USTAVNA ISTORIJA SRBIJEUSTAVNA ISTORIJA SRBIJE

U najdužem razdoblju svog razvoja čovečanstvo je živelo u neustavnim režimima

U Srbiji je borba za ustavnost započela 1804. god.

Prvi srpski ustanak 1804-1813

Drugi srpski ustanak 1815

Ustavni akt 1808

Prvi od dva akta kojima je delimično za vreme Prvog srpskog ustanka normirana ustavna materija

Starešine i vožd imali suprostavljene stavove

Karađorđe 14. decembra obnarodovao akt kojim je regulisan njegov status i odnos sa ’’Sovjetom narodnim’’

Kratak akt, ima dva dela

Ustavni akt 1811

Januara 1811. g. u Beogradu na skupštini starešina detaljno regulisan status ’’vrhovnog gospodara’’, Praviteljstvujuščeg Sovjeta i drugih vlasti u zemlji

Karađorđe reorganizovao Praviteljstvujušči Sovjet, tako što je od 12 članova Sovjeta njih šest imenovao za popečitelje, dok su ostali sačinjavali ’’veliki vilajetski sud’’, na čelu sa popečiteljem pravde.

Sovjet je ovime dobio zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, ali je u stvari bio oruđe Karađorđa. Primenjivao se do propasti ustanka, oktobra 1813.

SRETENJSKI USTAV

Prvi srpski ustav donet 15. februara 1835. g. u Kragujevcu, posle Miletine bune

Dimitrije Davidović bio je pisac ustava

Ustav ima ukupno 142 člana, raspoređena u 14 glava

I. Dostoinstvo i prostor Serbie

II. Boja i grb Serbie

III. Vlasti srbske

IV. O zakonodavstvu i načinu, kako ga valja voditi, voobšte

V. O Knjazu Srbskom

VI. O Državnom Sovjetu

VII. Vlast sudejska

VIII. O Narodnoj skupštini

IX. O crkvi

X. O finansiji

XI. Obštenarodna prava Srbina

XII. Prava činovnika

XIII. Promjene i dodatci k Ustavu Knjažestva Serbije

XIV. Zaključenije

Ustav je pisan predvukovskim pismom, uz upotrebu

ijekavice, sa mnogo arhaičnih reči, ali i pod očiglednim uticajem ruske terminologije.

Ustavom je bilo predviđeno postojanje tri vlasti, zakonodavne, izvršne i sudske, a prve dve su zajedno poverene knjazu i Državnom sovjetu. Broj članova Državnog sovjeta nije bio ustavom određen, to je spadalo u nadležnost knjaževa.

Narodna skupština, koju je trebalo da sačinjava sto članova, nije dobila zakonodavnu ulogu u pravom smislu.

Srbija je po Sretenjskom ustavu bila ustavna

monarhija, ali ne parlamentarnog tipa, i ne sa jasno izvršenom podelom vlasti.

Značajna karakteristika ovog ustava je širok katalog ’’obštenarodnih prava Srbina’’. To nije , međutim, bio slučaj sa političkim pravima

U suštini, Sretenjski ustav je bio oktroisan, ali je njime bio regulisan način i postupak njegovog menjanja

Turska, Rusija i Austrija bile protiv donošenja samog ustava, izvršile pritisak na Miloša i on je prihvatio suspendovanje ustava već 17. marta 1835.g.

II.II.TTURSKI USTAVURSKI USTAV

Hatišerifi- naziv za sultanove akte kojima je

proznavao određeni stepen srpske autonomije i uređivao neka ustavno-pravna pitanja

Hatišerif od 1829. god.- sultan dao Srbiji autonomiju u unutrašnjoj upravi- Miloš priznat za kneza i vladaće uz pomoč skupštine

starešina- Srbima priznata sloboda veroispovesti- Srbima se priznaje pravo da osnuju svoje oružane

snage, sudove, skole, štampariju...- Turci da se isele iz Srbije- Obećano Srbiji vraćanje šest nahija

Hatišerif od 1830. god.

-proglašen 30. novembra u Beogradu, na Vračaru

-njime su potvrđene i dopunjene odredbe iz prethodnog

hatišerifa

-Milošu posebnim beretom priznato nasledno kneževsko dostojanstvo

-Miloš dobio znatna ovlašćenja u vršenju sve tri vlasti

-ustanovljen Sovjet sa doživotnim članovima

-primena hatišerifa u praksi bila otežana

Hatišerif iz 1833. god.

-nazivan ’’dopolnitelnim’’ ili ’’tolkovatelnim’’

-njime konačno pripojeno šest nahija Srbiji

-ojačana unutrašnja autonomija Srbije

-Miloš preduzeo mere u cilju napretka države, ali nije pokazivao spremnost za bilo kakvu deobu vlasti sa strarešinama

Hatišerif od 1838. god.-Turski ustav

-drugi po redu srpski ustav

-u periodu od 1835.-1838.g. pripremljeno više kompletnih nacrta ustava ili osnovnih načela

-Miloš prihvata ideju da novi ustav bude donet u saradnji sa Portom

-Ustav predstavlja odustajanje od samostalnog vršenja ustavotvorne vlasti i korak nazad u odnosu na Sretenjski ustav

-po formi se razlikuje od ostalih srpskih ustava, 66 čl.

- Ima karakter organskog akta jer uređuje status,

ovlašćenja i obaveze pojedinih organa vlasti

- Najbitnije je ustavno regulisanje dve materije: vrhovnih organa vlasti (knjaza, Sovjeta i popečitelja) na jednoj strani, i sudova, okružnih načelnika i činovnika na drugoj strani

- Sovjet ima ulogu zakonodavnog činioca- Knjaz bira predsednika i 16 članova Sovjeta, ali nije

mogao da ih zbaci sa funkcije dok pred Portom ne dokaže njihovu krivicu

- Ustav predviđa postojanje četiri popečitelja

- Uvedena trostepena sudska organizacija, sa Apelacionim sudom na vrhu

- Sudije Okružnih sudova i Apelacionog suda uživale stalnost

- Činovnike postavljao knjaz svojim ukazom

- Regulisan status i ovlašćenja okružnih načelnika

- Ustav proklamuje i izvesna prava građana

- 1839.g. Miloš abdicirao i napustio Srbiju

- Turski ustav formalno važio do 1869.g.

- Ubrzo po njegovom donošenju donet Ukaz o Narodnoj skupštini marta 1839. i Zakon o ustrojeniju Sovjeta u aprilu 1839.g.

III. III. USTAV IZ 1869.g.USTAV IZ 1869.g.

NAMESNINAMESNIČKI USTAVČKI USTAV

Donet za vreme maloletstva novoizabranog kneza

Milana Obrenovića, i namesnika: Milivoja Blaznavca, Jovana Ristića i Jovana Gavrilovića

U cilju pripreme ustava obrazovana komisija od 76 članova na čelu sa predsednikom vlade- Svetonikoljski odbor

Prvi predlog za izradu ustava odbijen, ali je ubrzo pripremljen novi po idejama Jovana Ristića

28. maja 1869.g održani izbori za Veliku narodnu skupštinu, koja se okupila 12. juna da bi, posle višednevne rasprave, 29. juna 1869. usvojila ustav

Namesnički ustav je prvi srpski ustav moderno

koncipiran i pravno-tehnički uređen po savremenim evropskim standardima

Ustav ima 133 člana raspoređenih u deset rimskim brojevima označenih celina:

I. O državnoj oblasti, Knjazu, nasledstvu prestola i namesništvu Knjaževskog dostojanstva;

II. O pravima i dužnostima građana u opšte;

III. O narodnom Predstavništvu;

IV. Državni savet

V. O državnom imanju, o knjaževom imanju i knjaževoj civil-listi;

VI. O državnoj službi;

VII. O sudovima;

VIII. O crkvama, školama i blagodetnim zavodima;

IX. O opštinama i pravnim licima;

X. Opšta opredelenja.

Nenumerisana su dva poslednja dela: Zaključenje i Prelazno naređenje.

◦Prvi ustav pisan ekavicom, Vukovim pravopisom, uz retku upotrebu arhaizama, sa stručnim terminima

U pogledu organizacije vlasti, ustav donosi promene.

Državni savet dobija drugačiju ulogu. Okončava se njegova zakonodavna funkcija. Njegovo učešće u zakonodavnom radu svodi se na obavezu da na poziv Vlade ,,izrađuje i ispituje zakonske i administrativne projekte’’. Pri tom ima savetodavni karakter

Njegova ovlašćenja su veća u upravnoj i finansiskoj materiji. Državni savet postaje upravni sud

Ustavom sprovedena podela vlasti između Knjaza, Narodne skupštine i nezavisnih sudova.

Narodna skupština prvi put postaje zakonodavno organ u pravom smislu, ali uz određena ograničenja. Mešovitog je sastava.

Po ustavu se skupšina sastajala svake godine u redovnom zasedanju. Knjaz je, međutim, mogao odložiti skupštinu najduže na 6 meseci, ali i da je raspusti uz obavezu raspisivanja novih izbora u roku od 4 meseca i njeno sazivanje u roku od naredna 2 meseca.

Skupština nije bila ravnopravna sa knjazom u vršenju zakonodavne vlasti.

Ustavom nije u Srbiji uveden parlamentarni sistem

Pored Narodne skup[tine, predviđeno postojanje i Velike narodne skupštine, četiri puta brojnije

Ustavom pored ličnih prava garantovana i neka politička prava.

Značajno što ustavom nije proklamovana lokalna smouprava, već su opštine samo postale ,,samostalne u svojoj upravi, shodno propisima zakona’’

Za promenu ustava predviđen složen postupak

Ustav iz 1869.g usvojila Velika narodna skupština, ali je stupio na snagu tek pošto su ga potpisali namesnici.

Donošenju ovog ustava nije se protivila ni Porta, ni velike sile

Namesnički ustav važio do donošenja Ustava iz 1888., ali i u periodu od 1894-1901, pošto je državnim udarom kralja Aleksandra 9. maja 1894, kojim je suspendovao Ustav iz 1888. on vraćen na snagu.

IV.IV.USTAV IZ 1888. g.USTAV IZ 1888. g.

,,RADIKALSKI USTAV’’,,RADIKALSKI USTAV’’

Često nazivan i ,,Radikalskim’’ ustavom

Rad na promeni ustava započet oktobra 1888.g

Kralj Milan svoje shvatanje ustava izrazio kao ,,dvostrani ugovor između kralja i naroda’’

Izbori za Veliku narodnu skupštinu održeli se 4. decembra 1888.g. Na sednici od 18. decembra izabran je ustavotvorno organ od 43 člana. Ustav u celini usvojen je 22. decembra, sa 498 glasova za, 75 protiv i 3 uzdržana

Ustav iz 1888. je prvi ustav donet posle sticanja nezavisnosti Srbije.

U izradi nacrta uticale su tri tadašnje stranke: napredna, radikalna i liberalna

Najduži ustav od svih srpskih ustava, ima 204 člana.

Ima i najviše delova, 15, i posebna Prelazna naređenja

I. Oblik vladavine, državna vera i državna oblast;

II. Ustavna prava srpskih građana;

III. Državne vlasti;

IV. Kralj;

V. Narodno predstavništvo;

VI. Ministri;

VII. Državni savet;

VIII. Sudska vlast;

IX. Okruzi, srezovi i opštine;

X. Državne finansije, državna ekonomija i državno imanje;

XI. Glavna kontrola;

XII. Državna služba;

XIII. Crkva, škola i dobrotvorni zavodi;

XIV. Vojska;

XV. Izmene u Ustavu

Na kraju nenumerisana, Prelazna naređenja

Katalog prava građana utvrđen je na način neprevaziđen u srpskoj ustavnoj istoriji

Ustavom je, bez izričite odredbe uvedeno načelo podele vlasti

Kralj je ,, poglavar države’’ i ,,ima sva prava državne vlasti’’

Narodnoj skupštini je posvećeno centralno mesto sa

56 članova

Mandat narodne skupštine traje tri godine, izbori su neposredni, uz primenu sistema srazmernog predstavnistva, a glasanje je tajno

Aktivno i pasivno biračko pravo nemaju oficiri i vojnici, a pasivnog biračkog prava lišeni su policijski činovnici, a ostali činovnici, ako bi bili izabrani, morali bi napustiti državnu službu

,,Kvalifikovani poslanici’’

Skupština se sastajala 1. novembra svake godine, a

redovni saziv ne može trajati manje od 6 nedelja

Po prvi put skupština dobila pravo da sama, tajnim glasanjem, bira svoje predstavništvo

Pravo Narodne skupštine na formalnu zakonodavnu inicijativu

Nikakav porez se ne može ustanoviti bez njenog odobrenja

Skuština odobrava svake godine državni budžet

Ministarski savet se nalazi na vrhu državne službe i

stoji neposredno ispod kralja

Ministri za svoja ,,službena dela’’ odgovaraju kralju i Narodnoj skupštini

Poslanici imaju pravo pitanja i interpelacije

Državni savet zadržao svoje mesto u sistemu najviših državnih organa

Sudski sistem čine prvostepeni, apelacioni i Kasacioni sud

Postoje tri kategorije teritorijalnih jedinica: okruzi,

srezovi i opštine

Glavna kontrola vrši pregled državnih računa

Ustavom je predviđen i postupak izmene i dopune Ustava

Vlada mišljenje da je to najbolji srpski ustav

V.V.UUSTAV IZ 1901.gSTAV IZ 1901.g

,,OKTROISANI USTAV’’,,OKTROISANI USTAV’’

Kralj Aleksandar aprila 1901.g proglasio ustav

jednostranim aktom

Ovaj ustav se velikim delom oslanja na nacrt ustava koji je 1896.g pripremio Stojan Novaković

Ustav ima 107 članova podeljenih u 14 delova označenih rimskim brojevima

I. Oblik vladavine, državna vera i državna oblast;

II. Kralj;

III. Ustavna prava srpskih građana;

IV. Narodno predstavništvo;

V. Ministri;

VI. Državni savet;

VII. Sudska vlast;

VIII. Državne finansije;

IX. Glavna kontrola;

X. Opštine;

XI. Veroispovedi;

XII. Dobrotvorni zavodi;

XIII. Vojska;

XIV. Zaključak.

Kralj zadržava položaj koji je imao po Ustavu iz 1888.

Ustavom je regulisano pravo nasleđivanja i određivanje namesništva, a novinu predstavlja odredba o pravu ženskih kraljevih potomaka na presto, ukoliko nema muških, kao i regulisanje slučaja da ako kralj po smrti ne ostavi potomstvo, a kraljica je u blagoslovenom stanju, vlast do njenog porođaja privremeno vrši namesništvo.

Katalog prava građana je manje-više isti kao u prethodnom ustavu, ali bez garancija u pogledu političkih prava

Narodno predstavništvo je prvi put dvodomnoIzbori se održavaju svake četvrte godine 21. maja,

izbori su neposredni, a glasanje tajno. 130 poslanikaPropisani uslovi za vršenje aktivnog i pasivnog

biračkog prava

U svakom okrugu mora biti po jedan fakultetski obrazovan kandidat

Mandat izabranih poslanika i senatora verifikuje Kasacioni sud

Senat ima tri vrste članova: po položaju (prestolonaslednik ako je punoletan, arhiepiskop beogradski i episkop niški), 30 članova koje

doživotno imenuje kralj i 18 izabranih senatora.

Oba doma sastaju se svake godine najdalje do 1. oktobra

Ministri stoje na vrhu državne uprave

I dalje postoji Državni savet, s tim što njegovih 15 članova kralj imenuje između članova Senata, koje je prethodno sam imenovao

Priklamuje se nezavisnost sudova

Od jedinica lokalne samouprave pominju se samo

opštine

Za izmene ustava nadležno je Narodno predstavništvo

25. marta 1903. kralj Aleksandar izvršio državni udar i suspendovao ustav na kratko vreme, a potom ga ponovo vratio na snagu

VI.VI.USTAV IZ 1903. gUSTAV IZ 1903. g

Poslednji ustav Srbije donet pre njenog uključenja u

Kraljevinu SHS 1918.g

Ustav je usvojilo Narodno predstavništvo koje je kralj Aleksandar bio raspustio 25. marta 1903.

Ustav stupio na snagu 5. juna 1903. g

Prvi ustav usvojen bez učešća vladara u postupku donošenja i bez njegove formalne potvrde

Ima potpuno istu strukturu kao i Ustav iz 1888. g. Svaki pojedini član u oba ustava normira ista pitanja, uz neke izmene i dopune

U delu o pravima građana uneta je odredba u čl. 51,

dopuna, prema kojoj je zabranjeno davanje abolicije kod nepolitičkih krivaca

Deo o kralju je pretrpeo promene neophodne usled promene dinastije na prestolu

Najveće promene su u delu o Narodnom predstavništvu. Biračko pravo prošireno, povlašćivanje kandidatske liste koja na izborima u jednom okrugu dobije najveći broj glasova, kvalifikovani poslanici

Mandat Narodne skupštine proširen sa 3 na 4 godineU Velikoj narodnoj skupštini moraju da budu

zastupljeni kvalifikovani poslanici

U delu o ministrima dopuna je takva da kralj ne

može osuđenom ministru ni oprostiti niti smanjiti kaznu bez pristanka Narodne skupštine

Izostavljeno određšivanje broja okruga od 15

Ovaj ustav doprineo razvoju Srbije kao ustavne parlamentarne monarhije, sa pravim političkim pluralizmom i odgovornom vladom.

USTAVNOST U PRVOJ USTAVNOST U PRVOJ JUGOSLOVENSKOJ JUGOSLOVENSKOJ

DRDRŽAVIŽAVI

VII.VII.NASTANAK PRVE NASTANAK PRVE JUGOSLOVENSKE JUGOSLOVENSKE

DRŽAVEDRŽAVE

Ujedinjenjem južnoslovenskih naroda kraljevina Srbija gubi vlastitu državnost i postaje deo jugoslovenske države

1918.-1941. - unitarna država1943.-1992. – federalna država1992.-2003. – dvojna federacija2003.-2006. – realna unija Srbija i Crna Gora2006. – Srbija nezavisna država

Niška deklaracija (,,Uverena u rešenost celoga

srpskog naroda da istraje u svetoj borbi za odbranu svoga ognjišta i svoje slobode, Vlada Kraljevine smatra kao svoj najglavniji i u ovim sudbonosnim trenucima jedini zadatak da obezbedi uspešan svršetak ovog velikog vojevanja, koje je, u trenutku kad je započeto, postalo ujedno borbom za oslobođenje i ujedinjenje sve naše neslobodne braće Srba, Hrvata i Slovenaca’’)

Obrazovenje Jugoslovenskog odbora u Londonu

Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje

Krfska deklaracija- sporazum zaključen između

Jugoslovenskog odbora, koji je predstavljao austrougarske Jugoslovene, i srpske vlade, kao predstavnika srpske države, koji je 20. jula postignut na Krfu.

Taj sporazum je saglasna izjava volje o obrazovanju drzave Srba, Hrvata i Slovenaca s jedinstvenom teritorijom i jedinstvenim državljanstvom.

Krfska deklaracija nije bila pravno obavezujući akt

Njen značaj je prvenstveno moralni i politički

Ženevski sporazum- akt donet na konferenciji održanoj 6.-9. novembra u Ženevi, na kojoj su učestvovali predstavnici vlade Kraljevine Srbije i skupštinskih političkih grupa, predstavnici Narodnog veća u Zagrebu, kao i predstavnici Jugoslovenskog odbora u Londonu.

Učesnici konferencije u zajedničkoj deklaraciji ,,jednodušno, svečano i pred celim svetom’’ konstatuju ,,ujedinjenje u državu Srba, Hrvata i Slovenaca’’

Do konačnog ustavnog uređenja nove države, državni poslovi bi se obavljali na sledeći način:

1. Do donošenja ustava zajedničke države postoje i deluju Vlada Kraljevine Srbije i Narodno veće u Zagrebu;

2. Obrazuje se privremena vlada za spoljnu politiku, vojsku, pomorstvo i za pripremanje osnivanja i rada ustavotvorne skupštine;

3. Ta privremena zajednička vlada sastoji se od šest članova

4. Ustav zajedničke države donela bi Velika skupština ujedinjenih Srba, Hrvata i Slovenaca

24.11. 1918.g. Središnji odbor Narodnog veća je

odlučio da se Država Slovenaca, Hrvata i Srba, tj. država austrougarskih Jugoslovena, ujedini s Kraljevinom Srbijom.

Odbor izabrao delegaciju za pregovore koja se trebala pridržavati sledećih zaključaka:

1. Odluku o obrazovanju zajedničke države i njenom privremenom ustavnom uređenju doneće zajedno sa predstavnicima Vlade Kraljevine Srbije i političkih partija

2. Konačnu organizaciju nove zajedničke države doneće ustavotvorna skupština

3. Do sazivanja ustavotvorne skupštine zakonodavnu

vlast vršiće Državno veće, kao privremeni parlament

4. Pored Državnog veća, kao privremeni najviši organi zajedničke države postojali bi još kralj i vlada

Između Ženevskog sporazuma i zaključaka Narodnog veća uočljivo je postojanje važne razlike

Velika Narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Vojvodini donela je 25. novembra 1918.g. u Novom Sadu Rezoluciju o ujedinjenju Vojvodine sa Srbijom

Velika narodna skupština Crne Gore, donela je 26.

novembra 1918.g. u Podgorici odluku da se kralj Nikola I i njegova dinastija zbaci s prestola i da se Crna Gora ujedini ,,s bratskom Srbijom’’

1. decembra 1918.g. osnovana Kraljevina SHS

Pravna kvalifikacija prve jugoslovenske države

Pravni položaj države određen je spolja i iznutra.

Posmatrano spolja, država je jedna serija ugovora zaključenih između nje i drugih država, dok je posmatrano iznutra, država jedna serija zakona. Spoljno određenje države je međunarodnopravno, a unutrašnje ustavnopravno.

Kraljevina SHS sa gledišta međunarodnog prava nije bila nova, nego stara država.

Kada je reč o pravnoj kvalifikaciji Kraljevine SHS,

mišljenja su podeljena:

Kraljevina SHS je produženje Kraljevine Srbije

Kraljevina SHS je nedovršena država, koja nije konačno stvorena

Kraljevina SHS je nova država zato što se njen ustav ne može dovesti u vezu ni sa jednim ranijim ustavom.

Sa gledišta međunarodnog prava, Kraljevina SHS je stara država, a sa ustavnopravnog nova država

VIII.VIII.VIDOVDANSKI USTAVVIDOVDANSKI USTAV

Do donošenja prvog ustava, centralni organi vlasti u

Kraljevini SHS bili su kralj, vlada i Privremeno narodno predstavništvo.

Među pomenutim organima najmoćniji je bio kralj

U prvoj vladi na čelu sa Stojanom Protićem bile su zastupljene sve važnije političke stranke bivše Kraljevine Srbije i austrougarskih Jugoslovena.

Prva vlada donela je 22.12.1918.g. propise koji su imali ustavni karakter – o nazivu države, njenim amblemima i odredila sastav Privremenog narodnog predstavništva.

Pivremeno narodno predstavništvo bilo je

zakonodavni organ, a trebalo je i da pripremi izbore za ustavotvornu skupštinu.

Momentom sazivanja ustavotvorne skupštine 12.12.1920.g. prestao je mandat Priv. nar. pred.

Ustav je usvojen minimalnom apsolutnom večinom 28. juna 1921.g. Od 419 poslanika, za je glasalo 223, protiv 35, a 161 poslanika je apstiniralo.

Prema članu 1. Ustava, Kraljevina SHS je ,,ustavna, parlamentarna i nasledna monarhija’’

Prema načinu donošenja, Vidovdanski ustav je

pripadao vrsti ustavnog pakta.

Po obliku državnog uređenja, kraljevina SHS je, iako više nacionalna zajednica, unitarna država.

Centralna vlast bila je organizovana na načelu podele vlasti, u obliku parlamentarnog režima.

Zakonodavnu vlast vršili su kralj i Narodna skupština

Narodna skupština bila je jednodomno predstavničko telo.

Ministarski savet bio je treći centralni organ vlasti.

Ali, suprotno pravilima parlamentarnog režima, ministri su bili odgovorni i kralju i Narodnoj skupštini.

Pored političke odgovornosti ministara, Vidovdanski ustav predvideo je i krivičnu i građansku odgovornost ministara.

Sudovi su nezavisni i sude po zakonima. Organizovani su kao prvostepeni, apelacioni i Kasacioni sud.

Ustav predviđa da se za rešavanje upravnih sporova ustanove posebni upravni sudovi. Vrhovni upravni sud u zemlji je Državni savet.

Vidovdanski ustav je, pored klasičnih ličnih i političkih prava i sloboda, po ugledu na Vajmarski ustav, garantovao i mnoga socijalno-ekonomska prava

Jedinice administrativno-teritorijalne podele bile su oblasti, okruzi, srezovi i opštine.

Ustavni sistem u državi je imao brojne slabosti.

Izlaz iz krize državnog uređenja i države, kralj Aleksandar je video u zavođenju svoje diktature.

Proklamacijom od 6. januara 1929. g., on je suspendovai ustav i raspustio Narodnu skupštinu i sve političke stranke i druge grupe.

Suspedovanjem Vidivdanskog ustava državnim udarom, zemlja je ušla u vanredno stanje.

Zakonom o kraljevskoj vlasti i vrhovnoj državnoj upravi od 6. januara 1929,g. Kraljevina SHS je određena kao nasledna monarhija a kralj proglašen nosiocem sve vlasti u zemlji.

Zakonom o nazivu i podeli Kraljevine na upravna

područja od 3. oktobra 1929.g., država je dobila naziv Kraljevina Jugoslavija

Zemja je podeljena na banovine, srezove i opštine. Postojalo je devet banovina: Dravska (Ljubljana), Savska (Zagreb), Vrbska (Banja Luka), Primorska (Split), Drinska (Sarajevo), Zetska (Cetinje), Dunavska (Novi Sad), Moravska (Niš) i Vardarska (Skoplje).

Pod pritiskom unutrašnjih i međunarodnih faktora, vanredno stanje se moralo ukinuti. Kralj ga je ukino svojim aktom, kao što ga je i zaveo svojim aktom.

3. septembra 1931.g., ,,sa verom u Boga i srećnu

budućnost Kraljevine Jugoslavije’’, kralj je dao ustav svom ,,dragom narodu’’. Taj ustav je poznat kao septembarski ili oktroisani ustav.

IX.IX.SEPTEMBARSKI,SEPTEMBARSKI,

OKTROISANI USTAVOKTROISANI USTAV

3. septembra 1931.g donet septembarski ili

oktroisani ustav

Ustavom od 1931. g. Kraljevina Jugoslavija određena je kao nasledna ustavna monarhija, a prema obliku državnog uređenja, ona je i dalje unitarna država

Kralj je dominantan činilac u organizaciji i radu svih vlasti, i ,,zatočnik’’ narodnog jedinstva i državne celine

Narodno predstavništvo bilo je dvodomno. Činili su ga Senat i Narodna skupšina

Oba doma su bila ravnopravna u oblasti

zakonodavne inicijative

Jednu polovinu članova Senata postavljao je kralj, a drugu je posrednim putem birao kolegijum.

Septembarski ustav suzio je pravo zakonodavne inicijative članova Narodnog predstavništva u odnosu na Vidovdanski ustav

Imunitetsko pravo senatora i poslanika suženo je u odnosu na njegovu uobičajenu sadržinu

Ministarski savet sastojao se od predsednika i svih

ministara, sa portfeljom i bez portfelja, koje je imenovao i razrešavao kralj.

U Septembarskom ustavu skala ustavom proglašenih ljudskih prava i sloboda ostala je ista kao i u Vidovdanskom ustavu. Predviđen upravni spor za zaštitu prava

Ustav iz 1931.g. zadržao je administrativno-teritorijalnu podelu zemlje predviđenu Zakonom o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja od 3. oktobra 1929.g. Zemlja je bila podeljena na banovine, srezove i opštine

Na čelu banovine nalazio se ban koga je na položaj

postavljao kralj na predlog predsednika Ministarskog saveta

U banovinama su postojala i samoupravna tela, banovinsko veće i banovinski odbor

Ustavom nije bila uvedena samouprava sreza, dok su opštine određene kao samoupravna tela.

Septembarski ustav menjao se po sistemu ustavnog pakta

U peridu svog važenja, Ustav iz 1931.g. pretrpeo je

dve promene koje nisu bile izvršene prema predviđenom postupku za reviziju ustava

Prva promena izvršena je uredbom o Banovini Hrvatskoj 26. avgusta 1939.g., dakle aktom izvršne, a ne zakonodavne vlasti

Druga promena izvršena je faktičkim putem, 27. marta 1941.g. kada se nakon podnošenja ostavke namesnika i obaranja vlade Cvetković-Maček, maloletni kralj Petar II proglasio punoletnim

X.X.

USTAVNOST U DRUGOJ USTAVNOST U DRUGOJ JUGOSLOVENSKOJ JUGOSLOVENSKOJ

DRDRŽAVIŽAVI

NASTANAK DRUGE NASTANAK DRUGE JUGOSLOVENSKE JUGOSLOVENSKE

DRŽAVEDRŽAVE

Jugoslavija biva napadnuta 6. aprila 1941. g., a već

18. aprila iste godine stupa na snagu akt o njenoj kapitulaciji

Jezgro antifašističkog i narodnooslobodilačkog pokreta u Jugoslaviji bila je Komunistička partija Jugoslavije

Stvaranjem prve oslobođene teritorije, KPJ pristupa organizovanju nove vlasti, narodnooslobodilačkih odbora. Time dolazi do raskida sa važećim ustavnim poretkom i otpočinje proces stvaranja nove države

Proširenjem oslobođene teritorije i sticanjem

iskustava u radu narodnooslobodilačkih odbora stekli su se uslovi za donošenje prvih opštevažećih i jedinstvenih pravnih propisa o njima. Fočanski propisi doneti februara 1942. g.

Od kraja leta 1942.g. vlada mišljenje da odbori treba da postanu stalni organi ,,narodne demokratske vlasti’’, i to na osnovu Septembarskih propisa donetih 1942.g

Za narodnooslobodilačke odbore kaže se da su ono ,,organi narodne vlasti birani slobodno i neposredno od samog naroda’’ i da predstavljaju ,,klicu buduće narodne vlasti...’’

Na skupštini predstavnika narodnooslobodilačkog

pokreta iz svih krajeva Jugoslavije novembra 1942.g. u Bihaću stvoreno Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ).

Pomenuto telo se nije konstituisalo kao najviši kao najviši organ vlasti već kao opštenarodno i opštepartijsko političko predstavništvo narodnooslobodilačke borbe u Jugoslaviji

Drugo zasedanje AVNOJ-a krajem 1943.g. u Jajcu donete odluke ustavnog karaktera kojima je ustanovljeno privremeno ustavno uređenje u zemlji.

Reč je o sledećim odlukama:

1. O konstituisanju AVNOJ-a u vrhovno zakonodavno i izvršno narodno predstavničko telo i formiranju Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije

2. O oduzimanju prava zakonite vlade Jugoslavije jugoslovenskoj vladi u inostranstvu i o zabrani povratka u zemlju kralju Petru II Karađorđeviću

3. O izgradnji Jugoslavije na federativnom principu

U toku 1944.g zaključena dva sporazuma između predsednika kraljevske vlade u emigraciji i NKOJ-a (Tito-Šubašić), čiji je cilj bio likvidiranje dvojstva organa za međunarodno predstavljanje iste države

Treće zasedanje AVNOJ-a održano avgusta 1945.g.

u Beogradu, i stvaranje Privremene narodne skupšine

Osnovni zadatak Privremene narodne skupštine bio je da stvori uslove za prevođenje privremenog ustavnog uređenja u konačno. Zato je bilo potrebno rešiti pitanja:

1. Koji će organ i kako doneti ustav

2. Odrediti biračko pravo građana

3. Organizovati izborni sistem za izbor poslanika za ustavotvornu skupštinu

Ustavotvorna skupšina bila ustrojena saglasno

federativnom principu, sastojala se iz dva doma: Savezne skupšine i Skupštine naroda

Na izborima za ustavotvornu skupštinu od 11. novembra 1945.g lista Narodnog fronta odnela ubedljivu pobedu za oba doma

Na prvoj sednici ustavotvorne skupšine doneta je Deklaracija o proglašenju FNRJ

Udrugoj jugoslovenskoj državi bila su donesena tri potpuna ustava i jedan ustavni zakon.Ustavi od 1946, 1963 i 1974.g, a ustavni zakon donet je 1953.g.

USTAV FNRJ OD 1946.g.Ustav donet 31. januara 1946. godine

Ustav ustavnopravno izrazio tekovine revolucije i oslobodilačkog rata u zemlji: nova vlast-novi nosilac vlasti, društveno-ekonomske promene i priznavanje postojanja više jugoslovenskih naroda

Obeležje ovog ustava je i ugledanje na sovjetski model ustavnosti iz Ustava SSSR od 1936.g.

Ustav od 1946. uspostavio je etatističko društveno i centralističko državno uređenje koje je isključivalo svaki oblik pluralizma