Udh

TURIZMI

hëhoqi:Prof.

DHE NDIK

. Dr. Albana

DEP

KIMI I TIJ N

Disert

a Hashorva

UNIVERS

FAKULTE

PARTAMEN

NË TREGUSH

tacion në m

Janar,2014

I 

SITETI I TI

ETI I EKON

NTI I EKON

UESIT MAKHQIPTARE

marrjen e gra

4

IRANËS

NOMISË

NOMIKSIT

KROEKON

adës ‘Dokto

T

NOMIKË PË

or’

Punoi:M

ËR EKONO

sc Rakela T

OMINË

Thano

 

 III 

 

Falenderime

Në fazat e ndryshme të punës që m’u desh për të realizuar këtë studim, shumë ishin ata që më ndihmuan. Tek të gjithë shpreh falenderimet e mia të përzëmërta.

Vecanërisht, përpjekja ime nuk do të ishte e mundur të përfundonte në qoftë se nuk do të kisha mbështetjen e vazhdueshme dhe të shumanshme të pedagoges udhëheqëse, të Prof. Dr. Albana Hashorva, pedagoge në Fakultetin Ekonomik të UT, e cila me udhëzimet, sugjerimet e vlefshme dhe kritikat konstruktive, kontribuoi në përmirësimin cilësor dhe strukturor të studimit.

Gjithashtu duhet të përmend mbështetjen e papërmbajtur të familjes sime, pa përkrahjen morale të së cilës nuk do të ishte e mundur që ta përfundoja këtë studim.

Me respekt

Rakela Thano

 IV 

 

Lista e Indikatorëve

NJAT- Njësi të Akomodimit Turistik

OBT - Organizata Botërore e Turizmit

OECD - Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim

PBB – Produkti i Brendshëm Bruto

TSA - Llogaria Satelitore e Turizmit

TVSH – Tatim mbi Vlerën e Shtuar

AKT- Agjencia Kombëtare e Turizmit

FMN- Fondi Monetar i Zhvillimit

 V 

 

Abstrakti

Turizmi përbën një aktivitet ekonomik ose një tërësi aktivitetesh të koordinuara me njëra tjetrën që kanë si qëllim plotësimin e nevojave të individëve, që lidhen me kohën e lirë dhe lëvizjen e njerëzve. Sot turizmi përfaqëson një industri, sepse bëhet fjalë për aktivitete që synojnë shfrytëzimin e resurseve turistike, si dhe shndërrimin e burimeve natyrore, njerëzore dhe burimeve kapitale në produkte dhe shërbime turistike.

Industria e turizmit është një sektor shumë i rëndësishëm që ndikon në rritjen e aktivitetit ekonomik në të gjithë botën. Të ardhurat ndërkombëtare nga turizmi në botë për vitin 2012 u rritën në 1030 miliard US$, si pasojë e lëvizjes së 1035 milion turistëve. Kontributi direkt i turizmit për Shqipërinë në Produktin e Brendshëm Bruto për vitin 2012 ishte 83.2 miliard lek ose 6.1% e PBB totale, kurse kontributi total ishte 292.9 miliard lek ose 21.4% e PBB2.

Turizmi ka një potencial të madh dhe luan një rol të rëndësishëm në plotësimin e objektivave kryesore makroekonomike që lidhen me rritjen ekonomike, punësimin, zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe social.

Impaktet e turizmit janë të shumanshme: ekonomike, sociale, natyrore ose mjedisore, politike dhe kulturore. Nga të gjitha kategoritë e ndikimeve turistike, ndikimet ekonomike kanë rëndësinë më të madhe për zhvillimin e përgjithshëm dhe kjo buron nga ndërvarësia e theksuar e tyre me kategoritë e tjera të ndikimeve.

Turizmi kontribuon për të rritur të ardhurat kombëtare, krijon mundësi punësimi, kufizon hendekun e deficitit tregëtar, përforcon zhvillimin ekonomik në rajonet periferike, intensifikon aktivitetin e ndërmarrjeve që prodhojnë mallra dhe shërbime, të cilat plotësojnë nevojat e drejtpërdrejta ose të tërthorta turistike.

Në vitet e fundit ka pasur një rritje të interesit nga ana e studiuesve për impaktet e turizmit në rritjen ekonomike, sidomos për vendet në zhvillim. Këto vende po fokusohen në politika ekonomike për të promovuar turizmin në arenën ndërkombëtare si një burim potencial për rritjen ekonomike.

Turizmi ka një impakt të rëndësishëm pozitiv në Shqipëri për zhvillimin ekonomik dhe progresin e saj. Shqipëria ka një pozicion konkurues në tregun rajonal të turizmit.

                                                            2 Travel & Tourism Economic Impact 2012, Albania

 

 VI 

 

Pasqyra e Lëndës

Hyrje

Sfondi ekonomik dhe motivimi ……………………………………………………........................................ xiv Objekti i kërkimit …………………………………………..………………………………………………… xv Metodologjia e studimit ……………………………………………………………………………………… xvi Gjetjet kryesore ……………………………………………………………………………………………… xvii Përkufizimet kryesore ………………………………………………………………………………………. xviii Struktura e temës ……………………………………………………………………...…………………………xix

1.  KAPITULLI I   Rëndësia. Faktorët. Tiparet e ekonomisë turistike. Teoritë ekonomike .................................................... 1 

1.1  Rëndësia e zhvillimit të turizmit për një vend në zhvillim ...................................................................................... 1 

1.1.1  Qëllimet kryesore të ekonomisë turistike ........................................................................................................ 2 

1.2  Faktorët kufizues të ekonomisë turistike. ................................................................................................................ 3 

1.2.1  Karakteristikat ekonomike të turizmit. ............................................................................................................ 5 

1.3  Tiparet e industrisë turistike .................................................................................................................................... 6 

1.4  Teoritë ekonomike që analizojnë dhe interpretojnë efektet ekonomike të turizmit. ............................................ 10 

1.4.1  Turizmi dhe teoria e konsumit....................................................................................................................... 11 

1.4.2  Turizmi dhe teoria e shërbimeve ................................................................................................................... 16 

1.4.3  Turizmi dhe teoria e tregtisë botërore ........................................................................................................... 17 

1.4.4  Turizmi dhe teoria e ciklit ekonomik ............................................................................................................ 19 

1.5  Konkluzione .......................................................................................................................................................... 19 

2.  KAPITULLI II   Konsumi turistik dhe ndikimi i tij në ekonomi ......................................................................................... 21 

2.1  Ndikimet e përgjithshme të turizmit në rajon dhe në Shqipëri. ............................................................................. 21 

2.2  Përmbledhje e literaturës ....................................................................................................................................... 28 

2.3  Ndihmesa e turizmit në përpjekjet e vendeve për t’u zhvilluar ........................................................................... 36 

2.4  Përfitimet kryesore ekonomike në rajon dhe në Shqipëri nga zhvillimi i turizmit ................................................ 39 

2.5  Matja e ndikimeve ekonomike të turizmit ............................................................................................................. 44 

2.6  Konsumi turistik në Shqipëri dhe në rajon ............................................................................................................ 48 

2.7  Vlera e shtuar e turizmit në Shqipëri dhe në Rajon ............................................................................................... 54 

2.8  Roli i shtetit në zhvillimin e turizmit. Politikat e qeverisë shqiptare për sektorin e turizmit ................................ 60 

2.9  Konkluzione .......................................................................................................................................................... 65 

3.  KAPITULLI III   Ndikimi i turizmit në punësim ................................................................................................................ 66 

3.1  Turizmi një punëdhënës i rëndësishëm ................................................................................................................. 66 

 VII 

 

3.2  Kategoritë e punësimit që krijon sektori i turizmit ................................................................................................ 69 

3.3  Disa konstatime në lidhje me punësimin në turizëm. ............................................................................................ 71 

3.4  Fleksibilitet në tregun e punës të sektorit turistik në Shqipëri .............................................................................. 74 

3.5  Konkluzione .......................................................................................................................................................... 77 

4.  KAPITULLI IV   Ndikimi i turizmit në investime .............................................................................................................. 78 

4.1  Rëndësia dhe domosdoshmëria e investimeve turistike ........................................................................................ 78 

4.2  Karakteristikat kryesore të investimeve turistike .................................................................................................. 79 

4.2.1  Kategoritë e investimeve turistike ................................................................................................................. 80 

4.3  Ndikimet kryesore pozitive që shkaktojnë investimet turistike në ekonomi ......................................................... 81 

4.3.1  Faktorët kryesor që ndikojnë tek synimet e investitorëve ............................................................................. 82 

4.4  Investimet private në turizëm në Shqipëri dhe në rajon ........................................................................................ 83 

4.5  Investimet private të huaja në turizëm në Shqipëri ............................................................................................... 88 

4.5.1  Faktorët aktivizues të investimeve private të huaja në turizëm ..................................................................... 89 

4.5.2  Ndikimet e investimeve private turistike të huaja në vendet pritëse. ............................................................ 90 

4.6  Financimi si një fushë bazë e ndërhyrjes së shtetit në zhvillimin turistik. ............................................................ 94 

4.7  Konkluzione .......................................................................................................................................................... 96 

5.  KAPITULLI V   Ndikimet e turizmit në bilancin e pagesave dhe në të ardhurat e shtetit .............................................. 97 

5.1  Turizmi ndërkombëtar një eksport në mënyrë jotradicionale në rajon dhe në Shqipëri. ....................................... 97 

5.1.1  Kategoritë e ndikimeve të turizmit në bilancin e pagesave ......................................................................... 101 

5.2  Ndikimi i turizmit në të ardhurat e shtetit. .......................................................................................................... 103 

5.2.1  Tatimi në sektorin e turizmit në Shqipëri .................................................................................................... 104 

5.2.2  Domosdoshmëria e taksimit të turizmi ........................................................................................................ 110 

5.2.3  Efektet negative të taksimit të turizmit ........................................................................................................ 111 

5.3  Konkluzione ........................................................................................................................................................ 112 

6.  KAPITULLI VI  Efektet ekonomike negative të turizmit dhe ndikimi i krizës në turizëm ............................................. 114 

6.1  Kosto financiare dhe kosto oportune e zhvillimit të turizmit në vendet në zhvillim ........................................... 114 

6.1.1  Efektet ekonomike negative të turizmit në Shqipëri ................................................................................... 115 

6.2  Ndikimet e krizës ekonomike në zhvillimin e turizmit në Shqipëri .................................................................... 119 

6.3  Konkluzione ........................................................................................................................................................ 125 

7.  KAPITULLI VII   Modeli empirik .................................................................................................................................... 126 

7.1  Shqyrtimi i literaturës .......................................................................................................................................... 126 

7.2  Metodologjia ....................................................................................................................................................... 130 

7.2.1  Variablat e përdorura ................................................................................................................................... 131 

 VIII 

 

7.2.2  Metodat e vlerësimit .................................................................................................................................... 134 

7.2.3  Vlerësimi i modelit më të mirë .................................................................................................................... 136 

7.2.4  Vlerësimi i mbetjeve ................................................................................................................................... 137 

7.3  Konkluzione ........................................................................................................................................................ 140 

8.  Konkluzione,Rekomandime ......................................................................................................................................... 141 

9.  Kufizime të punimit ..................................................................................................................................................... 143 

10.  Propozime për studime të mëtejshme.................................................................................................................... 144 

11.  Apendiks .................................................................................................................................................................. 145 

12.  Bibliografia .............................................................................................................................................................. 149 

 IX 

 

Pasqyra e Figurave

Figura 1.1: Faktorët kufizues të ekonomisë turistike. ............................................................................................................. 3 

Figura 1.2: Karakteristikat ekonomike të turizmit .................................................................................................................. 6 

Figura 1.3: Tiparet e industrisë turistike ................................................................................................................................. 8 

Figura 2.1: Numri i turistëve dhe i popullsisë botërore (në milion) ...................................................................................... 22 

Figura 2.2: Rritja e % së numrit të turistëve ndaj numrit të popullsisë botërore ................................................................... 22 

Figura 2.3: Vendet më të vizituara në vitet 2010,2011 (milion turistë) ............................................................................... 23 

Figura 2.4: Ardhjet turistike për vendet e rajonit (000 turistë) ............................................................................................. 24 

Figura 2.5: Ardhjet turistike për banor për vendet e rajonit .................................................................................................. 24 

Figura 2.6: Numri i turistëve të ardhur në Shqipëri .............................................................................................................. 25 

Figura 2.7: Kategoritë kryesore të ndikimit të aktivitetit turistikBurimi: Autori .................................................................. 26 

Figura 2.8: Ndikimet direkte të veprimtarisë turistike .......................................................................................................... 39 

Figura 2.9: Kontributi i turizmit në PBB për vitin 2011 (shprehur në % )............................................................................ 39 

Figura 2.10: Kontributi i turizmit në punësim për vitin 2011 (shprehur në % ) ................................................................... 40 

Figura 2.11: Kontributi direkt, total i turizmit në PBB në rajon për vitin 2011(%) .............................................................. 40 

Figura 2.12: Kontributi i turizmit në PBB ( miliard lek, me çmimet nominale) në Shqipëri ................................................ 41 

Figura 2.13: Kontributi total i turizmit në PBB për Shqipërinë (miliard lek) ....................................................................... 42 

Figura 2.14: Konsumi turistik kombëtar dhe ndërkombëtar në Shqipëri (miliard lek) ......................................................... 51 

Figura 2.15: Konsumi turistik direkt dhe indirekt në Shqipëri (miliard lek) ......................................................................... 51 

Figura 2.16: Konsumi turistik në Shqipëri (miliard lek) ....................................................................................................... 52 

Figura 2.17: Ndryshimi i konsumit turistik direkt në vendet e rajonit .................................................................................. 52 

Figura 2.18: Ndryshimi i konsumit indirekt dhe i induktuar në vendet e rajonit .................................................................. 53 

Figura 2.19: Vlera e shtuar bruto në Shqipëri me çmime kostante (milion lek) ................................................................... 55 

Figura 2.20: PBB dhe arkëtimet turistike në Shqipëri (milion US$) .................................................................................... 55 

Figura 2.21: Arkëtimet turistike si %e PBB në Shqipëri ...................................................................................................... 56 

Figura 2.22: PBB për banor për vendet e rajonit ................................................................................................................... 56 

Figura 2.23: Arkëtimet turistike për banor për vendet e rajonit ($) ...................................................................................... 57 

Figura 2.24: Rritja e arkëtimeve turistike për banor në vitin 2010 në krahasim me vitin 2000 për vendet e rajonit ............ 57 

Figura 2.25: Arkëtimet turistike për destinacionet tradicionale të rajonit (miliard US$) ...................................................... 58 

Figura 2.26: Arkëtimet turistike si % e PBB për vendet e rajonit ......................................................................................... 58 

Figura 2.27: Blerjet nga ofruesit e turizmit (duke përfshirë dhe mallrat e importuara) në Shqipëri (miliard lek) ................ 59 

Figura 3.1: Kontributi direkt dhe total i turizmit në punësim për vendet e rajonit për vitin 2011(%) .................................. 67 

Figura 3.2: NJAT sipas dhomave dhe sipas qarqeve në Shqipëri për vitin 2011 .................................................................. 67 

Figura 3.3: Numri i ndërmarrjeve sipas madhësisë për vitin 2011(hotele, restorante, kafene) në Shqipëri .......................... 68 

Figura 3.4: Kategoritë e punësimit që krijon sektori i turizmit ............................................................................................. 69 

Figura 3.5: Kontributi i turizmit në punësim në Shqipëri (000 të punësuar) ........................................................................ 71 

Figura 3.6: Turistë të ardhur në Shqipëri sipas muajve ......................................................................................................... 73 

Figura 4.1: Faktorët kryesor që prekin veprimtarinë investuese të iniciativës private në ekonominë turistike .................... 83 

Figura 4.2: Ndryshimi i investimeve kapitale në turizëm për vendet e rajonit ..................................................................... 84 

Figura 4.3: Investimet turistike si % e investimeve totale për vendet e rajonit në vitin 2011 ............................................... 84 

Figura 4.4: Investimet kapitale turistike në Shqipëri (miliard lek) ....................................................................................... 85 

Figura 4.5: Hotelet në Shqipëri për periudhën 2000-2011 .................................................................................................... 86 

Figura 4.6: Netëqendrime për një hotel në Shqipëri ............................................................................................................. 87 

 X 

 

Figura 4.7: Netëqendrime për një shtrat në hotelet e Shqipërisë ........................................................................................... 87 

Figura 4.8: Investimet turistike të huaja në Shqipëri (milion €) ........................................................................................... 88 

Figura 4.9: Synimet e bizneseve turistike që realizojnë investime të huaja .......................................................................... 89 

Figura 5.1: Eksportet e turizmit si % të eksporteve të shërbimit për vendet e rajonit ........................................................... 98 

Figura 5.2: Eksportet turistike si % e eksporteve totale për vendet e rajonit në vitin 2011 .................................................. 99 

Figura 5.3: Eksportet e mallrave dhe të shërbimeve në Shqipëri (000 US$) ...................................................................... 100 

Figura 5.4: Eksportet turistike si % e eksporteve totale në Shqipëri ................................................................................... 100 

Figura 5.5: Ndikimet dytësore të turizmit në bilancin e pagesave ...................................................................................... 101 

Figura 5.6: Të ardhurat nga taksat (% e PBB) në vitet 2000-2011 për vendet e rajonit ..................................................... 104 

Figura 5.7: Të ardhurat nga taksat (%e PBB) për vitet 2007,2011 në vendet e rajonit ....................................................... 104 

Figura 5.8: TVSH për vendet e rajonit në vitin 2012 .......................................................................................................... 108 

Figura 5.9: Të ardhurat e siguruara nga taksa 10€ për kalimin e kufirit shqiptar nga turistët( ne €) .................................. 109 

Figura 5.10: Të ardhurat e realizuara nga taksa e imbarkimit nga turistët (ne €) ................................................................ 110 

Figura 6.1: Ndryshimi i indeksit të çmimeve të konsumatorit në Shqipëri ......................................................................... 116 

Figura 6.2: Njësitë e Akomodimit Turistik sipas qarqeve për vitin 2011 .......................................................................... 118 

Figura 6.3: Numri i bizneseve të reja (hotele, restorante, kafene) të hapura në Shqipëri cdo vit ....................................... 119 

Figura 6.4: Ndërmarrjet (hotele, restorante, kafene) në Shqipëri ........................................................................................ 119 

Figura 6.5: Faktorët që mund të kufizojnë efektet pozitive të turizmit ............................................................................... 119 

Figura 6.6: Ndryshimi i PBB për banor për vendet e rajonit në % ..................................................................................... 121 

Figura 6.7: Ndryshimi i arkëtimeve turistike për banor për vendet e rajonit në % ............................................................. 122 

Figura 6.8: Ndryshimi i numrit të turistëve dhe arkëtimeve turistike (%) në Shqipëri ....................................................... 123 

Figura 6.9: Arkëtimet turistike për turist në Shqipëri (US$) ............................................................................................... 123 

Figura 6.10: Indeksi mesatar i Çmimeve të Konsumit për shërbime akomodimi në Shqipëri ............................................ 124 

 XI 

 

Pasqyra e Tabelave

Tabela 2.1: Ndikimet e përgjithshme të turizmit

Tabela 5.1: Llojet e e taksave të turizmit

Tabela 7.1: Variablat e modelit

Tabela 7.2: Vlerësimi i variablave

Tabela 7.3: Vlerësimi i modelit më të mirë

Pasqyra e Diagramave

Diagrama 2.1: Sistemi turistik i Kaspar

Diagrama 2.2: Sistemi turistik i Leiper

Diagrama 2.3: Struktura e modelit INFORGE

Diagrama 2.4: Prezantim i procedurës së konsumit

Diagrama 2.5: Piramida e konsumit.

Diagrama 2.6: Vlera e shtuar dhe shpërndarja e të ardhurave

 XII 

 

Hyrje

Sfondi ekonomik dhe Motivimi

Turizmi është një nga fenomenet social-ekonomike botërore më dinamike dhe komplekse që tregoi rritje të shpejtë pas viteve ‘70. Për shumë vende në zhvillim turizmi ishte një nga faktorët më të rëndësishëm të zhvillimit nga pikëpamja ekonomike, kulturore dhe politike.

Turizmi është një aktivitet ndërkombëtar që përfshin një ndërthurje të fakteve ekonomike, politike, mjedisore dhe sociale me pasoja gjithnjë e më komplekse, më të kundërshtueshme, të cilat shfaqen me mënyra delikate dhe shpesh të papritura. Turizmi sot karakterizohet nga një zhvillim i vazhdueshëm dhe me ndjeshmëri të lartë. Duke u përballur me faktorë të pasigurtë të brendshëm dhe të jashtëm, sot turizmi tërheq vëmendjen botërore, kryesisht për të zgjedhur plane strategjike të afta, që të përshtaten me ndryshimet më të reja gjeopolitike, sociale, ekonomike, teknologjike dhe mjedisore.

Si një sektor i ekonomisë, roli dhe rëndësia e turizmit është pranuar gjerësisht, pasi ai ndihmon në rritjen e Produktit Kombëtar Bruto, në përmirësimin e bilancit të pagesave, në krijimin e vendeve të reja të punës, në rritjen e investimeve dhe në promovimin e zhvillimit lokal, rajonal dhe kombëtar.

Zhvillimi i turizmit është analizuar, përshkruar dhe shpjeguar nën ndikimin e ideologjisë dominuese të ekonomisë së tregut. Në kuadër të kësaj teorie, turizmi, në vendet e zhvilluara industriale vepron si një mekanizëm për rishpërndarjen e pasurisë së botës, pasi një pjesë e madhe e saj zhvendoset nga rajonet e zhvilluara industriale të botës, në vendet më pak të zhvilluara, të cilat janë vendet e destinacionit të flukseve turistike. Zhvendosja e pasurisë botërore ka si rezultat krijimin e ndikimeve pozitive ose negative në ekonomitë e vendeve më pak të zhvilluara. Suksesi i sektorit të turizmit pas viteve ‘90 në Shqipëri, çoi në formimin e një lloji të re industrie, të karakterizuar nga një zhvillim shumë i madh dhe ndryshim i papritur.

Për vendin tonë, turizmi përbën një burim të rëndësishëm të ardhurash, të cilat kontribuojnë pozitivisht në zhvillimin e përgjithshëm social-ekonomik të vendit.

Kontributi direkt i turizmit për Shqipërinë në Produktin e Brendshëm Bruto(PBB) për vitin 2012 ishte 83.2 bn lek ose 6.1% e PBB totale. Kontributi total i turizmit në PBB ishte 292.9 bn lek ose 21.4% e PBB. Kontributi direkt i turizmit në punësim në vitin 2012 ishte 51500 vende pune, që përbëjnë 5.5% të punësimit total në Shqipëri, kurse kontributi total në punësim ishte 184000 vende pune ose 19.5% e punësimit total. Eksportet e turistëve për këtë vit ishin 195.6 bn lek ose 34.7% të eksporteve totale shqiptare.

Investimet turistike arritën në 19.7 bn lek, që përfaqësojnë 4.5% të investimeve totale në Shqipëri.

Për vitin 2023 janë parashikuar këta tregues për Shqipërinë:

Kontributi direkt i turizmit në PBB do të jetë 153.7 bn lek(me çmimet e 2012).

Kontributi total i turizmit në PBB do të jetë 526.1 bn lek ose 21.4% e PBB-së.

Kontributi direkt në punësim do të jetë 72000 vende pune ose 6.6% e punësimit total.

 XIII 

 

Kontributi total në punësim do të jetë 246000 vende pune ose 22.7% e punësimit total.

Eksportet nga vizitorët në vitin 2023 do të arrijnë në 361.5 bn lek ose 30.3% të eksporteve totale.

Investimet turistike parashikohet të kapin vlerën 32.5 bn lek ose 4.7% e investimeve totale në Shqipëri3.

Në studimet shkencore dhe në politikat ekonomike të zbatuara nga qeveritë, turizmi klasifikohet si një sektor ekonomik, kurse nga analiza e sistemit të llogarive kombëtare vërejmë se turizmi shfaqet si shpenzim konsumi dhe barazohet nga ana sasiore me shkëmbimin turistik vjetor që shpall Banka e Shqipërisë.

Kontributi pozitiv i turizmit në vendin tonë pasqyrohet dhe në kontributin e vazhdueshëm të turizmit në zgjidhjen e problemit të bilancit të jashtëm të pagesave. Nga viti 2000 deri në vitin 2010 kontributi i eksporteve turistike në eksportet totale për Shqipërinë lëviz ndërmjet vlerave 46% deri në 56%.

Por, pavarësisht pamjes përgjithësisht të mirë të turizmit në Shqipëri, vitet e fundit paraqitet një zhvendosje midis trendit të normës mesatare vjetore të ardhjes të turistëve dhe të kontributit në PBB e vendit. Në vitin 2009, 2010 dhe 2011 ardhjet turistike u rritën përkatësisht me 31%, 30% dhe 14%, kurse kontributi i turizmit në PBB ishte (+14. 7%), (-4. 4%) dhe (-4. 8%). Kjo tregon rënien e efikasitetit të industrisë turistike, që i detyrohet jo vetëm krizës globale, por edhe rrjedhjes së valutës jashtë nga furnizuesit e turizmit, përbërjes së të ardhurave të grupeve të turistëve dhe cilësisë së ulët të shërbimeve të ofruara.

Rëndësia e këtij studimi bazohet në faktin se përvec kërkesës totale të 3 milion banorëve të vendit tonë, kemi dhe një kërkesë të shtuar edhe nga pothuajse 3 milion turistë për produkte konsumi të sektorëve të ekonomisë.

Motivacioni për këtë temë vjen, sepse turizmi është bërë një motor i rritjes ekonomike për vendin tonë. Gjithashtu ai përbën një nga faktorët kyç që ndikon në shumë tregues makroekonomik si të adhurat, punësimi, investimet, bilanci i pagesave, të hyrat e shtetit etj. Ajo që jam përpjekur të studioj dhe analizoj është ndikimi që ka turizmi në ekonominë e një vendi pritës të turistëve.

Objekti i kërkimit

Modelet empirike të autorëve të tjerë theksojnë se:

Turizmi ndikon gjithmonë në përmirësimin e mirëqënies (Hazari and Kaur 1995).

Specializimi i vendeve të vogla në fushën e turizmit është i dobishëm për rritjen ekonomike të këtyre vendeve. ( Brau, Lanza and Pigliaru 2007).

Zhvillimi i turizmit pasohet me krijimin e vendeve të reja të punës jo vetëm në turizëm, por edhe në sektorë të tjerë të aktivitetit ekonomik të një vendi (Mathieson and Wall 1987).

                                                            3 Travel & Tourism Economic Impact 2012, Albania

 

 XIV 

 

Ndikimet e investimeve të huaja në vendet pritëse janë të shumanshme, duke shkaktuar përfitime të rëndësishme, por edhe ndikime negative në zhvillimin turistik dhe të përgjithshëm të një vendi pritës. (Brohman, J. 1996; Bull, A. 2001).

Turizmi, i cili është një formë alternative e eksporteve, kontribuon në bilancin e pagesave, nëpërmjet të ardhurave valutore (Mihalić 2002).

Eksportet e turizmit konsiderohen si faktorë potencialë, që ndikojnë për rritjen ekonomike të një vendi. ( Cortés-Jiménez et al, 2009).

Një zgjerim në turizëm prodhon një rritje në çmimet e tokës dhe të mallrave të konsumit (Chao, Hazari, and Sgro 2005).

Turizmi mund të reduktojë mirëqënien e popullsisë për regjimet e tregtisë, të dominuara nga taksat dhe importet(Chen and Devereux 1999., Shareef, R. 2003).

Mbështetur në argumentet teorik të këtyre autorëve, janë formuluar pyetje kërkimore, të cilave pretendohet t’i jepet përgjigje nëpërmjet këtij studimi:

Cilat janë efektet ekonomike të zhvillimit të turizmit në treguesit makroekonomik për Shqipërinë?

Si ndikon rritja e arkëtimeve turistike në rritjen ekonomike në Shqipëri?

Duke iu dhënë përgjigje këtyre pyetjeve synohet:

Propozimi i një trajtimi teorik për vlerësimin e ndikimit të turizmit në treguesit makroekonomik për një ekonomi në zhvillim.

Ndërtimi dhe aplikimi i një kuadri metodologjik për hulumtimin empirik të ndikimit të turizmit në treguesit kryesor makroekonomik.

Vlerësimi i ndikimeve të turizmit në treguesit makroekonomik, si: konsumi, punësimi, investimet, të ardhurat, bilancin e pagesave, të ardhurat e shtetit.

Konfigurimi i një kuadri të përgjithshëm të analizës, i dobishëm në ushtrimin e politikës së turizmit në nivel lokal, rajonal dhe kombëtar.

Studimi ka rëndësi për hulumtimin turistik si në kuadrin teorik, ashtu dhe empirik. Rëndësia e tij bëhet më e madhe me zbatimin e kuadrit të mësipërm në Shqipëri dhe me përcaktimin e një politike turistike shkencore të bazuar në vlerësimin sasior të ndikimeve ekonomike të turizmit.

Metodologjia e studimit

Gjatë kryerjes së këtij hulumtimi u paraqit nevoja e zgjedhjes së metodave të përshtatshme të analizës dhe të trajtimit teorik që do të kontribuonin në trajtimin empirik dhe interpretimin e problemit të ndikimeve ekonomike të turizmit. Në studim është përzgjedhur teoria e sistemeve të përgjithshme(General Systems Theory) duke e aplikuar atë për turizmin.

 XV 

 

Kjo metodologji ishte e nevojshme:

Për shkak të natyrës multidimensionale të turizmit dhe të vështirësive që ekzistojnë në vlerësimin e ndikimeve ekonomike të turizmit në zhvillimin e një vendi.

Për të përcaktuar strukturën dhe rregullat e funksionimit të sistemit turistik, si dhe për interpretimin teorik të hyrjeve dhe daljeve të Modelit të Ndikimeve Turistike (MNT), i cili si një sistem studion dhe vlerëson nga ana sasiore ndikimet ekonomike të turizmit.

Sistemi “turizëm” përbëhet nga nënsistemet “objekti i turizmit” dhe “subjekti i turizmit”.

Të dyja këto nënsisteme ndodhen vazhdimisht në një marrëdhënie të alternuar midis tyre. Sistemi “turizëm” ka një ndërlidhje me sisteme të tjera ku më kryesorët janë:

Mjedisi ekonomik

Mjedisi social

Mjedisi ekologjik

Mjedisi teknologjik

Mjedisi politik

Sistemi “turizëm” ndikohet nga elementët e këtyre nënsistemeve, kurse njëkohësisht ekziston një “bashkëveprim” dhe “reagim në seri”.

Kjo nënkupton se studimi i fenomenit “turizëm” presupozon përdorimin specifik të metodave ekonomike shkencore që lejojnë një vlerësim kuptimplotë të ndikimeve të tij në zhvillimin e vendit.

Janë realizuar hulumtime në literaturën bashkëkohore për të studiuar ndikimet ekonomike të turizmit në destinacione të ndryshme të botës, por kryesisht në vende që janë në zhvillim, të cilat janë vende pritëse të turistëve.

Ndikimet ekonomike të turizmit në treguesit makroekonomik janë analizuar përmes analizave krahasuese dinamike të këtyre treguesve për Shqipërinë dhe vendet e rajonit Mesdhetar turistik, duke përfshirë destinacione tradicionale si Franca,Italia dhe destinacione të specializuara në turizëm si Greqia, Kroacia, Malta etj.

Për të vlerësuar impaktet e ndikimit të turizmit në rritjen e Prodhimit të Brendshem Bruto është aplikuar dhe modeli empirik. Metoda që përdoret fillimisht është ajo tradicionale, OLS (Ordinary Least Squares). Janë testuar si variabla: Produkti i Brendshëm Bruto për banor, Arkëtimet Turistike Ndërkombëtare për banor, Kapitali Fiks Bruto, Indeksi i Lirisë Ekonomike, Rregjistrimet në Nivelin Arsimor të Mesëm dhe të Lartë, Investimet e Huaja Direkte, Indeksi i Tregëtisë, Konsumi Final Familjar për banor.

Gjetjet kryesore

Literatura dhe analiza empirike e trajtuar janë të rëndësishme për të kuptuar ndikimet ekonomike të turizmit në treguesit makroekonomik të Shqipërisë.

 XVI 

 

Turizmi me formën e sotme moderne ushtron në mënyrë direkte dhe indirekte ndikim në ekonomitë e shumë vendeve dhe kryesisht në ato vende të karakterizuara si turistike.

Turizmi përbën një formë të vecantë të kërkesës dhe të ofertës.

Turizmi mund të shihet si një konsum i vecantë, d.m.th si “konsumi turistik”.

Elasticiteti i kërkesës për turizëm në lidhje me të ardhurat do të jetë më i lartë nga elasticiteti i kërkesës totale të ekonomive familjare dhe është në përgjithësi më i madh nga njësia.

Turizmi është një mjet zhvillimi me shumë përfitime të mëvonshme ekonomike, që mund të maten objektivisht dhe të përdoren për zhvillimin e mëtejshëm të një vëndi.

Rritja në numrin e ardhjeve të turistëve në një vend ofron një mundësi për rritje ekonomike, kur vendet janë duke u zhvilluar.

Zhvillimi i turizmit në Shqipëri ndikon pozitivisht në konsumin total, në punësim, në investime, në të ardhurat e qeverisë e në bilancin e pagesave.

Analiza e regresionit konfirmon rezultatet teorike të lidhjes së treguesit të rritjes ekonomike me treguesin që përfaqëson zhvillimin e turizmit, arkëtimet turistike, me treguesit bazë të rritjes ekonomike si investimi në kapitalin fizik dhe human, me treguesit e hapjes ekonomike dhe me treguesit si indeksi i lirisë ekonomike, investimet e huaja direkte dhe shpenzimet e konsumit familjar.

Ashtu siç rezulton nga studimet në fushën e turizmit, edhe në Shqipëri konfirmohet lidhja pozitive ndërmjet arkëtimeve turistike dhe rritjes ekonomike, të përfaqësuar nga Produkti i Brendshëm Bruto për banor.

Përkufizimet kryesore

Turizmi është shuma e fenomeneve dhe e marrëdhënieve që krijohen gjatë udhëtimit dhe qëndrimit të të huajve në një vend, i cili nuk është vendbanimi i përhershëm i tyre dhe nuk ushtrojnë ndonjë veprimtari fitimprurëse ( Hunziger, W. and Krapf, K. 1942, 1965).

Turizmi është totali i ndërveprimeve dhe fenomeneve që rezultojnë nga udhëtimi dhe qëndrimi i njerëzve, për të cilët vendqëndrimi nuk përbën rajonin e banimit të përhershëm të tyre dhe nuk ka lidhje me vendin e punës së tyre ( Kaspar, C. 1991).

Analiza e efekteve ekonomike studion shpenzimet që bëjnë turistët në një zonë dhe identifikon ndryshimet që sjellin në shitje, në të ardhura, në të ardhurat e shtetit nga taksat dhe në punësim. Një analizë e ndikimit ekonomik nxjerr në pah marrëdhëniet ndërmjet sektorëve të ekonomisë. Vlerësimi i ndikimit ekonomik identifikon se cilët sektorë ekonomik do të përfitojnë nga turizmi dhe vlerëson ndryshimet që rezultojnë në të ardhura dhe punësim në rajon.

Një efekt ekonomik total në turizëm është një përmbledhje e efekteve direkte, indirekte dhe të induktuara në një zonë.

 XVII 

 

Efektet direkte janë të lidhura me ndryshimet e prodhimit turistik si rezultat i ndryshimeve të shpenzimeve në turizëm.

Efektet indirekte janë ndryshimet në prodhim që ndodhin nga një sërë raundesh rishpenzimesh në industrinë e hoteleve dhe industritë e tjera të lidhura me të.

Efektet e induktuara janë ndryshimet në aktivitetin ekonomik që rrjedhin nga shpenzimet që familjet u bëjnë të ardhurave të tyre të fituara direkt ose indirekt, si rezultat i shpenzimeve të turizmit.

Struktura e temës

Punimi është konceptuar në shtatë kapituj. Në kapitullin e parë analizohet rëndësia e zhvillimit të turizmit për një vend në zhvillim. Gjithashtu jepen karakteristikat ekonomike dhe tiparet e industrisë turistike. Në vazhdim prezantohen teoritë ekonomike që analizojnë dhe interpretojnë efektet ekonomike të turizmit si teoria e konsumit, teoria e shërbimeve, teoria e tregëtisë botërore dhe teoria e ciklit ekonomik.

Në kapitullin e dytë vëmendja përqëndrohet tek ndikimet e përgjithshme të turizmit në Shqipëri dhe në vendet e rajonit, duke vazhduar më pas me ndikimet ekonomike të turizmit. Analiza e këtyre ndikimeve fillon me konsumin turistik dhe produktin turistik. Në këtë kapitull prezantohen në mënyrë të detajuar argumentet teorik dhe empirik të studiuesve të ndryshëm mbi ndikimet e turizmit në treguesit makroekonomik. Gjithashtu prezantohet dhe politika turistike e qeverisë shqiptare pas viteve ‘90.

Kapitulli i tretë analizon efektet që ka turizmi në punësim, kategoritë e punësimit që krijon turizmi, ndikimin e sezonalitetit të turizmit në punësim dhe fleksibilitetin në tregun e punës të sektorit turistik në Shqipëri.

Në kapitullin e katërt prezantohet rëndësia e investimeve private dhe publike në turizëm, ndikimi pozitiv dhe negativ i investimeve të huaja direkte në turizëm për ekonominë e një vendi pritës të turistëve. Gjithashtu analizohet financimi si një fushë bazë e ndërhyrjes së shtetit në zhvillimin turistik.

Kapitulli i pestë trajton ndikimet e zhvillimit të turizmit në bilancin e pagesave dhe të ardhurat e shtetit. Në këtë kapitull turizmi trajtohet si një formë e vecantë e eksporteve. Gjithashtu analizohen të ardhurat e shtetit nga turizmi si dhe përse duhet ose nuk duhet të tatohet turizmi.

Ndikimet ekonomike negative të turizmit në Shqipëri trajtohen në kapitullin e gjashtë.Meqënëse kriza ekonomike botërore, e cila filloi në vitin 2007, pati ndikime të rëndësishme në ekonomitë e vendeve të rajonit, këtu analizohet ndikimi i saj në zhvillimin e turizmit në Shqipëri dhe në vendet e rajonit.

Në kapitullin e shtatë prezantohen rezultatet e ndikimit të arkëtimeve turistike në rritjen ekonomike, për të konkluduar më pas me diskutimin e këtyre rezultateve, rekomandimet drejtuar institucioneve të interesuara të vendit tonë, si dhe drejtimet ku duhet të përqëndrohet puna kërkimore në të ardhmen.

 1 

 

1. KAPITULLI I Rëndësia. Faktorët. Tiparet e ekonomisë turistike. Teoritë ekonomike

Dekada që jetojmë do të mbahet mend si dekada në të cilën turizmi është shfaqur si një nga sektorët më premtues dhe aktivitet njerëzor i rendësishëm, duke kontribuar

në rritjen ekonomike dhe jetë më të mirë.

T. Rifai4

1.1 Rëndësia e zhvillimit të turizmit për një vend në zhvillim

Zhvillimi turistik krijon përfitime ekonomike dhe kosto nga vendi në vend dhe nga rajoni në rajon. Kjo atribuohet kryesisht tek strukturat ekonomike të ndryshme të vendeve apo rajoneve të destinacioneve turistike dhe nga pozicioni gjeografik i tyre. Dallimi më i njohur i përdorur është ai ndërmjet vendeve/rajoneve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim.

Karakteristikat e vendeve në zhvillim janë, niveli i ulët i të ardhurave, shpërndarje e pabarabartë e të ardhurave dhe e pasurisë, nivel i lartë i papunësisë, nivel i ulët i zhvillimit të industrisë, varësi të madhe të ekonomisë nga fitimet e sektorit të bujqësisë, nga eksportet dhe nivel të lartë të pronësisë së huaj në industri dhe tek bizneset e ofrimit të shërbimeve. Karakteristikat e mësipërme shoqërohen nga pabarazi të mëdha rajonale në pasurinë ekonomike, ndërmjet shumicës së vendeve në zhvillim, pasi ka nivel të lartë popullimi, rrjedhje të madhe fitimesh drejt vendeve të zhvilluara dhe mungesë të burimeve. Shumë nga problemet ekonomike që përballen vendet në zhvillim, janë të njëjta me ato të vendeve të zhvilluara, por ndryshimi midis tyre gjendet tek faktorët ekonomik të ndryshëm që i shkaktojnë.

Turizmi në vendet në zhvillim, në shumicën e rasteve, është pothuajse një veprimtari ekonomike e re, e cila rritet në nivele të konsiderushme, në periudha kohore të vogla. Kjo i orienton ekonomitë e atyre shteteve të shtojnë përpjekjet për krijimin e infrastrukturës turistike dhe orientimin e burimeve njerëzore në sektorin turistik. Shumë herë infrastruktura turistike aktuale nuk është e mjaftueshme të përballojë shtimin e shpejtë të prurjeve turistike.

Vendet në zhvillim, mbështesin zhvillimin e turizmit, sepse turizmi mund të transformojë ekonomitë e tyre nga ekonomi bujqësore tradicionale, në industriale dhe të fillojë kështu procesi i zhvillimit. Ky transformim kërkon shpenzime për investime kapitale të mëdha. Për shumë vende në zhvillim shpenzimet invenstuese të nevojshme financohen nga eksportet e mallrave të sektorit të parë ose nga eksporti i shërbimeve turistike. Kështu shumë qeveri të vendeve në zhvillim orientohen sistematikisht drejt zhvillimit të turizmit.

Pretendimet për rëndësinë ekonomike të turizmit i japin industrisë së turizmit një respekt të madh nga të gjitha bisneset e një komuniteti, zyrtarët publike dhe komuniteti në përgjithësi(Stynes, D. 1997).

Kjo shpesh shndërohet në vendime apo politika publike, të cilat janë të favorshme për turizmin. Mbështetja e komunitetit është e rëndësishme për turizmin, pasi ai është një aktivitet që ndikon në të gjithë komunitetin.

                                                            4Panairi Ndërkombëtar i Turizmit në Berlin 2012. 

 2 

 

Biznesi dhe turizmi varen gjërësisht nga njëri-tjetri ashtu si dhe bizneset, qeveria dhe banorët e një komuniteti. Përfitimet ekonomike dhe kostot e turizmit i pasurojnë të gjithë në një rajon, në një mënyrë apo në një tjetër.

Analizat e ndikimit ekonomik japin vlerësime reale të këtyre varësive ekonomike, si dhe të kuptimit më mirë të rolit dhe rëndësisë së turizmit në ekonomin e një rajoni. (Balaguer and Cantavella-Jorda. 2002; Dritsakis, 2004; Louca, 2006; Cortés-Jiménez et al, 2009; Andergassen, R. and Candela, G. 2009; Madsen, B. and Zhang, J. 2010). Shkalla në të cilën turizmi mund të kontribuojë në përpjekjen e përgjithshme të një vendi në zhvillim, për të kapërcyer barrierat që pengojnë zhvillimin e tij, varet nga disa faktorë: (Mathieson, A. and Wall, G. 1987:45)

Shkaqet që kanë penguar zhvillimin e vendit në zhvillim.

Vendosja e qëllimeve të arritshme nga pushteti politik, që kur të arrihen, të mund të lehtësojë apo të eliminojë këto shkaqe.

Aftësia e pushtetit politik të realizojë këto objektiva përmes një programi të zhvillimit të përgjithshëm ekonomik.

Megjithatë zhvillimi i turizmit ndërkombëtar në një vend në zhvillim, mund të arrihet vetëm kur të jenë formuar kushtet e duhura që ka përcaktuar pushteti politik, që është vektori kryesor i zhvillimit ekonomik. (Mathieson, A and Wall, G. 1987:fq45)

Aktiviteti turistik përfshin gjithashtu dhe koston ekonomike, duke përfshirë kostot direkte të shkaktuara nga bisneset e turizmit, shpenzimet qeveritare për infrastrukturë më të mirë për t’u shërbyer turistëve, si dhe ndotjen dhe kostot e shkaktuara nga individët e një komuniteti. Impaktet ekonomike të turizmit janë të një rëndësie të konsiderueshme për shtetin. Komunitetet për këtë arsye duhet të kuptojnë rëndësinë relative të turizmit në rajonin e tyre, duke përfshirë dhe kontributin e turizmit në aktivitetin ekonomik të rajonit.

1.1.1 Qëllimet kryesore të ekonomisë turistike

Qëllimet kryesore që mundohet të realizojë ekonomia turistike janë:

Të maksimizojë në sasi dhe cilësi dobinë e përfituar nga konsumimi i produktit turistik, që marrin turistët në vendin pritës.

Të maksimizojë fitimin e bizneseve dhe kryesisht të bizneseve turistike, që ofrojnë të mirat dhe shërbimet e tyre për plotësimin e nevojave dhe dëshirave të turistëve.

Të maksimizojë efektet parësore dhe dytësore të shpenzimeve që realizojnë turistët në një komunitet.

Qëllimet e mësipërme të ekonomisë turistike shpesh janë të lidhura me njëra-tjetrën. Maksimizimi i dobisë krijon turistë të kënaqur dhe i bën turistët të kthehen përsëri në vendin pritës, të shpenzojnë para dhe të bëjnë që secili në industrinë turistike dhe në zonën turistike që vizitojnë, të ndjehet nga ana ekonomike i kënaqur.

Në disa raste këto qëllime mund të jenë të papajtueshme, kështu p.sh. një synim afatgjatë i maksimizimit të fitimit mund të shkaktojë një zgjerim shumë të madh të investimeve turistike dhe investimeve të tjera në

 

destipërfi

1.2

Turizkufizturiz

Figu

Burim

Çdo kërk

çmim

inacionin turituar nga turi

Faktorët k

zmi duke qëzimeve. Që tzmi, është e d

ura 1.1: Fak

mi: Ηγουμενάκης

Kufizime

njësi tregtaresa që krijoh

m të përcaktu

ristik dhe të istët.

kufizues të e

ënë një degëtë mundemi domosdoshm

ktorët kufizu

ς, Ν. 2007. “Tου

e në kërkesën

re që ofron het çdo herë

uar në varësi

Kufizcilat n

t

na çojë në n

ekonomisë t

ë shumë e gtë bëjmë nj

me të analizo

ues të ekono

ριστικη Oικονομ

n turistike.

të mira dhe nga klientel

i të mirëqëni

zimet te të  nënshtrohet turizmi  

një përdorim

turistike.

gjerë dhe e së analizë të

ohen këta fak

omisë turist

μια”. fq 69

shërbime tela e saj. Kjo

ies materiale

Kufizim

Kufizim

Kufizime

K

Kufizi

Kufizime të

Kufpamjaftu

3 

m të tepërt të

shumëllojshmmarrëdhëni

ktorë kufizue

ike.

ek turistët, knga ana e sa

e që ekziston

me te  kërkesa tu

me te oferta tur

e teknike dhe mj

Kufizime kohore

Kufizime ligjore

ime që vetvendo

  për shkak të një pamjaftueshm

fizime për shkakueshmërisë së b

ë tyre dhe si

me e aktiviteve dhe var

es:

kufizohet përaj, lidhet me

n, si dhe të të

uristike 

istike 

jedisore 

 

osen 

johurive e 

k të burimeve 

rrjedhoj në

tetit ekonomësive që krij

r sa i përketsasinë që m

ë ardhurave

një pakësim

mik, i nënshtjohen dhe zh

t aktivitetit pmund të blihe

të blerësve.

m të dobisë t

trohet shumhvillohen tek

prodhues nget me një

 

ë

ë k

a

 4 

 

Kufizime në ofertën turistike.

Një nga kufizimet kryesore me të cilat përballet industria turistike është sasia e kufizuar e burimeve turistike në dispozicion dhe kryesisht e burimeve natyrore. Kjo mund të përcaktohet lehtë nëse studiohet shpërndarja gjeografike e zonave në shkallë botërore, pasi disa zona turistike janë shumë më tërheqëse për turistët se të tjerat.

Kufizime teknike dhe mjedisore.

Këto shpesh janë të lidhura me një zonë turistike të përcaktuar ose me një situatë që mbizotëron tek ajo dhe kanë të bëjnë me marrëdhëniet midis mbeturinave dhe ndotjes së mjedisit natyror, marrëdhënie këto që krijohen nga vendosja e çadrave të kampit në një zonë dhe degradimit të vendit në atë zonë, etj.

Kufizime kohore.

Koha e lirë për turizëm që ka në dispozicion të tij çdo turist, sjell automatikisht kufizime në veprimtaritë e turistit. Por dhe koha e shkurtër e periudhës turistike prek negativisht veprimtarinë prodhuese të kompanive turistike dhe si rrjedhojë ndikon negativisht në mundësinë për të realizuar më shumë fitim. Gjithashtu kjo ndikon negativisht tek hyrja e valutës turistike dhe burimeve financiare në ekonominë e destinacionit të akomodimit të turistëve, ndikim ky që prek ekonominë e vendit pritës të tyre.

Kufizime ligjore.

Ekzistojnë disa lloje kufizimesh ligjore që prekin turizmin. Të tilla lloj kufizimesh janë p.sh. ligjet që shprehen për probleme të ndryshme mjedisore, ligje në industrinë ndërtimore në lidhje me kriteret e ndërtimit, ligje për hyrje –dalje turistësh etj.

Kufizime që vetvendosen.

Kufizimet e këtij lloji rrjedhin nga nevoja e harmonizimit të synimeve kontradiktore. Këto synime mund të lindin në një biznes turistik ose ndërmjet bizneseve turistike që kërkojnë të zhvillojnë turizmin në një zonë të caktuar.

Kufizime për shkak të njohurive të pamjaftueshme.

Shumë veprimtari të bisneseve në turizëm janë të kufizuara për shkak të faktit se kanë mungesë të njohurive të përgjithshme dhe të specializuara rreth situatave të caktuara që krijohen.

Kufizime për shkak të pamjaftueshmërisë së burimeve.

Kufizime nuk ka vetëm tek burimet natyrore turistike, por edhe tek ato jonatyrore tek të cilat siç është e ditur mbështetet veprimtaria prodhuese e industrisë turistike. Të tilla burime janë p.sh: kapitali financiar, personeli i kualifikuar, objektet, mjetet e transportit etj. Limitet që ekzistojnë tek burimet natyrore dhe jonatyrore turistike, kufizojnë nga ana sasiore ofrimin e produkteve që plotësojnë nevojat dhe dëshirat turistike, shfrytëzimin e

 5 

 

dobishëm të mundësive fitimprurëse që prezantohen në tregun turistik dhe realizimin e objekteve të infrastrukturës dhe superstrukturës turistike.

Përvec këtyre faktorëve kufizues të prodhimit turistik dhe si rrjedhim të zhvillimit dhe të rritjes turistike, ekzistojnë dhe faktorë të tjerë, të cilët nuk janë kaq shumë të rëndësishëm.

1.2.1 Karakteristikat ekonomike të turizmit.

Karakteristikat ekonomike kryesore të turizmit janë:

Turizmi si një formë e veçantë e kërkesës.

Turizmi si veprimtari ekonomike përbën një formë të caktuar të kërkesës ekonomike, e cila ka dy karakteristika specifike:

Turizmi nënkupton kërkesën për një paketë të veçantë mallrash dhe shërbimesh.

Kjo paketë përbën produktin turistik, i cili është një produkt i përbërë nga elementë ose sisteme natyrore, shërbime që lidhen me përdorimin e tij dhe elemente abstrakte për krijimin e mjedisit të përshtatshëm, që kontribuojnë në plotësimin e dëshirave të konsumatorit. Produkti turistik është një kombinim produktesh të ndryshme që prodhohen ose ofrohen nga prodhues të ndryshëm. Këto produkte duhet të kenë mundësinë që të kombinohen midis tyre shpejt dhe të plotësojnë njëra-tjetrën. Ndërmjet produkteve turistike individuale nuk ka zëvëndësim, d.m.th konsumi i një natëqendrimi jashtë vendit varet nga lëvizja e një dite më parë. Natyra plotësuese e produkteve turistike individuale ndërmjet tyre është një specifikim i rëndësishëm i mjedisit të industrisë turistike, e cila sipas një mënyre, përcjell tek turizmi formën e kërkesës shtesë.

Nga totali i mallrave dhe shërbimeve, që formojnë produktin turistik, rolin kryesor e luajnë shërbimet turistike të akomodimit, ushqimit dhe lëvizjes.

Këto shërbime përbëjnë kategoritë bazë konsumatore për t’i shërbyer turistit-konsumator dhe tërheqin pjesën më të madhe të shpenzimit turistik. Si rrjedhim, përderisa turizmi është një formë e kërkesës shtesë, shpenzimet për konsum turistik mund të ndahen jo vetëm në shpenzime për mallra dhe shërbime, por dhe në bazë të kritereve të tyre prodhuese. Kështu mallrat turistike mund t’i ndajmë në:

o Mallra turistike individuale, që prodhohen dhe ofrohen nga bizneset turistike private. o Mallra turistike publike, që prodhohen dhe ofrohen nga shteti ose nga bizneset turistike publike.

Turizmi si formë e veçantë e ofertës.

Karakteri plotësues i turizmit, si formë e veçantë e kërkesës, prek një zonë të gjërë veprimtarish ekonomike. Kjo nënkupton se ekziston natyra heterogjene, shumëkomplekse dhe tek oferta turistike, ku degë të ndryshme dhe sektorë të ekonomisë ndihmojnë në formimin e produktit turistik, të ofruar në treg. Nga kjo

 6 

 

pikëpamje turizmi konsiderohet si një formë e veçantë e ofertës. E veçanta e tij i takon faktit se produkti turistik nuk magazinohet dhe as transportohet. Kjo nënkupton se prodhimi, shitja dhe konsumi përputhen.

Pra, heterogjeniteti dhe kompleksiteti i industrisë turistike çon në konkluzionin se turizmi nuk mund të përbëjë një sektor prodhues të pavarur ose degë në veprimtarinë ekonomike. Gjtihashtu asnjë sektor ekonomik ose degë nuk prodhon ekzkluzivisht për turizmin.

Turizmi si konsum individual.

Nga pikëpamja ekonomike, fenomeni turistik është një “shkak”. Ky shkak shpreh kërkesën turistike për mallra dhe shërbime, e cila ka përfundim direkt në degët prodhuese ose sektorë të ekonomisë.

Në bazë të burimeve të prejardhjes së kërkesës turistike dallojmë:

Turizmin, si konsum individual. Turizmin, si konsum publik. Turizmin, si pjesë e prodhimit.

Dy format e para të mësipërme të turizmit janë pjesë të kërkesës përfundimtare, ndërsa forma e tretë përbën një fluks të ndërmjetëm në veprimtarinë prodhuese.

Turizmi si sektor i tregtisë botërore.

Turizmi si fenomen ekonomik në kuadër të një kuptimi më të gjerë, konsiderohet se është një sektor i importeve dhe eksporteve ose një sektor i tregtisë, prandaj dhe gjëndet në marrëdhënie me tregtinë botërore.

Figura 1.2: Karakteristikat ekonomike të turizmit

 

Burimi:Ηγουμενάκης, Ν. 2000. “Tουρισμος και Αναπτγξη”.fq 33

1.3 Tiparet e industrisë turistike

Shpesh turizmi karakterizohet si një industri që na ofron të ardhura, punësim dhe mënyrë jetese moderne.

Karakteristikat ekonomike të 

turizmit 

Si konsum individual 

Si formë e veçantë e ofertës 

Si sektor i tregtisë botërore 

Si formë e vecantë e kërkesës 

 7 

 

Industria turistike përfshin mallra dhe shërbime që vijnë nga sektorë apo degë të ndryshme të veprimtarisë ekonomike, me të cilat plotësohen nevojat e kërkesës turistike.

Natyra e përbërë e industrisë turistike ka shkaktuar shumë pyetje: sa turizmi mund të konsiderohet si një industri e pavarur për shkak të karakteristikave të veçanta që e dallojnë atë në lidhje me industritë e tjera ose me transaksionet botërore.

Veçantia e industrisë turistike vjen nga kompleksiteti dhe heterogjeniteti i veprimtarisë turistike.

Tiparet kryesore ekonomike të industrisë turistike janë:

Paqëndrueshmëria e kërkesës turistike.

Paqëndrueshmëria e kërkesës turistike është tipar themelor i industrisë turistike. Paqëndrueshmëria shkaktohet, si nga faktorë të jashtëm të paparashikuar, ashtu dhe nga ngjarje natyrore, si: tërmete, katastrofa ekonomike, që s’kanë lidhje me turizmin, por ndikojnë tek ai. Këta faktorë ndikojnë pozitivisht dhe negativisht në prodhimin e produktit turistik dhe në tërheqjen e turistit. Në këto situata prodhuesi turistik është i pamundur të kundërpërgjigjet, të parashikojë ose të planifikojë energji kompesuese.

Pasojat e paqëndrueshmërisë së turizmit konsiderohen të rëndësishme, pasi përqindja e të ardhurave kombëtare dhe e arkëtimeve valutore që vijnë nga turizmi, shtohen në shkallë kombëtare, sidomos për disa rajone të vendit ku roli i turizmit është shumë i madh në krahasim me rolin e tij në gjithë vendin.

Elasticiteti i kërkesës turistike.

Elasticiteti i kërkesës turistike është i lartë dhe preket vecanërisht nga niveli i të ardhurave të disponueshme të turistit dhe nga formimi i çmimit të produktit turistik.

Studimet e O’Hagan and Harrison(1984) përcaktojnë elasticitetin e kërkesës për shërbimet e sektorit të turizmit dhe të udhëtimeve në nivelin (-2. 0). Studimi i Crouch G. I and Shaw, R. N. (1993) vlerëson elasticitetin e kërkesës mesatare për të gjitha destinacionet turistike të barabartë me (-0. 40), duke marrë në konsiderat shumëllojshmëri të madhe midis destinacioneve.

Në studimin e tij Mak, J. (2004) përllogarit elasticitetin e kërkesës të turizmit botëror në lidhje me të ardhurat sipas vendit të prejardhjes së turistit, për Evropën Veriore në (2. 06) dhe Evropën Jugore në (1. 67),që do të thotë se n.q.s të ardhurat e banorëve të Evropës Veriore dhe të Evropës Jugore rriten me 1 % atëherë kërkesa për turizëm nga banorët e Evropës Veriore do të rritet me 2.06% dhe 1.67% nga banorët e Evropës Jugore. Elasticitetin e kërkesës në lidhje me çmimin, Mak,J. e përllogarit për Evropën Veriore në (-0. 37) dhe për Evropën Jugore në (-0. 54), që do të thotë se n.q.s. ulet çmimi i produktit turistik me 1% atëherë kërkesa për turizëm nga banorët e Evropës Veriore do të rritet me 0.37% dhe me 0.54% nga banorët e Evropës Jugore. Për banorët e Evropës kërkesa në lidhje me çmimin për produktin turistik sipas Mak,J. është inelastike. Ndërsa sipas destinacionit turistik elasticiteti i kërkesës në lidhje me të ardhurat është për Evropën Veriore në (1.79), për Evropën Jugore në (2. 34),d.m.th. rritja e të ardhurave me 1% shkakton rritjen e kërkesës për destinacione të Evropës Veriore me 1.79% dhe për destinacione të Evropës Jugore,ku bën pjesë dhe Shqipëria, me 2.34%.

 

ElastJugorritje

Pra pkërkrritjekërkçmimato të

Figu

Burim

Prodprodtë pr

ticiteti i kërkore në (-0. 64e të kërkesës

produkti turesë inelastik

en e të ardhuesë më të m

mit të produkë Evropës Ju

ura 1.3: Tipa

mi: Ηγουμενακης

Natyra

duktet turistidhues të ndryroçesit të pro

kesës në lid4),d.m.th. ul për këtë pro

ristik në Evke në lidhje murave të tyremadhe për dektit turistik sugore.

aret e indus

ς,Ν.1999.”Τουρι

a plotësuese

ike të ofruaryshëm dhe podhimit dhe s

Tipaindustrisë

dhje me çmimlja e çmimitodukt me 1.

ropën Veriome çmimin, e, sesa nga uestinacionet shkakton një

strisë turisti

ιστικο Μαρκετιν

e produktit

ra janë një përfshijnë njsynojnë në p

aret e ë turistike 

min,sipas det të produkti73%, kurse

ore ka një kd.m.th bano

ulja e çmimitturistike të

ë rritje më të

ike

νγκ”.fq 82

turistik.

kombinim ië formë të p

plotësimin e

Paqëndrueshtu

Elasticiteti i

Natyra plotëtu

Segmentim

Sezonaliteti i 

Përshtatjamallrav

Kon

Pandarshmt

8 

estinacionit, it turistik nënë destinaci

kërkesë elastorët evropiant të produktiEvropës Ju madhe të kë

i produktevepërbërë veprkërkesës tur

hmëria e kërkesëuristike 

kërkesës turistik

ësuese e produktiuristik 

mi i tregut turistik

 kërkesës turisti

a e ngadaltë e ve turistike 

nkurenca 

mëria e produktitturistik 

për Evropëë destinacionione të Evro

tike, ndërsan reagojnë nit turistik, dh

ugore sesa atërkesës për d

e të ndryshmrimtarish të sristike.

ës

ke 

it

k 

ike 

t 

ën Veriore (ne të Evropëopës Jugore

a në Evropëndaj produktihe rritja e tëto të Evropëdestinacione

me, që prodshumëllojshm

-1. 73) dhe ës Veriore dnjë rritje me

n Jugore kyit turistik, më ardhurave ës Veriore, net e Evropës

dhohen ose me të të gjit

për Evropëndo të sjell nje 0.64%.

y produkt kmë shumë m

shkakton njndërsa ulja Veriore ses

ofrohen ngthë sektorëv

 

n ë

a e ë e a

a e

 9 

 

Këto produkte turistike duhet të kenë mundësinë të kombinohen midis tyre thjesht dhe të plotësojnë njëra-tjetrën. Kombinimi bëhet ose ndërmjet produkteve që prodhojnë prodhuesit turistikë, ose ndërmjet këtyre produkteve dhe produkteve të sektorëve të tjerë që ndikojnë mbi to. P.sh. prodhuesit e shërbimeve të transportit duhet të disponojnë shërbime mbështetëse, aerodrome, porte dhe destinacione për klientelën e tyre. Prodhuesit e shërbimeve të akomodimit duhet të mbulohen nga shërbime të restorantit, argëtimit, etj.

Këto shërbime ose mallra plotësuese duhet të krijohen ose të ofrohen, ose me shtimin proporcional të aktivitetit prodhues të vendit pritës të turistëve , ose me importin e tyre nga tregu botëror.

Prodhimi i këtyre mallrave dhe shërbimeve turistike individuale varet nga disponueshmëria e ofertës dhe nga natyra e përmasat e kërkesës turistike.

Natyra plotësuese e shërbimeve turistike individuale ndërmjet tyre është një karakteristikë e rëndësishme e industrisë turistike.

Segmentimi i tregut turistik.

Produkti që ofron prodhuesi turistik, adresohet tek tregu turistik, ku parashikon se turisti konsumator do ta preferojë.

Ndarja e tregut në segmente, nënkupton përcaktimin e karakteristikave ose të vecorive të një grupi klientësh, në mënyrë që të rezultojnë në një segment të përcaktuar nga tregu i përgjithshëm.

Sezonaliteti i kërkesës turistike.

Një karakteristikë bazë e industrisë turistike është variacioni sezonal i saj. Veprimtaria turistike nënshtrohet në luhatje sezonale si, në lëvizjen turistike, tek punësimi dhe tek rritmi vjetor i ciklit të punës së njësive turistike, i cili përsëritet vazhdimisht dhe me një frekuencë normale që shfaqet si “periudha e pikut” dhe si “periudha e vdekur”. Sezonaliteti i turizmit krijon probleme në nivelin e shërbimeve të realizuara dhe në shkallën e zhvillimit të faktorëve prodhues ekzistues, gjithashtu redukton efikasitetin e kësaj industrie.

Sjellja sezonale e turizmit ndryshon në përputhje me orgjinën e ardhjes së turistëve, për shkak të produkteve të ndryshme që konsumojnë, të kohëzgjatjes së pushimeve, etj. Sezonaliteti shkaktohet nga zakonet e turistëve, nga kushtet klimaterike, nga traditat kombëtare dhe nga faktorë të jashtëm( pushimet shkollore vjetore, lejet nga puna). Problemet, të cilat krijohen nga sezonaliteti i turizmit, lidhen drejtpërdrejt me procedurat e ofrimit të shërbimeve turistike, ndërsa njëkohësisht ndikojnë në planifikimin e prodhimit të atyre industrive, të cilat kanë lidhje direkte dhe indirekte me turizmin.

Përshtatje e ngadaltë e mallrave turistike të ofruara.

Shumica nga mallrat turistike të ofruara tek turisti për konsum duan shumë kohë përgatitjeje për prodhimin e tyre. Objektet e infrastrukturës turistike në një destinacion nënkuptojnë kapitale të mëdha të investuara dhe eficencë afatgjatë në investimet e tyre. Veçanërisht, kur bëhet fjalë për mjetet e transportit masiv dhe sistemet që atyre u duhen që të funksionojnë(aerodromet, stacionet hekurudhore dhe rrjeti i tij, portet etj) kërkohen investime të mëdha, liçensa të veçanta etj.

 10 

 

Vështirësia e përballjes së kërkesës të shtuar të produktit turistik dhe vonesa në kohë e ofrimit të disa produkteve turistike të reja ka ndikime afatgjata me zmbrapsjen e segmenteve të tregut turistik, që do të kanalizojnë kërkesën e tyre drejt prodhuesve turistik të tjerë.

Konkurrenca.

Konkurrenca është një specifikim karakteristik në industrinë e turizmit. Dallojmë konkurrencë direkte dhe indirekte. Konkurenca direkte është pasojë e ndryshimit të zakoneve, ndryshimit në nivelin e jetesës të konsumatorit dhe e promovimit të produktit turistik.

Konkurenca indirekte shkaktohet nga mundësia e zgjedhjes, për shpenzimin që i takon udhëtimit turistik, në ofertën e llojeve të reja të “udhëtimeve që u interesojnë”. Problemi i konkurrencës në veprimtarinë turistike është shumë i theksuar, pasi mënyra e investimeve të kapitalit të huaj në veprimtarinë turistike me formën e sistemeve hoteliere, “zinxhirë” turistik, fshatrave turistik, blerje hotelesh, gjithmonë e më shumë merr përmasa të rëndësishme. Varësia për përqëndrimin e një force të madhe politike dhe ekonomike tek Tour Operators është një prirje botërore.

Pandashmëria e produktit turistik.

Produkti turistik është një shumë mallrash dhe shërbimesh, që konsumohen ose përdoren në shkallë të shumëllojshme nga turistët. Eshtë një produkt i kombinuar që përbëhet nga elementë natyrorë, të mira materiale, të mira të paprekshme dhe shërbime. Përbërja e shërbimeve turistike përmban: shplodhjen, kohën e lirë, argëtimin, kënaqësinë. (Smith, S. 1994:587) Struktura e produktit turistik është komplekse dhe është përfundimi i një veprimtarie prodhuese komplekse, e cila është integral me produktin turistik.

Si rrjedhim, segmentimi i produktit turistik ka dobësi objektive. Ky fakt përcjell tek produkti turistik një vecori e cila është e rëndësishme dhe e dallon nga produktet e tjera të sektorit të parë dhe të dytë, të cilët kanë një element homogjen. Produktit turistik i nevojitet një konkretizim më i madh në lidhje me origjinën prodhuese të produktit. Ajo ndihmon në planifikimin, zhvillimin e prodhimit, të tregtisë dhe të reklamimit të tij.

1.4 Teoritë ekonomike që analizojnë dhe interpretojnë efektet ekonomike të turizmit.

Në mënyrë specifike janë analizuar:

Turizmi dhe teoria mikroekonomike e konsumit.

Turizmi dhe teoria makroekonomike e konsumit.

Turizmi dhe teoria e shërbimeve.

Turizmi dhe teoria e tregtisë botërore.

Turizmi dhe teoria e ciklit ekonomik.

 11 

 

1.4.1 Turizmi dhe teoria e konsumit.

Studimi i turizmit në lidhje me teorinë e konsumit, mbështetet në idenë se turizmi është një konsum individual i krijuar në ekonominë kombëtare, d.m.th ‘konsumi turistik” dhe përbën një kategori analizuese të përcaktuar të ciklit ekonomik.

Kërkesa turistike konsiderohet pjesë e kërkesës totale të një ekonomie. Si rrjedhim, studimi i faktorëve përcaktues të dy elementëve bazë të kërkesës turistike, d.m.th. të kërkesës turistike për konsum dhe të kërkesës turistike për investime, përbëjnë domosdoshmërisht shkakun për të përcaktuar nivelin e kërkesës turistike totale.

Studimi i kërkesës konsumatore turistike teorikisht (Λαγού,Δ.1996) mbulohet nga dy fusha të teorisë ekonomike:

Teoria mikroekonomike, që studion sjelljen dhe karakteristikat e turistit-konsumator dhe përcaktimin e lakores së kërkesës individuale dhe kërkesës së tregut për një të mirë turistike.

Teoria makroekonomike, që studion faktorët që përcaktojnë konsumin turistik, në kuadër të funksionit të konsumit, d.m.th. të marrëdhënies ndërmjet të ardhurave dhe konsumit, siç ajo përcaktohet nga teoria makroekonomike e konsumit.

1.4.1.1 Turizmi dhe teoria mikroekonomike e konsumit.

Në teorinë e sjelljes së konsumatorit, konsumatori zgjedh atë shportë mallrash, e cila maksimizonë dobinë e tij, nën kufizimin e të ardhurave të tij dhe me çmimet e të mirave

të dhëna. (Hicks,R.J.1946:1-30.;Stigler,J.G.1950:307-324)

Studimi i sjelljes të konsumatorit analizohet nga teoria mikroekonomike me tre teoritë e mëposhtme:

Teoria e Dobisë Kardinale Teoria e Dobisë Ordinale Teoria e Preferencave të Shfaqura

Qëllimi final i teorive të mësipërme të trajtimit mikroekonomik është të sqarojnë ligjin e kërkesës nëpërmjet sjelljes së konsumatorit.

Këto teori përdoren dhe nga analiza turistike për përcaktimin e faktorëve të sjelljes së turistit-konsumator dhe për ndërtimin e lakores së kërkesës turistike individuale e të tregut për një produkt turistik të përcaktuar.

Në kuadër të teorisë mikroekonomike të konsumit, kërkesa turistike mund të trajtohet me bazë synimin për maksimizimin e dobisë të një individi ose ekonomie familjare që i nënshtrohet kufizimeve të të ardhurave dhe me kushtin se ka informacion të plotë.

Në përputhje me teorinë mikroekonomike neoklasike, konsumatori i orienton të ardhurat e tij që disponon për blerjen e të mirave dhe shërbimeve që ofrohen me çmime të dhëna, në mënyrë që të marrë dobinë e mundshme maksimale nga sasia totale e konsumit të këtyre të mirave dhe shërbimeve. Për këtë qëllim, konsumatori duhet

 12 

 

të ketë njohuri të plotë të të gjitha kombinimeve të mundshme të të mirave dhe shërbimeve, si dhe aftësinë, t’i kontrollojë dhe t’i mbizotërojë këto të mira.

Funksioni i dobisë na jep një informacion të plotë për dobinë që ofrohet nga konsumi i të mirave dhe shërbimeve të ndryshme. Kërkesa individuale për turizëm vjen nga një shpërndarje e të ardhurave, e cila mund të maksimizojë dobinë. Kërkesa e turistit-konsumator për çdo të mirë turistike dhe çdo shërbim turistik të specializuar, është një funksion i të gjitha çmimeve dhe të ardhurave të konsumatorit, me kushtin që koha e lirë e turistit është e qëndrueshme dhe e përcaktuar.

Gjatë kohëve janë zhvilluar sisteme të ndryshme të kërkesës, që përcaktojnë nga ana sasiore kërkesën turistike. Një nga sistemet e kërkesës që quhet “sistemi i shpenzimeve lineare” u zhvillua nga R. Stone(1954). Një përshtatje direkte e këtij sistemi të kërkesës prezantohet nga punimet e O’ Hagan and Harrison(1984) dhe Smeral (1988).

Interpretimi i turizmit në kuadër të teorisë mikroekonomike të konsumit shkon më tej me kontributin e K. J. Lançster(1966). Ndryshe nga dogmat e teorisë neoklasike mikroekonomike, teoria e Lançasterit klasifikon të mirat dhe shërbimet, jo si objekte të përdorimit të drejtpërdrejtë, por në përputhje me karakteristikat e tyre të vecanta. Sipas Lançasterit konsumi konsiderohet se është një aktivitet. Inputet e këtij aktiviteti janë mallrat dhe shërbimet e izoluara ose kombinimi ndërmjet tyre. Outputet janë një “tufë” karakteristikash. Marrëdhënien midis inputeve dhe outputeve e ka quajtur “ teknologjia e konsumit”. Hierarkia e preferencave konsiderohet se është një vlerësim i këtyre karakteristikave. Të mirat dhe shërbimet rreshtohen vet në mënyrë indirekte, nëpërmjet karakteristikave të tyre. Argumenti është se, vendimi i konsumatorit mbështetet në maksimizimin e një funksioni dobie në përshtatje me karakteristikat e të mirave dhe shërbimeve me një teknologji konsumi të dhënë dhe me një kufizim buxhetor linear.

Aplikimi i vecantë i kësaj teorie të turizmit mbështetet në cështjen se në kushte të përcaktuara, është e mundur që konsumi të shpërndahet në një lidhje karakteristikash dhe aktivitetesh.

Duke parashikuar që udhëtimet për pushime, në pjesën më të madhe, janë të pavarura nga konsumi jo turistik i turistit, konsumi i përgjithshëm nuk duhet të përfshijë konsumin turistik, siç ndodh në teorinë neoklasike.

Një pasojë e kësaj cështjeje është se ndryshimet që ndodhin në çmimet e të mirave dhe shërbimeve joturistike nuk sjellin ndikime në sjelljen e turistit. Teoria e Lançasterit është e dobishme për hyrjen e të mirave dhe shërbimeve të reja pa pasur të domosdoshme transformimin e funksionit të dobisë, siç ndodh në teorinë neoklasike mikroekonomike.

Në zbatimet praktike, teoria e Lançasterit është e domosdoshme të lidhet me idetë e Young(1969). Young tregoi se kur një individ maksimizon një funksion dobie në përshtatje me tiparet karakteristike të produktit, i cili i nënshtrohet kufizimit buxhetor, atëhere rezultati i funksionit të kërkesës është se përfshin karaktetistikat e produktit si variabla shpjegues.

Si përfundim, shumë modele të tjera që përdoren për të analizuar kërkesën turistike, janë zhvilluar në bazë të ideve qëndrore të teorisë neoklasike mikroekonomike.

 13 

 

1.4.1.2 Turizmi dhe Teoria makroekonomike e konsumit.

Në teorinë makroekonomike të konsumit trajtohen katër hipoteza kryesore (Λαγού,Δ.1996) në lidhje me të ardhurat dhe konsumin, të cilat janë:

Hipoteza e të ardhurave absolute Hipoteza e të ardhurave relative Hipoteza e të ardhurave të përhershme Hipoteza e ciklit të jetës

Hipoteza e të ardhurave absolute u formulua nga Keynes, i cili e hodhi gjithë peshën tek përmasat absolute të të ardhurave të disponueshme për marrëdhënien midis të ardhurave dhe konsumit. (Keynes, J. M. 1936:96)

Sipas Keynes funksioni i konsumit është niveli i konsumit të programuar për nivele të ndryshme të të ardhurave që disponojmë. Kjo shkallë është përfundim i një “ligji themelor psikologjik ” ku sipas tij, ndryshimi në konsum është më i vogël se ndryshimi në të ardhura. Marrëdhënia midis konsumit dhe të ardhurave të disponueshme është përpjestimore, kur prirja mesatare për konsum është e njëjtë për të gjitha nivelet e të ardhurave të disponueshme dhe jopërpjestimore kur APC nuk është e njëjtë.

Bëhet fjalë për teorinë ekonomike më të “pastër” me kuptimin, sepse mban të qëndrueshme ndryshimet e moshës, arsimit, pozicionit social, vendbanimit etj.

Por studimet empirike që u bën nga Kuznets(1946) në ekonominë Amerikane për marrëdhënien midis të ardhurave dhe konsumit, treguan se prirja mesatare për konsum (APC) për periudha afatgjata është pothuajse e qëndrueshme.

Duesenberry(1949) formuloi hipotezën alternative të “të ardhurave relative”.

Duesenberry duke përdorur argumenta nga teoria e “psikologjia sociale” mbronte idenë se vendimet e familjeve për konsum dhe për kursim ndikohen në një masë të madhe nga mjedisi social në të cilin jetojnë, për shkak të “efektit të demostrimit”.

Pra, madhësia e të ardhurave që një ekonomi familjare do të shpenzojë për konsum, do të varet jo nga niveli absolut i të ardhurave të tij, por nga niveli relativ, pra nga vendi i tij në shkallën e të ardhurave. Si rrjedhim, në totalin e ekonomive familjare do të presim një marrëdhënie përpjestimore midis konsumit total dhe totalit të të ardhurave të disponueshme.

Gjithashtu Duesenberry konstatoi se ekonomitë familjare duan të mbajnë një nivel jetese të caktuar. Kështu formuloi funksionin e konsumit për një familje C=f(Yc, Ypp) ku Yc janë të ardhurat rrjedhëse, Ypp të ardhurat maksimale të kaluara. Pra në qoftë se Yc është gjithmonë më e madhe se Ypp, konsumi do të varet nga niveli i jetesës, që u përcaktua nga të ardhurat maksimale të kaluara. Sipas kësaj teorie ekonomitë familjare do të ndyshojnë prirjen e tyre marxhinale për konsum kur të ardhurat bien, që të mbajnë një nivel jetese të caktuar. Në terma afatgjatë do të ketë proporcionalitet ndërmjet konsumit total dhe totalit të të ardhurave të disponueshme, në qoftë se të ardhurat rrjedhëse bien nën të ardhurat maksimale të kaluara.

 14 

 

Pra si përfundim në përputhje me analizën e Duesenberry, kur shtohen të ardhurat me një rritëm të qëndrueshëm për çdo vit, prirja mesatare për konsum mbetet e qëndrueshme. Por kur reduktohen të ardhurat, prirja mesatare për konsum shtohet.

Milton Friedman(1957) me teorinë e “të ardhurave të përhershme” analizonë marrëdhënien midis konsumit dhe të ardhurave të disponueshme, duke u shprehur se konsumi nuk mbështetet mbi nivelin rrjedhës të të ardhurave të disponueshme. .

Sipas Friedman të ardhurat e disponueshme rrjedhëse Ym përbëhen nga të ardhurat e përhershme Yp dhe të ardhurat e përkohshme Yt. Të ardhurat e përhershme janë ato që familjet presin të marrin gjatë periudhës së disa viteve, ndërsa të ardhurat e përkohshme përbëhen nga çdo shtesë ose zbritje e papritur nga të ardhurat e përhershme, pra Ym=Yp+Yt. Sipas Friedman, ashtu si të ardhurat dhe konsumi, përbëhet nga dy element C=Cp+Cr,ku: C-konsumi rrjedhës, Cp-konsumi i përhershëm dhe Cr- konsumi i rastit.

Konsumi i përhershëm është konsumi që është përfundim i sjelljes konsumatore të zakonshme, ndërsa i rastit është konsumi që bëhet për arsye të vecanta. Friedman bëri dallimin midis shpenzimeve konsumatore dhe konsumit dhe arriti në rezultatin që, madhësia e shpenzimeve të konsumit nuk përfaqëson madhësinë e konsumit. Sipas Friedman, shpenzimi i një familjeje për blerjen e një të mire konsumi afatgjatë, gjatë një periudhe nuk përbën konsum të kësaj periudhe.

Sipas Friedman të ardhurat e përhershme përcaktojnë konsumin.

Ando, Modiglian dhe Brumberg(1963:55-85) konstatuan “hipotezën e ciklit të jetës” sipas së cilës konsumi i periudhës së dhënë përbën sektor vetëm të një projekti, i cili shtrihet gjatë gjithë jetës së njeriut. Të ardhurat rrjedhëse janë një nga të dhënat, në bazë të të cilave formohet projekti i mësipërm, dhe sipas këtij, ndikon tek konsumi vetëm me reagimin e tij tek projekti.

Kjo hipotezë pajtohet me përfundimet e studimit të Kuznets dhe konsiderohet nga të gjithë ekonomistët më e suksesshmja, në lidhje me hipotezat e tjera, sepse ka avantazhin të mbështetet në një analizë ekonomike të pastër dhe të marrë parasysh të gjitha të ardhurat.

Në kuadër të teorisë makroekonomike të konsumit, konsiderohet se ekziston një lidhje ndërmjet të ardhurave dhe konsumit. Kërkesa turistike është një formë e veçantë konsumi, prandaj dhe studiohet në marrëdhënie me konsumin total dhe të ardhurat në kuadër të teorisë makroekonomike të konsumit.

Por teoria makroekonomike e konsumit prezanton ndryshime të rëndësishme, ku kryesoret janë:

Në periudhë afatgjatë, konsumi total varet nga shtimi i të ardhurave dhe vecanërisht nga ai sektor i të ardhurave, tek i cili njerëzit mund të mbështeten.

Në periudhë afatshkurtër, konsumi total varet nga pritjet ekonomike të njerëzve.

Kjo sepse pozicioni i turizmit në hierarkinë e nevojave konsiderohet se është një formë më e lartë e konsumit, pasi udhëtimi për pushime është një e mirë luksi.

 15 

 

Si rrjedhojë, elasticiteti i kërkesës për turizëm në lidhje me të ardhurat do të jetë më i lartë nga elasticiteti i kërkesës totale të ekonomive familjare dhe është në përgjithësi më i madh nga njësia. Kjo vecori e turizmit është arsyeja kryesore e krijimit të varësisë së fortë të tij për një zhvillim në klimën konsumatore dhe në “pritjet ekonomike”.

Kështu në periudha të paqëndrueshme, që ekziston papunësi e madhe, ekonomitë familjare priren të kursejnë më shumë dhe të reduktojnë konsumin për të mira dhe shërbime të cilësisë së lartë, siç janë udhëtimet. Në këto raste për ekonomitë familjare më mirë është të heqin dorë nga pushimet e tyre sesa nga të mirat bazë, si ushqimi, ngrohja, ndricimi, etj.

Por, një shtim në kursime ose në koston e pushimeve mund të shkaktojë anullim të pushimeve të programuara në raste vetëm ekstreme. Përfundimi është, të kemi reduktim të kohëzgjatjes së pushimeve ose të preferojmë destinacione turistike në vende më të afërta, ose shpenzime turistike ditore më të ulta.

Gjithashtu, ekziston mundësia për disa ekonomi familjare, të cilat gjenden në situatën e mungesës së të ardhurave afatshkurtër, të mos reduktojnë udhëtimet e tyre të zakonshme për pushime, por t‘i financojnë ato nga kursimet e tyre. Por në afatgjatë do të bëhet përshtatja e nevojshme e nevojave turistike në nivelin e të ardhurave të reja.

Hierarkia e nënkuptuar e nevojave ose e ndryshimeve tek hierarkia e nevojave bazohet tek ideja se, në procesin e zhvillimit ekonomik ka “dallgë të kërkesës”. Pas plotësimit të një grupi nevojash të përcaktuara, shpenzimet e nivelit tjetër ose të grupit të nevojave shtohen mbi mesataren. Pas aritjes së një niveli të caktuar kënaqësie, shpenzimet e nivelit tjetër fillojnë të shtohen me shpejtësi.

Marrëdhënia midis nivelit të të ardhurave dhe një niveli të caktuar nevojash në hierarkinë e nevojave u konstatua nga E. Engel(1857). Quhet ligji i Engelit dhe kërkon që, elasticiteti i të ardhurave për të mira të jetë më i vogël se njësia. Studimet prezantojnë ekzistencën e një hierarkie, e cila fillon me mallra, si ushqime dhe veshje dhe kalon në shërbime të cilat përmbledhin dhe udhëtimet për pushime. Ndryshimet strukturore në procedurën e zhvillimit kanë ndikim dhe tek kërkesa turistike. Teoria e konsumit individual pranon se gjatë procesit të zhvillimit, kërkesa për mallra turistike me cilësi më të lartë, si argëtimi, ushqimi në restorante, blerje, etj, ka peshë më të madhe në funksionin e kërkesës turistike. Përkundrazi shpenzimet e mallrave turistike të një cilësie më të ulët, kanë peshë më të vogël.

Ndryshimet në strukturën e konsumit, që mund të shfaqen, shkaktohen ose nga ndryshimet strukturore të formave të ndryshme të pushimeve, ose nga zgjedhjet e udhëtarëve për forma të tjera pushimesh.

Këto forma të ndryshme të pushimeve kalojnë brenda një “cikli të jetës „ të veçantë të produktit turistik. Në përputhje me këtë, një rajon turistik mund të ofrojë, mënyra jetese për pushime të shumta dhe të ndryshme.

Kantona(1951 dhe 1960;54-55) kishte një pjesëmarrje të rëndësishme në sqarimin e ndryshimeve afatshkurtra të kërkesës. Ai tregoi se konsumi individual i mallrave të konsumit të vazhdueshëm, në afatshkurtër, nuk përcaktohet vetëm nga faktorë objektiv (p. sh. të ardhura, çmimet, etj, ) por dhe nga faktorë subjektiv.

 16 

 

Konstatimet e Kantona gjejnë zbatim në kërkesën për turizëm, pasi “produkti turistik” në hierarkinë e mallrave zë një vend të njëjtë me mallrat e konsumit të vazhdueshëm.

Si rrjedhim, kërkesa për turizëm mund të analizohet vetëm në marrëdhënie me llojet e tjera të shpenzimeve konsumatore. Pra, analiza e kërkesës turistike është e lidhur ngushtë me strukturën e konsumit.

Si konkluzion, theksohet se turizmi si fenomen ekonomik mund të studiohet mirë në kuadër të teorisë së konsumit dhe veçanërisht të teorisë makroekonomike të konsumit. Në kuadër të kësaj teorie turizmi mund të shihet si një konsum i veçantë d.m.th si “konsumi turistik”.

1.4.2 Turizmi dhe teoria e shërbimeve

Shërbime konsiderohen asetet e patrupëzuara që nuk mund të magazinohen, të ripërdoren ose të transferohen. Kjo nënkupton se prodhimi dhe konsumi i tyre përkojnë në kohë dhe në hapësirë.

Të gjitha analizat e sotme bazohen në pikëpamjen e Fisher(1939) dhe Clark(1940) e njohur si “teoria e tre sektorëve“ sipas së cilës zhvillimi ekonomik i vendeve të industrializuara kalon nga tre faza:

Faza paraindustriale, në përputhje me të cilën ekonomia mbështetet në sektorin parësor.

Faza industriale, gjatë së cilës forca kryesore e zhvillimit vjen nga sektori i dytë i aktivitetit ekonomik.

Faza pasindustriale, gjatë së cilës ekonomia industriale evoluon në ekonomi të shërbimeve.

Kriteri bazë që përcakton kalimin nga një fazë në tjetrën është niveli i të ardhurave dhe i produktivitetit dhe konkretisht marrëdhënia që lidh ritmin e shtimit të kërkesës dhe të produktivitetit.

Logjika në të cilën mbështetet teoria e sektorëve është se mallrat dhe shërbimet, që ofrohen nga sektori i dytë dhe i tretë, kanë elasticitet të kërkesës më të madh nga ai që kanë produktet e prodhimit bujqësor.

Pra, rritja e të ardhurave çon në zhvendosjen e burimeve të prodhimit nga degët e sektorit të parë tek degët e dy sektorëve të tjerë, pra të sektorit të dytë dhe të tretë.

Turizmi është veprimtaria e ofrimit të shërbimeve dhe degë e sektorit të tretë të ekonomisë.

Zhvillimi i shpejtë i sektorit të tretë duke përfshirë dhe turizmin ka dy karakteristika kryesore:

Ndryshimi në strukturën e konsumit të ekonomive familjare, të cilat orientohen në konsumin e mallrave dhe shërbimeve të sektorit të tretë.

Shtimin e kërkesës së ndërmjetme nga prodhuesit, të cilëve u nevojiten gjithnjë e më shumë mallrat e sektorit të tretë, për prodhimin e mallrave të sektorit të tretë.

Me bazë këto dy karakteristika të sektorit të tretë, turizmi si aktiviteti kryesor i tij, me format e ndryshme të specializuara të tij, në të ardhmen pritet të krijojë avantazhe të rëndësishme në lidhje me veprimtaritë e tjera të sektorit të tretë, kryesisht nga ndryshimi i strukturës së konsumit të ekonomive familjare.

 17 

 

Në përgjithësi pranohet se zhvillimi teknologjik sjell më pak ndikime të veprimtarive ekonomike në sektorin e tretë, sesa në sektorin e parë dhe të dytë. Kjo shpjegohet nga fakti se sektori i tretë, i cili përfshin dhe turizmin, kryesohet nga shërbime personale të cilat nuk kërkojnë ndryshime të mëdha teknologjike dhe ristrukturim organizativ.

Por, disa rajone të industrisë turistike do të mundeshin të shkëpusnin përfitime të mëdha nga risitë teknologjike dhe organizative.

Një tjetër trajtim i rolit të sektorit të tretë është teoria klasike e avantazheve krahasuese. Sipas Sapir, A. and Lutz, E. (1981) ekonomitë e zhvilluara duhet të specializohen në zhvillimin e shërbimeve të kapitalit „intensiv“ dhe teknologjisë së lartë, ku zotërojnë avantazhe të rendësishme dhe të braktisin tek ekonomitë në zhvillim prodhimin dhe eksportin e materialeve të mallrave industriale.

Në kuadër të kësaj qasje teorike bëhet dhe Ndarja Botërore e Punës, ku vendet e industrializuara orientohen në ofrimin e shërbimeve që prezantojnë “avantazhe krahasuese” të forta. Kjo ndodh se ato zotërojnë një potencial shumë të zhvilluar dhe një sektor të tretë të ndërkombëtarizuar thellë të specializimit dhe produktivitetit të lartë, ndërsa vendet në zhvillim kufizohen në zhvillimin e disa shërbimeve tradicionale pune “intensive”, specializim dhe vlerë të shtuar të ulët, të cilat nuk mund të ofrojnë asnjë nxitje të rëndësishme tek degët e tjera prodhuese.

Si përfundim vlerësohet se teoria e shërbimeve mund të interpretojë kënaqshëm procedurën dhe përfundimet e zhvillimit turistik.

1.4.3 Turizmi dhe teoria e tregtisë botërore

Ndikimi i tregtisë botërore në problemin ekonomik të njeriut bëhet me këmbimin ndërmjet vendeve të ndryshme, të mallrave ekonomike dhe faktorëve të prodhimit. Meqënëse mallrat ekonomike përfshijnë faktorë prodhimi, që përdoren në prodhimin e tyre, këmbimi ekonomik botëror ndihmon procedurën e optimizimit të alokimit të faktorëve të prodhimit.

Kështu që, shumë vende, të cilat e kanë të pamundur të prodhojnë disa produkte, sepse nuk zotërojnë faktorët e prodhimit të domosdoshëm, mund të furnizohen me këto produkte nga vende të tjera, në këmbim të produkteve të tyre, të cilat janë objekt kërkese jashtë shtetit. Shkëmbimet botërore mund të çojnë në disavantazh disa vende, kryesisht të pazhvilluara, të cilat nuk kanë mundësinë të zbatojnë politikën e tregut, që është efikase për to.

Ndërmjet mallrave dhe shërbimeve, që përbëjnë objekt të tregtisë botërore, janë dhe mallrat e shërbimet turistike.

Shkëmbimet botërore të mallrave dhe shërbimeve turistike, ndërmjet vendeve, janë të njëjta me shkëmbimet botërore të mallrave dhe shërbimeve të tjera.

Por nga pikëpamja ekonomike, turizmi ndryshon nga tregtia botërore e mallrave dhe shërbimeve të tjera:

Kërkesa turistike adresohet drejt konsumit të disa lloj mallrash dhe shërbimesh të huaja.

 18 

 

Mallrat dhe shërbimet turistike nuk transferohen, si mallrat dhe shërbimet e tjera ekonomike, që importohen tek përdoruesit e tyre brenda vendit.

Por turistët –konsumatorë shkojnë jashtë vendit të tyre për mallrat dhe shërbimet që shfaqin interes për plotësimin e nevojave të tyre. Rrjedhimisht, objektivi dhe drejtimi i transferimit të shkëmbimeve botërore të mallrave dhe shërbimeve turistike janë diametralisht të kundërta me atë të mallrave dhe shërbimeve të tjera të tregtisë botërore.

Turizmi botëror është eksport i mallrave dhe shërbimeve dhe realizohet kryesisht nga ekonomitë familjare.

Përfundimet empirike të teorisë së përgjithshme të tregtisë botërore mund të gjejnë zbatim dhe tek turizmi botëror. ( Gray 1970;Schulmeister 1977)

Turizmi botëror, në përputhje me teorinë neoklasike të kostove krahasuese, kryesisht në kuadër të modelit Heckscher-Ohlin, konsiderohet se është i trupëzuar në sistemin botëror të ndarjes së punës ndërmjet vendeve më shumë dhe më pak të zhvilluara, d.m.th. vendeve që prodhojnë mallra industriale me kosto të larta dhe vende ku shoqëria e tyre është e orientuar në prodhimin e lëndëve të para dhe që burimet natyrore ofrohen për zhvillimin e turizmit. Kështu, në kushtet e tregtisë së lirë dhe në fillim të avantazhit krahasues, vendet më pak të zhvilluara që janë destinacione të flukseve turistike, orientohen drejt specializimit të prodhimit të produkteve dhe shërbimeve turistike, që kanë kosto më të ulët dhe si rrjedhojë, avantazh absolut në tregtinë e tyre, përballë vendeve të tjera. Turizmi si rrjedhje e shumës së mallrave dhe shërbimeve, me bazë trajtimin monetar të tregtisë botërore, mund të shkaktojë përfundimet bazë:

Në shtimin autonom të kërkesës turistike të ekonomisë ose të madhësisë të multiplikatorit të eksporteve turistike.

Në shtimin e të ardhurave për udhëtime jashtë vendit nga banorët e përhershëm të një rajoni/ vendi ose në madhësinë e prirjes për importe të mallrave dhe shërbimeve turistike.

Tek elasticiteti i kërkesës për udhëtime në lidhje me ndryshimet e çmimeve dhe kursit të këmbimit.

Teoria e tregtisë botërore, si teoria e inputeve e Heckscher(1949) dhe Ohlin(1933)(modeli input-output), e shohin kërkesën si një faktor të mrekullueshëm në udhëtimet botërore për turizëm.

Modeli I-O, mund të përdoret me rezervim, në shpjegimin e shkëmbimeve ndërsektoriale të mallrave industriale dhe të shërbimeve turistike. Që të zërë vend procesi i prodhimit, duhet të ekzistojnë në dispozicion disa faktorë të domosdoshëm në çdo vend. Por këta faktorë ndryshojnë për çdo vend. Prodhimi dhe ofrimi i mallrave dhe shërbimeve turistike, janë pothuajse punë “intensive”, ndërsa prodhimi i mallrave industriale janë respektivisht kapital “intensiv”.

Në vendet e zhvilluara industriale, kapital “intensiv” është më i lartë sesa në vendet në zhvillim. Përfundimi është se vendet e zhvilluara industriale përpiqen të specializohen në prodhimin e mallrave kapitale, ndërsa vendet në zhvillim fokusohen në prodhimin e shërbimeve, si të turizmit. Por që të dy kategoritë e vendeve kryejnë shkëmbimet e tyre tregtare me mënyrën e tyre.

 19 

 

Modeli klasik i Ricardos është një model i orientuar nga ana e ofertës, i cili përdoret për shpjegimin e këmbimeve tregtare botërore ndërmjet vendeve në zhvillim dhe vendeve të industrializuara.

Në kundërshtim me shumë teori të tregtisë botërore, që përqendrojnë më shumë vëmendjen e tyre nga ana e ofertës, teoria neoklasike përpiqet të krijojë një kompozim midis ofertës dhe kërkesës. Ajo e përqendron vemendjen tek kërkesa.

1.4.4 Turizmi dhe teoria e ciklit ekonomik

Evoluimi i aktivitetit ekonomik nuk është i qëndrueshëm. Përkundrazi, prezanton faza të njëpasnjëshme zgjerimi dhe tkurrjeje. Këto luhatje quhen “cikli ekonomik” dhe shfaqen në madhësitë ekonomike si PBB, Konsumi, Investimet, Importet etj.

Problematika e luhatjeve ekonomike të veprimtarisë ekonomike fillon të studiohet nga ekonomistët klasik të shekullit të 19, Ricardo dhe Maltus, të cilët përpiqeshin të sqaronin rëniet si fenomene të lëkundjes së ekuilibrit.

Teoria ekonomike jep shpjegime të ndryshme në luhatjet ciklike të aktivitetit ekonomik. (Zarnowitz, V. 1985:523-558;Plosser, C.1989:51-77)

Ato meren me:

Shkaqet e luhatjeve ekonomike.

Me mekanizmat ekonomik të transmetimit të luhatjeve në të gjithë sistemin.

Me interpretimin e frekuencave të luhatjeve.

Turizmi si aktivitet ekonomik, është subjekt dhe ai i luhatjeve ciklike.

Luhatjet turistike fillojnë ose nga goditje që janë faktorë të jashtëm, dhe përmes sistemit ekonomik ndryshojnë në ciklike, ose vijnë nga vet funksionimi i sistemit ekonomik dhe shprehen kryesisht në ndryshimin e madhësisë të shpenzimeve konsumatore turistike, të investimeve turistike, të ardhurave turistike.

Në bibliografinë turistike ka dy studime të rëndësishme që studiojnë turizmin në marrhënie me luhatjet e veprimtarisë ekonomike.

E para (Schulmeister 1975) eksploron përfundimet e ciklit ekonomik mbi ndryshimet strukturore të kërkesës turistike.

E dyta( Schulmeister 1979) eksploron ndikimet e ciklit ekonomik të përgjithshëm në kërkesën turistike totale.

1.5 Konkluzione

Turizmi është një fenomen social ekonomik kompleks me karakteristika të vecanta. Turizmi përbën një formë të veçantë të kërkesës dhe të ofertës.

 20 

 

Heterogjeniteti dhe kompleksiteti i industrisë turistike çon në konkluzionin se turizmi nuk mund të përbëjë një sektor prodhues të pavarur ose degë në veprimtarinë ekonomike.

Asnjë sektor ekonomik ose degë nuk prodhon ekskluzivisht për turizmin. Turizmi si fenomen ekonomik, mund të studiohet mirë në kuadër të teorisë së konsumit dhe veçanërisht

të teorisë makroekonomike të konsumit. Në kuadër të kësaj teorie turizmi mund të shihet si një konsum i veçantë, d.m.th si “konsumi turistik”.

Elasticiteti i kërkesës për turizëm në lidhje me të ardhurat do të jetë më i lartë nga elasticiteti i kërkesës totale të ekonomive familjare dhe është në përgjithësi më i madh nga njësia.

Teoria e shërbimeve mund të interpretojë kënaqshëm procedurën dhe përfundimet e zhvillimit turistik. Ndërmjet mallrave dhe shërbimeve, që përbëjnë objekt të tregtisë botërore, janë dhe mallrat e shërbimet

turistike. Objektivi dhe drejtimi i transferimit të shkëmbimeve botërore të mallrave dhe shërbimeve turistike janë

diametralisht të kundërta me atë të mallrave dhe shërbimeve të tjera të tregtisë botërore. Turizmi si aktivitet ekonomik, është subjekt i luhatjeve ciklike.

 21 

 

2. KAPITULLI II Konsumi turistik dhe ndikimi i tij në ekonomi

Vendet e Evropës Juglindore janë të vendosura për t'u bërë destinacionet kryesore turistike gjatë viteve të ardhshme. Trashëgimia kulturore dhe historike e rajonit nxjerr në pah korridore të ndryshme kulturore,

të cilat ofrojnë mundësi politike, ekonomike dhe sociale për zhvillimin e vendeve të rajonit. Shqipëria ka potenciale turistike të rralla dhe duhet të vazhdojë rrugën e saj,

një rrugë të pavarur dhe të përgjegjshme në industrinë e turizmit”

T. Rifai5

2.1 Ndikimet e përgjithshme të turizmit në rajon dhe në Shqipëri.

Turizmi botëror, pasi kaloi stade të ndryshme zhvillimi deri më sot, pas demokratizimit(Durand, H, Guirand, P, Spindler, J. 1994:7-11 ) dhe masivizimit, përfaqëson një veprimtari ekonomike të rëndësishme për zhvillimin e një numri të madh vendesh. Në 1966 një nga drejtuesit e Bankës Botërore M. D. Davis theksonte: “Për vendet që ndodhen në stadin e zhvillimit turizmi përfaqëson forcë lëvizëse të vërtetë per t’u zhvilluar, siç ishte industria në Europë në shek 19”.

Një shembull që vërteton këtë thënie është shëmbulli i Japonisë. Turizmi botëror ndikoi në rritjen ekonomike të saj nëpërmjet rrjedhjes së valutës turistike. Arkëtimet valutore turistike gjatë periudhës së zhvillimit ishin të barabarta afërsisht me ato të eksporteve, ndërsa gjatë periudhës1950-70 turizmi botëror i solli kapitale 4 herë më të mëdha se ato të Planit Marshall, që solli për gjithë Evropën. Përparimi i Spanjës në përputhje me turizmin botëror ishte më i rëndësishëm se përfundimet në vendet e tjera pritëse tradicionale (Franca, Italia, Austria, Zvicra) si dhe në destinacione turistike të specializuara (Greqi, Tunizi, Marok etj).

Turizmi është bërë një aktivitet popullor global i kohës së lirë. Ardhjet ndërkombëtare turistike arritën në 1035 milion në vitin 2012, nga 983 milion në vitin 2011, dhe 940 milion në vitin 2010. Në vitin 2011 dhe 2012, kërkesa për udhëtim ndërkombëtar vazhdoi të përmirësohet pas tkurrjes që rezultoi nga recensioni nga gjysma e dytë e vitit 2008 deri në fund të vitit 2009. Pas një rritjeje prej 5% në gjysmën e parë të 2008, në gjysmën e dytë të 2008 numri i turistëve pësoi një rënie të theksuar duke vazhduar në 2009 me rënie prej 4. 2% në ardhjet e turistëve dhe 5. 7% në të ardhurat turistike. Viti 2012 shënon një moment historik në turizmin global.

Të ardhurat ndërkombëtare nga turizmi u rritën në 1030 miliard US $ në vitin 2012, që korrespondon me një rritje reale me 3. 8% në krahasim me vitin 2011. Në vitin 2012, Kina u bë shpenzuesi më i madh në turizmin ndërkombëtar global me 102 miliard US$ ose(+38%), duke tejkaluar Gjermaninë (+4%)dhe Shtetet e Bashkuara(+5%). Kina dhe tregjet në zhvillim kanë rritur ndjeshëm shpenzimet e tyre gjatë dekadës së kaluar, me Rusinë(+21%) dhe Brazilin (+32%) si shëmbuj të rendësishëm.

Turizmi është i rendësishëm, dhe në disa raste, me rendësi jetike për shumë vende. Në Deklaratën e Manilas mbi

                                                            5Seminar rajonal i zhvilluar në Shqipëri 25. 11. 2010 për zhvillimin e turizmit të qendrushëm

 

 

Turiztë tijmarrdispomallr

Figu

Burim

Figu

Burim

Ai gjindumikptregt

PërkvitinregjiEkonndjek

100

200

300

400

500

600

700

800

0%

5%

10%

15%

20%

zmit Botërorj të drejtpërrëdhëniet e tozicion, dukrave dhe shë

ura 2.1: Num

mi: Organizata Bo

ura 2.2: Rrit

mi: Kalkulime të

jithashtu kristri të shërbpritjes si stretare, vende a

kundrejt pasn 2011, me istruar në mnomitë në zkura nga Evr

0

00

00

00

00

00

00

00

00

1950

%

%

%

%

%

1950

r të 1980, turdrejta në setyre ndërkomke përbërë 3ërbimeve.

mri i turistë

otërore e Turizm

tja e % së n

autorit.

ijon mundësbimit përfshiehimet, dukeargëtimi etj.

igurisë së vashtesë të të

mbarë botën. zhvillim morropa(+2%) d

1960 1965

1960 1965

urizmi shikohektorët sociambëtare". Tu0% të ekspo

ve dhe i pop

mit & Banka Bot

numrit të tur

i për punësiijnë shërbim

e përfshirë ho

azhdueshme ardhurave Destinacion

rën rolin uddhe Amerika

1970 1975

5 1970

het si "një akalë, kulturorurizmi sjell orteve të shë

pullsisë botë

ërore 2013 

ristëve ndaj

m në sektorme të transpootelet, vendp

ekonomikenga turizmi

net mesdhetdhëheqës meat (+ 4%).

5 1980 198

1975 1980

22 

ktivitet thelbrë, arsimorë të ardhura tërbimeve të

ërore (në m

j numrit të p

rët e shërbimortit, si linjapushimet dhe

, ardhjet turii me 28 milare përjetuae rritjen më

85 1990 1

1985 1

bësor për jetdhe ekonom

të mëdha nëbotës dhe 6

milion)

popullsisë b

meve të ekonat ajrore, ane objektet ar

istike në Evlion euro, n

an rezultatet ë të madhe n

1995 2000

1990 1995

tën e kombevmik të shoq pagesa për 6% të ekspo

botërore

nomisë, të lidnijet turistikergëtuese, si:

vropë arritën nga 41 milio

më të miranë Azi (+4%

2010 2011

2000 20

ve, për shkaqërive komb

mallra dhe orteve të për

dhura me tue e taksitë,parqet, kazin

në 503 milion që ishte a, me një rr%)dhe Afrik

2012

010 2011

ak të efektevëtare dhe nshërbime n

rgjithshme t

  

urizmin. Këto shërbimet notë, qendra

ion turistë nkjo shtesë itje prej 8%kë (+6%), t

Turistë

Popullsia

2012

 

e ë ë ë

                

o e

at

ë e

%. ë

 

Orgaaspek

 

Figu

Burim

Ndry7%),përk

Turizpërfsedhedens

Shummungvendtë du

ShumNdërshumpërfiekonTuriztrego

Turizvitevlever

0

10

20

30

40

50

anizata Botëktin e numri

ura 2.3: Ven

mi: Organizata Bo

yshimin më , Spanja (+atësishtë me

zmi ështëshin një shume sektori pubitetin më të

më zona rurgesës së shë

deve vazhdonukshëm në pë

mica e shtetrmarrjet e tu

më më të libitojnë nga bunomike dukezmi Evropiaojnë se turizm

zmi në Shqive ‘90, turizrdi ekonomi

Franca

ërore e Turiit të udhëtarë

ndet më të v

otërore e Turizm

të madh në +7. 6%), Itae (+0. 5%) dh

ë një amëllojshmërblik në fushamadh të tërh

rale janë ndërbimeve ban të jetë e pëërqëndrimin

teve evropiaurizmit dhe beralizuar tëurime që jane përfshirë rran dhe indusmi bëhet gjit

ipëri gjatë pezmi filloi të ke. Burimet

SH.B.A.

izmit raportoëve ndërkom

vizituara në

mit 2012

rritjen e numalia (+5. 7%he (+0. 6%).

aktivitet iri të gjërë proat e tyre të heqjeve turis

dër territoretazë dhe të nërqëndruar nn rajonal të zh

ne me një tdegët e indu

ë turizmit nënë të paprekurogat e ulëtastritë e tij u thnjë e më i

eriudhës së vlerësohet sturistike tek

Kina Sp

oi për vitin mbëtarë.

ë vitet 2010,2

mrit të vizito%), kurse n.

i rëndësisoduktesh e ddecentralizu

stike, është n

më dinaminjë tregu të në rajone të chvillimit eko

traditë të gjaustrisë janë ë botë, ato jura ose që sha dhe monedjanë nënshtrëndësishëm

sundimit kosi një nga dk të cilat u b

panja Ital

20

23 

2011, dhje

2011 (milion

orëve në 201ndryshimin

shëm ekodestinacioneuara në nivenjë nga rajon

ike në Evropapërshtatsh

caktuara. Maonomik.

atë në turizënën presionjanë duke khfrytëzohen dhat e buta. truar ndrysh

m për rajonet

omunist njohegët e ekon

bazua zhvilli

ia Turqia

010 2011

etë vendet e

n turistë)

11 në krahasmë të vogë

onomik nësh. Në të janl rajonal ose

net më të viz

opë, ndërsa hëm të punëadhësia e ven

ëm janë dukne konkurruekonkurruar mshumë pak Në këto des

himeve të mët evropiane.

hu një zhvillnomisë së veimi turistik n

a Mbretëriae Bashkuar

e mëposhtme

sim me 2010ël e kishin

ë Kontinenë të përfshie lokal. Evrituara turisti

shumë të tjës. Rritja ekndit nuk duk

ke vuajtur ngese të jashtëme destinacdhe nga shu

stinacione bëdha për dis

im të ngadaendit me mënë Shqipëri

arGjermania

e si më të

0 e kishte TuMeksika d

entin Evrira si sektori ropa, me divike në botë.

era vuajnë pkonomike nëket të ketë nd

ga dobësitë ëzakonshme.ione të reja umë kushte tën pjesë edhsa vite. Shif

altë dhe të poë shumë perpas viteve ’9

Malajzia M

vizituarat n

urqia me (+8dhe Malajzi

ropian. Aprivat, ashtu

versitetin dh

për shkak të shumicën donjë ndikim

e prodhimit. Në një treg që mund ttë favorshmhe Shqipëriafrat përkatës

olitizuar. Parspektivë dh90, ishin ng

Meksika

 

ë

8. a

Ai u e

ë e

m

t. g ë e

a. e

s e a

 

njëraZhvi

Kjo përgjGjërturist

Figu

Burim

Figu

Burim

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

a anë pozita illimi i mahn

është e lidhjithshëm të at kanë ndrytik.

ura 2.4: Ard

mi: Organizata Bo

ura 2.5: Ard

mi: World Bank.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

1

00

50

00

50

00

50

00

50

2000

gjeografike nitshëm dhe

hur me nevoulët të çmimyshuar ndër

dhjet turistik

otërore e Turizm

dhjet turistik

2011. World De

1993‐1997

2001

Bullg

Kroac

Shqip

dhe kushtetme ritme të

ojën e indusmeve dhe të

vite për Shq

ke për vend

mit 2013

ke për bano

evelopment Indic

1998‐200

2002 200

aria Fr

cia M

përia Sl

t klimaterikeshpejta i tur

strisë turistikpagave. Kët

qipërinë dhe

det e rajonit

or për vende

cators 2011.

02 200

03 2004

ranca

Malta

lovenia

24 

e dhe nga anrizmit në Shq

ke evropianto cilësi e bëe tashmë ajo

(000 turistë

et e rajonit

03‐2007

2005

Greqia

Maqedonia

Spanja

na tjetër histqipëri filloi p

e për destinënë Shqipër

o po merr fo

ë)

2008‐2012

2006 20

Hungaria

Portugalia

Turqia

toria dhe trapas vitit 200

nacione turisrinë një destiormën e një

007 2008

Italia

a Ruma

shëgimia e s00.

stike të rejainacion turisdestinacioni

Shqipëria

Bullgaria

Kroacia

Malta

Maqedonia

Rumania

Serbia

Mali I Zi

Bosnje‐Her

Sllovenia

2009

nia

saj kulturore

a me nivel tstik tërheqësi të mirëfillt

a

rcegovina

2010

 

e.

ë s. ë

 

DuketuristHungzhvil

Nga turist0,10 vitinpër bkrah

Përpjkryerrjedme m

Figu

Buri

Megjturizprodprod

Megjpoten

Synigjendbërë

SekttremKate

100

200

300

e krahasuar tike për bangaria, Italia,llojnë turizm

viti 2001 detike për të aturistë për

n 2005 dhe gbanor lë paasim me 200

jekjet për zhsisht sepse k

dhim përpjekmundësitë që

ura 2.6: Num

imi: INSTAT 20

gjithatë numrzmit në zhvidhimi, e si paduktivitet të l

gjithë konkuncialin të ko

imi kryesor dja e turizmipërdorim të

tori i turizmmujorit të dytegoritë kryes

0

00000

00000

00000

1995

numrin e tnor në Shqip, Kroacia, M

min, ajo zinte

eri në vitin 2aritur në 200banor. Në p

gjashtëfishohas Maqedoni09, me 29. 3

hvillimin e tukapitalet e nkjet që të zhë paraqiteshi

mri i turistë

013

ri i vizitorëvillimin e ekasojë rritet dlartë.

urrencën e fontribuojë po

i politikës sit botëror, d.

ë plotë të bur

mit në Shqiptë dhe të tretsore të ndikim

5 1996 1997

turistëve në përi ishin 0,1Malta, Maqee vendin e fu

005 turizmi 05 në 0,24 tuperiudhën kohen në krahainë, Turqinë%, duke lën

urizmit në Snevojshme qhvillohej turiin.

ve të ardhu

ve në Shqipëkonomisë shdhe kontribu

fortë nga veozitivisht në

ë zhvillimit .m.th. turistërimeve turist

përi, vlerësotë. Turizmi kmit turistik j

1998 1999

vitin 2011 10 turistë pëedonia, Portundit.

në Shqipëri uristë për baohore 2006 asim me vitië, Rumaninëë pas Maqed

Shqipëri në fqë mund të dzmi në Shqi

ur në Shqipë

ëri vazhdontehqiptare. Të uti në të ardh

endet e rajorritjen ekono

turistik ështët të lëvizin ntike të vendit

ohet si një ka disa lloje anë ekonom

2000 2001

Numri

25 

me vitin 19ër banor. Nëugalia, Rum

filloi të rriteanor. Gjatë kderi në 200in 2000. Gjaë. Në vitin doninë, Turq

fillim të vitedisponoheshipëri gjatë k

ëri

e të shtohej ardhurat ng

hurat kombë

onit si Kroaomike.

të të përfitojnga vendi i bt pritës dhe a

ndër sektorndikimesh n

mike, sociale,

2002 2003

 i turistëve në 

995, është rë listën e 14mania, Shqip

et me ritme mkësaj periud09, ardhjet tuatë kësaj per2010 ardhje

qinë, Italinë,

ve ‘90, u pëhin për këtë kësaj periudh

dhe kështu, ga turizmi r

ëtare duke e

acia, Greqia

ojë Shqipëriabanimit të pëakomodues t

rët me nivenë shumë pr, natyrore os

2004 2005

Shqipëri

rritur 9 herë4 shteteve(Bpëria, Sllove

më të shpejtdhe Shqipëriauristike dyfiriudhe Shqipet turistike pRumaninë,

ërballën me sqëllim, ishin

he, nuk ishin

të bëhej mërrisin indireshndëruar tu

a, sektori i

a sa më shumërhershëm jatë tyre, pra n

el rritjeje të rej vendeve se mjedisore

2006 2007 2

ë. Në vitin ullgaria, Fraenia, Spanja

ta, duke dyfia lë pas Maishohen në kpëria në ardpër një banPortugalinë

shumë vështn shumë të n në proporc

ë i fortë ndikekt kërkesënurizmin në n

turizmit në

më të jetë e ashtë vendit në Shqipëri.

lartë, veçatë cilat turis, politike dh

2008 2009 2

2000 ardhjeanca, Greqiaa, Turqia) q

shuar ardhjeqedoninë mkrahasim m

dhjet turistiknor rriten, n.

tirësi dhe kjokufizuara. Scion të drejt

kimi pozitiv n për faktornjë faktor m

Shqipëri k

mundur ngtë tyre, duk

anërisht gjatstët vizitojnë

he kulturore:

2010 2011

 

et a, ë

et e e e ë

o Si ë

i ë e

a

a e

ë ë.

 26 

 

Ndikimet ekonomike përfshijnë përfitimet ekonomike, që vijnë nga zhvillimi i veprimtarisë turistike në një rajon (p.sh. shtimi i të ardhurave, i punësimit, i të ardhurave publike, kërkesë e shtuar për mallra dhe shërbime, etj).

Ndikimet sociale përfshijnë ndryshime në mënyrën e jetesës së banorëve të një rajoni turistik (p.sh. shtimi i popullsisë në rajon, ndryshime gjeografike dhe profesionale, ndryshime në formimin e shtresave sociale, krijimi i ideve të reja, etj. )

Ndikimet politike përfshijnë ndryshime në nivelin politik të banorëve të rajonit turistik (p.sh. kontroll i dobët i zhvillimit turistik nga vendasit, politizim i shtuar i banorëve për shkak të interesave vendore që janë në kundërshtim me politikat qeveritare etj. )

Ndikimet natyrore ose mjedisore përfshijnë ndryshimet që bëhen në mjedisin natyror dhe artificial të rajonit(p.sh. ndotje, shkatërim i monumenteve historike, privatizimi i bregut të detit dhe i pyjeve etj)

Ndikimet kulturore, përfshijnë ndryshimet që bëhen në sistemin kulturor të rajonit turistik (p.sh. komercializimi i traditës, varësi kulturore e rajonit nga prototipet e kulturës të vendeve të dërgimit të turistëve etj).

Figura 2.7: Kategoritë kryesore të ndikimit të aktivitetit turistik

Burimi: Autori

Ndikimet turistike, pozitive apo negative, janë të rëndësishme dhe i përkasin të gjithë sektorëve të aktivitetit social-ekonomik. Ndërmjet kategorive të ndryshme të ndikimeve nuk ka kufi të qartë ndarjeje. Në analizën turistike, përcaktimi i vlerësimit sasior të çdo kategorie ndikimi është një procedurë e vështirë dhe komplekse. Sipas një studimi të OBT ndikimet e turizmit në një ekonomi kombëtare ose rajonale vlerësohen nga shkalla e pjesëmarrjes së kësaj veprimtarie në synimet e ekonomisë, d.m.th. pjesëmarjen e saj në zhvillimin ekonomik, qëndrueshmërinë e çmimeve, ekuilibrin e bilancit të pagesave, shpërndarjen e drejtë dhe të barabartë të të ardhurave kombëtare, punësimin e plotë.

Studimi i OBT(1980) i grupon ndikimet e turizmit në tri kategoritë e mëposhtme:

Ndikime në strategjinë e zhvillimit ose ndikimet e përgjithshme.

Ndikime ekonomike 

Ndikime politike 

Ndikime mjedisore 

Ndikime kulturore 

Ndikime sociale 

Ndikimet

Turistike

 27 

 

Ndikime të pjesshme në ekonominë kombëtare, d.m.th. tek prodhuesit, tek sektorët ekonomik dhe tek variablat makroekonomik të ekonomisë kombëtare.

Ndikime të jashtme, të cilat në sektorin social-kulturor të burimeve njerëzore dhe të mjedisit natyror gjënden më afër me ndikimet ekonomike.

Tabela 1: Ndikimet e përgjithshme të turizmit

Llojet e ndikimeve Synime të politikës ekonomike Ndikimet ekonomike

Të përgjithshme 1. Strategji zhvillimi 1. Ndikime të përgjithshme në ekonominë kombëtare.

2. Ndikime në varësinë nga jashtë.

2. Zmadhim të sektorëve prodhues. 1. Ndikime në prodhim.

2. Ndikime në punësim.

Të pjesshme 1. Sektori i jashtëm 1. Ndikime në bilancin e pagesave.

2. Ndikime në vlerën reale të shkëmbimit.

3. Ndikime në ofertën e parasë dhe në

shpejtësinë e qarkullimit të saj.

2. Sektori publik

Niveli i ndërhyrjes së shtetit

1. Ndikime në arkëtimet publike.

2. Ndikimet në shpenzimet publike.

3. Qëndrueshmëri e çmimeve. 1. Ndikime në popullsi.

2. Ndikim në rritjen e vlerës së tokës.

4. Gjykim me paanësi të sistemit 1. Ndikim në shpërndarjen e të ardhurave.

5. Organizim racional i vendit. 1. Ndikime në zhvillimin rajonal.

2. Ndikime në zonat rurale.

 28 

 

3. Ndikime në ndryshimet demografike.

Të jashtme 1. Përdorimi racional dhe mbrojtja e burimeve njerëzore dhe natyrore.

1. Ndikime në mjedisin natyror.

2. Ndikime në formimin profesional.

2. Ndikime sociale dhe kulturore. 1. Ndikime në shprehitë konsumatore.

2. Ndikime në ndryshimet sociale dhe

kulturore.

Burimi: Organizata Botërore e Turizmit(1980)

2.2 Përmbledhje e literaturës

Turizmi sipas Richter L. G. (1983) “ka evoluar në forcë ekonomike sovrane për shumicën e vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim, me ndikime të rëndësishme mjedisore dhe social politike”.

Natyra komplekse e turizmit dhe ndikimet që mund të sjellë zhvillimi i tij në një vend pritës, ka çuar në përcaktime të shumta te fenomenit nga shumë studiues të degëve akademike të ndryshme. Pas vitit 1970, studiuesit filluan të dokumentojnë ndikimet negative sociale, ekonomike dhe mjedisore të turizmit (Jordani 1980).

Më vonë studiuesit filluan të hetojnë ndikimet pozitive të turizmit.

Gilbert D. C. (1990) është përqëndruar në studimin e kërkesës turistike, e cila konsiderohet se mund të matet më thjesht se oferta turistike dhe favorizon krahasimin ekonomik ndërmjet vendeve ose rajoneve, duke nxjerrë në pah përfitimet e turizmit.

Sipas Ζαχαρατος Γ. Α. (2000a) “turizmi nuk mbështetet vetëm në kërkesën turistike, por përfshin dhe studimin e një totali komponentësh” si të kërkesës ashtu dhe të ofertës, të cilat kanë si përfundim plotësimin e dëshirave të turistit për të realizuar një udhëtim të gjatë larg vendbanimit të tij të qendrueshëm.

Përkufizimi i turizmit është dhënë nga Hunziger,W. and Krapf, K.(1942, 1965), ku sipas tyre “turizmi është shuma e fenomeneve dhe marrëdhënieve që krijohen gjatë udhëtimit dhe qendrimit të të huajve në një vend, i cili nuk është vendbanimi i përhershëm i tyre dhe nuk ushtrohet ndonjë veprimtari fitimprurëse”. Elementi bazë i këtij përcaktimi është se e trajtuan turizmin si një fenomen të përbërë, i cili përfshin një gamë të gjërë

 29 

 

marrëdhëniesh që krijohen ndërmjet udhëtarëve dhe banorëve vendas. Përcaktimi i tyre krijoi bazën për studimin e turizmit si sistem, sepse paralelizuan turizmin me “ totalin e marrëdhënieve dhe të fenomeneve” dhe trajtuan koncepte të tilla si subjekti turistik, që është turisti dhe objekti turistik që ka të bëje me mekanizmat teknik ekonomik që janë të domosdoshëm për zhvillimin e turizmit.

Kaspar C(1991) duke u bazuar në përkufizimin teorik të Hunziger and Krapf dha një përcaktim më të gjërë për turizmin. Pra “totali i ndërveprimeve dhe fenomeneve që rezultojnë nga udhëtimi dhe qëndrimi i njerëzve, për të cilët vendqendrimi nuk përbën rajonin e banimit të përhershëm të tyre dhe nuk ka lidhje me vendin e punës së tyre. ” Autori e pa turizmin si sistem, i cili ndahet në dy nënsisteme që janë vazhdimisht në bashkëpunim: “subjekti turistik” dhe “objekti turistik”. Me fjalë të tjera turizmi është një sistem i hapur që pranon dhe në të njëjtën kohë shkakton ndikime të konsiderushme në mjedise të ndryshme të vendit ku zhvillohet.

Diagrama 2.1: Sistemi turistik i Kaspar

Burimi:Kaspar, C.1991:14

Përkufizim për turizmin kanë dhënë dhe Mathieson, A and Wall G. (1982:1). Përkufizimi i tyre prezanton faktorin e ndikimeve që shkaktojnë udhëtarët në prosperitetin ekonomik, natyror dhe social të komunitetit vendas.

Sistemi turistik i Leiper, N. (1979 and 1990 a) i jep rëndësi të vecantë lidhjes se vendit të orgjinës me stacionet e ndërmjetme dhe vendin pritës. Ai identifikon 5 komponentë që ndikojnë në realizimin e një udhëtimi turistik:

Elementi njeri-turist

Sistemi turistik

Mjedisi ekonomik  Sisteme më të larta Mjedisi social 

Nënsisteme : 

Subjekte 

turistike 

Destinacioni 

turistik 

Organizata 

turistike Bizneset 

turistike 

Nënsisteme : 

Objekte 

turistike 

Mjedisi teknologjik  Mjedisi ekologjik Mjedisi politik

 30 

 

Vendet e prejardhjes  

së turistëve 

Dalje e turisteve  

Kthimi I turistëve   

Vendet e pritjes së 

turistëve. Hyrje e 

turistëve që 

qëndrojnë në 

destinacion për një 

kohë të caktuar 

Kalimit

Vendi i orgjinës Stacionet e ndërmjetme Vendi i destinacionit Elementi ekonomik. Industria turistike.

Leiper, N. (1990 b) në përgjithësi, konsideron turizmin si një aktivitet njerëzor i cili përfshin sjelljen e turistëve, idetë që formojnë këtë sjellje dhe aktivitetet individuale dhe shoqërore të kohës së lirë që ndërmarrin turistët.

Diagrama 2.2 : Sistemi turistik i Leiper

Burimi:Leiper N. 1979:404, Leiper N.1990:367-384

Edgell, D(1990), arrin në përfundimin se turizmi është një nga industritë më të mëdha në botë.

Shprehësi kryesor i kësaj teorie është Smith, S(1988:183) i cili e konsideron turizmin si “shuma e bizneseve, të cilat ofrojnë drejtpërdrejt mallra dhe shërbime për të ndihmuar realizimin e aktiviteteve profesionale dhe aktiviteteve të kënaqësisë dhe kohës së lirë, të cilat ndodhin larg nga mjediset e shtëpisë së turistit”.

Bull, A. (2002) përdor termin “industria turistike”, për t’u shprehur se turizmi ndryshon nga çdo sektor i industrisë. Sipas tij turizmi nuk përbën një sektor, por bëhet fjalë për një total shërbimesh plotësuese reciproke dhe njësi prodhuese, të cilat mund të funksionojnë dhe të pavarura dhe për këtë shkak ekonomistët nuk mund ta kategorizojnë.

Siç thekson Doswell, R.(2002;18) “ nuk është aspak e thjeshtë të përshkruajmë turizmin në totalin e vet, sepse kemi të bëjmë me një aktivitet që është vështirë ta përcaktojmë dhe ta menaxhojmë”.

Papadopulos, S. I. and Mirza, H. (1985) identifikuan turizmin si industri e shërbimeve, d.m.th si një burim i kërkesës përfundimtare të shërbimeve që ofrojnë degët e tij.

Reduktimin e turizmit në “industri të turizmit” ose “sektor i ekonomisë” e refuzon dhe Davidson, P. W. et al(1994), pasi mbron se turizmi është një fenomen social ekonomik i cili funksionon si forcë shtytëse e

zhvillimit ekonomik, por dhe si një forcë sociale.

Rrugët e

të turisteve

Mbështëtje 

politike të 

“nxitjes” 

Mbështëtje 

politike e 

“tërheqjes” 

Industria Turistike: Lejon dhe mbështët 

faktorët nxitje dhe tërheqje 

 31 

 

Sipas Davidson, P. W. et al(1994) “çdo industri e cila ofron produkte tek konsumatorët, në shkallë të vogël apo të madhe, merr të ardhura nga turistët, sepse shpenzimet turistike nuk prekin vetëm produkte të specializuara, por në masë të rëndësishme pajtohen me shpenzimet e komunitetit vendas”. Sipas autorëve turizmi përbën një konsum individual që në pjesën më të madhe të tij është i krahasueshëm, si me konsumin e komunitetit të vendit pritës, ashtu dhe të vendit të orgjinës.

Për të analizuar konsumin turistik, sipas Mitchell, L.S.(1991) është domosdoshmëri studimi i vendit të orgjinës dhe destinacioni, si dhe lidhjet hapësinore ndërmjet tyre, të cilat arrihen nëpërmjet krijimit të rrjetit të telekomunikacionit dhe transportit. Në përgjithësi autori mbron idene se nuk është e mundur të analizohen fenomenet turistike, pa u marre parasysh vendi i kërkesës(i origjinës), vendi i ofertës(destinacioni) dhe lidhja e tyre.

Lëvizjen, si faktor themelor për realizimin e konsumit turistik e analizoi dhe Walterspiel A. M. (1974) i cili mbështeti idenë se turistët përbëjnë një grup konsumatorësh specifik, sepse duhet të zhvendosen në destinacion, që të konsumojnë produktet e bizneseve turistike, por nuk duhet të qëndrojnë në atë vend gjithmonë, sepse atëherë pushojnë së pasuri specifikën e turistit. Autori konsideron se konsumi turistik shfaq disa karakteristika specifike, si produktet që ofrohen tek turisti janë për përdorim individual dhe qendrimi i tij i përkohshëm në destinacion krijon domosdoshmërinë për krijimin e një seri biznesesh, të cilat ofrojnë shërbime strehimi dhe ushqimi.

Walterspiel, A. M. (1974) mbështet idenë, se konsumi turistik përmban dhe mallra publike si trashëgimia kulturore dhe vendet me bukuri natyrore të veçantë, përderisa hyrja tek ato presupozon pagesën indirekte nga turistët, si p.sh. imponimin për pagesën e çmimeve të larta në njësi hoteliere me pamje nga këto vende.

Joschke, H. K. (1954) dallon këtë lloj konsumi në dy kategori:

Konsumin turistik plotësues, i cili shfaqet kur turistët konsumojnë të njëjtat produkte me popullsinë vendase dhe kështu turisti përbën një klient shtesë të bizneseve të rajonit.

Konsumin turistik specifik, ku turistët konsumojnë produkte të specializuara, të cilat prodhohen vecanërisht për ata dhe rrjedhimisht ndryshon dhe struktura e prodhimit të vendit të destinacionit me tipe të reja biznesesh.

Ζαχαρατος, Γ. Α. (2000) thekson se turizmi ndërkombëtar si konsum individual edhe pse në pamje të parë shfaq ngjashmëri me konsumin e vendasve, nga ana ekonomike mund të ndahet nga ajo dhe të shfaqet si kategori ekonomike e vecantë e kërkesës përfundimtare. Ritmet e rritjes së turizmit në mbarë botën duke shkaktuar ndikime të rëndësishme janë një fushë e kërkimit për ekonomistët.

Creaco(2003) tregoi se efektet negative, sipas banorëve, kryesisht janë të përqëndruara në zhurmën, ndotjen e mjedisit, rëndimin e trafikut dhe rritjen e çmimeve.

Shumë shkencëtarë besojnë se turizmi është një mjet i zhvillimit me shumë përfitime të mëvonshme ekonomike që mund të maten objektivisht dhe të përdoren për zhvillimin e mëtejshëm (Cohen, 1972).

 32 

 

Në vlerësimin e ndikimit social, i një rëndësie të madhe është mendimi i komunitetit lokal, sidomos kur bëhet fjalë për zonë të vogël.

Faktorë të rëndësishëm që formojnë qëndrimet dhe perceptimet e banorëve për turizmin, janë informacionet demografike dhe personale të banorëve. (Belisle and Hoy, 1980).

Pikëpamjet e banorëve duhet të merren parasysh në hartimin e politikave të turizmit nga ana e autoriteteve lokale. Ky theksim mbi planifikimin fizik u pasua nga Baud-Bovy and Lawson (1977), të cilët bënë thirrje për integrimin e planifikimit turistik në politikën ekonomike të vendit. Pavarësisht se si do të zhvillohet turizmi në një komunitet të vogël, njerëzit janë parë si "lojtarët" kryesorë dhe se sjellja e tyre do të ketë një ndikim të rëndësishëm në suksesin apo dështimin e tij. Ka disa shembuj të ishujve të vegjël që varen shumë nga të ardhurat e turizmit ndërkombëtar dhe ku sektori i turizmit ka marrë përkrahje të fuqishme nga qeveria ( Louca 2006).

Në çdo rast, zhvillimi i turizmit, sidomos në komunitete të vogla, duhet të balancohet në mënyrë që të nxjerrë në pah shkallën maksimale pozitive dhe minimizimin e impakteve negative. Për shembull, Gunn (1979) mbrojti pjesëmarrjen e aktorëve të shumtë në procesin e planifikimit të turizmit, edhe pse një trajtim i tillë është praktikuar rrallë. Murphy (1985) theksoi domosdoshmërinë e përfshirjes së banorëve në procesin e planifikimit të turizmit. Autori gjithashtu theksoi çështjet sociale dhe mjedisore, si elemente të rëndësishme të planifikimit të turizmit të suksesshëm.

Candela,G. and Figini, P. (2010) argumentojnë se ekonomiksi i turizmit formon veten si një disiplinë e pavarur brenda ekonomiksit të aplikuar nëpërmjet analizës së destinacioneve. Destinacionet nuk janë as agjentë mikroekonomik dhe as agregatë makroekonomik, por sisteme teritoriale të furnizimit me një produkt turistik, i cili plotëson nevojat komplekse të kërkesës turistike. Zhvillimi i turizmit ndjek një cikël të jetës. Pas një periudhe të rritjes, zhvillimi turistik zakonisht ngec dhe fillon rënien.

Prania e përgjithshme turistike dhe shuma e investimeve të kryera në zonat turistike, përcaktojnë cilësinë e produktit turistik të ofruar nga ky destinacion turistik. Kjo cilësi nuk mund të vërehet nga ana e konsumatorëve në kohën e blerjes së produktit.

Megjithatë, në këtë situatë të informacionit jo të përkryer, konsumatorët formojnë pritjet në lidhje me cilësinë e produktit turistik të ofruar në çdo moment të kohës. Këto pritje, do të përcaktojnë pozicionin e kurbës së kërkesës turistike. Ndikimet e turizmit fillojnë me shpenzime nga vizitorët në zonën lokale (Horvath and Frechtling, 1999).

Szabo, R. (2012) duke analizuar numrin e njësive akomoduese, kapacitetin e tyre, të ardhurat tatimore lokale nga turizmi, netëqëndrimet e turistëve për rajonin e HevesCounty në Rumani, konkludon se turizmi ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e rajonit dhe është e vlefshme për të bërë investime të mëtejshme në turizëm.

Horst, T( 2009) jep një vlerësim kritik të tezave të UNWTO, se turizmi është një mjet efektiv për zhvillimin e rajoneve në përgjithësi, por veçanërisht i vështirë për rajonet malore.

 33 

 

Sipas Zaman, G. et al( 2010 ) turizmi ofron shumë mundësi për zhvillim ekonomik të qëndrueshëm. Në nivel lokal, duke shkaktuar efektet e tij ai mund të përfaqësojë një faktor të rimëkëmbjes ekonomike, duke vënë në përdorim të mirë burimet lokale dhe potencialin njerëzor.

Hazari and Kaur (1995) argumentojnë se turizmi ndikon gjithmonë në përmirësimin e mirëqënies, kurse Chao, Hazari, and Sgro (2005) duke shqyrtuar ndikimin e turizmit në mirëqënie në një ekonomi, vërejnë se një zgjerim në turizëm prodhon një rritje në çmime.

Brundenius, C. (2002) e shikon turizmin si një motor të rritjes ekonomike për Kubën. Turizmi ka luajtur një rol kyç në strategjinë e zhvillimit të ri që nga fillimi i viteve 1990.

Një rritje e kërkesës botërore për turizëm do të ketë një efekt pozitiv në rritjen afatgjatë të ekonomisë së vogël të hapur( Hazari and Sgro 1995).

Në një studim gjithëpërfshirës, Brau, Lanza, and Pigliaru (2007) gjetën se për vendet e vogla, specializimi në fushën e turizmit është i dobishëm për rritjen ekonomike.

Sipas Schubert, F. S. and Brida, G. J. ( 2009 ) kërkesa e turizmit, e shkaktuar nga rritja e lartë ekonomike jashtë vendit, çon në zhvillim në një ekonomi të vogël të hapur. Norma e rritjes së ekonomisë në periudhë afatgjatë është e lidhur me normën e rritjes së kërkesës së turizmit. Lanza, Temple, and Urga (2003) sugjerojnë se rritja e të ardhurave reale mund të mbështetet nga specializimi në turizëm.

Sipas, Avramescu, T. C. and Popescu, R. F. (2008), zhvillimi i qëndrueshëm rajonal duhet të lidhet me integrimin e turizmin në Rumani, ndërmjet komponentëve të tjerë të ekonomisë lokale, duke marrë parasysh edhe ndikimin më të ulët në mjedis dhe investimet e nevojshme për zhvillimin e tij.

Gooroochurn, N. and Blake, A. (2005) identifikojnë burimet nëpërmjet të cilit zgjerimi i turizmit mund të sjellë përfitime ose të dëmtojë një ekonomi.

Mënyrat e matjes së ndikimeve ekonomike të turizmit janë të ndryshme. Ivanov, S. and Webster, C. (2006), paraqesin një metodologji për matjen e kontributit të turizmit në rritjen ekonomike, e cila është testuar me të dhëna nga Qiprua, Greqia dhe Spanja, duke përdorur rritjen e PBB-së reale për frymë si një masë e rritjes ekonomike dhe duke e ndarë atë në rritjen ekonomike të gjeneruar nga turizmi dhe rritjen ekonomike të gjeneruar nga industri të tjera.

Myles, E. A. and Carter, R. (2009) maten ndikimet ekonomike të turizmit duke analizuar numrin e vizitorëve, sasinë e shpenzimeve të vizitorëve, të dhëna për furnizimin lokal dhe multiplikatorin ekonomik për 82 vende në Misissipi.

Mathieson and Wall, (1987), Pearce(1989), analizojnë rolin e zhvillimit të turizmit dhe ndikimin e tij në punësim, që nënkupton se zhvillimi i tij pasohet me krijimin e vendeve të reja te punës, jo vetëm në turizëm por edhe në sektorë të tjerë të aktivitetit ekonomik të një vendi. Pra, turizmi shikohet si një mundësi për zbutjen e papunësisë.

 34 

 

Guisan, M. C. and Aguayo, E. (2001) e analizojnë këtë ndikim për Rajonet Gjermane, Aguayo, E. Lamelas, N. and Alvarez, L.(2004) analizojnë ndikimet e turizmit në punësim për rajonet meksikane.

Benković, A and Mejía. J. F. (2008), analizojnë rëndësinë dhe potencialet e sektorit të turizmit për zhvillimin ekonomik, duke shqyrtuar të ashtuquajturat “aftësitë sociale” dhe potencialin e rinovimit në kuadër të procesit të rritjes ekonomike të çdo kombi.

Grzinic, J. and Vitasovic, A. (2007) analizojnë ndikimin e turizmit në punësim në Kroaci pas luftës.

Aguayo, E. (2005) analizon zhvillimin e turizmit dhe efektet e tij në tregun e punës nëpërmjet krahasimit ndërmjet vendeve të Evropës Qëndrore.

Turizmi mund të luajë një rol në zvogëlimin e papunësisë në vendet në tranzicion përmes ndikimit të tij, si në nivel kombëtar dhe rajonal. (Aguayo, E. Exposito, P. Vazquez, E. 2009)

Një studim nga Chao, Hazari, Laffargue, Sgro, and Yu (2008) shqyrton efektet e turizmit në punësim, në akumulimin e kapitalit dhe mirëqenien e banorëve për një ekonomi të vogël të hapur me papunësi, duke treguar se një bum turistik përmirëson kushtet e tregtisë dhe rrit punësimin, por ul akumulimin e kapitalit. Ndikimet e turizmit në shkallën më të madhe janë pozitive. Belisle dhe Hoy (1980) treguan se ndikimet pozitive të turizmit përfshijnë përmirësimin e infrastrukturës në rajone, ndërsa Figini, P. et al(2007) treguan se politikat turistike dhe investimet publike në destinacionet turistike ndikojnë në mirëqenien e banorëve.

Turizmi përbën një kompleks reciprok produktesh dhe shërbimesh plotësuese, njësi prodhimi, burimesh fizike dhe njerëzore, të cilat kushtëzojnë realizimin e një seri investimesh në infrastrukturë dhe superstrukturë, në mënyrë që të arrihet prodhimi i përsëritur dhe konsumi turistik i ndryshuar në një vend pritës.(Bull A. 2002)

Rëndësia e investimeve turistike publike apo private të një rajoni është e madhe, si për ekonominë turistike, ashtu dhe për ekonominë në tërësi, sepse mallrat kapitale turistike përbëjnë mjetet me të cilat shtohet aftësia prodhuese e ekonomisë turistike dhe identifikojnë në shkallë të rëndësishme, nivelin e zhvillimit turistik të vendit ose rajonit.

Dwyer,L.,Forsyth,P and Rao, P.(2000) analizojnë ndikimin e investimeve të huaja në turizëm dhe tregojnë se investimet e huaja luajnë një rol pozitiv në tërheqjen e turistëve të huaj dhe në rritjen e shpenzimeve turistike për vendin e destinacionit.

Zhang, J. and Jensen, C.(2005) i japin një mbështetje të fuqishme rëndësisë së ofertës në shpjegimin e flukseve ndërkombëtare të turizmit, si pasuritë e krijuara lidhur me investimet e huaja, kapacitetet hoteliere dhe nivelin e zhvillimit.

Turizmi ndikon në krijimin e infrastrukturës së përgjithshme. Infrastruktura në fushën e turizmit do të ketë efekte pozitive të mëdha në zhvillimin rajonal vetëm n.q.s. rajoni është i pajisur me faktor relevantë plotësues, d.m.th. me një mentalitet të shërbimit të orientuar në kuadër të popullsisë. (Rosenfeld, T.W.M and Kauffmann, A. 2010).

Stan, R E. , Gabroveanu, E. and Radneantu, N. (2009), duke përdorur metodën e analizës Anova, identifikojnë

 35 

 

ekzistencën e një lidhjeje pozitive midis investimeve neto në hotele dhe restorante dhe kapaciteteve të akomodimit turistik në Rumani.

Andergassen, R. and Candela, G.(2009) analizojnë lidhjen pozitive midis investimeve të huaja dhe turizmit në vendet në zhvillim.

Në një studim të kohëve të fundit, Tiwari and Mihai(2011)duke krahasuar performancën e rritjes së eksporteve dhe investimeve të huaja direkte për vendet aziatike për periudhën 1986-2008 identifikojnë lidhjen pozitive midis investimeve të huaja direkte dhe rritjes ekonomike.

Megjithatë ndikimet e investimeve të huaja në vendet pritëse janë mjaft të shumanshme, duke shkaktuar përfitime të rëndësishme, por dhe ndikime negative në zhvillimin turistik dhe të përgjithshëm të një vendi pritës. (Brohman, J. 1996;Bull, A. 2001).

Gorg and Greenaway (2004) kanë theksuar se investimet e huaja direkte kanë më shumë ndikime negative sesa efekte pozitive në ekonomitë në tranzicion.

Turizmi konsiderohet një sektor eksportues që mund të ndihmojë në përmirësimin e bilancit të pagesave, përderisa turizmi ndërkombëtar përfaqëson një konsum mallrash dhe shërbimesh jashtë vendit të origjinës së turistëve. Kështu, turizmi, i cili është një formë alternative e eksporteve, kontribuon në bilancin e pagesave, nëpërmjet të ardhurave valutore. Mihalić (2002) tregon disa përparësi të turizmit si një strategji e zhvillimit në krahasim me eksportin e mallrave dhe shërbimeve tradicionale.

Studimet empirike të publikuara testojnë një marrëdhënie pozitive midis eksporteve dhe rritjes ekonomike. Balaguer and Cantavella-Jorda (2001) për Spanjën; Awokuse, T. O. (2005) për Japoninë; Tang, T. C. (2006) për Kinën.

Cortés-Jiménez et al, (2009) konsiderojnë eksportet dhe turizmin si faktorë potencial që ndikojnë për rritjen ekonomike.

Nowak, J. J. and Sahli, M. ( 2008) analizojnë lidhjen që ekziston midis eksporteve të turizmit, importeve të mallrave kapitale dhe rritjes ekonomike për ekonomitë, si: Tunizia, Maroku, Turqia dhe Egjipti, në të cilat rritjet ekonomike afatgjata janë arritur nga importet e kapitalit të huaj të financuara nëpërmjet eksporteve të turizmit.

Duke marrë parasysh që një pjesë e madhe e shpenzimeve turistike shpenzohen për konsumin e mallrave dhe shërbimeve në vendin pritës, ekzistojnë faktorë, që mund të kenë një ndikim të pafavorshëm në rritjen ekonomike pasi mallrat dhe shërbimet nuk janë eksportuar në kuptimin tradicional, sepse çmimi i tyre nuk është përcaktuar në tregun ndërkombëtar, por në tregun lokal. Balaguer and Cantavella-Jorda (2002).

Në fakt, Sinclair and Bote Gómez (1996), theksojnë se hyrjet e mëdha të faturave valutore nga turizmi ishin një tipar dallues i modelit spanjoll. Një karakteristikë e veçantë është se për shkak të zgjerimit të pandalshëm të turizmit, në mënyrë të admirueshme u përfitua prej tij në drejtim të financimit të importeve kapitale, duke ndihmuar procesin e industrializimit.

 36 

 

Nowak, Sali, and Cort'es-Jim'enez (2007) sigurojnë një shpjegim teorik të rritjes ekonomike, ku pikat kyçe janë importet e kapitaleve, të financuara me të ardhurat e turizmit.

Hazari and Sgro (2004) analizojnë kërkesën turistike në varësi të çmimeve të shërbimeve turistike dhe të ardhurave të turistëve, ku të ardhurat nga turizmi janë përdorur ekskluzivisht për të blerë kapital të huaj. Ata tregojnë se turizmi mundëson vendin pritës për të importuar rritje nga jashtë.

Turizmi ndërkombëtar kontribuon në rritjen e të ardhurave si një eksport, nëpërmjet rritjes së efektivitetit përmes konkurrencës ndërmjet firmave vendore me firmat ndërkombëtare turistike koresponduese. (Bhagwati and Srinivasan, 1979).

Eksportet kontribuojnë pozitivisht në rritjen ekonomike, duke lehtësuar kufizimet e këmbimit valutor ose duke rritur eficencën nëpërmjet rritjes së konkurrencës (Krueger 1980).

Ka shumë studime në kontekstin e vendeve në zhvillim, të cilat shprehin dyshime në lidhje me marrëdhëniet pozitive të eksporteve dhe rritjes ekonomike. (Bahmani-Oskoee and Alse, 1993; Levin and Raut, 1997).

Chen and Devereux(1999) argumentojnë se turizmi në fakt mund të reduktojë mirëqënien e popullsisë për regjimet e tregtisë së dominuar nga taksat e importet.

2.3 Ndihmesa e turizmit në përpjekjet e vendeve për t’u zhvilluar

Turizmi është një faktor i zhvillimit ekonomik dhe progresit, i cili në kushte të caktuara mund të ndihmojë në përpjekjet e popujve të botës për të ndaluar ciklin e varfërisë dhe mjerimit që i rrënoi ato, duke i dhënë atyre më shumë prosperitet në të ardhmen dhe sidomos një jetë më njerëzore.

Nga të gjitha kategoritë e ndikimeve turistike, ndikimet ekonomike kanë rëndësinë më të madhe për zhvillimin e përgjithshëm, dhe kjo jo vetëm sepse mund të përcaktohen nga ana sasiore më lehtë nga të tjerat, por edhe për ndërvarësitë e theksuara të tyre me kategoritë e tjera të ndikimeve.

Duken qartë përmasat reale të ndikimeve ekonomike të turizmit në kuadër të një ekonomie botërore dhe njëkohësisht plotësimi i synimit të dyfishtë të tij:

Kontributi në zhvillimin ekonomik të një vendi. Përmirësimi i nivelit të jetesës së banorëve të saj.

Një analizë standarte e ndikimit ekonomik heton flukset e parave që vijnë nga shpenzimet e turistëve, fillimisht në biznese e agjensitë turistike, ku turistët shpenzojnë paratë e tyre dhe më pas tek (Stynes,J.D.1997):

× Bizneset e tjera:për furnizimin me mallra dhe shërbime të bizneseve turistike. × Familjet: në trajtën e të ardhurave të fituara nga puna në turizëm ose nga mbështetja e industrive. × Qeveria:përmes taksave të ndryshme mbi turistët, bizneset dhe familjet.

 37 

 

Kur turizmi zhvillohet në mënyrë të njëanshme, ndikimet afatgjata në ekonominë e një vendi janë negative, sepse dobëson sektorët produktiv dhe sidomos industrinë dhe bujqësinë, ndërsa gradualisht ndryshon ekonominë e vendit në ekonomi të shërbimeve.

Ndikimet afatgjata, në kushtet e zhvillimit të njëanshëm të industrisë turistike, zgjidhin të paktën përkohësisht disa nga problemet e ngutshme të zhvillimit ekonomik të një vendi, të tilla si defiçiti i llogarisë korente dhe krijimi i punësimit, pavarësisht se është sezonal.

Përfitimet e shumta ekonomike të zhvillimit të turizmit mund të shoqërohen me kosto të ndryshme natyrore dhe shoqërore, të cilat mund të sjellin kontradikta për zhvillimin e mëtejshëm të turizmit.

Për këtë arsye zhvillimi i turizmit është i nevojshëm të zhvillohet në të njëjtën kohë me sektorët e tjerë produktivë të ekonomisë, d.m.th duhet të jetë i planifikur, i balancuar, harmonik dhe kryesisht të shërbejë si një mjet nxitës për rritjen ekonomike, por të mos luajë rolin kryesor, por një rol plotësues.

Për shkak të potencialit të turizmit për të kontribuar për formimin e të ardhurave kombëtare, uljen e papunësisë, balancimin e bilancit të pagesave, turizmi duhet të marrë pjesë në programet e zhvillimit ekonomik menjëherë pas bujqësisë dhe industrisë, duke sugjeruar rolin e tij si një faktor, i cili ndihmon kryesisht sektorët kryesor të aktivitetit ekonomik, d.m.th bujqësinë dhe industrinë, në një përpjekje të përbashkët për të promovuar progresin.

Por duhet të mbahet parasysh nevoja për të përcaktuar kufijtë e zhvillimit të turizmit në një zonë, që do të thotë të përcaktohet kapaciteti i mbartjes së turizmit, pa prishur ekuilibrin me përbërësit e tjerë, d.m.th në lidhje me njerëzit që jetojnë përgjithmonë në atë zonë.

Në vendet në zhvillim, turizmi në shumicën e rasteve, përbën një veprimtari relativisht të re ekonomike që u zhvillua në nivele të larta në një periudhë relativisht të shkurtër kohore, fakt i cili kishte si vazhdim shfrytëzimin pa masë si të objekteve të infrastrukturës dhe superstrukturës turistike, po aq dhe të burimeve njerëzore të tyre.

Në disa raste objektet e infrastrukturës dhe superstrukturës turistike të vendeve pritëse dhe akomoduese të turistëve, nuk janë të mjaftueshme për të absorbuar një numër të madh hyrjesh turistike. Në raste të tjera numri relativisht i vogël i turistëve mund të jetë i pamjaftueshëm për një shfrytëzim të plotë të objekteve turistike ekzistuese. Në raste të tilla mund të konsiderohet e nevojshme rritja e çmimeve të përdorimit të objekteve turistike, për të kompensuar sa më shumë të jetë e mundur kostot e tyre. Transformimi i ekonomisë tradicionale rurale të një vendi në zhvillim në një ekonomi industriale, kërkon si parakusht zhvillimin ekonomik të tij. Zhvillimi ekonomik i një vendi, nuk është një çështje e thjeshtë, sepse kërkon kapitale të mëdha, të cilat vendet në zhvillim zakonisht nuk i kanë. Kjo thjesht do të thotë se në qoftë se këto vende duan të zhvillohen ekonomikisht, duhet të apelojnë për hua të brendshme dhe të jashtme. Përtej kësaj, rritja ekonomike kërkon durim, sepse procesi i zhvillimit në përgjithësi konsumon kohë. Të gjitha këto kanë qënë shkaku kryesor që i detyruan shumë vende në zhvillim të synojnë drejt turizmit, me shpresën se duke zhvilluar turizmin do të sigurojnë burimet ekonomike të nevojshme për industrializimin e vendit. Përveç kësaj, turizmi është përdorur gjerësisht sot në vendet e zhvilluara si një mjet efektiv për të stimuluar aktivitetin ekonomik në periferi dhe në ekonomitë lokale, kur ato paraqesin shenja të dukshme të rënies ekonomike.

 38 

 

Por me gjithë përpjekjet e vazhdueshme dhe të zellshme të shumë vendeve në zhvillim për të zhvilluar turizmin, ato eventualisht nuk mund të arrinin objektivat që kishin përcaktuar dhe planifikuar qeveritë politike të tyre dhe kjo për shkak të nënshfrytëzimit të burimeve turistike të tyre ose të keqadministrimit të tyre.

Një nga karakteristikat kryesore të vendeve në zhvillim zakonisht është shkalla e lartë e papunësisë. Si një sektor i aktivitetit ekonomik me punë intensive, turizmi ka potencialin për të absorbuar drejtpërdrejt një përqindje të madhe të popullsisë ekonomikisht aktive që janë të papunë, ndërsa, si rezultat i ndikimit që ushtron zhvillimi i turizmit në degë të tjera të aktivitetit ekonomik, ofron tek këto degë mundësinë të punësohen tek ato shumë të papunë. Një efekt ekonomik total në turizëm është një përmbledhje e efekteve direkte, indirekte e të induktuara në një zonë.

Efektet direkte janë të lidhura me ndryshimin e prodhimit të efekteve të menjëhershme të ndryshimeve të shpenzimeve në turizëm,d.m.th këto efekte shkaktohen nga shpenzimet direkte që bëjnë turistët në vendet pritëse,p.sh: në hotele,restorante,për suvenirë,muzeume etj.

Efektet indirekte janë të lidhura me ndryshimet në prodhim, që ndodhin nga një sërë raundesh rishpenzimesh në industrinë e hoteleve, në industritë e tjera të lidhura me industrinë e turizmit,d.m.th këto efekte shkaktohen nga mbartësit e efekteve direkte për shpenzimet që bëjnë për produktet e tyre(bizneset që furnizojnë direkt turistët ,blejnë një shumëllojshmëri të mallrave dhe shërbimeve të tyre nga furnizuesit,p.sh: produktet bujqësore).

Efektet e induktuara janë të lidhura me ndryshimet në aktivitetin ekonomik, që rrjedhin nga shpenzimet e familjeve, të ardhurave të fituara drejtëpërdrejt ose tërthorazi, si rezultat i shpezimeve turistike,d.m.th të punësuarit e bizneseve që furnizojnë turistët dhe prodhuesit,furnizuesit që mbështesin këto kompani,pagat e të cilëve rrjedhin direkt ose indirekt nga shpenzimet e vizitorëve,të cilët i shpenzojnë të ardhurat e tyre në bizneset lokale.

Me anë të efekteve indirekte dhe të induktuara, ndryshimet në shpenzimet e turistëve mund te ndikojnë virtualisht në të gjithë sektorët ekonomik në një mënyrë apo në një tjetër.

Madhësia e efekteve sekondare varet nga prirja e bizneseve dhe familjeve në rajon që të blejnë mallra dhe shërbime nga furnizuesit vendas.

Ndikimet direkte janë:

Veprimtaria turistike ndikon në transaksionet botërore, si faktor i rëndësishëm i bilancit të pagesave. Veprimtaria turistike përfaqëson një pjesë të rëndësishme të konsumit tërësor. Turizmi është krijuesi i një sasie të madhe veprimtarish prodhuese direkte dhe indirekte. Veprimtaria turistike është krijuese e vendeve të punës.

Ndikimet indirekte përmblidhen në faktorët përfundimtar të kërkesës turistike dhe të multiplikatorit.

 

Figu

Burim

2.4

Turiqëllimpërfaturistturist

Turivendand O

IndubotënekonPBB

Figu

Burim

ura 2.8: Ndik

mi: Autori

Përfitimet

izmi përbënm, përmbusaqëson një tike, si dhe tike.

izmi perceptdi mund të rrOdularu,G.O

ustria e turizmn. Turizmi

nomike, punëB Botëror për

ura 2.9: Kon

mi: Economic Im

Krijon vendpune  

kimet direk

t kryesore e

n një aktivitehjen e një nindustri, sepshndërrimin

tohet shpeshritet me anën

O.2008)

mit është njëka potenciaësimi, zhvillr vitin 2011 i

ntributi i tur

mpact of Travel &

de Për

t

2.8 

Ekonomi

kte të veprim

ekonomike n

et ekonomiknumri nevojapse bëhet fjn e burimeve

h nga planifn e politikav

ë faktor shumal të madh plimi i qëndruishte 2 trilon

rizmit në PB

& Tourism 2012:

Ndiktë v

rfaqëson pjetë konsumit botëror 

9.1 

a  botërore

mtarisë turi

në rajon dhe

k, d.m.th. njash që lidhealë për shue natyrore, n

fikuesit e qeve për zhvill

më i rëndësipërsa i përkueshëm ekonn US$ ose 2.

BB për vitin

:Summary

kimet direktveprimtarisëturistike 

esë Krijon

pr

Kontributi dir

39 

stike

e në Shqipë

jë shumë ven me kohën

umicën e aknjerëzore dh

everisë si njëlimin e turizm

shëm që ndiket kontributnomik dhe so. 8% e PBB,

n 2011 (shpr

e ë 

n veprimtarirodhuese 

rekt Kontr

ëri nga zhvil

eprash dhe an e lirë dhe lktiviteteve qhe burimeve

ë motor i rrmit, që mbë

ikon në rritjetit në arritjeocial. Kontri ndërsa në P

rehur në %

i  Ndi

transabot

2.8 

Eko

ributi total

llimi i turizm

aktivitete të lëvizjen e nj

që synojnë se kapitale në

ritjes ekonomështesin hapj

en e aktiviteet e objektivibuti direkt i

PBB Europia

% )

kon në aksionet tërore 

onomia evropi

mit

koordinuarjerëzve. Për shfrytëziminë produkte d

mike. Perforjen ekonomi

etit ekonomikvave të mëdi industrisë sane ishte 2. 8

7.9 

ane

ra që kanë smë tepër, a

n e resursevdhe shërbim

rmanca e njike. (Ige,C.S

k në të gjithdha si: rritjsë turizmit n8%.

 

si ai e e

ë S.

ë a ë

 

Turizsektovitev10%

Figu

Burim

Dihekontr6. 3 t

Kontpunevendpunebiliobotër

Figu

Burim

zmi për vitiorinë e turizmve të ardhsh.

ura 2.10: Ko

mi: Economic Im

et që ndikimeributin total trilon US$ o

tributi i punëe, ose 8. 7% de pune. Si re ose 1 në çdon US$ inverore.

ura 2.11: Ko

mi: Travel & Tou

0

5

10

15

20

25

30

in 2011 gjenmit përbënteme PBB e t

ontributi i tu

mpact of Travel &

et e turizmittë sektorit tu

ose 9. 1% e P

ësimit total ne punësimitrezultat i zhdo10 vende estime ose 5

ontributi dir

urism Economic

3.3 

Ekonomi

neroi 98 mile 3. 3% të pturizmit prit

urizmit në

& Tourism 2012:

t janë jo vetëuristik në ekPBB, dhe në

nga industrit botëror dhehvillimit të t

pune në pla5% të inves

rekt, total i

Impact 2012, A

8.7 

ia botërore

lion vende punësimit tot

tet të rritet m

punësim pë

:Summary

ëm direkte, pkonomi. Pra

PBB Europ

a e turizmit e në punësimturizmit në 2anet. Gjithasstimeve botë

turizmit në

Albania, Greece,

Kontributi dir

Kontributi dir

40 

pune në mbtal në botë dme 4%, duk

ër vitin 2011

por edhe indkontributi toian ishte 7. 9

për 2011 nëmin total në E2022 është phtu për vitinërore dhe 1

PBB në raj

France, Italy, H

rekt Kontr

rekt Kontr

barë botën, odhe 2. 7% të ke kontribuar

1 (shprehur

direkte dhe tëotal i këtij se9% .

ë punësimin Europë ishteparashikuar n 2011 indu. 2 trilon U

jon për vitin

Hungary, Turkey

2.7 

Eko

ributi total

ributi total

ose kontribupunësimit t

r në PBB B

r në % )

ë induktuaraektori për 20

total botëroe 7. 7%. Ky që ajo të pë

ustria e turizmUS$ eksport

n 2011(%)

onomia evropia

uti direkt i ptotal në Euro

Botëror në vi

a, ku shuma e011 në PBB

or ishte 255 mkontribut pëërbëjë 328 mmit në botë e ose 5% t

7.7 

ane

punësimit nopë. Gjatë 10itin 2022 m

e tyre përbënBotëror isht

milion vendërbën 1 në 12milion vendgjeneroi 743e eksportev

 

ë 0 e

n e

e 2 e 3 e

 

TurizTurizarrituekonardhushpendik

DukevendndërkShqituriz

TurizprivaTurize vledestituristNjë ekon

Në sardhu

Në Vëndpoten

Figu

Buri

zmi është njzmi ndërkomur të rrisin nomi. Shumiurave, krijim

esh prek edhimet e turizm

e analizuar det, si: Maltakohë që në ipëri është shzmi vepron s

zmi mund tëat është zmi nuk ësherës së shtuainacionet turtik. arsye bindë

nomik në des

shkallë globaura në valutë

vitet e fundet në zhvillncial të rritje

ura 2.12: Ko

imi: Travel & To

jë nga faktombëtar ështëpjesëmarrje

ica e njerëzvmi i vendevee vendet që mit, për shka

kontributin a, Kroacia, Francë, Italihumë i rëndi një faktor s

ë jetë një moi rëndës

htë vetëm njëar. Ndikimi iristike, ësht

ëse për të astinacione në

ale, turizmi ë, që çon në

ndit ka pasulim po fokuses ekonomik

ontributi i tu

ourism Economi

2006

49.2 

102.8 

33.4 

orët më të rë konsideruan e tyre në

ve e konceptoe të punës, nuk merren

ak të kushtev

total të turiShqipëria pëi, Turqi ky n

dësishëm. Ngstimulues i s

otor i rritjes sishëm nëë gjenerator ii turizmit mbtë i rëndësis

analizuar efeë të gjithë bo

është bërë nnjë kontribu

ur një rritjesohen në po

ke.

urizmit në P

ic Impact 2012, A

2007

60.9 

123 

39.1 

Kontributi dir

rëndësishëm ar si një ng

ekonominëojnë turizmintaksat etj. P

n me aktiviteve të ndryshm

izmit në PBër vitin 201ndikim ështga pikëpamjasistemit ekon

ekonomike mënyrë i PBB-së, pobi burimet nshëm si për

ektet e turizotën. (Chang

një nga kateut pozitiv pë

e të shpejtëolitika ekono

PBB ( miliar

Albania

2008

67.7 

134 

42.6 

ekt Kontr

41 

që ndikon a sektorët e

ë globale. Nn vetëm nga

Por fusha e et turistik. Çme që ka sec

B për disa v1, turizmi ntë afërsisht 1a e përmbajtnomik globa

dhe krijimi që të

or ai gjithashnatyrore në mr turistët, as

zmit, është g, Ch-L. et al

goritë kryesr bilancin e p

ë te interesiomike për të

rd lek, me ç

2009

83.3 

157.5 

51.8 

ributi indirekt

direkt në koe ekonomisëNë disa shoqa pikëpamja ndikimit të do vend pritcili vend.

vende të zhndikon me rr10% të PBBtjes së tij dh

al.

i partneritetstimulojë

htu ka një komjedis, në inshtu edhe pë

supozuar nl. 2009)

sore të tregtipagesave.

it për rolinpromovuar

çmimet nom

2010

80.7 

155.1 

50.9 

Kontribut

onkurrencënë përmes të qëri ai ështëe ndikimeveturizmit ësh

tës përjeton

hvilluara në reth 25% në

B. Pra roli i he në lidhje

teve ndërmjeinvestime

ontribut të rënfrastrukturëër banorët e

ndikimi i tij

isë ndërkom

n e turizmitturizmin nd

minale) në S

2011

81.4 

156.1 

50.4 

ti i induktuar

n dhe zhvillicilit shumë

ë aktiviteti de ekonomikehtë edhe mëme mënyra

turizëm, vëë PBB e këtyindustrisë sëme ekonom

et sektorit puet në këëndësishëm nën e përgjithe zonës së

pozitiv mb

mbëtare, i cil

t në rritjen dërkombëtar

hqipëri

2012

88.5 

169.9 

53.3 

imin rajonalrajone kan

dominues ne, si rritja e të e gjërë dh

të ndryshm

rejmë se pëyre vendeveë turizmit n

minë botërore

ublik dhe atiëtë sektornë realizimin

hshme dhe ndestinacioni

bi zhvillimin

li gjeneron t

ekonomikesi një burim

 

l. ë ë ë e e

ër e, ë

e,

ij r. n ë it

n

ë

e. m

 

Në vvendPër vulën

Figu

Burim

Në lzhvil

Për atë she pjeturiz

Krahvendrelataftësfitohprofe

vitin 2010 Sdeve turistikevitin 2010, mndjeshëm m

ura 2.13: Ko

mi: Travel & Tou

lidhje me pëllim, duhet të

Zhvilliminga pushpor rajon

ato vende nëhfrytëzueshmesshme ose zmit ndërkom

Përfitimejanë krijipërmirësi

hasuar me md në zhvillimivisht të shp

sitë e kërkuahen relativishesionale.

185.

2006

Shqipëria u e. Rritja e amegjithëse n

me 11. 5%. K

ontributi tot

urism Economic

ërfitimet kryë respektohe

i i turizmit nhteti politik, nal dhe komb

ë zhvillim qëme, zhvillimi

të plotë të pmbëtar nuk m

et kryesore eimi i vendeimi i standar

modele të tjerm, të kombinpejtë të stanara për të gjiht shpejt pr

4  2

2007

rendit nga Oarkëtimeve nnumri i turis

Kjo tregon se

tal i turizmi

Impact 2012, Al

yesore ekonen:(Mathieso

ndërkombëtasepse në kët

bëtar.

ë nuk kanë ai i turizmit nproblemeve

mund të jetë

ekonomike qeve të punësrtit të jetesës

ra të rritjes enuara me fondarteve të jithë ata që prej tyre, ma

223 

2

Organizata Bnga turizmi nstëve u shtue shpenzimet

it në PBB pë

lbania

nomike që von A. and Wa

ar në vendet të mënyrë d

alternativa tëndërkombëta

të shumta enjë zgjidhje

që vijnë ngas, si dhe rris së tyre.

ekonomike, nndet që shpjetesës së p

punojnë në iadje edhe ku

244.3 

008

Kontribu

42 

Botërore e Tnë vitin 201

ua në krahast turistike të

ër Shqipërin

vijnë nga zhall G. 1982;P

në zhvillim,do të ketë pë

tjera të zhvar, mund të kekonomike, për të gjitha

a zhvillimi iitja e të ard

një shtim i nenzojnë gjat

popullsisë tëindustrinë e ur ata kanë

292.6 

2009

uti total i turizm

Turizmit në0, në krahasim me vitetnjë turisti n

në (miliard

hvillimi i turProenca and

, duhet patjetërfitime ekon

villimit ekonokontribuojë por jo të të

a problemet

i turizmit nddhurave të p

numrit të turtë qëndrimitë përhershmturizmit, jan

ë trajnim të

28

2010

mit në PBB

ë vendin e 1sim me vitint e mëparshmë këtë vit jan

lek)

rizmit ndërkd Soukiazis 2

tër të inkuranomike, dhe

omik, sepse në mënyrë v

ë gjithave. Mekonomike t

dërkombëtarpopullatës v

ristëve ndërkt të tyre atje

me. Gjithashtnë kryesisht

vogël ose

6.7 

201

11-të në listn 2000, ështme, arkëtimenë ulur me 3

kombëtar pë2008 ).

ajohet, por dh jo vetëm në

nuk kanë buvendimtare pMe pak fjalëtë një vendi

r në vendet vendase dhe

kombëtar që e, lejojnë njëtu duhet të t të thjeshta nuk kanë f

287.9 

11

tën e mbi 80të 4. 47 herëet turistike u

32%.

ër vëndet n

he të synoheë nivel lokal

urime të tjerpër zgjidhjenë, zhvillimi në zhvillim.

në zhvillime si rrjedhim

vizitojnë një përmirësimtheksohet sdhe mund t

fare nga an

311.7 

2012

 

0 ë. u

ë

et l,

a n i

.

m, m

ë m e ë a

 43 

 

Në shumë vende në zhvillim turizmi, në pergjithësi dhe në veçanti turizmi ndërkombëtar, i cili përbën punëdhënësin kryesor, apo ndonjëherë edhe të vetmin, ka avantazhin që vendet e punës që krijohen atje, të kërkojnë investime relativisht të vogla në kapital fiks për punonjësit.

Kështu pra, shumë vende në zhvillim me burime natyrore me shfrytëzim të kufizuar ose me produkte eksporti të kufizuara, por edhe me një numër të madh të individëve të papunë ose me punësim të pjesshëm, i japin përparësi zhvillimit të turizmit dhe turizmit ndërkombëtar në veçanti. Në vëndet për të cilat flasim, arkëtimet nga turizmi ndërkombëtar përfaqësojnë një pjesë të madhe të prodhimit bruto kombëtar të tyre, ndërsa për shumë nga këto është burimi kryesor i valutës së huaj, që kaq shumë nevojë kanë për të mbështetur përpjekjet e tyre të zhvillimit.

Turizmi ndërkombëtar mund të kontribuojë gjithashtu në rritjen e të ardhurave të qeverisë nga detyrimet që vendosen për produktet e importuara nga vendet në zhvillim për qëllime turistike.

Gjithashtu nga taksat indirekte mbi shitjet, taksat mbi vlerën e shtuar, tatimin e drejtpërdrejtë mbi të ardhurat e të punësuarve në ekonominë e turizmit dhe tatimet mbi fitimet e bizneseve turistike dhe joturistike, që prodhojnë dhe ofrojnë prodhimet e tyre për turistët, në përgjithësi dhe për të përmbushur nevojat apo dëshirat turistike specifike.

Duhet theksuar se taksat e të ardhurave që merren nga shteti, do të rriten me rritjen e punësimit dhe do të tatohen të ardhurat e shtuara që realizohen në ekonomitë turistike të vendeve në zhvillim dhe jo vetëm. Kjo theksohet shumë specifike, sepse turizmi ndërkombëtar nuk gjeneron të ardhura dhe mundësi punësimi vetëm në ekonominë turistike të një vendi pritës të turistëve, por në të gjithë sektorët e tjerë të aktivitetit ekonomik, të tilla, si: në bujqësi, në industri, transport, etj.

Krijimi i infrastrukturës dhe superstrukturës turistike që përcaktohet e nevojshme për zhvillimin e turizmit ndërkombëtar në një vënd në zhvillim ose përmirësimi i asaj ekzistuese i shërbejnë paralelisht dhe nevojave të zhvillimit të sektorëve të tjerë të aktivitetit ekonomik.

Ata që përfitojnë nga zhvillimi i turizmit në përgjithësi dhe në veçanti të turizmit ndërkombëtar, janë me siguri të gjitha bizneset që prodhojnë dhe ofrojnë produkte turistike dhe produkte të tjera që plotësojnë nevojat apo dëshirat turistike të blerësve të tyre.

Disa nga këto biznese dhe kryesisht bizneset turistike kanë një varësi të përgjithshme të mbijetesës së tyre ekonomike nga produktet që prodhojnë dhe ofrojnë tek turistët.

Disa të tjera, të tilla si bankat, kompanitë telefonike, kompanitë elektrike, kompanitë e transportit, bizneset e shitjes me pakicë, mbështeten vetëm pak tek turizmi, në përgjithësi, por ekzistojnë kryesisht për t’i ofruar shërbimet e tyre popullatës lokale. Këto biznese, mund të klasifikohen në tri kategori dhe përkatësisht:

× Ndërmarrje që janë tërësisht të varura nga turistët për të ardhurat e tyre. × Ndërmarrje që varen kryesisht nga turistët për të ardhurat e tyre. × Ndërmarrje që varen vetëm pjesërisht nga turistët për të ardhurat e tyre.

 44 

 

2.5 Matja e ndikimeve ekonomike të turizmit

Matja e rolit ekonomik të turizmit është shumë kompleks, sepse turizmi është një amalgamë e industrive të tilla, si: transport, strehim, ushqim dhe pije, shërbim, argëtim dhe agjencitë e udhëtimit. Ndryshe nga sektorët e tjerë të prodhimit si, bujqësia dhe industria, industria e turizmit nuk matet si një sektor i vecantë në llogaritë kombëtare.

Turizmi është bërë një ndër aktivitetet kryesore ekonomike në zhvillimin e vendeve të vogla. Prandaj, ndryshimet në kërkesën e turizmit mund të kenë ndikime të konsiderueshme ekonomike, si në nivel makroekonomik dhe në sektorë të ndryshëm brenda ekonomisë. Matja e e ndikimeve tradicionalisht bëhej duke përdorur modelimin input-output, i cili është i kufizuar nga supozime të tilla si çmimet fikse dhe koeficientët fiksë. Analizat dhe trajtimet ekonomike të sektorit turistik kanë qënë të vështira dhe të shumanshme. Pjesa më e madhe e informacionit të dhënë, mbi specifikat dhe zhvillimet e turizmit është bazuar kryesisht në statistikat e mbërritjeve dhe të netëqëndrimeve të turistëve si dhe në bilancin e pagesave.

Një analizë e ndikimive ekonomike të turizmit, në vetvete, ofron një perspektivë të ngushtë dhe ndonjëherë të njëanshme në ndikimet e turizmit. Studimet e ndikimit ekonomik të turizmit tentojnë të theksojnë përfitimet pozitive të turizmit duke mohuar disa ndikime ekonomike negative të turizmit, (p. sh punësimi sezonal dhe punësimi me pagë të ulët). Një vlerësim i ndikimeve ekonomike të turizmit zbulon ndryshimet në aktivitetin ekonomik, që rrjedhin nga disa veprime në industrinë e turizmit, identifikon se cilët sektorë ekonomik do të përfitojnë nga turizmi dhe vlerëson ndryshimet që rezultojnë në të ardhura dhe punësim në rajon.

Një analizë e ndikimeve ekonomike do të vlerësojë kontributin e aktivitetit turistik në ekonominë e një vendi. Sipas Stynes, J. D. (1997 ) pyetjet bazë që zakonisht adreson një studim i ndikimeve ekonomike janë:

Sa shpenzojnë turistët në një zonë?

C’pjesë e shitjeve të bizneseve vendase është e lidhur me turizmin?

Sa të ardhura gjeneron turizmi për familjet dhe bizneset e zonës?

Sa vende pune mbështet turizmi në zonë?

Sa të ardhura nga taksat sjell turizmi?

Një analizë e ndikimeve ekonomike gjithashtu nxjerr në pah marrëdhëniet ndërmjet sektorëve të tjerë ekonomik dhe siguron vlerësime të ndryshme që ndodhin në një ekonomi, për shkak të disa veprimeve ekzistuese apo të propozuara.

Aplikimet më të zakonshme të analizave të ndikimit ekonomik të turizmit janë:

Të vlerësojë efektet ekonomike të ndryshimeve në furnizimin dhe mundësitë e turizmit.

Të vlerësojë efektet ekonomike të ndryshimeve në kërkesën e turizmit.

 45 

 

Ndryshimet në popullsi, ndryshimet në pozicionin konkurrues të zonës ose ndryshimi në shijet dhe preferencat e konsumatorit mund të ndryshojnë nivelet e aktivitetit turistik, shpenzimet dhe aktivitetet e tjera të ekonomisë. Një studim i ndikimit ekonomik mund të vlerësojë madhësinë dhe natyrën e këtyre ndikimeve.

Të vlerësojë efektet e politikave dhe veprimeve, të cilat ndikojnë në aktivitetin turistik në mënyrë direkte ose indirekte.

Studimi i ndikimit ekonomik siguron informacion për të ndihmuar vendimmarrësit të kuptojnë më mirë pasojat e disa vendimeve në industrinë e turizmit dhe në sektorët e tjerë te ekonomisë.

Për të kuptuar strukturën ekonomike dhe varësinë e sektorëve të ndryshëm ekonomikë.

Studimet ekonomike na ndihmojnë ne për të kuptuar më mirë përmasat dhe strukturën e industrisë së turizmit në një rajon të dhënë dhe lidhjen e tij me sektorët e tjerë të ekonomisë. Mirëkuptime të tilla janë të nevojshme për të identifikuar partnerët e mundshëm të industrisë së turizmit si dhe për të synuar ato industri që do të jenë pjesë e strategjive ekonomike të zhvillimit rajonal.

Të diskutojë për trajtim të favorshëm në shpërndarjen e burimeve apo taksave lokale, ose politikave të tjera vendimarrëse.

Duke treguar se turizmi ka ndikime të rëndësishme ekonomike, përfitimet e turizmit mund të bindin vendimmarrësit të shpërndajnë më shumë burime për turizmin ose të hartojnë politika që nxisin turizmin.

Të krahasojë ndikimet ekonomike të shpërndarjes së burimeve alternative, të politikave, menaxhimit apo propozimet për zhvillim.

Analizat e ndikimit ekonomik janë përdorur zakonisht për të vlerësuar meritat relative të alternativave të dallueshme. Kontributi ekonomik në zgjerimin e ofertave të turizmit mund të krahasohet përshëmbull me alternativa si aktiviteti i nxjerrjes së burimeve (minierat, korrje gruri) ose prodhimi. Fusha e kërkimit e fokusuar në marrëdhëniet ndërmjet turizmit dhe rritjes ekonomike është ende në zhvillim. Në ditët e sotme, ekzistojnë dy metodologji të pranuara në përgjithësi që janë aplikuar për të vlerësuar ndikimin e turizmit në rritjen ekonomike: Llogaria Satelitore e Turizmit(TSA) dhe modeli i ekuilibrit të përgjithshëm(CGE). Disa studime përdorin modelin input –output të Leontiefit dhe disa të tjerë përdorin modelin e Keynesit, që ndryshe quhet modeli i ekuilibrit të përgjithshëm. Llogaria Satelitore e Turizmit (TSA) është një sistem statistikor, i cili përshkruan rëndësinë dhe efektet ekonomike të turizmit në një mënyrë të gjithanshme dhe të plotë.

TSA është përdorur dhe në Shqipëri, duke matur ndikimet e turizmit në Shqipëri për vitet 2007-2009. Të inkurajuara nga OBT shumë vënde përdorin TSA për të përcaktuar sasinë e kontributit të industrisë së turizmit dhe udhëtimit në sektorë të ndryshëm të ekonomisë. Konttinen, J. P. (2006) analizon efektet rajonale dhe strukturat rajonale ekonomike te turizmit në Finlandë nëpërmjet TSA.

Zhang, J. (2001), Madsen, B. and Zhang, J. (2010) përdorin modelin LINE për Danimarkën duke u bazuar në modelin input -output të Leontiefit dhe modelin e ekuilibrit të përgjithshëm.

Blake et al. (2006) theksojnë, se TSA siguron një bazë ideale për modelin CGE, që mund të

 46 

 

Politika monetare  Pagat 

Normat e interesit 

Modeli i tregtisë  

Kërkesa  Importet 

botërore 

Çmimet e tregut 

botëror  

Qeveria Qëndrore. Njësitë Familjare. Korporata financiare 

dhe jofinanciare. Tatimet. Sigurimet shoqërore. Të 

ardhurat e disponueshme. Huamarrje Neto. Kreditimi.  

 Kërkesa finale : 

Produkte vendase 

Produkte të 

importuara

Vlera e shtuar 

Punësimi 

shqyrtojë dhe pyetjet analitike.

Ahlert, G. (2004) në punimin e tij për matjen e ndikimeve të turizmit në ekonomi ka përdorur modelin Voyage i cili bazohet në TSA për Republikën Federale të Gjermanisë. Ky model integrohet në vazhdimësi në modelin INFORGE. INFORGE është një model stimulimi dhe parashikimi për ekonominë Gjermane, i cili përshkruan ekonominë Gjermane për 59 industri.

Diagrama 2.3: Struktura e modelit INFORGE

Burimi: Ahlert, G. (2004)

Ai e prezanton ekonominë në sektorë të detajuar. Lidhur me klasifikimin e West (1995) ai është një “model ekonometrik, plus, model input-output”, i cili i përket grupit të modeleve kombëtare interindustriale të grupit INFORUM.

Çmimet

Input‐Output Kërkesa 

e ndërmjetme Inpute 

vendore Inpute të 

importuara 

Prodhimi 

Kosto për njësi 

 47 

 

Modelet CGE janë përdorur gjerësisht nga organizata të tilla si Organizata Botërore e Turizmit (OBT), Banka Botërore dhe Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD).

François, B. , Anne-Sophie, R. and Sherman, R. (2008) përdorën modelin CGE për të matur efektet në varfëri dhe pabarazi të krizës financiare që goditi Indonezinë në 1997.

Sipas Weiss, J. (2000), avantazhi më i madh për përdorimin e modeleve CGE është se ato mund të jenë të dizenjuara për të përfshirë tipare të ekonomive individuale.

Modelet CGE janë përdorur në modelimin e turizmit, ilustruar nga Adams and Parmenter (1995).

Sinclair, Th. M. , et al (2005) përdorën modelin e ekuilibrit të përgjithshëm (CGE) për të përcaktuar sasinë e ndikimeve të turizmit në ekonomitë e vogla të ishujve të Qipros, Maltës dhe Mauritius. Modelet CGE përcaktojnë sasinë e ndikimeve të ndryshimeve të kërkesës turistike mbi variablat makroekonomik të tillë, si: buxheti i shtetit, PBB, punësimi dhe kërkesa totale. Gjithashtu janë trajtuar dhe efektet e politikave të taksave të turizmit.

Gooroochurn, N. and Blake, A. (2005) shqyrtojnë literaturën teorike dhe empirike për të identifikuar burimet nëpërmjet të cilit zgjerimi i turizmit mund t’i sjellë përfitime ose të dëmtojë ekonominë. Më pas këto burime trajtohen empirikisht duke përdorur një model të CGE për Mauricius.

Sipas Dwyer et al. (2003), CGE është "mjet arti për matjen e efekteve të turizmit në një ekonomi". Studimi i kontributit ekonomik të turizmit i është nënshtruar kohët e fundit një ndryshimi të modelit, si rezultat i përdorimit të modelit të Ekuilibrit të Përgjithshëm të Llogaritshëm (CGE) në vend të modelit të input-output. Aplikimi i kësaj teknike superiore ka efekte të mëdha në mënyrën që ekonomistët mendojnë rreth ndikimeve ekonomike të turizmit dhe për këshillimin e politikave që ata japin për vendimmarrësit si në sektorin publik, ashtu dhe në atë privat. "Dwyer et al. (2003:117) Origjina e modeleve CGE qëndron në metodologjinë e modelit input-output (IO), e cila ka qënë baza e modeleve për të matur ndikimin e turizmit (Archer 1973; Fletcher and Archer 1991). Megjithatë, pak vëmendje i është kushtuar marrëdhënieve afatgjata midis turizmit dhe zgjerimit ekonomik.

Surugiu (2009) përdor analizën e input-output për Rumaninë për të matur kontributin e turizmit në ekonominë rumune. Autori përdor lidhjet e sektorit të turizmit me degët e tjera të ekonomisë për të përshkruar se si rritja e prodhimit në sektorin e turizmit gjeneron një rritje të kërkesës për inpute nga sektorë të tjerë të ekonomisë.

Modeli Input-Output i Leontief është një metodë tradicionale që është aplikuar shumë për të studiuar impaktet e turizmit. (shih: Fletcher, J. E. and Archer, B. H. 1996; Frechtling and Horvath 1999). Modeli I-O i Leontief mund të konsiderohet një ekuilibër i përgjithshëm, i përshtatshëm, i thjeshtuar që mund të përdoret për hetimin empirik të problemeve ekonomike. Analiza Input-Output e Leontief-it kërkon sasinë e produktit që do të prodhohet nga çdo njësi prodhuese në një ekonomi për të përmbushur kërkesën globale për këtë produkt.

Wagner (1997) ka aplikuar modelin SAM në analizën e ndikimit të turizmit. Zhou et al. (1997) kanë përdorur të dy modelet, edhe modelin e ekuilibrit të përgjithshëm (CGE) edhe modelin I-O për të shqyrtuar ndikimin e

 48 

 

turizmit në ekonominë rajonale. Ata krahasuan rezultatet nga të dy modelet dhe dhanë komente mbi të dy modelet.

Hansen (1970) thekson se “dy sistemet statike të ekuilibrit të përgjithshëm kanë dominuar ekonominë moderne”. Krahasuar me modelin Keynesian, modeli input-output i Leontief është më i thjeshtë dhe i drejtpërdrejtë. Disa studiues kanë bërë krahasim të plotë ndërmjet modelit Keynesian dhe modelit I-O. (shih Fletcher, J. E. and Archer, B. H. 1991; Wagner1997; Zhou et al. 1997). Gjatë dekadave të fundit, rëndësia e sektorit të turizmit për ekonominë ka qënë vazhdimisht në rritje. Turizmi ndërkombëtar është njohur të ketë një efekt pozitiv mbi rritjen ekonomike afatgjatë përmes kanaleve të ndryshme. Teza se turizmi mund të nxisë ose të shkaktojë rritje ekonomike afatgjatë është njohur në literaturë si “the Tourism Led Growth Hypothesis (TLGH)”. Ky term është prezantuar në fillim nga Balaguer and Cantavella-Jord'a (2002). Lidhja midis rritjes së industrisë së turizmit dhe rritjes së përgjithshme ekonomike ka pasur interes të konsiderueshëm nga hulumtuesit ekonomikë, në të dy nivelet, teorik dhe empirik. Pikëpamja dominuese është se industria e turizmit mund të kërkojë investime të mëdha në infrastrukturën themelore me fusha të tilla, si: transporti, akomodimi, furnizimi me ujë dhe kujdesi shëndetësor. Shumica e dokumenteve janë studime empirike që hetojnë TLGH për një vend të caktuar duke përdorur teknikat ekonometrike. (Cort'ez-Jim'enez and Pulina (2010), Dritsakis (2004), Louca (2006), Kim, Chen, and Jang (2006), Soukiazis and Proenca (2008), .

Schubert, F. S. and Brida, G. J. ( 2009) studiojnë dinamikën e rritjes ekonomike të shkaktuar nga një rritje në normën e rritjes së kërkesës së turizmit. Koncepti i paqëndrueshmërisë së kërkesës turistike është duke u bërë gjithnjë e më popullor në studimin e turizmit. Disa studime kanë aplikuar modele të luhatshmërisë në kërkesën e turizmit në frekuenca të ndryshme kohore, Chang et al. (2009).

2.6 Konsumi turistik në Shqipëri dhe në rajon

Konsumi turistik përfaqëson shpenzimet që shkakton kërkesa turistike, të cilat synojnë përftimin e një numri mallrash dhe shërbimesh. Si pasojë e heterogjenitetit që karakterizon sektorin turistik, një mall ose shërbim fiton karakteristikën”turistik” nga përdorimi që i jep konsumatori i fundit, d.m.th. turisti. (Krapf, K. 1962. Figura 9)

Madhësia e konsumit turistik është e barabartë me madhësinë e prodhimit turistik. Pra do të prodhohet ajo që faktikisht do të konsumohet, kjo si rrjedhojë e karakteristikave të kërkesës turistike, sepse të mirat dhe shërbimet turistike nuk mund të magazinohen që të shiten më vonë. Ky është rezultat i dy variablave:

Nivelit të çmimeve.

Të ardhurave të disponueshme të konsumatorit.

Ndikim të rëndësishëm në këto variabla ushtron përmirësimi social i konsumit turistik, fakt që vërteton trupëzimin gjithnjë e më shumë të aktiviteteve turistike në mënyrën e jetesës së shtresave të ndryshme të popullsisë të vendeve të zhvilluara dhe të vendeve në zhvillim. Rritja e nivelit të jetesës, e shoqëruar me uljen e orëve të punës në vendet e origjinës të turistëve, e zhvendosën konsumin nga të mirat materiale tek shërbimet.

 49 

 

Përmirësimi social i konsumit turistik përputhet me hyrjen në tregun turistik të klasave me të ardhura të mesme dhe të ulta. Kryesisht, masivizimi i konsumit turistik përputhet me masivizimin e fenomenit turistik.

Diagrama 2.4: Prezantim i procedurës së konsumit

Burimi:Krapf, K. (1962)

R. Languar (Languar, R. 1983:35-36) në lidhje me konsumin turistik thekson : “Do të arrijmë shpejt në një qëndrueshmëri të këtij konsumi, në qoftë se vendet në zhvillim do të plotësojnë nevojat e tyre bazë dhe do të synojnë të përmirësojnë cilësinë e jetës së banorëve të tyre nëpërmjet turizmit. Natyrisht, ky model konsumi duket pak i realizueshëm në një botë plot kufizime dhe me burime të kufizuara. Konsumi turistik duhet të lidhet më shumë me një nga vlerat bazë të turizmit, marrëdhëniet ndërpersonale, si dhe me mundësinë e një përmirësimi social dhe kulturor që mund të krijojë”.

Të ardhurat kombëtare

Të ardhurat personale

Të ardhura që destinohen për nevojat 

bazë 

Të ardhura të disponueshme të lira 

Niveli i jetesës Konsum i detyruar 

Konsumi ekzistues duke marrë parasysh 

marrëdhëniet çmim‐të ardhura 

Konsumi i lirëDepozitim 

Konsume të tjera Konsum turistik 

 50 

 

Diagrama 2.5: Piramida e konsumit.

Burimi: Βαρβαρεσος,Σ.2000.fq 227

Vështirësia kryesore që rrjedh gjatë procedurës të përcaktimit të konsumit turistik detyrohet tek përcaktimi i saktë i sektorit turistik, d.m.th ku fillon e ku mbaron sektori turistik. Analiza e sektorit turistik rezulton mjaft e ndërlikuar, sepse përfaqëson në thelb një konsum mallrash dhe shërbimesh, heterogjene. Nuk ekziston një ekonomi, një degë turistike apo një produkt turistik. Pjesa më e madhe e mallrave dhe shërbimeve që konsumohen nga konsumatori ndikojnë njëkohësisht në plotësimin e një sasie të madhe nevojash turistike dhe jo.Prandaj, sektori turistik përcakton shumën e të mirave dhe shërbimeve që synojnë në plotësimin e nevojave turistike. Domethënë, sektori turistik kufizohet si fushë e konsumit nëpërmjet përcaktimit konceptual të vet turistit.

G. Vergniol, (Vergniol, G, 1976: 2) duke pasur njohuri për ekzistencën e vështirësive në lidhje me analizën e sektorit turistik thekson se : “Analiza e hollësishme dhe e thellë e sektorit turistik është pothuajse e pamundur”. Në këtë kuadër dhe pasi pranojmë një interpretim të gjerë të aktivitetit turistik, konsumi turistik përmban të gjitha shpenzimet për mallra dhe shërbime që konsumohen nga turisti gjatë kohës së lëvizjes të tij ose brenda saj, si dhe për të mira dhe shërbime që prodhohen nga sektorë që mbështesin drejtpërdrejt shtimin e konsumit turistik. (Baretje, R. 1972:189). Të gjitha këto shpenzime i përkasin të gjitha veprimtarive ekonomike që prodhojnë mallra dhe shërbime, të cilat kanë si qëllim të plotësojnë nevojat e turistëve. Konsumi turistik

Konsumatorë 

të momentit 

të fundit. Të 

ardhura të 

pakta.  

Turizëm i 

shtresave të 

mesme.  

Pakicë e 

dallueshme. Të 

ardhura mesatare.  

„Elita“‐Të ardhura të larta 

Turizëm 

masiv 

Turizëm elitar.  

 

përbturist

Konskateg

Figu

Burim

Konszvogtrego

Kons

Figu

Burim

Periu

ëhet nga pagtike, si dhe s

sumi turistikgori të mëdh

Konsumi brenda n

Konsumi origjinës

ura 2.14: Ko

mi: Travel & Tou

sumi turistikgëluar, për tojnë se shqip

sumi turistik

Në lidhje Në lidhje

ura 2.15: Ko

mi: Travel & Tou

udha e konsu

0

100

200

0

100

200

300

gesat e turistshpenzimet e

k, në përputha:

turistik komnjë vendi.

turistik ndsë tyre.

onsumi turis

urism Economic

k kombëtar në aritur në

ptarët prefero

k, kërkon nda

e me periudhe me kategor

onsumi turis

urism Economic

umit të mallr

2006

2006

tëve të huaj e qeverisë pë

thje me prej

mbëtar, dome

dërkombëtar

stik kombët

c Impact 2012, A

në 2006 përb2009 vlerënojnë të udhët

arjen e shpen

hën kohore, nritë e prodhu

stik direkt d

c Impact 2012, A

rave dhe shë

2007

Konsumi tur

2007

Konsu

dhe vendas ër ofrimin e

jardhjen e r

ethënë konsu

që përfaqë

tar dhe ndër

Albania

bënte 22, 3%n më të vogtojnë jashtë

nzimeve turi

natyrën dhe uesve turistik

dhe indirekt

Albania

ërbimeve tur

2008

ristik kombëta

2008

mi turistik dire

51 

në biznesetshërbimeve

rrjedhjeve tu

umi që realiz

ëson konsum

rkombëtar

% të konsumgël prej 15. vendit për tu

istike në dy

karakterin e k.

t në Shqipër

istike përcak

2009

r Konsum

2009

ekt Konsu

t turistike pënë parqe ko

uristike në b

zohet nga ba

min e turist

në Shqipëri

mit turistik to2% dhe në urizëm.

kategori të m

të mirave e

ri (miliard l

kton konsum

2010

mi turistik ndë

2010

umi turistik ind

ër blerjen e mombëtare dhe

brëndësi të

anorët e një v

tëve ndërko

i (miliard le

otal. Në vite2012 është

mëdha:

shërbimeve

lek)

min turistik d

2011

ërkombëtar

2011 2

direkt

mallrave dhee muzeume.

një vendi n

vendi

mbëtar jash

ek)

t më pas kjo 21. 6%. K

e turistike.

direkt dhe ind

2012

2012

e shërbimev

ndahet në dy

htë vendit t

o peshë ështKëto të dhën

direkt.

 

e

y

ë

ë a

 

×

×

Pranindirsi rez2010ndërk8.8%5% d

Figu

Burim

Figu

Burim

0

200

400

600

‐3

‐2

‐

2

3

× Konsumi lëvizjes tu

× Konsumi lëvizjen t

ndaj, shpenzirekt. Konsumzultat i rritje0 kemi një rëkombëtar dh

% të konsumidhe konsumi

ura 2.16: Ko

mi: Travel & Tou

ura 2.17: Nd

mi: Travel & Tou

0

0

0

0

2006

30

20

10

0

10

20

30

200

Hungaria

turistik direuristike, d. mturistik ind

turistike.

imet e konsumi turistik toes së konsumënie të konsuhe një rritje it turistik toti turistik kom

onsumi turis

urism Economic

dryshimi i k

urism Economic

6 2

06 2

a Bullgaria

ekt përmblem. th. pasqyrdirekt përfaq

umit turistikotal për Shqipmit turistik koumit turistikprej 3. 2% etal në Shqipëmbëtar me 12

stik në Shqi

c Impact 2012, A

konsumit tur

Impact 2012, A

007

2007

Kroacia T

dh të gjitharohet në llogëson totalin

k janë të barpërinë nga vombëtar me

k total prej 3e konsumit tëri, e cila ka 2. 7%.

ipëri (miliar

Albania

ristik direkt

Albania, Greece,

2008

Ko

2008

Turqia Malt

52 

a shpenzimetgaritjet klasik

e të mirave

rabarta me sviti 2008 në 2

21% dhe ko%, e cila ka

turistik kombrezultuar ng

rd lek)

t në vendet

Hungary, Turke

2009

nsumi turistik 

2009

ta Greqia

t konsumatoke të pushime dhe shërbi

shumën e ko2009 është ronsumi ndërka rezultuar ngbëtar. Nga vga rritja e ko

e rajonit

ey, Portugaly

2010

total

2010

Portugalia

ore që realizmeve. imeve që ko

onsumit turisrritur me 22.kombëtar mga rënie prej

viti 2011 në onsumit turis

20

201

Rumania S

zohen gjatë p

nsumon turi

stik të drejtp. 7%. Kjo rri

me 23%. Për vj 4% të kons2012 kemi n

stik ndërkom

011

11

Shqipëria Sl

periudhës s

isti me shka

përdrejtë dhitje ka ardhuvitin 2009 nsumit turistiknjë rritje pre

mbëtar me 10

2012

2012

lovenia

 

ë

k

e ur ë k ej 0.

 

Luhakrah

Figu

Burim

Në vturizpatënprej

Në ituristdegëTurizkalojsjellëlidhukatër

‐

‐

‐

‐

atjet më të asim me sht

ura 2.18: Nd

mi: Burimi: Trav

vitin 2007, Szmit dhe ka vn rënie të tu18. 7%.

industrinë tutike. Turistë

ë të tjera të inzmi ndikon jnë nëpërmjë përforcimiur me karaktr sektorë:

Në sektoshërbime

Në sektorplotëson

Në sektor Në sektor

‐40

‐30

‐20

‐10

0

10

20

200

Hungar

theksuara netet e tjera të

dryshimi i k

vel & Tourism E

hqipëria ka vlerën më të

urizmit, si re

uristike, konët në mënyrëndustrisë vennë zhvillimiet biznesevein e podhimterin dhe për

rin që pësone turistike nërin që konsidmjaft motiverin që kontririn që konsid

06 2

i Bullgari

ë konsuminë rajonit. Të

konsumit ind

conomic Impact

rritjen më tëë madhe negezultat i kriz

nsumi nuk pë që të plotësndase, duke in dhe zgjerie turistike dh

mit vendas. Srdorimin e m

n tërësisht në masë të maderohet pjesëe të konsumaibuti i tij në tderohet si i p

2007

Kroaci T

n turistik dirtre këto ven

direkt dhe i

t 2012, Albania,

ë madhe prejgative -27. 6ës ekonomik

përbëhet vetsojnë nevojarritur akomaimin e shumhe jo turistikSipas J. Caramallrave dhe

ndikimin e tdhe. ërisht i varuatorëve. turizëm karapavarur nga

2008

urqia Malt

53 

rekt vërejmënde janë dest

induktuar

Greece, Hungar

j+ 20%, kurs%. Në vitin ke, ndërsa S

tëm nga bleat dhe dëshira më shumë

më degëve tëke për blerjeayon( Caraye shërbimeve

turistit. Ky p

ur nga turizm

akterizohet i veprimtaria

2009

a Greqi

ë se i ka Shtinacione të

në vendet e

ry, Turkey, Portu

se Bullgaria2009, pothu

Shqipëria pat

erjet e mallrrat e tyre kërndikimin e t

ë ekonomisëen e mallravyon, J.1969e, con në seg

përbëhet ng

mi. Ai përbëh

vogël. a turistike.

2010

Rumania

hqipëria, Bureja në zhvil

e rajonit

ugaly

a në 2007 pauajse të gjithti një rritje t

rave dhe shrkojnë mallrturizmit në e

ë, sepse parave dhe shërbi:11)tipologjgmentimin e

ga biznese q

het nga komp

2011

Portugalia

ullgaria dhe llimin e treg

ti një rënie tha destinaciotë konsumit

hërbimeve na dhe shërbiekonominë eatë që shpenzimeve të ndia e konsume aktivitetit e

që prodhojnë

pani, prodhi

201

Shqipëria

Rumania ngut turistik.

të theksuar tonet turistikturistik tota

ë ndërmarjeime edhe nge vendit tonëzojnë turistë

dryshme dukmit turistik, ekonomik n

ë mallra dh

imi i të cilav

12

Spanja

 

ë

ë e

al

et a

ë. ët e e ë

e

e

 54 

 

2.7 Vlera e shtuar e turizmit në Shqipëri dhe në Rajon

Matja e prodhimit turistik përfshin jo vetëm përcaktimin e vlerës totale të mallrave dhe shërbimeve të prodhuara nga sektori turistik, por edhe vlerësimin e ndryshimit ndërmjet vlerës së mallrave dhe shërbimeve që prodhon dhe vlerës së mallrave dhe shërbimeve që blen nga sektorët e tjerë në kuadër të procesit të prodhimit. Ky ndryshim përfaqëson Produktin e Brendshëm Bruto të prodhuar nga industria e turizmit ose vlerën e shtuar të krijuar nga turizmi. (Fabre, P. 1979:104-105;Languar, R. 1983:39-41;Heytens, J. 1974:15-16;)

Vlera e shtuar mat kontributin e njësisë ekonomike ose të degës ekonomike në prodhimin e përgjithshëm. Shuma e vlerave të shtuara të pjesshme përfaqëson atë pjesë që vjen tek cikli i prodhimit, d.m.th. Produktin e Brendshëm Bruto. ( Brunhes, B. 1976:17)

Diagrama 2.6: Vlera e shtuar dhe shpërndarja e të ardhurave

Burimi: Fabre.P. 1979

Në analizën ekonomike, sektori turistik është përcaktuar si pikë takimi e faktorëve të prodhimit ose të inputeve. Qëllimi kryesor është devijimi maksimal ndërmjet çmimit të blerjes së faktorëve të prodhimit dhe çmimit të shitjes së mallrave dhe shërbimeve të prodhuara. Vlera e mallrave dhe shërbimeve të prodhuara është ekuivalente me shpenzimet e konsumit turistik. Shpenzimet, nga ana tjetër, gjenerojnë të ardhura në një numër të madh njerëzish të punësuar në akomodimet turistike, restorante, agjenci udhëtimi, agjencitë e transportit, etj, d.m.th. kudo që turistët shpenzojnë paratë e tyre.

Duke pasur parasysh faktin se sektori i turizmit përfshinë në procesin e prodhimit pjesën më të madhe të degëve të (Fabre, P. 1979:37-38) ekonomisë së një ekonomie kombëtare, llogaritja e vlerës së shtuar nënkupton

 

 

 

 

 

 

Prodhimi 

Importet 

 

Vlera e 

shtuar 

Pagat 

Rezultatet 

operative 

Taksat 

Nga jashtë 

vendit 

Forca 

punëtore 

Bizneset 

Shteti 

 

trajtiPran

Vlerstatismallr

Figu

Burim

Konttrans

Figu

Burim

Arkëdhe RturistNë vpër b7, 2 h

200

200

200

200

200

20

20

2

2

2

2

2

2

imin e seksindaj, analiza

ra e shtuar stikisht nga ra dhe shërb

ura 2.19: Vle

mi: INSTAT 201

tributi i seksaksioneve tu

ura 2.20: PB

mi: INSTAT & M

ëtimet turistiRumaninë. Ntike për ban

vitin 2010 arbanor. Në këherë më të la

0

05

06

07

08

09

10

11

0

2000

2002

2004

2006

2008

2010

onit që atriborientohet n

e turizmit dblerjet e bë

bime të speci

era e shtuar

12

ktorit të turizuristike me P

BB dhe arkë

MTKRS,2012

ike për banoNë vitin 200

nor në Maqerkëtimet turiëtë vit këto aarta se në Ru

200000

2000 40

buohet tek tunë mënyrë të

duhet të jetëëra nga ana ializuara.

r bruto në S

zmit në prodPBB.

ëtimet turist

or në vitin 200 arkëtimetdoni, 7, 6 hstike për ban

arkëtime ishiumani. Gjith

400000

000 6000

urizmi në prpashmangsh

ë e barabartëe sektorit të

Shqipëri me

dhimin kom

tike në Shqi

000 për Shqt turistike pëerë më të mnor u rriten in 5, 5 herë mhashtu Shqip

600000

8000

55 

rodhimin e phme drejt nj

ë me vlerënë turizmit në

e çmime kos

mbëtar vjen n

ipëri (milion

qipërinë ishiër banor në

mëdha se në Rme 4, 2 herëmë të larta sepëria në viti

800000

10000 12

përgjithshëmë analize sek

n e shtuar tëë sektorë të

stante (milio

nëpërmjet nj

n US$)

in 129, 56$ Shqipëri ishRumani dheë në krahasime në Maqedoin 2010 kalo

100000

2000 1400

m të degëve ktoriale.

ë degëve të tjerë të eko

on lek)

një krahasim

duke lënë phin 3 herë me pothuajse tm me vitin 2oni, 1, 6 heri dhe Bullga

00

V.SH.B

V.SH.B

00 16000

ekonomike

ndryshme, onomisë, për

mi të arkëtim

pas Maqedonmë të mëdha të barabarta 2000 ku arrië më të larta

arinë me 20$

B. Tregti,Hotele

B.e Ekonomisë

P.B.B.

Arkëtim

të përfshira

e përcaktuar të prodhua

meve bruto t

ninë, Turqinse arkëtimeme Turqinë

itën 555, 38$a së në Turqi$ për banor.

e,Restorante

met turistike

 

a.

ar ar

ë

ë et ë. $ i,

 

Figu

Burim

Figu

Burim

Dukeka rrKroa

0

5

10

15

20

5,

10,

15,

20,

25,

ura 2.21: Ar

mi: World Develo

ura 2.22: PB

mi: World Devel

e krahasuar ritjen më të acia, Greqia,

2000 200

0

,000

,000

,000

,000

,000

2000

rkëtimet tur

opment Indicator

BB për bano

lopment Indicato

rritjen e arkëmadhe, duk

, Malta, Span

01 2002 2

0 2001

Kroa

Bullg

Span

ristike si %

rs 2011

or për vende

ors 2011

ëtimeve turiske tejkaluar nja, Italia etj

003 2004

2002 2

acia S

garia M

nja P

e PBB në Sh

et e rajonit

stike për bandisa herë d

j.

2005 2006

2003 2004

Shqipëria

Maqedonia

Portugalia

56 

hqipëri

nor të vitit 20destinacione

2007 2008

4 2005

Italia

Rumania

Franca

010 me ato ttradicionale

8 2009 201

2006

Turqia

Sllovenia

Malta

të vitit 2000e dhe të spe

10

Ar

2007 200

Greq

a Hung

0, Shqipëria decializuara n

rkëtimet turist

08 2009

ia

garia

dhe Rumaninë turizëm s

tike si %PBB

2010

 

a si

 

Figu

Burim

Figurajo

Burim

$

$1,

$1,

$2,

$2,

$3,

$3,

ura 2.23: Ar

mi: World Develo

ura 2.24: Rrnit

mi:World Develo

$0.00

$500.00

,000.00

,500.00

,000.00

,500.00

,000.00

,500.00

20

00.51

1.52

2.53

3.54

4.5

rkëtimet tur

opment Indicator

ritja e arkët

opment Indicator

000 2001

ristike për b

rs 2011

imeve turis

rs 2011

2002 2003

banor për ve

tike për ban

3 2004 20

Rritja e 

57 

endet e rajo

nor në vitin

005 2006

arkëtimeve pë

onit ($)

n 2010 në kr

2007 2008

ër banor

rahasim me

8 2009 2

vitin 2000 p

2010

për vendet

Bullgaria

Franca

Greqia

Hungaria

Italia

Kroacia

Malta

Maqedonia

Portugalia

Rumania

Shqipëria

Sllovenia

Spanja

Turqia

 

e

 

Figu

Burim

Figu

Burim

Duketurizulje.

Në v10. 8Maltkontr

0

10

20

30

40

50

60

70

0

5

10

15

20

25

ura 2.25: Ar

mi: Organizata Bo

ura 2.26: Ar

mi: World Develo

e e krahasuzmi në PBB

vitin 2000, p8%, dhe në vtën në 2000 ribut ishte 2

20

Hung

.0

.0

.0

.0

.0

.0

2000

rkëtimet tur

otërore e Turizm

rkëtimet tur

opment Indicator

ar Shqipërintë vendit, n

për Shqipërinvitin 2010 kyky kontribut2. 9% për të

000

garia Sp

2001

Bullg

Malt

ristike për d

mit, 2013

ristike si %

rs 2011

në me destinndërkohë që

në dhe Bullgy ndikim përt ishte 18. 8%

ë arritur në 2

2005

panja Fra

2002 200

garia G

ta Q

destinacione

e PBB për v

nacionet turpër destina

garinë, sektor Shqipërinë % dhe në 20010 në 14. 4

anca Ita

03 2004

Greqia

Qiproja

58 

et tradiciona

vendet e raj

ristike të rajcione të tilla

ori i turizmitu rrit në 15.

010 u ul në 14%.

2010

lia Turq

2005

Hungaria

Rumania

ale të rajoni

jonit

onit, ajo kaa si Malta, Q

t kishte të nj. 2% dhe për

15. 2% sa Sh

qia Greq

2006 20

Kroacia

Shqiperia

it (miliard U

a një trend nQiproja, Kro

njëjtin ndikimr Bullgarinë hqipëria. Për

2011

qia Portu

007 2008

Maqe

a Turqia

US$)

në rritje të poacia, kjo p

m në PBB tëu ul në 8. 5%

r Qipron në v

201

ugalia K

8 2009

edonia

a

peshës që zpeshë vjen n

ë vendit, pre%. Kurse pëvitin 2000 ky

12

roacia

2010

 

ë ë

ej ër y

 

Shpeturizm. thpakënga sbrenrënd

Figu(mili

Burim

Pra pnë shturiz

Që tëfillimdegëekontjerëBash

Vësh

Sipa

enzimet e kozmit në PBBh të përjashtësohen me ksektori i turidshëm të prësishme e ty

ura 2.27: Biard lek)

mi: Travel & To

për të matur hpenzimet e

zmi.

ë vlerësojmëm të njohim ëve të ndrysnomisë, ne d.

hkë me impo

htirësitë që ta

Në impliudhëtimi

Në faktinproduktit

Në transaturistik e

s R. Erbes (E

84.1

2006

onsumit që e një venditojë derdhjeoston e këmizmit. (pajisjrodhuar, ëshyre përdoret p

Blerjet nga

ourism Economic

pjesën e proe turistëve nd

ë "importet" përbërjen e

shme të ekoduhet të dall

ortet indirekt

akohen për t

ikimin e akt, kompanitë n që degët t të tyre përfuaksionet finfurnizojnë m

Erbes, R. 19

1 

2007

burojnë nga. Prodhimi i

et jashtë. Kjombimit të maje, mallra, us

htë më e vogpër financim

ofruesit e

c Impact 2012, A

oduktit të turdërkombëtar

në shpenzime këtyre shponomisë që lojmë faktor

te, duhet të d

të përcaktuar

tiviteteve të e transportite ekonomis

fundimtar teknanciare të rme mallra të

73:81) për të

104.4 

2

a turizmi ndi sektorit të to do të thot

allrave dhe sshqime, pijegël se arkëti

min e importe

turizmit (d

Albania

rizmit në PBr, ose ndrysh

met turistikepenzimeve, n

shesin direrët e prodhim

dimë se cilat

r ciftin "prod

ndryshme qt, administrisë që përfshk turistët. realizuara, d ndërmjetme

ë vlerësuar k

116 

2008

Blerjet

59 

dërkombëtar turizmit duhtë që arkëtimhërbimeve t

e, pagat e perimet bruto tëeve.

duke përfsh

BB e një vendhe të jemi n

, do të duhetnë mënyrë qekt tek turismit të impo

janë import

dhim turistik

që përfshin mi turistik ehihen në ve

d. m. th. në e (ndërtimi, u

kontributin n

141.5

2009

t nga ofruesit e

nuk mund het të kufizohmet bruto tëtë importuarrsonelit të hë transaksio

hirë dhe m

di, duhet të dnë gjëndje pë

t t’i përcaktoqë të jemi nstët. Pastaj, ortuar nga at

tet e realizua

k- konsum tu

sektori i turetj). eprimtarinë

faktin, që dushqimi, ves

neto të turizm

13

2010

e turizmit.

të konsiderohet në sekto

ë transaksionra, të konsumhuaj, etj). Këoneve turistik

allrat e im

dimë së pakuër të matur v

ojmë dhe pënë gjendje t’në secilin p

to të cilat fu

ara nga degët

uristik", dety

rizmit ( ako

turistike sh

degët e huajshjeje).

mit duhet të

37.6 

20

ohen si kontrin e brends

neve të turizmuara direktështu, vlera eke, përderisa

mportuara)

u madhësinëvlerën e shtu

r t’i përcaktu’i shpërndajprej këtyre urnizohen ng

t e tjera.

yrohen kryes

omodimi turi

esin vetëm

ja në lidhje

fiksohet:

139.4 

11

tributi neto shëm të tij, dzmit duhet tt apo indireke produktit ta një pjesë

në Shqipër

ë e importevuar që krijon

uar, duhet nmë ndërmjesektorëve t

ga sektorë t

sisht:

istik, agjenc

një pjesë t

me sektorin

152 

2012

 

i d. ë

kt ë e

ri

e n

ë et ë ë

ci

ë

n

 60 

 

Në qoftë se sektori i turizmit lejon një vend të përfitojë, me të njëjtën sasi faktorësh, më shumë të ardhura në valutë të huaj, se sa nga sektorët e tjerë të ekonomisë.

Nëse sektori i turizmit lejon përdorimin e më shumë faktorëve të prodhimit nga cfarë do të mundej të konstatohej, atëherë turizmi nuk do të ekzistonte.

Nëse sektori i turizmit lejon përdorimin e faktorëve me shpërblime më të larta. Nëse sektori turistik kontribuon më shumë tek shteti se sa degët e tjera.

2.8 Roli i shtetit në zhvillimin e turizmit. Politikat e qeverisë shqiptare për sektorin e turizmit

Turizmi është përcaktuar si një pjesë përbërëse e mekanizmit të shumë qeverive dhe politika turistike si një formë e dallueshme e politikës qeveritare. Aktualisht, qeveritë kanë marrë rol të rendësishëm dhe përgjegjësi në procesin e zhvillimit turistik kryesisht në vendet në zhvillim, ku shqetësimi kryesor sipas shumë studiuesve( Middleton,V.&Hawkins R 1998 ;Scheyvens,R.2002 ) duhej të ishte problemi i qendrueshmërisë e cila mund të arrihet vetëm nëpërmjet projektimit të kontrolluar dhe sistematik të zhvillimit turistik i mbështetur plotësisht në një kuadër institucional të integruar dhe efektiv.

Qeveritë kanë forcën të hartojnë ato politika që mund të përcaktojnë në qoftë se një vend do të ndjek një kurs të zhvillimit të turizmit, i cili varet kryesisht nga interesat botërore dhe nga kapitali, ose synojnë të arrijnë fitim ekonomik për popullsinë vendase dhe shtetin duke ruajtur integritetin e karakteristikave sociale, politike, mjedisore të vendeve të tyre.(Scheyvens,R.2002 )

Ndërkaq, zhvillimi turistik në menyrë të tillë që të përmbush interesat e qeverisë aktuale përbën një sfidë për cdo qeveri, fakt që formuloi në menyrë të përkryer, DeKadt.E.(1990:33) duke theksuar se: Hartuesit e politikave mund të përparojnë vetëm me ato që tashmë ekzistojnë… dhe ajo është një industri turistike botërore e fortë ,e inregruar dhe akoma në zhvillim. Se me cilën menyrë do ta bindin këtë gjigand të ketë një sjellje më pak shkatëruese, përbën detyrën kryesore që kanë përpara tyre.

Mungesa nga qeveritë e kontrollit të përmasave dhe të natyrës të zhvillimit turistik ka çuar në varësinë e një vendi nga produktet e huaja dhe nga investimet e huaja direkte. Fenomen,i cili vërehet kryesisht në vendet në zhvillim, të cilat karakterizohen nga rrallësia në burimet ekonomike të disponueshme dhe sektori i tyre privat shfaq shpesh përvojë të vogël në aktivitetin turistik.

Qeveritë kanë mundësi të forcojnë turizmin duke ofruar infrastrukturë, shërbime dhe burime ekonomike, por kanë dhe mundësinë të kontrollojnë prodhimin turistik, në menyrë që të sigurojnë cilësinë e produktit dhe të shërbimeve që kërkon zhvillimi turistik dhe vendos kritere të ndryshme të krijimit dhe funksionimit të biznesit turistik me qëllim interesin e përbashkët të turistëve dhe të komunitetit vendas.

Rëndësia e turizmit është e njohur nga qeveritë kombëtare. Ato janë plotësisht të vetëdijshme se turizmi mund të sjellë përfitime të shumta social-ekonomike për një vend. Disa vende nuk e kanë shfrytëzuar plotësisht këtë potencial dhe menaxhimi aktual i turizmit natyror nuk është efektiv. Për të siguruar një turizëm të qëndrueshëm duhet të përmirësohen lidhjet midis ruajtjes së natyrës, zhvillimit të komunitetit lokal dhe zhvillimit të industrisë turistike. Një mënyrë me të cilën mund të arrihet kjo lidhje është planifikimi. Aplikimi i teknikave të

 61 

 

planifikimit është zgjeruar veçanërisht në fushën ekonomike. Ky është rezultat i rritjes së vetëdijes se ritmi i rritjes ekonomike në vetvete nuk është i mjaftueshëm për të përmbushur nevojat gjithnjë në rritje dhe rritjen e popullsisë. Një plan i përgjithshëm i zhvillimit të një vendi duhet të përfshijë aktivitetet e sektorëve të ndryshëm dhe të sigurojë një kuadër të përgjithshëm për zhvillimin harmonik të vendit. Brenda një plani kombëtar të përgjithshëm, plani kombëtar i turizmit duhet të përcaktojë: një kuadër të përgjithshëm metodologjik të parametrave makro-ekonomik brenda të cilit turizmi do të zhvillohet, të cilësojë udhëzimet e politikave sektoriale dhe qëllimet që duhet të arrijnë investimet publike në këtë sektor. Plani i përgjithshëm i zhvillimit të një vendi duhet të njohë se turizmi mund të luajë një rol të rëndësishëm në zhvillimin kombëtar, sidomos në nivel rajonal, për shkak të aftësisë së tij për të gjeneruar punësim dhe të ardhura, si dhe për shkak të mundësive që ofron turizmi për argëtim dhe edukimin e popullatës vendase. Në konferencën e zhvilluar në Vankuver, Kanada, në mars 1990, për zhvillimin e qendrueshëm të ekonomisë, ndër rekomandimet e saj ishin dhe rekomandimet për një zhvillim të qendrueshëm të turizmit. Disa rekomandime për veprimet që duhet të ndërmarin qeveritë për promovimin dhe zbatimin e zhvillimit të turizmit të qendrueshëm janë:

Të sigurohet që të gjitha departamentet qeveritare të cilat janë të përfshira në turizëm, të jenë të informuara mbi konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm.

Të sigurohet që marrëveshjet kombëtare dhe lokale të zhvillimit të turizmit të theksojnë një politikë të zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm.

Të mbështesë zhvillimin e modeleve ekonomike për turizmin për të ndihmuar në përcaktimin e llojeve të turizmit për zonat natyrore dhe urbane.

Të ndihmojë dhe të mbështesë qeveritë lokale në zhvillimin e strategjive turistike. Hartimi dhe zbatimi i programeve arsimore për sensibilizimin dhe ndërgjegjësimin e njerëzve për

çështjet e zhvillimit të turizmit të qendrueshëm. Ndërtimi i standardeve për të siguruar që projektet e zhvillimit të turizmit nuk prishin kulturën lokale

dhe mjediset natyrore.

Përveç politikave nacionale, ekzistojnë disa marrëveshje ndërkombëtare përkatëse të turizmit, si dhe disa deklarata të politikës ndërkombëtare, duke përfshirë Deklaratën e Manilas( 1980) për Turizmin Botëror dhe Deklaratën e Hagës mbi Turizmin(1989).

Megjithëse marrëveshje të tilla nuk janë detyruese, ato i shërbëjnë qëllimit të dobishëm për të sjellë konsideratat më të gjera sociale dhe mjedisore në vëmendjen e investitorëve dhe të drejtuesve të industrisë turistike.

Qeveria shqiptare i ka kushtuar vëmendje të veçantë sektorit të turizmit si një nga sektorët kryesorë ekonomik në vend. Pas viteve ‘90 ajo filloi të punoj për t’i siguruar zhvillimit të turizmit një kuadër ligjor.

Ligji i Turizmit Nr. 7665, datë 21 Janar 1993 “Për zhvillimin e zonave që kanë përparësi turizmin” dhe amendamentet e tij siguruan një kuadër ligjor përmbledhës në të cilin ishin zhvilluar strategjitë e turizmit të vendit. Pikat kritike më të rëndësishme të kuadrit ligjor për turizmin kanë qënë ato me të cilat po ballafaqohej vendi në atë periudhë.

 62 

 

Ky ligj nuk ishte një ligj modern dhe i përgjithshëm për zhvillimin e turizmit, por më shumë ishte një përgjigje e përshtatshme ndaj çështeve prioritare me të cilat ballafaqohej vendi në vitin 1993. Ligji paraqiste një mungesë të akteve nënligjore dhe rregulloreve për zhvillimin e turizmit.

Strategjia e Zhvillimit të Turizmit 2002-2012. Ministria e Rregullimit të Territorit dhe e Turizmit prezantoi në vitin 2002 “Strategjinë për zhvillimin e turizmit në Shqipëri”. Kjo strategji ka qënë përpjekja e parë e bashkërenduar në vend për të nxjerrë në dritë objektivat dhe një plan konkret për zhvillimin e sektorit të turizmit në hapat e para te tij. Objektivat kryesore makro-ekonomike të strategjisë afatgjatë të turizmit për zhvillimin e sektorit të turizmit ishin:

• Përftimi i vendeve të punës dhe të ardhurave.

• Përshpejtimi i zhvillimit ekonomik e social anembanë vendit.

• Përmirësimi i kushteve të jetesës në Shqipëri.

• Fillimi i aktiviteteve ekonomike.

• Krijimi i një imazhi pozitiv ndërkombëtar të vendit si një destinacion turistik.

• Rritja e të ardhurave në valutë të huaj dhe e të ardhurave nga taksat për shtetin.

• Zhvillimi i një turizmi të qëndrueshëm dhe dashamirës me mjedisin.

Shqipëria mund të zhvillonte imazhin e saj si një destinacion i ri turistik me slloganet:

“Shqipëria – sekreti i fundit i Evropës!”

“Shqipëria – E juaja për t’u zbuluar!”

Strategjia e sektorit përshkruante konceptin strategjik të zhvillimit të turizmit duke dhënë drejtimet strategjike dhe zhvillimin e produkteve turistike që Shqipëria të ishte një destinacion turistik i ardhshëm në tregun turistik ndërkombëtar në sjelljen e turistëve të huaj. Tërheqja e turistëve të huaj do të influenconte që Shqipëria të shfrytëzonte kapacitetet turistike për të garantuar një përfitim maksimal nga futja e valutës së huaj dhe do të ndikonte në funksionimin e sektorit të turizmit në Shqipëri me të njëjtat parime me të cilat funksiononte industria e turizmit në botë.

Vizioni i kësaj strategjie ishte:

“Shqipëria njihet si një destinacion turistik në bregdetin Mesdhe dhe ka një pozicion konkurrues në tregun ndërkombëtar të turizmit. Kontributi i sektorit të turizmit në PBB është i konsiderueshëm. Qëndrueshmëria dhe ndërgjegjësimi për çështjet mjedisore janë pjesa kryesore e strategjisë së zhvillimit të turizmit. ”

Objektivi i kësaj strategjie ishte që të vendoste një drejtim të qartë për një strategji kombëtare të turizmit të orientuar drejt turizmit të bazuar në natyrë dhe kulturë. Ky dokument ofronte një strategji operacionale dhe të orientuar në veprime për krijimin e një tregu ndërkombëtar të turizmit në Shqipëri.

 63 

 

Në “Strategjinë për zhvillimin e turizmit në Shqipëri” është përcaktuar dhe një objektiv specifik për përmirësimin e legjislacionit ekzistues dhe të rregulloreve si një kuadër ligjor e rregullator i veçantë dhe përmbledhës, që do të sigurojë një drejtim të përbashkët për të gjithë partnerët në industrinë e turizmit.

Me qëllimin e rritjes së promovimit të Shqipërisë si destinacion turistik, marketingut të produktit turistik shqiptar dhe monitorimit dhe standartizimit të strukturave akomoduese u krijua në vitin 2005, Enti Kombëtar i Turizmit. Me hyrjen në fuqi të Ligjit të ri “Për Turizmin”, (Ligj Nr. 9734, datë 14. 5. 2007 Për Turizmin) kompetencat e këtij institucioni u zgjeruan akoma më shumë, si p.sh.: përgatitja e programeve të asistencës financiare për përkrahjen e investitorëve e sipërmarrjeve turistike që paraqesin projekte bashëkohore, për zhvillimin e një turizmi të qëndrueshëm, si dhe sigurimi i ndihmës në sigurimin e shërbimeve e të lehtësive për biznesin privat të turizmit, nëpërmjet tarifave të miratuara për këto shërbime. Sipas ligjit, Institucioni emërtohet Agjencia Kombëtare e Turizmit (AKT).

Gjatë vitit 2005-2006, Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, përgatiti dhe miratoi me VKM nr. 395, datë 21.6.2006, Strategjinë dhe planin e peprimit për zhvillimin e turizmit natyror dhe mjedisor.

Qëllimi i këtij dokumenti ka qënë lehtësimi i procesit të drejtuar nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë e Sporteve për hartimin e strategjisë dhe zbatimin e saj. Ky proces u mbështet në kuadrin ekzistues ligjor.

Objektivi ka qënë që të krijohet një drejtim i qartë për një strategji kombëtare të turizmit të orientuar drejt turizmit të natyrës dhe të kulturës.

Synimi i përgjithshëm i zhvillimit të turizmit për Shqipërinë ishte të rritej cilësia e jetesës të një numri të konsiderueshëm në rritje shqiptarësh.

Strategjia e Turizmit dhe Plani i Veprimit vlerësohet në një periudhë afatmesme e afatgjatë lidhur me aftësinë e tij për të përmirësuar mirëqenien e shqiptarëve. Theksimi i turizmit natyror e kulturor në Shqipëri do të mbajë në një fokus të rëndësishëm përfitimin nga komunitetet lokale e provinciale që aktualisht ballafaqohen me mundësi të kufizuara ekonomike dhe risku bëhet i pakët. Vendet fqinje si Greqia, Turqia dhe Kroacia i kanë fokusuar përpjekjet e tyre në turizmin e diellit dhe rërës, duke rënduar më tej një treg turizmi tashmë tejet të ngarkuar (i cili përfshin gjithashtu Afrikën Veriore, bregdetin e Spanjës, Karaibet, ishujt e oqeanit Indian dhe shumë të tjerë). Shqipëria ka një mundësi unike për të diferencuar veten e vet nga fqinjët dhe për të mënjanuar një treg të mbipopulluar me të ardhura dhe përfitime në rënie. Turizmi i fokusuar në turistët e pavarur që vizitojnë komunitetet lokale dhe marrin pjesë aktivisht në veprimtaritë në natyrë dhe kulturë, ka treguar të ketë një të ardhur 5 deri 10 herë më shumë në përfitimet e zhvillimit për dollar të shpenzuar nga turisti, se sa turizmi në shkallë të gjerë i diellit dhe rërës. Shqipëria ndodhet në një situatë ideale për të plotësuar kërkesat në ndryshim të një tregu turistik në rritje i orientuar në turizmin natyror e kulturor.

Ne muajin Maj të vitit 2007 u miratua Ligji i ri per turizmin në Shqipëri, (Ligj Nr. 9734, datë 14. 5. 2007 Për Turizmin), i cili kishte për qëllim krijimin e një sektori turistik me standarte ndërkombëtare dhe për të ndihmuar konkretisht zhvillimin e industrisë turistike në përputhje me drejtimet strategjike të zhvillimit të turizmit, duke i dhënë prioritet dhe duke lidhur burimet e trashëgimisë kulturore dhe natyrore me zhvillimin e turizmit.

 64 

 

Nëpërmjet këtij ligji u krijuan struktura të reja institucionale për monitorimin, manaxhimin dhe promovimin e drejtëpërdrejtë të destinacioneve turistike në nivel lokal, të cilat deri deri në atë kohë kishin qenë inekzistente në Shqipëri.

Sipas këtij ligji (neni 25) u krijua fondi i zhvillimit të turizmit, si pjesë e programit të zhvillimit të turizmit, i cili do te administrohej nga AKT-ja, për sigurimin dhe përmirësimin e zhvillimit të sektorit të turizmit, duke promovuar mbrojtjen dhe ruajtjen e zonave, të vendeve dhe pikave turistike, vlerat e trashëgimisë kulturore dhe mbështetjen e profesionalizmit në sektorin e turizmit. Përveç Buxhetit të Shtetit, fondi i zhvillimit të turizmit shfrytëzon edhe burime të tjera financiare, si: a) tarifat për licencat e dhëna nga ministri përgjegjës për turizmin, në përputhje me këtë ligj; b) të ardhurat nga qiratë e trojeve, sipas marrëveshjeve të lidhura me subjektet që zhvillojnë veprimtari turistike, sipas akteve nënligjore në fuqi; c) donacionet nga organizatat jofitimprurëse dhe subjekte të tjera, sipas marrëveshjeve të lidhura mes tyre dhe ministrisë.

Strategjia Sektoriale e Turizmit 2007 – 2013. Dokumenti i Strategjisë Sektoriale të Turizmit, u përgatit në kuadrin e procesit të iniciuar nga Qeveria Shqiptare, për koordinimin e strategjive të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë, ku i është dhënë prioritet nevojës për rishikimin e Strategjisë së Zhvillimit të Turizmit 2002-2012 dhe ndërthurja e saj me Strategjinë dhe planin e veprimit për zhvillimin e turizmit natyror dhe mjedisor.

Ky dokument bazohet edhe në parimet e dala nga deklaratat e Forumeve të Turizmit Evropian të Maltës dhe Qipros mbi:

× Zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm. × Rritjen dhe zhvillimin e qëndrueshëm të tregut të turizmit kulturor, si dhe ndërrmarrjen e hapave pozitiv,

me plane afatgjata me qëllim shtimin e numrit të turistëve.

Gjithashtu Strategjia është në përputhje të plotë me Ligjin e ri “Për turizmin” dhe ka për qëllim përcaktimin e parimeve dhe rregullave që veprojnë në fushën e turizmit, si dhe vendosjen dhe zhvillimin e standardeve të shërbimeve turistike dhe të shërbimeve të tjera të lidhura me to.

Strategjia u dizenjua për rritjen dhe forcimin e sektorit, me fokus të veçantë në parimin e zhvillimit te qëndrueshëm dhe identifikimin e sfidave për të maksimizuar kontributin në sektor.

Vizioni i kësaj strategjie është:

“Shqipëria është një destinacion turistik i sigurt me vlerë të lartë që karakterizohet nga një larmi e pashoqe e atraksioneve natyrore e kulturore të klasit botëror në një sipërfaqe të vogël gjeografike, i menaxhuar në një mënyrë të përgjegjshme mjedisore e sociale, lehtësisht e arritshme nga tregjet turistike europiane. ”

Qëllimi i zhvillimit të turizmit për Shqipërinë, është të rrisë cilësinë e jetesës, të një numri të konsiderueshëm shqiptarësh. Zhvillimi i turizmit do të duhet të matet dhe të vlerësohet në një periudhë afatmesme e afatgjatë, lidhur me aftësinë e tij për të përmirësuar mirëqënien e shqiptarëve. Në këtë aspekt, ai duhet të jetë një pjesë e strategjisë së vendit për arritjen e prioriteteve të zhvillimit, të tilla si angazhimet e vendit për Synimet e Zhvillimit të Mijëvjeçarit. Më shumë turistë nuk do të thotë më shumë zhvillim apo të ardhura për shqiptarët.

 65 

 

Tipi i turizmit që një vend zgjedh për ta zhvilluar, përcaktohet kryesisht nga kontributi për begatinë e banorëve të tij.

Theksimi i turizmit natyror dhe kulturor në Shqipëri, do të mbajë në fokus përfitimin nga komunitetet lokale që sot ballafaqohen me mundësi të kufizuara ekonomike.

Përfitimet e prekshme të dëshiruara nga një strategji e suksesshme turizmi do të jenë rritja e punësimit, të ardhura shtesë për ekonomitë (kryesore apo shtesë), infrastruktura e përmirësuar dhe rritje e të ardhurave nga taksat për të kontribuar në përmirësimin e kujdesit shëndetësor, arsim dhe në zhvillime të tjera shoqërore.

Përfitime më pak të prekshme përfshijnë konfirmimin e kulturës lokale dhe të traditave, mundësia për të mbajtur brezin e ri të interesuar për të qëndruar në vend.

2.9 Konkluzione

Zhvillimi i turizmit në vendet në zhvillim shkakton ndryshime të rëndësishme, të cilat ndryshojnë sipas vendeve për shkak të strukturës social- ekonomike të tyre, të nivelit të zhvillimit turistik dhe llojit të turizmit që zhvillojnë këto vende.

Ndërmjet zhvillimit të turizmit dhe përfitimeve ekonomike për ekonominë e një vendi nuk ka një marrëdhënie të drejtë. Në fazat e para të zhvillimit të turizmit krijohen shpesh ndikime ekonomike pozitive, në fazat e mëpasme mund të krijohen ndikime social-ekonomike negative nëse nuk ekziston një strategji e përshtatshme turistike.

Madhësia e ndikimeve ekonomike që shkaktohen nga zhvillimi i turizmit përcaktohet nga këta faktorë:

Niveli i zhvillimit ekonomik të vendit pritës të turistëve.

Përmasat e varësisë ekonomike të vendit nga importet e mallrave, shërbimeve dhe kapitalit.

Nga madhësia e konsumit turistik.

Nga shpërndarja e burimeve në ekonomi. Kritikat që i bëhen turizmit si faktor zhvillimi, është karakteri i tij sezonal që shkakton luhatje në të

gjithë treguesit ekonomik e turistik. Kategoritë kryesore të ndikimit turistik janë ekonomike, sociale, natyrore ose mjedisore, politike dhe

kulturore. Turizmi është një nga faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë direkt në konkurrencën dhe zhvillimin

rajonal. Duke e krahasuar me vendet e tjera të rajonit, turizmi në Shqipëri luan një rol të rëndësishëm në

Produktin e Brendshëm Bruto, fakt që na lejon të themi se Shqipëria po orientohet drejt specializimit në turizëm si Malta dhe Kroacia.

Prodhimi turistik është i barabartë me konsumin turistik dhe që të dyja kufizohen nga koncepti i turistit. Në Shqipëri konsumi turistik ndërkombëtar është pothuajse 5 herë më i madh se konsumi turistik

kombëtar. Një pjesë e madhe e arkëtimeve turistike dalin jashtë vendit për importimin e mallrave dhe shërbimeve

nga furnizuesit e turizmit. Qeveria shqiptare i ka kushtuar vëmendje të veçantë sektorit të turizmit si një nga sektorët kryesor ekonomik

në vend. Qëllimi i zhvillimit të turizmit për Shqipërinë, është të rrisë cilësinë e jetesës të banorëve të saj.

 66 

 

3. KAPITULLI III Ndikimi i turizmit në punësim

Gjatë dekadës së ardhshme bota ka nevojë për 600 milion vende të reja pune për të mbështetur rritjen ekonomike. Një punë e krijuar në turizëm krijon 1,5 vende pune shtesë në ekonomi.

T. Rifai

3.1 Turizmi një punëdhënës i rëndësishëm

Turizmi në shumë vende të botës përbën padyshim një nga sektorët më të rëndësishëm të veprimtarisë ekonomike, zhvillimi i të cilit sjell përfitime të konsiderueshme ekonomike, që në asnjë rast nuk mund të nënvlerësohen dhe shumë më tepër të neglizhohen.

Përveç se është një degë e rëndësishme e aktivitetit ekonomik, turizmi është dhe një punëdhënës i rëndësishëm, (Mathieson and Wall, 1987; Pearce, 1989) që nënkupton se zhvillimi i tij pasohet me krijimin e vendeve të reja të punës, jo vetëm në turizëm, por edhe në sektorë të tjerë të aktivitetit ekonomik në një ekonomi.

Turizmi mund të luajë një rol në zvogëlimin e papunësisë në vendet në tranzicion përmes ndikimit të tij, si në nivel kombëtar dhe rajonal, mbi punësimin në sektorin e shërbimeve. (Aguayo, E. Exposito, P. Vazquez, E. , 2009)

Ajo, që mund të ketë një rëndësi edhe më të madhe, është se ekonomia turistike e një vendi në zhvillim, përvec të tjerave mund të krijojë vende të punësimit të plotë dhe të pjesshëm, atje ku shpesh degë të tjera të ekonomisë, si psh industria, bujqësia etj, për arsye që lidhen me ekonomitë e jashtme të vendit në të cilin zhvillohet turizmi, e kanë të pamundur të krijojnë.

Me zhvillimin e turizmit nuk arrihen vetëm qëllime ekonomike, por njëkohësisht dhe qëllime sociale, sepse vendet e punës që krijohen me zhvillimin e turizmit në rajonet e një vendi, ku sektorët e tjerë të aktivitetit ekonomik kanë pak ose aspak shanse të zhvillohen, ndikojnë duke kufizuar rëndësishëm emigracionin e brendshëm dhe të jashtëm, ndërsa njëkohësisht zvogëlojnë hendekun që ekziston ndërmjet të ardhurave të popullsisë ekonomikisht aktive në qëndrat urbane në përgjithësi dhe zonat në të cilat zhvillohet turizmi.

Është e vërtetë se sektori i tretë i ekonomisë, dmth sektori i shërbimeve, është i vetmi sot që ka aftësinë të krijojë më lehtë vende pune të një punësimi të plotë ose të pjeshëm, qoftë edhe sezonal, që të përballojë në një masë të realizueshme problemin e madh social të papunësisë, që siç është i njohur, përfshin individë të moshave të reja.

Turizmi bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm për rajonet evropiane. Evropa është një nga destinacionet kryesore turistike në botë. Me një numër të madh rajonesh, veçanërisht ato në jug dhe në zonat malore, turizmi është një burim i madh i punësimit dhe ka një efekt të konsiderueshëm në zhvillimin ekonomik.  

 

Figu

Burim

Kontkëtë botërGreqkëto ShqiFran

Rritjdhe spunëvëshvogl

Figu

Burim

GJI

ura 3.1: Kon

mi: Travel & Tou

tributi direkmesatare nd

rore, përkatqia, Shqipëri

shtete janëipëria qëndrncën, Italinë,

a e vazhduesidomos përës intensive htirë se munda dhe të mes

ura 3.2: NJA

mi: MTKRS,2012

05101520253035

0

TIRANË

VLORË

IROKASTËR

KORÇË

LEZHË

ntributi dire

urism Economic

t i turizmit ndodhen Kroaësisht 28.3%ia, Hungaria mbi niveleon mbi këtoTurqinë, Sp

eshme e turir ato që ofrojpër pjesën d të zëvendsme që ofroj

AT sipas dh

2

5

ekt dhe tota

Impact 2012, Al

në punësim acia dhe Ma

% dhe 28.6%a, Mal i Zi, Pet e Shqipëro vende mepanjën etj.

zmit është vjnë shërbimemë të madhësohet me pnë shërbime

omave dhe

50

al i turizmit

lbania, Greece, H

për botën ëalta me një n%. Ndikim Portugalia, Qrisë, në kont 19.8%, kur

veçanërisht ee akomodimhe. Kjo thjespërparimet ee akomodimi

sipas qarqe

Kontributi dir

100

67 

në punësim

Hungary, Turkey

është mesatandikim pothtë turizmit

Qipro. Pavartributin totar mesatarja

e dobishme mi, të cilat pë

sht do të the teknologjisi, që në botë

eve në Shqip

rekt Kontr

150

m për vendet

y, Portugaly, Fra

arisht 5.3% ehuajse 2deri në punësim

rësisht ndikimal të turizmi

botërore ës

për ndërmarr nga natyra

hotë se faktosë moderne, janë më shu

përi për viti

ributi total

200

t e rajonit p

ance

e punësimit në 3 herë m

m mbi mesatmit direkt tëit në punësishtë 13.6%,

rrjet e turizma e tyre janë ori njeri, si , veçanërishtumë se ndërm

in 2011

250

për vitin 201

total të ekomë të madh taren botëro

ë turizmit nëimin total të

duke lënë p

mit, të voglamë shumë ofaktor prodht në biznesemarrjet e më

NJAT ME 5‐

NJAT ME 20

NJAT ME 40

NJAT ME M

NJAT ME M

NJAT ME M

11(%)

onomisë. Mbse mesatarj

ore kanë dhë punësim, që ekonomisëpas Greqinë

a e të mesmose më pak thimi “punë”et turistike tëdha.

‐20 dhoma

0‐40

0‐60

MBI 60

MBI 100

MBI 200

 

bi a e ë

ë, ë,

e ë ”, ë

 

Indu

Figu

Burim

Për tekonpush

Roli konkkryezëvë

Roli turist1962mung

Nësenë pënë tudhe c

Sipavlerë

×

×

×

Sekttë ko

ustria e turizm

ura 3.3: Num

mi: INSTAT,2012

të mbijetuar nomitë e shkhtet në tregun

i kapitalit nkluzion, në sisht punë-in

ëndësohet në

që luan faktike është v

2). Kjo e progesa serioze

e ende marriërgjithësi, arurizëm ka efcilësore(Ηγο

s R. Erbes ësimi i tri sit

× Në qoftëekonomik

× Nëse në m× Në qoftë

ori i turizmionsiderueshë

mit në Shqip

mri i ndërm

2

në një mjedkallës, në mn turistik.

ë prodhiminasnjë rast nntensive, që procesin e p

ktori i prodhendimtar, paovuar dhe n

e në fuqi pun

n seriozisht rrihet thjeshtfekte të drejtουμενάκης 2

(Erbes, R. 1tuatave të më

ë se turizmi k. mungesë të tse përfitime

t karakterizoëm vende p

përi kryesisht

marrjeve sipa

dis konkurrumënyrë për të

n e mallrave nuk mund tëë do të thotëprodhimit ng

imit "punë" asi kufijtë e nga fakti se nëtore të spec

faktin që fakt në konkluztpërdrejta në2007).

1973) një çëëposhtme:

ndërkombë

turizmit, punt janë relativ

ohet në një ppune në ven

t është e dom

as madhësis

ues e global,ë reduktuar

dhe shërbimë zhvlerësojë se faktori ga kapitali.

në turizëm mekanizimshumica, në

cializuar për

ktori i prodhzionin se përb prodhimin

ështje e rënd

ëtar krijon v

nësimi do të ivisht më të m

përqindje të mndet pritëse

68 

minuar nga g

së për vitin

, ndërmarrjekostot e tran

meve turistikejë tezën se njerëzor vet

dhe vecanërit dhe të autëse jo të gjir përdorimin

himit "punë"bërja sasioree mallrave d

dësishme që

vende pune

ishte më i mamëdha në sek

madhe si seke të turistëv

grupe të vog

2011(hotele

et turistike, nnsaksionit, t

e është po aqturizmi si

tëm në disa

risht për sa tomatizimit itha vendet t

n e tyre në pu

" luan një role dhe cilësordhe shërbime

ë krijohet në

më shumë

adh apo më ktorin e turiz

ktori i “punëve. Kryesish

la dhe të me

e, restorante

në veçanti tëtë rrisin pro

q i rëndësishsektor i aktraste dhe d

i përket në janë relativturistike të

unë të ndrysh

l kyç në formre e punës sëeve turistike

ë lidhje me

se ato që k

i vogël. zmit se në se

ës intensive”ht ka të bëj

esme të ndërm

e, kafene) n

ë voglat, duhoduktivitetin

hëm, me atë tivitetit ekonderi në një p

prodhimin evisht të kufizzhvilluara, phme në turiz

mimin e oferë ofruar nga e si nga ana

punësimin t

krijojnë sek

ektorë të tjer

” dhe gjenerojë me punë

Të punës

Të  punë

Të punës

Të punës

marrjeve.

ë Shqipëri

het të arrijnpër të fitua

të punës. Kynomik, ështpikë mund t

e shërbimevzuara. (Krappërballen mzëm.

rtës turistiketë punësuarisasiore ashtu

turistik ësht

ktorët e tjer

rë.

on një numëën gjysmë t

suar:1‐4

ësuar:5‐9

suar:10‐49

suar:50+

 

ë ar

y ë ë

e pf e

e, it u

ë

ë

ër ë

 

kualidhe r

( Grenënvvetëm

3.2

Punë

Figu

 

Burim

Ky lakomkualiPjesavarës

KoefsynimFakt

ifikuar apo trajonet bregd

eenwood, 19vizon: "Ndikm: Punë".

Kategoritë

ësimi që krij

ura 3.4: Kate

mi: Ηγουμενάκης

Punësimi Punësimi Punësimi

Punësimituristike.

lloj i punësimodimet turifikimin a më e madhsi të mrekull

ficenti që jem të vlerëorët që ndik

Lloji i a

Katego

Kapacit

Zona dh

Cilësia

të pakualifikdetare të ven

976) duke u skimi kryesor

ë e punësim

on sektori i t

egoritë e pu

ς, Ν.Γ., Κραβαρί

i direkt i indirekt i i induktuari direkt, vje

imit është krristike, në tturistik,

he e punësimlisë së sektor

epet nga rapësojë fillimiojnë në num

akomodimit t

ria e akomod

teti i akomod

he vendndod

e shërbimev

Punësimi d

kuar dhe prendit pritës.

shprehur përi turizmit gj

mit që krijon

turizmit mun

unësimit që k

ίτης, Κ. Ν., και

r en nga shpe

ryesisht në transport, nnë dyqan

mit të drejtpërit.

orti (Numri isht vendet

mrin e të punë

turistik.

dimit turistik

dimit turistik

dhja.

ve të ofruara

direkt 

ek në masë t

r rëndësinë ejatë njëzet e

n sektori i tu

nd të dallohe

krijon sekto

Λύτρας, Π.Ν. 19

enzimet që

sektorin e tnë restorantene që ërdrejtë i për

i të punësue punës

ësuarve dire

k.

k.

a.

Llojet e krijon zh

Punë

69 

të madhe str

e turizmit nëe pesë viteve

urizmit

et në tri kate

ori i turizmi

999. fq 222.

realizojnë t

turizmit dhe e dhe qëndshesin s

rket akomod

uarve /Numrtë krijuara,kt në akomo

 punësimit  hvillimi i turiz

simi indirekt

rukturat e pu

ë vendet e pae të fundit m

egori të mëdh

it

turistët në

përfshin tëdra rekreativsuvenire, dimit turistik

ri i dhomave, dhe në vodimet kryes

që zmit 

t 

unës në ven

azhvilluara dmund të përqë

ha:

ndërmarrje

ë gjithë persve, në men

agjencitë k. Numri i të

e) përdoret vazhdim tësore turistike

Punësim i in

ndet më pak

dhe në vendeëndrohet në

prodhuese

sonat të cilëtnaxhimin e

e udhëpunësuarve

shumë shpeë kalojë nëe janë:

nduktuar 

të zhvilluar

et në zhvillimnjë fjalë dh

të industris

t punojnë nturizmit, n

ëtimit, etjndryshon n

esh dhe ka së krahasime

 

a

m e

ë

ë ë j. ë

si e.

 70 

 

Karakteristikat e vendit pritës, si niveli i pagave dhe politika aktuale të turizmit.

Prandaj, një hotel luksoz me kapacitet të madh, që është i vendosur në një zonë turistike dhe tregon shfrytëzim të lartë, kërkon një numër më të madh të të punësuarve për një shtrat në krahasim me një hotel të të njëjtit lloj dhe me të njëjtat karakteristika, i cili ndodhet në një zonë turistike më pak të zhvilluar, pra numri i mallrave dhe shërbimeve të konsumuara rritet me rritjen e numrit të netëqendrimeve.

Përkundrazi, në bizneset e vogla hoteliere familjare, vërehen luhatje të vogla në punësim në lidhje me periudhën e funksionimit të tyre.

Punësimi indirekt i përket bizneseve që furnizojnë sektorin turistik me të mirat dhe shërbimet që ka nevojë.

Si rrjedhojë, konsiderohen si punësim indirekt vendet e punës që përgjigjen tek veprimtaria turistike dhe që i përkasin industrisë së ndërtimit, zejtarisë, të bujqësisë etj. Vendet e punës, të krijuara në sektorin e ndërtimit, janë më të shumta (akomodim turistik, porte, qëndra konferencash, etj.)

Punësimi i induktuar buron nga shpenzimet e turistëve, të cilët gjenerojnë të ardhura shtesë tek popullsia vendase që përfshihet direkt në veprimtarinë turistike.

Si rrjedhim krijohen vende të reja pune, të cilat synojnë të plotësojne nevojat e reja që shfaqen si rezultat i turizmit (shërbimet publike, shëndetësore, arsimore, etj. )

Punësimi i induktuar është i lidhur direkt me strukturën ekonomike të vendit pritës, pra me përmbajtjen e importeve në tregjet e ndryshme të konsumit të ndërmjetëm dhe blerjet e pajisjeve nga sektori i turizmit. Sa më e vogël të jetë përqindja e importeve, aq më i madh do të jetë numri i vendeve të punës të krijuara. Shuma e këtyre tri lloje punësimi jep kontributin total të turizmit në punësim. Turizmi sot është një nga sektorët kryesorë të ekonomisë globale, i cili ka një kontribut të drejtpërdrejtë në ekonomitë tona lokale dhe kombëtare, duke ndihmuar njëkohësisht në reduktimin e varfërisë, inkurajimin e investimeve dhe tregtisë.

Vlera e ulët e shkëmbimit të lekut përkundrejt monedhës së vendeve të orgjinës së turistëve në kombinim me nivelin e ulët të çmimeve dhe të pagave e bën Shqipërinë një nga destinacionet turistike më tërheqëse, veçanërisht tek turistët masiv, që interesohen ekskluzivisht dhe vetëm për paketa turistike të lira dhe në përgjithësi për vende pritëse me kosto jetese të ulët.

Kjo ka si përfundim për Shqipërinë, një rritje të konsiderueshme të të ardhurave të këmbimit valutor, krijimin e mundësive të punësimit dhe shtimin e të ardhurave të të punësuarve direkt apo indirekt në turizëm. Për shkak të natyrës së sektorit të turizmit, ndikimi i tij në punësim në Shqipëri është pothuajse rreth 4 herë më i madh se ndikimi direkt i tij.

Për vitin 2011 të punësuarit në sektorin e turizmit ishin 51100, kurse të punësuarit ne degët e tjera të lidhura me turizmin ishin 132300, duke arritur ndikimi total i turizmit në punësim në 183400.

 

Figu

Burim

Në vrënienë PB

3.3

Në pato ja

Disabiznetë fo

Turizvogëtjera pritëkualii patr

Dukeekontë pëNdikvend

0

100

200

300

ura 3.5: Kon

mi: Travel & Tou

vitin 2010 nëe prej 13%. KBB e Shqipë

Disa konst

përgjithësi pëanë :

Ndikimet

a forma të tueset që ofrojrcës punëtor

Punësimikërkohen

zmi kërkon ël vendesh p

të veprimtaës. Disa prej ifikuara (Marajnuar, i pak

Ndikimi

e krijuar vennomike, veçaërfshirë ligjëkimet e turizdi pritës dhe

0

0

0

0

2006

ntributi i tur

urism Economic

ë krahasim mKjo erdhi siërisë me 2%

tatime në li

ër punësimin

t e turizmit n

urizmit janëjnë shërbimire të destinac

i në turizëmn.

një numër pune, të cilatarisë ekonombizneseve t

athieson, andkualifikuar d

real i turizm

nde pune, tuanërisht nga ërisht në po

zmit në punëakomodimi

6 2

rizmit në pu

I mpact 2012, A

me vitin 200rezultat i rë

.

dhje me pu

n në turizëm

në punësim v

ë më shumë n e strehimitcioneve turis

m plotësohe

të madh të t shpesh plomike ose ngë mëdha turd Wall, 1982dhe joproduk

mit në punësim

urizmi orientzona rurale

opullsinë e asim nuk përturistësh. V

007

unësim në S

Albania

9 punësimi dënies së PBB

nësimin në

m ekzistojnë a

varen nga tip

“punë intent dhe veçanëstike.

et nga aftës

punësuarishotësohen ngaga individë qristike janë t2). Punonjësiktiv”.

m është i vë

tohet drejt të. Gjithashtu aftë ekonomrcaktohen ve

Vendet e reja

2008

Kontributi d

71 

Shqipëri (00

direkt në turB në turizëm

turizëm.

argumente q

pi i aktiviteti

nsive” dhe dërisht për hot

sitë profesio

h me aftësi ta menaxherëqë drejtohentë dominuarai i turizmit ë

shtirë të përc

ërheqjes së forientohet d

mikisht për petëm në kufiza të punësimi

2009

irekt Kont

00 të punësu

rizëm u ul mm me 3% dhe

që lejojnë të

it turistik.

disa më paktelerinë, e ci

onale që jan

të mjaftueshë apo personn drejt këtij a nga vendeështë parë sh

caktohet.

forcës punëtdrejt tërheqjepunë si p. szimet e ngusit që krijohe

2010

tributi total

uar)

me 14%, kurse uljes së ko

bëhen disa k

k. Ky vëzhgila thith një p

në në dispo

hme. Gjithasnel profesion qëllimi nga

e pune të pakhpesh si “i p

tore nga deges së individ

sh.: pensionishta të një d

en në turizëm

20

se punësimi ontributit tot

konstatime d

gim vlen veçpërqindje të

ozicion në m

shtu krijon nnal, që vijnëa zona të tjekualifikuara paarsimuar, i

gë të tjera të dëve të tjerëistë, shtëpia

destinacioni tm janë shum

011

total pati njal të turizmi

dhe kryesish

çanërisht përëndësishm

momentin q

një numër të nga degë tera të vendidhe gjysmë

i pamotivuar

veprimtaris, që nuk jan

akë, studentëturistik të nj

më herë vetëm

2012

 

ë it

ht

ër e

ë

ë ë it ë-r,

ë ë

ë. ë

m

 72 

 

punësim i pjesshëm, që nënkupton se në ato mund të punësohen individë që kërkojnë një punësim të dytë, që të shtojnë të ardhurat e tyre. Në këtë situatë turizmi sjell një shfrytëzim të plotë të atyre që aktualisht janë të punësuar në ekonominë turistike, por nga ana tjetër nuk sjell një ulje të rëndësishme të papunësisë. Në situata të tjera forca e aftë për punë mund të tërhiqet nga degë të tjera të veprimtarisë ekonomike të turizmit. Mungesa e forcës punëtore që natyrshëm do të shfaqet në degët e tjera të ekonomisë, do të ketë pasoja negative për këto degë.

Punësimi në turizëm është në shumicën e rasteve sezonal dhe ndikon në luhatjet e papunësisë në një vend që pret dhe akomodon turistët, në të gjitha nivelet dhe përkatësisht në nivel kombëtar, lokal, dhe vendor dhe veçanërisht kur tek vendi për të cilin bëhet fjalë, turizmi ka rol kryesor në ekonominë e atij vendi.

Madhësia e punësimit sezonal ndryshon sipas llojit të biznesit turistik (hotele, agjenci turistike, restorante, etj), vendndodhjen dhe kapacitetin e tij. Në këtë mënyrë, në hotelet luksoze me kapacitet të lartë, punësimi është më i qëndrueshëm, sepse ky lloj i akomodimit turistik gjatë periudhës jashtë sezonit mund të organizojë konferenca, ekspozita etj.

Karakteri sezonal i fenomenit turistik sjell efekte të rëndësishme mbi numrin e vendeve të punës, si gjatë periudhës me numër të pakët turistësh, ashtu edhe gjatë periudhës së pikut.

Meqënëse zhvillimi i turizmit, në përgjithësi, në vendet në zhvillim, në shumicën e rasteve nuk është i kthyeshëm, ndryshimet e papritura në kërkesën turistike mund të çojnë në papunësi të lartë dhe humbje të rëndësishme ekonomike dhe si pasojë e gjithë këtyre, tensione të forta sociale.

Të gjitha llojet e objekteve turistike, të vendosura në territorin e vendit në zhvillim, shpesh nuk mund të përshtaten për përdorime të ndryshme nga ato për të cilat janë ndërtuar në fillim, si dhe krijimi i mundësive për punësim alternativ në sektorë të tjerë të aktivitetit ekonomik, përveç se kohë kërkon investime të konsiderueshme.

Një nga problemet më serioze është me siguri, ajo që shkaktohet nga prania e papritur e një numri të madh të turistëve ndërkombëtar në vendet në zhvillim, fakt i cili kontribuon në zhvillimin dhe shpërndarjen e prototipeve të sjelljes konsumatore (Mathieson, A, and Wall, G. , 1987) që në shumicën e rasteve nuk përputhen me ato të banorëve vendas. Modeli i turizmit shqiptar bazohet në “diell dhe det”. Kjo tregon sezonalitet të fortë.

Forma të turizmit alternativ, që do të mundeshin të zvogëlonin intensitetin e sezonalitetit, mbeten pothuajse të pashfrytëzuara.

Sezoni turistik në Shqipëri zgjat rreth 4 muaj, qershor-shtator, me një bum të madh ardhjeje turistësh në muajt korrik-gusht.

Dallojmë tri kategori të punësimit turistik:

a) Punësimi i vazhdueshëm, që zgjat gjatë gjithë vitit. b) Punësimi sezonal afatgjatë, i cili zakonisht kufizohet në periudhën turistike (gjashtë deri në tetë muaj).

 

c

Figu

Burim

Nga drejtnumtë vepërbturiz

Sipaluhatpaqë

VëndturistkomuNë tëtërhiNdërsektofavorpunë

Zhviveçabujqvend

Si pamerrrritje

200

400

600

800

c) Punësimi

ura 3.6: Tur

mi: MTKRS,2012

ana tjetër kt orientimit tër të madh f

endeve pritësallen me mu

zëm.

as Candela, tjeve sezona

ëndrueshëm i

det e punës stik, që kryesunitet dhe ekë njëjtën kohiqen nga munrmjet zonaveorin e turizmrshme në kra

ëdhënësit e ty

illimi i turizmanti jo vetëmësia në kupt

d ka ndikime

asojë, kur neren parasyshe të turistëve

0

0000

0000

0000

0000

Janar

i sezonal afa

ristë të ardh

2

karakteri seztë një punësiforce punëtose. Kjo për mungesa serio

G. et al(200ale dhe ka i të ardhurav

sezonale më sisht janë dy konomitë lokhë krijon dhendësitë e pune urbane dhe

mit janë të rinahasim me ayre.

mit në përgjm në industrin

timin më të e të dobishm

e flasim për h vetëm ato qe për produkt

r Shkurt

atshkurtër, i c

hur në Shqip

zonal i turizmimi produktiore, fakt i cilmë tepër, prooze të fuqisë

09 ) turizmi kelasticitet

ve dhe punës

pak të kualikategori soc

kale, të tilla e ndikime nenësimit në see rurale, ata qnjtë dhe gratato të të punë

jithësi në njënë e turizmitgjerë, induste zinxhir që

mundësi të që janë krijutet, që nuk p

Mars Pril

cili krijohet

përi sipas m

mit ka minuv të forcës pli do të dekuovuar nga fakë punëtore t

ka disa eksttë lartë të

simit.

ifikuara kryeciale, të papusi uljen e pa

egative të tillektorin e turqë përfitojnëë. Por kushteësuarve të pë

ë vend krijot por edhe nëtria, transponuk kufizoh

punësimit, tar në fushën

prodhohen në

ll Maj

2007 2008

73 

vetëm gjatë

muajve

uset e veta, punëtore. Përurajojë biznekti se shumitë kualifikua

ernalitete nekërkesës. P

esisht zihen nunët dhe fermapunësisë dhla si braktisjrizmit. ë më shumë et e punës tëërhershëm d

n, siç u tha ë degë të tjerti, tregtia, e

hen vetëm në

të krijuara ngn e turizmit, ë turizëm, po

Qershor Kor

2009 2

pikut turisti

sepse ka tenrshëmbull p

eset joturistikica nëse jo tëar për përdo

egative të baPër këtë ars

nga njerëz qmerët, fakt q

he ngadalësimje e kulturav

nga krijimi ië të punësuardhe shpesh kë

tashmë, muera të aktiviteetj. Kjo do të industrinë

ga zhvillimipor edhe atoor në degë dh

rrik Gusht

2010 2011

ik (dy deri në

ndencën të dunësimi sezke të përqënë gjitha vendorim në vend

ashkangjiturasye turizmi

që banojnë nëqë krijon njëmin e shpopuve bujqësore

i vendeve tërve sezonal jërkojnë forc

undësi të punetit ekonomië thotë që zhe turizmit.

i i turizmit no të krijuara he sektorë të

Shtator Te

ë tre muaj).

dekurajojë çonal mund t

ndrohen në zdet turistike tde pune të n

a me të, ai ëmund të j

ë zonën përrë ndikim pozullimit të zonnga fermerë

ë punës sezonjanë më pak

cë punëtore t

nësimit prodik, të tilla si hvillimi i tu

në një vend, për shkak të

ë tjerë të eko

etor Nëntor

çdo përpjekjtë tërheqë njzona turistiktë zhvilluarandryshme n

është objekt jetë burim

reth biznesit zitiv në nave rurale. ët, të cilët

nale në k të të lirë për

duktiv dhe npërshembul

urizmit në nj

nuk duhet të kërkesës nonomisë.

r Dhjetor

 

e ë e a, ë

i i

ë ll ë

ë ë

 74 

 

Në shumicën e vendeve, punësimi në turizëm është kryesisht sezonal, që do të thotë se shumica e bizneseve të turizmit dhe sidomos hotelet pezullojnë çdo vit përkohësisht funksionimin e tyre për disa muaj, për shkak se nuk ka kërkesë për shërbimet e prodhuara dhe të ofruara.

Por edhe nëse ka ndërmarrje turistike që nuk pezullojnë përkohësisht funksionimin e tyre, d.m.th. që funksionojnë vazhdimisht, është e sigurt se në mënyrë drastike reduktojnë kostot e tyre operative, për disa kohë, veçanërisht duke hequr nga puna pjesën më të madhe të burimeve njerëzore të punësuar dhe të mbajnë vetëm ata absolutisht të nevojshëm.

Përshembull, shumica e shtretërve të mundshme në banesën turistike në vendpushimet bregdetare dhe qëndrat e pushimit, veçanërisht ato në zona rurale, bie çdo vit në “letargji”. Duhet të theksojmë se në këtë numër nuk janë përfshirë numri i shtretërve të njësive akomoduese të paregjistruara dhe të shtëpive që jepen me qira. Si pasojë, papunësia sezonale në turizëm është më shumë se ajo që paraqitet në bazë të statistikave zyrtare.

Shumica e njerëzve që punojnë në industrinë e turizmit dhe sidomos të gjithë ata që janë të punësuar në biznese turistike, hotele dhe qëndra pushimi të periferisë janë të papunë, për shkak të sezonalitetit, për një periudhë të gjatë ose më të shkurtër kohe çdo vit dhe në veçanti gjatë periudhës jashtë pikut të periudhës turistike.

3.4 Fleksibilitet në tregun e punës të sektorit turistik në Shqipëri

Në ditët e sotme, në kontekstin e politikave për punësim në nivelin kombëtar, debati për format fleksible të punësimit bëhet edhe më i fuqishëm në mënyrë që të luftohet papunësia. Duke bërë fjalë për fleksibilitetin e tregut të punës, nënkuptojmë aftësinë e tregut të punës për t'iu përshtatur ndryshimeve të brendshme ose të jashtme.

Politikat e fleksibilitetit kanë çuar në një sërë forma punësimi fleksible “atipike“ të ndryshme nga modeli tipik i marrëdhënieve të punës. Fleksibiliteti i punës shfaqet në tri fusha kryesore:

Në punësim

Të ardhurat

Kohën e punës

Fleksibiliteti i paligjshëm, përbën shprehjen ekstreme të fleksibilitetit sipas së cilës puna nuk operon brenda rregullave që përcakton ligji. Fleksibiliteti i paligjshëm nënkupton mënyra të paligjshme të marrëdhënieve të punësimit si, moszbatim të ligjit në pagesën dhe sigurimin social të të punësuarve apo në tërësinë e të drejtave që rrjedhin nga marrëdhëniet e punës.

Format fleksibël të punësimit ofrojnë pasiguri dhe paqëndrueshmëri në punë pasi në shumicën e rasteve mbulojnë një pjesë të nevojave të biznesit. U përkasin kryesisht vendeve të punës që nuk kërkojnë punonjës me aftësi të larta, por kryesisht të pakualifikuar ose gjysëm të kualifikuar, si rezultat të mos krijojnë mundësinë e formimit profesional, por as të zhvillimit të karrierës. Këto forma të punësimit karakterizohen nga pagesa të ulta, por edhe nga sigurime të pakta ose fare.

 75 

 

Format fleksibël të punësimit që vihen re në sektorin e turizmit janë:

Punësim i pjesshëm

Punësim i përkohshëm

Punësim i padeklaruar

Dega e turizmit ndodhet në një përpjekje të vazhdueshme të rritjes së konkurrencës së saj, me politika fleksible të punës, ulje të kostos së punës, por dhe përmirësim të nivelit të fuqisë punëtore. Çmimi përfundimtar i disponueshëm është faktori më i rëndësishëm në procesin e vendimit për blerjen e produkteve dhe shërbimeve turistike, prandaj koha për të marrë vendimin për të blerë afron gjithnjë e më tepër me periudhën kohore të konsumit. Kjo do të thotë se shtohen vazhdimisht nevojat e përshtatjes së ofertës turistike me kërkesën.

Kërkesa karakterizohet nga sezonaliteti, periodiciteti dhe sidomos ndryshime të momentit të fundit. Pra, është e domosdoshme ekzistenca e fleksibilitetit. Karakteristikë e punësimit turistik është sezonaliteti i cili përputhet me fenomenin e sezonalitetit të lëvizjes turistike. Sigurimi i stafit për një periudhë të përkohshme ka si rezultat që firmat të investojnë mbi stafin e rekrutuar, me rrezikun, që në fund të sezonit turistik stafi të largohet sepse kërkon një punësim të përhershëm. Ky proces sjell rezultate të qëndrueshme që konsistojnë në mungesën e specializimit dhe rëndimin e ekonomisë, për shkak të pagesës së ndihmës financiare, por edhe në kostot e larta për trajnimin e personelit të punësuar në turizëm. Prandaj vihet re fenomeni i papunësisë së lartë jashtë sezonit turistik dhe mungesës së personelit të kualifikuar gjatë periudhës turistike.

Sezonaliteti i punësimit ka efekte negative në rastin e fuqisë punëtore me përvojë dhe të specializuar, e cila nuk thithet në një masë të mjaftueshme, gjatë periudhës jashtë sezonit, nga dy degët kryesore të sektorit, hotelet dhe agjensitë turistike dhe shpesh i kthehet punëve jashtë tregut turistik të punësimit.

Në të kundërt, funksionon pozitivisht në rastin e stafit të pakualifikuar që kërkojnë punë rastësore apo të ardhura shtesë. Eshtë i njohur dhe i shpeshtë fenomeni që fermerë të punojnë gjatë sezonit të verës në sektorin e turizmit, apo edhe të papunë nga zona të tjera të zhvendosen në qendra të mëdha turistike, duke kërkuar punësim të përkohshëm në profesione turistike.

Zhvillimi i sektorit të turizmit si në vendet e industrializuara, ashtu edhe në vendet në zhvillim shkaktoi një rritje të vendeve të punës të pakualifikuara ose gjysmë të kualifikuara, duke rezultuar që punësimi sezonal në turizëm të mbulohet në përmasa të mëdha nga punëtorë të pakualifikuar ose të rastësishëm që thjesht kërkojnë të ardhura të dyta ose shtesë dhe jo punë të qëndrueshme. Puna e pakualifikuar ka qënë gjithmonë karakteristikë e tregut të punës në sektorin e turizmit, funksionimi i të cilit mbështetet mbi një numër të vogël punonjësish të kualifikuar. Në vija të përgjithshme, sektori i turizmit si një i tërë nuk është vecanërisht kërkues për njohuri teknike të specializuara.

Meqënëse pagat e punës zënë një përqindje të lartë të totalit të shpenzimeve operative të ndërmarrjeve turistike, nevoja për fleksibilitet të çon në nevojën për të ushtruar një trysni mbi shpenzimet e punës. Kjo trysni shfaqet më e fortë për punën e pakualifikuar dhe gjysmë të kualifikuar. Nevoja për uljen e kostos në kombinim me nevojat më të ulta të sektorit për personel me specializim të avancuar, interpretojnë dhe karakteristika të tjera të fuqisë punëtore në fushën e turizmit, si:

 76 

 

Gjithnjë e më tepër shtohet përqindja e punëtorëve që punojnë me kohë të pjesshme, veçanërisht në ndërmarjet e vogla dhe të mesme, kërkesat financiare të të cilave janë relativisht të ulëta.

Përqindja e lartë e të punësuarve të cilët vijnë nga fusha apo degë të tjera të aktivitetit ekonomik, që gjithashtu kanë kërkesa ekonomike relativisht të kufizuara ose për shkak se punësimi ka rënë në sektorët nga të cilët ata vijnë dhe janë nën presionin e papunësisë, ose vuajnë nga mungesa e specializimit.

Një numër i madh femrash të punësuara, por një përqindje shumë e vogël e tyre mbajnë poste me përgjegjësi. Është e njohur se në shumë vende pagat e punës të femrave dhe kryesisht të pakualifikuara janë relativisht të ulta.

Përqindje e lartë pjesëmarrjeje në punësimin e përgjithshëm të të rinjve në moshë, me nivel të ulët të trajnimit, që bien dakord të punojnë me rroga të ulta, për shkak të mungesës së eksperiencës ose për pamundësi të tjera punësimi.

Një numër i madh i të punësuarve në kushte të ekonomisë informale, që kufizojnë koston totale të punës për punëdhënësin.

Orët e gjata të punës, të cilat kanë tendencë për të reduktuar koston për njësi.

Puna e padeklaruar, përmendet zakonisht si mënyrë e fleksibilitetit të paligjshëm e cila shfaqet gjithnjë e më shumë në tregun e punës në turizëm. Me termin punë e padeklaruar kuptojmë “të gjitha aktivitetet e paguara që janë të ligjshme për sa i përket natyrës së tyre, por nuk deklarohen në autoritetet publike, duke marrë parasysh rregulloret e ndryshme që aplikohen në shtete të ndryshme” (Komisioni i Komuniteteve Evropiane, 2007). Ky përkufizim lidh punën e padeklaruar me shmangien nga taksat dhe mashtrimin e tyre në sektorin e sigurimeve shoqërore dhe mbulon një shumëllojshmëri të aktiviteteve, si p. sh. ofrimi i shërbimeve familjare etj. Karakteristikë është fakti se në çdo vend pritës do të ketë një përqindje të konsiderueshme të popullsisë, të cilët do të fshehin të ardhurat ose çdo formë të punësimit në turizëm. Në këtë pikë duhen theksuar marrëdhëniet e ngushta të rritjes së jashtëzakonshme të turizmit me efektin shkatërrues të ekonomisë formale.

Flitet për një fenomen kompleks i cili ndikohet nga një gamë e gjërë faktorësh ekonomik, social, institucional dhe kulturor. Njihet në linja të përgjithshme se puna e padeklaruar ka tendencë të jetë pengesë ekonomike për politikat buxhetore dhe sociale të orientuara drejt arritjes së zgjerimit ekonomik. Vitet e fundit është vënë re një kthesë në format atipike të punës së pakualifikuar, si: marrëveshje gojore për sigurimin e punës, përdorimi i anëtarëve të familjes në biznesin e familjes, kontrata me kohëzgjatje të shkurtër (1-4 muaj) dhe kryesisht punë pa sigurime sociale. Shumë nga këto forma atipike të punës janë të lidhura me ofrimin e shërbimeve të tyre në biznese hoteliere si dhe në restorante apo bar. Në çdo rast, karakteristikë e formave të punësimit që përmendëm më lart është se ato kanë tendencë për t’u bërë një tipar i qendrueshëm në zhvillimin e turizmit shqiptar, gjë që vështirëson sa vlerësimin e tyre statistikor, aq dhe vlerësimin e punësimit tek turizmi në përgjithësi.

Është e qartë se shtimi i formave të tilla të punësimit kontribuon në zhvlerësimin e vazhdueshëm dhe degradimin e të drejtave të punëtorëve që rrjedhin nga ligjet e punës, legjislacioni për sigurimet shoqërore dhe legjislacioni për mundësi të barabarta në punësim ndërmjet femrave dhe meshkujve.

Punëdhënësit përdorin si mekanizëm të rëndësishëm për reduktimin e kostos së punës, shmangien e pagimit të taksave dhe e sigurimeve shoqërore. Tendencat e reja në tregun e punës dhe promovimi i një modeli për clirimin e marrëdhënieve të punës, që karakterizohen nga fleksibiliteti e bën më të lehtë shkeljen e ligjeve të punës dhe kanë çuar në rritjen e rrjetit të punës së padeklaruar. Në kuadër të përpjekjeve të përgjithshme që bëjnë vëndet

 77 

 

pritëse të turistëve, pra dhe Shqipëria, për trajtimin e ndikimeve ekonomike të papunësisë sezonale në turizëm, përpjekje janë bërë për të zgjatur sezonin turistik dhe zhvillimin e formave alternative të turizmit, si turizmi dimëror, turizmi i qyteteve, turizëm biznesi, etj.

Megjithatë, deri më sot, këto përpjekje nuk kanë dhënë rezultatet e pritshme dhe kjo për shkak të mungesës së koordinimit dhe programimit të veprimeve nga palët e interesuara. Rrjedhimisht këto përpjekje për uljen e papunësisë sezonale në turizëm duhet të vazhdojnë edhe në të ardhmen për të zbutur sa më shumë të jetë e mundur ndikimin ekonomik.

3.5 Konkluzione

Zhvillimi i turizmit ka ndikim pozitiv në një shoqëri sepse krijon vende pune të reja jo vetëm në sektorin e turizmit, por dhe në sektorë të tjerë të ekonomisë si pasojë e efekteve dytësore të tij.

Kontributi total i turizmit në punësim për Shqipërinë është i lartë, pothuajse 20% të punësimit total. Duke u krahasuar me vendet e rajonit, Shqipëria ndodhet pas Maltës dhe Kroacisë, duke lënë pas të gjitha vendet e tjera.

Karakteristikë e tregut të punës në turizëm është fleksibiliteti. Karakteristika kryesore e punësimit në turizëm është sezonaliteti. Karakteri sezonal i turizmit, ka tendencën të dekurajojë çdo përpjekje drejt orientimit të një punësimi

produktiv të forcës punëtore. Punësimi sezonal në turizëm mbulohet në përmasa të mëdha nga punëtorë të pakualifikuar ose të

rastësishëm. Ekzistenca e një numri të madh të punësuarish në kushte të ekonomisë informale. Puna e padeklaruar po bëhet një tipar i qendrueshëm në ekonominë shqiptare.

 78 

 

4. KAPITULLI IV Ndikimi i turizmit në investime

Është e domosdoshme që vendet në zhvillim të marrin të gjitha masat e nevojshme paraprake, në menyrë që të shmangin vrasjen e patës që bën vezët e arta“ pasi është shumë e vështirë për një qeveri, në

kuadër të konkurencës globale për fondet e investimeve të disponueshme, të refuzoi cdo lloj forme të investimeve turistike.

UNESCO(1980)

4.1 Rëndësia dhe domosdoshmëria e investimeve turistike

Turizmi është konsideruar nga qeveria shqiptare si sektori më premtues ekonomik i vendit. Zhvillimi i pasurive të patundshme është një nga parakushtet për rritjen e ofertës së infrastrukturës së turizmit, pavarësisht se natyra e turizmit imponon përshtatjen e ofertës përballë një kërkese jashtëzakonisht të paqëndrueshme ndërkombëtare.

Realizimi i prodhimit turistik nënkupton kapitalin turistik të domosdoshëm, i cili synon investimin e vazhdushëm të burimeve ekonomike, për ndërtimin, mirëmbajtjen, dhe modernizimin e një sërë objektesh të infrastrukturës dhe superstrukturës turistike.

Veprimtaria turistike investuese përfshin të mirat materiale që nuk konsumohen menjëherë komplet, por destinohen të ofrojnë shërbimet ose aftësinë e tyre prodhuese në të ardhmen dhe në një periudhë kohore të gjatë si mjete prodhimi të bizneseve turistike dhe të shtetit me destinacion që të përdoren në prodhimin turistik.

Turizmi përbën një kompleks reciprok produktesh dhe shërbimesh plotësuese, njësi prodhimi, burimesh fizike dhe njerëzore, të cilat kushtëzojnë realizimin e një seri investimesh në infrastrukturë dhe superstrukturë, në mënyrë që të arrihet prodhimi i përsëritur dhe konsumi turistik i ndryshuar në një vend pritës. (Pearce, D. 1991;Bull, A. 2002)

Kapitali është një nga faktorët më të rëndësishem të prodhimit turistik, që prek aftësinë dhe përmasat e ekonomisë turistike, dhe si rrjedhim madhësinë e kërkesës turistike totale.

Kështu pra,përqëndrimi i një kuadri financiar i bazuar në një programim afatgjatë ekonomik dhe mjedisor të vendit dhe të mbështetur nga burime financiare të ndryshme, përbën një domosdoshmëri dhe kusht të kënaqshëm për zhvillimin e turizmit dhe në përgjithësi për zhvillimin e vendit që pret dhe akomodon turistët.

Rëndësia e investimeve turistike të një rajoni është e madhe, si për ekonominë turistike, ashtu dhe për ekonominë në tërësi, sepse mallrat kapitale turistike përbëjnë mjetet me të cilat shtohet aftësia prodhuese e ekonomisë turistike dhe identifikojnë në shkallë të rëndësishme, nivelin e zhvillimit turistik të vendit ose rajonit. Investimet në sektorin e turizmit janë një përzierje e burimeve publike dhe burimeve private, gjë që krijon vështirësi në vlerësimin e efekteve ekonomike për zhvillimin turistik dhe në hartimin e një strategjie të përshtatshme. Investimet në infrastrukturë janë të një rëndësie të veçantë. Njohja e cilësive të tyre përbën kontributin thelbësor për planifikimin dhe programimin më të mirë të zhvillimit turistik. Krijimi i një rrjeti të infrastrukturës turistike dallon produktin e turizmit, përmirëson imazhin turistik të vendit apo të zonës te

 79 

 

destinacionit dhe promovon procesin e zhvillimit turistik. Investimet e sektorit turistik karakterizohen si kapitale intensive, për shkak të kostos së lartë të infrastrukturës dhe superstrukturës turistike.

R. Erbes(1973)thekson në lidhje me turizmin se “Bëhet fjalë për një “industri të rëndë” (Durand, H, et al.1994) për sa i përket investimeve, sepse turizmi nuk përfaqëson një sektor real të ekonomisë, por një bashkësi veprimtarish që varen nga sektorë dhe degë të ndryshme(transport, ndërtim, objekte publike etj)”.

Vendi i cili dëshiron zhvillimin e sektorit turistik, duhet të marrë një sërë masash që të kordinohen me planin e zhvillimit racional të ekonomisë.

Roli i shtetit në lidhje me investimet turistike është:

Duhet në fillim të përcaktojë nivelin e zhvillimit që synon të marrë sektori turistik. Kjo kërkon si fillim studimin e tregut turistik botëror dhe në vazhdim adoptimin e programeve konkrete, që i përkasin si zhvillimit të turizmit masiv, ashtu edhe zhvillimit të turizmit elitar në përputhje me përcaktimin e zonave turistike.

Duhet të përcaktohet, në mënyrë të qartë, roli i sektorit publik dhe privat në zhvillimin e turizmit.

Duhet të përcaktohet roli i prejardhjes së kapitaleve kombëtare apo ndërkombëtare që investohen në sektorinë turistik.

Investimet turistike shkaktojnë flukse ekonomike në veprimtarinë ekonomike nëpërmjet:

Sektorit familjar

Sektorit prodhues

Sektorit publik

Investime turistike konsiderohen, në përgjithësi, vendosja e kapitaleve nga invenstitorët në biznese turistike, me synimin që të sjellë tek ata disa të ardhura në të ardhmen.

4.2 Karakteristikat kryesore të investimeve turistike

Karakteristikat kryesore të investimeve turistike janë:

Investimet në sektorinë turistik janë një përzierje e burimeve private dhe publike. Kjo krijon vështirësi në vlerësimin e ndikimeve ekonomike të zhvillimit turistik dhe në hartimin e një strategjie të përshtatshme programimi ekonomik të aktivitetit turistik.

Pjesëmarrja e sektorit publik në turizëm përfshin investime si për infrastrukturën turistike, ashtu edhe për shërbime të përfitimit publik. Kjo shkakton vështirësi në vlerësimin dhe efektivitetin e kostos dhe të përfitimeve që nënkupton veprimtaria turistike.

Komplementariteti i inventimeve turistike në lidhje me investimet e sektorëve të tjerë të aktivitetit ekonomik është një karakteristikë që sjell një shkallë vështirësie në përcaktimin e investimeve për turizëm dhe gërsheton një numër sektorësh të veprimtarisë ekonomike përtej turizmit.

 80 

 

Investimet turistike zgjerojnë aftësinë prodhuese të ekonomisë turistike dhe ofrojnë në praktikë shtimin e prodhimit të mallrave turistike, rrjedhimisht përbëjnë përçuesit kryesor të zhvillimit ekonomik turistik.

Që të konsiderohet me leverdi ekonomike një investim turistik dhe çdo lloj investimi duhet që para realizimit të tij, të ekzistojnë tregues bazë se do të japë tek invenstitori, brenda një periudhe kohore të kënaqshme, kapitalin që destinohet të invenstohet në një aktivitet prodhues të caktuar të ekonomisë turistike, si dhe një fitim llogjik të dëshirueshëm. Investimet turistike përbëjnë elementin e dytë të rëndësishëm të shpenzimeve totale të ekonomisë turistike pas konsumit ose përdorimit turistik dhe përputhen me prodhimin e produkteve kapitale siç janë p.sh. akomodime turistike, mjete transporti, bar-restorant, që i shërbejnë turizmit, etj. Pra meqënese, kapitali është një nga faktorët kryesor të prodhimit turistik, është e natyrshme që mundësia e ekonomisë turistike për prodhimin e produkteve turistike të përcaktohet dhe nga niveli i kapitalit që do të invenstohet tek ajo. Si rrjedhim, kur shtohet kapitali që invenstohet në ekonominë turistike, shtohet dhe aftësia prodhuese e ekonomisë turistike. Përkundrazi, kur pakësohet kapitali që invenstohet në ekonominë turistike, pakësohet dhe aftësia prodhuese e ekonomisë turistike.

Në kundërshtim me konsumin ose përdorimin turistik, investimi turistik karakterizohet nga paqëndrueshmëria. Me fjalë të tjera, prezanton luhatje ndërkohore të menjëhershme dhe të vazhdueshme. Kjo ndryshueshmëri e investimeve turistike prek në mënyrë të konsiderueshme luhatjet që vërehen në nivelin e të ardhurave turistike nga njëra anë, dhe nga ana tjetër të punësimit në ekonominë turistike.

Aktiviteti turistik i nismës individuale në ekonominë turistike, varet nga fitimi që synojnë të arrijnë invenstitorët nga realizimi i investimeve tek ajo.

4.2.1 Kategoritë e investimeve turistike

J. Heytens(Heytens, J. 1974) dallon tre kategori të mëdha të investime turistike:

Investime nga të cilat nuk burojnë të ardhura turistike, ku mund të përmëndim planifikimin e infrastrukturës, menaxhimi i organizatës, etj.

Investime nga të cilat burojnë të ardhura turistike indirekte, siç janë furnizimi me ujë, shpërndarja e energjisë elektrike, rrugë automobilistike, aerodrome, reklamat turistike të financuara nga bizneset hoteliere dhe ajrore, etj.

Investime nga të cilat burojnë të ardhura turistike direkte, hotelet, restorante, pishina, fusha tenisi, taksi, qëndra argëtimi, etj.

Këto investime financohen nga invenstitorë të ndryshëm të cilët bashkëpunojnë për vlerësimin e burimeve turistike ekzistuese. Dy kategoritë e para të investimeve merren përsipër kryesisht nga shteti, pavarësisht që në kategorinë e dytë vërehet një bashkëpunim ndërmjet shtetit dhe investitorëve privat, ndërsa kategoria e tretë i takon pothuajse ekskluzivisht sektorit privat.

Sipas P. Fabre, (Fabre. P. 1979) investimet që kërkohen për zhvillimin turistik të një vendi dallohen në dy kategori:

 81 

 

Investime në biznese që shesin të mira dhe shërbime të cilat konsumohen direkt nga vizitorët. Investime në infrastukturë të përgjithshme dhe shërbime publike.

Kontributi i shtetit në zhvillimin turistik shprehet në dy drejtime kryesore:

Krijimi i një klime favorizuese për investime.

Financimet favorizuese.

Për sa i përket drejtimit të parë, janë pranuar disa faktorë të cilët janë në gjëndje të plotësojnë kërkesat e drejtimit të parë:

Perspektiva e një zhvillimi të përgjithshëm.

Shpallja publike e programeve të zhvillimit turistik.

Roli i qeverisë dhe mbështetja administrative.

Krijimi i infrastrukturës së përgjithshme.

4.3 Ndikimet kryesore pozitive që shkaktojnë investimet turistike në ekonomi

Investimet turistike shkaktojnë ndikime ekonomike të shumëfishta në procedurën e zhvillimit të ekonomisë turistike. Shtrirja e tyre varet nga natyra, madhësia dhe cilësia e strukturës së kategorive të ndryshme të investimeve që realizohen në sektorin turistik.

Investimet turistike janë në gjendje të shkaktojnë një seri ndikimesh makro-ekonomike, të (Fabre, P. 1979) drejtpërdrejta apo të tërthorta në vendin pritës për turistët.

Ndikimet kryesore pozitive që shkaktojnë investimet turistike në ekonomi dhe në jetën sociale të një vendi janë:

Sjellin mundësi të reja punësimi.

Shfrytëzojnë burimet e pasurisë turistike.

Shpejtësojnë procedurën e zhvillimit ekonomik turistik.

Shkaktojnë ndikime shtytëse të shumanshme në mekanizmin prodhues të ekonomisë turistike.

Përforcojnë ofertën e mallrave dhe shërbimeve turistike.

Përmirësojnë prodhimin turistik dhe konkurrencën.

Shkaktojnë ndikime të rëndësishme në klasat produktive dhe në rajone të ndryshme.

Zgjerojnë ciklin e punës së veprimtarisë ekonomike turistike dhe krijojnë kështu burime potenciale për shtimin e të ardhurave publike.

Kontribuojnë në promovimin e përparimit teknologjik, pasi investimet turistike trupëzojnë në procesin e prodhimit dhe teknologji të përparuara.

Niveli dhe shtrirja e ndikimeve potenciale ekonomike të mësipërme varet nga shumë faktorë, të cilët ndryshojnë nga vendi në vend, ku mund të përmëndim:

Niveli i zhvillimit turistik që gjendet vendi ose rajoni.

 82 

 

Strategjia e përgjithshme dhe programi i zhvillimit turistik. Masat e zhvillimit turistik(p.sh. financimi i bizneseve turistike). Kuadri institucional i zhvillimit turistik. Politikat kombëtare dhe rajonale të zhvillimit turistik.

Në lidhje me investimet turistike (publike apo private) është e nevojshme, për çdo investues, të mundet të vlerësojë kthimin e kapitalit që do të invenstojë. Kështu, mund të zgjedhë investimin më efiçent, d.m.th atë që maksimizon më shumë kthimin e kapitalit të tij.

4.3.1 Faktorët kryesor që ndikojnë tek synimet e investitorëve

Faktorët kryesor që ndikojnë tek synimet e invenstitorëve, në lidhje me përfitimet ekonomike që do të rezultojnë për ata nga realizimi i investimeve turistike, janë përkatësisht:

Ritmi i zhvillimit të metodave prodhuese dhe produkteve të reja në ekonominë turistike.

Përdorimi i metodave të reja në procesin e prodhimit, nga ana e bizneseve turistike, çon në uljen e kostos së prodhimit dhe si rezultat, në rritjen e fitimeve të tij. Gjithashtu, zhvillimi i një produkti turistik të ri, sjell fitime të larta për bizneset turistike, që e promovojnë të parat në tregun turistik. Zhvillimi i metodave të reja prodhuese dhe produkteve turistike të reja është i lidhur ngushtë me realizimin e investimeve të reja, niveli i të cilave varet nga ritmi i përparimit teknologjik.

Kosto e blerjes dhe e përdorimit të produkteve kapitale në ekonominë turistike.

Kosto e blerjes dhe e përdorimit të produkteve kapitale të reja në ekonominë turistike prek eficencën e investimeve që realizohen për këtë qëllim. Konkretisht, sa më e ulët është kjo kosto, aq më e madhe është efiçenca e investimeve, d.m.th fitimi që synon investitori nga realizimi i tij. Përkundrazi, sa më e lartë është kjo kosto, aq më i vogël do të jetë efiçenca e investimit dhe si rrjedhim fitimi që synon investitori i tij.

Kosto e kapitalit financiar që kërkohet për blerjen e kapitalit fizik në ekonominë turistike.

Interesi është kosto e kapitalit financiar që është i domosdoshëm për blerjen e kapitalit fizik në ekonominë turistike. Kur kapitali financiar vjen nga kredi, interesi përbën një kosto që duhet të merret parasysh nga investuesi dhe kjo sepse në përputhje me nivelin e tij kufizohet dhe efiçenca e investimit të tij.

Politika shtetërore për përforcimin e veprimtarisë investuese në ekonominë turistike.

Politika shtetërore që zbatohet, çdo herë, në lidhje me tatimet e fitimeve të bizneseve turistike dhe stimujt e ndryshëm, për përforcimin e veprimtarisë investuese në ekonominë turistike luan patjetër rol të rëndësishëm në formimin e synimeve të investitorëve për fitime më të mëdha, ndërsa paralelisht prek në masë të madhe nivelin e investimeve që realizojnë ata.

 83 

 

Figura 4.1: Faktorët kryesor që prekin veprimtarinë investuese të iniciativës private në ekonominë turistike

Burimi: Ηγουμενάκης, Ν.Γ.,1997.fq 113

4.4 Investimet private në turizëm në Shqipëri dhe në rajon

Përveç infrastrukturës, sektori turistik ka të bëjë me investimet që realizojnë bizneset, të cilat prodhojnë mallra dhe shërbime që, ose konsumohen drejtpërdrejt nga turistët ose furnizojnë konsumin e ndërmjetëm. Investimet në hotele kërkojnë fonde të konsiderueshme, ndërsa efektiviteti i tyre, në periudha afatshkurtra dhe afatgjata, konsiderohet i pasigurtë, për shkak të natyrës sezonale të fenomenit turistik.

Vendimet për investime varen nga një numër kriteresh(Languar, R. 1983), që rrjedhin nga analiza e një numri faktorësh:

Informacioni mbi mjedisin (ekonomikë, politikë, socialë, etj). Informacioni në lidhje me projektin e investimit. Analiza e rrezikut. Vlerësimi i investimit (kapitali i vet apo kredi, burimet e financimit, normat e interesit etj).

Çdo ndryshim në këto variabla mund të ketë ndikim të rëndësishëm në qëndrueshmërinë ekonomike të projektit të investimit.

Vlerësimi i përgjithshëm i investimeve që bëhen në turizëm has vështirësi të mëdha. Sektori i cili është përdorur gjerësisht për një sërë vlerësimesh dhe përllogaritjesh, në bazë të literaturës botërore, është sektori i akomodimit turistik. (Fabre, P. 1979) Zhvillimi i turizmit në përgjithësi presupozon realizimin e investimeve të rëndësishme të kapitalit si nga ana e shtetit ashtu dhe nga ana e sektorit privat. Investimet publike janë të domosdoshme për

Veprimtaria investuese e 

iniciativës private në ekonominë turistike  

Ritmi i zhvillimit të metodave prodhuese 

dhe produkteve  të  reja  në ekonominë turistike. 

Kosto e blerjes  dhe e përdorimit   të 

produkteve kapitale  në ekonominë 

turistike. 

Kosto e kapitalit financjarë që  

kërkohet  për blerjen e kapitalit fizik në 

ekonominë turistike. 

Politika shtetërore   për përforcimin  e 

veprimtarisë invenstuese  në 

ekonominë turistike. 

 

realizrealiz

Figu

Burim

Figu

Burim

Në Sfondmirëpërgjpubl

‐60

‐40

‐20

0

20

40

60

zimin e objezimin e obje

ura 4.2: Ndr

mi: Travel & Tou

ura 4.3: Inve

mi: Travel & Tou

Shqipëri ndërde të rëndë

mbajtjen e jithshme ngike dhe hua

0

0

0

0

0

0

0

2006

Bullgaria

4.9 

0

5

10

15

20

25

ekteve të infekteve të sup

ryshimi i inv

urism Economic

estimet turi

urism Economic

rtimi dhe finsishme për tyre. Finan

ga ajo turistamarrjes pub

20

Greqia Fr

6.1 4.2 

frastrukturësperstrukturës

vestimeve k

Impact 2012, Al

stike si % e

c Impact 2012, A

nancimi i infinvestime,

ncimi i infrtike të një vblike. Ndërm

007

ranca Kroaci

14 

3.9 

s turistike, ns turistike.

apitale në tu

lbania, Greece, H

e investimev

Albania, Greece,

frastrukturës programe

rastrukturës, vendi, sigur

marja e polit

2008

ia Malta H

4 

11.4 

Inve

84 

dërsa invest

urizëm për

Hungary, Turkey

ve totale për

Hungary, Turke

së përgjithsndërtimi apasi është

rohet ekzklutikave zhvill

2009

Hungaria Por

23.6 

15.4 

estimet Turisti

timet e nism

vendet e ra

y, Portugaly

r vendet e ra

ey, Portugaly

shme është mafatgjata, dh

e pamunduuzivisht ngaluese në sek

2010

rtugalia Rum

8.3 11.5 

ike

mës private ja

ajonit

ajonit në vit

marrë përsipëhe përpjekjur për të d

a sektori pubktorin e turiz

20

mania Spanja

6.8  7.3 

anë të domo

tin 2011

ër nga shtetie të vazhd

dalluar infrablik nëpërmzmit, duhet

011

a Shqipëria

4.8 

9.9 

osdoshme pë

i, pasi kërkondueshme pëastrukturën mjet tatimev

të synojë n

2012

Turqia

5.7 8.6 

 

ër

n ër e e ë

 

përmi të gdo të

Invetë rejGreqturist

Sektviti 2tejet

Shqidhe d

Përmturiz

Ndrybum munindu

Biznfitim 

Figu

Burim

Hoterrjedkohë

1718192021222324

mirësimin e ingjithë ekonoë vepronte në

stimet në turja në turizëm

qia, Mali i Ztike zënë një

ori i turizmi2000. Me distë favorshëm

ipëria ofron duke ndihmu

mirësime të vzmin në Shqi

yshimi në infndërtimesh

d të përmirëstri sjell çdo

neset private m të shpejtë d

ura 4.4: Inve

mi: Travel & Tou

elet si bizndhimisht ngaë të caktuar q

20.7 

2006

nfrastrukturëomisë. Përmië rritjen e të

rizëm patën m në të gjithaZi janë vëndeë peshë të m

it në Shqipërsa prej çmimm tatimor, S

potencial tëuar për zhvil

vazhdueshmipëri.

frastrukturë si në bregd

ësojë imazhio ditë.

e shikojnë tudhe të lehtë.

estimet kap

urism Economic

ese me elea kosto joelasqëndrojnë të

21

20

ës, ndërtimi irësimi i shëardhurave të

një rënie të a vendet e rae që e mbësh

madhe në inve

ri është në rmeve të pronhqipëria ësh

ë pafund përllimin e kësa

me janë duke

ka rritur ndjet ashtu dhein e saj me

urizmin si nj

itale turistik

c Impact 2012, A

ement të castike. Më hopandryshue

1.7 

007

dhe modernërbimeve turë këtij sekto

theksuar nëajonit, investhtesin ekonoestimet total

rritje të shpenave më të ulhtë duke tërh

investitorëtaj industrie n

u bërë për t

eshëm interee në pjesët e

anë të buku

jë veprimtar

ke në Shqip

Albania

aktuar “inteollësisht, shpeshëm edhe n

21.9 

2008

Investim

85 

nizimi i së ciristike brendri.

ë vitin 2009. timet turistik

ominë e tyre e të ekonom

ejtë dhe ka plëta në Evro

hequr vëmen

t të përfitojnnë një sektor

të inkurajuar

esin për të vtjera të ven

urive që nat

ri ekonomike

përi (miliard

nsiv”, karakpenzimet fiksnë qoftë se re

19.5 

2009

met kapitale tu

lës është njëda vëndit, pë

Pavarësishtke kanë luha në industrin

misë.

pasur një rritopë, me një kdjen e inves

në nga mundr strategjik k

r investitorë

vazhduar invndit. Mund tëtyra i ka fal

e që siguron

d lek)

kterizohen se i përkasineduktohet vë

21 

2010

uristike

ë kërkesë jo vrmirësimi i

t nëse janë datje shumë tënë e turizmit

tje impresionkosto të ulët titorëve të p

dësitë e paekkyç në ekono

ët për të zhv

vestimet në kë themi se Së dhe ekono

n tek të gjithë

nga shpenzn atyre treguëllimi i prod

2

20

vetëm e këtiinfrastruktur

destinacione ë mëdha. Krt, prandaj dh

nuese ekonotë jetesës dh

pronës kudo.

ksploruara nominë e vend

villuar infrast

këtë fushë, duShqipëria së ominë me fi

ë që investoj

zime fikse uesve të kostdhimit.

1 

11

ij sektori, porës përkatës

të vjetra apooacia, Maltahe investime

omike që nghe një regjim

në turizëm, sdit.

trukturën pë

uke sjellë njshpejti do t

itimet që kjo

në tek ai,

të larta dhtos që për nj

23.2 

2012

 

or e

o a, et

a m

si

ër

ë ë o

e ë

 

Figu

Burim

Kjo shumkapitthekspërfsngrokonsbizne

Gjithshërbnjëkotregohotelështë

Kjo progshërblartë përbse hofesta

Pra indunuk vendvetëmbizne

Kapai bizn

0

100

200

300

400

ura 4.5: Hot

mi: INSTAT,201

nënkupton qmë pak ndikotale, si dhe dsuar dhe ngshijnë pagat hjes, energji

sumi i këtyresin akoma e

hashtu hotelbime”nënkuohësisht me on se kostojleve me funë në përputhj

situatë ështëgram funksiobimeve që dtë gatishmë

allojnë nevootelet paguaash. (Bull, A

një nga prostriale e kanmagazinohe

din e prejardm në sezon, esin.

aciteti i hotenesit për sht

0

0

0

0

0

2000

elet në Shqi

12

që mbyllja eon në reduktdetyrimet pëga qëndruese punëtorëv

i ekektrike, re shpenzimedhe pse ësh

et karakterizupton shërbi

konsumin eja e personenksionim të je me numri

ë rrjedhojë eonimi 24 orduhen për qëërisë që persojat e turistitajnë paga pë. 2001)

oblemet krynë zgjidhur ket, sepse hotedhjes së turis

pasi dhe në

elit është i pëtrat humbet ç

2001 2002

ipëri për pe

e njësisë osetimin e shpeër kredi ngelshmëria që ve, shpenzimshpenzime teve, por der

htë reduktuar

zohen si bizimin privat tyre dhe çdo

elit është dhvazhdushëm

in e shtretërv

e prodhimit ësh gjatë gjndrimin e tusoneli dhe o. Niveli i lar

ër 3 turne, p

yesore që pëkëtë problemelet ofrojnë stëve, një proë periudhën j

ërcaktuar, dhçdo darkë dh

2 2003 2

eriudhën 200

e shfrytëzimienzimeve fiklen fikse. Njparaqesin s

met e ushqimtë pastrimit ri në një nir ndjeshëm k

znese të puntë klientit.

o nëpunës ohe varet direm kostoja e ve.

të njëkohshëjithë vitit, nuristit në çdoobjektet prodrtë i gatishmër 7 ditë të

ërballen invm me kontroll

produkte pëoblem i cili jashtë sezon

he që të ketëhe nuk mund

2004 2005

86 

00-2011

i me kapacitkse, pasi shpeëkohësisht,

shpenzimet mit, si dhe shetj. Shpenzivel të caktukërkesa ose k

nës së tensio. Më konkrfron shërbimekt nga shfrpersonelit ë

ëm të produnë mënyrë qo moment tëdhuese, duheërisë prodhujavës, shpër

estimet privlin e vëllimit

ër konsum pëbëhet akom

nit turistik sh

ë shfrytëzim d të zëvendës

2006 20

tet të ulët gjenzimet për problemi nëe funksionimhpenzimet eimet e përgjuar qëndrojnka ndaluar fu

onuar, sepseretisht prod

m individual rytëzimi i kështë e pand

uktit hotelierqë të bëhet ië ditës që këret të gjendenuese sjell shtrblime shtes

vate hoteliert të prodhimërfundimtar

ma më i rëndëhpenzimet fi

të plotë duhsohet. Pra dh

007 2008

jatë periudhëinstalimin e

ë lidhje me kmit të bisn

e përgjithshmithshme janë

në të pandryfunksionimin

e veçoria e tdhimi i shë

të drejtpërdkapacitetit tëdryshueshme

r, i cili detyri mundur prrkohet. Ky fn gjatë gjithtimin e shpensë për shkak

re është promit. Në situat

të cilët nukësishëm, për

fikse rëndojn

het që shtretëhomat e pash

2009 20

ës jashtë seze objekteve dkoston bëheteseve hoteli

me siç janë së më të lartayshueshme dn e tij për një

tyre si “njësrbimeve tur

drejtë tek turië hotelit. Prae si dhe pun

ron biznesinrodhimi i tëfenomen treghë ditës që tnzimeve fik

k të punës na

oblemi i kotën e e hotelek mund të zhr njësitë që

në në përqind

ërit të jenë tëhfrytëzuara

010 2011

zonit turistikdhe pajisjevt akoma më iere, të cilashpenzime ta kur shtohedhe rëndojnë periudhë.

si që ofrojnristike bëheisti, fakt i cila në rastin

nësimi direkt

n të ndjek një mirave dhgon nivelin të munden tse, për shkakatën dhe dit

ostos. Njësiteve, produkt

hvendosen nfunksionojndje të madh

ë zënë, fitimdhe tavolina

Hotele

 

k, e i

at ë

et ë

ë et li e t,

ë e e ë k ë

ë ti ë ë e

mi at

 

“boska sikapitmesanetëqvitin2002

Figu

Burim

Figu

Burim

Inelapolithotelardhmpasi prodPra pfaktinjësinjësiafatgtë nj

2

4

6

8

h” në restori përfundim tale të njëjtaatarisht 1993qendrime pë

n 2011 ishte 2 me 66. 5 ne

ura 4.6: Netë

mi: Kalkulime të

ura 4.7: Netë

mi: Kalkulime të

asticiteti i ktikën e modelet dhe njëkomen, duhet turistët do të

dukt turistik mpërballë një i se ato bizneie hoteliere ëisë dhe realgjata, nëpërmjë hoteli ësh

0

1000

2000

3000

4000

2000

0

20

40

60

80

2000

ante, nënkupuljen e efic

a ose të gjejë3 netëqendriër hotel, kur42. 3, kjo ësetëqendrime

ëqendrime p

ë autorit

ëqendrime p

ë autorit

kostos në njelimit të çmohësisht, të ktë shesin prë orientohenme çmime melasticiteti tëese janë veçështë i përcalizohet gjatëmjet një invehtë e lartë d

2001 2002

2001 2002

ptojnë kosto cencës së bië lehtë finanme për një hse në vitin 2shtë vlera mëe për një shtr

për një hote

për një shtr

ësitë hoteliemimeve të biz

krijojnë kapioduktet e ty

n drejt konkumë të ulta. Prë lartë të këranërisht joel

aktuar për njëë përfundimestimi intensdhe ndryshon

2 2003 200

2003 2004

funksionimiznesit hotelncues.Në Shhotel në një 2011 ky tregë e ulët në prat.

el në Shqipë

rat në hotele

ere dhe pamznesit. Më kitalet investu

yre me çmimurrenteve të troblemi i korkesës ekzistlastike për së periudhë tëit të objekti

siv të kapitaln në varësi

04 2005 2

4 2005 20

87 

mi të lartë e cilier dhe pamqipëri shfrytvit kalendar

gues u dyfisperiudhën 20

ëri

et e Shqipër

mundësia e konkretisht, uese të domo

me shumë të tyre ose dhe

ostos prek diton një inelaa i përket kaë gjatë kohoit. Shtimi i lit nga njësiatë vendndo

006 2007

006 2007

ila në kombmundësinë e tëzimi i hoterik. Në vitin shua. Netëqe000-2011, ku

risë

depozitimit që të kenë mosdoshme, mlarta, kjo d

drejt destinirekt dhe elaasticitet i ofeapacitetit të

ore, pasi përckapacitetit

a, me qëllimodhjes. Fakto

2008 2009

2008 2009

inim me shp tij për të meleve për pe2009 ky tre

endrime për urse vlera m

t të produktmbulim të shme qëllim pëdo të shkakto

acioneve të asticitetin e laertës hoteliertyre. Më kon

caktohet gjatmund të b

m zgjerimin orët kryesor

2010 2011

2010 201

penzimet fikmbuluar neveriudhën 200egues ishte i

shtrat për Smë e lartë ka

tit, sjell detyhpenzimeve

ërballjen e neojë reduktimtjera që ofroartë të kërkere. Kjo situankretisht, katë fazës së pëhet vetëm e tij. Kostojr që prekin

1

Netëqnjë ho

11

Nepë

se të shtuaravojat e tij m00-2011 isht

ulët në 1684Shqipërinë nqënë në vitin

yrimisht dhfikse të tyr

evojave në tm të kërkesësojnë të njëjtinesës turistikeatë buron ngapaciteti i njlanifikimit tnë periudh

a e ndërtimimadhësinë

qendrime përotel

etëqendrimeër një shtrat

 

a, e e 4 ë n

e e ë s, n e. a ë ë a it e

 

invesekon

4.5

InveturistdirekmadhInvenjë pstrukvendformvëndkomp

Zhvishtimnjë "

Këtodhe gcilëskomprealiztyre invesmjafndihm

Figu

Burim

stimeve privnomi dhe kus

Investime

stimet e hutëve. Investkte të huaja he e kapitalstimi direkt pakete kapitktura e bashkdit, ku komp

ma më e shpdin A dhe bpanisë, i cili

illimi i invesmin e koncep"kompani që

o veprimtari gjithashtu koisë ose të shpani shumëkzuar investimjashtë kufijstimet që reftojnë për zmojnë në zh

ura 4.8: Inve

mi: Banka e Shqi

5

10

vate, janë nivshtet e ofertë

t private të

aja përbëjnëtimet direktenë përputhjeit të një bizi huaj përfs

tali shtesë mkëpunimit n

panitë kontripeshtë e komblen aksionei i takon plot

stimeve të huptit, bisnes shzotëron ose

mund të çojoncepti "vle

hpërndarjes skombëshe ëme direkte tëve të tyre k

ealizohen ngzhvillimin e hvillimin e se

estimet turi

ipërisë,2012

0

50

00

200

9

veli i interesës të mallrav

huaja në tu

ë levën baze dhe indiree me përkufinesi që quhhin zhvendo

modern dhe ndërmjet dy ibuojnë në kmpanisë shue të një komtësisht ose pj

uaja indirekthumëkombë kontrollon v

në në prodhierë e shtuar"së tyre në lidështë në shkë huaja në mkombëtar nëpga shteti dhe

turizmit. Nektorit turisti

stike të hua

7 2

94 

sit, rezultatetve kapitale.

urizëm në Sh

ë të zhvillimekte përbëjnizimin e FM

het filial i koosjen jashtë ktë ndryshëmose më shum

kapitale, teknumëkombëshmpanie ekzijesërisht.

te ku nuk kaësh, i cili në veprimtari të

imin e të mi" mund të pëdhje me venkallë të mad

më shumë se përmjet krije sektori pri

Në këto situik duke plot

aja në Shqip

2008

94 

88 

t e pritshme

hqipëri

mit turistik në dy kateg

MN, janë inveompanisë, ngkufijve kom

m. Gjithashtumë kompannologji, aftë

he është ajo istuese në v

anë elementipërputhje më vlerës së sh

rave dhe shëërfshijë shtimdin dhe me k

dhe i përgjitnjë vend po imit të marrivat për zhvuata shpesh ësuar ofertën

përi (milion

2009

79 

Investimet

të kapitalit,

dhe atij të goritë bazë testime afatgjga një komp

mbëtar të venu në investi

nive, me qëllësi drejtuese

që përfshinvendin B os

in e zotërimime Duuning (

htuar në dy

ërbimeve, osmin e sasisëkohën. Ështthësuar, për kaq dhe atorëveshjeve t

villimin turisnë ndihmë

n turistike.

€)

2010

76 

, rezervat e k

përgjithshëmtë investime

gjata me të cpani jashtë vndit ku ka seimet direktelim krijimin etj. Bull(Bu

n një kompase krijon në

it të aksione(Duuning, J.ose më shum

se në kombinë të këtyre tëtë e qartë se rderisa përfso që kanë shttë ndryshmestik të një v

ë vijnë inve

2011

70 

kapitalit që e

m të vendeveve të huajacilat sigurohevendit, kompelinë kompan të huaja pë

n e një njësieull, A. 2001ani mëmë që vendin B

ve të kapital H.1989) ko

më vende".

nimin dhe tëë mirave, pëky përcaktim

shin si biznetrirë ciklin ee. Shumë hevendi ose raestimet e hu

ekzistojnë n

ve pritëse ta. Investimeet një pjesë pania mëmënia mëmë, tërfshihet dhe të re jasht1) thekson sqë gjendet n

një filial t

lit ka çuar nonsiderohet s

ë të dyjave, sërmirësimin m i konceptieset që kan punimeve t

erë ndodh qajoni, të mouaja, të cila

 

ë

ë et e

ë. ë e ë e ë ë

ë si

si e it ë ë ë s

at

 89 

 

4.5.1 Faktorët aktivizues të investimeve private të huaja në turizëm

Bizneset që ushtrojnë aktivitetin në turizëm realizojnë investime të huaja, me qëllim që të arrijnë këto synime bazë:  

Figura 4.9: Synimet e bizneseve turistike që realizojnë investime të huaja

Burimi: Autori

Të maksimizojnë fitimet e tyre.

Qëllimi bazë i i bisneseve shumëkombëshe që realizojnë investime të huaja është shtimi i fitimit të tyre. Maksimizimi i fitimit me koston më të mundshme të ulët është qëllimi final i tyre. Në periudha afatgjata një biznes shumëkombësh nuk do që një njësi, që ndodhet në vendet pritëse dhe akomoduese të turistëve, të vazhdojë të funksionojë nëse nuk është eficente.

Të ruajnë klientelën e tyre.

Kompanitë shumëkombëshe ndjekin klientët e tyre, duke realizuar veprimtari invenstuese në ato vende ku duket se klientët e tyre zgjedhin si destinacion turistik. Kompanitë shumëkombëshe ruajnë avantazhin e tyre duke siguruar se klientët e tyre gjithmonë konsumojnë produktet dhe shërbimet e tyre si kur ndodhen brenda vendit ku kanë selinë e tyre, ashtu edhe jashtë.

Të ndërhyjnë në tregje të reja, dhe të shfrytëzojnë avantazhe monopolistike.

Bisneset synojnë të sigurojnë ekonomi nga funksionimi zinxhir brënda integrimit horizontal dhe vertikal. Këto lloj ekonomie të jashtme janë ekonomi marketing, që kanë lidhje me imazhin botëror, reklamën, etj. Kompanitë shumëkombëshe vijnë në tregje të reja, duke ofruar imazhin e tyre, produktet dhe shërbimet e tyre. Madhësia dhe zhvillimi i tregjeve të mundshme që mund të tërheqë një destinacion, përbën një komponent bazë në zgjedhjen e vendit të ndërtimit të bizneseve turistike, sepse bëhet fjalë për një strategji biznesi që synon të ndryshojë gjeografikisht veprimtarinë e saj, dhe të reduktojë riskun e investimeve të saj.

Të krijojnë një emër tregtar të fortë.

Të maksimizojnë fitimet e tyre 

Të ruajnë klientelën e tyre 

Të ndërhyjnë në tregje të reja 

Të krijojnë emër tregëtar të fortë 

Të shfrytëzojnë destinacionet ekzistuese 

 90 

 

Të krijojë një emër tregtar popullor, i cili në shumë raste të jetë tërheqës përballë mbartësve të ndryshëm të financimit të kredive afatgjata, të cilët nuk janë dhe kaq të gatshëm të negociojnë pa sigurimin e një administrimi profesional.

Të shfrytëzojnë destinacionet ekzistuese.

Kompanitë shumëkombëshe vijnë në destinacione të reja që të shfrytëzojnë burimet, (tregun e punës, pozicionin gjeografik dhe mjedisin natyror social-kulturor të vendit pritës etj) dhe stimujt investues(lehtësi në tatime etj) që gjenden në dispozicion të iniciativës private dhe japin një avantazh konkurrues në bizneset e huaja që kryejnë investime në ato vende pritëse.

Në përgjithësi vërehet se investimet e huaja direkte preken në një shkallë të madhe nga këta faktorë bazë:

Pronësia Vendi i ndërtimit

Këta faktorë përbëjnë komponentët bazë të qasjes eklektike të prodhimit botëror, që vërejti Dunning(Dunning, J. H. 1980) në përputhje me të cilët, kompanitë shumëkombëshe në turizëm realizojnë investime, në mënyrë që të zhvillojnë disa avantazhe në lidhje me kompanitë vendase në vendet pritëse dhe të krijojnë fuqi monopolistike në vendet pritëse.

Vecanërisht, bizneset turistike të huaja që të konkurojnë me kompanitë vendase në vendet pritëse, duhet të zotërojnë disa avantazhe në prodhim dhe në pronësi siç janë: teknologji të nivelit më të lartë, njohuri më të larta menaxhimi, njohuri më të mira profesionale, ose më shumë aksione në dispozicion. Gjithashtu madhësia dhe zhvillimi i tregjeve turistike përbëjnë komponentët bazë në zgjedhjen e vendit të ndërtimit të bizneseve turistike, pasi bëhet fjalë për një strategji biznesi që synon të ndryshojë gjeografikisht veprimtarinë e saj dhe të reduktojë rrezikun e investimeve të tij.

Rrjedhimisht, faktori i dytë bazë që prek vendimin e kryerjes së një investimi të huaj direkt është vendi i ndërtimit, një komponent që përfshin kryesisht avantazhe, të cilët i krijon vendi pritës dhe ndikojnë pozitivisht në procesin e prodhimit të biznesit.

4.5.2 Ndikimet e investimeve private turistike të huaja në vendet pritëse.

Në përuthje me letërsinë botërore konstatohet se përfitimet bazë që mund të kenë vendet në zhvillim nga ekzistenca e bizneseve turistike shumëkombëshe dhe sidomos zinxhirë hotelesh janë;(Cohen, E. 1972; Dieke, P. 1989;Bull, A. 2001; Tiwari, A. K. and Mihai, M. 2011).

Hyrja e kapitaleve investuese.

Hyrja e këtyre kapitaleve ndikon shumë në zhvillimin ekonomik të një vendi pritës, veçanërisht të vendeve në zhvillim që karakterizohen nga rrallësia e burimeve. Në shumë raste qeveritë e ekonomive në zhvillim ftojnë kompani shumëkombëshe të krijojnë një filial, pasi iniciativa individuale vendase nuk zotëron burimet e

 91 

 

kërkuara, ose përvojën që të krijojë dhe të funksionojë një biznes turistik në përputhje me standartet botërore, siç është një njësi hoteliere luksoze, ose një kamp pushimi turistik i kompletuar. Në rastin e pjesëmarrjes aksionere, ofrimi i burimeve ekonomike çon në shtimin e investimeve në hoteleri dhe rritjen e lëvizjes turistike si rezultat i uljes së çmimeve, përmirësimit të cilësisë dhe një marketing më të mirë.

Zhvendosja e teknologjisë moderne, njohurive teknologjike dhe aftësive drejtuese.

Investimet e huaja direkte ndikojnë në përmirësimin e konkurrencës së tregut vendas nëpërmjet zhvendosjes së teknologjisë moderne, njohurive teknike dhe përvojës. Shumë pak vende në zhvillim kanë mundësinë të përmirësojnë produktet dhe shërbimet që përdoren në ciklin turistik, pa përdorur njohje dhe përvojë të huaj. Përdorimi i i njohurive dhe përvojës së huaj përbën një mjet bazë për të reduktuar hendekun ndërmjet teknikave të prodhimit dhe të drejtimit që kanë përvetësuar biznesmenët vendas me metodat moderne të organizimit që kërkohen për prodhimin e udhëtimeve turistike që zotërojnë kompanitë shumëkombëshe.

Ofrimi i shëmbullit për bizneset vendase.

Kompanitë hoteliere shumëkombëshe mund të bëhen "njësi shëmbull" për krijimin dhe funksionimin të një rrjeti hotelesh në përputhje me standartet botërore në vende të zgjedhura, të cilat u drejtohen turistëve të shtresave me të ardhura të larta, dhe nga ana tjetër të funksionojnë si "shëmbull i veprimtarisë investuese" për privatët vendas në një sektorë të ri investues dhe profesional fitimprurës, turizmin e huaj të importuar, i cili ka nevojë për objekte që të funksionojnë me një cilësi shumë të lartë, nga ato ekzistueset në stadet e para të zhvillimit të një vendi pritës. (Andergassen, R. and Candela, G. 2009).

Lidhjet me sektorë të veçantë të tregut turistik botëror.

Investimet e huaja mund të shtojnë përpjekjet e inkurajimit të produktit turistik të vendit pritës në tregun e vendit të origjinës së investitorit, por dhe në tregun botëror, duke shkaktuar shtim të numrit të mbërritjeve. Bizneset hoteliere shumëkombëshe ofrojnë hyrje direkte të vendit pritës në tregje të vecantë të ndryshëm turistësh nëpërmjet sistemit automatik të rezervimit dhe rrjetit që kanë krijuar me degën e agjencive të udhëtimit. Prirja për përqëndrim të bizneseve hoteliere shumëkombëshe, tek të cilat trupëzohen agjenci turistike, kompani ajrore dhe grupe të ndryshme biznesesh turistike, ofron tek biznesi organizim të përkryer dhe kordinim në të gjithë botën si dhe rrjet komunikimi që i lejojnë të orientojnë rrjedhjet turistike drejt destinacioneve të caktuara.

Sigurimi i cilësisë së shërbimeve, sigurisë dhe imazhit pozitiv të destinacionit.

Bizneset turistike të një vendi pritës, do të mundeshin të bashkëpunonin dhe të krijojnë një imazh për destinacionet e tyre, pa pasur nevojën e zinxhirit të hoteleve botërore. Në teori kjo gjë duket e arritshme, por në praktikë është e vështirë, pasi zinxhiri i hoteleve ka krijuar imazhin dhe famën në tregun turistik botëror dhe mundet të tërheqë me lehtësi turistë nga sektorë të ndryshëm të tregut botëror. Konkretisht, në stadin fillestar të zhvillimit turistik të një vendi pritës, bizneset hoteliere botërore funksionojnë si mbartës të sigurimit të cilësisë, të familjarizimit dhe të sigurisë, pasi shumë turistë kur gjenden në një mjedis të huaj kërkojnë gjëra që u janë të njohura. Turisti shpesh kërkon të panjohurën, të ndryshmen nëpërmjet sigurimit të familjarizimit dhe të njohjes. (Cohen, E. 1972:166)

 92 

 

Shtimi i konkurrencës dhe i cilësisë së shërbimeve.

Cështja këtu qëndron se pavarësisht faktit se një vend në zhvillim disponon burime turistike për të tërhequr vizitorë të huaj, ka nevojë nga njohuri teknike të biznesit botëror, si dhe për biznese që ofrojnë shërbime në përputhje me starndartet botërore në mënyrë që të jenë konkurrues dhe të zënë një vend në tregun botëror. Sipas Dieke (Dieke, P. 1989) turizmi botëror përbën një veprimtari konkurruese të vecantë drejt dy parametrave: çmimet dhe kënaqësinë e klientëve. Në fazën fillestare të zhvillimit turistik, sektori privat i një vendi në zhvillim mund të mos zotërojë përvojën ose kapitalin që të ndikojë në krijimin sasior dhe cilësor të kapitalit hotelier të domosdoshëm që do ta çojë turizmin në një nivel të ri përfitimi profesional. Zinxhiri hotelier botëror mund të ndihmojë në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të ofruara të bizneseve vendase dhe të forcojë konkurrencën e një vendi në zhvillim në tregun botëror turistik.

Vendet në zhvillim adaptojnë politika inkurajimi të investimeve të huaja duke pasur qëllim që këto investime të përbëjnë katalizatorin në zhvillimin ekonomik të vendit të tyre dhe të plotësojnë disa nevoja bazë të strukturës së tyre prodhuese dhe sociale. Megjithatë ndikimet e investimeve të huaja në vendet pritëse janë mjaft të shumanshme, duke shkaktuar përfitime të rëndësishme dhe ndikime negative në zhvillimin turistik dhe të përgjithshëm të një vendi pritës siç janë; (Brohman, J. 1996;Bull, A. 2001; Gorg and Greenaway, 2004)

Përfitime ekonomike të reduktuara.

Hyrja e kapitaleve private të huaja funksionon pozitivisht në bilancin e pagesave të një vendi pritës, ndërsa përkundrazi, nevoja për importimin e të mirave dhe shërbimeve nga jashtë për funksionimin e njësisë turistike në kombinim me riatdhesimin e fitimeve dhe shpërblimeve rëndojnë bilancin e pagesave, sepse përbëjnë derdhje nga të ardhurat e ekonomisë. Më analitikisht, përfitimeve të ekonomisë së vendit pritës nga hyrja e kapitalit, mund t’i kundërvihen rrjedhjet që krijohen nga importimi i i lëndëve të para dhe të ndërmjetme që përdorin filialet e shoqërive shumëkombëshe për të prodhuar të mirat dhe shërbimet që plotësojnë nevojat e klientëve të tyre. Vetëm në qoftë se një qeveri zbaton sistem të rreptë të lejeve për importe, mund në thelb të bindë hotelet të drejtohen nga furnitorë vendas. Kjo ide nënkupton se ofruesit vendas prodhojnë produkte në sasi të konsiderushme dhe në përputhje me llojin e cilësisë botërore. Shumë janë arsyet për të cilat një kompani hoteliere shumëkombëshe nuk blen produkte dhe shërbime vendase. Ndërmjet arsyeve për sasitë e larta të importuara dhe mungesës së lidhjeve Belisle, ( Belisle.J. F.1983) zbuloi disa faktorë bazë që ndikojnë tek lidhjet e bizneseve hoteliere shumëkombëshe me ekonominë vendase. Konkretisht janë:

Turistët shpesh, kanë pikëpamje dhe dëshira të qëndrueshme për sa i përket llojit dhe cilësisë së produktit që iu ofrohet dhe nuk i ndryshojnë lehtë.

Ushqimet e importuara mund të jenë më ekonomike nga ato që prodhohen në vend. Hotelet janë të gatshme të paguajnë më shumë për të siguruar furnitorë të besueshëm dhe produkte të

cilësisë së lartë. Ushqimet vendase mund të përgatiten pa u u zbatuar rregullat e higienës. Hotelet mund të mos njohin ushqimet e përgatitura vendase. Prodhuesit vendas mund të mos kenë mundësinë të marrin kontakte me zinxhirin e hoteleve.

 93 

 

Një arsye tjetër që sqaron mungesën e lidhjeve, mund të jetë taktika e kompanive shumëkombëshe të qëndrojnë në produkte të përcaktuara, që janë të kompanive të njohura botërore, të cilat mund të bashkëpunojnë me bashkësinë e hoteleve nëpërmjet investimeve të ndryshme.

"Siguria" që ndiejnë drejtuesit e huaj me furnitorët e përditshëm, përbën një arsye kryesore që nuk mund dobësohet lehtë.

Varësi nga shoqëritë shumëkombëshe dhe homogjenizimi i produktit turistik të vendit pritës.

Shoqëritë shumëkombëshe si dhe tur-operatorët botëror, të cilët kanë njohuri të specializuara marketingu dhe mund të administrojnë një destinacion në tregje turistike të ndryshme, kanë mundësinë të kontrollojnë rrjedhjet turistike që vijnë nga destinacione të përcaktuara dhe të ushtrojnë presion të konsiderueshëm gjatë krijimit të politikës qeveritare në përputhje me tema të përshtatjes së madhësisë dhe të llojit të tregjeve turistike që dëshirojnë të tërheqin.

Mbizotërimi i mbartësve të huaj.

Në stadet e para të zhvillimit turistik të vendeve në zhvillim vërehet se natyra dhe madhësia e turizmit varet në një përqindje të madhe nga investimet e huaja dhe përvoja botërore, ndërsa inisiativa private tërhiqet shpesh në stadin e zhvillimit, ku turizmi është shndërruar në një sektor solid të përfitimit profesional. Kështu pra, bizneset turistike më të rëndësishme janë të pronësisë së huaj, fakt ky që nënkupton se kompanitë shumëkombëshe me qëllim të maksimizojnë fitimet e tyre ushtrojnë kontroll të rreptë dhe trysni në vendimet e qeverive në mënyrë që të përshtasin llojin dhe madhësinë e tregjeve turistike që synojnë në nevojat dhe synimet e tyre. Në thelb investimet e huaja direkte realizohen në një destinacion jo me mendimin të përforcojnë aftësinë menaxheriale të investitorëve vendas, por me mendimin që kompania shumëkombëshe të mbizotërojë në tregun vendas dhe të krijojë një lloj monopoli ose oligopoli.

Zhvillimi turistik në nivel jo të përshtatshëm dhe ndikim në përdorimin e tokës.

Në kuadër të stimujve për investime që dekretojnë vendet në zhvillim për të tërhequr investime direkte të huaja, përfshihej dhe dhënia e sipërfaqeve në rajone vecanërisht të pasura natyrore ose shitja e tyre në çmime të ulta. Fakt ky që u lejon bizneseve botërore të përfitojnë sipërfaqe të konsiderushme toke në destinacione të reja të shfaqura dhe të realizojnë investime të shkallës së lartë. Përqindja e sipërfaqes kombëtare bëhet dhe më e madhe sepse, hyrja e një serie hotelesh në një destinacion të ri, shkakton prirjen për të hyrë dhe hotele të tjera konkurrente në rajon me të njëjtat mënyra, dhe si rezultat të zhvillohet shumë niveli i lëvizjes turistike në rajon por njëkohësisht të kalojë një sasi e konsiderushme toke në interesa të huaja.

Zhvillimi turistik, nën këto kushte funksionon si vendimtar në rajonet turistike të sapokrijuara, duke zotëruar gjithmonë më shumë vend për ndërtesat e tyre, duke zhvendosur në shumë raste përdorimin tradicional të tokës, por dhe banorë vendas nga rajoni.

Investimet e huaja të shkallës së lartë prezantojnë ndikime të ndryshme në ekonomi, në komunitet, në mjedisin e një destinacioni, me përfundimin, se këto investime edhe pse orientohen në një numër të madh turistësh, nuk shkatërrojnë vetëm mjedisin natyror, por shkatërojnë në periudha afatgjata vlerën e burimeve natyrore, duke shkaktuar tension të madh në burimet e disponueshme, si errozion i brigjeve, shkatërrim të florës dhe faunës,

 94 

 

konsum i tejkaluar i energjisë dhe ujit, krijimi i një sasie të madhe mbeturinash, përdorim i madh sipërfaqe toke për ndërtimin e bizneseve për argëtim dhe sport etj.

Aftësitë e rajonit, rëndohen akoma më shumë, sepse zona turistike pasi ka përfituar një rol udhëheqës në ekonominë vendase, mund të reduktojë autonominë e qeverisjes vendase, në lidhje me llojin e politikës investuese që dëshiron të ndjekë, duke ushtruar presion të ndërtohen objekte të caktuara infrastrukture dhe superstrukture në atë vend, si aerodrom kombëtar, ndërtesa sportive të mëdha etj.

Reduktim i eficensës dhe kostot e largimit.

Varësia e plotë në një treg të përcaktuar turistësh dhe kryesisht tek ai i turizmit masiv së bashku me nënvlerësimin e vazhdueshëm të produktit turistik të një destinacioni, natyrshëm funksionon negativisht në eficencën e investimeve të huaja, me rezultat që shumë nga shoqëritë shumëkombëshe të largohen nga një destinacion i tejngopur. Shumë destinacione bregdetare u shndërruan në sipërfaqe me betone, hotele shumëkatëshe, duke shkaktuar ndikime të rëndësishme në imazhin dhe në cilësinë e peizazhit. Në situatat ku bizneset hoteliere shumëkombëshe zgjerohen në bazë të marrëveshjeve të menaxhimit pa u rrezikuar kapitali, ka më shumë fleksibilitet të largohen më lehtë nga këto zona, pa u rënduar. Kjo nënkupton se pas investimeve të larta në infrastrukturë dhe superstrukturë, vendet në zhvillim mund të ngelen pa biznese dhe me aftësi prodhuese të plogësht.

4.6 Financimi si një fushë bazë e ndërhyrjes së shtetit në zhvillimin turistik.

Sipas literaturës botërore, burimet bazë të financimit të zhvillimit turistik janë: (Wanhill, S. 2001. )

Politika financiare e shtetit. Organizma financiar botëror. Kapitali privat vendas. Kapitali privat i huaj.

Financimi dhe ndërtimi i infrastrukturës konsiderohet si një nga politikat më të rëndësishme që mund të ndikojnë në zhvillimin turistik dhe zhvillimin e përgjithshëm të një vendi ose të rajoneve të ndryshme brenda një vendi, që karakterizohen të pazhvilluara. Zhvillimi i suksesshëm i turizmit në një vend pritës lidhet drejtpërdrejt me krijimin e një kuadri financiar për krjimin e superstrukturës dhe infrastrukturës të domosdoshme në sasi dhe cilësi, e nevojshme për të siguruar prodhimin vjetor të konsumit turistik. Më konkretisht, turizmi, si një konsum turistik i veçantë përmban kategoritë kryesore të konsumit për shoqërinë (fjetje, ushqim, transport, argëtim, blerje etj) të domosdoshme si për njeriun në vendbanimin e tij ashtu dhe për turistin në destinacionin turistik. Pra, duke e konsideruar turizmin, si një konsum individual të veçantë vjetor sasior dhe cilësor, bëhet e nevojshme realizimi i zbatimit të një politike financiare për ndërtimin dhe përmirësimin e infrastrukturës bazë dhe të shërbimeve të përfitimit publik, të cilat janë të afta të plotësojnë nevojat e strukturës së përgjithshme prodhuese dhe sociale të një vendi, si dhe gjithashtu nevojat dhe shpresat e vizitorit.

 95 

 

Veçanërisht Pearce, D. (1991) thekson se prototipet e prodhimit të produktit turistik varen drejtpërdrejt nga ekzistenca dhe ndikimi reciprok i pesë elementëve bazë të ofertës:

Trashëgimia Mjetet e trasportit Njësitë e akomodimit Objekte të ndryshme ndihmëse Superstruktura e përgjithshme

Infrastruktura edhe pse nuk përbën element bazë të produktit turistik përfundimtar, i cili është i aftë të tërheqë turistët, përbën synimin bazë për funksionimin e veprimtarisë turistike në një vend pritës. Infrastruktura e përgjithshme, sipas pjesës më të madhe të letërsisë turistike, është e domosdoshme të ekzistojë para superstrukturës, dhe të jetë e aftë të shërbejë për plotësimin e nevojave sa të banorëve, aq dhe të turistëve, ( Gunn, C. A. 1994:767; Bull, A. 2002; etj, ).

Gunn, C. A. (1994) thekson se infrastruktura duhet t’i prijë superstrukturës, përderisa përfshin ato ndërtesa dhe shërbime që mbështesin funksionimin e saktë të superstrukturës, e cila përfshin ndërtesat dhe stabilimentet që përdoren drejtpërdrejt nga turistët.

Në përgjithësi ndërtimi dhe financimi i infrastrukturës së përgjithshme ngarkohet shpesh tek shteti, pasi nuk krijon drejpërdrejt të ardhura, përveç faktit të autostradave, dhe njëkohësisht kërkon fonde të rëndësishme për investim, programe ndërtimi afatgjata dhe përpjekje të vazhdueshme për mirëmbajtjen e tyre(Pearce, D. 1991), fakt i cili krijon një kosto totale investimi e cila shpesh, është e pamundur dhe pa interes t’a marri përsipër vet sektori individual. Kështu pra veprat e infrastrukturës financohen nga sektori publik nëpërmjet tatimit publik dhe borxhit publik.

Financimi i infrastrukturës nga shteti shpesh përfshin dhe investime publike në infrastrukturë vecanërisht të karakterit turistik, të cilat kanë si qëllim bazë të vlerësojnë karakteristikat natyrore, mjedisore, kulturore me interes turistik të vendit pritës dhe të sigurojnë imazhin konkurrues në tregun botëror turistik si:

Përmirësimi i vendeve urbane dhe mjedisit jashtë qëndrave urbane për aktivitete çlodhëse.

Çdo objekt i përdorimit të përgjithshëm që i shërben turistëve dhe si rrjedhim përfitimit të përgjithshëm turistik.

Investimet në infrastrukturën e përgjithshme dhe sidomos të karakterit turistik konsiderohet se përbëjnë kompetencë të sektorit publik kryesisht për këto arsye:

Veprat e infrastrukturës dhe shërbimet e përfitimit publik duhet të jenë të disponueshme si për turistët ashtu edhe për banorët e rajonit dhe të funksionojnë pa kufizime dhe dallime.

Rrjeti i infrastrukturës është e domosdoshme të ndërtohet dhe të mirëmbahet në përputhje me standartet botërore dhe të sigurohet cilësia e shërbimeve.

Ndërtimi i një sistemi të kompletuar infrastrukture është i domosdoshëm të lehtësojë prodhimin e përgjithshëm dhe strukturën sociale të një zone.

 96 

 

Çdo investim është i domosdoshëm të synojë në vlerësimin dhe mbrojtjen e rezervave të mjedisit të vendit, si dhe në mirëmbajtjen e infrastrukturës kulturore të përgjthshme të tij.

4.7 Konkluzione

Investimet turistike shkaktojnë ndikim të shumëfishtë në zhvillimin e vendit. Investimet turistike zgjerojnë aftësinë prodhuese të ekonomisë turistike, pra përbëjnë faktorin kryesor të

zhvillimit ekonomik turistik të një vendi. Kapitali është një nga faktorët më të rëndësishëm të prodhimit turistik, që ndikon në madhësinë e

kërkesës turistike totale. Krijimi i një rrjeti të infrastrukturës turistike e bën të dallueshem produktin e turizmit, përmirëson

imazhin turistik të vendit apo të zonës të destinacionit dhe promovon procesin e zhvillimit turistik. Investimet e sektorit turistikë karakterizohen si kapitale intensive, për shkak të kostos së lartë të

infrastrukturës dhe superstrukturës turistike. Investimet në sektorinë turistik janë një përzierje e burimeve private dhe publike. Pjesëmarrja e sektorit publik në turizëm përfshin investime si për infrastrukturën turistike ashtu dhe për

shërbime të përfitimit publik. Investimet shkaktojnë ndikime pozitive në ekonomi dhe në jetën sociale të një vendi. Investimet në hotele kërkojnë fonde të konsiderueshme, ndërsa efektiviteti i tyre, në periudha

afatshkurtra dhe afatgjata, konsiderohet i pasigurtë, për shkak të natyrës sezonale të fenomenit turistik. Në Shqipëri ndërtimi dhe financimi i infrastrukturës së përgjithshme është marrë përsipër nga shteti, pasi

kërkon fonde të rëndësishme për investime, programe ndërtimi afatgjata, dhe përpjekje të vazhdueshme për mirëmbajtjen e tyre.

Infrastruktura turistike jo vetëm përforcon infrastrukturën e përgjithshme ekzistuese të vendit, por ndihmon zhvillimin turistik të zonave të ndryshme dhe ndihmon në plotësimin më të mirë të nevojave turistike.

Në Shqipëri në krahasim me vendet e rajonit, investimet turistike si përqindje ndaj investimeve totale janë të ulta.

 97 

 

5. KAPITULLI V Ndikimet e turizmit në bilancin e pagesave dhe në të ardhurat e shtetit

"Turizmi ndërkombëtar paraqiti të dhëna të reja në vitin 2011, pavarësisht nga kushtet e vështira. Për një sektor përgjegjës të drejtpërdrejtë për 5% të PBB-së botërore, 6% të totalit të eksporteve dhe të punësimit të 1 në çdo 12 njerëz në ekonomitë e zhvilluara dhe në zhvillim, këto rezultate janë inkurajuese, që vijnë në një kohë në të

cilën kemi nevojë urgjente për leva stimuluese për rritjen dhe krijimin e vendeve të punës "

T.Rifai.(2012)

5.1 Turizmi ndërkombëtar një eksport në mënyrë jotradicionale në rajon dhe në Shqipëri.

Shumica e vendeve sot në botë përballen me probleme të rëndësishme për shkak të deficitit që kanë në bilancin e pagesave. Prandaj qeveritë e këtyre vendeve krijojnë stimuj në ato degë të veprimtarisë ekonomike, të cilat mund të ndihmojnë me vendosmëri në hyrjen e monedhës së huaj të fortë, që e kanë shumë nevojë për të reduktuar sa të jetë e mundur hendekun e bilancit të pagesave. Kjo ka shumë rëndësi sidomos për vendet në zhvillim, ku monedha vendase e të cilave nuk është shumë e fortë.

Zakonisht, vendet e pazhvilluara ose vendet në zhvillim janë të karakterizuara nga një mangësi të rezervave valutore dhe paraqesin vështirësi për sa i përket gjetjes së fondeve financiare për mallra kapitale dhe shërbime që kërkon zhvillimi i tyre ekonomik. Për shumë vende, turizmi ndërkombëtar luan rol të rëndësishëm në përpjekjet për balancimin e bilancit të pagesave të tyre. (Heytens,J. 1974:12-14).

Rol të rëndësishëm në studimin e ndikimit të turizmit ndërkombëtar në bilancin e pagesave kanë metodollogjitë e vlerësimit të të ardhurave dhe shpenzimeve nga turizmi.

Përpjekjet e organizatave ndërkombëtare si OBT kanë kontribuar ndjeshëm në zgjerimin e koncepteve dhe një trajtimi ekonomik më të mirë të fenomenit turistik ndërkombëtar. Këto përmirësime janë karakterizuar veçanërisht të dobishme në adoptimin e politikave makroekonomike që janë të bazuara në analizën shkencore dhe parashikime të besueshme, duke ngacmuar jo vetëm efektet e turizmit ndërkombëtar për bilancin e pagesave, por edhe efektet e bilancit të pagesave mbi flukset turistike ndërkombëtare.

Ndikimet e turizmit në bilancin e pagesave mund të dallohen në:

Ato që shkaktohen në një vend të pritjes dhe akomodimit të turistëve nga banorët vendas si dhe nga vizitorët e huaj.

Ato që shkaktohen nga turizmi botëror, d.m.th nga aktivitetet turistike të banorëve vendas të një vendi pritës dhe akomodimi turistësh që realizohen jashtë vendit tek i cili janë banues të përhershëm.

Ky dallim konsiderohet i rendësishëm, sepse ndihmon të njohim veprimtarinë turistike të banorëve të huaj që vizitojnë një vend, në mënyrë që të vlerësojmë rolin që luajnë fitimet e transaksioneve nga turizmi në bilancin e pagesave.

 

Shuekone të a

Turiz

Eksprritur

Për vturiz

Për Sqë isshërb

I njëje rajshërb

Në vvendtë vodhe botër

Figu

Burim

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

umë vende tënomike të tyrardhurave të

zmi ndërkom

portet kontrir eficencën n

vendet që e zmit përbëjnë

Shqipërinë pshin 86. 96 ebimit.

jti fenomen,jonit si Grebimeve, rrite

vitin 2011 pëde të zhvilluaogël të ekspoShqipëria nrore që është

ura 5.1: Eks

mi: Travel & Tou

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

2000

Bosnjë

ë zhvilluara re, pasi ai sh

ë këmbimit v

mbëtar mund

ibuojnë pozinëpërmjet rri

shikojnë turë peshën më

pesha që zëne eksporteve

, pra ulja e pqia dhe Maen.

ër Kroacinë dara si Francaorteve të venë lidhje me ë 15. 9%.

portet e tur

urism Economic

2001

ë‐Hercegovina

dhe në zhvilhërben si njëvalutor, si dh

d të konsider

itivisht në rritjes së konk

rizmin si deg të madhe të

në eksportet etë shërbimit

peshës së eksalta, kurse p

dhe Shqipëria, Italia, që jndit të tyre, p

rolin e eks

rizmit si % t

Impact 2012, A

2002 200

Greqia

llim kanë filë burim i siguhe asistencë t

rohet si një e

ritjen ekonomkurrencës.

gë kryesore të eksporteve

e turizmit nët dhe vlerën

sporteve të tupër Kroacinë

inë eksporteanë destinac

përkatësisht 7porteve turi

të eksportev

Albania, Greece,

03 2004

Kroacia

98 

lluar të konsurimit të valteknike.

eksport në nj

mike, duke l

të sektorit tënë sektorinë

ë eksportet emë të ulët n

urizmit ndajë, Maqedoni

t turistike pëcione të vjetr7. 5 %dhe 6istike në eks

ve të shërbi

Hungary, Turke

2005

Malta Ma

siderojnë turlutës së huaj

jë mënyrë jo

lehtësuar ku

ë shërbimeveë e shërbime

e shërbimit anë vitin 2006

j eksporteve inë eksporte

ërbëjnë 41. 8ra të turizmi. 7%. Vendesportet total

mit për ven

ey, Portugaly

2006 2

aqedonia Q

rizmin si një, krijimit të

otradicionale

ufizimet e kë

e dhe ekonoeve dhe në ek

arriti vlerën 6 që përbënte

të shërbimitet turistike

8% të eksporit, eksportet et e rajonit sile të vendit

ndet e rajon

2007 200

Qipro Sllov

ë pjesë integvendeve të p

e.

ëmbimit valu

omisë së tyreksportet në t

më të lartë ne 67. 3% të e

t, vihet re dhsi pjesë e e

rteve në tërëe turizmit z

i Mal i Zi, Kndodhen mb

it

8 2009

venia Shqi

grale të rritjepunës, rritjen

utor ose duk

e, eksportet tërësi.

në vitin 2000eksporteve t

he për vendeeksporteve t

ësi. Kurse pëënë një pjes

Kroaci, Greqibi mesataren

2010

përia

 

s n

e

e

0 ë

et ë

ër ë i, n

 

Figu

Burim

Arguështëargumgjithprod

Turizpërdturistshitje

AndEksphuaja

Ekspshfrytregovizit

Valushumparë,

Gjithherë jashtshërb

ura 5.2: Eks

mi: Travel & Tou

umenti në lië i ri. Ai smentojnë se

hashtu se ekdhohen në ve

zmi konsideerisa turizmtëve. Sipas Sen e mallrav

derla(Anderlportet janë nja që ndikojn

portet mund ytëzimin e eon ndikimin orëve të hua

uta e siguruamë deficitet e, të cilat janë

hnjë e më shtë parë turiz

të në vitin 2bimeve të tu

0

10

2030

4050

60

portet turis

urism Economic

idhje me rolshkon prapae tregtia ndksportet ofroend.

erohet një smi ndërkomb

Samuelson (ve dhe shërbi

a, G.1971:2një burim i vnë në rritjen e

të kontribuoekonomive te tij mbi tre

aj.

r nga turizme krijuara nëë të rralla pe

humë turizmzmi u ngjit n2000. Histo

urizmit ndaj e

stike si % e

Impact 2012, Al

lin e ekspora në teoritë

dërkombëtareojnë për eko

sektor ekspoëtar përfaqë(Samuelson,imeve tek tu

) thekson sevalutës së hue nivelit të k

ojnë pozitivtë shkallës ogtinë ndërko

mi ndërkombëë bilancin e r atë vend si

mi po shndërrnë krye të kloriku i flukseksportit të m

eksporteve

lbania, Greece, H

rteve si një në klasike eke luan një ronominë va

ortues që mëson një kon P. 1972: 45

uristët ndërko

e turizmi ëshuaj dhe këshkapitalit.

isht në rritjeose duke prombëtare për

ëtar në vendllogarive rrji dhe mallra

rohet në furnlasifikimit psit të valutëmallrave. 

Eks

99 

totale për v

Hungary, Turkey

nga faktorëtkonomike nrol të rëndë

alutë të huaj

mund të ndihnsum mallra58) veprimtaombëtar nga

htë një nga ptu një mjet i

en ekonomikromovuar për mallrat e n

det në zhvilliedhëse të tyindustriale.

nizuesin kryër sa i përke

ës së hyrë n

sportet  turisti

vendet e raj

y, Portugaly

t kryesorë dnga Adam Sësishëm në j të nevojsh

hmojë në pëash dhe shëraria e ekspora banorët e ve

pjesët më të i financimit

ke përmes mërhapjen e nnevojshme pë

im, i jep atyryre nga kërke

yesor të ekonet prurjeve vnë Shqipëri,

ke

onit në vitin

determinist tSmith dhe rritjen ekon

hme për imp

ërmirësimin rbimesh jashrtit të sektorendit pritës.

rëndësishmetë importev

mjeteve të nnjohurive tekër të përmbu

re mundësinesa e shtuar

nomisë shqivalutore në e tregon për

n 2011

të rritjes ekoDavid Ricanomike. Ëshportet, që n

e bilancit htë vendit tërit të turizmi

e të bilancit ve të mallrav

ndryshme, duknike. Sektoushur kërkes

në për të përbpër importe

iptare me të ekonominë sr epërsinë e

onomike nukardo, të cilëhtë e njohunuk mund t

të pagesaveë origjinës tit qëndron n

të pagesaveve kapitale t

uke lehtësuaori i turizmisat në rritje t

balluar, pak e për lëndë t

ardhura. Pëshqiptare nge eksportit t

 

k ët ur ë

e, ë ë

e. ë

ar it ë

a ë

ër a ë

 

Figu

Burim

. Në u rritpërkekspmëdhekspdukepërbpërqvitinndërk

Figu

Buri

0

10

20

30

40

50

60

ura 5.3: Eks

mi: Banka e Shqi

vitin 2005 ntën me 159%atësisht 504ortet e shërbha se eksporortet e shërb

e mbajtur njënin 56. 57indje e eksp

n 2010, ekspkombëtar ës

Ekonomiekonomit

Rritja e tëburime shrritin më 1996;).  

ura 5.4: Eks

imi: Banka e Shq

0

1000000

2000000

3000000

1995199619

portet e ma

ipërisë,2012

në krahasim %. Në pesë 4% dhe 399bimeve ishinrtet e mallravbimeve. Indjë nivel mes

7% të ekspoporteve total

portet kanë rshtë një burim

itë e vogla tëtë e tjera. ë ardhurave htesë mund ttej investim

portet turis

qipërisë,2012

0

0

0

0

2000 2

997199819992

allrave dhe t

me vitin 20vitet e tjera % duke ngu

n 1. 75 herë mve. Pavarësi

dustria e turisatar vjetor

orteve totale le kanë lëvizrënë në 46. m i rritjes af

ë hapura për

të turizmit dtë shfrytëzoh

met e brendsh

stike si % e

2001 2002

Eksp

200020012002

të shërbime

00 eksporteteksportet e

ushtuar hendmë të mëdhasht këtyre reizmit në Shqrreth 50% të ekonom

zur midis vle95% të eksp

fatgjatë nëpë

rfitojnë nga

do të lehtësojhen për të rrihme dhe kon

eksporteve

2003 20

portet e mallrav

200320042005

100 

eve në Shqip

t e mallrave mallrave u

dekun ndërma se eksporteezultateve peqipëri ka patë eksportevisë. Gjatë kerave 46. 02porteve totalrmjet disa rr

specializimi

jë kufizimetitur importetnsumin. (No

totale në Sh

04 2005

ve Ekspo

520062007200

përi (000 US

u rritën me rritën më sh

mjet dy ekset e mallraveshën më të

asur ndikim ve shqiptarekëtij 10 vjeç2% në vitin 2le në Shqipërugëve:

i i turizmit, n

t e këmbimitt e mallrave

owak, J. J. , e

hqipëri

2006 2007

rtet e shërbim

0820092010

S$)

157%, kurshumë se ekssporteve. Nëe, në 2010 amadhe në ektë madh në

e. Për vitin çari vlerat e2003 dhe 56ëri. Si një a

një rritje më

t valutor. Këkapitale që et al. 2007;S

7 2008 20

meve

Eksporteksport

e eksportet esportet e shëë qoftë se nato ishin 1. 4ksportet shqeksporte pa2000 ekspo

e eksportit t6. 94% në viaktivitet eksp

ë të shpejtë,

ëto mund të

Sinclair and

009 2010

tet turistike si teve totale

e shërbimevërbimeve dhnë vitin 200045 herë më tqiptare e zënas vitit 2000ortet turistiktë turizmit sitin 2009. Nporti, turizm

në lidhje m

Gómez Bot

përqindje e

 

e e 0 ë ë

0, e si ë

mi

e

e

 101 

 

Në disa vende hyrjet e transaksioneve nga turizmi pranohen se janë shumë të vogla, ndërsa turizmi botëror shikohet si shkaktar i shterimit të hyrjeve të shkëmbimit të bilancit të pagesave. Industria e turizmit nuk mund të prezantohet si një industri kryesore për ekonomitë e vogla dhe të varfëra, sepse ekonomitë e vogla me strukturë të dobët financiare vuajnë nga rrjedhje të larta të të ardhurave dhe të ardhura të ulëta. (Kim, S-H. and Kyo, K-H. 1998). Gjithashtu sezonaliteti i turizmit mund të çojë në një inflacion të lartë dhe të krijojë vështirësi në bilancinë e pagesave në vendet pritëse (Mathieson and Wall, 1982).

5.1.1 Kategoritë e ndikimeve të turizmit në bilancin e pagesave

Në tre kategori mund të dallohen ndikimet e turizmit në bilancin e pagesave dhe konkretisht në parësore, dytësore dhe tretësore.

Ndikimet parësore janë të drejpërdrejta dhe mund të maten shpejt dhe thjesht. Përkundrazi, ndikimet dytësore të turizmit, janë më shumë komplekse dhe më shumë të vështira për t’u matur.

Ndikimet dytësore të turizmit në bilancin e pagesave janë ato të shpenzimeve turistike parësore, pasi depërtojnë në ekonomi.

Ndikimet dytësore të turizmit në bilancin e pagesave mund të shfaqen me tre forma të ndryshme dhe konkretisht:

Ndikime dytësore të drejtpërdrejta.

Në këto përfshihen shpenzime që bëhen për reklama turistike jashtë shteti, furnizime me agjentë udhëtimesh, derdhje në formën e kësteve dhe dividente për pagesa në invenstitorë të huaj si dhe importet që bëhen nga bizneset turistike të ndryshme, me qëllim që të plotësojnë nevojat dhe dëshirat turistike të turistëve të huaj.

Figura 5.5: Ndikimet dytësore të turizmit në bilancin e pagesave

 

Burimi : Ηγουμενάκης, Ν., Κραβαρίτης, Κ. και Λύτρας, Π. 1999. fq 220.

Ndikimet dytësore të turizmit në

bilancin e pagesave

Ndikime dytësore të drejtpërdrejta

Ndikime dytësore indirekte

Ndikime dytësore të induktuara

 102 

 

Ndikimet dytësore indirekte.

Në këto përfshihen fitimet që realizohen nga bizneset turistike për ofrimin e shërbimeve turistike, të cilat në vazhdim do të kalojnë në furnitorë të tjerë mallrash dhe shërbimesh. Në rastet kur prodhimi i të mirave dhe shërbimeve të ofruara varet nga mallrat dhe shërbimet e importuara, atëhere një rrjedhje transaksionesh nga vendi pritës dhe akomodues i turistëve është e pashmangshme.

Pra importet janë një rrjedhje që kufizon ndikimin pozitiv të shpenzimeve turistike në një destinacion të sjellin valutë të huaj, e cila mund të përdoret për të importuar mallra kapitale në mënyrë që të prodhojnë mallra dhe shërbime, që kthehen në rritje ekonomike (Balaguer, J. and Cantavella-Jordá, M. 2002).

Ndikime dytësore të induktuara.

Në këto përfshihen shpenzimet që bëhen për pagesën e prodhuesve të mallrave e shërbimeve turistike dhe punonjësit e punësuar, në formën e pagës dhe rentës. Raporti i forcës punëtore, që janë me prejardhje të huaj, do të përcaktojë në shkallë të madhe raportin e pagesave që derdhen jashtë shtetit në valutë.

Hyrjet e transaksioneve që nuk u shkaktuan nga shpenzime turistike të drejpërdrejta, karakterizohen si ndikime tretësore.

Këto përfshijnë produkte të importuara, si p. sh produkte të veshmbathjes dhe bagazhe udhëtimi, që u blenë nga banorët vendas të një vendi në kuadër të përgatitjes së tyre që të udhëtojnë në një destinacion turistik të kërkuar, si dhe gjithashtu mundësi invenstuese që u krijuan nga zhvillimi i aktivitetit turistik. Ekzistenca e aktivitetit turistik mund të motivojë biznese që gjënden në vendet e pritjes dhe të akomodimit të turistëve, të eksportojnë produkte në vende të ndryshme dhe kryesisht tek ato nga të cilat vijnë turistët që i vizitojnë. Turizmi ndërkombëtar përbën një produkt eksporti të paqëndrueshëm dhe të pasigurt, kompleks, dhe si i tillë në mënyrë të pashmangshme ka disa mangësi të mëdha, por jo në të njëjtën masë si e kanë produkte të ndryshme të tjera eksporti, sidomos ato të prodhimit primar.

Turizmi ka disa avantazhe krahasuese, të cilat mund të zbulohen nëse krahasohet eksporti i tij me atë të produkteve të prodhimtarisë primare. Kështu pra, vendi në zhvillim ka mundësinë të ushtrojë kontroll më të madh në përcaktimin e çmimeve të produkteve turistike që prodhon dhe eksporton, nga ajo që ka për pjesën e lëndëve të para që eksporton. Duke ushtruar kontroll të tillë vendi në zhvillim nuk rrezikon të bëhet rob i rrethanave specifike që prezantojnë eksportet e prodhimit primar dhe që kanë tendencën të keqësohet edhe në kohë të paqëndrueshmërisë ekonomike apo recesioni. Në një situatë të tillë, vendi në zhvillim ka potencialin për të ulur çmimet e produkteve të industrisë së turizmit, duke krijuar stimuj për turistët ndërkombëtar për ta vizituar (Mathieson, A. and Wall, G. 1987:45-45).

Vendet në zhvillim që kërkojnë të zhvillojnë turizmin ndërkombëtar, nxiten dhe nga fakti që produkti turistik, duke u krahasuar me produktet e tjera të eksportit, të tilla si: lëndë të para të ndryshme, ka elasticitet të të ardhurave më të lartë. Si pasojë, rritja më e vogël në të ardhurat për frymë të vizitorëve të supozuar, mund të çojë patjetër në një rritje të konsiderueshme në ardhjet turistike ndërkombëtare dhe si rrjedhim të arkëtimeve turistike valutore. Përkundrazi, kërkohen rritje më të mëdha në të ardhurat për frymë, që të sjellin një rritje ekuivalente të arkëtimeve valutore nga realizimi i eksporteve të lëndëve të para. (Mathieson, A. and Wall, G.

 103 

 

1987:45-45)Turizmi ndërkombëtar për të plotësuar produkte të tjera eksporti shton shumëllojshmëri në bazën e eksportit të një vendi në zhvillim dhe në këtë mënyrë kontribuon pozitivisht në stabilizimin e të ardhurave valutore nga eksporte të tregtisë. Përtej kësaj, megjithatë, me valutën e siguruar, turizmi ndërkombëtar në vendet në zhvillim, i jep atyre mundësinë për të përballuar, pak a shumë deficitet e krijuara në bilancin e llogarive rrjedhëse të tyre nga kërkesa e shtuar për importe për lëndë të parë, të cilat janë të rralla për atë vend si dhe mallra industriale.

Në përgjithësi mund të thuhet se turizmi ndërkombëtar zakonisht nuk kërkon importe me vlerë të madhe për çdo njësi të monedhës së huaj që vjen në ekonominë e vendit në zhvillim. Kështu, një përqindje e madhe e këtyre transaksioneve mund të përdoren për realizimin e investimeve produktive, që kanë për qëllim të përshpejtojnë, zhvillimin e industrisë së tyre, të vazhdojnë zhvillimin e bujqësisë, të kufizojnë defiçitin e bilancit të transaksioneve korente, etj.

Në pyetjen se sa të gjitha këto janë të mundura, përgjigjja varet vetëm nga aftësia e një vendi në zhvillim, të furnizojë industrinë e saj të turizmit me faktor prodhues vendas sesa me të importuar, që të minimizohet sa të jetë e mundur rrjedhja e valutës së vlefshme, e cila është aq e nevojshme për financimin e zhvillimit të saj ekonomik. (Mathieson, A. and Wall, G. 1987:45-45)

5.2 Ndikimi i turizmit në të ardhurat e shtetit.

Turizmi është një nga aktivitetet me rritjen ekonomike më të shpejtë, prandaj përbën një objektiv kyç për t’u tatuar. Si një burim kryesor i të ardhurave në monedhë të huaj, turizmi është shpëtimi për qeveritë, të cilat ballafaqohen me kufizime buxhetore. Tatimet mbi turizmin aplikohen në të gjithë botën. Organet ndërkombëtare, bizneset e turizmit dhe konsumatorët bëjnë apel për reduktime në nivelet e taksave për turizmin.

Edhe pse të ardhurat e fituara nga tatimet e turizmit mund të përdoren në përfitim të opinionit publik me mjete të tilla si ofrimi i shërbimeve publike, nga ana tjetër mund të reduktojnë mirëqënien dhe të veprojnë si një dekurajim i kërkesës së turizmit. (Durbarry,R. 2008)

Një rritje në normën e tatimit është gjithmonë një reduktim në mirëqënie për shoqërinë, pavarësisht se mund të fitojnë disa anëtarë të shoqërisë. (Clarke and Ng 1993).

Në figurën 5.6 pasqyrohen të ardhurat nga taksat (direkte,indirekte dhe sigurimet shoqërore) si përqindje e PBB për vendet e rajonit. Nga viti 2000 deri në vitin 2002, Shqipëria kishte të ardhurat nga taksat më të ulëtat në rajon, dhe prej vitit 2003 dhe në vazhdim nivelin më të ulët të të ardhurave nga taksat e ka Kroacia. Ndërsa nivelin më të lartë e ka Franca,Italia,Sllovenia dhe Hungaria. Shqipëria paraqet një trend rritës të të ardhurave nga taksat, për të aritur në 2011 në 23.1% e PBB. Ndikim tek të ardhurat nga taksat pati kriza ekonomike dhe financiare e vitit 2007. Për shumicën e shteteve të ardhurat nga taksat pas vitit 2007 janë ulur (Greqi, Turqi, Rumani, Bullgari, Spanjë, Hungari) ,kurse për disa shtete këto pasoja u duken pas vitit 2008 (Shqipëri, Portugali, Francë, Maltë).

 

Figu

B

Në fVetëjanë:

Figu

5.2.

Sektmetoveça

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0

10

20

30

40

50

ura 5.6: Të a

Burimi: OECD.Sta

figurën 5.7 pëm disa shtet: Malta, Fran

ura 5.7: Të a

Burimi: OECD.S

1 Tatimi n

ori i turizmitodat mund tëanta të turizm

2000 20

ardhurat ng

t Extracts &Minis

prezantohet nte kanë nivenca, Portuga

ardhurat ng

tat Extracts &Min

në sektorin e

t mund të tatë zbatohen omit.

001 2002

ga taksat (%

tria e Financave të

niveli i të ardl më të lartë

alia, Turqia d

ga taksat (%

nistria e Financave

e turizmit n

tohet ose duse përmes si

2003 200

% e PBB) në

ë Shqipërisë 2012.

dhurave ngaë të të ardhurdhe Greqia.

%e PBB) për

të Shqipërisë 201

ë Shqipëri

uke taksuar bistemit të për

4 2005 2

104 

ë vitet 2000-

a taksat si përave nga tak

r vitet 2007,

2.

biznesin e turrgjithshëm t

2006 2007

-2011 për ve

ërqindje e PBksat në vitin

,2011 në ven

rizmit, ose datimor të ek

2008 200

endet e rajo

BB, në vitin2011 në kra

ndet e rajon

duke taksuar konomisë, os

09 2010

nit

n 2007 dhe nahasim me v

nit

turistët direse nëpërmjet

2011

në vitin 2011vitin 2007, q

kt. Të dyja taksave të

Kroacia

Malta

Shqipëria

Sllovenia

Franca

Italia

Portugalia

Hungaria

Spanja

Bullgaria

Rumania

Turqia

Greqia

2007

2011

 

1. ë

 105 

 

Organizata Botërore e Turizmit (OBT, 1998) ka identifikuar 45 lloje të ndryshme të taksave të aplikuara për sektorinë e turizmit si në vendet e zhvilluara, ashtu edhe në ato në zhvillim. Nga 45 taksa, 30 taksa janë direkt të pagueshme nga turistët dhe 15 janë të aplikuara mbi bizneset e turizmit.

Tatimi mbi bizneset turistike.

Sektorin e turizmit mund ta ndajmë në pesë nënsektorë për të analizuar tatimin e bizneseve të turizmit.

Aeroportet dhe linjat ajrore. Njësitë e akomodimit turistik. Transporti rrugor. Sektori ushqim dhe pije. Ofruesit e shërbimeve të turizmit.

Tabela 5.1: Llojet e e taksave të turizmit

Nr SEKTORI EMRI I TAKSËS PAGUAR NGA

1 Taksat e Hyrjes-Daljes Taksa e nisjes së vendasve/ Taksa mbi udhëtimin e të huajve Konsumatori

2 Vizat/ Lejet e udhëtimit Konsumatori

3 Transporti Ajror Detyrimet e pasagjerëve ajror Konsumatori

4 Taksa mbi biletat ajrore Konsumatori

5 Taksa mbi karburantin e aviacionit Biznesi

6 Aeroportet/ Portet Taksa mbi nisjen Konsumatori

7 Detare/ Kufijtë Taksa mbi shërbimin e pasagjerëve Konsumatori

8 Rrugor Taksa mbi sigurimin në aeroporte Konsumatori

9 Taksa mbi parkimin në aeroporte Konsumatori

10 Taksa mbi transportin Konsumatori

11 Taksa mbi alpinizmin Konsumatori

12 Hotelet/ Taksa e fjetjes Konsumatori

13 Akomodimi Taksa e shtretërve Konsumatori

14 Taksa e zotërimit Konsumatori

15 Diferenca midis normave të TVSH Konsumatori

 106 

 

16 Mbitaksa Konsumatori

17 Taksa e shitjes Konsumatori

18 Taksa mbi shërbimin Konsumatori

19 Taksa mbi xhiron Biznesi

20 Taksa mbi hotelet dhe restorantet Konsumatori

21 Taksa mbi banimin e përkohshëm Konsumatori

22 Taksa mbi akomodimin në hotele Konsumatori

23 Taksa mbi dhomat e marra me qira Konsumatori

24 Taksa mbi përfitimet ekstreme Biznesi

25 Taksa mbi pagat Biznesi

26 Dogana dhe Akciza Biznesi

27 Restorantet Taksa e shitjes/ TVSH Konsumatori

28 Detyrimet dhe taksat mbi pijet alkolike Biznesi

29 Taksat rrugore Taksa e kalimit në autostradë Konsumatori

30 Detyrimet dhe taksat mbi karburantin Biznesi

31 Marrja me qira e Taksa vendase/ komunale Konsumatori

32 automjeteve Detyrimi i blerjes Biznesi

33 Detyrimi mbi naftën/ benzinën Konsumatori

34 Tragetet Detyrimi i blerjes Konsumatori

35 Taksa specifike shtesë  Biznesi

36 Taksa mbi transportin e turistëve Konsumatori

37 Atraksionet turistike Taksa mbi atraksionet turistike Konsumatori

38 TVSH dhe taksa e shitjes Konsumatori

39 Stërvitja Taksa mbi industrinë e stërvitjes Biznesi

40 Taksa mbi furnizim me ushqim Biznesi

41 Mjedisi Taksa Eko-Turistike Biznesi

 107 

 

42 Taksa e karbonit Biznesi

43 Taksa e groposjes Biznesi

44 Kumari Taksa mbi bastet Biznesi

45 Taksa mbi kazinotë Konsumatori

Burimi: Organizata Botërore e Turizmit (1998)

Vlera e shërbimeve të transportit ajror përbën një përqindje të madhe të kostos totale të paketave turistike, prandaj tatimi në këtë sektor duhet të jetë fitimprurës. Ky është një opsion për vendet e zhvilluara, sepse shumica e vendeve në zhvillim nuk e zotërojnë një kompani ajrore.

Njësitë e akomodimit turistik: Këto janë burimi më i rëndësishëm i të ardhurave të industrisë së turizmit dhe më të lehta për t’u tatuar. Niveli i tatimit të këtij sektori ndryshon midis vendeve të zhvilluara dhe vendeve në zhvillim dhe tenton të jetë më problematik në këtë të fundit.

Sektori i hotelerisë në vendet në zhvillim shpesh subvencionohet dhe merr nga qeveria investime dhe stimulime taksash, me qëllim të tërheqë investime të jashtme dhe të brendshme për sektorin e turizmit.

Motivimi është i dyfishtë:

së pari, për zgjerimin e sektorit, si një pjesë e politikës për të zgjeruar industrinë e turizmit.

së dyti, për të mbrojtur sektorin për shkak se ai është relativisht i paqëndrueshëm për shkak të natyrës së tij sezonale. Taksitë, ushqim, pije dhe shërbimet turistike: Këta sektorë janë relativisht të lehtë për tu tatuar në vendet e industrializuara, por janë pjesë e sektorit të biznesit të vogël, dhe nuk kontribuojnë në përqindje të madhe në të ardhurat nga turizmi.

Turizmi përfshin dhe sektorë të tillë si argëtimi, artizanati, suvenire dhe bizhuteri, etj. Në shumicën e vendeve në zhvillim, këto aktivitete formojnë një pjesë të sektorit informal ose të sektorit që është e vështirë të mblidhen taksat dhe kjo krijon vështirësi për të rritur të ardhurat nga ky burim.

Struktura e tatimpaguesve në aktivitetin hotelier në Shqipëri përbën 13% të numrit të përgjithshëm të aktiviteteve në vend. Në këtë numër, shoqëritë që kanë një rrjetë hotelesh e restorantesh janë më pak se 0. 5% e numrit të përgjithshëm të aktiviteteve hoteliere dhe bar-restorante. Peshën kryesore e mbajnë aktivitetet që janë rregjistruar në biznesin e vogël dhe administrohen nga administrata tatimore vendore. Ky segment mban një peshë prej 65% të aktiviteteve hoteliere dhe bar-restorant në vend. Pjesa tjetër prej 34. 5% mbahet nga aktivitete që tatohen me tatimin mbi vlerën e shtuar(TVSH). Të ardhurat që vijnë nga konsumi i shërbimeve hoteliere në vendin tonë për vitin 2011 arritën në 700 milion Euro. Kjo e ardhur përbën 8% të PBB së vendit.

Tatimi mbi turistët

 

TatimShumaplikose tpavapa nd

Në knë mzbatumoni

Figu

Burim

Tatimmunrestodhe tqë vdhe ndisa datë dhomrajon

Në Kqytettaksa

Në Skanënën m

0%5%

10%15%20%25%30%

mi i biznesemë të ardhurkuara direkt taksa e vler

arësisht nga pdonjë politik

kuadër të përmënyrë që kouar në konsitorimit të kë

ura 5.8: TVS

mi: Organization

Tatimet e

met e d të marrin

orante, taksa taksat e akomendoset mbinga sezoni. herë proble28. 7. 2008

më ose për pnit kjo taksë

Kroaci, vizitteve dhe të sat, ndërsa pë

Spanjë taksaë taksën 0.75moshën 16 v

%%%%%%%

eve turistike ra tatimore nnë konsumi

rës së shtuarpolitikat tatikë tatimore t

rmirësimit taonsumi turistsumin turistëtyre taksav

SH për vend

for Economic C

e veçanta të t

veçanta tforma të ntë transport

modimit në i shpenzimeËshtë relati

eme admini8, neni 15, kperson, për nlëviz nga 0.

torët me mosezoneve. Ç

ër vizitorët e

e fjetjes pë5€, hotele mvjeç përjasht

nuk është gnga turizmi gn e turistëver(TVSH). Tmore të turizë qëllimshm

atimor, disa vtik të tatohettik. Nga ane.

det e rajonit

Co.operation and

turizmit

të turizmdryshme. Fotit të pasagjehotel. Taksat e turistëvevisht e lehtëistrative. Në

ku theksohet:një natë. Ni25 Euro der

oshë mbi 18 Çdo kategori

moshës 12-

r një natë pëme 4 yje kanëtohen nga tak

gjithmonë njgjenerohen ne. Taksat e k

Tatimi në shzmit. Si rrje

me të turizmit

vende bëjnë t me një normna tjetër kjo

t në vitin 20

Development,2

mit në pormat e zakerëve, taksa ta e akomodime për akomoë për tu mblë Shqipëri n: Baza e takveli i taksësri në 5 €. Më

vjec përballka katër sez18 vjeç ka nj

ër një turist ë një taksë pksa.

108 

ë mënyrë finga tatimet ekonsumit mahitje ose TVdhim me ant nga ana e q

dallime midmë më të lar

o mënyrë sj

012

012

përgjithësi konshme të ktë transportimit në hotel

odim. Niveli ledhur, panvniveli i kësa

ksës së fjetjes është deri ë konkretisht

len me një tazone themelo

një ulje të kës

është në varprej 1.25€ d

itimprurëse pe konsumit darrin formën

VSH-ja aplikën e këtij llo

qeverisë.

dis konsumitrtë tatimi osjell problem

aplikohenkëtyre taksait turistik, takështë taksa i taksës zak

varësisht se aj takse ësh

es në hotel ënë 5 për qint:

aksë nga 0. ore. Fëmijëtsaj takse me

rësi të yjevedhe hotelet m

për shtimin dhe nga taksan e taksave tkohet në potoji tatimi mb

t të brendshëse të kemi nj

me administ

n direkt ave përfshijnaksa të hyrje

më e zakonkonisht varendarja e kathtë përcaktuështë çmimi nd të çmimi

25 deri 1€ nt nën 12 vjee 50%.

e të hoteleveme 5 yje e k

e të ardhuraa të vecanta të përgjithshthuajse të gjbi shitjen, tur

ëm dhe konsnjë tatim shtetrimi gjatë z

mbi turnë taksat pë- dalje në v

shme dhe ëset nga kategotegorive të huar me ligjii fjetjes, sip

it të fjetjes.

në varësi të kç janë të për

e, p.sh. hotelkanë taksën 2

ave tatimoretë turizmit t

hme të shitjegjitha vendetristët tatohen

umit turistikesë turizmi tzbatimit dh

ristët dheër hotele dhvendet pritësshtë një taksoria e hotelihoteleve sjelin Nr. 9975pas rastit, pëPër vendet

kategorive trjashtuar ng

le me 3 yje 2.5€. Fëmijë

T.V.SH

 

e. ë s t, n

k, ë e

e, e e ë it ll 5, ër e

ë a

e ët

 

Në Svendnga 7

Për Rhotel

Në It5€, p2€. Nhotel

Për Fvjeç

TaksgjatëKëtokalim

Në l”TakRepungarkdhe taksaMeq

Figu

Burim

Pra, kjo tpasq

100

200

300

Slloveni taksdndodhjes dh7 deri në 18

Rumaninë kleve. Turistë

tali taksa e fp. sh. një dhNë Itali apliklet.

Francën takspërjashtohen

sat e hyrje- dë daljes nga o taksa janë tmit me avion

ligjin Nr. 89ksa portuale ublikës së Skimi dhe/osi jahteve/crua e sigurisë,

qënse këto tak

ura 5.9: Të a

mi: Kalkulime të

rritja e numtaksë, ndërs

qyruar dhe m

0

00000

00000

00000

200

sa e fjetjes lëhe kategorisëvjeç ka një u

kjo taksë vaët nën moshë

fjetjes ndryshomë që kushkohen taksa

sa e fjetjes lën nga taksim

daljes përfshvendi, taksatë vendosuran të kufirit të

977, datë 12është 1 eurohqipërisë e e shkarkimi uiser-ëve”. G, ndërsa kurksa janë taks

ardhurat e s

autorit

mrit të turistësa numri i t

me luhatjet e t

01 2002

ëviz nga 0. 6ë së hotelit. ulje të taksës

arion nga 0.5ën 18 vjeç ja

hon nga yjethton 20€ e ktë ndryshme

ëviz nga 0. 2mi.

hijnë taksa pa të mbërritjea zakonisht në Republikës

2. 12. 2002 po. Kjo taksë që kryejnë vi mallrave,

Gjithashtu çdr del nga posa fikse për p

siguruara n

ëve që ka katuristëve të të ardhurave

2003

6 deri në 1. 2Fëmijët nëns me 50%.

5%-5% dheanë të përjash

t e hotelit dhka taksën 0. e për periud

2€ në 0. 55€

për nisjen nges në aeroponë një normës së Shqipëri

për sisteminpaguhet, pëveprime tregzbarkimi dhdo turist që

ortet shqiptaperson, vlera

ga taksa 10

luar kufirin ardhur në S

e nga taksa e

2004 20

109 

25€ për një n moshën 7 v

vendoset nhtuar nga tak

he nga njeri v5€, ndërsa n

dha të ndrysh

€, në bazë të

ga aerodromorte, e cila paë të sheshtë disë është 10 e

n e taksave r çdo prekjegtare”, kursehe/ose imbarhyn në port

are, paguan na e të ardhur

€ për kalim

shqiptar ka Shqipëri nëp

e imbarkimit

05 2006

Të ardhurat

vizitor në njvjeç përjasht

nga organet ksa.

vend në vendnjë dhomë qhme, p. sh. n

ë kategorive

mi, të cilat jaaguhet kur hdhe janë relaeuro.

në Republike, për të gjithe neni 5 therkimi i udhërtet shqiptarenjë tarifë prrave nga këto

min e kufirit

sjell dhe rripërmjet dett.

2007

jë natë. Ndrytohen nga ta

lokale pava

din tjetër. Kjqë kushton nnë Venecia k

të hoteleve.

anë shuma fihyn në një veativisht të vo

kën e Shqipha anijet që ekson “Veprëtarëve, përpe paguan takrej 3€ që quo taksa varet

shqiptar ng

itjen e të ardit ka qënë

2008 20

yshimi ështëaksa, ndërsa

arësisht nga

Kjo taksë shknga 50€-100€ka dy sezone

. Fëmijët nën

ikse që duheend, si dhe togla. Në Shq

përisë, neni 4prekin porte

rim tregtar i punimi i anijksën prej 0. uhet taksa et nga numri

ga turistët(

dhurave për me luhatje

009 2010

ë në varësi tpër persona

kategoritë

kon nga 1€ n€ e ka taksëne taksash pë

n moshën 13

et të paguhentaksa e vizësqipëri taksa

4 thekson set dhe radat

anijes quhejeve turistik5€ që quhe

e imbarkimiti turistëve.

ne €)

qeverinë ngtë cilat jan

2011

 

ë at

e

ë n

ër

3

n s. e

e e

et e

et t.

a ë

 

Figu

Burim

5.2.2

Shumkonspaçmshërbnë fukur tt’i nd

Një zbatotë sig

ShëmKarandondrejtTaksshtespërmpagerrugonë Skons

200

400

600

800

ura 5.10: Të

mi: Kalkulime të

2 Domosd

mica e argumsumohen së mueshme përbimet shëndushën e turiztë huajt qënddajmë në kët

Sigurimi

nga rolet kohen dhe e dgurojë “të m

mbuj të zaakteristikat dnjë mekanizëtën e saj të sapaguesit vsë për qeve

mirësuar. Njëesa nga përdor dhe sigurihqipëri ësht

sumojnë.

Gjenerim

0

0000

0000

0000

0000

ardhurat e

autorit

doshmëria e

menteve në fbashku m

rfshijnë dieldetësore. Të zmit sesa në drojnë përkoto kategori:

i të mirave p

kryesore të qdrejta e pron

mirat publike”

akonshëm tëdalluese të tëëm çmimi q

tatimit përvendas zakonerinë në lidhë taksë për t

doruesit për ia publike, ptë 500 lek. N

mi i të hyrave

2007

e realizuara

e taksimit të

favor të tatimme kushtet n

llin, detin dhmirat publikshumë indu

ohësisht bren

publike

qeverisë, pënës të mbroh”.

ë të miravë mirave pubqë kontrollonr të gjeneruanisht financhje me finaturistin do tshfrytëzimin

pagesa bëhet Në rrethana

e

2008

nga taksa e

ë turizmi

mit të sektorinatyrale të he bukuritë ke, furnizimiustri të tjera, nda kufijve t

ërveç sigurimet, që siguro

ve publike blike është en tregun. Atar burime, ojnë ofrimin

ancimin e atë shërbejë pn e disa atrame vështirëtë tilla, taks

20

110 

e imbarkimi

it të turizmitpaçmueshmnatyrore, ndi i tyre dhe për shkak të

të këtij vend

mit të rendiojnë se sekto

përfshijnë e vështirë t’i to mund të ptë cilat nevn e mallrave

artikujve si për të përmiaksioneve, tëësi. Taksa e hsa është e ve

09

Të ardhurat

it nga turist

t janë të bazume dhe të mdërsa në të mçmimi i tyreë rolit të maddi. Shkaqet k

it dhe ligjitori privat fun

mbrojtjen përcaktosh përcaktohen vojiten për fe të tilla. Fp. sh. sigurirësuar bilanë tilla si parhyrjes së turetmja mënyr

2010

tët (ne €)

uara në faktimirat publikmirat publike, janë relatidh të qeverikryesore për

, sipas të cnksionon në

kombëtare përmes sektvetëm nga

furnizimin eluksi i turisri më të mncin e buxherqe, por në rristit në Parkrë për ti bër

2011

in se produkke. Kushtet

ke përfshihenivisht më tësë në jetën e

r tatimin e tu

cilëve kontramënyrë efik

dhe ndriçitorit privat, qeveria, e c

e të hyrave stëve imponoadhe dhe njetit të shtetiraste të tjera

kun Kombëtarë ata të pag

ktet e turizmit natyrale tn siguria dhrëndësishm

e përditshmeurizmit mund

atat mund tkase, është q

imin rrugorsepse nuk k

cila përdor ttë qeverisë

on një kostonjë mjedis tit. Ka shpesha, si ndriçimar të Butrintiguajnë ato q

2012

 

it ë e e

e, d

ë ë

r. a ë

ë. o ë h

mi it ë

 111 

 

Rritja e të ardhurave i krijon mundësinë qeverisë të rrisë mirëqenien nëpërmjet përmirësimit të financimit në shërbimet publike. Kjo mund të ndihmojë për të zvogëluar barrën e tatimit të të ardhurave tek banorët vendas dhe kjo mund të jetë gjithashtu një politikë alternative për vendet që duan të reduktojnë varësinë e tyre nga taksat e transaksioneve, ndërsa, në të njëjtën kohë, të mos imponohet një barrë shtesë mbi banorët vendas. OBT vlerëson se qeveritë e vendeve turistike marrin rreth 10-25% e të ardhurave të tyre tatimore nga sektori i turizmit. Sektori i turizmit është një sektor i pazakontë për gjenerimin e të ardhurave. Bird (1992) beson se vendet në zhvillim kanë tendencë të ulin taksat në sektorin e tyre të turizmit, duke dështuar të shfrytëzojnë plotësisht të ardhurat ekonomike që rrjedhin nga ky sektor. Këto rezultate burojnë nga kërkesa plotësisht elastike e produktit turistik. Shkalla e elasticitetit të kërkesës varet pjesërisht nga niveli i diferencimit të destinacionit turistik dhe ndikon në aftësinë për taksim. Një shkallë e madhe e diferencimit të destinacionit, e bën kërkesën për produktin turistik më inelastike dhe rrit mundësinë për taksim. Diferencimi i produktit turistik zakonisht ndodh në aspektin e llojeve dhe cilësinë e atraksioneve, llojet dhe cilësia e mallrave dhe shërbimeve të shitura në vend, vendndodhja gjeografike dhe distanca.

Eksporti i tatimeve turistike

Tatimi mbi turizmin mund të jetë i eksportueshëm në kuptimin që turistët mbajnë barrën më të madhe të taksimit. Efektet tatimore referohen në shpërndarjen e barrës tatimore ndërmjet konsumatorit dhe hotelierit ndërsa tatimi i eksportit i referohet masës sipas së cilës është shpërndarë barra e tatimit midis banorëve dhe jorezidentëve. Në qoftë se industria e turizmit është një sektor që ka një përqindje të lartë të investimeve të huaja, atëherë dallimi midis efekteve tatimore dhe taksës së eksportit është i një rëndësie të vogël për shkak se efektet e tatimit janë eksportuar nga furnizuesi. Efekti i taksës së fjetjes varet nga madhësia relative e elasticitetit të kërkesës dhe të ofertës.

5.2.3 Efektet negative të taksimit të turizmit

Megjithë avantazhet që ka taksimi i turizmit, qeveritë kanë qenë të kujdesshme në lidhje me rëndësinë e taksave në sektorin e turizmit, sepse ato kanë edhe efekte negative.

Argumentet kundër tatimit të sektorit të turizmit janë:

Kostot e vendosjes se taksave

Tatimet e vendosura direkt në sektorin e turizmit nganjëherë janë të vështira për t’u justifikuar. Shuma e tatimeve të mbledhura mund të jetë e vogël, por tatimi mund të ketë një ndikim negativ të konsiderueshëm mbi sektorin e turizmit, me pasoja për ekonominë e vendit. Kjo ndodh sidomos me taksat e vëna drejtpërdrejt mbi turistët, të tilla si tarifat e vizave. Lidhur me këtë argument, problemi nuk qëndron vetëm në tarifat e larta, por dhe në burokracitë e panevojshme të cilat mund të rrisin në masë të madhe shpenzimet e turistit dhe të veprojnë si një pengesë për të vizituar vendin. Kjo mund të sjellë reduktim të ardhjeve turistike dhe të ndikojë në sektorët e tjerë të lidhur me sektorin e turizmit. Për vendet e specializuara në turizëm, kjo mund të ndikojë negativisht në nivelin e punësimit dhe bilancin e pagesave, që rezulton në një tkurrje të përgjithshme të nivelit të aktivitetit të ekonomisë. Një shembull që ndikon negativisht në ardhjet turistike në Shqipëri është furnizimi i jahteve me

 112 

 

karburant me çmimin e shitjes me pakicë, kur në vendet e tjera karburanti që furnizohen jahtet është i përjashtuar nga taksat, kështu që jahtet që vijnë të vizitojnë Shqipërinë nuk qëndrojnë gjatë pasi largohen për t’u furnizuar me kaburant më të lirë.

Humbja e të hyrave

Efektet fiskale mund të ndryshojnë nga vendi në vend dhe nga koha në kohë, për tre arsye kryesore.

Së pari, efektet fiskale varen nga politika e qeverisë.

Nëse qeveria dëshiron që të maksimizojë të ardhurat, normat e taksave do të priren të jenë të larta. Nga ana tjetër, në qoftë se qeveria dëshiron që të promovojë sektorin, normat e taksave do të jenë shumë të ulta.

Së dyti, efektet fiskale varen edhe nga sa i rëndësishëm është turizmi për ekonominë.

Sa më i lartë të jetë kontributi i turizmit në ekonomi, aq më të larta do të jenë efektet e taksave të turizmit në buxhetin e qeverisë.

Së treti, efektet fiskale varen nga lidhjet e sektorit të turizmit me sektorët e tjerë të ekonomisë, si dhe nga rrjedhjet nga ekonomia që shkakton sektori i turizmit.

Lidhjet me sektorët e tjerë të ekonomisë kanë tendencë për të rritur të ardhurat e qeverisë, ndërsa rrjedhjet çojnë në një reduktim të të ardhurave. Shuma e të ardhurave që do të merret nga taksimi i turizmit varet, pjesërisht, nga elasticiteti i kërkesës në lidhje me çmimet për turizmin. Në qoftë se elasticiteti i kërkesës është i lartë, atëherë efekti i rritjes së taksave mund të jetë për të ulur të ardhurat.

5.3 Konkluzione

Turizmi ndërkombëtar është një eksport në mënyrë jotradicionale. Turizmi konsiderohet një sektor eksportues që mund të ndihmojë në përmirësimin e

bilancit të pagesave, përderisa turizmi ndërkombëtar përfaqëson një konsum mallrash dhe shërbimesh jashtë vendit të origjinës të turistëve.

Eksportet e shërbimeve në Shqipëri janë më të larta se eksportet e mallrave. Në Shqipëri eksportet turistike, duke u krahasuar me vendet e rajonit, zënë një përqindje më të madhe në

eksportet totale, pothuajse njësoj me vendet e specializuara turistike si Malta, Kroacia, Greqia. Turizmi ndërkombëtar, si një eksport është një burim i rritjes afatgjatë të vendeve të specializuara në

turizëm. Rritja e të ardhurave të turizmit, sjell lehtësimin e kufizimeve të këmbimit valutor. Ekonomitë e vendeve të vogla të specializuara në turizëm kanë rrjedhje të larta të të ardhurave. Sezonaliteti i turizmit çon në një inflacion të lartë dhe krijon vështirësi në bilancin e pagesave. Turizmi ndërkombëtare përbën një produkt eksporti të paqëndrueshëm, të pasigurt dhe kompleks.

 113 

 

Produkti turistik, duke u krahasuar me produktet e tjera të eksportit, ka elasticitet të të ardhurave më të lartë.

Të ardhurat e fituara nga tatimet e turizmit mund të përdoren në përfitim të opinionit publik, duke ofruar shërbime publike.

Tatimet e turizmit mund të reduktojnë mirëqenien, pasi mund të veprojnë si dekurajim të kërkesës turistike.

Sektori i turizmit tatohet në dy mënyra, duke tatuar biznesin turistik dhe duke tatuar turistin. Jane identifikuar 45 lloje taksash të aplikuara në sektorin e turizmit.

Burimi më i rëndësishëm i të ardhurave të industrisë turistike dhe që mund të tatohen lehtë janë njësitë e akomodimit turistik(NJAT).

Sektori i shërbimeve është pjesë e sektorit të biznesit të vogël dhe nuk kontribuon në përqindje të madhe në të ardhurat nga turizmi.

Në Shqipëri aplikohet taksa e fjetjes në masën 5% mbi çmimin e hotelit. Kurse në vendet e rajonit kjo taksë është e ndryshme në varësi të kategorive të hotelit dhe të destinacionit turistik, përveç Rumanisë që këtë taksë e ka si Shqipëria.

 114 

 

6. KAPITULLI VI Efektet ekonomike negative të turizmit dhe ndikimi i krizës në turizëm

Ekuilibri i shpërndarjes të pasojave pozitive dhe negative të turizmit në komunitetet lokale transformohet me përfshirjen aktive të komunitetit në aktivitetin turistik në mënyrë që pjesa më e madhe e

vendasve të marrë pozitivet e turizmit, në kundërshtim me marrjen eksluzivisht të peshës së dëmit.

(Brohman, J. 1996)

6.1 Kosto financiare dhe kosto oportune e zhvillimit të turizmit në vendet në zhvillim

Industria e turizmit është një faktor shumë i rëndësishëm që ndikon në rritjen e aktivitetit ekonomik në të gjithë botën. Shumica e njerëzve e konceptojnë turizmin vetëm nga pikëpamja e ndikimeve ekonomike, si rritja e të ardhurave, krijimi i vendeve të punës, taksat etj. Por fusha e ndikimit të turizmit është edhe më e gjërë dhe shpesh prek edhe vendet që nuk merren me aktivitet turistik. Çdo vend pritës përjeton me mënyra të ndryshme ndikimet e turizmit për shkak të kushteve të ndryshme që ka secili vend.

Zhvillimi i turizmit, përveç përfitimeve ekonomike që sjell për ekonomitë e vendeve në zhvillim të destinacioneve turistike dhe si rrjedhim të vendeve pritëse dhe akomoduese të turistëve, ka në mënyrë të pashmangshme dhe kosto ekonomike të cilat në asnjë rast nuk mund të nënvlerësohen dhe shumë më tepër të neglizhohen. (Mathieson, A. and Wall. G.1982:52) Kostua ekonomike që shkakton krijimi i superstrukturës dhe infrastrukturës së domosdoshme për zhvillimin e turizmit, si edhe përmirësimi ose zgjerimi i asaj ekzistuese, përveç se është e lartë, rëndon në shkallë të madhe në buxhetin e shtetit të një vendi në zhvillim.

Sidomos në lidhje me kostot ekonomike që sjell krijimi ose përmirësimi i infrastrukturës turistike të një vendi në zhvillim, duhet të thuhet se kjo rëndon pothuajse ekskluzivisht buxhetin e shtetit, pasi iniciativa private nuk ka zakonisht mundësinë ekonomike, por as dhe gadishmërinë të realizojë të tilla lloj investimesh, të cilat nuk kanë interes të drejtpërdrejtë ekonomik për këto biznese. Kostot e larta financiare, që sjell krijimi i superstrukturës dhe infrastrukturës së nevojshme turistike dhe veçanërisht i të parës, në një vend në zhvillim që dëshiron të zhvillojë turizmin e saj dhe si rrjedhim zgjerimin e ekonomisë së saj, mund të çojë në një rritje të taksave të popullsisë vendase, fakt ky i cili mund të shkaktojë tensione inflancioniste.

Nëse, kërkesa turistike është sezonale, atëherë pashmangërisht krijohen probleme të nënshfrytëzimit të superstrukturës turistike të një vendi në zhvillim, fakt ky i cili do të çojë në një reduktim të ndjeshëm të fitimeve të hoteleve, restoranteve, etj, n.q.s nuk do të kemi njëkohësisht reduktimin e kostove të mirëmbajtjes ose riparimit të infrastrukturës dhe superstrukturës turistike.

Dhe akoma, nëse disa shtëpi të një vendi në zhvillim blihen me çmime të larta si shtëpi të dyta ose për pushime, atëherë kjo mund të çojë në rritjen e nivelit të përgjithshëm të çmimeve të pronave, duke krijuar kështu probleme dhe pakënaqësi të popullsisë lokale.

 115 

 

Vendet në zhvillim duke investuar burimet e tyre të pakta për zhvillimin e turizmit, shumë rrallë marrin në konsideratë se çfarë mund të sillnin të njëjtat burime, në qoftë se do investoheshin në një industri tjetër të këtij vendi.

Duke mos bërë krahasimin e përfitimeve financiare të një investimi në industrinë turistike për zhvillimin e turizmit, kundrejt investimit në një industri tjetër, kjo përbën një dështim të papranueshëm nga ana e autoritetit për realizimin e tij.

Me pak fjalë nuk duhet realizuar një investim në industrinë e turizmit për zhvillimin e turizmit në vend, nëse më përpara nuk matet kosto oportune e tij.

Por që të matet kostua oportune e investimeve turistike, është e nevojshme të përshkruhen me saktësi dhe qartësi mundësitë, që në fund të fundit nuk do të tentohet shfrytëzimi i tyre. (Mathieson, A and Wall. G. 1982:86) Injorimi sa i kostos oportune që sjell realizimi i një investimi në industrinë turistike aq dhe i faktorëve të jashtëm negativ të zhvillimit të turizmit, kanë kontribuar në dhënien e një mbivlerësimi të rolit të turizmit në zhvillimin ekonomik. (Mathieson, A. and Wall. G, 1982:87)

6.1.1 Efektet ekonomike negative të turizmit në Shqipëri

Shumë vende në zhvillim duke u përpjekur të kapërcejnë sa më shpejtë pengesën e moszhvillimit ekonomik, përpiqen me çdo mënyrë të përshpejtojnë ritmin e zhvillimit të turizmit të tyre dhe veçanërisht të turizmit ndërkombëtar, në mënyrë që me të ardhurat valutore që do të sigurojnë nga ky, të financojnë përpjekjet e zhvillimit të tyre ekonomik. Megjithatë, një zhvillim me ritme shumë të shpejta i turizmit ndërkombëtar në vendet në zhvillim mund të shkaktojë ndikime ekonomike negative të ndryshme (Creaco, 2003; Gorg and Greenaway.2004; Chen and Devereux.1999) si, shmangien e kapitalit invenstues nga format e zhvillimit ekonomik më eficente, si dhe presione inflacioniste të shpeshta në ekonomi, për shkak të një rritjeje të papritur dhe në mënyrë disproporcionale të çmimeve të pronave, çmimeve të pasurive të paluajtshme, fakt i cili patjetër do të ketë si pasojë inkurajimin e spekullimit me tokën dhe shtëpitë, tkurrjen e tokës bujqësore dhe shumë të tjera. Zhvillimi i turizmit dhe rritja e kërkesës lidhur me pasuri të patundshme mund të rrisin ndjeshëm koston e ndërtimit dhe vlerën e truallit. Kjo jo vetëm që e bën më të vështirë për vendasit, sidomos në vendet në zhvillim për të përmbushur nevojat e tyre të përditshme, por edhe mund të çojë në dominimin e lojtarëve të huaj në blerjen e tokës. Regjistrimi i pasojave pozitive dhe negative përbën një shqetësim të madh, me qëllim veçanërisht në reflektimin e palëve të interesuara, për të zhvilluar planifikimin e duhur të turizmit, në marrjen e vendimeve kritike në lidhje me ekonominë dhe shoqërinë në përgjithësi.

Sektori turistik për shkak të natyrës së tij, por dhe të rëndësisë së tij, mund të konsiderohet për një numër të madh vendesh si shkak i krijimit të situatave inflancioniste në ekonominë e tyre. ( Fabre, P. 1979:74-75;Languar. R. 1983:81-83).

Përqëndrimi kohor dhe vendor i kërkesës turistike përballë një oferte turistike joelastike shkakton një rritje të çmimeve, që nuk i përkasin vetëm produkteve plotësisht turistike, por dhe mallrave dhe shërbimeve që karakterizohen si plotësuese. Kërkesat gjithnjë në rritje të turistëve për mallrat ose shërbimet bazë, shpesh

 

shkacilëv

Por nnjë njoelaturistturistkapu

Figu

Burim

Sektgjithtë trejanë:

RritjZmaturistsitua

Infla

×

‐1.

‐

‐0.

0.

1.

2.

akton rritje tve nuk rriten

në fund të pnivel më të astike përbaltik. Në Shqitik dhe vazh

ur vlerat më t

ura 6.1: Ndr

mi: INSTAT,201

ori turistik, ha degët e eketë të ekonom:

Ndikimi Punëson Kërkesa q Shfaq fiti

a e çmimit tadhimi i fenotike, por sh

atën që përqë

ancioni shfaq

× Inflancio

5

1

5

0

5

1

5

2

5

Janar

të mprehtë tproporciona

eriudhës së lartë. Kësh

llë luhatjeveipëri çmimethdojnë me ktë larta të rri

ryshimi i ind

12

karakterizohkonomisë pëmisë, përbën

i tij në ndrysnjë pjesë të që shfaq konime të vogla

të tokës ëshomenit turisfaq edhe shëndrimi i sup

qet me form

on që i detyro

Shkurt M

të çmimeve,alisht.

pikut, çmimtu që, kërkee të çmimevt fillojnë të ukëtë trend dhitjes në muaj

deksit të çm

het si një sekr të kënaqurn gjithashtu

shimin e PBmadhe të fo

nsiderohet e a produktivit

të shkak i tetik dhe i kë

hënja të spekperstrukturës

ma të ndryshm

ohet shtimit

Mars Prill

të cilat pre

met, në vend esa për mallve, përbën nulen në muajhe në periudjin Dhjetor.

mimeve të ko

ktor shumëdr klientelën enjë sektor të

B të sektoritrcës punëtorrendësishmeeti.

ensioneve inërkesës turistkullimit. Në s turistike të

me si: (Duran

të kërkesës.

Maj Q

2009

116 

ekin negativ

që të rikthehlra dhe shërnjë faktor, i jin prill, për dhën jashtë

onsumatorit

degësh, i cilie tij. Dega eë krijimit të

t të tretë ështre të një vende.

nflancionistetike shkaktorritjen e çmnjë rajoni te

nd, H„Guira

Qershor Korr

2010 2011

isht banorët

hen në nivelrbime turisti cili ndihmot’u çuar në sezonit turis

t në Shqipër

i implikon ne akomodimisituatave inf

të i rëndësishdi.

e që shfaqenon jo vetëm mimeve shtoejkalon një n

and,P., Spind

rik Gusht

2012

t e vendeve

let e tyre të ike, e cila pon situatat imuajin gushstik, në mua

ri

në procesin it të turistëvflancioniste.

hëm.

n plotësisht nshtim të çm

ohet dhe njënivel të caktu

dler, J.1994:

Shtator T

pritëse, të a

mëparshmepriret të bëhinflancionistht, që është pajt Tetor –N

e prodhimit ve, e cila i pë Shkaqet pë

në veprimtarmimit të tokëë variabël “ruar.

149-162)

Tetor Nento

ardhurat e t

, fiksohen nhet pothuajste të sektoripiku i sezoni

Nëntor, për t

pothuajse tërket sektorir këtë situat

rinë turistikeës në rajonerrallësia”, n

or Dhjetor

 

ë

ë e it it ë

ë it ë

e. et ë

 117 

 

× Inflancion që i detyrohet shtimit të kostos. × Inflancion që i detyrohet rritjes së pagave.

Sipas R. Erbes(Erbes, R.1973:70-73), sektori turistik mund të karakterizohet si faktor i situatave inflancioniste në rastin kur ekzistojnë situatat e mëposhtme:

N.q.s. arkëtimet neto nga transaksionet turistike janë më të vogla nga shuma e të ardhurave që sjell drejtpërdrejt sektori.

N.q.s. kostua në monedhë kombëtare e shërbimeve turistike është më e madhe se arkëtimet neto të transaksioneve turistike, d.m.th. në qoftë se varësia ndërmjet arkëtimeve neto të transaksioneve turistike dhe shpenzimeve, të shprehura në monedhë kombëtare është më e vogël se njësia.

N.q.s. personeli i punësuar në sektorin turistik konsiderohet në sytë e pjesës tjetër të popullsisë së vendit si një “kategori-pilot” tek e cila shtresat e tjera sociale do të dëshironin të identifikoheshin në lidhje me të ardhurat e tyre dhe sjelljen e tyre konsumatore.

Në rastin që sektori turistik konsiderohet një burim situatash inflancioniste, madhësia e ndikimeve në ekonomi matet nga rëndësia që e karakterizon atë në totalin e ekonomisë kombëtare.

Ndikimi tjetër negativë i turizmit është rrjedhja e valutës së huaj.

Mënyra kryesore me të cilën ndodh “arratisja” e fitimeve lidhet me importet. Kjo ndodh sepse turistët kërkojnë disa standarte të ushqimit dhe produkteve të tjera që vendi ynë nuk mund t’i ofrojë. Veçanërisht pijet dhe ushqimi duhet të importohet vazhdimisht, sepse produktet lokale nuk plotësojnë kërkesat e turistëve ose nuk ka ndonjë industri vendase që të kontribuojë. Sipas Shareef, “një përqindje e madhe e të ardhurave të turizmit largohet nga ekonomia për financimin e importeve për nevojat e turizmit”(Shareef, R.2003).Organizatat ndërkombëtare dhe kompanitë e mëdha të huaja kanë kontributin e tyre kryesor për largimin e fitimit që lidhet me importin. Shpesh, kompanitë e mëdha të huaja, vecanërisht në vende të varfëra, janë të vetmet që kanë kapitalin e nevojshëm për investime në infrastrukturë dhe strehim. Pasojat e këtyre janë që të kemi largim të fitimeve jashtë vendit, kur investitorët që financuan vend pushimet dhe hotelet të marrin fitimet e tyre përsëri në vendin e tyre të origjinës.

Gjithashtu mund të shkaktojë një kërkesë në rritje për të gjitha llojet e objekteve të infrastrukturës dhe superstrukturës turistike, dhe në vazhdim, rritjen e kërkesës për industritë që merren me furnizimin e turizmit me produktet që plotësojnë nevojat apo dëshirat turistike specifike.

Kjo mund të kontribuojë në zhvillimin e turizmit ndërkombëtar në vendet në zhvillim, por mund të ketë ndikim negativ për mjedisin në përgjithësi. Pra një rritje shumë e shpejtë e turizmit ndërkombëtar mundet, ndërmjet të tjerave të ushtrojë një ndikim negativ në mjedisin natyror të një vendi në zhvillim, si edhe në zonat kulturore, historike dhe arkeologjike të saj. Në këto raste e vetmja mënyrë efektive për trajtimin e tyre është marrja e masave legjislative për mbrojtje më të madhe nga ajo që marrin sot, plus që ajo shpesh përfshin një kosto të lartë financiare.

Kërkesa dhe oferta janë gjeografikisht të përqëndruara në disa destinacione të caktuara.

 

Zhvinë vnumrKorcka 2

Figu

Burim

Zhviduhelehtëpërdtilla

Rajoshkakrye

Në vdhe funkplotëPor mirëtilla BiznKëtosezonvend

illimi i turizmendet bregdrin më të mca 59. E njëj121 dhe Vlo

ura 6.2: Njës

mi: INSTAT,2012

Kostoja e

illimi i turizmet të bëhen ësira të tjera oren në infrasi, arsimi dh

Një tjetër

onet e vogla akton sezonasisht në form

vendin tonë knjë numër t

ksionojnë, pëë. Muajt e medhe kur ëmbajtjen, ru

si amortineset e turizmo vende punnalitetit në

dit tonë. Num

0

50

100

150

200

250

mit në vendetare, si qar

madh të njësijta mund të

ora ka 1627 n

sitë e Akom

2

e infrastruktu

mit mund të përmirësimeekonomike,

astrukturë oshe shëndetësi

r anë negativ

turistike në aliteti i turizmën tradicion

ka rreth 700të papërcaktërafërsisht gjmbetur, bizneështë i mbyuajtjen e objizimi dhe mit shpesh pëne janë shpturizëm ëshmri i biznes

in tonë ështërku i Durrësiive të akomthuhet dhe p

ndërmarrje të

modimit Tur

urës është nj

kushtojë teke në aeropo, të cilat janëse përjashtimia.

ve e turizmit

Shqipëri e kzmit është mnale të turizm

0 biznese, hotuar të biznejysmën e viteset ose mbyllur një biektit dhe nëinteresa p

ërfshijnë njëpesh sezona

htë një nga pseve që mer

ë i përqëndrit dhe qarku

modimit turispër ndërmarë tilla.

ristik sipas q

jë ndikim ne

k prodhuesit orte, rrugë dë procedura met nga taksa

t është dhe v

kanë turizmimosfunksionimit masiv.

otele dhe streeseve të bazit dhe në këtyllen ose fuiznes hotelieë disa raste, për kreditëë numër të male dhe shkproblemet mrren drejtpër

118 

ruar në qarkuu i Vlorës dhstik për vitinrrjet si hotele

qarqeve për

egativ në eko

lokal dhe tedhe infrastrutë dëmshmeat mund të u

arësia ekono

in si buriminimi i biznes

ehime të tjerzuar tek turiztë periudhë 3

unksionojnë, er, vazhdonpagat e pers

ë pavarësishmadh vende pkaktojnë pamë të mëdhardrejt me tu

un e Tiranëshe në qarkunn 2011;Tirane, restorante

r vitin 2011

onominë lok

ek qytetarët eukturë, me le për një ekoulin investim

omike e kom

n e vetëm të eve për shu

ra me rreth 3zmi, të tilla3 deri në 4 m duke pushu

n të shpenzsonelit të doht nëse bpune me pagapunësi në a me të cila

urizmin në S

s ku ndodhetn e Korçës. na 145, Dure, kafene ku

ale.

e thjeshtë shlehtësime të

onomi lokalemet në fusha

munitetit loka

të ardhuravumicën e mu

30. 000 shtrea si njësi argmuaj funksiouar nga punazojë shuma omosdoshëmbiznesi ëshgë të ulët, paperiudhën j

at ballafaqohShqipëri rrit

t kryeqyteti Në këto qar

rrësi 104, Vl:Tirana ka 6

humë para. Në mëdha nge. Të ardhuratë tjera të rë

al nga turizm

e. Problemi uajve të vitit

etër, agjencigëtimi, tregtonojnë vetëma një pjesë ttë konsider

m. Ka edhe shtë në punga minimalejo turistike.het ekonomiet duke u h

i Shqipërisërqe kemi dhlora 201 dh

6597, Durrës

Ndoshta do tga taksat dhat publike qndësishme t

mi.

më serioz qt. Kjo ndodh

i të udhëtimitare etj. Këtom me kohë ttë personelitrueshme pëshpenzime tnë apo joe ose më pak Problemi ia turistike

hapur çdo vi

NJAT

 

ë, e e si

ë e ë ë

ë h

it o ë t.

ër ë

o. k. i e it

 

mesaresto

Figu

Burim

Figu

Burim

Figu

 

Burim

6.2

Turizluajtuhuaj

200

400

100

200

atarisht rrethoranteve, kaf

ura 6.3: Num

mi: INSTAT,2012

ura 6.4: Ndë

mi: INSTAT,2012

ura 6.5: Fak

m: Autori

Ndikimet

zmi ndërkomur një rol të për vendet e

0

00

00

200

0

000

000

h 2000 hotfeneve në vit

mri i biznese

2

ërmarrjet (h

2

ktorët që mu

e krizës eko

mbëtar është rëndësishëm

e botës.

6 20

Rrjedhjeardhur

tele, restoratin 2011 ësht

eve të reja (

hotele, resto

und të kufiz

onomike në

rritur me njm në mbështe

007

4876 

Viti2005

e të të rave 

ante, kafe ntë rritur 4 he

(hotele, rest

orante, kafen

zojnë efektet

zhvillimin e

ë ritëm pak etjen e rritjes

2008

Ndërmarrjet:H

Fk

Shpenzime publike 

Importet 

119 

në Shqipëri.erë në krahas

orante, kafe

ne) në Shqip

t pozitive të

e turizmit n

më të shpejts ekonomike

2009

Hotele,Restora

Faktorët kufizues 

Rriçmi

Shpenqëndr

ori

. Duke bërësim me vitin

ene) të hapu

përi

ë turizmit

në Shqipëri

të se ekonome, e punësim

2010

ante,Kafene

itja e imeve  

nzime që rojnë në igjinë 

ë një krahan 2005.

ura në Shqi

mia botërore mit dhe në gje

2011

17113 

Viti2011

Efekte Crowding‐o

asim, numri

ipëri cdo vit

në vitet e fuenerimin e v

N

out 

i i hoteleve

t

undit dhe ka valutës së

Ndërmarrjet

 

e,

 120 

 

Turizmi tani është një nga industritë më të mëdha në botë. Sipas OBT-së, të ardhurat e eksportit, të gjeneruara nga turizmi ndërkombëtar, e rendisin turizmin të katërtin pas lëndëve djegëse, lëndëve kimike dhe të produkteve të automobilave. OBT thekson se, për shumë vende në zhvillim, turizmi është një nga burimet kryesore të të ardhurave të këmbimit të huaj dhe krijon mundësi për punësim dhe për zhvillim ekonomik. Industria ka gëzuar rritje drastike gjatë gjashtë dekadave të fundit. Sipas të dhënave të OBT-së për vitet 1950-2012, ardhjet turistike ndërkombëtare u rritën nga 25 milion në një miliard turistë, pra numri i turistëve ndërkombëtar në botë është rritur 40 herë. Industria pritet të vazhdojë të rritet me shpejtësi në periudhë afatgjatë.

Shpenzimet në turizëm janë të lidhura ngushtë me ciklin ekonomik. Shpenzimet për aktivitete të kohës së lirë janë një nga shpenzimet e para që konsumatorët do të presin kur kanë vështirësi ekonomike. Industria turistike preket dhe nga ulja e kërkesës për udhëtim nga sektori i biznesit, i cili është një nga fushat e para që preket nga ritmet e ulta të ekonomisë. Nëse njerëzit janë të frikësuar se nuk kanë para të mjaftueshme për të paguar nevojat themelore, atëherë për shumë njerëz ka një tendencë për t’u tërhequr prapa për turizëm. Kjo tërheqje mbrapa nuk do të thotë se njerëzit nuk do të udhëtojnë për pushime. Kjo do të thotë se ata mund të kërkojnë opsione më pak të shtrenjta dhe për periudha të shkurtra kohore. Ato biznese të turizmit që janë në afërsi të qendrave të mëdha të populluara kanë mundësi më të shumta, ndërsa ato destinacione që janë të varura nga udhëtime dhe qëndrime shumë të gjata, mund të kenë disa sfida për të kapërcyer.

Rënia globale e viteve 2008-2009 pati një ndikim të theksuar në sektorin e turizmit. Sipas OBT ardhjet turistike ndërkombëtare për kohë të lirë, biznese dhe qëllime të tjera në mbarë botën për vitin 2009 kanë rënë me 4.2%.

Në vitin 2009 të ardhurat ndërkombëtare nga turizmi në mbarë botën kanë rënë në 852000 milion US$ nga 942000 milion US$ që ishin në 2008. Në terma realë, ( duke marrë parasysh luhatjet e kursit të këmbimit dhe inflacionin) arkëtimet ndërkombëtare turistike janë ulur me 5.7%, kur ardhjet turistike janë ulur me 4.2%. Kjo tregon për një lidhje të ngushtë ndërmjet ardhjeve turistike dhe shpenzimeve turistike. Përvoja tregon se në kohën e krizës, të ardhurat turistike kanë tendencë të jenë më të prekura se ardhjet turistike.

"Kriza ekonomike globale e bëri vitin 2009, një nga vitet më të vështira për sektorin e turizmit, megjithatë, rezultatet e muajve të fundit sugjerojnë se rimëkëmbja është duke u zhvilluar dhe madje disi më herët dhe me një ritëm me të fortë se sa pritej fillimisht. " theksoi Sekretari i Përgjithshëm i OBT, Taleb Rifai në janar 2010.

Ndikimi i krizës në këtë sektor nuk ishte i njëjtë në të gjitha rajonet e botës. Kërcënimet e brendshme dhe të jashme të krizës ekonomike në industrinë e turizmit janë:

Kërcënimet e jashtme: reçensioni, luhatje e monedhës dhe e tatimeve.

Kërcënimet e brendshme: rritja e kostove, rënie e të ardhurave, ulja e fitimit.

Kriza ndodh në të gjitha nivelet e operacioneve turistike me shkallë të ndryshme të ashpërsisë. Industria e turizmit është e ndjeshme për një gamë të gjërë të forcave të brendshme dhe është e ndikuar rëndë nga kriza e cila rezulton në perceptime negative turistike. Gjatë periudhës së krizës konsumatorët priren të udhëtojnë sa më afër “shtëpisë” së tyre.

 

Eurogjashpjesëmë me duki BrekishtpasojMaq

Figu

Burim

Për Sstudidhe n

Arkëdhe

‐10

‐8

‐6

‐4

‐2

0

2

4

6

8

10

12

opa për gjahtëmujorin eën veriore tëmirë. Ky ëshkshme kur kendshëm Brte Slloveniajat e saj që

qedoninë, Por

ura 6.6: Ndr

mi: World Develo

Shqipërinë, iojmë vetëmnë arkëtimet

ëtimet turistiTurqisë, për

0

8

6

4

2

0

2

4

6

8

0

2

2000

ashtëmujorine dytë kjo rë Evropës u ghtë një rezultkrahasohet muto për ban

a, Rumania, ë prej vitit 2rtugalinë dh

ryshimi i PB

opment Indicator

Maltën dhe m Shqipëria pt turistike pë

ike për banor të cilat ark

2001 2002

n e parë tërënie ishte mgoditën më sat zhgënjyes

me rënien preor për vendKroacia, H

2007, si: Buhe Slloveninë

BB për bano

rs 2011

Rumaninë kpësoi ndrysh

ër banor të ve

or filluan të këtimet turist

2003 2

ë vitit 2009më e vogël shumë, ndërks për një induej 12% të ekset e rajonit ungaria dheullgaria, Fraë kriza filloi

or për vende

kriza i dha phim pozitiv endeve të raj

bien që në vtike për ban

2004 2005

121 

pati një rnë -6%. Dekohë që Euroustri të mësusporteve të ppati ulje të

e Bullgaria. anca, Greqiatë shfaqet n

et e rajonit

pasojat e saj të PBB për jonit.

vitin 2007, por filluan të

2006 20

rënie në ardestinacionet opa Perëndimuar me rritjepërgjithshmetheksuar nëPër shumic

a, Italia, Spë vitin 2008

në %

në vitin 20banor për v

përvec Greqë ulen në vit

007 2008

dhjet turistiknë Europënmore, Jugor të vazhdues

e si pasojë e ë vitin 2009cën e vendepanja, Turqi.

09. Nga të gvitin 2009. K

qisë, Hungartin 2008. Sh

2009 201

ke me -10%n Qëndrore, re dhe Mesdhshme. Kjo bëkrizës globa. Rënien mëve kriza fillia, ndërsa p

gjitha vendeKëto efekte

risë, Kroacishqipëria në n

10

B

F

G

H

It

K

M

M

P

R

S

S

S

T

%, kurse nLindore dh

heu ishin pakëhet edhe male. Prodhimë të madhe loi të shfaq

për Kroacinë

et turistike qu pasqyruan

së, Rumanisndryshim ng

Bullgaria

Franca

Greqi

Hungaria

talia

Kroacia

Malta

Maqedonia

Portugalia

Rumania

Shqipëria

Sllovenia

Spanja

Turqia

 

ë e k ë

mi e ë ë,

ë n

ë a

 

vendpërm

Figu

Burim

Efekturist

Nuk 31%një v

Në vvitinturistnë vi

Disaturiz

‐60

‐40

‐20

0

20

40

60

80

100

120

140

det e rajonit,mirësohen.

ura 6.7: Ndr

mi: World Develo

ktet e krizës utëve që vizit

ndodh e një, arkëtimet t

vit më parë.

vitin 2009 jan 2010 në kratike(-13%). itin 2007.

a vende si Kzëm, kontribu

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

0.00

2001

, pasojat e k

ryshimi i ark

opment Indicator

u ndien dhe tuan Shqipër

ëjta gjë për vturistike janë

anë arkëtuar ahasim me vKurse arkëti

ina, Brazili, uan për të ko

2002 2

krizës i ndje

këtimeve tu

rs 2011

në sektorin rinë u rrit me

vitin 2009 në rritur me v

1084 US$ pvitin 2009 nimet turistik

Spanja, ku ompesuar pje

2003 2004

eu më të the

uristike për

e turizmit nëe 26% dhe p

ë krahasim mvlera më të u

për një turistumri i turist

ke për turistë

tregu i brenesërisht rëni

4 2005

122 

eksuara në v

banor për v

ë Shqipëri. No në të njëjtë

me vitin 200ulta afro 9%

t në krahasimtëve vazhdon në këtë vit j

ndshëm përfaen në turizm

2006 2007

vitin 2010, k

vendet e raj

Në vitin 200ën masë u rr

08, ndërsa n%, që tregon s

m me 1302 Un të rritet mjanë 736 US

aqëson një pmin ndërkom

7 2008

kur të gjitha

onit në %

08 në krahasiritën dhe ark

numri i turistse turistët ka

US$ që u arkme 30%, por S$, pothuajse

pjesë të madmbëtar.

2009 201

vendet e tje

im me vitin këtimet turist

tëve vazhdonanë shpenzu

këtuan në vibien ndjeshëe sa gjysma

dhe të kërkes

10

B

F

G

H

It

K

M

M

P

R

S

S

S

T

era filluan t

2007 numri tike.

n të rritet muar më pak s

itin 2008. Nëm arkëtimee arkëtimev

sës totale pë

Bullgaria

ranca

Greqia

Hungaria

talia

Kroacia

Malta

Maqedonia

Portugalia

Rumania

hqipëria

llovenia

panja

Turqia

 

ë

i

e e

ë et e

ër

 

Figu

Burim

Figu

Burim

Shperëniemiliaburimturiz

RezutremRritjAzisAmetë jetFondme nekon3%).

Megjndërkudhë

‐20

0

20

40

50

100

150

ura 6.8: Ndr

mi: INSTAT, Wo

ura 6.9: Ark

mi: Kalkulime të

enzimet kinees ekonomikard US$ në mi i pestë mzëm ndërkom

ultatet e paramujorin e fund

a ka qenë poë dhe Paqës

erikë (+3%), të relativishtdi Monetar Nnjë kthim të qnomitë në zh. Sipas rajon

gjithatë, nuk kombëtare d

ëheqësit si n

0%

0%

0%

0%

0

00

00

00

ryshimi i nu

orld Developmen

këtimet turis

autorit

eze në turizmke të 2009, udhëtimet e

më i madh nmbëtar.

a pozitive, padit të vitit 20ozitive në të orit (+10%) dy rajonet e

t e dobët. Ndërkombëtaqartë të rritje

hvillim prej 5nit, Azia prite

ka pasur nddhe arkëtimeë ardhjet tur

2007‐200

2007

umrit të turi

nt Indicators 201

stike për tur

min ndërkomshpenzimet

e tyre jashtë në botë për

as 14 muajve009 ku ardhjgjitha rajondhe në Afrik

e goditura m

ar ka deklarues ekonomik5, 1%, së baset të rritet m

dryshime të met turistike nristike ashtu

08

N

istëve dhe a

1

rist në Shqi

mbëtar janë rre turizmit nvendit për vshpenzime t

e rezultate net u rritën met e botës gjkë (+7%). R

më rëndë nga

uar se rimëkke në vitin 20shku me një

më shpejtë se

mëdha në renë vitin 2009

dhe në arkë

Numri i turistëv

2008

Arkëtim

123 

rkëtimeve t

ipëri (US$)

ritur me ritmnga Kina u vitin 2009. turistike, në

negative, në ame 2%.

atë dy muajvRitmi i rritjes

kriza global

ëmbja globa010 (3, 1% nritëm më të Evropa dhe

enditjen e 109. Franca, Shëtimet. Franc

2008‐2009

ve Arkëtim

met turistike p

turistike (%

me më të shprritën me 2Duke u krah

ë vitin 2009

ardhjet e turi

ve të parë tës ishte më i nle, dhe ku rim

ale po ndodhnë mbarë botngadaltë përAmerika.

0 destinacionhtetet e Bashca vazhdon

met turistike

2009

për turist

%) në Shqipë

pejta në deka1%. Turistëthasuar me vajo shpenzo

istëve për m

ë vitit 2010, engadalshëm nmëkëmbja ek

h "dukshëm"tën, me një rr ekonomitë

neve të para hkuara dhe Stë udhëheqë

2

ëri

adën e fundit kinezë shp

vitin 2008, qoi 20.7% m

mbarë botën u

e udhëhequrnë Evropë (+konomike ës

më shpejt srritje më të t

ë e zhvilluara

për nga ardSpanja vazhë sipas rendi

2009‐2010

2010

it. Edhe gjatpenzuan 43.7që Kina isht

më shumë pë

u panë që në

r nga rajoni i+3%) dhe nështë provuar

se sa pritej, theksuar për a prej 1,

dhjet turistikdojnë të jenitjes botëror

 

ë 7 e

ër

i ë r

e ë e

 

të devitinrespe

Hotebotëndhomçmimnë ANë vbotëndisa

Indutë tradhommesa2007

Rritjekonderi

Në Sme vme vvitinhapje

Figu

Burim

0

20

40

60

80

100

120

estinacionevn 2009, Turqektivisht në v

elet në mbarën ishte 14% më hoteli ishmi i dhomav

Amerikën Latvitin 2010, trn u rrit me 2vende si Gre

ustria e turizmazirave të P

mat e tyre të atar mbetet n7 ku indeksi

tja globale pnomike në innë 1%.

Shqipëri indevitin 2007 isvitin 2009 isn 2010 dhe joes së ekonom

ura 6.10: Ind

mi: INSTAT,2012

0

0

0

0

0

0

0

2002

e të mëdha qia dhe Gjevendin e sht

ë globin konmë i ulët në

hte më e lirë e të hotelevetine. regu hotelier2%. Kjo rritjeeqia, Irlanda

mit pësoi pëPranverës Ar

hoteleve gjanë nivelin e kap vlerën 1

prej 4%, nëndustrinë e h

eksi i çmimishte 1. 7%, nhte 1. 8%. Po kaq e ashpmisë shqipta

deksi mesat

2

2003

turistike në ermania u ntatë dhe të te

nkurojnë inteë vitin 2009 snë vitin 200e ështe ulur m

r filloi të përme i solli çmima dhe Spanja

rsëri rënie nrabe. Për heatë gjashtë mvitit 2005. I

119.

ë krahasim hoteleve në

it të hotelit nnë vitin 2009Pra siç e pampër sa në venare ndaj ekon

tar i Çmime

2004 20

drejtim të tëgjitën në nj

etë.

ensivisht përse në vitin 20

09 se sa ishteme, 13% në

mirësohet dhmet e dhoma

a, rimëkëmbj

në vitin 2011erë të parë muajve të paIndeksi i çm

me të njëjtmbarë botën

nuk pësoi ulj9 në krahasimmë dhe më landet e tjera tnomisë botër

eve të Konsu

05 2006

124 

ë ardhurve djë pozicion

konsumator008, sipas In

e në vitin 200Evropë, 14%

he çmimi meave në nivelea filloi në vi

1 si rezultat në pesë vite

arë të vitit 20mimeve të ho

tën periudhn. Por për E

je, por rritjam me vitin 2art pasojat e të Europës Jrore në kraha

umit për shë

2007

Indeksi

dhe renditet më lartë në

rët. Çmimi mndeksit të Çm04. Gjatë vit% në Shtetet

esatar i një net që ishin gjitin 2013.

i tërmetit dhe, udhëtarët012 në të gjiotelit ishte 1

ë të vitit tëEuropën kjo

a e çmimeve 2008 ishte krizës në seJuglindore, pasim me këto

ërbime ako

2008 2

e treta në dë renditjen

mesatar i njëmimeve të Htit 2009 në kt e Bashkuar

natëqendrimijashtë apo sh

he cunamit tt paguan meitha pjesët e 08, megjitha

ë parë, tregrritje është m

të hotelit në4.4% dhe nëektorin turistpër shkak të o vende.

modimi në

2009 201

drejtim të pre ardhjeve

ë dhome hoteHoteleve. Nëkrahasim me ra, 16% në A

i në hotel nëhtatë vite më

ë ndodhur nesatarisht mbotës, megj

atë ishte më

gon për një me ritme m

ë vitin 2008 ë vitin 2010 tik shqiptar një shkalle

Shqipëri

10 2011

ranimeve. Nturistike dh

eli në mbarë fakt, një vitin 2008,

Azi, dhe 21%

ë mbarë ë parë. Në

në Azi, si dhmë shumë pë

ithëse çmim i ulët se vit

rimëkëmbjë të ngadalt

në krahasimnë krahasimu shfaqën nmë të ulët t

2012

 

ë e

%

e ër

mi ti

e a

m m ë ë

 125 

 

6.3 Konkluzione

Zhvillimi i turizmit krahas ndikimeve pozitive ka dhe ndikime negative në zhvillimin e një vendi pritës turistësh.

Krijimi i infrastrukturës së domosdoshme për të zhvilluar turizmin në shkallë të madhe financohet nga buxheti i shtetit.

Krijimi i infrastrukturës turistike ka kosto të lartë financiare dhe kjo mund të çojë në rritje të taksave mbi popullsinë vendase.

Sezonaliteti i turizmit sjell nënshfrytëzim të superstrukturës turistike të një vendi. Zhvillimi i turizmit mund të rrisë ndjeshëm koston e ndërtimit dhe vlerën e truallit. Sektori turistik për shkak të natyrës së tij është shkaktar i krijimit të situatave inflacioniste. Ndikimi tjetër negativ i turizmit është rrjedhja e valutës së huaj. Kërkesa dhe oferta janë gjeografikisht të përqëndruara në disa destinacione të caktuara. Anë negative e turizmit është dhe varësia ekonomike e komunitetit lokal nga turizmi.

Bizneset e turizmit shpesh përfshijnë një numër të madh vende pune me pagë të ulët. Ndikimi i krizës në sektorin turistik nuk ishte i njëjtë në të gjitha rajonet e botës. Industria e turizmit është e ndjeshme ndaj krizës e cila rezulton në perceptime negative nga turisti. Efektet e krizës u ndien dhe në Shqipëri, por më vonë se në shtetet e tjera evropiane. Kriza botërore solli arkëtimet turistike për turist në Shqipëri më të ulta në krahasim me vitet e tjera.

 126 

 

7. KAPITULLI VII Modeli empirik

Duhet të organizojmë turizmin në mënyrë të tillë, që të mos jetë vetëm një biznes i mirë, por dhe një mundësi për të krijuar një botë më shumë

të kulturuar dhe më paqësore.

Arthur Haulot

7.1 Shqyrtimi i literaturës

Rritja e turizmit i referohet evolucionit gradual të turizmit i cili konsiderohet si një faktor i produktivitetit të ekonomisë së një vendi dhe kjo realizohet, me vlerësimin e plotë dhe racional të resurseve turistike, me rritjen e produktivitetit dhe përmirësimin cilësor të turizmit, por mbi të gjitha, me përshtatjen e tij me nevojat apo dëshirat e turistëve. Roli i turizmit në rritjen ekonomike dhe në përparimin e shoqërive moderne është bërë një vetëdije e përbashkët e autoriteteve politike në mbarë botën. Duke qenë se turizmi është ndër sektorët më të rëndësishëm të aktivitetit ekonomik dhe një faktor i rritjes ekonomike në mënyrë sa më të shpejtë dhe efektive të jetë e mundur, qeveritë po bëjnë shumë përpjekje në mënyrë që të zhvillojnë turizmin.

Turizmi mund të konsiderohet si një zgjidhje alternative për rritjen dhe përmirësimin e zhvillimit rajonal në qoftë se karakteristikat e furnizimit të këtij sektori janë përmirësuar. Në këtë konkluzion arrijnë Proença and Soukiazis (2008) duke shqyrtuar ndikimin e turizmit në rritjen e të ardhurave për frymë të rajoneve të Portugalisë.

Eugenio-Martin et al. (2004) analizojnë marrëdhëniet midis turizmit dhe rritjes ekonomike për vendet e Amerikës Latine për periudhën 1985-1998. Autorët vlerësojnë marrëdhënien midis rritjes ekonomike dhe rritjes së numrit të turistëve të kushtëzuar nga variablat kryesore makroekonomik. Variablat e përdorur janë: numri i turistëve për banor, investimet e brendshme bruto si % e PBB-së, shpenzimet publike në arsim, konsumi i përgjithshëm i qeverisë si % e PBB-së, indeksi i stabilitetit politik, cilësia e administrimit të sistemit politik të vendit. Autorët tregojnë se rritja e numrit të turistëve për banor prodhon një efekt pozitiv në rritjen ekonomike të vendeve me nivele të ulëta dhe të mesme të të ardhurave për frymë, por jo në grupin e vendeve të pasura. Rezultatet dëshmojnë se vendet me të ardhura të ulta kanë nevojë për infrastrukturë, arsim dhe zhvillim për të tërhequr turistët. Vendet me të ardhura të mesme kanë nevojë për nivele të larta të zhvillimit shoqëror si shërbimet shëndetësore dhe PBB të lartë për banor. Ky konstatim sugjeron se rritja në numrin e ardhjeve të turistëve në një vend ofron një mundësi për rritje ekonomike për vendet në zhvillim, por jo për vendet e zhvilluara.

Në një mënyrë të ngjashme, Brau, et al. (2003) diskutojnë më tej problemin duke respektuar korrelacionin midis specializimit të vendit në turizëm dhe vlerës së shtuar reale për frymë. Ata gjejnë se vendet e vogla të turizmit u rritën më shpejt gjatë periudhës 1980-1995 sesa vendet prodhuese të naftës, dhe arritën në përfundimin se megjithëse “vogëlsia” e një vendi është e dëmshme për rritjen, e kundërta është e vërtetë vetëm në qoftë se ajo është e kombinuar me specializimin në turizëm.

 127 

 

Duke përdorur një metodologji të ndryshme, Lanza and Pigliaru (1999) shqyrtojnë specializimin turistik të vendit dhe efektin e tij në rritjen ekonomike. Autorët theksojnë se vendet me burime natyrore të përshtatshme, burime të mëdha relative të forcës së punës kanë gjasa për të zhvilluar një përparësi krahasuese në turizëm dhe do të rriten më shpejt se ato vende, të cilat specializojnë ekonomitë e tyre në sektorin e prodhimit.

Ndërsa Cunado and Garcia (2006) bëjnë fjalë për një kontribut të vogël të turizmit në ekonomi.

Chao, Hazari, Laffargue, Sgro, and Yu (2006) kanë treguar se një zgjerim i turizmit mund të zvogëlojë stokun e kapitalit dhe si pasojë të ulet mirëqenia e banorëve.

Shumë vende në zhvillim kanë filluar ta konsiderojnë turizmin si një pjesë integrale të rritjes së tyre ekonomike. Ai shërben si një burim i mjeteve të pakta financiare, për krijimin e vendeve të punës, rritjen e të ardhurave dhe asistencë teknike. (Sinclair, 1998; Dieke, 2004).

Për vendet Sub-Sahariane Afrikane që kanë pak mundësi të dukshme për të diversifikuar të ardhurat e eksportit larg mallrave parësore, turizmi është shfaqur si një opsion për të kontribuar në rritjen ekonomike. Rezultatet tregojnë se turizmi ka një ndikim të rëndësishëm në prodhim dhe të ardhura, veçanërisht duke marrë parasysh efektet e forta ndër-sektoriale. Sektori i turizmit gjithashtu kontribuon në të ardhurat e taksave dhe të ardhurat valutore. (Kweka, J. , Morrissey, O. and Blake, A. 2003 )

Balaguer and Cantavella-Jorda (2002) gjithashtu konfirmojnë vlefshmërinë e turizmit në ecurinë ekonomike afatgjatë duke përdorur të dhëna nga ekonomia spanjolle. Rritja e këtij aktiviteti ka prodhuar efekte të shumëfishta me kalimin e kohës.

Dritsakis, N. (2004) tregon se turizmi ka pasur një efekt në rritjen ekonomike afatgjatë në Greqi. Ai shqyrton në mënyrë empirike ndikimin e turizmit në rritjen afatgjatë ekonomike të Greqisë duke përdorur analizën e shkakut midis Produktit të Brendshëm Bruto real me normën reale të këmbimit dhe të Ardhurat Kombëtare Turistike. Autori ka aplikuar modelin VAR për një periudhë prej 40 vitesh( 1960 – 2000). Testet e kauzalitetit Granger, kanë treguar se ka një lidhje të fortë ndërmjet arkëtimeve turistike ndërkombëtare dhe rritjes ekonomike, dhe një lidhje jo të fortë ndërmjetë kursit real të këmbimit dhe rritjes ekonomike.

McCatty, M. and Serju, P. (2006) vlerësojnë ndikimin e turizmit në PBB dhe punësim në Xhamajka. Autorët konstatojnë se, multiplikatori i prodhimit për industrinë turistike të Xhamajkës është i vogël, i barabartë me 1. 00$. Kjo do të thotë se për çdo 1.00 $ të shpenzuar nga ky sektor, do të gjenerojë 1.00 $ në prodhim në sektorët e tjerë të ekonomisë dhe për çdo një për qind rritje në shpenzimet turistike do të zgjerohet punësimi me 0.3 për qind.

Figini, P. and Vici, L. (2010) ofrojnë një vlerësim empirik të marrëdhënies midis rritjes ekonomike dhe specializimit në turizëm. Ata përdorin të dhënat për më shumë se 150 vende, për një periudhë që shtrihet midis viteve 1980-2005. Autorët arrijnë në konkluzionin se në periudhën 1995-2005, nuk kishte ndonjë marrëdhënie të rëndësishme ndërmjet specializimit të turizmit dhe rritjes ekonomike. Efekti pozitiv i turizmit në rritjen ekonomike ishte në vitet ’80. Ata argumentojnë dy skenar alternativë që mund të ndodhin në periudha afatgjata. Një skenar është "pozitiv" kur lejon ruajtjen e ritmeve të larta të rritjes dhe skenari tjetër "negativ" është kur rritja e lartë buron nga norma e rritjes së shfrytëzimit të burimeve natyrore, duke çuar kështu në një përkeqësim

 128 

 

të kushteve ekonomike në periudhë afatgjatë. Ky studim ka ofruar prova se specializimi në fushën e turizmit mund të mos jetë një mjet për të zgjidhur problemet e zhvillimit dhe rritjes ekonomike të një vendi.

Chang, Ch-L. et al ( 2009) hetojnë, nëse specializimi i turizmit është i rëndësishëm për zhvillimin ekonomik në Azinë Lindore dhe Paqësor, Evropë dhe Azinë Qendrore, Amerikën Latine dhe Karaibet, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut, Amerikën e Veriut, Azinën Jugore, e Afrikën Sub-Sahariane gjatë periudhës 1991-2008. Ndikimi i shkallës së specializimit të turizmit në rritjen ekonomike është shqyrtuar për një gamë të gjërë të vendeve në faza të ndryshme të zhvillimit ekonomik. Rezultatet empirike nga vlerësimet e pragut identifikojnë dy kufij, përkatësishtë 14.97% dhe 17.50%. Kjo tregon se vendet e përfshira në model duhet të ndahen në tri regjime. Rezultatet tregojnë se ekziston një marrëdhënie e rëndësishme pozitive midis rritjes ekonomike dhe turizmit në dy regjimet, regjimi me shkallë të specializimit të turizmit më të ulët se 14.97% dhe regjimi me shkallë specializimi të turizmit me vlera midis 14.97% dhe 17.50%. Një marrëdhënie e parëndësishme ndërmjet rritjes ekonomike dhe turizmit është gjetur në regjimin e tretë, në të cilin shkalla e specializimit të turizmit është më e madhe se 17.50%. Rezultatet empirike sugjerojnë se rritja e turizmit nuk mund të çojë gjithmonë në rritje ekonomike.

Për, Fayissa, B. , Nsiah. Ch. dhe Tadesse, B. (2009) duke përdorur një panel të dhënash të 17 vendeve të Amerikës Latine për vitet 1995-2004, ky studim heton ndikimin e industrisë së turizmit në zhvillimin dhe rritjen ekonomike të vendeve të Amerikës Latine brënda kornizës së modelit konvencional neoklasik të rritjes. Rezultatet empirike tregojnë se të ardhurat nga industria e turizmit kontribuojnë pozitivisht në të dyja nivelet, si në prodhimin e brendshëm bruto dhe në rritjen ekonomike të LAC, ashtu siç bëjnë investimet në kapitalin fizik dhe atë njerëzor.

Gjetjet nënkuptojnë se ekonomitë e Amerikës Latine mund ta rrisin rritjen e tyre ekonomike duke forcuar industrinë e turizmit, duke mos neglizhuar sektorë të tjerë të cilët gjithashtu promovojnë rritjen ekonomike. Variablat që përdorin janë PBB për banor, të ardhurat turistike për banor, investimet e huaja direkte, regjistrimet në shkollat e mesme dhe të larta, konsumi final familjar, indeksi i tregtisë, kapitali fiks bruto dhe indeksi i lirisë.

Rritja e arkëtimeve turistike për banor me një njësi do të sjellë një rritje me 0.02 njësi në PBB për banor të këtyre vendeve, ose çdo rritje e arkëtimeve turistike me 100$ do të rrisë PBB për banor me 2$. R-squared=0. 79

He, L-H. and Zheng, X-G. (2011) përdorin të dhënat ekonomike në rajonin Siçhuan në Kinë për periudhën 1990-2009 duke u bazuar në modelin VAR. Rezultatet treguan se, zhvillimi i turizmit bazohet në rritjen ekonomike dhe në të njëjtën kohë, rritja ekonomike ka nevojë për zhvillimin e turizmit. Ata pohojnë një marrëdhënie shkakësore midis të ardhurave të përgjithshme të turizmit dhe PBB-së, duke përdorur testet e kauzalitetit Granger.

Ranasinghe, R. and Deyshappriya, R. (2010) arrijnë në përfundimin se turizmi luan një rol vendimtar në arritjen e stabilitetit makroekonomik. Përveç kësaj, stabiliteti politik i një vendi ka një ndikim të madh në industrinë e turizmit. Autorët analizojnë empirikisht rëndësinë e turizmit në Sri Lanka, për një periudhë prej 38 vitesh, prej 1970 deri në vitin 2008. Marrëdhënia analizohet duke u bazuar në një trajtim të serive kohore, duke vlerësuar marrëdhënien ndërmjet performancës ekonomike dhe të ardhurave të turizmit.

 129 

 

Autorët kanë arritur në përfundimin se roli i turizmit mund të jetë më i theksuar në zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik, kur ekziston një mjedis i qëndrueshëm politik. Rritja e kursit të këmbimit do të motivojë ardhjet turistike.

Variablat që përdorin janë, Prodhimi i Brendshëm Bruto real i Sri Lanka, shpenzimet e qeverisë, investimet e brëndshme bruto si përqindje e PBB, vëllimi i tregtisë dhe të ardhurat turistike.

Një rritje me 1000$ në arkëtimet turistike do të sjellë një rritje me 14$ në PBB reale të vendit. Ata rekomandojnë se në Sri Lanka duhet të mbahet një situatë e qëndrueshme politike në mënyrë që turizmi të lulëzojë. R-squared=0.9988 .

Arslantürk, Y. and Atan, S. (2012) përdorin të dhënat për periudhën ndërmjet viteve 1987dhe 2009, për të gjetur një lidhje midis rritjes së transaksioneve të huaja dhe të ardhurave nga turizmi. Rezultatet tregojnë se ekziston një marrëdhënie shkakësore midis të ardhurave nga turizmi dhe rritjes ekonomike. Ndryshimet në kursin e këmbimit të huaj kanë efekt të konsiderueshëm në rritjen ekonomike. Autorët hetojnë ndikimin e të ardhurave nga turizmi dhe kursit të këmbimit valutor në Produktin e Brendshëm Bruto Kombëtar. R-squared = 0. 782786.

Aguayo et al. (2003)Me një studim krahasues të njëzet e dy vendeve të Amerikës Latine, autorët analizojnë efektet e sektorit industrial, tregtisë së jashtme dhe sektorit të turizmit në zhvillimin ekonomik. Përveç turizmit, evolucioni i aktivitetit industrial është kritik në zhvillimin e sektorit të shërbimit, për shkak të marrëdhënieve ndërsektoriale. Modeli ekonometrik tregon një ndikim të rëndësishëm pozitiv të sektorit industrial dhe eksporteve të shërbimeve, ku është përfshirë turizmi, në sektorin e shërbimeve. Variablat e përdorura janë, Prodhimi i Brendshëm Bruto në sektorin e shërbimeve, të ardhurat nga eksportet e sektorit të shërbimeve dhe prodhimi i brendshëm bruto në sektorin industrial. Rezultatet tregojnë se rritja e PBB në sektorin e industrisë me 1 njësi sjell një rritje në PBB e sektorit të shërbimeve me 2.76 njësi dhe rritja në të ardhurat nga eksportet e sektorit të shërbimeve rrisin PBB e sektorit të shërbimeve me 1.99 njësi. R-squared 0. 99855.

Akgüngör, S. et al.(2009) hetojnë potencialin e kontributit të suksesshëm dhe të qëndrueshëm të sektorit të turizmit për zhvillimin rajonal në rajonin e Egjeut të Turqisë. Në veçanti, hetojnë ndikimin e infrastrukturës së transportit dhe iniciativat e investimeve në rritjen e sektorit të turizmit në rajonin e Egjeut. Të dhënat e punësimit si dhe të investimeve që janë përdorur i përkasin periudhës 1995-2006. Autorët përdorin një model ekonometrik për të kuptuar ndikimin e investimeve të realizuara në infrastrukturën e sektorit të transportit dhe të turizmit, në rritjen e industrisë së turizmit në rajon. Variablat e përdorura janë, vlera e shtuar në hotele, prodhimi i brëndshëm bruto për banor, numri i shtretërve, investimet publike në turizëm, investimet publike në transport, investimet publike në komunikacion. R- squared = 0. 601517. Rezultatet tregojnë se vlera e shtuar në turizëm (hotele) është e lidhur pozitivisht me numrin e shtretërve dhe PBB nominale për banor të rajonit dhe se roli i turizmit në zhvillimin ekonomik të rajonit është i rëndësishëm. Infrastruktura e transportit në veçanti ka një rol të madh në rritjen e industrisë së turizmit.

Edward E. and Ghartey, E. E. (2010) shqyrtojnë marrëdhëniet shkakësore midis rritjes ekonomike, zgjerimit të turizmit dhe normave reale të këmbimit në Xhamajka gjatë periudhës 1963-2008. Rritja e shpenzimeve turistike reale në periudhën afatshkurtër dhe afatgjatë, shkakton zgjerim në rritjen ekonomike. Në afatgjatë nuk është e fortë marrëdhënia shkakësore midis ardhjeve turistike dhe normave reale të këmbimit. Rritja ekonomike dhe normat reale të këmbimit nuk shkaktojnë rritje të shpenzimeve reale turistike. Autorët arrijnë në konkluzionin se

 130 

 

sektori i turizmi i udhëhequr nga rritja ekonomike për të dyja periudhat si, afatshkurtër dhe afatgjatë, nënkupton zgjerimin e stimujve për të promovuar vendin si një destinacion turistik të vlefshëm. Megjithatë, është e rëndësishme që politikëbërësit të zbatojnë politika për të reduktuar rrjedhjet e të ardhurave valutore në sektorin e turizmit. Mishra, P. K. et al (2011) shqyrtojnë dinamikën e marrëdhënieve ndërmjet zgjerimit të sektorit të turizmit dhe rritjes ekonomike në Indi, për një periudhë kohore që përfshin vitet 1978-2009. Autori gjen një ndikim të fortë të sektorit të turizmit në rritjen ekonomike të vendit. Prandaj, është e nevojshme që qeveritë qëndrore dhe lokale, organet dhe organizatat private vullnetare duhet të bëhen partner aktiv në përpjekjet për të arritur zhvillim të qendrueshëm në turizëm dhe në ekonomi në përgjithësi.

Samimi, A-J. and Sadeghi, S. (2011) shqyrtojnë marrëdhëniet ndërmjet rritjes ekonomike dhe zhvilimit të turizmit në vendet në zhvillim në periudha afatshkurtër dhe afatgjatë duke përdorur modeliv VAR gjatë viteve 1995-2009. Rezultatet tregojnë se, marrëdhënia midis rritjes ekonomike dhe zhvillimit të turizmit, ka një shkakësi bilaterale dhe pozitive në afatgjatë.

Aguayo, E. (2011) analizon ndikimin ekonomik të turizmit në ekonominë e Evropës Qëndrore dhevendet e Evropës Lindore në nivel rajonal. Në fokus janë ato tetë vende nga Evropa Qëndrore dhe Balltiku që u bënë anëtare të Bashkimit Evropian në vitin 2004 (Republika Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia, Sllovakia dhe Sllovenia), plus Rumania dhe Bullgaria të cilat u bashkuan më vonë, në vitin 2007. Për këto vende pjesa e ndikimit të tyre në turizmin e Bashkimit Evropian, është rritur gjatë periudhës 2000-2007, pavarësisht se ardhjet turistike për një mijë banor janë nën mesataren e EU 27. Modeli ekonometrik tregon një ndikim pozitiv të turizmit në punësim në sektorinë e shërbimeve. Variablat e përdorura- në model janë punësimi në sektorin e shërbimit për njëmijë banor, numri i netëqëndrimeve në hotele për banor, dhe prodhimi i brëndshëm bruto për banor. R-squared= 0. 694014.

Lashkarizadeh, M. et al. (2011) vlerësojnë marrëdhënien midis industrisë turistike dhe rritjes ekonomike në Iran gjatë viteve 1980-2009 duke përdorur testin e shkakësisë Granger. Produkti i brendshëm bruto është përdorur si variabël për të shprehur indeksin e rritjes ekonomike, dhe numri i turistëve është aplikuar si variabël për të shprehur industrinë e turizmit. Rezultatet e hulumtimit tregojnë që ekziston një marrëdhënie reciproke kauzaliteti midis industrisë së turizmit dhe rritjes ekonomike në Iran dhe kjo marrëdhënie midis këtyre dy variablave është e mbështetur për një periudhë afatgjatë.

Thompson,E.(2007) analizon ndikimin e turizmit në zhvillimin rural. Autori trajton për shtetin e Nebraskës, një shtet ku turizmi nuk zë pjesë të madhe në ekonominë e vendit, zhvillimin e turizmit në punësimin total.Vlerësimi tregon se çdo shtesë prej 1 milion dollarë në arkëtimet nga sektori i akomodimit do të çojë në një shtesë në punësimin total të vendit me 370 vende pune.

7.2 Metodologjia

Për të hetuar reagimin në rritjen ekonomike të rritjes së të ardhurave të gjeneruara nga turizmi, të burimeve tipike të rritjes ekonomike të tilla si investimet në kapitalin fizik dhe njerëzor,të hapjes së ekonomisë e matur me

 131 

 

terma të tregtisë,të faktorit institucional të përfaqësuar nga indeksi i lirisë ekonomike,investimet e huaja direkte dhe konsumi i ekonomive familjare, specifikojmë një funksion linear prodhimi.

Yit =di +Gt +(Xit)*F +uit

Ku:

Yit është një vektor i PBB për banor në vendin (i) për kohën (t)

Xit është një vektor i variablave shpjegues për vendin (i) në kohën (t)

F është një vektor skalar i parametrave (βi) per i=1…7.

uit është term gabimi rastësor klasik

di dhe Gt janë efektet specifike të vendit dhe të kohës.

Në mënyrë që të përcaktojmë empirikisht ndikimin e turizmit në Prodhimin e Brendshëm Bruto, normalisht do të aplikojmë një analizë të serive kohore të të dhënave duke përdorur modelin panel data.

Në këtë analizë janë përfshirë variabla të ndryshme dhe 14 vende të vrojtuara për një periudhë 11 vjecare.

7.2.1 Variablat e përdorura

Në këtë pjesë të punimit, vlerësojmë një model statistikor për variablat e këtyre vendeve: Shqipëria, Bullgaria, Franca, Greqia, Hungaria, Italia, Kroacia, Malta, Maqedonia, Portugalia, Rumania, Sllovenia, Spanja dhe Turqia për peiudhën 2000-2010. Periudha kohore është e njëjtë për çdo shtet.

Metoda që përdoret fillimisht është ajo tradicionale, OLS (Ordinary Least Squares). Në ekonometri, kjo metodë njihet për vlerësimin e parametrave të panjohura në një model të regresionit linear.

Në praktikë, optimizimi me anë të OLS-së kryhet duke minimizuar shumën e gabimeve të modelit në katror. Vlerësuesi OLS është konsistent kur regresorët janë ekzogjen dhe nuk ka multikolinearitet.

Për të patur parametra të vlerësuara drejtë, gabimet duhet të jenë homoskedastikë (me variancë konstante) dhe të pakorreluar me njëri-tjetrin. Një hipotezë shtesë që përdoret është dhe shpërndarja normale e gabimeve.

Do të testojmë si variabla: Produkti i Brendshëm Bruto për frymë, Arkëtimet Turistike Ndërkombëtare për frymë, Kapitali Fiks Bruto, Indeksi i Lirisë Ekonomike, Regjistrimet në Nivelin Arsimor të Mesëm dhe të Lartë, Investimet e Huaja Direkte, Indeksi i Tregtisë, Konsumi Final Familjar për frymë.

Për thjeshtësi në implementimin në software, shkurtojmë emërtimet e variablave si më poshtë:

 132 

 

Tabela 7.1: Variablat e modelit

Simboli

Variabli

Mesatarja

Vlera Min

Vlera Max

PBBB

Produkti i Brendshëm Bruto për frymë, ppp ( konstant 2000 US$ )

9, 209. 944

1, 200. 14

23, 585

ATNB

Arkëtimet Turistike Ndërkombëtare për frymë ( koherent US$ )

805. 51 17. 56 3, 245. 54

KFB

Kapitali Fiks Bruto ( % e GDP )

22. 47461

14. 85

33. 6

ILE

Indeksi i Lirisë Ekonomike

60. 86558

47. 3

70. 1

RAML

Rregjistrimet në Nivelin Arsimor të Mesëm dhe të Lartë ( % Bruto )

72. 57675

43. 11

97. 955

IHD

Investimet e Huaja Direkte( % e PBB )

4. 80987

-35, 56

49. 73

ITR

Indeksi i Tregëtisë ( 2000=100 )

95. 59526

60. 72

109. 48

KFFB

Konsumi Final Familjarë për frymë ( konstant 2000 $ )

5, 728

784. 74

13, 542

 133 

 

a. Variabli i varur

Variabli i varur është produkti i brendshëm bruto për frymë, i cili llogaritet si raporti i produktit të brendshëm bruto me popullsinë mesatare vjetore.

PBB është shuma e vlerës së shtuar bruto nga të gjithë prodhuesit rezidentë në ekonomi plus çdo tatim të produktit dhe minus çdo subvencion që nuk përfshihet në vlerën e produkteve. Të dhënat janë në dollarë amerikan konstant.

Të dhënat janë marrë nga World Development Indicators 2011.

b. Variabli i pavarur

Matja e ndikimit të turizmit në studimin tonë bëhet nëpërmjet arkëtimeve turistike ndërkombëtare për frymë, që janë shpenzimet e realizuara nga vizitorët ndërkombëtar brenda vendit, pjesëtuar me popullsinë mesatare vjetore.

Të dhënat janë në dollarë amerikan aktual. Për të matur efektet e turizmit në rritjen ekonomike studiues të ndryshëm kanë përdorur variabla të ndryshëm, si: numri i turistëve që vizitojnë një vend, numri i netëqëndrimeve në një vend, shpenzimet turistike, vlera e shtuar e turizmit, investimet në sektorin turistik.

Të dhënat në modelin tonë janë marrë nga World Development Indicators 2011.

c. Variablat e kontrollit

Formimi i Kapitalit Fiks Bruto si % e PBB-së reale e përdorur si ndërmjetëse për investimet në kapitalin fizik.

Liria ekonomike është matur përmes 10 komponentëve bazë duke caktuar një gradë për secilin, duke përdorur një shkallë nga 0 në 100, ku 100 përfaqëson lirinë maksimale.

Dhjetë liritë ekonomike janë të grupuara në 4 kategori të mëdha :

1. Sundimi i Ligjit (e drejta e pronës, liri nga korrupsioni)

2. Qeveria e kufizuar (liria fiskale, shpenzimet qeveritare)

3. Efiçenca rregullatore (liria e biznesit, liria e punës, liria monetare )

4. Tregjet e hapura (liria e tregtisë, liria e investimeve).

Rezultati i përgjithshëm i lirisë ekonomike për një vend është një mesatare e thjeshtë e dhjetë lirive individuale. Owen (1987) dhe Sen (1999) kanë pohuar se liria (politike, ekonomike, sociale, etj. ) është një kusht i nevojshëm për rritjen dhe zhvillimin ekonomik.

 134 

 

Rregjistrimet në shkollat e mesme dhe të larta janë përdorur si masë për investimet në kapitalin human. Shkalla bruto e regjistrimit është raporti i regjistrimit të përgjithshëm, pavarësisht nga mosha, me popullsinë e grupmoshës që zyrtarisht korrespondon me nivelin e arsimit të treguar.

Investimet e huaja direkte janë përdorur për të kapur efektet e burimeve të jashtme të investimeve në rritjen ekonomike të një vendi.

Termat e tregtisë për çdo vend janë matur nga raporti i indeksit të çmimit të eksporteve mbi atë të importeve për të kapur impaktin e tregtisë ose hapjes së ekonomisë në rritjen ekonomike. Vlerat e indekseve janë përcaktuar duke marrë si bazë (=100) vlerën e vitit 2000.

Investimet në kapitalin fizik dhe human, masa e hapjes së ekonomisë dhe investimet e huaja direkte janë burime konvencionale të rritjes ekonomike dhe pritet të kenë një marrëdhënie pozitive me nivelin e të ardhurave për frymë, përveç investimeve të huaja direkte, për të cilat marrëdhënia mund të jetë ose pozitive ose negative.

Impakti i shpenzimeve të konsumit familjar në rritjen ekonomike është gjithashtu i diskutueshëm. Sipas teorisë ekonomike neoklasike (Solow, 1956; Todaro, 2005) rritja e shpenzimeve të konsumit familjar do të çojë në reduktimin e rritjes ekonomike, pasi do të zvogëloj kursimet dhe si pasojë investimet.

Nga ana tjetër, Myrdal (1968) e ka kundërshtuar këtë teori. Sipas tij shpenzimet e shumta familjare për shëndetin, ushqimin dhe edukimin janë shtytës të rritjes ekonomike, meqënse njerëzit e shendetshëm dhe të arsimuar janë më shumë produktiv, duke kontribuar në rritjen ekonomike.

Modeli i vlerësuar paraqitet në formën që vijon:

PBBBi= β0+β1*ATNBi+β2*KFBi+β3*ILEi+β4*ESTi+β5*IHDi+ β6*ITRi +β7*KFFi+ ui

ku β0 është konstantja e modelit dhe βi tregon koefiçentin për secilin nga variablat shpjegues për i=1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.

Modeli përfshin një term gabimi (ui) që supozojmë (dhe më pas kontrollojmë) me shpërndarje normale, mesatare zero dhe variancë të njohur konstante.

7.2.2 Metodat e vlerësimit

Në tabelën e mëposhtme kemi paraqitur vlerat e koefiçentëve të vlerësuar, devijimin standart, testin t, si dhe nivelin e vëzhguar të rëndësisë statistikore (p-value).

Vërejmë se të gjithë variablat janë të rëndësishëm statistikisht në nivel 5%, pasi refuzohet gjithmonë hipoteza zero e barazisë së koefiçentit me zero.

Shenjat janë gjithnjë pozitive, në linjë me teorinë e parashtruar më sipër. R katrori përkatës është 0. 5434, vlerë që tregon se 54, 34% e variancës së variablit të varur shpjegohet nga modeli i vlerësuar (pra, nga variablat e pavarur), ndërsa pjesa tjetër shpjegohet nga termi i gabimit.

 135 

 

Tabela 7.2: Vlerësimi i variablave

( formula =PBBB ~ ATNB +KFB +ILE + RAML + IHD + ITR + KFFB)

Variable Estimate Std. Error. t test p-value

Intercept 2, 893 0, 781 3, 704225 0, 0002

ATNB 0, 331 0, 088 3, 761364 0, 0001446

KFB 0, 429 0, 0987 4, 346505 0

KFFB 1, 235 0, 087 14, 1954 0

ILE 1, 319 0, 132 9, 992424 0

IHD 0, 354 0, 121 2, 92562 0, 003731627

ITR 0, 928 0, 0856 10, 84112 0

RAML 0, 527 0, 0996 5, 301205 0

Multiple R-squared: 0. 5678 Adjusted R-squared: 0. 5434

Koeficenti i arkëtimeve turistike është statistikisht i rëndësishëm dhe me shenjë pozitive që do të thotë se turizmi ndikon në rritjen ekonomike pozitivisht, ku një rritje në arkëtimet turistike për banor me një njësi do të sjell një rritje në Produktin e Brendshëm Bruto për banor me 0. 33 njësi.

Koeficentët e vlerësuar për kapitalin fiks bruto, konsumi final familjar për banor, indeksi i lirisë ekonomike, investimet e huaja direkte, indeksi i tregtisë dhe regjistrimet në arsimin e mesëm dhe të lartë janë statistikisht të rëndësishëm dhe kanë shenjat e pritura.

 136 

 

Një rritje me një njësi të konsumit familjar final për banor rrit me me 1. 2 njësi PBB-në për banor, ndërsa një rritje me një njësi të investimeve të huaja direkte do të rrisë me 0. 35 njësi PBB-në për banor.

Pra në tabelën e mësipërme shihen qartë se si ndikojnë variablat statistikisht në Produktin e Brendshëm Bruto.

7.2.3 Vlerësimi i modelit më të mirë

Dy teknikat që vijojnë janë karakteristike për studimin e të dhënave Panel.

Të dhënat Panel konsistojnë në vëzhgime të përsëritura për të njëjtat njësi, në rastin tonë, shtetet e marra në konsideratë.

‘Paneli’ ynë është i balancuar, që do të thotë se periudha kohore është e njëjtë për çdo shtet.

Studimi i të dhënave Panel lejon kontrollin e variablave, të cilat nuk mund të vëzhgohen apo maten.

Një model i efekteve fikse (FE) për studimin e të dhënave Panel, konsideron variablat shpjegues si jo rastësorë.

Ky fakt është në kontrast me modelin e efekteve ‘random’ (RE), i cili i konsideron variablat shpjegues si të përftuar nga ngjarje rastësore.

Vërejmë se modeli paraqitet disi më mirë me vlerësimin Fixed Effects, pasi R katrori është më i lartë dhe nuk kemi asnjë koeficent të pavlefshëm statistikisht (p-value është gjithmonë më i ulët se 5%).

Vlerësojmë dhe testin e Hausmanit për të vërtetuar ketë.

Testi i Hausmanit mund të përdoret për krahasimin e dy metodave, ‘Efektet fikse’ dhe Efekteve rastësore’.

Hipoteza zero e këtij testi është: Efektet individuale nuk janë të korreluara me regresorët e tjerë në model (Hausman, 1978).

Nëse janë të korreluara, pra hipoteza zero hidhet poshtë, atëherë një model i efekteve rastësore nuk është i përshtatshëm.

Në këtë rast, do të ishte i dobishëm një model i efekteve fikse. Më poshtë paraqesim dhe p-valuen e lidhur me këtë test.

Sic mund të vërejmë, p-value i vëzhguar është më i vogël se 5%, pra hedhim poshtë hipotezën zero ose pranojmë modelin e efekteve fikse.

Pra, ky test konfirmon edhe njëherë, se metoda më e mirë për t’u përdorur është ajo ‘Fixed effects’.

 137 

 

Tabela 7.3: Vlerësimi i modelit më të mirë

Estimation

Method Fixed Effects Random Effects

Variable Estimate p-value Estimate p-value

Intercept 2, 596 0 2, 645 0

IHD 0, 236 0, 0128 0, 201 0, 0751

KFB 0, 443 0, 0023 0, 405 0, 002

KFFB 1, 164 0 1, 138 0

ILE 1, 532 0 1, 525 0

ATNB 0, 296 0, 0086 0, 199 0, 009

ITR 0, 878 0 0, 897 0

RAML 0, 646 0, 0099 0, 632 0, 006

Adj. R-squared 0, 5521 0, 5445

Hausman test p-value: 0, 0002

Alternative hypothesis: Random Effects is inconsistent

7.2.4 Vlerësimi i mbetjeve

Vazhdojmë analizën tonë me kontrollin e mbetjeve të modelit të vlerësuar me anë të metodës Fixed Effects (pra, modeli që rezultoi më i mirë nga analiza e mësipërme).

Në figurën e mëposhtme kemi paraqitur grafikun e mbetjeve, si dhe funksionet e autokorrelacionit global (ACF) dhe parcial (PACF).

Vërejmë në grafikun e parë se ecuria është rastësore, e çrregullt, pra nuk ka shenja varësie në këtë seri kohore.

Funksionet ACF dhe PACF paraqiten gjithashtu mirë: vlerat që dalin nga intervalët e besimit janë pothuajse inekzistente.

 138 

 

Vazhdojmë tani kontrollin e modelit të vlerësuar duke ndërtuar serinë e mbetjeve të standardizuara. Presim që kjo seri kohore të ndjekë një shpërndarje normale, pra modeli i vlerësuar t’u përshtatet mirë të dhënave.

Në figurën e mëposhtme kemi paraqitur grafikun e mbetjeve standart, funksionin e autokorrelacionit global, si dhe vlerat ‘p-value’ për testin Lung-Box.

Hipoteza zero e këtij testi është ajo e pavarësisë së serisë kohore, në rastin tonë të mbetjeve standart.

Vërejmë se p-value-t e vëzhguar të këtij testi janë të gjithë sipër vlerës së paracaktuar 5%, pra pranojmë në çdo rast hipotezën zero të pavarësisë së mbetjeve standart.

Grafiku i mbetjeve

Time

mbe

tjet

0 20 40 60 80 100

-2-1

01

2

0 5 10 15 20 25 30 35

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

Lag

AC

F

Series Mbetjet

0 5 10 15 20 25 30 35

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

Lag

Par

tial A

CF

Series Mbetjet

 139 

 

Natyrisht, histogrami ‘klasik’ dhe grafiku kuantil kuantil (për të vëzhguar nëse mbetjet i përshtaten drejtëzës normale standart) janë instrumenta të vlefshëm për të vlerësuar ecurinë e mbetjeve.

Vërejmë se histogrami i afrohet formës klasike të kambanës (shpërndarjes normale) dhe pikat i përshtaten mirë drejtëzës së shpërndarjes normale, me përjashtim të disa problemeve të papërfillshme në ekstreme.

Mund të konkludojmë se modeli ynë i përshtatet shumë mirë të dhënave.

Standardized Residuals

Time

0 20 40 60 80 100

-2-1

01

2

0 5 10 15 20

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

Lag

AC

F

ACF of Residuals

5 10 15 20

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

p values for Ljung-Box statistic

lag

p va

lue

 140 

 

7.3 Konkluzione

Modeli empirik konfirmon se turizmi ndikon pozitivisht në rritjen e të ardhurave, ku një rritje me një njësi në arkëtimet turistike për banor, do të sjellë një rritje në prodhimin e brendshëm bruto për banor me 0.33 njësi. Pra rezultatet tona tregojnë se ekonomia shqiptare mund të përmirësojë rritjen ekonomike duke forcuar industrinë turistike.

Një rritje me një njësi të konsumit familjar final për banor rrit me me 1.2 njësi PBB-në për banor, ndërsa një rritje me një njësi të përqindjes që përbëjnë investimet e huaja direkte në PBB, do të rrit me 0.35 njësi PBB-në për banor.

Ndikim pozitiv në prodhimin e brendshëm bruto ka dhe niveli arsimor i popullsisë si dhe indeksi i lirisë ekonomike ku përkatësisht koeficentët janë 0.53 dhe 1.32.

Gjthashtu rezultatet konfirmojnë se rritja me një njësi e përqindjes që zë kapitali i qëndrushëm bruto në PBB do të sjellë një rritje të PBB për frymë me 0.43 njësi, kurse rritja me një njësi e indeksit të tregtisë do të sjellë rritje të PBB për frymë me 0.93 njësi.

Histogram of MBETJET

MBETJET

De

nsi

ty

-2 -1 0 1 2 3

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

-2 -1 0 1 2

-2-1

01

23

Normal Q-Q Plot

Theoretical Quantiles

Sa

mp

le Q

ua

ntil

es

 141 

 

8. Konkluzione,Rekomandime

Turizmi është një faktor i rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të një vendi dhe rritjen ekonomike afatgjatë.

Nga tërësia e efekteve dhe impakteve që turizmi përcjell, impaktet ekonomike kanë rëndësinë më të madhe për zhvillimin e përgjithshëm të një vendi, dhe kjo jo vetëm sepse mund të përcaktohen nga ana sasiore më lehtë nga të tjerat, por edhe për ndërvarësitë e theksuara të tyre me efektet dhe impaktet e tjerë.

Zhvillimi i turizmit në vendet në zhvillim shkakton ndryshime të rëndësishme, të cilat ndryshojnë sipas vendeve për shkak të strukturës social- ekonomike të tyre, të nivelit të zhvillimit turistik dhe llojit të turizmit që zhvillojnë këto vende.

Ndërmjet zhvillimit të turizmit dhe përfitimeve ekonomike për ekonominë e një vendi nuk ka një marrdhënie të drejtë. Në fazat e para të zhvillimit të turizmit përcjell shpesh efekte ekonomike pozitive, në fazat e mëpasme mund të shkaktojë efekte social-ekonomike negative n.q.s nuk ekziston një strategji e përshtatshme turistike. Ekonomia turistike në Shqipëri vazhdon të gjendet në fazën e zhvillimit, që do të thotë se nuk ka dhënë akoma maksimumin e përfitimeve ekonomike.

Literatura për turizmin vlerëson ndikimin pozitiv të turizmit në treguesit makroekonomikë. Ndërsa nuk duhet mohuar se turizmi mund të ketë dhe një ndikim negativ në treguesit makroekonomikë nga ana cilësore. Në çdo rast, zhvillimi i turizmit, sidomos në vende të vogla, duhet të balancohet në mënyrë që të nxjerrë në pah maksimalisht efektet pozitive dhe të minimizojë efektet negative.

Ky studim analizon efektet ekonomike të zhvillimit të turizmit në vendet në zhvillim, ku specifikohen ndikimet e tij në konsum,punësim,investime, bilancin e pagesave,të ardhurat e shtetit etj.

Nga analiza empirike tregohet se rritja e të ardhurave të gjeneruara nga turizmi ka një ndikim pozitivë në rritjen ekonomike. Gjithashtu gjetjet empirike tregojnë se investimet në kapitalin fizik dhe njerëzor,investimet e huaja direkte ,konsumi i ekonomive familjare ndikojnë pozitivisht në rritjen ekonomike.

Ndikimi total i turizmit në Shqipëri në dekadën e fundit vlerësohet rreth 21% e PBB, por duke e krahasuar me vendet e tjera të rajonit, ky ndikim është më i ulët se në Maltë dhe Kroaci,por më i lartë se të gjitha vendet e tjera të rajonit mesdhetar (Francë, Spanjë, Itali, Greqi etj). Pra, ekonomia shqiptare mund të përmirësojë rritjen ekonomike duke forcuar industrinë turistike.

Zhvillimi i turizmit ka ndikim pozitiv në një shoqëri sepse krijon vende pune të reja jo vetëm në sektorin e turizmit por dhe në sektorë të tjerë të ekonomisë si pasojë e efekteve dytësore të tij. Kontributi total i turizmit në punësim për Shqipërinë është i lartë, rreth 19,5% të punësimit total. Karakteristikë e tregut të punës në turizëm është fleksibiliteti dhe sezonaliteti. Puna e padeklaruar po bëhet një tipar i qendrueshëm në ekonominë shqiptare.

Investimet turistike janë të përqëndruara në qarkun e Vlorës, Durrësit dhe qarkun e Tiranës dhe karakterizohen nga njësi hoteliere të vogla dhe të shumta në numër të formës familjare. Investimet turistike në Shqipëri

 142 

 

përbëjnë afërsisht 5% të investimeve totale. Ky është niveli më i ulët i nvestimeve turistike i krahasuar me vendet e rajonit turistik. Investimet në sektorinë turistik janë një përzierje e burimeve private dhe publike.

Në Shqipëri ndërtimi dhe financimi i infrastrukturës së përgjithshme është marrë përsipër nga shteti, pasi kërkon fonde të rëndësishme për investime, programe ndërtimi afatgjata, dhe përpjekje të vazhdueshme për mirëmbajtjen e tyre, por kjo mund të çojë në rritje të taksave mbi popullsinë vendase.

Turizmi është eksport në mënyrë jo-tradicionale dhe ndihmon në përmirësimin e bilancit të pagesave dhe përbën një produkt eksporti të paqëndrueshëm, të pasigurt dhe kompleks. Eksportet turistike në Shqipëri vlerësohen rreth 42% të eksporteve totale dhe rreth 70% të eksporteve të shërbimeve. Ky tregues është i njëjtë me Kroacinë dhe shumë më i lartë se vendet e tjera të rajonit.  

Të ardhurat e fituara nga tatimet e turizmit mund të përdoren në përfitim të opinionit publik, duke ofruar shërbime publike, por tatimet e turizmit mund të reduktojnë mirëqënien, pasi mund të veprojnë si dekurajim të kërkesës turistike. Burimi më i rëndësishëm i të ardhurave të industrisë turistike në Shqipëri dhe që mund të tatohen lehtë janë njësitë e akomodimit turistik. 

Rënia globale e viteve 2008-2009 pati një ndikim të theksuar në sektorin e turizmit. Ndikimi i krizës në sektorin turistik nuk ishte i njëjtë në të gjitha rajonet e botës. Në kohën e krizës, të ardhurat turistike kanë tendencë të jenë më të prekura se ardhjet turistike. Industria e turizmit është e ndjeshme ndaj krizës e cila rezulton në perceptime negative nga turisti. Në Shqipëri në periudhën e krizës (2008-2010), numri i turistëve u rrit me 26%,31%,30%, ndërkohë që arkëtimet turistike u rritën me 25%; 8,8% dhe(-13%).

Konstatojmë se shumë vënde në zhvillim duke u përpjekur të kapërcejnë sa më shpejtë pengesën e moszhvillimit ekonomik, përpiqen me çdo mënyrë të përshpejtojnë ritmin e zhvillimit të turizmit të tyre dhe veçanërisht të turizmit ndërkombëtar, në mënyrë që me të ardhurat valutore që do të sigurojnë nga ky, të financojnë përpjekjet e zhvillimit të tyre ekonomik. Megjithatë, një zhvillim me ritme shumë të shpejta i turizmit ndërkombëtar në vendet në zhvillim mund të shkaktojë efekte ekonomike negative të ndryshme si, shmangien e kapitalit investues nga format e zhvillimit ekonomik më efiçente, si dhe presione inflacioniste të shpeshta në ekonomi për shkak të një rritjeje të papritur dhe në mënyrë disproporcionale të çmimeve të pronave, çmimeve të pasurive të paluajtshme, fakt i cili patjetër do të ketë si pasojë inkurajimin e spekullimit me tokën dhe shtëpitë, tkurrjen e tokës bujqësore dhe shumë të tjera.

Ndikimi tjetër negativë i turizmit është rrjedhja e valutës së huaj. Mënyra kryesore me të cilën ndodh “aratisja” e fitimeve lidhet me importet. Kjo ndodh sepse turistët kërkojnë disa standarte të ushqimit dhe produkteve të tjera që vendi ynë nuk mund ti ofrojë. Vecanërisht pijet dhe ushqimi duhet të importohet vazhdimisht sepse produktet lokale nuk plotësojnë kërkesat e turistëve ose nuk ka ndonjë industri vendase që të kontribuojë.

Në kuadër të përpjekjeve të përgjithshme që bëhen në Shqipëri, për trajtimin e ndikimeve ekonomike të papunësisë sezonale në turizëm, përpjekje janë bërë për të zgjatur sezonin turistik dhe zhvillimin e formave alternative të turizmit, si turizmi dimëror, turizmi i qyteteve, turizëm biznesi, etj. Megjithatë, deri më sot, këto përpjekje nuk kanë dhënë rezultatet e pritshme, dhe kjo për shkak të mungesës së koordinimit dhe programimit të veprimeve nga palët e interesuara. Rrjedhimisht këto përpjekje për uljen e papunësisë sezonale në turizëm duhet të vazhdojnë edhe në të ardhmen.

 143 

 

Turizmi si degë e aktivitetit ekonomik, nuk duhet të përbëjë burimin e vetëm ose bazë të pasurisë të ekonomisë shqiptare, por të shërbej si mjet strategjik për zhvillimin e ekonomisë duke ndjekur degët bazë të ekonomisë dhe konkretisht bujqësinë dhe industrinë. Zhvillimi i ekuilibruar i turizmit dhe aktiviteteve të tjera të ekonomisë (bujqësia, peshkimi, blegtoria, artet tradicionale, veprat artizanale lokale etj) janë një nga faktorët kryesor që themelojnë qëndrueshmërinë e përgjithshme ekonomike në Shqipëri.

Pavarësisht nga niveli në të cilin paraqitet zhvillimi i ekonomisë turistike në Shqipëri, ai duhet patjetër të drejtohet nga një politikë turistike e planifikuar qartë. Planifikimi i zhvillimit turistik përbën një metodë eficente për marrjen e vendimeve racionale nga qeveritë politike që synojnë zhvillimin e ekonomisë turistike në nivel lokal, rajonal dhe kombëtar. Mendoj se planifikimi i zhvillimit turistik për Shqipërinë duhet të synojë në:

Ofrimin e një sfondi për shtimin e të ardhurave dhe si rrjedhim të nivelit të jetesës të banorëve të përhershëm në një destinacion turistik, nëpërmjet përfitimeve ekonomike që rrjedhin nga turizmi.

Zhvillimi i kuadrit ligjor mbështetës për forma specifike të turizmit.

Krijimin e infrastrukturës dhe superstrukturës turistike të domosdoshme që do të lejojë zhvillimin e rregullt dhe pa probleme të ekonomisë turistike në vendin tonë.

Ndërtimin e rrjetit të komunikacionit, për të lidhur destinacionet turistike me tregjet turistike më të rëndësishme, duke ndërthurur të gjitha mënyrat e transportit, si dhe zhvillimi dhe përmirësimi i rrjetit të brendshëm të komunikacionit.

Sigurimin e burimeve të vazhdueshme të kapitaleve investuese në ekonominë turistike, për zhvillimin, zgjerimin, plotësimin dhe rinovimin e njësive të akomodimit turistik.

Ofrimin e produkteve turistike sipas sasisë, llojshmërisë dhe cilësisë, që kërkohen nga turistët në një destinacion turistik për plotësimin e nevojave dhe dëshirave të tyre.

Trajnimin dhe formimin profesional të forcës punëtore që nevojitet për prodhimin e mallrave dhe shërbimeve turistike në një destinacion turistik dhe arsimimin e përshtatshëm të popullsisë në mënyrë që të fitoj edukatë turistike. Trajnimi jo vetëm i menaxherëve por i të gjithë atyre që merren me turizmin, kontribuon në rritjen e cilësisë së shërbimeve, në ofertën më të mirë të shërbimeve turistike dhe konkurencën e produktit turistik.

Ruajtjen e çmimeve, të mallrave dhe shërbimeve turistike që prodhohen në një destinacion turistik, në nivele të qëndrueshme dhe kjo sepse shtimi i çmimit të tyre ka të njëjtin ndikim që ka pakësimi i të ardhurave të turistëve.

Maksimizimin e përfitimeve të turistëve që rrjedhin nga konsumi ose përdorimi i mallrave dhe shërbimeve turistike në një destinacion dhe kohë të caktuar.

9. Kufizime të punimit

Matja e rolit ekonomik të turizmit është shumë komplekse, sepse turizmi është një amalgamë e

industrive të tilla si, transport, strehim, ushqim dhe pije, shërbim, argëtim dhe agjencitë e udhëtimit.

 144 

 

Vlerësimi i saktë i ndikimit të turizmit në konsumin total është i vështirë, pasi nuk mund të përcaktohen saktë importet e mallrave dhe shërbimeve që konsumon sektori i turizmit dhe sektorët e tjerë që furnizojnë turizmin.

Vështirësi hasen në përcaktimin e të ardhurave të shtetit nga turizmi, pasi përveç taksave që aplikohen mbi biznesin turistik dhe turistin, janë dhe shumë taksa të tjera të aplikuara në sektorë të tjerë të cilat i shërbejnë edhe turizmit, p. sh. taksa mbi mjetet e transportit etj.

Matja e ndikimi të turizmit në punësim në nivel lokal apo kombëtar përballet me vështirësi pasi nuk deklarohen të gjithë të punësuarit me kohë të pjesshme ose të punësuarit e përkohshëm.

Kur flasim për ndikimin e turizmit në investime ne analizojmë investimet e drejtpërdrejta në sektorin turistik dhe nuk marrim në analizë investimet e realizuara në infrastrukturën e përgjithshme që i shërben edhe turizmit.

Në model duhej të përfshihej dhe Mali i Zi si një destinacion turistik i ngjashëm me Shqipërinë, si modeli më afërt krahasues, por për shkak të mungesës së statistikave të nevojshme nuk është përfshirë.

Shumë studime i masin ndikimet ekonomike të turizmit duke përdorur si variabla të pavarura tregues të ndryshëm të turizmit si arkëtimet turistike, numri i turistëve, numri i netëqëndrimeve, produkti i brendshëm bruto i turizmit, vlera e shtuar e turizmit etj. Përdorimi i këtyre treguesve është në varësi të variablit të varur, d.m.th mbi cilin tregues makroekonomik ne duam të matim ndikimin e turizmit.

10. Propozime për studime të mëtejshme

Të vlerësohen në nivel teorik dhe empirik përfitimet që nënkupton veprimtaria turistike në nivel lokal, për të analizuar si ndikon turizmi në zhvillimin rajonal.

Të vlerësohen në nivel teorik dhe empirik impaktet negative që sjell turizmi në nivel kombëtar dhe lokal. Të vlerësohen efektet e ndryshimeve globale ekonomike dhe politike në kërkesën turistike në Shqipëri. Ndikimet ekonomike të turizmit janë të shumta. Në këtë studim nuk u përfshi vlerësimi i të gjitha

ndikimeve ekonomike. Propozojmë të studiohet ndikimi i turizmit në rritjen e prodhimit, në ofertën e parasë dhe shpejtësinë e qarkullimit të saj dhe ndikimi në rritjen e shpenzimeve publike.

 145 

 

11. Apendiks

‐20

‐10

0

10

20

30

40

50

Shqipëria

PBBB ATNB

‐20

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

Italia

PBBB ATNB

‐10

‐5

0

5

10

15

20

25

30

35

Turqia

PBBB ATNB

‐30

‐20

‐10

0

10

20

30

40

50

60

70

Kroacia

PBBB ATNB

 146 

 

‐20

‐10

0

10

20

30

40

50

60

Bullgaria

PBBB ATNB

‐60

‐40

‐20

0

20

40

60

80

Maqedonia

PBBB ATNB

‐60

‐40

‐20

0

20

40

60

80

100

120

140

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Rumania

PBBB ATNB

‐20

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

Greqi

PBBB ATNB

 147 

 

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

25

30

35

Sllovenia

PBBB ATNB

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

25

30

Hungaria

PBBB ATNB

‐20

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

25

Spanja

PBBB ATNB

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

25

30

Portugalia

PBBB ATNB

 148 

 

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

Franca

PBBB ATNB

‐20

‐15

‐10

‐5

0

5

10

15

20

25

Malta

PBBB ATNB

 149 

 

12. Bibliografia

Adams, P.D. and Parmenter, B.R. 1995 . “An applied general equilibrium analysis of the economic effects of tourism in a quite small, quite open economy.” Applied Economics, 27: pp:985-994.

Aguayo, E. 2005. “Tourism in Central Europe: A comparison of the Regions of Poland,Hungary, Czech Republic, Slovakia and Slovenia with Other European Countries in Year 2000”, Regional and Sectoral Economic Studies, Vol.5-2 Abstract 1.

Aguayo, E. 2011. “Impact of Tourism on Employment, An Econometric Model of 50 CEEB Regions”.Regional and Sectoral Economic Studies Vol. 11-1.

Aguayo, E. Lamelas, N. and Alvarez, L. 2004. “Impacto económico del turismo en las regions mexicanas.” Jornadas Asepelt. León.

Aguayo, E.; Alvarez, L, and Gardella, R.J. 2003. “External Trade,Tourism and Economic Integration in Latin America”,Economic Development," 70, University of Santiago de Compostela. Faculty of Economics and Business. Econometrics.

Ahlert,G. 2004. “TSA for Germany: database of the satellite account and perspectives for integration into a sectoral disaggregated macro-econometric model.”

Aka,F.B. 2003. “Fiscal Adjustment,Poverty,Inequality and Welfare in Cote d’Ivoire.A CGE model analysis”. Final Report, AERC.

Akgüngör,S., Kuştepeli,Y. and Gülcan,Y. 2009. “Tourism and Regional Development in the Agean Region of Turkey”.European Planning Studies,Volume 17. No 10,pp:1509-1523.

Andergassen,R. and Candela,G. 2009. “Less Developed Countries,Tourism Investments and Local Economic Development”.Quaderni-Working Paper DSE,no 676.

Anderla,G. 1971. “La balance des paiements ,les invisibles et le comptevoyages:Etudes methodologiques”,C.E.T.,no 16, Aix-en Provence,1971.pp:2.

Ando,A.,Modigliani,F. and Brumberg, 1963. “The Life Cycle Hypothesis of Saving Aggregate Implications and Tests“.American Economic review,Vol.53.pp:55-85.

Archer,B. 1973. “The Impact of Domestic Tourism”. Occasional papers in Economics 2.University of Wales Press: Cardiff.

Arslantürk,Y. and Atan,S. 2012. “Dynamic Relation Between Economic Growth, Foreign Exchange And Tourism Incomes:An Econometric Perspective On Turkey”.Journal Of Business, Economics & Finance.

Avramescu, T.C. and Popescu, R.F. 2008. “ Tourism - Part of Sustainable Local Development”. Forthcoming in: Management of International Business and Economic Systems , Vol.No.4. pp. 572-580.

Awokuse T. 2005. “ Export-Led Growth and the Japanese Economy:Evidence from VAR and Directed Acyclic Graphs”. Applied Economics Letters12,pp.849–858.

Bahmani-Oskoee, M. and Alse, J. 1993. “Export Growth and Economic Growth An Application of Cointegration and Error-Correction Modelling”. Journal of Development Areas, 27.pp. 535-542.

Balaguer, J. and Cantavella-Jordá, M. 2001.” Examing the Export-Led Growth Hypothesis for Spain in the Last Century”. Applied Economics Letters 8. pp.681-685.

Balaguer, J. and Cantavell-Jorda,M. 2002, “Tourism as a Long-run Growth Factor:The Spanish Case,” Applied Economics, 34, No. 7.pp. 877-884.

Baretje R. and Deffert,P.1972. “Aspects economiques du Tourisme”,Ed.Berger-Levrault.Paris.pp 189. Baud-Bovy, M. and Lawson, F.1977. “Tourism and recreation development”. Boston: CBI Publishing. Belisle, F.J., and Hoy, D.R.1980. “The perceived impacts of tourism by residents: A case study in Santa Maria

Colombia”. Annals of Tourism Research,17(1).pp. 83-101. Belisle, J.F.1983. “Tourism anf Food Production in the Caribbean”. Annals of Tourism Research,10(3).pp.497-

513.

 150 

 

Benković,A. and Mejía.J.F.2008. “Tourism as a Driver of Economic Development:The Colombian Experience”. CEPAL (2010). América Latina y El Caribe.

Bird, R.1992 “Taxing Tourism in Developing Countries”. World Development 20 (1992):1145-1158. Bhagwati, J. and Srinivasan, T. 1979.” Trade policy and development”, in R. Dornbusch and J. Frenkel (eds.)

International Economic Policy: Theory and Evidence. (Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press). pp 1-35.

Blake, A., Gillham,J., and Sinclair, M.T. 2006. “CGE Tourism Analysis and Policy Modelling.” In:Dwyer, L, Forsyth, P. (eds) International Handbook on the Economics of Tourism,Edward Elgar ,Cheltenham, pp.301-315.

Brau, R., Lanza, A. and Pigliaru,F. 2007. “How fast are small tourism countries growing? Evidence from the data for 1980 – 2003”. Tourism Economics 13 (4),pp 603 – 613.

Brau, R., Lanza,A. and Pigliaru,F. 2003. “How fast ar the Tourism CountriesGrowing? The Corss-Country Evidence”.CRENoS, Centro Ricerche Economiche Nord Sud, Working Paper, N0.O3-09.

Brohman, J. 1996. “New Directions in Tourism for Third World Development”,Annals of Tourism Research,23(1).pp .48-70.

Brundenius,C. 2002. “Tourism as an Engine of Growth Reflections on Cuba’s New Development Strategy”. CDR Working Paper 02. Centre for Development Research. Copenhagen.

Brunhes, B. 1976. “Presentation.de la comptabilite nationale”, I.N.S.E.E., Paris, 1976. Bull, A. 2001. “Τουριστικη Οικονομια”.Αθηνα.Κλειδαριθμος. Bull, A. 2002 . “ The Economics of Travel and Tourism”.2nd ed.,Australia:Longman. Bulter,R.W. 1980. “The Concept of a Tourist Area Cycle of Evolution: Implications For Management of resources

article”.The Canadian Geographer. Volume 24,Issue 1.pp: 5–12. Candela ,G. and Figini,P. 2010. “Destination Unknown. Is There any Economics Beyond Tourism Areas”. Review

of Economic Analysis, 2,pp:256-271. Candela, G., Castellani, M., and Mussoni, M., 2009. “Tourism Investments Under Uncertainty: an Economic

Analysis of ‘Eco-monsters”. Tourism Economics, 15(3),pp:671-688. Chang,Ch-L.,Khamkaew,Th. And McAleer,M. 2009. “ A Panel Threshold Model of Tourism Specialization and

Economic Development”. Erasmus University Rotterdam. CARF working paper CARF-F-188. Chan, N., Ghosh, M. and Whalley, J. 1999. “Evaluating Tax Reform in Vietnam Using General Equilibrium”,

Research Report # 9906, Department of Economics, University of Western Ontario, Canada. Chao, C.C., Hazari, B. R. and Sgro, P. M. 2005. “Tourism and economic development in a cash-in-advance

economy”. Research in International Business and Finance 19.pp. 365 – 373. Chao, C.C., Hazari, B. R., Laffargue, J.P., Sgro, P. M., and Yu, E. S. H. 2008. “Tourism, jobs, capital

accumulation and the economy: A dynamic analysis”. In: Lanza, A., Usai, S. (Eds.), Tourism and Sustainable Economic Development. Edward Elgar, Cheltenham, UK. pp. 105 – 123.

Chao, C.C., Hazari, B. R., Laffargue, J.P., Sgro, P. M., and Yu, E. S. H. 2006. “Tourism, dutch disease and welfare in an open dynamic economy”. Japan Economic Review 57.pp. 501 – 515.

Chen, L.L. and Devereux,J. 1999. “Tourism and welfare in Sub-Saharan Africa: a Theoretical Analysis,” Journal of African Economies, 8.pp. 209-227.

Clark, C. 1940. “The Conditions of Economic Progress”. Macmillan, London.Contractor, Farok, J. and Sumit, K. Kundu.1998. Modal choice in a world oflekiances.

Clarke,H.R. and Ng,Y-K. 1993. “Tourism,Economic,Welfare and Efficient pricing”. Monash Economics Working Papers archive-18, Monash University, Department of Economics.

Cohen, E. 1972. “Towards a Sociology of International Tourism”,Social Research,39.pp.164-182. Cortés-Jiménez, I. and Pulina, M. 2010. “Inbound Tourism andLong-run Economic Growth of Spain and Italy”,

Current Issues in Tourism,13(1),pp:61-74.

 151 

 

Cortés-Jiménez,I.,Pulina,M. Prunera,C.R. and Artis,M. 2009. “Tourism and Exports as a means of Growth”.Research Institute of Applied Economics 2009. Working Papers 2009/10, 28.pp 1.

Creaco,S. 2003. “The role of tourism in sustainable economic development”.43rd Congress of the European Regional Science Association. 2003.Jyväskylä, Finland.

Crouch, G.I. and Shaw, R.N. 1993.”International Tourism demand:A-meta-Analytical Integration of research Finding”in P.Johnson-D.Tomas(Eds),Choise and Demand in Tourism,Mansell.

Cunado, J. and Perez de Garcia,F. 2006. “Real Convergence in Africa in the second half of the 20th century”. Journal of Economics and Business, 58.pp. 153-167.

Davis,D.M.1966. in Explore. -“Le tourisme en Afrique”, Vol. 10, no 4, 1982, pp:8. Davidson, P.W., Cain, N.N., Sloane-Reeves,J.E, Van Speybroech, A., Segel, J., Gutkin, J., Quijano, L.E., Kramer,

B.M., Porter,B., Shoham,I. 1994."Characteristics of community-based individuals with mental retardation and aggressive behavioral disorders." American journal of mental retardation: AJMR. 98(6).pp:704-16.

DeKadt,E.(1990),“Making the Alternative Sustainable:Lessons from Development for Tourism“,DP 272,Institute of Development Studies,Brighton:University Sussex.

Dieke, P. 1989 .“Fundamentals of Tourism Development:A Third World Perspective”, Hospitality Education and Research Journal,13(2).pp:7-22.

Dieke, P. 2004. “Tourism in Africa’s Economic Development: Policy Implication,” Management Decision, 41 (3).pp:287-295.

Doswell, R.2002. Τουρισμος,Ο Ρολος του Αποτελεσματικου Μαρκετινγκ.Τσαπτας Π. Αθηνα. Παπαζηση.pp:18. Dritsakis, N. 2004. “Tourism as a long-run economic growth factor: an empirical investigation for Greece using

causality analysis.” Tourism Economics 10(3). pp:305-316. Duesenberry,J.1949 . “Income,Saving and the Theory of Consumer Behavior”.Cambridge,Mass. Dunning, J.H. 1980. “Toward an Eclectic Theory of International Production”,Journal of International Business

Studies,11(1).pp:9-31. Durand, H.,Guirand, P. And Spindler, J. 1994. “Economie et politique du tourisme”,Ed.L.G.D.J., Paris,1994.pp:7-

11. Durbarry,R. 2008. “Tourism Taxes: Implications for Tourism Demand in the UK”. Review of Development

Economics, 12(1), 21–36. Duuning, J.H. 1989. “Multinational Enterprises and the Growth of Servises:Some Conceptual and Theoretical

Issues”,the Service Industries Journal.9(1).pp:5-39. Dwyer, L., Forsyth, P. and Spurr, R. 2003. “Inter-industry effects of tourism growth:implications for destination

manager”. Tourism Economics, 9(2).pp: 117-132. Dwyer, L., Forsyth,P. and Rao,P. 2000. “The price competitiveness of travel and tourism:a comparison of 19

destinations.” Tourism Management, 21.pp: 9-22. Economic Impact of Travel & Tourism 2012:Summary Edgell, D.1990 . “International Tourism Policy”.USA:Van Nostrand Reinhold. Edward, E. and Ghartey,E.E. 2010. “Tourism, Economic Growth and Monetary Policy in Jamaica.” 11 th Annual

SALISES. Conference in Port of Spain, Trinidad-Tobago. Erbes, R. 1973. “Le tourisme international et l economie des pays en voie de developpement.”O.C.D.E.,Paris.

pp:87 . Eugenio,Martin,J.L., Luis,J., Martin Morales,N. and Scarpa,R. 2004.“Tourism and Economic Growth in Latin

American Countries: A Panel DataApproach.” FEEM Working Paper No. 26.2004. Fabre,P. 1979. “Tourisme international et projets touristiques dans les pays en developpement”, Ministere de la

Cooperation, Paris. Fayissa,B., Nsiah,Ch., and Tadesse,B. 2009. “Tourism and Economic Growth in Latin American Countries

(LAC):Further Empirical Evidence”. Department Of Economics And Finance Working Paper Series • March

 152 

 

Figini,P. Castellani,M. and Vici,L. 2007. “Estimating Tourist Externalities on Residents: A Choice Modeling Approach to the Case of Rimini.” Working Papers from Fondazione Eni Enrico Mattei. No.76.

Figini,P. and Vici,L. 2010. “Tourism and Growth in a Cross-Section of Countries”. Tourism Economics, 16(4):789-805.

Fisher, A. G. B. 1939. Production, Primary, Secondary and Tertiary, The Economic Record. Vol. 15.pp: 22 – 38. Fletcher, J.E. and Archer B.H. 1991. “The Development and Application of Multiplier Analysis”. in E. Cooper

(ed.), Progress in Tourism, Recreation and Hospitality Management. Vol. 3. Belhaven Press, London. Fletcher,J. E. and Archer,B.H. 1996. “The economic impact of tourism in the Seychelles”, Annals of Tourism

Research, 23 (1),pp: 32-47. François,B., Anne-Sophie,R.,Sherman,R. 2008. “Examining the Social Impact of the Indonesian Financial Crisis

Using a Macro-Micro Model”. Paper provided by Université Paris-Dauphine in its series Open Access publications from Université Paris-Dauphine with number urn:hdl:123456789/5130.

Frechtling D. C. And Horvath,E. 1999. “Estimating the multiplier effects of tourism expenditures on a local economy through a regional input-output model”, Journal of Travel Research, 37 (4),pp: 324-332.

Friedman,M.1957. Theory of the Consumption function.Princeton ,NJ. Gilbert, D.C. 1990. “Conceptual Issues in the Meaning of Tourism” in Cooper,C.P.(ed),“Progres in

Tourism,Recreation and Hospitality Management”, Vol.2,London: Belhaven Press,pp:4-27. Gooroochurn, N. And Blake,A. 2004 . “Tourism Immiserisation in Sub-Saharan Countries,Fact or Fiction?”

European Trade Study Group, Annual Conference, University of Nottingham, UK. Gorg, and Greenaway, D. 2004. “World Bank Research Observer”,19.pp: 171-197. Gray,H.P. 1970. “International Travel-International Trade.“ .D.C.Heath and Company:Lexington. Gray,H.P.1970.“International Travel-International Trade. D.C.Heath and Company:Lexington. Greenwood, D.1976. “Tourism Employment and the Local Community”,UnescoW.B., Washington,D.C. Grzinic,J. and Vitasovic,A. 2007. “The Role of Tourism in the Development of Employment in Istria”. Institute of

Economic Sciences Economic Analysis.Volume 40, Issue 1-2. Guisan, M.C. and Aguayo, E. 2001. “Employment and Regional Development in Germany”. Applied

Econometrics and International Development. Vo.1-2,pp:59-92. Gunn, C. A. 1979. Tourism planning: Basiçs, concepts, and cases. New York: Crane, Russak. Gunn, C.A.1994. tourism planning,3rd edn,Washington;Taylor and Francis. Hansen, R. 1970. General Equilibrium System, Ma Graw-Hill, New York. Hausman, J.,1978. “Specification Tests in Econometrics,” Econometrica 46 (1978):1251–1271. Hazari, B. R. and Sgro, P. M., 1995. “Tourism and growth in a dynamic model of trade.” Journal of International

Trade and Economic Development 4, pp:243 – 252. Hazari, B. R., and Sgro, P. M. 2004. Tourism, Trade and National Welfare. Contributions to Economic Analysis.

Elsevier, Amsterdam. Hazari, B.R and Kaur, C. 1995. “Tourism and Welfare in the Presence of Pure Monopoly in the Non-traded Goods

Sector”, International Review of Economics and Finance, Vol 4,pp: 171 - 177. He, L-H. And Zheng, X-G. 2011. “Empirical Analysis On The Relationship Between Tourism Development And

Economic Growth In Siçhuan”. Journal Of Agricultural Science Vol. 3, No. 1. Heckscher,E.F.1949.“The Effect of Foreing Trade on the Distributoin of Income.Readings in the Theory of

International Trade.H.S.Ellis and L.A.Metzler,eds.Macmillan.pp: 272-300. Heritage Foundation, 2012, Index of Economic Freedom. Heytens J. 1974. “ Les effets du tourisme dans le pays en voie de developpement:Implications economiques,

financieres et sociales”,C.E.T.,Col. “Les Cahiers du Tourisme”,C no 29,Aix-en-Provence,1974.pp:12-14. Hicks,R.J.1946. “ Value and Capital”,.Second Edition,Oxford University Press,1946.pp:1-30.

 153 

 

Horst ,T. 2009. “Tourism and Economic Development in Mountain regions an Economic Assessment”.DOAJ,volume:4,issue:1,pp:858-860.

Horv’ath, E. and Frechtling,D.C. 1999. “Estimating the multiplier Effects of Tourism Expenditures on a Local Economy Through a regional Input-Output Model”. Journal of Travel Research, 37, pp:324-332.

Hunziger,W. And Krapf, K. 1965. “Fremdenverkehr”,in Handworterbuch der Sozialwissenschaften,4 Band,Gottingen:Verlag Vandenhoeck,pp:152-159.

Hunziger,W.and Krapf, K.1942. “Grundrib derlekgemeinen Fremdenverkrkehrslehre”,Zurich:Polygraphischer Verlag.

Ige,C.S. and Odularu,G.O.2008 . “Analysis of the Impact of Tourism on the West Africa Economy: A Panel Data”. Approach Tourismos: An International Multidisciplinary Journal of Tourism volume 3, Number 2, Autumn 2008,pp: 71-90.

Ivanov,S. and Webster,C. 2006. “Measuring the impact of tourism on economic growth.”GEOTOUR . Jordan, J. 1980. “The summer people and the natives: Some effects of tourism in a Vermont vacation village.”

Annals of Tourism Research, 7(1),pp: 34-55. Joschke, H.K. 1954. “Beitrag zur Theoretischen Analyse des Fremdenverkehrsangebots”, in Pfister,B. And

Rolle,K. (hrsg), “Jahrbuch furFremdenverkehr,2 Jahrgang,Heft 1 (Winterhalbjahr1953/1954),Munchen:DWIG Deutsches Wirtschftswissenschaftliches Institut fur Fremdenverkehr an der Universitat Munchen.

Kantona,G. 1951. “Psychological Analysis of Economic Behavior“.New York-Toronto-Canada. Kantona,G. 1960. “The Powerful Consumer“. New York-Toronto-Canada,pp:54-55. Kaspar, C. 1991. “Die Tourismudlehre im Grundrib”,Bern-Stugrart:Verlag Paul Haupt. Keynes, J.M. 1936. “The General Theory of Employment,Interest and Money”.Macmillan. Kim, H.J., Chen, M.H., and Jang, S.C. 2006. “Tourism expansion and economic development:The case of

Taiwan,” Tourism Management, 27,pp: 925-933. Kim,S-H. and Kyo,K-H.1998. “ Impact of Tourism on local economies: an income multiplier analysis.”Asia

Pacific Journal of Tourism Research. Volume 2. Issue 2. Konttinen, J.P. 2006. “Regional Tourism Satellite Account (RTSA) in Finland - Data, Concepts, Methods and Key

Results.” 46th Congress of the European Regional Science Association. Krapf, Κ. 1962. "Le Tourisme Facteur de Γ Economie Moderne", Revue de Tourisme,No 31. Pp: 90-98. Krueger, A. 1980. “Trade policy as an input to development”. American Economic Review 70,pp:188-292. Kuznets, S.1966. “Modern Economic Growth”. New Haven, CT: Yale University Press. Kweka,J.,Morrissey,O.and Blake, A. 2003. “The economic potential of tourism in Tanzania.”Journal of

International Development .Volume 15, Issue 3,pp: 335–351. Lancaster Κ.J.1966. “A new approch to consumer theory.” Journal of Political Economy,74(2). pp :132-157. Languar, R.1983, “L economie du tourisme”,Ed.P.U.F.,Col.”Que sais je?” Paris,pp:35-36. Lanza, A., and Pigliaru,F.1999. “Why are tourism countries small and fast-growing.” CRENoS ( Centro Ricerche

Economiche Nord Sud), Working Paper № 99-06. Lanza, A.,Temple, P. and Urga, G. 2003. “The implications of tourism specialisation in the long run: An

econometric analysis for 13 OECD economies.” Tourism Management 24,pp: 315 – 321. Lashkarizadeh,M.,Keshmir,K., Gashti,H.P.and Shahrivar,R.B. 2011. “Evaluation of the Relationship between

Tourism Industry and Economic Growth in Iran.”Asian Journal of Business and Management SciencesVol.1.No. 9.pp:88-97.

Leiper, N. 1979. “The Framework of Tourism:Towards a Definition of Tourism,Tourist and the Tourist Industry,”Annals of Tourism Research,6(4),pp:390-407.

Leiper, N.1990 a. “Tourism Systems:An Interdisciplinary Approach”,Occasional Paper No.2,New Zealand:University Business Studies Faculty.

Leiper, N.1990 b. “Partial Industrialization of Tourism systems”,Annals of Tourism Research,17(4),pp:600-605.

 154 

 

Levin, A. and Raut, L.K.1997. “Complementarities between Exports and HumanCapital: Evidence from the Semi-Industrialized Countries”, Economic Development and Cultural Change, 46,pp:155-174.

Louca, C. 2006. “ Income and expenditure in the tourism industry: Time series evidence from Cyprus”. Tourism Economics, 12,pp: 603-617.

Madsen,B. and Zhang,J. 2010. “Towards a New Framework for Accounting and Modelling the Regional and Local Impacts ofTourism”.Economic Systems Research, 2010, vol. 22, issue 4,pp: 313-340.

Mak,J.2004. “Tourism and the economy understanding.” The economics of Touism. Mathieson, A, and Wall, G.1987. “Tourism: Economic, Physiçal and Social Impacts", Longman Scientific and

Technical Harlow, Essex, 1987, fq 40- 44,52,76-82. Mathieson, A. and Wall,G. 1982. “Tourism: Economic, physiçal and social Impacts,”Harlows: Longman.

Scientific and Technical Harlow, Essex,1987,pp 1,40-45,52-86,134-183. Middleton,V. and Hawkins, R. 1998 “ Sustainable Tourism: A Marketing Perspective”,Oxford: Butterworth-

Heinemann McCatty,M. And Serju,P. 2006. “Tourism, Economic Growth & Employment”. Research Services Department,

Research And Economic Programming Division, Bank of Jamaica. Mihalic, T. 2002. “Tourism and economic development issues”. In: Sharply, R., Telfer, D. J. (Eds.),Tourism and

Development: Concepts and Issues. Channel View Publications, Clevedon, UK, pp: 81 –111. Mishra,P.K., Rout,B.H. and Mohapatra,S.S.2011. “Causality between Tourism and Economic Growth: Empirical

Evidence from India.” European Journal of Social Sciences – Volume 18, Number 4.pp:518. Mitchell, L.S.1991. “A Conceptual Matrix for the Study of Tourism”,Universite de Droit,D Economie et des

Sciences:Centre des Hautes Etudes Touristiques,Aix-En-Provence. Murphy, P.E.1985. “Tourism, A Community Approach”, London. Myrdal, G., 1968, Asian Drama: “An Inquiry into the Poverty of Nations”,volume 3. New York, Pantheon Books. Myles,E.A. and Carter,R.2009. “Measuring the Economic Impact of Tourism and Special Events: Lessons from

Mississippi.” Paper selected for presentation at the Southern Agricultural Economics Association Annual Meeting, Atlanta, Georgia.

Nowak, J. J., Sahli, M., and Cortés-Jiménez, I. 2007. “Tourism,Capital Good Imports and Economic Growth: Theory and Evidence for Spain”, Tourism Economics, 13,pp: 515-536.

Nowak,J.J. and Sahli,M. 2008. “Tourism, Capital Good Imports and Long-Run Growth.”Economic Research Forum,working paper series,No.382.

Hagan J.W. and Harrison M.G. 1984.”Market Shares of US Tourist Expenditure in Europe:An Econometric Analysis.” Applied Economics.Vol.16.pp:919-931.

O.B.T.1980. “Etude sur les effets du tourisme dans l’economie des pays recepteurs et emmetteurs”,Madrid. O.B.T.1998. “Tourism Taxation: Striking a Fair Deal”. Madrid. Ohlin,B.1933. Interregional and International Trade.Macmillan. Owen, E.1987. “The Future of Freedom in the Developing World”. Pergamon Press. Papadopoulos,S.I. and Mirza,H.1985. “Foreing Tourism in Greece:An Economic Analysis”,Tourism

Management,6(2),pp:125-137. Pearce D.1991. “Tourist Development”,2nded.,Hong Kong:Longman. Pearce, D.1989. "Tourism Development", Second Edition, Longman Scientificand Technical, Harlow,

Essex,pp:10-24,286-290. Plosser,C.1989. "Understanding Real Business Cycles" Journal of Economic Perspectives,Vol.3.No.3.pp:51-77. Proenca, S. and Soukiazis,E. 2008. “Tourism as an Alternative Source of Regional Growth in Portugal: a panel

data analysis at NUTS II and III levels,” Portuguese Economic Journal, 7(1),pp:43-61. Ranasinghe,R. and Deyshappriya,R. 2010. “Analyzing The Significance Of Tourism On Srilankan Economy”.An

Econometric Analysis Icbi 2010 - University Of Kelaniya, Sri Lanka.

 155 

 

Richter,L.K.1983. “Tourism Politics and Political Science:A Case of not so Benign Neglect”,Annals of Tourism Research,10(3),pp:313-335.

Rosenfeld,T.W.M and Kauffmann,A.2010. “How to Create a New Holiday Destination? An Evaluation of Local Public Investment for Supporting Tourism Industry in Regions Lagging Behind”. Paper prepared for the ERSA conference 2010.The Halle Institute for Economic Research (IWH).Germany.

Samimi,A-J. and Sadeghi,S. 2011. “Tourism And Economic Growth In Developing Countries: P-Var Approach”. Middle-East Journal Of Scientific Research 10 Pp:28-32

Samuelson, P.1972. “L Economique ,introduction a l’analyse economique”.Ed.A.Colin,Paris1972,Vol.I,pp: 458. Sapir,A. and Lutz,E.1981.“Trade in Services:Economic Determinants and Development Issues“ World Banks

Staff Working Paper.No.410. Sen, A.N., 1999. “ Development as Freedom”. New York: Alfred A. Knopf. GJSS, Volume 1, Issue 2, 2004,pp:

366. Scheyvens, R. 2002. “Tourism for Development: Empowering Communities”,Harlow:Prentice Hall Schubert,F.S. and Brida,G.J. 2009. “ A Dynamic Model of Economic Growth in a Small Tourism Driven

Economy.” MPRA ,Munich Personal RePEc Archive. MPRA Paper No.16737. Schulmeister ,S. 1975. “Internationaler Reisenerkehr und Wirtschaftswachstum”. Osterreichisches Instution fur

wir tschaftstorschuhg,Wien. Schulmeister ,S.1979. “Tourism and the Business Cycle” Austrian Institute for Economic Research. Shareef, R. 2003. “Small Island Tourism Economies: A Bird’s Eye View” in D. Post (ed.) Proceedings of the

International Conference on Modeling and Simulation, Volume 3, Socio-economic Systems, Townsville,Australia, pp: 1124-1129.

Shulmeister,S.1977.“Kutz-und Mitteltristige Probleme der osterreichischen Reisererkehrsbilanz. Osterreichisches Institut fur Witrschaftstorschuhg Wien.

Sinclair, M.T. 1998. “Tourism and Economic Development: A Survey”, The Journal of Development Studies, 34 (5), pp: 1-51.

Sinclair, M.T. and Bote Gomez,V. 1996. “Tourism, the Spanish Economy and the Balance of payments”, in M. Barke, M. Newton and J. Towner (eds.), Tourismin Spain: Critical Perspectives, Wallingford: CAB International, chapter 4.

Sinclair,M.T., Blake,A. and Gooroochurn,N.2005.“Modelling Tourism impacts on Small Island Economies:Evidence from Cyprus, Malta and Mauritius.” Academic Search.

Smeral ,E.1988. “Tourism Demand, Economic Theory and Econometrics:An Integrated Approach.”Journal of Travel Research.Vol.26.No.4.pp:38-42.

Smith S.L.J. 1988. “Defining Tourism:A Supply-Side View”,Annals of Tourism Recearch,15(2),pp:178-190. Smith, S. L.J.1994. “The Tourist Product”. Annals of Tourism Research, 21/3, pp:582-595. Solow, R., 1956, "A Contribution to the Theory of Economic Growth," Quarterly Journal of Economics, 70:65-94. Stan ,R E., Gabroveanu ,E. and Radneantu, N. 2009. “The Connection Identification Between the net Investments

in Hotels and Restorants and Touristic Accomodation Capacity by using the Anova Method.” The Annals of the "Stefan cel Mare" University of Suceava. Fascicle of The Faculty of Economics and Public Administration vol. 9, issue 2(10),pp: 57-61.

Stigler,J.G. 1950 . “The Development of Utility Theory, I”,Journal of Political Economy, Vol. LVIII,pp:307-324. Stone,R.1954. “Linear Expenditure System and Demand Analysis” The Economic Journal.Vol.64. September. Stynes,J.D.1997 . “Economic Impacts Of Tourism”:A Handbook for Tourism Professionals Illinois Bureau of

Tourism Illinois Department of Commerce and Community Affairs Prepared by theTourism Research Laboratoryat the University of Illinois at Urbana-Champaign.

Surugiu, C. 2009. “The Economic Impact of Tourism. an Input-Output Analysis”,Romanian Journal of Economics, Vol. 29, Issue 2.pp: 142-161.

 156 

 

Szabo,R.2012. “The Economic Performance of Tourism in Northern Hungarian Region, with Special Regard to Heves County.” Applied Studies in Agribusiness and Commerce, Vol. 06.

Tang, T.C.2006. “ New Evidence on Export Expansion, Economic Growth and Causality in China.” Applied Economics Letters 13, pp:801-803.

Thompson,E. 2007. “Measuring the impact of tourism on rural development: An econometric approach.” MCRSA Presidential Symposium, JRAP 37(2): 147-154.

Thorbecke, E. (1991). “Adjustment, Growth and Income Distribution in Indonesia”, World Development, Vol. 19, No. 11, 1595-1614

Tiwari, A.K. and Mihai, M. 2011. “Economic Growth and FDI in Asia: A Panel-data Approach”, Economic Analysis and Policy,Forthcoming.

Todaro, M., 2005. Economic Development, 9th Edition, Addison-Wesley Publishers. Travel & Tourism Economic Impact 2012, Albania Travel & Tourism Economic Impact 2012, Bulgaria Travel & Tourism Economic Impact 2012, Croatia Travel & Tourism Economic Impact 2012, France Travel & Tourism Economic Impact 2012, Greece, Travel & Tourism Economic Impact 2012, Hungary Travel & Tourism Economic Impact 2012, Italy Travel & Tourism Economic Impact 2012, Macedonia Travel & Tourism Economic Impact 2012, Malta Travel & Tourism Economic Impact 2012, Portugal Travel & Tourism Economic Impact 2012, Romania Travel & Tourism Economic Impact 2012, Slovenia Travel & Tourism Economic Impact 2012, Spain Travel & Tourism Economic Impact 2012, Turkey Varvaressos, S.1987. “Le tourisme en Grece. Problematique, etude du marche, structure du produit, impact

economique, tendances futures”, These de Doctorat, Universite Paris VIII, 1987. Vergniol, G,1976. “L’ influence economique du tourisme international dans les pays en voie de

developpement.L’ exemple de la Cote d’ Ivoire”, C.H.E.T., Col. “Les Cahiers du Tourisme”, B no 22, Aix-en-Provence,pp:2.

Vergniol, G.1977. “La Planification du Tourisme dans les pays pauvres”C.H.E.T..,Col. “Les Cahiers du Tourisme “,C no 54, Aix-en-Provence,pp:64.

Wagner, J. E.1997. “Estimating the economic impact of tourism”, Annals of Tourism Research,Vol. 24, No. 3,pp: 592-608.

Walterspiel, G.1974. “ Fremdenverkehr ,in Tietz,B.(hrsg),Handworterbuch Western and European Experiences”,London. Belhaven Pres.

Wanhill ,S. 2001. “Issues in Public Sector Involvement”,in Faulkner B,Moscardo G. and Laws E (eds), “Tourism in the 21st Century.Lessons from Experience”,New York:Continuum,pp:222-242.

Weiss, J. 2000. “ Assessing the Poverty Impact of Policy, Development and Project Planning Centre”. University of Bradford, UK. West,G. 1995. “ Comparison o Input-Output,Input-Output +Econometric and Computable General Equilibrium

Models at the Regional Level”,In: Economic Sustem Research 7,pp: 209-227. World Bank. 2011. World Development Indicators 2011. Young,K.H. 1969. “An abstract mode approach to the demand for travel.” Transportation Research.Vol.3.pp:

443-461. Zaman, Gh., Surugiu, M. and Surugiu, C. 2010a. “Propagation effects of taxes in Romania: An input-output

analysis”, Romanian Journal of Economics, Issue 1 pp: 76-94.

 157 

 

Zaman, Gh., Surugiu, M. and Surugiu, C. 2010b. “Time-Stability of the Coefficients: an Input-Output Analysis on Romania Case”, Analele Ştiinţifice ale Universităţii "Alexandru Ioan Cuza" Iaşi, Vol. 57, pp: 483-503.

Zaman,G., Vasile,V., Surugiu,M-R. and Surugiu,C. 2010. “Tourism and Economic Development in Romania: Input-Output Analysis Perspective.” Romanian Journal of Economics.pp:6-37.

Zhang, J.and Jensen, C.2005. “ Comparative Advantage in Tourism: A Supply-Side Analysis of Tourism Flows1.”To the 45th Congress of the European Regional Science Association,Amsterdam.

Zhang,J. 2001. “Tourism Impact Analysis on Danish Regions”,Paper for 41th Congress of the ERSA, Croatia. Zhou, D., Yanagida,J.F.. Chakravorty,U. and Leung,P. 1997. “Estimating economic impacts from tourism”,

Annals of Tourism Research, Vol. 24, pp: 76-89. Βαρβαρεσος,Σ.2000. “Τουρισμος. Οικονομικες Προσεγγισεις”.2ηεκδ.,Αθηνα.Προπομπος. pp:239. Ζαχαρατος, Γ.Α. 2000. “Ας Δούμε Επιτελοuς τον Τοuρισμο ως Βιομηχανια”, Οικονομικος Ταχυδρομος,5-01-

2002,pp: 38-41. Λαγού, Δ.1996. “Οι Οικονομικεσ Επιπτωσεισ Του Τουρισμου Στην Περιφερειακη Αναπτυξη”. Αθηνα,1996. Ζαχαρατος ,Γ.Α. 2000a. “ Package Tour”,Aθηνα,Προπομπος. Ηγουμενάκης, Ν.Γ., Κραβαρίτης, Κ. Ν., και Λύτρας, Π.Ν. 1999. “Εισαγωγή στον Τουρισμό”, Εκδόσεις Inter-

books, Αθήνα. Ηγουμενάκης, Ν. 1997. “Τουριστική Οικονομία”, Τόμος Α', Έκδοση Β', Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. Ηγουμενάκης, Ν. 1999 “Τουριστική Πολιτική”, Έκδοση Β', Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. Ηγουμενακης,Ν. 1999 “Τουριστικο Μαρκετινγκ”. Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. Ηγουμενάκης, Ν. 2000. “Tουρισμος και Αναπτγξη”. Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. Ηγουμενάκης, Ν. 2007. “Tουριστικη Oικονομια”. Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. OECD.Stat Extracts.Organization for Economic Co.operation and Development.(www.oecd-ilibrary.org/statistics) Banka Botërore (http://www.worldbank.org/) Banka e Shqipërisë (http://www.bankofalbania.org/) INSTAT.Instituti i Statistikës në Shqipëri (http://www.instat.gov.al/al/home.aspx) Ministria e Financave (http://www.minfin.gov.al/) MTKRS.Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve.( http://www.mtkrs.gov.al/)

 158