang di antara salur pencernaan dan dinding badan.

Dinding badan mempunyai otot bulat di bahagian luar dan otot membujur di bahagian dalam. Ia

mempunyai sistem peredaran darah yang tertutup. Pernafasannya berlaku melalui epidermis

atau insang. Ia mempunyai nefridium pada setiap segmen untuk proses perkumuhan. Seks

terpisah atau hermafrodit. Larvanya selalu berbentuk trokofor. Filum ini dibahagikan kepada

tiga kelas iaitu kelas-kelas Polychaeta, Oligochaeta dan Hirudinea (Rajah 13.6).

Rajah 13.6. Kelas Polychaeta (A), Oligochaeta (B) dan Hirudinea (C).

Kelas Polychaeta

Kelas ini merupakan annelid yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu ia mempunyai bahagian

kepala yang jelas dan bertentakel, mata, antena dan sepasang palpa. Setiap segmen

mempunyai sepasang parapodium. Mempunyai farinks yang boleh dihulur keluar dan

mempunyai sepasang rahang yang berkitin. Kesemuanya marin. Mempunyai tiga order iaitu

order-order Errantia, Sedentaria dan Myzostomaria.

Order Errantia merupakan polikit yang berenang-renang di tepi pantai dan mempunyai

parapodium yang berasikular. Contoh haiwan dalam order ini ialah Nereis.

Order Sedentaria mempunyai haiwan-haiwan yang hidup di dalam lubang dan jarang-jarang

sekali keluar berenang-renang dan merayau-rayau. Mempunyai parapodium kecil tanpa asikular

dan tidak mempunyai rahang. Segmen badan berbeza dan seluruh badan boleh dibahagikan

kepada bahagian-bahagian tertentu. Ia mempunyai brankium di bahagian anterior badan.

Mempunyai lima famili yang dikenali dengan Chaetopteridae, Terebellidae, Arenicolidae,

Sabellidae dan Serpulidae. Antara contoh haiwan dalam famili-famili ini masing-masing ialah

Chaetoptera, Terebella, Arenicola, Sabella microphthalma dan Hydroides hexagonus.

Order Myzostomaria merupakan Polychaeta yang mempunyai badan yang istimewa yang

telah diubahsuai untuk hidup sebagai parasit Echinodermata. Badannya bulat, pipih dan pada

badan luarnya tidak kelihatan pengsegmenan. Lima pasang parapodium berasikular dan

cangkuk terdapat pada bahagian ventral. Sepuluh pasang siri juga terdapat di tepi badan. Di

A B C


antara parapodium terdapat empat pasang pelekat misalnya Myzostoma cubanum yang

selalunya menjadi parasit kepada krinoid.

Kelas Oligochaeta

Kelas ini merangkumi cacing tanah dan beberapa spesies annelid air tawar. Cacing ini

memainkan peranan penting untuk kesuburan tanah. Oleh yang demikian kumpulan ini amat

berguna dalam pertanian.

Ciri-ciri Oligochaeta termasuklah tidak mempunyai ‘kepala’ mahupun parapodium. Mempunyai

setae pada setiap segmen. Mempunyai ‘prostomium’ yang kecil dan berbentuk seperti kon.

Mempunyai selom yang luas dan dibahagi-bahagikan oleh septum. Tidak mempunyai pelekat.

Ia adalah hermafrodit dan mempunyai klitelum (boleh merembeskan kokon) yang jelas.

Mempunyai tiga order iaitu order-order Plesiopora, Prosophora dan Opisthopora.

Order Plesiopora merupakan Oligochaeta yang kecil dan kebanyakannya berhabitat akuatik.

Mempunyai sistem perkumuhan berbentuk mikronefrostom dan vas deferentia terdapat di

segmen selepas testis. Mempunyai empat famili yang dikenali dengan Aeolosomatidae,

Naididae, Tubificidae dan Enchytraeidae. Antara contoh haiwan dalam famili-famili ini masing-

masing ialah Aeolosoma hemprichi, Nias elinguis, Tubifex tubifex dan Enchytraeus albidus.

Order Prosophora merupakan Oligochaeta yang mempunyai bukaan vas deferentia pada

segmen yang sama dengan testis. Mempunyai dua famili yang dikenali dengan Lumbriculidae

dan Brachiobdellidae. Antara contoh haiwan dalam famili Lumbriculidae ialah Lumbriculus

variegatus.

Order Opisthopora merupakan cacing-cacing tanah yang bukaan vas deferentianya terletak di

segmen selepas testis. Ia selalunya besar dan membiak secara seksual. Terdapat dua famili

iaitu Lumbricidae dan Megascolecidae. Antara contoh haiwan dalam famili-famili ini masing-

masing ialah Lumbricus terrestris dan Pheretima.

Kelas Hirudinea

Kelas ini merupakan haiwan yang merangkumi lintah dan pacat. Kebanyakan hidup sebagai

parasit, menghisap darah vertebrata dan invertebrata. Lintah menghisap darah dengan

menggunakan pelekat dan gigi yang terdapat di mulut. Ia juga mengeluarkan hirudin (enzim)

yang boleh menghalang darah daripada beku.

Kelas ini mempunyai ciri-ciri berikut iaitu tidak mempunyai parapodium. kecil kerana kehadiran

tisu botrioidol. Selalunya mempunyai dua pelekat, satu di mulut, anterior dan satu di posterior.

Tubuhnya pipih seperti Platyhelminthes tetapi mempunyai bilangan segmen yang khusus.

Setiap segmen selalunya dibahagikan kepada bahagian anuli yang tertentu. Oleh yang

demikian terdapat kira-kira 1-14 anuli per segmen sebenar. Misalnya Hirudo mempunyai lima

anuli per segmen sementara Glossiphonia hanya tiga. Selalunya haiwan tidak mempunyai


setae. Merupakan haiwan hermafrodit. Mempunyai empat order iaitu order-order

Acanthobdellida, Rhynchobdellida, Gnathobdellida dan Erpobdellida

Order Acanthobdellida mempunyai haiwan yang mempunyai ciri-ciri berikut iaitu tidak

mempunyai pelekat anterior. Probosisnya pendek. Setae terdapat di segmen bahagian anterior.

Merupakan ektoparasit pada ikan. Contohnya ialah Acantobdella.

Order Rhynchobdellida mempunyai dua pelekat. Ia tidak mempunyai setae. Probosis boleh

dihulur ke luar dan tidak mempunyai rahang. Mempunyai 3-4 anuli per segmen. Terdapat di air

tawar dan di laut. Terbahagi kepada dua famili iaitu Piscicolidae dan Glossiphoniidae. Antara

contoh haiwan dalam famili-famili ini masing-masing ialah Pontobdella muricata dan

Glossiphonia.

Order Gnathobdellida merupakan lintah. Ia mempunyai rahang dan gigi. Ia tidak berprobosis

dan berdarah merah. Terdapat di air tawar dan di darat. Ektoparasit haiwan vertebrata.

Terbahagi kepada dua famili iaitu Hirudinidae dan Haemadipsidae. Antara contoh haiwan dalam

famili Hirudinidae ialah Hirudo medicinalis.

Order Erpobdellida tidak mempunyai pelekat anterior. Ia tidak berprobosis dan mulutnya tidak

mempunyai rahang. Ia tidak menghisap darah dan adalah pemangsa kepada invertebrata kecil.

Contohnya ialah Erpobdella punctata. Spesies ini selalu dijumpai di lopak-lopak, perigi datau

anak sungai.

Cuba anda uji kefahaman anda dengan menjawab soalan-soalan berikut:

Dapatkah anda sebutkan ciri-ciri haiwan Annelida?

Bezakan haiwan dalam kelas Polychaeta dan kelas Oligochaeta?

Bolehkah anda nyatakan kepentingan ekonomi filum Hirudinea?


Annelida.

Pilih satu jenis cacing dan cuba anda kenal pasti filumnya. Tuliskan ciri-ciri yang

terdapat padanya yang menyebabkan anda mengkategorikannya sebagai filum

tersebut.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

E


Baiklah, di dalam Unit Pelajaran 13 ini anda telah didedahkan kepada lima Filum Invertebrata.

Anda telah didedahkan kepada filum Ctenophora serta empat filum cacing iaitu filum

Platyhelminthes, Aschelminthes, Acanthocephala dan Annelida.

Apakah ciri-ciri yang terdapat pada labah-labah dan serangga? Adakah ia dari filum

yang sama? Ciri-ciri ini akan anda pelajari dalam unit seterusnya. Selamat berjaya!

RINGKASAN

1. Ctenophora bermaksud haiwan bersikat. Haiwan ini sering dijumpai di kawasan laut

tropika yang mempunyai koloblas serta bergerak dengan otot siliari.

2. Badan haiwan ini mempunyai tiga lapisan badan dan bersimetri.

3. Platyhelminthes adalah haiwan acelomata yang merangkumi semua jenis cacing yang

berbadan pipih.

4. Spesies yang menjadi parasit pula selalunya hidup sebagai endoparasit dalam tubuh

haiwan.

5. Haiwan dalam kumpulan ini mempunyai saluran pencernaan yang mempunyai farinks

yang lengkap dengan otot dan ususnya pula bercabang-cabang.

6. Platyhelminthes tidak mempunyai sistem pernafasan dan saluran darah tetapi ia

mempunyai sistem perkumuhan dalam bentuk sel api.

7. Ia juga mempunyai organ pembiakan jantan dan betina dan satu sistem saraf yang baik.

8. Aschelminthes adalah invertebrata yang mempunyai pseudoselom, bersimetri bilateral

dan mempunyai saluran pencernaan yang sempurna.

9. Haiwan dalam filum ini tidak mempunyai apa-apa sistem pernafasan atau peredaran

darah dan ia juga tidak mempunyai pengsegmenan yang sempurna.

10. Jantinanya berbeza iaitu ada jantan dan betina dan proses perkumuhan dilakukan oleh

protonefridium.

11. Acanthocephala adalah cacing yang merupakan parasit usus vertebrata. Cacing ini juga

disebut ‘cacing kepala berduri’ dan mempunyai probosis yang berduri dan boleh dihulur

keluar.

12. Larva cacing ini selalunya memerlukan artropod (serangga dan krustasia) sebagai

perumah perantaranya.

13. Annelida cacing berbentuk cincin. Filum ini merupakan salah satu kumpulan haiwan

yang mempunyai selom yang sebenar.

14. Tubuh cacing ini dibahagi-bahagikan kepada beberapa septum. Setiap septum

mempunyai struktur yang sama dengan septum yang lain seperti sistem saraf, salur

darah, tisu otot dan organ perkumuhan pada setiap segmen. Pengsegmenan ini disebut

pengsegmenan metamerik.

15. Annelid mempunyai tubuh bersimetri bilateral dan berbentuk silinder.


PETA KONSEP DAGN JAWAPAN

Ctenophora

Tentaculata

Cydippida (Pleurobranchia)

Lobata (Deiopea)

A

Nuda

Platyhelminthes

Turbellaria

B

Cestoda

Trematoda

Platyctenea (Coeloplana)

Cestida (Cestus)

Beroida (Beroe)

Acoela (Convulata)

Rhabdocoela (Vortex)

Tricladida (Dugesia, Procerodes, Bipalium)

Polycladida (Leptoplana)

Temnocephalida (Temnocephala)

Aspidobothrea (Aspidogaster)

Monogenea (Gyrodactylus, Polystoma)

Digenea (Fasciola, Clonorchis)

Amphinidea

Gyrocotylidea

Biporophyllidea

Cylophyllidea

Pseudophyllidea


C

Aschelminthes

Subfilum Trochelminthes

Kelas Gastrotricha

Kelas Rotifera

Kelas Kinorhyncha

Kelas Nematoda

Kelas Nematomorpha

Subfilum Nemathelminthes

D

Filum Acanthocephala

Order Archiacanthocephala

Order Palaeacanthocephala

Order Eoacanthocephala

E

Annelida

Polycheata

Errantia (Nereis)

Sedentaria (Sabella)

Myzostomaria (Myzostoma)

Ochligocheata

Plesiopora (Tubifex)

Prosopora (Lumbriculus)

Opisthopora (Lumbricus)

Hirudinea

Acanthobdellida (Acanthobdella)

Rhynchobdellida (Glossiphonia)

Gnathobdellida (Hirudo)

Erpobdellida (Erpobdella)


KATA KUNCI

1. Ctenophora 19. protonefridium

2. sikat 20. pelekat oral

3. koloblas 21. asetabulum

4. otot siliari 22. Aschelminthes

5. polip 23. pseudoselom

6. medusa 24. partenogenesis

7. sidipid 25. korona

8. triploblastik 26. kutikel

9. simetri jejari 27. Acanthocephala

10. simetri bilateral 28. probosis

11. tentakel 29. Annelida

12. lateral 30. septum

13. gulet 31. pengsegmenan metamerik

14. Platyhelminthes 32. apendej

15. cacing pipih 33. setae

16. acelomata 34. nefridium

17. hermafrodit 35. trokofor

18. proglotid 36. parapodium

PENILAIAN KENDIRI

1. Terangkan secara umum ciri-ciri haiwan dalam filum Ctenophora. Seterusnya jelaskan

ciri khas untuk haiwan dalam filum ini beradaptasi.

2. Bincangkan ciri-ciri haiwan dalam filum Platyhelminthes. Bagaimana ciri-ciri ini

disesuaikan dengan persekitaran?

3. Apakah ciri khas yang dipunyai oleh haiwan dalam filum Aschelminthes? Bagaimana

ciri-ciri ini berbeza dalam kelas yang berbeza?

4. Bagaimana haiwan dalam filum Acantocephala berbeza dengan filum Aschelminthes?

5. Adakah haiwan-haiwan dalam filum Annelida berbeza dalam setiap kelas? Bincangkan.


RUJUKAN

Arbain Kadri (1990). Invertebrata: Panduan Berilustrasi. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan

Pustaka.

Audesirk, T., & Audersirk, G. (2010). Biology Life on Earth: Prentice Hall.

Alters, S., & Alters, B. (2006). Biology Understanding Life. USA: John Wiley and Sons, Inc.

Johnson, G. B (2009). The Living World. New York: McGraw Hill Higher Education.

Starr, C., Evers, A., and Starr, L. (2007). Basic concepts in biology (6th Ed.) Singapore:

Thompson/Brooks/Cole

Sumber foto:

http://firateha.blogspot.com/2010/05/keindahan-dasar-laut.html

http://eol.org/pages/2966959/overview

http://www.enciclopedino.it/FamInve.asp?Ordine=Ctenophora

http://sciencealive-flatworms.blogspot.com/2011/09/class-turbellaria_28.html

http://biodidac.bio.uottawa.ca/thumbnails/filedet.htm?File_name=Trem054p&File_type=gif

http://earthk2010art.blogspot.com/2010/07/blog-post_11.html

http://www.science.uva.nl/library/Animalia/Gastrotricha.html

http://tolweb.org/Rotifera/2480

http://www.mesa.edu.au/phyla/default.asp

http://tolweb.org/Nematoda/2472

http://en.wikipedia.org/wiki/Nematomorpha

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Macracanthorhynchus_hirudinaceus_adult_BAM1.jpg

http://www.biolib.cz/en/taxonsubtaxa/id20059/

http://www.usca.edu/biogeo/zelmer/parasit/pseudocoel/

http://erixnarutosaiyan.blogspot.com/2012/04/hewan-hewan-avertebrata-invertebrata.html

http://www.biokids.umich.edu/critters/1845/Oligochaeta/pictures/

http://academics.smcvt.edu/vermont_rivers/river%20sites/troublesomebrook.htm

Documents

Unit Pelajaran 11- Alam Haiwan Invertebrata II.(1)