UNIVERSITETI “FEHMI AGANI” GJAKOVË

FAKULTETI I MJEKËSISË

PROGRAMI: MAMI

PUNIM DIPLOME

ABORTET SPONTANE DHE KUJDESI INFERMIEROR

Kandidate: Mentor:

Teuta Hasanaj Prof.Ass.Dr. Faton Hoxha

Lendita Meshi

Gjakovë, tetor 2020.

2

PUNIMI ËSHTË REALIZUAR NË PËRPUTHJE ME RREGULLOREN E

UNIVERSITETIT

MENTORI I PUNIMIT:

Prof.Ass.Dr. Faton Hoxha, profesor në Universitetin “Fehmi Agani” në Gjakovë.

Punimi përmban:

42 faqe

5 figura

2 tabela

2 fotografi

3

DEKLARATA E KANDIDATEVE

Deklarojmë se në këtë punim:

Puna jonë finale është kryesisht rezultat i punës hulumtuese;

Puna është korigjuar në pajtim me komentet e mentorit dhe anëtarëve të komisionit;

Jemi kujdesur që publikimet dhe mendimet e autorëve të tjerë, të cilat janë të cituara

dhe deklaruara në këtë temë të janë cituar në pajtim me rregulloren për punimin e

diplomës të Universitetit “Fehmi Agani” në Gjakovë;

4

Mirënjohje

Një falënderim special i dedikohet mentorit të punimit, Prof.Ass.Dr. Faton Hoxha për ndihmën

dhe mbështetjen e çmuar që më ofroi përgjatë këtyre viteve dhe për kontributin e tij në

finalizimin e punimit të diplomës, produkt i shumë orëve konsultimi, këshillimi dhe mbështetje

nga ana e tij. Faleminderit profesor!

Njëherit i jemi thellësisht mirënjohëse edhe personelit akademik të Universitetit të Gjakovës

“Fehmi Agani”, konkretisht profesorëve të Programit -Mami- të cilët kanë kontribuar në

përfundimin me sukses të studimeve themelore.

Mirënjohje dhe falenderime edhe për panelistët e punimit të diplomës të cilët me përkushtim

kanë dhënë kontributin e tyre në punim.

5

PËRMBAJTJA:

DEKLARATA E KANDIDATEVE..................................................................................................... 3

Mirënjohje ........................................................................................................................................... 4

Abstrakti ................................................................................................................................................. 7

Hyrje ....................................................................................................................................................... 8

Qëllimi i punimit ................................................................................................................................. 9

Metodologjia ..................................................................................................................................... 10

Shtjellimi i temës ............................................................................................................................... 10

KAPITULLI –I- .................................................................................................................................... 11

1. Aborti dhe epidemiologjia e aborteve ............................................................................................. 11

1.1. Etiologjia dhe llojet e abortit .................................................................................................. 12

1.2. Aksesi në abort të sigurt ......................................................................................................... 13

KAPITULLI-II- .................................................................................................................................... 14

2. Aborti spontan dhe periudha embrionale ........................................................................................ 14

2.1. Çfarë është aborti spontan? ..................................................................................................... 15

2.2. Etiologjia e abortit spontan ..................................................................................................... 16

2.3. Shkaqet e abortit .................................................................................................................... 18

2.4. Pse ndodhin abortet spontane? ................................................................................................ 20

2.5. Cilat janë shanset për të pasur një abort spontan? .................................................................... 22

2.6. Parandalimi i abortit spontan .................................................................................................. 23

2.7. Klasifikimi i aborteve spontane .................................................................................................. 24

2.7. Diagnostifikimi dhe trajtimet pas abortit ................................................................................. 24

2.8.1. Trajtimi ................................................................................................................................ 25

2.8.2. Terapia klinike ..................................................................................................................... 25

2.8.3. Pasojat dhe komplikimet .......................................................................................................... 26

2.8.4. Përjetimet pas abortit spontan dhe planifikimi tjetër familjar .................................................... 28

KAPITULLI-III- .................................................................................................................................. 29

3. Kujdesi infermieror i bazuar në spital ............................................................................................. 29

3.1. Kujdesi infermieror i përjetuar në situata aborti ...................................................................... 29

3.2. Roli i procesit infermieror tek pacientet që kanë pësuar abort spontan ..................................... 30

3.3. Edukimi për Promovimin e Shëndetit ................................................................................. 30

3.4. Nevoja për mbështetje në situatat e abortit .......................................................................... 32

6

3.5. Detyrat infermierore ........................................................................................................... 32

a) Ndihma e parë tek abortet ....................................................................................................... 33

b) Vlerësimi infermieror ............................................................................................................. 33

c) Ndërhyrja infermierore ........................................................................................................... 33

d) Vlerësimi i rezultateve............................................................................................................ 33

4. Diskutimi ....................................................................................................................................... 34

5. Përfundime .................................................................................................................................... 35

6. Rezyme ......................................................................................................................................... 36

Summary ........................................................................................................................................... 37

7. Literatura ....................................................................................................................................... 39

CV e shkurtër e kandidateve .............................................................................................................. 41

7

Abstrakti

Të gjithë ne kemi opinionin tonë pro apo kundër abortit qoftë kjo një shtatzani e dëshiruar e

njohur si abort spontan që përfshin humbjen e një fëmije para javës së 20-të të shtatzënisë, apo e

padëshiruar e njohur si abort i induktuar.

Aborti në terminologjinë mjekësore konsiderohet si një ndërprerje e shtatzënisë me daljen e

fetusit dhe materialeve placentare jashtë mitrës. Një abort mund të ndodhë spontanisht, dhe si i

tillë është quajtur një dështim.

Rreth 20% e shtatzënive ndërpriten për shkak të abortit spontan. Me nje abort spontan do të

kuptojmë një abort që ndodh për shkaqe natyrore. Egzistojnë raste të ndryshme që kur kalohet

periudha më e vështirë e shtatzënisë, mund të flitet dhe për lindje të parakohshme. Aborti

spontan që zakonisht ndodh në tremujorin e parë të shtatzënisë përjetohet rëndë dhe shumë

shpesh shoqërohet me anomali të ndryshme gjenetike të fetusit ose mos pozicionimin e vezës së

fekonduar në mitër.

Roli i infermieres në raport me pacienten e cila mund të ketë përjetuar abort spontan ose rrezikon

të ketë abort spontan, është shumë i rëndësishëm në diagnostifikimin, trajtimin gjatë

gjakderdhjeve të mundshme, administrimin medikamentoz dhe mbikqyrjen e vazhdueshme të

pacientes.

8

Hyrje

Aborti përkufizohet si termini i parakohshëm i lindjes, përpara se fetusi të jetë i aftë të mbijetojë

në mënyrë indipendente para javës së 20-të të shtatzëanisë dhe kur pesha e tij është nga 300g –

1000g. 1

Organizata Botërore e Shëndetësisë, abortin spontan e konsideron si një element i cili i referohet

humbjes së produktit të konceptuar para javës 20 -të të shtatzënisë, kur kjo gravidancë nuk është

provokuar nga faktorë ekstern dhe abort i induktuar kur provokohet nga faktorë ekstern. 2

Aborti është karakterizuar si një problem i shëndetit publik, për shkak të morbiditetit dhe

mortalitetit të lartë, si dhe natyra e paligjshme sidomos vendet të cilat nuk e kanë të lejueshëm

abortin.3

Sipas po të njejtës organizatë është e rëndësishme që të bëhet pasqyrimi klinik i abortit dhe

ndarja mes abortit të hershëm dhe abortit të vonshëm. Aborti i hershëm përfshin vdekje fetale

deri në 12 javë të shtatzënisë ndërkaq aborti i vonshëm deri në 22 javë të shtatzënisë.4

Studimet e bëra nga OBSH vlerësojnë se të paktën 33% e të gjitha grave që kërkojnë kujdes

spitalor për komplikimet e lidhura me abortet janë më pak se 20 vjeç.5

Punimin me titull “Aborti spontan dhe kujdesi infermieror” e kemi realizur në tre kapituj duke u

përpjekur që në secilin prej tyre të paraqesim nëntituj të cilët i korespodojnë temës së trajtuar.

1Sharon Mantik Leëis, RN, PhD, Idolia Cox Collier, DNSc, RNCS; Medical Surgical Nursing

(Assessment and Management of Clinical Problems) Third Edition; 1424-1427. 2 Bartlett LA et al. Risk factors for legal induced abortion related mortality in the United States.

Obstetrics and Gynecology, 2004, 103:729–737. 3 Ëorld Health Organization (WHO), Unsafe Abortion: Global and Regional Estimates of the

Incidence of Unsafe Abortion and Associated Mortality in 2008, sixth ed., Geneva: ËHO, 2011 4 Plouffe L Jr, Ëhite EË, Tho St, i sur. Etiology factors of recurent abortion and subsequent

reproductive performance of couples. Am J Obstet Gynecol 1992; 5 Christiansen OB. A fresh look at the cause es and treatmans of reccurent miscarriage,

especially its immunological aspect. Human Reproduction Update 1996.

9

Kapitulli parë pasqyron në mënyrë të përgjithshme abortin, etiologjinë dhe llojet e abortit në

përgjithësi.

Kapitulli i dytë në mënyrë të detajuar prezanton thelbin e temës duke ndaluar në secilin element

që ka të bëjë me abortin spontan, pasojat, diagnozen, trajtimin e të tjera.

Kapitulli i tretë elaboron kujdesin infermieror që duhet marrë pacientet të cilat kanë pasur abort

spontan.

Qëllimi i punimit

Punimi “Abortet spontane dhe kujdesi infermieror” synon të prezantoj një kronologji të të

dhënave lidhur me abortet spontane, shkaktarët, ndërlikimet, trajtimet dhe mundësinë për fillimin

e një shtatzënie të re pa rrezikuar abort tjetër.

Gjithashtu synojmë të paraqesim edhe një vlerësim konkret mes lidhjes së abortit dhe statusit

psikologjik tek gratë në raport me faktorë të tjerë.

Metodologjia e përdorur për realizimin e këtij punimi është rishikimi i literaturës. Për punimin e

temës është shfrytëzuar literaturë nga biblioteka e Fakultetit të Mjekësisë në Gjakovë, si dhe

literaturë nga libra të ndryshme me referenca kombëtare dhe ndërkombëtare shoqëruar edhe me

faqe zyrtare nga interneti.

Objektivat:

Studentët të njohin shkaqet, pasojat dhe si trajtohen abortet spontane

Cilat janë detyrat dhe përgjegjësitë e kujdesit infermieror si dhe roli i profesionistëve të

gjinekologjisë dhe obstetrikës në raport me pacientët.

10

Metodologjia

Punimi me titull “Abortet spontane dhe kujdesi infermieror”, është realizuar sipas planifikimeve

metodologjike të cilat e kanë plotësuar punimin. Fillimisht kemi përdorur metodën shkencore

kërkimore të shoqëruar me analizë dhe sintezë.

Ky punim është përmbledhje e të dhënave teorike ku pjesa më e madhe e tij është e shkruar në

bazë të literaturës profesionale nga dega e gjinekologjisë dhe akusherisë, ështe përdorur edhe

literaturë elektronike nga biblioteka elektronike.

Shtjellimi i temës

Të dhënat nga literatura tregojnë se me rritjen e moshës rritet edhe prevalenca e aborteve

spontane. Aborti spontan është ndalimi i papritur i zhvillimit të embrionit, që kur pasohet me

daljen e tij jashtë mitrës quhet komplet. Abortet spontane para javës së 12 janë më të shpeshta se

ato pas kësaj jave. Është komplikacioni më i shpeshtë i tremujorit të parë të shtatzënisë dhe

ndodh në 15-20% të shtatzënive. Këtu nuk përfshihen rastet e aborteve në shtatzënitë ende të

padiagnostikuara. Rastet e aborteve shumë të hershme janë edhe më të shpeshta. Ndodh që gratë

me cikle të rregullta menstruale, në raste të rralla kanë vonesë të menstruacioneve nga disa ditë

deri në 1 javë. Që të parandalosh një pasojë, duhet të parandalosh ose të trajtosh shkakun e saj.

Por është fakt se në disa raste shkaku i abortit spontan mbetet i panjohur. Në shumicën e rasteve

shkak janë anomalitë kromozomike të embrionit që çojnë në ndërprerjen e zhvillimit të tij dhe

përfundimi është i pashmangshëm, pavarësisht nga masat që merren. Edhe defiçiti i progesteronit

që mund të bëhet shkak për abort të hershëm, nuk është e provuar shkencërisht se mund të

parandalohet nga terapia, me këtë hormon gjatë tremujorit të parë të shtatzënisë. Kjo mund ta

vonojë në kohë abortin deri në disa ditë, por me shumë mundësi nuk e shmang dot atë.

Fjalët kyçe: Aborti, aborti spontan, kujdesi, mosha gestative, mosha maternale

11

KAPITULLI –I-

1. Aborti dhe epidemiologjia e aborteve

Emërtimi abort (abortus) vjen nga fjala latine abortion- hedhje, dështim, qitje ose ndarja e vezës

së mbarësuar nga java e 28 të jetës intrauterine si abort- ndërprerje e shtatzënisë dhe dalje e

fetusit dhe materialeve placentale jashtë mitrës.

Llojet të abortit:-abort spontan (abortus spontaneous), abort habitual (abortus habitualis), abort

artificial (abortus artificialis) dhe abort i vonshëm i cili mund të ndodh nga muaji i tretë i

shtatzënisë deri në të shtatin.6

Aborti është konsideruar si i ligjshëm dhe i lirë për herë të parë në historinë e revulucionit

komunist në 1917. Nga 210 milion shtatëzëni që ndodhin në botë ç‘do vit, rreth 79 milion

vlerësohen të jenë të padëshiruara, nga këto më shumë se 50% përfundojnë në abort.7

Dallojmë: abort të hershëm i cili ndodh deri në muajin e tretë të shtatzënisë dhe abort të vonshëm

prej muajit të tretë deri të shtatin. Aborti mund të jetë spontan nëse ka ndodhur pas

instrumentimit të dhunshëm ose metoda tjera. 8

Sipas klasifikimit të abortit dhe sipas shteteve në Evropë, Kosova zë nga 20 -30% të numrit të

aborteve. Në vendin tonë në mbështetje të netit 65 në Kushtetutën e Kosovës, aborti u legalizua

në vitin 2008, ligji nr.03L-110, me 25 nene i ndarë në 3 pjesë ku neni 4,5,6,7 lejohet ndërprerja

e shtatëzënisë në bazë të disa kritereve:

Ky ligj siguron respektimin e çdo qënije njerëzore që në fillim të jetës, parim i cili nuk shkelet,

përveç rasteve kur është e domosdoshme dhe në kushtet e përcaktuara në ligj. Asnjë mjek nuk

është i detyruar të kryej abort kundër vullnetit të tij (Ligji NR03-l110 për ndërprerjen e

shtatëzanisë)

Sipas këtij ligji aborti lejohet deri në javën e 10-të të shtatzënisë dhe pas kësaj periudhe, në

varësi të shëndetit të nënës dhe fetusit, nevojitet leje e veçantë që jepet nga një komision

mjekësor i specializuar.9

6 Besek and Novak, Gjinekologjia; kap.18, fq, 601 7 ISHP 2012, Abortion Surveillance System in Albania Study12-Albania-Report-July2013-

FINAL.pdf 8 Dragomir Mladenović; Zorica Mladenović-Bogdanović; Aleksandra Mladenović-Mihailović

Ginekologija i Akušerstvo –, Beograd 2008,

12

Ndërkaq sipas këtij ligji çdo ndërprerje e shtatzënisë pas javës së dhjetë (10) është në

kundërshtim me Ligjin e Shëndetësisë dhe duhet të bëhet me komision shëndetësor profesional.

Në ligj përcaktohet qartë se personeli shëndetësor duhet të njoftojë gruan që kërkon të ndërpresë

shtatzaninë mbi rreziqet shëndetësore që mund të sjellë aborti, dhe po ashtu të informojë gruan

dhe çiftin mbi të drejtat ligjore që rrjedhin nga ligji për ndërprerjen e shtatëzënisë. Gruaja duhet

të informohet edhe për institucionet që ofrojnë mbështetje financiare dhe psiko-sociale për gratë,

si dhe për klinikat dhe spitalet që kryejnë ndërprerje shtatzanie sipas standardeve të miratuara.

Në rast se gruaja përsërit kërkesën për të ndërprerë shtatzëninë, mjeku kërkon dhënien e

konfirmimit me shkrim nga gruaja në kohëzgjëtje prej 7 ditëve nga kërkesa e parë.

1.1. Etiologjia dhe llojet e abortit

Diagnozat e abortit sipas klasifikimit të ICD-9 qëndrojnë të ndara në disa grupe

Aborti spontan

Mola hidatiforme (barra molare)

Barrë ektopike (GEU)- Fetus i vdekur in utero

Dështimi njohur si (abort) i provokuar

NVB (ndërprerje vullnetare e barrës me pagesë)

Profesionistët shëndetësor në punime të ndryshme shkencore lidhur me abortet kanë treguar se është

mjaft e vështirë të dihet saktësisht shkaktari i saktë pse aborti ka ndodhur tek një paciente.

Megjithatë egzistojnë disa faktorë të listuar të cilët mund të dërgojnë pacienten deri në një abort siç

janë:

Ndryshime ne karyotipin

Infenksione të ndryshme,

Treponema pallidum,

Clamidia (clamydia)

Herpez,

Virusi i thjeshtë ,

9LIGJI NR.03/L-110 PËR NDËRPRERJEN E SHTATZËNËSISË

13

Sëmundje të ndryshme si diabeti, çrregullimet kardiovaskulare, renale, defekte të uterusit,

çrregullime imunologjike, traumat e ndryshme etj.

Ndërkaq sa i përket simptomave ato mund të jenë nga më të ndryshmet megjithatë studimet

tregojnë se kryesisht pacientja mund të ketë gjakderdhje në mënyrë progresive, rritje të

dhembjeve abdominale, dhembje të shpinës, plogështi të vazhdueshme si dhe në disa raste edhe

rritje të temperaturës së trupit.

1.2. Aksesi në abort të sigurt

Tre në dhjetë nga të gjitha shtatëzënësitë përfundojnë në abort të induktuar. Pothuajse gjysma e

të gjitha aborteve janë të pasigurta, dhe pothuajse të gjitha këto aborte të pasigurta ndodhin në

vendet në zhvillim.

Abortet janë të sigurta kur ato kryhen me një metodë të rekomanduar nga OBSH dhe që është e

përshtatshme për kohëzgjatjen e shtatzënisë dhe kur personi që kryen abortin ka aftësitë e

nevojshme. Aborte të tilla mund të bëhen duke përdorur tableta (abort mjekësor) ose një

procedurë të thjeshtë ambulatore.

Kur gratë me shtatzëni të padëshiruar nuk kanë akses në abort të sigurt, ato shpesh përdorin abort

të pasigurt. Një abort është i pasigurt kur kryhet nga një person që nuk ka aftësitë e nevojshme

ose në një mjedis që nuk përputhet me standardet minimale mjekësore. Karakteristikat e një

aborti të pasigurt prekin rrethanat e papërshtatshme para, gjatë ose pas një aborti.

Aborti i pasigurt mund të dërgoj pacienten në rrezik të menjëhershëm shëndetësor me

komplikime të ndryshme duke rrezikuar edhe jetën.

14

KAPITULLI-II-

2. Aborti spontan dhe periudha embrionale

Aborti spontan llogaritet atëherë kur kemi humbjen e një fëmije para javës së 20-të të

shtatzënisë.

Ky përcaktim arbitrar i moshës është bërë më pak i dobishëm ngase koha preembrionale është

konceptim në 5 javët e para nga dita e parë e menstruacioneve të fundit. Periudha embrionale

llogaritet të jetë nga java e 6-të deri në javën e 9- të të shtatzënisë, dhe periudha fetale nga java e

10-të deri në lindje.

Deri në 50% të të gjitha shtatëzënive përfundojnë në abort, më shpesh para se një grua të

humbasë një periudhë menstruale apo edhe ta dijë se është shtatzënë. Rreth 15% -25% e

shtatzënive të njohura do të përfundojnë në një abort spontan. Më shumë se 80% e aborteve

spontane ndodhin brenda 3 muajve të parë të shtatzënisë. Abortimet kanë më pak të ngjarë të

ndodhin pas 20 javësh dhe kur ndodh diqka e tillë mjekët i quajnë abortime të vonshme. Shumica

e aborteve ndodhin kur foshnja e palindur ka probleme fatale gjenetike dhe në të shumtën e

rasteve këto probleme nuk kanë të bëjnë me nënën.10

10 Suanne-M-Klausen, Abortion, Under Apartheid; Oxford Scholarship Online: November 2015,

fq.156-198.

15

Probleme të tjera që mund të rrisin rrezikun e abortit spontan përfshijnë:

Figura 1. Probleme që rrisin rrezikun e abortit spontan

2.1. Çfarë është aborti spontan?

Në literaturën mjekësore aborti spontan llogaritet një ndër komplikacionet më të shpeshta të

shtatzënisë duke u përkufizuar si një ngjarje që ndodh para javës së 20-të të shtatzënisë. Një

situatë e tillë nënkupton daljen e pjesshme ose të plotë të embrionit apo fetusit (fetusi duhet të

peshojë nën 500 gr). Megjithëse, incidenca e vërtetë e abortit spontan është e panjohur, afërsisht

15% të shtatzënive klinike dhe 20% e atyre të evidentuara përfundojnë në abort spontan.

Rreth 80% e aborteve spontane hasen para javës së 12-të të shtatzënisë dhe për të qenë më të

saktë, nga studimet e fundit, para javës së 9-të të shtatzënisë. Incidenca e abortit ndikohet nga

mosha e nënës dhe nga një numër faktorësh që ndikojnë në shtatzëni, duke përfshirë dështimet

paraprake, lindje para kohe, lindjet e më parshme me keqformime kongjenitale ose defekte

gjenitale.11

11Glimore DH, Mc Nay. Spontaneus fetal loss rate in early pregnancy. Lancet 1985,

16

Aborti spontan zakonisht i referohet humbjes së produktit të konceptuar para javës 20-të të

shtatzanisë, kur kjo gravidancë nuk është provokuar nga faktorë ekstern. 12

Aborti spontan takohet nga 13 % deri në 20% të gjitha shtatzënive të diagnostikuara. Rreth 20 %

e grave shtatzëna nëse kanë pak hemoragji para javës së 20 të gravidancës, afërsisht gjysma e

këtyre shtatzënive do të përfundojnë në abort.13

Por edhe pse aborti është i zakonshëm, ai mund të jetë i vështirë emocionalisht. Ndjenjat e

pikëllimit dhe humbjes janë normale pas humbjes së një shtatzënie.

Foto 1. Embrioni vdes para javës së 20-të.

2.2. Etiologjia e abortit spontan

Arsyeja më e zakonshme e abortit shtrihet në anën e vezës së fekonduar, çdo abort tjetër ndodh

për shkak të pamundësisë së embrionit të zhvillohet siç duhet. Disa autorë deklarojnë se deri në

70% të të gjitha aborteve janë rezultat i anomalive embrionale. Anomalitë e embrioneve ndodhin

si pasojë e anomalive kromozomale ose si pasojë e ndikimeve të dëmshme ekzogjene (të

jashtme) siç janë efektet e dëmshme të rrezeve X ose efektet e tretësve organikë dhe dehjes

(dehja nga merkuri).

12 Finer, Lawrence B.; Frohwirth, Lori F.; Dauphinee, Lindsay A.; Singh, Susheela; Moore, Ann

M. (2005). ―Reasons U.S.Ëomen Have Abortions: Quantitative and Qualitative Prespectives‖

(PDF): 110–118. 13 S. Berek Janathan. Gjinekologjia e Berek dhe Navak. Tabernakul 2014

17

Etiologjia e aborteve spontane kryesisht është e specifikuar në katër faktorë themelorë të cilët

janë si më poshtë:14

Faktorët embrionalë – Shumë defekte intrinsike ireversibile në frytin në zhvillim mund

të shkaktojnë dështime të ndryshme sporadike. Këto kryesisht mund të sjellin anomali

kromozomike, qeliza anormale të embrionit, inplantim defektoz, defekte në zhvillimin e

placentes, dëmtime aksidentale të fetusit dhe ndoshta dhe për shkaqe të tjera ende të

panjohura.

Anomalitë morfologjike dhe gjenetike – Përgjegjëse për një përqindje të lartë të

aborteve spontane të hershme janë edhe Aneuploidet (numër jonormal kromozomesh) të

cilat shpesh numërojnë rreth 50% të aborteve. Gjithashtu duhet theksuar se edhe trizomitë

autozomale janë të parat për çdo kromozom, më përjashtim të kromozomit 1.

Faktorët prindër, sëmundjet sistemike amtare- Infeksionet amëtare: organizma të tillë

si treponema pallidium, chlamydia trachomatis, neiseria gonorrhoea, streptocosus, virusi

herpes simplex, mykoplazma, kuroplazma dhe listeria monocytogene përbëjnë shkas për

abortet spontane. Sëmundjet të tjera: çrregullimet endokrine të tilla si: hipertiroidizmi ose

diabeti mellitus i pa kontrolluar, çrregullimet kardiovaskulare si: hipertensioni, sëmundjet

renale, sëmundjet sistemike të indit lidhor, si LES (Lupusi Eritematoz Sistemik) mund të

shoqërojnë abortin spontan.

Faktorët toksik dhe traumat – agjentë të tillë si radiacioni, medikamentet, antitumorale,

gazet anestetike, alkooli dhe nikotina, kanë treguar që janë embriotoksike. Të tjerët agjent

si: oksidi i etilenit dhe formaldehider mund të jenë toksikë. Trauma e drejtëpërdrejtë, të

tilla si dëmtimet të uterusit nga armët e zjarrit, ose traumat e tërthorta siç janë ato

kirurgjikale ose aksidentet, mund të rezultojnë në aborte spontane.15

14 Gabbe, Niebyl, Simpson, Obstetrika; Humbja e shtatëzënisë, Tiranë, 2017, fq. 628-64

15 Simpson JL, Carson SA. Causes of fetal loss. Oxford University Press 1993,

18

Klasifikimi i nëngrupeve të abortit spontan sipas klinikës 16

Rrezik aborti Hemoragji vaginale në prani të një shtatzanie funksionale

nuk ka ndryshime në cerviks.

Aborti iminent ( i

pashmangshëm)

Ndodh kur cerviksi është i dilatuar dhe membranat janë

rupturuar, produktet e konceptimit mbeten në uterus

Missed abort Karakterizohet nga vdekja intrauterine e fetusit dhe mbajtjen

e produkteve të konceptimit (mungesa e aktivitetit kardiak

embrional) në ekzaminimin ekografik pas 7-javëve

gravidancë

Abort inkomplet (jo i plotë) Kemi daljen në ambjentin ekstra uterin të një pjese

embrionale dhe membranave por kemi evidente hemoragji

progresive.

Aborti komplet I referohet daljes spontane të gjitha produkteve të

konceptimit. Aborti habitual

Tabela 1. Klasifikimi i nëngrupeve të abortit spontan

2.3. Shkaqet e abortit

Gjatë shtatzënisë, trupi i gruas furnizon hormone dhe lëndë ushqyese për fetusin në zhvillim

duke ndihmuar që fetusi të rritet. Shumica e aborteve në tremujorin e parë ndodhin sepse fetusi

nuk zhvillohet normalisht.

Rreth 50 për qind e aborteve spontane lidhen me kromozome shtesë ose që mungojnë.

16 Davidson, Maternal Newborn Nursing, Spontaneous Abortion (Miscarriage); fq.451

19

Më shpesh, problemet e kromozomeve vijnë nga gabime që ndodhin rastësisht kur embrioni

ndahet dhe rritet dhe jo nga problemet e trashëguara nga prindërit.

Foto 2. Ndarja e emrionit

Anomalitë kromozomale mund të çojnë në:

Figura 2. Anomalitë kromozonale

20

2.4. Pse ndodhin abortet spontane?

Shenjat më të zakonshme klinike të abortit janë gjakderdhja vaginale ose dhimbja e legenit, dhe

ndonjëherë aborti shihet në ultratinguj si një zbulim aksidental në gratë asimptomatike. Çdo

gjakderdhje nga një grua shtatzënë ose dhimbje legeni kërkon trajtim të mëtejshëm.

Gjakderdhja nga vagjina, pra gjakderdhja e shoqëruar me abort, varion nga gjakderdhja e pakët

në kafe në gjakderdhje shumë të mëdha dhe të forta vaginale. Aborti spontan nuk mund të

parashikohet nga sasia ose pamja e gjakderdhjes.

Gjegjësisht, gjakderdhja vaginale është e zakonshme në tremujorin e parë, që ndodh në 20% deri

40% të grave shtatzëna. Edhe gjakderdhja e madhe dhe e zgjatur nuk ka pse të shkaktojë një

rezultat të keq të shtatzënisë.

Shkaqe të tjera përfshijnë ilaçe teratogjene, implantimi i gabuar si shkak i anomalive të traktit të

riprodhimit femëror, qafa e mitrës e dobësuar, anomalitë e placentës, dhe infeksionet e nënave.17

Gratë që përdorin vaska të nxehta ose xhakuzi kanë dy herë më shumë gjasa të kenë abortet

spontane. 18 Ethet gjithashtu mund të rrisin rrezikun e abortit megjithëse rezultatet e hulumtimit

në lidhje me këtë hipotezë janë kontradiktore.

Keqformimet kryesore të shoqëruara zakonisht me sëmundje febrile tek gratë janë defekte të

tubit nervor.19

17Calleja-Agius, 2008; Cunninghamet al., 2010) 18Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve [CDC], 2005). 19Akademia Amerikane e Pediatrisë [AAP] & Kolegji Amerikan të obstetërve dhe gjinekologëve

[ACOG], 2007a).

21

FAKTORËT E RREZIKUT PËR ABORTIN SPONTAN PËRQINDJA

Anomalitë kromozomale fetale me 14%

Çrregullimet e sistemit imunitar, si lupus eritematoz, sëmundjet autoimune 10%

Mosha dhe obeziteti. (për gratë nën 20 vjeç)

(për gratë në moshën 40 vjeç)

12%

25%

Dështimet e mëparshme Femrat të cilat kanë pasur 2 apo me shume dështime të

njëpasnjëshme kanë risk më të lartë për të qenë pjesë e një

dështimi spontan në shtatëzaninë pasuese.

Sëmundjet kronike Sëmundje të ndryshme kronike, të veshkave apo mëlqisë apo

edhe diabetit janë rrisk për aborte spontane.

Probleme të mitrës dhe

qafës së mitrës

Në këtë grup bëjnë pjesë anomalitë e lindura të mitrës,

fibromioma, qafa e mitrës e keqformuar apo e dëmtuar nga

abortet e mëparshme.

Testet prenatale invasive Këtu përfshihen marrja e vileve koriale apo amniocenteza.

Pesha e gruas Ato gra të cilat mund të jenë anoreksike apo të qëndrojnë nën

peshën në raport me gjatësinë, por edhe gratë të cilat janë mbi

peshë janë tëpredisponuara të kenë aborte spontane.

Dukuritë si duhani, alkoolo

dhe drogat e ndryshme

Nëse gruaja shtëtëzën përdor në sasi të pakontrolluar dhe të

vazhdueshme drogën, alkoolin apo drogën mund të zvogëlojë

cilësinë e qelizave mbartese të materialit gjenetik si dhe dëmton

ambientin ku do bëhet konceptimi dhe me pas zhvillimi i

embrionit.

Tabela 2. Përqindja e faktorëve të rrezikut për abort spontan

Gjatë tremujorit të parë, shkaku më i zakonshëm i abortit është anomalia kromozomale e cila

shpjegohet si një dukuri që diçka nuk është e saktë me kromozomet e foshnjës. Shumica e

anomalive kromozomale janë shkaku i një veze të dëmtuar ose qelize spermatozoide të cilat janë

22

për shkak të një problemi në kohën kur zigota ka kaluar procesin e ndarjes. Arsyet e abortit janë

të ndryshme, dhe shumë shpesh nuk mund të identifikohen.

2.5. Cilat janë shanset për të pasur një abort spontan?

Faktorët infektivë dhe mjedisorë mund të shihen gjithashtu në tremujorin e parë e konsideruar si

humbje e shtatzënisë. Në abortin spontan të vonë, shkaku është zakonisht një faktor i nënës, për

shembull, pamjaftueshmëria e qafës së mitrës ose sëmundja e nënës, dhe vdekja e fetusit nuk

mund të paraprijë fillimi i abortit.20

Aborti spontan mund të jetë jashtëzakonisht shqetësues për çift që dëshiron një fëmijë. Shanset

për të kryer shtatzëninë e ardhshme për të përfunduar pas një aborti spontan janë po aq të mirë sa

ato janë për popullatën e përgjithshme. Pas kësaj, megjithatë, shanset e shtatzënisë së

suksesshme zvogëlohen me suksesin e secilit abort. Pas dy ose tre humbjeve radhazi, një grua

dhe partneri i saj duhet të vlerësohen dhe janë kandidate për këshillim gjenetik

20Valley, Jackson-Williams, & Fly, 2006, fq.125.

23

Figura 3. Cilat gra mund të kenë abort spontan

2.6. Parandalimi i abortit spontan

Parandalimi i abortit spontan është shumë i rëndësishëm, dhe përbëhet prej kontrolleve të

rregullta gjinekologjike para mbetjes shtatzënë dhe gjatë shtatzënisë, shmangia e faktorëve të

jashtëm të rrezikut dhe streset emocionale. Vajzat e reja të paktën një herë në vit duhet ta

vizitojnë gjinekologun dhe sipas nevojës nëse ekziston sekret vagjinal ose dyshim për sëmundje

të organit, ose nëse e dinë që në familje ekziston ndonjë çrregullim gjenetik. Të rinjtë

këshillohen që gjatë marrëdhënieve seksuale të përdorin mbrojtje nga sëmundjet e

transmetueshme infektive, herpes dhe papiloma virus, klamidia, mikoplazma dhe ureaplazma, të

cilat më vonë në jetë mund të paraqesin problem serioz gjatë shtatzënisë.

24

2.7. Klasifikimi i aborteve spontane

Abortet spontane ndahen në kategoritë e mëposhtme në mënyrë që ato të diferencohen klinikisht.

Supozohet se frekuenca e aborteve është më e lartë në shtatzënitë e panjohura klinikisht dhe

është rreth 13 - 16% e të gjitha shtatëzënësive.

Aborti spontan shpesh është një proces që mund të klasifikohet edhe si:

Abort i kërcënuar i cili mund të llogaritet atëherë kur egziston një shkallë e hershme e

shtatzënisë, gjakderdhje të mitrës shoqëruar me ngërç ose dhimbje të shpinës. Qafa e mitrës

mbetet e mbyllur. Kjo gjakderdhje shpesh është rezultat i implantimit.

Abort i pashmangshëm ose jo i plotë i shoqëruar me dhimbje barku ose shpine, me gjakderdhje

në qafë të mitrës së hapur. Aborti është i pashmangshëm kur ka një zgjerim ose rrjedhje të qafës

së mitrës apo kur ka një këputje të membranave. Gjakderdhja dhe ngërçet mund të vazhdojnë

nëse aborti nuk ka përfunduar.

Abort i plotë ndodh atëherë kur embrioni ose produktet e ngjizjes janë zbrazur nga mitra.

Gjakderdhja duhet të qetësohet shpejt, ashtu si çdo dhimbje ose ngërç. Një abort i përfunduar

mund të konfirmohet nga një ultratingull ose duke kryer një kiretazhë kirurgjik (D&C).

Abort i humbur ndodh në rastet kur gratë mund të përjetojnë një abort spontan pa e ditur atë.

Një abort i gabuar është kur vdekja embrionale ka ndodhur, por nuk ka ndonjë dëbim të

embrionit.

Nuk dihet pse ndodh kjo. Shenjat e kësaj do të ishin humbja e simptomave të shtatzënisë dhe

mungesa e toneve të zemrës fetale që gjenden në ultratinguj.

Abort i përsëritur (RM) konsiderohet atëherë kur përcaktohet si 3 ose më shumë aborte

spontane në tremujorin e parë radhazi. Kjo mund të prekë 1% të çifteve që përpiqen të krijojnë

barrë

2.7. Diagnostifikimi dhe trajtimet pas abortit

Rreziku i abortit përcaktohet në rastet kur pacientja ka hemoragji vaginale në një shtatzëni të

konfirmuar të cilës menjëherë duhet ti vlerësohet një anamnezë e plotë dhe ekzamini fizik. Në

një situatë të tillë menjëherë kërkohen analizat laboratorike (gjak, faktori Rh, dhe matja serike e

25

nivelit β-hCG) si dhe shumë shpesh rekomandohet aplikimi i antibiogramës për Gonorrea dhe

Klamidia shoqëruar edhe me Ultrasonografia transvaginale. [21]

Diagnostikimi me ultratinguj përdoret më shpesh për të konfirmuar dyshimin për një abort

spontan. Shfaqja e parregullt e fshikëzës gestacionale dhe madhësia që nuk është në proporcion

me madhësinë e embrionit shoqërohen me rrezikun e abortit. Po kështu, një qeskë e verdhë veze

e çrregullt mund të jetë e madhe për moshën e shtatzënisë, e parregullt, noton lirshëm në

fshikëzën e shtatzënisë dhe e kalcifikuar. Të gjitha më lart shoqërohen gjithashtu me shfaqjen e

abortit.

Nëse qesja gestacionale është më e madhe se 25 mm dhe nuk përmban qeskë të verdhë veze ose

embrion, ajo gjithashtu mund të konsiderohet një abort.

Në disa raste me të dhëna të paqarta menstruale, pasqyrë jo specifike klinike dhe prania e

faktorëve të tjerë që mund të ndërhyjnë në diagnozë, është e nevojshme që pacientes ti përsërisin

ekzaminimin për rreth një javë. Nëse një embrion më i madh se 7 mm është qartë i dukshëm dhe

nuk shihet asnjë aktivitet kardiak, konsiderohet një shtatzëni e vdekur.

2.8.1. Trajtimi

Trajtimi konsiderohet një tjetër element shumë specifik në rastet e aborteve spontane. Dilatacioni

dhe kyretazhi, aspirimi me vakum manual, evakuimi kirurgjikal i uterusit rekomandohet për

shkak të rrezikut për infeksion. Menaxhimi për pritje është i suksesshëm, pa ndërhyrje

kirurgjikale në 82-96 % të pacienteve. Në rastet e rrezikut për abort, rekomandohet regjim

shtrati, kufizim të aktiviteteve, dhe abstenim nga marrëdhëniet seksuale deri sa shenjat të jenë

zhdukur. Parandalimi i abortit spontan është i bazuar kryesisht në shmangien ose zbutjen e

ndonjërit nga faktorët e rrezikut të saj. Identifikimi i shkakut të abortit mund të ndihmojë për ta

parandaluar ndodhjenin e abortit spontan në të ardhmen.21

2.8.2. Terapia klinike

Një nga treguesit më të besueshëm të abortit spontan është prania e ngërçeve të legenit dhe

dhimbjes së shpinës. Këto simptoma zakonisht mungojnë në gjakderdhje të shkaktuara nga

polipet, çarjet e enëve të gjakut të qafës së mitrës ose erozioni i qafës së mitrës.

21 Molgaard-Nielsen, D., Svanström, H., Melbye, M., Hviid, A. i Pasternak, B.

(2016). Association between use of oral fluconazole during pregnancy and risk of spontaneous

abortion and stillbirth. Jama, 315(1), 58-67.

26

Gjakderdhja vaginale ndodh në 20% deri 25% të tremujorit të parë të shtatzënisë. Prej tyre,

afërsisht gjysma do të rezultojë në abort spontan. Disa ditë diktimi ose gjakderdhja e lehtë e

shoqëruar me dhimbje gjithashtu mund të rritet mundësia e abortit.

Vlerësimet për të ndihmuar në përcaktimin e shkakut të gjakderdhjes vaginale përfshijnë

ekzaminimi fizik për të përcaktuar praninë e polipit në qafën e mitrës ose erozioni i qafës së

mitrës, skanimi me ultratinguj për praninë e aktivitetit kardiak dhe një qese gestacionale.

Prania e një rrahje zemre të fetusit në ultratinguj siguron një gjasë të lartë që shtatzënia të

vazhdojë. Përcaktimi laboratorik i nivelit të hCG mund të konfirmojë shtatzëninë, por për shkak

se niveli i hCG bie ngadalë pas vdekjes të fetusit, nuk mund të konfirmojë një embrion / fetus të

gjallë. Nivelet e Hemoglobinws dhe hematokritit merren për të vlerësuar humbjen e gjakut.

Megjithëse nuk ka asnjë provë që mbështet vlerën e kufizimit të aktivitetit fizik, terapia e

përshkruar për gruan shtatzënë me gjakderdhje shpesh përfshin pushim në shtrat, abstenim nga

koitus dhe pushim. Nëse gjakderdhja vazhdon dhe aborti është i afërt ose i paplotë, gruaja mund

të shtrohet në spital, IV terapia ose transfuzionet e gjakut mund të fillojnë për të zëvendësuar

lënget, dhe kryhet dilatimi dhe kuretazhi (D&C) ose evakuimi përmes thithjes për të hequr

pjesën e mbetur të produkteve të konceptimit.

2.8.3. Pasojat dhe komplikimet

Profesionistët shëndetsor në studimet e tyre shkencore konsiderojnë se egzistojnë rreziqe dhe

komplikime të ndryshme tek pacientja si rezultat i abortit spontan. Sipas tyre ato mund të jenë

gjakderdhje të mëdha, inflamacione të vezoreve, sterilitet sekondar, kronik apo parametris.

Megjithatë mund të ketë edhe komplikime të tjera si pasojë e aportit spontan siç janë infeksione

të ndryshme si rezultat i përdorimit të instrumenteve të cilat mund të mos kenë qenë sterile.

Pjesët e mbetura, mbetjet e pjesëve të frutit dhe placentës shkaktojnë gjakderdhje të mëdha,

nxjerje të koagullimit dhe dhimbje në pjesën e poshtme të abdomenit. Në situate të tilla mund të

ketë raste edhe kur pacientes i jepen medikamente të cilat mund të shkaktojnë kontrakcione të

muskujve të mitrës dhe nxjerin pjesët e mbetura prej frutit.22

Egzistojnë pasoja të hershme dhe të vonshme.

Të hershmet janë: gjakderdhje të mëdha, inflamacion akut të vezorëve.

22 Henry Galan, Laura Goetzl, Mark Landon, Eric R. M. Jauniau Obstetrika-shtatzanite normale

dhe shtatzanite patologjike.

27

Pasojat e vonshme: sterilitet sekondar, adnexitis kronik dhe parametritis (të cilat japin

dhimbje të mëdha dhe zvogëlojnë lindjen e gruas), shtatëzani jashtë mitrës, kolpitis,

cervitis etj.

Komplikacionet tjera të cilat paraqiten pas abortit janë:

Infekcionet – dhe pas përdorimit të instrumenteve sterile e domosdoshme është përdorimi

i antibiotikëve, infeksioni paraqet komplikacion të shpeshtë te gruaja, edhe nëse nuk

shërohet mund të sjellë sëmundje serioze sterilitet, sepsë dhe vdekje.

Pjesët e mbetura, mbetje e pjesëve të frutit dhe placentës shkaktojnë gjakderdhje të

mëdha, nxjerje të koagulumit dhe dhimbje në pjesën e poshtme të abdomenit.

Ndonjëherë jepen barna të cilat shkaktojnë kontrakcione të muskujve të mitrës dhe

nxjerin pjesët e mbetura prej frutit.

Sindromi postabortal deri tek këto komplikacione vjen kur mitra nuk kontraktohet dhe

vjen deri te ndalja e gjakut në të e cila shkakton kontraktim dhe dhimbje në fundin e

abdomenit.

Përforimi paraqet depërtim të murit të mitrës me ndihmën e instrumentit me të cilin

kryhet aborti, nëse dëmtohet ndonjë enë e gjakut ose organ është i domosdoshëm

operacioni, prandaj aborti kryhet në klinik ku egzistojnë salla e operimit.

Ruptura e qafës së mitrës në abortet që kryhen në pjesën e dytë të shtatzanisë kanë gjasa

më të mëdha që të ndodhë kjo rupturë.

Embolia paraqet mbyllje e enëve të gjakut me embolus i cili mund të jetë ajr ose tromb,

klinikisht manifestohet me dhimbje në gjoks, cianozë dhe kollitje.

Komplikimet nga anestezioni, vjellje, marëmendje, reakcion alergjik etj.

Abort jo i suksesshem (vazhdimi i shtatzënisë) shumë rallë ndodh që abortusi të jetë jo i

suksesshëm, përderisa gruaja vazhdon me shtatzëninë.

28

Figura 4. Komplikacionet e abortit spontan

Sindromi postabortal deri tek këto komplikacione vjen kur mitra nuk kontraktohet dhe vjen deri

tek ndalja e gjakut tek e cila shkaktohet kontraktim dhe dhimbje në fundin e abdomenit.

2.8.4. Përjetimet pas abortit spontan dhe planifikimi tjetër familjar

Për gratë që kanë përjetuar një abort spontan kërkohet një kohë relativisht e gjatë për të

menaxhuar pikëllimin. Përderisa një pjesë e tyre mundohet ta marrin vetën brenda një kohe të

shkurtër, ka të atilla të cilave ju nevoiten muaj të tërë për të përmirësuar gjendjen e tyre

emocionale. Gjetjet tona tregojnë se nuk ekziston ndonjë mënyrë unike sipas së cilës gratë që

përjetojnë abortin mund të kalojnë shpejt këtë sfidë emocionale prandaj edhe ndjenjat e tyre të

luhatshme në këtë periudhë janë të natyrshme. 23

Gratë që kanë të ardhura të mjaftueshme për të paguar një mjek të kualifikuar ose për të bërë

ndonjë seancë këshilluese mund të ndihen më të forta në situata të tilla.

Ndërkaq gratë me gjendje të vështirë ekonomike e kanë më vështirë të përballojnë situatën e tyre

vetëm, pa u këshilluar me profesionistë për të tejkaluar më lehtë gjendjen në të cilën mund të

ndodhen paraprakisht. Shumë persona që kryejnë aborte kanë si qëllim kryesor shpejtësinë dhe

sigurinë e tyre. 24

Ato shpesh nuk përdorin anestezi sepse periudha e rimëkëmbjes nga anestezia është e gjatë dhe

kërkojnë që ta nxjerrin gruan nga kabineti sa më shpejt të jetë mundur.

23 Sylejmani Selami, Shëndeti riprodhues dhe etika, 2005. 24 G. Gabbe Steven. Obstetrika. Tabernakul 2013,

29

KAPITULLI-III-

3. Kujdesi infermieror i bazuar në spital

Infermieri ushtron një profesion në shërbim të shëndetit dhe të jetës i cili detyrë primare ka

sigurimin e asistencës infermierike të kualifikuar, dhe në të njejtën kohë të paraqes përgjigje

profesionale të reja, për të favorizuar një bashkëpunim të ndërsjelltë me mjekun dhe pacientin

gjithsesi.

Kujdesi infermieror rëndësi të veçantë duhet ti kushtoj dimensionit të kodit etik të stafit

infermieror i cili vazhdimisht duhet të punoj mbi bazën e këtyre parimeve:

Dimensionin njerëzor apo human;

Dimensionin e marrëdhënieve sociale;

Dimensionin teknik dhe operativ.

Pas çdo trajtimi, pacienti duhet të ketë një kujdes shumë të veçantë për shëndetin pasi sërish

është i rrezikuar për të shfaqur probleme të së njejtës natyrë.

3.1. Kujdesi infermieror i përjetuar në situata aborti

Ruajtja dhe rivendosja e pavarësisë së pacientit në përmbushjen e nevojave themelore njerëzore

përmes kujdesit infermieror llogaritet të jetë elementi kyç për të funksionuar si duhet lidhja

infermier-pacient.25

Qëllimi i secilit proces infermieror duhet të jetë i bazuar në krijimin e një baze të dhënash të cilat

do të mjaftonin për ecurinë e gjendjes së pacientes, identifikimin e nevojave të pacientes sipas

prioriteteve shëndetësorë si dhe hartimin e një plani të kujdesit infermieror për pacienten e cila

ka pasuar abort spontan.

25 Peka E., Necaj L., Rustami E., Bego D. , Imami - Lelcaj A., Cela M., Dervishi A., Zanaj V.,

Mane V.: Infermieristika në Specialitete

30

3.2. Roli i procesit infermieror tek pacientet që kanë pësuar abort spontan

Procesi i infermierisë sjellë një kuptim të ri të rolit të një infermiereje në kujdesin praktik

shëndetësor, duke kërkuar prej saj jo vetëm trajnim të mirë teknik, por edhe aftësi për të qenë

krijues në kujdesin ndaj pacientit, aftësinë për të punuar me pacientin si një person, dhe jo si një

objekt jo parimor.26

Rëndësia e prezantimit të procesit të infermierisë është si më poshtë:

ofrohet një qasje sistematike dhe individuale ndaj kujdesit infermieror;

bëhet e nevojshme përfshirja aktive e pacientit dhe familjes së tij në planifikimin dhe

sigurimin e kujdesit;

krijohet mundësia e përdorimit të gjerë të standardeve profesionale;

përdorim efikas të kohës dhe burimeve;

demonstron nivelin e kompetencës profesionale, përgjegjësisë dhe besueshmërisë së

shërbimit mjekësor;

sigurohet siguria e kujdesit mjekësor;

3.3. Edukimi për Promovimin e Shëndetit

Nëse gruaja ka një D&C, dikush duhet të mbetet me të për 12 deri në 24 orët e para. Gruaja

udhëzohet të raportojë të gjitha episodet e gjakderdhjes së rëndë, ethe, të dridhura, shkarkime

vaginale me erë të keqe, ose ndjeshmëria e barkut për ofruesin e saj të kujdesit shëndetësor.

Gruaja që përjeton një humbje të shtatzënisë kërkon informacion në lidhje me shkaqet e

mundshme të humbjes dhe shanset e përsëritjes me një shtatzëni të ardhshme. Ajo gjithashtu

mund të kërkojë informacion në lidhje me procesin e pikëllimit kështu që ajo është e përgatitur

kur të kthehet në shtëpi.

Përveç kësaj, ajo duhet të marrë informacion në lidhje me burimet në dispozicion, përfshirë

grupet mbështetëse për të ndihmuar të përballet me ndjenjat e saj në lidhje me humbjen e

shtatzënisë.

26 Gudha A. “Manual teknik, infermierja në shërbimin spitalor”, Tiranë, 2005, fq. 22.

31

Duhet të përfshihet partneri i gruas ose një anëtar i familjes në procesin arsimor kur është e

mundur për ta ndihmuar atë nga pikëllimi personal si dhe për të siguruar mjete për të ndihmuar

mbështetjen e saj të humbjes së fëmijës.

Prania dhe kontakti i vazhdueshëm me pacientin e bën infermierin lidhjen kryesore midis

pacientit dhe botës së jashtme. Pacienti fiton më së shumti në këtë proces. Rezultati i sëmundjes

shpesh varet nga lloji i marrëdhënies së vendosur midis infermierit dhe pacientit, nga

mirëkuptimi i tyre reciprok.27

Figura 5. Egzaminimi dhe diagnostifikimi vendosin rezultate

27 Xhangolli Dervishi O. “Komunikimi infermier-pacient, thelbësor për një shërbim efektiv”,

Tiranë, 2015.

32

3.4. Nevoja për mbështetje në situatat e abortit

Dëshira për të pasur një fëmijë, fakti i provokimit të një aborti apo jo, gjendja ekonomike e

familjes dhe mosha e shtatzënisë nuk ndërhyjnë duke zbutur ose intensifikuar dhimbjen e kësaj

humbjeje.

Krijimi i një ambienti që përfiton nga dëgjimi mund t'i ndihmojë këto gra të shtjellojnë ndjenjat e

tyre, duke i lejuar profesionistët të sillen në një mënyrë më afër realitetit të tyre, në mënyrë që të

zvogëlojnë parashikimet e ndjenjave dhe konflikteve të tyre. 28

Humanizimi i shërbimit infermieror nënkupton organizimin e shërbimeve, ambienti i të cilave

është mikpritës dhe i rehatshëm, por kryesisht duke ofruar profesionistë të kualifikuar, të cilët

janë të përkushtuar në cilësinë e kujdesit.

Ligjërimi i këtyre grave dëshmon një qëndrim më të humanizuar, në të cilin profesionistët mund

të jenë me këto gra dhe t'i ndihmojnë ato, kur përmendin rëndësinë e bisedës dhe mbështetjes në

këtë moment. Vazhdimisht nevojiten marrëdhënie të reja midis pacientes dhe personit që merr

përsipër kujdesin ndaj gruas (sidomos bashkëshortit), duke përfshirë një angazhim për

artikulimin e strategjive të reja në ditët pasuese.29

3.5. Detyrat infermierore

Puna dhe kujdesi infermieror vazhdimisht konsiderohet si shumë humane dhe njerëzore. E tillë

edhe duhet të mbetet me qëllim të krijimit të marrëdhënieve sa më të mira në raport me pacienten

për të arritur qëllimin e dëshiruar. Egzistojnë disa faza mbi të cilat mund të ndërtohet një klimë

pozitive me pacienten dhe gjendjen e saj shëndetësore.30

28 Xhangolli Dervishi O. “Komunikimi infermier-pacient, thelbësor për një shërbim efektiv”,

Tiranë, 2015. 29 Jan Reed, Charlotte Clarke and Ann Macfarlane “Nursing Older Adults”, fq.164, New York,

2012 30 Kujdesi per nenen dhe femijen. M.Sc Rezarta Lalo, Rudina Qerqizaj, Tiranë, 2011.

33

a) Ndihma e parë tek abortet

Fillimisht gruaja shtatëzënë vendoset në një pozitë të shtrirë, përderisa thirret gjinekologu. Asaj i

vendoset vija intravenoze dhe lëshohet infuzioni me tretje fiziologjike, vendoset gazë sterile në

vaginë, kontrollohen shenjat vitale dhe konstatohet prezenca ose mungesa e hipovolemisë. Pastaj

merren mostrat e gjakut për analiza laboratorike, vazhdimisht përcillen rrahjet e zemrës së

fetusit, fillon të bëhet kateterizimi i fshikzës urinare, të merret urina për analiza dhe regjistrohet

diureza duke arritur të përfundojmë fazën e parë të trajtimit të gjakderdhjeve gjatë shtatëzanisë.

31

b) Vlerësimi infermieror

Vlerësimi infermieror me pacienten e cila rrezikon një abort spontan bëhet në bazë të mbikqyrjes

së vazhdueshme nga infermierët dhe analizimit të të dhënave, faktorëve rrezikues për

gjakderdhjet në shtatëzëni.

c) Ndërhyrja infermierore

Në këtë fazë kërkohet administrimi i terapisë medikamentoze e cila paraprakisht është

rekomanduar nga mjeku që ka kontrolluar pacienten.

d) Vlerësimi i rezultateve

Rezultatet e pritshme të kujdesit infermieror përfshijnë sa vijon:

Gruaja është në gjendje të shpjegojë abortin spontan,masat e trajtimit të përdorura në

kujdesin e saj, dhe pasojat afatgjatapër shtatzënitë e ardhshme;

Gruaja nuk ka komplikime;

Gruaja dhe partneri i saj janë në gjendje të fillojnë verbalizimin, pikëllimin e tyre dhe për

të njohur që procesi i pikëllimit zakonisht zgjat disa muaj.

31 Bajraktari Hajderi D., “Abortet spontane”, Konferenca 12 Mediko-Kirurgjikale (2004), fq.12.

34

4. Diskutimi

Aborti nuk është vetëm një procedurë e thjeshtë mjeksore. Për shumë gra, kjo është një ndryshim

jete e cila ndryshon ngjarjen më të rëndësishmr fizike, emocionale dhe pasojat shpirtërore.

Shumica e grave të cilat kanë luftuar me abortet e fundit, thonë se ata shpresojnë se janë të

kontrolluara mirë dhe janë dhënë gjitha faktet rreth abortit si dhe rreziqet e saj. Aborti është

ndërprerje e shtatzënisë me daljen e fetusit dhe materialeve placentare jashtë mitrës. Një abort

mund të ndodh spontanisht, dhe në këtë rast shpesh është quajtur një dështim, ose ajo mund të

jetë bërë me qëllim.

Kërkimet gjenetike kanë sjellë në përfundim se varacionet kromozomike janë shkaktarë të

rëndësishëm për pasojë të abortit spontan. Faktori tjetër është përgaditja e pamjuftueshme e

endometriumit për ngjizjen e qelizes ve dhe zhvillimin e ovuleve.

Aborti mund të ndodh edhe nga anomalitë e lindura të mitrës dhe tumoret në të. Poashtu faktor të

rëndësishëm janë edhe hormonet dhe çregullimi i tyre për zhvillim të qelizes ve, sidomos

mungesa e progesteronit dhe gonadostimulimit.

35

5. Përfundime

Humbja e shtatzënisë mund të ndodhë në çdo periudhë të saj, madje edhe përpara vendosjes së

vezës së fekonduar në mitër. Jo rastësisht humbja e shtatzënisë është më e shpeshtë në raste me

embrione me anomali morfologjike, sesa në rastet me embrione morfologjikisht normale.

Përcaktimi i shtatzënive paraklinike mund të bëhet 10-14 ditë pas vendosjes së vezës së

fekonduar në mitër, përmes testit për beta-gonodotropinën korionike të njeriut (ß-GCH).

Abortet janë spontane dhe artificiale. Aborti spontan kryhet pa asnjë ndërhyrje nga ana e gruas.

Në qoftëse abortet spontane përsëriten disa herë (më tepër se dy herë) tek gratë atëherë flitet për

abort habitual.

Ndërkaq aborti artificial konsiderohet atëherë kur shtatzënia ndërpritet me vullnetin e gruas.

Shkaqet e aborteve spontane janë të ndryshme. Atë shpeshherë e shkaktojnë sëmundjet e

ndryshme infektive, pneumonitë, pleuritet, apendiciti, dhe sëmundjet e tjera që shoqërohen me

temperaturë të lartë dhe intoksikacion të organizmit.

36

6. Rezyme

Hyrje

Aborti në terminologjinë mjekësore konsiderohet si një ndërprerje e shtatzanisë me daljen e

fetusit dhe materialeve placentare jashtë mitrës. Një abort mund të ndodhë spontanisht, dhe si i

tillë është quajtur një dështim. Shumë shtatzëni përfundojnë në tremujorin e parë si rezultat i

abortit spontan. Humbja e shtatzënisë gjatë javëve të para të shtatzënisë, kur shtatzënia ende nuk

mund të njihet, si një periudhë e rëndë menstruale. Një nga treguesit më të besueshëm të abortit

spontan është prania e ngërçeve të legenit dhe dhimbjes së shpinës. Këto simptoma zakonisht

mungojnë në gjakderdhje të shkaktuara nga polipet, çarjet e enëve të gjakut të qafës së mitrës ose

erozioni i qafës së mitrës. Gjakderdhja vaginale ndodh në 20% deri 25% të tremujorit të parë të

shtatzënisë.

Qëllimi i punimit

Punimi “Abortet spontane dhe kujdesi infermieror” synon të prezantoj një kronologji të të

dhënave lidhur me abortet spontane, shkaktarët, ndërlikimet, trajtimet dhe mundësinë për fillimin

e një shtatëzanie të re pa rrezikuar abort tjetër.

Gjithashtu synojmë të paraqesim edhe një vlerësim konkret mes lidhjes së abortit dhe statusit

psikologjik tek gratë në raport me faktorë të tjerë.

Metodologjia e punës

Fillimisht kemi përdorur metodën shkencore kërkimore të shoqëruar me analizë dhe sintezë.

Ky punim është përmbledhje e të dhënave teorike ku pjesa më e madhe e tij është e shkruar në

bazë të literaturës profesionale nga dega e gjinekologjisë dhe akusherisë, ështe përdorur edhe

literaturë elektronike nga portalet e internetit dhe bibliotekës elektronike.

Përfundim

Shkaqet e aborteve spontane janë të ndryshme. Atë shpeshherë e shkaktojnë sëmundjet e

ndryshme infektive, pneumonitë, pleuritet, apendiciti, dhe sëmundjet e tjera që shoqërohen me

temperaturë të lartë dhe intoksikacion të organizmit.

Patofiziologjia e abortit spontan ndryshon dhe defektet kromozomale përgjithësisht shihen si

aborte spontane gjatë javëve 4 deri 8. Të pamjaftueshme ose të tepruara nivelet hormonale

37

zakonisht do të rezultojnë në humbje për 10 javë shtatzëni. Faktorët infektivë dhe mjedisorë

mund të shihen gjithashtunë tremujorin e parë në humbjen e shtatzënisë. Në abortin spontan të

vonë, shkaku është zakonisht një faktor i nënës, për shembull, pamjaftueshmëria e qafës së

mitrës ose sëmundja e nënës, dhe vdekja e fetusit mund të paraprijë fillimit të abortit.

Summary

Entry

Abortion in medical terminology is a considered a termination of pregnancy with the exit of the

fetus and placental materials outside the uterus. An abortion can occur spontaneously, and as

such is called a failure. Many pregnancies end in the first trimester a result of miscarriage. Loss

of pregnancy during the first weeks of pregnancy, when pregnancy not yet berecognized, as a

heavy menstrual period. One of the most reliable indicators of spontaneous abortion potential is

the presence of pelvic cramps and back pain. These symptoms are usually absent in bleeding

caused by polyps, rupture of cervical blood vessels or erosion of the cervix. Vaginal bleeding

occurs in 20% to 25% of the first trimester of pregnancy.

Purpose of the paper

The paper "Spontaneous abortions and nursing care" aims to present a chronology of data related

to miscarriages, causes, complications, treatments and the possibility of starting a new pregnancy

without risking another abortion.

We also aim to present a concrete assessment of the link between abortion and psychological

status in women in relation to other factors

Working methodology

Initially we used the scientific research method accompanied by analysis and synthesis. This

paper is a collection of theoretical data where most of it is written, based on professional

literature from the branch of gynecology and obstetrics, electronic literature from web portals

and electronic library has also been used.

Conclusion

The causes of miscarriages are different.

It is often caused by various infectious, diseases, pneumonia, pleurisy, appendicitis, and other

diseases associated with high fever and intoxication of the body.The pathophysiology of

38

miscarriage changes and chromosomal defects are generally seen as miscarriages during weeks 4

to 8. Insufficient or excessive. Hormone levels will usually result in loss for 10 weeks of

pregnancy. Infectious and environmental factors can also be seen in the first trimester in

pregnancy loss.

In late miscarriage, the cause is usually a maternal factor, for example, cervical insufficiency or

maternal disease, and fetal death may precede the onset of abortion.

39

7. Literatura

1. Lewis ShM. Idolia Cox Collier IC. Medical Surgical Nursing (Assessment and

Management of Clinical Problems) Third Edition.

2. Bartlett LA et al. Risk factors for legal induced abortion related mortality in the United

States. Obstetrics and Gynecology, 2004, 103:729–737.

3. World Health Organization (WHO), Unsafe Abortion: Global and Regional Estimates of

the Incidence of Unsafe Abortion and Associated Mortality in 2008, sixth ed., Geneva:

WHO, 2011

4. Plouffe L Jr, White EW, Tho St, i sur. Etiology factors of recurent abortion and

subsequent reproductive performance of couples. Am J Obstet Gynecol,1992.

5. Christiansen OB. A fresh look at the cause es and treatmans of reccurent miscarriage,

especially its immunological aspect. Human Reproduction Update 1996.

6. Besek and Novak, Gjinekologjia; kap.18, 2001.

7. ISHP 2012, Abortion Surveillance System in Albania Study12-Albania-Report-July2013-

FINAL.pdf

8. Mladenović D.; Mladenović-Bogdanović Z.; Mladenović-Mihailović A. Ginekologija i

Akušerstvo –, Beograd 2008.

9. LIGJI NR.03/L-110 PËR NDËRPRERJEN E SHTATZËNËSISË-Republika e Kosovës

10. Suanne-M-Klausen, Abortion Under, Apartheid; Oxford Scholarship Online: November

2015.

11. Glimore DH, Mc Nay. Spontaneus fetal loss rate in early pregnancy. Lancet 1985,

12. Finer, Laërence B.; Frohëirth, Lori F.; Dauphinee, Lindsay A.; Singh, Susheela; Moore,

Ann M. (2005). ―Reasons U.S.Women Have Abortions: Quantitative and Qualitative

Prespectives‖ (PDF).

13. S. Berek Janathan. Gjinekologjia e Berek dhe Navak. Tabernakul 2014.

14. Gabbe, Niebyl, Simpson, Obstetrika; Humbja e shtatëzënisë, Tiranë, 2017.

15. Simpson JL, Carson SA. Causes of fetal loss. Oxford University Press 1993.

16. Davidson, Maternal Newborn Nursing, Spontaneous Abortion (Miscarriage).

17. Calleja-Agius, 2008; Cunninghamet al., 2010)

18. Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve[CDC], 2005).

19. Akademia Amerikane e Pediatrisë [AAP] & Kolegji Amerikan të obstetërve dhe

gjinekologëve [ACOG], 2007a).

20. Valley, Jackson-Williams, & Fly, 2006.

21. Mølgaard-Nielsen, D., Svanström, H., Melbye, M., Hviid, A. i Pasternak, B.

(2016). Association between use of oral fluconazole during pregnancy and risk of

spontaneous abortion and stillbirth. Jama, 315(1).

40

22. Galan H, Goetzl L., Landon M., Jauniau E. R. M. Obstetrika-shtatzanite normale dhe

shtatzanite patologjike.

23. Sylejmani S., Shëndeti riprodhues dhe etika, Prishtinë, 2001.

24. Steven GG. Obstetrika. Tabernakul 2013.

25. https://www.ourbodiesourselves.org/cms/assets/uploads/2006/08/albania45.pdf

26. Peka E., Necaj L., Rustami E., Bego D., A. Imami - Lelcaj, M. Cela, A. Dervishi, V.

Zanaj, V. Mane: Infermieristika në Specialitete

27. Gudha A. “Manual teknik, infermierja në shërbimin spitalor”, Tiranë, 2002.

28. Xhangolli Dervishi O. “Komunikimi infermier-pacient, thelbësor për një shërbim

efektiv”, Tiranë, 2015.

29. Reed J., Clarke Ch. , Macfarlane A. “Nursing Older Adults”, New York, 2012

30. Lalo R., Qeqizaj R., Kujdesi per nenen dhe femijen, 2011, Tiranë.

31. Bajraktari Hajderi D, “Abortet spontane”, Konferenca 12 Mediko-Kirurgjikale (2004).

41

CV e shkurtër e kandidateve

Të dhënat e kandidates

Emri TEUTA

Mbiemri HASANAJ

Nacionaliteti SHQIPTARE

Shtetësia KOSOVARE

Ditëlindja 07.04.1997

Gjinia FEMËR

Numri personal 1232937676

Të dhënat kontaktuese

Telefoni 049450058

Adresa Gjakovë

Email Teutahasanaj880@gmail.com

Të dhënat e kualifikimit

Sh. fillore MUSTAFË IBISHI

SHMU dhe SHML SHMLM. HYSNI ZAJMI-GJAKOVË

Universiteti FEHMI AGANI

Fakulteti I MJEKËSISË

Programi MAMI

Statusi BEÇARE

Nr. ID 160305057

42

Të dhënat e kandidates

Emri LENDITA

Mbiemri MESHI

Nacionaliteti SHQIPTARE

Shtetësia KOSOVARE

Ditëlindja 18.12.1998

Gjinia FEMËR

Numri personal 1244657091

Të dhënat kontaktuese

Telefoni -----

Adresa Pejë

Email -----

Të dhënat e kualifikimit

Sh. fillore HYSNI ZAJMI-VRELLË

SHMU dhe SHML SHKOLLA MESME E MJEKËSISË-PEJË

Universiteti FEHMI AGANI

Fakulteti I MJEKËSISË

Programi MAMI

Statusi BEÇARE

Nr. ID 160305037