UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŢENJERING I MENADŢMENTuniverzitetpim.com/wp-content/uploads/2016/11/Tehnički-fakultet-Škorić-Ivan.pdf · Tehnike štampe. Novi Sad: Fakultet tehničkih

UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŢENJERING I MENADŢMENT

BANJA LUKA

TEHNIĈKI FAKULTET

Diplomski rad

VISOKA ŠTAMPA

Mentor: Doc. dr. Radenko Đurica

BANJA LUKA, OKTOBAR 2015. ŠKORIĆ IVAN

“Pod moralnom i kriviĉnom odgovornošću izjavljujem da sam ja autor ovog rada

te sam upoznat da sam, ukoliko se utvrdi da je rad plagijat, odgovoran za štetu

priĉinjenu Univerzitetu za poslovni inţenjering i menadţment, kao i autoru

originalnog rada.”

SAŢETAK

Johan Gutenberg je zasluţan za početak upotrebe pokretnih metalnih slova, koja su

se mogla upotrebljavati i po nekoliko puta. Pokretna slova su se lakše i brţe sklapala

(oblikovala) u nove poruke, nego ručno oblikovani, rezbareni drveni blokovi.

Nakon Gutenbergovog otkrića, štampa se prvobitno odvijala na zaklopnim

štamparskim mašinama, u kojima se koristila forma u obliku ravne ploče, a pritisak se

ostvarivao pomoću druge ravne ploče. Ovi prvi oblici štampe predstavljaju tehniku

visoke štampe.

Visoka štampa kao najraniji oblik štampe, imala je svoje prednosti i nedostatke. Od

prednosti treba navesti vrlo značajnu karakteristiku, posebno za štampanje teksta, a to je

izuzetna oštrina slova, odnosno jak otisak. Stoga se visoka štampa kao idealna za izradu

teksta, i danas koristi u nekim zemljama, u slučaju kada je potrebno ostvariti visok

kvalitet slova (na primer u Nemačkoj za štampanje knjiga za djecu ).

Glavni nedostaci visoke štampe odnose se na lošu raspodjelu pritiska štampanja

kod upotrebe ravnih štamparskih formi i zaklopnih mašina, kao i na komplikovanu

izraducilindručnih formi za visoku štampu. TakoĎe treba istaći da je olovo koje se

koristilo za livenje slova bilo i ostalo štetno po zdravlje zaposlenih u štamparijama. Iako

pogodna za štampanje teksta, visoka štampa nije mogla da obezbedi zadovoljavajući

kvalitet otiska slika i rasterskih tonova. Štampajući elementi su izdignuti tj viši u

odnosu na ne štamapjuće tako da i ova tehnika štampanja dobija ime visoka.

Ključne riječi: tipo štampa, štamparska svojstva boja za tipo štampu, flekso štampa,

štamparske boje za flekso štampu.

SUMMARY

Johann Gutenberg is credited with the initial use of movable metal letters, which

could be used several times. Moving letters are easily and quickly assembled

(formulated) in a new message, but hand-sculpted, carved wooden blocks.

After the discovery of Gutenberg, printing originally took place on hinged printing

machines, in which the form used as a flat plate, and the pressure was achieved using

other flat panels. These first forms printing technique represent the high press.

High print as the earliest form of print, had its advantages and disadvantages. From

benefits should be given a very important feature, especially for printing of text, and

this is an exceptional sharpness of letters, or a strong impression. Therefore, the high

print as ideal for creating text, still used in some countries, when it is necessary to

achieve high quality of letters (for example in Germany for printing books for kids).

The main disadvantages of high printing related to a poor distribution of pressure

printing with the use of straight printing forms and trap machines, as well as the

complicated izraducilindručnih shape for high printing. It should also be noted that the

lead that was used for casting letters and any other harmful to the health of employees in

the printing houses. Although suitable for text printing, high print could not provide

satisfactory print quality pictures and raster images. By printing elements are laid out, ie

higher than in the non štamapjuće so that this technique Printing was named high.

Key words: tipo printing, printing color properties for tipo printing, flexographic

printing, printing colors for flexo printing.

SADRŢAJ

1. UVOD ........................................................................................................................... 1

2. TEHNOLOGIJA VISOKE ŠTAMPE .......................................................................... 4

3. TIPO ŠTAMPA ............................................................................................................ 6

3.1 Mašine za tipo štampu ............................................................................................ 6

3.1.1 Zaklopne mašine .............................................................................................. 6

3.1.2 Cilindarske mašine .......................................................................................... 7

3.1.3 Rotacione mašine ........................................................................................... 11

3.2 Štamparske forme za tipo štampu ......................................................................... 13

3.2.1 Ručni slog ...................................................................................................... 13

3.2.2 Mašinski slog ................................................................................................. 13

3.2.3 Stereotipijske štamparske forme .................................................................... 14

3.2.4 Fotopolimerne štamparske forme .................................................................. 14

3.3 Pripremne operacije na tipo štampi ...................................................................... 15

3.3.1 Priprema tabaka ............................................................................................. 15

3.3.2 Priprema rolni ................................................................................................ 16

3.3.3 Priprema sistema za ulaganje, transport i izlaganje štamparske podloge ...... 16

3.3.4 Priprema sistema za štampanje ipodešavanje pritiska ................................... 19

3.3.5 Priprema sistema za boju ............................................................................... 24

3.3.6 Podešavanje tačnosti registra (boja, otisaka ili redova) ................................. 25

3.3.7 Završne operacije ........................................................................................... 26

3.4 Štamparska svojstva boja za tipo štampu ............................................................ 27

3.4.1 Boje za zaklopne i druge mašine malih brzina štampanja ............................. 28

3.4.2 Boje za cilindarske mašine ............................................................................ 28

3.4.3. Boje za rotacione mašine .............................................................................. 29

3.5 Područje primjene tipo štmpe, zastuplljenost i perspetkiva ................................. 30

4. FLEKSO ŠTAMPA .................................................................................................... 32

4.1 Karakteristike fleksogrfskog postupka štampanja: ............................................... 32

4.2 Mašine za flekso štampu ...................................................................................... 33

4.2.1 Rotacione mašine za štampanje iz rolni ........................................................ 33

4.2.2 Tabačne mašine za štampanje talas – kartona ............................................... 43

4.3 Štamparska forma za flekso štampu ..................................................................... 44

4.4 Štamparske podloge za flekso štampu .................................................................. 47

4.4.1 Štampanje papira ........................................................................................... 47

4.4.2 Štampanje polimera ....................................................................................... 48

4.5 Štamparske boje za flekso štampu ........................................................................ 51

4.6 Greške u štampi .................................................................................................... 52

4.6.1 Prijanjanje boje .............................................................................................. 52

4.6.2 Blokiranje, slepljivanje .................................................................................. 53

4.6.3 Suviše brzo sšenje .......................................................................................... 54

4.6.4 Suviše sporo sušenje ...................................................................................... 55

4.6.5 Odslikavanje (prve) štamp sa druge strane .................................................... 55

4.6.6 Boj suviše teška, suviše jaka: ........................................................................ 56

4.6.7 Boja bljeĎa, suviše slaba ................................................................................ 57

4.6.8 Greška u registru: .......................................................................................... 58

4.6.9 Moire (moare): ............................................................................................... 59

4.6.10 Miris ............................................................................................................ 59

5. ZAKLJUČAK ............................................................................................................. 60

LITERATURA ............................................................................................................... 61

SADRŢAJ SLIKA

Slika 3.1.2.1 Šema štamparskog sistema cilindarskihmašina...........................................7

Slika 3.1.2.2 Tipovi cilindarskih mašina prema konstrukcijij štamparskog sistema.........8

Slika 3.1.2.3 Zaustavna cilindarska mašina.......................................................................9

Slika 3.1.2.4 UreĎaj za ulaganje tabaka tipa „Univerzal“.................................................9

Slika 3.1.2.5 Sistem za boju kod zaustavnih cilindarskih mašina...................................10

Slika 3.1.3.1 Šema štamparskog sistema rotacionih mašina za tipo štampu...................11

Slika 3.1.3.2 Rotaciona mašina za dvobojnu (2/0) vsoku štampu iz tabaka....................12

Slika 3.1.3.3 Rotaciona mašina za jednobojnu obostranu (1/1) tipo štampu iz rolne.....12

Slika 3.3.4.1 Deformacija pokrivke pri kontaktu sa štampajućim elementom................19

Slika 3.3.4.2 Zavisnost mase boje koja sa štamparske forme za tipo štampu prelazi na

podlogu pod uticajem pritiska štampanja........................................................................20

Slika 3.3.4.3 OdreĎivanje optimalnog pritiska štampanja iz zavisnosti zacrnjenja punog

tona na otisku D od pritiska štampanja p.........................................................................21

Slika 3.3.4.4 Postupak podlaganja pokrivke....................................................................23

Slika 3.3.4.5 Mak – Kijev postupak polaganja forme.....................................................23

Slika 4.2.1.1 Šema rotacione mašine za flekso štampu satelitskog tipa..........................35

Slika 4.2.1.2 Četvorobojna višecilindrična mašina za flekso štampu.............................36

Slika 4.2.1.3 Varijante štamparskog sistema za rotacionu flekso štampu.......................37

Slika 4.2.1.4 Dio štamparske mašine za višebojno štampanje devnih novina u tehnici

rotacione flekso štampe...................................................................................................37

Slika 4.2.1.5 Mašina tipa Quick Flex..............................................................................38

Slika 4.2.1.5a Šematski prikaz štamparske mašine (Quick Flex – Bonardi)...................38

Slika 4.2.1.6 Zvijezda za ulaganje materijala..................................................................39

Slika 4.2.1.7 Šemtski prikaz štampaskog sistema mašine (Quick Flex-Bonardi)...........40

Slika 4.2.1.8 Šuplji valjak (Sleeves) sa naljepljenom štamparskomformom..................40

Slika 4.2.1.9 Štamparski sistem sa centralnim bubnjem i zatvorenim sistemom

rakela...............................................................................................................................41

Slika 4.2.1.10 Zvijezda za izlaganje (namotač)...............................................................42

Slika 4.2.1.11 Komandna tabla i sistem za praćenje registra..........................................43

Slika 4.3.1 Oblikovana elastična štamparska forma........................................................45

Slika 4.3.2 Nanošenje boje na fotopolimernu štamparsku formu....................................45

SADRŢAJ TABELA

Tabela 3.5.1 Najveće brzine štampanja za tipo štampu...................................................30

Tabela 3.5.2 Udeo tipo štampe u grafičkoj proizvodnji velikih zemalja (podatci za 1986.

godinu).............................................................................................................................31

Tabela 3.5.3 Područja primjene tipo štampe...................................................................31

1

1. UVOD

U istoriji je zabiljeţeno da su stari Egipćani otkrili materijal pod nazivom papirus,

na kome se moglo pisati. Papirus je izraĎivan ljepljenjem i spajanjem osušenih drški

biljke papirus. Za biljeţenje i čuvanje simbola na papirusu, koristilo se mastilo iz sipe, a

kao drţala za prenošenje koristila se šuplja stabljika bambusa ili pero. Kasnije su papir

otkrili Kinezi, i on se dalje godinama usavršavao.

Dugo su se poruke pisale ručno na papiru ili na ţivotinjskoj koţi. Ručno pisanje je

bilo isuviše sporo, posebno ako se ţeljelo napraviti više od jedne kopije. Tako su i

knjige pisane ručno na papiru, pa su stoga bile prava rijetkost dostupna malom broju

ljudi. Mnogo godina ljudi su traţili način kako da stvore poruku u jednoj formi (obliku),

iz koga će biti moguće proizvesti nekoliko kopija, bez potrebe ponovnog pisanja svaki

put kada bi se ukazala potreba.

Sa povećanjem broja zahtjeva za nekoliko kopija (identičnih primjeraka) poruke,

započeo je razvoj štamparskih tehnika. Jedan od ranijih pokušaja podrazumevao je

upotrebu drvenih blokova, u koje bi se klesanjem ucrtavala ili upisivala ţeljena poruka,

što je predstavljalo štamparsku formu. Zatim bi se nanjela boja, i poruka odštampala na

papiru.MeĎutim, ova procedura se pokazala neadkvatnom, jer je ucrtavanje poruke bio

spor proces. Ovo je zabiljeţeno kao prvi pokušaj štampe.

Naj stariji oblici štampe su se izvodili na ručnoj štamparskoj presi. U Evropi je

1445. godine počelo umnoţavanje štampom sa pokretnim slovima pa se ova godina

označava kao godina izuma štamparstva, odnosno početak savremenog štamparstva.

Kod juţnoslovenskih naroda za prvu štampanu knjigu se smatra Oktoih, koji je štampan

1494. godine u štampariji Crnojevića.

Pošto je štampa na zaklopnim mašinama postala neefikasna (bilo je teško ostvariti

podjednak pritisak na celoj štampajućoj površini), započela je štampa na mašinama sa

rotacionim kretanjem.1

Štampa je specifičan postupak u kojem se boja sa štamparske forme prenosi na

podlogu za štampanje djelovanjem sile pritiska. Najznačajniji postupci štampe su:

visoka štampa,

1https://sh.wikipedia.org/wiki/Štamparstvo

2

duboka štampa,

ravna štampa,

propusna štampa i

digitalna štampa.2

Visoka štampa – sa čvrstom (postojanom) štamparskom formom – štampajući

elementi su izdignuti, a neštampajući udubljeni. Sa izdignutih štampajućih elemenata

otisak se prenosi na materijal za štampu.

Duboka štampa – sa čvrstom (postojanom) štamparskom formom – štampajući

elementi suudubljeni,a neštampajući elemnti leţe na konstantnom izdignutom nivou. U

procesu pod veliki pritiskom prenos boje na materijal za štampu se vrši iz udubljenja.

Ravna štampa – sa čvrstom (postojanom) štamparskom formom – štampajući i

neštampajućielementi leţe u prividno istoj ravni (prividno znači da u mikronskoj

veličini mogu biti ili mlo izdignuti ili maloudubljeni).

Propusna štampa (šablonska štampa) – sa čvrstom (postojanom) štamparskom

formom – na štamparskoj formi razlikujemo štampajuće elemente koji su otvoreni i

propuštaju boju. Štampajući i neštampajući elementi su u prividno istoj ravni.

Digitalna štampa – sa skrivenom (latentnom) štamparskom formom – štampa na

bazi NIP tehnologije (Non Impact Printing) takozvana bezkontaktna štampa koja je još

u fazi razvoja.3

Kako se tema samog Diplomskog rada odnosi na Visoku štampu, tako će mo u

nastavku uvoda navesti pojedine osnovne osobine i pravce prethodno navedene tehnike

štampanja.

Visoku štampu karakteriše tri konstrukciona principa dobijanja otiska:

pritisak ploče na ploču,

pritisak cilindra na ploču i

pritisak cilindra na cilindar.

Otisak koji se dobija tehnikom visoke štampe moguće je prepoznati izgledom

poleĎine otiska na kojem se uočavaju tragovi pritiska štamparske forme. Ovom

tehnikom štampe se najčešće štampaju knjige i razni obrasci.

Prema vrsti štamparske forme razlikuju se tri vrse ove štampe:

2Dragoljub Novaković. 2011. Uvod u grafičke tehnologije. Novi Sad: Fakultet tehničkih

nauka. str. 61.

3Dragoljub Novaković.2003/04. Tehnike štampe. Novi Sad: Fakultet tehničkih nauka. str.

3. - 4.

3

fleksografska štampa,

tipografska štampa i

leterset štampa.

Fleksografska štampa je vrsta visoke štampe koju odlikuje elastična fleksibilna

štamparska forma najčešće izraĎena od gume ili polimera. Za ovaj postupak štampe

koriste se brzosušive anilinske boje pa se često zove anilinska štampa. Pogodna je za

visoke tiraţe različitih vrsta ambalaţa, omotnih i ukrasnih papira, papirnih vreća,

koverataiobrazaca.Pogodna je za neupojne materijale – podloge kao što su celofan,

pergament, plastične, metalne i slične folije.

Tipografska štampa je postupak direktnog štampanja gdje se boja prenosi direktno

na materijal za štampanje – podlogu. Štamparska forma je kruta i izraĎuje se od

štamparske legure i čvrstogpolimernog materijala.

Leterset štampa je indirektni postupak visoke štampe u kojem se boja sa štamparske

forme prenosi prvo na cilindar presvučen gumom a sa njega na materijal za štampanje –

podlogu. Štamparska forma se izraĎuje od bakra, cinka i u novije vrijeme od

fotopolimera. Posebna primjena ovog postupka je kod štampanja obrazaca iz rolne.4

4Dragoljub Novaković. 2011. Uvod u grafičke tehnologije. Novi Sad: Fakultet tehničkih

nauka. str. 61 .- 62.

4

2. TEHNOLOGIJA VISOKE ŠTAMPE

Osnovna karakteristika postupka visoke štampe je izdignuta površina štampajućih

elemenata na štamparskoj formi. Ovo je najstariji postupak štampanja, koji se do danas

razvio u dva pravca: tipo štampu i flekso štampu.

Osnovna karakteristika tipo štampe je primjena krutih štamparskih formi, izraĎenih

od štamparske legure ili očvrsle fotopolimerne kompozicije. U postupku flekso štampe,

primjenjuju se fleksibilne štamparske forme i boje mnogo niţe viskoznosti u odnosu na

sito štampu.

Postupkom tipo štampe se štampaju novine, ilustrovani časopisi, obrasci,knjige i

mnogi drugi proizvodi (plakati, katalozi, pozivnice).

Flekso štampa je prvobitno bila namjenjenja štampanju ambalaţnih proizovda, ali

se danas koristi i za druge proizvode, koji su do skora bili u domenu tipo, pa čak i ofset

štampe.5

Mašine za tipo štampu mogu biti zaklopne, clindarske ili rotacione, a za flekso

štampu e koriste isključivo rotacione. MeĎutim konstrukcija rotacionih mašina za ova

dvapostupka je potpuno različita.6

U samom Uvodu naveli smo da se prema vrsti štamparske forme razlikuju tri vrste

visoke štampe i to tipo štampa, flekso štmpa i leterset štampa, dok u dijelu Tehnologija

visoke štampe navodimo da se isti razvio u dva pravca i to tipo štampa i flekso štampa.

Poštosu različiti autori literatura koje se koriste za izradu Diplomskog rada,

predpostavka se svodi na sljedeće, i to, da literatura u kojoj se pominje leterset štampa,

autora Dragoljuba Novkovića „Uvod u grafičke tehnologije“ i „Tehnike štampe“autor

navodi u prvoj knjizi samo pomen za navedenu temu, leterset štampa, dok u drugoj pod

nazivom Tehnike štampe malo detaljnije opisuje temu sa navodom na kraju, da se ova

štampa koristi kao dopunska i da se više ne proizvode mašine za navedenu štampu.

Predpostavljajući da je upravo zbog navedene rečenice autor Vojislav Radonjić djela

„Tehnologija štampe I“ izustio navedenu temu. U sljedećem pasosu ukratko će mo Vam

opisati neke osnovne karakteristike leterset štampe i samim tim završiti sve dodirne

tačke sa navedenom vrstom štampe.

Leterst štampa predstavlja indirektan postupak visoke štampe. Štamparska forma

seradi sa izdignutin štampajućim elementima sa koje se boja prvo prenese na gumeni

cilindar, a zatim na podlogu koja se štampa. Ove mašine su bile konstruisane za finu

5 Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampe I. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 40.

6 Rista Trajković, Predrag Ţivković. 1998. Štampanje I deo. Beograd: Tehnološko-

Metalurški fakultet. str. 79.

5

štampu teksta jer tadašnja ofset štampa nije imala tu mogućnost. Poblem koji se javljao

bio je taj što se štamparska forma radila u ravnoj formi putemgalvanizacje, a zatim

navlačila na cilindar uslijed čega se manje ili više deformisala u zavisnosti od njegovog

obima. Prednost ovih mašina je u tome što se boja prenosi indirektno pa dobijemo

efekat pune tonske pokrivenosti, a uz to se i ne koristi voda pa je moguće nanositi i veći

sloj boje. Zato su one korišćene za štampu ambalaţe, a naročito kartona sa metalnim

bojama. Koriste se kao dopunske mašine za štampu ambalaţe, a više se ne proizvode.7

Otisak visoke štampe se moţe prepoznati po vjencu boje koji se stvara usljed

potiskivanja boje ka ivicama – tzv. „kveč“ efekat, vjenac boje koji prlja površine

prilikom slaganja tabaka. Kao poslijedica toga boja je bljeĎa u sredini nego na

krajevima štampajućeg elementa. Isto tako, na poleĎini otiska, kao posljedica direktnog

pritisak štamparske forme na podlogu, javlja se reljef.

Ograničenje kvalitete visoke štampe je linijatura rasterakoja moţe biti oko 60

linija/cm.

Kod visoke štampe morajupostojati četiri osnvna elementa za odvijanje procesa i

to: štamparska forma, dio za pritisak,podloga i boja.

Štamparska forma igra vrlo bitnu ulogu. Ranije se najčešće koristila olovna

štamparska forma:

monotip – svako slovo islovni znak se izlivao posebno. Problem koji se javljao

jeste nejednaka visina slovnih znakova i neujednačen otisak. Razlog tome je što

su se neka slova koristila češće, a neke rjeĎe.

linotip – liveni su redoviteksta.

Osim olova štamparska forma moţe da se radi i od nekog drugog metala, drveta ili

plastike.

Dio za pritisak odreĎuje kvalitet otiska. Ako je pritisak prevelik moţedoći do

deformacije štamparske forme tj. otiska ako je štamparska forma nedovoljno

kvalitetnaodnosno nedovoljno tvrda. Za to vaţnu ulogu igra navlaka koja se nalazina

dijelu za pritisak. Ona moţe biti:

tvrda navlaka,

srednje tvrda navlaka,

meka navlaka i

elastična navlaka.

7Dragoljub Novaković.2003/04. Tehnike štampe. Novi Sad: Fakultet tehničkih nauka. str.

21.

6

Koju će mo navlaku odabrati zavisi od kvaliteta boje, materijala štamparske forme

imaterijala na koji se štampa.

Boje za visoku štampu treba da su što tvrĎe. Suše se oksidativnim putem (dodajuim

se sikativi – dodaci za sušenje).

3. TIPO ŠTAMPA

Sadašnja primjena tipo štampe zasniva se na:

relativno velikom broju mašina u pogonu i

pojednostavljenju postupka izrade štamparskih formi uvoĎenjem fotopolimera.

Postupku tipo štampe svojstvena je velika moćrazlaganja, koja omogućuje

reprodukovanje crno-bijelih i višebojnih ilustracija sa linijaturom ratsera 60 l/cm, a na

specijalnim papirima i do 80 l/cm.

Bez obzira na navedene prednosti,usljed ekonomskih razloga i opšteg trenda

razvoja grafičkih postupaka, opseg primjene ovog oblika štampe danas se, u najvećoj

mjeri, svodi na štampanje dnevnih listova i sličnihpublikacija.8

3.1 Mašine za tipo štampu

Postupak tipo štampe je prvi industrijski realizovan štamparski postupak, pa je zato

i razvoj mašina za tipo štampu trajao duţe od razvoj mašina za ostale postupke. Tokom

vremena razvilo se mnogo sistema zaklopnih, cilindarskih i rotacionih mašina, od kojih

veliki broj danas praktično nema nikakav industrijski značaj.

Biće prikazani neki karakteristični primjeri štamparskih sistema i mašina za tipo

štampu,koje se danas sreću u našim grafičkim pogonima.9

3.1.1 Zaklopne mašine

Zaklopne mašine sastoje se od tri cjeline: sistema za boju, transport papira i za

8Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampe I. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 40.


studija. str. 41.

7

ostvarivanje pritiska. Funkcionisanje navedenih cjelina u okviru zaklopne mašine je

sinhronizovan u smislu jednovremenog transporta boje i podloge do sistema za

štampanje, koji je prikazan na slici

Pritisak pri štampanju u ovakvom sistemu se ostvaruje po cijeloj površini

štamparske forme, odnosno, ploča na ploču. Iz tog raloga, format ovakvih mašina je

ograničen. Najveći format koji moţeda se uloţi na mašinu tipa, „Hajdelberg“

(Heidelberg) iznosi 300x420 mm (A3), a format koji moţe da se oštampa na ovakvom

sistemu je 280x416 mm. Brzina rada zaklopnih mašina obično ne prelazi 3000 otisaka

na čas.

Od brojnih rešennja zaklopnih mašina u upotrebi su se do danas zadrţale mašine

tipa „Hajdelberg“ i „Gali“ (Gally).10

3.1.2 Cilindarske mašine

Kod cilindarskih mašina pritisakse ostvaruje izmeĎucilindarske iravne površine.

Štamparski cilindar nosi pokrivku i štamparski tabak (slika 3.1.2.1). Na osnovnoj ploči

nalazi se štamparska forma. Osnovna ploča je postavljena na pokretni sto, koji prolazi

ispod obrtnog cilindra.

Slika 3.1.2.1 Šema štamparskog sistema cilindarskihmašina; 1 – štamparskicilindar, 2

– štamparska forma (sa tabakom)i 3 – osnovna ploča

Izvor: Dr RistaTrajković. Mr Predrag Ţivković. 1998. Štampanje I deo. Beograd: Tehnološko –

metalurški fakultet, str. 81.


studija. str. 41.

8

Na osnovu relativnog kretanja stola forme i štamparskog cilindra izvršena je klasifikacija

na pet grupa cilindarskih mašina (slika 3.1.2.2): jednoobrtne (slika 3.1.2.2a), dvoobrtne (slika

3.1.2.2b), zaustavne (slika 3.1.2.2c), mašine sa dvosmjenro obrtnim cilindrom (slika 3.1.2.2d) i

mašine sa nepokretnim stolom (slika 3.1.2.2e).

Kod jednoobrtnih cilindarskih mašina, štamparski cilindar na jednoj polovini obima ima

manji poluprečnik nego na drugoj. Pri radnom hodu sto forme se kreće u smjeru strelice na slici

3.1.2.2a, i u kontaktu sa štamparskom formom je dio štamparskog cilindra većeg poluprečnika.

U povratnom hodu prema stolu forme se nalazi deo cilindra manjeg poluprečnika, tako da nema

kontakta. Za jedan radni hod sto forme napravi jednu punuoscilaciju, a štamparski cilindar se

obrne jedanput.

Slika 3.1.2.2 Tipovi cilindarskih mašina prema konstrukciji štamparskog sistema: a)

jednoobrtna, b) dvoobrtna, c) zaustavna, d) sa dvosmjerno obrtnim cilindrom i e)sa nepokretnim

stolom



Štamparski cilindar dvoobrtnih mašina (slika 3.1.2.2b) u jednom ciklusu napravi

dva puna obrta. Prvi obrt se ostvruje u radnom hodu stola forme, i tada su štamparska

forma i štamparski cilindar u kontaktu. Zatim se cilindar podiţe, nastavlja da se obrće u

istom smjeru, a sto se kreće unazad, bez kontakta štamparske forme sa odignutm

cilindrom.

Kod zaustavnih mašina (slika 3.1.2.2c) jedan deo štamparskog cilindra je

podsječen. Štamparski cilindar u povratnom hodu stola miruje. Da bi se izbjegao

kontakt sa štamparskom formom, okrenut joj je podsječenom stranom. Za vrijeme

radnog hoda, cilindar se obrće sinhronizovano sa stolom forme, a upovratnom se odiţe

9

iobrće u suprotnom smjeru.

Kod mašine sa nepokretnim stolom (slika 3.1.2.2e) uglavnom namjenjene su

izradiprobnog otiska. Kod njih postoji pokretna konstrukcija koja nosi štamparski

cilindar. U radnom hodu konstrukcija se kreće sa jednog na drugi kraj stola forme i

cilindar je u kontaktu sa štamparskom formom. U povratnom hodu konstrukcija se, sa

odignutim cilindrom vraća u početni poloţaj.

Konstrukcijsko rejšenje jedne karkateristične mašine, zaustavne mašine, prikazano

je na slici 3.1.2.3, sastoji se od ureĎaja za ulaganje A,štamparskog cilindra B, pokretnog

stola (osnovne ploče) C, štamaprske forme D,sistema za boju E i ureĎaja za izlaganje

F.Od ovih osnovnih sklopova sastojese jednoobrtne i dvoobrtne mašine.

Slika 3.1.2.3 Zaustavna cilindarska mašina



Rad ureĎaja za ulaganje tipa „Univerzal“ je prikazan na slici 3.1.2.4.Za ovaj tip

ureĎaja je karkteristično da jedan niz sisaljki 1,postavljenih na nosaču povezanom sa

kompresorom ili pumpom, podiţe tabak 2, i prenosi ga do transportne daske 3.Sa

nosačem vakum sisaljka spojena je i poluga 4, koja se spušta na sredinu gornjeg tabaka i

omogućuje da se on „prelomi“ i odvoji od stola. Sa prednje strane nalaze se mlaznice 5

iz kojih duvakomprimovani vazduh i formira vazdušni jastuk koja olakšava odvajanje

gornjeg tabaka sa stola. Potreban pritisak vazduha obezbjeĎuje kompresor. Na prednjoj

strani stola za ulaganje nalaze se elementi za mehaničko razdvajanje tabaka 6, koji

mogu imati oblik metalnih listića ilikoso podsječenih četkica.

Slika 3.1.2.4 UreĎaj za ulaganje tabaka tipa „Univerzal“


10


Glava za ulaganje podiţe tabak i predaje ga na transportnu dasku, izmeĎu

prijemnog valjka 7 i rolnice 8. Sljedeći tabak se ulaţe kada je prethodni prešaona

štamparski cilindar.Ovo znači da na transportnoj dasci ne dolazi do preklapanja tabaka.

IzmeĎu prijemnog 7 i nosećeg valjka 9, razapete su transportne trake 10. Iznad se

nalaze rolnice 11 i ostali pomoćni elementi koji obezbjeĎuju prijanjanje tabaka za

transportne trake. Usljed trenja izmeĎu tabaka itraka, tabaci se kreću ka donjem kraju

stola. Na kraju transportne daske nalaze se bočne marke 13. Uvjek je u pogonu samo

jedna očnamarka koja zahvata tabak i poravnava ga po širini potiskivanjem ili

povlačenjem do graničnika.

Iznad transportne daske nalaze se čeone marke. Prilikom dolaska tabaka na kraj

transportne daske one se kreću u smjeru suprotnom od smjera kretanja dolazećeg

tabaka. U posljednjoj fazi kretanja tabaka one zaustavljaju tabak, potiskuju ga malo

unazada, poravnjavaju ga i umiruju. Pomoću marki se obezbjeĎuje da svaki tabak doĎe

na štamparski cilindar uvjek u istom poloţaju, odnosno da otisak uvjek padne na isto

mjesto na tabaku. Umiren i poravnat preuzimaju hvataljke 12 i prenose ga na štamparski

cilindar. Hvataljke na štamparskom cilindru čvrstodrţe tabak za vrijeme štampanja, i

otvaraju se kada prednja ivica tabaka doĎedo tačke izlaganja. Prije toga tabak prolazi

kroz zonu kontakta sa štamparskom formom gdje se ostvaruje prenos boje.

Na štamparskim mašinama većih formata, koje ostvaruju veću brzinu i bolji kvalitet

štampe, ugraĎuje se ureĎaj za ulaganje tabaka sa dva para vakum sisaljki, postavljenih

na zadnjem dijelu tabaka.

Slika 3.1.2.5 Sistem za boju kod zaustavnih cilindarskih mašina



Sistem za boju je detaljnije prikazan ba slici 3.1.2.5. Boja se iz bojanika 1 sistemom

valjaka za razribavanje dovodi do štamparske forme i nanosi u ravnomjernom sloju

dovoljne debljine. Bojanik je sa donje strane zatvoren noţem 1a, asa prednje duktorom

11

2. Rastojanje izmeĎu noţa i duktora se podešava zavrtnjima 2a. U svakomciklusu

duktor se obrne za odreĎen ugao i iznese odreĎenu masu boje. Ova masa zavisi od

vrijednosti ugla obrtanja i širine zazora izmeĎu duktora i noţa. Osovina prenosnog

valjka 3 se kreće oscilatorno, i valjak u jednom ciklusu prilazi duktoru, prima

boju,zatim prilazi prijemnom valjku 4i predaje boju valjcima za razribavanje (valjci 5,6

i 7). Štamparska forma prolazi ispod valjka 8 za nanošenje boje i preuzima ravnomjeran

sloj odreĎene debljine.

Kod jednoobrtnih i dvoobrtnih mašina štampanje se odvija na sličan način. Razlika

je u načinu pogona stola štamparskog cilindra i poloţajustolova za ulaganje i izlaganje.

Pored toga, kod dvoobrtnih mašina sistem za boju se izvodi kaokombinovan, tako što

dio stola forme predstavlja glavnupovršinu za razribavanje boje.

Dvoobrtne mašine omogućuju postizanje najvišeg kvaliteta otiska, ali imaju i

najsloţeniju konstrukciju i najveće dimenzije.11

3.1.3 Rotacione mašine

Dok se zaklopne i cilindarske mašine koriste isključivo za štampu iz tabaka,

rotaciona mašina za tipo štampu se primjenjuje za štampu iz tabaka i rolne.

Slika 3.1.3.1 Šema štamparskog sistema rotacionih mašina za tipo štampu



Kod rotacionih mašina za tipo štampu iz tabaka primjenjuju se ureĎaji za ulaganje

slične konstrukcije kao kod cilindarskihmašina. MeĎutim, štamparskisisitem se u ovom

slučajusastoji od cilindra forme 1 ištamparskog cilindra 4 (slika 3.1.3.1). Štamparski

cilindar tokom štampanja nanosi tabak ili traku papira 5. Na cilindar forme postavlja se

cilindrična štamparska forma 2, na koju boju nanose valjci 3 iz sistema za boju.


studija. str. 42. – 45.

12

Ovemašineomogućujuvećebrzine rada odcilindarskiih, jerseglavnidijelovi

štamparskog sistema kreću rotaciono, a ne translaciono.

Na slici 3.1.3.2 prikazana je rotaciona mašina za dvobojnu tipo štampu tipa

„Hajdel-berg“. Ova mašina je satelitskog tipa i sluţi za dvobojnu tipo štampu iz tabaka.

Na stolu za ulaganje 1 nalazi se stog neodštamapnih tabaka 2. Glava za ulaganje odvaja

jedan po jedan tabak i prenosi ih na transportnu dasku 4. Poravnat i umiren tabak na

krajutransportne daske preuzimaju zamajne hvataljke 5 i prenose ga na štamparski

cilindar 6. Na štamparskom cilindru se nalazi dvoslojna pokrivka. Prečnik štamparskog

cilindra je dva puta veći od prečnika cilindra forme 7. Postoje dva cilindra forme, od

kojih svaki ima poseban sistem za razribavanje boje. Preko sisitema valjka za

razribavanje 88, boja se iznosi iz bojanika 9, razribava i nanosi na štamparsku formu. U

jednom ciklusu tabak najprije prolazi kroz zonu kontakta sa gornjom, a zatim sa donjom

štamparskom formom, koja nanosi otisak u drugoj boji. Za vrijeme jednog ciklusa

štamparski cilindar napravi jedan pun krug, a cilindar forme po dva. Za vrijeme drugog

obrta cilindra forme, štamparski cilindar im je okrenut stranom koja ima nešto manji

poluprečnik, tako da ne dolazi do kontakta. Odštampani tabaci 11 pomoću ureĎaja za

izlaganje 10 slaţu se na sto za izlaganje 12.

Slika 3.1.3.2 Rotaciona mašina za dvobojnu (2/0) vsoku štampu iz tabaka



Štampa iz rolne obavlja se isključivo na rotacionim mašinama. Mašina za obostranu

tipo štampu iz rolne prikazana je na slici 3.1.3.3.

Slika 3.1.3.3 Rotaciona mašina za jednobojnu obostranu (1/1) tipo štampu iz rolne

13



Sastoji se iz nekoliko cijelina: ureĎaja za ulaganjematerijala (odmotavanje rolne) 1,

voĎenje trake 2, štamparske sekcije 3, koja se sastoji iz dvije polusekcije 3a i 3b,

ureĎaja za izlaganje 4, koji je izveden kao slučaj za sječenje i savijanje trake.

UreĎaj za izlaganje se još izvodi i kao ureĎaj za ponovno namotavanje trake u rolni

ili za sječenje trake u tabake (kod starijih tipova).12

3.2 Štamparske forme za tipo štampu

3.2.1 Ručni slog

Ručni slog predstavlja vrstuštamparske forme za tipo štampu, izraĎenu

ručnimslaganjempojedinačnih slova od olovne legure i kombnovanjem sa klišeima.

Direktno se primjenjuje kod zaklopnih i cilindarskih mašina, a koristi se i kaoosnova za

izradu stereotipijskihštamaprskih formi. Slova se proizvode u specijalizovanim

ustanovama –slovolivnicama, izlivanjemolovne legure u bakarnu matricu (kalup).13

3.2.2 Mašinski slog

Postoje dva razvijena sistema izrade mašinskog sloga. Kod sistema „Monotip“,

mašina za unišenje teksta je odvojena od mašine za livenje. Mašina za slaganje daje

peforiranu traku koja upravlja radom mašine za izlivanje slova. Mašine za izlivanje

slova imaju pokretni slovni ram koji nosi mreţu udubljenih i čitljivih likova slovnih

znakova. Dobija se slog od pojedinačnihslova,koja sa mašine izlaze sloţena u redove.

Sistem „Linotip“ daje slog koji se sastoji od redova izlivanih za datu širinu. U

ovom sistemu ureĎaj za unošenje teksta izlivanje sloga čine cjelinu. Svaka mašina je

opremljena pojedinačnim matricama svih znakova jednog pisma. Pritiskivanjem tastera

pojedine matrice se dovode u ram i formiraju red, koji se dovodi u stazu za livenje.

Mašinski slog se direktno primjenjuje na zaklopnim ili cilindarskim mašinama,

aposredno sluţi za proizvodnju stereotipskih štamparskih formi.





14

Tiraţnost mašinskog sloga se u prosjeku kreće od 20000 do 30000 otisaka.14

3.2.3 Stereotipijske štamparske forme

Stereotipijske štamparske forme se primjenjuju isključivo kod rotacionih mašina.

IzraĎuju se na bazi ručnog ili mašinskog sloga, preko kojeg se postavlja višeslojna

vlaţna papirna matrica. Na povišenoj temepraturi pod visokim naponom slog se utiskuje

u matricu, u kojoj nastaje udubljen reljef. Matrica se postavlja u aparat za livenje

stereotipskih ploča i u udubljeni reljef se uliva rastopljena legura. Ploče se zatim

obraĎuju da bi se doterale ivice i debljina da bi mogle lako da se montiraju na cilindar

forme.

Tiraţnost nehromiranih metalnih štamaparskih formi u prosjeku ne prelazi 50000

otisaka. Ukoliko se stereotipija obradi galvanskim nanošenjem prevlake od tvrdog

metala (hrom, nikl), tiraţnost raste na nekoliko stotina hiljada otisaka.

Značaj metalnih štamparskih formi za tipo štampu se smanjuje, jer mašinski

kapaciteti na kojima se primjenjuju ne rastu.15

3.2.4 Fotopolimerne štamparske forme

Fotopolimerne štamparske forme primjenjuju se na svim vrstama mašina za tipo

štampu. Postoji nekoliko vrsta fotoplimernih štamparskih formi.

Prema obliku u kojem se dobijaju od proizvoĎača razlikuju se tečne i čvrste. Tečne

se formiraju nalivanjem u kalup i osvjetljavanjem, a čvrste imaju unaprijed definisanu

debljinu, tako da se samo osvjetle i razviju.

Fotopolimerne štamaprske forme mogu biti samonoseće ili kombinovane sa

podlogom. Samonoseće fotopolimerne štamaprske forme se eksponiraju sa obe strane.

Sa jedne strane se eksponiraju kroz negativ, da bi se formirali štampajući elementi. Sa

druge strane se eksponiraju direktno, po cijeloj površini, i sa te strane se formira osnova.

Eksponiranje traje dok se štampajući elementi ne sastave sa osnovom.

Čvrste fotopolimerne štamparske forme se obično nalaze na podlozi od čelika ili

nekog polimernog materijala. I tečna fotopolimerna kompozicija se moţe izlivati na

takvu podlogu, umjesto na staklo kopiranog rama.


studija. str. 48.



15

Na osvjetljenim mjestima do umreţavanja i/ili polimerizacije i gubitka

rastvorljivosti u vodi ili nekom organskom rastvaraču. Po eksponiranju štamparska

forma se razvija, odnosno ispira, suši i depolimerizuje da bi se povećala tiraţnost

(milion otisaka).

Fotopolimerne štamaprske forme mogu da se primjene na zaklopnim ili

cilindarskim mašinama bilo kao deo štamaprske forme (umjesto klišea), bilo kao cijela

štamaprska forma, kao što se lijepe na slijepi materijal potrebne visine. Kod rotacionih

mašina fotopolimerne štamaprske forme se direktno postavljaju na cilindar forme, jer su

dovoljno savitljive. Danas su cilindri forme kod starih mašina za tipoštampu u velikom

broju slučajeva prepravljani tako što im je ugraĎenomagnetno sjedlo za pričvršćivanje

fotopolimernih štamparskih formi na čeličnoj podlozi.

Pojava fotopolimernih štmparskih formi je doprinjela da se uspori pad učešća tipo

štampe u ukupnoj grafičkoj produkciji. Izrada ovih štamparskih formi je jednostavnija i

brţa, a postignuti kvalitet otiska bolji nego kod stereotipijskih i drugih oblika olovnih

štamparskih formi. Posebnu prednost predstavlja mogućnost višestrukog povećanja

tiraţa (preko milion otisaka) i skraćenje vremena pripreme štamparske forme i mašine,

u odnosu na rad sa olovnim štamparskim formama.16

3.3 Pripremne operacije na tipo štampi

3.3.1 Priprema tabaka

Aklimatizacija – Nagle promjene atmosferskih uslova izazivaju dimenzionu

nestabilnost papira. Apsorpcija vlage prouzrokuje bubrenje vlakana i tada moţe doći do

promjene dimenzije lista, nabiranja površine i uvijanja krajeva. Prenos papira iz sredine

sa temepraturom i vlaţnošću drukčiji od onih koji vladaju u štampariji moţe dovest do

pomenutih pojava.

Aklimatizacija predstavlja operaciju u kojoj se papir dovoljno dugo drţi u prostoriji

u kojoj vladaju klimatski uslovi pod kojima će se štampati. Papir se moţe aklimatizovati

i u kraćem vremenskom roku, duvanjem vazduha preko njega iz radionice za

štamapanje. Svrha ovih postupaka je da se postigne ravnoteţna vlaţnost papira čime se

sprečava pojava dimenzione nestabilnosti. Optimalni uslovi su t = 20C i RV = 55%.

Kondicioniranje – Kondicioniranjem se papiru podešava sadrţaj vlage, prema

vrijednostima koje zahtjeva odreĎeni postupak štampanja. Pri tome se sadrţajvlage u

papiru moţe razlikovati od ravnoteţnog. Kondicioniranje se ostvaruje drţanjem papira u



16

klima komorama pod zadatim atmosferskim uslovima. Ovo ne treba mješati sa

postupcima vlaţenja papira ne nekim starijim tipovima mašina za tipo štampu koji su se

primjenjivali da bi papir omekšao i da bi mogao da se oštamapa sa manjim pritiskom.

Sječenje odreĎene dimenzije i formiranje grafičkog ugla – u najvećem broju

slučajeva papir se nabavlja u većem formatu od onog u kome se štampa, zbog niţe

cijene. Sječenjem se dovodi na odgovarajuću dimenziju. Osim toga, kupljeni tabaci

često pokazuju odstupanje od pravougaonog oblika, a izmeĎu njih postoje odreĎena

odstupanja u dimenzijama. Sječenjem se ove greške uklanjaju. Uglovi tabaka moraju da

budu što bliţi 90. Najtačnije odsječen ugao treba izabrati za grafički ugao, odnosno

ugao pod kojim se tabak poravnava pri ulaganju u mašinu. Pri štampanju, poravnjavanje

tabaka pri ulasku u mašinu će se izvesti po ivicama koje zaklapaju taj ugao.

Rastresanje – Prilikom sječenja, ivica tabaka trpi veliki pritisak. Pri tom dolazi do

prividnog sljepljivanja ivica usljed istiskivanja vazduha. Ovo moţe da oteţa razdvajanje

tabaka pri ulaganju, bilo da se radi o ručnom ili mašinskom ulaganju. Zbog toga je

potrebo stog tabaka prije postavljanja na sto za ulaganje dobro rastresti i poravnati. Ovo

moţe da se radi mašinski, na specijalnim mašinama za rastezanje.17

3.3.2 Priprema rolni

Aklimatizacija papira u rolnama se ostvaruje prema istim principima kao i

aklimatizacija papira u tabacima.

Bez obzira što se rolne isporučuju zaštićene omotom od natrona ili nekog sličnog

jačeg papira, pri transportu i manipulaciji skoro uvjek doĎe do oštećenja ili prljanja

nekoliko gornjih slojeva. Oštećen dio trake ne treba koristiti ni za početno podešavanje

mašine, da ne bi došlo do kidanja trake prilikom puštanja mašine u transport.18

3.3.3 Priprema sistema za ulaganje, transport i izlaganje štamparske podloge

Bez obzira na tip mašine, ureĎaji za ulganje imaju neke zajedničke karakteristike.

Ako se radi o štampi iz tabaka, rimjenjuje se jedan od tri tipa ureĎaja:

mehanički (tip Rotari), sreće se samo kod nekih starijih tipova štamparskih

mašina, češće se primjenjuje za ulaganje tabaka u aparate za savijanje u toku




studija. str. 51.

17

dorade;

sa jednim nizom sisaljki (tip Univerzal); ostvaruje pojedinačno ulaganje tabaka

(jedan po jedan), prikladan za manje formate i manje brzine rada i

sa dva para sisaljki (tip Špis aparat); ostvaruje stepenasto ulaganje.

UreĎaji za ulaganje rolni takoĎe mogu da se podijele u nekoliko grupa, koje se

razlikuju samo po nivou automatizacije i savremenosti opreme. Zbog toga se neke

pripremne operacije, razmotrene na ovom mjestu, ne odnose samo na mašine za tipo

štampu, već na mašine za štampu iz tabaka ili rolni uopšte. Izuzetak su zaklopne

mašine, koje imaju poseban sistem za ulaganje i izlaganje.

Prilikom pripreme mašine za štampu potrebno je sprovesti odreĎenu proceduru,

koja propisuje radnje koje treba izvesti i u kojim vremenskim intervalima (prilikom

svakog novog tiraţa, nedeljno, mjesečno, godišnje).

Zaklopne mašine sa ručnim ulganjem i izlaganjem – Pripremu zaklopnih mašina sa

ručnim ulaganjem i izlaganjem sačinjavaju sledeće faze:

kontrola sigurnosti ureĎaja za zaustavljanje rada mašine, odnosno poluge koja

reaguje na dodir ruke, koja ulazi u radni prostor izmeĎu zaklopne i osnovne

ploče;

ljepljenje graničnih marki na podlošku;

postavljanje stoga tabaka na sto za ulaganje;

podešavanje visine stolova za ulaganje i izlaganje.

Zaklopne mašine sa automatskim ulaganjem i izlaganjem – Primjenu zaklopnih

mašina sa automatsim ulaganjem i izlaganjem sačinjavaju sledeće faze:

podešavanje pritiska u vakum sisaljkama u zavsnosti od gramature podloge;

podešavanje graničika i pritiskivača na stolovima za ulaganje i izlaganje, u

zavisnosti od dimenzija tabaka;

izbor i podešavanje djelova za mehaničko razdvajanje odignutog tabaka od stoga

(metalni listići i četkice);

postavljanje stoga tabaka na sto za ulaganje i podešavanje visine stoga.

Cilindarske mašine sa ručnim ulaganjem i automatskim izlaganjem – Primjenu

cilindarskih mašina sa ručnim ulaganjem i automatskim izlaganjem sačinjavaju sledeće

faze:

18

podešavanje poloţaja bočne marke u zavisnosti od dimenzija tabaka i poklapanja

registra;

podešavanje bočne i čeonih marki prema debljini podlogeza štampanje;

postavljanje stoga tabaka na sto za ulaganje i podešavanje visine stoga.

Cilindarske mašine sa automatskim ulaganjem i izlaganjem i rotacione mašine za

štampu iz tabaka – Primjenu cilindarskih mašina sa automatskim ulaganjem i

izlaganjem i rotacionih mašina za štampu iz tabaka sačinjavaju sledeć faze:

podešavanje pritiska u vakum sisaljkama;

podešavanje poloţaja bočne marke;

podešavanje bočne i čeonih marki prema debljini materijala za štampanje;

podešavanje pritiska rolni i kuglica na transportoj dasci, zavisno od debljine,

gramature i glatkoće podloge;

podešavanje graničnika i pritiskivača na stolovima za ulaganje i izlaganje;

podešavanje četkica i listića za razdvajanje tabaka prema debljini materijala;

podešavanje ureĎaja za kontrolu ispravnosti ulaganja tabaka (ako nema tabaka ili

ako se uloţe dva tabaka);

podešavanje pritiska u raspršivaču tlaka i

postavljanje stoga na sto za ulaganje i podešvanje visine.

Rotacione mašine za štampu iz rolne – Primjena rotacionih mašina za štampu iz

rolne sastoji se iz sledećih faza:

postavljanje rolne nosača (osovinu);

postavljanje rolne sa nosačem u leţištu zvjezde ulaganja;

provlačenje trake kroz sve sekcije za štampanje i savijanje i sječenje;

pritezanje rolne za nosač rolne;

podešavanje sile kočenja;

ljepljenje početka trake za kartonsku cijev na zvijezdi za izlaganje ili

podešavanje ureĎaja za savijanje i sječenje na zadati format i oblik izdanja i

postavljanje rezervne rolne na drugo leţište zvjezde rotacije.19



19

3.3.4 Priprema sistema za štampanje i podešavanje pritiska

U postupku tipo štampe neophodna vrijednost pritiska štampanja zavisi od

ispunjenosti štamparske forme štampajućim elementima, odnosa obima elemenata i

njihove površine meĎusobnog rasporeda štampajućih i ne štampajućih elemenata prema

njihovoj površini, potrebna je veća vrijednost pritiska. Ovo se objašnjava time što se pri

štampanju sa štamparske forme za tipo štampu ukupna zona deformacije pokrivke je

uvjek veća vrijednost pritiska. Ovo se objašnjva time što se pri štampanju sa štamparske

forme za tipo štamou ukupna zona deformacije pokrivke uvjek veća od površine

štampajućh elemenata f (zona pune deformacija) za iznos djelimične deformacije, e

(slika 3.3.4.1a) Zbog toga vrijednost pritiska, p, pri štampanju prevazilazi napon

sabijanja pokrivke, , zoni njene pune deformacije (slika 3.3.4.1b) i odreĎuje se iz

jednačine:

p = β

Gdje je koeficijent β uvjek veći od 1 i raste sa povećanjem tvrdoće pokrivke,

vrijednosti njegove apsoluten deformacije i odnosa obima štampajućih elemenata pri

njihovoj površini.

Iz navedenog proizilazi da je zbir zona ukupne deformacije većeg broja manjih

štampajućih elemenata veći od zone ukupne deformacije jednog štampajućeg elementa

jednake površine.

Karakteristično je da se kao posljedica formiranja zona djelimičnih deformacija u

njima ostvaruje koncentracija napona, a u skladu sa tim, i povećanje pritiska na

krajevima štampajućeg elementa. Štamparske forme u praksi posjeduju različit udjeo i

raspord štampajućih elemenata i bjelina. Shodno tome, kod svake štamparske forme

ponaosob se javlja različita neravnomjerna raspodjela pritiska po njenoj površini.

Slika 3.3.4.1 Deformacija pokrivke pri kontaktu sa štampajućim elementom : a)

raspodjela npona na krajevima štampajućeg elementa; b) raspodjela napona na segmentu

velikog štampajućeg elementa;



20

OdreĎivanje reţima štampanja u tipo štampi – Ispitivanje prenosa boje se mogu

izvesti pri rszličitim vrijednostima pritiska štampanja i konstantnim ostalim

parametrima. Parametri koji se odrţavaju konstantnim su: brzina štampanja (odnosno

trajanje kontakta štamparske forme i podloge), debljina sloja boje na štamparskoj formi,

vrste boje i podloge i atmosferski uslovi. Podrazumjeva se da se jedina serija ispitivanja

izvodi na istoj aparaturi ili mašini. Poznavanje ove zavisnosti je izuzetno značajno radi

pravilnog izbora reţima štampanja (slika 3.3.4.2).

Slika 3.3.4.2 Zavisnost mase boje koja sa štamparske forme za tipo štampu prelazi na

podlogu pod uticajem pritiska štampanja



Dijagram se moţe podijeliti na nekoliko karakterističnih zona. Svakoj od ovih zona

odgovara odreĎeni raspon pritiska štampanja.

U zoni OA nije moguće primjetiti neku zakonomjernost u prenosu boje. Masa boje

koja prelazi na podlogu ima slučajan karakter, jer je pritisak nedovoljan da obezbjedi

pun kontakt boje i podloge.

U zoni AB vlada pribliţno linearna zavisnost, jer masa prenjete boje raste sa

porastom pritiska. Pritisci iz zone AB se ne mogu smatrati radnim, jer svaka promjena

pritiska izazove promjenu debljine prenjetog sloja boje, a time i promjenu zacrnjena

otiska.

U zoni CD se ostvaruje maksimalni prenos boje, i pri tom, masa boje na otisku ne

zavisi od promjene pritiska. Otisci dobijeni pri takvom reţimu štampanja imaju

maksimalno i ujednačeno zacrnjenje, pa se pritisak štampanja u toj zoni moţesmatrati

radnim.

U zoni DE dolazi do izvjesnog smanjenja mase prenjete boje sa povećanjem

21

pritiska štampanja. Ovo se moţe objasniti time što se usljed prekomjernog pritiska deo

boje istiskuje na bočne strane štampajućih elemenata i usljed toga se smanjuje masa

boje koja se prenosi na podlogu. Otisci dobijeni pri ovom reţimu štampanja imaju

izraţen reljef na poleĎini stranice i nedovoljno i neravnomjerno zacrnjenje. Pritisak u

ovoj zoni je veći od radnog.

U zoni EF ponovo dolazi do povećanja mase prenjete boje sa povećanjem pritiska

štampanja u ovoj zoni dolazi do utiskivanja štampajućih elemenata u papir i do prelaska

onog dijela boje na podlogu koji je bio istisnut na bočne površine štampajućih

elemenata. Otisci dobijeni pri ovom reţimu štampanja, odlikuju se jako izraţenim

reljefom na poleĎini i velikim povećanjem dimenzija lika štampajućeg elementa na

otisku.

Iz navedenog se moţe zključiti da optimalan pritisak štmpanja leţi u oblasti BC.

MeĎutim što je pritisak štampanja veći, odnosno bliţi, pc, reljef na poleĎini otiska je

izraţeniji, habanje štamparske forme brţe, a uslovi rada štamparske mašine teţi. Zbog

toga je, u praksi, potrebno odrediti neki interval, što je bliţi vrijenosti pb, pri kojem se

obezjeĎuje maksimalan prenos boje sa štamparske forme na podlogu. U tom intervalu

otisci će imati maksimalno i, praktično, konstantno zacrnjenje, pri dozvoljenoj

reljefnosti poleĎine. Umjesto zaivsnosti mase prenjete boje sa štmparske forme na

podlogu, za odreĎivanje optimalne vrijednosti pritisaka štampanja, bolje je koristiti

zavisnost zacrnjenja otiska D od pritiska p, pri ostalim konstantnim parametrima.

Koordinate tačke N (slika 3.3.4.3), u kojoj kriva prelazi iz početnog, rastućeg dijela

u krajnji, horizontalni dio, spuštaju se na ordinatu, i traţe vrijednosti koje za 3%

odstupaju od vrijednosti zacrnjenja u tački DN. Vrijednosti pritiska koje odgovaraju

vrijednostima zacrnjenja DN ± 3% predstavljaju granice obasti radnih vrijednosti

pritiska.

Slika 3.3.4.3 OdreĎivanje optimalnog pritiska štampanja iz zavisnosti zacrnjenja

punog tona na otisku D od pritiska štampanja p.



Pokrivka – Osnovna funkcija pokrivke je postizanje definisanog i ujednačenog

22

pritiska štampanja po cijeloj površini otiska.

Kod mašine za tipo štampu pokrivka (dekl) se sastoji iz dva dijela: stalnog i

promjenjivog. Stalni dio pokrivke naljeţe na štamprski cilindar. Čvršći je i manji od

promjenjljivog dijela. Sopstvenom deformacijom stalni dio pokrivke kompenzuje

neravnine u sistemu za štampanje, koje se javljaju zbog nepreciznosti izrade samog

sistema ili njegove pohabanosti. Stalni dio pokrivke traje nekoliko mjeseci.

Promjenjivi dio pokrivke je okrenut prema materijalu koji se štampa. Mekši je i

nekoliko puta deblji od stalnog dijela. Namjena mu je da kompenzuje neravnine koje

potiču od nejednake visine štampajućih elemenata. Rok trajanja je praktično jednak

vremenu štampanja tiraţa. Pokrivka se izraĎuje od papira, kartona, elastičnog

(gumiranog) platna, filca, plute ili kombinacije ovih materijala.

Pokrivka moţe biti tvrda, srednje tvrda ili meka. Izbor zavisi od karaktera

proizvodnje i uslova štampanja. Tvrda pokrivka daje bolje rezultate u pogledu tačnosti

prenošenja boje sa štamparske forme na podlogu, što je veoma značajno pri štampanju

višetonskih ilustracija sa klišea visoke linijature rastera. Tvrda pokrivka je takoĎe

neophodna pri štampanju krutom, kalandrovanom papiru Nedovoljno tvrda pokrivka bi

dovela u tom slučaju do gubitka odreĎenog broja rasterskih tačaka na otisku. Sa

smanjenjem linijature rastera smanjuje se i neophodna tvdoća pokrivke. Meka pokrivka

se koristi u slučajevima kada visina štampajućih elemenata nije dovoljno ujednačena.

Podešavanje pritiska podlaganjem pokrivke – Kada je štamparska forma

postavljena u odgovarajući poloţaj, a ureĎaji za ulaganje i boju podešeni, načini se

otisak na listu materijala koji će posluţiti kao podloška. Ukoliko pritisak štampanja nije

ujednačen po cijloj površini, neke zone otiska će imati manje zacrnjenje, odnosno biće

bljeĎe. Da bi se korigovao pritisak štampanja na otisku se iscrtavaju konture zona sa

manjim zacrnjenjem, a zatim isjeku (slika 3.3.4.4). Isječeni dijelovi predstavljaju

podloške koje se zatim ljepe na poleĎinu promjenjljivog sloja pokrivke i to na

odgovarajuća mjesta. Ovako se mjenja debljina pokrivke samo na mjestima gdje

pritisak štampanja nije dovoljan. Ponovi se otiskivanje, i cijeli proces isjecanja i

ljepljenja podloške. U svakom sljedećem ponavljanju, površina isječka koji odgovara

odreĎenom mjestu na pokrivci treba da bude nešto manja. Ovaj postupak se češće

izvodi kod zaklopnih i cilindarskih mašina, prilikom štampanja sa štamparskih formi

olovne legure.

Podešavanje pritiska štampanja podlaganjem štamparske forme – Na mjestim gdje

su štampajući elementi manje visine postavljaju se podloške odgovarajuće debljine,

slično postupku podlaganja pokrivke. Primjenjuje se kod štampanja sa fotopolimernih

štamparskih formi sa rotacionim mašinama.

23

Slika 3.3.4.4 Postupak podlaganja pokrivke: a) označavanje površine sa nedovoljnim

zacrnjenjem; b) podlaganje podloške na mjestima sa slabijim otiskom.



U slučaju podešavanja kombinovanih ilustraciono tekstualnih štamparskih

formi, najčešće zbog visine klišea u odnosu na tekst, moţe se primjeniti Mak-Kijev

(Mac-Kee) način pripreme. On se sastoji u postavljanju klišea na odgovarajuće mjesto

na formi. Zbog njegove manje visine u odnosu na tekstovni deo forme, na cinkani kliše

od fotopolimerne kompozicije izliva se plastična masa u obliku stepenastih zareza.

Prema obliku negativnih zareza na klišeu postavljaju se pozitivni zarezi istog profila i

učvršćuju na formu na isti način kao tekstovi dio forme (slika 3.3.4.5) pozitivnim i

negativnim zarezima. Na kliše se izliva tipografska legura, odnosno odgovarajuća

plastična masa u sličaju da se radi o fotopilmernim klišeima, na kojoj se izrade zarezi

koji odgovaraju jedan drugom (slika 3.3.4.5).

Ova metoda se moţe primjeniti tokom izrade štamparske forme, i ne mora biti

vezana za štamparsku mašinu, čime se bitno utiče na vrijeme pripreme štamparskog

sistema.

Slika 3.3.4.5 Mak – Kijev postupak polaganja forme



Stalna priprema – Cilj ovakve pripreme je kompenzacija neravnina sistema za

štampanje, koje potiču od netačnosti izrade i deformacija njegovih elemenata. Izvodi se

24

uz primjenu podloški sa visinom visoke tačnosti (blok kalibri). Kompenzacione

podloške se uključuju u stalni dio pokrivke i ostaju u mašini dok se on ne promjeni.20

3.3.5 Priprema sistema za boju

Priprema sistema za boju obuhvata regulisanje dotoka boje i pripremu valjaka.

Zaostala boja mora povremeno da se spere sa valjka i očisti da se ne bi promjenilo

osnovno obojenje pod duţim uticajem kiseonika iz vazduha, ili uslijed prljanja boje

česticama koje se otkidaju sa površine papira.

Dotok boje na štamparsku formu reguliše se zazorom izmeĎu noţa i duktora i ugla

rotacije duktora u svakom ciklusu. Zazor se podešava pomoću niza regulacionih valjaka

sa donje strane bojanika, koji pomiču ili odmiču odreĎenu zonu noţa. Veći broj

regulacionih valjaka omogućava finiju regulaciju dotoka boje po zonama štamparske

forme. Regulacija po zonama je neophodna kada se površine pod štampajućim

elementima u različitim pojasevima na štamparskoj formi razlikuju. Ugao obrtanja

duktora u svakom ciklusu se reguliše hodom skakavice (zapornog prsta), odnosno

brojem zubaca koje skakvica preĎe u povratnom hodu.

U postupku tipo štampe poţeljno je štampati sa što tanjim slojem boje, koja treba

da ima podešenu konzistenciju prema vrsti papira, tipu mašine i brzini kojom se štampa.

Prevelik sloj boje vodi ka razlivanju i smanjenju oštrine konture štampajućeg elementa.

Takav otisak se teţe suši. MeĎutm, u slučaju boja velike viskoznosti, sloj boje se teško

razdvaja, pri čemu se ne ostvaruje zadovoljavajući koeficijent prenosa i nije moguće

postići potrebnu dubinu i zacrnjenje tona. Suviše viskoznom bojom takoĎe nije moguće

posti'i veliku brzinu štampanja.

Deformisani valjci za razribavanje onemogućavaju pravilan dotok boje i

ravnomjerno prenošenje boje na štamparsku formu. Iz tih razloga je neophodno skinuti

valjke sa radnih leţišta kada je mašina duţe vrijeme van pogona, ili bar osloboditi

pritiska na kraju smjene.

Sve radnje koje je neophodno obaviti da bi se ispunili pomenuti zahtjevi mogu se

sumarno prikazati sljedećom procedurom:

pranje valjka za razribavanje u slučaju štampanja novom bojom;

podešavanje razmaka izmeĎu noţa i duktora uz kontrolu nanosa boje po širini;

podešavanje ugla rotacije duktora u jednom ciklusu (ukupan nanos boje);

punjenje bojanika bojom i



25

oslobaĎanje valjka od pritiska.21

3.3.6 Podešavanje tačnosti registra (boja, otisaka ili redova)

Cije štampanja je da se dobije odreĎen broj potpuno istovjetnih reprodukcija

originala. Vaţno je da se tokom štampanja sveukupnog tiraţa obezbjedi da nijansa i

intenzitet boja, kontrast štampe i druge veličine budu konstantne. TakoĎe je izuzetno

značajno da svaki otisak padne uvjek na isto i zadato mjesto na tabaku i da se obezbjedi

uklapanje strana kod obostrane štampe, ili uklapanje boja kod višebojne štampe.

Kontrola uklapanja se obavlja pomoću registra, odnosno oznaka u obliku crtica, krstića

ili kruţića, koji se još u fazi repro pripreme montiraju na tabak, za svaku boju na isto

mjesto.

Sama procedura podešavanja poklapanja registra se zasniva na metodi probe i

greške. Na probnom otisku se uoči da li neki registar odstupa, za koliko i u kom pravcu

i smjeru. Zatim se, zavisno od tipa mašine, pristupa promjeni relativnog poloţaja tabaka

i štamparske forme.

Zaklopne mašine sa ručnim ulaganjem – Na površinu porivke se lijepe marke, koje

se po izvršenom probnom otiskivanju pomjeraju i ponovno pričvršćuju,sve dok se ne

postigne da otisak pada na ţeljeno mjesto na tabaku.

Kada su aktivne, hvataljke propelerskog ureĎaja za ulaganje spušta tabak na njih.

Za vrijeme samog štampanja (otiskivanja) hvataljka je otvorena, a tabak drţe uloţne

marke. Na taj način se obezbjeĎuje velika tačnost poklapanja registra.

Poloţaj grafičkog ugla tabaka u odnosu na zaklopnu ploču je stalan, pa se poloţaj

otiska na tabaku podešava pomjeranjem štamparske forme unutar okvira na osnovnoj

ploči, ili pomjeranjem graničnika na stolu za ulaganje (promjenom poloţaja tabaka na

stolu za ulaganje).

Kada su uloţene marke isključene hvataljka drţi tabak sve vrjeme od momenta

zahvatanja sa stola za ulaganje, do momenta ispuštanja na sto za izlaganje. Podešavanje

registra se obavlja kao i u prethodnom slučaju, s tim što ovakav način rada daje nešto

manju tačnost.

Cilindarske mašine – Podešavanje registra po obe ose se izvodi tako što se

štamparska forma pomjera u odnosu na okvir u kome je zatvorena. Ovo pomjeranje se

postiţe tako što se izmeĎu sloga ili štega i okvira umeću ili vade tanke linije izlivaka.

Podešavanje registra po pravcu paralelnom osi cilndra (poprečnom pravcu) se postiţe

prema poloţaju bočne marke na transportnoj dasci. Kod nekih mašina mogućeje i



26

podešavanje poloţaja čeonih marki u momentu umirivanja tabaka. Na ovaj način

poloţaj otiska na tabaku se pomjera po produţenom pravcu (pravcu kretanja tabaka kroz

mašinu).

Rotaciona mašina za štampu iz tabaka – Podešavanje po poprečnom pravcu se

ostvaruje podešavanjem poloţaja tabaka na stolu za ulaganje i podešavanjem bočne

marke. Zavisno od konstrukcije mašine moguće je pomjeranje cilindra forme u odnosu

na cilindar pokrivke u poprečnom pravcu. Poklapanje registra u produţnom pravcu se

dobija zakretanjem cilindra forme u odnosu na cilindar pokrivke.

Rotacione mašine za štampu iz rolne – Podešavanje u poprečnom pravcu se

ostvaruje poprečnim pomjeranjem ureĎaja za voĎenje trake. Podešavanje registra po

uzduţnom pravcu se izvodi relativnim zakretanjem cilindara forme u odnosu na cilindar

pokrivke, ili mjenjanjem puta trake izmeĎu dvije štamparske sekcije.22

3.3.7 Završne operacije

Po završetku štampanja tiraţa neophodno je obaviti odreĎene radnje koje nisu

direktno usmjerene na realizaciju tog tiraţa, ali koje je neophodno izvesti da bi postupak

štampanja datom mašinom mogao da se nastavi.

Pranje mašine – U slučaju da se sledeći tiraţ štampa drugom bojom, ili ako mašina

odreĎeno vrijeme neće raditi, neophodno je propisanim organskim rastvaračem oprati

boju sa valjka sistema za boju iz bojanika. Svjesno obavljanje ove operacije produţava

vijek valjka i mašine i doprinosi boljem kvalitetu štampe.

Skidanje štamparske forme – Ukoliko se kasnije planira ponovno štampanje tiraţa

tada se štamparska forma, zajedno sa okvirom, vadi iz mašine (zaklopne ili cilindarske)

i postavlja na mjesto gdje će se skladištiti, stezni ureĎaj se otpušta, okvir se podiţe, a

štamparska forma vezuje kanapom da bi se sprečilo neţeljeno rasturanje štamparske

forme, što bi, njvjerovatnije, vodilo pretapanju i ponvonom slaganju na „Linotipu“ ili

„Monotipu“. Ako je potrebno samo sačuvati kliše, ona se odljepljuje sa tegova i

skladišti u klaserima ili fasciklama sa jasno odreĎenim sadrţajem.

Ukoliko se ponovno štamapanje tiraţa ne planira, sprovodi se postupak različit za

ručni slog i za ostale vrste olovnih štamparskih formi.

S obzirom da se slova za ručni slog posebno poručuju iz slovolivnica, te se njima

obično slaţe manji dio teksta (vanstandardni naslovi, specijalni znaci, matematičke

oznake i formule, šahovski slog) slog se razlaţe i slova se ponovo razvrstavaju u

odreĎene pregrade, odreĎene fioke pismovnog ormara.



27

Mašinski slog se po pravilu pretapa, i to najčešće, u odjeljenju u kojem je

štamparska forma i proizvedena. Pri ponovnoj izradi slova, redova ili cijelih

stereotipova potrebno je u livački kotao dodavati šipke legure poznatog sastava da bi se

popravila mehanička svojstva proizvedenog sloga.

OslobaĎanje valjka – Ukoliko se elastični valjci ostave pod pritiskom duţe vrijeme,

moţe doći do udubljenja po liniji dodira, što dovodi do nejednolikog nanosa boje po

duţini tabaka. Zbog toga je potrebno poslije pranja valjke osloboditi pritiska, ili čak

izvaditi ih iz leţišta.23

3.4 Štamparska svojstva boja za tipo štampu

Raznovrsnost tehnika u okviru tipo štmpe, koja se ogleda u brojnosti modela i

konstrukciji grafičkih mašina, odlikuje način ostvarivanja pritiska na podlogu, brzina

štmapanja, a zadnjih godina, sve više i materijal od koga je izgraĎena štamparska forma.

Od ovih elemenata zavise sastav i svojstva tipografskih boja.

Konstrukcija mašina za tipo štamu kreće se u dijapazonu od relativno jednostavnih

zaklopnih mašina sa pritiskom koji se ostvaruje pločom o ploču, sa ručnim ulaganjem i

oskudnom automatikom ili bez nje, do visoko automatizovanih i kompjuterizovanih

rotacioih mašina sa većim brojem štamparskih sekcija na kojima se istovremeno mogu

štampati višebojne novine i časopisi velikih obima u okviru jedne operacije

kontinualnog postupka. Svaki od ovih tipova mašina zahtjeva štamparsku boju koja se

razlikuje u nekim od osnovnih karakteristika. Na primjer, boje za cilindarske mašine

moraju biti duţe i manje ljepljive od boja koje se koriste za zaklopne mašine, dok boje

za rotacione mašine moraju biti još duţe i još manje ljepljive od boja za cilindarske

mašine. Pod duţinom boje se podrazumjeva sposobnost istezanja boje u niti do kidanja,

prilikom izvlačenja standardom definisane pločice odreĎenom brzinom iz posude sa

bojom i izraţava se u milimetrima (metoda po Jensenu). Boje koje ne iskazuju

sposobnost istezanja u niti nazivaju se kratke boje.

Iz tog razloga, tipografske štamparske boje se definišu u skladu sa primjenom u

odreĎenim sistemima za štampanje, ali i u zavisnosti od prirode podloga koje se koriste.

Za štampanje novina koriste se boje koje se suše upijanjem, a ne oksidacijom, iz razloga

što brzina štampanja novine ne dozvoljava vrijeme potrebno za reakciju oksidacije.

TakoĎe, boje se koriste za tipografske štamparske forme manjih dimenzija odlikuju

se nešto manjom brzinom sušenja u poreĎenju sa bojama koje se koriste kod većih

štamparskih formi. Potreba za većom tečljivošću boja je neophodna stoga što kod



28

štamparskih formi većh formata postoji zahtjev za većom masom boje koju treba da

obezbjedi sistem za boju, pa bi u protivnom usljed ne odgovarajućeg svojstva tečljivosti

postojala opasnost od tendencije sušenja boje na štamparsoj formi.24

3.4.1 Boje za zaklopne i druge mašine malih brzina štampanja

Ove boje se proizvode u dvije osnovne varijante. Prva grupa boje se koristi na

zaklopnim i drugim mašinama sa ručnim ili mašinskim ulaganjem, koje su predviĎene

za štampanje proizvoda malih formata, kao što su koverte, mali omoti, vizit karte,

dopisnice, kancelarisjki fomulari i slični materijali. One se karakterišu teškom

konzestencijom, koja odgovara relativno malim brzinama štampe. Odlikuju se takoĎe

kratkoćom i masnoćom, čime se obezbejuĎuje dobra homogenost sastavnih činilaca

boje, što je od posebnog značaja zbog prisustva maksimalnog mogućeg sadrţaja

pigmenata visoke gustine (kg/m3) vezivom, što predstavlja poseban problem zbog niske

sposobnosti apsorpcije ulja na ovom tipu pigmenta, koriste se veziva veće molarne mase

nego kod boja koje sadrţe pigmente niske gustine.

Sušenje ovih boja se uglavnom izvodi oksidacijom, zbog toga što veziva sadrţe u

najvećoj mjeri sušiva ulja, i to najčešće laneno ulje. Kao katalizator oksidacije

(silikativi) koriste se soli kobalta, ali i neka organska jedinjenja.

Druga grupa boja, predviĎena je za korišćenje na automatskim zaklopnim i drugim

mašinama, koje se odlikuju većom radnom brzinom u odnosu na prethodne. Boje

posjeduju znatno veću tečljviost, odnosno niţu viskoznost i mekšu koegzistenciju, čime

su prilagoĎene većim radnim brzinama. Ovakva svojstva boja omogućavaju brzine

štampanja u rasponu od 3500-10000 na sati. To znači da je vrijeme otiskivanja skraćeno

pa bi, ukoliko je boja jako ljepljiva postojala mogućnost čupanja vlakanca sa površine

papira. Zbog toga, ove boje sadrţe lakša veziva, a često je i odnos veziva i boje veći

nego kod boja koje se primjenjuju za štampanje na mašinama sa sporijim reţimom

rada.25

3.4.2 Boje za cilindarske mašine

Bez obzira što se ove mašine izraĎuju u različitim veličinama od proizvoĎača koji

unose svoje specifičnosti u konstrukciona rješenja pojedinih sistema, boje za ovaj





29

postupak štampanja se ne razvrtsavaju u skladu sa tim. To se moţe razjasniti tako što je

u svim varijantama ovih mašina štamparska forma ravna i uvjek je postavljena u

horizontalnom poloţaju. MeĎutim, boje koje se koriste za male, veoma brze cilindarske

mašine treba da imaju neka posebna svojstva u odnosu na boje za sporije mašine.

Cilindarske mašine zahtjevju boje koje posjeduju izraţenije svojstvo tečljivosti i

mekšu konzistenciju od grupe boja za zaklopne mašine i druge mašine malih dimenzija.

Povećanjem radnih brzina i veličina štamparske forme od mašine do mašine, poţeljno je

koristiti sve mekše i duţe boje. Veziva ovih boja takoĎe je poţeljno birati u skladu sa

gradacijom i osobinama papira. Izborom i smješom veziva moţe se uticati na sistem i

brzinu sušenja, dubinu prodiranja boje u podlogu i prirodu otiska, odnosno kontrast, sjaj

briljantnost. Sve više se na trţištu pojavljuju tipografske boje koje su specifične u

odnosu na specijalne osobine podloge, a koje se štampaju nekom od tipografskih

tehnika. Danas se preporučuju posebne boje za kartone, različite tipove papira, voštane,

lakirane ili metalizovane papire.26

3.4.3. Boje za rotacione mašine

Rotacione mašine se izraĎuju u velikom broju varijateta, veličina i konstrukcija, i

namjenjene su štampanju velikih tiraţa, različitih proizvoda velikim brzinama, počevši

od tabaka za ozradu brošura, od periodike, časpoisa i novina. Boje koje se koriste u ovoj

mehanici su manje viskozne i duţe od boja namjenjenih cilindarskim mašinama.

Njihova konzistencija i sastav omogućuje apsorpciju i značajnu penetraciju boje u

podlogu. One sadrţe kombinovano vezivo, koje se najvećim dijelom sastoji od sušljivih

i u nešto manjoj mjeri polusušljivih ili ne sušljivih ulja. Na taj način se obezbjeĎuje

čvrst otisak poslije sušenja. Dobra pokrivena moć i čist konstantan, jasan otisak, koji

ostavlja pigment ovih boja na podlogama različitih svojstava obezjeĎuje dobar kvalitet

štampe.

Kombinacija različitih sikativa koji se koriste za ove boje, ukjljučuje i značajan

procenat metaloorganskih jedinjenja, poznatih pod imenom „Japanski sušioci“, koji daju

bojama poseban kvalitet, iskazan veoma brzim fiksiranjem za podlogu. Manji sadrţaj

kobaltovih soli utiču na povećanje tvrdoće filma boje na otisku, a dodaci mekog voska

ili masnih kiselina doprinose da otisak postane gladak i da se još brţe vezuje i

očvršćava.

Veliki dijapazon posebnih kvalitetnih karakteristika ostvaruje se dodatkom

različitih hemijskih jedinjenja, čime se omogućava dobijanje širokog izbora ovih boja u


studija. str. 64.

30

zavisnosti od potreba i namjena.27

3.5 Podruĉje primjene tipo štmpe, zastupljenost i perspetkiva

Tipo štampa, najstariji industrijski štamparski postupak, danas polako gubi primat

koji je imala dug niz godina. Sa pojavom ofset štampe i duboke štampe znatno se

smanjio dio produkcije koji se realizuje u tipo štampi, bez obzira na neke prednosti tipo

štampe, koje su:

stabilnost tiraţa (nema mrljanja, pojave uzduţnih linija i sl, zahvaljujući

svojstvima štamparskih formi);

čisti otisci (ne štampajući elementi na niţem nivou nisu u kontktu sa bojom);

velika oštrina konture štampajućeg elementa;

visok nanos boje, jer se sloj boje samo jednom razdvaja i

velika brzina rada.

U tabeli 1 prikazana je najveća brzina štampanja koja se postiţe kod različitih

tipova mašina za tipo štampu.

Tabela 3.5.1 Najveće brzine štampanja za tipo štampu

Tip mašine Način ulaganja ili oblika materijala Maksimalna brzina, otisaka/h

Zaklopna Ručno 1200-1500

Automatski 3000-5000

Cilindarska Ručno 1200-1500


Rotaciona Ručno 6000-10500


Izvor: Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampeI. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 66.

Bez obzira na negativne trendove, postupak tipo štampe se još uvjek koristi za

izradu velikog broja grafičkih proizvoda. Navedeni grafički proizvodi u najvećoj mjeri

se štampaju u jednoj ili dvije boje. Višebojne višetonske produkcije se, praktično, više



31

nigdje ne štampaju postupkom tipo štampe, jer ostali postupci omogućvaju jeftinije,

lakše i preciznije izdvajanje i uklapanje boja.28

Osnovni uzrok prestanka ekspanzije tipo štampe vjerovatno leţi u sloţenosti i

sporosti izrade štamparske forme od olovne legure. Poseban problem predstavlja izrada

klišea za višetonsku reprodukciju, za šta je neophodno imati posebno odjeljenje

hemijske obrade. Razvoj fotopolimernih štamparskih formi usporio je smanjenje udjela

tipo štampe, koje je već ispod njene četvrtine ukupne grafičke proizvodnje, a novi

kapaciteti tipo štampe se, praktično, više ne otvaraju. U tabeli 2 prikazan je udeo tipo

štampe u grafičkoj proizvodnji razvijenih zemalja, iz koje je vidljiva tendencija

opadanja sa porastom stepena industrijskog razvoja.

Tabela 3.5.2 Udeo tipo štampe u grafičkoj proizvodnji velikih zemalja (podatci za

1986. godinu)

Zemlja SSR Švajcarska Nemačka SAD

Udeo % 53 33 25 13

Izvor:Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampeI. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 66.

U tabeli 3 prikazana su područja primjene različith mašina za tipo štampu.

Tabela 3.5.3 Područja primjene tipo štampe

Tip mašine Podloga za štampanje Tipična konfiguracija Proizvodi

Zaklopna Tabak 1/0 Prospetki

Cilindarska Tabak 1/0,1/1,2/0 Plakati

Rotaciona Tabak 1/0-6/0 Obrasci

Rotaciona Rolna 1/1,2/2... Knjige

Izvor:Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampeI. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 66. modifikovano.

28

Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampe I. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih


32

4. FLEKSO ŠTAMPA

4.1 Karakteristike fleksogrfskog postupka štampanja:

Pod pojmom štampa u opštem smislu podrazumjevamo dvodimenzionalni otisak

više puta utisnut preko podloge pomoću štamparske podloge premazane bojom. Flekso

štampa je relativno mlad postupak štampe. Pripada tehnici vioke štampe i jedna je vrsta

štampe koja je u ekspanziji. Budući poloţaj flekso štampe će zavisiti od toga koliko će

se postojeći kvalitet štampe povećati da li će uspjeti da se stabilizuje na visokom nivou.

Ovom cilju teţe razvojni programi izrade fotopolimernih ploča. Flekso štampa kao

moderan vid tehnike visoke štampe koristi fleksibilne štamparske forme i boje niskog

viskoziteta. Velike mogućnosti flekso štampe iskazane su u punoj mjeri pri štampanju

različitih materijala, kako upojenih tako i ne upojenih. Flekso štampom se mogu

štampati različiti materijali (papir, karton, Al – folija, kaširani materijali, plastične folije

i td.). Plastične i Al – folije i ostali materijali koji ne posjeduju sposobnost upijanja boje

moraju se najprije pripremiti za štampu, odnosno mora se izvršiti njihova površinska

obrada.

Naziv flekso štampa potiče iz specifičnosti ovog postupka, koji karakteriše

štampanje sa savitljivih ili fleksibilnih štamparskih formi. Ovaj naziv ima opravdanje

jer se ovim postupkom uglavnom štampaju fleksibilni materijali sa fleksibilnim

štamparskim formama.

Postupak flekso štampe našao je najširu primjenu u industriji ambalaţe, i

preraĎivačkoj industriji, zbog mogućnosti štampanja na različitim materijalima, kao što

su papir, karton, plastične i metalne folije i dr. Flekso štampa se moţe definisati kao

poseban tip rotacione visoke štampe sa fleksibilnim gumenim štamparskim formama i

klišeima. Boje koje se koriste u ovom postupku karakterišu se brzim sušenjem uz

otparavanje rastvarača.

Za razliku od klasične tipo štampe, flekso štampa je postupak koji je u značajnoj

ekspanziji, a prema nekim podatcima zauzima po rasprostranjenosti u svijetu treće

mjesto. Veliki kapaciteti, relativno jeftina investicija u odnosu na druge postupke,

ekonomična priprema, brza promjena narudţbine i druge pogodnosti, uz visok nivo i

ujednačenost kvaliteta štampe doprinjeli su danas njenoj primjeni. Za proizvode

insdustrije pakovanja i ambalaţiranja, flekso štampa je postala konkurentna svim

ostalim postupcima. Štampanje ambalaţe za prehrambenu, hemijsku, farmaceutsku i

kartonaţnu industriju, za industriju sredstava za ličnu higijenu, za potrebe drugih

industrijskih grana, kao i za štampanje različith grafičkih proizvoda, uključujući na

primjer, novine i sl. Omogućen je ostvarenim kvalitetom otiska, ali i drugim bitnim

33

karakteristikama ovog postupka.

U postupku flekso štampe koriste se znatno manji pritisci štampanja u poreĎenju sa

drugim postupcima.

Sa najsavremenijim štamparskim formama za flekso štampu, koje se karakterišu

izraţenom fleksibilnošću i lakšim prilagoĎavanjem površini podloge koja se štampa,

moguće je štampati podloge bilo koje glatkoće. U flekso štampi nije potrebno

dugotrajno i precizno podešavanje pritisak štampanja, jer ove štamparske forme

ostvaruju kvalitetan otisak u širokom rasponu pritisaka štampanja. S obzirom na

elastične štamparske forme koje se u ovom postupku, reprodukuju detalje sa manjom

tačnošću od štamparskih formi za tipo (krute štamparske forme) ili ofset štampu,

primjena ovog postupka štampanja je dugo bila ograničena u smislu izbora i namjene

materijala za štampanje. MeĎutim,u posljednoj deceniji zastupljenost fleksografskih

procesa štampanja biljeţi najvećći stepen porasta u poreĎenju sa drugim postupcima

štampanja.

Napredak u tehnologiji je učinio da flekso štampa moţe da obezbjedi štampanje

visokokvalitetnih proizvoda, kao ofset i duboka štampa, ali na mnogo većem broju

različitih materijala. Ovo je omogućeno korišćenjem mekih i kompresibilnih

štamparskih formi, brzosušećih boja i efikasnih ureĎaja za boju na štamparskim

mašinama.29

4.2 Mašine za flekso štampu

Mašine za flekso štampu se izvode isključivo kao rotacione. Prema namjeni ove

mašine se mogu podijeliti u dvije grupe: mašine za višebojnu štampu ambalaţnih

materijala ili novina, koje štampaju iz rolne, i mašine za štampanje talas – kartona za

izradu kutija, koje se štampaju iz tabaka. (tabli).30

4.2.1 Rotacione mašine za štampanje iz rolni

Mašine za flekso štampu iz rolni najčešće se grade kao mašine satelitskog

(planetarnog) tipa ili se sastoje od zasebnih štamparskih sekcija. U svom sastavu imaju

ureĎaj za ponovno namotavanje trake u rolnu, ureĎaj za sječenje trake u tabake (rijeĎe)

ili ureĎaje za sječenje i savijanje trake. Za sušenje otisaka koriste se sistemi sa



30Dr RistaTrajković. Mr Predrag Ţivković. 1998. Štampanje I deo. Beograd: Tehnološko –

metalurški fakultet. str. 106.

34

infracrvenim zračenjem ili toplim vazduhom.

Mašine za flekso štampu satelitskog tipa se najčešće koriste za štampanje

ambalaţnih materijala. Za njih je karakteristično da posjeduju jedan štamparski cilindar

velikog prečnika oko kojeg je rasporeĎeno nekoliko cilindara forme za flekso štampu iz

rolne satelitskog tipa, sa nekoliko različitih sistema za boju.31

Prva mašina ove vrste, kod koje su sistemi za bojenje satelitski rasporeĎeni oko

velikog štamparskog cilindra, razvijena je i prezentovana 1953/1954. godine. Inicijativa

za ovaj razvoj potekla je iz industrije plastičnih filmova jer se javila potreba za

preciznijim voĎenjem ovih fleksibilnih materijala, da bi se mogli štampati, što je

postignuto konstrukcijom jednocilindričnih mašina. Traka je pritisnuta uz štamparski

cilindar i ne napušta ga sve do izlaska posljednje štamparske sekcije. Ovo znači da se

traka čvrsto drţi u poziciji pa se ne dešava promjena registra u toku štampanja.

Četvorobojne i šestobojne mašine se sve više zamjenjuju osmobojnim i na taj način je

moguće kombinovati četvorobojnu polutonsku štampu sa četiri dekorativne boje.

Flekso štampom motiv moţe biti odštampan na različtim podlogama, uklučujući i one

fleksibilne.

Najveće mašine imaju štamparski cilindar prečnika većeg od 2300 mm i radnu

širinu od oko 2500 mm. Duţina štampe za standardne mašine za štampanje ambalaţe,

ograničena je na 1200 mm dok su maksimalne duţine od 1600 pa čak i 2000 mm

izvodljive na mašinama za štampanje papira i talas kartona. Maksimalne brzine od 250

m/min dostignute su na mašinama velikog formata, dok su standardne mašine sa

širinom štampe od 1700 mm rade brzinom do 465 m/min.

Duţina štampanja odreĎena je brojem štamparskih sekcija, koje su grupisane oko

štamparskog cilindra i posljednjeg prečnika. Standardni prečnici su izmeĎu 1500 mm

(kod 6 – bojnih) i 2300 mm (kod 8 – bojnih mašina). Moguće širine štampe su od

minimalnih 300 mm do maksimalnih 2500 mm. Ono što garantuje visok kvalitet je i

regulacija temperature pritisnog cilindra, koja se odraţava konstantnim korišćenjem

vode.

Na centralni cilindar traka materijala dolazi sa jedinice za odmotavanje i pritisnuta

je čvrsto na štamparski cilindar gumom presvučenim valjkom, tako da vazduh ne moţe

ući izmeĎu cilindra i trake materijala i na taj način ona čvrsto ostaje na cilindru. Traka

materijala transportuje se kroz štamparske sekcije i napušta clindar po izlasku iz

posljednje štamparske sekcije. Ovo znači da traka fleksibilnog materijala ne moţe

mjenjati svoju poziciju od sekcije do sekcije i zbog toga se ne dešavaju promjene

registra. Čak ni vazduh koji uduvaju jedinice za sušenje izmeĎu individualnih



35

štamparskih sekcija, ne mogu izazvati vibracije trake materijala, čak i pri visokim

brzinama vazduha – tako da nema grešaka registra.32

Na slici 4.2.1.1 prikazana je rotaciona mašina za flekso štampu iz rolne satelitskog

tipa, sa nekoliko različitih sistema za boju.

Slika 4.2.1.1 Šema rotacione mašine za flekso štampu satelitskog tipa





36

Sa zvijezde za ulaganje 1 odmotava se traka materijala za štampu. Sistemom

vodećih valjaka traka se vodi do štamparskog sistema, koji se sastoji od veliokg

štamparskog cilindra 2 i šest štamparskih sistema 3 – 8. Na slici je prikazano nekoliko

varijanti štamparskih sistema. Uz štamparske sisteme 3,7 i 8 postavljeni su sistemi za

boju sa rastriranim valjkom 9, sa koga noţ 10 skida višak boje. Rastrirani valjak prenosi

boju iz rezervoara 11 na štamparsku formu 12. Kod štamparskih sistema 4,5 i 6 boja se

na štamparsku formu prenosi preko sistema posrednih valjaka, od kojih su se neki

uronjeni u korito sa bojom ili se na njih izliva ravnomjeran sloj boje pomoću mlaznice

(nakote), čija je širina jednaka duţini cilindra. Štamparski cilindar dobija pogon od

glavnog pogonskog elektromotra 13, preko puţnog prenosnika 24 i sistema zupčanika

16. Zupčanik štamparskog cilindra daje obrtno kretanje cilindrima formi svakog

štamparskog sistema, preko sistema zupčanika 15.

Rotacione mašine za flekso štampu su karakteristične i po „mostu“ 17, izmeĎu

štamparskog sistema sa jedne strane i ureĎaja za odmotavanje i namotavanje trake sa

druge strane. Ovakva konstrukcija obezbjeĎuje dug put koji traje od momenta

otiskivanja do momenta namotavanja u rolnu, što omogućava dobro sušenje. U mostu se

nalazi niz mlaznica 18 iz kojih izlazi vruć vazduh koji suši traku. Pored ovog riješenja

čest je sistem koji suši traku infracrvenim zračenjem. Odštampana i osušena traka se

zatim hladi pomoću rashladnog cilindra 19 i namotava u rolnu na zvijezdi za izlaganje

20. Ovakva kostrukcija se najčešće koristi za štampu ambalaţnih materijala. Čest je

slučaj da prikazani štamparski sistem bude integrisan sa sistemom koji od odštampane

trake formira papirne kese sa ili bez ručke.

Često se sreće i konstrukcija sličnog spoljašnjeg izgleda, ali sa drugačijim

štamparskim sistemom slika 4.2.1.2.

Slika 4.2.1.2 Četvorobojna višecilindrična mašina za flekso štampu



37

Konstrukcija štamparske mašine sastoji se od ureĎaja za automatsko ulaganje

papira iz rolne 1, dva niza štamparskih sekcija 2, sistema za sušenje otiska 3 i sistema za

izlaganje 4 ponovnim namotavanjem trake papira u rolnu. Kod ove konstrucije svaka

štamparska sekcija ima zaseban štamparski cilindar.

Za štampanje novina u savremenoj grafičkoj industriji korsite se mašine sa

štamparskim sekcijama prikazanim na slici 4.2.1.3. Iz natoka se noţem 1 boja se

diretno, pod pritiskom naliva na rastrirani valjak 2, i ispunjava rasterske ćelije.

Rastrirani valjak prenosi boju na štampajuće elemente cilindra forme 3. Štamparski

cilindar 4 obezbjeĎuje potrban pritisak štampanja, da bi se boja sa štamparske forme

prenjela na traku materijala 5 koji se štampa.

Slika 4.2.1.3 Varijante štamparskog sistema za rotacionu flekso štampu



Štamparska mašina za višebojno štampanje novina, sastavljena od većeg broja

sekcija, prikazana je na slici 4.2.1.4.33

Slika 4.2.1.4 Dio štamparske mašine za višebojno štampanje devnih novina u tehnici

rotacione flekso štampe




metalurški fakultet. str. 107. – 110.

38

Jedan od primjera mašina za flekso štampu satelitskog tipa koja se najčešće koristi

za štampanje ambalaţnog materijala, mašina tip „Quick Flex“ proizvoĎača Bonardi

slika 4.2.1.5, će mo pojasniti u sljedećem dijelu teskta.

Slika 4.2.1.5 Mašina tipa Quick Flex



Slika 4.2.1.5a Šematski prikaz štamparske mašine (Quick Flex – Bonardi)

Izvor: Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija štampe I. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 86.

Glavne karakteristike ove mašine su:

štampa u osam boja;

maksimalna širina štampe 800 mm;

maksimalna širina materijala 850 mm;

maksimalna brzina štampanja 300 m/min;

mogućnost štampe direktno i inverzno.

39

Glavni dijelovi mašine su:

zvijezda za ulaganje materijala (odmotač);

sistem vodećih valjaka trake materijala;

štamparski sistem sacentralnim bubnjem;

mosta (tunela) za sušenje odštampane trake i valjka za hlaĎenje trake;

zvijezda za izlaganje materijala (namotača);

komandne table i sistema za praćenje registra;

pogonskog elektromotora.

Sa zvijezde za odlaganje (odmotača slika 4.2.1.6) vrši se odmotavanje trake

materijala koji se štampa. Zvijezda je opremljena sa dvije pneumatske osovine na koje

se postavlja rolna materijala. Ovaj sistem sa dvije osovine predviĎen je zbog brţeg

mjenjanja rolni jer dok se sa jedne materijal odmotava na drugoj se nalazi nova rolna.

Na kraju osovine se nalazi zupčanik putem koga elektro motor vrši pokretanje.

Slika 4.2.1.6 Zvijezda za ulaganje materijala.


studija. str. 86.

40

Sistem valjaka za voĎenje trake sastojise od velikog broja valjaka preko kojih se

vrši voĎenje materijala. Veliki broj valjaka sluţi za smanjenje istezanja materijala ali

isto i za bolju zategnutost materijala prije ulaska u štamparsku jedinicu.

Štamparski sitem sa centralnim bubnjem (slika 4.2.1.8) sastoji se od jednog

štamparskog cilindra velikog prečnika oko kojeg je rasporeĎeno osam cilindara forme

sa pripadajućim ureĎajem za boju.

Slika 4.2.1.7 Šemtski prikaz štampaskog sistema mašine (Quick Flex-Bonardi)

Izvor: Vojislav Radonjić. 2009. Tehnologija šrampe I. Čačak:Visoka škola tehničkih strukovnih

studija. str. 88.

Centralni bubanj sluţi za voĎenje materijala i u sebi ima sistem cijevi kroz koji

cirkuliše voda konstantne temperature od 20C. Ovako ohlaĎen bubanj omogućava da

materijal bude uvijek iste temperature radi boljeg prenosa boje sa štamparske forme na

materijal za štampu.

Cilindar forme je u obliku osovine na koju je navučen šuplji valjak (sleeves) na koji

je zalepljena štamparska forma (kliše) slika 4.2.1.9.

Slika 4.2.1.8 Šuplji valjak (Sleeves) sa naljepljenom štamparskom formom


studija. str. 89.

41

Prednosti mašine sa Sleeves tehnologijom su:

jednosatvna za rukovanje;

kratka vremena opremanja;

dug vijek trajanja;

visoka preciznost pasovanja.

Štampraski cilindar dobija pogon od glavnog pogonskog elektromotora, preko

puţnog prenosnika i sistema zupčanika. Zupčanik štamparskog cilindra daje obrtno

kretanje cilindrima formi svakog štaparskog sistema preko sistema zupčanika.

Uz svaki cilindar forme nalazi se i pripadajući ureĎaj za boju. UreĎaj za boju sastoji

se od korita za boju, raster (Anilox) valjka, dva rakel noţa koja se nalaze sa gornje i

donje strane raster valjka. Ovaj sistem za boju naziva se sistemom zatvorenog

(komornog) rakela. Boja se pomoću pumpi dovodi direktno na raster valjka sa koga

rakel noţevi skidaju višak boje koja se dalje u tankom filmu prenosi na štamparsku

formu. Višak boje se sliva u korito za boju, a odatle ponovo vraća u pumpu čime je

onemogućeno taloţenje i zgrušavanje boje. Ovakav sistem nanošenja boje na

štamparsku formu je pogodan za visoko kvalitetnu štampu najfinijih raster i tonskih

motiva.

Poslije otiskivanja svake boje na podlogu za štampanje vrši se sušenje boje tako što

traka materijala dok putuje do sledećeg sistema za boju prolazi ispod mlaznica sa toplim

vazduhom.

Ova mašina je opremljena anilox valjcima različite linijature i to: 80 L/cm, 100

L/cm, 120 L/cm, 140 L/cm, 180 L/cm, 260 L/cm. Ugao rastriranja valjka je od 60, a

volumen praţnjenja raster lončića je 7 cm3/m

2.

Slika 4.2.1.9 Štamparski sistem sa centralnim bubnjem i zatvorenim sistemom rakela


studija. str. 89.

42

Mašine za flekso štampu sa centralnim bubnjem karakteristične su po tzv. mostu

izmeĎu štamparskog sistema sa jedne i ureĎaja za namotavanje i odmotavanje trake

materijala sa druge strane. Ovakva konstrukcija obezbjeĎuje dug put trake od momenta

otiskivanja do momenta namotavanja na rolnu, što omogućava dobro sušenje. U mostu

(tunelu) se nalazi niz mlaznica iz kojih izlazi vruć vazduh koji suši traku. Odštampana i

osušena traka se zatim hladi pomoću rashladnih valjaka i namotava na rolnu na zvijezdu

za izlaganje

Zvijezda za izlaganje (namotač slika 4.2.1.11) se sastoji iz dvije osovine na koje se

moţe postaviti papirna hilzna za namotavanje odštampane trake. Ove dvije osovine rade

nezavisno jedna od druge, a sluţe za automtasku promjenu hilzni i izlaganje

odštampane trake. Kada se na jednu osovinu namota rolna odreĎenog prečnika zavisno

od potrebe vrši se kruţno okretanje zvijezde tako da druga osovina pokreće i u jednom

trenutku dolazi do odsjecanja trake uz pomoć noţa tako da mašina nastavlja rad bez

zaustavljanja i zamjene hilzni na koje se vrši namotavanje trake.

Slika 4.2.1.10 Zvijezda za izlaganje (namotač)


studija. str. 90.

Kontrolna tabla (slika 4.2.1.12) sastoji se od brojnih funkcija pomoću kojih se vrši

pokretanje i zaustavljanje mašine, kontrola brzine, precizno pasovanje i podešavanje

štamparskih sistema tokom rada, podešavanje temperature sušenja trake i drugo.

Praćenje registra vrši se pomoć fotografske kamere koja vrši snimanje odštampane

trake i daje prikaz na monitoru uz mogućnost velikog uvećanja (zumiranja) otiska gdje

se mogu uočiti i najsitniji detalji. Time se moţe reagovati ukoliko doĎe do nekakvih

promjena u kvalitetu štampe.34



43

Slika 4.2.1.11 Komandna tabla i sistem za praćenje registra


studija. str. 91.

4.2.2 Tabačne mašine za štampanje talas – kartona

Tabačne mašine sluţe za štampanje kutija od talas – kartona, koje se na istoj mašini

i ţeljebe ili ţiguju i sijeku. Ove mašine u praksi nose naziv „Sloteri“ (eng. slot = rezati).

Table kartona se ulaţu ručno ili pomoću automatskog ureĎaja za ulaganje. Kroz mašinu

table kartona vode transportni valjci. Table prolaze izmeĎu cilindara koji nose gumene

štamparske forme i štamparskih cilindara. Cilindar forme najčešće pored gumene

štamparske forme nosi i zube i noţeve za sječenje ili perforaciju talas – kartona. Sistem

za boju se sastoji od valjka uronjenog u boju i sistema prenosnih valjaka. U nastavku

mašine nalaze se parovi kruţnih noţeva za sječenje i bigovanje talas – kartona. Na

ureĎaj za izlaganje dolazi odštampana i isječena tabla kartona sa ţljebovima na

mjestima gdje će se izvšiti presavijanje prilikom formiranja kutije.35



44

4.3 Štamparska forma za flekso štampu

U upotrebi su dvije vrste štamparskih formi za flekso štampu: gumene (klasične) i

fotopolimerne.

Postupak za dobijanje klasičnih štamparsih formi je dugotrajniji i sloţeniji od

izrade fotopolimernih štamparskih formi, a kvalitet lošiji. Prva faza u izradi gumene

štamparske forme je izrada cinkanog klišea. Zatim se preko klišea izliva plastična masa

da bi se formirao kalup u koji se zatim uliva sirova guma. Naknadnom obradom sirove

gume (vulkanizacijom) dobijaju se potrebna mehanička svojstva. Guma vjerno odraţava

reljef sa klišea, ali se veoma lako elastično deformiše i ima veliku savitljivost. Usljed

ovakvih svojstava štamparske forme, nisu potrebni visoki pritisci da bi se ostvario

potpuni kontakt izmeĎu štamparske forme i podloge. Bez obzira što se štamparska

forma (preciznije rečeno štampajući elementi) lako deformiše, ona se veoma brzo vraća

u prvobitni oblik. Ovo svojstvo omogućava štampanje velikim brzinama.

U nekim slučajevima gumene štamparske forme se izraĎuju na jednostavniji način.

Iz table vulkanizovane gume se isjecaju komadi odreĎenog oblika, koji se zatim

postavljaju na odgovarajuće mjesto na cilindru forme. Ovakav postupak se najčešće

korisiti prilikom štampanja ambalaţe od talas – kartona na mašinama za rotacionu

flekso štampu i obradu talas – kartona (sloterima).

Fotopolimerne štamparske forme za flekso štampu (slika 4.3.1) su izraĎene na bazi

poliuretana. One dolaze u čvrstom stanju i njhova obrada je analogna obradi

fotopolimernih štamparskih formi za tipo štampu: eksponiranje kroz negativ, razvijanje

vodom, alkoholom ili nekim drugim organskim rastvaračem i sušenje. Ovakve

štamparske forme mnogo preciznije i tačnije prenose detalje od klasičnih gumenih

štamparskih formi, pa se primjenjuju i za višebojnu višetonsku reprodukciju, na primjer

za štampanje novina.

Fotopolimerna štamparska forma je dovoljno elsatična, tako da se relativno lako

moţe oblikovati prema cilindru na koji se postavlja. Debljina štamparske forme ima

praktičan značaj iz razloga što se deblje štamparske forme teţe pričvšćuju i podešavaju

prema cilindru. MeĎutim, debljina na mjestu neštampajućih elemeneata, „d“(slika

4.3.1), od posebnog je značaja u postupku primjene. Mala debljina oteţava potpuno

naljeganje na pravilnu kruţnu površinu cilindra forme, stvarajući mnogougaonike

različitih, ali malih duţina strana.

Štampanje ovim štamparskim formama postavlja odreĎene zahtjeve, koji se ogleda

juu sljedećem:

nanošenje boje na na štamparsku formu se ne smije vršiti snaţnim pritiskom, jer

se moţe doći do obojavanja neštampajućih elemenata prvenstevno na mjestima

45

gdje postoji veće rastojanje izmeĎu štampajućih elemenat i

štampanje se ne smije vršiti snaţnim pritiskom štamparske forme o podlogu, kao

što je slučaj u tipo štampi.

Slika 4.3.1 Oblikovana elastična štamparska forma



Nanošenje boje iz sistema za boju na fotopolimernu elastičnu štamparsku formu

prikazano je na slici 4.3.2.

Slika 4.3.2 Nanošenje boje na fotopolimernu štamparsku formu: 1-gumeni valjak za

nanošenje boje na štamparsku formu sa prečnikom u granicama Rmax i Rmin; 2 –sloj boje na

valjku za nanošenje boje, debljine h; 3 – sloj boje na štamparskoj formi debljine h1; 4 – visina

štampajućih elemenata u granicama lmax – lmin



Utiskivanje štamapajućih elemenata štamparske forme u gumeni valjak za

nanošenje boje zavisi od tačnosti izrade štamparske forme, odosno, razlike izmeĎu

maksimalne i minimalne debljine štamparske forme, kao i tačnosti i preciznosti izrade

valjaka za nanošenje boje. Kontakt izmeĎu štamparske forme i gumenog valjka dovodi

do deformacije gume tako da se maksimalno dozvoljena dubina utiskivanja lmax moţe

izraziti jednačnom :

lmax = Rmax – (Rmin + h) + Rmax – (Imin + h1)

46

Pri odreĎivanju maksimalne deformacije gumenog valjka polzi se od pretpostavke

da je deformacija valjka u poreĎenju sa deformacijom štamparske forme beznačajna.

Eksperimentalni rezultati pokazuju da, ukoliko je lmax oko 0,05 mm, nanošenje boje na

štamparsku formu je obezbjeĎeno bez prijanja neštampajućih elemenata.

Ovi problemi postavljaju se i pred druge tipove kruţnih štamparskih formi koje se

primjenjuju u visokj štampi. Sa stereotipijskim ili livenim štamparski formama je

znatno teţe obezbjediti kvalitetno štampanje, dok se kod fotoplimernih štamaprskih

formi, s obzirom na njihova svojstva, moţe primjeniti i skraćena priprema, zahvaljujući

relativno ujednačenijim debljinama i većoj elastičnosti.

Nanošenjem boje na štamaparsku formu pomoću raster valjka moguće je

odštampati višebojne višetonske originale vrhunskim kvalitetom. Štamparska forma je

fotopolimerna i rastrirana. Linijature rastera za kliše se kreću od 37 lin/cm pa čak do 60

lin/cm. raster valjak za nanošenje boje na kliše je keramički i laserski graviran.

Linijature raster valjka se kreću od 70 lin/cm pa čak preko 400 lin/cm. Linijature raster

valjka se odabira prema linijaturi klišea, vrsti podloge, kvalitetu boje i samom originalu

koji se reprodukuje. Da bi se dobila kvalitetna štampa odos linijature na klišeu i raster

valjku treba da bude minilanmo 1:3. Danas se primjenjuje odnos čak 1:6 i pri tom se

kvalitetno štampa minimalna tačka.

Višak boje sa raster valjka se prije nanošenja na kliše skida rakel noţem. Boja se

prenosi na rastrirani kliše, a potom pod uticajem pritiska štampanja na podlogu.

Savremene mašina za flekso štampu su veoma brze (250-300 m/min). Zato je

neophodno da one posjeduju ureĎaj za automatsko uklapanje boja. TakoĎe, da ne bi

došlo do promjene kvaliteta otiska u toku štampe tiraţa neophodno je da u svakom

trenutku boje imaju isti viskozitet. To se postiţe pomoću tzv. automatskih viskozimetara

koji u kratkim intervalima vremena uključuju dotok nove količine rastvarača tako da se

viskozitet stalno odrţava konstantnim.

U posljednjih nekoliko godina štamparska klišea se lijepe (montiraju) na tzv

„Sleeves“ – ove, hilzne. To su nosači klišea u obliku rukava sa obimom koji odgovara

obimu valjka za štampu. Montaţa klišea na „Sleeves“ – ove vrši se na mašinama

namjenjenim za to. Sleeves se ubacuje u štamparsku mašinu na odgovarajuću osovinu.

Po završetku štampanja mogu se čuvati izmontirani slivovi a mogu se skinuti i klišei i

čuvati za sledeći put. Na ovaj način se izbjegava problem lagerovanja velikog broja

metalnih valjaka za kliše i skraćuje vrijeme ubacivanja štamparskih valjaka u mašinu.

Sve ovo pomaţe da se u flekso štampi postigne i dostigne kvalitet pribliţan kvalitetu

duboke štampe. Ovakva flekso štampa je posebno našla primjenu za štampanje

47

fleksibilnih ambalaţnih materijala.36

4.4 Štamparske podloge za flekso štampu

4.4.1 Štampanje papira

Postupak štampanja je faza procesa grafičke proizvodnje u kojoj se vrši prenos boje

sa forme na odreĎeni materijal.

Kvalitet dobijenog otiska uslovljen je pritiskom i brzinom štampanja, kvalitetom i

vrstom štamparske forme, bojom i materijalom na kom se štampa, odnosno podlogom i

uslovima u kojima se sam poces štampe odvija. UsklaĎenost svih ovih faktora je uslov

za dobijanje zadovoljavajućeg kvaliteta.

Papiri za flekso štampu karakterišu se izraţenim upojnim svojstvima, jer se

vezivanje boje za njih odigrava zahvaljujući prodiranju boje u kapilare njihove

strukture, odnosno, isparavanjem vode kao rastvarača. Ovim postupkom je moguće

štampati podloge bilo koje glatkoće. Korišćenjem papira u ambalaţne svrhe zahtjeva od

njega izraţenije mehaničke osobine, koje treba da omoguće povećanu otpornost prema

deformacijama i različitim oblicima naprezanja.

Mnogobrojne vrste papira i kartona, kao ambalaţni materijali, karakterišu se

najčešće izraţenim upojnim svojstvima, pa se i vezivanje boje za njih odigrava

zahvaljujući prodiranju boje u kapilare njihove strukture, odnosno isparavanjem vode,

alkohola ili nekog drugog rastvarača u toku sušenja. Prodiranje boje u papir ili karton

odigrava se relativno brzo, a brzina vezivanja moţe se povećati, na priimjer,

povećanjem sadrţaja alkohola u boji ili dodatnim sušenjem, što se moţe ostvriti

instaliranjem komore za sušenje kao što u komore sa infracrvenim zračenjem ili nekim

drugi sistemom za sušenje. Ukoliko papir ne posjeduje upojna svojstva, tj. malo ili

praktično uopšte ne upija boju, u tom slučaju koriste se boje drugačijeg hemijskog

sastava, kao što su lak ili pigmentirane boje, koje se vezuju za materijal formiranjem

opne.

Priprema papira i kartona za štampanje se svodi na uobičajeno aklimatizovanje,

svojstveno i za druge postupke štampanja, koje se sastoji u izlaganju materijala,

temperaturi i vlaţnosti radne prostorije štamparije.

Korišćenje papira u ambalaţne svrhe često zahjteva od njega izraţenije mehaničke

osobine, koje treba da omoguće povećanu otpornost prema deformacijama i različitim



48

oblicima naprezanja. U tom cilju papir se moţe plastifikovati, čime se povećava

otpornost na deformacije bez kidanja celuloznih vlakanaca papira. Ilustrativan primjer

plastifikovanog papira je papir za zavijanje bombona koji se na krajevima stalno uvija.

Ovako obraĎen papir na mjestima uvijanja se neće istezati niti kidati.37

4.4.2 Štampanje polimera

4.4.2.1 Površinska obrada polimera

Mnogi polimeri koji se upotrebljavaju u obliku filma, folija ili raznih posuda,

bočica itd. To praktično znači da nije moguće iste štampati ili kaširati. Ovakva struktura

praktično onemogućava dobro prijanjanje boje na površinu polimera. Nanjeta boja se

lako skida, pa se proizvodi od takvih polimera ne mogu štampati bez prethodne obrade

površine. Za dobro prijanjanje boje, površina polimera mora imati takvu strukturu kakva

će obezbjediti da na njoj površinski napon bude za najmanje 10*10-3

N/m veći od

površinskog napona koji ima boja kojom se štampa.

Površinski napon boje za štampu je od 20-25*10-3

N/m,i to kod onih boja koje

koriste alkohole kao rastvarče, dok je kod PE 31*10-3

N/m, kod PP 29*10-3

N/m, a kod

PA 46*10-3

N/m. Dabi se mogla dobro štampati, površina proizvoda sačinjenih od PE

mora imati površinski napon najmanje 38*10-3

N/m.

Promjena svojstva strukture polimernog filma radi omogućavanja dobrog prijema

štamparskih boja moţe se izvoditi na više načina:

Mehanička obrada površine;

Hemijska oksidacija površine;

Termodestrukcija površine;

Bombardovanje površine naelektrisanim česticama.

Najčešća metoda obrade površine je bombardovanje površine naelektrisanim

česticama tzv. „Korona efekat“. Bombardovanje površine naelektrisanim česticama

odvija se u jakom električnom polju. Pod uticajem električnog polja stvaraju se

jonizovane čestice koje se kreću od elektrode prema površini bombardovanog

materijala. Na ovom putu ove čestice se sudaraju sa drugim česticama stvarajući nove

jonizovane čestice. Veći broj čestica dovodi i do većeg broja sudara, pri čemu dolazi do



49

lančane reakcije i naglog povećanja broja jonizovanih čestica. Vazduh izmeĎu elektroda

je jonizovan, pri čemu postaje provodljiv za električnu struju. Taj momenat kada vazduh

izmeĎu elektroda postaje provodljiv je vidljiv. Naime, izmeĎu elektroda se javlja

vidljiva plava korona. Jonizovane čestice, odnosno jonizovani kiseonik kreće se prema

površini filma, udara u nju, pri čemu dolazi do oksidacije polimera i stvaranje polarnih

grupa. Prisustvo polarnih grupa dovodi do promjena površinskog napona, a time i do

boljeg prijanjanja boje.

Najbolji opseg obrade površine polimera nalazi se u dijapazonu od 38 – 42 din/cm2.

Ispod vrijednosti 38 din/cm2 bilo koji polimer /PE, PP, PA/ se ne moţe kvalitetno

štampati ili kaširati.

Često se za materijal radi površinske obrade koristi i prajmerisanje ili lakiranje.

Prajmeri se koriste da:

Obezbjede jaku vezu adheziva za podlogu;

Dozvole upotrebu niţih temperatura ekstruzije, pri čemu zadrţavaju odreĎenu

jačinu adhezije i brzinu mašine;

Obezbjede prihvatljivo zadrţavanje jačine veze pod teškim uslovima krajnje

primjene;

Kao faktor sigurnosti za dobru adheziju zbog mogućnosti variranja uslova u

procesu dobijanja kompleksnih materijala.38

4.4.2.2 Štamapanje polietilena

Polietilen folije kao ambalaţni materijal imaju niz veoma povoljnih svojstava, ali je

njihovo štampanje oteţano usljed neodgovarajućeg površinskog napona u odnosu na

boju. Zbog toga štamparske boje ne posjeduju sposobnost kvašenja polietilenske

površine, pa u skladu sa tim nije moguće ostvariti prijanjanje boje za foliju. MeĎutim,

ukoliko se ovaj materijal prethodno podvrgne nekoj od specijlnih obrada, moguće je

obezbjediti odgovarajuće vezivanje boje za foliju.

Ove obrade je moguće izvesti na nekoliko načina, i to:

ProvoĎenjem folije kroz specijalnu komoru, ispunjenu hlorom uz ozračavanje

ultraljubičastim zracima;

Izlaganjem folije uticaju struje ili napona visoke frekvencije;



50

PrevoĎenjem folije preko specijalnog pod odreĎenim pritiskom, gdje se usljed

nastalog trenja folija naelektriše pritiskom, statičkim elektricitetom, višak

naelektrisanja se uklanja praţnjenjem, varnicom preko odgovarajuće elektrode;

Obradom folija hemijskim putem u koncentrovanim rastvorima sumporne

kiseline (H2SO4), bromoksida Br2O ili fluorovodonične kiseline (HF);

Zagrijavanjem lica folije na koju se nanosi boja, i istovremenim hlaĎenjem

poleĎine, što predstavlja najjednostavniji način;

Nanošenjem laka na površinu folije, koji sluţi kao osnova za štampanje bojom

koja sadrţi lak.39

4.4.2.3 Štampanje polipropilena

Polipropilen se dobija katalitičkom polimerizacijom propena na niskom pritisku.

Polipropilen ima izuzetna mehanička svojstva zbog kojih se sve više primjenjuje kao

ambalaţni materijal iako mu je cijena znatno visoka. Polipropilen je čvršći i manje

osjetljiv na povišenu temperaturu od polietilena ali je znatno osjetljiviji na niskim

temperaturama.

Polipropilen se preraĎuje u folije koje mogu biti orijentisane ili neorijentisane.

Debljine orijentisanih folija se kreću od 0,012 do 0,090 mm, a neorijentisane od 0,012

do 0,050 mm. Polipropilenske folije su otporne na masnoće, vlagu, malo propuštaju

gasove i vodenu paru. Polipropilen sam nije zavarljiv, ali lakiranjem postiţe se odlična

zavarljivost polipropilena. Površina polipropilena je sjajna i glatka i obradom (korona)

pogodna je za štampu flekso i bakro tehnikom.40

4.4.2.4 Štampanje poliamida

Poliamidi su makromolekuli za koje je karakteristično postojanje amidnih veza

(-CONH-) koje obezbjeĎuju meĎusobno vezivanje lanaca makromolekula vodoničnim

vezama.

U grafičkoj industriji se koriste poliamidi koji nastaju polikondenzacijom viših

aminokiselina. U ovu grupu spadaju jedinjenja poznata pod nazivom najlon 6, najlon 11

i najlon 12.

Poliamidi su polimeri koji su nerastvorni u većini rastvaarača. Poliamidi


studija. str. 97.



51

Imaju visoke temperature topljenja. Poliamidi se najviše upotrebljavaju za izradu

vlakana za tekstilnu industriju. U grafičkoj industriji za izradu ambalaţa se koriste

poliamidi folije u kombinaciji sa drugim poliolefinima. Ovako dobijeni kompleksni

materijali su pogodni za izradu vakum ambalaţa.41

4.4.2.5 Štampanje poliestra

Poliestri prema tehničkim svojstvima poliesterske plastične mase se dijele na

termoplastične i relativne plastične mase. U grafičkoj industriji se koriste termoplastični

poliestri i to poliestri tereftalne kiseline. Ovi poliestri se dobijaju esterifikacijom

tereftalne kiseline sa glikolom ili nekim drugim dvovalentnim alkoholom. Poznat je pod

nazivom polietilen tereftalat. Polietilen tereftalat (PET) se koristi u obliku folija u izradi

kompleksinh materijala (laminata). Pet je pogodan za štampu i kaširanje. Pet nije

sposoban za termo zavarivanje pa se koristi u laminatu.42

4.4.2.6 Štamapanje metalnih površina

Postupkom flekso štampe moguće je štampati različite metalne površine, kao što su,

naprimjer, aluminijumske folije, bakarne folije i druge, dobijene postupkom valjanja, ali

i različite metalizovane papire. Kako površine ovih materijala mogu biti različitog

stepena glatkoće, to se ovaj efekat odraţava na stepen sjaja, koje se moţe mjenjati od

izrazito sjajnog do matiranog. Ova pojava se koristi za postizanje posebnog vizuelnog

efekta pri dizajniranju ambalaţnih proizvoda.

Štampanje se izvodi bojama koje se suše uz stvaranje opne, bez obzira da li se radi

o onima koje posjeduju efekat prozračnosti ili suprotan efekt opaciteta. Poslije

štampanja, otisci se suše na temperaturi od oko 100C.43

4.5 Štamparske boje za flekso štampu

Flekso štampa je podvrsta visoke štampe koja se obavlja sa elastičnim formama i sa

izrazito tečnim bojama koje se brzo suše isparavanjem. Proces je posebno prilagoĎen za


studija. str. 99.


studija. str. 99.


studija. str. 100.

52

štampanjem elastičnih podloga kao što su različite plastične i metalne folije i papiri.

U osnovi, fleksografske boje predrstavljaju relativno jednostavan sistem koji se

sastoji od :

pigmenta, rastvorene boje ili njihovih mješavina;

isparljivog rastvarača (najčešće alkohola);

veziva (smole) nerastvorljive u rastvaraču.

S obzirom na materijale koji se koriste u štampanju ovom tehnikom, pigmenti treba

da posjeduju veliki stepen kontrasta i jasnu uočljivost u odnosu na podlogu,naročito ako

se štampaju prozirni materijali kao što je polietilen i drugi polimerni materijali.

Mješavine pigmenta često se koriste za boje koje se upotrebljavaju za štampanje

upojnih podloga, gdje je potrebno postići neprozirnost, briljantnost, kontrast i relativno

nisku cijenu.44

4.6 Greške u štampi

U ovoj listi dat je pregled niza grešaka sa njihovim najvaţnijim mogućnostima

raspoznavanja. Ona ukazuje na moguće razloge i daje prijedloge kako se greške mogu

otkloniti.45

4.6.1 Prijanjanje boje

Karakteristika:

Boja se ne odrţava na materijalu;

Skida se pri testu sa ljepljivim trakama;

Otpada pri testu guţvanja;

Mogući razlog:

Pogrešan sastav boje;




studija. str. 101.

53

Suviše velika razreĎenost boje, vezivno sredstvo se promijenilo ili ga je suviše

malo;

Suviše nisko zagrijavanje, suviše niska temperatura trake;

Nedostaje pred tretman na odreĎenim materijalima;

Površina sa stranim materijalima.

Pomoćna mjera:

Kontrolisati da li je upotrebljavana pravilna boja za materijal koji se upravo

preraĎuje;

Uspostavljanje i neprekidno odrţavanje optimalnog viskoziteta, dovoĎenje nove

boje ili veziva od vještačke smole (sredstvo za prosijecanje-feršnit);

Povećnjem temeprature ili količine toplog vazduha;

Kontrolisati da je bio ipravan predtretman površine;

Usaglašavanje sa isporučiocem materijala da li je djelotvorno da se površine

prjie štampe očiste ili lakira (bezbojno).46

4.6.2 Blokiranje, slepljivanje

Karakteristika:

Neţeljene sile prijanjanja izmeĎu dvije površine trake;

Mogući razlog:

Nedovoljno sušenje boje;

Prenjeti rastvarači;

Suviše jak nadleţni pritisak kod namatanja;

Omekšanje prethodno nanjetih površina;

Nametanje pri suviše visokoj temperaturi trake;

Namatanje sa suviše visokom vlaţnošću trake.

Pomoćna mjera:



54

Podešavanje pravilne ravnoteţe rastvarača;

Poboljšanje sistema sušenja ili ravnoteţe rastvarača;

Smanjenje ručne sile namatanja;

Upotreba rastvarača koji ne rastvaraju prethodno nanjete slojeve;

Smanjenje temperature trake do 20C iznad temperature prostorije, smanjenje

temperature sušača;

Izbjegavati nametanje pri suvše velikoj vlaţnosti površine time što se neće

suviše jako rashlaĎivati i dovesti do pojave kondenzovane vlage.47

4.6.3 Suviše brzo sušenje

Karakteristika:

Boja se suši na valjcima i pločama;

Moguć razlog:

Pogrešna primjena rastvarača (pogrešnog rastvarača);

Nekontrolisano kretanje vazduha u blizini ploča i valjaka;

Nisu prekriveni ormani za boju;

Pogrešna boja za meterijal za štampu;

Osušena boja na pločama od početka štampe.

Pomoćna mjera:

Izbor pravilnog rastvarača;

Pravilno podešvanje sušača izmeĎu drukverke, izbjegavanje suviše velikog

pokretanja vazduha i promaje u blizini ploča i valjaka koji vode boju, putem

ventilatora, otvorenih prozora ili vrata itd.;

Koristiti pokrivke za ormare za boju;

Usaglašavanje boje sa materijalom koji se upravo štampa;

Pranje ploča poslije usaglašenja boje i prije štampe sa punom brzinom mašine.48


studija. str. 102.


studija. str. 103.

55

4.6.4 Suviše sporo sušenje

Karakteristike:

Jedna boja se razliva u drugoj;

Smanjenje boje na materijalu za štampu i vraćanje na ploče, valjke;

Otiranje (skidanje) ili sljepljivanje boje;

Prodiranje u papir i sušenje;

Ljepljiva površina kod više boja jedna preko druge.

Moguć razlog:

Pogrešan rastvarač;

Suviše visok viskozitet boje;

Loša podešenost sistema za sušenje;

Loš izbor boje;

Nedostatak dodatnih materijala u boji (klizno sredstvo i ubrzavač).

Pomoćn mjera:

Koristiti rastvarač;

Kontrolisati viskozitet boje, ako nema automatske regulacije kontrolisati sa

mjernim peharom svakih 20 do 30 min;

Podesiti cijelokupan sistem sušenja na brzinu mašine;

Odabrati pravilnu boju, dovoljno zadrţavanje boje na površini materijala;

Dodati klizno sredstvo u boju.49

4.6.5 Odslikavanje (prve) štampe sa druge strane

Kakteristike:

Slaba slika neke ploče ili djela ploče na nekoj punoj površini;

Slika štampe sa mutnom i slabom bojom kod sledećih neštampanih strana folije;


studija. str. 103.

56

Moguć uzrok:

Dvije uzastopne ploče obojene od istog mjesta dozir-valjka prije njegovog

ponovnog obojenja;

Dozirni valjak nije dovoljno očišćen;

Ušla vlaga ili rastvarač namotan u rolnu i prodrli na poleĎinu trake.

Pomoćna mjera:

zamjena cilindra za ploče sa nekim drugim prečnicima, promjeniti razliku u

brzini izmeĎu uronjivog i dozir valjka.

Temeljno očistiti dozir-valjak sa četkom;

Dovoljno odstajivanje rastvarača, prilagoditi sušenje, smanjiti napon trake.50

4.6.6 Boaj suviše teška, suviše jaka:

Karakteristike:

Suviše boje na raster valjku ili na pločama.

Mogući uzrok:

Nedogovarajući rastvarač i/ili visok viskozitet boje;

Nepravilna podešenost zazora valjka;

Pogrešni valjci za boju;

Neravnoteţa rastvarača;

Pogrešno stoji rakel na raster – valjku;

Pogrešan raster-valjak.

Pomoćna mjera:

Boju sniziti na propisani viskozitet;

Naknadno podesiti zazor valjka, sniziti ili povećati pritisak;


studija. str. 104.

57

Sa proizvoĎačem valjaka uaglasiti pravilnu specifikaciju za dati materijal za

štampu i način štampe.;

Pripremača boje ili lifernata boje, upozoriti na ispravno i optimalno

usaglašavanje rastvarača;

Naknadno podestiti rakel kako bi čisto skidao rakel – valjka.

Primjeniti raster – valjak sa manjim volumenom čašica ili manjim voĎenjem

boje.51

4.6.7 Boja bljeđa, suviše slaba

Karkteristika:

Suviše mala jačina boje na materijalu za štampu;

Mogući uzrok:

Suviše mnogo rastvarača ili suviše nizak viskozitet;

Loša podešenost zazora valjka;

Pogrešni valjci za dalje davanje boje;

Pohabani raster – valjak;

Taloţenja pigmenta boje;

Suviše mnogo sredstava za presjecanje (veršnita).

Pomoćna mjera:

Dovesti svjeţu boju, podesiti pravilan viskozitet;

Podesiti zazor izmeĎu valjka kako bi na dozir –valjku ostalo više boje;

Sa proizvoĎačem valjaka odabrati pravilne valjke za materijal koji se štampa;

Primjeniti novi ili remontovani raster-valjak;

Boju u rezervoaru (posudi) dobro razmutiti prije nego što se uvede u ormar za

boju;

Dodati koncentrat pigmenta boje.52


studija. str. 104.


studija. str. 105.

58

4.6.8 Greška u registru:

Karakteristika:

Djelovi štampe ne pasuju sa drugim (djelovima).

Mogući razlog:

Ploče nisu ispravno postavljene, nisu montirane tako da zadrţavaju registar;

Pogrešni naponi trake;

Loša regulacija večnih i vodećih (vodilnih) valjaka;

Suviše visoke temperature trake;

Pri početku nalog registar nije postavljen na sredinu;

Slobodni vodilni valjci (vodeći valjci) koče ili rade nepravilno;

Mašina nije u vodoravnom poloţaju;

Oscilacije udebljenih materijala za štampu.

Pomoćna mjera:

Kontrolisati ploče, montaţu ploča i radove podešavanja;

Kontrolisati montaţu i dijelovanje dodatnih ureĎaja, regulacionih pogona,

napona u odmatanju i namatanju;

Kontrolisati paralelnost vučnih i valjaka za voĎenje i ravnomjerno pritiskivanje

vučnih elemenata na obe strane mašine;

Sniziti temperature sušača;

Uzduţni i bočni registar postaviti na sredinu prije nego što se ručno podesi pri

početku naloga;

Sve valjke sa slobodnim hodom dovesti na ravnomjerno okretanje, po potrebi

pogoniti ih;

Kontrolisati opremu mašine;

Zamjeniti rolne materijala.53


studija. str. 105.-106.

59

4.6.9 Moire (moare):

Karakteristike:

Neţeljene dodatne mustre kod višebojne rasterske štampe.

Mogući uzrok:

Rasterski broj raster valjka blizu je onog ili u potpunom brojčanom odnosu

prema onom na ploči. Potrebno je ispoštovati odnos 1:3 do 1:6;

Pogrešan ugao rastera pri snimanju i odvajnju boja.

Pomoćna mjera:

Zamjeniti raster valjak, primjeniti rasterski broj za štampu;

Podesiti ugaonost rastera pri snimanju i odvajanju boja.54

4.6.10 Miris

Karakteristika:

Zaostao nepoţeljan miris u materijalu za štampu.

Mogući uzrok:

Zaostali rastvarači.

Pomoćna mjera:

Podesiti mješavinu rastvarača, upotrebiti pravilno rastvarače;

Kontrolisati djelovanje i temperature sušača; povećati cirkulaciju vazduha;

Poboljšati sušenje izmeĎu valjaka, kontrolisati usisavanje (odisavanje)

rastvarača i smanjiti brzinu štampe.55


studija. str. 106.


studija. str. 106.

60

5. ZAKLJUĈAK

Sam tekst kojim ukratko opisujem jedan širok spektar raznih mogućnosti i

svojstava navedenog postupka štampe, Visoke štampe, pokušao sam da izvedem u što je

moguće kompleksnijem sastavu, te samim tim opišem navedeni postupak štampe što je

moguće više, da se moţe shvatiti sam princip rada Visoke štampe.

Od opisa samih tehnologija štampe, do pojedinog opisa svake tehnologije

ponaosob, ţeleo sam da prikaţem ukratko sve ono što se veţe za sam naslov.

U ovom radu pokušavao sam da ispratim sve pojmove koji se veţu za teoretsko

pojašnjenje samog načina štampe, uz opis ponaosob pojedinih elemenata koji čine sam

obim i sturkturu visoke štampe.

61

LITERATURA

Dragoljub Novković, Uvod u grafičke tehnologije, Novi Sad, 2011.

Dr Rista Trajković, Mr Predrag Ţivković, Štampanje I deo, Beograd, 1998.

Vojislav Radonjić dipl.ing., Tehnologija štampe I, Čačak 2009.

Dr Dragoljub Novković, Tehnike štampe, Novi Sad, 2003./04.

https://sh.wikipedia.org/wiki/Štamparstvo

Documents

UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŢENJERING I MENADŢMENTuniverzitetpim.com/wp-content/uploads/2016/11/Tehnički-fakultet-Škorić-Ivan.pdf · Tehnike štampe. Novi Sad: Fakultet tehničkih