UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŢENJERING I MENADŢMENT

BANJA LUKA

EKONOMSKI FAKULTET

Diplomski rad

SPOLJNA POLITIKA EVROPSKE UNIJE I UPOREDNA ANALIZA

TRGOVINSKIH POZICIJA RUSKE FEDERACIJE I SJEDINJENIH AMERIČKIH

DRŢAVA SA EVROPSKOM UNIJOM

Mentor: Doc.dr. Mladen Ivić

BANJA LUKA, SEPTEMBAR 2014. TATJANA ZMIJANJAC

’’Pod moralnom i krivičnom odgovornošću izjavljujem da sam ja autor ovog rada te

sam upoznat da sam, ukoliko se utvrdi da je rad plagijat, odgovoran za štetu pričinjenu

Univerzitetu za poslovni inţenjering i menadţment, kao i autoru originalnog rada.’’

SAŢETAK

Savremeni svijet je danas jedno veliko trţište, koje ne poznaje bilo kakve vidove

ograničenja. U takvom svijetu, praćenom fenomenom globalizacije stvaraju se neke nove

prakse, pravila i politike, nastale na temeljima starih metoda. Proizvodi i usluge se sve više

internacionalizuju, prelaze lokalne okvire, postaju dio svjetskog trţišta.

Bitnu ulogu u tome igra diplomatija, kao vještina i spoljna politika jer kroz sve

meĎunarodne odnose se proteţe ekonomski faktor, odnosno ekonomska diplomatija, koja

predstavlja upotrebu političkog uticaja i političkih odnosa u cilju promovisanja meĎunarodne

trgovine i investicija.

Ova pojava je danas u fazi uspona u cijelom svijetu, pa tako i Evropskoj uniji, koja je

uvijek stajala imeĎu dva bloka, Rusije i SAD-a, jer se uspješnost neke drţave sve više

vrednuje kroz ekonomske rezultate.

Ključne riječi: spoljna politika, Evropska unija, SAD, Rusija.

SUMMARY

The modern world is now one big market that does not have any kinds of restrictions. In

such a world, accompanied by the phenomenon of globalization some new practices, rules and

policies are created, on the basis of the old methods. Products and services are increasingly

internationalized, crossing local boundaries, and becomeing a part of the world market.

An important role in this is played by diplomacy as a skill and foreign policy because

through all international relations extends the economic factor or economic diplomacy, which

uses political influence and political relations in order to promote international trade and

investment.

This phenomenon is in rising phase in todays world, as well as in European union, that

has always stood between the two blocs , Russia and the United States, because the success of

a country is more and more valued through economic results.

Key words: foreign policy, European Union, USA, Russia.

SADRŢAJ

UVOD

1. UVOD U SPOLJNU POLITIKU EVROPSKE UNIJE

1.1. Razvoj spoljne politike do Jedinstvenog evropskog akta

1.2. Evropska politička saradnja na temelju Jedinstvenog evropskog akta

1.3. Ugovor iz Mastrihta

1.4. Ugovor iz Amsterdama

1.5. Ugovor iz Nice

1.6. Konvencija o budućnosti Evrope i odredbe Ustavnog ugovora

1.7. Razvoj evropske bezbjednosne i odbrambene politike

1.8. Osnivanje diplomatske sluţbe Evropske Unije

1.9. Institucije putem kojih se sprovodi spoljna politika-Evropska komisija

1.9.1. Šta je Evropka komisija

1.9.2. Sastav i uloga

1.9.3. Zadaci, uloga u spoljnoj politici, Ministar spoljnih poslova Unije

1.10. Ambijent meĎunarodnih odnosa danas i EU

2. SPOLJNOTRGOVINSKA POLITIKA EVROPSKE UNIJE

2.1. Osnove

2.2. Struktura spoljne trgovine Evropske unije

2.3. Institucionalni mehanizmi Spoljnotrovinske politike EU

2.4. Ocjena i karakter Spoljnotrgovinske politike EU

3. SPECIFIČNOSTI TRŢIŠTA RUSKE FEDERACIJE I SAD I ANALIZA SA EU

3.1. Specifičnosti trţišta Ruske Federacije

3.2. Specifičnosti trţišta SAD-a

3.3. Uporedna analiza trgovinskih pozicija Ruske Federacije i SAD u EU

4. ZAKLJUČAK

LITERATURA

SADRŢAJ SLIKA

Slika 1.1. Brisel, sjedište Evropske komisije i

Evropske sluţbe za spoljne poslove EEAS

SADRŢAJ TABELA

Tabela 1.1. Dosadašnji predstavnici Evropske komisije

Tabela 1.2. Organizacija Evropske komisije

Tabela 3.3. Trgovina EU (uvoz i izvoz) sa SAD i Rusijom (u milijardama evra)

Tabela 3.4. Pozicije Rusije i SAD-a u robnoj trgovini sa zemljama EU (2012.)

Tabela 3.5. Grupisanje članica EU sa gledišta trgovinskih pozicija

SAD i Rusije u tim zemljama

1

2

3

4

5

7

9

10

13

14

16

16

17

18

20

21

21

23

24

29

30

30

33

35

42

44

20

16

18

36

37

40

1

UVOD

Pojava regionalnih ekonomskih integracija snaţno je obiljeţila period poslije II svjetskog

rata. Danas, najuspješniji oblik regionalnog udruţivanja zemalja, predstavlja Evropska unija.

Ugovorom iz Pariza od 18. aprila 1951. stvorena je osnova za današnju Evropsku uniju u vidu

Evropske zajednice ua ugalj i čelik, a zatim Rimskim ugovorom, potpisanim 25. marta 1957.

godine, osnovane su Evropska ekonomska zajednica (EEZ) i Evropska zajednica za atomsku

energiju (EURATOM). Pomenute zajednice su činile šest zemalja članica (Francuska,

Njemačka, Italija, Belgija, Luksemburg i Holandija).

Ugovorom o objedinjavanju organa triju evropskih zajednica (1. jula 1967.) formirane su

Evropske zajednice (EZ) sa jedinstvenom institucionalnom strukturom. Zajedničko članstvo,

zajednički organi i jedinstveni pravni sistem triju evropskih zajednica, u literaruri je

tradicionalno poznato kao Evropska zajednica. Ključne promjene donijeli su Jedinstveni

evropski akt iz 1985. godine, Ugovor iz Mastrihta, 1992. godine, Amsterdamski ugovor,

1997. godine i Ugovor iz Nice, 2004. godine. Poslije Mastrihtskog ugovora uspostavljena su

tri stuba saradnje i tri zajednice su se transformisale u Evropsku zajednicu. Kao što je

poznato, tri Evropske zajednice su izvorno osnovane da bi se uspostavila ekonomska

integracija. To je podrazumijevalo da se razvijaju ekonomije drţava članica na osnovama

zajedničke politike, uključujući najprije carinsku politiku, kroz eliminaciju carinskih barijera,

kako unutar Zajednice, tako i u odnosima sa dţavama nečlanicama. Da bi dostigli te ciljeve,

drţave članice su prenijele na Evropske zajednice široka ovlaštenja, kako bi mogle da regulišu

kretanje roba, usluga, lica, kapitala i saobraćaja.

Krajnji cilj ekonomske integracije jeste ostvarivanje političke integracije. U tom pravcu

značajan korak učinjen je 1998. godine, formiranjem Evropske centralne banke sa sjedištem u

Frankfurtu. Ona je započela svoju djelatnost snaţnije, nastojeći da implementira i definiše

monetarnu politiku Evropske unije do 2002. godine. Poslije trogodišnjeg perioda tranzicije,

jedanaest članica drţava je zamijenilo svoje nacionalne valute eurom.

Drugi stub saradnje, uspostavio je Zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku, koja

omogućava da Evropska unija preduzima zajedničke akcije u toj oblasti onda kada su saglasne

drţave članice.

Različite su interpretacije koje se daju ulozi Evropske unije u savremenim meĎunarodnim

odnosima. Ocjene o EU uključuju razne pojmove, u kojima se, u zavisnosti od inerpretatora,

veliča njena ekonomska moć i tretira kao supersila, a sa druge strane se o njoj govori kao o

nedovršenoj političkoj tvorevini, prvenstveno pod uticajem SAD-a.

Posmatrano u duţoj vremenskoj perspektivi, moţe se konstatovati da je Evropska unija

do početka devedesetih godina prošlog vijeka bila u prvom redu ekonomska integracija, koja

je, uz to imala i političke aspekte. Od zaključenja Ugovora iz Mastrihta, EU se pretvorila u

neku novu tvorevinu političko-ekonomskog tipa, u kojoj su formulisane i odreĎene politike iz

oblasti bezbjednosti i odbrane.

2

Radi se o nekoj vrsti federacije ili konfederacije u nastajanju, pri čemu krajnji cilj

evolucije EU nikada nije bio preciziran, imajući u vidu razlike u stavovima njenih drţava

članica i sukobe mišljenja oko samog ureĎenja EU, da li da bude federalno ureĎenje ili da se

bazira na MeĎuvladinoj saradnji sa jasnim i naglašenim nacionalnim integritetom.

Pri kraju posljednje decenije prošlog vijeka, pod uticajem zbivanja na Balkanu, zemlje

EU su znatno pojačale svoju saradnju u oblasti bezbjednosti i odbrane, u neku ruku nezavisno

od NATO-a, ali EU do danas nije uspjela sasvim jasno i do kraja da definiše svoje strateške

ciljeve, kao i odnos prema NATO-u i SAD-u i još uvijek nije ostvarila dovoljan stepen

jedinstva.

Što se tiče uloga drţava članica EU u spoljnim odnosima, Unija se više posmatra kao

instrument projekcije nacionalne politike u meĎunarodnom kontekstu, nego kao nezavisno

tijelo koje formuliše i zastupa opšti interes.

MeĎutim, bez obzira na interne probleme, razlike i sukobe mišljenja, EU samim svojim

postojanjem i svojom ekonomskom i demografskom veličinom, igra bitnu ulogu u

savremenim meĎunarodnim političkim i ekonomskim odnosima

1. UVOD U SPOLJNU POLITIKU EVROPSKE UNIJE

Spoljno-politička aktivnost EU se odvija na temelju dijelova osnivačkih ugovora, koji se

odnose na spoljne odnose, te akta Savjeta EU. Riječ je o zajedničkim akcijama, zajedničkim

stajalištima, zajedničkim strategijama, kao i nekim meĎunarodnim ugovorima. Tokom

pedeset godina razvoja EU, saradnji na području spoljne politike, drţave članice su pristupale

sa oprezom iz straha od gubitka jedne od bitnih stavki izvornog suvereniteta. Rasprave o

saradnjii na ovom području bile se obiljeţene mnogim nesuglasicama i različitostima.

MeĎutim, uvidjevši da proces integracije i stvaranja zajedničkog trţišta, porast uticaja i

značaja Unije u svijetu, nemogućnost izolacije od regionalnih i globalnih zbivanja, nameću

potrebu preuzimanja odgovarajuće uloge Unije u meĎunarodnim odnosima, drţave članice su

odlučile da prošire okvire saradnje u cilju izgradnje spoljno-političkog identiteta Evropske

unije i njenog pozicioniranja u meĎunarodnoj zajednici.

Koordinacija i saradnja na području spoljne politike, govore da je riječ o odnosima u

kojima će drţave, različitih veličina, vojne snage, istorijskog značenja i uloge, diplomatskih

tradicija, ekonomskih interesa i političkih ciljeva, postupno i kompromisno usaglašavati

zajednička stajališta o pitanjama njihovog interesa. Postojanjem zajedničke spoljne i

bezbjedonosne politike, ne ukidaju se spoljne politike drţava, već nastavljaju zajedno da

egzistiraju.

3

1.1.Razvoj spoljne politike do Jedinstvenog evropskog akta

Početak razvoja saradnje na području spoljne politike, neophodno je šire pogledati i

vratiti se na periiod nakon II svjetskog rata. To doba je obiljeţeno osnivanjem većine

postojećih meĎunarodnih organizacija, političkih i bezbjednosnih.

Prva poslijeratna bezbjedonosna saradnja zapadnoevropskih zemalja zasnivala se na

spriječavanju obnove militarizma u Njemačkoj. Velika Britanija i Francuska, 1947. sklapaju

ugovor o meĎusobnoj odbrani, koji će biti osnova za sklapanje Ugovora iz Brisela, gdje su

stranke ugovora bile Velika Britanija, Francuska, Belgija, Luksemburg i Holandija i

sporazmijevaju se da će preduzeti nuţne korake u slučaju obnove njemačke agresije, a

preuzimaju i obavezu kolektivne odbrane ukoliko neka od stranaka postane predmet oruţanog

napada.

MeĎutim, već 1948. godine bilo je jasno da obnova njemačke vojske nije više direktna

prijetnja miru, koliko sve lošiji odnosi sa Sovjetskim Savezom. Budući da zaštita koju je

pruţao Briselski ugovor nije bila dovoljna i odgovarajuća, strane ovog ugovora počinju

pregovore sa SAD-om i Kanadom radi uspostave transatlantskog kolektivnog odbrambenog

aranţmana. Skloplen je Vašingtonski ugovor, 1949. godine, na osnovu kojeg je uspostavljen

NATO. Ugovoru pristupaju još i Danska, Island, Italija, Norveška i Portugal. NATO je kao

odbrambeni savez godinama bio fokusiran na opasnost od Sovjetskog Saveza, a u isto vrijeme

je pridonosio rješavanju bezbjednosnih problema u zapadnoj Evropi, naročito, odnosima

Francuske i Njemačke.

U tom razdoblju nastaju još i Organizacije za evropsku ekonomsku saradnju, Pariz,

1948., te Evropska zajednica za ugalj i čelik, 1951. godine. TakoĎe, specifično za to razdoblje

je bio prijedlog francuske Vlade o formiranju Evropske odbrmabene zajednice, nakon što je

SAD predloţila naoruţavanje Njemačke pod kontrolom NATO-a, a što francuska Vlada

odbija. MeĎutim taj prijedlog francuske Vlade je odbijen velikom većinom. Na inicijativu

Velike Britanije dogovara se ponovno nauruţavanje Zapadne Njemačke u okviru NATO-a, ali

isključivo kroz evropsku organizaciju, Zapadnoevropsku uniju. I tada, 1954. godine NATO

savezu pristupaju Njemačka i Italija i nakon toga je u Rimu, 1957. godine osnovana Evropska

ekonomska zajednica (EEZ).

Francuski predsjednik De Gaulle, 1959. pokreće inicijativu za tromjesečno sastajanje

ministara spoljnih poslova šestorice, pridobivši čak i podršku tadašnjeg njemačkog kancelara,

za osnivanje stalnog političkog sekretarijata u Parizu. Tako da je 1961. godine odrţan prvi

sastanak na vrhu šestorice, ali izvan sastava EEZ-a. Tada je iznesen prijedlog Ugovora o

uspostavljanju Evropske političke unije, koji je obuhvatao saradnju na području spoljne

politike, odbrane, ekonomske politike i kulture. Ova inicijativa je detaljno elaborirana kroz

drugi prijedlog Ugovora o Evropskoj uniji, ali je 1962. godine odbačena.

U razdoblju koje slijedi drţave članice su kroz niz inicijativa počele davati novi poticaj

na području spoljne politike. Na osnovu Luksemburškog izvjetaja uspostavljena je politička

saradnja izvan institucionalnog kontaksta zajednica, a ministri spoljnih poslova sastajali su se

najmanje svakih pola godine. Započeo je i rad Političkog odbora u kojem su bili predstavnici

4

ministarstava spoljnih poslova, tj. politički direktori. Luksemburški izvješaj je označio bitnu

prekretnicu u saradnji na području spoljne politike EZ-a, jer je dao bitan osnov za ono što

slijedi.

U Kopenhagenu, 1973. godine prihvaćen je drugi izvještaj o političkoj saradnji, koji je

rezultovao redovnim sastancima ministara spoljnih poslova. Uspostavljena je grupa evropskih

korespodenata, te komunikacijski sistem. Glavi uspjeh je bio usvajanje deklaracije, kojom je

osnovan Evropski savjet, 1974. godine.

Vaţno je spomenuti i izvještaj sastanka Savjeta ministara iz Londona, 1981. kojim je,

izmeĎu ostalog formalizovana Trojka, odnosno zajedničko djelovanje prema trećim

zemljama, koja je u praksi djelovala još od sredine sedamdesetih. U Londonu je, takoĎe,

predstavljen nacrt Evropskog akta, a u Štutgartu, 1983. je usvojena Svečana deklaracija o

Evropskoj uniji, koja je garantovala blagovremeno zajedničko djelovanje u svim spoljno

političkim pitanjima od zajedničkog intersa za deset drţava članica, kao i širenje kontakta sa

trećim zemljama, tješnju diplomatsku saradnju u tim zemljama, te formiranje zajedničkih

stavova na meĎunarodnim konferencijama. Na Evropskom savjetu u Milanu, 1985. usvojena

je odluka o potrebi revizije osnovnih ugovora na MeĎuvladinoj konferenciji, koja je kao

rezultat dobila Jedinstveni evropski akt.

1.2.Evropska politička saradnja na temelju Jedinstvenog evropskog akta

Nakon što je u praksi, neformalno, tokom sedamdesetih godina postojala evropska

politička saradnja, stupanjem na snagu Jedinstvenog evropskog akta, 1987. godine, postaje i

formalno utvrĎena. Naziv Jedinstveni je simboličan jer pokazuje inegracijski i meĎuvladin

koncept razvoja Zajednice.

Jedinstveni evropski akt je ,regulišući evropsku političku saradnju, bio preteča drugog

stuba današnje EU. Drţave članice su podstaknute ţeljom da nastave rad koji je počeo

osnivanjem tri Zajednice, potvrdile namjeru da svoje odnose unutar Zajednica transformišu u

Evropsku uniju. Odredbe u Evropskoj političkoj saradnji reflektovale su dotadašnju praksu

Političke saradnje. U Aktu se odreĎuje da se ministri spoljnih poslova u okviru Evropske

političke saradnje, sastaju najmanje četiri puta godišnje, a omogućeno im je raspravljanje o

Političkoj saradnji na sjednicama Savjeta evropskih zajednica. Evropska komisija učestvuje u

svim oblicima Evropske političke saradnje, a Evropskom parlementu se garanuje bliska

povezanost putem redovnog izvještavanja.

Ističe se obaveza konzistentnosti spoljnih odnosa EZ i Evropske političke saradnje.

Naglašava se posebna odgovornost Predsjedništa i Komisije u realizaciji i odrţavanju tekve

konzistentnosti. Govori se o bliskoj saradnji visokih ugovornih stranaka u pitanjima evropske

bezbjednosni, te njihovoj uvjerenosti da će ta saradnja na bitan načim promijeniti razvoj

evropskog identiteta u spoljno-političkim pitanjima. TakoĎe se kaţe kako saradnja u području

bezbjednosti nije prepreka bliţoj saradnji pojedinih članica u okviru Unije i NATO-a.

5

UreĎena su i pitanja zajedničkih stajališta u nastupima na meĎunarodnim konferencijama,

kao i zastupanja stavova dogovorenih u okviru saradnje putem onih drţava koje na

konferenciji učestvuju. Omogućeno je voĎenje političkog dijaloga sa trećim zemljama

regionalnim grupama. Definisano je jačanje saradnje diplomatskih misija članica i Komisije u

trećim zemljama, te pri meĎunarodnim organizacijama. Političkom saradnjom vaţnu ulogu

igra Predsjedništvo. Zadatak mu je da podstiče aktivnosti, pripremanje dnevnog reda,

pripremanje prijedloga i zaključaka, te organizacijski aspekti rada. Predsjedništvo djeluje kao

portparol Političke saradnje. U diplomatskim misija pri trećim zemljama saziva sastanke

ambasadora, a u saradnji sa ostalim članovima Trojke ulaţe i demarš. Na zahtjev najmanje tri

članice u roku od 48 sati moţe se sazvati Politički odbor ili čak ministarski sastanak. TakoĎe,

osnovan je i Sekretarijat sa sjedištem u Briselu koji pomaţe aktivnostima Predsjedništva.

Politička saradnja je u odredbama akta, za to doba, postigla maksimalnu saradnju i

saglasnost u pogledu zajedničkog djelovanja na području spoljne politike, koje počiva na

meĎuvladinoj metodi saradnje i odlučivanju koncenzusom. Moţe se zaključiti da je Evropska

politička sradnja nakon Akta dobila potpuniji institucionalni okvir djelovanja, te da se sastav

Političke saradnje aktivirao prilikom svih reakcija drţava članica na krizne situacije u svijetu.

Dogovorene odredbe o Političkoj sradnju u okviru Glave III, Akta, dovele su do jačanja

trenda takozvane ‟‟briselizacije‟‟ spoljne politike drţava članica. Jedan od razloga

centralizacije političke aktivnosti u Brisel, bila je odluka o osnivanju Sekretarijata Evropske

političke saradnje pri Sekretarijatu Savjeta, kao i odluka o odrţavanju sastanaka u Briselu,

naročito radnih grupa. Aktom je Evropska politička saradnja ušla u novo razdoblje

kvalitetnijeg profiliranja u meĎunarodnim odnosima.

1.3.Ugovor iz Masrihta

Tokom MeĎuvladine konferencije 1991. reforma Evropske političke saradnje teţila je

daljem jačanju uloge Zajednice na globalnom nivou. Pri tome je neophodno objasniti i

zbivanja u tom peridu. Tada dolazi do raspada komunističkih i socijalističkih sistema u

Srednjoj i Istočnoj Evropi, rušenja Berlinskog zida i ujedinjanja Njemačke. U isto vrijeme se

gradi središnji projekat evropske integracije, tj uvoĎenje Ekonomske i mentarne unije. To se

odigrava u atmosferi invazije Iraka na Kuvajt i najave rata na prostoru bivše SFRJ.

Početkom 1991. godine pokušavaju se naći odgovori na pitanja šta bi to zajednička

bezbjednosna politika trebala podrazumijevati, kao i pitanja odbrane i uloge Zapadnoevropske

unije, pri čemu treba istači da su se mišljenja članica bitno razlikovala. Luksemburg, koji je

tada predsjedavao je pokušavao zadovoljiti različita mišljenja, te je načinio prijedlog. Taj

prijedlog je sadrţavao nacrt strukture Evropske unije, zasnovane na jasno diferencirana tri

stuba, Zajednica, Zajednička spoljna i bezbjednosna politika, PravosuĎe i unutrašnji poslovi,

pri čemu bi donošenje odluke o Zajedničkoj spoljnoj i bezbjednosnoj politici (ZSBP), ostalo

na načelima meĎuvladine saradnje, a Zapadnoevropska unija bi se koristila za sprovoĎenje

akcija u području odbrane. Evropska komisija se zalagala za tješnje povezivanje Zajednice i

Zajedničke spoljne i bezbjednosne politike, te preciznije definisanje nadleţnosti Unije u

6

pitanjima bezbjednosti i odbrane, a zagovarani su i zajednički sastanci ministara spoljnih

poslova i ministara odbrane. Luksemburg, na posljednjem sastanku Evropskog Savjeta, kao

predsjedavajući, iznosi Nacrt ugovora. Osnovni elementi su bili da će u strukturi Unije

preovladavati Zajednice, a političke saradnje će u drugim stubovima biti komplementarne,

postojaće jedinstven institucionalni okvir, cilj Unije biće definisanje Zajedničke spoljne i

bezbjednosne politike, koja će dugoročno uključiti i definisanje odbrambene politike, u

posebnim slučajevima uvodi se mogućnost glasanja kvalifikovanom većinom u ZSBP, te se

predlaţe da se za pet godina sazove nova MeĎuvladina konferencija, kako bi se dogovorila

pitanja zajedničke sigurnosti.

Nakon toga, Holandija preuzima predsjedanje i pokreće inicijativu kojom nastoji da novi

prijedlog Ugovora o EU bude koncipiran na komunitarnom načelu saradnje i bez predloţena

tri stuba. Ipak se pokazalo da je procjena Holandije bila previše optimistična, te je većina

članica izrazila sklonost ka Luksemburškom nacrtu. Vrativši se na raniji nacrt, drţave članice

u 1991. godine, usaglasile konačan tekst Glave V1, Ugovora koji je potpisan u Manstrihtu,

1992. godine.

Kao ključna novost u ovom Ugovoru uspostvljena je Zajednička spoljna i bezbjednosna

politika (ZSBP), koja obuhvata sva područja spoljne i bezbjednosne politike drţava članica. U

svrhu ostavrenja ciljeva ZSBP-a, Ugovor o EU propisuje sistematsku saradnju drţava članica,

te uz već uobičajene deklaracije i zaključke savjeta predviĎa i dvije vrste obavezujućih

pravnih akata pomoću kojih se ta saradnja sprovodi u djelo. Zajedničko stajalište omogućava

Uniji da obavezujućim aktom, u kojem su sadrţani okviri i ciljevi odnosa u političkom i

ekonomskom smislu, definiše svoju politiku prema nekoj drţavi, geografskog i tematskog

pitanja. Zajedničko stajalište usvaja Savjet, a objavljuje se u Sluţbenom listu Evropskih

zajednica i obavezujuće je za drţave članice i Evropsku komisiju. Načela izraţena u

zajedničkom stajalištu, drţave članice duţne su primjenjivati u nacionalnoj spoljnoj politici.

Zajednička akcija je drugi vaţan pravni akt u okviru ZSBP-a, a omogućava precizno

definisanje pojedine spoljno-političke akcije i njeno operativno sprovoĎenje. Na temelju

opštih smjernica Evropskog savjeta, tajedničke akcije usvaja Savjet i one se objavljuju u

Sluţbenom listu i obavezujućeg su karaktera. Zajednička akcija specifikuje ciljeve, svrhu,

sredstva, uslove za sprovoĎenje i trajanje pojedine akcije.

Istorijski značaj Ugovora iz Mastrihta je što se sa njim prvi put u tekst Ugovora uključuje

pojam odbrane, te se sa njim pravno i faktički značajnije otvara mogućnost evropske

odbrambene dimenzije. Riječ je o začecima današnje Evropske bezbjednosne i odbrambene

politike. Ugovorom je stvoren okvir za buduću politiku, koju je bilo teško razvijati usljed

različitih stavova drţava članica EU i različitog članstva u istoj.

Nakon sklapanja Ugovora iz Manstrihta, pojavila se potreba za jasnijim i jačim vezama

Zapadnoevropske unije sa Evropskom unijom i razvojem operativnih sposobnosti. Kako bi se

uspostavila bliţa veza sa Unijom sjedište Zapadnoevropske unije je iz Londona prebačeno u

1 Opšte odredbe o djelovanju Unije na spoljnjem planu i posebne odredbe o zajedničkoj

spoljnoj i bezbjedonosnoj politici.

7

Brisel, i postalo operativno 1993. godine, a jednogodišnje zasjedanje smanjeno je na

šestomjesečno. MeĎutim veze Zapadnoevropske unije su i dalje bile jače sa sluţbenicima

NATO-a. Kako bi razmotrili sprovoĎenje Deklaracije uz Ugovor o EU iz Manstrihta, ministri

spoljnih poslova i odbrane Zapdnoevropske Unije, sastali su se 1992. u Pitesburgu, gdje je

potignut značajan napredak u definisanju operativne uloge Zapadnoevropske unije. Drţave su

izrazile spremnost davanja svojih oruţanih snaga za vojne zadatke pod pokroviteljstvom

Zapadnoevropske unije.

Ugovor o EU je donio i niz novosti u organizacijskoj strukturi ZSBP-a. Ključni element u

organizacionom smislu je koncept jedinstvene institucionalne strukture nakon Ugovora o EU.

Propisana je uloga Evropskog savjeta, koji definiše načela i opšte smjernice ZSBP-a.

Savjet odluke donosi jednoglasno, a pravo pokretanja inicijative u okviru ZSBP-a podijeljeno

je unutar drţava članica i Komisije. U slučaju hitnih situacija, Predsjedništo moţe na zahtjev

Komisije ili drţave članice sazvati vanredni sastanak Savjeta u roku od 48 sati.

Ukupno gledano, stvaranje Zajedničke spoljne i bezbjednosne politike, Ugovorom iz

Mastrihta je bio kvalitetan pomak naprijed na polju saradnje u spoljnoj politici EU, te je

predstavljao i svojevrstan odgovor drţava članica na istorijske izazove tog vremena.

1.4.Ugovor iz Amsterdama

Ubrzo nakon sklapanja Ugovora iz Mastrihta, saradnja na području ZSBP-a, pokazala je

odreĎene nedostatke koji su postali vidljivi prilikom rješavanja krize na području bivše SFRJ.

Evropski savjet je, pripremajući MeĎuvladinu konferenciju2, uspostavio takozvanu Skupštinu

za promišljanje, koja je na području ZSBP-a uočila sljedeće probleme: nedostatak

konzistentnosti i koordinacije izmeĎu prvog i drugog stuba EU, Evropskih zajednica i

Evropske unije, te odvojenost spoljno-političkih i spoljno-trgovinskih odnosa. Da bi riješili

ovaj problem, drţave članice iznose Skupštini prijedloge, koja ih sistematizuje na sledeći

način: osniva Odbor za planiranje, imenuje jednu osobu ministarskog ranga, koja isključivo

radi na ZSBP-u, prelazak na odlučivanje kvalifikovanom većinom, koncenzus minus jedan i

slično.

Uoči sastanka Evropskog savjeta u Dablinu, 1996. godine, Francuska i Njemačka

objavile su zajedničko pismo u cilju postizanja kompromisa i ostaveranja kvalitetnih pomaka

na području ZSBP-a. Pismo je predviĎalo imenovanje jedne osobe zaduţene za ZSBP, koja

posjeduje političke kvalifikacije i koja bi učestvovala na sastancima relevantnih institucija

EU, a djelovala bi u saradnji sa Predsjedništvom i članom Komisije, zaduţenim za spoljne

odnose. Te iste godine, izlazi se sa prijedlogom izmjene Ugovora, gdje su navedeni brojni

prijedlozi za reformu ZSBP-a i doveo do rasprave meĎu učesnicima MeĎuvladine

2 Pojam MeĎuvladina konferencija označava pregovore meĎu vladama drţava članica

Evropske unije, koji se organizuju sa namjerom izmjene ili dopune Osnivačkih ugovora Evropske

unije. MeĎuvladine konferencija saziva Savjet EU na inicijativu neke od drţava članica ili

Evropske komisije.

8

konferencije. MeĎutim, tekst se nije dotakao dva najvaţnia pitanja, vremenski raspored

integracije Zapadnoevropske unije u Evropsku uniju i protokola o zajedničkoj odbrani.

Završne faze MeĎuvladine konferencije, dovele su do postizanja širokog koncenzusa o

ZSBP-a, dijelom zbog iscrpnih rasprava, a dijelom zato što su pojedine članice jasno odredile

prag koji ne ţele preći, mada su Komisija i pojedine članice zagovarale snaţnije formulacije,

ali nije bilo moguće dostići zahtjevnije i dalekoseţnije izmjene ZSPB-a.

Ugovorom u Amsterdamu, dodata je nova formulacija u preambuli, koja se odnosi

na‟‟...odlučnost u provedbi ZSBP-a, uključujući progresivno oblikovanje zajedničke

odbrambene politike, koja bi mogla dovesti do zajedničke odbrane u skladu sa članom 17., te

time jačajući evropski identitet i njegovu nezavisnot u cilju promovisanja mira, sigurnosti i

napretka u Evropi i svijetu‟‟

Uz zajedničke akcije i stajališta, saradnju i načela, te opšte smjernice u članu 12. ovog

Ugovora, uvodi se novi pravni akt ZSBP-a pod nazivom ‟‟zajednička strategija‟‟3, koju

donosi Evropski savjet. Član 17., o bezbjednosti i odbrani, bio je predmet različitih stavova i

jedno od najteţih pitanja MeĎuvladine konferencije o ZSBP-u. Izmjene Ugovora odnose se na

promjenu formulacije ‟‟mogućeg‟‟ u ‟‟postupno‟‟ oblikovanje zajedničke odbrambene

politike. Po pitanju odnosa sa NATO-om, navodi se kako će politika EU ‟‟...uvaţavati

obavaze drţava članica, koje zajedničku odbranu vide realizovanu kroz NATO, u skladu sa

Sjevernoatlantskim ugovorom‟‟4.

Ugovor osnaţuje ulogu Evropskog savjeta, a uz preciznije ureĎivanje uloge

Predsjedništva u smislu zastupanja i odgovornosti za provoĎenje odluka iz ZSBP-a, u članu

18. stav 3. uvodi osobu koja će uz duţnost Glavnog sektetara savjeta djelovati kao Visoki

predstavnik za ZSBP. Visoki predstavnik ima zadatak da pomaţe Savjetu u oblikovanju i

pripremi političkih odluka na području ZSBP-a, naročito da pridonosi formulisanju, pripremi i

sprovoĎenju političkih odluka. Glavni sekretar moţe djelovati u ime Savjeta kroz voĎenje

političkog dijaloga sa trećom stranom.

Predsjedništvo, Komisija i Glavni sekretar predstavljaju novu Trojku Evropke unije.

Sada, umjesto bivšeg predsjedavajućeg, svojevrsni kontinuitet u spoljnom zastupanju EU,

osiguravaju Glavni sekretar Savjeta i Evropska komisija. Ugovor je povećao mogućnost

odlučivanja kavlifikovanom većinom na području ZSBP-a, mada jednoglasnost ostaje opšti

princip. PredviĎene su tri vrste glasanja: jdnoglasnost, kvalifikovana većina i jednostavna

većina. Načelo jednoglasnosti ublaţeno je mogućnošću suzdrţanosti. Ukoliko se neka drţava

članica protivi donošenju odluke kvalifikovanom većinom usljed vaţnih i izloţenih pitanja

nacionalne politike, Savjet će predmetno pitanje uputiti na jednoglasno odlučivanje

Evropskom savjetu. Kvalitikovano odlučivanje neće se primijeniti na vojna i odbrambena

pitanja.

3 Zajednička strategija je pravni akt u okivru drugog stuba EU – zajednička spoljna i

bezbjednosna politika. Uveden je Ugovorom iz Amsterdama (1997./1999.), a njime se utvrĎuju

ciljevi, trajanje i sredstva u oblastima u kojima drţave članice imaju vaţne zajedničke interese.

4 Glava V, član 17. Ugovora iz Amsterdama.

9

Bitna stvar ovde je i član 24. koji za EU otvara novu, do sada nepoznatu mogućnost

sklapanja meĎunarodnih ugovora sa drţavavama ili meĎunarodnim organizacijama Član 28.

navodi kako će operativni troškovi ZSBP-a teretiti proračun Evropskih zajednica i predviĎa

dva izuzetka: vojne operacije i kada Evropski savjet odluči drugačije.

Različiti nacionalni pristupi odrazili su se na fleksibilnost odredbi Ugovora koje

omogućavaju drţavama da zadrţe i slijede svoj osnovni nacionalni izbor po pitanjima

bezbjednosti i odbrane, a drugima da bliţe saraĎuju na ovom području.

U Ugovoru postoje dvije vrste fleksibilnosti, pasivna i aktivna. Primjer pasivne ‟‟...neće

uticati na specifičan karakter bezbjednosne i odbrambene politike drţava članica.‟‟5, te da će

‟‟...poštovati obaveze nekih članica koje ostvarenje zajedničke odbrane vide kroz NATO, u

skladu sa Sjevernoatlantskim ugovorom.‟‟ Sa druge strane primjer aktivne fleksibilnosti

dozvoljava ‟‟...razvoj bliţe saradnje dviju ili više drţava na biletaralnom nivou, u okviru

Zapadnoevropske unije i NATO-a, pod uslovom da ta saradnja nije u suprotnosti sa

odredbama ove Glave.‟‟6

U osnovi, ova odredba omogućava intenzivnu vojnu i političku saradnju na području

bezbjednosti i odbrane, sve dok takva saradnja poštuje djelovanje u okviru ZSBP-a. Uvedena

je u Mastrihtu i moţe se smatrati kao osnov za niz sporazuma o vojnoj saradnji, Eurocorps,

Eufor, itd.

Pregovori o ZSBP-u u Amsterdamu su bili iscrpljujući poduhvat u pokušaju da se zbliţe

na prvi pogled nepomirljivi stavovi drţava članica, pa je iz tog razloga krajnji rezultat

Ugovora iz Amsterdama relativno skroman.

1.5.Ugovor iz Nice

MeĎuvladina konferencija započela je sa radom 14. februara 2000. za vrijeme

portugalskog zasjedanja. Glavni zadatak joj je bio priprema za buduće proširenje Unije. Iako

mnogi nisu očekivali izmjene Glave V, Ugovora o EU, a mnogi su mislili da promjene nisu

uopšte potrebne, ipak je Glava V, Ugovorom iz Nice, potpisan 2001. znatno promjenjena. U

članu 17. brisane su reference koje se odnose na Zapadnoevropsku uniju Time se implicira

kako Zapadnoevropska unije više nije inegralni dio EU, koji omogućava Uniji pristup

operativnim kapacitetima, kako više neće pomagati EU u oblikovanju odbrambenih aspekata

ZSBP-a, niti će Unija dalje koristiti Zapadnoevropsku uniju u elaboriranju i sprovoĎenju

odredbi odluka i akcija Unije sa odbramnebim aplikacijama.

Izmjenjen je i član 24. koji se odnosi na sklapanje meĎunarodnih ugovora od strane EU u

sprovoĎenju Glave V sa drţavama ili meĎunarodnim organizacijama. Novim stavom 3.

omogućava se da Savjet jednoglasno odlučuje kada ugovor sa trećom drţavom ili

meĎunarodnom organizacijom pokriva pitanja koja se u internoj proceduri donose

5 Glava V, Član 17., stav 1. Ugovora iz Amsterdama

6 Glava V, Član 17, stav 4, Ugovora iz Amsterdama

10

jednoglasno, dok u slučaju zajedničke akcije ili zajedničkog stajališta, Savjet odlučuje

kvalifikovanom većinom.

Dalja značajna izmjena Ugovora iz Nice je zamjena Političkog odbora sa Političkim i

bezbjednosnim odborom. Ovaj odbor će isto pratiti meĎunarodnu situaciju u područjima koja

obuhvata ZSBP i pridonosiće definisanju politika Savjeta. Ovaj odbor će, pod nadzorom

Savjeta, provoditi političku kontrolu i strateško usmjeravanje operacija upravljanja krizama,a

po ovlaštenju Savjeta donositi i ogdovarajuće odluke. Ova evolicija i praktično ukidanje

Političkog odbora, značila je dalje jačanje ‟‟briselizacije‟‟ ZSBP-a.

Ugovorom iz Nice izmjenjena su opšta načela pojačane saradnje, koja mora uključivati

najmanje osam drţava članica, te biti otvorena za pristupanje svim drţavama članicama.

Aktovi i odluke doneseni u okviru pojačane saradnje obavezni su i direktno primjenjljivi samo

na drţave koje učestvuju u pojačanoj saradnji. PredviĎa se uspostavljanje pojačane saradnje u

cilju očuvanja vrijednosti i sluţenja inetersima Unije kao cjeline, uz poštovanje načela,

ciljeva, opštih smjernica i konzistentnosti ZSBP-a, kao i odluka donesenih u okviru ZSBP-a.

Pojačana saradnja moţe se odnositi na zajedničke akcije i zajednička stajališta ali ne na

zajedničke startegije, niti na pitanja sa vojnom i odbrambenom pozadinom.

Ovim Ugovorom dodata je i Deklaracija o evropskoj bezbjedonosnoj i odbramnenoj

politici kojom je potvrĎen cilj Unije da ova politika ubrzo postane operativna. O sve većim

naporima za povećanje efikasnosti na polju spoljnog djelovanja Unije govori i prijedlog

Generalnog sekretara i Visokog predstavnika za ZSBP o reformi rada Evropskog Savjeta i

Savjeta ministara. Prijedlog govori o podjeli postojećeg Savjeta za opšte poslove, u čijem radu

učestvuju ministri spoljnih poslova na dvije formacije. Prva, da bude nadleţna za Zajedničku

spoljnu i bezbjednosnu politiku i spoljne poslove uopšteno, gdje bi učestvovali ministri

spoljnih poslova, a druga, za opšta i horizontalna pitanja, gdje bi učestvovali, u zavisnosti od

organizacije vlada, nadleţni ministri.

Zaljkučujemo da je Ugovor iz Nice pokrenuo novu dinamiku zbivanja unutar Unije, koja

se znatno reflektuju na Zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku EU.

1.6. Konvencija o budućnosti Evrope i odredbe Ustavnog ugovora

Da bi se u cjelosti razumjela aktivnosti EU na polju ZSBP-a, nuţno je čitavu aktivnost

EU sagledati iz perspektive reakcija meĎunarodne zajednice na terorističke napade na SAD,

11. septembra 2001., kao i kasniji rat u Iraku.

Na sastanku Evropskog savjeta, odrţanog 2001. godine, šefovi vlada i drţava usvojili su

Izjavu o budućnosti EU, čiji je cilj bio odrediti smjer rasprave i rada u okviru buduće

MeĎuvladine konferencije o institucionalnim reformama EU, koja je odrţana 2003. i 2004.

godine. U tu svrhu Evropski savjet je odlučio da osnuje konvenciju na kojoj je učestvovalo 15

predstavnika šefova drţava, 30 članova nacionalnih parlamenata, 16 zastupnika u Evropskom

parlamentu i predstavnici drţava koje su tad bile u procesu pristupanja. MeĎu glavnim

zadacima Konvencije bila su nastojanja da se naĎu odgovori na glavna pitanja političke i

11

pravne organizacije Unije, kao što su institucionalne reforme, podjela nadleţnosti,

pojednostavljenje instrumenata i postupaka, reorganizacije osnovnih ugovora, izrada Ustava

EU, nova uloga Unije u globalizovanom svijetu i pitanje subjektiviteta EU. Konvencija je

predstavljala u potpunosti novu metodologiju rada u pripremi izmjena osnovnih ugovora,a

bila je inspirisana načinom izrade Povelje o osnovnim pravima EU.

U okviru Konvencije je, izmeĎu ostalog, djelovala Radna grupa za spoljno djelovanje,

koja je odrţala niz rasprava o mogućnosti modifikovanja odredbe o ZSBP-u, a završni

izvještaj o svom radu je podnijela 2002. Prva preporuka u Izvještaju bila je da se u jednom

dijelu novog Ugovora grupišu releveantni članovi postojećih ugovora, koji se odnose na

različite aspekte spoljne politike, dok bi se zadrţali različiti aranţmani za različite skupine

politika. Grupa je postigla široki koncenzus u pogledu potrebe definisanja načela i opštih

ciljeva spoljne aktivnosti EU u Ugovoru. Navedeno je da se aktivnost Unije na meĎunarodnoj

sceni trebaju voditi na načelima na kojima je sama Unija utemeljena, a to su: demokratija,

vladavina prava, univerzalnost i nedjeljivost ljudskih prava i temeljnih sloboda, načela

ljudskog digniteta, jednakosti i solidarnosti, te poštovanje meĎunarodnog prava u skladu sa

principima Povelje UN-a. Naglašen je značaj definisanja strateških ciljeva i interesa, kao i

strategija za njihovo ostarivanje, na nivou Evropskog savjeta u pogledu pojedinih drţava,

situacija ili tema. Naglašena je potreba konzistentnosti i efikasnosti različitih instistucija i

aktera u vezi sa sprovoĎenjem spoljno-političkih odluka i instrumenata. Sa tim u vezi u

Skupini su cirkulisali prijedlozi o uspostavljanju ''Evropskog spoljnog predstavnika'' ili ''EU

sekretara za spoljne poslove'', koji bi trebao kombinovati zadatke aktuelnog Visokog

predstavnika i člana komisije za spoljne poslove. Predloţeno je uspostavljanje formacije

Savjeta za spoljno djelovanje, koja bi bila odvojena od formacije Savjeta za opšte poslove.

Grupa je sugerisala osnivanje zajedničke sluţbe pod nazivom Evropska sluţba za spoljno

djelovanje. takoĎe, predloţena je transformacija Delegacija Evropske komisije u EU

delegacije ili ambasade. Što se tiče instrumenata, Grupa je smatrala korisnim stvaranje

''zajedničkih inicijativa'', koje bi predlagali ''Evropski spoljni predstavnik i Komisija.

Na osnovu tog izvještaja i niza rasprava o okviru Konvencije, izraĎen je tekst odredbi o

ZSBP-u, koji je zajedno sa cijelim tekstom nacrta Ustava prdstavljen Evropskom savjetu,

2003. godine. Pod predsjedavanjem Italije, 2003. godine, započeo je rad MeĎuvladine

konferencije, u Rimu. Italija je imala namjeru postići saglasnost u vezi teksta u vrlo kratkom

roku, ali zbog nemogućnosti pronalaţenja kompromisa oko nekoliko vaţnih pitanja,

Konferencija je nastavila sa radom tokom predsjedavanja Irske u prvoj polovini 2004. godine.

Konačni kompromis o tekstu je postignut na sastanku Evropskog savjeta u Briselu 2004.

godine.

U prvom dijelu Ustavnog ugovora meĎu ciljevima Unije navodi se da će ona u odnosima

sa širim svijetom da promoviše svoje vrijednosti i interese. Da će pridonositi miru, sigurnosti,

odrţivom razvoju zemlje, solidarnosti i meĎusobnom poštovanju meĎu narodima, slobodnoj i

pravičnoj trgovini, iskorjenjivanju siromaštva i zaštiti ljudskoh prava, a posebno prava djeteta,

kao i punom poštovanju meĎunarodnih prava i principa Povelje UN-a.

12

Ugovorom se ureĎuje da će pitanja ZSBP-a pokrivati sva područja spoljne politike, sva

pitanja koja se odnose na bezbjednost Unije, uključujući i progrsivno oblikovanje zajedničke

odbrambene politike, koja moţe dovesti do zajedničke odbrane. U poglavlju o institucijama

Unije, vaţno je izdvojiti uspostavljanje nove institucije Predsjednika Evropskog savjeta, koji

ima zadatak da osigura spoljno zastupanje Unije u pitanjima koja se odnose na ZSBP, ne

ulazeći u ovlaštenja ministra spoljnih poslova Unije.

TakoĎe, uspostavlja se Savjet za spoljne poslove, koji će elaborirati spoljno djelovanje

Unije na temelju strateških smjernica Evropskog savjeta.

Bitna novost po pitanju instistucija je i uspostavljanje institucije ministra spoljnih poslova

Unije, kojeg imenuje Evropski savjet kvalifikovanom većinom, uz saglasnost predsjednika

Komisije. Ministar spoljnih poslova Unije je ujedno i jedan od potpredsjednika Komisije.

Njegov zadatak je da vodi ZSBP Unije, te predlagati njen razvoj, kao i razvoj bezbjednosne i

odbrambene politike. Ministar će predsjedavati savjetom za spoljne poslove, osiguravaće

konzistentnost spoljnog djelovanja Unije i koordinaciju spoljnog djelovanja Komisije.

Posebnost ove institucije je da odgovara Evropskom savjetu, a kao član Komisije i

Evropskom partlamentu.

MeĎu novinama poglavlja o ZSBP-u je i mogućnost da predsjednik Evropskog savjeta

sazove vanredni sastanak Evropskog savjeta kako bi utvrdio strateške linije politike Unije,

ako meĎunarodni razvoj dogaĎaja to nalaţe. Ministar spojnih poslova će predstavljati Uniju u

pitanjima ZSBP-a, te će voditi politički dijalog sa trećim stranama i izraţavati stavove Unije u

meĎunarodnim organizacijama. U ispunjavanju njegovog mandata pomagaće mu Evropska

sluţba za spoljno djelovanje, Politički i bezbjednosni odbor će pratiti meĎunarodnu situaciju

na području ZSBP-a i nadgledati provoĎenje usaglašenost odluka. Odbor će obavljati

političku kontrolu i strateško usmjeravanje operacija upravljanja krizama.

U Ustavnom ugovoru je i odjeljak i u kojem se podrazumijeva korištenje civilnih i vojnih

sredstava za operacije razoruţanja, humanitarne zadatke i zadatke spasavanja, vojne savjete i

pomoć, sprječavanje sukoba i odrţavanje mira, zadatke borbenih snaga u okviru upravljanja

krizama, uključujući uspostavljanje mira i post-konfliktnu stabilizaciju. Vaţan aspekt je i

doprinos borbi protiv terorizma

U novoj strukturi ZSBP-a prepoznaje se ključna uloga Evropskog savjeta, koji

identifikuje strateške ciljeve koji se odnose na ZSBP i spoljnu aktivnost Unije. Glavna

izmjena je uvoĎenje institucije ministra spoljnih poslova Unije, dok je značaj Evropskog

parlamenta na odreĎen način opet ostao na margini.

2004. godine imenuje se i Generalni sekretar i Visoki sekretar za ZSBP na razdoblje od

pet godina i već počinju operativne konsultacije izmeĎu Sekretarijata i Opšte uprave za

spoljne odnose u vezi organizacije Evropske sluţbe za spoljno djelovanje.

13

1.7.Razvoj Evropske bezbjednosne i odbrambene politike

Za sveukupno razumijevanje dešavanja u EU, potrebno je obajsniti razvoj Evropske

bezbjednosne i odbrambene politike (EBOP), kao integralnog dijela ZSBP-a. EBOP treba

posmatrati kao jedno od najdinamičnijih područja aktivnosti Unije. Zajedno sa drugim

istorijskim zbivanjima u Uniji, kao što su Ekonomska i monetarna unija i proširenje, EBOP

predstavlja jednu od najtemeljnijih promjena za širi kontekst dugoročnog jačanja političkog

jedinstva Unije, a posebno za konsolidaciju njene uloge u meĎunarodnoj zajednici. Razdoblje

koje je usljedilo nakon Ugovora iz Amsterdama je za istorijski razvoj EU značajno zbog

strateškog obrta koji je nastao meĎu drţavama članicama kad je riječ o njijhovim stavovima

prema EBOP-u.

Na odreĎeni način moţe se reći da su neodgovarajuća reagovanja Unije na brojne krize u

Evropi i svijetu, a najviše na prostoru jugoistoka Evrope dovele do kumulativnog učinka o

strateškom promišljanju o novoj odgovornosti EU na pragu 21. stoljeća. Evolucija stavova po

pitanju evropske odbrane u okviru Unije započela je na neki način kao posljedica zbivanja i

krize na Kosovu.

Početak promjene politike Velike Britanije prema EBOP-u je izjava tadašnjeg premijera

Blera, 1998. godine, kada je ocjenio da je postojeće stanje evropske odbrane neprihvatljivo i

dodao da jačanje bezbjednosne i odbrambene dimenzije Unije neće oslabiti NATO, već

obrnuto, da će ga ojačati. Nekoliko sedmica kasnije, Velika Britanija i Francuska objavile su

zajedničku deklaraciju o evropskoj odbrani, dogovroenu tokom bilateralnog sastanka u St.

Malou. Deklaracija poziva na potpuno i brzo sprovoĎenje odredbe Glave V, Ugovora iz

Amsterdama.

Zanimljivo je da su baš Velika Britanija i Francuska objavile Derklaraciju, budući da su

njihovi vojni kapaciteti vaţili za najrazvinije u Uniji. U isto vrijeme, one su jedine članice

Unije koje su stalne članice Savjeta bezbjednosti UN-a, članice Zapadnoevropske unije i

NATO-a. Ta je Deklaracija naglasila vodstvo dvije najveće evropske vojne snage, ali je i

pokrenula svojevrsnu diplomatsku oluju budući da njen temelj, kako je kasnije i neformalno

saopšteno, nije bio pripremljen i usaglašen sa SAD-om.

Na sastanku Evropskog savjeta u Kelnu 1999. koji je značajan za aspekt vojnog

upravljanja krizama, postignut je konsenzus o jačanju uloge Unije u meĎunarodnim odnosima

kroz jačanje ZSBP-a, uz vjerodostojne vojne snage i institucionalne strukture donošenja

odluka. Evropski savjet je takoĎe utvrdio da će sve članice Unije imati pravo da učestvuju u

operacijama Unije na istoj osnovi, a za evropske članice NATO-a koje nisu članice Unije, kao

i pridruţene partnere, izradiće se zadovoljavajući aranţmani.

Zatim je usljedio istorijski sastanak Evropskog savjeta za razvoj EBOP-a, u Helsinkiju na

kojem su prihvaćena dva odvojena izvještaja Predsjedništva o jačanju zajedničke Evropske

bezbjedonosne i odbrambene politike i ne-vojnom upravljanju krizama. Oba izvještaja su

predloţila konkretne mjere i dala smjernice za dalji rad, kako bi se u skladu sa zaključcima iz

Kelna, donijele potrebne odluke do kraja 2000. godine. Na osnovu principa usaglašenih u

Kelnu, navodi se da Unija treba da ima autonomnu mogućnost donošenja odluka i tamo gdje

14

NATO kao cjelina nije prisutan, stvarati i upravljati vojnim snagama odgovarajući na

meĎunarodne krize, a u skladu sa Zajedničkom spoljnom i bezbjedosnom politikom.

U tu svrhu donesene su tri odluke. Prva je odluka o glavnom cilju, stvaranju zajedničkih

snaga za brzo dkelovanje u kriznim situacijama, koje bi bile uspostavljene do 2003. godine i

sastojale bi se od 50 000 do 60 000 ljudi spremnih za djelovanje u roku od 60 dana.

Druga je odluka o osnivanju novih političkih i vojnih tijela. Novo i vrlo bitno političko

tijelo je stalni Politički i bezbjednosti odbor koji će vršiti, u slučaju vojne operacije

upravljanja krizom, po odobrenju Evropskog savjeta, političku kontrolu i odreĎivati

strategijsko voĎenje operacija.

Treća je odluka o učestvovanju drugih drţava, čime bi se omogućavalo učestvovanje

evropskih članica NATO-a koje nisu članice Unije, kandidata za članstvo u Uniji, te ostalih

zainteresovanih drţava u pridonošenju vojnom upravljanju krizama EU-a, uz poštovanje

autonomije Unije u odlučivanju.

Na sastanku ministara Zapadnoevropske unije, 2000. godine, zaključeno je da će

Zapadnoevopska unija predati odgovornost upravljanja krizama Uniji, a preostale funkcije i

struktire Zapadnoevropske unije egzistiraće najkasnije do 2001. godine. Vojno osoblje

Zapadnoevropske unije prestaće sa djelovanjem, a naći će se rješenje za rasporeĎivanje

osoblja na nove duţnosti unutar Unije. 2001. godine na sastanku Evropskog savjeta prihvaćen

je program Unije o spriječavanju sukoba nasilnim putem, a tokom 2003. godine u Briselu, kao

pokušaj davanja odgovora na podjele unutar EU nastale tokom Iračke krize, predloţeno je da

se Visioki predstavnik zaduţi za pripremu Bezbjednosne strategije koja bi sluţila kao

platforma za aktivnosti EU u traţenju konkretnih odgovora za nove bezbjednosne prijetnje.

Dokument je poznat kao ''A secure Europe in a better World''.

Te iste, 2003. godine, Unija je počela sa svojim prvim misijama civilnog upravljanja

krizama i vojnim operacijama. Prva je bila policijska misija EU-a u BiH, a druga vojna

operacija odrţavanja mira pod nazivom Concordia u Makedoniji. Zatim misija u Kongu,

Gruziji, pa preuzimanje misije SFOR-a u BiH.

Plan pod nazivom ''Glavni cilj 2010.'', usvojen od strane Evropskog savjeta,

podrazumijevao je da će zemlje članice biti sposobne da odgovore brzom i odlučnom

akcijom, primjenjujući konzistentan pristup na čitav spektar operacija upravljanja krizama.

Zaključujemo da je intezitet saradnje na području bezbjednosti i zajedničke odbrane u

okviru EU znatno pridonio ozbiljnoj modifikaciji uobičajenog karaktera Unije kao političke i

ekonomske integracije u integraciju za izraţenom odbrambeno-bezbjednosnom dimenzijom.

1.8.Osnivanje diplomatske sluţbe Evropske unije

Evropska sluţba za spoljne poslove (EEAS-European External Action Servise) je

funcionalno, autonomno tijelo Evropske unije pod nadleţnošću Visokog predstavnika Unije

15

za spoljne poslove i politiku bezbjednosti. EEAS je jedinstvena i nezavisna od drugih

institucija EU, formirana spajanjem dijela za spoljne odnose Savjeta EU i Evropske komisije,

ima pravnu sposobnost potrebnu za obavljanje svojih zadataka, postizanje svojih ciljeva, kao i

vlastiti budţet.

Osnivanje Evrospske sluţbe za spoljne poslove omogućio je Lisabonski ugovor, koji je

stupio na snagu 1. decembra, 2009. godine. Cilj EEAS-a je da učini zajedničku spoljnu

politiku EU-a dosljednijom i efikasnijom, čime bi se pojačao uticaj EU u svijetu. EEAS

pomaţe Visokoj predstavnici za spoljne poslove i bezbjednost u izvršavanju njenog mandata.

Sluţba radi u saradnji sa diplomatskim sluţbama drţava članica, a čine je sluţbenici iz

odgovarajućih sektora Generalnog sekreterijata savjeta i Evropske komisije, te osoblje

dodjeljeno iz diplomatskih sluţbi drţava članica.

Budući da EU odrţava diplomatske odnose sa gotovo svim zemljama svijeta, ima

strateška partnerstva sa ključnim meĎunarodnim faktorima, snaţno je povezana sa silama u

nastajanju širom svijeta, ima potpisane bilateralne sporazume o pridruţivanju sa brojnim

drţavama koje je okruţuju, Uniju u inostranstvu predstavljaju brojne delegacije, koje imaju

sličnu funkciju kao ambasade. Evropska unija kroz diplomatiju, trgovinu, razvojnu pomoć i

saradnju sa svjetskim organizacijama igra vaţnu ulogu u meĎunarodnim poslovima.

Lisabonski ugovor je rezultirao značajnim napretkom na području spoljnih poslova, uz

otvaranje pozicije visiokog predstavnika za spoljne poslove i sigurnosnu politiku, te

uspostavljanje diplomatske ruke EU, Evropske sluţbe za spoljne poslove.

‟‟Visoki predstavnik sada obavlja funkcije u spoljnoj politici koje su nekada obavljali

šestomjesečno rotirajuće Predsjedništvo, visoki predstavnik za zajedničku spoljnu i

bezbjednosnu politiku i Evropski povjerenik za spoljne poslove. U skladu sa svojim

mandatom, visoki predstavnik:

a) provodi zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku

b) svojim prijedlozima doprinosi razvoju te politike, koju provodi prema nalozima

Savjeta, te osigurava sprovoĎenje donesenih odluka

c) predsjedava Savjetom ministara spoljnih poslova

d) jedan je od podpredsjednika Komisije, te time osigurava dosljednost spoljnog

djelovanja Unije

e) predstavlja Uniju u pitanjima koja se tiču zajedničke spoljne i bezbjednosne politike,

vodi politički dijalog sa trećim stranama u ime Unije, te izraţava stav Unije na

meĎunarodnim forumima

f) upravlja EEAS-om i delegacijama EU u trećim zemljama i meĎunarodnim

organizacijama.‟‟7

EEAS pruţa pomoć visokom predstavniku u osiguravanju dosljednosti i usklaĎenosti

spoljnog djelovanja Unije, ali i priprema prijedloge politike i njihovo provoĎenje nakon što ih

Savjet odobri. TakoĎe, pomaţe predsjedniku Evropskog savjeta, te predsjedniku i članovima

7 Izvor: http://eeas.europa.eu/index_en.htm (15.09.2014. 16:35)

16

Komisije u njihovim odgovarajućim funkcijama u području spoljnih poslova, te osigurava

usku saradnju sa drţavama članicama. Mreţa delegacija EU širom svijeta je dio strukture

EEAS-a.

1.9. Institucije putem kojih se sprovodi spoljna politika-Evropska komisija

Evropska komisija nije jedina institucija pomoću koje se sprovodi spoljna politika, ali

budući da predstavlja izvršno tijelo, fokus će se staviti na objašnjenje njenog rada.

1.9.1. Šta je Evropska komisija

Evropska komisija je nezavisna od nacionalnih Vlada. Njen posao je da predstavlja i

zastupa ineterse Evropske unije kao cjeline i čini „‟izvršnu ruku Unije. Odgovorna je za

sprovoĎenje odluka Evropskog parlamenta i Evropskog savjeta. Sprovodi programe Evropske

unije, prikazuje svoje programe i potrošnju svojih sredstava. Uspostavljena je osnivačkim

aktima iz 1950. godine.

Neformalno, članovi komisije su poznati kao komesari. Kao članovi komisije djeluju u

interesu Unije kao cjeline i ne uzimaju instrukcije od nacionalnih Vlada drţave iz koje dolaze.

Mandat komisije je pet godina, imenuje se u roku od šest mjeseci od izbora za Evropski

parlament. Postupak imenovanja je sljedeći:

a) Vlade drţava članica EU zajedno se dogovaraju oko novog predsjednika

Evropske komisije.

b) Predsjednika Evropske komisije imenuje Evropski parlament, odnosno daje mu

mandate.

c) Predsjednik Evropske komisije u dogovoru sa vladama drţava članica bira ostale

članove Komisije, tj. Komesare.

d) Savjet EU usvaja listu kandidata za sastav Evropske komisije, kvalifikovanom

većinom i daje ga na usvajanje Evropskom parlamentu.

e) Evropski parlament obavlja intervju sa svakim kandidiatom i daje svoje mišljenje

putem glasanja o cijelom timu.

f) Glasanjem parlamenta za predloţene članove Evropske komisije, smatra se da je

ona formalno imenovana.

Tabela 1.1. Dosadašnji predstavnici Evropske komisije

Period

Ime i prezime Drţava

1958-1967 Valter Halštajn Njemačka

1968-1970 Ţan Rej Belgija

1971-1972 Franko M. Malfati Italija

17

1972-1972 Siko Mansholt Holandija

1973-1976 Fransoa X. Ortoli Francuska

1977-1980 Roj Dţenkins Velika Britanija

1981-1984 Gaston Torn Luksemburg

1985-1995 Ţak Delor Francuska

1995-1999 Ţak Santor Luksemburg

1999-2004 Romano Prodi Italija

2005- Hoze M. Baroso Portugal

Izvor: Dţombić, J.Ilija. 2010. Evrospka unija: prošlost, sadašnjost, budućnost, str. 55.

Komisija je politički odgovorna Evropskom pralamentu, koji ima moć da smijeni cijeli

njen sastav, usvajanjem prijedloga za izglasavanje nepovjerenja Komisiji.

Komisija prisustvuje svim sjednicama Evropskog parlamenta, gdje mora da obrazloţi i

opravda svoje politike. TakoĎe, ima obavezu da redovno odgovara, pismeno ili usmeno, na

pitanja članova Parlamenta. Rad Komisije pomaţe oko 23 000 sluţbenika, stručnjaka za

odreĎena pitanja, prevodilaca i sekretara. Sjedište joj je u Briselu, ali ima kancelariju u

Luksemburgu, predstavništva u svim drţavama EU i delegacije u mnogim gradovima cijelog

svijeta.

1.9.2. Sastav i uloga

Evropska komisija (EK) se smatra i političkim i izvršno-administartivnim tijelom,

zamišljenim da djeluje tako da je odlučivanje u njoj nezavisno od volje drţava članica. U

istoriji se poloţaj Komisije mijenjao. Danas su u praksi, meĎutim, njena izvršna i politička

ovlaštenja ograničena, a mnogi smatraju da borba članica da dobiju što više komesara u EK

ukazuje na to da njeni članovi ipak nisu potpuno nezavisni od uticaja nacionalnih političkih

interesa. Zbog svoje dvostruke uloge, EK se često smatra hibridnom institucijom.

EK se sastoji od komesara koji dolaze iz drţava članica i oni zajedno djeluju kao

jedinstveno tijelo. Broj komesara se tokom vremena mijenjao, stalno se povećavajući.

Maksimalan broj komesara, utvrĎen Ugovorom iz Nice je 26. Ako se Unija bude i dalje širila,

svaka drţava članica neće moći imati svog komesara u EK.

Vlade drţava članica biraju komesare prema vlastitim kriterijumima, a većinom su u

pitanju karijerni političari. Komesar moţe i prije isteka mandata da ode iz Komisije ako tako

odluči, ali vlada drţave koja ga je imenovala, ne moţe ga smijeniti sa te funkcije. Mandat

Komisije i svakog njenog člana, kao što je gore navedeno, traje pet godina. Mandat komesara

je obnovljiv, a mandat EK se poklapa sa mandatom Evropskog parlamenta.

18

Komisija se sastaje sedmično, a sastancima predsjedava predsjednik Komisije. Prema

Ugovoru iz Amsterdama, predsjednik je dobio ovlaštenja da odlučuje o zaduţenjima

pojedinih članova EK, a ne kao do tada kada su vlade vodile glavnu riječ o zaduţenjima

komesara, koji dolaze iz pojedinih drţava.

Na sjednicama EK, odluke se donose po kolegijalnom principu, tj, većinom glasova

članova Komisije. Svaki komesar ima jedan glas.

Da bi mogla obavljati svoje zadatke, EK ima razraĎenu unutrašnju strukturu, koja se

sastoji od:

1. Političke strukture, koju čine predsjednik, komesari i njihovi kabineti

2. Upravne strukture, koju čine opšte uprave-generalne direkcije, glavni sekretarijat,

privremeni i stalni odbor stručnjaka i savjetnika, te ostale zajedničke sluţbe i

kancelarije.

Svaki komesar ima vlastiti kabinet, sastavljen od 3-7 stručnjaka, koji su donedavno

uglavnom dolazili iz drţave iz koje je bio i sam komesar.

U Komisiji, kao i u Savjetu, postoji više uprava tj generalnih direkcija. Broj uprava je

vremenom rastao, tako da su u prošlom mandatu Komisije bile 24 uprave.

Administativni aparat Komisije je Glavni sekretarijat, koji koordiniše rad pojedinih

uprava i ostalih tijela Komisije, daje stručne savjete, osigurava prevoĎenje8, daje statističke

podatke, itd. Na čelu Glavnog sekretarijata je Glavni sekretar, koji jednom sedmično

koordiniše rad svih kabineta komesara, predsjedava sastanku svih direktora opštih uprava,

prisustvuje sjednicama Komisije i obavlja druge koordinativne i savjetodavne poslove.

Tabela 1.2. Organizacija Evropske komisije

Političko-izvršna funkcija Administrativno-tehnička funkcija

Komesari i njihovi kabineti (trenutno 25

kabineta, maksimalno 26)

Glavni sekretarijat

Glavni direktor

Administrativni odbori

24 glavne uprave

Stalni odbori

1.9.3. Zadaci, uloga u spoljnoj politici, Minisar spoljnih poslova

Najznačajniji zadaci Evropske komisije se mogu svesti na sljedeća područja:

8 U EU je do sada bilo 11 sluţbenih jezika, a sad ih ima 20, što pokazuje da je neophodna

brojna prevodilačka sluţba.

19

- Priprema i predlaganje propisa

- Izvršna i nadzorna ovlaštenja

- Uloga u spoljnoj politici

EK je tijelo unutar Unije, koje ima isključivo pravo da priprema prijedloge propisa koje

šalje drugim nadleţnim tijelima na raspravu ili usvajanje (Savjet i Parlament). Na primjer, ako

Savijet ili Parlament ţeli da uredi neko područje ili da donese odluku o istom, oni nemaju

pravo da sami pripremaju takav akt, već traţe od Komisije da izradi prijelog akta o toj temi i

da ga dostavi nadleţnim tijelima na usvajanje.

Pravo inicijative Komisije, zasniva se na postavci da će Komisija, kada priprema i

izraĎuje neki prijedlog, najbolje artikulisati i braniti zajedničke interese EU jer ima najviše

nadnacionalnih karakteristika.

Prijedlozi Komisije pripremaju se u brojnim radnim grupama i odborima unutar

Komisije, a njihov konačan tekst po pravilu usvajaju komesari na sjednicama Komisije.

Komisija prati dalju sudbinu svog prijedloga sve prijeme zakonodavnog postupka. Vaţnost

zakonodavne inicijative EK je pojačana i time što Savjet moţe vršiti izmjene teksta prijedloga

Komisije, samo jednoglasno donese takvu odluku, što i nije jednostavno postići.

EK se uošteno smatra glavnim izvršnim tijelom EU, meĎutim izvršna ovlaštenju su joj

ograničena u dva pravca. Prvo, Komisija nema vlastitih tijela putem kojih sprovodi donesene

odluke i propise, več zavisi od nacionalnih tijela drţava članica, zaduţenih kako za

sprovoĎenje nacionalnih, tako i evropskih propisa. Iz toga razloga, izvršna ovlaštenja

Komisije se ne sastoje od samog sprovoĎenja odluka i propisa na terenu, koliko od donošenja

raznih podpropisa koji omogućuju praktično sprovoĎenje propisa Savjeta EU.

Zbog detaljnosti propisa Komiseje, koji na taj način zadiru svojim rješenjima u

svakodnevni ţivot i poslovanje ljudi u drţavama članicama, česte su kritike na račun

Komisije, vezano za birokratiju ali i prekoračenje svojih ovlaštenja. Da bi se izbjegle ove

kritike, a naročito da bi se čuli nacionalni isteresi drţava članica, uveden je mehanizam

nacionalne kontrole rada Komisije kroz odbore u kojima su nacionalni predstavnici.

Vezano za ovlaštenja, postoje tri vrste odbora: savjetodavni, upravljački i regulatorni. Sve

tri vrste su sastavljene isključivo od predstavnika svih drţava članica, a njima predsjedava

predstavnik Komisije.

U okviru svojih izvršnih i nadzornih ovlaštenja, EK izriče upravne mjere u oblasti trţišne

konkurencije. U kriznim situacijama, moţe donositi razne mjere zaštite.

Spoljnopolitička uologa Komisije značajno se razvila tokom 90-ih godina. Nakon sloma

komunizma, Komisija je preuzela duţnost da koordiniše finnasijsku i tehničku pomoć

drţavama Srednje i Istočne Evrope, a kasnije je vodila pregovore o primanju novih članova u

EU. U pregovorima EU sa Svjetskom trgovinskom organizacijom-WTO, kao i prilikom

sklapanja brojnih bilateralnih ugovora za zemljama trećeg svijeta, Komisija se dokazala kao

dobar trgovonski pregovarač Unije. Komisija je odigrala vaţnu ulogu u uspostavljanju trajnih

20

veza izmeĎu SAD-a i EU. EK predstavlja sve političke dokumente na samitima i na

meĎunarodnim meĎuvladinim konferencijama, itd.

Ustav je uveo jednu novu vaţnu funkciju-Ministra spoljnih poslova EU. Njega imenuje

Savjet EU kvalifikovanom većinom glasova, u dogovoru sa Predsjednikom komisije i uz

odobrenje Parlamenta. Kao što mu i funkcija govori, Ministar će voditi zajedničku spoljnu i

bezbjednosnu politiku Unije, predsjedavati posebnim Savjetom za spoljne polsove i u isto

vrijeme biti potpredsjednik Komisije. Minisar ima pravo da predlaţe spoljnopolitičke i

bezbjednosne mjere i politiku. TakoĎe, moţe predstavljati Uniju sam ili zajedno sa

Komisijom.

Slika 1.1. Brisel, sjedište Evropske komisije i Evropske sluţbe za spoljne poslove EEAS

Izvor: http://bs.wikipedia.org/wiki/Bruxelles (15.09.2014. 20:30)

1.10. Ambijent meĎunarodnih odnosa danas i EU

Evropski podsistem integracije razvija se u širem meĎunarodnom kontekstu koji utiče na

proces i ciljeve razvoja u EU, posebno u pitanjima spoljne politike i odbrane. Nakon perioda

euforije u prethodnoj deceniji, nastalog pobjedom zapadnog liberalizma nad sovjetskim

blokom i prekompozicije meĎudrţavnih odnosa u Evropi, 21. vijek se karakteriše kao vijek

globalizacije u novim uslovima multipolarnog svijeta.

Danas je bezbjednosno sve neizvesniji period, vrijeme novih opasnosti i novih izazova. U

okviru novih izazova svjetskom poretku, mogu se, na primjer, navesti: eskalacija terorizma

zasnovanog na vjerskom fundamentalizmu, opasnosti od nuklearnog oruţja, kao i drugih

oruţja za masovno uništenje, problem snabdjevanja energetskim resursima (nafta, gas),

migracioni pritisci, lokalni ratovi, ekološke i klimatske promjene koje imaju dugoročne

posledice na meĎunarodne odnose, demografski dugoročni trendovi, pitanje siromaštva u

pojedinim zemljama, opasnost pojave pandemija sa efektima na pojedine regione i drugo.

21

Novi meĎunarodni ambijent posebno čini tehnološka revolucija u oblastima informatike i

komunikacija, razvoj svemirskih tehnologija i perspektiva svemirskog ratovanja i

kibernetičkog, tj. informacionog rata, globalizacija u oblasti finansijskih usluga,

meĎunarodnih investicija i globalne ekonomije u cjelini. Nova hijerarhija drţava koja vlada u

svijetu bazira se prije svega na mentalnoj sposobnosti da se razumiju i prate nove pojave i

mutacije, kao i tehnološke inovacije i da se izvuče maksimalan profit iz novih trţišnih

mehanizama.

U eri globalizacije, u meĎunarodnim odnosima se pojavljuju novi učesnici, koji osim

multinacionalnih kompanija obuhvataju i nevladine organizacije, svjetske masovne medije,

mreţe organizovanog kriminala, terorističke organizacije i druge aktere koji djeluju preko

drţavnih granica ili imaju ambicije da utiču i odreĎuju meĎunarodne odnose. Klasična

nacionalna drţava često nije u stanju da kontroliše ni cijeli sopstveni teritorij i stanovništvo.

Niz, tzv. propalih drţava, podstiče fenomen pojave teritorija ili grupa stanovništva koje nisu

pod efektivnom kontrolom organizovane drţave, nego predstavljaju, uslovno rečeno, ničiju

zemlju ili prostor koji kontrolišu meĎunarodno nepriznati entiteti ili gerilske grupe (najviše ih

je u Africi, ali ih ima i u Latinskoj Americi, Aziji, pa i u Evropi).

Sličan je i fenomen zamrznutih konflikata unutar pojedinih meĎunarodno priznatih

drţava, od Kipra do Kavkaza. Dugoročne geostrateške i ekonomske tendencije karakteriše

naglo ekonomsko jačanje Kine i opšti relativni uspon azijskih zemalja u svjetskoj privredi,

obnova meĎunarodnog političkog i ekonomskog poloţaja Rusije i pojava novih ekonomskih

sila sa regionalnim geostrateškim ambicijama, poput Indije, Brazila, Juţne Afrike u okviru

tzv. multipolarnog sistema u kom SAD više nisu isključiva sila, a za zapadne sile, pojava

obnovljene Rusije i njeni budući odnosi sa bliţim i daljim susjedstvom predstavljaju novu

nepoznanicu.

2. SPOLJNOTRGOVINSKA POLITIKA EVROPSKE UNIJE

2.1.Osnove

Spoljna trgovina predstavlja jednu od pet komponenti tzv. spoljnih odnosa Evropske

unije. Ostala četiri segmenta spoljnih odnosa EU se odnose na spoljnu politiku, politiku

bezbjednosti i odbrane, razvojnu pomoć i spoljne dimenzije drugih sektorskih politika EU.

Spoljna trgovina EU podrazumijeva kako postojanje obostrane volje i interesa, tako i

odgovarajućih uslova za razmjenu. Iako bi spoljna trgovina EU trebalo da bude usaglašena sa

ostalim segmentima spoljnih odnosa Unije, to u praksi nije uvijek moguće postići. Stoga ne

čudi podatak da se, ponekada ,interesi spoljne politike i odbrane direktno odraţavaju na kurs

trgovinskih odnosa sa trgovinskim partnerima EU. Spoljnotrgovinska politika EU je izuzetno

sloţena i komplikovana i, kao takva, predstavlja odraz pravila, institucija i instrumenata

unutrašnje trgovine EU prema globalnim trgovinskim partnerima. Iako je danas stepen

protekcionizma u ovoj oblasti niţi nego što je ikada bio, liberalizacija trgovinskih tokova se

ipak odvija relativno sporo i dugoročnog je karaktera. Evropska unija danas predstavlja

najveće globalno trţište. Nesumnjivo bi procenat globalnog učešća ovog trţišta bio znatno

22

veći da, pod uticajem uspostavljanja i razvijanja unutrašnje trgovine, nije došlo do značajne

promjene trgovinskih prioriteta članica EZ, a kasnije i EU. S druge strane je privredni uspon

zemalja BRIK-a9

direktno uticao na smanjenje učešća EU u svjetskoj trgovini.

Evropska unija predstavlja najvećeg trgovca u globalnim okvirima. S obzirom na ukupan

obim unutrašnje trgovine, odnosno trgovine izmeĎu članica EU, kao i na visinu izvoza u treće

zemlje, slijedi da je učešće EU u svetskoj trgovini oko 40%, dok je udio koji ona ima u

sektoru usluga još veći. Pri tome, Njemačka, Velika Britanija i Francuska redovno zauzimaju

neko od prvih deset mjesta u svjetskoj trgovini. Evropska unija, takoĎe, ima vodeću ulogu u

svjetskom trgovinskom sistemu jer se, kao ključni faktor Svjetske trgovinske organizacije

(World Trade Organization), javlja i u ulozi potpisnice ogromnog broja bilateralnih i

multilateralnih trgovinskih sporazuma. Iako se Unija u velikoj mjeri zalaţe za strogo

poštovanje pravila Svjetske trgovinske organizacije (WTO), uočava se da Spoljnotrgovinska

politika EU (a posebno njen dio koji se odnosi na trgovinu poljoprivrednim proizvodima)

predstavlja ozbiljnu prepreku liberalizaciji globalne trgovine. Pored pomenutog, dokazano je

da Spoljnotrgovinska politika EU, zahvaljujući nametnutim i zadrţanim uvoznim barijerama,

naročito šteti interesima najsiromašnijih i nerazvijenih zemalja.

Evropska unija se karakteriše snaţnom i razvijenom unutrašnjom trgovinom, izmeĎu

članica Unije, kao i sa drugim evropskim zemljama - nečlanicama. Zapravo, o značaju

unutrašnje trgovine EU govore sljedeći podaci:

1. Dvije trećine izvoza EU se odnosi na izvoz u ostale članice Unije, uz napomenu da u

unutrašnjoj trgovini EU u najmanjoj mjeri učestvuju nove članice usljed nedovoljne

razvijenosti njihovih privreda,

2. Tri četvrtine izvoza EU čini meĎusobna trgovina izmeĎu EU, s jedne, i članica i

nečlanica (članica EU i zemalja članica EFTE10

- Švajcarske, Norveške, Islanda i

Lihtenštajna), s duge strane,

3. Nakon zemalja evropskog kontinenta, Sjeverna Amerika (sa 8%) i Azija (sa 7%)

predstavljaju glavna trţišta članica Unije i

4. U grupu geografskih područja sa kojima EU najmanje trguje spadaju Afrika (2%),

Juţna Amerika (1%) i Bliski istok (2%).

Na osnovu navedenog proizilazi zaključak da se tri četvrtine izvoza EU odnosi na zemlje

evropskog kontinenta. Slično je stanje i sa uvozom u Uniju, uz napomenu da EU ostvaruje

spoljnotrgovinski deficit sa Azijom u iznosu od 5%, kao i da, u trgovini sa Sjevernom

Amerikom, ostvaruje mali trgovinski suficit od 3%.11

Trgovina EU sa ostatkom svijeta biljeţi

preteţnu uravnoteţenost. Dok Sjedinjene Američke Drţave predstavljaju daleko najvećeg

uvoznika iz zemalja EU, Kina se javlja kao najveći izvoznik u članice Unije. U ovom trenutku

trgovina izmeĎu Kine i Unije biljeţi značajan rast, kako sa aspekta uvoza, tako i u pogledu

9. BRIK predstavlja englesku skraćenicu za Brazil, Rusiju, Indiju i Kinu, kao savremene zemlje

koje se karakterišu rastućim ekonomskim potencijalom.

10. EFTA, Evropska asocijacija slobodne trgovine je meĎunarodna organizacija koja predstavlja

zonu slobodne trgovine izmeĎu Islanda, Lihtenštajna, Norveške i Švajcarske. 11

Na Sjevernu Ameriku otpada veći dio izvoza EU u odnosu na uvoz

23

izvoza. U ovom kontekstu ne treba zanemariti ni značajne trgovinske odnose izmeĎu EU i

Japana, kao i sa Rusijom, Norveškom, Turskom, Kanadom i Juţnom Korejom. Ono što je

sporno u Spoljnotrgovinskoj politici EU jeste činjenica da različite članice primjenjuju

različite modele trgovine. Dok su pojedine članice geografski pozicionirane u srcu Unije,

druge su prostorno, istorijski ili kulturološki bliske Africi, Sjevernoj ili Juţnoj Americi.

Geografski poloţaj članica EU ima izuzetno veliki značaj kada je riječ o izboru trgovinskih

partnera. Logično je da su zemlje iz rubnih područja EU (kao što je slučaj sa Litvanijom,

Letonijom, Estonijom, Bugarskom, Finskom i dr.) u većoj mjeri usmerene na uvoz iz zemalja

van EU.

S obzirom da su zemlje iz Centralne Evrope, poput Poljske i baltičkih drţava, decenijama

bile usmjerene na SSSR, ne iznenaĎuje podatak o njihovoj intenzivnoj trgovinskoj saradnji sa

Ukrajinom i Rusijom. Napokon, i sam značaj Sjeverne Amerike varira od slučaja do slučaja.

U ovom smislu treba istaći činjenicu da učešće Sjeverne Amerike u uvozu Irske iznosi oko

40%, dok za baltičke zemlje iznosi 10% ili manje. Jasno je i da su zemlje Iberijskog

poluostrva prirodno orijentisane na trgovinu sa zemljama iz Juţne Amerike i Afrike, kao i da

Francuska i Italija imaju i njeguju intenzivnu trgovinsku saradnju sa afričkim zemljama.

2.2.Struktura spoljne trgovine Evropske unije

Struktura spoljne trgovine EU se zasniva na sljedećim činjenicama:

1. Industrijski proizvodi čine oko 90% izvoza EU, od kojih skoro polovinu izvoza (45%)

čine mehanizacija i transportna oprema,

2. Kupovina industrijskih dobara čini oko dvije trećine uvoza u EU,

3. S obzirom da Unija ne raspolaţe dovoljnim energetskim kapacitetima, jednu petinu

uvoza čini uvoz goriva i drugih naftnih derivata i

4. Drugi proizvodi imaju simboličnu ulogu u trgovini EU.

Oko 7% izvoza i uvoza u EU čini trgovinski promet pićem, hranom i duvanom.

Subvencionisanje izvoza iz EU, kao i uvoĎenje visokih barijera za uvoz iz trećih zemalja

dovode do pojave trţišnih distorzija tj. poremećaja u trgovini poljoprivrednim proizvodima.

Kada bi Zajednička poljoprivredna politika EU bila u potpunosti liberalizovana, svi trţišni

poremećaji u trgovini bi bili otklonjeni i, u tom slučaju, Unija bi postala neto uvoznik hrane.

S obzirom da Unija nema jaku carinsku zaštitu na uvoz industrijskih proizvoda,

industrijska dobra imaju veliki značaj u Spoljnotrgovinskoj politici EU. S druge strane,

zahvaljujući prilično razvijenoj Zajedničkoj poljoprivrednoj politici EU, slijedi da

poljoprivredni proizvodi imaju malu ulogu u spoljnoj trgovini EU.

Najznačajniji trgovinski partneri EU se mogu grupisati u sljedećih osam regionalnih

cjelina: Sjeverna Amerika, Juţna Amerika, Afrika, Bliski Istok, Azija, sama EU, evropske

zemlje van EU i Okeanija (Australija, Novi Zeland i razne manje ostrvske zemlje na

Pacifiku).

24

Model ukupne trgovine EU se karakteriše sličnom, gotovo identičnom, strukturom izvoza

EU u trgovinskim transakcijama sa nabrojanim trgovinskim partnerima, dok ova situacija ne

vaţi za sadrţaj uvoza. Pomenutu tvrdnju potkrepljuju i sljedeće činjenice: udio industrijske

robe u izvozu EU svim pomenutim regionima je prilično sličan i kreće se od 85-95%.

MeĎutim, ovo ne vaţi za sadrţaj uvoza koji je mnogo drugačiji i kompleksniji. Evropska unija

se karakteriše obimnim uvozom primarnih dobara (goriva, hrane, sirovina, duvana i dr.) iz

zemalja koje obiluju prirodnim resursima. Sirovine čine više od polovine uvoza Unije iz

Afrike i zemalja Srednjeg Istoka, sa posebnim naglaskom na primarni značaj nafte u

pomenutim transakcijama. Hrana nema veći značaj u spoljnotrgovinskom prometu EU i

Strukturu uvoza EU iz zemalja van EU, tj. nečlanica EU najvećim dijelom (oko jedne trećine)

čine sirovine (polufabrikati, prirodni resursi, nafta, gas idr.).

Što se tiče osnovnih principa Spoljnotrgovinske politike EU, za razliku od broja (obima)

instrumenata za njeno sprovoĎenje, kao i od faktora koji je determinišu, broj principa ove

politike EU je mali. U najznačajnije principe spadaju:

1. Uniformnost (jednoobraznost) - kao princip koji podrazumijeva da se sva pitanja i

problemi vezani za spoljnu trgovinu rješavaju na nivou Evropske unije, a ne zemalja

članica EU. Proizilazi da Zajednička spoljnotrgovinska politika EU ima nadnacionalni

karakter. Uniformnost, koja se svodi na jedinstven način voĎenja ove Politike za sve

članice EU, se javlja kao posljedica činjenice da se spoljna trgovina, kao i carinska

unija i Zajedničko trţište, isključivo nalaze u ingerenciji nadnacionalnih tijela

Evropske unije. Evropska unija, dalje, primjenjuje carine i vancarinske barijere na

identičan način u svim svojim članicama, što vaţi i za izuzetke koji imaju opšti

karakter. Izuzeća nastaju u slučajevima kada EU dopušta svojim članicama da odstupe

od pravila Zajedničke spoljnotrgovinske politike, najčešće usljed izvjesnih razloga

vezanih za javnu politiku, zaštitu zdravlja i javnu bezbjednost;

2. Asimilacija (prihvatanje) - uvezene robe i usluga. Ovo načelo podrazumijeva da sve

kategorije uvezene robe, usluga i uloţenog kapitala uţivaju sve pogodnosti na

Zajedničkom trţištu, bez ikakve diskriminacije. Princip asimilacije je uveden sa ciljem

preduprijeĎivanja eventualnog različitog tretmana uvoznih dobara, do kojeg bi moglo

doći pod pritiskom raznih interesnih grupa i

3. Odsustvo diskriminacije - kao princip koji zabranjuje diskriminaciju prema trećim

zemljama na isti način na koji Svjetska trgovinska organizacija, svojim pravilima,

zabranjuje diskriminaciju. Princip nediskriminacije pojačava dejstvo principa

asimilacije.

2.3.Institucionalni mehanizmi Spoljnotrgovinske politike EU

Stvaranje carinske unije, kao i primjena zajedničkih carinskih stopa su predstavljali veliki

korak EU u pravcu ekonomskih integracija. S obzirom na činjenicu da je Spoljnotrgovinska

politika EU prema trećim zemljama promjenljivog karaktera, funkcionisanje carinske unije

EZ (a kasnije i EU) je oduvijek zahtjevalo primjenu pune političke koordinacije u domenu

Trgovinske politike EZ. S ciljem olakšavanja političke koordinacije, Ugovor iz Rima je

25

institucijama EU povjerio supernacionalnu (nadnacionalnu) moć na osnovu čega slijedi

zaključak da je Zajednička spoljnotrgovinska politika EU nadnacionalnog karaktera.

Po pitanju trgovine robom, u sadašnjem globalizovanom svijetu Spoljnotrgovinska

politika EU obuhvata mnogobrojna pitanja, uključujući i trgovinu robom koja predstavlja

najtradicionalniji aspekt ove evropske politike. Još je Ugovorom iz Rima, Evropskoj komisiji

dodijeljena nadleţnost u pregovorima o trgovinskim pitanjima sa trećim zemljama. To

praktično znači da je Komesar EK za trgovinu odgovoran za sprovoĎenje trgovinskih

pregovora koji se vode u skladu sa Pregovaračkim direktivama, tj. specifičnim zaduţenjima

utvrĎenim od strane Savjeta ministara. Tokom izuzetno zahtjevnih, širokih i vaţnih

trgovinskih pregovora ad hoc koordinacioni postupak pruţa mogućnost članicama EU da

budu aktivno uključene u svaku fazu pregovora Evropske komisije. Savjet Evropske unije

donosi konačnu odluku o tome da li će trgovinski dogovor, o kojem je Komisija prethodno

aktivno pregovarala, biti usvojen ili ne. Savjet EU, u vezi sa sporazumima koji obuhvataju

trgovinu robom, donosi odluku kvalifikovanom većinom. Ovdje je bitno naglasiti da Evropski

parlament nema eksplicitne nadleţnosti tokom sprovoĎenja evropske Trgovinske politike.

Evropska komisija, meĎutim, podnosi redovne izvještaje Evropskom parlamentu o

tokovima i razvoju Spoljnotrgovinske politike EU. Na osnovu Ugovora iz Rima, Evropska

komisija ima i pravo na nametanje uslova trećim zemljama prilikom zaključivanja dogovora

sa EU. Komisija, u konsultaciji sa posebnim komitetom Savjeta Evropske unije, vodi

pregovore o sporazumima sa jednom ili više drţava ili meĎunarodnih organizacija.

U ranoj fazi razvoja Evropske zajednice, carine su predstavljale ključne trgovinske

barijere. MeĎutim, Ugovor o osnivanju Evropske zajednice je, pored carina, predvidio i čitav

niz drugih oblika carinske zaštite. Preciznije, član 134. pomenutog Ugovora ističe da, u

slučaju pojave ekonomskih teškoća u jednom ili većem broju članica, Evropska komisija ima

ovlašćenje da preduzme sve neophodne zaštitne mjere, pri čemu prednost imaju one mere

koje najmanje ugroţavaju funkcionisanje Zajedničkog trţišta. Sa postepenim ukidanjem

carina tokom 50 godina aktivnog voĎenja multilateralnih i regionalnih trgovinskih pregovora,

u prvi plan su izbili problemi sa drugim trgovinskim barijerama koje su se odnosile na

trgovinu uslugama (npr. bankarstvo i osiguranje), na prava intelektualne svojine (autorska

prava, patenti, licence i sl.) i trgovinske mjere koje se odnose na strane direktne investicije

(npr. nalog transnacionalnim kompanijama da isključivo kupuju proizvodne faktore od

lokalnih dobavljača). U izmjenjenim meĎunarodnim okolnostima i uslovima rastućih

konkurentskih pritisaka na globalnom nivou od strane SAD, Japana i Kanade, Evropska

komisija se našla u nezavidnoj situaciji jer je imala formalan pregovarački mandat samo za

trgovinu robom. Osim pomenutog, privreda i spoljna trgovina EU su u sve većoj mjeri

zavisile od sektora usluga. Sektor usluga je postao pokretač privrednog razvoja, generator

otvaranja novih radnih mjesta u zemljama EU, kao i značajan predmet trgovine EU sa

ostatkom svijeta.

Sa obzirom na izmjenjene okolnosti, Evropska komisija je zahtjevala da joj se obezbijedi

veća pregovaračka moć. MeĎutim, Evropski sud pravde je 1994. godine donio izričitu odluku

da ,za razliku od prometa robom, trgovinski pregovori o uslugama i intelektualnoj svojini ne

26

mogu da se podvedu pod nadleţnosti EU vezane za spoljnotrgovinsku politiku. Usljed ove

presude se pojavila potreba za jedinstvenim stavom i nastupom EU vezanim za spoljnu

trgovinu. Članice EU su reagovale na taj način što su različitim osnivačkim ugovorima

proširivale nadleţnosti Evropske komisije, a sve kako bi se zadovoljila potreba za

definisanjem jednog glavnog pregovarača o spoljnoj trgovini za račun i u ime Unije. Tako je,

napokon, Ugovorom iz Nice nadleţnost nad Zajedničkom spoljnotrgovinskom politikom

proširena na oblast trgovine uslugama i komercijalne aspekte intelektualne svojine.

Ugovorom o funkcionisanju Evropske unije je proširena nadleţnost ove Politike i na strane

direktne investicije.

Bitno je spomenuti i antidamping i protivsubvencijske mjere. U skladu sa pravilima

Svjetske trgovinske organizacije (WTO), kada izvesna zemlja snizi svoje carine u okviru

pregovora WTO, više nije dopušteno da ih ponovo povećava. Pregovori o carinskim stopama

u okviru WTO se nazivaju i rundama pregovora12

. Princip obavezujućih dogovorenih carina

se primjenjuje i na spoljne carine EU koje se još nazivaju i Zajedničkim spoljnim carinskim

tarifama - CET13

. Sistem zajedničkih spoljnih carina, meĎutim, ima i svoje slabosti koji se

ogledaju u pojavi antidampinga i u antisubvencijskoj carini.

Pod dampingom se podrazumijeva prodaja izvjesne robe ispod normalne, trţišne, cijene.

Pod pretpostavkom da damping dokazano izaziva ili nanosi materijalnu štetu izvjesnoj

industriji, prema pravilima WTO, izvjesna zemlja ili carinska unija, u ovom slučaju EU, moţe

da uvede carine na uvoznu robu. EU intenzivno primjenjuje uvozne carine, naročito pri uvozu

ţeljeza i čelika, potrošačke elektronike i hemikalija. Evropska komisija ima isključivu

nadleţnost za razmatranje ţalbi vezanih za damping. Ukoliko Komisija doĎe do zaključka da

je došlo do dampinga i da bi takvo stanje moglo da prouzrokuje materijalne štete za evropske

proizvoĎače, ona moţe da nametne privremene carine u trajanju od 6 do 9 mjeseci. Ako bi

nametnute carine postale zakonski regulisane i dobile dugoročni karakter, vaţenje za period

od 5 godina, takvu odluku Evropske komisije mora da potvrdi Savjet ministara. U izvjesnim

slučajevima Komisija izbjegava uvoĎenje carina na taj način što vodi pregovore o utvrĎivanju

minimalnih uvoznih cijena sa trgovinskim partnerima. Sa aspekta opšteg blagostanja i

zajedničkog budţeta EU, odreĎivanje minimalnih uvoznih cijena predstavlja goru soluciju od

uvoznih carina jer ne dolazi do prikupljanja i naplate budţetskih prihoda po osnovu carina.

Carine vezane za damping, poput ostalih carina, direktno pogoduju proizvoĎačima, ali ne i

potrošačima i preduzećima koja kupuju dobra jer poskupljuju proizvode. Stoga, Komisija

uvodi antidamping mjere samo u onim slučajevima kada vjeruje u to da su one usklaĎene sa

širim interesima EU. S druge strane, iz istorijskih i institucionalnih razloga, Unija rijetko

nameće protivsubvencijske carine.

Zajednička spoljnotrgovinska politika EU zavisi od unutrašnjih faktora (Zajedničke

poljoprivredne politike, carinske unije, funkcionisanja jedinstvenog trţišta, konkurentnosti

Unije i posebnih interesa), ali i od uticaja spoljnih faktora meĎu kojima se ističu odredbe

WTO-a, globalna konkurencija i posebni ugovori i sporazumi. Ključni elementi

12

WTO je nastala kao rezultat četiri GATT (Opšti sporazum o carinama i trgovini) runde

pregovora. 13

CET- Common External Tariff

27

spoljnotrgovinskih odnosa EU su odreĎeni dogovorima tj. aranţmanima unutar same Unije u

koje spadaju carinska unija sa jedinstvenom carinskom politikom prema trećim zemljama i

Zajedničko trţište. Prvu grupu najznačajnijih instrumenata, kojima se oblikuje

spoljnotrgovinska politika EU, čine oruĎa trgovinske politike u koje spadaju:

1. Carine (Tariffs) - kao najznačajniji instrument Spoljnotrgovinske politike EU.

Evropska unija, kao jedno od najvećih svjetskih trţišta, učestvuje sa 20% u

meĎunarodnom uvozu i izvozu (globalnoj trgovini). S obzirom da Unija ima

jedinstvenu carinsku politiku prema trećim zemljama, jedinstvena carinska stopa

je obavezujuća za sve zemlje članice. Visina carinskih stopa varira u zavisnosti od

vrste proizvoda. Uglavnom se ogromne carinske stope primjenjuju u slučaju kada

se premaši uvozna kvota iz neke zemlje. Po završetku trgovinskih pregovora i

formiranja WTO, prosječna carinska stopa Unije u ovom trenutku iznosi oko 6%.

U zavisnosti od stepena, tj. faze izrade proizvoda, Unija primjenjuje mehanizam

rastuće carinske stope sa ciljem finalizacije proizvoda unutar Zajedničkog trţišta.

Carinska politika EU podstiče konkurenciju izmeĎu uvoznika i domaćih

proizvoĎača, što se direktno odraţava na rast ponude i kvaliteta robe i usluga, kao

i na pad cijena. Liberalizacija Spoljnotrgovinske politike EU je ujedno omogućila

najefikasnijim evropskim proizvoĎačima da se takmiče sa drugim globalnim

kompanijama. Time se podstiče i rast konkurentnosti evropske privrede.

2. Dobrovoljno izvozno ograničenje (Voluntary Export Restraint) - kao dobrovoljni

pristanak izvoznika ili vlade izvjesne članice EU da ograniči izvoz u neku zemlju

u pogledu količine, vrijednosti ili trţišnog učešća, sa ciljem da se ostvari veća

zarada zasnovana na izvozu manje količine skupljih proizvoda. Kako ih pravila

WTO-a striktno zabranjuju, status ovog mehanizma zaštite trţiša još uvijek nije

sasvim jasan. Iako se u praksi toleriše, ovaj instrument se danas primjenjuje u sve

manjoj meri;

3. Mehanizmi zaštite trgovine (Trade Defence Instruments-TDI) - u koje spadaju:

antidamping mjere, politika protiv subvencija i, u izuzetnim okolnostima, zaštitne

mjere. Ovi mehanizmi se, prema pravilima WTO-a, mogu primjenjivati u

slučajevima kada se uvoz smatra nelojalnom konkurencijom. Antidamping mjere

se primjenjuju kako bi se domaći proizvoĎači zaštitili od stranih konkurenata koji

nude jeftiniju robu u odnosu na preovlaĎujuće cijene proizvoda u posmatranoj

zemlji. Konkretnije, dampingom se smatra prodaja proizvoda iz zemalja koje ne

pripadaju Uniji po cijeni koja je niţa od cijene na domaćem trţištu tih zemalja ili

koja je manja od troškova proizvodnje. Ove mjere se primjenjuju bilo

diplomatskim aktivnostima od strane vlada- uvoznika, bilo uvoĎenjem specijalnih

daţbina kojima se cijena podiţe na realan nivo.

Politika protiv subvencija obuhvata zabranu predatorske prakse, tj. subvencionisanje

nekih proizvoda kako bi se oni što bolje i po što niţoj cijeni plasirali na trţište EU. Mjere

protiv subvencija su namijenjene zaštiti od subvencionisanog uvoza. Sa aspekta

nezaposlenosti u Evropskoj uniji, damping proizvodi predstavljaju poseban problem jer se

28

smatra da ugroţavaju radna mjesta u nekim privrednim granama. Za pokretanje mjera ove

Politike neophodno je da budu ispunjena tri uslova: da su posebne subvencije dodijeljene

preduzeću, privrednoj grani ili grupi preduzeća i privrednih grana, da je, na taj način,

nanesena direktna šteta evropskoj privredi koja se ogleda u gubitku trţišnog učešća evropskih

proizvoĎača, smanjenju proizvodnje i prometa, pa samim tim i u gubitku profita i da takve

mjere ne nanose štetu interesima Zajednice, u smislu da troškovi njihovog preduzimanja

moraju da budu srazmjerni koristima od postignutih efekata.

Privremeno ograničenje uvoza (Temporary Restrictions on Import) - kao izuzetno rijetka

mjera zaštite koja se ogleda u privremenom ograničavanju uvoza kada je domaća privreda

ozbiljno oštećena ili ugroţena zbog porasta uvoza.

Odbrambene klauzule (Safeguard Clauses) - odnose se na zaštitne mjere u slučaju

ugroţavanja izvjesnog javnog interesa.

Pravilo porijekla (The Rule of Origin) - EU je uspostavila kriterijume na osnovu kojih se

obrazlaţe i dokazuje porijeklo robe. Osnovni kriterijumi koje primjenjuje EU sadrţani su u

završnom dokumentu Urugvajske runde pregovora iz 1994. godine. Porijeklo robe nije samo

od značaja za primjenu carinskih preferencijala, već je bitno i za niz drugih instituta. Ovo je

izuzetno vaţan instrument Spoljnotrgovinske politike EU jer se njime, u slučaju

preferencijalnih sporazuma Unije sa pojedinim zemljama, sprječava da se te zemlje koriste u

funkciji tranzitnog uvoznog puta robe u EU. Nakon proširenja iz 2004. godine, Pravilo

porijekla je dobilo veći značaj i unutar same Unije jer su mnoge kompanije preselile

proizvodnju u zemlje sa niţim troškovima radne snage i drugim faktorima proizvodnje, niţim

porezima i ostalim pogodnostima.

Tehnički standardi (Technical Standards) - kao preduslov za zadovoljavanje unaprijed

definisanih standarda proizvodnje i distribucije roba i usluga unutar Unije. U ovom kontekstu

treba napraviti jasnu razliku izmeĎu tehničkih propisa i standarda. Pod tehničkim propisima se

podrazumijevaju sva dokumenta kojima se definišu odreĎene karakteristike proizvoda ili

postupka koji je vezan za odreĎeni proizvod i proces njegove proizvodnje i koja uključuju i

obavezne administrativne procedure. S druge strane standardi, po svojoj prirodi, nisu

obavezni i ne predstavljaju dio zakonodavstva. Standardi se isključivo odnose na

karakteristike proizvoda ili tehničke zahtjeve, koje proizvod ili postupak mora da ispuni da bi

se izvjesna regulatva ispunila.U okolnostima u kojima roba ili usluge ne zadovoljavaju neke

od propisanih standarda, moţe biti ograničen ili odbijen pristup robe na trţište EU.

Do sada je bilo riječi o svim oblicima protekcionističkih mjera kojima se ograničava

pristup ponudi iz drugih zemalja na trţište EU. Ovi instrumenti nedvosmisleno izazivaju

poremećaje u svjetskoj trgovini. U drugu grupu instrumenata, putem kojih Unija utiče na

svoju Trgovinsku politiku, spadaju trgovinski sporazumi. U vidu izvjesne nadoknade za

zajedničke protekcionističke mere Spoljnotrgovinske politike EU, a posebno u domenu

najosjetljivijih oblasti kao što je slučaj sa poljoprivredom, Unija sklapa sa drugim zemljama

trgovinske sporazume različitog oblika i sadrţaja. Tim sporazumima EU pruţa izvjesne

pogodnosti zemljama sa kojima ulazi u sporazum. Trgovinski sporazumi su dozvoljeni

pravilima WTO-a, pod pretpostavkom da omogućavaju dalju liberalizaciju trgovine. Unija

29

ima izuzetno razvijen sistem sporazuma sa zemljama ili regionalnim integracijama, pod

uslovom da su ti sporazumi usklaĎeni sa pravilima WTO-a. S obzirom na veličinu njenog

trţišta, na njenu geopolitičku prednost i ekonomsku snagu, Unija je sklopila čitav niz

nesimetričnih trgovinskih sporazuma, pod uslovom da proizvodi koji se uvoze iz neke zemlje

ne ugroţavaju evropske proizvoĎače, kao i da posmatrana roba vodi porijeklo iz nerazvijenih

zemalja sa ciljem da im se pruţe posebne pogodnosti.

U sklopu svoje Trgovinske politike, EU razvija instrumente pristupa trţištima trećih

zemalja, prvenstveno putem utvrĎivanja trgovinskih barijera i načina njihovog uklanjanja.

Ujedno, razvojem posebnih odnosa, tj. preferencijalnih ugovora i koristeći dopuštene izuzetke

od poštovanja načela najpovlašćenije nacije14

u sklopu WTO-a, EU razvija trgovinske odnose

sa raznim grupama drţava: zemljama Evropskoga privrednog prostora (Norveška, Island i

Lihtenštajn), tranzicionim drţavama srednje i istočne Evrope, mediteranskim drţavama i

afričkim, karipskim i pacifičkim drţavama. Napokon, pored preferencijalnih sporazuma i

mjera zaštite, Unija učestvuje i u pregovorima u okviru WTO-a, sa ciljem da osnaţi

ekonomski uticaj u multilateralnoj trgovini.

2.4.Ocjena i karakter Spoljnotrgovinske politike EU

Bez obzira na impozantan obim trgovinske razmjene izmeĎu EU i ostatka svijeta,

činjenica je da Spoljnotrgovinska politika EU ima snaţan protekcionistički karakter, naročito

u oblastima kao što su poljoprivreda, ribolov, tekstil i neke industrije, dok se u drugim

oblastima moţe ocijeniti kao umjereno protekcionistička. Protekcionizam u navedenim

oblastima smanjuje mogućnost pristupa i ulaska nerazvijenih zemalja na Zajedničko trţište

EU. Stoga ove zemlje redovno biljeţe trgovinski deficit koji se ne moţe nadoknaditi

izvjesnim pogodnostima koje im Unija pruţa putem trgovinskih sporazuma. Osim toga,

proizvodi u EU (poput hrane, odjeće, obuće i nekih industrijskih proizvoda) su veoma skupi

što dodatno utiče na rast cijene rada, troškova proizvodnje, pad konkurentnosti privrede EU,

kao što dovodi i do asimetričnih preraspodjela unutar same EU.

Opšti sporazum o carinama i trgovini (General Agreement on Tariffs and Trade-GAAT)

se sastoji od niza dokumenata, na oko 22.000 strana, i nastao je kao rezultat kompromisa

meĎu najuticajnijim blokovima zemalja na globalnom nivou. Sporazumi o završnoj rundi

GAAT-a i o osnivanju Svjetske trgovinske organizacije su uticali na izvjesnu liberalizaciju

globalnih trgovinskih tokova. S obzirom da se ovakvi sporazumi obično sklapaju u trenucima

privredne ekspanzije, a ne stagnacije ili blagog rasta, zaključuje se da oni često mogu ugroziti

interese pojedinih drţava ili grupa zemalja. U njihovom odsustvu, izvjesne zemlje i privrede

mogu profitirati od dijametralno suprotnih mjera, tj. protekcionizma. Osim što, zadrţavanjem

protekcionizma, usporava liberalizaciju globalne trgovine, Spoljnotrgovinska politika EU

štetno utiče i na razvijene zemlje sa liberalnim trgovinskim reţimom (npr. SAD, Australija i

14

Princip nediskriminacije ili princip najpovlaštenije nacije- ako jedna zemlja odobri bilo

kakve povlastice na uvoz iz druge zemlje, duţna je te povlastice primijeniti na uvoz iz svih

ostalih zemalja potpisnica GATT-a.

30

Novi Zeland), ali i na nerazvijene zemlje svijeta, stoga što se viškovi poljoprivrednih

proizvoda, bilo u vidu poklona, bilo po niskim cijenama, usmjeravaju u nerazvijene zemlje

ugroţavajući poljoprivrednu i industrijsku proizvodnju u tim zemljama. Ovakva situacija

direktno doprinosi rastu siromaštva, kao i smanjenoj mogućnosti proizvodnje one robe za koju

im EU daje uvozne pogodnosti putem različitih trgovinskih sporazuma. Kako

Spoljnotrgovinska politika EU predstavlja poprište snaţnih interesa, proizilazi da je ova

Politika prilično rigidna (kruta i otporna na promene) i da od nje ne treba očekivati nemoguće

tj. brze i radikalne promjene.

Iz svega navedenog slijedi da je Spoljnotrgovinska politika EU izuzetno sloţena. Tako

npr. Unija ima preferencijalne trgovinske aranţmane sa skoro svim članicama Svjetske

trgovinske organizacije. Pored toga, svaki sporazum o slobodnoj trgovini obično obuhvata na

stotine stranica izuzetaka i tehničkih pravila. EU često sklapa veći broj sporazuma sa

pojedinačno posmatranim trgovinskim partnerima. Mnoštvo trgovinskih sporazuma Unije je

moguće klasifikovati u nekoliko sljedećih kategorija: Evro-mediteranski sporazumi, Panevro-

mediteranski sistem kumulacije, Bivše sovjetske republike i Zapadni Balkan15

, Preferencijalni

sporazumi sa bivšim kolonijama, Preferencije za siromašne zemlje i Neregionalni sporazumi

slobodne trgovine (SST). EU jednostrano odobrava preferencijale, tj. razne trgovinske

povlastice različitih vrsta, gotovo svim zemljama u razvoju. Ovo obično obuhvata bescarinski

tretman industrijskog izvoza porijeklom iz tih zemalja, ali i restrikcije na ona dobra koja bi te

zemlje mogle najlakše da prodaju zemljama EU. U ovu grupu dobara spadaju poljoprivredni

proizvodi, sa posebnim naglaskom na šećer. Iako su zajedničke spoljne carine EU-CET, u

prosjeku niske, one su i do četiri puta veće za poljoprivredne proizvode u odnosu na

industrijska dobra, što dodatno ukazuje na izuzetno protekcionistički karakter Zajedničke

poljoprivredne politike. Sporazumi o stabilizaciji i pridruţivanju-SSP, sa zemljama Zapadnog

Balkana se zasnivaju na Generalizovanom sistemu preferencija (Generalized System of

Preferance- GSP) i osim trgovine, obično pokrivaju i mnoga druga pitanja. Ovdje se, sa

aspekta trgovine, radi o asimetričnim dogovorima. EU je snizila svoje carine na najveći dio

izvoza iz zemalja Zapadnog Balkana, bez zahtjeva da trgovinski partneri usvoje i provedu

identične mjere. Pored Generalizovanog tj.opšteg sistema preferencija, SSP sadrţe i dodatne

elemente koji se odnose na finansijsku pomoć, trgovinu uslugama i dr.

3. SPECIFIČNOSTI TRŢIŠTA RUSKE FEDERACIJE I SAD, I ANALIZA SA EU

3.1.Specifičnosti trţišta Ruske Federacije

Nakon raspada SSSR-a Rusija je proţivjela značajne promjene i preobraţaj od globalno

izolovane, centralizovane ekonomije do trţišno orijentisane, globalno integrisane ekonomije.

Primjenom ekonomskih reformi 90-ih godina većina industrije je privatizovana, uz izuzetke u

sektorima energetike i namjenske industrije. Industrija Rusije je uglavnom podijeljena izmeĎu

globalno konkuretnih proizvoĎača roba. Tokom 2008-2009. godine ruska ekonomija je bila

15

Tretman opšteg sistema preferencijala (Sporazumi o stabilizaciji i pridruţivanju sa zemljama

Zapadnog Balkana i Sporazumi o partnerstvu i saradnji sa bivšim sovjetskim republikama).

31

jedna od ekonomija koja je najviše osjetila udarac ekonomske krize usljed pada cijena nafte i

stranih kredita na koje su se ruske banke i kompanije oslanjale. Ekonomija je doţivjela

najveći pad sredinom 2009-te godine, ali je u trećem kvartalu te iste godine počela da biljeţi

rast. 2011. godine Rusija je postala vodeći svjetski proizvoĎač nafte prestigavši Saudijsku

Arabiju. Rusija je drugi na svijetu proizvoĎač gasa, te posjeduje najveće rezerve gasa u

svijetu. Rusija posjeduje druge na svijetu rezerve uglja, i osme na svijetu rezerve sirove nafte.

Porast cijene nafte uzrokovao je rast ruske ekonomije u 2011. i 2012. godini što je

pomoglo Rusiji da smanji budţetski deficit. Rusija je rekordno smanjila stopu nezaposlenosti

te stopu inflacije. 2012. godine. Pristupila Svjetskoj Trgovinskoj Organizaciji (WTO), čime su

umanjene trgovinske barijere i otvorena trţišta za plasiranje ruske robe.

TakoĎe, Rusija je top izvoznik metala kao što je čelik i primarni aluminij. Zavisnost

Rusije o izvozu roba čini je ranjivom usljed promjena globalnih cijena. Od 2007. godine

Vlada je započela ambiciozan program s ciljem smanjivanja te zavisnosti i izgradnje sektora

visoke tehnologije, ali do sada nisu zabiljeţeni neki veći rezultati.

U isto vrijeme, Rusija je nastojala da zacementira ekonomske odnose sa zemljama bivšeg

SSSR-a putem Carinske Unije sa Bjelorusijom i Kazahstanom.

Ova zemlja se u prošlosti suočavala sa teškoćama prilikom privlačenja kapitala, što je za

rezultat imalo kreiranje zvaničnog programa za unapreĎenje meĎunarodnog rangiranja u

pogledu klime za investiranje.

Trenutno uvozi oko 40 posto ukupne konzumacije hrane. Skoro polovina količine mesa i

mliječnih proizvoda se uvozi. Biljeţi se sve veće povećanje obima konzumacije mesa, riba i

povrća. Očekuje se da Rusija do 2015. godine postane jedno od top pet trţišta po veličini

trgovinskih lanaca za snabdijevanje. Industrija masovnih veletrgovinskih lanaca biljeţi

konstantan porast, trţište je sve fleksiblnije i pristupačnije potrošačima. Dodatno, vlada

planira da razvije transportnu infrastrukturu u cilju pruţanja podrške distribuciji hrane,

alkoholnih i bezalkoholnih pića.

Usljed značajnog kapitalnog investiranja u posljednjih nekoliko godina, Rusija trenutno

raspolaţe sa snaţnom prehrambenom industrijom koja biljeţi konstantnu potraţnju za

kvalitetnim sirovim materijalom i sastojcima. Kompanije iz prehrambene industrije navode da

je nedovoljna domaća nabavka sastojaka, te su primorane da se okrenu uvozu istih. Sektori u

kojima se biljeţi nedovoljno domaće snabdijevanje proizvoĎača su: meso, pekarski proizvodi,

slastičarski proizvodi, sokovi i mliječni proizvodi. Zbog nedostatka domaće ponude, Rusija je

najveći uvoznik mesa. Godišnje Rusija uvozi preko dva miliona tona govedine, svinjetine,

meso peradi i janjetine.

Zbog sve veće urbanizacije, graĎani Rusije mijenjaju svoje ţivotne navike te je samim

tim povećana i potraţnja za konzerviranom i smrznutom hranom. TakoĎe, sljedeći svjetski

trend zdrave prehrane, biljeţi se sve veća potraţnja i konzumacija jogurta, muslija i druge

alternative niţeg nivoa masti.

32

Rusko trţište konzumira velike količine svjeţeg voća i povrća, te je u periodu izmeĎu

maja i oktobra trţište preplavljeno svjeţim voćem i povrćem (konzumnom jabukom, šljivom,

kruškom, mrkvom, kupusom, krompirom) što ima veliki uticaj na cijene, s obzirom da vlada

velika konkurencija. Rusija se nalazi na prvom mjestu u svijetu po uvozu svjeţeg jabučastog

voća i u ukupnom svjetskom uvozu učestvuje sa 10,2%.

Na trţištu konditorskih proizvoda konkurencija je velika. Na prostoru Rusije se nalaze

multinacionalne kompanije poput Nestle, Kraft, Chipita (7 days). TakoĎe je jaka konkurencija

i meĎu domaćim proizvoĎačima konditorskih proizvoda koji se sa niţim cjenama,

promocijama i kvalitetnim i interesantnim pakovanjima utrkuju za svoju poziciju na trţištu.

Ukupan uvoz konditorskih proizvoda na bazi šećera (bombone, ţvakaće gume i bijela

čokolada) stavlja Rusiju na devetu poziciju u svijetu sa učešćem od 2,21%. Rusija je i veliki

uvoznik keksa, vafla i biskvita.

Što se tiče mliječnih proizvoda, interesantno je napomenuti da su neki mlječni proizvodi

jeftiniji nego na našem trţištu, kao što su dugotrajno mlijeko, pavlaka, voćni jogurti, kefir. Po

pitanju tvrdih i polutvrdih sireva konkurencija je veoma velika i cijene su dosta slične našim,

meĎutim cijena transporta bi dosta povećala cijenu sireva u Rusiji. Rusija zauzima osmo

mjesto po uvozu ovih proizvoda u svijetu sa ukupnim učešćem od 4,04%.

Konkurencija u proizvodnji čaja je velika, ali su i cjene veoma visoke. Na cijenu

proizvoda dosta utiče pakovanje, s obzirom da je mnogo čajeva upakovano u metalne kutije,

kao i dizajn kesica koje su najčešće kupastog oblika i svaka je zasebno upakovana. Prisutni su

čajevi iz Šri Lanke, Velike Britanije, Rusije, Belgije, Francuske itd. Kada se sagleda trţište

vode i bezalkoholnih pića uočavaju se veoma visoke cjene. Gradska voda u Rusiji nije za

piće. Od bezalkoholnih pića se dosta konzumiraju proizvodi kompanije Coca Cola i

energetska pića kao što su Red Bull, Burn i sl. Rusija spada u prvih deset svjetskih uvoznika

gazirane vode i voćnih sokova.

Rusija je četvrto evropsko trţište vina. U periodu od 2003-2008. godine trţište je

zabiljeţilo porast od 32% po obimu, te porast od 104% po vrijednosti. Na osnovu analiza

Euromonitora, za period 2008-2013. predviĎa se rast od još 35%. Zbog visokih poreza i

marţi, uvozna vina su dosta skuplja od domaćih vina. Prvih deset ruskih vinarskih kompanija

kontrolišu 25% obima trţišta. Istorijski posmatrano, trţište Rusije je prije svega bilo trţište

votke, dok je vino koje se konzumiralo bilo uglavnom slatko domaće pjenušavo vino ili

poluslatko crno vino sa Krima. MeĎutim, u posljednjih nekoliko godina situacija se

promijenila: povećana je konzumacija piva i vina ( suvlje vino) uslijed veće ponude i

mijenjanja ţivotnih navika Rusa. 2006. godine Rusija je uvela akcizne markice za alkoholna

pića, te je zbog zdravstvenih razloga zabranila uvoz vina iz Gruzije i Moldavije. Danas,

Rusija najviše uvozi vina iz sljedećih zemalja: Bugarska, Italija, Francuska, Španija,

Njemačka i Čile. Stono vino predstavlja najveći podsektor sa oko 52% obima trţišta. I dalje je

popularno pjenušavo vino, ali većinom domaćeg porijekla. TakoĎe, treba imati u vidu da je

rusko trţište prezahtjevno za kapacitete, uslovno rečeno „‟domaćih proizvoĎača‟‟(zemlje

područja bivše SFRJ), te proizvoĎači sa trţišta Istočne Evrope nisu u mogućnosti da budu

„prvi dobavljač“, već im je šansa u dopunjavanju ruskih polica proizvodima, kako bi

33

kvalitetom postali prepoznatljivi na tom trţištu. To se moţe postići kontinuitetom u

snabdijevanju i dobro organizovanoj logistici.

UtvrĎivanje usklaĎenosti roba na teritoriji Ruske Federacije ureĎeno je Zakonom o

tehničkoj regulativi, usvojenim u decembru 2002. godine, a izmjenama u zakonu, koje su

usvojene 2009. godine, obuhvaćeni su sljedeći tehnički propisi: “O sokovima proizvedenim

od voća i povrća”, “O ulju i mastima“ i “O mlijeku i mlječnim proizvodima“. U zavisnosti od

vrste robe postoji obavezna i dobrovoljna sertifikacija po sistemu GOST-R16

. TakoĎe, od

učestalosti i obima izvoza, firma izvoznik moţe da sprovede sertifikaciju za jednu isporuku ili

za serijisku proizvodnju.

3.2.Specifičnosti trţišta SAD-a

SAD su od osnivanja 1776. godine i tokom 19. vijeka sprovodile protekcionističku

politiku kako bi omogućile razvoj svoje industrije. Kada su dostigle zavidan nivo

konkurentnosti svoje privrede, SAD zajedno sa Velikom Britanijom, početkom 20. vijeka,

počinju da se zalaţu za slobodnu trgovinu. SAD su u tom periodu svoje carine snizile u

prosjeku za 30%.

MeĎutim, Prvi svjetski rat i Velika privredna kriza 1929 - 1933. godine su vodile ka sve

većem protekcionizmu u meĎunarodnim trgovinskim odnosima. Ali upravo su Prvi svjetski

rat, a kasnije i Drugi svjetski rat, SAD učinile najmoćnijom privrednom silom svijeta budući

da se ratne operacije nisu vodile na njenoj teritoriji a njena cjelokupna industrija je bila

potpuno angaţovana u proizvodnji sredstava za ratne potrebe.

Posljednjih decenija, SAD, kao jedna od najkonkurentnijih drţava u svijetu, se zalaţu za

slobodnu trgovini i vode veoma liberalnu carinsku politiku. Prema izvještaju Evropske unije o

necarinskim barijerama na koje evropski izvoznici nailaze na stranim trţištima, SAD su

okarakrerisane kao drţava koja u velikoj mjeri koristi ove barijere što predstavlja značajnu

prepreku za ulazak na trţište ove drţave. Za mnoge proizvode se zahtijeva ispunjavanje

raznih tehnoloških i ekoloških standarda. Sporazum o tehničkim barijerama u trgovini,

potpisan u okviru Svjetske trgovinske organizacije, zahtijeva zasnivanje nacionalnih tehničkih

standarda na meĎunarodnim standardima. Za uvoz mnogih proizvoda u SAD se zahtevaju

razna dokumenta i odobrenja i rigorozni su propisi u pogledu označavanja pojedinih uvoznih

proizvoda. SAD su drţava sa najvećim izvozom i uvozom u svijetu, a odmah iza nje su

Njemačka i Japan.

Najznačajniji trgovinski partneri SAD su Kanada i Meksiko, što je i normalno budući da

su ove tri drţave članice NAFTA-e, regionalne ekonomske integracije u Sjevernoj Americi, i

susjedi SAD-a. Druge značajne trgovinske partnere SAD, sa liste deset najznačajnijih

trgovinskih partnera SAD, moţemo svrstati u dvije grupe: azijski trgovinski partneri SAD, u

koje ubrajamo Japan, Tajvan, Juţnu Koreju, Singapur i Kinu i evropski trgovinski partneri

SAD, kao što su Njemačka, Francuska, Velika Britanija i Holandija.

16

GOST-R, standardi i tehničke specifikacije u Ruskoj Federaciji

34

SAD sa većinom najznačajnijih trgovinskih partnera imaju razvijene političke odnose

koji se mogu okarakterisati kao saveznički. Kanada i Meksiko su pod snaţnim uticajem SAD-

a kao dvije najbliţe zemlje u regionu. Kanada je zajedno sa Francuskom, Velikom Britanijom

i Njemačkom članica NATO-a, a ove četiri drţave su veoma značajni trgovinski partneri

SAD-a. Japan je najznačajniji politički saveznik SAD-a u Aziji i SAD ima značajno vojno

prisustvo u ovoj zemlji. Juţna Koreja i Tajvan su dvije azijske drţave koje su najzavisije od

direktne američke političke podrške i pomoći. Jedino politički odnosi SAD sa Kinom ne prate

dinamičan rast privredne saradnje ove dvije drţave. SAD ovu drţavu percepiraju kao

najvećeg rivala za njihov uticaj u Aziji ali sve više i u cijelom svijetu budući da Kina polako

ali sigurno postaje globalna sila.

SAD nastoje da, na regionalnom nivou, odrţavaju trgovinsku saradnju i sa Evropom,

odnosno sa najznačajnijom regionalnom ekonomskom integracijom u ovom regionu -

Evropskom unijom. Na sastanku na vrhu EU i SAD koji je odrţan u decembru 1995. godine u

Madridu iznesena je inicijativa da se formira Transatlantsko trţište (Transatlantic

Marketplace) koje bi omogućilo dinamiziranje trgovine na relaciji EU-SAD. Ovu inicijativu

podrţava interesna grupa poslovnih ljudi iz SAD i iz EU poznatija kao Transatlantski

poslovni dijalog (Transatlantic Business Dialogue). Inicijativa za formiranje Transatlantskog

trţišta predviĎa značajno smanjenje carina, uključujući i sniţavanje carina na proizvode

informacione tehnologije, i pregovore o harmonizaciji tehničkih standarda. Ova inicijativa je

stopirana 1996. godine kada su SAD uvele zakone koji predviĎaju sankcije za preduzeća iz

trećih zemalja koja trguju sa Kubom, Iranom i Libijom.

Proučavanje institucionalnih mehanizama i pravnih osnova za kreiranje spoljnotrgovinske

politike SAD uočava se da se radi o veoma sloţenom i obimnom sistemu. Procesi

globalizacije svjetske privrede uslovili su da spoljnotgovinska politika postane značajan dio

spoljne politike svih drţava u svijetu, pa i SAD. Sve više se spoljna politika SAD kreira tako

da bi se maksimizirali ekonomski interesi. Ali ono što je značajno istaći je da je u ovom

sistemu ostavljena mogućnost da privredni subjekti SAD mogu inicirati usvajanje odreĎenih

mjera spoljnotrgovinske politike SAD. Na taj način oni mogu uticati na zaštitu svojih

poslovnih interesa prema subjektima iz inostranstva koji posluju na američkom trţištu. SAD

često u realizaciji spoljnotrgovinske politike nastoje, meĎutim, osigurati i popraviti poziciju

matičnih preduzeća i u inostranstvu. To se ostvaruje uticanjem SAD-a na spoljnu politiku

drugih drţava, bilo u bilateralnim kontaktima, bilo regionalnim sporazumima ili preko

meĎunarodnih ekonomskih organizacija u kojima SAD imaju značajno učešće.

Nemoguće je da se ne istakne značajan uticaj velikih, transnacionalnih, preduzeća kako

na kreiranje spoljnotrgovinske politike SAD-a i spoljne politike uopšte, tako i na opšte

meĎunarodne odnose drţava u svijetu. One političkim instrumentima nastoje ostvariti veći

profit. I dok se politički uticaj ovih preduzeća na druge drţave ranije ostvarivao indirektno,

preko SAD-a, one sada sve više istupaju direktno, kao novi "subjekti" meĎunarodnih odnosa.

35

3.3. Uporedna analiza trgovinskih pozicija Ruske Federacije i SAD-a u EU

Današnji svijet se suočava sa trgovinsko-ekonomskim ratom izmeĎu Zapada i Rusije, koji

je iniciran od strane SAD-a. Logično je da SAD ne mogu same da vode tu vrstu rata jer obim

rusko-američke trgovine je vrlo skroman. U 2013. godini SAD su z Rusije uvezle različite

proizvode za 11,2 milijardi dolara, a u Rusiju su izvezle u iznosu od 16,5 milijardi dolara, tj.

učešće SAD-a u izvozu u Rusiju je iznosilo 2,5 %, a u uvozu 6,0%. Prema datim

pokazateljima, SAD se nalaze tek na 20-om mjestu ruskih trgovinskih partnera.

Učešče zemalja Evropske unije, trenutno njih 28, u spoljnotrgovinskom prometu Rusije je

za 2013. iznosilo 50%, što dovodi do zaključka da bez evropskih saveznika SAD ne bi mogle

ući u ovaj ekonomski rat i SAD su svjesne toga. Iz toga proizilazi da bi najveći teret pao

upravo na Evropu i svi učesnici su svjesni toga.

Podaci opšteg karaktera o učešću EU u meĎunarodnoj trgovini, govore da je u 2012.

godini robni promet EU sa spoljnim svijetom iznosio 3.479 milijardi evra, od čega je izvoz

bio 1.683 milijardi evra, a uvoz 1.796 milijardi evra i balans meĎunarodne trgovine EU je

zaključen deficitom od 113 milijardi evra. Najveći partneri EU su bili SAD, Kina, Rusija,

Švajcarska i Norveška. Već po nekoj vrsti tradicije, ili bar od početka 21. vijeka, Evropa je u

trgovini sa SAD-om, kao i sa Švajcarskom imala pozitivan saldo, a negativan u trgovini sa

Kinom, Rusijom i Norveškom. Uvoz iz Kine je sačinjavala najrazličitija industrijska roba, a iz

Rusije i Norveške su se najviše uvozili energenti. Učešće Rusije u 2012. godini u izvozu u EU

je bilo 7,3%, a u uvozu 12%. PoreĎenja radi, učešće SAD-a u izvozu u EU te godine je bilo

17,4%, a u uvozu 11,5%, što dovodi do zaključka da članice EU treba posmatrati pojedinačno

jer pokazatelji se u tom slučaju znatno razlikuju.

Ova vrsta pristupa je jako vaţna za ocjenjivanje mogućih posljedica trgovinsko-

ekonomskog rata, zato što neke članice EU skoro da ne bi ni osjetile posljedice, ali bi bilo i

onih za koje bi ta vrsta rata mogla biti pretvorena u katastrofu, u početku ekonomsku, a

kasnije vjerovatno i socijalnu.

Ukupna trgovina zemalja EU sa Rusijom u 2012. godini je iznosila 123,44 milijardi evra

uvoza i 206,54 milijardi izvoza, a za 2013. godinu, 206,54 milijardi uvoza i 119,78 milijardi

izvoza. Na dvanaest najvećih zemalja EU, uvoznika i izvoznika sa Rusijom pada ukupno 84%

čitavog uvoza u EU iz Rusije, a na 12 najvećih zemalja izvoznika, dolazi 85,3% izvoza EU u

Rusiju.

Od zemalja, članica EU, najveći uvoznici iz Rusije za 2013. godinu su: Njemačka,

Holandija, Italija, Poljska, Finska, Francuska, Belgija, Španija, Velika Britanija, Litvanija,

Grčka i MaĎarska, a iznos ukupnog uvoza iz Rusije je bio 173,51 milijarda evra.

Od zemalja članica EU, najveći izvoznici u Rusiju za 2013. godinu su: Njemačka, Italija,

Poljska, Holadndija, Francuska, Finska, Belgija, Litvanija, Velika Britanija, Češka, Austrija,

Španija, a iznos ukupnog izvoza je bio 95,18 milijardi evra. Pri tome treba istaći da je

Njemačka na prvom mjestu po uvozu i izvozu, sa 38,30 milijardi evra i 36,09 milijardi evra.

36

Više od polovine ukupnog uvoza iz Rusije u 2013. godini se odnosi na četiri zemlje,

Njemačku, Holandiju, Italiju i Poljsku, a te četiri zemlje predstvljaju i najveće izvoznike EU u

Rusiju, sa preko 50% učešća u uvozu i izvozu. Na osnovu predočenih podataka, zaključuje se

da bi upravo te zemlje bile predmet pritiska od strane SAD-a za uvoĎenje sankcija Rusiji.

Sa druge strane, učešće nekih zemalja EU u trgovini sa Rusijom je simbolično. Tu

spadaju manje zemlje, poput Luksemburga, ali i neke druge zemlje kao na primjer Portugal,

čije je učeće u uvozu sa Rusijom iznosilo 0,5%, a u izvozu 0,2%. Moglo bi se zaključiti da za

ove zemlje, čije je učeće u trgovini sa Rusijom veoma malo, sankcije prema Rusiji ne bi

značile ništa, meĎutim čak i ako je učešće neke zemlje u trgovini sa Rusijim simbolično, te

zemlje bi isto osjetile posljedice. U te zemlje spadaju, prije svega pribaltičke zemlje i još neke

koje su ranije bile u sastavu SSSR-a.

U trgovinskom sukobu SAD-a i Rusije, zemlje EU bi se našle u različitom poloţaju, a

unutar EU bi se uočila naglašena asimetrija jer najveći ekonomski udarac Rusiji bi nanijeli

njeni najveći trgovinski partneri, Njemačka, Holandija, Italija, Poljska, a najveću štetu, od

odgovora Rusije, bi pretrpjele ostale članice EU, jer samo zemlje koje su spoljnotrgovinski

jake, a u koju spadaju ove četiri navedene članice EU su u stanju da pričine pravu ekonomsku

štetu Rusiji.

TakoĎe treba uzeti u obzir činjenicu da za veliki broj zemalja EU postoji jaka zavosnost

od isporuka energenata iz Rusije. Učešće ruskih isporuka gasa u energetskom bilansu EU

iznosi 30%. Ali, gledano pojedinačno, Finska zavisi potpuno od isporuke prirodnog gasa iz

Rusije, tj. 100%, Bugarska 85%, Češka 80%, Slovačka 63%, Grčka 55%, Poljska 54%,

Austrija 52%, MaĎarska, 49%, a Njemačka 40%. Na spisku se nalaze i neke zemlje za koje

Risija formalno ne predstavlja glavnog trgovinskog partnera.17

Sasvim je izvjesno da SAD pokušavaju da u ekonomski rat sa Rusijom uključe sve

zemlje Evropske unije, bez obzira na obim njihove trgovine sa Ruskom Federacijom. U

takvom ratu ne postoji, uslovno rečeno, višak oruţja. Kako bi od evropskih zemalja napravili

takvo oruţje, SAD koristi i nagraĎivanje i restrikcije. Na primjer, EU uvijek ima pozitivan

saldo u trgovini sa SAD-om, i to bi se moglo smatrati nagradom koju Brisel dobija u zamjenu

za lojalnost Vašingtonu. Pozitivan saldo Evrope sa SAD, izmeĎu ostalog, skoro je isti kao

negativan saldo u trgovini Evrope sa Rusijom.

Tabela 3.3. Trgovina EU (uvoz i izvoz) sa SAD i Rusijom (u milijardama evra)

Uvoz Izvoz Trgovinski saldo

Godina 2012. 2013. 2012. 2013. 2012. 2013.

SAD 206.6 196,1 293,2 288,3 +86,5 +92,3

RF 215.1 206,5 123,4 119,8 -90,8 -85,9

17

Podaci preuzeti sa http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/education/data/database

(19.09.2014. 11:42)

37

Izvor: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/database

(19.09.2014. 15:45)

TakoĎe, Brisel tj. Evropska unija, odlično razumije da, ukoliko se ne priključi antiruskim

sankcijama SAD-a, njihov pozitivan saldo u transatlantskoj trgovini će početi da se smanjuje.

Vašington će početi da smanjuje gore pomenutu nagradu, koja je u obliku pozitivnog salda.

Ali ukoliko bi se Evropska unija i priključila tim sankcijama, to još uvijek ne znači da će

negativan saldo u trgovini sa Rusijom da se smanji. Sa stanovišta Evropljana, taj negativni

saldo bi se najvjerovatnije povećao. Scenario razvoja trgovinskog rata izmeĎu SAD i Rusije

nije teţak za pretpostaviti. U takvim okolnostima, Rusija bi njihove izvozne isporuke Rusiji,

nadoknadila kupovinom sa drugih trţišta (robom koju kupuje u Kini i drugim zemljama). Ali,

sa druge strane, Evropa ne bi mogla da smanji svoj uvoz energenata, ili u najboljem slučaju

ne bi mogla brzo ostvariti smanjenje uvoza.

Tako bi došlo do situacije u kojoj bi se Evropska unija morala stalno preračunavati šta

joj se više isplati, da li da se priključi sankcijama SAD-a ili da im se do kraja suprostavlja.

Kako je navedeno u Tabeli 3.3., nagrada za cijelu EU u obliku pozitivnog salda u trgovini sa

SAD je bila 93 milijarde evra. Ali to ne predstavlja sliku u cjelini, jer gledano pojedinačno, od

28 članica, nema svaka zemlja iste koristi i afinitete o kojima govori sledeća analiza.

Kako bi se odgovorilo na pitanje kojoj je varijanti bliţa pojedina evropska zemlja-članica

EU, da li prihvatanju uvoĎenja sankcija Rusiji ili suprostavljanju pokušajima SAD-a da bude

uvučena u tu igru, treba da se izvrši uporedna analiza spoljnotrgovinskih pozicija SAD-a i

Rusije za svaku zemlju EU.

Tabela 3.4. Pozicije Rusije i SAD-a u robnoj trgovini sa zemljama EU za 2012. godinu

Zemlja EU Učešće u ukupnom obimu

izvoza zemlje (%) i mjesto u

prvih 5 u zagradi

Učešće u ukupnom obimu

uvoza zemlje (%) i mjesto u

prvih 5 u zagradi

Rusija SAD Rusija SAD

Austrija

2,5 (4) 5,3 (3) - 3,1 (4)

Belgija

- 5,9 (2) 2,5 (4) 6,3 (2)

Bugarska

2,7 (5) - 20,2 (2) -

Velika Britanija

- 13,3 (2) - 8,9 (2)

MaĎarska

3,2 (2) 2,4 (3) 8,8 (2) 2,0 (4)

Njemačka 3,5 (5) 7,9 (2) 4,7 (4) 5,7 (3)

38

Grčka

- 3,8 (3) 12,4 (2) -

Danska

- 5,5 (3) 1,2 (5) 2,8 (4)

Irska

- 19,7 (2) - 13,0 (2)

Španija

- 4,1 (2) 3,2 (4) 3,9 (3)

Italija

2,6 (5) 6,8 (2) 4,8 (3) 3,3 (5)

Kipar

- 3,2 (3) - 1,3 (5)

Latvija

11,4 (2) - 9,4(2) -

Litvanija

18,9 (2) - 32,3 (2) -

Luksemburg

1,3 (5) 2,9 (2) - 8,5 (2)

Malta

- - 2,5 (4) -

Holandija

1,6 (4) 4,6 (2) 5,2 (4) 6,8 (3)

Poljska

5,5 (2) 2,0 (4) 14,6 (2) 2,6 (4)

Portugal

- 4,1 (3) - -

Rumunija

2,3 (3) 1,9 (4) 4,4 (2) -

Slovačka

4,2 (2) 1,9 (4) 9,9 (2) -

Slovenija

4,5 (3) - 1,9 (5) 2,3 (4)

Finska

9,9 (2) 6,0 (3) 17,6 (2) 3,1 (5)

Francuska

2,1 (5) 6,1 (2) 2,3 (5) 6,4 (3)

Hrvatska

3,4 (4) 2,9 (5) 7,6 (2) -

Češka

3,9 (2) 2,3 (3) 5,7 (3) 2,1 (5)

Švedska

2,0 (5) 6,0 (3) 5,3 (3) 3,2 (5)

39

Estonija

17,5 (2) 6,5 (3) 11,8 (2) -

Izvor: http://stat.wto.org/CountryProfile/WSDBCountryPFHome.aspx?Language=E

(20.09.2014. 12:15)

Napomena: ukoliko zemlja u uvozu i izvozu zauzima ispod petog mjesta, nije izraţen

procenat, već je označeno sa crticom (-).

U analizi će se prvo utvrditi koje zemlje imaju mali značaj za SAD, za Rusiju, i za Rusiju

i SAD istovremeno, izuzimajući zemlje koje zauzimaju mjesto ispod prvih pet u značaju

uvoza i izvoza.

Zemlje po izvoznom značaju Rusije i SAD-a tj, značaj Rusije i SAD-a kao trţišta za

promet roba.

1. Članice EU za koje izvoz u Rusiju ima veoma mali značaj: Belgija, Vekika Britanija,

Grčka, Danska, Irska, Španija, Kipar, Malta, Portugal. Ukupno 9 zemalja

2. Članice EU za koje izvoz u SAD ima veoma mali značaj: Bugarska, Latvija,

Litvanija, Malta, Slovenija. Ukupno 5 zemalja

3. Članice EU za koje izvoz i u SAD i u Rusiju ima podjednako mali značaj: u 28

zemalja EU je pronaĎena samo jedna zemlja, Malta.

4. Članice EU z akoje izvoz u SAD ima veći značaj od izvoza u Rusiju: Ausrija, Belgija,

Velika Britanija, Njemačka, Grčka, Danska, Irska, Španija, Italija, Kipar,

Luksemburg, Holandija, Portugal, Francuska, Švedska. Ukupno 15 zemalja.

5. Članice EU za koje izvoz u Rusiju ima veći značaj od izvoza u SAD: Bugarska,

Mašarska, Latvija, Litvanija, Poljska, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Finska,

Hrvatska, Češka, Estonija. Ukupno 12 zemalja.

Zemlje po uvoznom značaju Rusije i SAD-a tj, značaj Rusije i SAD-a kao trţišta za

promet roba.

1. Članice EU za koje uvoz iz Rusije ima veoma mali značaj: Austrija, Velika Britanija,

Irska, Kipar, Luksemburg, Portugal. Ukupno 6 zemalja

2. Članice EU za koje uzvoz iz SAD ima veoma mali značaj: Bugarska, Grčka, Latvija,

Litvanija, Portugal, Rumunija, Slovačka, Hrvatska, Estonija. Ukupno 9 zemalja

3. Članice EU za koje uvoz i iz SAD i iz Rusije ima podjenako mali značaj: od 28

zemalja članica pronaĎena je samo jedna, Portugal

4. Članice EU za koje uvoz iz SAD ima veći značaj od uvoza iz Rusije: Austrija,

Belgija, Velika Britanija, Njemačka, Danska, Irska, Španija, Kipar, Luksemburg,

Holandija, Slovenija, Francuska. Ukupno 12 zemalja

5. Članice EU ua koje uvoz iz Rusije ima veći značaj od uvoza iz SAD: Bugarska,

MaĎarska, Grčka, Italija, Latvija, Litvanija, Malta, Poljska, Rumunija, Slovačka,

Finska, Hrvatska, Češka, Švedska, Estonija. Ukupno 15 zemalja.

40

PoreĎenje spiskova zemalja po izvoznom značaju sa spiskovima zemalja po uvoznom

značaju SAD-a i Rusije, dovodi do pojave interesantne zakonitosti: ako SAD dominiraju u

izvozu neke evropske zemlje, one dominiraju i u njemom uvozu. Isto tako: ako Rusija

dimninira u izvozu, ona takoĎe dominira i u uvozu. Samo u maloj grupi evropskih zemalja

postoji mješovita pozicija SAD-a i Rusije.

Tabela 3.5. Grupisanje članica EU sa gledišta trgovinskih pozicija SAD i Rusije u tim

zemljama

Zemlje u kojima SAD

dominira u trgovini sa EU u

odnosu na Rusiju

Zemlje u kojima Rusija

dominira u trgovini sa EU u

odnosu na SAD

Zemlje sa mješovitom

pozicijom SAD i Rusije

Austrija

Bugarska Grčka

Belgija

MaĎarska Italija

Velika Britanija

Latvija Slovenija

Njemačka

Litvanija Švedska

Danska

Malta

Irska

Poljska

Španija

Ruminija

Kipar

Slovačka

Luksemburg

Finska

Holandija

Hrvatska

Potrugal

Češka

Francuska

Estonija

12 zemalja 12 zemalja

4 zemlje

Izvor: Eurostat, modifikovano

Iz ovoga se zaključuje da bi se zemlje Evropske unije, neizbjeţno trebale oduprijeti

odluci uvoĎenja sankcija Rusiji. Otpor bi se prvo pojavio u onim zemljama u kojima

dominira Rusija u spoljnoj trgovini u odnosu na SAD, a takvih zemalja kao što je prikazano u

41

tabeli ima 12. Istovremeno bi politička dominacija SAD-a u nekima od zemalja EU

zaoštravala situaciju. Tome u prilog govore i ankete javnog mnjenja u Litvaniji, Latviji i

Estoniji, koje već pokazuju da se ogromna većina anketiranih izjašnjava protiv učestvovanja

njihove zemlje u sankcijama, a kako se trend EU o pridruţivanju sankcijama SAD-a,

povećeva i broj anketiranih ljudi, koji se zalaţu za istupanje tih pribaltičkih zemalja iz

Evropske unije se takoĎe povećava.

42

4. ZAKLJUČAK

Ukoliko bi se ugrubo posloţio proces evropskih inegracija kroz vrijeme, od same ideje pa

do današnjih dana, mnogo toga bi se moglo zaključiti. Maršalovim planom18

kojim je

pokrenuta obnova Evrope dobile su i evropske zemlje, koje su ušle u program pomoći, i

Sjedinjene Američke Drţave. Ono što je najbitnije jeste da cilj Maršalovog plana nije bio da

se riješi problem siromaštva putem donacija i socijalne pomoći, već tako što će se stimulisati

uspješna preduzeća, koja će otvoriti nova, produktivna radna mjesta sa sigurnom budućnošću.

Evropska zajednica za ugalj i čelik bila je dobro smišljen projekat koji je samo 5 godina

nakon rata, uspio da zadovolji sve strane tj. potpisnice, prvenstveno Njemačku i Francusku.

Iz sveobuhvatne ekonomske integracije centralnog privrednog sektora – uglja i čelika,

trebalo je kasnije da proizaĎe političko ujedinjenje. Rimskim ugovorima stvorena je Evropska

ekonomska zajednica i pored različitih sukoba interesa. Postepeno spuštanje carinskih stopa

unutar Zajednice i uklanjanje drugih trgovinskih prepreka dovelo je do skokovitog rasta

industrijske proizvodnje te razmjene unutar Zajednice i razmjene sa trećim zemljama. Rastući

ekonomski napredak EEZ bio je znak za zemlje koje su ostale izvan carinske unije da podnesu

zahtjev za učlanjenje, izraze zainteresovanost za pridruţivanje iz ţelje da dobiju olakšice.

Iako je plan stvaranja unutrašnjeg trţišta došao sa zakašnjenjem, tek nakon perioda

evroskleroze19

, kada je poloţaj EZ na svjetskom trţištu postajao sve slabiji, uz čitavu deceniju

visokih stopa nezaposlenosti, to ne umanjuje efekte njegovog stvaranja. Svijest o ogromnim

troškovima prouzrokovanim na još uvijek podijeljenom trţištu značilo je punu političku

spremnost da se Programom jedinstvenog trţišta (Bijela Knjiga)20

ostvare osnovni ciljevi i

mehanizmi stvaranja jedinstvenog trţišta.

Izvještaj poznat kao Čekinijev izvještaj21

je predviĎao sljedeće efekte stvaranja

jedinstvenog trţišta: rast BDP za 4-5%, porast broja radnih mjesta za oko 2 miliona,

smanjenje cijena za 6% i predviĎanje da će Evropa krenuti uzlaznom putanjom ekonomskog

razvoja što će se nastaviti i u 21 vijeku.

MeĎutim, kvantitativni ekonomski pokazatelji koliko god bili značajni, nisu u stanju da

izraze stvarni i sveobuhvatni istorijski značaj formiranja jedinstvenog unutrašnjeg trţišta,

kako za zemlje članice tako i za cijeli svijet u procesu globalizacije.

Sa ekonomskog stanovišta moţe se najbolje vidjeti razlika izmeĎu zajedničkog i

unutrašnjeg trţišta, kao i vaţnost uspostavljanja unutrašnjeg za stvaranje ekonomske i

18

Maršalov plan, sluţbeno nazvan Program evropskog oporavka (European Recovery

Program; ERP) je naziv za opseţni program monetarne pomoći SAD-a drţavama Evrope u svrhu

obnove evropske ekonomije nakon drugog svjetskog rata, te zaustavljanja širenja sovjetskog

komunizma. Maršalov plan se počeo provoditi u aprilu 1948. i trajao sljedeće četiri godine 19

Slabo pokretljivo trţište rada u EU 20

‘‟Bijelu knjigu‟‟ (Kokfildov izvještaj ili Program jedinstvenog trţišta) sačinio je lord Artur

Kokfild, komesar EZ zaduţen za jedinstveno 21

Naručilac ovog izvještaja je bila Evropska komisija, a publikovan je 1988. godine.

43

monetarne unije, i dalje za izgradnju buduće političke unije. Ekonomske i monetarne unije a

ni buduće političke unije nema bez jedinstvenog trţišta i jedinstvene valute.

Koncept Ustava Evropske unije, promoviše Evropu kao nadnacionalnu demokratiju koja

nije identična klasičnom konceptu federalizma što dokazuje i mogućnost izlaska iz Unije

predviĎena Ustavom, ako neka zemlja ne vidi svoje prednosti u Uniji slobodna je da istupi.

Do sada to još nijedna zemlja nije učinila. Velika Britanija se od pristupanja zalagala za

minimalistički koncept integracije, nije ušla u monetarnu uniju ali je još uvijek unutar EU i

sigurno je da ima razloga za to.

Poteškoća za zemlje koje su tek pristupile Uniji, svakako da ima, ali to je na neki način i

normalno za prelazni period, pa često se postavlja pitanje da li je bolje ostati van integrisane

zone. Kao na primjer, Švajcarska, ali ona je jedinstven slučaj zbog vlastitih specifičnosti i bilo

bi nerazumno porediti je sa bilo kojom drugom zemljom.

Izučavanje geopolitike kao nauke i stavova raznih autora na ovom polju, gdje je

naglašena geopolitička podjela svijeta na zemlje koje su prirodno povezane sa SAD-om, kao

vodećom silom jednog bloka i podjela na zemlje koje su prirodno povezene sa Rusijom, kao

vodećom silom drugog bloka, gdje se kao bitan svjetski faktor u ovim studijama pojavljuje i

Kina, koja je bliţa Rusiji, te jačanje same Rusije u ekonomskom smislu prvenstveno, zadnjih

nekoliko godina, te mnoge svjetske krize koje polako uz sve navedene faktore mijenjaju

svjetski poredak, dovodi se u pitanje idealizacija Evropske Unije, kao inegrisane zone.

Evropska unija, kao ideja slobodnog inegrisanog trţišta, svakako je pozitivna pojava,

meĎutim, istorijat prikazan u ovom tekstu jasano pokazuje genezu od ekonomske

integrisanosti, preko vojne pa do političke, što svakako moţe biti negativna pojava.

Razloga za to moţe biti više. Prvo, Evropa je kao stari kontinent, sastavljena od velikog

broja i zemalja i etničkih grupa, sa naglašenim, različitim istorijskim i kulturnim nasljeĎem i

te razlike nikad nisu iskorjenjene.

Drugo, ekonomska studija trgovinskih pozicija SAD-a i Rusije u odnosu na EU,

objašnejna u gornjem dijelu teksta, pokazuje da od trenutnih 28 zemalja članica, polovina ima

bolju trgovinsku razmjenu sa Rusijom, a polovina sa SAD-om, što opet dovodi u pitanje

zajedničku spoljnu politiku EU, kod pomenutih sankcija SAD-a prema Rusiji i vršenja

pritiska na EU da učini isto.

Treće, zajedničko političko i vojno nastupanje, neminovno dovodi do nesuglasica meĎu

članicama usljed navedenih faktora.

Iz svega navedenog proizilazi, da će neminovno doći do većih promjena, kako na

globalnom nivou, tako i na nivou same Evropske unije, tako da je budućnost iste, sa nekom

sigurnošću, teško predviĎati.

44

LITERATURA

Mintas Hodak, Ljerka. 2004. Uvod u Europsku Uniju. Zagreb. Zagrebačka škola

ekonomije I menadţmenta-Centar za europske studije. Str. 64-69, 258-269

Dašić, Đ. David. 2008. Beograd. Savremena diplomatija. Multidisciplinarni centar za

podsticanje integracionih procesa i harmonizaciju prava. Str. 13-27

Dţombić, J. Ilija. 2010. Sarajevo. Evropska unija, prosšlost, sadašnjost i budućnost.

Friedrich-Ebert-Stiftung. Str. 53-58

Madţar, Lidija. 2012. Poslovanje sa Evropskom Unijom.Visoka poslovna škola

strukovnih studija Novi Sad

Grupa autora. 2005. Beograd. Učimo o Evropi. Centar za slobodne izbore i demokratiju.

Str. 39-47

Grupa autora. 2012. Pravna unija (od Pariza do Lisabona). Informacioni centar Evropske

unije-katalog publikacija

Grupa autora. 2011.Evropska terirorijalna saradnja (izgradnja mostova meĎu ljudima).

Informacioni centar Evropske unije-katalog publikacija

Grupa autora. 2009. Kako poslovati sa Evropskom komisijom. Informacioni centar

Evropske unije-katalog publikacija

Grupa autora. 2013. Antidiskriminacija-politike i dostignuća EU. EU info centar Beograd

(EUIC)

Proširenje-uspešna priča EU. 2013. EU info centar Beograd (EUIC)

Jedinstveno trţište u EU. 2013.EU info centar Beograd (EUIC)

Evropska unija u deset lekcija. 2005.Beograd.Asocijacija za evropske integracije (AEI)

http://srb.fondsk.ru/news/2014/09/12/evropska-uniia-trgovinski-rat-sa-rusiiom-iii.html

(11.09.2014. 11:32 h)

http://komorabih.ba/wp-content/uploads/2013/09/rusija_trziste.pdf (15.09.2014. 10:38 h)

http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0025-8555/2002/0025-85550201006B.pdf

(18.09.2014. 12:42)

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/education/data/database (19.09.2014.11:52)