Upravljanje vodama

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMAFEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

2010. 2022.

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

2010. 2022.

Sarajevo, mart 2012. godine

Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar April 2010. 2 bos.

NARUITELJI:

Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva Titova 15, 71.000 Sarajevo Agencija za vodno podruje rijeke Save, Sarajevo Grbavika 4/III, 71.000 Sarajevo Agencija za vodno podruje Jadranskog mora, Mostar Dr. Ante Starevia b.b., 88.000 Mostar

KONZORCIJ ZA IZRADU STRATEGIJE UPRAVLJANJA VODAMA FBiH:

Drutvo za istraivanje, studije, projektiranje i konzalting Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar


Vlada Federacije Bosne i Hercegovine je na 47. sjednici, odranoj 17.6.2010. godine, utvrdila Prijedlog Strategije upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine. Predstavniki dom Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine je na 33. sjednici odranoj 20.10.2010. godine usvojio prijedlog Strategije upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine, u tekstu kako ga je predloila Vlada Federacije Bosne i Hercegovine. Dom naroda Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine je na 5. Izvanrednoj sjednici, odranoj 20.12.2011.godine, usvojio prijedlog Strategije upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine u istom tekstu.


TIMOVI UKLJUENI U IZRADU STRATEGIJE UPRAVLJANJA VODAMA: KOMISIJA ZA PRAENJE REALIZACIJE PROJEKTNOG ZADATKA ZA IZRADU STRATEGIJE UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BIH: Hazima Hadovi dipl.ing. Federalno ministarstvo poljoprivrede vod. i umarstva Aziz omor dipl.ing. Federalno ministarstvo poljoprivrede vod. i umarstva Damir Mren dipl.ing. AVP Jadransko more, Mostar Mirko arac dipl.ing. AVP Jadransko more, Mostar Sejad Deli dipl.ing. AVP Sava, Sarajevo Mehmed Buturovi dipl.ing. AVP Sava, Sarajevo mr. Anisa ii-Moi dipl.biol. AVP Sava, Sarajevo RADNI TIM KONSULTANTA: Voditelj projekta: Adnan Bijedi dipl.ing. Odgovorni izvritelji po oblastima: Vodno pravo: prof.dr. Slavko Bogdanovi dipl.iur. Ekonomija: prof.dr. Kasim Tati dipl.ecc. Koritenje voda: Indira Sulejmanagi dipl.ing. Zatita voda: Haris Aliehovi dipl.ing. Zatita od voda: amila Ademovi dipl.ing. Hidroloke analize bilans voda: Nino Rimac dipl.ing. Hidrogeologija: dr. Hazim Hrvatovi dipl.ing. Kvalitet voda bioloki pokazatelji: dr. Sadbera Troi-Borovac dipl.biol. Povrinska vegetacija: dr. Izet engi dipl.ing. Koritenje voda za navodnjavanje: Federalni zavod za agropedologiju Sarajevo


MEURESORSKI KOORDINACIONI ODBOR ZA STRATEGIJU UPRAVLJANJA VODAMA:

1. Hazima Hadovi Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva 2. Aziz omor Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva 3. Damir Mren AVP Jadransko more, Mostar 4. Sejad Deli AVP Sava, Sarajevo 5. Omer Paali Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva 6. Rasim Fazli Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva 7. Mehmed Cero Federalno ministarstvo okolia i turizma 8. Tomislav Luki Federalno ministarstvo okolia i turizma 9. Tarik Begi Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije 10. Hanka Muinbegovi Federalno ministarstvo prostornog ureenja 11. Slavenko ehovi Federalno ministarstvo zdravstva 12. Brankica Pandurevi Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH 13. efik Korii Komisija za koncesije Federacije BiH 14. Nada Gali Federalna uprava za inspekcijske poslove 15. Kadira Moevi J.P. Elektroprivreda BiH 16. Dalibor Marini J.P. Elektroprivreda hrvatske zajednice Herceg Bosne 17. Nermin Drnda Udruenje poslodavaca komunalne privrede FBiH

SAVJETODAVNA VIJEA VODNIH PODRUJA: SAVJETODAVNO VIJEE VODNOG PODRUJA RIJEKE SAVE:

1. Prof. Dr. Husno Hrelja Graevinski fakultet u Sarajevu 2. Subhija Huki Tuzlanski kanton 3. Zijada Redi Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva 4. Tomisla Luki Federalno ministarstvo okolia i turizma 5. Slavenko ehovi Federalno ministarstvo zdravstva 6. Admir Kariik Federalno ministarstvo prostornog ureenja 7. Hilmo ehovi Federalno ministarstvo rudarstva i industrije 8. Senad Tuti Unsko-sanski kanton 9. Zrinka Bilui Posavski kanton 10. Senada Malibegovi Zeniko-dobojski kanton 11. Medida Rai Bosansko-podrinjski kanton 12. Abdulah Burek Srednjobosanski kanton 13. Nedad Meki Kanton Sarajevo 14. Tihomir Milanovi Livanjski kanton 15. Muamera Srna KJKP Vodovod i kanalizacija Sarajevo 16. Sead Dambi JKP Vodovod i kanalizacija Tuzla 17. Ekrem Kahriman JP Vodovod i kanalizacija Zenica 18. Vlado Franji JP Vodovod Biha 19. Milutin Luka JP Komunalac Drvar 20. Kemal Balti JKP Babunar Travnik 21. Sadik Silajdi JKP 6 mart Gorade 22. Kadira Moevi JP Elektroprivreda BiH d.d. Sarajevo 23. Ivanka Bari JP Elektroprivreda HZ HB d.d. Mostar 24. Prof. Dr. Muriz Spahi Prirodno matematiki fakultet Sarajevo 25. Prof. Dr. Midhat Suljkanovi Tehnoloki fakultet Tuzla 26. Prof. Dr. efket Goleti Mainski fakultet Zenica 27. Rijad Tikvea Ekotim, Sarajevo 28. Elmir ehi Prijatelji prirode-Eko Element, Bugojno 29. Prof. Dr.Vildana Alibabi Ekoloka koalicija Unskog sliva, Biha 30. Alenka Savi Centar za razvoj i podrku, Tuzla 31. Latif Hubani Drinski biseri, Gorade 32. Dragoslav Popovi Opina Drvar


SAVJETODAVNO VIJEE VODNOG PODRUJA JADRANSKOG MORA:

1. mr. sc. Gordan Prskalo Graevinski fakultet Sveuilita u Mostaru 2. Marija Novokmet JP Komunalno Livno 3. Alma Imamovi Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva 4. Mato Bandur Federalno ministarstvo okolia i turizma 5. Aida Pilav Federalno ministarstvo zdravstva 6. Igor Dizdar Federalno ministarstvo prostornog ureenja 7. Tarik Begi Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije 8. Damir Jerkovi Hercegovako-neretvanski kanton 9. Marinko Pranji Hercegovako-neretvanski kanton 10. Stjepan Karai Zapadnohercegovaki kanton 11. Drako Doli Kanton 10 12. Nedad Meki Kanton Sarajevo 13. Semir Mustafi JP Vodovod Mostar 14. Omer Osmanovi JKP Jablanica Jablanica 15. Aleksandar Petrovi JKP Komunalno Grude 16. Stipe Knezovi JKP Tomislavgrad 17. Mario oli JKP apljina 18. Amir kobalj JP Elektroprivreda BiH d.d. Sarajevo 19. Vladimir Zovko JP Elektroprivreda HZ-HB d.d. Mostar 20. Prof. Dr. Elvedin Hani Agromediteranski fakultet Univerziteta Demal Bijedi u Mostaru 21. Mr. sc. Suad pago Graevinski fakultet Univerziteta Demal Bijedi u Mostaru 22. Mr. sc. Mirna Rai Graevinski fakultet Sveuilita u Mostaru 23. Edis Topi Asspekt Drenica Mostar 24. Mato Gotovac Centar za graansku suradnju, Livno 25. Marinko Dalmatin Ekoloka udruga Lijepa naa apljina, apljina

NADLENA KANTONALNA MINISTARSTVA

1. Unsko-sanski kanton Kantonalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, 2. Kanton Posavski-upanija Posavska Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, 3. Tuzlanski kanton Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, 4. Zeniko-dobojski kanton Ministarstvo za poljoprivredu, umarstvo i vodoprivredu, 5. Bosansko-podrinjski kanton Kantonalno ministarstvo za privredu, 6. Srednjobosanski kanton Ministarstvo umarstva, vodoprivrede i poljoprivrede, 7. Hercegovako-neretvanski kanton Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, 8. upanija zapadnohercegovaka Ministarstvo prostornog ureenja, resursa i zatite okolia, 9. Kanton Sarajevo Ministarstvo privrede 10. Livanjski kanton Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva



Strategija upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine

Sadraj:

1. Osnovne informacije o predmetnom podruju ...................................................................... 13 1.1. Poloaj i drutveno-politiki okvir ..............................................................................................13

1.1.1. Osnovni pokazatelji .................................................................................................................................. 13 1.1.2. Stanovnitvo ............................................................................................................................................. 14

1.1.2.1. Demografski razvoj do 1991. godine .............................................................................................. 15 1.1.2.2. Demografski razvoj u periodu 1991.-2007. godine ......................................................................... 15

1.2. Prirodne karakteristike ................................................................................................................18 1.2.1. Opi pokazatelji ........................................................................................................................................ 18 1.2.2. Litografske i tektonske karakteristike ....................................................................................................... 18

1.2.2.1. Neogeni bazeni Federacije BiH ....................................................................................................... 22 1.2.2.2. Glavne navlane strukture Dinarida ................................................................................................ 23

1.2.3. Stanje uma ............................................................................................................................................... 25 1.2.3.1. Upravljanje umama u kontekstu zatite voda................................................................................. 26 1.2.3.2. Upravljanje umama u kontekstu zatite od erozija ........................................................................ 28

1.2.4. Zatiena podruja .................................................................................................................................... 29 1.2.5. Ope hidrografske karakteristike .............................................................................................................. 31

1.2.5.1. Vodno podruje rijeke Save ............................................................................................................ 33 1.2.5.2. Vodno podruje Jadranskog mora ................................................................................................... 36

1.2.6. Reljef......................................................................................................................................................... 39 1.2.7. Klima ........................................................................................................................................................ 40

2. Stanje voda ............................................................................................................................. 43 2.1. Povrinske vode .............................................................................................................................43

2.1.1. Ope kvantitativne karakteristike.............................................................................................................. 43 2.1.2. Prostorna i vremenska raspodjela ............................................................................................................. 43 2.1.3. Koliine povrinskih voda ........................................................................................................................ 45

2.1.3.1. Vodno podruje rijeke Save ............................................................................................................ 45 2.1.3.2. Vodno podruje Jadranskog mora ................................................................................................... 56

2.1.4. Bilans povrinskih voda ............................................................................................................................ 63 2.1.4.1. Vodno podruje rijeke Save ............................................................................................................ 63 2.1.4.2. Vodno podruje Jadranskog mora ................................................................................................... 63 2.1.4.3. Sumarni bilans povrinskih voda ..................................................................................................... 64 2.1.4.4. Ocjena vodnog bogatstva sopstvenim vodama ................................................................................ 64

2.1.5. Kvalitet povrinskih voda ......................................................................................................................... 65 2.1.5.1. Uvod ................................................................................................................................................ 65 2.1.5.2. Ocjena stanja kvaliteta voda za period do 1991. godine.................................................................. 66 2.1.5.3. Ocjena stanja kvaliteta voda za period 2000.-2005.-2007. godine .................................................. 66

2.1.5.3.1. Vodno podruje rijeke Save ....................................................................................................... 66 2.1.5.3.2. Vodno podruje Jadranskog mora .............................................................................................. 71

2.1.5.4. Poreenje rezultata kvaliteta voda ................................................................................................... 74 2.2. Podzemne vode ..............................................................................................................................76

2.2.1. Stepen hidrogeoloke istraenosti ............................................................................................................. 76 2.2.2. Hidrogeoloka rejonizacija ....................................................................................................................... 76 2.2.3. Prikaz akumulacija podzemnih voda sa bilansom rezervi ......................................................................... 78

2.2.3.1. Lokacije, granice i karakterizacija tijela podzemnih voda sa bilansom rezervi ............................... 78 2.2.4. Zbirni bilans rezervi podzemnih voda ...................................................................................................... 80

2.2.4.1. Intergranularni akviferi .................................................................................................................... 80 2.2.4.2. Karstno-pukotinski akviferi ............................................................................................................. 81



2.2.5. Mineralne, termalne i termomineralne vode ............................................................................................. 82 2.2.5.1. Osnovni podaci ................................................................................................................................ 83

3. Stanje u podruju upravljanja vodama .................................................................................. 85 3.1. Pravni okvir upravljanja vodama u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH ..............................85

3.1.1. Nadlenosti Bosne i Hercegovine ............................................................................................................. 85 3.1.2. Vodno pravo Federacije BiH .................................................................................................................... 86

3.1.2.1. Uvodne napomene ........................................................................................................................... 86 3.1.2.2. Propisi o vodama Federacije BiH .................................................................................................... 86 3.1.2.3. Neke karakteristike novog pravno-institucionalnog okvira upravljanja vodama u Federaciji BiH . 87 3.1.2.4. Usklaenost propisa Federacije BiH sa Community Acquisom ...................................................... 89

3.1.3. Vodno pravo kantona ................................................................................................................................ 89 3.1.4. Odnosi izmeu entiteta ............................................................................................................................. 90 3.1.5. Prilozi ........................................................................................................................................................ 93

3.2. Institucionalni okvir upravljanja vodama u Federaciji BiH ...................................................100 3.2.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 100 3.2.2. Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva ........................................................... 101 3.2.3. Meunarodni okvir upravljanja vodama ................................................................................................. 102 3.2.4. Strune institucije na nivou Federacije Bosne i Hercegovine ................................................................. 102 3.2.5. Kantonalna ministarstva nadlena za oblast upravljanja vodama ........................................................... 103 3.2.6. Kadrovska struktura ljudski resursi u sektoru voda ............................................................................. 104

3.2.6.1. Analiza stanja ................................................................................................................................ 105 3.2.7. Inspekcijske slube ................................................................................................................................. 106

3.3. Ekonomski okvir upravljanja vodama ......................................................................................107 3.3.1. Osnovni izvori finansiranja upravljanja vodama .................................................................................... 107 3.3.2. Izvorni prihodi sektora voda ................................................................................................................... 108

3.3.2.1. Posebne vodne naknade ................................................................................................................. 108 3.3.2.2. Opa vodna naknada ..................................................................................................................... 110 3.3.2.3. Ostala sredstva ............................................................................................................................... 110

3.3.3. Postojea ekonomska situacija osnovnih segmenata vodnog sektora ..................................................... 111 3.3.4. Postojea situacija u pogledu koncesija u vodnom sektoru .................................................................... 114 3.3.5. Postojea situacija u pogledu privatizacije u vodnom sektoru ................................................................ 115

3.4. Koritenje voda pokazatelji stanja .........................................................................................116 3.4.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 116 3.4.2. Snabdijevanje vodom stanovnitva ......................................................................................................... 116

3.4.2.1. Obuhvat stanovnitva vodovodnim sistemima .............................................................................. 116 3.4.2.2. Zahvaene i isporuene koliine voda ........................................................................................... 117 3.4.2.3. Prikaz resursa za vodosnabdijevanje ............................................................................................. 119 3.4.2.4. Prikazi stanja vodosnabdijevanja po vodnim podrujima ............................................................. 119

3.4.2.4.1. Vodno podruje rijeke Save: .................................................................................................... 119 3.4.2.4.2. Vodno podruje Jadranskog mora: ........................................................................................... 126

3.4.2.5. Zakljuci ........................................................................................................................................ 130 3.4.3. Koritenje voda za potrebe privrede ....................................................................................................... 131

3.4.3.1. Koritenje vodnih snaga ................................................................................................................ 132 3.4.3.2. Koritenje voda u poljoprivredi navodnjavanje .......................................................................... 135 3.4.3.3. Ribnjaci ......................................................................................................................................... 135 3.4.3.4. Sport i rekreacija na vodama ......................................................................................................... 136 3.4.3.5. Plovidba ......................................................................................................................................... 136

3.5. Zatita voda pokazatelji stanja ...............................................................................................138 3.5.1. Uvodne napomene .................................................................................................................................. 138 3.5.2. Izvori zagaenja i procjena pritisaka ...................................................................................................... 138

3.5.2.1. Koncentrirani izvori zagaenja voda ............................................................................................. 139 3.5.2.2. Disperzni izvori zagaenja ............................................................................................................ 142

3.5.3. Zatita voda od koncentriranih izvora zagaenja .................................................................................... 143 3.5.3.1. Postrojenja za preiavanje otpadnih voda .................................................................................. 143

3.5.4. Zatita voda od disperznih izvora zagaenja .......................................................................................... 145 3.5.5. Zatiena podruja .................................................................................................................................. 145



3.5.6. Pojava akcidentnih zagaenja voda ........................................................................................................ 146 3.6. Zatita od voda pokazatelji stanja ..........................................................................................148

3.6.1. Uvodne napomene .................................................................................................................................. 148 3.6.2. Stanje sistema za zatitu od tetnog djelovanja voda .............................................................................. 149 3.6.3. Zatita od poplava znaaj poplava ....................................................................................................... 150

3.6.3.1. Izgraenost zatitnih objekata po poplavnim podrujima ............................................................. 151 3.6.3.2. Plavne povrine ............................................................................................................................. 156 3.6.3.3. Mape rizika .................................................................................................................................... 157 3.6.3.4. Negraevinske mjere zatite od poplava ....................................................................................... 157 3.6.3.5. Sadanja organizacija odbrane od poplava .................................................................................... 158 3.6.3.6. Organizacija odbrane od leda ........................................................................................................ 158 3.6.3.7. Praenje i prognoziranje hidrometeorolokih pojava .................................................................... 158 3.6.3.8. Reimi rada hidroakumulacija za vrijeme velikih voda ................................................................ 159 3.6.3.9. Otklanjanje posljedica od tetnog djelovanja voda ....................................................................... 159

3.6.4. Zatita od erozija i bujica ........................................................................................................................ 159 3.6.4.1. Stanje erozija tla i bujica ............................................................................................................... 161

3.6.5. Odvoenje unutranjih voda ................................................................................................................... 162 3.6.6. Nedostatak voda ...................................................................................................................................... 163

3.7. Osnove za izvjetaj o stanju okolia u Federaciji BiH .............................................................164 3.7.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 164 3.7.2. Veze izmeu DPSIR elemenata-indikatora ............................................................................................. 164 3.7.3. DPSIR metoda u oblasti upravljanja vodama ......................................................................................... 165

4. Ciljevi upravljanja vodama i mjere ...................................................................................... 167 4.1. Polazita pri definiranju ciljeva upravljanja vodama .............................................................167

4.1.1. Nivo ugroenosti ope zdravstvene situacije stanovnitva ..................................................................... 167 4.1.1.1. Obuhvat stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem ...................................................................... 167 4.1.1.2. Obuhvat stanovnitva sistemima za odvoenje i tretman otpadnih voda ...................................... 168 4.1.1.3. Kvalitet povrinskih voda .............................................................................................................. 168 4.1.1.4. Kvalitet podzemnih voda ............................................................................................................... 168 4.1.1.5. Utjecaj poplava .............................................................................................................................. 169 4.1.1.6. Zakljuak ....................................................................................................................................... 169

4.1.2. Sigurnost stanovnitva i dobara .............................................................................................................. 169 4.1.3. Meunarodne obaveze i ugovori ............................................................................................................. 170

4.1.3.1. Evropski okvir upravljanja vodama ............................................................................................... 170 4.1.3.2. Meunarodne konferencije o upravljanju vodama ........................................................................ 171 4.1.3.3. Milenijski razvojni ciljevi (MRC) ................................................................................................. 173 4.1.3.4. Relevantni ugovori i konvencije .................................................................................................... 174

4.2. Opi ciljevi upravljanja vodama ................................................................................................177 4.3. Ciljevi upravljanja vodama i mjere po oblastima ....................................................................179

4.3.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 179 4.3.2. Pravni okvir ............................................................................................................................................ 181

4.3.2.1. Metodoloki pristup ....................................................................................................................... 181 4.3.2.1.1. Razlozi za reviziju vodnog prava i propisa o vodama .............................................................. 181 4.3.2.1.2. Razlozi za institucionalnu reformu .......................................................................................... 182 4.3.2.1.3. Neke ope karakteristike Strategije i trenutka u kome se donosi u pogledu ciljeva i rokova... 182

Strateki cilj 1: Pravna reforma sektora voda, koja proizilazi iz potrebe za prilagoavanjem novim drutvenim uvjetima, uz prilagoavanje zahtjevima EU u oblasti upravljanja vodama kao dio procesa stabilizacije i pridruivanja BiH Evropskoj uniji ................................................................................................................... 183

4.3.2.1.4. Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU ...................................................................................... 183 4.3.2.1.5. Principi na kojima se zasnivaju zahtjevi EU ............................................................................ 184 4.3.2.1.6. Rokovi za zadovoljenje zahtjeva EU ....................................................................................... 185 4.3.2.1.7. Instrumenti meunarodnog vodnog prava ................................................................................ 186

4.3.2.2. Operativni ciljevi i mjere za pravni okvir ...................................................................................... 187 4.3.2.2.1. Operativni cilj 1: Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU .......................................................... 187 4.3.2.2.2. Operativni cilj 2: Ciljevi koji proizilaze iz potrebe za reformom nacionalnog vodnog prava i institucija ................................................................................................................................................. 195



4.3.2.3. Mjere za postizanje stratekih i operativnih ciljeva ....................................................................... 197 4.3.2.4. Prilozi: ........................................................................................................................................... 198

4.3.2.4.1. Prilog 1: Lista propisa EU koji se odnose na vode ................................................................... 198 4.3.2.4.2. Prilog 2: Lista direktiva EU koji su od znaaja za upravljanje vodama ................................... 199

4.3.2.5. Pravni aspekt javno-privatnog partnerstva .................................................................................... 199 4.3.3. Ekonomski okvir ..................................................................................................................................... 201

4.3.3.1. Razlozi za analizu ekonomskih i finansijskih aspekata u upravljanju vodama ............................. 201 4.3.3.2. Kljune strateke odrednice i njihov utjecaj na budue poslovne modele u oblasti upravljanja vodama ....................................................................................................................................................... 202 4.3.3.3. Karakteristike uspjenih buduih poslovnih i organizacionih modela strateki ciljevi u upravljanju vodama u Federaciji BiH ............................................................................................................... 202 4.3.3.4. Strateki cilj 2: Adekvatno integriranje oblasti upravljanja vodama u ekonomski sistem kao cjelinu uz veu zastupljenost ekonomskih instrumenta u procesu upravljanja vodnim resursima ............................... 203 4.3.3.5. Strateki cilj 3: Poboljanje efikasnosti, unapreenje transparentnosti i poveanje odgovornosti u upravljanju vodama .......................................................................................................................................... 204 4.3.3.6. Strateki cilj 4: Osiguranje finansijske odrivosti u upravljanju vodama i reforma sistema cijena vodnih usluga uz postepeno uvoenje ekonomske cijene vode ........................................................................ 205 4.3.3.7. Operativni ciljevi i mjere za ekonomski okvir .............................................................................. 206

4.3.3.7.1. Operativni cilj 3: Ekonomski racionalnije i okolinski prihvatljivije upravljanje u sektoru voda i realiziranje mjera za prelazak sa postojee prakse upravljanja ponudom na upravljanje potranjom za vodom ................................................................................................................................................. 206 4.3.3.7.2. Operativni cilj 4: Postupni prelaz na sistem koji bi osigurao dugorono odrivo finansiranje u oblasti upravljanja vodama, te puno pokrie trokova od korisnika usluga ili iz drugih izvora .................. 207 4.3.3.7.3. Operativni cilj 5: Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja vodnih resursa ...... 208

4.3.3.8. Problem finansiranja i inovativni izvori finansiranja u upravljanju vodama ................................. 208 4.3.3.9. Javno-privatno partnerstvo u oblasti upravljanja vodama strateki izazovi i mogua rjeenja .. 209 4.3.3.10. Ekonomska cijena vode ................................................................................................................. 210 4.3.3.11. Finansiranje putem vodnih naknada i prihoda po osnovu zakupa javnog vodnog dobra .............. 211

4.3.3.11.1. Posebne vodne naknade za koritenje povrinskih i podzemnih voda ................................... 212 4.3.3.11.2. Finansiranje melioracionog odvoenja i melioracionog navodnjavanja ................................ 212 4.3.3.11.3. Posebne vodne naknade za koritenje vode za proizvodnju elektrine energije .................... 214 4.3.3.11.4. Vodne naknade za zatitu voda .............................................................................................. 214 4.3.3.11.5. Naknada za vaenje materijala iz vodotoka ........................................................................... 215 4.3.3.11.6. Finansiranje zatite od tetnog djelovanja voda zatita od poplava .................................... 215

4.3.4. Institucionalni okvir ................................................................................................................................ 216 4.3.4.1. Strateki cilj 5: Efikasna institucionalna organizacija i administracija sposobna za provoenje procesa pridruivanja i primjenu zahtjeva EU u sektoru voda ......................................................................... 216 4.3.4.2. Operativni ciljevi i mjere za institucionalni okvir ......................................................................... 219

4.3.4.2.1. Operativni cilj 6: Institucionalno jaanje sektora voda Federacije BiH ................................... 219 4.3.4.2.2. Operativni cilj 7: Osnaenje strunih kapaciteta ...................................................................... 220 4.3.4.2.3. Operativni cilj 8: Intenziviranje saradnje sa ostalim sektorima vezanim za vode .................... 221 4.3.4.2.4. Operativni cilj 9: Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za ispitivanje kvaliteta voda ................................................................................................................................................. 222 4.3.4.2.5. Operativni cilj 10: Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluajevima pojave akcidentnih i iznenadnih zagaenja voda .................................................................................................... 223

4.3.5. Koritenje voda ....................................................................................................................................... 223 4.3.5.1. Uvod .............................................................................................................................................. 223 4.3.5.2. Strateki cilj 6: Poveanje obuhvata i poboljanje javnog vodosnabdijevanja .............................. 224 4.3.5.3. Strateki cilj 7: Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita ................................................................................................................................................... 225 4.3.5.4. Operativni ciljevi i mjere za oblast koritenja voda ...................................................................... 227 4.3.5.5. Snabdijevanje vodom stanovnitva ............................................................................................... 227

4.3.5.5.1. Potrebne koliine voda ............................................................................................................. 227 4.3.5.5.2. Prikaz raspoloivih vodnih resursa za javno vodosnabdijevanje ............................................. 229 4.3.5.5.3. Operativni cilj 11: Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima sa sadanjih 60% na priblino 80% na kraju planskog perioda Strategije .................................................................................... 230 4.3.5.5.4. Operativni cilj 12: Smanjenje gubitaka u javnim vodovodnim sistemima za oko 15% ........... 231 4.3.5.5.5. Operativni cilj 13. Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje vodnih resursa koji se koriste ili se planiraju koristiti za potrebe javnog vodosnabdijevanja .............................................. 232

4.3.5.6. Operativni ciljevi za koritenje vode u oblastima iji razvoj ovisi od trita ................................ 233



4.3.5.6.1. Operativni cilj 14: Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta koritenja i zatite iz ZOV-a Federacije BiH, u skladu sa oekivanim potrebama za vodom u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita i opeg ekonomskog napretka ..................................................................................................................... 233

4.3.6. Zatita voda ............................................................................................................................................. 239 4.3.6.1. Uvod .............................................................................................................................................. 239 4.3.6.2. Strateki cilj 8: Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih voda radi zatite akvatine flore i faune i potreba korisnika voda ............................................................................................... 240 4.3.6.3. Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite voda ............................................................................ 241 4.3.6.4. Kvalitet povrinskih i podzemnih voda ......................................................................................... 242

4.3.6.4.1. Operativni cilj 15: Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje rijeke Save i Vodno podruje Jadranskog mora ........................................................................................................................... 242

4.3.6.5. Zatita voda od koncentriranih izvora zagaenja .......................................................................... 243 4.3.6.5.1. Operativni cilj 16: Smanjenje tereta zagaenja od urbanih/sanitarnih otpadnih voda ............. 244 4.3.6.5.2. Operativni cilj 17: Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju pojedini industrijski zagaivai kroz uspostavljanje sistema dozvoljenog isputanja i principa "zagaiva plaa" . 245 4.3.6.5.3. Operativni cilj 18: Smanjenje koliina zagaenje koje dospijeva u povrinske i podzemne vode sa ureenih i divljih deponija krutog otpada ............................................................................................ 246

4.3.6.6. Zatita voda od disperznih izvora zagaenja ................................................................................. 246 4.3.6.6.1. Operativni cilj 19: Smanjenje zagaenja od poljoprivrednih aktivnosti .................................. 247 4.3.6.6.2. Operativni cilj 20: Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za upravljanje umama ......... 247 4.3.6.6.3. Operativni cilj 21: Izgradnja sistema za prikupljanje, odvoenje i tretman otpadnih voda za naselja ispod 2.000 stanovnika .................................................................................................................... 247 4.3.6.6.4. Operativni cilj 22: Smanjenje zagaenja od saobraaja ........................................................... 247

4.3.6.7. Zatiena podruja ......................................................................................................................... 247 4.3.6.7.1. Operativni cilj 23: Uspostavljanje zatienih podruja u skladu sa Zakonom o vodama FBiH248

4.3.7. Zatita od voda ........................................................................................................................................ 249 4.3.7.1. Strateki cilj 9: Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim pojavama ..................................... 249 4.3.7.2. Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite od voda ....................................................................... 249

4.3.7.2.1. Operativni cilj 24: Obnova i sanacija postojeih, te izgradnja i odravanje sistema zatitnih vodnih objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava .................................................. 250 4.3.7.2.2. Operativni cilj 25: Izrada i donoenje planova za zatitu od tetnog djelovanja voda ............. 251 4.3.7.2.3. Operativni cilj 26: Smanjenje erozije ....................................................................................... 252 4.3.7.2.4. Operativni cilj 27: Uspostavljanje Programa za borbu protiv sue .......................................... 253 4.3.7.2.5. Operativni cilj 28: Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe- ruenja ili prelivanja brana ... 254

5. Plan realiziranja mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama ...................................... 255 5.1. Uvod i prikaz Plana .....................................................................................................................255 5.2. Pregled potrebnih ulaganja - Cijene provoenja planiranih mjera .......................................290

5.2.1. Pravni, Institucionalni i Ekonomski okvir djelovanja ............................................................................. 290 5.2.2. Koritenje voda ....................................................................................................................................... 290 5.2.3. Zatita voda ............................................................................................................................................. 290 5.2.4. Zatita od voda ........................................................................................................................................ 291 5.2.5. Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije ............................................................................ 291 5.2.6. Procjena moguih izvora i uvjeta finansiranja provoenja mjera radi ostvarenja ciljeva Strategije upravljanja vodama FBiH ..................................................................................................................................... 293

5.2.6.1. Svjetska banka ............................................................................................................................... 296 5.2.6.2. Sredstva Evropske unije ................................................................................................................ 296 5.2.6.3. EIB (Evropska investiciona banka) ............................................................................................... 298 5.2.6.4. Bosanskohercegovaka razvojna banka BOR banka .................................................................. 298

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE 1. OSNOVNE INFORMACIJE O PREDMETNOM PODRUJU 1.1. POLOAJ I DRUTVENO-POLITIKI OKVIR


1. Osnovne informacije o predmetnom podruju 1.1. Poloaj i drutveno-politiki okvir 1.1.1. Osnovni pokazatelji Bosna i Hercegovina se, prema svom geografskom poloaju, nalazi na granici dvaju klimatskih pojaseva zapadnog Balkanskog poluostrva. Prostire se na povrini od 51.209,2 km2, od ega kopno zauzima 51.197 km2 a more 12,2 km2.1 Klima je preteno kontinentalna a na jugu zemlje mediteranska. Zvanino ime drave je Bosna i Hercegovina koje je definirano stupanjem na snagu Okvirnog sporazuma o miru iz 1995. godine. Drava se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine (Federacija BiH) i Republike Srpske (RS), te Distrikta Brko (DB). Geografske koordinate krajnjih taaka Bosne i Hercegovine su slijedee: Poloaj Sjeverna geografska irina Istona geografska duina Opina/naselje Sjever 450 16' 30'' 160 55' 56'' B. Dubica/Gradina D. Jug 420 33' 00'' 180 32' 24'' Trebinje/Podtirovnik Istok 440 03' 00'' 190 37' 41'' Bratunac/lijebac Zapad 440 49' 30'' 150 44' 00'' Biha/Bugar

Tabela 1. 1.1: Geografske koordinate krajnjih taaka Bosne i Hercegovine (Izvor: Uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove BiH) Federacija Bosne i Hercegovine, jedan od dva entiteta, nastala je potpisivanjem Vaingtonskog sporazuma izmeu Republike Hrvatske i Republike Bosne i Hercegovine, 18. marta 1994. godine. Na sjednici Ustavotvorne skuptine, 30. marta 1994. godine, usvojen je Ustav Federacije Bosne i Hercegovine. Ova skuptina je 1996. godine prestala sa radom nakon formiranja Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine. Povrina Federacije BiH iznosi 26.127 km2. Administrativno se Federacija BiH sastoji od deset kantona, to je utvreno Zakonom o federalnim jedinicama2, dok su nazivi i sjedita kantona utvreni ustavima kantona, i to: Unsko-sanski kanton, sa sjeditem u Bihau (Kanton 1); Posavski kanton, Oraje (Kanton 2); Tuzlanski kanton, Tuzla (Kanton 3); Zeniko-dobojski kanton, Zenica (Kanton 4); Bosansko-podrinjski kanton, Gorade (Kanton 5); Srednjobosanski kanton, Travnik (Kanton 6); Hercegovako-neretvanski kanton, Grad Mostar (Kanton 7); Zapadnohercegovaki kanton, iroki Brijeg (Kanton 8), Kanton Sarajevo, Grad Sarajevo (Kanton 9), Kanton 10, Livno. Organizaciono, kantoni su podijeljeni po opinama kojih na prostoru Federacije BiH ukupno ima 79. Na slijedeoj slici se daje ilustrativan prikaz povrina kantona unutar Federacije BiH.

1 Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine: www.bhas.ba 2 Sl. novine FBiH, br.9/96



Slika 1 1.1: Kantoni Federacije BiH

1.1.2. Stanovnitvo Kao to je poznato, u Bosni i Hercegovini nema zvaninih popisa stanovnitva od 1991. godine. Svi podaci objavljeni nakon 1991. godine zasnivani su ili na ogranienim lokalnim popisima i anketama manjih podruja ili na strunim analizama i procjenama. Treba naglasiti da je period nakon 1991. godine obiljeen burnim demografskim pomjeranjem. Pored toga, u ovom vremenu su nastale politike i drutvene promjene koje uveliko komplikuju ocjenu sadanje demografske situacije, a naroito prognoze za budui period. Podruje Federacije BiH je bilo pogoeno migracionim promjenama u koje su bile ukljuene hiljade stanovnika i to u, demografski gledano, vrlo kratkom periodu. Ukoliko se za Bosnu i Hercegovinu posmatraju stope prirataja stanovnitva u posljednjih 40 godina, moe se izdvojiti nekoliko karakteristinih faza: Do 70-ih godina demografsku dinamiku karakterizirale su visoke stope prirataja stanovnitva; Od 70-ih do 90-ih godina, bez obzira na rast stanovnitva, godinji rast je bio manji; Od druge polovine 90-ih, po procjenama, uoen je ponovni, neto blai, rast ali daleko blai u

odnosu na ranije periode.



1.1.2.1. Demografski razvoj do 1991. godine U slijedeoj tabeli i grafiku daje se prikaz demografskog razvoja u Bosni i Hercegovini po rezultatima provedenih popisa stanovnitva. Prema rezultatima posljednjeg popisa stanovnitva, 1991. godine Bosna i Hercegovina je imala 4.377.033 stanovnika na teritoriji od 51.197 km2.3

Godina popisa

Povrina

km2

Broj

stanovnika

Stanovnika / km2

1879. 51.246 1.158.440 22,6 1885. 51.246 1.336.091 26,1 1895. 51.246 1.568.092 30,6 1910. 51.200 1.898.044 37,1 1921. 51.200 1.890.440 36,9 1931. 51.564 2.323.555 45,1 1948. 51.189 2.564.308 50,1 1953. 51.221 2.847.459 55,6 1961. 51.197 3.277.948 64,0 1971. 51.197 3.746.111 73,2 1981. 51.197 4.124.256 80,6 1991. 51.197 4.377.033 85,5

Tabela 1.1.2: Prikaz promjene broja stanovnika BiH po provedenim popisima stanovnitva 1879.-1991. g.

1.1.2.2. Demografski razvoj u periodu 1991.-2007. godine Kao to je naprijed navedeno, ovaj period se, pored toga to nije obiljeen popisom stanovnitva, karakterizira izraenim demografskim pomjeranjem. Ratni period 1991.-1995. je donio destrukcije i posljedice velikih razmjera, mjerljivih i nemjerljivih u stanovnitvu, imovini, privrednim kapacitetima, te drutvenoj i komunalnoj infrastrukturi. Posljedice na ljude su najtee i ogledaju se u gubicima, odlivu stanovnitva (posebno radno najaktivnijeg), kao i u pogoranju psihofizikog zdravstvenog stanja. Stanovnitvo je pretrpjelo izmjene migracijama, kretanjima raseljenih i izbjeglih lica, a izmijenjena je ekonomska, obrazovna i urbano-ruralna struktura. Procjene o broju stanovnika za period 1996.-2007. godine su preuzete iz publikacija Federalnog zavoda za statistiku Sarajevo.4 Treba znati da je u periodu nakon 1995. godine dolo do formiranja novih opina u Federaciji BiH, i to: Buim u Unsko-sanskom; Domaljevac u Posavskom; eli, Doboj-istok, Sapna i Teoak u Tuzlanskom; Doboj-jug i Usora u Zeniko-dobojskom; Foa i Pale u Bosansko-podrinjskom i opina Dobretii u Srednjobosanskom kantonu. Takoer, dolo je i do promjena granica iz 1991. godine za neke opine. Sve ove promjene uzete su u obzir, pa je po podacima navedene statistike institucije broj stanovnika Federacije BiH (stalno prisutno stanovnitvo), za period 1991.2007. godine, prikazan i grafiki, Slika 1.1.2.

3 Podatak se odnosi na povrinu kopna BiH od 51.197 km2, dok je ukupna povrina BiH 51.209,2 km2 4 Federalni zavod za statistiku Sarajevo www.fzs.ba



Promjena broja prisutnog stanovnitva u Federaciji BiH za period 1991-2007 godina

2000

2200

2400

2600

2800

3000

3200

1991 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Godine

Stan

ovni

tvo

x 1

000

Prisutnostanovnitvo F BiH

Slika 1.1.2: Grafiki prikaz promjene broja stanovnika u Federaciji BiH za period 1991.-2007. godine (Izvor: Federalni zavod za statistiku Sarajevo) Kao to se vidi iz navedenih podataka, broj prisutnog stanovnitva se za posmatrani period uglavnom ne mijenja znaajnije i kree se oko 2.300.000, to je u odnosu na 1991. godinu smanjenje za oko 26%. Posmatrajui odnos broja stanovnika iz 2007. prema 1991. godini, po kantonima, dobiva se slijedea slika.

343.795

56.635

488.399 478.699339.513 267.412

89.012

499.075

115.626

287.878

496.830401.796

256.339227.473

82.095

419.030

82.069

39.95133.66241.187

UN

SK

O-S

AN

SK

IK

AN

TON

KA

NTO

N P

OS

AVS

KI

TUZL

AN

SK

IK

AN

TON

ZEN

IK

O-D

OB

OJS

KI

KA

NTO

N

BO

SA

NSK

O-

PO

DR

INJS

KI

KA

NTO

N

SR

EDN

JOB

OS

ANS

KI

KA

NTO

N

HER

CE

GO

VA

KO

-N

ER

ETV

AN

SKI

KA

NTO

N

ZAP

AD

NO

-H

ER

CE

GO

VA

KI

KA

NTO

N

KA

NTO

N S

AR

AJE

VO

HE

RC

EG

BO

SA

NS

KA

UP

AN

IJA

PROCJENA 2007POPIS 1991

Slika 1.1.3: Grafiki prikaz odnosa broja stanovnika popis 1991. procjena 2007.

Trenutno najnaseljeniji dijelovi Federacije BiH su centralni i sjeveroistoni dio teritorije, tanije Kanton Sarajevo sa oko 325 i Tuzlanski Kanton sa oko 185 stanovnika na km2, gdje na 15% povrine teritorije ivi oko 40% ukupnog stanovnitva Federacije BiH. Na drugim dijelovima teritorije situacija je relativno povoljna, izuzev Kantona 10 gdje na 19% ukupne teritorije Federacije BiH ivi samo 16,6 stanovnika na km2.



Raspored stanovnitva po naseljima je mogue prikazati samo za period 1991. godine, shodno rezultatima popisa5. Na slijedeoj slici se daje grafika interpretacija veliine naseljenih mjesta na prostoru Federacije BiH.

Slika 1.1.4: Broj stanovnika i veliina naselja po opinama (popis 1991.)

5 Procjene o broju stanovnika za period 1996.-2007. godine se od Federalnog zavoda za statistiku daju samo za opine

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE 1. OSNOVNE INFORMACIJE O PREDMETNOM PODRUJU 1.2. PRIRODNE KARAKTERISTIKE


Raspored broja stanovnika po vodnim, odnosno slivnim i podslivnim podrujima u Federaciji BiH dat je na slijedeim tabelama.

Predmetno podruje:

Broj stanovnika Popis 1991 g. Procjena 1997 g.

Podsliv Une sa Glinom i Koranom 364.597 302.488Podsliv Vrbasa 160.762 120.868Podsliv Bosne 1.544.386 1.341.727Podsliv Drine 63.410 57.526Neposredni sliv Save 144.988 135.557Ukupno Vodno podruje rijeke Save 2.278.143 1.958.166

Tabela 1.1.3: Prikaz stanovnitva Federacije BiH na Vodnom podruju rijeke Save

Predmetno podruje:

Broj stanovnika Popis 1991 g. Procjena 1997 g.

Sliv Neretve sa Trebinjicom 359.060 311.262Sliv Krke i Cetine 81.615 58.084Uk. Vodno podruje Jadranskog mora 440.675 369.346Sveukupno Federacija BiH 2.718.818 2.327.512

Tabela 1.1.4: Prikaz stanovnitva Federacije BiH na Vodnom podruju Jadranskog mora

1.2. Prirodne karakteristike

1.2.1. Opi pokazatelji Geoloka graa i petrografski sastav terena Federacije BiH je rezultat duge geoloke prolosti, to je rezultiralo stvaranjem magmatskih, sedimentnih i metamorfnih stijena, te mnogih orudnjenja. Reljef se razvijao tokom perioda paleozoika, mezozoika i kenozoika. Na karakteristike hidrografskog otjecanja znaajno utjee postojanje razvijenog karstnog podruja. Na hidroloke prilike bitan utjecaj imaju geomorfoloki i hidrogeoloki faktori, to se ilustrira slijedeim navodima: Poloaj barijera Dinarida, koji presijecaju vlana zrana strujanja sa Sredozemlja, izazivaju

njihovo podizanje, naglo hlaenje i nastanak padavina. Stoga su i najvee padavine na prostoru Bosne i Hercegovine i Federacije BiH ba u podnoju Dinarida;

Na takav sistem nastanaka padavina nadovezuje se poloaj prostiranja karsta, sa njegovim velikim podzemnim retenzionim hidrolokim potencijalima.

Na ovakvim osnovama, uz odgovarajui pogodan rubni kontakt sa hidrogeolokim izolatorima, nastaju sva izvorita znaajnih vodotoka, oba vodna podruja Federacije BiH. Sa istim geomorfolokim i oborinskim obiljejima, ali bez karsta, reim voda u Federaciji BiH, kao i u Bosni i Hercegovini u cjelini, bi bio znaajno nepovoljniji.

1.2.2. Litografske i tektonske karakteristike Podruje Federacije Bosne i Hercegovine smjeteno je u nekoliko razliitih paleogeografsko-strukturnih jedinica koje se razlikuju po svom sastavu, strukturi i genezi. U profilu jugozapad-



sjeveroistok, od Jadranskog mora do rijeke Save mogu se izdvojiti slijedee paleogeografsko-strukturne jedinice, prikazane na Slici 1.2.1.: Dinarska karbonatna platforma (Vanjski Dinaridi) - najveim dijelom sliv Jadranskog mora a

manjim rijeke Save; Bosanski fli podsliv rijeke Save; Paleozojsko-trijaske alohtone formacije koje manjim dijelom pripadaju slivu Jadrana a veim

slivu rijeke Save. Slivu Jadrana pripadaju jugozapadni dijelovi Zec planine, Bitovnje i Bjelanice (sliv rijeke Neretve). Slivu rijeke Save pripadaju paleozojski i trijaski tereni podruja Kljua, Sanskog Mosta, planine Vranice, Igmana i Bjelanice, ireg podruja Sarajeva i Gorada;

Ofiolitna zona koja obuhvata planine Ozren i Konjuh (tipini nekarstni teren u kome preovlauju bazine i ultrabazine stijene) podsliv Save;

Savsko-vardarska zona (Tuzlanski i Posavski kanton) podsliv Save; U okviru ovih paleogeografsko-strukturnih jedinica, izdvojene su post-orogene oligocenske,

neogenske i kvartarne formacije u kojima su formirana znaajna vodna tijela intergranularne poroznosti.

Legend

16

16-a

14

1718

14 - a

9

1110

87

56

99

9

9

Geological map of Bosnia and Herzegovina

11

11

18 18

18

18

10

10

10

10

10

8

8

8

8

8

8

8

7

7

7

7

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

15

14

14

13

13

13

23

21

1931

44

4

22

3

14

44

5

4

2 25

25

2525

25

2525

2

4 4

23

3

44

24

24

36

2412

12

12

12

1414

13-a13-a13-a13-a

2212

14-a

14-a

122299

4 4

1 12 23 3

12 1213-a 1314-a

1515

19 1920 2021 2122 2223 2324 2425 25

Allochthonus Paleozoic and Triassic complexes

Adriatic carbonate platform (External Dinarides)

Passive continental margin (Flysch Bosniaque)

Ophiolite zone

Active continental margin (Vardar zone)

Post-orogenic Oligocene, Neogene and Quarternary sediments

Metamorphyc Rocks: 1. Sedimentary Rocks: 2. , 3. ,4. , 5 , 6. , 7 ,Volcanic Rocks: Variscan=25 , Middle Triassic=23Plutonic Rocks: Middle Triassic=19. , 20. , 21.

8. , 11 , 13 , 14

10.

9 ), 18. Middle Jurassic- )

Sedimentary Rocks: 12. , 13 a , 14 a. Plutonic Rocks: 22. ), Volcanic Rocks: 24 )

15 ), 16. , 16 a. , 17.

Silurian, Devonian CarboniferousLate Permian . Early Triassic Middle Triassic . Late Triassic

. Rhyolite group . Basalt groupAlkali-feldspar syenite Gabbro group

Granodiorite-diorites group

Jurassic . Cretaceous . Paleocene . Eocene

Jurassic-Cretaceous

. Late Jurassic Late Cretaceous(melange Late Jurassic (ophiolite formations

Late Cretaceous . Paleocene EoceneEocene (granite group . Miocene (trachyte group

. Eocene-Oligocene (Promina Miocene intramountain fresh-water sedimentsMiocene South Pannonian Basin Pliocene Hazim Hrvatovi

4

4

6

4

0 64Km

Mostar

Sarajevo

Tuzla

BrkoBiha

Banjaluka

Livno

Neum

Travnik

Jablanica

B.Gradika

Zvornik

Bijeljina

Viegrad

Trebinje

Gorade

Sl.1.2.1: Pregledna geoloka karta Bosne i Hercegovine sa glavnim paleogeografsko-tektonskim jedinicama (Hrvatovi, 2000).



Legenda za sliku: Alohtoni paleozojsko-trijaski kompleksi Metamorfne stijene: 1. Silur(facija zelenih kriljaca), Sedimentne stijene: 2. Devon(krenjaci i dolomiti), 3. Karbon(klastini sedimenti), 4.Gornji perm(klastiti, evaporiti, krenjaci), 5. Donji trijas(klastiti i rjee krenjaci), 6.Srednji trijas(krenjaci, rjee dolomiti), 7. Gornji trijas(krenjaci i dolomiti). Vulkanske stijene: Variscijske (paleozoik)=25. Grupa riolita, Srednji trijas=23. Grupa bazalta Plutonske stijene: Srednji trijas=19. Alkalni sijeniti, 20. Grupa gabrova, 21. Grupa granodiorita-diorita. Dinarska karbonatna platforma 8. jura(krenjaci i dolomiti), 11. kreda(krenjaci), 13. paleocen(krenjaci), 14.eocen(fli), Bosanski fli (pasivna kontinentalna margina) 10. jursko-kredni flini sedimenti Ofiolitna zona 9. gornje-jurski i donjo-kredni ofiolitni melan(pjeari, glinci, alevroliti, ronaci, dijabazi, gabri, serpentiniti, krenjaci, konglomerati), 18.Srednjejurske-gornjojurske ofiolitne formacije (bazine i ultrabazine stijene) Savsko-vardarska zona (aktivna kontinentalna margina) Sedimentne stijene: 12. gornja kreda (fli-djelimino metamorfiran), 13.a. paleocen (krenjaci i klastiti), 14.a. eocen(fli) Plutonske stijene: 22. Eocen (grupa granita), Vulkanske stijene:24 miocen (grupa trahita) Post-orogeni oligocenski, neogenski i kvartarni sedimenti 15.eocen-oligocen(konglomerati i pjeari), 16.miocenski slatkovodni sedimenti sa naslagama uglja, 16.a. miocenski sedimenti junog Panonskog bazena (marinski sedimenti), 17. pliocen U narednom tekstu su opisane osnovne geoloke i tektonske karakteristike navedenih jedinica. Dinaridska karbonatna platforma Dinaridska karbonatna platforma - Vanjski Dinaridi,

obuhvata prostor sjeveroistono od obale Jadranskog mora, poznat pod imenom Visoki kr ili karstni Dinaridi. To je pojas duine preko 300 i irine 80-200 km (nakon tektonske redukcije). U ovom prostoru je bila karakteristina dugotrajna karbonatna sedimentacija (od srednjeg trijasa do srednjeg eocena, a u nekim dijelovima i od gornjeg perma) iji je rezultat stvaranje veoma debelih naslaga karbonatnih sedimenata u kojima su smjetena velika vodna tijela podzemne vode sa znaajnim vrelima, kao to su vrelo Bune, Bunice, Klokot, Klokun i mnoga druga. U okviru Dinaridske karbonatne platforme, formirano je vie tercijarnih paleodepresija, odnosno neogenih sedimentacionih bazena u kojima su u periodu oligocen-pont egzistirala slatkovodna jezera. Po facijelnom tipu i litolokim karakteristikama sedimenata nastalih u ovim bazenima (gline, pjeenjaci, bree, konglomerati, ugljevi i krenjaci), bitno se razlikuju od sklopa karbonatne platforme, ali po hidrogeolokoj funkciji, veliini i utjecaju na razvoj karstifikacionih procesa unutar karbonatne platforme, ovi bazeni predstavljaju njene znaajne elemente. Neogeni bazeni su tretirani kao posebna paleogeografsko-strukturna jedinica razvijena u irem prostoru BiH. U podruju Dinaridske karbonatne platforme to su slijedee jedinice: Cazinsko-bihaki, Drvarski, Glamoki, Kupreki, Livanjski, Duvanjski, Mostarski, Nevesinjski i Gataki bazen.

Bosanski fli (Blanchet, 1969.; Aubouin et al., 1970.), takoer poznat kao flina zona Sarajevo-

Banja Luka (Mojievi, 1975.), taloio se na padini i podnoju Jadransko-karbonatne platforme (Pami et. al., 1998.). U Bosanskom fliu, koji je debljine oko 3.000 m, mogu se izdvojiti dvije grupe formacija (Oluji, 1980.). U Legendi karte to su brojevi 7 i 8. Starija, Vranduka grupa, karakterizira se alterniranjem neflinih ejlova paraflinih i turbiditnih sekvencija koje su, uglavnom, izgraene od mikrita, arenita, ejlova, ponegdje interstratificiranih s radiolaritima kao rezultat pelagikih ingresija; ova je jedinica lijaske do berijaske starosti. Ova grupa formacija sadri obilan ofiolitni detritus, to indicira da je podruje njenog stvaranja bilo u podruju ispred obdukovanih ofiolita. Ova grupa formacija je izgraena od mijeanih karbonatno-silikatnih stijena. Mlaa, Ugarska grupa formacija, predstavlja pravi karbonatni fli koji je, uglavnom, izgraen od materijala sa karbonatne platforme Vanjskih Dinarida. Lee diskordantno preko grupe Vranduk.



Ova je jedinica albske do senonske starosti, a ponegdje sadri i donjopaleogenske mikrofosile, poznata je u literaturi kao Durmitorski fli.

U hidrogeolokom smislu, litoloki sastav ovih flinih formacija je odredio i njihovu hidrogeoloku funkciju, pa je kompleks jursko-krednog flia (Vranduka grupa) definiran kao hidrogeoloki kompleks sa vodonepropusnom funkcijom, bez akvifera, a kredni karbonatni fli (Ugarska grupa) kao hidrogeoloki kompleks sa mjeovitom poroznosti.

Alohtone paleozojsko-trijaske formacije remete pravilni zonalni raspored dinaridskih

paleogeografsko-strukturnih jedinica. Ove jedinice sadre, uglavnom, Paleozojske metasedimente i metavulkanite koji su pokriveni permskim sedimentima. Pored paleozojskih formacija, prisutno je obilje trijaskih krenjaka i dolomita uz podreenije sinhrone magmatske i klastine stijene.

Paleozojski i trijaski kompleksi predstavljeni su Sansko-unskim, Srednjobsanskim i Jugoistono-bosanskim alohtonim masama.

Podruje Federacije Bosne i Hercegovine zahvata male prostore poznatog paleozojskog Sansko-unskog podruja. To su tereni kod Sanskog Mosta, Sanice i Kljua i pripadaju karbonu, gornjem permu i donjem trijasu. Srednjobosanskim kriljavim gorjem (Vranica, Kruica, Radovan, Bitovnja, Zec i Berberua), u irem smislu, nazivamo planine, uglavnom, izgraene od kristalastih kriljaca. Najstarije tvorevine predstavljaju metamorfiti nastali preteno od sedimentnog kompleksa silurske i ordovicijske starosti. Kompleksi kriljaca, uglavnom, pripadaju faciji zelenih kriljaca niskog stepena metamorfizma, a manjim dijelom prelaznoj epidot-amfibolitskoj faciji. Izdvojeni su slijedei metamorfiti: kvarcno-sricitski, muskovitski, filitini, hloritski, otrelitski, amfibolski i grafitini kriljci; metapjeari, kvarciti, dolospariti mermerisani krenjaci i mermeri. Navedeni parametamorfiti najkarakteristiniji su na terenima Busovae, Fojnice, Viteza i Vranice. Meutim, mogu se izdvojiti i ograniena podruja karbonatne sedimentacije, izgraena od krenjaka, dolomita i mermera (Vranica) koja imaju karakter karstne sredine i u kojima je smjeteno vodno tijelo podzemne vode.

Oblast jugoistone Bosne zahvata podruje Foe, Gorada i Prae. Najstarije naslage, stariji paleozoik, otkrivene su izmeu Foe i Gorada gdje je ouvan hercinski pravac pruanja slojeva. Kod Ustikoline otkriveni su bankoviti krenjaci (Spasov i Filipovi, 1966. i Kulenovi 1977.) sa konodontima gornjeg silura (Ozarkodina, Panderodus).

Dinaridska ofiolitna zona pokriva najvei dio Unutranjih Dinarida, a izgraena je od slijedeih

jedinica (Pami, 1982.; Pami et al., 2002.): a) Radiolaritna formacija, srednje/gornjotrijaske do donjokredne starosti, predstavlja sloj-

na-sloj sekvencu izgraenu preteno od radiolarita i ejlova s podreenim mikritima i bazaltima. b) Gornjojurski olistostromski ofiolitni melan ili divlji fli (wildflysch), u starijoj

literaturi poznat kao dijabaz-rona formacija, ima debljinu veu od 1 km. Ova formacija predstavlja haotinu tvorevinu izgraenu od siltno-glinovitog matriksa sa fragmentima grauvaka, ofiolita i podreeno ronjaka, glinaca, kriljaca i egzotinih krenjaka koji su uglavnom trijaske starosti. Gornji dio melana je metamorfiran kao rezultat konduktivne toplote nastale obduciranjem vruih i mlaih ultramafitnih geolokih tijela. Ovaj metamorfizam je gornjojurske starosti.



c) Ultramafitni masivi su sauvani kao relikt okeanske kore koja pliva na debelom ofiolitnom melanu (dijelovi planina Konjuh, Ozren). Dijelovi ultramafita (lerzoliti i harzburgiti) su serpentinirani. Gornji dijelovi ofiolitnih sekvenci su bili erodirani kada se stvara kora raspadanja serpentinita obogaena kobaltom i niklom (podruje Gornjih ivinica). Preko kore raspadanja taloe se mlae sedimentne kontinentalne i marinske formacije.

d) Sedimentne formacije koje lee transgresivno preko ofiolita mogu se izdvojiti u dvije glavne formacije: Pogarska formacija (Jovanovi, 1957.) i platformni krenjaci kod Olova i na Vijencu kod Lukavca. Pogarska formacija je u donjim dijelovima predstavljena klastitima (konglomeratima, pjearima, breama) koji su nastali od detritusa iz jurske ofiolitne zone, ali sa karakteristinim paleozojskim crvenim granitima pronaenim u konglomeratima. Konkordantno preko ovih klastita (gornji dijelovi donje krede) lee gornjokredni rudistni krenjaci (podruje epa i Zavidovia).

Platformni tip krenjaka otkriven je kod Olova (podruje Stupanice i Vijenac kod Lukavca) i predstavlja fosiliferne gornjojurske do donjokrene plitkovodne krenjake koji predstavljaju poetak formiranja jedne manje, izolirane, karbonatne platforme koja u podlozi ima ofiolite.

Savsko-vardarska zona je prostor izmeu june Tisije i unutranjih Dinarida (Sjeverna Bosna),

koji je uglavnom pokriven neogenskim sedimentima Panonskog bazena. Pre-neogene formacije su sauvane na podruju Trebovca i Majevice. U Savsko-vardarskoj zoni su prisutne gornjokredne do paleogenske fline jedinice koje su intrudovane paleogenim granitoidima, zatim ofiolitne jedinice, tektonizirani melan i bimodalni vulkanizam.

Post-orogene oligocenske, neogenske i kvartarne formacije. U sadanjoj strukturi Dinarida

vanu ulogu imaju oligocensko-miocenske marinske do slatkovodne naslage nastale nakon finalnog strukturiranja Dinarida za vrijeme eocenske deformacione faze. U Bosni i Hercegovini ima preko 150 malih i velikih slatkovodnih bazena sa naslagama uglja, od ega su u Federaciji Bosne i Hercegovine najpoznatiji Sarajevsko-zeniki, Bugojanski, Kamengradski, Livanjski, Tuzlanski i Mostarski.

U okviru podruja Federacije Bosne i Hercegovine, u izdvojenim slatkovodnim neogenskim bazenima, izdvojene su naslage predstavljene laporovito-glinovitim sedimentima, rjee konglomeratima, pijeskovima, krenjacima i ugljevima koji se eksploatiraju. Najee, kao pokrovne naslage, u okviru ovih bazena konstatirani su plio-kvartarni pijeskovi i glinoviti pijeskovi sa podreeno ljunkovima.

1.2.2.1. Neogeni bazeni Federacije BiH U strukturi Dinarida znaajnu ulogu imaju neogenske marinske do slatkovodne naslage nastale nakon izdizanja Dinarida za vrijeme eocenske deformacione faze. U Bosni i Hercegovini ima veliki broj manjih ili veih slatkovodnih bazena sa naslagama uglja ili bez njih koji su rasprostranjeni na svim geotektonskim i paleogeografskim jedinicama i mogu se zonirati na: neogeni bazeni karbonatne platforme (Glamo, Livno, Sreviko p., Bijelo p., Duvanjsko polje,

Kupreko p., uiko p., Mostar, Biha, Drvar, Cazin i dr.), neogeni bazeni izmeu Srednjobosanskog kriljavog gorja i Dinaridske ofiolitske zone

(Sarajevsko-zeniki bazen, Bugojanski bazen, Sansko-kamengradski, i dr.), neogeni bazeni Unutranjih Dinarida, nastali izmeu Dinarske ofiolitske i zone Savsko-vardarske

zone (Tuzlanski b., Graanica, Banjaluki b. i dr.),



Posebno znaajni po niz funkcija hidrolokog i hidrogeolokog karaktera su sloeni sistemi Mostarskog blata, Hutova i Bukog blata.

Litofacijelne karakteristike ovih bazena su, zbog intenzivnih orogenih aktivnosti u tom periodu i ciklinih izmjena uvjeta sedimentacije, veoma raznovrsne ali generalno dominiraju klastiti svih tipova (gline, lapori, pijesci, konglomerati i dr.) sa karbonatnim sekvencama (krenjaci ) i izraenim fazama formiranja ugljenih naslaga. Svaki od ovih bazena bitno utjee na regionalne i lokalne hidrogeoloke odnose i dio su sistema cirkulacije podzemnih voda, a sa aspekta hidrogeolokog karaktera podloge na kojoj su formirani znaajno je razlikovati: neogeni bazeni na karbonatnoj karstificiranoj podlozi, neogeni bazeni na klastinoj vodonepropusnoj podlozi. U podruju karbonatne platforme, neogeni bazeni zauzimaju znaajna prostranstva u formi krakih polja i ovdje e se, zbog veliine i znaaja u formiranju sistema cirkulacije podzemnih voda, odnosno formiranju podzemnih vodnih tijela u podruju Dinaridske karbonatne platforme, naglasiti neke od njih na podruju Federacije BiH. Neogeni bazeni i vodonepropusne naslage koje ih tvore, zavisno od lokalnih geolokih prilika i hipsometrijskog poloaja, imaju razliitu ulogu unutar hidrogeolokog sklopa karstnih terena. Prvenstveno funkcioniraju kao djelimine (visee), lokalne ili potpune barijere kretanju podzemnih voda, usmjeravajui njihovo kretanje, i najee odreuju podzemne hidrogeoloke vododijelnice. Tako, npr., neogen Duvanjskog polja usmjerava vode na dvije strane: ka vrelima Rame i Sinjskom polju, dok neogen Livanjskog polja ini dugu barijeru, koja, ipak, ne zadrava sasvim vode iz zalea, itd. Na taj nain ove naslage, zajedno sa strukturno-tektonskim poremeajima i njihovim posljedicama, direktno utjeu na poloaj u prostoru i dubinu karstifikacije. Tim prije jer su mnogi bazeni znatne monosti: od 500 pa do 2.000 m. Vododijelnice izmeu slivova Cetine, Krke i Neretve, unutar jadranskog sliva, rezultat su sloenog djelovanja vie faktora, meu kojima znaajno mjesto zauzima prostorni poloaj stijenskih masa sa funkcijom hidrogeolokog kompleksa, kakvim se mogu smatrati jezerski sedimenti neogena u cjelini, odnosno promina naslage razvijene u tom podruju. Na svom putu prema najniem erozionom bazisu, dio podzemnih voda vie puta nailazi na prepreke od neogenih sedimenata, pojavljuje se na njihovoj povrini i tee preko (a djelimino i kroz) njih, da bi, na suprotnom kraju polja, ponovo uao u podzemlje i nastavio tei prema nioj stepenici. Utvreno je pet horizonata na kojima podzemne vode izlaze na povrinu i to: Kupreko polje (1.117 do 1.160 mnm), uiko polje (cca 915 mnm), Glamoko i Duvanjsko polje (oko 860 mnm), Livanjsko polje i Buko blato (oko 700 mnm), te Sinjsko polje (oko 300 mnm). Utvrena su dva generalna pravca cirkulacije podzemnih voda: zapadni krak, sa kaskadama Glamoko Livanjsko Sinjsko polje i istoni, markantniji smjer koji se odvija preko Kuprekog, uikog, Duvanjskog i Bukog na Sinjsko polje. 1.2.2.2. Glavne navlane strukture Dinarida Zanemarujui lokalne tektonske sloenosti, vidi se da sve velike paleogeografske i strukturne jedinice lee navuene jedna preko druge, s Vanjskim Dinaridima na dnu i Savsko-vardarskom zonom na vrhu. Te velike navlano-borane strukture Dinarida deformirane su od gornje jure do eocenske deformacione faze. Imajui u vidu ovu injenicu, glavne navlane strukture Dinarida (sl.4.3.) mogu se podijeliti u tri osnovne grupe (koje generalno predstavljaju i paleogeografske jedinice Dinarida):



Navlake proizale kretanjem Dinaridske karbonatne platforme, koje se karakteriziraju relativno jednostavnom geometrijom i umjerenom duinom kretanja (Karstna i Una-Glamo-Drenica-Gacko navlaka),

SARAJEVO

MOSTAR

BIHA

BANJALUKA

TUZLA

DUBROVNIK

LEGENDA

Savsko-vardarska navlaka

Ofiolitska navlaka

Durmitorska navlaka

Navlaka bosanskog fli a

Tektonski blok Srednjebosanskog kriljavog gorja

Krska navlaka

Navlaka Glamo Dre nica-Gacko-

Sansko-unska navlaka

Golijska navlaka

Radu ak navlaka

1

2

3

4

5

6

7

1. Unski rasjed 2. Banjalu ki rasjed 3. Spre ansko-kozara ki rasjed 4. Drinski rasjed 5. Sarajevski rasjed6. Neretvanski rasjed7. Trebinjski rasjed

0 100 km

8. Busova;ki rasjed9. Vrbaski rasjed

Slika 1.2.2: Glavne strukture Dinarida Bosne i Hercegovine Navlake proizale kretanjem dinarskog dijela Tetisa, koje se karakteriziraju kompleksnom geometrijom i znaajnom duinom transporta (Bosanskog flia, Ofiolitna i Savsko-vardarska). Navlake proizale kretanjem paleozojsko-trijaskih jedinica, koje se, takoer, karakteriziraju kompleksnom geometrijom i duinom kretanja i preko sto kilometara (Durmitorska, Golijska, Sansko-Unska, Kljuko-Raduka). eoni dijelovi ovih navlanih struktura mogu se pratiti stotine kilometara. Svaka od ovih navlanih strukturnih (navlake prvog reda) jedinica su interno ubrane, izrasjedane i podijeljene u navlake drugog reda, koje se mogu pratiti na duini i do 50 km. Glavne rasjedne strukture Dinarida. U jasno izraenoj navlanoj grai Dinarida, mogu se

izdvojiti slijedei rasjedi: dubinski rasjedi, postkolizioni horizontalni i normalni rasjedi - rasjedi prvog reda (neotektonski aktivni rasjedi), gravitacioni i reversni rasjedi drugog reda. Izdvojeni dubinski rasjedi sijeku cijelu Zemljinu koru ili njene velike dijelove. Glavni pravac pruanja ovih rasjeda je sjeverozapad-jugoistok, dok su izdvojeni i rasjedi pravca pruanja sjeveroistok-jugozapad i oni vjerovatno predstavljaju granice magnetnih anomalija. Lokacije i dugotrajna aktivnost dubinskih rasjeda imale su znaajnu ulogu u oblikovanju geologije. Oigledno



je da oni imaju vezu izmeu geotektonskih jedinica, magmatizma i metalogenije, geotermalne energije, nalazita plina i nafte, a naroito su znaajni za seizmiku aktivnost podruja Bosne i Hercegovine. Dubinski rasjedi imaju priblino vertikalni poloaj, a njihovo pruanje je saglasno sa pruanjem geotektonskih jedinica i neotektonskih zona. Povrinska geologija i recentna seizmika aktivnost ukazuje na njihovu izraenu neotektonsku aktivnost.

1.2.3. Stanje uma Ukupni umski fond na podruju Federacije BiH ima prirodnu strukturu, iako su u periodu od 1970. do 1995. godine umski resursi znatno degradirani. Prirodna struktura umskog fonda, strunim i brinim upravljanjem, bit e osigurana i u budunost, dok e prirodno podmlaivanje poticati a dugotrajnost upravljanja unapreivati, bioloku razliitost to e sveukupno unaprijediti opekorisne i polivalentne funkcije ume. umski resursi, radi iznimno dugog reprodukcionog perioda, kao i, s druge strane, visokog nacionalnog interesa za ovu privrednu granu, zahtijevaju posebnu panju. U aktuelnom kontekstu ivljenja poveani su zahtjevi za koritenjem polivalentnih funkcija i to naroito kroz izdvajanje: zatienih uma, zatitnih uma i uma s posebnom namjenom. Zatiene ume predstavljaju prostore posebne namjene u smislu ouvanja sjemenskih sastojaka i praenja ekosistema. Zatitne ume imaju poseban znaaj i ulogu u zatiti izvorita, posebno izvorita pitke vode i vodotoka, konzervaciji povrinskih voda, zatiti od incidentnih oneienja, zatiti od negativnih utjecaja povrinske erozije tla uzrokovane oborinskim vodama, sprjeavanju pojave klizita itd. ume s posebnom namjenom predstavljaju polazne elemente za uspostavljanje prirodnih rezervata, nacionalnih parkova, spomenika prirode i zatienih pejzaa. Da bi se ukazalo na znaaj navedenih funkcija uma, u narednoj tabeli se daje pregled struktura uma i umskog zemljinog prostora u Federaciji BiH.

ira kategorija uma i umskog zemljinog prostora

Povrine (ha)

Povrine u procentima (%)

Visoke ume s prirodnom obnovom 514.244 40,1 Visoke degradirane ume 16.912 1,3 umske kulture s procijenjenom drvnom masom 51.251 4,0 umske kulture bez procijenjene drvne mase 13.217 1,0 UKUPNO VISOKE UME 595.624 46,4 Izdanake ume 252.703 19,7 UKUPNO OBRASLO UMSKO ZEMLJITE 848.327 66,1 Goleti sposobne za poumljavanje 185.803 14,5 Goleti nesposobne za poumljavanje 121.468 9,5 UKUPNO NEOBRASLO UMSKO ZEMLJITE 307.361 24,0 UKUPNO ZA UPRAVLJANJE 1.155.598 90,1 Minirane povrine (sve kategorije) 127.129 9,9

SVEUKUPNO (nesporno): 1.282.727 100,0 Tabela 1.2.1.: Tabela zastupljenosti umskih resursa na prostoru Federacije BiH



1.2.3.1. Upravljanje umama u kontekstu zatite voda Na povrinske i podzemne vode, kao prirodni resurs, u znaajnoj mjeri imaju utjecaja umsko-privredne mjere. Naprimjer, naini sjee utjeu na sadraje i dinamiku vode u povrinskim i dubljim dijelovima pedosfere. U ravnim zonama, koje su naprimjer karakteristine za neposredni sliv Save, mogue su pojave vodolenosti ili pojave vikova vode u zonama poljoprivredne proizvodnje. U istim zonama, i sa istim tlima u kojima je zastupljena odgovarajua umska vegetacija, ne javljaju se vodolenosti. Za dinamiku voda karakteristino je to da redovna ophodnja-prorjeivanje, utjeu na poveanja rezervi vode u tlu, a kronje svojom povrinom tite tlo od prekomjernog zagrijavanja i isparavanja voda. Jedna od najvanijih ekolokih funkcija ume je zatita voda. Prema Zakonu o umama Federacije BiH6, dio 5 u lanovima 38., 39., 40. i 42., govori se o umama s posebnim reimom upravljanja. Prema ovom Zakonu, u ume s posebnim nainom upravljanja spadaju: zatitne ume, ume s posebnom namjenom i ume kra. U neposrednom slivu rijeke Save znaajan zagaiva voda je poljoprivreda (mineralna hraniva, zatitna sredstava - herbicidi i pesticidi, organske komponente, ostaci goriva i maziva itd.), imajui u vidu da je ovo dominantno poljoprivredno podruje. Radi opasnosti od oneienja voda, znaajna je uloga umske vegetacije i tla, posebno njegovih pufernih svojstava. Integralnim djelovanjima ovih dvaju faktora ublaavaju se ili sprjeavaju negativni utjecaji na povrinske i podzemne vode. Posebno je vana uloga umskih sistema koji svojim metabolikim funkcijama korjenovog sistema i nadzemnih, a posebno zelenih dijelova (lisna povrina ima ulogu ublaivaa i absorbenta nepovoljnih utjecaja), vre posrednu zatitu od zagaenja koja mogu biti rastvorena ili suspendirana u oborinskim vodama. U neposrednom slivu rijeke Save dominiraju listopadne ume, pa su efekti zatite voda tokom vegetacione sezone puno izraeniji. Pored ovakve funkcije, umski sistemi su znaajan regulator vodnog reima i ujednaavanja visokih nivoa podzemnih voda. U dijelovima gdje su ume zamijenjene poljoprivrednim prostorom, stalno se javljaju problemi vikova podzemnih voda i njihovih visokih nivoa, to uzrokuje potrebu za izgradnjom odvodnih sistema. U zonama podsliva Une sa Koranom i Glinom zastupljeni su preteno trijaski karstni tereni sa znaajno zastupljenim kavernoznim i pukotinskim vodonosnicima, te je u ovim dijelovima iznimno vana zatitna uloga uma od procesa dubinske erozije tla i zamuenja izvorskih voda nakon obilnih oborina. Efekt zatite podzemnih vodonosnika od zamuenja, uzrokovanih dubinskom erozijom tla kroz pukotinske sisteme, a koji osiguravaju zastupljene ume u ovom podslivu, iznimno je vaan jer se u ovoj zoni podsliva nalaze karstni izvori znaajne izdanosti. Pored ove uloge, vana je uloga ume u izjednaavanju i ublaavanju vrnih protjecaja i ujednaavanju vodnog reima. Na prostorima bez umske vegetacije prisutne su velike oscilacije u dinamici vode zbog visokih temperaturnih kolebanja. U dijelu podsliva prisutni su podzemni vodonosnici meuzrnske poroznosti, pa i u ovim prostorima umska vegetacija ima znaajnu ulogu u procesima izjednaavanja brzina povrinskog otjecaja i perkolacije oborinskih voda. Posebno je vana uloga visokih mjeovitih uma u zatiti od poetaka erozije i zatiti od intenzivnih erozionih procesa. Kalkulacije o negativnim utjecajima umskih sistema na dinamiku vode, posebno u karstnim regionima, nisu u skladu s ciljevima dugoronog odrivog upravljanja vodnim resursima. U zonama podsliva Vrbasa, visoke mjeovite ume imaju odluujuu zatitnu ulogu povrinskih i podzemnih vodonosnika. Ovo se posebno odnosi na zatitnu ulogu prostora koji su dolomitnog 6 Sl. novine FBiH br:20/02



karaktera i prostora koji predstavljaju kontaktne zone magmatskih masiva i karbonatnih trijaskih masiva. U ovim zonama su relativno plitke podzemne vode, pa umski sistemi visokih mjeovitih uma vre zatitu od zagaenja suspendiranim materijama izvorskih voda, koje bi moglo biti uzrokovano dubinskom erozijom i pronosima fizikih i hemijskih zagaenja. Na ovaj nain, osigurava se i odrava stalan kvalitet podzemnih voda, a veina eventualnih zagaenja koja moe biti sadrana u oborinskim vodama bude zadrana na nadzemnim dijelovima i na taj nain se ublaavaju utjecaji incidentnih zagaenja. U daljnjem procesu ublaavanja negativnih utjecaja, u procesima dezintegracije organskih komponenti, tlo preuzima znaajnu ulogu, vezujui u stabilne forme eventualne zagaivae. U niim dijelovima podsliva Vrbasa, preteno su zastupljene listopadne ume, ija se uloga zatitnog faktora od zagaenja znaajno poveava tokom vegetacione sezone, a trajno je prisutna znaajna uloga u zatiti nagnutih pozicija od erozionih procesa uzrokovanih vodom. Srednjobosansko podruje, koje predstavlja podsliv Bosne, vrlo je osjetljivo na erozione procese pa sve vrste zastupljenih umskih sistema, u ovom smislu, imaju vanu ulogu. Posebno je vaan aspekt za najnie i brdske dijelove podsliva. Vana je uloga preteno listopadnih uma u ovom dijelu podsliva, i to u zonama klizita. Ove ume svojim mehanizmima poboljavaju procese stabilizacije terena ili doprino

Documents

Upravljanje vodama