UNIVERZITET U TUZLI PRAVNI FAKULTET · Ključne riječi: Univerzalna jurisdikcija, Piratstvo, Robstvo i trgovina robljem, Ratni zločini, Zločini protiv čovječnosti, Genocid, Mučenje,

UNIVERZITET U TUZLI

PRAVNI FAKULTET

Amir Sejdinović

Drugi ciklus studija

Uţa naučna oblast: krivično-pravna

NAČELO UNIVERZALNE JURISDIKCIJE - TEORIJA I PRAKSA

MAGISTARSKI RAD

Tuzla, 2015. godine

UNIVERZITET U TUZLI

PRAVNI FAKULTET

Amir Sejdinović

Drugi ciklus studija

Uţa naučna oblast: krivično-pravna

Naslov rada: NAČELO UNIVERZALNE JURISDIKCIJE - TEORIJA I PRAKSA

UDK broj:

Magistarski rad je odbranjen dana: 15.01.2016. godine

Sastav komisije za odbranu rada:

Dr.sc. Vedad Gurda, predsjednik

Dr.sc. Dţevad Mahmutović, metnor

Dr.sc. Anita Petrović, član

Redni broj iz matične evidencije: II-18/11

Broj zapisnika: 05/3-14-56/15

REZIME

Načelo univerzalne jurisdikcije je načelo meĎunarodnog krivičnog prava koje izaziva

najviše polemike meĎu stručnjacima meĎunarodnog krivičnog prava. Naime, ovo načelo daje

mogućnost svim drţavama da krivično gone i procesuiraju počinitelje krivičnih djela bez obzira

na to gdje je krivično djelo počinjeno, te bez obzira čiji su drţavljani počinitelj i ţrtva krivičnog

djela. Upravo zbog ove mogućnosti da drţave primjenjuju svoj krivični zakon na djela koja

nemaju baš nikakve veze sa njima izaziva razne rasprave meĎu stručnjacima meĎunarodnog

krivičnog prava. Načelo univerzalne jurisdikcije nastalo je iz potrebe da se počinioci krivičnih

djela piratstva na otvorenom moru što efikasnije privedu pravdi. Nakon piratstva načelo

univerzalne jurisdikcije proširuje se na sljedeća teška meĎunarodna krivična djela: robstvo i

trgovina robljem, ratni zločini, zločini protiv čovječnosti, genocid, mučenje i apartheid. Većina

drţava u svojim krivičnim zakonodavstvima ima odredbe koje omogućavaju primjenu načela

univerzalne jurisdikcije. Evropske drţave su počele intenzivno da primjenjuju načelo

univerzalne jurisdikcije tek krajem XX vijeka, kada su bile suočene sa problemom da su

počinioci teških meĎunrodnih krivičnih djela na prostoru bivše Socijalističke Federativne

Republike Jugoslavije ostali nekaţnjeni za svoja djela te su slobodno dolazili u drţave evropske

unije. Drţave regiona u svojim krivičnim zakonodavstvima imaju propisano načelo univerzalne

jurisdikcije, ali do danas po tom načelu jedino je postupala Republika Srbija. Bosna i

Hercegovina u svom krivičnom zakonodavstvu ima propisano načelo univerzalne jurisdikcije,

ali to načelo nije usklaĎeno sa meĎunarodnim standardima i praskom.

Ključne riječi: Univerzalna jurisdikcija, Piratstvo, Robstvo i trgovina robljem, Ratni

zločini, Zločini protiv čovječnosti, Genocid, Mučenje, Apartheid.

SUMMARY

The principle of universal jurisdiction is a principle of international criminal law which

causes the most controversy among experts of international criminal law. This principle gives

the opportunity for all countries to prosecute offenders, regardless of where the crime was

committed, and regardless of who the perpetrators and the victims of that crime are. Because of

these capabilities universal jurisdiction causes various discussions among experts of

international criminal law. The principle of universal jurisdiction is first developed on the crimes

of piracy at open sea. After piracy principle of universal jurisdiction extends to the following

serious international crimes: slavery and the slave trade, war crimes, crimes against humanity,

genocide, torture and apartheid. Most countries allow the application of the principle of

universal jurisdiction at serious international crimes. European countries, which have been faced

with the problem that the perpetrators in serious international crimes in the territory of the

former Socialist Federal Republic of Yugoslavia remained unpunished, they began to apply the

principle of universal jurisdiction at the end of the twentieth century. Countries of the region in

their criminal codes have provided the principle of universal jurisdiction, but so far on this

principle only acted Republic of Serbia. The legal system of Bosnia and Herzegovina allows the

application of the principle of universal jurisdiction, but that universal jurisdiction is not in line

with international standards.

Keywords: Universal Jurisdiction, Piracy, Slavery and the slave trade, War crimes, Crimes

against humanity, Genocide, Torture, Apartheid.

SADRŢAJ:

1.SAŽETAK ..................................................................................................................................................... 1

2.UVOD ......................................................................................................................................................... 2

2.1.Tema i sadržaj ..................................................................................................................................... 4

2.2.Metodologija izrade rada ................................................................................................................... 8

3.POJAM I VRSTE KRIVIČNE JURISDIKCIJE ................................................................................................... 11

3.1.Krivična jurisdikcija ........................................................................................................................... 11

3.2.Teritorijalno načelo .......................................................................................................................... 12

3.3.Personalno načelo ............................................................................................................................ 12

3.3.1.Aktivno personalno načelo ........................................................................................................ 12

3.3.2.Pasivno personalno načelo ........................................................................................................ 13

3.4.Realno (zaštitno) načelo ................................................................................................................... 14

3.5.Univerzalno načelo (univerzalna jurisdikcija) ................................................................................... 14

4.UNIVERZALNA JURISDIKCIJA .................................................................................................................... 15

4.1.Historijski razvoj univerzalne jurisdikcije.......................................................................................... 15

4.2.Pojam i vrste univerzalne jurisdikcije ............................................................................................... 21

5.USKA (USLOVNA) UNIVERZALNA JURISDIKCIJA ....................................................................................... 22

5.1.Pojam uske univerzalne jurisdikcije.................................................................................................. 22

5.2.Slučaj Nikola Jorgid ........................................................................................................................... 24

6.ŠIROKA (IN ABSENTIA,U ODSTUTNOSTI) UNIVERZALNA JURISDIKCIJA ................................................... 29

6.1.Pojam široke univerzalne jurisdikcije (in absentia, u odsutnosti) .................................................... 29

6.2.Pokretanje postupka na osnovu široke univerzalne jurisdikcije ...................................................... 32

6.3.Suđenje na osnovu široke univerzalne jurisdikcije ........................................................................... 34

6.4.Belgijski slučaj ................................................................................................................................... 37

6.4.1.Izdvojena mišljenja u belgijskom slučaju ................................................................................... 40

7.PROCESNE SMETNJE U PRIMJENI UNIVERZALNE JURISDIKCIJE ............................................................... 44

7.1.Zastara .............................................................................................................................................. 44

7.2.Ne bis in idem ................................................................................................................................... 47

7.3.Amnestija .......................................................................................................................................... 49

7.4.Imuniteti ........................................................................................................................................... 51

8.UNIVERZALNA JURISDIKCIJA U MEĐUNARODNOM KRIVIČNOM PRAVU ................................................ 54

8.1.Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji ............................................................................... 54

8.2.Izvori univerzalne jurisdikcije u međunarodnom krivičnom pravu .................................................. 59

8.3.Piratstvo............................................................................................................................................ 60

8.4.Robstvo i trgovina robljem ............................................................................................................... 62

8.5.Ratni zločini ...................................................................................................................................... 64

8.6.Zločini protiv čovječnosti .................................................................................................................. 66

8.7.Genocid............................................................................................................................................. 67

8.8.Apartheid .......................................................................................................................................... 68

8.9.Mučenje ............................................................................................................................................ 69

9.UNIVERZLNA JURISDIKCIJA U SVIJETU ..................................................................................................... 70

9.1.Univerzalna jurisdikcija evropskih zemalja ....................................................................................... 70

9.1.1.Univerzalna jurisdikcija u Saveznoj Republici Austriji ........................................................... 70

9.1.1.1.Sudska praksa u Austriji ...................................................................................................... 71

9.1.2.Univerzalna jurisdikcija u Kraljevini Belgiji ................................................................................ 73

9.1.2.1.Sudska praksa u Belgiji ....................................................................................................... 74

9.1.3.Univerzalna jurisdikcija u Savenoj Republici Njemačkoj ........................................................... 76

9.1.3.1.Sudska praksa u Njemačkoj ................................................................................................ 77

9.1.4.Univerzalna jurisdikcija u Kraljevini Španiji ............................................................................... 80

9.1.4.1.Sudska praksa u Španiji ...................................................................................................... 81

9.1.5.Univerzalna jurisdikcija u Ujedinjenom Kraljevstvu Velike Britanije ......................................... 84

9.1.5.1.Sudska praksa Velike Britanije ............................................................................................ 85

9.2.Univerzalna jurisdikcija zemalja u regionu ....................................................................................... 88

9.2.1.Univerzalna jurisdikcija u Republici Srbiji .................................................................................. 88

9.2.1.1.Sudska praksa u Srbiji ......................................................................................................... 89

9.2.2.Univerzalna jurisdikcija u Republici Hrvatskoj ........................................................................... 92

10.BOSNA I HERCEGOVINA ......................................................................................................................... 94

10.1.Univerzalna jurisdikcija u Bosni i Hercegovini ................................................................................ 94

11.ZAKLJUČAK I PRIJEDLOZI DE LEGE FERENDA ......................................................................................... 97

1

1. SAŢETAK

Od davnina postoje slučajevi da počinitelji najteţih meĎunarodnih krivičnih djela ostanu

nekaţnjeni zbog toga što oni napuste teritoriju drţave koja ima nadleţnost nad tim slučajem i

odu u drţavu koja nema nikakve veze sa tim slučajem. Da bi se tome stalo u kraj, još davne

1600. godine Hugo Grocius se zalagao za ideju da se svim sudovima u svijetu da nadleţnost

da krivično gone, sude i kaţnjavaju počinioce najteţih krivičnih djela, bez obzira na

nacionalnost počinitelja i ţrtve,te bez obzira na to gdje su počinili krivično djelo. MeĎutim u

to vrijeme ideja Huge Grociusa nije naišla na odobravanje, ali ta njegova ideja je mnogo

godina kasnije bila osnova na kojoj se izgradilo načelo univerzalne jurisdikcije.

Današnje načelo univerzalne jurisdikcije omogućava drţavama da krivično gone, sude i

kaţnjavaju počinioce najteţih meĎunarodnih krivičnih djela, bez obzira na nacionalnost

počinitelja i ţrtava, te bez obzira gdje je krivično djelo izvršeno. Ovo načelo je počelo da se

intenzivno primjenjuje tek polije Drugog svjetskog rata, kada se na osnovu ovog načela sudilo

na MeĎunarodnom vojnom sudu u Nirnbergu i MeĎunarodnom vojnom sudu za daleki istok u

Tokiju.

U teoriji postoje sljedeće dvije vrste načela univerzalne jurisdikcije: uska (uslovna)

univerzalna jurisdikcija i široka (u odsutnosti, in absentia) univerzalna jurisdikcija. Široka

univerzalna jurisdikcija je novijeg datuma i oko njene primijene vode se veoma velike

polemike meĎu stručnjacima meĎunarodnog krivičnog prava. Po ovom širokom načelu

postupala je Kraljevina Belgija u slučaju izdavanja meĎunarodnog naloga za hapšenje protiv

ministra vanjskih poslova Demokratske Republike Kongo. O ovom slučaju odlučivao je i

MeĎunarodni sud pravde.

Nekoliko meĎunarodnih konvencija u svojim normama implicitno daje drţavama

potpisnicama mogućnost primjene univerzalne jurisdikcije na meĎunarodna krivična djela

koja proizilaze iz tih konvencija. MeĎutim na meĎunarodnom nivou još uvijek nije donesena

konvencija ili neki drugi pravni akt koji u potpunosti reguliše principe na kojima počiva

načelo univerzalne jurisdikcije. Zbog toga principi na kojima počiva načelo univerzalne

jurisdikcije nisu ujednačeni u svim drţavama svijeta, pa se dogaĎa da se drţave prilikom

primijene univerzalne jurisdikcije suočavaju sa veoma velikim problemima.

2

2. UVOD

Drţave koje pokušavaju spriječiti izbjegavanje pravde počinilaca teških meĎunarodnih

krivičnih djela sve više se oslanjaju na načelo univerzalne jurisdikcije. Načelo univerzalne

jurisdikcije podrazumjeva pravo drţava da uspostavljaju krivičnu nadleţnost nad krivičnim

djelima bez obzira na mjesto gdje su se dogodila ta krivična djela te bez obzira na to čiji su

drţavljani počinioci i ţrtve krivičnih djela. Ovo načelo se primjenjuje samo na odreĎena

najteţa meĎunarodna krivična djela čije posljedice pogaĎaju čitavo čovječanstvo.

Ideju o načelu univerzalne jurisdikcije prvi je dao Hugo Grocius 1600. godine, kada se

zalagao za ideju da najteţi zločini treba da budu u nadleţnosti svih sudova svijeta bez obzira

na to gdje se zločin dogodio i ko ga je počinio. Ova ideja Huge Grociusa počet će se

primjenjivati tek u XVIII vijeku kada su se velike morske sile suočile sa problemom

nekaţnjivosti pirata na otovorenom moru. One su ovo načelo uvele prvo u svoj pravni sistem

običajnim putem, a nakon toga donijele su i meĎunarodne konvecnije koje su dale pravo

drţavama da primjenjuju načelo univerzalne jurisdikcije na krivična djela piratstva.

Prekretnica u razvoju načela univerzalne jurisdikcije desila se nakon Drugog svjetskog rata

kada je ovo načelo uvdeno u statute MeĎunarodnog vojnog tribunala u Nirnbergu i

MeĎunarodnog vojnog tribunala za daleki istok u Tokiju po kome su se počeli kaţnjavati ratni

zločini i zločini protiv čovječnosti. Nakon toga načelo univerzalne jurisdikcije se proširilo i na

krivična djela genocida, mučenja i apartheida. Evropske drţave su intenzivno počele da

primjenjuju ovo načelo tek krajem dvadesetog vijeka kada su bile suočene sa problemom

nekaţnjivosti počinilaca teških meĎunarodnih krivičnih djela koja su se desila na terotiriju

bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Drţave su po meĎunarodnim konvencijama imale pravo, ali ne i obavezu, da

primjenjuju načelo univerzalne jurisdikcije na ratne zločine, zločine protiv čovječnosti,

genocid i mučenje. Ideja koja stoji iza načela univerzalne jurisdikcije jeste da počinioci teških

meĎunarodnih krivičnih djela koja pogaĎaju čitavu zajednicu ne smiju ostati nekaţnjeni.

Priznavanjem ovog načela meĎunarodna zajednica omogućava svim drţavama pravo da

mogu kaţnjavati počinitelje najteţih meĎunarodnih krivičnih djela koja pogaĎaju čitavo

čovječanstvo. Precizne smjernice na koji način drţave mogu primjenjivati univerzalnu

jurisdickiju nisu ujednačene pa se drţave prlikom primjene univerzalne jurisdikcije suočavaju

sa pravnim prazninama i problemima.

Iako je, bez sumnje, načelo univerzalne jurisdikcije korisno i efikasno u sprečavanju

izbjegavanja pravde počinilaca teških meĎunarodnih krivičnih djela ono ima i svoje negativne

aspekte. Politički motivisana primjena univerzalne jurisdikcije moţe dovesti do poremećaja u

svjetskim odnosima te do lišavanja ljudskih prava. Čak i uz najbolje namjere neoprezna

primjena univerzalne jurisdikcije moţe dovesti do stvaranja nepotrebnih tenzija meĎu

drţavama, potencijalnih zloupotreba pravnih procesa, te do nepotrebnog uznemiravanja

pojedinaca. Zbog toga se načelo univerzalne jurisdikcije mora upotrebljavati sa oprezom tako

da se smanje sve moguće negativne posljedice njegove primjene. Dalje treba dodati da

meĎunarodno privatno pravo još nije razvilo jasna pravila i kriterijume oko priroiteta

3

jurisdikcija prilikom primjene eksteritorijalne krivične jurisdikcije, kada više od jedne drţave

ima pravo na tu jurisdikciju.

Načelo univerzalne jurisdikcije prati mnogo pravnih praznina i neriješenih pitanja, a ovo

su samo neka od tih: da li drţave imaju pravo po meĎunarodnom krivičnom pravu da

primjenjuju načelo univerzalne jurisdikcije, koja sva ograničenja drţave treba da postave

prilikom normiranja ovog načela, na koja krivična djela ovo načelo treba da se primjenjuje,

koje procesne smetnje treba uzeti u obzir prilikom primjene ovog načela.

MeĎu neriješenim pitanjima jeste i pitanje da li šefovi drţava i diplomate imaju imunitet

od krivičnog gonjenja koje se provodi na osnovu univerzalne jurisdikcije. Povodom tog

pitanja MeĎunarodni sud pravde je raspravljao u slučaju kada je Demokratska Republika

Kongo podnijela tuţbu ovom sudu protiv Kraljevine Belgije zbog izdavanja cirkularnog

naloga za hapšenje protiv u to vrijeme aktuelnog ministra vanjskih poslova Demokratske

Rpublike Kongo, a zbog sumnje da je počinio krivično djelo genocida na teritoriju

Demokratske Republike Konogo.

Postoje i oni stručnjaci koji tvrde da načelo univerzalne jurisdikcije ne postoji, a ovo su

najčešća pitanja; da li drţave imaju pravo da primjene univerzalnu jurisdikciju i da li postoji

ili ne, duţnost za takvo nešto. U daljem izlaganju pokušat ću da odgovorim na ta pitanja.

4

2.1. Tema i sadrţaj rada

Načelo univerzalne jurisdikcije je načelo meĎunarodnog krivičnog prava kojim se

omogućava drţavama da mogu primjenjivati svoje krivično zakonodavstvo na krivična djela

koja nemaju nikakve veze sa tim drţavama. Začetke ideje o načelu univerzalne jurisdikcije

nalazimo još 1600. godine u učenju Huge Grociusa, koji se zalagao za ideju da odreĎeni

najteţi zločini treba da budu u nadleţnosti svih sudova u svijetu bez obzira na to gdje su

počinjena, od koga su počinjena i protiv koga su počinjena. MeĎutim, dugo je prošlo vremena

od uečenja Huge Grociusa do početka praktične primjene te njegove ideje.

Razrada i praktična primjena načela univerzalne jurisdikcije počela je tek kada je

društvena zajednica bila suočena sa problemom nemogućnosti kaţnjavanja pirata na

otvorenom moru. Zbog toga je tek u XVIII vijeku počela praktična primjena načela

univerzalne jurisdikcije. Naime, velike morske sile koje su se suočavale sa problemom

piratstva na otvorenom moru počele su da primjenjuju načelo univerzalne jurisdikcije na

krivična djela piratstva, a nakon toga su i druge drţave počele da primjenjuju načelo

univerzalne jurisdikcije na krivična djela piratstva. Ova praksa primjene načela univerzalne

jurisdikcije na krivična djela piratstva u meĎunarodnom pravu dugo je vremena bila

prepoznata kao običajno meĎunarodno pravo, da bi na kraju ta praksa bila i formalno

normirana meĎunarnodnim konvencijama.

Nakon piratstva načelo univerzalne jurisdikcije počinje polako da se primjenjuje i na

krivična djela trgovina robljem, ratni zločini, zločini protiv čovječnosti, genocid, mučenje i

apartheid.

Današnje načelo univerzalne jurisdikcije omogućava drţavama da krivično gone, sude i

kaţnjavaju počinioce najteţih meĎunarodnih krivičnih dijela, bez obzira na nacionalnost

počinitelja i ţrtava, te bez obzira gdje je krivično djelo izvršeno. Ovo načelo je počelo da se

intenzivno primjenjuje tek poslije Drugog svijetskog rata, kada se na osnovu ovog načela

sudilo na MeĎunarodnom vojnom sudu u Nirnbergu i MeĎunarodnom vojnom sudu za Daleki

istok u Tokiju.

U teoriji postoje sljedeće dvije vrste načela univerzalne jurisdikcije: uska (uslovna)

univerzalna jurisdikcija i široka (u odsutnosti, in absentia) univerzalna jurisdikcija. Uska

(uslovna) univerzalna jurisdikcija, kao što samo njeno ime kaţe, postavlja uslove koji se

moraju ispuniti kako bi drţava mogla da primjeni univerzalnu jurisdikciju. Najčešći uslovi

koje drţave postavljaju za primjenu univerzalne jurisdikcije su da se osumnjičeni nalazi na

njihovom teritoriju, da je krivično djelo koje je počinio u inostranstvu normirano kao krivično

djelo i u zakonima te drţave, te da to krivično djelo spada u grupu najteţih meĎunarodnih

krivičnih djela. Najpoznatiji slučaj primjene uslovne jurisdikcije bio je slučaj Nikole Jorgića,

kojeg su njemačke vlasti uhapsile prilikom ulaska u Njemačku zbog osnovane sumnje da je

počinio krivično djelo genocida u Bosni i Hercegovini tokom oruţanog sukoba koji se

dogaĎao na teritorji bivše Socijalističke Federatvine Republike Jugoslavije od 1992. godine

do 1995. godine.

5

Široka univerzalna jurisdikcija (tzv. in absentia) prestavlja mogućnost drţava da

primjenjuju univerzalnu jurisdikciju bez ikakvih ograničenja. Dakle, drţave po ovoj vrsti

univerzalne jurisdikcije mogu primjenjivati svoje krivično zakonodavstvo na počinioce

krivičnih djela bez obzira na to da li se počinioci tih krivičnih djela nalaze na teritoriji te

drţave. Ovakav tip univerzalne jurisdikcije poznavalo je belgijsko krivično zakonodavstvo,

ali taj zakon je po pritisku velikih sila, izmijenjen i sada belgijsko krivično zakonodavstvo

poznaje samo uslovnu univerzalnu jurisdikciju. Dok je na snazi bio belgijski zakon, koji je

poznavao široku univerzalnu jurisdikciju procesuirani su mnogi slučajevi, a jedan od

najpoznatijih je slučaj protiv ministra vanjskih poslova Demokratske Repbulike Kongo,

Abdulaye Yerodia Ndombasia. Naime, Kraljevina Belgija je izdala cirkularni nalog za

hapšenje Abdulaye Yerodia Ndombasia zbog osnovane sumnje da je poticao rasnu mrţnju

tokom meĎunarodnog oruţanog sukoba u Demokratskoj Republici Kongo 1998. godine.

Demokratska Republika Kongo je odmah nakon izdavanja cirkularnog naloga za hapšenje

njenog ministra podnijela tuţbu MeĎunarodnom sudu pravde protiv Kraljevine Belgije.

Primjena načela univerzalne jurisdikcije ograničena je procesnim smetnjama. Procesne

smetnje za primjenu univerzalne jurisdikcije su: zastara, ne bis in idem, amnestija i imuniteti.

Zastara je jedna od procesnih smetnji koju poznaje većina krivičih zakonodavstava drţava u

svijetu. Protekom zastarnih rokova, koji su propisani u zakonima, onemogućuje se pokretanje

krivičnog postupka i donošenje meritorne sudske odluke.

Ne bis in idem je takoĎer veoma rasprostranjena procesna smetnja u nacionalnim

krivičnim zakonodavstvima. Ova procesna smetnja onemogućava voĎenje krivičnog postupka

i donošenje meritorne sudske odluke u slučaju da je u tom predmetu već ranije donesena

pravosnaţna presuda.

Amnestija prestavlja procesnu smetnju za pokretanje i voĎenje krivičnog postupka u

drţavi u kojoj je odluka o amnestiji donesena.

Najveću prepreku za primjenu univerzalne jurisdikcije prestavljaju imuniteti počinilaca

teških meĎunarodnih krivičnih djela. Kako nas iskustvo uči, teška meĎunarodna krivična djela

najčešće čine osobe koje se nalaze na nekom visokom poloţaju, a koje su samim tim zaštićene

imunitetima od krivičnog gonjenja.

U meĎunarodnom pravu institut univerzalne jurisdikcije ureĎen je u nekoliko

konvencija, koje tek ekstenzivnim tumačenjem njihovih normi, dozvoljavaju drţavama

primjenu univerzalne jurisdikcije. MeĎutim, prilikom primjene univerzalne jurisdikcije

mnoge drţave se suočavaju sa problemima pravnih praznina. Upravo zbog tog razloga

stručnjaci meĎunarodnog prava u saradnji sa Univerzitetom u Princentonu izradili su

„Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji“. Taj dokument nije obavezujući za drţave

ali im pomaţe u tome da savladaju pravne praznine koje se pojavljuju prilikom primjene

univerzalne jurisdikcije. Stručnjaci koji su radili na „Princentoskim načelima o univerzalnoj

jurisdikciji“ su se usaglasili da će na tragu ovog dokumenta pokušati nametnuti Ujedinjenim

nacijama da se donese meĎunarodna konvencija o univerzalnoj jurisdikciji.

6

Univerzalna jurisdikcija polazi od ideje da su neka krivična djela toliko teška da

pogaĎaju cijelu meĎunarodnu zajednicu te da na osnovu toga svaka drţava ima pravo i

obavezu da procesuira i kaţnjava počinioce tih djela. U brojnim evropskim drţvama

univerzalna jurisdikcija korištena je da bi se osiguralo da počinioci teških meĎunarodnih

krivičnih dijela ne izbjegnu pravdu.

Pravni sistem Austrije predviĎa primjenu univerzalne jurisdikcije za teška meĎunarodna

krivična djela, a u prilog tome govori i Ustav Austrije koji u svojim odredbama navodi da se

opšte prihvaćena pravila meĎunarodnog prava smatraju integralnim djelovima saveznih

zakona Austrije. Austrijski pravni sistem predviĎa primjenu univerzalne jurisdikcije na

sljedeća krivična djela: ratni zločini, zločini protiv čovječnosti, genocid, apartheid,

mučenje, otmica, robstvo, trgovina ljudima, krivotvorenje novca ili vrijednosnih papira,

krivična djela organizovanog kriminala i krivična djela vezna za drogu.

Belgijsko pravo je pruţalo najširu primjenu univerzalne jurisdikcije nad teškim

krivičnim djelima protiv ljudskih prava. MeĎutim, pod uticajem velikih sila Belgija je morala

da izmjeni zakon koji je dopuštao široku primjenu univerzalne jurisdikcije, te da uspostavi

uslovnu univerzalnu jurisdikciju. Belgijski pravni sistem predviĎa primjenu univerzalne

jurisdikcije na sljedeća krivična djela: ratni zločini, zločini protiv čovječnosti i genocid.

Njemački pravni sistem dopušta primjenu univerzalne jurisdikcije na teška

meĎunarodna krivična djela, a u prilog tome govori i odredba Ustava Njemačke koja predviĎa

da se opšta načela meĎunarodnog prava smatraju integralnim dijelovima federalnih zakona

Njemačke. Njemački pravni sistem predviĎa primjenu univerzalne jurisdikcije na sljedeća

krivična djela: piratstvo, špijunaţa, otmica aviona, napadi na avione, napadi na meĎunarodno

zaštićene osobe, otmica osoba, napadi na brodove i mornaricu, kraĎa nuklearnog materijala,

nezakonit promet drogama, napadi na osoblje Ujedinjenih nacija, teroristički akti, finansiranje

terorizma, trgovina ljudima, apartheid, mučenje, zločini protiv čovječnosti i genocid.

Španski pravni sistem dopušta primjenu univerzalne jurisdikcije na teška meĎunarodna

krivična djela, a Ustav Španije dopušta španskim sudijama da mogu pokretati i voditi krivični

postupak u skladu sa pravilima meĎunarodnog prava. Španski pravni sitem predviĎa primjenu

univerzalne jurisdikcije za sljedeća krivična djela: genocid, zločini protiv čovječnosti,

terorizam, piratstvo i nezakonite otmice aviona, krivična djela vezana za prostituciju i

korupciju maloljetnika i poslovno nesposobnih osoba, trgovanje psihotropnim, toksičnim ili

opojnim drogama, trgovina i krijumčarenje osoba, uključujući i radnike, krivična djela

sakaćenja ţenskih genitalija i bilo koje drugo krivično djelo koje je Španija duţna da progoni

po principu univerzalne jurisdikcije, na osnovu potpisanih i ratifikovanih meĎunarodnih

ugovora i konvencija.

Pravni sistem Velike Britanije dopušta primjenu univerzalne jurisdikcije na sljedeća

krivična djela: mučenje, uzimanje talaca, učestvovanje u trgovini robljem, djela protiv osoblja

Ujedinjenih naroda, piratstva i nekih ratnih zločina, uključujući teške povrede Ţenevskih

konvencija iz 1949. godine i prvog dodatnog protokola.

Drţave regiona u svojim zakonima imaju predviĎenu primjenu univerzalne jurisdikcije

na krivična djela za koja je propisana kazna zatvora od pet godina ili teţa kazna. Od svih

drţava regiona do sada je jedino Republika Srbija primjenjivala univerzalnu jurisdikciju na

7

teška krivična djela koja su se desila na teritoriji bivše Socijalističke Federatvine Republike

Jugoslavije u toku oruţanog sukoba od 1992. godine do 1995 . godine.

Pravni sistemi Bosne i Hercegovine, kao i pravni sitemi drţava regiona, predviĎa

primjenu univerzalne jurisdicije na krivična djela za koja je propisana kazna zatvora od pet

godina ili teţa kazna zatvora. Dakle, ova odredba je identična u svim pravnim sistemima

zemalja regiona, a srţ toga jeste to da je ovu odredbu predviĎao krivični zakon bivše

Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a drţave koje su nastale njenim raspadom

samo su prepisale odredbu o univerzalnoj jurisdikciji, bez imalo istraţivanja svijetske prakse i

trendova. Zbog toga Bosna i Hercegovina, a i zemlje regiona, vrlo lako se mogu suočiti sa

poteškoćama, jer ovim zakonskim rješenjem se omogućava da se univerzalna jurisdikcija

primjenjuje na sva krivična djela za koja je u zakonu propisana kazna zatvora od pet godina

ili teţa kazna. Tendencija da se univerzalna jurisdikcija ograniči na odreĎeni broj teških

krivičnih djela nije učinjena iz političkih razloga nego iz praktičnih razloga, a to su da se

univerzalna jurisdikcija ne bi primjenjivala na obična krivična djela i da se time ne bi

bezpotrebno narušavao suverenitet druge drţave.

Na osnovu predhodno iznesenih problema i predmeta istraţivanja proizilaze opšti i

posebni ciljevi istraţivanja normativnih i praktičnih aspekata načela univerzalne jurisdikcije

u bosanskohercegovačkom pozitivnom pravu, te njegovu usklaĎenost sa meĎunarodnim

normama i praksom.

U svrhu potpunog razraĎivanja ovog cilja utvrĎeni su i posebni ciljevi istaţivanja, kao

što su: istraţivanje historijskog razvoja načela univerzalne jurisdicije u različitim pravnim

sistemima, utvrĎivanje ustavnopravnog opravdanja načela univerzalne jurisdikcije,

utvrĎivanje opravdanosti načela univerzalne jurisdikcije sa meĎunarodnopravnog aspekta,

komparativno istraţivanje i analiza načela univerzalne jurisdikcije u zakonodavstvima

sljedećih evropskih zemalja i zemalja regiona: Austrije, Belgije, Njemačke, Španije, Velike

Britanije, Srbije i Hrvatske, utvrĎivanje obima i načina primjene načela univerzalne

jurisdikcije u Bosni i Hercegovini, ispitivanje primjerenosti i djelotvornosti načela

univerzalne jurisdikcije za potrebe domaće prakse, ukazivanje na prednosti i nedostatke u

normativnopravnom regulisanju ovog načela, kao i na dobru i lošu praksu u njegovoj primjeni

te, s tim u vezi predlaganje postojeće zakonske osnove (de lege ferenda).

Prilikom istraţivanja načela univerzalne jurisdikcije osnovna hipoteza je: načelo

univerzlane jurisdikcije, koje je zakonska osnova za primjenu Krivičnog zakona Bosne i

Hercegovine na krivična djela koja su počinjena u inostranstvu protiv inostrane drţave ili

drţavljanina, a nije usklaĎeno sa praksom drugih evropskih drţava i meĎunarodnim

standardima koji vaţe na ovom polju. U cilju dokazivanja ove hipoteze postavljene su i

razraĎujuće hipoteze, i to: tvrdnja da normiranje načela univerzalne jurisdikcije u pozitivnom

bosanskohercegovačkom pravu nije u skladu sa meĎunarodnim konvencijama koje su

prihvaćene Aneksom I na Ustav Bosne i Hercegovine, načelo univerzalne jurisdikcije prema

vaţećem krivičnom zakonodavstvu Bosne i Hercegovine je utvrĎeno za širok krug krivičnih

djela, normiranje načela univerzalne jurisdikcije u Bosni i Hercegovini je različito u odnosu

8

na zemlje regiona i evropske zemlje. Organi krivičnog postupka u Bosni i Hercegovini u

svom radu do sada nisu postupali po načelu univerzalne jurisdikcije.

2.2. Metodologija izrade rada

Prilikom izrade završnog rada primijenjena je kombinacija više naučnih metoda i

istraţivačkih metoda prikupljanja podataka. U postupku dokazivanja postavljene hipoteze

primijenjene su sljedeće naučne metode:

- Metoda teorijske analize omogućava da se, nakon detaljne analize dostupne predmetne

materije (udţbenici, članci, objavljena sudska praksa, itd.), ponudi niz novih rješenja

koja će dalje voditi do naučnih zadataka.

- Komparativni metod omogućava da se kroz postupak uporeĎivanja i analiziranja

strane literature sa domaćom, te odluka sudova, utvrde sličnosti i razlike u

shvatanjima, koje dalje omogućavaju dobijanje cjelovitih podataka o predmetu

istraţivanja.

- Normativni metod, kao vrsta metode koja polazi od odreĎenih normi, omogućava da

se prouči normativni okvir koji se primjenjuje na načelo univerzalne jurisdikcije.

- Dogmatičkim metodom, će se nastojati utvrditi tačno, odnosno istinito značenje

normativnog standarda kojim se reguliše pitanje načela univerzalne jurisdikcije.

- Hipotetičko-deduktivni metod, omogućava da se do saznanja o predmetu istraţivanja

kao opštem, dolazi nako što se prikupe saznanja o posebnom i pojedinačnom, npr.

kroz rješenja pojedinih problema.

- Induktivnim metodom, će se pristupiti zaključivanju i zauzimanju mišljenja o

predmetu istraţivanja, polazeći od pojedinačnog i posebnog ka općem.

- Metode analize i sinteze su postupci koji će omogućiti da se do naučnog istraţivanja i

objašnjenja normativnog ureĎenja načela univerzalne jurisdikcije, doĎe putem

raščlanjivanja sloţenih misaonih tvorevina, npr. teoretskih zaključaka na njihove

jednostavnije sastavne dijelove i elemente ili putem spajanja jednostavnih misaonih

tvorevina u sloţene i sloţenih u još sloţenije, povezujući izdvojene elemente, pojave,

procese i odnose u jedinstvenu cjelinu u kojoj su njezini dijelovi uzajamno povezani.

- Historijskom metodom, došlo se do relevantnih podataka iz različitih historijskih

izvora, na osnovu kojih se utvrĎuje hitorijski razvoj i specifičnosti načela univerzalne

jurisdikcije u ranijim vremenskim razdobljima, što je omogućilo kvalitetnije

vrednovanje našeg pravnopozitivnog normativnog ureĎenja unverzalne jurisdikcije.

Istraţivačke metode prikupljanja podataka za izradu ovog rada sastoje se u teorijskom

radu na literaturi, koji će obuhvatiti analiziranje velikog broja tekstova (knjige, članci,

zbornici radova, riječnici, stručni časopisi, prezentacije, interne i eksterne baze podataka i

internet) iz oblasti MeĎunarodnog krivičnog prava i nacionalnih zakonodavstava.

Prilikom postavljanja predmeta istraţivanja, odreĎivanja hipoteze i metoda koje su se

primjenjivale u ovom istraţivanju, nastojalo se usmjeriti na oblasti i pravce u kojima se ranija

9

istaţivanja nisu kretala. Načelo univerzalne jurisdikcije jako je slabo istraţivano na

balkanskom području, jedini članak na ovu temu napisala je hrvatska autorica prof. Maja

Munivrana 2006. godine. Prof. Munivrana u svom radu objašnjava pojam i različite teoretske

oblike univerzalne jurisdikcije, sa posebnim osvrtom na primjenu univerzalne jurisdikcije u

odsutnosti počinitelja. Nadalje, analizira se uticaj nacionalnih amnestija, imuniteta, zastare i

načela ne bis in idem na mogućnost progona na temelju univerzalne jurisdikcije. U svjetlu tih

razmatranja navode se meĎunarodni dokumenti koji reguliraju ta pitanja kao i najzanimljiviji

slučajevi primjene univerzalne jurisdikcije u uporednom pravu. Konačno autorica analizira

ureĎenje univerzalne jurisdikcije u hrvatskom zakonodavstvu, s ciljem stvaranja podloge za

buduće promjene u skladu sa savremenim tendencijama u uporednom pravu i meĎunarodnom

pravu.

O načelu univerzalne jurisdikcije pisali su mnogo više strani autori, od kojih se posebno

ističe prof. Mahmmoud Cherif Bassiouni koji je napisao mnogo članaka na temu univerzalne

jurisdikcije i meĎunarodnog krivičnog prava. On u svom najpoznatijem radu „Universal

jurisdiction for international crimes: historical perspectives and contemporary pracitce“ piše o

eksteritorijalnoj primjeni krivičnog zakona, sa posebnim osvrtom na univerzalnu jurisdikciju.

Nadalje, on analizira univerzalnu jurisdikciju u meĎunarodnom pravu, te navodi krivična djela

za koja je u meĎunarodnom krivičnom pravu dozvoljena primjena univerzalne jurisdikcije.

O primjeni univerzalne jurisdikcije na kršenje osnovnih ljudskih prava piše prof.

Darren Hawkins u svom članku „Universal Jurisdiction for Human Rights: From Legal

Principle to Limted Reality“. Prof. Hawkins piše o historijskom razvoju univerzalne

jurisdikcije, o normama u meĎunarodnim konvencijama koje se tiču univerzalne jurisdikcije.

Nadalje, on piše o praksi drţava u primjeni normi o univerzalnoj jurisdikciji koje se odnose na

kršenja osnovnih ljudskih prava. On iznosi i analizu zakonskih normi i praksu univerzalne

jurisdikcije iz 109 zemalja svijeta.

Probleme oko primjene načela univerzalne jurisdikcije in abesntia objašnjava prof.

Ryan Rabinovich u svom članku „Universal Jurisdiction in Absentia“. Prof. Rabinovich u

detalje objašnjava pojam univerzalne jurisdikcije in absentia, objašnjava praksu zemalja po

pitanju univerzalne jurisdikcije in absentia. Izlaţe kritike raznih autora i sudija na račun

univerzalne jurisdikcije in absentia.

Pitanje detaljne obrade načela univerzalne jurisdikcije objašnjava prof. Roger O´Keefe

u svom članku „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“. Prof. O´Keefe se

fokusira na osnovni koncept univerzalne jurisdikcije, objašnjava principe eksteritorijalne

primjene krivičnog zakona, izučava praksu zemalja po tom pitanju. Osvrće se na „Belgijski

slučaj“ te presudu MeĎunarodnog suda pravde u tom slučaju, a posebnu paţnju posvećuje

izdvojenim mišljenjima sudija u tom predmetu.

Iz svega gore navedenog proizilazi niz teorijskih i praktičnih pitanja, na koja će se, u

ovom radu kroz simbiozu teorijskih i praktičnih zahtjeva pokušati odgovoriti. Tako bi trebalo

10

ponuditi odgovore koji su do sada traţeni u brojnim naučnim raspravama i stranoj literaturi, te

posluţiti kao osnova za daljnja istraţivanja u ovoj oblasti.

11

3. POJAM I VRSTE KRIVIČNE JURISDIKCIJE

3.1. Krivična jurisdikcija

Sve drţave propisivanjem krivičnih dijela i sankcija za njihove počinitelje pokušavaju

zaštiti svoj pravni poredak. Ovo pravo drţava da na osnovu krivičnog zakona procesuiraju i

kazne počinitelje krivičnih djela naziva se krivična jurisdikcija.1 Dakle, krivična jurisdikcija je

pravo sudova neke drţave da postupaju u odreĎenim predmetima.2

Pojam jurisdikcije razlikuje se od pojma nadleţnosti, jer nadleţnost predstavlja podijelu

predmeta izmeĎu sudova jedne drţave, odnosno, pravila o nadleţnosti odreĎuju stvarnu i

mjesnu nadleţnost sudova, odnosno koji će od sudova postupati kada postoji jurisdikcija te

drţave. Pojam krivične jurisdikcije izjednačen je sa pojmom krivične vlasti. Krivična vlast

(ius puniendi) prestavlja pravo drţave da na odreĎeno krivično djelo primjeni svoje krivično

zakonodavstvo, odnosno da kazni počinitelja krivičnog djela na osnovu svog krivičnog

prava.3

Primjena krivične nadleţnosti uvijek uključuje i primjenu odreĎene forme suvereniteta

drţave. Zbog toga dolazi do poteškoća prilikom izvanteritorijalne primjene krivične

nadleţnosti.

Krivična nadleţnost ima svoje sljedeće tri forme: zakonodavnu, sudsku i izvršnu.4

Zakonodavna krivična nadleţnost jeste pravo drţave da donosi zakone u kojima propisuje

koja ponašanja predstavljaju krivična djela, kazne za počinitelje i formu krivičnog postupka.

Tako drţave u svojoj zakonodavnoj nadleţnosti predviĎaju i uslove pod kojima moţe doći do

primjene izvanteritorijalne zakonodavne nadleţnosti.

Sudska krivična nadleţnost jeste pravo domaćih sudova da sude u krivičnim

predmetima. Prilikom primjene izvanteritorijalne sudske krivične nadleţnosti dolazi do

miješanja u suverenitet druge drţave, pa je primjena izvanteritorijalne sudske nadleţnosti

suočena sa velikim kritikama.

Izvršna krivična nadleţnost je pravo drţavnih organa da prisilno izvrše neki pravni

postupak, kao što su hapšenja ili pretresanje osoba i imovine. Izvršna krivična nadleţnost se

najčešće vrši od strane drţavnih agencija za provoĎenje zakona, kao što je npr. policija. Kao i

kod primjene sudske krivične nadleţnosti, primjena izvanteritorijalne izvršne nadleţnosti

izaziva političke i praktične probleme. Krivična jurisdikcija (nadleţnost) počiva na sljedećim

načelima: teritorijalno načelo, personalno načelo, realno načelo i univerzalno načelo (

univerzalna jurisdikcija).5

1 Ţeljko Horvatić, Riječnik kaznenog prava (Zagreb,Pravni fakultet Zagreb,2002.),274-275.

2 Ibid.

3 Berislav Pavišić,Krivični zakon Republike Hrvatske, bilješke-literatura-sudska praksa( Zagreb,Informatror,

1993.),141. 4 Robert Creyer i dr.,An Introduction to International Criminal Law and Procedure (Cambridge, Cambridge

University Press, 2009.), 37. 5 Ibid.

12

3.2. Teritorijalno načelo

Teritorijalno načelo6

primjene krivične nadleţnosti predstavlja pravo drţave da

primjenjuje svoje krivično zakonodavstvo na dogaĎaje koji su se desili na njenom teritoriju,

bez obzira ko ih je počinio i protiv koga. Ovo načelo se odnosi i na dogaĎaje koji se dese na

brodovima i avionima koji su registrovani u toj drţavi.7

Drţava takoĎer, po ovom načelu, ima pravo na primjenu svog krivičnog zakonodavstva

kada je krivično djelo nastalo u inostranstvu ili kada je krivično djelo izvršeno na drugom

mjestu, ali samo pod uslovom da se barem jedan elemenat krivičnog djela desi na njenom

teritoriju.8

Dakle, u ovom slučaju radi se o razdvajanju teritorijalnog načela na subjektivno i

objektivno teritorijalno načelo. Najbolji primjer za opisivanje subjektivnog i objektivnog

teritorijalnog načela jeste kada se raketa ispali sa teritorije jedne drţave a padne na teritoriji

druge drţave. Drţava sa čije je teritorije ispaljena raketa imat će subjektivnu teritorijalnu

nadleţnost, dok će drţava na čiju teritoriju je raketa pala imati objektivnu teritorijalnu

nadleţnost.9

Problem koji se javlja kod primjene teritorijalnog načela jeste ne postojanje volje

mnogih drţava da procesuiraju krivična djela koja su se dogodila na njihovom teritoriju.

3.3. Personalno načelo

Pod personalnim načelom primjene krivične nadleţnosti podrazumijevamo da se

krivični zakon jedne drţave primjenjuje samo na njene graĎane (drţavljane) kao počinioce

krivičnih djela bez obzira da li je krivično djelo učinjeno u zemlji ili inostranstvu.10

Personalno načelo moţe da bude: aktivno personalno načelo i pasivno personalno

načelo.

3.3.1. Aktivno personalno načelo

Aktivno personalno načelo primjene krivične nadleţnosti predstavlja pravo drţava, da

po meĎunarodnom pravu, mogu donositi zakone koji inkriminiraju ponašanja njihovih

drţavljana u inostranstvu. Drţavljanstvo počinitelja krivičnog djela je vaţna osnova uspostave

krivične nadleţnosti u meĎunarodnom krivičnom pravu. To se posebno odnosi na pripadnike

6 U svom djelu O zločinima i kaznama, Bekarija (Beccaria) je razvio teoriju teritorijalnog načela, on je pravdao

ovo načelo shvaćanjem da svako treba da bude kaţnjen samo u mjestu gdje je počinio krivično djelo., Cesare

Beccaria, An Essay on Crimes and Punishments, (London,F. Newberry Press,1983),57. 7 Ruth Wedgwood ,“Augusto Pinochet and International Law“, Yele Law School, (2005),55.

8 Profesor Michael Akchurst definiše elemente krivičnog djela na svijest (volju), radnju (činjenje ili nečinjenje),

društvenu opasnost, odreĎenost krivičnog djela u zakonu i poslijedice krivičnog djela. Michael

Akchurst,“Jurisdiction in International Law“, 46. British Year Book of International Law,( 1973), 150. 9 Ibid.

10 Creyer R. i dr,An Introduction to International Criminal Law and Procedure, op.cit.11,42.

13

oruţanih snaga koje su stacionirane u inostranstvu, a koje po zakonu drţave iz koje dolaze

moraju da nose njenu zastavu.11

MeĎutim drţavljanstvo počinitelja je vaţna osnova za uspostavu krivične nadleţnosti

ne samo za pripradnike oruţanih snaga već i za civile. Na primjer Velika Britanija vrši

uspostavu svoje krivične nadleţnosti za krivična djela ubistva koja su počinjena od strane

britanskih drţavljana, bez obzira na mjesto počinjenja. 12

Aktivno personalno načelo oslanja se na vezu koja postoji izmeĎu osobe (drţavljanina) i

drţave. Odgovor na pitanje koja se osoba smatra drţavljaninom, svaka drţava daje kroz svoje

zakone koji regulišu sticanje i gubitak drţavljanstva. Za primjenu ovog načela krivične

nadleţnosti potrebno je da je počinitelj, na koga se namjerava primijeniti ova nadleţnost, bio

drţavljanin drţave koja primjenjuje ovo načelo u vrijeme počinjenja krivičnog djela, a ne

poslije počinjenja. Postupanje suprotno ovome dovelo bi do povrede načela zakonitosti

(nullum crimen sine lege).13

MeĎutim, neke drţave poput Švedske propisuju primjenu ovog načela i onda kada

počinitelj postane njen drţavljanin poslije počinjenja krivičnog djela.14

Te drţave primjenu

ovog načela mogu vršiti samo onda kada je to ponašanje bilo inkriminisano u drţavi u kojoj je

krivično djelo počinjeno ili je takvo ponašanje bilo zabranjeno normama meĎunarodnog

prava.

Drţave primjenjuju svoju nadleţnost nad djelima svojih drţavljana koji borave u

inostranstvu. Ovo prestavlja jedan prošireni oblik teritorijalne nadleţnosti, što je prihvatljivo

prema meĎunarodnom pravu.15

Sličan pristup vrijedi i za nedrţavljane koji sluţe u oruţanim

snagama drţave.16

3.3.2. Pasivno personalno načelo

Pasivno personalno načelo krivične nadleţnosti jeste pravo drţave da primjenjuje svoje

krivično zakonodavstvo na krivična djela koja pogaĎaju njene drţavljane (odnosno za

krivična djela čije su ţrtve drţavljani te drţave), bez obzira gdje i od koga su počinjena. 17

11

Alexis Paul ,“The Proper Law of the Crime in International Law Revised“, 9. Nottingham Law Journal,

(2000),40. 12

Krivični zakon Velike Britanije iz 1998. godine (Criminal Justice Act 1998), Legislation.gov.uk :

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1988/33/contents ,zadnji put gledano 5.4.2015.godine, član 9. 13

Roger O`Keefe, „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“,Journal of International Criminal

Justice, (2004),735. 14

Krivični zakon Švedske (Sweden Criminal Code), Government Offices of

Sweden;http://www.government.se/content/1/c6/02/77/77/cb79a8a3.pdf ,zadnji put gledano

5.4.2015.godine,poglavlje 2.,član 3. 15

Ilias Bantekas i Susan Nash,International Criminal Law,( London,Routledge-Cavendish,2007.),150. 16

Ibid. 17

Ibid.

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1988/33/contents

http://www.government.se/content/1/c6/02/77/77/cb79a8a3.pdf

14

Primjena ovog načela je u većini slučajeva sporna. MeĎunarodni sud pravde je u slučaju

Lotus18

zauzeo stav da meĎunarodno običajno pravo poznaje ovu vrstu krivične

nadleţnosti.19

MeĎutim, postoje i dalje neslaganja oko zakonitosti primjene ove vrste krivične

nadleţnosti. Naime postoje tvrdnje da pasivno personalno načelo pogoduje moćnim

drţavama, jer one tada mogu igrati ulogu svijetskog policajca, a da šteti malim i slabim

drţavama.20

Zabrinutost takoĎer postoji da pasivno personalno načelo primjene krivične nadleţnosti

moţe dovesti do toga da ljudi budu istovremeno izloţeni zakonima različitih drţava, a koji

uključuju zabrane kojih oni ne bi mogli razumno biti svjesni.21

Ovaj problem nastaje samo u

slučaju kada su krivični zakoni zemalja koje mogu imati nadleţnost nad slučajem različiti

jedan od drugoga u smislu kaţnjivih ponašanja.

MeĎutim, problem se ne javlja prilikom primjene ovog načela krivične nadleţnosti na

meĎunarodna krivična djela, jer su zabrane koje propisuje meĎunarodno krivično pravo

obavezne za sve drţave.

3.3. Realno (zaštitno) načelo

Po osnovu realnog (zaštitnog) načela primjene krivične nadleţnosti drţava moţe biti

nadleţna da progoni i sudi za krivična djela kojima se ugroţavaju ili povrijeĎuju pravna dobra

i interesi te drţave ili njenih graĎana, bez obzira da li se ta pravna dobra nalaze u zemlji ili

inostranstvu.22

Primjenom ovog načela štite se samo domaća pravna dobra (pravna dobra drţave ili

njenih drţavljana). Ovo načelo se često koristi kao osnov za procesuiranje krivičnih djela

protiv sigurnosti kao i srodnih krivičnih djela, krivičnih djela prevare, laţnog svjedočenja.

18

MeĎunarodni sud pravde 1927. godine postupao je u slučaju koji se tiče primjene pasivnog personalnog

načela. Naime, 2 avgusta 1926. godine došlo je do sudara francuskog broda „Lotus“ i turskog broda „Boz-Kourt“

u Sredozemnom moru uslijed čega je došlo do smrti nekoliko turskih mornara. Čim je francuski brod „Lotus“

pristao u Istambul kapetan broda i svi časnici bili su uhapšeni i procesuirani zbog osnovane sumnje da su počinili

krivično djelo ubistva iz nehata.Turske vlasti ovaj postupak su pravdale članom 6. Krivičnog zakona Turske, koji

je dozvoljavao turskim sudovima da na zahtjev ţrtava i članova njihovih proodica mogu da hapse i procesuiraju

strance koji su osumnječeni da su počinili krivična djela protiv turskih drţavljana. Francuske vlasti su se

protivile ovom postupku Turske. Pošto nisu mogle da nadju rješenje ove dvije drţave su se sloţile da ovaj slučaj

predaju na rješavanje MeĎunarodnom sudu pravde. MeĎunarodni sud pravde je tjesnom većinom presudio da

Turska nije prekršila meĎunarodno pravo primjenom pasivnog personalnog principa. Marc Henzelin,“Universal

Jurisdcition“, European Criminal Bar Association, (2009),5-7. 19

David J. Harris, Cases and Materials on International Law , 6. izd.( London,Hesperus Press, 2005), 281 20

Bantekas i Nash,International Criminal Law,op.cit. 13.,174. 21

James L. Brierly, „The Lotus Case ( 1928)“, 44 Law Quarterly Review (2000), 161 22

Nikola Srzentić,Aleksandar Stajić i Ljubiša Lazarević,Krivično pravo Socijalističke Federativne Republike

Jugoslavije-Opšti deo (Beograd,Savremena Administracija,1978),116.

15

3.4. Univerzalno načelo (univerzalna jurisdikcija)

Univerzalno načelo (u daljem tekstu: univerzalna jurisdikcija) jeste pravo drţava da

mogu primjenjivati svoje krivično zakonodavstvo na krivična djela koja se nisu dogodila na

njihovom teritoriju, te koja nisu ni na koji način povezana sa tim drţavama.

Univerzalna jurisdikcija je načelo meĎunarodnog prava kojim se dozvoljava svim

drţavama da primjenjuju svoje zakone na krivična djela, čak i ako su se desila izvan njihove

teritorije, i čak i ako ih je počinila osoba koja je druge nacionalnosti, a drţavljanima drţave

time nije nanesena nikakva šteta.23

Po osnovu univerzalne jurisdikcije drţava moţe biti nadleţna da progoni i sudi za

krivična djela, bez obzira gdje je djelo učinjeno (u zemlji ili inostranstvu), bez obzira da li je

počinilac njen drţvaljanin ili stranac, bez obzira na teritoriji koje drţave je krivično djelo

počinjeno, odnosno čijem drţavljaninu pripada pravno dobro koje je ugroţeno ili povrijeĎeno

počinjenim krivičnim djelom.

Za razliku od gore navedenih načela krivične nadleţnosti, u kojima uvijek mora biti

veza izmeĎu krivičnog djela i drţave koja primjenjuje neko načelo nadleţnosti, za univerzalnu

jurisdikciju nije potrebna takva veza. Dakle, na osnovu univerzalne jurisdikcije drţave imaju

nadleţnost nad krivičnim djelima koja su se dogodila u drugoj drţavi, čiji je počinitelj stranac

i čije su ţrtve stranci.24

Drţave bi po pravilu trebale da univerzalnu jurisdikciju primjenjuju samo na najteţa

meĎunarodna krivična djela, jer primjenom univerzalne jurisdikcije drţave djeluju kao

meĎunarodni policajci.

23

Leila Nadya Sadat, „Universal Jurisdiction: Myths,Realities and Prospects: Redefining Universal

Jurisdiction“, 35 New England Review (2001), 241-243. 24

Bantekas i Nash,International Criminal Law,op.cit. 13.,42.

16

4. UNIVERZALNA JURISDIKCIJA

4.1. Historijski razvoj univerzalne jurisdikcije

Začetke ideje o univerzalnoj jurisdikciji nalazimo 1600. godine u učenju Huge

Grociusa25

koji se zalagao za ideju da odreĎena krivična djela treba da budu u nadleţnosti

svih sudova u svijetu, bez obzira gdje je krivično djelo počinjeno ili ko ga je počinio.

MeĎutim, u to vrijeme ova teorija nije naišla na pozitivan odgovor.

Razrada i primjena ideje o načelu univerzalne jurisdikcije će početi tek u XVIII vijeku.

Naime, u to doba će početi ova teorija da se primjenjuje na krivična djela piratstva na

otvorenom moru. Piratstvo je bilo veliki problem još od početka X vijeka. Po ovoj teoriji

drţave su imale mogućnost da primjene univerzalnu jurisdikciju na pirate, bez obzira koje su

nacionalnosti bili ili gdje su počinili krivično djelo piratstva. Načelo univerzalne jurisdikcije

razvilo se kao potreba da se zaštiti razmjena roba i ljudi koja se odvijala morskim putem, a

koju su remetili pirati kraĎama, ubistvima i mučenjem.26

Mogućnost pirata da počine krivično djelo i pobjegnu u druge teritorijalne vode ili da

počine krivično djelo na otvorenom moru oteţavala je njihovo hapšenje i procesuiranje. Zbog

toga su pirati, prije nego se razvilo načelo univerzalne jurisdikcije proglašeni za neprijatelje

čovječanstva (hotis humani generis).27

Kako je većina drţava bila pogoĎena krivičnim djelom piratstva, ţelja za što brţim

hapšenjem i procesuiranjem pirata iznjedrila je razvoj načela univerzalne jurisdikcije, po

kojem je svaka drţava imala pravo da hapsi i sudi piratima, bez obzira na njihovu

nacionalnost i bez obzira gdje je krivično djelo počinjeno. Ovo pravilo je dugo vremena bilo

prepoznato kao običajno meĎunarodno pravo, da bi ono bilo i formalno normirano kao pravilo

meĎunarodnog prava Konvencijom o pravu otvorenog mora28

i Konvencijom o pravu

mora.29

25

Hugo Grotius, The Law of War and Peace, prevod Louise R. Loomis (London,Plexus Publishing, 1987), 216-

226. 26

Eugene Kontorovich ,A Positive Theory of Universal Jurisdiction, 80 Notre Dame Law Review (2004),32. 27

Zbog gnusnih djela koja su činili pirati protiv svih ljudi koji su plovili morima, pomorci su ih prozvali hostis

humani generis, što u prevodu sa latinskog jezika znači neprijatelji čovječanstva. Bartram S. Brown,“ Evolving

of Universal Jurisdiciton“, New England Law Review (2001),386. 28

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu otvorenog mora (Convention on the High Seas),donešena ja na

generalnoj sjednici skupšine UN-a, koja se odrţala 29. aprila 1958. godine u Ţenevi, a stupila je na snagu 3.

januara 1963. godine. Ovu konvenciju do sada je ratificiralo 109 drţava, meĎu kojima je i Bosna i Hercegovina,

koja je ovu konvenciju ratifikovala 1. septembra 1993. godine. United Nation Treaty Collection

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-2&chapter=21&lang=en , zadnji

put gledano 2.3.2015.gdoine., član 19 29

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu mora ( Convention on the Law of the Sea), donešena je na generalnoj

sjednici skupštine UN-a, koja je odrţana 10. decembra 1982. godine u Montego Bay-u, a stupila je na snagu 16.

novembra 1994. godine. Ovu konvenciju do sada je ratificiralo 324 drţave, meĎu kojima je i Bosna i

Hercegovina koja je ovu konvenciju ratificirala 12. Januara 1994.godine. United Nation Treaty Collection:

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=TREATY&mtdsg_no=XXI~6&chapter=21&Temp=mtd

sg3&lang=en , zadnji put gledano 2.3.2015.godine,član 105..

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-2&chapter=21&lang=en

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=TREATY&mtdsg_no=XXI~6&chapter=21&Temp=mtdsg3&lang=en


17

Nakon piratstva univerzalna jurisdikcija se postepeno proširuje na krivična djela robstva

i trgovine robljem. Prva zemlja koja je na internacionalnoj razini počela da se zalaţe za

primjenu univerzalne jurisdikcije na krivična djela robstva i trgovine robljem bila je Velika

Britanija.30

Primjenu univerzalne jurisdikcije na ova krivična djela Velika Britanija pravdala

je činjenicom da se robstvo i trgovina robljem izmeĎu drţava obavlja na otvorenom moru te

da počinioci krivičnih djela moraju isto kao i pirati podpadati pod univerzalnu jurisdikciju.

Deklaracijom Bečkog kongresa iz 1815. godine proglašeno je da za krivična djela trgovina

robljem vaţe ista pravila meĎunarodnog prava kao i za krivična djela piratstva.31

Krajem XIV vijeka postojao je generalni meĎunarodni konsenzus da je trgovina

robljem zabranjeno djelo i njegova zabrana bi trebala da bude podvedena pod obavezujuću

normu. MeĎutim, normativno regulisanje zabrane trgovine robljem je išlo jako sporo, ali je

bilo dosta sudske prakse po ovom pitanju u drţavama sve do početka Drugog svjetskog rata.32

Drţave su proširile svoju univerzalnu jurisdikciju na otvorenom moru, te su se sada obavezale

da traţe i privedu sve one koji trguju robljem.

Još uvijek ne postoje relevantni meĎunarodni dokumenti koji bi izričito tretirali

univerzalnu jurisdikciju, koja se odnosi na trgovinu robljem, ali je praksa po ovom pitanju

zabranu trgovine robljem izdigla na status „ius cogens“ krivičnog djela.33

MeĎu stručnjacima vode se polemike oko tumačenja člana 110. Konvencije o pravu

mora iz 1982. godine, koji dozvoljava svakom ratnom brodu da uhapsi sve na koje sumnja da

se bave trgovinom robljem na otvorenom moru. Iako član 99. ove iste konvnecije dozvoljava

samo brodovima koji viju zastavu drţave da hapse počinitelje trgovine robljem, član 110.

dozvoljava svakom brodu pa čak i ratnom da zaustavlja i pregleda sumnjive brodove.

Neki stručnjaci su ovo smatrali osnovama univerzalne jurisdikcije za trgovinu robljem.34

Neke drţave poput Grčke, Novog Zelanda, Nikaragve i Vanatua početkom XIX vijeka

proglasile su svojim zakonima univerzalnu jurisdikciju za trgovinu robljem, a da ih pri tome

nije niti jedna druga drţava kritikovala.35

Čak i SAD, koje su poznate po tome da odbacuju bilo koju nadleţnost koja moţe uticati

na njihove drţavljane, podupiru ovaj običaj primjene univerzalne jurisdikcije na krivična djela

trgovine robljem.36

Nakon robstva i trgovine robljem, univerzalna jurisdikcija se javlja na suĎenjima u

Nirnbergu. Najveća prekretnica u razvoju načela univerzalne jurisdikcije bilo je osnivanje

30

Sadat L., „Universal Jurisdiction: Myths,Realities and Prospects: Redefining Universal

Jurisdiction“,op.cit.15,210. 31

Ibid. 32

Bantekas i Nash,International Criminal Law,op.cit. 13,56. 33

Mohammed C. Bassiouni, International Criminal Law, 1. Izd. (New York, Transnational Publishers

Inc.,1999), 663-669. 34

Kenneth C. Randall, „Universal Jurisdiction Under International Law“, 66 Texas Law Review,(1998), 785. 35

Creyer R. i dr,An Introduction to International Criminal Law and Procedure, op.cit.11,53. 36

Ibid.

18

MeĎunarodnog vojnog tribunala (IMT) i odrţavanje suĎenja odmah nakon Drugog svijetskog

rata.37

Zbog toga što su tokom Drugog svjetskog rata počinjene teške povrede ljudskih prava,

saveznici su prilikom rasprave o tome kako da kazne zločince došli do zaključka da načelo

univerzalne jurisdikcije na najbolji način omogućava gonjenje i kaţnjavanje počinilaca

krivičnih dijela. Mnogim njemačkim zvaničnicima i oficirima koji su imali visoke činove, a

bili su optuţeni za krivična djela: zločin protiv mira, ratne zločine i zločine protiv čovječnosti

suĎeno je na MeĎunarodnom vojnom tribunalu u Nirnbergu. Tako je pored piratstva i trgovine

robljem univerzalna jurisdikcija proširena i na krivična djela: ratni zločini, zločini protiv

čovječnosti i zločini protiv mira. Primjena univerzalne jurisdikcije u Nirnbergu, za krivična

djela zločina protiv čovječnosti, ratni zločini i zločini protiv mira dobila je potvrdu od

Generalne skupštine Ujedinjenih naroda. 38

Dok je iskustvo poslije Prvog svjetskog rata pokazalo u kolikoj se mjeri meĎunarodna

pravda moţe kompromitovati zbog političkih potreba, iskustvo u razdoblju poslije Drugog

svjetskog rata otkrilo je sasvim suprotno, odnosno kako efikasna moţe biti meĎunarodna

pravda u uslovima postojanja odgovarajuće političke volje i potrebnih sredstava. Glavni

kreator MeĎunarodnog vojnog suda u Nirnbergu i Londonske povelje od 8. avgusta 1945.

godine na temelju koje je MeĎunarodni vojni sud u Nirnbergu osnovan, bio je sudija Robert

Jackson. Jackson je htio suĎenje-pravedno suĎenje najvaţnijim nacistima. On se protivio ideji

o masovnim smaknućima za koju su se zalagali Britanci i Rusi.39

U svom uvodnom govoru u Nirnbergu, sudija Jackson je rekao:

„ Ne smijemo nikad zaboraviti da su dokazi po kojima mi sudimo ovim optuţenima, dokazi

na osnovu kojih će u budućnosti historija suditi nama. Dati ovim optuţenima otrovni prah,

isto je kao da ga sebi stavimo u usta. Naši postupci treba da se odlikuju takvom

nepristrasnošću i intelektualnim integritetom tako da se ovaj sud moţe sam pohvaliti pred

svojim potomcima kako je ispunio ljudsku teţnju za pravdom.“40

SuĎenje nacističkim oficirima nastavilo se i nakon što je okončano djelovanje

MeĎunarodnog vojnog tribunala. Zonalne sudove, kako su oni nazvani, uspostavljale su

37

Sporazumom savezničkih sila,koji je zaključen 8 avgusta 1945.godine u Londonu, odlučeno je da se osnuje

MeĎunarodni vojni sud za suĎenje ratnim zločincima za zločine koji su počinjeni tokom Drugog svjetskog rata.

U sklopu sporazuma donesen je i Statut MeĎunarodnog vojnog suda, kojim su bili odreĎeni sastav,nadleţnost i

funkcija suda. Po Statutu MeĎunarodni vojni sud bio je nadleţan za tri sljedeća krivična djela: Zločini protiv

mira,Ratni zločini i Zločini protiv čovječnosti., Madeleine H. Morris, „Universal Jurisdiction in a Divided

World: Conference Remarks“, 35 New England Law Review,(2001), 337. 38

Generalna skupština Ujedinjenih naroda prema rezoluciji od 11.12.1946. godine jednoglasno je potvrdila

„načela meĎunarodnog prava koja su priznata Poveljom Suda u Nirnbergu i presudom suda“. Ova rezolucija se

moţe smatrati potvrdom ili kodificiranjem sudskog prava svih drţava na podizanje tuţbe protiv svih prekršaja u

nadleţnosti MeĎunarodnog vojon suda., Randall K., „Universal Jurisdiction Under International Law“,cit.,785-

786. 39

Henry T. King, „Universal Jurisdiction: Myths, Realities and Prospects-The Nuremberg Precedent“, 35 New

England Law Review, (2001), 281. 40

Ibid.

19

pojedine drţave na temelju univerzalne jurisdikcije. Jedan od primjera jeste slučaj In re List41

o čemu je presudu donio sud SAD-a u Nirnbergu.42

Nakon meĎunarodnog vojnog suda, osnovan je MeĎunarodni vojni tribunal za Daleki

istok. Ovaj sud je na osnovu načela univerzalne jurisdikcije sudio počiniocima teških

krivičnih djela za vrijeme Drugog svjetskog rata koja su počinjena na teritoriji Dalekog

istoka.43

MeĎutim, suĎenja na ovom sudu su praćena mnogim kontraverzama, kako u toku tako i

po zavreštku suĎenja. Neki stručnjaci su tvrdili da suĎenje predstavlja sredstvo za američku

osvetu za napad na Perl Harbur ili za ublaţavanje nacionalnog osjećaja krivice zbog upotrebe

atomskog oruţja u Japanu. Drugi stručnjaci i advokati koji su učestvovali u toku suĎenja

napadali su legitimnost suĎenja na pravnim osnovama.44

Glavni nedostatak oba suda je taj što su ih sačinjavale sudije koje je imenovala svaka od

drţava pobjednica, tuţioce je takoĎer postavila svaka od tih drţava, a svaki je radio po

upustvima drţave koja ga je postavila. U Tokiju je postojao i glavni tuţilac, odnosno kako su

ga nazvali „glavni pravni savjetnik“ koji je bio Amerikanac Dţozef B. Kinan sa svojih deset

pomoćnika.45

Dakle, mora se prihvatiti mišljenje da ova dva suda nisu bili meĎunarodni

sudovi u pravom smislu riječi, već sudska tijela koja su djelovala kao zajednički organi drţava

koje su ih osnovale.

Poslije Nirnberškog i Tokijskog procesa najpoznatiji slučaj primjene univerzalne

jurisdikcije je slučaj Vrhovni tuţilac Izraela protiv Ecihmana. Izrael je, 1961. godine,

kidnapovao Adolpha Eichmana u Argentini i sudio mu u Jerusalemu.46

Adolph Ecihman bio

je osumnjičen da je, kao šef Gestapovog odjela za Jevreje, bio najodgovorniji za proganjanja,

deportaciju i pogubljenja stotina hiljada Jevreja i ostalih naroda u Njemačkoj i nekim

okupiranim područjima.47

Jedan od njegovih zadataka bio je nadziranje „Konačnog jevrejskog

pitanja“.48

Izrael je Eichmana optuţio za: „zločine protiv jevrejskog naroda, zločine protiv

41

Jedan optuţeni njemački oficir je navodno komandovao smaknućima stotina hiljada civila u Grčkoj,Jugoslaviji

i Albaniji; izuzetno veliki broj ubijenih temeljio se na različitim omjerima; od 25 do 100 civila za svakog

ubijenog ili ranjenog njemačkog vojnika. Prilikom rasprave o tome na osnovu čega se zasniva ovakava

jurisdikcija zonalni sud je ukazao na to da je optuţeni počinio meĎunarodna krivična djela te je zbog toga

opravdano primjeniti ovakvu jurisdikciju. Sud je objasnio da je „meĎunarodni zločin...djelo opšte priznato kao

krivično djelo, što se smatra ozbiljnim problemom od meĎunarodnog značaja i iz odreĎenih opravdanih razloga

ne moţe biti u isključivoj nadleţnosti drţave koja bi u uobičajenim okolnostima nad tim imala kontrolu“.

Randall K, „Universal Jurisdiction Under International Law“, op cit.17, 806. 42

Ibid. 43

Creyer R. i dr,An Introduction to International Criminal Law and Procedure, op.cit.11,96. 44

Ibid, 98. 45

Ibid.,101. 46

Madeleine H. Morris, „Universal Jurisdiction in a Divided World: Conference Remarks“,op.cit.18.,387. 47

Ibid. 48

Brown B.,“ Evolving of Universal Jurisdiciton“,op.cit.16.,391

20

čovječnosti i ratne zločine“.49

Okruţni sud u Jerusalemu proglasio je Eichmana krivim i

osudio ga na smrt, a Vrhovni sud Izraela je potvrdio tu presudu.50

Poslije Nirnberških suĎenja počinje ubrzani razvoj načela univerzalne jurisdikcije. Dalji

razvoj načela univerzalne jurisdikcije odvija se donošenjem meĎunarodnih konvencija koje u

svojim odredbama predviĎaju primjenu univerzalne jurisdikcije za krivična djela koja su

predviĎena u njima, a to su sljedeće konvencije: Ţenevske konvencije51

, Konvencija o

sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida52

, Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju

apartheida53

i Konvencija protiv mučenja i drugih surovih, neljudskih ili poniţavajućih kazni i

postupaka.54

Te meĎunarodne konvencije daju drţavama potpisnicama mogućnost da mogu

49

Brown B.,“ Evolving of Universal Jurisdiciton“,op.cit.16.,396. 50

Ibid.,398. 51

Ţenevske konvencije sastoje se iz četiri meĎunarodna sporazuma koji su potpisani u Ţenevi (Švicarska). Ove

konvencije su vremenom postale osnova za meĎunarodno humanitarno pravo. Do nastanka konvencija došlo je

zahvaljujući naporima Henri Dunanta, švicarskog poslovnog čovjeka koji je zbog svog iskustva u strahotama

rata tačnije u bitki kod Solferina 1859.godine, došao na ideju o stvaranju neutralne organizacije koja bi birinula o

ranjenim vojnicima. Svoja sjećanja i razmišljanja napisao je u knjizi „Sjećanje na Solferino“ (izvorni naziv „Un

Souvenir de Solferino“ ). Dunant je svoju knjigu poslao na adrese vodećih političara i vojnika različitih

evropskih zemalja. Nakon što je razmotrilo dunantove ideje ţenevsko društvo „Društvo javne koristi“, čiji je

Dunant bio član, imenuje petoricu članova u odbor koji je trebao ispitati mogućnost provoĎenja Dunantovih

ideja u djelo. Tako je nastao „MeĎunarodni odbor za pomić ranjenicima“ poznatiji kao i „Odbor petorice“ koji

širi Dunantove ideje svijetom. Prvi sastanak ovog odbora odrţao se 17. Februara 1862.godine, taj datum se

obiljeţava kao datum osnivanja „MeĎunarodnog odbroa crvenog krsta“ U oktobru 1863.godine. Odbor petorice

zajedno sa vladom Švicarske organizovao diplomatsku konferenciju, koja se odrţavala od 21. Aprila do

12.avgusta 1949.godine u Ţenevi. Na konferencij su učestvovali prestavnici 63 drţave. Na konferenciji usvojene

su slijedeće četiri ţenevske konvencije: Prva ţenevska konvencija-Konvencija za poboljšanje poloţaja ranjenika

i bolesnika u oruţanim snagama u ratu; Druga ţenevska konvencija-Konvencija za poboljšanje poloţaja

ranjenika,bolesnika i brodolomaca oruţanih snaga na moru; Treća ţenevska konvencija-Konvencija o postupanju

sa ratnim zarobljenicima, Četvrta ţenevska konvencija-Konvencija o zaštiti graĎanskih osoba u vrijeme rata.

Nakon toga donesena su i tri dopunska protokola na ţenevske konvencije, prva dva dopunska protokola

donesena su 12. januara 1977. godine a treći dopunski protokol donesen je 12.avgusta 2005.godine. Ove

konvencije do sada je ratificiralo 196 drţava, meĎu kojima je i Bosna i Hercegovina koja je ove konvecnije

ratificirala 31. decembra 1992. godine. International Committee of the Red Cross :

https://www.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/vwTreaties1949.xsp , zadnji put gledano 3.3.2015.godine. 52

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida UN-a (Convention on the Prevention and

Punishment of the Crime of Genocide),donešena je na generalnoj sjednici Skupštine UN-a, koja se odrţala

8.decembra 1948. godine u Parizu, a stupila je na snagu 12. januara 1951. godine. Ovu konvenciju do sada je

ratificiralo 187 drţava, meĎu kojima je i Bosna i Hercegovina koja je ovu konvenciju ratificirala 29. decembra

1992. godine. Informacije i tekst konvencije dostupni su na:

https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-1&chapter=4&lang=en (zadnji put

gledano 1.3.2015.godine) 53

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina apartheida UN-a (International Convention on Suppression

and Punishment of the Crime of Apartheid),donešena ja na gneralnoj sjednici Skupšine UN-a, koja se odrţala 30.

novembra 1973.godine u New York-u, a stupila je na snagu 18. jula 1976. godine. Ovu kovneciju je do sada

rarificiralo 140 drţava, meĎu kojima je i Bosna i Hercegovina koja je ovu konvenciju ratificirala 1.septembra

1993. godine. Informacije i tekst konvencije dostupni su na:

https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-7&chapter=4&lang=en (zadnji put


Konvencija protiv mučenja i drugih surovih,neljudskih ili poniţavajućih kazni i postupaka (Convention against

Torture and Other Cruel,Inhuman or Degrading Treatment or Punishment),donešena je na generalnoj sjednici

Skupštine UN-a,koja se odrţala 10. decembra 1984. godine u New York-u, a stupila je na snagu 26. juna 1987.

godine. Ovu konvenciju do sada ratificiralo je 238 drţava, meĎu kojima je i Bosna i Hercegovina koja je ovu

konvenciju ratificirala 1. septembra 1993.godine. Informacije i tekst konvencije dostupni su na:

https://www.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/vwTreaties1949.xsp

https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-1&chapter=4&lang=en


21

da hapse i sude počinioce krivičnih djela koja su predviĎena ovim konvencijama, bez obzira

čiji su oni drţavljani, te bez obzira gdje su i protiv koga počinili krivična djela.

Suprotno sumnjivim temeljima univerzalne jurisdikcije za ratne zločine koja se

primjenjivala na suĎenjima u Nirnbergu, pa čak i sa afirmacijom Nirnbreških principa od

strane Generalne skupštine Ujedinjenih nacija (u daljem tekstu UN), univerzalna jurisdikcija

dobila je čvršći poticaj tek sa donošenjem Ţenevskih konvencija iz 1949. godine. Ţenevske

konvnecije koje su kodifikovale pravila ratovanja u svojim normama su obavezale zemlje

potpisnice da se pridrţavaju pravila aut dedere aut judicare (izručiti ili suditi).55

Zemlje

potpisnice su na osnovu ovog načela obavezne da izruče pojedince koji su optuţeni za teška

kršenja Ţenevskih konvencija ili da im sude pred svojim sudovima. Načelo aut dedere aut

judicare, postalo je pravni standard za one koji ţele i pokušavaju da privedu pravdi

osumnjičene za krivična djela ratni zločini širom svijeta. Neke zemlje poput Austrije,

Holandije, Danske, Njemačke i Švajcarske su u svoje zakonodavstvo uvrstile odredbe

Ţenevskih konvencija, te su tako progalsile same sebe nadleţnim da hapse i procesuiraju

osobe koje su optuţene za krvična djela ratnih zločina bez obzira gdje su krivična djela

počinjena, od koga su počinjena i protiv koga su počinjena.

Ţenevske konvencije su kamen temeljac za ratno pravo, meĎunarodno krivično pravo i

humanitarno pravo.56

MeĎutim, drţave potpisnice skoro da nisu primjenjivale univerzalnu jurisdikciju, sve do

kraja XX vijeka kad su, uvidjevši da bi ratni zločini koji su se dešavali u bivšoj Socijalističkoj

Federativnoj Republici Jugoslaviji (u daljem tekstu SFRJ) i Ruandi mogli ostati nekaţnjeni,

počele su da primjenjuju univerzalnu jurisdikciju. Nakon što je uvidjela razmjere ratnih

zločina, u bivšoj SFRJ, Ujedinjene Nacije su 1993. godine osnovale ad hoc.57

MeĎunarodni

krivični sud za progon osoba odgovornih za ozbiljne povrede humanitarnog prava na

teritorijama bivše Jugoslavije (u daljem tekstu MeĎunarodni krivični sud za bivšu

Jugoslaviju).58

Statutom MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju propisana je

nadleţnost tog suda za kaţnjavanje četiri slijedeće skupine meĎunarodnih krivičnih djela: 1)

https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-9&chapter=4&lang=en (zadnju put


Prva Ţenevska konvencija (Konvencija za poboljšanje poloţaja ranjenika i bolesnika u oruţanim snagama u

ratu)u članu 49. nalaţe slijedeće: „Svaka visoka ugovorna strana obavezna je da uhapsi osobe koje su

osumnječene da su počinile teška kršenja konvencije, te je obavezna da te osobe izruči bez obzira na

nacionalnost, a samo u slučaju nemogućnosti izručenja ona moţe suditi tim osobama pred svojim

sudovima.TakoĎer moţe u skladu sa svojim pravnim poretkom te osobe predati drugoj drţavi visokoj ugovornoj

strani koja ima više interesa da procesuira te osobe.“ Library of Congress,Washington,

DC:http://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf/GC_1949-I.pdf , zadnji put gledano 29.3.2015.godine. 56

Creyer R. i dr.;“An Introduction to International Criminal Law and Procedure“, op.cit.11,102. 57

„Ad hoc“ je latinski izraz koji znači „zbog ovog“ ili „zbog ove svrhe“., Horvatić, Ţ., Riječnik kaznenog prava,

op. cit.11.,152. 58

Antonio Kaseze ,MeĎunarodno krivično pravo, Beograd, prevod Obrad Račić (Beograd, Beogradski centar za

ljudska prava,2005),395-397.


http://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf/GC_1949-I.pdf

22

teška kršenja Ţenevskih konvencija59

, 2) krivična djela protiv zakona i običaja ratovanja60

,3)

genocid61

i 4) zločina protiv čovječnosti.62

Na temelju univerzalne jurisdikcije 1998. godine osnovan je stalni MeĎunarodni

krivični sud sa sjedištem u Hagu. MeĎutim, nadleţnost suda je komplementarna u odnosu na

nacionalne sudove, što znači da će se postupak pred ovim sudom pokrenuti samo onda kada

počinitelj krivičnog djela nije procesuiran od nacionalnih sudova drţava potpisnica Rimskog

statuta63

ili kada je postupak voĎen pred nacionalnim sudovima ali se sumnja da je proveden

fiktivno.64

Stalni meĎunarodni krivični sud je nadleţan za sljedeća krivična djela: genocid,

zločini protiv čovječnosti, ratni zločini i zločin agresije, ako je osumnjičeni drţavljanin,

drţave stranke Rimskog statuta, ako je mjesto počinjenja krivičnog djela na teritoriji drţave

stranke, ako je situacija meĎunarodnom krivičnom sudu priopćena od strane Vijeća sigurnosti

UN ili drţave stranke, ako je postupak pokrenuo tuţilac ex officio.65

Drţava stranka tuţitelju

meĎunarodnog krivičnog suda moţe uputiti neku situaciju ako smatra da su jedno ili više

krivičnih djela iz nadleţnosti stalnog meĎunarodnog suda počinjena na njenom teritoriju ili

na teritoriju neke druge drţave stranke.66

I neka druga drţava koja nije stranka Rimskog

statuta moţe prihvatiti nadleţnost stalnog meĎunarodnog krivičnog suda na osnovu jedostrane

izjave koju podnese njegovom sekretarijatu.

4.2. Pojam i vrste univerzalne jurisdikcije

Univerzalna jurisdikcija je načelo meĎunarodnog prava čime se dozvoljava svim

drţavama da primjenjuju svoje zakone na krivična djela, čak i ako su se desila van njihove

teritorije, i čak i ako ih je počinila osoba koja je druge nacionalnosti, a stanovnicima time nije

nanesena nikakva šteta. Dakle, univerzalna jurisdikcija omogućava svakoj drţavi sudsku

nadleţnost nad ograničenim brojem krivičnih dijela koja se inače smatraju od univerzalnog

značaja, bez obzira na status krivičnog djela i nacionalnost počinitelja i onog nad kojim je

krivično djelo izvršeno.67

Univerzalna jurisdikcija se uporeĎuje sa staro rimskim institutom actio popularis,

prema kojem je svaki rimski graĎanin mogao pokrenuti krivični postupak nezavisno o tome

59

Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju, Statute of United Nations International Criminal

Tribunal for the Former Yugoslavia , http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf

,zadnji put gledano 29.3.2015.godine, član 2. 60

Ibid., član 3. 61

Ibid., član 4. 62

Ibid., član5. 63

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda usvojen je 17.7. 1998.godine, a stupio je na snagu 60.

Ratifikacijom 1.7.2002.godine. Sjedinjene američke drţave, Izrael i Sudan su obavjestile Glavnog sekretara UN-

a da neće postati stranke Rimskog statuta. Interntional Criminal Court –Rome Statute:http://www.icc-

cpi.int/nr/rdonlyres/ea9aeff7-5752-4f84-be94-0a655eb30e16/0/rome_statute_english.pdf ,zadnji put gledano

29.3.2015.godine. 64

Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21.,414. 65


Ibid. 67

King H., „Universal Jurisdiction: Myths, Realities and Prospects-The Nuremberg Precedent“,op.cit.18.,6.

http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf

http://www.icc-cpi.int/nr/rdonlyres/ea9aeff7-5752-4f84-be94-0a655eb30e16/0/rome_statute_english.pdf


23

da li je bio oštećen krivičnim djelom ili ne.68

Interes za primjenu načela univerzalne

jurisdikcije je u očuvanju (meĎunarodnog) pravnog poretka.

Načelo univerzalne jurisdikcije se u meĎunarodnom krvičnom pravu ograničava samo

na teţa krivična djela, odnosno na zaštitu vaţnih dobara, od zajedničkog interesa, a sve iz

razloga nepostojanja neposredne veze izmeĎu drţave koja progoni na osnovu univerzalne

jurisdikcije i počinjenog krivičnog djela. MeĎutim, bez obzira na gore navedeni stav praksa

drţava nam pokazuje da postoje drţave u kojima domaći sudovi mogu poduzeti krivično

gonjenje na osnovu univerzalne jurisdikcije za sva krivična djela odreĎene teţine (izraţene

zaprijećenom kaznom) koja su navedena u nacionalnom zakonodavstvu, te drţave u kojima se

primjena univerzalne jurisdikcije ograničava samo na meĎunarodna krivična djela.69

Ali ne

treba zaboraviti probleme koji nastaju kada se treba odrediti koja se to krivična djela smatraju

meĎunarodnim krivičnim djelima.70

Problemi takoĎer nastaju jer ne postoji saglasnost sudske

prakse drţava i pravnih stručnjaka na području meĎunarodnog prava da li počinitelj krivičnog

djela mora biti prisutan na teritoriji drţave koja primjenjuje univerzalnu jurisdikciju, te da li

je kod primjene univerzalne jurisdikcije dozvoljeno pokretanje postupka i suĎenja u

odsutnosti, te da li treba dati prednost izručenju po načelu aut dedere aut judicare u odnosu na

univerzalnu jurisdikciju. U odnosu na odgovore na ova i još neka pitanja razvile su se različite

teorije tj. vrste univerzalne jurisdikcije.

Najčešće se sve vrste univerzalne jurisdikcije svode na slijedeće dvije glavne vrste

univerzalne jurisdikcije: uska (uslovna) univerzalna jurisdikcija i široka (in absentia, u

odsutnosti ) univerzalna jurisdikcija. 71

O njima će više riječi biti u nastavku teksta.

68

Bassiouni M., International Criminal Law,op.cit.17,60. 69

Mohammed C. Bassiouni,“ Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical Perspectives and

Contemporary Practice“, Virginia Journal of International Law Association,(2001), 42. 70

Henry J.Steiner i Philip Alston, International Human Rights in Context, Law, Politics, Morals(Oxford,Oxford

University Press,1996),1022-1031. 71

Ibid.,1033.

24

5. USKA (USLOVNA) UNIVERZALNA JURISDIKCIJA

5.1. Pojam uske (uslovne) univerzalne jurisdikcije

Uska (uslovna) univerzalna jurisdikcija predstavlja da drţava koja drţi okrivljenog u

pritvoru moţe da mu sudi (tzv. forum deprehensionis tj. nadleţnost po mjestu gdje je

uhapšen).72

Zbog tog uslova da drţava moţe da primijeni univerzalnu jurisdikciju samo onda

kada se navodni počinilac nalazi na njezinoj teritoriji ovaj tip univerzalne jurisdikcije je dobio

naziv uslovna univerzalna jurisdikcija.

Drţave usvajaju ovaj tip univerzalne jurisdikcije iz razloga što njenom primjenom

manje krše suverenitet drugih drţava koje imaju neku vezu sa krivičnim djelom.73

Dakle, da

bi došlo do primjene univerzalne jurisdikcije traţi se da se ispuni uslov a to je da se počinilac

nalazi na teritoriji te drţave. Ovaj uslov je postavljen iz razloga da je lakše provesti krivični

postupak kada se počinilac nalazi na teritoriji drţave nego u slučaju kada on nije tu. TakoĎer

ovim uslovom se smanjuje mogućnost da doĎe do sporova sa drugom drţavom koja je više

zainteresovana da procesuira počinioca krivičnog djela. Mnoge drţave su takoĎe usvojile i

praksu aut dedere aut judicare (izručiti ili suditi).74

Postavljanjem ovog uslova u potpunosti

se eliminiše mogućnost sporova izmeĎu drţave koja primjenjuje univerzalnu jurisdikciju i

drţave koja ima veće uporište za uspostavu nadleţnosti. Ako je zakonom propisan princip aut

dedere aut judicare drţava će moći primijeniti univerzalnu jurisdikciju samo onda ako nije

traţeno izručenje osumnjičenog ili ako je izručenje traţeno ali je odbijeno zbog ne

ispunjavanja uslova iz zakona o izručenju.75

Princip aut dedere aut judicare propisan je u normama svih meĎunarodnih konvencija koje

dopuštaju primjenu univerzalne jurisdikcije.76

Zbog komplikacija koje sa sobom donosi široka univerzalna jurisdikcija (in absentia)

većina zemalja se odlučila da prihvati uslovnu univerzalnu jurisdikciju. Uslovna univerzalna

jurisdikcija je po mnogim autorima pravednija i bolje se uklapa u generalnu definiciju

univerzalne jurisdikcije nego široka univerzalna jurisdikcija (in absentia).77

Naime, prema

generalnom principu univerzalne jurisdikcije ona treba da doprinese tome da se počiniocima

teških meĎunarodnih krivičnih djela sudi u bilo kojoj drţavi u kojoj se oni zateknu.

Propisivanjem ovog uslova da počinilac mora biti prisutan na teritoriji drţave kako bi se

mogao pokrenuti postupak na osnovu univerzalne jurisdikcije doprinosi tome da se smanji

mogućnost sporova sa drugim drţavama koje su više zainteresovane za procesuiranje tog

72

Darren Howkins , „Universal Jurisdiction to Human Rights From Legal Principle to Limited Reality“, Global

Governance, vol.9.,(2003),302-303. 73

Lee Boyd, „Universal Jurisdiction and Structural Reasonableness“, Texas International Law Journal,

(2009).,443. 74

Benjamin Broomhall, „Towards the Development of an Effective System of Universal Jurisdiction for Crimes

Under International Law“, 35 New England Law Review,(2005), 419. 75

Diane Morrison i Justus Reid Weiner, „Curbing Enthusiasm for Universal Jurisdiction“, Berkeley Journal of

International Law vol.4,(2007),256. 76

Xavier Philippe, „The Principles of Universal Jurisdiction and complementarity : How do the two principles

intermesh?“, European Journal of International Law,( 2010),145. 77

Ibid.,146.

25

krivičnog djela. Mnoge drţave u svijetu propisuju oštrije kriterijume za primjenu uslovne

univerzalne jurisdikcije. Tako sve više drţava u svijetu potaknute Princentonskim načelima78

propisuju da se univerzalna jurisdikcija moţe primjeniti samo za odreĎena teška meĎunarodna

krivična djela. Ovime drţave ţele postići da se univerzalna jurisdikcija odnosi samo na

krivična djela koja pogaĎaju čitavo čovječanstvo pa je stoga opravdano da počinioci tih

krivičnih djela budu suĎeni u bilo kojoj drţavi svijeta. TakoĎer propisivanjem ovog uslova

drţave ţele odati priznanje načelu suverenosti drugih drţava, jer se ne procesuiraju obična

krivična djela za koja je uglavnom najzainteresovanija drţava na čijoj su se teritoriji ta

krivična djela dogodila.

Evropske drţave su bile prisiljene da postupaju po načelu univerzalne jurisdikcije u

vrijeme sukoba u bivšoj SFRJ, jer su zločinci obično odlazili u zemlje Evropske unije gdje

su ih ţrtve prepoznavale. U nastavku rada donosim analizu slučaja Nikole Jorgića u kome se

postupalo po uskoj univerzalnoj jurisdikciji.

5.2. Slučaj Nikola Jorgić

Njemačka je na osnovu univerzalne jurisdikcije sudila Nikoli Jorgiću zvanom Jorga,

zbog postojanja sumnje da je počinio krivično djelo genocida u Bosni i Hercegovini.

Nikola Jorgić je prije početka rata na prostoru bivše SFRJ boravio i radio na područiju SR

Njemačke. Početkom 1992. godine Nikola Jorgić se vraća u Bosnu i Hercegovinu, tačnije u

svoje rodno mjesto Kostajnica, gdje je organizovao i naoruţao paravojnu grupu koju je

sačinjavalo tridesetak dobro naoruţanih lica. Ova grupa je nazvana „Jorgina grupa“.79

Nikola

Jorgić zajedno sa svojom grupom počino je mnoge zločine u Dobojskoj regiji. Tokom rata

Nikola je u par navrata dolazio u SR Njemačku kako bi posjetio porodicu.80

Prilikom ulaska

u SR Njemačku 16. decembra 1995. godine Nikola je uhapšen po naredbi Tuţilaštva

Njemačke koje je pokrenulo postupak protiv njega na osnovu univerzalne jurisdikcije.81

Nakon provedenog krivičnog postupka Nikola Jorgić je presudom Vrhovnog

pokrajinskog suda u Dizeldorfu oglašen krivim za genocid u jedanaest tačaka.82

Naime on je

osuĎen zbog ubistava 30 lica nesbrske nacionalnosti. Posebno se ističe ubistvo 22 civila

nesrbske nacionalnosti iz sela Grapska i sedam civila iz sela Ševarlije. TakoĎer je utvrĎeno da

je osuĎeni vršio protivzakonita zatvaranja, da je osnovao logor u prostorijama Osnovne škole

„Kostajnica“ u kojem su dovoĎeni civili nesrbske nacionalnosti te da je protivpravno uhapsio

dvadesetjednog civila muslimanske nacionalnosti na putu prema Gračanici i deportovao ih u

logor, u Kasarnu „4 juli“ u Miljkovcu, da bi osmoricu nakon tri dana sproveo u Centralni

zatvor, gdje im je na krovu zatvorske garaţe naredio da se meĎusobno tuku ţeljeznim

78

Više infra, str.54 79

Dţevad Mahmutaović i Mahir Muharemović,ured., Monumenta Srebrenica, istraživanja, dokumenti,

svjedočanstva – Srebrenica kroz minula stoljeća (Tuzla, J.U. Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i

prirodnog naslijeĎa Tuzlanskog kanton, 2013),132. 80

Ibid. 81

Nina Althoff i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“, Amnesty International

Publications,( 2008),93. 82

Mahmutović Dţ. i Muharemović M.,cit.,133.

26

šipkama i bokserima.83

Jednom licu u Centralnom zatvoru u Doboju lično je stavio kantu na

glavu i udarao šipkom dok to lice nije izdahnulo.84

Zbog toga je Vrhovni sud Njemačke

pokrajine Sjeverna Rajna Westfalija u Dizeldorfu osudio Jorgića 26. septembra 1997. godine

na jedinstvenu kaznu doţivotnog zatvora, a njegova krivnja je okarakterisana kao naručito

teška.85

Jorgić se na ovu presudu ţalio Saveznom sudu u Dizeldorfu. U svojoj ţalbi on je

osporavao univerzalnu jurisdikciju njemačkih sudova za krivična djela koja su mu stavljena

na teret, a koja su počinjena u Bosni i Hercegovini, te je takoĎer istakao da je došlo do

povreda odredaba krivičnog postupka i povrede materijalnog prava.86

Savezni sud u

Dizeldorfu je odbio Jorgićevu ţalbu te potvrdio prvostepenu presudu.87

Zbog sumnji nekih teoretičara u to da li Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju

zločina genocida dozvoljava primjenu univerzalne jurisdikcije sud u Dizeldorfu je u svojoj

presudi obrazloţio da se zabrana za primjenu univerzalne jurisdikcije ne moţe izvesti iz

odredaba Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida.88

Sud je naveo da

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida u svom tekstu nigdje izričito ne

navodi načelo univerzalne jurisdikcije, ali u nacrtu prijedloga konvencije načelo univerzalne

jurisdikcije bilo je uvršteno u tekst konvencije. Zbog nekoliko drţava koje su se protivile

tome da se uspostavi meĎunarodna nadleţnost načelo univerzalne jurisdikcije nije izričito

uvršteno u tekst Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida.89

Sud meĎutim

smatra da to ne znači da Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida zabranjuje

primjenu univerzalne jurisdikcije. Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida

navodi da za krivična djela genocida mogu suditi drţave stranke konvencije na čijem se

teritoriju desio genocid i meĎunarodni sudovi na koje te drţave prenesu nadleţnosti.90

Po

shvatanju suda ova odredba konvencije mora se tumačiti zajedno sa odredbom ove konvencije

koja nameće obavezu svim drţavama potpisnicama ove konvencije da su duţne da spriječe i

kaţnjavaju krivično djelo genocida.91

Imajući na umu da se krivična djela genocida, kao

najteţa i najkompleksnija krivična djela, često provode od strane vlasti drţave gdje se

genocid dogodio, sud smatra da se učinkovita represija i procesuiranje krivičnog djela

genocida od strane teritorijalne drţave ne moţe očekivati. Sud je utvrdio da je istraţivanje i

procesuiranje krivičnih djela genocida za rat u bivšoj SFRJ na MeĎunarodnom krivičnom

sudu za bivšu SFRJ počelo tek 1993. godine.92

Prema zaključku suda, MeĎunarodni krivični

sud za bivšu SFRJ u trenutku razmatranja ovog slučaja, moţe istraţiti maksimum deset

83

Mahmutović Dţ. i Muharemović M.,op.cit.25.,133 84

Ibid. 85

Ibid. 86

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,op.cit.25.,94 87

Mahmutović Dţ. i Muharemović M.,.cit.,4. 88

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,loc.cit. 89

Ibid. 90

Konvencija Ujedinjenih Nacija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida (Convention on the Prevention

and Punishment of the Crime of Genocide),op.cit. 20,član 6. 91

Ibid.,član 1. 92

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit.,94.

27

slučajeva godišnje.93

Dakle, istraţivanje i procesuiranje za mnoge zločine koji su se desili u

bivšoj SFRJ prilikom vršenja politike etničkog čišćenja ostavljeno je nacionalnim sudovima

tih zemalja. Sud je utvrdio da se u statutu MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju

navodi da se pored nadleţnosti tog suda predviĎa i konkurentska nadleţnost nacionalnih

sudova.94

Tuţilac MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju zajedno sa Raspravnim

vijećem tog suda ima autoritet da tumači Statut MeĎunarodnog suda za bivšu Jugoslaviju, te

on pod nacionalnim sudovima podrazumjeva ne samo sudove teritorijalnih drţava već i

sudove drugih drţava.95

To proizilazi iz činjenice da je tuţitelj MeĎunarodnog krivičnog suda

za bivšu Jugoslaviju u ovom i drugim predmetima odbio da preuzme postupak i uz to

pozdravio i podrţao progon na osnovu univerzalne jurisdikcije od strane njemačkih vlasti.96

Sud smatra da je meĎunarodna zajednica bila mišljenja da za krivično djelo genocida nije

dozvoljena primjena univerzalne jurisdikcije ona bi ograničila konkurentsku nadleţnost

MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju samo na sudove Bosne i Hercegovine ili

bolje na sudove drţava koje su nastale raspadom bivše SFRJ.97

Sud navodi i to da

MeĎunarodni sud pravde u slučaju koji se odnosi na primjenu Konvencije o sprječavanju i

kaţnjavanju zločina genocida (Bosna i Hercegovina protiv Jugoslavije) drţi da je primjena

Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida pravo i obaveza svih (erga omnes)

i da konvencionalna obaveza sprječavanja i kaţnjavanja krivičnog djela genocida nema

teritorijalnih ograničenja.98

Kada se radi o krivičnom djelu genocida, koje je propisano

običajnim i konvencionalnim meĎunarodnim pravom, sud smatra da niti jedna meĎunarodna

norma ne zabranjuje drţavama strankama da učine više u sprječavanju i kaţnjavanju

krivičnog djela genocida od onoga što je propisano Konvencijom o sprječvanju i kaţnjavanju

zločina genocida.99

Jorgić se na presudu Saveznog suda u Dizeldorfu ţalio Ustavnom sudu Njemačke.100

U

svojoj apelaciji Jorgić je pobijao njemačku univerzalnu jurisdikciju. Ustavni sud Njemačke

odbio je Jorgićevu ţalbu i potvrdio drugostepenu presudu Saveznog suda u Dizeldorfu.

Ustavni sud Njemačke je u svojoj presudi naveo da je zabrana primjene univerzalne

jurisdikcije za krivična djela genocida u suprotnosti sa članom 1. Konvencije o sprječavanju i

kaţnjavanju zločina genocida, takoĎer zabrana primjene univerzalne jurisdikcije nedopustiva

je zbog toga što je krivično djelo genocida teško meĎunarodno krivično djelo koje pogaĎa

čitavo čovječanstvo.101

Sud smatra da je opravdan zaključak prvostepenog suda da se članom

6. Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida ne zabranjuje primjena

univerzalne jurisdikcije na krivična djela genocida. Prema shvatanju suda univerzalna

93

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,op.cit 25.,94. 94

Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju,op.cit.22,član 9. 95

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit. 96

Ibid. 97

Ibid. 98

Ibid,95. 99

Ibid. 100

Mahmutović Dţ. i Muharemović M.,op.cit.25,134. 101

Asa Rydberg von der Sluis,“Extraterritorial Jurisdiction in the European Union: A study of the Laws and

Practice in the 27 Member States of the European Union“, Redress Publications, (2010),147

28

jurisdikcija se primjenjuje na odreĎene radnje koje ugroţavaju meĎunarodne interese.102

Da li

Konvencija o sprječvanju i kaţnjavanju zločina genocida sadrţi odredbu o univerzalnoj

jurisdikciji treba tumačiti na osnovu svih članova te konvencije. Po pravilu meĎunarodne

konvencije treba tumačiti u skladu sa njihovim predmetom i svrhom. Sud smatra da su

tumačenjem odredaba Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida niţi

njemački sudovi tačno utvrdili da ta konvencija ne sadrţi zabranu primjene univerzalne

jurisdikcije.103

Niţi njemački sudovi su protumačili član 1. Konvencije o sprječavanju i

kaţnjavanju zločina genocida na način da ta konvencija daje pravo i obavezu drţavama

potpisnicama ove konvencije da na efikasan način sprječavaju i kaţnjavaju krivično djelo

genocida.

Prema shvatanju Ustavnog suda genocid, kao najteţe krivično djelo, je klasični primjer

za primjenu načela univerzalne jurisdikcije, čija funkcija jeste da zatvori sve moguće rupe

koje mogu nastati prilikom procesuiranja ratnih zločina koji su počinjeni protiv interesa

čitavog čovječanstva.104

Prilikom istraţivanja historije nastanka Konvencije o sprječvanju i

kaţnjavanju zločina genocida sud je došao do zaključka da namjerno nije uključen član 7.

nacrta prijedloga ove konvencije koji je sadrţavao načelo univerzalne jurisdikcije. U

završnom nacrtu ad hoc odbora za izradu nacrta Konvencija o sprječvanju i kaţnjavanju

zločina genocida načelo univerzalne jurisdikcije je napušteno u korist teritorijalnog načela.105

Na ovakvu odluku odbora uticalo je zastupanje nekih zemalja da bi primjenom univerzalne

jurisdikcije bio povrijeĎen njihov suverenitet. Sud smatra da se ne mogu uvaţiti prigovori

ustavnosti protiv odluka niţih njemačkih sudova koji su dali vaţnost historiji nastanka

konvencije i nacrtu prijedloga konvencije.106

Naime prema članu 32. Bečke konvencije o

pravu meĎunarodnih ugovora107

pripremni radovi na konvenciji prestavljaju samo dodatna

sredstva tumačenja na koja se moţe obratiti paţnja samo kada tumačenje iz člana 31. ove

konvencije ostavlja nejasno ili dvosmisleno značenje, ili dovodi do rezultata koji je apsurdan

ili nerazuman. MeĎutim, sud smatra da u ovom slučaju nije bilo potrebno tumačiti Konvenciju

o genocidu putem dodatnih sredstava.108

Sud smatra da tumačenje Konvecije o sprječvanju i

kaţnjavanju zločina genocida u skaldu sa članom 31. Bečke konvencije o pravu

meĎunarodnih ugovora jasno upućuje na zaključak da Konvencija dopušta progon na osnovu

univerzalne jurisdikcije.109

Prema shvatanju suda rezultat ovog tumačenja očigledno nije

102

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“, op.cit.25,95. 103

Ibid. 104

Rydberg von der Sluis A.,“Extraterritorial Jurisdiction in the European Union: A study of the Laws and

Practice in the 27 Member States of the European Union“,op.cit.27.,148. 105

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit.,loc.cit. 106

Ibid. 107

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu meĎunarodnih ugovora (Viena Convention on the Law of Treaties),

donešena je na Konferenciji Ujedinjenih Nacija koja je odrţana u Beču od 9. aprila do 22. maja 1969. godine.

Konvencija je stupila na snagu 27. januara 1980.godine. Do sada ovu konvenciju je ratifikovalo 189 drţava.

Njemačka je ovu konvenciju ratifikovala 21. jula 1987.godine. United Nation Treaty Collection:

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=TREATY&mtdsg_no=XXIII~1&chapter=23&Temp=mt

dsg3&lang=en , zadnji put gledano 31.3.2015.godine 108

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit.,96. 109

Ibid.

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=TREATY&mtdsg_no=XXIII~1&chapter=23&Temp=mtdsg3&lang=en


29

nerazuman ili apsurdan pa stoga nema potrebe za tumačenjem konvencije putem dodatnih

sredstava.110

Jorgić je zaštitu svojih ljudskih prava traţio i pred Evropskim sudom za ljudska prava u

Strazburgu. Naime on je 23. maja 2001. godine podnio apelaciju ovom sudu.111

U apelaciji je

tvrdio da su povrijeĎena njegova ljudska prava iz člana 5.,6. i 7. Evropske konvencije o

osnovnim ljudskim pravima i slobodama. Jorgić je i pred ovom sudskom institucijom

osporavao univerzalnu jurisdikciju Njemačke.112

TakoĎer tvrdio je da je njegova osuda za

genocid u suprotnosti sa članom 7.1. Evropske konvencije o osnovnim ljudskim pravima i

slobodama (nema kazne bez zakona). Europski sud za ljudska prava je 12. juna 2007. godine

donio jednoglasno presudu kojom je presudio da nije bilo povreda ljudskih prava i sloboda

koje su zagarantovane Evropskom konvcenijom o ljudskim pravima i slobodama. 113

Ovom

odlukom univerzalna jurisdikcija Njemačke je dobila potvrdu i od strane relevantnog

meĎunarodnog sudskog tijela.

Evropski sud za ljudska prava je po pitanju univerzalne jurisdikcije u obrazloţenju

svoje presude naveo da pri utvrĎivanju da li je tumačenje njemačkih sudova o vaţećim

pravilima i odredbama meĎunarodnog javnog prava o nadleţnosti bilo razumno, sud je prije

svega duţan ispitati svoje tumačenje člana 6. Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina

genocida.114

Sud zaključuje, kako je već spomenuto od strane njemačkih sudova, da ugovorne

strane Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida, unatoč prijedlozima u

ranijim nacrtima, nisu se usaglasile da kodificiraju načelo univerzalne jurisdikcije za krivično

djelo genocida, kako bi sve ugovorne strane imale mogućnost progona po ovom načelu.

MeĎutim, prema shvatanju suda član 1. Konvnecije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina

genocida daje obavezu svim drţavama strankama konvencije da sprječavaju i kaţnjavaju

krivično djelo genocida.115

S obzirom na to, nacionalni sudovi Njemačke su zaključili da je

svrha Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida, što je posebno izraţeno u

članu 1.konvencije, da dozvoli primjenu univerzalne jurisdikcije za kaţnjavanje krivičnog

djela genocida od strane drţave koja je svojim zakonima propisala izvanteritorijalnu

nadleţnost za ta krivična djela. U tom pogledu sud smatra da ovaj zaključak treba smatrati

razumnim i dosta uvjerljivim. Pošto su nacionalni sudovi Njemačke došli do razumnog i

nedvosmislenog tumačenja člana 6. Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina

genocida, nije bilo potrebe da se prilikom tumačenja pribjegne tumačenju pripremnih

dokumenata koji igraju samo manje vaţnu ulogu u tumačenju meĎunarodnog javnog prava.116

Sud primjećuje da u vezi sa tumačenjem Njemačkih sudova člana 6. Konvencije o

sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida i člana 1. te konvencije i uspostave nadleţnosti

da sude podnosiocu zahtjeva na osnovu optuţbi da je počinio genocid postoji široko

110

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“, op.cit.25,96. 111

Mahmutović Dţ. i Muharemović M.,op.cit.25.,134. 112

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit. 113

Ibid. 114


Practice in the 27 Member States of the European Union“,op.cit. 27.,147. 115

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit.,97. 116

Ibid.,98.

30

potvrĎeno mišljenje koje je argumentovano zakonskim odredbama i sudskom praksom

brojnih drugih drţava ugovornica te konvencije, te Statutom i sudskom praksom

MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju.117

Sud napominje da španski sud

Audienica Nacional tumači član 6. Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida

na isti način kao i njemački sudovi. Sud navodi i to da Statut MeĎunarodnog krivičnog suda

za bivšu Jugoslaviju potvrĎuje shvatanje njemačkih sudova tako što predviĎa istodobno

nadleţnost MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju i nacionalnih sudova, bez

ikakvih ograničenja na nacionalne sudove pojedinih drţava.118

Sud zaključuje da su brojne drţave potpisnice Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju

zločina genocida odobrile krivični progon za krivično djelo genocida u skladu sa načelom


117

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“, op.cit. 25,97. 118

Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugosalviju, op.cit.22., član 9. stav 1. 119

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,cit.,98.

31

6. ŠIROKA (IN ABSENTIA, U ODSUTNOSTI) UNIVERZALNA JURISDIKCIJA

6.1. Pojam široke (in absentia, u odsutnosti) univerzalne jurisdikcije

Pod širokom univerzalnom jurisdikcijom (poznatijom i kao: in absentia, u odsutnosti)

podrazumjevamo mogućnost drţave da moţe krivično goniti i suditi lica osumnjičena za teška

meĎunarodna krivična djela bez obzira na njihovo drţavljanstvo, mjesto gdje je krivično djelo

učinjeno, drţavljanstvo ţrtve, pa čak i bez obzira na to da li je osumnjičeni uhapšen ili je na

bilo koji način prisutan na teritoriji te drţave ili nije. Zbog toga široku univerzalnu jurisdikciju

(in absentia) nazivaju još i „čistom“ ili apsolutnom univerzalnom jurisdikcijom.120

MeĎutim, ovakav oblik univerzalne jurisdikcije rijetko se javlja u zakonodavstvu i

praksi drţava. Ovom vrstom univerzalne jurisdikcije izraţava se meĎunarodna solidarnost i

solidarnost drţava u borbi protiv teškog kriminala. Ovdje se naime radi o slučajevima u

kojima drţava nema neposredan interes za provoĎenjem krivičnog postupka i za

kaţnjavanjem počinioca krivičnog djela, ali ona progon preduzima kao povjerenik

„cjelokupnog čovječanstva“.121

MeĎutim, za pokretanje suĎenja uslov je prisustvo osumnjičenog na teritoriji drţave

koja primjenjuje široku univerzalnu jurisdikciju (in absentia), jer mnoga nacionalna krivična

zakonodavstva ne dozvoljavaju suĎenje u odsutnosti optuţenog. Ovaj vid univerzalne

jurisdikcije omogućava otpočinjanje istraţnih radnji u vezi sa osobama za koje se sumnja da

su izvršile teška meĎunarodna krivična djela i prikupljanje dokaza o navodnim učinjenim

teškim meĎunarodnim krivičnim djelima. Drţave dakle, na osnovu ovog vida univerzalne

jurisdikcije mogu pokrenuti krivični postupak protiv osoba koje su osumnjičene za teška

meĎunarodna krivična djela, iako one ne moraju, čak ni privremeno biti na teritoriju te drţave.

Na osnovu ovog vida univerzalne jurisdikcije drţave mogu pokretati krivični postupak samo

onda kada nadleţna drţava po teritorijalnom načelu ili po personalnom načelu ne provede

krivični postupak, a ako neka od tih drţava vodi krivični postupak protiv osumnjičenog onda

se neće moći aktivirati nadleţnost na osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia).122

Belgijsko pravo je omogućavalo primjenu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia)

nad teškim krivičnim djelima protiv ljudskih prava. Naime, Belgija je 16. juna 1993. godine

donijela poseban (lex specialis) zakon kojim je propisano kaţnjavanje počinilaca teških

meĎunarodnih krivičnih djela protiv ljudskih prava.123

Tim zakonom je bila predviĎena

primjena univerzalne jurisdikcije bez propisivanja ikakvih uslova povezanosti krivičnog djela

120

Mark Summers, „The International Court of Justice´s Decision in Congo v. Belgium: How has it affected the

Development of a Principle of Universal Jurisdiction that would obligate all States to prosecute War

Criminals?“, Boston University International Law Journal, (2003),21. 121

Bassiouni M.,“ Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical Perspectives and Contemporary

Practice“, op.cit.23.,53. 122

Creyer R. i dr.,An Introduction to International Criminal Law and Procedure, op.cit.11,44. 123

Zakon o grubom kršenju meĎunarodnih humanitarnih prava Belgije (Act of Concerning and Punishment of

Grave Breaches of International Humanitarian Law),16. Juni 1993. Godine; UNHCR The UN Refugee Agency:

http://www.refworld.org/docid/3ae6b5934.html , zadnji put gledano 31.3.2015.godine.

http://www.refworld.org/docid/3ae6b5934.html

32

ili počinioca sa Belgijom na sljedeća teška meĎunarodna krivična djela: ratni zločini, zločini

protiv čovječnosti i genocid.124

Pošto se uplašila postupaka u odsutnosti protiv svojih

drţavljana i zvaničnika Vlada Sjedinjenih Američkih Drţava prisilila je Vladu Belgije da

izmjeni odredbe u ovom zakonu koje se odnose na prijmenu široke univerzalne jurisdikcije (in

absentia). Belgija je izmjenila ovaj zakon 2003. godine i to tako što je uvela uslove koji se

moraju ispuniti kako bi se univerzalna jurisdikcija mogla primjeniti. Univerzalna jurisdikcija

se po novom zakonu moţe primjeniti samo u slučaju da osumnjičeni ima prebivalište na

belgijskom teritoriju, da je ţrtva krivičnog djela belgijski drţavljanin ili je ţivjela u Belgiji

najmanje tri godine, ili da je Belgija po odredbama meĎunarodnih konvencija obavezna da

uspostavi svoju nadleţnost u datom slučaju.125

Vrhovni sud Njemačke u slučaju Sokolović126

naveo je da načelo široke univerzalne

jurisdikcije (in absentia) mora se primjeniti u Njemačkoj, u svakom slučaju onda kada je

obaveza za krivično gonjenje i kaţnjavanje predviĎena meĎunarodnim ugovorom koji

obavezuje Njemačku.127

Njemačka se u toku izrade Statuta stalnog meĎunarodnog krivičnog

suda snaţno zalagala za stanovište da i postojeće meĎunarodno običajno pravo daje

ovlašćenje na primjenu univerzalne jurisdikcije za najteţa meĎunarodna krivična djela.128

U

skladu sa gore navedenim stavom njemačka Vlada podnijela je Senatu na usvajanje Zakon o

meĎunarodnom krivičnom pravu, koji u svojim odredbama predviĎa da se njemačko pravo

primjenjuje na sva krivična djela protiv meĎunarodnog prava (genocid, zločine protiv

čovječnosti, ratne zločine), čak i onda ako su se krivična djela dogodila u inostranstvu i nema

nikakve veze s Njemačkom.129

124

Zakon o grubom kršenju meĎunarodnih humanitarnih prava Belgije,op.cit.31.,član 1. 125

Izmjene i dopune zakona o grubom kršenju meĎunarodnog humanitarnog prava Belgije(Act of Concerning

and Punishment of Grave Breaches of International Humanitarian Law),UNHCR The UN Refugee Agency:

http://www.refworld.org/docid/3ae6b5934.html , zadnji put gledano 31.3.2015.godine,član 7. 126

Tokom oruţanog sukoba u bivšoj Jugoslaviji, Maksim Sokolović je bio član jedne paravojne grupe koja je

djelovala na područiju sela Osmaci koje se nalazi sjeveroistočno od grada Sarajeva. Sokolović je 27. i 28. maja

1992. godine učestvovao u srbskoj vojnoj akciji sa ciljem etničkog čišćenja muslimanskog stanovništva u selu

Osmaci. Sokolović, koji je odobravao i bio upoznat sa politikom etničkog čišćenja, lično je

nadgledaoraseljavanje muslimanskih stanovnika sela Osmaci te je pri tome fizički zlostavljao najmanje pet

muslimanskih stanovnika. Sokolović je zbog ovoga od stane Višeg Regionalnog suda u Dizeldorfu osuĎen na

kaznu zatvora u trajanju od devet godina., Caroline Harvey ,“The Prosecution of Crimes of War Committed in

the Former Yugoslavia: A Critical Analysis of the Role of the National Courts of Selected European States“,

Military Law & Law of War Review,Vol.41,(2002),169. 127

Vrhovni sud je primjetio da je Apelacioni sud u Diseldorfu u svojoj odluci stao na stanovište da mora

postojati legitimirajuća veza kako bi neki njemački sud mogao da primjeni svoju nadleţnost za krivična djela

koja izvrše stranci u inostranstvu. ( U ovom slučaju rječ je o bosanskom Srbinu, optuţenom za saučesništvo u

genocidu izvršenom u Bosni). Apelacioni sud je zaključio da ta veza počiva na tome što je optuţeni radio u

Njemačkoj izmeĎu 1969. godine i 1989.godine, a zatim redovno dolazio u Njemačku da podigne penziju i traţi

posao. Pošto se pozvao na nalaze Apelacionog suda, Vrhovni sud je dodao:“MeĎutim, Sud je u svakom slučaju,

na osnovu članova 6. i 9. Krivičnog zakonika Njemačke, sklon tome da stane na stanovište da nije potrebna ta

dodatna stvarna veza koja bi opravdala uspostavu nadleţnosti...Zaista, kada na osnovu obaveze sadrţane u

meĎunarodnom ugovoru Njemačka goni i kaţnjava po njemačkom pravu za krivična djela koja stranci izvrše u

inostranstvu, teško je govoriti o kršenju načela neintervencije“; Ibid.,171. 128

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,op.cit.25.,13. 129

Ibid.


33

Načelo široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) nastalo je iz plemenitih pobuda,

odnosno da počinoci teških meĎunarodnih krivičnih djela ne smiju ostati nekaţnjeni. Ali ima

nekoliko razloga koji govore protiv široke univerzalne jurisdikcije (in absentia), a posebno

onda kada se ona primjenjuje na političke ili vojne lidere.

Široka univerzalna jurisdikcija (in absentia) moţe podstaknuti ţrtve meĎunarodnih

krivičnih djela da se angaţuju u traţenju najpovoljnije drţave za suĎenje počiniocima tih

krivičnih djela. Odnosno to ih moţe navesti da podnose predstavke protiv navodnih

počinilaca.

Sudija koji bi odlučio da vodi krivični postupak na osnovu široke univerzalne

jurisdikcije (in absentia), bez obzira na odsutnost optuţenog, odnosno da vodi suĎenje u

odsutnosti, vjerovatno bi trpio kritiku da krši osnovna prava optuţenoga. Odsustvo optuţenog,

bi obično bila posljedica činjenice da ga drţava čiji je drţavljanin ne ţeli izručiti, oteţalo bi

utvrĎivanje činjenica, pošto ni optuţeni niti njegova drţava ne bi ţeljeli da saraĎuju na

prikupljanju dokaza.130

Ukoliko se ne postupa veoma paţljivo široka univerzalna jurisdikcija (in absentia) moţe

dovesti do izbijanja meĎunarodnih sporova. To se naprimjer dogodilo u slučaju kada je

belgijski istraţni sudija izdao nalog za hapšenje ministra vanjskih poslova Demokratske

Republike Kongo.131

Kongo je podnio tuţbu MeĎunarodnom sudu pravde, tvrdeći da je nalog

za hapšenje protivan načelu suverene jednakosti drţava i pravilima o diplomatskom imunitetu

drţavnog zvaničnika tog ranga. Tako je slučaj krivične odgovornosti pojedinca postao

predmet meĎunarodnog spora (o čemu će biti više riječi u narednim poglavljima).

Uprkos svim nedostatcima ovog vida univerzalne jurisdikcije stručnjaci tvrde da bi

primjena široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) bila veoma korisna kad se primjenjuje

na počinioce teških meĎunarodnih krivičnih djela niţeg ranga.132

Često se dešava da lica koja

vrše teška meĎunarodna krivična djela nisu na visokim poloţajima u vladinoj hijerarhiji. Ako

se protiv ovih lica ne pokrene krivični postupak u drţavi koja je nadleţna na osnovu

teritorijalnog načela ili personalnog načela onda ne bi trebalo da bude prepreka da neka druga

drţava pokrene krivični postupak u interesu cijele meĎunarodne zajednice.133

Pokretanje

postupka protiv ovih lica doprinijelo bi tome da jednog dana budu uhapšena, procesuirana i

kaţnjena za krivična djela koja su počinila.

MeĎutim, ne smijemo zaboraviti na probleme koji se sreću prilikom primjene

univerzalne jurisdikcije. Naime, radi se o tome da se najveći dio dokaznog materijala nalazi

na teritoriji drţave gdje je krivično djelo počinjeno, a često se dešava da vlasti drţave gdje se

nalaze dokazi ne ţele da saraĎuju na prikupljanju dokaza, a posebno onda kada su krivična

djela počinjena u ime ili po nareĎenju tih vlasti.134

130


Broomhall B., „Towards the Development of an Effective System of Universal Jurisdiction for Crimes Under

International Law“,op.cit. 24.,425. 132

Ibid,427. 133

Ibid. 134

Ibid.

34

6.2. Pokretanje postupka na osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia)

Pojam široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) moţe se uporediti sa pojmom

suĎenja u odsutnosti, izmeĎu njih postoje brojne dodirne tačke ali se ne mogu poistovijetiti.

Široka univerzalna jurisdikcija (in absentia) odnosi se na mogućnost pokretanja krivičnog

postupka u drţavi koja ni na koji način nije povezana sa počinjenim krivičnim djelom. Drţave

u kojima je predviĎen ovaj vid univerzalne jurisdikcije daju mogućnost svojim tuţilaštvima i

sudovima da pokrenu krivični postupak bez obzira gdje se počinitelj nalazi.135

Pokretanje

krivičnog postupka po ovom vidu univerzalne jurisdikcije samo po sebi ne znači da će doći do

suĎenja u odsutnosti. Da li će doći do suĎenja u odsutnosti, zavisi od pripadnosti pojedine

drţave odreĎenom pravnom krugu, odnosno stajalištu drţave o tome da li je dopušteno

suĎenje u odsutnosti.

Drţave mogu predvidjeti primjenu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) kako bi

se provele predistraţne radnje i na osnovu toga izdao nalog za hapšenje te zatraţilo izručenje

osumnjičenog. Srţ takvih odredbi jeste prije svega prikupljanje i osiguranje dokaza, ali i

mogućnost da se putem instituta ekstradicije ishodi izručenje osumnjičenoga.136

Pokretanje

postupka na osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) moţe biti čak i nada da će

sama molba za izručenje imati poticajni učinak na pokretanje postupka u drţavi od koje se

izručenje traţi, aktiviranjem načela aut dedere aut judicare (izručiti ili suditi). U

kontinentalnom pravnom sistemu pokretanje krivičnog postupka u odsutnosti nije sporno, jer

istragu vodi nezavisno sudsko tijelo.137

Ako se glavna rasprava vodi u prisustvu osumnjičenog, onda on ima mogućnost da

ispravi nedostatke predhodnog postupka. Što veći broj drţava dozvoljava primjenu široke

univerzalne jurisdikcije (in absentia), veća je mogućnost višestrukih postupaka (istraga) ali i

višestrukih presuda.138

Hoće li do toga u stvarnosti doći, zavisi prije svega o dopuštenosti

provoĎenja suĎenja u odsutnosti kao i poštovanju načela ne bis in idem. Odgovor na pitanje

ko moţe pokrenuti krivični postupak na osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia)

ima veliki uticaj na obim primjene široke univerzalne jurisdikcije (in absentia).139

Pošto se široka univerzalna jurisdikcija (in absentia) najčešće primjenjuje na najteţa

meĎunarodna krivična djela drţavni tuţioc je najčešće taj koji je ovlašten za pokretanje

postupka po ovom vidu univerzalne jurisdikcije. U nekim drţavama drţavni (javni) tuţioc ,

prilikom odlučivanja hoće li pokrenuti krivični postupak po osnovu široke univerzalne

jurisdikcije (in absentia), postupa po načelu svrsishodnosti, ali čak i tamo gdje postupa po

načelu legaliteta, on uzima u obzir mnoge činjenice i okolnosti, kao što su dostupnost

135

Ryan Rabinovitch,“Universal Jurisdiction in Absentia“, Fordham International Law Journal,vol 28.,(2005),5. 136

Ibid. 137

Ibid.,7. 138

O`Keefe R., „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“,op.cit. 13.,747. 139

Ibid.,748.

35

svjedoka i drugih dokaza, javni interes ali i politički odnos.140

Odnosi sa drţavom u kojoj je

krivično djelo počinjeno ili u kojoj se nalazi počinilac u mnogome utiču na odluku javnog

tuţioca o pokretanju krivičnog postupka na osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in

absentia), jer u mnogim drţavama javni tuţilac je pod direktnim ili indirektnim uticajem

drţavnih vlasti.141

Na osnovu toga moţe se pretpostaviti da u drţavama u kojima je jedino

ovlašten drţavni tuţioc za pokretanje krivičnog postupka, čak iako je dopuštena široka

univerzalna jurisdikcija (in absentia), u praksi neće često doći do progona osumnjičenih na

osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in absnetia).142

MeĎutim, potpuno je drugačija situacija u onim pravnim sistemima u kojima postoji

mogućnost da ţrtve krivičnog djela pokreću krivični postupak.143

Upravo ta mogućnost ţrtava

krivičnog djela da pokreću krivični postupak, kod ovog oblika univerzalne jurisdikcije, otvara

mogućnost zloupotreba i u odreĎenom smislu privatizacije pravosuĎa, radi ostvarenja nekih

ličnih, a ponekad i političkih ciljeva.144

Zbog toga ova mogućnost nosi puno veću opasnost za

meĎudrţavne odnose nego kada progon poduzima javni tuţilac.145

U nekim drţavama ţrtve

krivičnog djela, mogu pored toga da iniciraju krivični postupak, čak imati i procesni poloţaj

stranke nezavisno o svom drţavljanstvu i prebivalištu, što otvara mogućnost za pojavu

višestrukih postupaka.146

Upravo zbog te mogućnosti pokretanja krivičnog postupka od strane

ţrtava, te zbog različitih procesnih i materijalnih pravila, u pojedinim zemljama dolazi do

nastanka pravne nesigurnosti i nejednakosti.

Da bi se izbjegle zloupotrebe široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) drţave uvode

odreĎena ograničenja za primjenu ovog tipa univerzalne jurisdikcije. Tako je Belgija 2003.

godine primjenu univerzalne jurisdikcije ograničila ne samo zahtjevom da se osumnjičeni

počinilac krivičnog djela mora zateći na njezinom teritoriju već i time da ţrtve krivičnog djela

koje ţele pokrenuti posutpak moraju imati belgijsko drţavljanstvo ili boraviti u Belgiji

najmanje tri godine.147

6.3. SuĎenje na osnovu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia)

Da li će doći do suĎenja u odsutnosti, odnosno da li će se provesti glavna rasprava bez

prisustva osumnjičenog zavisi od toga da li je takav oblik suĎenja u odsutnosti dopušten

pravnim propisima te drţave. Veoma velika razlika, po ovom pitanju, postoji izmeĎu drţava

anglosaksonskog i kontinentalnog pravnog poretka. Naime, drţave anglosaksonskog pravnog

poretka, zbog raspravnog karaktera suĎenja, koje je zamišljeno kao spor izmeĎu dvije

140

David Vendermee,“Prosecuting International Crimes in Belgium“, Journal of International Criminal Justice,

(2005),400. 141

Ibid.,430. 142

Ibid.,431. 143

Willard B. Cowles,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“, 33 California Law Review, (2000),178. 144

Rabinovitch R., Universal Jurisdiciton in Absentia, op.cit.34.,10. 145

Ibid.,13. 146

Ibid.,15. 147

Vendermee D.,“Prosecuting International Crimes in Belgium“,.cit.,432.

36

ravnopravne i suprostavljene stranke pred nezavisnim i pasivnim sudom, u pravilu zahtijevaju

da stranke budu prisutne na suĎenju.148

Zemlje kontinentalnog pravnog poretka, uz odreĎene uslove, dopuštaju provoĎenje

glavne rasprave i bez prisustva optuţenog.149

Opravdanje za suĎenje u odsutnosti optuţenog

zemlje kontinentalnog pravnog sistema nalaze u tome što se tim činom izbjegava mogućnost

nastupanja zastare te samim tim i mogućnost izigravanja pravde od strane optuţenog.150

SuĎenje pa i bez prisustva optuţenog, ţrtvama teških krivičnih djela nešto je poput

komisija za istinu i pomirenje jer im se pruţa prilika da ispričaju šta im se dogodilo i da ih

neko čuje. SuĎenje za teška krivična djela, čak i ako ne dovede do osuĎujuće presude i

izvršenja kazne, često je praćeno javnom osudom počinjenih krivičnih djela i podrškom

ţrtvama, što ubrzava proces njihova oporavka i integracije u društvo. Ova suĎenja su i način

arhiviranja historijske graĎe i podataka o diktatorskim reţimima i počinjenim teškim

krivičnim djelima. 151

Pošto se nacionalni pravni sisitemi razlikuju u pogledu stajališta oko dopuštenosti

suĎenja u odsutnosti, upitan je poloţaj tog instituta u meĎunarodnom pravu. Iz ovog razloga

je zanimljivo izvršiti analizu meĎunarodnih ugovora i stajališta relevantnih meĎunarodnih

tijela.

MeĎunarodni pakt o graĎanskim i političkim pravima iz 1966. godine u članu 14. stav 3.

tačka d., a kako prenosi Hrţenjak navodi da svako ima pravo da mu se o krivičnoj optuţbi

sudi u njegovoj prisutnosti.152

Odbor Ujedinjenih Nacija za prava čovjeka (u daljem tekstu Odbor) protumačio je

navedenu odredbu ovako: „Onda kada iznimne okolnosti opravdavaju suĎenje u odsutnosti,

potreban je dodatni oprez kako bi se osiguralo strogo poštovanje prava odbrane“.153

Iako na

prvi pogled izgleda da taj značajni meĎunarodni dokument o ljudskim pravima isključuje

suĎenje u odsutnosti, Odbor za prava čovjeka je navedenu odredbu protumačio drugačije.

Pravo biti prisutan na vlastitom suĎenju nije izričito navedeno u Evropskoj konvenciji

za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.154

MeĎutim, Evropski sud za ljudska prava

naveo je da je to pravo osnovni sastojak prava na pravično suĎenje, koje je predviĎeno

148

Rabinovitch, R.,“Universal Jurisdiction in Absentia“,op.cit. 34.,7. 149

Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21., 285-291. 150

Ibid. 151

Vendermee D.,“Prosecuting International Crimes in Belgium“,op.cit.35.,300. 152

Juraj Hrţenjak, MeĎunarodni i evropski dokumenti o ljudskim pravima. Čovjek i njegove slobode u pravnoj

državi (Zagreb,Informator,1992), 130. 153

Najpoznatiji predmet u kojem je Odbor za prava čovjeka razmatrao dopuštenost suĎenja u odsutnosti je

Mbenge v. Zaire. Više u Creyer R. i dr.,An Introduction to International Criminal Law and Procedure, op.cit.11,

256. 154

Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda donešena je 4. novembra 1950. godine, a

stupila je na snagu 3. septembra 1953. godine. Evropska konvencija nije nastala u praznom prostoru: njoj su

predhodile Opća deklaracija o ljudskim pravima i Američka deklaracija o pravima i duţnostima čovjeka., Donna

Gomien,Priručnik Europska konvencija o ljudskim pravima,prevod Sanja Barić (Zadar,Pravni fakultet

Sveučilišta u Rijeci,2007),20.

37

članom 6. stav 1. Evropske konvnencije o osnovnim ljudskim pravima i slobodama.155

Evropski sud je svojim brojnim presudama jasno izrekao kriterije koji se moraju udovoljiti

kako bi suĎenje u odsutnosti bilo u skladu sa načelom pravičnog postupka. Da bi se udovoljilo

ovim kriterijumima, te odrţalo suĎenje u odsutnosti, optuţeni mora biti obaviješten o

optuţbama i suĎenju protiv njega, moraju postojati dokazi da svjesno izbjegava prisustvovati

suĎenju, da ima pravo pojaviti se u bilo kojem trenutku, i nakon što je presuda postala

pravosnaţna moţe zahtijevati ponavljanje postupka te ima pravo na branioca. Ako drţava

zbog ponašanja optuţenog nije mogla ispuniti obavezu da ga obavijesti o odrţavanju suĎenja,

suĎenje se moţe provesti i presuda donijeti u odsutnosti samo ako drţava dokaţe da se

optuţeni odrekao biti pristutan na suĎenju.156

Pravna shvaćanja o dopuštenosti suĎenja u odsutnosti, što se tiče meĎunarodnih

krivičnih sudova u zadnjih nekoliko desetina godina dinamično su se razvijala od potpunog

prihvaćanja preko prijelaznog modela do potpunog isključenja suĎenja u odsutnosti.

MeĎunarodni vojni tribunal u Nirnbergu ne samo da je predviĎao već je i u praksi proveo

suĎenje u odsutnosti.

Statut tribunala u Nirnbergu navodi da je pravo suda da provede postupak u odsutnosti

osoba koje su optuţene za krivična djela zločini protiv mira, ratni zločini i zločini protiv

čovječnosti ako ih sud nije pronašao i ako sud iz bilo kojeg razloga smatra da je nuţno u

interesu pravde provesti suĎenje u odsutnosti. 157

MeĎutim, stajalište meĎunarodnih ad hoc krivičnih sudova prema suĎenju u odsutnosti

znatno je restriktivnije. Glavni sekretar UN-a u svom izvještaju Vijeću sigurnosti u pogledu

osnivanja MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju naveo je da: „SuĎenje ne bi

smjelo početi sve dok optuţenik ne bude fizički prisutan pred meĎunarodnim sudom“.158

Dalje, glavni sekretar je naveo da: „Postoji široko rašireno mišljenje da suĎenja u odsutnosti

ne bi trebala biti predviĎena Statutom MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju jer

bi takva odredba bila nesaglasna sa članom 14. MeĎunarodnog pakta o graĎanskim i

političkim pravima koji predviĎa pravo optuţenog da mu se sudi u njegovoj prisutnosti“.159

MeĎunarodni pakt o graĎanskim i političkim pravima predviĎa pravo optuţenog da mu se

sudi u njegovom prisustvu.160

MeĎutim, jedan specifičan oblik suĎenja u odsutnosti predviĎen je Pravilima o postupku

i dokazivanju MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju.161

Prema Pravilima o

155

Donna Gomien,David John Haris i Leo Zwaak, Law and Practice of the European Court on Human Rights

and the European Social Charter, Strasbourg (Paris,Council of Europe Publishing,1996),190-193. 156


Statut MeĎunarodnog vojnog tribunala u Nirnbergu (Charter of the International Military Tribunal) dodatak je

Londonskom sporazumu. Tim sporazumom ustanovljena su načela kaţnjavanja najvećih ratnih zločinaca iz

nacističe Njemačke., Yale Law School. Lillian Goldman Law

Library,http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp ,zadnji put gledno 1.4.2015.godine., član 12. 158

Rabinovitch, R.,“Universal Jurisdiction in Absentia“,op.cit. 34.,9. 159


MeĎunarodni pakt o graĎanskim i političkim pravima iz 1966, Usvojen je rezolucijom 2200A (XXI)

Generalne skupštine UN-a 16. decembra 1966. godine,stupio je na snagu 23. marta 1976. godine. Ovaj pakt je

nabrojan u Aneksu I (Dodatni sporazumi o ljudskim pravima koji će se primjenjivati u Bosni i Hercegovini) na

Ustav Bosne i Hercegovine.,Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice Bosne i Hercegovine;

http://www.mhrr.gov.ba/PDF/medunarodniPakt%20B.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine,član 20 stav 4.

http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

http://www.mhrr.gov.ba/PDF/medunarodniPakt%20B.pdf

38

postupku i dokazivanju u slučaju neizvršenja naloga za hapšenje i predaju optuţenog

MeĎunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju, tuţilac ima pravo zatraţiti od

raspravnog vijeća da odrţi javno ročište na kojem će podnijeti sve dokaze na osnovu kojih je

potvrĎena optuţnica te pozvati bilo kojeg svjedoka.162

Ako raspravno vijeće na osnovu

izvedenih dokaza utvrdi postojanje razumne osnove za sumnje da je optuţeni počinio sva ili

neka krivična djela za koja se tereti u optuţnici, ono će to svojom odlukom i izreći.163

Iako tu

nije rječ o presudi u klasičnom smislu, ova odluka suda takoĎer ima snaţne posljedice, jer ona

na odreĎeni način potvrĎuje ozbiljnost i osnovanost optuţnice te izraţava osudu počinjenih

krivičnih djela. Na osnovu takve svoje odluke Sud moţe traţiti izdavanje meĎunarodnog

naloga za hapšenje i naloţiti pojedinim drţavama da poduzmu mjere radi blokiranja imovine

optuţenog.164

Konačni cilj ovih mjera jeste hapšenje i predaja optuţenog meĎunarodnom

sudu, nakon čega postupak teče redovnim tokom, bez uticaja odluke koja je donesena po ovoj

odredbi Pravila o postupku i dokazivanju MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju.

Stalni meĎunarodni krivični sud u potpunosti odbacuje suĎenje u odsutnosti jasno

navodeći u svom statutu da optuţeni mora biti pristutan tokom suĎenja.165

Razlozi za ovakvo

stajalište meĎunarodnih ad hoc krivičnih sudova, a pogotovu stalnog MeĎunarodnog

krivičnog suda brojni su, a proizilaze iz same naravi i jedinstvenih osobina postupka pred

njima. MeĎunarodnim sudovima je veoma teško doći do dokaza jer je u pravilu sjedište suda

znatno udaljeno od mjesta počinjenja krivičnog djela, a i ţrtve se često nalaze u raznim

drţavama.166

Dalje, pred meĎunarodnim sudovima ne postoji istraţni sudija zaduţen za

prikupljanje dokaza i u korist optuţenika jer u akuzatorskom postupku svaka stranka mora

sama traţiti i prikupiti dokaze. MeĎutim, ako bi se i osigurala odbrana odsutnom optuţenom,

branilac ne bih mogao bez uputa svog branjenika prikupiti sve potrebne dokaze, ali ni

postaviti odbranu i ispitivati svjedoke optuţbe.167

Prema mišljenju stručnjaka suĎenja u odsutnosti pred meĎunarodnim krivičnim

sudovima nisu prihvatljiva, zbog svega gore navedenog ali i zbog nepostojanja zastare, zbog

stigme koju nose meĎunarodna suĎenja, njihove kompleksnosti i velikog interesa javnosti.168

Većina ovih argumenata moţe se primjeniti analogno na primjenu univerzalne jurisdikcije.

MeĎutim, čini se da suĎenje u odsutnosti prilikom primjene univerzalne jurisdikcije nije

prikladno. Naime, radi se o specifičnim slučajevima, u kojima drţava u kojoj se optuţeni

nalazi nije voljna izručiti ga, niti sama poduzeti krivično gonjenje, pa je veoma teško vjerovati

da će saraĎivati prilikom prikupljanja dokaza.169

161

Pravila o postupku i dokazivanju MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugosalviju usvojena su 11.februara

1994.godine.,United Nations International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia,

http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Rules_procedure_evidence/it_032_rev46_bcs.pdf , zadnji put

gledano 1.4.2015.godine. 162

Ibid.,pravilo 61. tačka B. 163

Ibid.,pravilo 61. tačka C. 164

Ibid.,pravilo 61. tačka D. 165

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda usvojen,op.cit 22.,član 63. stav 1. 166



Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21., 403-405. 169

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit. 35,180.

http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Rules_procedure_evidence/it_032_rev46_bcs.pdf

39

U ovim slučajevima u pravilu neće biti javnog interesa za provoĎenje takvog suĎenja, a

s obzirom na narav krivičnih djela koja podlijeţu univerzalnoj jurisdikciji, najčešće ne postoji

ni opasnost od zastare.

Dalje, u ovim predmetima najčešće nema učesnika koji isčekuju suĎenje u pritvoru, a

upitno je moţe li presuda donesena u odsutnosti ponuditi dovoljnu moralnu satisfakciju

ţrtvama kad se ne moţe izvršiti.170

Ako počinitelj jednom napusti drţavu koja ga štiti, za

njegovo hapšenje i predaju nije potrebna presuda, već se ovo moţe izvršiti i na osnovu

pokrenutog krivičnog postupka i meĎunarodnog naloga za hapšenjem.

6.4. Belgijski slučaj

Slučaj koji je najviše spominjan, a u kome se postupalo po širokoj univerzalnoj

jurisdikciji (in absentia) jeste Nalog za hapšenje ministra vanjskih poslova Demokratske

Republike Kongo Abdulaye Yerodia Ndombasia, kojeg je izdao belgijski sud prve instance

11. aprila 2000. godine. Demokratska Republika Kongo (u daljem tekstu Kongo) povodom

toga podnijela je tuţbu protiv Kraljevine Belgije (u daljem tekstu Belgija) MeĎunarodnom

sudu pravde.

MeĎunarodni sud pravde je 14. februara 2002. godine donio svoju odluku u predmetu

Kongo protiv Belgije. Kongo je u svom zahtjevu za pokretanje postupka pred ovim sudom,

pobijao zakonitost cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje u odsutnosti kojeg je izdala

Belgija, protiv drţavljanina Konga koji je u to vrijeme bio aktuelni ministar vanjskih poslova.

Belgija je u cirkularnom meĎunarodnom nalogu za hapšenje optuţivala gospodina Abdulaye

Yerodia Ndombasia da je počinio krivična djela ratni zločini i zločini protiv čovječnosti na

teritorji Konga.

Cirkularni meĎunarodni nalog za hapšenje izdat je od strane belgijskog suda prve

instance 11. aprila 2000. godine protiv Abdulaye Yerodia Ndombasia, koji je optuţen za

poticanje na rasnu mrţnju protiv Tutsija, etničke grupe, tokom nemeĎunarodnog oruţanog

sukoba u Kongu 1998. godine. Navedeno je da je nekoliko stotina Tutsija masakrirano kao

poslijedica Yerodinog poticanja. U trenutku izdavanja naloga za hapšenjem Yerodia je bio

aktuelni ministar vanjskih poslova Konga. Cirkularni meĎunarodni nalog izdan je na osnovu

člana 7. belgijskog Zakona koji se odnosi na teška kršenja meĎunarodnog prava,171

koji

predviĎa univerzalnu jurisdikciju belgijskih sudova za krivična djela ratnih zločina, zločina

protiv čovječnosti i genocida, bez obzira na to gdje su ta djela počinjena, te bez obzira čiji su

drţavljani počinitelji i ţrtve krivičnog djela. Član 5. tog zakona isključuje mogućnost da

imuniteti budu smetnja pokretanju i voĎenju krivičnog postupka.

Kongo u svom zahtjevu za pokretanje postupka, kojeg je uputio MeĎunarodnom sudu pravde,

traţio je da se ukine cirkularni meĎunarodni nalog za hapšenje i proglasi da je Belgija

izdavanjem tog naloga i njegovim slanjem drţavama izvršila preširoku primjenu svoje

170

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit. 35,180. 171


Grave Breaches of International Humanitarian Law),16. Juni 1993. UNHCR The UN Refugee Agency:

http://www.refworld.org/docid/3ae6b5934.html , zadnji put gledano 31.3.2015.godine.


40

krivične nadleţnosti suprotno pravilima meĎunarodnog prava, te da je tim činom povrijedila

teritorijalni suverenitet Konga, što je, protivno članu 2. stav 1. Povelje Ujedinjenih naroda

koji se odnosi na jednakost drţava, te je učinila povredu diplomatskog imuniteta aktuelnog

ministra vanjskih poslova protivno članu 41. stav 2. Bečke konvencije o diplomatskim

odnosima.172

Kongo je takoĎer traţio da se donese privremena mjera kojom će se ukinuti cirkularni

meĎunarodni nalog za hapšenje i njegov učinak, zbog toga što Yerodia kao aktuelni ministar

vanjskih poslova ne moţe obavljati svoju duţnost (da putuje u druge zemlje).

Belgija je na raspravi o zahtjevu za donošenje privremene mjere pred MeĎunarodim

sudom pravde navela da je Yerodia u meĎuvremenu uklonjen sa poloţaja ministra vanjskih

poslova, nakon rekonstrukcije vlade Konga. Belgija je tvrdila da je zahtjev Konga

bezpredmetan, jer je došlo do bitnih promjena okolnosti pod kojim je podnesen, te zahtjeva od

suda da predmet ukloni sa svoje liste.173

Sud je jednoglasno odbio ukloniti predmet sa svoje liste, ali je donio odluku, sa petnaest

glasova za i dva protiv da se ne donese privremena mjera ukidanja cirkularnog meĎunarodnog

naloga za hapšenje, iz razloga što je Yerodia rekonstrukcijom vlade Konga uklonjen sa mjesta

ministra vanjskih poslova te imenovan za ministra obrazovanja. Sud smatra da u okviru novog

radnog mjesta Yerodia neće imati obavezu putovanja u inostranstvo, te zbog toga nema

razloga za privremenom mjerom ukidanja cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje.174

U svojoj presudi od 14. februara 2002. godine MeĎunarodni sud pravde, sa petnaest za i

jednim glasom protiv, utvrdio je da zahtjev za pokretanje postupka koji je Kongo podnio

ovom sudu nije bio sporan ili nedopušten, te da je sud u skladu sa tim imao nadleţnost za ovaj

slučaj.175

Drugo, sa trinaest glasova za i tri protiv, utvrdio je da je izdavanje cirkularnog

meĎunarodnog naloga za hapšenje od strane Belgije prestavljalo kršenje nepovredivosti

imuniteta od krivčnog gonjenja aktuelnog ministra vanjskih poslova.176

Treće, sa deset

glasova za i šest protiv, utvrdio je da je Belgija obavezna ukinuti cirkularni meĎunarodni

nalog za hapšenje, te obavjestiti o tome sve drţave kojima je poslala cirkularni meĎunarodni

nalog za hapšenje.177

Pitanje primjene univerzalne jurisdikcije u presudi uopšte nije pomenuto. To se

dogodilo zbog toga što je Kongo , koji je u svom zahtjevu tvrdio da je Belgija preširoko

primjenila svoju univerzalnu jurisdikciju i time povrijedila teritorijalni suverenitet Konga, u

svojoj završnoj riječi odustao od ovog razloga te se isključivo oslonio na razlog povrede

172

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DR Kongo protiv Belgije(Case concerning the arrest warrant of

11 april 200 (DRC v Belgium) Judgment of 14 February 2002),14 Februar 2002, International Court of Justice;

http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8126.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine, 14. 173

Ibid., 15. 174

Odluka o donošenju privremenih mjera MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DR Konog protiv Belgije

(Arrest Warrant of 11.april 2000 (DRC v Belgium), Provisional Measures), 8.decembar

2000.godine,International Court of Justice; http://www.icj-

cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&case=121&code=cobe&p3=4 ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine, 4. 175

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije,cit.,33. 176

Ibid. 177

Ibid.,34.

http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8126.pdf

http://www.icj-cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&case=121&code=cobe&p3=4


41

imuniteta. Belgija se sloţila s tim i nije insistirala od suda da raspravi tu činjenicu.178

Ovaj čin

je bio bizaran stav Konga da odustane od svojih argumenata o preširokoj primjeni univerzalne

jurisdikcije, te pri tome nije ni priznao da je Belgija imala pravo da primjeni univerzalnu

jurisdikciju, ali se samo odlučio da promjeni strategiju. Belgija je u svom izlaganju tvrdila da

ovim činom Kongo priznaje da je zakon na osnovu koga je primjenjena univerzalna

jurisdikcija bio na strani Belgije. Ona je tvrdila da je Kongo odustao od svog argumenta o

preširokoj primjeni univerzalne jurisdikcije upravo zato što je znao da mjerodavna načela

meĎunarodnog prava u tom područiju pogoduju više Belgiji. Rezultat toga bio je zaključak

suda da ne moţe raspravljati o materijalnom pitanju zakonitosti belgijskog pokušaja da

primjeni univerzalnu jurisdikciju u izreci presude.

Kako je sud studiozno izbjegavao da odlučuje o tome da li je Belgija imala nadleţnost

da izda cirkularni meĎunarodni nalog za hapšenje, sud je odjednom usvojio čudnu proceduru,

te je pod pretpostavkom da je Belgija imala nadleţnost da izda meĎunarodni nalog za

hapšenje počeo da istraţuje da li je Belgija prekršila imunitet ministra vanjskih poslova, te je

na nevjerovatno površan način, sud počeo da potvrĎuje opšta načela imuniteta od krivičnog

gonjenja i osobnu nepovredivost aktuelnog ministra vanjskih poslova. Sud je istakao da

imunitet i privilegije koje idu uz takve osobe nisu definisani relevantnim meĎunarodnim

ugovorima, te se stoga one trebaju odrediti na osnovu običajnog meĎunarodnog prava.179

Na osnovu jednog člana koji općenito govori o duţnostima funkcije ministra vanjskih

poslova, bez ikakve analize prakse drţava po tom pitanju, sud je zaključio da su funkcije i

duţnosti ministra vanjskih poslova takve da tokom trajanja mandata, on ili ona u inostranstvu

uţiva potpuni imunitet od krivičnog gonjenja.180

Šta više sud je još naveo da se ne moţe

povući jasna razlika izmeĎu djela ministra vanjskih poslova koja su učinjena u sluţbenom

svojstvu i djela koja su počinjena u privatnom svojstvu, te izmeĎu djela koja su učinjena prije

stupanja na duţnost i onih djela koja su počinjena u razdoblju trajanja mandata. Osnova za

uspostavljanje takvog imuniteta ministra vanjskih poslova jeste njegova obaveza da putuje u

druge zemlje, te bi izdavanjem cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje bila ugroţena

njegova nepovredivost i imunitet tokom putovanja u sluţbenom svojstvu.

Na osnovu rjetkih primjera prakse drţava koje su stranke navodile, sud nije mogao

zaključiti da u meĎunarodnom pravu postoji iznimka od tog imuniteta u slučajevima

navodnog počinjenja krivičnih djela ratni zločini i zločini protiv čovječnosti.

Sud je takoĎer odbacio argumente Belgije da u statutima meĎunarodnih krivičnih

sudova postoje odredbe koje isključuju imunitet kao procesnu smetnju, što pokazuje

tendenciju meĎunarodne zajednice da počinioci takvih krivičnih djela ne smiju ostati

nekaţnjeni bez obzira na njihov status.181

Ni u fazi glavne rasprave sud nije dao nikakvo obrazloţenje ovih argumenata. Većina

sudija je prihvatila argumente Konga te odbacila belgijske argumente, i odlučila da je imunitet

ministra vanjskih poslova apsolutan (iako sud u obrazloţenju presude nije se puno doticao

178

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije,op.cit.40.,34 179

Ibid.,35. 180

Ibid.,34. 181

Ibid.,20.

42

ovog pitanja, te isto tako nije naveo ni pod kojim okolnostima imunitet ne bi prestavljao

prepreku tuţilaštvu za pokretanje krivičnog postupka).182

Sud je odlučio da je izdavanjem

cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje, s obzirom na njegovu prirodu i svrhu, Belgija

prekršila imunitet koji je Yerodia uţivao, te je tim činom prekršila meĎunarodna pravila o

imunitetu.

Što se tiče odštete, sud je odlučio da spoznaja Yerodie da je nalog izdan nezakonito

prestavlja dovoljan oblik zadovoljstva. Sud je takoĎer odlučio da Belgija mora ukinuti

cirkularni meĎunarodni nalog za hapšenje, te obavijestiti sva nadleţna tjela kojima je

dostavila taj nalog, a to sve zbog razloga što Yerodia ne obnaša više duţnost ministra vanjskih

poslova pa tako nema više apsolutni imunitet od krivičnog gonjenja.183

6.4.1. Izdvojena mišljenja u belgijskom slučaju

Predsjednik sudskog vijeća Gilbert Guillaume184

u svom izdvojenom mišljenju čvrsto se

protivi Belgijskoj primjeni univerzalne jurisdikcije.

On analizira primjenu krivične nadleţnosti drţava kroz historiju, te zapaţa da drţave

obično nemaju mogućnost primjene svoje krivične nadleţnosti na krivična djela koja su

počinjena u inostranstvu izmeĎu stranaca.185

Prilikom te analize on zapaţa da postoji izuzetak

od ovog principa samo u slučaju krivičnih djela piratstva, te navodi da meĎunarodno pravo

nije proširilo ovu iznimku na druga krivična djela koja su slična piratstvu te koja su počinjena

izvan teritorije drţave, kao što je trgovina robljem ili trgovina opojnim drogama ili

psihotropnim tvarima.186

Iako on navodi da se univerzalna jurisdikcija u supisdijarnom obliku

nalazi u Haškoj konvneciji o sprječavanju nezakonite otmice aviona, i njene primjene u

mnogim terorističkim krivičnim djelima, on navodi da nijedan od tih tekstova nije namjeravao

uspostavu nadleţnosti za djela počinjena u inostranstvu, od strane stranaca prema strancima,

kada počinilac nije prisutan na teritoriji odnosne drţave.187

On smatra da je široka univerzalna

jurisdikcija (in absentia) nepoznata meĎunarodnom konvencionalnom pravu.188

Predsjednik

Guiillaume zaključuje takoĎer da drţavna praksa i opinio juris ne podrţava Belgijski stav da

takva nadleţnost postoji u običajnom meĎunarodnom pravu, odbacujući kao teško uvjerljiv

često citirani slučaj Lotus o tome da meĎunarodno pravo ostavlja drţavama veoma široku

diskrecionu nadleţnost u izvanteritorijalnoj primjeni njihove krivične nadleţnosti.189

Konačno, on tvrdi da Ţenevske konvencije ne sadrţe nikakve odredbe o ovoj vrsti nadleţnosti

koje su analogne onima u raznim anti-terorističkim ugovorima, te da u to vrijeme nije bilo

182

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije,op.cit.40.,23. 183

Ibid.,31. 184

Izdvojeno mišljenje predsjednika sudskog vijeća sudije Gilberta Gullaume-a (Arrest Warrant of 11 April 2000

(DRC v Belgium) (Separate opinion of President Guillamue),International Court of Justice; http://www.icj-

cij.org/docket/files/121/8128.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine 185

Ibid.,39. 186

Ibid. 187

Ibid.,42. 188

Ibid. 189

Ibid.,44.



43

konvnecija na snazi koje se bave nadleţnošću za krivična djela zločini protiv čovječnosti.190

Zbog toga smatra da Belgijski zakon o meĎunarodnim krivičnim djelima nije usklaĎen sa

meĎunarodnim pravom.191

Sudija Christine Van den Wyngaert192

čvrsto prihvata primjenu Belgijske univerzalne

jurisdikcije.

Ad hoc sudija Van den Wyngaert, kao jedini sudija u sastavu vijeća koji je stručnjak iz

oblasti meĎunarodnog krivičnog prava, u svom izdvojenom mišljenju snaţno kritikuje

izjednačavanje imuniteta ministra vanjskih poslova sa imunitetom diplomata i šefova

drţava.193

Što se tiče primjene široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) ona tvrdi da takva

nadleţnost postoji, pogotovo ako se radi o krivičnom djelu ratni zločini i zločini protiv

čovječnosti, te da primjena ove vrste nadleţnosti ne samo da nije zabranjena nego je poţeljna

u meĎunarodnom krivičnom pravu.194

Ona dalje navodi da za primjenu ove vrste nadleţnosti

nije potrebno da se optuţeni nalazi na teritoriji zemlje koja primjenjuje ovu nadleţnost.

Svjesna da primjena ove vrste nadleţnosti izaziva političke i praktične probleme, ona tvrdi da

ova nadleţnost ima svoje uporište u zakonodavstvu zemalja, te da većina drţava izbjegava

primjenu ove krivične nadleţnosti više zbog pragmatičnih razloga, a manje zbog razloga

pravne naravi.195

TakoĎer smatra da primjena ove krivične nadleţnosti ne čini takva suĎenja

nezakonita po pravilima meĎunarodnog prava.196

Prema njezinom mišljenju, drţave imaju

pravo da primjenjuju univerzalnu jurisdikciju na krivična djela ratne zločine, zločine protiv

čovječnosti i genocid.197

Ona se potom osvrnula na odluku većine da je Belgija svojom

radnjom (izdavanje cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje) prekršila odredbe

meĎunarodnog prava. Ona se, kao i sudija Al-Khaswah ne slaţe sa takvom odlukom većine

sudija, mada prihvata da je Belgija izdavanjem cirkularnog meĎunarodnog naloga za

hapšenje prekršila meĎunarodna običajna pravila koja postoje u oblasti uljudnosti i

pristojnosti.198

Ona takoĎer smatra da su pitanja izdavanja naloga i njegovo izvršenje dva

potpuno odvojena pitanja, koja je sud pogrešno spojio u jedno pitanje, a sve kako bi utvrdio

povredu od strane Belgije.199

Sudija Van den Wyngert ističe da nalog nije bio izvršen jer

Yerodia nikad nije bio uhapšen u Belgiji, a nema čvrstih dokaza da je on bio spriječen u

obavljanju svojih duţnosti u drugim drţavama.200

190

Izdvojeno mišljenje predsjednika sudskog vijeća sudije Gilberta Gullaume-a,op.cit.42.,43. 191

Ibid.,45. 192

Izdvojeno mišljenje sudije Christine Van den Wyngaert (Arrest Warrant of 11.april 200 (DRC v Belgium)

(Dissenting opinion of Judge Van den Wyngaert), International Court of Justice, http://www.icj-

cij.org/docket/files/121/8144.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine 193

Ibid.,146. 194

Ibid.,164. 195

Ibid.,166. 196

Ibid.,167. 197

Ibid.,168. 198

Ibid.,179. 199

Ibid.,179. 200

Ibid.,180.



44

Sudija Raymond Ranjeva u svojoj deklaraciji201

i sudija Francisco Rezek u svom

izdvojenom mišljenju202

izrazili su ţaljenje zbog neuspjeha većine da se pozabave pitanjem

univerzalne jurisdikcije. Oni su izrazili mišljenje da primjena univerzalne jurisdikcije u

odsutnosti, u slučaju kada ne postoji nikakva veza izmeĎu drţave i slučaja, nije trenutno

dopuštena pravilima meĎunarodnog prava. Sudija Ranjeva smatra da je primjena univerzalne

jurisdikcije u odsutnosti jedino opravdana za krivična djela piratsva na otvorenom moru.203

U

obrazloţenju ovog zaključka on navodi da su pirati na otvorenom moru izvan nadleţnosti bilo

koje drţave, te da je zbog toga jedini učinkovit način suzbijanja ovih krivičnih djela primjena

univerzalne jurisdikcije u odsutnosti.204

On takoĎer smatra da ni Ţenevske konvencije ne

omogućavaju primjenu univerzalne jurisdikcije u odsutnosti. Sudija Rezek se slaţe da

Ţenevske konvencije ne odobravaju primjenu univerzalne jurisdikcije u odsutnosti, te navodi

da ovaj slučaj treba razlikovati od slučaja Pinočet.205

U tom slučaju optuţeni je bio pristutan u

Velikoj Britaniji u trenutku pokretanja postupka, u drţavi čiji on nije bio drţavljanin a koja ga

je pokušavala izručiti Španiji, trećoj drţavi koja mu je htjela suditi na osnovu potpuno

drugačijeg principa krivične nadleţnosti, a sa kojom je Velika Britanija imala obavezu da

saraĎuje.206

Sudija Rezek smatra da drţave mogu primjenjivati veoma usku univerzalnu

jurisdikciju i to samo onda kada optuţenog uhapse na svom teritoriju. 207

U zajedničkom izdvojenom mišljenju208

sudije Rosalyn Higgins, Pieter Kooijmans i

Thomas Buergenthal slaţu se sa većim djelom donešene presude. Oni smatraju da je sud

pravilno postupio što se nije upustio u raspravu o univerzalnoj jurisdikciji već je uzeo u obzir

samo ptanje imuniteta.209

Sudije su objavile analizu drţavne prakse u slučaju primjene

univerzalne jurisdikcije, te navele da većina drţava ima oprezan pristup kada je u pitanju

primjena univerzalne jurisdikcije.210

Iako su utvrdili da gotovo sva nacionalna zakonodavstva

za primjenu univerzalne jurisdikcije uslovljavaju postojanje neke veze sa drţavom, oni su

tvrdili da to nuţno ne znači da bi primjena univerzalne jurisdikcije bez ikakvih veza sa

drţavom bila nezakonita.211

Zaključili su da je drţavna praksa pokazala neutralni stav prema

primjeni univerzalne jurisdikcije.212

Oni smatraju da su krivična djela za koje je Yerodia

201

Deklaracija sudije Raymond-a Ranjeva (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Declaration of

Judge Ranjeva), International Court of Justice, http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8132.pdf ,zadnji put


Izdvojeno mišljenje sudije Francisco Razeka(Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Separate

opinion of Judge Rezek), International Court of Justice, http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8138.pdf ,zadnji

put gledano 1.4.2015.godine. 203

Ibid.,93. 204

Ibid.,94. 205

Ibid. 206

Ibid.95. 207

Ibid. 208

Zajedničko izdvojenom mišljenje sudija Rosalyn Higgins, Pieter Kooijmans i Thomas Buergenthal (Arrest

Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Joint Separate Opinion of Judges Higgins, Kooijmans and

Buergenthal),International Corut of Justice, http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8136.pdf ,zadnji put gledano

1.4.2015.godine 209

Ibid.,64. 210

Ibid.,65. 211

Ibid.,65. 212

Ibid.,66.




45

optuţen takve naravi da je prihvatljiva primjena univerzalne jurisdikcije na njih.213

Oni su

odbili prihvatiti argumente Konga da ministri vanjskih poslova imaju istu vrstu imuniteta kao

šefovi drţava. Ali su se ipak sloţili da je imunitet minstra vanjskih poslova bio prepreka za

izdavanje naloga.214

Pošto je nalog bio provediv u Belgiji, te da bi Yerodia bio uhapšen da je

došao u Belgiju u privatnu ili sluţbenu posjetu, sudije smatraju da je izdavanjem cirkularnog

naloga za hapšenje povrijeĎen imunitet ministra vanjskih poslova.215

U svom izdvojenom mišljenju sudija Shigeru Oda smatra da sud nije bio nadleţan da

postupa u ovom slučaju.216

U obrazloţenju svog stava on navodi da u trenutku pokretanja

postupka pred sudom nije postojao pravni spor izmeĎu Konga i Belgije u skladu sa članom

36. stav 2. Statuta MeĎunarodnog suda pravde.217

Kongo nije uspio argumentovano

obrazloţiti da postoji pravni spor u vezi belgijskog izdavanja cirkularnog meĎunarodnog

naloga za hapšenje, jer je Kongo u svom zahtjevu za pokretanje postupka pred sudom naveo

da vjeruje da je Belgija izdavanjem cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje prekršila

meĎunarodno pravo.218

Uvjerenje da je Belgija primjenom svog zakona o meĎunarodnim

krivičnim djelima prekršila meĎunarodno pravo, po sudiji Odi nije dokaz da postoji spor

izmeĎu Konga i Belgije.219

Kao argument za tu svoju tvrdnju sudija Oda izrazio je bojazan da

bi postupanje suda i odluka u ovom slučaju na kraju mogla dovesti do velikog broja slučajeva

ove prirode koji bi pristizali sudu čak i kada nije došlo do stvarne povrede, jednostavno zato

što jedna drţava smatra da je druga drţava postupila protivno meĎunarodnom pravu.220

Sudija

Oda odobrava odluku suda da ne zauzme stav oko primjene univerzalne jurisdikcije, jer

stranke od suda nisu traţile da se očituje po tom pitanju.221

Sličan stav zauzeo je i sudija Abdul G. Koroma u svom izdvojenom mišljenju.222

On

smatra da su obje strane ovog spora očito bile u dogovoru da predmet ovog slučaja bude da li

je izdavanjem cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenjem povrijeĎen imunitet Yerodie,

dok je pitanje univerzalne jurisdikcije bilo relevantno samo u mjeri povrede imuniteta.223

On

odbacuje mogućnost da se ova presuda tumači kao odobravanje ili ne odobravanje primjene

univerzalne jurisdikcije, jer od suda nije traţeno da se očituje o tom pitanju, što je po

213

Zajedničko izdvojenom mišljenje sudija Rosalyn Higgins, Pieter Kooijmans i Thomas

Buergenthal,op.cit.44.,68. 214

Ibid.,70. 215

Ibid.,78. 216

Izdvojeno mišljenje sudije Shigeru Ode (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Dissenting

opinion of Judge Oda), International Court of Justice, http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8130.pdf ,zadnji

put gledano 1.4.2015.godine. 217

Ibid.,48. 218

Ibid.,50. 219

Ibid. 220

Ibid.,53. 221

Ibid.,54. 222

Izdvojeno mišljenje sudije Abdula G. Korome (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Separate

opinion of Judge Koroma), International Court of Justice, http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8134.pdf

,zadnji put gledano 1.4.2015.godine. 223

Ibid.,61.



46

njegovom mišljenju potpuno ispravno jer stranke u svojim zahtjevima nisu traţile da se

raspravi to pitanje.224

Sudija Awn Al-Khasawneh u svom izdvojenom mišljenju sloţio se sa većinom tvrdnji o

apsolutnom imunitetu ministra vanjskih poslova.225

On smatra da imunitet treba tumačiti kao

vrlo usku iznimku od opšteg pravila da je svaki čovjek pravno i moralno odgovoran za svoja

djela.226

TakoĎer navodi da izdavanjem cirkularnog meĎunarodnog naloga za hapšenje

Belgija nije prekršila meĎunarodno pravo, jer učinkovita borba protiv teških krivičnih djela, a

naručito meĎunarodnih krivičnih djela ius cogens naravi, priznata od strane meĎunarodne

zajednice jer se time štite vitalne vrijednosti i interesi meĎunarodne zajednice.227

Zbog toga

imunitet ne bi trebalo da bude procesna smetnja u ovom slučaju, jer po njemu hijerarhijski

viša norma pobija niţu normu o imunitetima.228

224

Izdvojeno mišljenje sudije Abdula G. Korome,op.cit.45.,63. 225

Izdvojeno mišljenje sudije Awn Al-Khasawneh (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium)

(Dissenting opinion of Judge Al-Khasawneh), International Court of Justice, http://www.icj-

cij.org/docket/files/121/8140.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine. 226

Ibid.,96. 227

Ibid.,98. 228

Ibid.,99.



47

7. PROCESNE SMETNJE U PRIMJENI UNIVERZALNE JURISDIKCIJE

Primjena univerzalne jurisdikcije moţe biti ograničena sljedećim procesnim smetnjama:

zastara, ne bis in idem, amnestija i imuniteti.229

7.1. Zastara

Zastara230

je jedna od procesnih smetnji, u većini zakonodavstava, koja onemogućuje

pokretanje krivičnog postupka i donošenje meritorne sudske odluke.231

Zbog toga je uticaj

zastare najčešće razmatrano pitanje u kontkestu krivičnog gonjenja na osnovu univerzalne

jurisdikcije.

Zastaru moţemo opravdavati sa procesnopravnog i sa materijalnopravnog aspekta.

Procesnopravno opravdanje zasniva se na činjenici da protekom vremena dolazi do gubitka ili

propadanja dokaza. Materijalnopravno opravdanje zasniva se na predpostavci da protekom

vremena nestaje drţavno pravo na kaţnjavanje. Jer protekom vremena ne samo da slabi

interes društva da krivičnim sankcijama interveniše radi odrţavanja reda, već slabi i učinak

sankcije na počinitelja krivičnog djela koji takvu zakašnjelu sankciju često smatra

nepravednom i neosnovanom.232

Postavlja se pitanje da li zastara moţe spriječiti primjenu univerzalne jurisdikcije? To

prije svega zavisi o prihvaćenoj koncepciji univerzalne jurisdikcije. Zastara kao procesna

smetnja ne bi trebala da bude prepreka za primjenu univerzalne jurisdikcije na teška

meĎunarodna krivična djela. U prilog tome govore i stavovi stručnjaka meĎunarodnog prava,

koji se zalaţu za to da se zastara isključi kada su u pitanju meĎunarodna krivična djela.233

MeĎutim, ostaje otvoreno pitanje da li zastaru isključuju neke norme meĎunarodnog prava ili

drţavna zakonodavstva, obzirom na njihovo različito stajalište u odnosu na univerzalnu

jurisdikciju.234

Isključivanje zastare za teška meĎunarodna krivična djela propisuju i neki od

najznačajnijih meĎunarodnih dokumenata o zastari.235

Konvencija Ujednjenih naroda o

nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti dobila je potreban broj ratifikacija

za stupanje na snagu još 1970. godine. Ipak ove dvije konvencije o nezastarijevanju ratnih

229

Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21,343. 230

Zastara je jedan od zakonskih osnova uslijed kojega se počiniocu krivičnog djela ne moţe izreći krivična

sankcija ili se izrečena sankcija ne moţe izvršiti. Zastara nastupa protekom odreĎenog vremena od izvršenja

krivičnog djela odnosno od pravosnaţnosti odluke kojom je krivična sankcija izrečena. Srzentić N.,Stajić A. i

Lazarević Lj.,Krivično pravo Socijalističke federativne republike Jugoslavije-Opšti deo,op.cit.14.,.462. 231

Ibid.,463. 232

Franjo Bačić, Kazneno pravo-Opći dio(Zagreb,Informator,1998), 479. 233


Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit.35.,120. 235

UN-ova Konvencija o nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti iz 1968. godine i Evropska

konvencija o nezastarijevanju zločina protiv čovječnosti i ratnih zločina iz 1974.godine.

48

zločina i zločina protiv čovječnosti do sada je ratifikovao mali broj drţava.236

Isto tako, Statut

stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda isključuje mogućnost zastare za krivična djela iz svoje

nadleţnosti a to su: genocid, ratni zločini i zločini protiv čovječnosti.237

MeĎutim, te odredbe

odnose se samo na drţave stranke Rimskog statuta, a ne prestavljaju standard meĎunarodnog

prava, ali će zasigurno imati veliki uticaj na drţave potpisnice Rimskog statuta da u svojim

zakonodavstvima isključe zastaru za navedena krivična djela.

Većina autora smatra da ova meĎunarodno pravna regulativa nije postala običajno

meĎunarodno pravo, na što ukazuje i različita praksa drţava po ovom pitanju.238

MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju u slučaju Furundţija239

je naveo da nema

zastare za krivično djelo mučenja, jer se radi o krivičnom djelu koje je predviĎeno

meĎunarodnom normom ius cogens naravi.240

Nadalje, radi se o krivičnim djelima koja su

toliko gnusna, pa počinioci moraju biti kaţnjeni bez obzira na protek vremena, radi

zadovoljenja pravde, ali isto tako i zbog generalne prevencije. Uzimanje u obzir roka zastare,

za teška meĎunarodna krivična djela, pojedine drţave smatraju neprihvatljivim, jer je očito da

ova krivična djela pogaĎaju cijelu meĎunarodnu zajednicu, a ne samo drţavu na čijoj teritoriji

je krivično djelo učinjeno, što je svojstvo univerzalne dimenzije tih krivičnih djela.241

Za ukidanje zastare za teška meĎunarodna krivična djela, zalaţu se mnoge nevladine

organizacije za ljudska prava, kao što je Amnesty International koja smatra da zastara ne treba

236

UN-ovu Konvenciju o nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti iz 1968. godine do sada su

ratifikovale slijedeće drţave: Avganistan (1983), Albanija (1971),Armenia (1993),Azerbejdţan

(1996),Bjelorusija (1969),Bolivija (1983),Bosna i Hercegovina (1993),Bugarska (1969),Kamerun (1972),Kosta

Rika (2009),Hrvatska (1992),Kuba (1972),Češka Republika (1993),Koreja (1984),Estonija (1991),Gambija

(1978),Gruzija (1995),Gana (2000),Gvineja (1971),Honduras (2010),MaĎarska (1969),Indija (1971),Kenija

(1972),Kuvajt (1995),Latvija (1992),Libija (1989),Liberija (2005),Litvanija (1996),Meksiko (2002),Mongolija

(1969),Crna Gora (2006),Nikaragva (1986),Nigerija (1970),Poljska (1969),Moldavija (1993),Rumunija

(1969),Rusija (1969),Ruanda (1975),Srbija (2001),Slovačka (1993),Slovenija (1992),Palestina

(2015),Makedonija (1994),Tunis (1972),Ukrajina (1969),Urugvaj (2001),Vijetnam (1983) i Jemen (1987),United

Nations Treaty Collection:https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?mtdsg_no=IV-6&chapter=4&lang=en

(zadnji put gledano 20.2.2015.godine); Europsku konvenciju o nezastarijevanju zločina protiv čovječnosti i

ratnih zločina iz 1974.godine do sada su ratifikovale slijedeće drţave: Belgija (2003), Bosna i Hercegovina

(2008),Crnagora (2010),Holandija (2003),Rumunija (2000),Srbija (2011) i Ukrajina (2008); Council of Europe:

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=082&CM=1&DF=&CL=ENG , (zadnji put


Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda usvojen,op.cit. 22,član 29. 238

Henzelin M.;“Universal Jurisdiction“,op.cit.14.,11. 239

Pretresno vjeće II MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju je 10. decembra 1998. godine osudilo

Antu Furundţiju na jedinstvenu kaznu zatvora u trajanju od 10 godina zbog mučenja, kršenja zakona i običaja

ratovanja i povredu ličnog dostojanstva uključujući silovanje kao kršenje zakona i običaja ratovanja. Anto

Furundţija je kao zapovjednik specijalne vojne jedinice HVO-a zvane „Dţokeri“, 15. maja 1993. godine u selu

Nadiomci, koje se nalazi pored grada Viteza, zajedno sa još jednim vojnikom saslušavao svjedokinju A.

Muslimanku iz Viteza. Tokom saslušanja oni su ţrtvu mučili na razne načine. Prisutni drugi neidentifikovani

vojnik je tokom saslušanja svjedokinju A seksualno zlostavljalo, a zatim je i više puta silovao. Frurundţija je za

to vrijeme nastavljao ispitivanje ţrtve i ništa nije poduzeo da bi zaustavio mučenje i silovanje svjedokinje.,

United Nations International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia,Saţetak presude u predmetu Tuţilac

protiv Furundţije: http://www.icty.org/x/cases/furundzija/tjug/bcs/981210_summary_bcs.pdf , (zadnji put


Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit. 21,318. 241

Gabriel Bottini,“Universal Jurisdiction After the Creation of International Criminal Court“, New York

Universsity Journal of International Law and Politics, vol.36.,(2004),80.

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?mtdsg_no=IV-6&chapter=4&lang=en

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=082&CM=1&DF=&CL=ENG

http://www.icty.org/x/cases/furundzija/tjug/bcs/981210_summary_bcs.pdf

49

da postoji za teška meĎunarodna krivična djela koja su toliko gnusna da pogaĎaju cijelu

meĎunarodnu zajednicu.242

Koje pravo treba primjeniti za računanje nastupa zastare kada se radi o primjeni

univerzalne jurisdikcije? Logično bi bilo da zastara nastupa prema odredbama krivičnog

zakona drţave koja primjenjuje univerzalnu jurisdikciju, jer ona na osnovu univerzalne

jurisdikcije ostvaruje krivičnu vlast na svom teritoriju.243

Za primjenu zakonodavstva drţave u

kojoj je krivično djelo počinjeno u prilog govori Evropska konvencija o izručenju.244

Ekstradiciju optuţenog potrebno je traţiti od drţave u kojoj se on nalazi (ukoliko se radi o

širokoj univerzalnoj jurisdikciji (in absentia)). Zamoljena drţava neće odobriti izručenje, ako

je po njenom zakonodavstvu nastupila zastara.245

7.2. Ne bis in idem

Načelo ne bis in idem zabranjuje da se optuţenom sudi više puta za isto krivično djelo.

Mogućnost da se optuţenom sudi više puta za isto krivično djelo, univerzalna jurisdikcija

znatno povećava, jer se u tom slučaju povećava broj sudova koji su nadleţni za predmete koji

su zasnovani na univerzalnoj jurisdikciji.246

Procesnom smetnjom za ponovno suĎenje veliki broj drţava smatra pravosnaţnu

presudu, čime usvajaju načelo ne bis in idem.247

Razlozi koji govore u prilog tome su

izbjegavanje višestrukog suĎenja i višestrukog kaţnjavanja, nepravednost prema počinitelju

krivičnog djela, narušavanje pravne sigurnosti i povjerenja javnosti u pravni autoritet drţave.

Neke drţave su načelo ne bis in idem regulisale kao ustavno načelo, ali ono ima snagu

zabrane dvostrukog suĎenja u istoj stvari unutar te drţave, a ne u meĎunarodnim odnosima.248

Razlozi su uglavnom nepovjerenje u krivično pravosuĎe drugih drţava.

U meĎunarodnom pravu ne postoji pravilo koje propisuje sadrţaj ovog načela, a

pogotovo obavezu poštovanja i primjene meĎu drţavama, te sadrţaj tog načela zavisi od

sadrţaja meĎunarodnih ugovora. U tom smislu MeĎunarodni pakt o graĎanskim i političkim

pravima249

u članu 14. stav 7. navodi:“ Niko se ne smije ponovno progoniti ili kazniti za djelo

za koje je bio konačno osuĎen ili osloboĎen u skladu sa zakonom bilo koje drţave“.

242

Roger Clark,“Universal Jurisdiction: Questions and answers“, Amnesti International pubications,(2001),7. 243

Ibid.,8. 244

Evropska konvencija o izručenju (ekstradiciji), Strazbur 13.12.1957., ratificirana od strane Bosne i

Hercegovine dana 24.4.2005. godine., Council of Europe,Treaty Office:

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=024&CM=8&DF=&CL=ENG , zadnji put

gledano (25.02.2015.godine) 245

Ibid., član 10. 246

John Vervale,“The transnational ne bis in idem principle in the EU. Mutual recognition and equivalent

protection of Human Rights“, Utrecht Law Review, Vol.1,(2005),80. 247

Ibid., 99. 248

Ibid.,101. 249

MeĎunarodni pakt o graĎanskim i političkim pravima donešen je 1966. godine a stupio je na snagu 1976.

godine. MeĎunarodni pakt o graĎanski i političkim pravima nalazi se u Aneksu I Ustava Bosne i Hercegovine i

time njegove odredbe imaju ustavni značaj na prostoru Bosne i Hercegovine., Kasim Trnka, Ustavno

pravo,drugo izmjenjeno i dopunjeno izdanje,(Sarajevo, Fakultet za javnu upravu u Sarajevu,2006),126.


50

MeĎunarodni krivični sudovi imaju izuzetan uticaj, ali treba imati na umu da se ovdje

radi o vertikalnom odnosu nacionalnih i meĎunarodnih sudova, a ne o horizontalnom odnosu

izmeĎu drţava. Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda zabranio je dvostruko

suĎenje pred meĎunarodnim krivičnim sudom, a i nacionalnim sudovima zemalja potpisnica

Rimskog statuta.250

Dodatan razlog za odstupanje od načela ne bis in idem je činjenica da je

djelo pred nacionalnim sudom kvalifikovano kao obično krivično djelo a ne meĎunarodno

krivično djelo, kako je to propisano Statutima meĎunarodnih ad hoc krivičnih sudova za bivšu

Jugoslaviju i Ruandu.251

Odredba kojom se predviĎa odstupanje od zabrane dvostrukog

suĎenja za isto krivično djelo pravda se time što osuda za obično krivično djelo ne sadrţava

teţinu i stigmu koju povlači osuda za neko teško meĎunarodno krivično djelo.252

Za potpuno prihvatanje načela ne bis in idem čine se veliki napori u okviru Evropske

unije, ali postoje velike razlike u tumačenju i primjeni tog načela, pa i teškoće u prihvatanju

sadrţaja zajedničkog standarda tog načela.253

Zbog nedostataka imperativnih normi, Evropska unija ulaţe napore da spriječi

donošenje višestrukih presuda u okviru ove zajednice, te da ne bi došlo do progona istog

slučaja u više drţava članica, a time i do višestrukog ograničenja prava optuţenog, ţrtava i

svjedoka. U nedostatku imperativnih normi prioritet se daje drţavi koja je prva donijela

odluku, iako bi jurisdikcija druge drţave u konkretnom slučaju bila pravdenija.254

U cilju jačanja ovog načela preporučuje se drţavama što bolja saradnja pogotovo u

razmjeni infomracija o postupcima koji se pokreću, posebno u slučajevima koji pokazuju

značajnu vezu sa drugom drţavom.255

Kada je više drţava zainteresovano za progon, morale

bi pokrenuti pregovore, a u te pregovore mogle bi kao posrednika uključiti neko nezavisno

tjelo na evropskom nivou. Kao kriteriji za izbor jurisdikcije mogu posluţiti mjesto izvršenja

krivičnog djela, interesi počinioca i ţrtava, drţavni interesi, kao i brzo i ekonomično

postupanje.256

Uvaţavanjem ovih kriterija pridonijelo bi se većem značaju načela ne bis in

idem ali i umanjenju razloga da drţava odbije izvršenje sudske odluke donešene u drugoj

drţavi.257

U ekstradicijskom pravu ne bis in idem ima značajnu ulogu i utiče na mogućnost

primjene univerzalne jurisdikcije. Ovo načelo je sadrţano u Evropskoj konvenciji o izručenju

prema kojem se ekstradicija moţe odobriti ako je zamoljena drţava odlučila ne započeti ili

250

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda,op.cit. 22, član 20. 251

Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju, član 10.,stav 2.,tačka a.

(http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf zadnji put gledano

25.2.2015.godien) i Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za Ruandu, član 9.,stav 2., tačka d.

(http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/StatuteInternationalCriminalTribunalForRwanda.aspx

zadnji put gledano 25.2.2015.godine) 252

Bottini G.,“Universal Jurisdiction After the Creation of International Criminal Court“,op.cit. 48.,str.85. 253

Šire vidi: Evropska konvencija o načelu ne bis in idem iz 1987.godine i Schengenski sporazum (članovi 54. i

55.) 254

Vervale J.,“The transnational ne bis in idem principle in the EU. Mutual recognition and equivalent protection

of Human Rights“,op.cit.49.,103. 255

Ibid. 256

Ibid.,105. 257

Ibid.

http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf%20zadnji%20put%20gledano%2025.2.2015.godien

http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf%20zadnji%20put%20gledano%2025.2.2015.godien

http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/StatuteInternationalCriminalTribunalForRwanda.aspx

51

obustaviti krivični postupak za isto krivično djelo.258

Prema gore navedenom članu Evropske

konvencije o izručenju ekstradicija se moţe odobriti samo ako su nadleţna tijela zamoljene

drţave odlučila ne započeti ili obustaviti krivični postupak. Izručenje je takoĎer moguće ako

je krivično djelo, za koje je presuda u trećoj drţavi izrečena, počinjeno na teritorji drţave koja

traţi izručenja.

Pitanje načela ne bis in idem moglo bi se urediti i donošenjem meĎunarodne konvencije

o univerzalnoj jurisdikciji.259

Princentonskim načelima o univerzalnoj jurisdikciji navedeno

je da postupci i kazne čiji je jedini cilj prekriti pravo stanje i zaštititi počinitelja ne sprječavaju

ponovno suĎenje u istoj stvari.260

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji daju

mogućnost osobi osuĎenoj od drţave koja provodi univerzalnu jurisdikciju da istakne

prigovor ne bis in idem pred drugim nacionalnim i meĎunarodnim sudskim tjelima.261

Kongres MeĎunarodnog udruţenja za krivično pravo (AIDP) odrţan u Pekingu 2004.

godine, dao je značaj raspravi o konkurenciji sudskih presuda i načelu ne bis in idem.262

Prihvaćena rezolucija sekcije Kongresa sadrţi zaključak da ovo načelo treba biti priznato kao

ljudsko pravo u meĎunarodnoj saradnji u krivičnim stvarima. Drţava u kojoj je najlakše

provesti pravičan postupak trebala bi primjeniti jurisdikciju, ali treba imati u vidu drţavu u

kojoj su prikupljeni dokazi, u kojoj je počinilac uhvaćen, iz koje je ţrtva, u kojoj je počinjeno

krivično djelo i drţavu čiji je drţavljanin počinilac ili u kojoj ima prebivalište. Izuzetak od

načela ne bis in idem predviĎa se i u ovoj Rezoluciji. Naime, izuzetak od primjene ovog

načela odnosi se na slučajeve kada je slučaj u jednoj drţavi proveden sa ciljem zaštite

počinioca od krivične odgovornosti ili ako je krivični postupak voĎen suprotno načelu

pravičnosti, nezavisnosti ili nepristrasnosti.263

Kod primjene univerzalne jurisdikcije za razliku od meĎunarodnog krivičnog

sudovanja, postupak u drugoj drţavi ne ocjenjuje neko meĎunarodno tijelo, nego organi druge

drţave. U ovom slučaju moţe se postaviti pitanje, da li se takvo rješenje protivi jednakosti

suverenih drţava. Praksa Evropskog suda za ljudska prava govori da se tu radi o kontroli

258

Evropska konvencija o izručenju (ekstradiciji), Strazbur 13.12.1957.,op.cit.49.,član. 9. 259

Na Univerzitetu Princenton 27. januara 2001. godine donešena je okvirna konvencija o univerzalnoj

jurisdikciji pod naziovom „Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji“., Princenton University, Woodrow

Wilson School of Public and International Affairs,University Center of Human Values:

https://lapa.princeton.edu/hosteddocs/unive_jur.pdf (zadnji put gledano 25.2.2015.godine) 260

Ibid.,član 9.,stav 1. 261

Ibid.,član 9. , stav 3. 262

Boţica Cvjetko i dr.,“Puni prikaz diskusije na XVII. MeĎunarodnom kongresu za kazneno pravo,Peking,12-

19 septembar 2004. Godine“,Hrvatski ljetopis za kazneno pravi i praksu,Vol. 12,br.1.,(2005),223-251. 263

Sličan izuzetak od primjene načela ne bis in idem predviĎa Rimski statut MeĎunarodnog krivičnog suda koji

predviĎa da nitko kome je neki drugi sud sudio za krivična djela, koja su sadrţana u članu 5. ovog Statuta, ne

smije biti ponovno suĎen za ista krivična djela,osim ako je postupak pred drugim sudom voĎen zbog zaštite te

osobe od krivične odgovornosti ili ako je postupak voĎen pristrasno ili ovisno,u neskladu sa pravilima pravičnog

postupka koja su priznata meĎunarodnim pravom te na način koji je, prema okolnostima slučaja,bio proturječan

teţnji privoĎenja pravdi odnosne osobe., Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda,op.cit.22.,član 20.

stav 3.

https://lapa.princeton.edu/hosteddocs/unive_jur.pdf

52

poštovanja ljudskih prava u drugim drţavama, ali istovremeno i duţnost drţava u pojedinim

slučajevima (postupci izručenja, priznanje stranih sudskih presuda).264

7.3. Amnestija

Amnestija predstavlja procesnu smetnju za pokretanje i voĎenje krivičnog postupka u

drţavi u kojoj je donesena.265

Njome se nastoji postići nacionalno pomirenje i društevni red i

mir, te je ona najčešće politički motivirana.266

Postavlja se pitanje da li postoji mogućnost

pokretanja krivičnih postupaka u drugim drţavama ili pred meĎunarodnim sudovima, bez

obzira na nacionalno amnestijsko zakonodavstvo.

Treba razlikovati amnestije koje su zaista rezultat procesa nacionalnog pomirenja od

onih kojima je jedini cilj zaštita vladajućih struktura nakon promjene vlasti.267

Amnestije čiji

je jedini cilj zaštita vladajućih garnitura nazivaju se samoamnestije (eng. self-amnesty) ili

amnestije pokrivači (eng. blanket-amnesty).268

Kada se govori o samoamnestijama najčešće se

navodi primjer amnestijskog zakonodavstva kojim je 1978. godine čileanski diktator Pinočet

zaštitio sebe i svoje vojne voĎe od krivičnog progona.269

Nacionalno amnestijsko zakonodavstvo ne treba da obavezuje druge drţave kada je riječ

o meĎunarodnim krivičnim djelima, odnosno o krivičnim djelima koje su drţave duţne da

progone u skladu sa svojim meĎunarodnim obavezama.270

Krivična djela protiv

meĎunarodnog prava jesu napadi na univerzalna pravna dobra, pa zbog toga niti jedna drţava

nema pravo da amnestira počinioce tih krivičnih djela. 271

Neka tijela Ujedinjenih naroda, kao što su Komisija za ljudska prava, donijela su

odluke u kojima jasno stoji da teška meĎunarodna krivična djela ne mogu biti obuhvaćena

amnestijskim zakonodavstvom. Odbor za prava čovjeka (u daljem tekstu Odbor) je u više

svojih odluka naveo da je amnestijsko zakonodavstvo drţava protivno odredbama

MeĎunarodnog pakta o graĎanskim i političkim pravima.272

Osim toga, Odbor je u više

264

Presuda Evropskog suda za ljudska prava u slučaju Soering protiv Ujedinjenog Kraljevstva iz 1989. godine. U

većini zatvora u zemljama koje još uvijek imaju smrtnu kaznu osuĎenici na smrt često su smješteni u odvojenim

objektima od oppšte zatvorske populacije („red smrti“), te su podvrgnuti posebnom reţimu i drugim

ograničenjima. Te činjenice, kao i dugo vremensko razdoblje koje osuĎenik u Sjedinjenim Amerikim Drţavama

moţe čekati na izvršenje kazne naveli su sud da zauzme stav da bi Ujedinjeno Kraljevstvo povrijedilo član 3.

Europske konvencije o ljudskim pravima i slobodama, kada bi mladog njemačkog drţavljanina optuţenog za

teško ubistvo izručio Sjedinjenim Američkim Drţavama. Gomien D,Priručnik Europska konvencija o ljudskim

pravima ,op.cit. 36.,41. 265


Ibid. 267

Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21, 315-316. 268

Bottini G.,“Universal Jurisdiction After the Creation of International Criminal Court“,op.cit. 48.,55. 269

Fannie Lafontaine, „No Amnesty or Statute of Limitations for Enforced Disappearense: The Sandoval case

before the supreme Court of Chile“, Journal of International Criminal Justice ,(2005),470. 270

Bottini, G.,“Universal Jurisdiction After the Creation of International Criminal Court“,cit,57. 271

Creyer R. i dr.;“An Introduction to International Criminal Law and Procedure“,cit.,75. 272

Odbor je izrazio svoju zabrinutost zbog amnestijskog zakonodavstva Urugvaja, Argentine, Čilea i Francuske,

smatrajući da se te amnestije protive obavezi drţava prema Paktu da osiguraju ţrtvama krivičnih djela učinkovito

53

navrata izrazio zabrinutost da amnestije stvaraju atmosferu nekaţnjivosti počinitelja teških

meĎunarodnih krivičnih djela.273

MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju razmatrao je pitanje amnestije u slučaju

Furundţija. Raspravno vijeće ovog suda povodom ovog pitanja donijelo je odluku da ius

cogens narav zabrane mučenja zahtjeva da se nikakvim mjerama kojima nacionalne vlasti

legaliziraju mučenje ili pak oslobaĎaju počinioce mučenja krivične odgovornosti kroz

amnestijsko zakonodavstvo ne smije dati meĎunarodno pravno priznanje.274

Uprkos stajalištu skoro svih relevantnih institucija da se amnestija ne treba primjenjivati

na meĎunarodna krivična djela, ipak postoje rijetki slučajevi kada je dopušteno da se

amnestija primjeni na meĎunarodna krivična djela što treba procjeniti od slučaja do slučaja.275

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda u svojim normama ne predviĎa kakav

učinak imaju nacionalne amnestije na postupak pred ovim sudom. Prilikom donošenja Statuta

delegacije nekih drţava borile su se da se u norme uvrsti i norma o uticaju nacionalnih

amnestija, meĎutim kompromis o ovom pitanju nije postignut.276

Zbog toga nam ostaje da

vidimo kako će ovaj sud reagovati u budućnosti kada se javi pitanje amnestije u nekom

slučaju. MeĎutim, neki autori smatraju da se ekstenzivnim tumačenjem normi Rimskog

statuta moţe izvući zaključak da se amnestije neće uvaţiti, jer tumačenjem člana 17. Rimskog

statua moţe se doći do zaključka da amnestije mogu biti pokazatelj nedostatka volje drţave ili

njezine nemogućnosti da propisno provede istragu i krivični postupak, što otvara mogućost da

se taj postupak vodi pred stalnim MeĎunarodnim krivičnim sudom.277

Ovakvo tumačenje

člana 17. je u skladu sa opštim mišljenjem da su nacionalne amnestije za teška meĎunarodna

krivična djela protivne normama meĎunarodnog prava.278

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji navode da nacionalne amnestije nisu u

skladu sa obavezom drţava da gone i kaţnjavaju počinioce teških krivičnih djela protiv

meĎunarodnog prava.279

Tako prema Princentonskim načelima o univerzalnoj jurisdikciji

amnestija koja je data u nekoj drţavi protivno njenim meĎunarnodnim obavezama ne

sprječava primjenu univerzalne jurisdikcije od strane druge drţave.

Amnesty International zalaţe se isto tako protiv uvaţavanja amnestije koja je data u

drugoj drţavi za teška meĎunarodna krivična djela.280

pravno sredstvo te da istraţe kršenja ljudskih prava. Douglass W. Cassell,“Universal Jurisdiction: The duty of

states to enact and enforce legislation“, Amnesti International Publications, (2007),27. 273

Ibid.,28. 274

Saţetak presude u predmetu Tuţilac protiv Furundţije, op. cit. 48. 275

Lafontaine, F., „No Amnesty or Statute of Limitations for Enforced Disappearense: The Sandoval case before

the supreme Court of Chile“, op.cit.52.,479. 276

Bottini, G.,“Universal Jurisdiction After the Creation of International Criminal Court“,op.cit. 48,58. 277

Ibid.,60. 278

Carsten Stahn, „Complementarity, Amnesties and Alternative Forms of Justice: some Interpretative

Guidelines for International Criminal Court“, Journal od International Criminal Justice,(2005),695-720. 279

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji, op.cit.51.,član 6. stav 1. 280

Clark R.,“Universal Jurisdiction: Questions and answers“,op.cit.49,5.

54

Na osnovu svega rečenog moţe se zaključiti da razvoj meĎunarodnog prava ide prema

potpunom odbijanju amenstije za teška meĎunarodna krivična djela. Prilikom primjene

univerzalne jurisdikcije za ostala krivična djela, za koje neke drţave predviĎaju mogućnost

primjene univerzalne jurisdikcije, trebalo bi uvaţiti amnestiju koja je data u drugoj drţavi, ali

vodeći računa o političkim prilikama u toj drţavi, cilju amnestije i ostalim kriterijima.

7.4. Imuniteti

Imunitet počinioca krivičnog djela jedna je od najvećih prepreka za primjenu

univerzalne jurisdikcije. Naime, drţavni funkcioneri nisu odgovorni za djela poduzeta u

sluţbenom svojstvu, jer se ta njihova djela pripisuju drţavi čiji su oni funkcioneri. Drţave ne

mogu djelovati drugačije nego preko svojih funkcionera, pa bi krivično gonjenje tih

funkcionera od strane druge drţave značilo nepoštovanje unutrašnje organizacije drţave iz

koje funkcioner dolazi.281

Takvo krivično gonjenje bilo bi nepravedno prema drţavnim

funkcionerima, jer su oni u vršenju svoje sluţbe morali biti odani vlastitoj drţavi. 282

U teoriji i praksi imuniteti se djele na funkcionalne imunitete (imunitet ratione

materiae) i personalni imunitet ( imunitet ratione personae).283

Funkcionalni imunitet (ratione

materiae) štiti funkcionere u pogledu djela koja su počinili u sluţbenom svojstvu, on je

vremenski neograničen i štiti funkcionere i nakon prestanka sluţbe. Personalni imunitet

(ratione personae) štiti funkcionere kako u pogledu djela koja su počinili u sluţbenom

svojstvu tako i u pogledu djela koja su počinili u privatnom svojstvu.284

Ovaj vid imuniteta je

vremenski ograničen samo na vrijeme dok obavljaju svoju funkciju. Ova dva tipa imuniteta

preklapaju se za vrijeme dok osoba obavlja sluţbenu duţnost.285

MeĎutim, u novije vrijeme, sve je više shvatanja da drţavni funkcioneri koji postupaju u

sluţbenom svojstvu ne mogu imati imunitet od krivične odgovornosti za teška meĎunarodna

krivična djela.286

Za ovakva shvatanja zasluţna je odluka u slučaju Pinočet u kojem je Velika

Britanija razmatrala španski zahtjev za izručenjem bivšeg čileanskog diktatora zbog krivičnih

djela genocida, terorizma i mučenja.287

Dom Lordova je odlučujući u ovom slučaju donio

odluku da Pinočet kao bivši šef drţave, nema imunitet od krivičnog gonjenja za krivična djela

mučenja, jer se mučenje ne moţe smatrati sluţbenim aktom koji je obuhvaćen imunitetom i

nakon njegovog silaska sa funkcije.288

Ovom odlukom sud je potvrdio mišljenja mnogih

autora da drţavni funkcioneri koji postupaju u sluţbenom svojstvu ne mogu imati imunitet za

teška meĎunarodna krivična djela. Sud je odobrio izručenje Pinočeta Španiji.289

281


Ibid. 283

Vendermee D.,“Prosecuting International Crimes in Belgium“,op.cit.35,401. 284

Ibid.,401. 285

Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21,264-267. 286

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit.35,201. 287

Wedgwod R.,“Augusto Pinochet and International Law“, op.cit.12,32. 288

Ibid., 37. 289

Ibid.,39.

55

TakoĎer u već pomenutom Belgijskom slučaju pojavilo se pitanje imuniteta. Na kraju je

MeĎunarodni sud pravde presudio da je Belgija prekršila meĎunarodna pravila o imunitetu,

time što je protiv tada aktuelnog ministra vanjskih poslova Demokratske Republike Kongo

Abdulaya Jerodie Ndombasija izdala MeĎunarodni nalog za hapšenje.290

Ovoj odluci MeĎunarodog suda pravde stručnjaci meĎunarodnog krivičnog prava

upućuju ozbiljne kritike.291

Po njihovom mišljenju proizilazi da se ministar vanjskih poslova

odnosno drugi istaknuti drţavni funkcioneri mogu krivično goniti samo za djela koja počine

prije stupanja na funkciju i za djela koja počine nakon prestanka funkcije, kao i za krivična

djela koja počine u toku obavljanja funkcije ali u privatnom svojstvu.292

MeĎutim oni se, ni

nakon što prestanu da obnašaju funkciju, ne mogu krivično goniti za djela koja počine u

sluţbenom svojstvu, za vrijeme dok obnašaju funkciju. Teška meĎunarodna krivična djela, za

koja se zagovara da se na njih ne primjenjuju imuniteti, funkcioneri u pravilu čine u svom

sluţbenom svojstvu, odnosno zloupotrebom svog poloţaja.293

Zbog toga, smatraju mnogi autori, da se ova odluka MeĎunarodnog suda pravde protivi

meĎunarodnom običajnom pravu koje bivšim šefovima drţava i drugim drţavnim

funkcionerima ne daje funkcionalni imunitet od krivičnog gonjenja za teška meĎunarodna

krivična djela.294

Izuzetak od primjene funkcionalnog imuniteta bivših šefova drţava i drugih drţavnih

funkcionera od krivičnog gonjenja za teška meĎunarodna krivična djela, u svojim odredbama

predviĎaju meĎunarodni dokumenti koji su doneseni nakon Drugog svjetskog rata.

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida295

iz 1948. godine u svom

članu 4. navodi da će se kazniti počinitelji krivičnih djela genocida bez obzira da li su drţavni

funkcioneri, javni sluţbenici ili obični pojedinci. Odredbe slične ovoj sadrţe i Konvencija o

sprječavanju i kaţnjavanju zločina apartheida296

iz 1973. godine i Konvencija protiv mučenja

i drugih surovih, neljudskih ili poniţavajućih kazni i postupaka297

iz 1984. godine (u daljem

tekstu Konvencija protiv mučenja). Posebnu vaţnost članu 4. Konvencije o sprječavanju i

kaţnjavanju zločina genocida dao je stalni MeĎunarodni krivični sud u svom savjetodavnom

mišljenju o rezervama na Konvenciju, u kojem je Sud naveo da su načela na kojima počiva

Konvencija, pa i načelo iz člana 4., priznata od svih civiliziranih naroda i obavezna za sve

drţave.298

290

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije,op.cit.40,33. 291

Stephen Baker, “Universal Jurisdiction: How universal is it?A Sudy of Competing Theories“, The Palestine

Yearbook of International Law,(2003),12. 292

Ibid.,14. 293

Ibid. 294

Ibid.,16. 295

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida UN-a (Convention on the Prevention and

Punishment of the Crime of Genocide),op.cit.20. 296

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina apartheida UN-a (International Convention on Suppression

and Punishment of the Crime of Apartheid),op.cit.20. 297

Konvencija protiv mučenja i drugih surovih,neljudskih ili poniţavajućih kazni i postupaka (Convention

against Torture and Other Cruel,Inhuman or Degrading Treatment or Punishment),op.cit.20. 298

Kaseze A.,MeĎunarodno krivično pravo,op.cit.21.,198.

56

Veoma vaţnu ulogu u stvaranju misli da nitko nema (trajan) imunitet od krivičnog

gonjenja za teška meĎunarodna krivična djela odigrali su meĎunarodni krivični sudovi.

Statutom MeĎunarodnog vojnog suda u Nirnbergu predviĎeno je isključenje imunitieta,

a sličnu odredbu sadrţavaju i statuti meĎunarodnih ad hoc krivičnih sudova za bivšu

Jugoslaviju i Ruandu te stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda.299

Odredbe ovih statuta ne

dopuštaju da nacionalni sudovi u slučajevima, koji nisu u nadleţnosti meĎunarodnih sudova,

mogu da progone osobe koje uţivaju funkcionalni imunitet. MeĎutim, samo postojanje ovih

normi u statutima meĎunarodnih sudova izraţava stav meĎunarodne zajednice da se imunitet

ukida u slučaju krivičnog gonjenja za teška meĎunarodna krivična djela.

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji i Amnesty International zalaţu se da

imunitet ne bude procesna smetnja kada je rječ o primjeni univerzalne jurisdikcije za teška

meĎunarodna kivična djela.

299

Šire vidi: Statut MeĎunarodnog vojnog suda, član 7.; Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu

Jugoslaviju, član 7.stav 2.; Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za Ruandu, član 6. Stav 2.i Statut stalnog

MeĎunarodnog krivičnog suda (tzv. Rimski statut), član 17.

57

8. UNIVERZALNA JURISDIKCIJA U MEĐUNARODNOM KRIVIČNOM

PRAVU

U meĎunarodnom krivičnom pravu ne postoji usaglašen stav oko univerzalne

jurisdikcije. MeĎunarodno krivično pravo dozvoljava primjenu univerzalne jurisdikcije na

odreĎena meĎunarodna krivična djela, ali niti jednim formalnim pravnim aktom nije ureĎena

primjena i sadrţaj univerzalne jurisdikcije pa se stoga mnoge drţave suočavaju sa problemima

pravnih parznina prilikom primjene univerzalne jurisdikcije. Primjenu univerzlane jurisdikcije

meĎunarodno krivično pravo dozvoljava kroz odredbe meĎunarodnih konvencija. U daljem

tekstu objasnit ću napore pravnih stručnjaka da se donese meĎunarodna konvencija o

univerzalnoj jurisdikciji, te ću obraditi sva krivična djela za koja meĎunarodno krivično pravo

dozvoljava primjenu univerzalne jurisdikcije.

8.1. Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji

Projekat izrade „Princentoskih načela o univerzalnoj jurisdikciji“300

formiran je kako bi

doprinio boljem razvoju načela univerzalne jurisdikcije. Projekat je sponzorisan od strane

Pravnog fakulteta i Fakulteta javnih odnosa Univerziteta Princenton i Woodrow Wilson Škole

javnih i meĎunarodnih odnosa, MeĎunarodne komisije pravnika, Američke asocijacije za

MeĎunarodnu komisiju pravnika, Urban Morgan instituta za ljudska prava i instituta

Kraljevine Holandije za ljudska prava.

Nacrt prijedloga Princentoskih načela o univerzalnoj jurisdikciji sačinio je ugledni

profesor meĎunarodnog krivičnog prava Mahmoud Cherif Bassiouni. O nacrtu prijedloga

raspravljano je na javnoj raspravi koja se provela 10. novembra 2000. godine na Univerzitetu

Princenton. Na raspravi su učešće uzeli istaknuti pravnici i stručnjaci iz cijelog svijeta. Odbor

za izradu princentonskih načela je na osnovu javne rasprave izvršio izmjene i dopune

prijedloga, te taj prijedlog predao grupi za meĎunarodno krivično pravo koja je na svom

zasjedanju 27. januara 2001. godine usvojila Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji.

Ova načela o univerzalnoj jurisdikciji namjenjena su zakonodavcima jer im pomaţu da

usklade svoje nacionalne zakone sa pravilima koja vaţe u meĎunarodnom krivičnom pravu.

Dalje, ova načela namjenjena su i sudijama jer im pomaţu u tumačenju ovog načela

meĎunarodnog krivičnog prava.

Na kraju sastanka zaključeno je da nedostatak resursa, vremena i paţnje moţe

nametnuti odreĎena ograničenja u primjeni ovih načela.

300

Projekat izrade princentonskih načela o univerzalnoj jurisdikciji počeo je posjetom Univerzitetu Princenton

Williama J. Batter-a i Stephen A. Okman-a u januaru 2000.godine. Oni su došli ispred američkog udruţenja

„MeĎunarodna komisija pravnika“ te su predloţili ideju o formiranju načela koja će pomoći da se razjasni i

uvede red u vaţnom područiju meĎunarodnog krivičnog prava a to je progon za najteţa meĎunarodna krivična

djela na osnovu meĎunarodnog prava od strane nacionalnih sudova, odnosno na osnovu univerzalne jurisdikcije.

Ideja se zasnivala na tome da se u ovaj projekat uključe svi istaknuti pravnici i stručnjaci u svijetu. Princentonska

načela o univerzalnoj jurisdikciji, op.cit.51.

58

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji sastoje se od 14 načela koja se odnose

na učinkovitu primjenu univerzalne jurisdikcije. Ova načela nisu formalno pravno

obavezujuća u meĎunarodnom javnom pravu jer nisu donesena niti su ratifikovana od

nadleţnog meĎunarodnog tijela. Iako nisu pravno obavezujuća ova načela moţemo smatrati

smjernicama za primjenu univerzalne jurisdikcije koje su donijeli istaknuti pravnici i

stručnjaci iz oblasti meĎunarodnog krivičnog prava.

Prema princentonskim načelima univerzalna jurisdikcija je krivična nadleţnost

zasnovana isključivo na prirodi krivičnog djela, bez obzira na to gdje je krivično djelo

počinjeno, drţavljanstvo pretpostavljenog ili osuĎenog počinioca, drţavljanstvo ţrtve ili bilo

koju vezu sa drţavom koja vrši ovu jurisdikciju.301

Dakle, jasno se iz definicije vidi da se

učesnici projekta zalaţu za to da se univerzalna jurisdikcija ograniči samo na najteţa

meĎunarodna krivična djela.

Univerzalna jurisdikcija moţe biti vršena od strane kompetentnog i redovnog sudskog

tijela bilo koje drţave u cilju da sudi osobi optuţenoj za činjenje teških meĎunarodnih

krivičnih djela navedenih u načelu 2., uz obavezu prisustva te osobe pred sudskim tjelom.302

Iz ovoga se jasno vidi da princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji ne dozvoljavaju

primjenu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia). Nameće se obaveza drţavama da

univerzalnu jurisdikciju vrše u dobroj vjeri i u skladu sa svojim pravima i obavezama po

meĎunarodnom pravu.303

Dakle, po ovim načelima se drţavama nameće obaveza da

izbjegavaju upotrebu univerzalne jurisdikcije u političke svrhe.

Univerzalna jurisdikcija će se primjenjivati samo na najteţa meĎunarodna krivična

djela, koja pogaĎaju čitavo čovječanstvo. To su po ovim načelima sljedeća krivična djela: 1.

Pirastvo, 2. Robstvo, 3. Ratni zločini, 4. Zločini protiv mira, 5. Zločini protiv čovječnosti, 6.

Genocid i 7. Mučenje.304

Primjena univerzalne jurisdikcije za počinoce ovih krivičnih djela treba da bude bez

ikakve odgode i predrasude305

.

Izričitim nabrajanjem najteţih meĎunarodnih krivičnih djela istaknuti pravnici i

stručnjaci ţele da suze primjenu univerzalne jurisdikcije samo na krivična djela koja su toliko

teška i gnusna da pogaĎaju čitavo čovječanstvo. To su uradili zbog ţelje da usklade ova

načela sa opštim principom univerzalne jurisdikcije, koji se pojavio odmah sa začetkom ideje

o univerzalnoj jurisdikciji, a to je da počinioci najteţih meĎunarodnih krivičnih djela treba da

budu kaţnjeni gdje god da se zateknu. Ostala krivična djela nisu svrstali u domenu primjene

univerzalne jurisdikcije iz razloga što ih nisu smatrali toliko teškim i gnusnim da pogaĎaju

čitavo čovječanstvo pa je stoga neopravdana primjena univerzalne jurisdikcije na ova krivična

djela. TakoĎer svrstavanjem ovih krivičnih djela u domenu primjene univerzalne jurisdikcije

301

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji,op.cit.51.,Načelo 1. Stav 1.: Osnove univerzalne jurisdikcije. 302

Ibid., Načelo 1. stav 2.: Osnove univerzalne jurisdikcije 303

Ibid., Načelo 1. stav 3.:Osnove univerzalne jurisdikcije 304

Ibid., Načelo 2. stav 1.: Teška krivična djela u meĎunarodnom pravu 305

Ibid., Načelo 2. stav 2. : Teška krivična djela u meĎunarodnom pravu

59

došlo bi do kršenja načela suvereniteta drţava, jer za procesuiranje običnih krivičnih djela

najzainteresovanija je drţava sa kojom to krivično djelo, počinilac ili ţrtva imaju neku vezu.

Za nabrojana teška meĎunarodna krivična djela opravdana je primjena univerzalne

jurisdikcije zbog toga što posljedice tih krivičnih djela ne pogaĎaju samo drţavu sa kojom to

krivično djelo ima neku vezu već naprotiv posljedice tih krivičnih djela pogaĎaju čitavo

čovječanstvo i meĎunarodnu zajednicu te zbog tog razloga nije bitno koja će drţava da

procesuira počinioce takvih krivičnih djela.

Nacionalna sudska tijela mogu primjenjivati univerzalnu jurisdikciju za nabrojana teška

meĎunarodna krivična djela čak i ukoliko nacionalno zakonodavstvo izričito to ne

dozvoljava.306

Razlog za ovo načelo učesnici projekta našli su u istom onom opravdanju o teškim i

gnusnim meĎunarodnim krivičnim djelima koja pogaĎaju čitavo čovječanstvo, pa bi po njima

zbog toga svaka zemlja trebala da primjeni univerzalnu jurisdikciju čak i u slučaju da njeno

nacionalno zakonodavstvo izričito ne predviĎa univerzalnu jurisdikciju, na počinioce tih

krivičnih djela .

Drţavama se nalaţe da se pridrţavaju svih meĎunarodnih obaveza koje su primjenjive u

procesuiranju ili ekstradiciji osoba optuţenih ili osuĎenih za teška meĎunarodna krivična djela

u skladu sa meĎunarodnim normama pravičnog suĎenja, omogućivši drugim drţavama

istraţivanje ili suĎenje takvih zločina sa svim mogućim sredstvima upravne i sudske

asistencije, te poduzimajući druge potrebne prikladne mjere koje su u skladu sa

meĎunarodnim normama.307

Prilikom procesuiranja na osnovu univerzalne jurisdikcije za teška meĎunarodna

krivična djela zvanična pozicija optuţene osobe, bilo da se radi o šefu drţave ili vlade, ili

odgovornom vladinom sluţbeniku, neće tu osobu osloboditi krivične odgovornosti niti

ublaţiti kaznu.308

Ovo načelo je opravdano iz razloga što većinu nabrojanih teških meĎunarodnih

krivičnih djela vrše indirektno ili direktno osobe koje se nalaze na visokim poloţajima. Zbog

toga se ne treba dopustiti da procesna smetnja imuniteta od krivičnog gonjenja bude smetnja

za primjenu univerzalne jurisdikcije. Ovo je takoĎe opravdano i samim osnovnim principom

univirezalne jurisdikcije da izvršioci takvih krivičnih djela ne smiju proći nekaţnjeno.

Zastarijelost za teška meĎunarodna krivična djela neće se uzeti u obzir.309

Dakle ovim

načelom se daje jasno do znanja da se prilikom primjene univerzalne jurisdikcije neće priznati

procesna smetnja zastarjelosti za teška meĎunarodna krivična djela.

306

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji,op.cit.51., Načelo 3: Oslanjanje na univerzalnu jurisdikciju u

slučaju nepostojanja nacionalnog zakonodavstva 307

Ibid., Načelo 4. stav 1.: Obaveza podrške i odgovornosti 308

Ibid., Načelo 5. Imuniteti 309

Ibid., Načelo 6: Pravila ograničenja

60

Amnestije koje su date za teška meĎunarodna krivična djela nisu u saglasnosti sa

obavezom drţava da osiguraju odgovornost za teška meĎunarodna krivična djela.310

Bilo koja

amnestija koja je data za teška meĎunarodna krivična djela neće biti priznata prilikom

primjene univerzalne jurisdikcije.311

Zbog proizvoljnog i političkog davanja amnestija,

amnestije za teška meĎunarodna krivična djela ne treba uvaţiti prilikom primjene univerzalne

jurisdikcije. Uvaţavanjem amnestija, za teška meĎunarodna krivična djela, prilikom primjene

univerzalne jurisdikcije došlo bi do kršenja osnovnog prinicpa na kome se zasniva

univerzalna jurisdikcija da svi počinioci teških meĎunarodnih krivičnih djela treba da budu

procesuirani.

Gdje više od jedne drţave ima ili zahtjeva jurisdikciju nad osobom i gdje drţava koja

ima nadzor nad osobom nema osnova za jurisdikciju, osim načela univerzalne jurisdikcije, ta

drţava ili njena sudska tijela će prilikom odlučivanja o procesuiranju ili ekstradiciji zasnovati

svoju odluku na ukupnoj procijeni slijedećih kriterijuma: a) obaveze iz multilateralnih i

bilateralnih sporazuma, b) mjesto činjenja krivičnog djela, c) odnosi drţavljanstva

predpostavljenih počinitelja sa drţavom traţiteljicom, d) odnos drţavljanstva ţrtve sa

drţavom traţiteljicom, e) bilo koji odnos drţave traţiteljice i predpostavljenog počinitelja

krivičnog djela ili ţrtve, f) vjerovatnoće, dobre vjere i efikasnosti procesuiranja u drţavi

traţiteljici, g) poštenog i nepristrasnog procesuiranja u drţavi traţiteljici, h) olakšica

stranama i svjedocima kao i dostupnost dokaza u drţavi traţiteljici i i) interesi pravde.312

U vršenju univerzalne jurisdikcije drţava ili njena sudska tijela će osigurati da osoba

koja je subjekt krivičnog procesa neće biti izloţena višestrukom procesuiranju ili kaţnjavanju

za isto krivično djelo za koje su izvršeni raniji krivični procesi ili drugi procesi odgovornosti u

dobroj vjeri i u skladu sa meĎunarodnim normama i standardima.313

Dakle, laţna

procesuiranja ili takve kazne koje su rezultat presude ili drugih procesa odgovornosti neće

potpadati pod opseg ovog načela. Drţava će priznati validnost pravilnog vršenja univerzalne

jurisdikcije od strane druge drţave i priznat će konačnu presudu kompetentnog i redovnog

nacionalnog sudskog tijela koje vrši ovu jurisdikciju u skladu sa meĎunarodnim normama

pravičnog suĎenja.314

Bilo koja osoba procesuirana ili osuĎena od strane drţave koja vrši univerzalnu

jurisdikciju za teška meĎunarodna krivična djela će imati pravo i pravni osnov da pred bilo

kojim nacionalnim ili meĎunarodnim sudskim tijelom zahtjeva ne bis in idem u suprotnosti sa

bilo kakvim daljnjim krivičnim procesuiranjem.315

Drţava ili njena sudska tijela će odbiti zahtjev za ekstradiciju zasnovan na univerzalnoj

jurisdikciji ukoliko je vjerovatno da bi traţena osoba bila osuĎena na smrt ili bila subjektom

310

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji,op.cit.51., Načelo 7. stav 1.: Amnestije 311

Ibid., Načelo 7. stav 2.: Amenstije 312

Ibid., Načelo 8.: Rješenje osporavanja nacionalne jurisdikcije 313

Ibid., Načelo 9 stav 1: Non bis in idem 314

Ibid., Načelo 9. stav 2; Non bis in idem 315

Ibid., Načelo 9 stav 3: Non bis in idem

61

mučenja ili drugih okrutnih degradirajućih kazni ili postupaka ili ukoliko je vjerovatno da će

traţena osoba biti subjektom laţnog procesuiranja u kojem će meĎunarodne norme pravičnog

suĎenja biti prekršene i gdje zadovoljavajuća sigurnost u suprotnom neće biti omogućena.316

Drţava koja odbije ekstradiciju na osnovu ovog načela će, kada to bude moguće, prema

meĎunarodnom pravu procesuirati osobu optuţenu za teška meĎunarodna krivična djela ili

ekstradirati takvu osobu drugoj drţavi gdje proces moţe biti proveden bez da se on ili ona

izloţe rizicima.317

Drţave će, gdje to bude potrebno, usvojiti nacionalno zakonodavstvo kako bi omogućile

vršenje univerzalne jurisdikcije i realizaciju ovih načela.318

U svim budućim sporazumima i protokolima postojećih sporazuma u vezi sa teškim

meĎunarodnim krivičnim djelima drţave će uključiti odredbe o univerzalnoj jurisdikciji.319

Nacionalna sudska tijela će graditi nacionalno pravo na način koji je u skladu sa ovim

načelima.320

Ništa u ovim načelima neće biti sadrţano kako bi ograničavalo prava i obaveze

drţave da prevenira ili sankcioniše činjenje teških meĎunarodnih krivičnih djela na zakonu

zasnovanim sredstvima.321

Ova načela neće sadrţavati ništa što ograničava kontinuiran razvoj

univerzalne jurisdikcije u meĎunarodnom pravu.322

Drţave će svoje sporove koji nastanu primjenom univerzalne jurisdikcije, u skladu sa

meĎunarodnim pravom i poveljom UN-a, rješavati svim mogućim mirovnim sredstvima, a

samo u specifinčnim slučajevima sporove će rješavati pred MeĎunarodnim sudom pravde.323

Prilikom čekanja na ishod spora drţava koja ţeli da vrši univerzalnu jurisdikciju neće

optuţenu osobu lišiti slobode niti traţiti da to učini druga drţava ukoliko ne postoji razuman

rizik od bijega i ne postoje ostala razumna sredstva kako bi se osiguralo prisustvo optuţenog

pred sudskim tjelom drţave koja traţi vršenje jurisdikcije.324

8.2. Izvori univerzalne jurisdikcije u meĎunarodnom krivičnom pravu

Izvori materijalnog meĎunarodnog krivičnog prava su meĎunarodne konvencije i

meĎunarodni pravni običaji, dok su pomoćni izvori opšta pravna načela te radovi naučnika

koji pomaţu tumačenju konvencija i običaja.325

MeĎunarodne konvnecije su bolji izvor

meĎunarodnog krivičnog prava od meĎunarodno pravnih običaja, jer u većoj mjeri mogu

316

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji,op.cit.51., Načelo 10 stav 1: Osnovi za odbijanje ekstradicije 317

Ibid., Načelo 10. stav 2: Osnovi za odbijanje ekstradicije 318

Ibid., Načelo 11.: Usvajanje nacionalnog zakonodavstva 319

Ibid, Načelo 12. :Uključivanje univerzalne jurisdikcije u buduće sporazume 320

Ibid., Načelo 13. stav 1. : Povezivanje odgovornosti i univerzalne jurisdikcije 321



Ibid., Načelo 14. stav 1: Rješavanje sporova 324

Ibid., Načelo 14. stav 2.: Rješavenj sporova. 325

Creyer R. i dr.;“An Introduction to International Criminal Law and Procedure“, op.cit.11,4.

62

zadovoljiti primjenu načela zakonitosti (nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege).326

MeĎutim, to ne isključuje da običajno meĎunarodno pravo ili opšta pravna načela budu izvor

materijalnog meĎunarodnog krivičnog prava, pod uslovom da zadovoljavaju specifične

standarde koji su jednaki onim u konvencionalnom meĎunarodnom krivičnom pravu.327

Kako bi došli do normi koje tretiraju univerzalnu jurisdikciju u meĎunarodnom

krivičnom pravu prvo moramo ispitati da li norme o univerzalnoj jurisdikciji postoje u većini

nacionalnih zakonodavstava, te da li norme o univerzalnoj jurisdikciji postoje u svim pravnim

sistemima (kontinentalnim i anglosakosonskim), a potom moramo istraţiti meĎunarodno

konvencijalno pravo kako bi utvrdili postojanje normi za primjenu univerzalne jurisdikcije u

meĎunarodnim konvencijama.

MeĎunarodno krivično pravo poznaje dvadesetsedam kategorija meĎunarodnih

krivičnih djela, koja su propisana u 276 meĎunarodnih konvencija.328

Neke od tih konvencija

pored opisa krivičnog djela sadrţe i odredbe o kaznama koje će se izreći počiniteljima tih

meĎunarodnih krivičnih djela, što ih razlikuje od drugih izvora meĎunarodnog konvencijalnog

prava. MeĎunarodna krivična djela, koja su propisana sa 276 konvencija su: agresija, genocid,

zločini protiv čovječnosti, ratni zločini, zločini protiv Ujedinjenih nacija i osoba povezanih sa

Ujedinjenim nacijama, nezakonito posjedovanje i upotreba oruţija, kraĎa nuklearnog

materijala, apartheid, robstvo i trgovina robljem, mučenje, protuzakonita djela protiv osoba

pod meĎunarodnom zaštitom, uzimanje civilnih talaca, nezakonita upotreba e-maila,

nuklearni terorizam, finansiranje meĎunarnodnog terorizma, nezakonit promet drogama i

opasnim tvarima, uništenje ili kraĎa nacionalnog blaga i kulturne baštine, nezakonita djela

protiv okoliša, meĎunarodni promet opasnih materijala, falsificiranje i krivotvorenje novca,

nezakonito miješanje podmorskih kablova i podmićivanje stranih drţavnih sluţbenika.329

MeĎu odredbama o kaznama, koje su sadrţane u gore nabrojanim meĎunarodnim

konvencijama, nalaze se odredbe o nadleţnosti za ta krivična djela, od svih njih samo

tridesetdvije konvencije sadrţe odredbe o nadleţnosti, a meĎu njima je samo nekoliko

konvencija čije se odredbe po širokom tumačenju odnose na univerzalnu jurisdikciju.

MeĎutim, samo dvadesetosam odredaba u svih 276 konvencija propisuje obavezu

procesuiranja počinitelja krivičnog djela, a šezdesetosam odredaba propisuje obavezu

izručenja počinitelja krivičnog djela, što dokazuje da drţave imaju pravo da procesuiraju ili da

izruče počinitelja krivičnog djela (aut judicare aut dadere).330

Zbog preklapanja konvencijalnog i običajnog meĎunarodnog prava u pogledu nekih

meĎunarodnih krivičnih djela, korisno je ispitati da li se univerzalna jurisdikcija za

meĎunarodna krivična djela javlja u nekom od izvora meĎunarodnog krivičnog prava. Ono što

326

Creyer R. i dr.;“An Introduction to International Criminal Law and Procedure“, op.cit.11,4 327

Mohammed C. Bassiouni ,“General Principles of International Law“, Michigan Journal of International

Law,,(1990),21. 328

Mohammed C. Bassiouni ,“Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical,Perspectives and

Contemporary Practice“, op.cit. 23,12. 329

Ibid.,13. 330

Ibid.

63

slijedi jeste ispitivanje evolucije univerzalne jurisdikcije za meĎnarodna krivična djela na

osnovu konvencionalnih i običajnih izvora meĎunarodnog krivičnog prava. Teška

meĎunarodna krivična djela na koja se moţe primjenjivati univerzalna jurisdikcija jesu

piratstvo, robstvo i trgovina robljem, ratni zločini, zločini protiv čovječnosti, genocid

apartheid i mučenje. Vaţno je napomenuti da nekoliko meĎunarodnih konvencija koje se

odnose na krivična djela koja još nisu postala teška meĎunarodna krivična djela sadrţe

odredbe o primjeni univerzalne jurisdikcije.

8.3. Piratstvo

Piratstvo, kao meĎunarodno krivično djelo, smatra se prvim i osnovnim krivičnim

djelom za koje je bila predviĎena primjena univerzalne jurisdikcije. Riječ piratstvo potiče iz

grčke literature (grč.peirets) i prvi puta se pojavljuje u Homerovoj Ilijadi i Odiseji, kao i u

Historiji peleponeskog rata.331

Poslije Grčke riječ piratstvo javlja se u rimskoj knjiţevnosti,

naručito u djelima velikog rimskog govornika Cicerona, koji pirate oslovljava sa riječima

pirata i praedones ( kopneni predatori, razbojnici).332

Ciceron je takoĎer zaslušan za razvijanje

svijesti da su pirati hostis humani generis (neprijatelji cijelog čovječanstva).

Grotius, oslanjajući se na Aristotela i Cicerona, elaborirao je teoriju hostis humani

generis i njenu primjenu za vrijeme rata.333

Rana historija definisanja krivičnog djela piratstva nije bila vezana za primjenu

univerzalne jurisdikcije, kao što je to bilo u devetnaestom i dvadesetom stoljeću, profesor

Alfred Rubin autoritativno dokumentira tu historiju sve do savremenog doba.334

Grotius je

zagovarao princip da su brodovi na otvorenom moru produţetak drţavne teritorijalnosti.335

Dakle, po njegovom shvatanju, drţava čiju zastavu vije brod na otovrenom moru, moţe

primjenjivati svoju nadleţnost na brodove koji ne viju zastavu i posadu na njma za krivična

djela piratstva.336

Rano zakonodavstvo o kaţnjavanju pirata razvijeno je u nacionalnim zakonima i praksi

glavnih morskih sila izmeĎu 1600. godine i 1800. godine.337

Svaka drţava je smatrala da je

razvila poseban pravni kodeks za progon i kaţnjavanje pirata, meĎutim u suštini zakoni

drţava su bili slični. Razlog zašto su zakoni u kojima se predviĎa progon i kaţnjavanje pirata

bili slični najverovatnije leţi u interesu drţava da se na najefikasniji način zaštite od

opastnosti piratstva. Razvoj prava o progonu i kaţnjavanju pirata temeljio se na priznavanju

prava da brodovi sa zastavama drţava mogu da oduzmu piratski bord i kazne pirate koji su

331


Jurisdiction“,op.cit.15.,15. 332

Eugene Kontorovich,“The Piracy Analogy: Modern Universal Jurisdiction`s Hollow Fundation“,George

Mason University School of Law,(2003),6. 333

Ibid. 334

Alfred Rubin,“The Law of Piracy“,Naval War College Press Newport, (1998),3. 335

Ibid.,7. 336

Ibid. 337

Ibid.,15.

64

počinili krivično djelo piratstva. Ovaj vid borbe protiv piratstva bio je razvijen u Engleskoj i

Sjedinjenim američkim drţavama.338

Na osnovu ovoga moţemo zaključiti da je primjena univerzalne jurisdikcije na krivična

djela piratstva bila opšte prihvaćena u običajnom meĎunarodnom pravu.

Pozitivno meĎunarodno pravo u dvadesetom stoljeću jasno je uspostavilo univerzalnu

jurisdikciju za krivična djela piratstva. Ţenevska konvencija o pravu otvorenog mora339

sadrţi

dvije odredbe o nadleţnosti za krivična djela piratstva. Ova konvencija u svojim normama

predviĎa da brod ili avion moţe zadrţati svoju drţavnu pripadnost, iako je postao piratski

brod ili avion.340

Zadrţavanje ili gubitak drţavne pripadnosti odreĎuje se prema pravu drţave

iz koje je brod ili avion. Konvencija predviĎa i to da na otvorenom moru, ili u bilo kojem

drugom mjestu koje ne potpada pod nadleţnost niti jedne drţave, svaka drţava moţe

zaplijeniti piratski bord ili avion, ili brod koji je zaplijenjen od pirata i pod kontorolom pirata,

te uhapsiti osobe i zaplijeniti vlasništvo na brodu.341

Sudovi drţave koja vrši pljenidbu mogu

odlučivati o kaznama koje će se izreći, o mjerama koje treba poduzeti sa imovinom, a sve u

skladu sa pravima trećih drţava koje postupaju u dobroj vjeri.342

Dakle, ova konvencija bez ikakve sumnje uspostavlja primjenu univerzalne juriskdikcije

na pirate, te ovlašćuje sve drţave da imaju pravo zaplijeniti piratske brodove, uhapsiti pirate

te da imaju pravo da im sude pred svojim nacionalnim sudovima.

Konvencija o pravu mora343

, navodi identične norme o nadleţnosti kao i konvencija o

pravu otvorenog mora, čime je i ona potvrdila primjenu univerzalne juriskdicije za krivična

djela piratstva.344

Moţemo zaključiti da je primjena univerzalne jurisdikcije na krivična djela piratstva

počela prvo spontano, jer su drţave traţile najefikasniji način da se zaštite od pirata, pa je to

preraslo u običajno pravo, a na kraju su to običajno pravo o primjeni univerzalne jurisdikcije

za krivična djela piratstva potvrdile drţave i formalno korz meĎunarodne konvencije.

8.4. Robstvo i trgovina robljem

Krivična djela robstva i trgovine robljem usko su povezana sa krivičnim djelom

piratstva jer su krivična djela robstva i trgovine robljem najviše vršili pirati u sklopu svojih

aktivnosti. U deklaraciji koja je usvojena na Bečkom kongresu345

izvršeno je izjednačavanje

338

Rubin A.,“The Law of Piracy“,op.cit.63.,22. 339

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu otvorenog mora (Convention on the High Seas),op.cit.16. 340

Ibid.,član 18. 341

Ibid.,član.19.,stav.1. 342

Ibid.,član 19. ,stav2. 343

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu mora ( Convention on the Law of the Sea),op.cit.16. 344

Ibid.,član 150. 345

Bečki kongres bio je skup prestavnika glavnih evropskih političkih sila. Kongres se odrţao u Beču od 1

septembra 1814. godine do 9 juna 1815. godine, pa je po gradu gdje se odrţavao dobio i ime bečki kongres.

Kongresom je predsjedavao austrijski drţavnik Klemens Wenzel Von Metternich. Svrha kongresa bila je

utvrĎivanje novih granica na političkoj karti Evrope nakon vojnog poraza Napoleonove Francuske. , Bassiouni

65

krivičnih djela robstva i trgovine robljem sa krivičnim djelom piratstva, a to je učinjeno iz

razloga da se i na ova krivična djela počne da primjenjuje univerzalna jurisdikcija kao jedini

efikasan način za suzbijanje krivičnih djela na otvorenom moru. Od tada dolazi do postupnog

razvoja svijesti da su krivična djela robstva i trgovine robljem kao i krivično djelo piratstva

teška meĎunarodna krivična djela koja pogaĎaju cijelo čovječanstvo, pa je zbog toga potrebno

da se univerzalna jurisdikcija proširi i na ova kirivčna djela.346

Ipak, univerzalna jurisidikcija, što je vidljivo u dvadesetsedam konvencija na temu

robstva i trgovine robljem koje su donesene izmeĎu 1815. godine i 1982. godine, nije se uvjek

odnosila na krivična djela robstva i trgovine robljem.

Postoji četrdesetisedam meĎunarodnih konvencija koje se odnose na robstvo i trgovinu

robljem, koje su donijete izmeĎu 1874. godine i 1996. godine.347

MeĎutim, analiza tih

konvencija otkriva da samo nekoliko konvencija u svojim odredbama predviĎa primjenu

univerzalne jurisdikcije za krivična djela robstva i trgovine robljem. MeĎunarodne konvencije

koje se odnose na trgovinu bijelim robljem i konvencije o prisilnom radu naţalost ne sadrţe

odredbe o primjeni univerzalne jurisdikcije.348

Robstvo i trgovina robljem na otvorenom moru izjednačena je sa krivičnim djelom

piratstva, zbog toga što se brodovi najčešće koriste za prevoz roblja, te zbog toga što primjena

univerzalne jurisdikcije, kao za krivična djela piratstva, prestavlja najučinkovitiji način borbe

protiv ovih krivičnih djela.349

Konvencije koje se odnose na seksualno iskorištavanje osoba u

svojim odredbama ne predviĎaju primjenu univerzalne jurisdikcije, već su ostavile drţavama

da diskreciono odlučuju na osnovu koje teorije o nadleţnosti će da gone i kaţnjavaju

počinioce krivičnih djela. Kad god su robstvo i trgovina robljem na bilo koji način povezane

sa oruţanim sukobima onda ta krivična djela postaju predmet meĎunarodnog humanitarnog

prava i u krivičnom pravu razmatraju se kao krivična djela ratnih zločina a ne kao krivična

djela robstva i trgovine robljem.350

U meĎunrodnim ugovorima koji se odnose na robstvo i trgovinu robljem navode se

obaveze koje drţave potpisnice moraju preduzeti u cilju sprječvanja i suzbijanja robstva i

trgovine robljem, te su obavezne da postupaju u pogledu kriminalizacije i kaţnjavanja,

izručenja i uzajamnoj pravnoj pomoći.

Ţenevska konvencija o pravu otvorenog mora u svojim odredbama univerzalnu

jurisdikciju, koju propisuje za krivična djela piratstva, u istoj mjeri propisuje i za krivična

djela robstva i trgovine robljem na otovrenom moru. Konvencija o pravu otvorenog mora

M.,“Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical,Perspectives and Contemporary

Practice“,op.cit.23.,15. 346

Sadat L.,“Universal Jurisdiction: Myths,Realities and Prospects: Redefining Universal

Jurisdiction“,op.cit.15.,53. 347

Bassiouni M.,“Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical,Perspectives and Contemporary

Practice“,op.cit. 23,15. 348

Ibid. 349

Ibid.,16. 350

Bassiouni M.,“General Principles of International Law“,op.cit.62.,56.

66

predviĎa da svaka drţava mora usvojiti učinkovite mjere za sprječavanje i kaţnjavanje

prevoza robova u brodovima čija se matična luka nalazi u zemljama potpisnicama te spriječiti

protivpravno korištenje svoje zastave.351

U ovoj konvenciji navodi se i to da svaki rob koji se

ukrca na brod ili čamac, koji ima istaknutu zastavu, samtrat će se slobodnim čovjekom.352

Konvencija o pravu mora na identičan način kao i konvencija o pravu otvorenog mora

reguliše pitanje robstva i trgovine robljem na brodovima.353

Kao i kod krivičnog djela piratstva, robstvo i trgovina robljem kao krivično djelo

nastalo je u dvadesetom vijeku, a to je omogućilo da zemlje priznaju primjenu univerzalne

jurisdikcije za ova krivična djela.354

Dok običajno meĎunarodno pravo i stručnjaci tvrde da su

robstvo i trgovina robljem meĎunarodna krivična djela na koja se primjenjuje univerzalna

jurisdikcija, praksa drţava nije zabiljeţila niti jedan slučaj u kome je univerzalna jurisdikcija

primjenjena na ova krivična djela.355

Pošto je u posljednjih nekoliko godina došlo do

značajnijeg povećanja krivičnih djela trgovine i seksualne eksploatacije ţena i djece, na

meĎunarodnom nivou došlo je do organiziranja konferencije na kojoj se raspravljalo o tom

problemu. Na konferenciji je donesen protokol o sprječvanju trgovine i seksualne

eksploatacije ţena i djece, koji je postao dio konvencije o sprječvanju organizavanog

kriminala iz 2000. godine.356

Ovaj protokol bio je osnova da stručnjaci za meĎunarodno

krivično pravo počnu snaţno da se zalaţu za primjenu univerzalne jurisdikcije i na ova

krivična djela. Po njihovom mišljenju efikasno sprječavanje i suzbijanje meĎunarodne

trgovine i seksualne eksploatacije ţena i djece jedino bi se moglo ostvariti primjenom

univerzalne jurisdikcije na ova krivična djela.357

Dakle, primjena univerzalne jurisidikcije za krivična djela robstva i trgovine robljem

najprije je bila ostvarena putem izjednačvanja ovih krivičnih djela sa krivičnim djelom

piratsva, a to je učinjeno zbog toga da se univerzalna jurisdikcija, koja se običajnim pravom

primjenjivala na krivično djelo piratstva, počne primjenjivati na ova krivična djela, nakon

toga primjena univerzalne jurisdikcije je predviĎena i u meĎunarodnim konvencijama.

8.5. Ratni zločini

Od svih meĎunarodnih krivičnih djela, krivično djelo ratni zločini imaju najveći broj

instrumenata za sprječvanje i suzbijanje, koji se nalaze u širokoj paleti propisa i zabrana.358

Mnoge od ovih instrumenata nalazimo u meĎunarodnom običajnom pravu.

351

Konvencija o pravu otvorenog mora UN-a,op.cit.16.,član 13. stav 1. 352

Ibid.,član 13. stav 2. 353

Konvencija o pravu mora UN-a,op.cit.16,član 99. 354

Rubin A,“The Law of Piracy“,op.cit.63.,150. 355

Luis Benevides,“The Universal Jurisdiction Principle: Nature and Scope“, Amario Mexicano Derecho

Internacional, (2001),95. 356

Ibid.,103. 357

Sadat L., Universal Jurisdiction: Myths,Realities and Prospects: Redefining Universal

Jurisdiction,op.cit.15.,169. 358

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit.35.,146.

67

Ţenevske konvencije359

i njihovi dopunski protokoli propisuju širok spektar normi i kazni,

meĎu kojima su i norme koje se odnose na krivična djela ratnih zločina. Ţenevske konvencije

i njihovi dopunski protokoli prestvaljaju okosnicu ratnog humanitarnog prava.Teška kršenja

odredbi Ţenevskih konvencija i dodatnih protokola prestavljaju činjenje teških meĎunarodnih

krivičnih djela meĎu kojima je i krivično djelo ratnih zločina.

MeĎutim, u ovim konvencijama nema, izričitih, odredbi koje predviĎaju primjenu

univerzalne jurisdikcije za teška kršenja ovih konvencija. Ali iz odredbi kojima se drţave

obavezuju da gone i kaţnjavaju počinioce teških meĎunarodnih krivičnih djela, koja

proizilaze iz teških kršenja ţenevskih konvencija, moţe se zaključiti da konvencije drţavama

potpisnicama daju pravo da izvrše primjenu univerzalne jurisdikcije na počinioce tih krivičnih

djela, na osnovu odredaba o univerzalnoj jurisdikciji koje postoje u njihovom nacionalnom

zakonodavstvu.360

Ova obaveza proizilazi iz obaveze da su sve drţave potpisnice ţenevskih

konvencija duţne sprječavati i suzbijati teška kršenja konvencija. Ţenevske konvnecije

navode da su potpisnice obavezne da poštuju i garantuju poštovanje konvencija u svim

okolnostima.361

Konvencijama se navodi i to da osim što se odredbe konvencije moraju

poštovati u miru, konvencija će se primjenjivati u svim slučajevima proglašavanja rata ili bilo

kojeg drugog oruţanog sukoba koji izbije izmeĎu dvije ili više drţava potpisnica, pa čak i ako

stanje rata nije priznato od njih.362

TakoĎer u konvencijama se navodi i to da ako jedna od

zaraćenih strana nije potpisnica konvnecije, zaraćena strana koja je potpisnica konvencije biti

će vezana odredbama konvencije u svim odnosima koji se dogode sa drugom zaraćenom

stranom ne potpisnicom konvencije.363

Dok nema lex specialis konvencije koja će se baviti pravima oruţanog sukoba, ţenevske

konvencije i dodatni protokoli pruţaju sasvim dovoljnu osnovu drţavama potpisnicama da

primjenjuju univerzalnu jurisdikciju kako bi spriječile i suzbile teška kršenja konvencije.364

Niti jedna od konvencija koja se odnosi na oruţane sukobe ne sadrţi odredbu kojom izričito

ili posredno ovlašćuje drţave potpisnice da mogu primjeniti univerzalnu jurisdikciju na

krivična djela koja se dogaĎaju tokom oruţanih sukoba. Priznavanje univerzalne jurisdikcije

za krivična djela ratni zločini izvedena je od strane stručnjaka meĎunarodnog krivičnog prava,

koji su univerzalni opis krivičnog djela ratni zločini iskoristili kao argument za primjenu


Ţenevske konvencije zahtijevaju od svih drţava potpisnica da poštuju odredbe

konvencije i da osiguraju poštovanje odredaba, dok odredbe o teškim kršenjima konvnecije i

protokola I zatijevaju izvršenje odredaba. Ovo se tumači kao davanje prava drţavama

potpisnicama na primjenu odredaba nacionalnog krivičnog zakonodavstva, ali i kao stvaranje

359

Ţenevske konvencije, op.cit.20. 360

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit. 35.,147. 361

Ţenevske konvencije,op.cit.20., zajednički član 1. 362

Ibid., zajednički član 2. stav 1. 363

Ibid.,zajednički član 2. stav 2. 364

O`Keefe, R., „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“,op.cit.13.,769. 365


Jurisdiction“,op.cit.15, 73.

68

obaveze da to učine.366

MeĎutim, dolazi do zabune prilikom kolektivnog izvršenja

mehanizama za sprječavanje i suzbijanje krivičnih djela ratnih zločina, kao što je to bilo pred

meĎunarodnim krivičnim sudovima. MeĎunarodni vojni sud u Nirnbergu i MeĎunarodni vojni

sud za Daleki istok u Tokiju svoje kolektivno djelovanje zasnivali su na pravu drţava

pobjednica da sude poraţenima na nacionalnoj nadleţnosti. MeĎunarodni krivični sud za

bivšu Jugoslaviju i MeĎunarodni krivični sud za Ruandu svoje kolektivno djelovanje

zasnivaju na pravu Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija prema glavi VII Povelje Ujedninjenih

nacija, ali njihova nadleţnost je teritorijalna. U svim meĎunarodnim krivičnim sudovima

nadleţnost se zasniva na principu teritorijalnosti, ali se kod MeĎunarodnog vojnog suda u

Nirnbergu i MeĎunarodnog vojnog suda za Daleki istok u Tokiju moţe govoriti i o primjeni

pasivne personalne nadleţnosti. U pravu o oruţanim sukobima ne postoji niti jedna odredba

koja bi zabranjivala primjenu univerzalne jurisdikcije na krivična djela ratni zločini.367

Moţe

se čak reći da opšte obaveze da drţave potpisnice vrše provedbu odredaba konvencije, te

obaveze da spriječe i suzbiju teška kršenja ţenevskih konvencija i protokola I, omogućavaju

potpisnicama da prošire svoju krivičnu nadleţnost te počnu primjenjivati univerzalnu

jurisdikciju koju propisuju njihova nacionalna zakonodavstva na krivična djela ratnih zločina.

8.6. Zločini protiv čovječnosti

Krivično djelo zločini protiv čovječnosti prvo je krivično djelo koje je definisano u

meĎunarnodnom krivičnom pravu.368

Statut MeĎunarodnog suda za bivšu Jugoslaviju

predviĎa nadleţnost za krivična djela zločini protiv čovječnosti koji su počinjeni na teritoriji

bivše SFRJ u periodu od 1991. godine do 1995. godine.369

U meĎunarodnim okvirima ne

postoji posebna konvencija koja se izričito odnosi na krivična djela zločini protiv

čovječnosti.370

Zbog toga niko ne moţe reći da postoji odredba u meĎunarodnom

konvencijalnom pravu koja dozvoljava primjenu univerzalne jurisdikcije na krivično djelo

zločini protiv čovječnosti.

MeĎutim, nekoliko drţava u svom nacionalnom zakonodavstvu uvelo je mogućnost da

nacionalni sudovi krivično gone i procesuiraju počinioce krivičnih djela zločini protiv

čovječnosti, čak i onda ako je to krivično djelo počinjeno u inostranstvu, pa čak i kada su

počinioci strani drţavljani.371

Kao teška meĎunarodna krivična djela, zločini protiv

366

Bassiouni C.,“Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical,Perspectives and Contemporary

Practice“,op.cit. 23.,16. 367

Ibid. 368

Statut MeĎunarodnog vojnog tribunala u Nirnbergu,op.cit.37.,član 6. stav c. 369

Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugosalviju, op.cit.22.,član 5. 370

Mohammed C. Bassiouni,“Crimes Against Humanity:The Need for a Specialized Convention“, 31. Columbia

Journal of Transnational Law,(1994),26. 371

To su učinile sijedeće drţave:Albanija,Andora,Argentina,Australija,Azerbejdţan,Bjelorusija,Belgija,Bosna i

Hercegovina,Bugarska,Burkina Faso,Burundi,Kambodţa,Kamerun,Kanada,Čile,Kongo,Kosta

Rika,Hrvatska,Kuba,Kipar,Češka Republika,Danska,El

Salvador,Estonija,Etiopija,Fidţi,Finska,Francuska,Gruzija,Njemačka,Gana,Honduras,MaĎarska,Irak,Izrael,Italija

,Kenija,Latvija,Luksemburg,Mali,Malta,Meksiko,Crna Gora,Holandija,Novi

Zeland,Nikaragva,Nigerija,Norveška,Panama,Filipini,Poljska,Portugal,Koreja,Ruanda,Senegal,Srbija,Slovačka,S

lovenija,Somalija,Juţna Afrika,Španija,Sudan, Švicarska,Makedonija, Trinidad i

69

čovječnosti, sa sobom nose obavezu za procesuiranjem ili izručenjem, te mogućnost drţavama

da mogu da se oslone na univerzalnu jurisdikciju prilikom procesuiranja.372

8.7. Genocid

MeĎunarodno krivično djelo genocid, kao takvo, nije postojalo sve do usvajanja

meĎunarodne Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida.373

Krivično djelo

genocid trebalo je da bude nasljednik krivičnog djela zločini protiv čovječnosti, ali se

pokazalo da je obim krivičnog djela genocid znatno uţi u odnosu na krivično djelo zločini

protiv čovječnosti. Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida navodi da će se

osobama koje se terete za krivično djelo genocida suditi pred nadleţnim sudom drţave na

čijem je teritoriju počinjeno krivično djelo, ili od strane meĎunarodnog krivičnog suda koji

ima nadleţnost u odnosu na one ugovorne strane koje su prihvatile tu

nadleţnost.374

Gramatičkim tumačenjem ove odredbe jasno je da je nadleţnost za

procesuiranje krivičnog djela genocida teritorijalna, te da se samo u onim slučajevima kad je

osnovan meĎunarodni krivični sud i samo ako su drţave potpisnice konvencije o genocidu

takoĎer stranke sporazuma kojim se uspostavlja sud, taj meĎunarodni sud moţe primjenjivati

univerzalnu jurisdikciju za krivična djela genocida. MeĎutim, primjena univerzalne

jurisdikcije zavisit će od toga da li će ona biti predviĎena odredbama statuta tog

meĎunarodnog krivičnog suda. Od usvajanja konvencije o genocidu do sada uspostavljena su

samo tri takva meĎunarodna krivična suda koja su nadleţna da sude za krivično djelo

genocida, i to ad hoc MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju, ad hoc MeĎunarodni

krivični sud za Ruandu i stalni MeĎunarodni krivični sud. Sva tri nabrojana meĎunarodna

krivična suda u svojim statutima imaju odredbu kojom se predviĎa da su sva tri suda nadleţna

za procesuiranje krivičnog djela genocida, ali to samo po sebi ne daje ovim sudovima

univerzalnu jurisdikciju za krivična djela genocida.375

Nadleţnost oba meĎunarodna ad hoc

krivična suda je teritorijalna, naime njihova nadleţnost odnosi se samo na krivična djela koja

su počinjena na teritoriji bivše Jugosalvije i Ruande.376

Nadleţnost stalnog MeĎunarodnog

krivičnog suda je u osnovi teritorijalna jer se odnosi samo na teritorije zemalja potpisnica

Rimskog statuta, meĎutim stranke imaju mogućnost prijavljivanja krivičnih djela koja su iz

nadleţnosti stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda, a koja se nisu desila na njihovom teritoriju

bez obzira da li je počinilac njihov drţavljanin ili ne.377

Dakle stalni MeĎunarodni krivični sud

primjenjivat će univerzalnu jurisdikciju samo u onim slučajevima kad mu drţave potpisnice

Tobago,Uganda,Ukrajina,Velika Britanija,Urugvaj i Vanatu. , Christopher Arias Piranio,“Universal Jurisdiction:

A Preliminary Survey of legislation around the world“, Amnesty International Publications,(2011),25. 372

Bassiouni C.,“Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical,Perspectives and Contemporary

Practice“,op.cit.23. 373

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida UN-a,op.cit.20. 374

Ibid.,član 6. 375

Šire vidi: Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju,član 4.; Statut MeĎunarodnog krivičnog

suda za Ruandu,član 2 i Statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda,član 5. 376

Šire vidi: Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju,član 8. i Statut MeĎunarodnog krivičnog

suda za Ruandu,član 7. 377

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda,op.cit.22.,član 12.

70

podnesu krivičnu prijavu za krivična djela iz njegove nadleţnosti378

ili mu krivičnu prijavu

podnesu drţave ne potpisnice.379

Bez obzira na činjenicu da Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida

jedva opravdava tvrdnju da se počinioci krivičnih djela genocida mogu goniti na osnovu

univerzalne jurisdikcije, stručnjaci za meĎunarodno krivično pravo konstantno tvrde da

meĎunarodno običajno pravo dozvoljava mogućnost primjene univerzalne jurisdikcije na

krivična djela genocida iako ne postoji praksa u drţavama koja bi podrţavala tu tvrdnju.380

Profesor Meron tvrdi da je to priznato pravo od strane vodećih stručnjaka, da krivično djelo

genocida (unatoč nedostatku odredbe o univerzalnoj jurisdikciji u konvenciji o sprječavanju i

kaţnjavanju zločina genocida) moţe biti procesuirano od bilo koje drţave.381

Unatoč

nedostatku odredaba u meĎunarodnom konvuencijalnom pravu koje omogućavaju primjenu

univerzalne jurisdikcije na krivična djela genocida, ţalbeno vijeće MeĎunarodnog krivičnog

suda za bivšu Jugoslaviju u slučaju Tadić, u vezi krivičnog djela genocida iznijelo je stajalište

da je univerzalna jurisdikcija danas priznata za teška meĎunarodna krivična djela.382

8.8. Apartheid383

Apartheid kao meĎunarodno krivično djelo nije postojao sve do 1973. godine, kada je

Skupština Ujedinjenih nacija donijela Konvenciju o suzbijanju i kaţnjavanju zločina

apartheida.384

Konvencija o suzbijanju i kaţnjavanju zločina apartheida navodi da se drţave

stranke konvencije obavezuju da će usvojiti zakonodavne, sudske i upravne mjere za

gonjenje, suĎenje i kaţnjavanje osoba koje su odgovorne ili optuţene za krivična djela

definisana u konvenciji, u skladu sa svojom nadleţnošću, bez obzira da li te osobe imaju

boravište ili prebivalište na teritoriji drţave u kojoj su počinile krivično djelo, te bez obzira da

li su te osobe drţavljani te drţave ili neke druge drţave ili su osobe bez

378

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda,op.cit.22.,član 14. 379

Ibid.,član 12., stav 3. 380

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit.35.,179. 381

Theodor Meron,“International Criminalization of Internal Atrocities“, American Journal of International

Law,(1995),69. 382

Duško Tadić,bivši straţar u logorima „Omarska“ i „Trnopolje“,uhapšen je u Njemačkoj 1994.godine nakon

što su ga izbjeglice iz Bosne i Hercegovine prepoznale na ulici.Njemačka je protiv njega pokrenula krivični

postupak na osnovu univerzalne jurisdikcije, meĎutim 1995. godine MeĎunarodni krivični sud za bivšu

Jugoslaviju je zatraţio da se taj slučaj prebaci u njegovu nadleţnost, što je i učinjeno. SuĎenje Tadiću pred

MeĎunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju počelo je 1996. godine.On se na sudu izjasnio da nije

kriv, a njegovi advokati branili su ga taktikom da je on ţrtva zamjene identiteta. MeĎunarodni krivični sud za

bivšu Jugoslaviju je 1997. godine donio presudu u ovom predmetu kojom je Duška Tadića osudi zbog krivičnog

djela mučenja i krivičnog djela zločini protiv čovječnosti na kaznu zatvora u trajanju od 20 godina. Tadić se

ţalio na presudu ali je ţalba odbijena 2008. godine.On je poslan u Njemačku na odsluţenje kazne. Nakon

odsluţene dvije trećine kazne pušten je na slobodu te je otputovao u Srbiju gdje je dobio i drţavljanstvo.,

Piranio C.,“Universal Jurisdiction: A Preliminary Survey of legislation around the world“ ,op.cit.56.,62. 383

Apartheid je sistem u historiji Juţe afrike po kojem su graĎani sa crnom bojom koţe bili graĎani drugog reda,

a upravljanje drţavom bilo je dopušteno samo bijelcima.,Vukajlija Rječnik stranih riječi:

http://vukajlija.com/recnik-stranih-reci ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine. 384

Konvencija o sprječvanju i kaţnjavanju zločina apartheida UN-a, op.cit.20.

http://www.westlaw.com/Find/Default.wl?rs=dfa1.0&vr=2.0&DB=3263&FindType=Y&ReferencePositionType=S&SerialNum=0105530192&ReferencePosition=569


http://vukajlija.com/recnik-stranih-reci

71

drţavljanstva.385

Konvencija o suzbijanju i kaţnjavanju zločina apartheida navodi i to da osobe

koje su optuţene za krivična djela koja su definisana u konvenciji, moţe suditi nadleţni sud

bilo koje drţave stranke ove konvencije, koji moţe steći nadleţnost nad tom osobom, ili im

moţe suditi meĎunarodni krivični sud koji svoju nadleţnst izvodi od strane zemalja potpisnica

koje prihvate nadleţnost tog suda.386

IzmeĎu konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida i konvencije o

sprečavanju i kaţnjavanju zločina apartheida po pitanju primjene univerzalne jurisidikcije

postoji veoma velika razlika, jer u gore navedenim normama konvencije o sprječavanju i

kaţnjavanju apartheida nedvosmisleno se predviĎa primjena univerzalne jurisdikcije u odnosu

na krivična djela apartheida. MeĎutim, čini se da je nakon propasti reţima koji su zagovarali

apartheid u Juţnoj Afici, te malog broja postupaka koji su pokrenuti prema odredbama ove

konvencije, konvencija nepotrebno donešena. Kako bi konvencija o sprječavanju i

kaţnjavanju zločina apartheida bila u budućnosti korisna i proizvodila pravne efekte potrebno

je istu izmijeniti na način da se kaţnjavaju sva djela koja su slična krivičnom djelu apartheida.

8.9. Mučenje

Mučenje (tortura) kao meĎunarodno krivično djelo nastalo je 1984. godine sa

usvajanjem konvencije protiv mučenja i drugih surovih,neljudskih ili poniţavajućih kazni i

postupaka.387

Konvencija navodi da će svaka drţava potpisnica poduzeti takve mjere koje su

potrebne za uspostavu njezine nadleţnosti za krivična djela koja su definisana konvencijom u

slijedećim slučajevima: a) kada su krivična djela počinjena na njenom teritoriju, brodu ili

avionu koje je registrovan u toj drţavi, b) kada je navodni počinilac krivičnog djela njen

drţavljanin, c) kada je ţrtva krivičnog djela njen drţavljanin, ako drţava smatra to

primjerenim.388

Dalje, konvencija navodi da svaka drţava potpisnica konvencije treba poduzeti sve

mjere koje su potrebne da uspostavi svoju nadleţnost nad krivičnim djelima koja su

definisana konvencijom u slučaju kada se navodni počinitelj nalazi na njenom teritoriju a ona

ga ne izruči, u skladu sa normama konvnecije, drugim drţavama.389

Primjena ove konvencije

se zasniva na načelu aut dedere aut judicare.

Konvencija navodi i to da drţava potpisnica konvencije na čijoj teritoriji je osumnjičena

osoba počinila neko krivično djelo koje je definisano konvencijom, a koja se uhapsi na

teritoriji drţave, ako je ne izruči drugoj drţavi mora slučaj predati svojim nadleţnim tjelima u

cilju procesuiranja.390

Prema tumačenju ove odredbe moţe se zaključiti da se ova odredba

više oslanja na princip aut dedere aut judicare nego na princip univerzalne jurisdikcije.391

385

Konvencija o sprječvanju i kaţnjavanju zločina apartheida UN-a, op.cit.20.,član 4. 386

Ibid.,član 5. 387

Konvencija protiv mučenja i drugih surovih,neljudskih ili poniţavajućih kazni i postupaka UN-a, op.cit.20. 388

Ibid.,član 5. 389



O`Keefe, R., „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“,op.cit.13,.802.

72

Ova odredba u principu uspostavlja obavezu drţava da izruče osobu osumnjičenu za krivična

djela koja su definisana konvencijom, pa tek onda ako ne uspiju da je izruče nameće obavezu

drţavama da sude toj osobi, što se implicitno moţe tumačiti kao primjena univerzalne

jurisdikcije.

Iz svega gore navedenog moţe se zaključiti da konvencija o sprječavanju mučenja i

drugog nečovječnog postupanja implicitno dozvoljava primjenu univerzalne jurisdikcije.

73

9. UNIVERZALANA JURISDIKCIJA U SVIJETU

9.1. Univerzalna jurisdikcija evropskih zemalja

Univerzalna jurisdikcija polazi od ideje da su neka krivična djela toliko teška da

pogaĎaju cijelu meĎunarodnu zajednicu, te da na osnovu toga svaka drţava ima interes da se

počinioci tih krivičnih djela procesuiraju i kazne. Ovaj princip pruţa osnovu da sudovi bilo

koje drţave mogu imati nadleţnost da sude počiniteljima ovih teških krivičnih djela, bez

obzira gdje su krivična djela počinjena, te bez obzira na drţavljanstvo počinioca i ţrtve.

Univerzalna jurisidikcija korištena je u brojnim evropskim zemljama kako bi se

osiguralo da počinioci teških meĎunarodnih krivičnih djela uključujući: ratne zločine, zločine

protiv čovječnosti, genocid, mučenja, terorizam, trgovina ljudima i drugih, ne izbjegavaju

pravdu.

U nastavku rada slijedi analiza načela univerzalne jurisdikcije i sudske prakse u

drţavama europske unije (Austrija, Belgija, Njemačka, Španija i Velika Britanija),drţavama

regiona (Srbija i Hrvatska).

9.1.1. Univerzalna jurisdikcija u Saveznoj Republici Austriji

Pravni sistem Savezne Republike Austrije (u daljem tekstu Austrija) predviĎa primjenu

univerzalne jurisdikcije na teška meĎunarodna krivična djela, u prilog tome govori i Ustav

Austrije koji u svojim odredbama navodi da se opšte prihvaćena pravila meĎunarodnog prava

smatraju integralnim dijelovima saveznih zakona.392

Što znači da je Austrija po svom Ustavu

obavezna da primjenjuje univerzalnu jurisdikciju za sva teška meĎunarodna krivična djela za

koja je predviĎena primjena univerzalne jurisdikcije u meĎunarodnom pravu. U prilog tome

govore i odredbe austrijskog krivičnog zakonodavstva koje predviĎaju obavezu Austrije da

primjenjuje univerzalnu jurisdikciju na ona teška meĎunarodna krivična djela za koja

Austrija ima obavezu kaţnjavanja po potpisanim i ratifikovanim meĎunarodnim

konvencijama.393

Vlada Austrije je, prilikom rasprave o ovoj odredbi krivičnog zakona, tvrdila da je ova

odredba zapravo pravna osnova za ispunjavanje obaveza utvrĎenih u meĎunarodnim

konvencijama koje je Austrija potpisala. Austrijsko krivično zakonodavstvo predviĎa

primjenu univerzalne jurisdikcije pored teških meĎunarodnih krivičnih djela i na slijedeća

krivična djela, ali samo u slučajevima kada osumnjičeni ne moţe biti izručen drugoj drţavi:

392

Ustav Austrije (Osterreichische Bundesverfassung) iz 1920. godine, izmjene i dopune pretrpio je 1945.

godine i 2009. godine., Constitute Project, https://www.constituteproject.org/constitution/Austria_2009.pdf ,

zadnji put gledano 4.4.2015.godine, član 9., stav 1. 393

Krivični zakon Austrije (Stratgesetzbuch-StGB) donešen 23. januara 1974. godine, izmjene i dopune:

1984,1987,1988,1989,1991,1993,1994,1996,1997,1998,2000,2001,2002,2004,2007,2009,2010 i 2011.godine,

Legislationline: http://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes , zadnji put gledno

4.4.2015.godine., član 64.,stav 1.,tačka 6.

https://www.constituteproject.org/constitution/Austria_2009.pdf

http://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes

74

otmica, robstvo, trgovina ljudima, krivotvorenje novca ili vrijednosnih papira, krivična djela

organizovanog kriminala, odreĎena krivična djela vezana za drogu.394

MeĎutim, Austrijski sudovi će moći primjeniti univerzalnu jurisdikciju za krivična djela

koja su predviĎena austrijskim krivičnim zakonodavstvom samo onda kada su ta djela

propisana kao krivična djela i u drţavi gdje su se dogodila (načelo dvostruke kaţnjivosti).

Ako je nakon početka krivičnog postupka osumnjičeni i dalje strani drţavljanin, austrijski

sudovi će imati nadleţnost da sude samo ako se kumulativno ispune slijedeći uslovi: 1)

osumnjičeni se mora naći na austrijskoj terotiroji i 2) on ili ona ne moţe biti izručen drugoj

drţavi, osim kada su razlozi za ne odobravanje izručenja tip i teţina počinjenog krivičnog

djela.395

Ova odredba moţe da se primjenjuje na krivična djela tipa genocida, što prestavlja

teško krivično djelo prema austrijskom krivičnom pravu396

.

Imuniteti po austrijskom pravu prestavljaju procesnu smetnju za primjenu univerzalne

jurisdikcije, to se moţe tumačiti i iz Ustavne odredbe po kojoj se opšta pravila meĎunarodnog

prava smatraju sastavnim djelom saveznih zakona.

Kada je riječ o suĎenjima postoji mogućnost zastare za sva krivična djela, osim onih

krivičnih djela za koja je zaprijećena kazna doţivotnog zatvora.397

Austrijsko pravo dakle dozvoljava primjenu uslovne univerzalne jurisdikcije. Uslovi

koji se moraju ispuniti za primjenu univerzale jurisdikcije jesu načelo aut dedere aut judicare

(izručiti ili suditi), prisustvo osumnjičenog na teritoriji Austrije i načelo dvostruke kaţnivosti.

9.1.1.1. Sudska praksa u Austriji

Austrijski sudovi su izvršili primjenu univerzalne jurisidikcije u slučaju bosanskog

srbina Duška Cvjetkovića, koji je bio optuţen za krivična djela genocida, ubistava i

podmetanja poţara koja je počinio u Bosni i Hercegovini. Vrhovni sud je dopustio

austrijskim sudovima da uspostave svoju nadleţnost u ovom slučaju, s obzirom da je to

krivično djelo bilo propisano konvencijom o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida koji

je Austrija potpisala te da je to djelo propisano kao krivično djelo i u članu 65. stav 1. i stav 2.

austrijskog krivičnog zakona.398

U julu 1994. godine, Duško Cvjetković, bosanski srbin koji je traţio azil u Austriji

uhapšen je i optuţen nakon što ga je musliman izbjeglica iz Bosne prepoznao na ulici u blizini

Salzburga, te ga optuţio za sudjelovanje u etničkom čišćenju muslimana u Bosni i

Hercegovini.399

On je bio optuţen da je ubio najmanje jednu osobu u selu Kućice u Bosni i

Hercegovini u julu 1992. godine, te da je izvršio deportaciju dva lica u logor gdje su isti

umrli, te da je podmetnuo poţar. U optuţnici on je bio optuţen da je počinio krivično djelo

genocida, ubistva i paleţi, ali iznenaĎujuće on nije bio optuţen za ratni zločin u skladu sa

394

Krivični zakon Austrije (Stratgesetzbuch-StGB),op.ciit.73.,član 64.,stav 4. 395



Ibid.,član 57. 398


Practice in the 27 Member States of the European Union“,op.cit.27.,74. 399

Fiona McKay,“Universal Jurisdiction in Europe: Criminal prosecutions in Europe since 1990 for war

crimes,crimes against humanity,torture and genocide“, Redress Publications,(1999),16.

75

odredbama Ţenevskih konvencija.400

Cvjetković je u svojoj ţalbi naveo da je upitna validnost

i legitimnost naloga za hapšenje iz razloga što austrijski sudovi nemaju nadleţnost nad ovim

slučajem, te je ţalbu uputio austrijskom Vrhovnom sudu. MeĎutim, austrijski tuţitelj nije

uspostavu nadleţnosti austrijskih sudova pravdao članom 64. austrijskog krivičnog zakona

koji navodi da je Austrija obavezna da kaţnjava na osnovu odredbi meĎunarodnih konvencija,

nego je on nadleţnost pravdao članom 65. stav 1 i stav 2. koji navodi da se austrijsko krivično

pravo moţe primjenjivati na krivična djela počinjena u inostranstvu samo ako su ta djela

propisana kao krivična djela i u drţavi gdje su se dogodila (tzv. princip dvostruke

kaţnjivosti).401

Kako bi na osnovu ove odredbe krivičnog zakona opravdao uspostavu

nadleţnosti tuţilac je morao dokazati da se Cvjetković ne moţe izručiti Bosni i Hercegovini iz

razloga koji se ne odnose na prirodu krivičnog djela. Tuţilac se oslanjao na činjenicu da

sudska saradnja sa Bosnom i Hercegovinom nije bila moguća zbog toga što nije bilo moguće

uspostaviti kontakt bilo poštom ili telefonom sa Bosnom i Hercegovinom, te da nije bilo

moguće očekivati da se u ratnim okolnostima ostvari pokretanje i dovršenje krivičnog

postupka.402

Tuţilac je dalje tvrdio da je princip dvostruke kaţnjivosti u potpunosti

zadovoljen, te da krivično djelo genocid nije političko krivično djelo, obzirom da u članu 7.

Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida izričito stoji da se krivično djelo

genocida ne moţe smatrati političkim krivičnim djelom.403

Sud je prihvatio argumente tuţioca, te je razmatrao da li postoji osnova za uspostavu

nadleţnosti na osnovu člana 6. Konvencije o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida koji

navodi da će osobe optuţene za krivično djelo genocida biti suĎene od strane nacionalnih

sudova drţava gdje su ta krivična djela počinjena ili od strane meĎunarodnih krivičnih

sudova, ali konkretno ne predviĎa mogućnost suĎenja u drugim drţavama. Sud je utvrdio da

ova odredba pretpostavlja da u zemlji gdje je počinjeno krivično djelo u potpunosti ne

funkcioniše krivično pravni sistem. Budući da u ovom slučaju u zemlji počinjenja krivičnog

djela krivično pravni sistem nije funkcionisao, te da još nije bio osnovan meĎunarodni

krivični sud, onda bi svrha konvencije bila dovedena u pitanje ako austrijski sudovi ne bi

uspostavili nadleţnost u ovom slučaju.404

Austrijski Vrhovini sud presudio je, 13. jula 1994. godine, da austrijski sudovi imaju

pravo da uspostave svoju nadleţnost u slučaju Cvjetković.405

Nakon ove odluke 27. jula 1994.

godine podignuta je otpuţnica protiv Cvjetkovića pri okruţnom sudu u Salzburgu. On je u toj

optuţnici optuţen za krivična djela genocida i ubistava. Zbog nedovoljnog broja dokaza na

osnovu kojih bi se mogla utvrditi njegova uloga u bosanskom genocidu, porota je 31. maja

1995. godine odlučila da se Cvjetković oslobodi svih optuţbi.406

400

McKay F.,“Universal Jurisdiction in Europe: Criminal prosecutions in Europe since 1990 for war

crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,op.cit.74.,16. 401

Ibid. 402

Ibid. 403

Ibid. 404

Ibid., 17. 405

Piranio C.,“Universal Jurisdiction: A Preliminary Survey of legislation around the world“,op.cit.68.,31. 406


crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,cit.,17.

76

U avgustu 1998. godine Austrija je poduzela radnje protiv visokog iračkog sluţbenika

Issfa Ibrahima Khalil (poznatijeg kao Al Dorri), koji se nalazio u Austriji radi liječenja.

Američka vlada odmah je zatraţila od Austrije da ga uhapsi.407

On je navodno bio vojni

zapovjednik koj je bio zaduţen za napad otrovnim plinom na Kurde. Lokalni austrijski

duţnosnik podnio je krivičnu prijavu Drţavnom tuţiocu protiv Al Dorria, navodeći da je on

odgovoran za mučenje dva iračka graĎanina.408

Drţavni tuţitelj je pokrenuo istragu na osnovu

ove prijave, ali u meĎuvremenu Al Dorri je napustio zemlju.409

U trećem slučaju istraga je pokrenuta ali nije pokrenut krivični postupak protiv

hrvatskog drţavljanina koje je ţivio u Austriji.410

Naime 1993. godine hrvatski sud ga je

osudio na kaznu zatvora u trajanju od 10 godina, zbog toga što je počinio krivično djelo ratni

zločin. Osumnjičeni se u meĎuvremenu preselio iz Austrije u MaĎarsku, odakle je u

septembru 2001. godine izručen Hrvatskoj gdje je izdrţavao kaznu. Austrijski slučaj je

obustavljen.411

9.1.2. Univerzalna jurisdikcija u Kraljevini Belgiji

Belgijsko pravo je pruţalo najširu primjenu univerzalne jurisdikcije nad teškim

krivičnim djelima protiv ljudskih prava. Naime Kraljevina Belgija (u daljem tekstu Belgija) je

16. juna 1993. godine donijela poseban (lex specialis) zakon kojim je propisano kaţnjavanje

počinilaca teških meĎunarodnih krivičnih djela protiv ljudskih prava.412

Taj zakon pretrpio je

izmjene i dopune 1999 i 2003. godine.

Taj zakon je predviĎao primjenu univerzalne jurisdikcije bez propisivanja ikakvih

uslova povezanosti krivičnog djela ili počinioca sa Belgijom na sljedeća teška meĎunarodna

krivična djela: ratni zločini, zločini protiv čovječnosti i genocid.413

Po ovom zakonu Belgija je

mogla da na osnovu univerzalne jurisdikcije pokreće krivične postupke i protiv osoba bilo

kojeg drţavljanstva ili osoba bez drţavljanstva, koje se ne nalaze na teritoriji Belgije, odnosno

Belgija je imala mogućnost prijmene široke univerzalne jurisdikcije (in absentia).414

Pošto se uplašila postupaka u odsutnosti protiv svojih drţavljana i zvaničnika Vlada

Sjedinjenih Američkih Drţava prisilila je Vladu Belgije da izmjeni odredbe u ovom zakonu

koje se odnose na prijmenu široke univerzalne jurisdikcije (in absentia). Belgija je izmjenila

ovaj zakon 2003. godine i to tako što je uvela uslove koji se moraju ispuniti kako bi se

univerzalna jurisdikcija mogla primjeniti. Univerzalna jurisdikcija se po novom zakonu moţe

primjeniti samo u slučaju da osumnjičeni ima prebivalište na belgijskom teritoriju, da je ţrtva

407

Michal Golabek,“Universal Jurisdiction in the European Union“, Redress Publications,(2010),2. 408

Ibid. 409

Ibid. 410

Ibid.,3. 411

Ibid. 412


Grave Breaches of International Humanitarian Law),op.cit.31. 413

Ibid.,član 1. 414

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit.35.,89.

77

krivičnog djela belgijski drţavljanin ili je ţivjela u Belgiji najmanje tri godine, ili da je

Belgija po odredbama meĎunarodnih konvencija obavezna da uspostavi svoju nadleţnost u

datom slučaju.415

Dakle, ovim izmjenama i dopunama izvršena je transformacija široke

univerzalne jurisdikcije (in absentia) u usku univerzalnu jurisdikciju, jer sada se univerzalna

jurisdikcija ne moţe primjeniti na osobu koja se ne nalazi na teritoriji Belgije, već se sada

traţi da bude ispunjen neki od sljedećih uslova kako bi se mogla primjeniti univerzalna

jurisdikcija: da je osoba prisutna na teritoriji Belgije, da je ţrtva krivičnog djela belgijski

drţavljanin ili je ţrtva ţivjela najmanje tri godine u Belgiji, te da je Belgija po odredbama

meĎunarodnih konvencija obavezna da uspostavi svoju nadleţnost u datom slučaju.

Imuniteti u ranijem zakonu nisu bili priznati kao procesna smetnja za pokretanje i

voĎenje postupka na osnovu univerzalne jurisdikcije za teška meĎunarodna krivična

djela.416

Pošto su imuniteti kao procesna smetnja priznati od strane opštih pravila

meĎunarodnog prava došlo je do kritikovanja Belgije od strane drugih drţava zbog ove

odredbe. Belgija je ovu odredbu pravdala argumentima da je jedan od osnovnih postulata

načela univerzalne jurisdikcije taj da počinoci teških meĎunarodnih krivičnih djela moraju

odgovarati za svoje postupke bez obzira na njihov društveni i politički poloţaj, jer teška

meĎunarodna krivična djela su toliko teška i gnusna da svojom prirodom isključuju procesnu

smetnju imuniteta.417

MeĎutim, Belgija je izmjenama i dopunama iz 2003. godine promijenila ovu odredbu

tako da se sada imuniteti priznaju kao procesna smetnja za pokretanje i voĎenje krivičnog

postupka na osnovu univerzalne jurisdikcije. Imuniteti se priznaju šefovima drţava,

predsjednicima vlada, ministrima vanjskih poslova i osobama koje dobijaju imunitet po

osnovu opštih pravila meĎunarodnog prava.418

Do ove promjene došlo je zbog presude

MeĎunarodnog suda pravde u slučaju Demokratska Repbulika Kongo protiv Belgije419

, kojom

je utvrĎeno da strani ministri vanjskih poslova, šefovi drţava i vlada uţivaju imunitet od

krivičnog gonjenja sve dok obnašaju tu duţnost osim u slučaju kada drţava koju prestavljaju

odluči da im ukine imunitet.420

9.1.2.1. Sudska praksa u Belgiji

Najpoznatiji slučaj primjene široke univerzalne jurisdikcije (in absentia) jeste slučaj

cirkularnog uhidbenog naloga protiv ministra vanjskih poslova Demokratske Republike

Kongo Yerodie Abdulaye Ndombasia. Demokratska Republika Kongo je uloţila tuţbu protiv

Belgije MeĎunarodnom sudu pravde zbog izdavanja naloga za hapšenje u odsutnosti.

MeĎuanrodni sud pravde, ne upuštajući se u raspravu o primjeni univerzalne jurisdikcije,

presudio je sa trinaest glasova za i tri protiv da je izdavanje cirkularnog meĎunarodnog naloga

415

Izmjene i dopune zakona o grubom kršenju meĎunarodnog humanitarnog prava Belgije,op.cit. 32,,član 7. 416

Zakon o grubom kršenju meĎunarodnih humanitarnih prava Belgije,op.cit .31 ,član 5. stav 3. 417

Cowles W.,“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“,op.cit. 35.,93. 418

Izmjene i dopune zakona o grubom kršenju meĎunarodnog humanitarnog prava Belgije,cit.,član 5.,stav 4. 419

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije,op.cit.40. 420

Ibid.,33.

78

za hašenje od strane Belgije prestavljalo kršenje nepovredivosti imuniteta od krivčnog

gonjenja aktuelnog ministra vanjskih poslova.421

Sud je naloţio Belgiji da ukine cirkularni

nalog za hapšenje.

Pored ovog slučaja hapšenja ministra vanjskih poslova Konga, koji je obraĎivan u

ranijim poglavljima, Belgija je vršila primjenu svoje univerzalne jurisdikcije u još puno

slučajeva.

U sljedećim slučajevima pokretnuta je istraga ali optuţnica nije potvrĎena:

slučaj Ariel Šaron-ovdje se vodila istraga protiv aktuelnog premjera Izraela Ariela

Šarona i drugih zbog njihove navodne uloge u masakru koji je provela izraelska

kršćanska milicija u izbjegličkim logorima „Sabra“ i „Shatta“.422

Slučaj Mohammed Dahlan istraga se vodila protiv bivšeg šefa palestinske preventivne

sigurnosne sluţbe Mohammed Dahlan-a zbog sumnje da je počinio krivično djelo

ratnih zločina.423

Slučaj Hissene Habre istraga se vodila protiv bivšeg predsjednika Čada zbog sumnji

da je počinio krivično djelo mučenja.424

Slučaj Total Final Elf istraga se vodila protiv naftne kompanije „Total Final Elf“ zbog

logističke i finansijske podrške burmanske vojske, koja je odgovorna za zločine protiv

čovječnosti u Burmi u gradu Mianmaru.425

Slučaj Jiang Zemin istraga se vodila protiv bivšeg kineskog predsjednika Jiang-a

Zemin-a, zbog krivičnih djela genocida i zločina protiv čovječnosti koji su počinjeni

protiv pristalice Falun Gong-a.426

Slučaj Dţordţ Buš istraga se vodila protiv bivšeg američkog predsjednika Dţordţa

Buša, podpredsjednika Dika Čenija (Dick Cheney), drţavnog sekretara Kolina Paovela

(Collin Powell) i generala Normana Švarckofa (Norman Schwarzkopf) zbog sumnje

da su počinili krivična djela ratnih zločina u prvom zaljevskom ratu.427

Istrage u ovim slučajevima su obustavljene 2003. godine kada su donešene izmjene i

dopune zakona o grubom kršenju meĎunarodnog prava, kojim je zabranjeno pokretanje i

voĎenje krivičnog postupka protiv osoba koje u vrijeme pokretanja postupka nemaju

prebivalište na teritoriji Belgije.

421

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije,op.cit.40.,33. 422

Golabek M. ,“Universal Jurisdiction in the European Union“,op.cit. 76.,5. 423

Ibid. 424

Ibid. 425

Ibid. 426

Ibid. 427

Ibid.

79

9.1.3. Univerzalna jurisdikcija u Saveznoj Republici Njemačkoj

Njemački pravni sistem omogućava primjenu univerzalne jurisdikcije na teška

meĎunrodna krivična djela, a u prilog tome govori i odredba Ustava Savezne Republike

Njemačke (u daljem tekstu Njemačka) koja predviĎa da se opšta načela meĎunarodnog prava

smatraju integralnim dijelovima federalnih zakona.428

Primjena univerzalne jurisdikcije na

teška meĎunarodna krivična djela dozvoljena je meĎunarodnim konvencijama, što znači da je

postala opšte načelo meĎunarodnog prava.

Primjena univerzalne jurisdikcije u Njemačkoj moţe se izvršiti po odredbama

specijalnog (lex specialis) Zakona o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava429

i po

odredbama Krivičnog zakona430

Njemačke.

Do donošenja lex specialis zakona o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava

(2002. godine) Njemačka je primjenjivala univerzalnu jurisdikciju na osnovu odredaba svog

krivičnog zakona. Krivični zakon njemačke dopušta primjenu univerzalne jurisdikcije na

krivična djela koja su se dogodila u inostranstvu ako izvršilac u vrijeme izvršenja krivičnog

djela nije bio drţavljanin Njemačke a izmeĎu vremena izvršenja krivičnog djela i pokretanja

postupka je stekao drţavljanstvo Njemačke, ili ako izvršilac u vrijeme izvršenja krivičnog

djela nije bio drţavljanin Njemačke, a nije ni u meĎuvremenu stekao njemačko drţvaljanstvo,

a zatekne se na teritoriji Njemačke te izručenje istog ne bude moguće.431

Dakle, za primjenu

univerzalne jurisdikcije po krivičnom zakonu Njemačke traţi se da izvršilac krivičnog djela

ima vezu sa Njemačkom (drţavljanstvo) ili da se on ne moţe izručiti drugoj drţavi. Ova

univerzalna jurisdikcija se primjenjuje na sljedeća krivična djela: piratstvo, špijunaţa, otmica

aviona, napadi na avione, napadi na meĎunarodno zaštićene osobe, otmica osoba, napadi na

brodove i mornaricu, kraĎa nuklearnog materijala, nezakonit promet drogama, napadi na UN-

ovo osoblje, teroristički akti, finansiranje terorizma, trgovina ljudima, apartheid, mučenje,

zločini protiv čovječnosti, ratni zločini i genocid.432

Njemački parlament je 2002. godine usvojio poseban zakon o krivičnim djelima protiv

meĎunarodnog prava kojim je uspostavio mogućnost primjene univerzalne jurisdikcije bez

ikakvog uslovljavanja postojanja veze krivičnog djela i izvršoca sa Njemačkom. Ovim

zakonom omogućava se primjena univerzalne jurisdikcije na sve izvršioce bez obzira kojeg su

drţavljanstva, a koji se zateknu na teritoriju Njemačke za sljedeća teška meĎunarnodna

krivična djela: genocid, zločini protiv čovječnosti i ratni zločini.433

Primjena univerzalne

jurisdikcije po ovom zakonu moţe se izvršiti samo na nabrojana tri teška meĎunarodna

428

Ustav Njemačke ( Grundgesetz) iz 1949. godine, izmjene i dopune pretrpio 1990. godine, Constitute Project,

http://www.constitution.org/cons/germany.txt , zadnji put gledano 4.4.2015.godine,član 25. 429

Zakon o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava Njemačke (Volkerstrafgesetzbach) koji je donesen 30.

juna 2002. godine,IUSCOMP, The Comparative Law Society,

http://www.iuscomp.org/gla/statutes/VoeStGB.pdf ,zadnji put gledano 4.4.2015.godine. 430

Krivični zakon Njemačke (Strafgesetzbuch) od 12. novembra 1998. godine, izmjene i dopune pretrpio je

2009. godine, Legislationline; http://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes , zadnji put


Ibid.,član 7. 432

Ibid.,član 6. 433

Zakon o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava Njemačke (Volkerstrafgesetzbach),cit.,član 1.

http://www.iuscomp.org/gla/statutes/VoeStGB.pdf


80

krivična djela koja su počijena poslije 30. juna 2002. godine, ako su ova djela počinjena prije

30. juna 2002. godine na njih se primjenjuje univerzalna jurisdikcija na osnovu odredaba

njemačkog krivičnog zakona. Za primjenu univerzalne jurisdikcije po ovom zakonu traţi se

samo da se počinioci ova tri teška meĎunarodna krivična djela zateknu na teritorij Njemačke.

Zbog toga što ovim zakonom nisu predviĎeni posebni uslovi za primjenu univerzalne

jurisdikcije zakonodavac se odlučio da se ovim zakonom vrši primjena univerzalne

jurisdickije samo na već nabrojana tri teška meĎunarodna krivična djela.

Ovaj zakon uvodi specijalnu univerzalnu jurisdikciju samo za tri nabrojana krivična

djela, dok se ostala krivična djela na koja se primjenjuje univerzalna jurisdickija iz krivičnog

zakona njemačke procesuiraju na osnovu odredaba krivičnog zakona Njemačke.

Zastara kao procesna smetnja u primjeni univerzalne jurisdikcije primjenjuje se na sva

krivična djela koja se gone po odredbama njemačkog krivičnog zakona.434

Pitanje zastare u

Njemačkoj je ureĎeno na ovaj način iz razloga što Njemačka još uvjek nije ratifikovala

Konvenciju o nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti435

, te zbog toga ona

nema obavezu da u svoje zakonodavstvo uvede odredbu po kojoj teška meĎunarodna krivična

djela ne zastarijevaju. MeĎutim, zakon o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava

Njemačke u svojim odredbama predviĎa da krivična djela koja su nabrojana u ovom zakonu

ne zastarjevaju.436

Dakle, ne zastarijevaju samo teška krivična djela koja su nabrojana u lex

specialis zakonu a koja su počinjena posle 30. juna 2002. godine.

Imuniteti kao procesna smetnja za primjenu univerzalne jurisdikcije priznati su u

njemačkom pravu, u prilog tome govori i odredba Njemačkog Ustava koja navodi da se opšta

načela meĎunarodnog prava smatraju integralni djelovima federalnih zakona.437

Njemački

zakon o sudovima navodi u svojim odredbama da imunitet od krivičnog gonjenja imaju šefovi

drţava i vlada, diplomate i osoblje ambasada.438

9.1.3.1. Sudska praksa u Njemačkoj

Po saznanjima u Njemačkoj su pokrenuta četiri krivična postupka na osnovu

univerzalne jurisdikcije, sva četiri postupka odnosila su se na konflikt u bivšoj SFRJ. Jedan

krivični postupak koji je bio pokrenut i voĎen na osnovu univerzalne jurisdikcije protiv Duška

Tadića, zbog sumnje da je počinio krivično djelo genocida u Bosni i Hercegovini, je

obustavljen zbog toga što je MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugosalviju traţio da se taj

predmet prebaci u njegovu nadleţnost, što su njemačke vlasti i učinile.439

Ostala tri postupka

434

Krivični zakon Njemačke (Strafgesetzbuch),op.cit.79.,član 220. 435

UN-ovu Konvenciju o nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti iz 1968. godine,op.cit.48. 436

Zakon o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava Njemačke (Volkerstrafgesetzbach),cit.,član 5. 437

Ustav Njemačke ( Grundgesetz),op.cit.79.,čaln 25. 438

Zakon o sudovima Njemačke (Gerichtsverfassungsegsetz) iz 1975. godine,izmjene i dopune pretrpio

2013.godine,Bundesministerium der Justiz und fur Verbraucherschutz; http://www.gesetze-im-

internet.de/englisch_gvg/englisch_gvg.html#p0009 ,zadnji put gledano 4.4.2015.godine, član 18. 439

Slučaj Duško Tadić, op.cit.70.

http://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gvg/englisch_gvg.html#p0009


81

nastavila su se pred njemačkim nadleţnim tijelima zbog toga što za njih MeĎunarodni krivični

sud za bivšu Jugoslaviju nije izdao zahtjev za ustupanje.440

Bavarski visoki sud, 23. maja 1997. godine, osudio je Novislava Đajića, bosanskog

srbina, na kaznu zatvora u trajanju od pet godina zbog pomaganja i podrţvanja ubistva 14

muslimanskih muškaraca u istočnoj Bosni u aprilu 1992. godine.441

Muškarce su strijeljali, iz

vatrenog naoruţanja, srpski vojnici na mostu zbog osmišljenog zastrašivanja muslimanskog

stanovništva. Đajić je osloboĎen optuţbi za genocid, jer sud nije mogao utvrditi namjeru da

se uništi u cijelosti ili djelimično, nacionalna, rasna, vjerska ili etnička grupa.442

MeĎunarodna

obaveza Njemačke da kazni Đajića nalazi se u članovima 146. i 147. Ţenevskih konvencija i

dodatnog protokola I, te u članu 69. njemačkog krivičnog zakona. (krivična djela za koja je

predviĎena primjena univerzalne jurisdikcije na osnovu meĎunarodnih ugovora). Sud je

razmatrao da li su ţrtve bile zaštićene osobe na osnovu člana 4. Četvrte ţenevske konvencije.

U tom kontekstu sud je utvrdio da je oruţani sukob u Bosni i Hercegovini bio meĎunarodni

sukob, sud je takoĎer utvrdio da se nadleţnost mogla utvrditi i na osnovu člana 7.2. krivičnog

zakona Njemačke.443

Sud je naveo da su priroda krivičnog djela i meĎunarodni napori za

zaustavljanjem kršenja ljudskih prava u Bosni i Hercegovini jaki razlozi za uspostavu

njemačke nadleţnsti za ta krivična djela, te još naveo da bi bilo nedopustivo da počinioci koji

su počinili teška meĎunarodna krivična djela nad civilima, a koji imaju prebivalište na teritorji

Njemačke, da se ne procesuiraju ili izruče drţavi u kojoj očito nisu spremni da ih krivično

gone.444

Njemačka je na osnovu univerzalne jurisdikcije procesuirala i osudila Nikolu Jorgića

zbog ratnih zločina koje je počinio u oruţanom sukobu na teritoriji bivše SFRJ, o čemu je

detaljno obrazloţeno u ranijim poglavljima ovog rada.445

9.1.4. Univerzalna jurisdikcija u Kraljevini Španiji

Ustav Kraljevine Španije (u daljem tekstu Španija) ne sadrţi odredbe koje direktno

dozvoljavaju primjenu univerzalne jurisdikcije. MeĎutim, u jednoj odredbi Ustav Španije

dopušta španskim sudovima da mogu pokretati i voditi krivični postupak u skladu sa

pravilima o nadleţnosti koja su sadrţana u zakonima Španije.446

Zakon o sudskoj nadleţnosti u svojim odredbama omogućava izričito primjenu

univerzalne jurisdikcije na sljedeća krivična djela: a) genocid i zločini protiv čovječnosti,

440

Althoff N. i dr, „Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“,op.cit.25.,91. 441

Ibid.,93. 442


crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,op.cit.74.,29 443

Ibid. 444

Ibid. 445

Vidi supra, 25. 446

Ustav Španije iz 1978. godine(Constitución Española), pretrpio izmjene i dopune 2011. godine, Constitute

Project,https://www.constituteproject.org/constitution/Spain_2011.pdf ,zadnji put gledano 4.4.2015.godine,član

117.,stav 3.

https://www.constituteproject.org/constitution/Spain_2011.pdf

82

b) terorizam, c) piratstvo i nezakonite otmice aviona, d) krivična djela vezana za prostituciju i

korupciju maloljetnika i poslovno nesposobnih osoba, e) trgovanje psihotropnim,toksičnim ili

opojnim drogama, f) trgovina i krijumčarenje osoba, uključujući i radnike, g) krivična djela

sakaćenja ţenskih genitalija ali samo ako se počinitelj zatekne na teritoriji Španije i h) bilo

koje drugo krivično djelo koje je Španija duţna da progoni po principu univerzalne

jurisdikcije na osnovu potpisanih i ratifikovanih meĎunarodnih ugovora i konvencija, a

naručito meĎunarodnih konvencija kojima se štite meĎunarodna humanitarna prava.447

Na

osnovu ovog zakona iako nije izričito navedeno u Španiji se univerzalna jurisdikcija moţe

primjeniti i na krivična dijela mučenje, ratne zločine i apartheid, jer je Španija potpisnica

meĎunarodnih konvencija koje dopuštaju primjenu univerzalne jurisdikcije na počinioce ovih

teških meĎunarodnih krivičnih djela.

Primjena univerzalne jurisdikcije po ovom zakonu, do izmjena i dopuna iz 2009.

godine, za nabrojana krivična djela nije bila uslovljena prisustvom počinoca na teritoriji

Španije, niti ikakvom vezom krivičnog djela, počinioca i ţrtve sa Španijom. Dakle do 2009.

godine bilo je vaţno samo da je osoba osumnjičena da je počinila neko od nabrojanih

krivičnih djela da bi Španija mogla da protiv te osobe pokrene krivični postupak na osnovu

univerzalne jurisdikcije.

Izmjenama i dopunama zakona iz 2009. godine uvedeni su uslovi koji suţavaju

primjenu univerzalne jurisdikcije. Od 2009. godine da bi se primjenila univerzalna jurisdikcija

u Španiji traţi se da se ispune sljedeći uslovi; da je osumnjičeni prisutan na teritoriji Španije

prije pokretanja istrage, i da su ţrtve tog krivičnog djela drţavljani Španije ili da postoji neka

relevantna veza krivičnog djela i počinioca sa Španijom.448

Zbog ovakvog drastičnog

suţavanja primjene univerzalne jurisdikcije, koja realno gledajući postaje pasivna presonalna

nadleţnost, reagovala je Skupština UN-a koja je pozvala Španiju da obrazloţi na koji način će

po ovoj odredbi Španija moći da procesuira i kaţnjava počinioce teških meĎunarodnih

krivičnih djela koje Španija mora da procesuira na osnovu potpisanih i ratifikovanih

meĎunarodnih konvencija, a koji nemaju nikakvu vezu sa Španijom, te koji se zateknu na

njenom teritoriju.449

Španija je obrazloţila da bez obzira na odredbe zakona koje na prvi

pogled onemogućavaju primjenu univerzalne jurisdikcije na počinoce krivičnih djela koji

nemaju nikakve veze sa njom, ona će imati pravo da procesuira takve osobe na osnovu istog

tog zakona jer u uslovima se navodi i to da će se univerzalna jurisdikcija primjeniti i onda

ako postoji neka druga „relevantna veza“ a to po ekstenzivnom tumačenju moţe biti i samo

prisustvo osumnjičenog na teritoriji Španije.450

U Španiji procesna smetnja zastare odnosi se na sva krivična djela osim na krivična

djela genocida, zločina protiv čovječnosti, krivična djela protiv zaštićenih osoba i imovine

447

Zakon o sudskoj nadleţnosti Španije (Ley Organica del Poder Judicial) iz 1985. godine,član 23.4, ovaj zakon

pretrpio je izmjene i dopune 2003., 2005., 2007. i 2009. godine, Sluţbnene novine Španije (OfficialGazette)

broj 157/85,18/03,163/05,278/07 i 266/09. 448

Izmjena i dopune Zakona o sudskoj nadleţnosti Španije (Ley Organica del Poder Judicial) 2009. godine,

Sluţbnene novine Španije (OfficialGazette) broj: 266/09, član 23.5. 449

Kai Ambos,“Prosecuting Guantanamo in Europe: Can and Shall the Masterminds of the „Torture Memos“ be

held Criminally Responsible on the Basis of Universal Jurisdiction“, 42. Case Western Journal of International

Law,(2009),10. 450

Ibid.,11.

83

tokom oruţanog sukoba, krivična djela terorizma koja su prouzrokovala smrt najmanje jedne

osobe.451

Imuniteti kao procesna smetnja za pokretanje krivičnog postupka na osnovu univerzalne

jurisdikcije priznati su u špnaskom zakonodavstvu, ali samo funkcionalni imuniteti tj. šefovi

drţava i vlada imaće imunitet od krivičnog gonjenja samo dok obnašaju tu duţnost, nakon što

prestanu obavljati duţnost šefa drţave i vlade onda nema procesne smetnje za voĎenje

krivičnog postupka.452

9.1.4.1. Sudska praksa u Španiji

Španski istraţni sudci odigrali su aktivnu ulogu u otvaranju sudskih istraga u

slučajevima kršenja ljudskih prava, a koja su počinjena tokom vojnih diktatura u Argentini,

Čileu i Hondurasu.453

U junu 1996. godine sudija Baltazar Garzon prihvatio je krivičnu prijavu koja je

podnijeta u ime grupa i pojedinca, te počeo istraţivati nestanak španskih drţavljana u

Argentini izmeĎu 1976. godine i 1983. godine.454

Istraga koja je bila pokrenuta u ime deset

ţrtava, brzo je proširena na 300 ţrtava šapnskih drţavljana, koji su ubijeni ili nestali u toku

gore navedenog razdoblja. Iako je krivični postupak pokrenut u ime i od strane španskih

ţrtava, istraga se vrlo brzo proširila i na kršenja ljudskih prava ne španskih drţavljana.455

Ovako opseţna istraga dovela je do puno potencijalnih počinioca. U martu 1997. godine

Španija je izdala meĎunarodni nalog za hapšenje protiv bivšeg argentinskog generala

Galtieria-a, te traţila njegovo izručenje iz Argentine u Španiju radi suĎenja za nestanak

španskih drţavljana. Argenitna je odbila da saraĎuje. U oktobru 1997. godine, španski sudija

je naredio hapšenje, u toku istrage, bivšeg argentinskog oficira mornarice Adolfa Scilingoa,

koji je bio u posjeti Španiji.456

On je pristao da svjedoči pred španskim sudom, gdje je

ponovio priznanje koje je dao u Buenos Ariesu, da je učestvovao u izbacivanju disidenata iz

aviona u rijeku River Plate. U svom iskazu oficir je priznao da je sudjelovao u ratu protiv

ljevičara i političkih disidenata. Prema njegovom iskazu došlo je do teških povreda ljudskih

prava pri čemu je nestalo više od 9.000 ljudi, a više od 4000 ljudi je bilo drogirano, okovano

u lance te bačeno u Atlanski okean.457

U julu 1996. godine španski sud je pokrenuo istragu protiv generala Augusta Pinočeta i

ostalih članova vladajuće hunte koja je vladala u Čileu od 1973. godine, za krivična djela

451

Krivični zakon Španije iz 2010. godine,Sluţbene novine Španije ((OfficialGazette) broj: 156/10,član 131

stav 4. 452

Zakon o sudskoj nadleţnosti Španije (Ley Organica del Poder Judicial),op.cit.82.,član 21.2. 453



Richard Wilson, „Spanish Criminal Prosecutions use International Humman Rights Law“, Virginia Journal of

International Law, (1996),32. 455

Ibid. 456

Ibid., 33. 457

Ibid.

84

genocid, mučenja i ubistava španskih drţavljana.458

Postupak je pokrenut od strane grupa i

pojedinaca koje predstavljaju španske ţrtve. U oktobru 1998. godine španski sud naredio je da

se slučaj spoji sa slučajem koji je vezan za Argentinu. Razlog za ovaj potez bila je veza koja

postoji izmeĎu dva slučaja. U svakom od ovih slučajeva glavni sudac je potvrdio da španski

sudovi imaju nadeleţnost na osnovu Zakona o sudskoj nadleţnosti.459

Audiencia National

najviši španski krivični sud, 30. oktobra 1998. godine, raspravljao je o ţalbi kojom se

osporava nadleţnost špankih sudova, a koju je podnio javni tuţilac. Jedno pitanje koje se

nametnulo tokom ove rasprave jeste da li su nacionalni sudovi nadleţni za krivična djela

genocida prema Konvenciji o zaštiti i sprečavanju zločina genocida.460

MeĎutim sud je

zaključio da bi bilo u suprotnosti sa datom Konvencijom ako bi se strogo drţao člana 6. te

konvencije i ne bi primjenio univerzalnu jurisdikciju za krivična djela ove veličine koje je

zabrinulo čitavu meĎunarodnu zajednicu. Činjenica da Konvencija izričito ne predviĎa da

nacionalni sudovi drţava u kojim nije počinjeno krivično djelo genocida primjenjuju svoju

nadleţnost za ova krivična djela, ne isključuje mogućnost da sudovi drţava stranaka

Konvencije mogu da primjene svoju nadleţnost.461

Audiencia National takoĎer je razmatrala

opseg krivičnog djela genocida, mučenja i terorizma te zaključila da su sve optuţbe osnovane.

Vijeće sudija Audiencie National, 5. novembra 1998. godine, jednoglasno je odlučilo da

španski sudovi imaju pravo da primjenjuju univerzalnu jurisdikciju, čime je potvrdio odluke

koje su donijeli španski sudovi u dva navedena slučaja.462

Sud je oktobra 1998. godine izdao

nalog za hapšenje Agusta Pinočeta koji je bio u posjeti Velikoj Britaniju zbog ubistva

španskih drţavljana koji su učestvovali u demonstracijama u Čileu 11. septembra 1973.

godine.463

Drugi privremeni nalog za hapšenje izdat je 22. oktobra 1998. godine, u kojem su

navedene optuţbe i za krivična djela mučenja i uzimanja talaca u periodu od 1988. godine do

1992. godine. Španska Vlada izdalaje formalni zahtjev za hapšenjem generala Augusta

Pinočeta koji je obuhvatao krivična djela koja su počinjena prije demonstracija 11. septembra

1973. godine, uključujući krivično djelo mučenja, i krivična djela koja su se dogodila van

teritorija Čilea u sklopu operacije Konkord.464

Optuţbe koje su sadrţane u drugom nalogu i

formalnom zahtjevu za hapšenje i izručenje nisu bile ograničene samo na krivična djela protiv

ţrtava koji su španski drţavljani. Odgovor na pitanje da li je senator Pinočet imao imunitet od

krivičnog gonjenja, s obzirom da je on u vrijeme počinjenja krivičnog djela bio predsjednik

Čilea, dao je Dom Lordova 24. marta 1999. godine., koji je većinom glasova donio odluku da

Pinochet nema pravo na imunitet od krivičnog gonjenja zbog krivičnog djela mučenja, te da

se on moţe izručiti Španiji.465

MeĎutim, zbog pogoršavanja zdravstvenog stanja te zbog

činjenice da je Čile u meĎuvremenu skinuo imunitet Pinočetu i pokrenuo krivični postupak

458

Mugambi Jouet, „Spain`s Expanded Universal Jurisdiction to Prosecute Human Rights Abuses in Latin

America,China,and Byond“, The Georgia Journal of International and Comparative Law,(2003),499. 459

Ibid.,502. 460

Wedgwod R.,“Augusto Pinochet and International Law“,op.cit.12.,158. 461

Ibid. 462

Christine Wodsworth, „Spain`s Universal Jurisdiction Law“, Toronto Law Journal,(2012),9. 463

McKay F. ,“Universal Jurisdiction in Europe: Criminal prosecutions in Europe since 1990 for war


Ibid. 465

Ibid.

85

protiv njega, Velika Britanija se odlučila da Pinočeta izruči Čileu a ne Španiji.466

Pinočet je u

Čileu, zbog svoje bolesti, 2004. godine osuĎen na kaznu kućnog zatvora, koju je sluţio do

svoje smrti 2006. godine.467

U avgustu 1995. godine, advokati koji su zastupali Miltona Jimmeneza Puerta,

graĎanina Hondurasa, zahtijevali su od španskih sudova da uhapse i pokrenu krivični

postupak protiv Billy Joya zbog krivičnog djela mučenja nad Puertom i drugim studentima,

dok je počinilac bio član odreda smrti u Hondurasu.468

Nakon pokretanja krivičnog postupka

u Hondurasu Joya je pobjegao u Španiju gdje je traţio politički azil. Honduras je traţio od

Španije njegovo izručenje, ali ovaj zahtjev za izručenje je odbačen zbog nepostojanja

meĎunarodnog ugovora izmeĎu Španije i Hondurasa o izručenju. Joya se vratio u Honduras

1998. godine nakon obećanja da će mu biti suĎeno po specijalnom tretmanu. U pritvoru je bio

do 2000. godine, nakon čega je optuţba protiv njega odbačena zbog nedostatka dokaza.469

Odredbe univerzalne jurisdikcije UN-ove Konvencije protiv mučenja bile su osnova za

pokretanje postupka u ovom slučaju.

9.1.5. Univerzalna jurisdikcija u Ujedinjenom Kraljevstvu Velike Britanije i

Sjeverne Irske

Pravo Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske (u daljem tekstu Velika

Britanija) izričito propisuje primjenu univerzalne jurisdikcije za sljedeća krivična djela:

mučenje,470

uzimanje talaca,471

učestvovanje u trgovini robljem,472

djela protiv osoblja

Ujedinjenih naroda,473

piratstva i nekih ratnih zločina, uključujući teške povrede Ţenevskih

konvencija iz 1949. godine i prvog dodatnog protokola.474

Pravo Velike Britanije takoĎer

dozvoljava primjenu univerzalne jurisdikcije, ali u nešto ograničenom obliku za tri krivična

djela koja su predviĎena Rimskim statutom stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda, ratni

zločini, zločini protiv čovječnosti i genocid. Da bi se primjenila univerzalna jurisdikcija na

ova krivična djela potrebno je da ona budu izvršena od strane lica koje je bilo drţavljanin ili

je boravilo na teritoriju Velike Britanije u trenutku počinjenja krivičnog djela ili u vrijeme

466

Wedgwod R.,“Augusto Pinochet and International Law“, op.cit.12., 198. 467

Ibid. 468



Ibid. 470

Krivični zakon Velike Britanije iz 1998. godine (Criminal Justice Act 1998), op.cit.4.,član 134. 471

Zakon o uzimanju talaca Velike Britanije iz 1982. godine (Taking Hostages Act 1982),Legislation.gov.uk:

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1982/28 ,zadnji put gledano 5.4.2015.godine,član 1. 472

Zakon o zabrani trgovine robljem Velike Britanije iz 1873. godine (Slave Trade Act

1873),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Vict/36-37/88/contents ,zadnji put gledano

5.4.2015.godine,član 3. 473

Zakon o osoblju Ujedinjenih Nacija Velike Britanije iz 1997. godine (United Nations Personnel Act

1997),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1997/13/schedule/paragraph/1 ,zadnji put

gledano 5.4.2015.godine, član 3. 474

Zakon o Ţenevskim konvencijama Velike Britanije iz 1957. godine (Geneva Conventions Act

1957),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Eliz2/5-6/52/contents , zadnji put gledano

5.4.2015.godine.,član 1.

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1982/28

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Vict/36-37/88/contents

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1997/13/schedule/paragraph/1

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Eliz2/5-6/52/contents

86

pokretanja krivičnog postupka.475

Isto tako, Zakon o ratnim zločinima iz 1991. godine

predviĎa ograničenu univerzalnu jurisdikciju za krivična djela koja su počinjena tokom

Drugog svjetskog rata.476

Prilikom primjene načela univerzalne jurisdikcije moţe se provesti istraga bez obzira na

to gdje se optuţeni nalazi.477

No meĎutim, suĎenje se ne moţe odrţati ako se osumnjičeni ne

nalazi na teritoriji Velike Britanije. 478

Bivši šefovi drţava nemaju apsolutni imunitet od krivičnog gonjenja već imaju samo

imunitet za krivična djela koja počine prilikom obavljanja duţnosti.479

U slučaju Pinočet

većina poslanika u Domu Lordova smatrala je da Pinočet nema pravo na imunitet od

krivičnog gonjenja za krivična djela mučenja. Krivična djela koja podlijeţu primjeni

univerzalne jurisdikcije u Velikoj Britaniji ne zastarijevaju.480

9.1.5.1. Sudska praksa u Velikoj Britaniji

Osim poznatog slučaja koji se odnosi na izručenje čileanskog predsjednika Augusta

Pinočeta Španiji, izmeĎu ostalih u Velikoj Britaniji su pokrenuti postupci protiv Zardad

Sarkar mudţahedinski vojni komadant u Avganistanu koji je optuţen za mučenje.481

Sarkar je

bio optuţen od strane londonskog Bow Street Magistrate suda 18. jula 2003. godine za

krivična djela mučenja, te za krivična djela uzimanja talaca.

U septembru 1997. godine doktor Mohamed Ahmed Mahgoub, optuţen je u Škotskoj u

vezi navodnog mučenja zatočenika u tajnom logoru u kojem su bile smještene pristalice

Nacionalnog islamskog fronta, koji je izveo drţavni udar 1989. godine.482

Postupak su

pokrenule Sudanske izbijeglice koje su stekle drţavljanstvo Velike Britanije. Mahgoub je bio

prva osoba na koju je Velika Britanija primijenila svoju univerzalnu jurisdikciju za krivična

djela mučenja. Priprema za suĎenje u ovom slučaju bila je u poodmakloj fazi, čak su dva puta

bili zakazani datumi za glavno ročište, ali su odgoĎeni kako bi se omogućilo strankama

dodatno vrijeme za pripremu. Tuţilaštvo je, 19. maja 1999. godine, odustalo od krivičnog

gonjenja Maghouba.483

U svom obrazloţenju tuţilaštvo je navelo da je odustalo od krivičnog

475

Zakon o saradnji sa stalnim MeĎunarodnim krivičnim sudom Velike Britanije iz 2001. godine (International

Criminal Court Act 2001),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2001/17/contents ,zadnji put

gledano 5.4.2015. godine, član 68. 476

Zakon o ratnim zločinima Velike Britanije iz 1991. godine (War Crimes Act 1991),Legislation.gov.uk:

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1991/13/contents , zadnji put gledano 5.4.2015.godine, član 1. 477


crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,op.cit.74., 44. 478

Ibid. 479

Golabek M. ,“Universal Jurisdiction in the European Union“,op.cit.76.,36. 480

Ibid.,37. 481

Ibid.,36 482


crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,cit.,44. 483

Ibid.



87

gonjenja Maghouba zbog toga što je preispitivanjem slučaja zaključeno da dostupni dokazi

nisu bili dovoljni da se dokaţe da je Maghoub počinio krivična djela za koja se tereti.484

Napravljeni su brojni pokušaji od 1993. godine da se procesuira general Augusto

Pinočet koji je povremeno dolazio u Veliku Britaniju. U ime čileanskih ţrtava vojne diktature

(1973-1990), podnesen je, 1994. godine, zahtjev za pokretanje krivičnog postupka protiv

generala Augusta Pinočeta zbog osnovane sumnje da je počinio krivična djela mučenja i

uzimanja talaca.485

Na osnovu ovog zahtjeva otvorena je policijska istraga, ali general Pinočet

nije uhapšen, pa se istraga nije mogla završiti prije nego što je on otišao iz Velike Britanije.

Pinočet je ponovo u oktobru 1998. godine posjetio London na duţe vrijeme zbog liječenja.

Španski sud koji je istraţivao krivična djela tokom Pinočetove vladavine izdao je,16. oktobra

1998. godine, privremeni meĎunarodni nalog za njegovo hapšenje u Londonu.486

Španski sud

je, 22. oktobra 1998. godine, izdao drugi privremeni meĎunarodni nalog za hapšenje Pinočeta

zbog navodnog počinjenja krivičnog djela mučenja i uzimanja talaca tokom svoje vladavine u

razdoblju od 1988. godine do 1992. godine.487

Formalni zahtjev za hapšenje i izručenje

Pinočeta španske vlasti su naknadno dostavile vlastima Velike Britanije u novembru 1998.

godine, u kojem su navele optuţbe da je Pinočet počinio krivična djela ubistva, mučenja,

uzimanja talaca i zavjere a koje je počinio u vremenskom razdoblju od 1973. godine do 1990.

godine.488

Vrhovni sud Velike Britanije odbio je da razmatra prvi privremeni zahtjev za

hapšenje Pinočeta iz razloga što krivična djela za koja se on optuţuje nisu bila djela za koja se

neka osoba moţe izručiti drugoj drţavi po pravu Velike Britanije.489

Vrhovni sud Velike

Britanije je odlučio da je drugi privremeni zahtjev bio valjan jer je sadrţavao optuţbe za

krivična djela koja su podloţna izručenju i primjeni izvanteritorijalne nadleţnosti u obje

drţave.490

MeĎutim, Vrhovni sud Velike Britanije je presudio da general Pinočet ima, kao

bivši šef drţave, imunitet od krivičnog gonjenja.491

Ovo pitanje, da li Pinočet, ima imunitet od

krivičnog gonjenja, dospjelo je na apelacioni odbor Doma Lordova.492

484




Ibid.,106. 487

Ibid. 488

Ibid.,107. 489

Carla Ferstman,“Ending Impunitiy in the United Kingdom for genocide,crimes against humanity,war

crimes,torture and other crimes under International law“,Redress publications,(2008),11. 490


crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,cit.,45. 491

Ibid.,45. 492

Dom lordova je gornji dom Parlamenta Velike Britanije. Njegovi članovi se ne biraju nego se imenuju. On

ima četiri vrste članova nasljedne lordove,koje je imenovao kralj,čije se lordstvo nasljeĎuje po muškoj

liniji,doţivotne lordove koje, na prijedlog vlade,imenuje kralj iz reda najistaknutijih ličnosti javnog

ţivota,duhovne lordove,odnosno biskupe Anglikanske crkve i pravne lordove koji se imenuju iz reda

najistaknutijih sudija i drugih pravnika. Dom lordova je znatno slabiji i moglo bi se reći drugorazredni u odnosu

na donji dom, jer više nije neophodna njegova saglasnost za donošenje zakona a i vlada je odgovorna samo

Donjem domu. Od značajnih funkcija Dom lordova je zadrţao samo sudsku funkciju u apelacionoj instanci,

prilikom rješavanja u apelacionoj instanci u radu Doma lordova učestvuju samo pravni lordovi. Trnka K.,

Ustavno pravo,drugo izmjenjeno i dopunjeno izdanje,op.cit.49., 64.

88

Dom Lorodova je, 26. novembra 1998. godine, dvotrećinskom većinom donio odluku

da Pinočet nema pravo na imunitet od krivičnog gonjenja zbog toga što krivično djelo

mučenja ne spada u dio sluţbenih duţnosti i ovalsti koje imaju šefovi drţava u takvim

prilikama za koje bi inače imao imunitet od krivičnog gonjenja.493

MeĎutim, Dom Lordova je,

17. decembra 1998. godine, poništio svoju odluku zbog toga što je jedan član Doma Lorodova

koji je učestvovao u donošenju odluke bio u sukobu interesa, jer je on ujedno bio i direktor

ogranka organizacije Amnesty International, koja je bila učesnik u sporu vezanom za

Pinočeta.494

Došlo je do ponavljanja postupka. Dom Lordova je, 24. marta 1999. godine,

većinom glasova donio istu odluku da Pinočet nema pravo na imunitet od krivičnog gonjenja

zbog krivičnog djela mučenja.495

Sud je jasno potvrdio načelo univerzalne jurisdikcije koje je

sadrţano u Konvenciji o sprječavanju mučenja, te je naveo da je Velika Britanija stranka te

konvencije. Lord Brown Wilkinson je izjavio :“Svrha konvencije je uvesti načelo aut dedere

aut judicere- što znači ili izruči ili kazni“.496

Dom Lordova smatra da, prema pravnom

sistemu Engleske bivši šef drţave nije zaštićen imunitetom od krivičnog gonjenja zbog

počinjenog krivičnog djela mučenja u razdoblju dok je bio aktuelni šef drţave.497

Ali ovaj sud

je znatno suzio opseg optuţbi koje bi mogle rezultirati hapšenjem i ekstradicijom generala

Pinočeta. Proces izručenja Pinočeta mogao se nastaviti samo na osnovu optuţbi za krivična

djela mučenja koje je navodno počinjeno nakon 8. decembra 1988. godine. Odluka

Apelacionog odbora Doma lordova bazirala se na dvije oblasti s jedne strane na pravo Velike

Britanije o ekstradiciji, a sa druge strane na pravo Velike Britanije i meĎunarodno pravo koje

se odnosi na drţavne imunitete i krivična djela mučenja.498

Tumačeći zakon o ekstradiciji

Velike Britanije iz 1989. godine, odbor smatra da samo ona djela koja su počinjena poslije

njihovog inkriminisanja u krivičnim zakonima obje zemlje (Španije i Velike Britanije) mogu

biti predmet zahtjeva za izručenjem. Dakle zahtjev za izručenjem moţe da se odnosi samo za

krivična djela koja su počinjena posle 29. septembra 1988. godine, jer su tek tada stupili na

snagu provedbeni propisi koji su doneseni na osnovu Konvencije o sprječavanju mučenja.499

Što se imuniteta tiče, kao rezultat UN-ove Konvencije o sprječavanju mučenja bivši šef

drţave nije mogao zahtjevati zaštitu od krivičnog gonjenja pozivajući se na imunitet za

krivična djela mučenja. Pinočet je izgubio imunitet onda kada je Konvencija o sprječavanju

mučenja postala obavezujuća za Španiju, Čile i Veliku Britaniju, a to se dogodilo 8. decembra

1988. godine.500

Optuţbe koje se odnose na ostala krivična djela, koja su bila uključena u

španskom zahtjevu za izručenje odbijene su od strane Doma Lordova. Optuţba za krivična

djela ubistva odbijena je iz razloga što pravo Velike Britanije ne dozvoljava primjenu

izvanteritorijalne nadleţnosti na krivična djela ubistava pa stoga, ovo krivično djelo ne moţe

493




Ibid. 496

Ibid.,46. 497

Wedgwod R.,“Augusto Pinochet and International Law“,cit.,186. 498


crimes,crimes against humanity,torture and genocide“,.cit.,46. 499

Ibid. 500

Ibid.,46.

89

da udovolji zahtjevu za izručenjem.501

Uzimanje talaca je krivično djelo za koje se po pravu

Velike Britanije moţe primjenjivati izvanteritorijalna nadleţnost u skladu sa MeĎunarodnom

konvencijom o sprječavanju uzimanja talaca. Ovo je takoĎer bilo uvršteno u zahtjevu za

izručenjem ali sud je utvrdio da navedena krivična djela nemaju sva obiljeţija krivičnog djela

uzimanje talaca koje propisuje pravo Velike Britanije. Odlukom većine, Pinočet ne moţe biti

izručen kako bi se suočio sa optuţbama koje se odnose na krivična djela koja su počinjena

prije 8. decembra 1988. godine.502

Nakon ove odluke španski sud je dodao zahtjevu za

izručenjem otpuţbe da je Pinočet počinio krivično djelo mučenja nakon 1988. godine.503

Raspravljano je da li treba krivično djelo nestanka osoba koja su počinjena prije 1988. godine

uvrstiti u red otpuţbi u zahtjevu za izručenjem jer nerješeni nestanci osoba prestavljaju trajna

krivična djela mučenja kako protiv nestalih osoba tako i protiv njhovih porodica. Nakon toga,

15. aprila 1999. godine, Ministarstvo unutrašnjih poslova odobrilo je proces izručenja i stvar

predalo u ruke sudu koji će izvršiti detaljniji pregled španskog zahtjeva za izručenjem.504

MeĎutim, zbog pogoršavanja zdravstvenog stanja, te zbog činjenice da je Čile u

meĎuvremenu skinuo imunitet Pinočetu i pokrenuo krivični postupak protiv njega Velika

Britanija se odlučila da Pinočeta izruči Čileu a ne Španiji.505

Pinočet je u Čileu, zbog svoje

bolesti, 2004. godine osuĎen na kaznu kućnog zatvora, koju je sluţio do svoje smrti 2006.

godine.506

9.2. Univerzalna jurisdikcija u zemljama regiona

9.2.1. Univerzalna jurisdikcija u Republici Srbiji

Pravo Republike Srbije (u daljem tekstu Srbija) poznaje sljedeće vrste krivične

nadleţnosti: teritorijalnu, personalnu, realnu i univerzalnu. Univerzalna jurisdikcija u Srbiji je

propisana u sljedećim pravnim izvorima: Krivičnom zakonu Srbije507

, Zakonu o krivičnom

postupku i Zakonu o organizaciji i nadleţnosti organa u postupku za ratne zločine.508

Krivični

zakon Srbije u drugoj glavi koja se odnosi na vaţenje krivičnog zakonodavstva Srbije navodi

da se krivično zakonodavstvo Republike Srbije primjenjuje na stranca koji prema stranoj

drţavi ili strancu učini krivično djelo.509

Dakle, ovdje krivični zakon Srbije izričito propisuje

mogućnost primjene univerzalane jurisdikcije na počinioce krivičnih djela. Krivični zakon

Republike Srbije će se primjeniti na svakog počinioca krivičnog djela, bez obzira da li je on

501



Ibid., 47. 503

Wedgwod R.,“Augusto Pinochet and International Law“,op.cit.12., 193. 504

Ibid.,195. 505

Ibid.,198. 506

Ibid. 507

Krivični zakon Republike Srbije,Sluţbeni glasnik Repbulike Srbije broj:

85/2005,107/2005,72/2009,111/2009,121/2012,104/2013 i 108/2014. 508

Zakon o organizaciji i nadleţnosti drţavnih organa u postupku za ratne zločine Repubike Srbije,Sluţbeni

glasnik Republike Srbije broj: 67/2003,135/2004,61/2005,101/2007 i 104/2009. 509

Krivični zakon Repbulike Srbije,cit., član 9., stav 2.

90

drţavljanin Repbulike Srbije ili je stranac, bez obzira gdje je počinio krivično djelo, te bez

obzira na drţavljanstvo ţrtava. MeĎutim, krivični zakon Republike Srbije postavlja dva

uslova za primjenu univerzalne jurisdikcije, a to su da se za to krivično djelo po zakonu

zemlje gdje je učinjeno moţe izreći kazna zatvora od pet godina ili teţa kazna,510

te da se

počinilac zatekne na teritoriji Srbije a ne bude izručen stranoj drţavi.511

Tumačenjem ove

odredbe moţemo zaključiti da se u srpskom pozitivnom pravu primjenjuje uska univerzalna

jurisdikcija (uslovna) jer je zakon predvidio uslove koji se moraju kumulativno ispuniti da bi

došlo do primjene univerzalne jurisdikcije. MeĎutim, zakon je odredio da se univerzalna

jurisdikcija primjenjuje na sva krivična djela za koja se u zemlji počinjenja moţe izreći kazna

zatvora od pet godina ili teţa kazna, što dovodi do toga da se univerzalna jurisdikcija moţe

primjenjivati na veliki broj krivičnih djela kako onih teških tako i onih običnih krivičnih djela.

Primjena univerzalne jurisdikcije po ovoj odredbi moţe dovesti do kršenja načela suvereniteta

drţava koje je propisano Poveljom Ujedinjenih nacija,512

jer Republika Srbija po ovom

principu moţe da kaţnjava stranca za obična krivična djela za koja je najviše zainteresovana

zemlja izvršenja, te se time narušava njen suverenitet. Stručnjaci meĎunarodnog krivičnog

prava navode da bi se univerzalna jurisdikcija trebala primjenjivati samo na teška

meĎunarodna krivična djela, čije posljedice pogaĎaju čitavu meĎunarodnu zajednicu.513

Krivični zakon Srbije propisuje zastarne rokove za krivična djela koja su predviĎena u

njemu.514

MeĎutim, po krivičnom zakonu Srbije ne mogu zastariti sljedeća krivična djela:

genocid, zločini protiv čovječnosti, ratni zločini protiv civilnog stanovništva, ratni zločini

protiv ranjenika i bolesnika, ratni zločini protiv zarobljenika.515

Dakle, da bi se pokrenuo

krivični postupak na osnovu univerzalne jurisdikcije počinilac se mora zateći na teritoriji

Repubike Srbije, što znači da se u Srbiji ne moţe pokretati krivični postupak u odsustvu

optuţenoga. Dakle, zakonodavstvo Srbije ne poznaje široku univerzalnu jurisdikciju (in

absentia).

Zbog sukoba u bivšoj Jugoslaviji i velikog broja predmeta ratnih zločina Srbija je 2003.

godine donijela poseban (lex specialis) Zakon o organizaciji i nadleţnosti drţavnih organa u

postupku za ratne zločine.516

Ovim zakonom izvršena je uspostava veoma uske univerzalne

jurisdikcije za krivična djela genocid, zločini protiv čovječnosti, ratni zločini protiv civilnog

stanovništva, ratni zločini protiv ranjenika i bolesnika i ratni zločini protiv ratnih

zarobljenika.517

Za ova krivična djela uspostavljena je veoma specifična i uska univerzalna

jurisdikcija, koja se ogleda u tome da je Srbija po ovom zakonu nadleţna da krivično goni i

vodi krivični postupak za ta navedena krivična djela koja su izvršena na teritoriji bivše SFRJ,

bez obzira na drţavljanstvo počinioca ili ţrtve. Za krivično gonjenje u ovim predmetima

510

Krivični zakon Repbulike Srbije,op.cit. 89., član 9., stav 2. 511

Ibid. 512

Povelja Ujedinjenih naroda iz 1945. Godine , United Nations:

http://www.un.org/en/documents/charter/chapter1.shtml , zadnji put gledano 26.3.2015.godine., član 2., tačka 1. 513

O`Keefe, R., „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“,op.cit.13.,721. 514

Krivični zakon Republike Srbije,op.cit.89.,član 103 515

Ibid..,član 108. 516

Zakon o organizaciji i nadleţnosti drţavnih organa u postupku za ratne zločine Republike Srbije,op.cit 89. 517

Ibid.,član 2.

http://www.un.org/en/documents/charter/chapter1.shtml

91

nadleţno je tuţilaštvo za ratne zločine.518

Ovim zakonom je izvršeno uspostavljanje i posebne

sluţbe za otkrivanje ratnih zločina koja radi pri ministarstvu za unutrašnje poslove. Sluţba

ima zadatak da vrši poslove radi otkrivanja gore navedenih krivičnih djela.519

Za suĎenja u

ovim predmetima nadleţan je Viši sud u Beogradu.520

A za odlučivanje u drugom stepenu

nadleţan je Apelacioni sud u Beogradu.521

U krivičnom postupku za ova krivična djela zakon

nalaţe da se primjenjuju posebne odredbe zakona o krivičnom postupku iz glave za

organizovani kriminal.

9.2.1.1. Sudska praksa u Srbiji

Tuţilaštvo za ratne zločine Srbije je vijeću za ratne zločine okruţnog suda u Beogradu,

8. aprila 2008. godine uputilo optuţnicu protiv Pejić Milorada drţavljanina Republike

Hrvatske i Velike Britanije, koji je uhapšen u Srbiji, zbog osnovane sumnje da je 21.11.1991.

godine na poljoprivrednom dobru „Ovčara“ u Vukovaru u Republici Hrvatskoj, kao

pripadnik teritorijlane odbrane Vukovara, prema ratnim zarobljenicima iz vukovarske bolnice,

vršio ubistva, te na taj način lišio ţivota 200 osoba hrvatske nacionalnosti.522

Milorad Pejić je

zbog nedostatka dokaza osloboĎen optuţbe.

Tuţilaštvo za ratne zločine Srbije 16. aprila 2008. godine uputilo je vijeću za ratne

zločine okruţnog suda u Beogradu optuţnicu protiv Radeta Vraneševića drţavljanina

Republike Hrvatske, zbog kršenja pravila meĎunarodnog prava sadrţanog u IV ţenevskoj

konvenciji o zaštiti graĎanskih lica za vrijeme rata i dopunskog protokola uz navedenu

konvenciju o zaštiti ţrtava meĎunarodnih oruţanih sukoba (protokol II), jer je u martu 1992.

godine za vrijeme unutrašnjeg oruţanog sukoba izmeĎu organizovanih oruţanih jedinica

tadašnje Republike Srpske Krajne, s jedne strane, i s druge strane organizovanih oruţanih

formacija Zbora narodne garde (ZNG) i MUP-a Republike Hrvatske izvršio ubistvo šest civila

hrvatske nacionalanosit.523

Prvostepenom presudom Vijeća za ratne zločine okruţnog suda u

Beogradu od 15.03.2010. godine, Rade Vranešević proglašen je krivim za ubistvo šest civila

hrvatske nacionalnosti, te je osuĎen na kaznu zatvora u trajanju od 12 godina.524

Uvaţavanjem

ţalbe tuţioca za ratne zločine Apelacioni sud u Beogradu preinačio je odluku okruţnog suda u

Beogradu, tako što je Radetu Vraneševiću odredio kaznu zatvora u trajanju od 13 godina.525

518

Zakon o organizaciji i nadleţnosti drţavnih organa u postupku za ratne zločine Republike Srbije,op.cit 89,

član 4. 519

Ibid.,član 8. 520



Optuţnica protiv Pejić Milorada 8. april 2008. godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije;

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2008_04_08_LAT.pdf , zadnji put gledano

17.12.2014.god.,2. 523

Prvostepena presuda protiv Radeta Vraneševića, Viši sud u Beogradu 2010.godine, broj: K-Po2 25/2010,

Fond za humanitarno pravo; http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2012/02/Banski-kova%C4%8Devac-

Prvostepena-presuda-15.03.2010..pdf , zadnji put gledano 26.3.2015.godine,2. 524

Ibid.,3. 525

Drugostepenapresuda protiv Radeta Vraneševića,Apelacioni sud u Beogradu 2011.godine,broj: Kz1 Po2

8/2010 od 14.02.2011.godine, Fond za humanitarno pravo; http://www.hlc-rdc.org/wp-

content/uploads/2014/02/Drugostepena_presuda_14_02_2011-.pdf , zadnji put gledano 26.3.2015.godine,1

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2008_04_08_LAT.pdf

http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2012/02/Banski-kova%C4%8Devac-Prvostepena-presuda-15.03.2010..pdf


http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2014/02/Drugostepena_presuda_14_02_2011-.pdf


92

Tuţilaštvo za ratne zločine 17.oktobra 2008. godine uputilo je otpuţnicu Vijeću za ratne

zločine okruţnog suda u Beogradu protiv Sireta Damira zvanog Sićo, drţavljanina Republike

Hrvatske, zbog osnovane sumnje da je 21. novembra 1991. godine na poljoprivrednom dobru

„Ovčara“ u Vukovaru u Republici Hrvatskoj, kao pripadnik Teritorijalne odbrane, koja je bila

u sastavu tadašnje JNA, kršeći pravila meĎunarodnog prava za vrijeme oruţanog sukoba,

prema ratnim zarobljenicima iz vukovarske bolnice, koji su predhodno poloţili oruţje

pripadnicima JNA, vršio ubistva tako što je iz vatrenog oruţja pucao u njih i tako ih

strijeljanjem lišio ţivota, te je na ovaj način lišeno ţivota 200 lica.526

Prvostepenom presudom

okruţnog suda u Beogradu optuţeni Damir Sireta nepravosnaţno je proglašen krivim i osuĎen

je na kaznu zatvora u trajanju od 20 godina. Apelacioni sud u Beogradu, 20. septembra 2010.

godine, Damiru Sireti smanjio je kaznu sa 20 na 15 godina.527

Tuţilaštvo za ratne zločine Srbije 12. avgusta 2010. godine uputilo je optuţnicu vijeću

za ratne zločine okruţnog suda u Beogradu protiv Veljka Marića drţavljanina Republike

Hrvatske, zbog osnovane sumnje da je 31. oktobra 1991. godine u selu Rastovac, opština

Grubišno Polje u Republici Hrvatskoj, kao pripadnik Hrvatskih oruţanih formacija, kršeći

pravila meĎunarodnog prava za vrijeme oruţanih sukoba, uniformisan i naoruţan ušao u

kuću porodice Slijepčević, gdje je u prisustvu S.A. lišio ţivota njenog supruga Slijepčević

Petra, čime je izvršio krivično djelo ratni zločin protiv civilnog stanovništva.528

Okruţni sud u Beogradu 23. sptembra 2011. godine donio je prvostepenu presudu kojom je

Veljka Marića proglasio krivim i osudio ga na kaznu zatvora u trajanju od 12 godina.529

Nakon ţalbe odbrane, Apelacioni sud u Beogradu 05. marta 2012. godine donio je presudu

kojom se ţalba odbrane odbija kao neosnovana, te se potvrĎuje provostepena presuda.530

Od

tada se Veljko Marić nalazio na izdrţavanju kazne. Veljko Marić je 02. juna 2015. godine, na

osnovu odluke Apelacionog suda u Beogradu, izručen Republici Hrvatskoj kako bi kaznu koja

mu je izrečena u Republici Srbiji izdrţavao u Republici Hrvatskoj.531

526

Optuţnica protiv Sireta Damira zvanog Sićo od 17. oktobar 2008. godine, Tuţilaštvo za ratne zločine

Republike Srbije; http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2008_10_17_LAT.pdf , zadnji put

gledano 26.3.2015..godine.,1. 527

Saţetak predmeta „Zločini na ovčari“, Centar za mir,nasilje i ljudska; prava http://www.centar-za-

mir.hr/ps/zlocin-na-ovcari-okr-damir-sireta/ , zadnji put gledano 26.3.2015.godine. 528

Optuţnica protiv Veljka Marića,Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije,12. avgust 2012. godine,

Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije;

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2010_08_12_LAT.pdf , zadnji put gledano

26.3.2015.godine,1-2. 529

Prvostepena presuda protiv Veljka Marića,Viši sud u Beogradu 2011.godina,broj:K-Po2-

47/2010,od:23.09.2011. godine, Fond za humanitarno pravo: http://www.hlc-rdc.org/wp-

content/uploads/2012/05/RASTOVAC-Prvostepena-presuda-23.09.2011..pdf , zadnji put gledano

26.3.2015.godine,2. 530

Drugostepena presuda protiv Veljka Marića,Apleacioni sud u Beogradu 2012. godina,broj: Kz1 Po2

10/11,od:05.03.2012.godine, Fond za humanitarno pravo; http://www.hlc-rdc.org/wp-

content/uploads/2012/05/RASTOVAC-Drugostepena-presuda-5.03.2012..pdf ,zadnji put gledano

26.3.2015.godine,1. 531

Članak „Veljko Marid izručen Hrvatskoj“ sa internet portala „Index.hr“: https://www.index.hr/vijesti/clanak/veljko-maric-izrucen-hrvatskoj-njegova-supruga-u-suzama-presretna-sam-nemam-rijeci/823379.aspx ,zadnji put gledano 25.06.2015.godine


http://www.centar-za-mir.hr/ps/zlocin-na-ovcari-okr-damir-sireta/



http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2012/05/RASTOVAC-Prvostepena-presuda-23.09.2011..pdf


http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2012/05/RASTOVAC-Drugostepena-presuda-5.03.2012..pdf


https://www.index.hr/vijesti/clanak/veljko-maric-izrucen-hrvatskoj-njegova-supruga-u-suzama-presretna-sam-nemam-rijeci/823379.aspx

https://www.index.hr/vijesti/clanak/veljko-maric-izrucen-hrvatskoj-njegova-supruga-u-suzama-presretna-sam-nemam-rijeci/823379.aspx

93

Tuţilaštvo za ratne zločine Srbije 5.marta 2012. godine uputilo je optuţnicu vijeću za

ratne zločine okruţnog suda u Beogradu protiv Crevar Marka, drţavljanina Republike

Hrvatske, zbog osnovane sumnje da je 27. februara 1992. godine, u prihvatnom centru u KPZ

Sremska Mitrovica, gdje su bili zatočeni pripadnici rezervnog sastava Zbora Narodne Garde

Repbulike Hrvatske, kao pripadnik oruţanih snaga teritorijalne odbrane u sastavu JNA, kršeći

prava meĎunarodnog prava, zajedno sa Miljanović Ljubanom, protiv koga se vodi postupak

pred nadleţnim sudom u Repbulici Hrvatskoj i više NN pripadnika JNA i milicije Repbulike

Srpske Krajine koji su nosili maskirne uniforme, tokom ispitivanja mučio ratne zarobljenike

traţeći da priznaju optuţbe koje su im stavljene na teret i pruţe podatke od vojnog značaja

(tortura) i istovremeno im nanosio povrede tjelesnog integriteta, čime je izvršio krivično djelo

ratni zločin protiv ratnih zarobljenika.532

Ovaj predmet je u fazi glavnog pretresa.533

Tuţilaštvo za ratne zločine Srbije 17. maja 2013. godine uputilo je optuţnicu vijeću za

ratne zločine okruţnog suda u Beogradu, protiv Hondo Samira, drţavljanina Bosne i

Hercegovine, koji se nalazi u pritvoru Višeg suda u Beogradu od 21. marta 2013. godine,

zbog osnovane sumnje da je za vrijeme oruţanog sukoba na teritoriji Bosne i Hercegovine, od

početka 1992. godine do 1995. godine kao pripadnik bošnjačko-hrvatskih oruţanih snaga, a u

periodu tokom juna, jula i avgusta 1992. godine u svojstvu straţara u logoru „Čelebići“ u

opštini Konjic, gdje su bili zatvoreni civili drţavljani Bosne i Hercegovine srpske

nacionalnosti, kršio pravila iz čl 3. stav 1. tačka 1. podtačka a. IV ţenevske konvencije o

zaštiti graĎanskih lica za vrijeme rata od 1949. godine i pravila člana 4. stav 2. tačka a.

Dopunskog protokola I Ţenevske konvencije o zaštiti ţrtava meĎunarodnih oruţanih sukoba,

čime je kao saizvršilac izvršio krivično djelo ratnog zločina protiv civilnog stanovništva.534

Presudom prvostepenog suda Hondo Samir je nepravosnaţno osloboĎen optuţbi.535

Predmet

se trenutno nalazi u fazi glavnog pretresa pred apelacionim sudom.536

Tuţilaštvo za ratne zločine Srbije 9. aprila 2014. godine uputilo je optuţnicu Vijeću za

ratne zločine okruţnog suda u Beogradu protiv Čanković Mitra, drţavljanina Bosne i

Hercegovine, zbog osnovane sumnje da je za vrijeme meĎunarodnog oruţanog sukoba na

teritoriji Republike Bosne i Hercegovine, kao pripadnik vojske Republike Srpske, dana

19.09.1995. godine, tokom hapšenja i pritvaranja civila naselja Kijevo, opština Sanski Most,

od strane pripadnika srpske vojske, iz grupe uhapšenih civila, na uzvišenju zvanom Glavica, u

neposrednoj blizini naselja Kijevo, izdvojio oštećenog Bešić Ismeta, koga je od ranije

poznavao, nakon čega mu je oduzeo novčanik i ličnu kartu a potom sa udaljenosti od oko dva

532

Optuţnica protiv Crevar Marka od 05.03.2012. godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike

Srbije;http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2013_03_05_LAT.pdf , zadnji put gledano

26.3.2015.godine,1. 533

Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije, tabelarni prikaz ishoda svih

predmeta,http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/predmeti_lat.htm ,zadnji put gledano 26.3.2015. godine. 534

Optuţnica protiv Hondo Samira, od 17.05.2013.godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije;

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2013_05_17_LAT.pdf , zadnji put gledano 26.3.2015.

godine,1. 535

Ibid. 536

Ibid.


http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/predmeti_lat.htm


94

metra, u namjeri da ga liši ţivota, ispalio u njega najmanje tri hitca u predjelu glave i grudi,

nanijevši mu pritom višestruke prelome kostiju i baze lobanje i prelom donje vilice od kojih je

oštećeni Bešič Ismet odmah preminuo, čime je izvršio krivično djelo ratni zločin protiv

civilnog stanovništva.537

U ovom predmetu optuţnica je potvrĎena i uskoro se očekuje

početak glavnog pretresa.538

9.2.2. Univerzalna jurisdikcija u Republici Hrvatskoj

Odredbe koje ureĎuju materiju univerzalne jurisdikcije u hrvatskom pravu nalaze se u

slijedećim pravnim izvorima: Krivičnom zakonu539

, Zakonu o krivičnom postupku540

i

Zakonu o primjeni statuta MeĎunarodnog krivičnog suda i progon za krivična djela protiv

meĎunarodnog ratnog i humanitarnog prava.541

Krivični zakon propisuje uslove koji treba da

se ispune kako bi se njegove odredbe mogle primjenjivati na krivična djela koja su počinjena

u inostranstvu. Naime, Krivični zakon Republike Hrvatske navodi da se krivično

zakonodavstvo Republike Hrvatske primjenjuje na stranca koji izvan teritorije Republike

Hrvatske prema stranoj drţavi ili prema strancu počini krivično djelo za koje se po tom

zakonodavstvu moţe izreći kazna zatvora od pet godina ili teţa kazna, ako je djelo koje je

počinio kaţnjivo i prema zakonu drţave u kojoj je počinjeno, te ako je izručenje počinioca

zakonom ili meĎunarodnim ugovorom dopušteno ali do njega nije došlo.542

Na osnovu ovoga

moţemo zaključiti da je hrvatsko krivično zakonodavstvo usvojilo princip dvostruke

kaţnjivosti, te da u potpunosti usvaja princip aut dedere aut judicare (izručiti ili suditi). U

krivičnom zakonu Republike Hrvatske navodi se i to da sud ne moţe izreći teţu kaznu od one

koja je propisana zakonom drţave u kojoj je krivično djelo izvršeno.543

Krivični postupak se neće pokrenuti na osnovu načela univerzalne jurisdikcije, koje je

predviĎeno Krivičnim zakonom Republike Hrvatske, u slijedećim slučajevima:

1) ako je pravosnaţnom presudom izrečena kazna izvršena ili je u postupku izvršenja ili

više ne moţe biti izvršena prema zakonu drţave u kojoj je osoba osuĎena,

2) ako je počinilac u stranoj drţavi pravosnaţnom presudom osloboĎen ili mu je kazna

po zakonu drţave u kojoj je krivično djelo počinio oproštena,

3) ako se krivično djelo po zakonu drţave u kojoj je počinjeno progoni po prijedlogu ili

privatnoj tuţbi, a takav prijedlog ili tuţba nisu podneseni ili je nastupila zastara

progona.544

537

Optuţnica protiv Čanković Mitra od 09. aprila 2014. godine, Tuţilaštvo za Ratne zločine Republike

Srbije;http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2014_04_09_LAT.pdf ,26.3.2015.godine,1. 538

Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije, tabelarni prikaz ishoda svih predmeta, cit. 539

Krivični zakon Republike Hrvatske, Narodne novine Rebublike Hrvatske broj: 125/11 i 144/12. 540

Zakon o krivičnom postupku Republike Hrvatske, Narodne novine Republike Hrvatske broj:

152/08,76/09,80/11,121/11,91/12,143/12,56/13,145/13. 541

Zakon o primjeni statuta MeĎunarodnog krivičnog suda i progon za krivična djela protiv meĎunarodnog

ratnog i humanitarnog prava, Narodne novine Republike Hrvatske broj: 175/03,29/04,55/11,125/11. 542

Krivični zakon Repbulike Hrvatske,cit.,član 17., stav 1., 543

Ibid.,član 17. stav 2. 544

Ibid.,član 18. stav 2.


95

Na osnovu ovoga moţemo zaključiti da hrvatsko krivično zakonodavstvo poznaje

procesne smetnje za pokretanje krivičnog postupka na osnovu univerzalne jurisdikcije, a to

su: ne bis in idem, zastaru i amnestiju.

Krivični zakon Republike Hrvatske navodi da će se postupak po osnovu univerzalne

jurisdikcije pokrenuti samo u slučaju kada se počinitelj nalazi na teritoriju Republike

Hrvatske.545

Po krivičnom zakonodavstvu Hrvatske ne zastarijevaju krivična djela genocida, zločina

agresije, zločina protiv čovječnosti, ratnog zločina te druga krivična djela koja ne

zastarijevaju po principima meĎunarodnog prava.546

Osumnjičeni po zakonu o krivičnom postupku mora biti prisutan na glavnoj raspravi,

osim u posebnim situacijama kada je dopušteno suĎenje u odsutnosti. Naime, osumnjičeni

mora biti prisutan i tokom istrage jer tuţilac ne moţe podići optuţnicu dok ne ispita

osumnjičenog, osim u slučajevima u kojima tuţilac u optuţnici traţi da se suĎenje obavi u

odsutnosti.547

Zakon nalaţe da optuţeni mora biti prisutan tokom glavnog pretresa, osim u

slučaju kada postoje osobito vaţni razlozi da mu se sudi u odsutnosti, a nije moguće suĎenje u

stranoj drţavi ili nije moguće izručenje ili je optuţeni u bijegu ili nije dostiţan drţavnim

organima.548

Dakle, zakon o krivičnom postupku dopušta suĎenje u odsutnosti samo u gore

nabrojanim posebnim okolnostima. O tome da li će se odrţati suĎenje u odsutnosti odlučuje

sud, koji donosi rješenje o suĎenju u odsutnosti.549

Dakle, načelo univerzalne jurisdikcije u Republici Hrvatskoj je definisano preširoko, jer

se odnosi na sva krivična djela za koja je zaprjećena kazna zatvora u trajanju od pet godina ili

teţa kazna.

Prema trenutno dostupnim podacima Republika Hrvatska još uvijek nije procesuirala

niti jedan slučaj na osnovu načela univerzalne jurisdikcije.

545

Krivični zakon Repbulike Hrvatske,op.cit.94,član 18., stav 4. 546


Zakon o krivičnom postupku Republike Hrvatske,op.cit.94.,član 341., stav 1. 548


Ibid.,član 402., stav 4.

96

10. BOSNA I HERCEGOVINA

10.1. Univerzalna jurisdikcija u Bosni i Hercegovini

Ustav Bosne i Hercegovine550

daje mogućnost za primjenu univerzalne jurisdikcije na

teritoriji Bosne i Hercegovine, jer u Aneksu I na Ustav Bosne i Hercegovine su nabrojani

meĎunarodni dokumenti, čije se odredbe smatraju sastavnim djelom Ustava, te koji će se

direktno primjenjivati na teritoriji Bosne i Hercegovine. MeĎu tim nabrojanim dokumentima

tu su i Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida551

, Ţenevske konvencije I-

IV o zaštiti ţrtava rata te Dopunski protokoli I-II552

i Konvencija protiv mučenja i drugih

surovih, neljudskih ili poniţavajućih tretmana ili kaţnjavanja.553

Ove konvencije daju pravo a

i obavezu drţavama potpisnicama da vrše primjenu univerzalne jurisdikcije za krivična djela

koja su propisana ovim konvencijama (o čemu sam detaljnije pisao u poglavlju Univerzalna

jurisdikcija u meĎunarodnom pravu). Očito je da Bosna i Hercegovina ima po svom Ustavu

pravo i obavezu da vrši primjenu univerzalne jurisdikcije na krivična djela koja su sadrţana u

ovim konvencijama a to su: genocid, ratni zločini i mučenje.

Pored Ustavnih odredbi univerzalna jurisdikcija u bosanskohercegovačkom krivičnom

pravu regulisana je izričito u Krivičnom zakonu Bosne i Hercegovine,554

Zakonu o krivičnom

postupku Bosne i Hercegovine,555

Krivičnom zakonu Federacije Bosne i Hercegovine,556

Zakonu o krivičnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine,557

Krivičnom zakonu

Republike Srpske,558

Zakonu o Krivičnom postupku Republike Srpske,559

Krivičnom zakonu

Brčko Distrikta560

i Zakonu o krivičnom postupku Brčko Distrikta.561

Krivični zakon Bosne i

Hercegovine uspostavlja osnovno pravilo da krivično zakonodavstvo vaţi za svakoga ko na

teritorji Bosne i Hercegovine učini krivično djelo, ali ovo pravilo nije apsolutnog karaktera jer

postoje odreĎene kategorije lica u odnosu na koje se krivično zakonodavstvo ne primjenjuje

ili primijenjuje samo pod odreĎenim uslovima. Odredbe o univerzalnoj jurisdikciji u

550

Ustav Bosne i Hercegovine sadrţan je u Aneksu 4, Mirovnog plana za Bosnu i Hercegovinu,koji je potpisan

21. novembra 1995. godine., Trnka K., Ustavno pravo,drugo izmjenjeno i dopunjeno izdanje,op.cit.47.,103. 551

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida UN-a, op.cit.20. 552

Ţenevske konvencije o zaštiti ratnih zarobljenika, op.cit.20. 553

Konvencija protiv mučenja i drugih surovih, neljudskih ili poniţavajućih kazni i postupaka UN-a, op.cit.20. 554

Krivični zakon Bosne i Hercegovine,Sluţbeni glasnik Bosne i Hercegovine broj:

3/03,32/03,37/03,54/04,61/04,30/05,53/06,55/06,32/07 i 8/10. 555

Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine, Sluţbeni glasnik Bosne i Hercegovine broj:

03/03,32/03,36/03,26/04,63/04,13/05,48/05,46/06,76/06,29/07,32/07,53/07,76/07,15/08,58/08,12/09,93/09 i

72/13. 556

Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine, Sluţbene novine Federacije Bosne i Hercegovine broj:

36/03,37/03,21/04,69/04,18/05,42/10,42/11,59/14 i 76/14. 557

Zakon o krivičnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine,Sluţbene novine Federacije Bosne i

Hercegovine broj: 35/03,37/03,56/03,78/04,28/05,55/06,27/07,53/07,09/09,12/10,08/13 i 59/14. 558

Krivični zakon Republike Srpske,Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj:

49/03,108/04,37/06,70/06,73/10,1/12 i 67/13. 559

Zakon o krivičnom postupku Republike Srpske,Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj: 53/12. 560

Krivični zakon Brčko Distrikta,Sluţbeni glasnik Brčko Distrikta broj: 10/03,45/04,06/05,21/10 i 52/11. 561

Zakon o krivičnom postupku Brčko Distrikta,Sluţbeni glasnik Brčko Distrikta broj:

10/03,48/04,06/05,06/05,12/07,14/07,21/07 i 27/14.

97

Krivičnom zakonu Bosne i Hercegovnie omogućavaju da se krivično zakonodavstvo

primjenjuje prema strancu koji izvan teritorije Bosne i Hercegovine prema stranoj drţavi ili

prema njenom drţavljaninu počini krivično djelo za koje se po tom zakonodavstvu moţe

izreći kazna zatvora od pet godina ili teţa kazna.562

Identična odredba o univerzalnoj

jurisdikciji nalazi se i u Krivičnim zakonima, Federacije Bosne i Hercegovine,563

Republike

Srpske564

i Brčko Distrikta.565

Uslovi koji moraju biti zadovoljeni da bi se mogla primijeniti

univerzalna jurisdikcija u Bosni i Hercegovini su da se počinilac mora zateći na teritoriji

Bosne i Hercegovine i da ne bude izručen drugoj drţavi.566

Dakle, Bosna i Hercegovina u

potpunosti poštuje princip aut dedere aut judicare.

Bosna i Hercegovina je obavezna po krivičnom zakonu da primjenjuje svoje krivično

zakonodavstvo prema svakome ko izvan njezine teritorije počini krivično djelo koje je Bosna

i Hercegovina obavezna kaţnjavati prema propisima meĎunarodnog prava, meĎunarodnih ili

meĎudrţavnih ugovora.567

Osnov univerzalne jurisdikcije nalazi se u meĎunarodnim

obavezama svake zemlje da se bori protiv (teškog) kriminala bez obzira da li je on ili nije

direktno upravljen protiv nje, njenih dobara ili njenih graĎana. Iz navedenih odredbi vidi se da

je naše zakonodavstvo univerzalnu jurisdikciju postavilo veoma široko.

Naš zakonodavac nije izričito omogućio ograničenje da se u slučaju primjene

univerzalne jurisdikcije ne moţe izreći teţa kazna od kazne koja je propisana u zemlji u kojoj

je krivično djelo učinjeno iako ovo ograničenje proizilazi iz odredaba MeĎunarodnog pakta o

graĎanskim i političkim pravima,568

koji je sastavni dio Ustava Bosne i Hercegovine, bilo bi

bolje da je ovo ograničenje izričito istaknuto u Krivičnom zakonu Bosne i Hercegovine.

Dodatni uslovi za primjenu univerzalne jurisdikcije jeste primjena principa dvostruke

kaţnjivosti, odnosno da se krivično gonjenje moţe poduzeti ako je djelo propisano kao

krivično djelo u krivičnom zakonu zemlje gdje je počinjeno.569

Dakle, univerzalna jurisdikcija u Bosni i Hercegovini se moţe primjenjivati na veliki

broj krivičnih djela od običnih do meĎunarodnih krivičnih djela, što nije u skladu sa

shvatanjima stručnjaka meĎunarodnog prava i praksom drugih drţava, koje primijenjuju

univerzalne jurisdikcije dozvoljavaju samo za odreĎeni broj teških meĎunarodnih krivičnih

djela.

Zakonodavstvo Bosne i Hercegovine ne poznaje široku univerzalnu jurisdikciju (in

absentia). U prilog tome govore i odredbe Zakona o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine

562

Krivični zakon Bosne i Hercegovine,op.cit.96.,član 9. stav 4. 563

Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine,op.cit.96,član 13. stav 4. 564

Krivični zakon Republike Srpske, op.cit.96.,član 122. stav 2. 565

Krivični zakon Brčko Distrikta,op.cit.96.,član 13. stav 3. 566

Krivični zakon Bosne i Hercegovine,.cit.,član 9. stav 5. 567

Ibid., čaln 9.stav 1. tačka c. 568

MeĎunarodni pakt o graĎanski i političkim pravima iz 1966, op.cit.37.,član 15.,stav 1. 569

Krivični zakon Bosne i Hercegovine,cit.,član 210.

98

po kojem tuţilac ne moţe podići optuţnicu ako osumnjičeni nije bio ispitan570

, te se izričito

zabranjuje suĎenje u odsustvu.571

Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine propisuje da za krivično gonjenje i

izvršenje kazne ne zastarijeva za krivična djela genocida, zločina protiv čovječnosti te ratnih

zločina, kao ni za krivična djela za koja po meĎunarodnom pravu zastrajelost ne moţe

nastupiti.572

Univerzalna jurisdikcija je na isti način definisana u Federaciji Bosne i

Hercegovine, Republici Srpskoj i Brčko Distriktu Bosne i Hercegovine.

Prema dostupnim informacijama do sada u Bosni i Hercegovini se nije još postupalo po

načelu univerzalne jurisdikcije.

570

Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine,op.cit.96,član 225. 571


Krivični zakon Bosne i Hercegovine,op.cit.96.,član 19.

99

11.ZAKLJUČAK I PRJEDLOZI DE LEGE FERENDA

Geneza razvoja načela univerzalne jurisdikcije traje stotinama godina. Od svoje pojave

(ideje Huge Grociusa iz 1600. godine) pa do danas načelo univerzalne jurisdikcije nije našlo

mjesto koje zasluţuje u meĎunarodnom pravu, odnosno ovo načelo još uvijek nije formalno

postalo osnovni institut meĎunarodnog krivičnog prava. Načelo univerzalne jurisdikcije

počiva na humanim razlozima da svi počinioci najteţih meĎunarodnih krivičnih djela

odgovaraju za svoje postupke. Na meĎunarodnom nivou imamo nekoliko konvencija koje

implicitno predviĎaju primjenu univerzalne jurisdikcije za kršenje njihovih odredaba, no

meĎutim to nije dovoljno jer prilikom primjene univerzalne jurisdikcije dolazi do mnogih

pravnih praznina i poteškoća. Zbog toga su stručnjaci meĎunarodnog krivičnog prava na

konferenciji povodom razmatranja pitanja načela univerzalne jurisdikcije, koja je odrţana na

Univerzitetu Princenton donijeli jedan dokument pod nazivom „Princentonska načela o

univerzalnoj jurisdikciji“, koji bi trebao u budućnosti da preraste u meĎunarodnu konvenciju o

načelu univerzalne jurisdikcije.

U pozitivnom meĎunarodnom krivičnom pravu, kao što je rečeno, načelo univerzalne

jurisdikcije regulisano je sa nekoliko meĎunarodnih konvencija, koje implicitno dopuštaju

primjenu univerzalne jurisdikcije. Naime, u svim konvencijama se prednost daje prvo

izručenju pa tek onda ako to ne uspije moţe se primijeniti univerzalna jurisdikcija (načelo aut

dedere aut judicare).

U nedostatku meĎunarodne pravne regulative mnoge zemlje svijeta još uvijek se

suočavaju sa problemima koje donosi primijena univerzalne jurisdikcije. Nije tajna da većina

drţava izbjegava primjenu ovog plemenitog načela, kako zbog pravnih razloga (pravne

praznine) tako i zbog razloga ne narušavanja dobrih odnosa sa drţavom iz koje dolazi

počinilac. Najvaţniji pravni problemi koji se javljaju prilikom primjene univerzalne

jurisdikcije jesu na koja krivična djela primijeniti univerzalnu jurisdikciju, koje procesne

smetnje uzeti u obzir, te po kojem zakonu suditi. Kada drţave naiĎu na slučaj u kome moraju

primijeniti univerzalnu jurisdikciju, a u kome se javljaju pravne praznine one se onda počinju

oslanjati na Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji.

Kao što smo vidjeli iz predhodnih izlaganja, evropske zemlje su počele snaţnije da

primjenjuju načelo univerzalne jurisdikcije tek kada su počinjena teška meĎunarodna krivična

djela u oruţanom sukobu u bivšoj SFRJ. Pošto su se suočavale sa problemima oko primijene

univerzalne jurisdikcije, većina evropskih zemalja je donijela posebne zakone o

meĎunarodnim krivičnim dijelima u kojima je odreĎen vrlo mali broj najteţih meĎunarodnih

krivičnih djela na koja će se primjenjivati univerzalna jurisdikcija. Sve je to uraĎeno u duhu

princenotnskih načela koja nalaţu drţavama uspostavu univerzalne jurisdikcije samo za

najteţa krivična djela. U obrazloţenju ove odluke stoji da preširoko ureĎeno načelo

univerzalne jurisdikcije ne bi odgovaralo njegovoj osnovnoj svrsi, a to je da se kazne svi

počinioci najteţih meĎunarodnih krivičnih djela, bez obzira gdje se nalazili.

MeĎutim, zemlje u regionu, koje su nastale raspadom bivše SFRJ, su utvrdile preširoko

načelo univerzalne jurisdikcije. U svim zemljama regiona stoji skoro identična odredba u

krivičnim zakonima koja nalaţe drţavama da kaţnjavaju strance koji su počinili krivično

100

djelo prema stranoj drţavi, ako se za to krivično djelo moţe izreći kazna zatvora od pet

godina ili teţa kazna. Ovo daje mogućnost tuţiteljima da na osnovu načela univerzalne

jurisdikcije gone sve počinioce koji su počinili krivična djela za koja je zaprijećena kazna

zatvora od pet godina ili više. Ovakvo regulsanje zakonodavci su preuzeli iz Krivičnog

zakona bivše SFRJ, bez toga da su se dublje pozabavili ovim plemenitim načelom. Od svih

zemalja regiona jedino Republika Srbija ima specijalni zakon o krivičnim djelima koja su

počinjena u toku oruţanog sukoba u bivšoj SFRJ, koji joj daje posebnu univerzalnu

jurisdikciju. Ona se nije libila da pokreće i sudi počiniocima ratnih krivičnih djela na osnovu

univerzalne jurisdikcije. Od ostalih drţava regije niti jedna drţava nije postupala po načelu

univerzalne jurisdikcije.

Univerzalna jurisdikcija u Bosni i Hercegovini je ureĎena na skoro isti način kao i

univerzalna jurisdikcija u drţavama regije. Dakle, i u Bosni i Hercegovini se za primijenu

univerzalne jurisdikcije traţi da je za počinjeno krivično djelo zaprijećena kazna zatvora od

pet godina ili više. Ovako ureĎeno načelo univerzalne jurisdikcije je preširoko, jer tuţioci

moraju da, po principu legaliteta, gone na osnovu univerzalne jurisdikcije sve one koji su

počinili krivična djela za koja je zaprijećena kazna zatvora od pet godina ili više. U ovu

skupinu spadaju mnoga obična krivična djela, pa tako tuţilac koji postupa po načelu

univerzalne jurisdikcije moţe da nepotrebno izazove pogoršanje odnosa izmeĎu Bosne i

Hercegovine i zemlje gdje je to obično krivično djelo počinjeno.

Kako vidimo univerzalna jurisdikcija u bosanskohercegovačkom krivičnom

zakonodavstvu je preširoko utvrĎena i odnosi se na sva krivična djela za koja je propisana

kazna zatvora od pet godina ili više. Ovako propisana univerzalna jurisdikcija nije u skladu sa

meĎunarodnim dokumentima i praksom drugih evropskih drţava. Zbog toga predlaţem da se

odredbe o univerzalnoj jurisdikciji, koje se nalaze u stavovima 4. i 5. člana 9. Krivičnog

zakona Bosne i Hercegovine izdvoje u poseban član koji će se odnositi samo na univerzalnu

jurisdikciju. Dakle, predlaţem da se izmjenama i dopunama Krivičnog zakona Bosne i

Hercegovine brišu stavovi 4. i 5. člana 9., te da se iza člana 9., doda novi član 9a. Koji bi

glasio ovako: „

Univerzalna jurisdikcija

Član 9a.

(1) Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine primjenjuje se prema strancu koji izvan

teritorije Bosne i Hercegovine počini neko od sljedećih teških meĎunarodnih krivičnih

djela: 1) Genocid (član 171.), 2) Zločini protiv čovječnosti (član 172.), 3) Ratni zločin

protiv civilnog stanovništva (član 173.), 4) Ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika

(član 174.), 5) Ratni zločin protiv zarobljenika (član 175.), 6) Organiziranje grupe

ljudi i podstrekivanje na učinjenje krivičnog djela genocida, zločina protiv čovječnosti

i ratnih zločina (član 176.), 7) Zasnivanje robskog odnosa i prijevoz osoba u robskom

odnosu (član 185.), 8) Trgovina ljudima (član 186.), 9) Mučenje i drugi oblici

surovog,nečovječnog i poniţavajućeg postupanja (član 190.), 10) Uzimanje talaca

(član 191.), 11) Neovlašteno pribavljanje i raspolaganje nuklearnim materijalom (član

194.), 12) Neovlašteni promet opojnim drogama (član 195.), 13) Piratstvo (član 196.),

101

14) Otmica zrakoplova ili broda ili zauzimanje fiksne platforme (član 197.), 15)

Ugroţavanje sigurnosti zračne ili morske plovidbe ili fiksnih platformi (član 198.),

16) Terorizam (član 201.), 17) Finansiranje terorističkih aktivnosti (član 202.),

18) Javno podsticanje na terorističke aktivnosti (član 202a.), 19) Vrbovanje radi

terorističkih aktivnosti (član 202b.), 20) Obuka za izvoĎenje terorističkih aktivnosti

(član 202c.), 21) Organiziranje terorističke grupe (član 202c.)

(2) Krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine iz stava (1) ovog člana primijenit će se

samo u slučaju ako se počinilac, nekog od krivičnih dijela nabrojanih u stavu (1) ovog

člana, zatekne na teritoriji Bosne i Hercegovine i ako ne bude izručen drugoj drţavi.

(3) Sud prilikom odmjeravanja kazne za počinioca krivičnog djela iz stava (1) ovog člana

ne moţe izreći teţu kaznu od kazne koja je propisana zakonom u zemlji u kojoj je

krivično djelo počinjeno.

(4) Prilikom primjene krivičnog zakona Bosne i Hercegovine iz stava (1) ovog člana

imuniteti počinilaca neće se uzeti u obzir.

(5) Bilo koja amnestija koja je data za krivična djela iz stava (1) neće se uzeti u obzir

prilikom primjene krivičnog zakona Bosne i Hercegovine iz stava (1).

(6) Krivična djela nabrojana u stavu (1) ovog člana nezastarijevaju.

(7) Ako je osumnjičeni iz stava (1), za neko od nabrojanih teških meĎunarodnih krivičnih

djela već ranije pravosnaţnom odlukom suda optuţen ili osloboĎen optuţbi za ta

krivična djela, primjena krivičnog zakonodavstva iz stava (1) neće biti moguća, osim u

slučaju da se dokaţe da je ta odluka suda donesena na osnovu fiktivnog

procesuiranja.“

Prvim stavom prijedloga ovog člana suţava se obim primjene univerzalne jurisdikcije.

To je učinjeno iz razloga što se trenutnim krivičnim zakonodavstvom Bosne i Hercegovine

omogućava primjena univerzalne jurisdikcije na sva krivična djela za koja je zaprijećena

kazna zatvora od pet godina ili više. MeĎutim, to nije u skladu sa meĎunarodnim standardima

i praksom evropskih drţava. Bosna i Hercegovina je, kao i ostale drţave koje su nastale

raspadom bivše SFRJ, olako bez dubljeg proučavanja univerzalne jurisdikcije preuzela

odredbe o univerzalnoj jurisdikciji iz krivičnog zakonodavstva bivše SFRJ. Tim odredbama

omogućava se primjena univerzalne jurisdikcije na stranca koji je osumnjičen da je počinio

krivično djelo za koje je zaprijećena kazna zatvora od pet godina ili više. Na osnovu toga

drţave mogu da krivično gone počinioce krivičnih djela za koje je zaprijećena kazna zatvora

od pet godina ili više, dakle mogu da gone počinioce za širok spektar krivičnih djela. Pa na

osnovu toga moţe doći do pokretanja postuka za obična krivična djela za čije procesuiranje je

najzainteresvoanija drţava u kojoj je krivično djelo počinjeno ili drţava čiji je počinilac

drţavljanin, što moţe izazvati poremećaj odnosa izmeĎu tih drţava. Princentonska načela o

univerzalnoj jurisdikciji, koja su sačinjena sa svrhom rješavanja pravne praznine o pitanju

univerzalne jurisdikcije, izričito navode da se univerzalna jurisdikcija treba primjenjivati

samo na najteţa meĎunarodna krivična djela. Mnoge drţave su postupile u skladu sa

Princentosnkim načelima o univerzalnoj jurisdikciji, te su izmjenama i dopunana svog

krivičnog zakonodavstva suzile primjenu univerzalne jurisdikcije samo na najteţa

102

meĎunarodna krivična djela. Kako smo u predhodnom izlaganju vidjeli to su učinile Austrija,

Belgija, Njemačka, Španija i Velika Britanija.

Zbog toga predlaţem da se izmjenama i dopunama krivičnog zakona Bosne i Hercegovine

odrede taksativno najteţa meĎunarodna krivična djela na koja će se primjenjivati univerzalna

jurisdikcija.

Stavom dva prijedloga ovog člana na jasan način se govori da Bosna i Hercegovina ne

priznaje široku univerzalnu jurisdikciju (tzv. in absentia, u odsustnosti). Dakle po ovom stavu

Bosna i Hercegovina će da primjenjuje samo usku (uslovnu) univerzalnu jurisdikciju. Da bi se

primijenila univerzalna jurisdikcija trebaju se kumulativno ispuniti dva sljedeća uslova: da je

osumnjičeni prisutan na teritoriji Bosne i Hercegovine i da on ne bude izručen drugoj drţavi.

Zbog toga što naš pravni sitem ne poznaje institut suĎenja u odsutnosti traţi se da se

osumnjičeni nalazi na teritoriji Bosne i Hercegovine. Drugi uslov je odreĎen zbog toga što

drţava gdje je počinjeno krivično djelo ili drţava drţavljanstva počinioca ili ţrtve ima više

interesa da procesuira tog počinioca, te da je tim drţavama lakše provesti krivični postupak iz

razloga što im je lakše doći do dokaznog materijala. Dakle, samo u slučaju da se osumjičeni

nalazi na prostoru Bosne i Hercegovine i ne bude izručen drugoj drţavi moţe se primijeniti

univerzalna jurisdikcija.

Stav tri prijedloga ovog člana donešen je zbog toga što po principu pravičnosti ne bi

bilo opravdano da se počiniocu krivičnog djela na kojeg se primjenjuje univerzalna

jurisdikcija izriče veća kazna od kazne koja je za to krivično djelo propisana u drţavi u kojoj

je krivično djelo počinjeno.

Stavom četiri prijedloga ovog člana predviĎeno je da se ne priznaje procesna smetnja

imuniteta u slučaju primjene univerzalne jurisdikcije. Naime, većinu najteţih meĎunarodnih

krivičnih djela najčešće čine osobe koje se nalaze na visokim drţavnim poloţajima, pa se

zbog toga te osobe ne mogu procesuriati jer su zaštićene imunitetom od krivičnog gonjenja.

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji navode da zvanična pozicija osobe, bilo da se

radi o šefu drţave ili vlade, ili odgovornom vladinom sluţbeniku, neće tu osobu osloboditi od

krivične odgovornosti niti ublaţiti kaznu.

Stavom pet prijedloga ovog člana predviĎeno je da se ne priznaje procesna smetnja

amnestije u slučaju primjene univerzalne jurisdikcije. Amnestije su najčešće politički

motivirani akti kojima se nastoji zaštiti vladajuća struktura unutar jedne drţave. Zbog toga

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji navode da primjena univerzalne jurisdikcije

na najteţa meĎunarodna krivična djela neće biti spriječena amnestijama koje su nespojive sa

meĎunarodnim pravnim obavezama drţave koja ih daje.

Stavom šest prijedloga ovog člana predviĎeno je da sva krivična djela na koja se

primjenjuje univerzalna jurisdikcija ne zastarijevaju. MeĎunarodne konvencije su za neka

najteţa meĎunarodna krivična djela predvidjele da ona ne zastarijevaju. Zbog same svrhe

univerzalne jurisdikcije, da počinioci najteţih meĎunarodnih krivičnih djela budu procesuirani

103

i kaţnjeni od strane bilo kojeg suda u svijetu, smatram da je potrebno da sva krivična djela na

koja se primjenjuje univerzalana juridsidkcija ne podlijeţu zastari.

Stavom sedam prijedloga ovog člana predviĎeno je da se procesna smetnja ne bis in

idem prilikom primjene univerzalne jurisdikcije prihvati uz mogućnost pobijanja te procesne

smetnje ako se podnesu dokazi da je sudska odluka donesena na osnovu fiktivno provedenog

postupka. Ovakvu formulaciju sadrţe i Princentoska načela o univerzalnoj jurisdikciji koja

navode da prilikom primjene univerzalne jurisdikcije drţava ili njena tijela će osigurati da

osoba koja je subjekt krivičnog procesa neće biti izloţena višestrukom procesuiranju ili

kaţnjavanju za isto krivično djelo za koje su izvršeni raniji krivični procesi ili drugi procesi

odgovornosti u dobroj vjeri i u skladu sa meĎunarodnim normama ili standardima, laţna

procesuiranja ili takve kazne koje su rezultat presude ili drugih procesa odgovornosti neće

potpadati pod opseg ovog načela.

Ovako zakonski odreĎena univerzalna jurisdikcija usklaĎena je sa svim meĎunarodnim

dokumentima i sa praksom evropskih drţava. Dakle, ovim dopunama Krivičnog zakona

Bosne i Hercegovine znatno bi se smanjio obim primjene univerzalne jurisdikcije i to samo na

teška meĎunarodna krivična djela. Primjena univerzalne jurisdikcije bi i dalje bila uslovljena

kumulativnim ispunjenjem sljedećih uslova da se osumnjičeni zatekne na teritoriji Bosne i

Hercegovine i da on ne bude izručen drugoj drţavi. Zbog razloga pravičnosti i humanosti

uvodi se to da sud prilikom primjene univerzalne jurisdikcije ne moţe osumnjičenom izreći

teţu kaznu od kazne koja je propisana zakonom u zemlji u kojoj se krivično djelo dogodilo.

Imuniteti, kao procesna smetnja pokretanju krivičnog postupka, se prilikom primjene

univerzalne jurisdikcije neće uvaţavati. Opravdanje za to jeste da većinu teških meĎunarodnih

krivičnih djela čine osobe koje se nalaze na visokim drţavnim poloţajima, pa bi uvaţavanje

imuniteta kao procesne smetnje bilo u suprotnosti sa idejom zbog koje je univerzalna

jurisdikcija i nastala. Zbog sličnih razloga i procesna smetnja amnestije neće se uzimati u

obzir prilikom primjene univerzalne jurisdikcije. OdreĎeno je da krivična djela na koja se

primjenjuje univerzalna jurisdikcija ne zastarijevaju, to je učinjeno zbog teţine ovih krivičnih

djela, te zbog toga što njihove posljedice pogaĎaju čitavo čovječanstvo. Ranija presuda u tom

predmetu smatrat će se procesnom smetnjom pokretanju postupka na osnovu univerzalne

jurisdikcije, osim u slučaju ako se dokaţe da su krivični postupci u drugim drţavama voĎeni

fiktivno s ciljem da se osumnjičeni oslobodi odgovornosti.

Ovo je najbrţi način da Bosna i Hercegovina uskladi svoju univerzalnu jurisdikciju sa

meĎunerodnim standardima i praksom evropskih drţava. U doglednom periodu treba teţiti da

se donese lex specialis zakon o primjeni univerzalne jurisdikcije na teška meĎunarodna

krivična djela. Razlozi za donošenje posebnog zakona po ovom pitanju su: da se na lakši

način odrede teška meĎunarodna krivična djela koja bi Bosna i Hercegovina bila duţna

kaţnjavati po univerzalnoj jurisdikciji, da se riješe sve pravne praznine koje su prisutne u

regulisanju ove materije, te da se: tuţioci, sudije, advokati, pravnici i ostala javnost, upoznaju

104

sa univerzalnom jurisdikcijom, koja će u budućnosti biti sve više osnova za pokretanje i

voĎenje krivičnih postupaka.

105

LITERATURA:

Akchurst,Michael.“Jurisdiction in International Law“, 46. British Year Book of International

Law,( 1973).

Althoff,Nina,Denise Bentele,Leonie von Braun,Friedrich Frank,Anna von Gall i Nils Geissler.

„Germany End Impunity Through Universal Jurisdiction“, Amnesty International

Publications,( 2008).

Ambos,Kai.“Prosecuting Guantanamo in Europe: Can and Shall the Masterminds of the

„Torture Memos“ be held Criminally Responsible on the Basis of Universal Jurisdiction“, 42.

Case Western Journal of International Law,(2009).

Antonio Kaseze,Antonio.MeĎunarodno krivično pravo. prevod Obrad Račić. Beograd:

Beogradski centar za ljudska prava,2005.

Bantekas,Ilias i Susan Nash.International Criminal Law, London:Routledge-Cavendish,2007.

Baker,Stephen “Universal Jurisdiction: How universal is it?A Sudy of Competing Theories“,

The Palestine Yearbook of International Law,(2003).

Bassiouni,Mohammed C. International Criminal Law, 1. Izd. New York: Transnational

Publishers Inc.,1999.

Bassiouni,Mohammed C.“ Universal Jurisdiction for International Crimes: Historical

Perspectives and Contemporary Practice“, Virginia Journal of International Law Association,

(2001).

Bassiouni,Mohammed C.“General Principles of International Law“, Michigan Journal of

International Law,,(1990).

Bassiouni,Mohammed C. “Universal Jurisdiction for International Crimes:

Historical,Perspectives and Contemporary Practice“, Virginia Journal of International

Law,(2001).

Bassiouni,Mohammed C.“Crimes Against Humanity:The Need for a Specialized

Convention“, 31. Columbia Journal of Transnational Law,(1994).

Beccaria,Cesare. An Essay on Crimes and Punishments, London: F. Newberry Press,1983.

Benevides,Luis“The Universal Jurisdiction Principle: Nature and Scope“, Amario Mexicano

Derecho Internacional, (2001).

106

Bottini,Gabriel.“Universal Jurisdiction After the Creation of International Criminal Court“,

New York Universsity Journal of International Law and Politics, vol.36.,(2004).

Boyd,Lee „Universal Jurisdiction and Structural Reasonableness“, Texas International Law

Journal, (2009).

Brown,Bartram S.“ Evolving of Universal Jurisdiciton“, New England Law Review (2001).

Broomhall,Benjamin.„Towards the Development of an Effective System of Universal

Jurisdiction for Crimes Under International Law“, 35 New England Law Review,(2005).

Cassell,Douglass W.“Universal Jurisdiction: The duty of states to enact and enforce

legislation“, Amnesti International Publications, (2007).

Cowles,Willard B.“Universality of Jurisdiction Over War Crimes“, 33 California Law

Review, (2000).

Creyer,Robert,Hakan Friman,Darryl Robinson i Elizabeth Wilmshurst. An Introduction to

International Criminal Law and Procedure,Cambridge: Cambridge University Press, 2009.

Cvjetko,Boţica,Anita Kurtović Mišić,Davor Krapac i Zlata DorĎević..,“Puni prikaz diskusije

na XVII. MeĎunarodnom kongresu za kazneno pravo,Peking,12-19 septembar 2004.

Godine“,Hrvatski ljetopis za kazneno pravi i praksu,Vol. 12,br.1.,(2005).

Ferstman,Carla.“Ending Impunitiy in the United Kingdom for genocide,crimes against

humanity,war crimes,torture and other crimes under International law“,Redress

publications,(2008).

Golabek,Michal.“Universal Jurisdiction in the European Union“, Redress

Publications,(2010).

Gomien,Donna.Priručnik Europska konvencija o ljudskim pravima,prevod Sanja Barić.

Zadar:Pravni fakultet Sveučilišta u Rijeci,2007.

Gomien,Donna,David John Haris i Leo Zwaak. Law and Practice of the European Court on

Human Rights and the European Social Charter, Strasbourg.Paris:Council of Europe

Publishing,1996.

Grotius,Hugo. The Law of War and Peace, prevod Louise R. Loomis. London:Plexus

Publishing, 1987.

Harris,David J. Cases and Materials on International Law , 6. izd. London:Hesperus Press,

2005.

107

Harvey ,Caroline.“The Prosecution of Crimes of War Committed in the Former Yugoslavia:

A Critical Analysis of the Role of the National Courts of Selected European States“, Military

Law & Law of War Review,Vol.41,(2002).

Henzelin,Marc.“Universal Jurisdcition“, European Criminal Bar Association, (2009).

Horvatić,Ţeljko. Riječnik kaznenog prava ,Zagreb:Pravni fakultet Zagreb,2002.

Howkins,Darren. „Universal Jurisdiction to Human Rights From Legal Principle to Limited

Reality“, Global Governance, vol.9.,(2003).

Hrţenjak,Juraj. MeĎunarodni i evropski dokumenti o ljudskim pravima. Čovjek i njegove

slobode u pravnoj državi.Zagreb:Informator,1992.

James L. Brierly, “The Lotus Case ( 1928)“, 44 Law Quarterly Review (2000).

King,Henry T. „Universal Jurisdiction: Myths, Realities and Prospects-The Nuremberg

Precedent“, 35 New England Law Review, (2001).

Kontorovich ,Eugene.“A Positive Theory of Universal Jurisdiction“, 80 Notre Dame Law

Review, (2004).

Kontorovich,Eugene“The Piracy Analogy: Modern Universal Jurisdiction`s Hollow

Fundation“,George Mason University School of Law,(2003).

Lafontaine,Fannie „No Amnesty or Statute of Limitations for Enforced Disappearense: The

Sandoval case before the supreme Court of Chile“, Journal of International Criminal Justice

,(2005).

Mahmutaović,Dţevad i Mahir Muharemović,ured. Monumenta Srebrenica, istraživanja,

dokumenti, svjedočanstva – Srebrenica kroz minula stoljeća . Tuzla, J.U. Zavod za zaštitu i

korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeĎa Tuzlanskog kantona, 2013

McKay,Fiona.“Universal Jurisdiction in Europe: Criminal prosecutions in Europe since 1990

for war crimes,crimes against humanity,torture and genocide“, Redress Publications,(1999).

Meron,Theodor.“International Criminalization of Internal Atrocities“, American Journal of

International Law,(1995).

Morris,Madeleine H. „Universal Jurisdiction in a Divided World: Conference Remarks“, 35

New England Law Review, (2001).

Morrison,Diane i Justus Reid Weiner. „Curbing Enthusiasm for Universal Jurisdiction“,

Berkeley Journal of International Law vol.4,(2007).

O`Keefe,Roger. „Universal Jurisdiction: Clarifying the Basic Concept“,Journal of

International Criminal Justice, (2004).



108

Paul,Alexis.“The Proper Law of the Crime in International Law Revised“, 9. Nottingham Law

Journal, (2000).

Pavišić,Berislav.Krivični zakon Republike Hrvatske, bilješke-literatura-sudska praksa,

Zagreb:Informatror, 1993.

Philippe,Xavier. „The Principles of Universal Jurisdiction and complementarity : How do the

two principles intermesh?“, European Journal of International Law,( 2010).

Piranio,Christopher Arias.“Universal Jurisdiction: A Preliminary Survey of legislation around

the world“, Amnesty International Publications,(2011).

Rabinovitch,Ryan.“Universal Jurisdiction in Absentia“, Fordham International Law

Journal,vol 28.,(2005).

Randall,Kenneth C. „Universal Jurisdiction Under International Law“, 66 Texas Law Review,

(1998).

Rubin,Alfred.“TheLaw ofPiracy“,Naval War College Press Newport, (1998).

Rydberg von der Sluis,Asa.“Extraterritorial Jurisdiction in the European Union: A study of

the Laws and Practice in the 27 Member States of the European Union“, Redress

Publications, (2010).

Sadat,Leila Nadya.„Universal Jurisdiction: Myths,Realities and Prospects: Redefining

Universal Jurisdiction“, 35 New England Review (2001).

Srzentić,Nikola,Aleksandar Stajić i Ljubiša Lazarević,Krivično pravo Socijalističke

federativne republike Jugoslavije-Opšti deo,Beograd:Savremena Administracija,1978.

Stahn,Carsten. „Complementarity, Amnesties and Alternative Forms of Justice: some

Interpretative Guidelines for International Criminal Court“, Journal od International Criminal

Justice,(2005).

Steiner,Henry J. i Philip Alston, International Human Rights in Context, Law, Politics,

Morals. Oxford:Oxford University Press,1996.

Summers,Mark. „The International Court of Justice´s Decision in Congo v. Belgium: How

has it affected the Development of a Principle of Universal Jurisdiction that would obligate all

States to prosecute War Criminals?“, Boston University International Law Journal, (2003).

Trnka,Kasim. Ustavno pravo,drugo izmjenjeno i dopunjeno izdanje. Sarajevo:Fakultet za

javnu upravu Sarajevo,2000.

Vendermee,David.“Prosecuting International Crimes in Belgium“, Journal of International

Criminal Justice, (2005).

109

Vervale,John.“The transnational ne bis in idem principle in the EU. Mutual recognition and

equivalent protection of Human Rights“, Utrecht Law Review, Vol.1,(2005).

Wedgwood ,Ruth.“Augusto Pinochet and International Law“, Yele Law School, (2005).

Wilson,Richard. „Spanish Criminal Prosecutions use International Humman Rights Law“,

Virginia Journal of International Law, (1996).

Wodsworth,Christine. „Spain`s Universal Jurisdiction Law“, Toronto Law Journal,(2012).

Pravni propisi i sudska praksa:

Krivični zakon Velike Britanije (Offences Against the Person Act 1861), Legislation.gov.uk;

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Vict/24-25/100/contents ,zadnji put gledano

5.4.2015.godine

Krivični zakon Švedske (Sweden Criminal Code), Government Offices of Sweden;

http://www.government.se/content/1/c6/02/77/77/cb79a8a3.pdf ,zadnji put gledano

5.4.2015.godine

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu otvorenog mora iz 1958.godine (Convention on the

High Seas), United Nation Treaty Collection

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXI-

2&chapter=21&lang=en , zadnji put gledano 2.3.2015.gdoine.,

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu mora iz 1982.godine ( Convention on the Law of the

Sea),. United Nation Treaty Collection:

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=TREATY&mtdsg_no=XXI~6&chapt

er=21&Temp=mtdsg3&lang=en , zadnji put gledano 2.3.2015.godine,

Statut MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju, Statute of United Nations

International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia ,

http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf ,zadnji put

gledano 29.3.2015.

Rimski statut stalnog MeĎunarodnog krivičnog suda usvojen je 17.7. 1998.godine,

Interntional Criminal Court –Rome Statute: http://www.icc-cpi.int/nr/rdonlyres/ea9aeff7-

5752-4f84-be94-0a655eb30e16/0/rome_statute_english.pdf ,zadnji put gledano

29.3.2015.godine.

Konvencija Ujedinjenih Nacija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida iz 1948.godine

(Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide), United Nation


http://www.government.se/content/1/c6/02/77/77/cb79a8a3.pdf





http://www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_sept09_bcs.pdf



110

Treaty Collection:

https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-

1&chapter=4&lang=en ,(zadnji put gledano 1.3.2015.godine)

Konvencija Ujedinjenih Nacija o pravu meĎunarodnih ugovora iz 1969.godine (Viena

Convention on the Law of Treaties), United Nation Treaty Collection:

https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?&src=TREATY&mtdsg_no=XXIII~1&chap

ter=23&Temp=mtdsg3&lang=en , zadnji put gledano 31.3.2015.godine

Zakon o grubom kršenju meĎunarodnih humanitarnih prava Belgije iz 1993.godine (Act of

Concerning and Punishment of Grave Breaches of International Humanitarian Law), UNHCR

The UN Refugee Agency: http://www.refworld.org/docid/3ae6b5934.html , zadnji put

gledano 31.3.2015.godine.

Izmjene i dopune zakona o grubom kršenju meĎunarodnog humanitarnog prava Belgije iz

2003.godine(Act of Concerning and Punishment of Grave Breaches of International

Humanitarian Law), UNHCR The UN Refugee Agency:

http://www.refworld.org/docid/3ae6b5934.html , zadnji put gledano 31.3.2015.godine,

Statut MeĎunarodnog vojnog tribunala u Nirnbergu (Charter of the International Military

Tribunal) , Yale Law School. Lillian Goldman Law Library,

http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp ,zadnji put gledno 1.4.2015.godine.,

MeĎunarodni pakt o graĎanski i političkim pravima iz 1966, Ministarstvo za ljudska prava i

izbjeglice Bosne i Hercegovine; http://www.mhrr.gov.ba/PDF/medunarodniPakt%20B.pdf ,

zadnji put gledano 28.03.2015.godine,član 15.,stav 1.

Pravila o postupku i dokazivanju MeĎunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugosalviju

usvojena su 11.februara 1994.godine.,United Nations International Criminal Tribunal for the

former Yugoslavia,


, zadnji put gledano 1.4.2015.godine.

Presuda MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DRC Kongo protiv Belgije(Case concerning

the arrest warrant of 11 april 200 (DRC v Belgium) Judgment of 14 February 2002),14

Februar 2002, International Court of Justice; http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8126.pdf

,zadnji put gledano 1.4.2015.godine, 14.

Odluka o donošenju privremenih mjera MeĎunarodnog suda pravde u slučaju DR Konog

protiv Belgije (Arrest Warrant of 11.april 2000 (DRC v Belgium), Provisional Measures),

8.decembar 2000.godine,International Court of Justice; http://www.icj-







http://avalon.law.yale.edu/imt/imtconst.asp

http://www.mhrr.gov.ba/PDF/medunarodniPakt%20B.pdf




111

cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&case=121&code=cobe&p3=4 ,zadnji put gledano

1.4.2015.godine,

Izdvojeno mišljenje predsjednika sudskog vijeća sudije Gilberta Gullaume-a (Arrest Warrant

of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Separate opinion of President Guillamue),International

Court of Justice; http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8128.pdf ,zadnji put gledano

1.4.2015.godine

Izdvojeno mišljenje sudije Christine Van den Wyngaert (Arrest Warrant of 11.april 200 (DRC

v Belgium) (Dissenting opinion of Judge Van den Wyngaert), International Court of Justice,

http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8144.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine

Deklaracija sudije Raymond-a Ranjeva (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium)

(Declaration of Judge Ranjeva), International Court of Justice, http://www.icj-

cij.org/docket/files/121/8132.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine.

Izdvojeno mišljenje sudije Francisco Razeka(Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v

Belgium) (Separate opinion of Judge Rezek), International Court of Justice, http://www.icj-


Zajedničko izdvojenom mišljenje sudija Rosalyn Higgins, Pieter Kooijmans i Thomas

Buergenthal (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium) (Joint Separate Opinion of

Judges Higgins, Kooijmans and Buergenthal),International Corut of Justice, http://www.icj-

cij.org/docket/files/121/8136.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine

Izdvojeno mišljenje sudije Shigeru Ode (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v Belgium)

(Dissenting opinion of Judge Oda), International Court of Justice, http://www.icj-


Izdvojeno mišljenje sudije Abdula G. Korome (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v

Belgium) (Separate opinion of Judge Koroma), International Court of Justice, http://www.icj-


Izdvojeno mišljenje sudije Awn Al-Khasawneh (Arrest Warrant of 11 April 2000 (DRC v

Belgium) (Dissenting opinion of Judge Al-Khasawneh), International Court of Justice,

http://www.icj-cij.org/docket/files/121/8140.pdf ,zadnji put gledano 1.4.2015.godine.

UN-ova Konvencija o nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti iz

1968.godine , United Nations Treaty Collection

















112

Europsku konvenciju o nezastarijevanju zločina protiv čovječnosti i ratnih zločina iz

1974.godine, Council of Europe:

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=082&CM=1&DF=&CL=EN

G

Saţetak presude u predmetu Tuţilac protiv Furundţije: International Criminal Tribunal of the

Former Yugoslavia:

http://www.icty.org/x/cases/furundzija/tjug/bcs/981210_summary_bcs.pdf , (zadnji put

gledano 25.2.2015.godine)

Europska konvencija o izručenju (ekstradiciji), Strazbur 13.12.1957., Council of

Europe,Treaty Office:

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=024&CM=8&DF=&CL=EN

G , zadnji put gledano (25.02.2015.godine)

Princentonska načela o univerzalnoj jurisdikciji., Princenton University, Woodrow Wilson

School of Public and International Affairs,University Center of Human Values:

https://lapa.princeton.edu/hosteddocs/unive_jur.pdf (zadnji put gledano 25.2.2015.godine)

Konvencija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina genocida UN-a (Convention on the

Prevention and Punishment of the Crime of Genocide),donešena je na generalnoj sjednici

Skupštine UN-a, koja se odrţala 8.decembra 1948. godine u Parizu, a stupila je na snagu 12.

Januara 1951. godine. Ovu konvenciju do sada je ratificiralo 187 drţava, meĎu kojima je i

Bosna i Hercegovina koja je ovu konvenciju ratificirala 29.decembra 1992.godine.

Informacije i tekst konvencije dostupni su na:


1&chapter=4&lang=en (zadnji put gledano 1.3.2015.godine)

Konvencija Ujedinjenih Nacija o sprječavanju i kaţnjavanju zločina apartheida iz

1973.godine (International Convention on Suppression and Punishment of the Crime of

Apartheid), United Nation Treaty Collection:


7&chapter=4&lang=en (zadnji put gledano 1.3.2015.godine)

Konvencija protiv mučenja i drugih surovih,neljudskih ili poniţavajućih kazni i postupaka iz

1984.godine (Convention against Torture and Other Cruel,Inhuman or Degrading Treatment

or Punishment) United Nation Treaty Collection, :


9&chapter=4&lang=en (zadnju put gledano 1.3.2015.godine)

Ţenevske konvencije iz 1949.godine, International Committee of the Red Cross :

https://www.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/vwTreaties1949.xsp , zadnji put gledano

3.3.2015.godine



http://www.icty.org/x/cases/furundzija/tjug/bcs/981210_summary_bcs.pdf



https://lapa.princeton.edu/hosteddocs/unive_jur.pdf







https://www.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/vwTreaties1949.xsp

113

Ustav Austrije (Osterreichische Bundesverfassung) iz 1920.godine, izmjene i dopune pretrpio

je 1945. Godine i 2009. godine., Constitute Project,

https://www.constituteproject.org/constitution/Austria_2009.pdf , zadnji put gledano

4.4.2015.godine, .

Krivični zakon Austrije (Stratgesetzbuch-StGB) donešen 23. Januara 1974.godine, izmjene i

dopune:

1984,1987,1988,1989,1991,1993,1994,1996,1997,1998,2000,2001,2002,2004,2007,2009,201

0 i 2011.godine, Legislationline: http://www.legislationline.org/documents/section/criminal-

codes , zadnji put gledno 4.4.2015.godine.,

Ustav Njemačke ( Grundgesetz) iz 1949.godine, izmjene i dopune pretrpio 1990.godine,

Constitute Project, http://www.constitution.org/cons/germany.txt , zadnji put gledano

4.4.2015.godine,.

Zakon o krivičnim djelima protiv meĎunarodnog prava Njemačke (Volkerstrafgesetzbach)

koji je donesen 30. juna 2002.godine, IUSCOMP, The Comparative Law Society,

http://www.iuscomp.org/gla/statutes/VoeStGB.pdf ,zadnji put gledano 4.4.2015.godine.

Krivični zakon Njemačke (Strafgesetzbuch) od 12.novembra 1998.godine, izmjene i dopune

pretrpio je 2009.godine, Legislationline;

http://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes , zadnji put gledano

4.4.2015.godine.

Zakon o sudovima Njemačke (Gerichtsverfassungsegsetz) iz 1975.godine,izmjene i dopune

pretrpio 2013.godine,Bundesministerium der Justiz und fur Verbraucherschutz;

http://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gvg/englisch_gvg.html#p0009 ,zadnji put

gledano 4.4.2015.godine, .

Ustav Španije iz 1978.godine(Constitución Española), pretrpio izmjene i dopune

2011.godine, Constitute

Project,https://www.constituteproject.org/constitution/Spain_2011.pdf ,zadnji put gledano

4.4.2015.godine,.

Zakon o sudskoj nadleţnosti Španije (Ley Organica del Poder Judicial) iz 1985.godine,član

23.4, ovaj zakon pretrpio je izmjene i dopune 2003.,2005.,2007. i 2009.godine, Sluţbnene

novine Španije (OfficialGazette) broj 157/85,18/03,163/05,278/07 i 266/09.

https://www.constituteproject.org/constitution/Austria_2009.pdf



http://www.iuscomp.org/gla/statutes/VoeStGB.pdf



https://www.constituteproject.org/constitution/Spain_2011.pdf

114

Izmjena i dopune Zakona o sudskoj nadleţnosti Španije (Ley Organica del Poder Judicial)

2009.god., Sluţbnene novine Španije (OfficialGazette) broj: 266/09,

Krivični zakon Velike Britanije iz 1998.godine (Criminal Justice Act 1998),

Legislation.gov.uk : http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1988/33/contents ,zadnji put

gledano 5.4.2015.godine,

Zakon o uzimanju talaca Velike Britanije iz 1982.godine (Taking Hostages Act

1982),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1982/28 ,zadnji put gledano

5.4.2015.godine,.

Zakon o zabrani trgovine robljem Velike Britanije iz 1873.godine (Slave Trade Act

1873),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Vict/36-37/88/contents ,zadnji

put gledano 5.4.2015.godine,.

Zakon o osoblju Ujedinjenih Nacija Velike Britanije iz 1997.godine (United Nations

Personnel Act 1997),Legislation.gov.uk:

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1997/13/schedule/paragraph/1 ,zadnji put gledano

5.4.2015.godine,

Zakon o Ţenevskim konvencijama Velike Britanije iz 1957.godine (Geneva Conventions Act

1957),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Eliz2/5-6/52/contents , zadnji

put gledano 5.4.2015.godine.,

Zakon o saradnji sa stalnim MeĎunarodnim krivičnim sudom Velike Britanije iz 2001.godine

(International Criminal Court Act 2001),Legislation.gov.uk:

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2001/17/contents ,zadnji put gledano 5.4.2015.godine, .

Zakon o ratnim zločinima Velike Britanije iz 1991.godine (War Crimes Act

1991),Legislation.gov.uk: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1991/13/contents , zadnji put


Krivični zakon Republike Srbije,Sluţbeni glasnik Repbulike Srbije broj:

85/2005,107/2005,72/2009,111/2009,121/2012,104/2013 i 108/2014.

Zakon o organizaciji i nadleţnosti drţavnih organa u postupku za ratne zločine Repubike

Srbije,Sluţbeni glasnik Republike Srbije broj: 67/2003,135/2004,61/2005,101/2007 i

104/2009.

Povelja Ujedinjenih naroda iz 1945.godine, United Nations:

http://www.un.org/en/documents/charter/chapter1.shtml , zadnji put gledano

26.3.2015.godine.,


http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1982/28


http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1997/13/schedule/paragraph/1

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Eliz2/5-6/52/contents



http://www.un.org/en/documents/charter/chapter1.shtml

115

Optuţnica protiv Pejić Milorada 8.april 2008.godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike

Srbije; http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2008_04_08_LAT.pdf ,

zadnji put gledano 17.12.2014.god.,

Prvostepena presuda protiv Radeta Vraneševića, Viši sud u Beogradu 2010.godine, broj: K-

Po2 25/2010, Fond za humanitarno pravo; http://www.hlc-rdc.org/wp-

content/uploads/2012/02/Banski-kova%C4%8Devac-Prvostepena-presuda-15.03.2010..pdf ,

Drugostepenapresuda protiv Radeta Vraneševića,Apelacioni sud u Beogradu

2011.godine,broj: Kz1 Po2 8/2010 od 14.02.2011.godine, Fond za humanitarno pravo;


, zadnji put gledano 26.3.2015.godine,

Optuţnica protiv Sireta Damira zvanog Sićo od 17 oktobar 2008.godine, Tuţilaštvo za ratne

zločine Republike Srbije;

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2008_10_17_LAT.pdf , zadnji put

gledano 26.3.2015..godine.,.

Saţetak predmeta „Zločini na ovčari“, Centar za mir,nasilje i ljudska; prava

http://www.centar-za-mir.hr/ps/zlocin-na-ovcari-okr-damir-sireta/ , zadnji put gledano

26.3.2015.godine.

Optuţnica protiv Veljka Marića,Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije,12. Avgust

2012.godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije;

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2010_08_12_LAT.pdf , zadnji put


Prvostepena presuda protiv Veljka Marića,Viši sud u Beogradu 2011.godina,broj:K-Po2-

47/2010,od:23.09.2011.godine, Fond za humanitarno pravo: http://www.hlc-rdc.org/wp-

content/uploads/2012/05/RASTOVAC-Prvostepena-presuda-23.09.2011..pdf , zadnji put


Drugostepena presuda protiv Veljka Marića,Apleacioni sud u Beogradu 2012.godina,broj:

Kz1 Po2 10/11,od:05.03.2012.godine, Fond za humanitarno pravo; http://www.hlc-

rdc.org/wp-content/uploads/2012/05/RASTOVAC-Drugostepena-presuda-5.03.2012..pdf

,zadnji put gledano 26.3.2015.godine,

Optuţnica protiv Crevar Marka od 05.03.2012.godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike

Srbije;http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2013_03_05_LAT.pdf ,

zadnji put gledano 26.3.2015.godine,

Tuţilaštvo za ratne zločine Republike Srbije, tabelarni prikaz ishoda svih predmeta,

http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/predmeti_lat.htm ,zadnji put gledano

26.3.2015.godine













http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/predmeti_lat.htm

116

Optuţnica protiv Hondo Samira, od 17.05.2013.godine, Tuţilaštvo za ratne zločine Republike

Srbije; http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2013_05_17_LAT.pdf ,

zadnji put gledano 26.3.2015.godine,

Optuţnica protiv Čanković Mitra od 09.aprila 2014.godine, Tuţilaštvo za Ratne zločine

Republike

Srbije;http://www.tuzilastvorz.org.rs/html_trz/OPTUZNICE/O_2014_04_09_LAT.pdf

,26.3.2015.godine,

Krivični zakon Republike Hrvatske, Narodne novine Rebublike Hrvatske broj: 125/11 i

144/12.

Zakona o krivičnom postupku Republike Hrvatske, Narodne novine Republike Hrvatske broj:

152/08,76/09,80/11,121/11,91/12,143/12,56/13,145/13.

Zakon o primjeni statuta MeĎunarodnog krivičnog suda i progon za krivična djela protiv

meĎunarodnog ratnog i humanitarnog prava, Narodne novine Republike Hrvatske broj:

175/03,29/04,55/11,125/11.

Krivični zakon Bosne i Hercegovine,Sluţbeni glasnik Bosne i Hercegovine broj:

3/03,32/03,37/03,54/04,61/04,30/05,53/06,55/06,32/07 i 8/10.

Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine, Sluţbeni glasnik Bosne i Hercegovine

broj:

03/03,32/03,36/03,26/04,63/04,13/05,48/05,46/06,76/06,29/07,32/07,53/07,76/07,15/08,58/08

,12/09,93/09 i 72/13.

Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine, Sluţbene novine Federacije Bosne i

Hercegovine broj: 36/03,37/03,21/04,69/04,18/05,42/10,42/11,59/14 i 76/14.

Zakon o krivičnom postupku Federacije Bosne i Hercegovine,Sluţbene novine Federacije

Bosne i Hercegovine broj:

35/03,37/03,56/03,78/04,28/05,55/06,27/07,53/07,09/09,12/10,08/13 i 59/14.

Krivični zakon Republike Srpske,Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj:

49/03,108/04,37/06,70/06,73/10,1/12 i 67/13.

Zakon o krivičnom postupku Republike Srpske,Sluţbeni glasnik Republike Srpske broj:

53/12.



117

Krivični zakon Brčko Distrikta,Sluţbeni glasnik Brčko Distrikta broj:

10/03,45/04,06/05,21/10 i 52/11.

Zakon o krivičnom postupku Brčko Distrikta,Sluţbeni glasnik Brčko Distrikta broj:

10/03,48/04,06/05,06/05,12/07,14/07,21/07 i 27/14.

Documents

UNIVERZITET U TUZLI PRAVNI FAKULTET · Ključne riječi: Univerzalna jurisdikcija, Piratstvo, Robstvo i trgovina robljem, Ratni zločini, Zločini protiv čovječnosti, Genocid, Mučenje,