DE USU, QUEM THEOLOGO PREBET HISTORIA

DOGMATUM , HYPOMNEMATA.

QU,E

EX SPEC1ALI SACR-E REGI.E MAJESTATIS GRATIA

ET

VENIA MAX. VEN. FACÜLT. THEOL. UPSAR.

P. P.

MAG. CAROLUS FR. BJÖRKMANS. THEOL- LICENT. KT AD HEG. GYMN, GEVAL.

THEOL. LECTOR

RESPONDENTE

CAROLO AD. FORSSELLGostricio - Heisingo.

S *

• IN AUDIT. GI7ST. DIE XVII MAJI MDCCCXXVIII.

H. A. M. S.

P. III.

UPSALIAE

EXCUDEBANT REGIAE ACADEMIAE TVFOGRAPHr.

KONUNGENS

TROMAN, KAMMAR-RÅDET

HÖGÄDLE

HERR JOHAN HELINSAMT

KAMMAR-RÅDINNAN"

HÖGÅDLA

FRU ALBERTINA HELINlödd JÄGER

vördnadsfullt och tacksamt tillägnadt

af

C. A. FoitssEkC/.

At

Hulda Föråldrar

helgadt

af

Sonlig Kärlek ock Tacksamhet.

quem hiftoria dogmatum Theologo praebet, qui ad noti-tiam fyftematum Theologicorum, veterum inprimis, per.venire (ludet inte» iorem, (ibique profundioris et curatio-ris dogmatum fcientiae penuin comparare et (uppellecti-lem t).

Hifloria vero dogmatum Theologi quoque non parumfubvenit necesfitatibus et commodis, cujus eruditiorem, etquse artis fi.rmam habeat, Religionis doctrinam aliis tra-dt-re interfit. De methodo, qua (Indium partium cau-turus et animis juniorum optime confulturus hanc iofti-tutionem incipiat, mox ipfam Theologiam, qualem omnifacrarum er ecclefiaflicarum apparatu et inftrumento lit-terarum adornatani habet, (ubtiliter tironibus cognofcen-dam tradat, an Theologiam, fic dictam Biblicam, Omni¬bus fortnis humanis deinde privata vel publica auctori-tate fancitis exutam, aminis inftillet difcentium, an deni-que hiftoria duce (ingulorum dogmatum origines etfata, ordinemque inter fe et nexum vulgo obfervatumpriinum exponere aggrediatur, varie disputatum eft k).Fufius vero hac de re disferturi propofitae materiae finesexcedere merito videremur. Cum autem Theologia acro-

C

i) "Quid? quod mihi etiam videtur turpis esse Theologo, certe 'inttrdum rebus non honestis locunt facere, ignoratio eorumt quce Uliantiquas Ecclesice doctorts ad illustrandas Litteras Sacras et doctrincecapita vel firmanda vel ornanda contuleruntErnesti 1. c. p. 583»

D Cfr. G. J. Planck, Utkaft tili tn hißorisk och jemnförandeframßdllning af de Chriflna Hufvudpartiernas Dogmatiska systemer.yernte en Inledning om sattet ock ordningen för det Theol. ftudiumUpsala 1816. p. i—3^# de Wette, Religion och Theologie, Stock,holm 1822. p. 218.

amatica, Dogruatica prsefertim, omnem eruditionis appa-ratuin requirat, quo ad dogmatum notionumque origi-nes, ex hiftoricis rei Chriftianae monumentis primariis,Litteris Sacris, explicandas et ad doctrinas formulasque,philofophia, traditione ac confvetudine invectas, hiftori-cis disquifitionibus cognofcendas et" asfti nandas, opus fit;non eft quod negemus, informationen* Theologi ab bi-ftorica dogmatum expofitione, cum ftudio tamen certicujusdam fyftematis conjuncta, oprime esse incipien-dam t). Ab Litteris quidem facris, omniuin revelatio-num divinarum thefauro et fonte primario, egrediaturet ad easdem, omnium veritatum Religionis Chriftianaecriterium externum et ultimum, revertatur, fed tamen,intelligentia* perfpicacitatem in primis aucturus »;), omnes,in quos exfpatiatum eftingenium humanum, campos disci-pulorum comitatu doctor perluftret et dimetiatur. Hocmodo aditus aperitur vel ad formularurn ac definitionumintelligentian*, vel ad errorum origines detegendas, velad fobria de rebus ipfis judicia; et ferocior juvenis, fibrf®li libenter fidens, libertatis verae et boneftae fines jufteobfervare, et imbeciliior, cujus pios fenfus adbuc nonaequat judicii acumen, ratione uti faciilime discent, ut de-

mun*

l) >*Om vi behandla det hißorißa fårrådet af Dogmer efter tdeerach med derpå grundadt omdöme, så bildar sig omedelbart, i ochmed den Dogmhiflorißa undersökningen och åsigten, åfvertygelsen omdet, sam våsendtligen kan gälla får vår tro. Det kan till och medvara ändamålsenligt, att icke framflålla Dogmatiken annorlunda ån iförening med Dogmhiflorien /' de Wette I. c. p* 218.

m) ,Tfn fide veritates magis ad sensum et populariter proponutr-tur, in Theologia magis ad rationtmf Mosheim TheoLDogau Nor-riob. 1764. P* 16,

nium prepria perfvafione in cceleftis fapientiae rotioni-bus confent'iant, nec infito naturae vitio ad male novan-dum irritati, aut caligine offufi in Scepticismum abeantaut Myfticisuium n). Hic concesiis, collatisque, qnse i'u-pra dixitnus, tam de Litteris Sacris Hiftoria dogmatumV. T. explicandis, quam de fyftemate Theologico opeHiftoriae Dogmatum N. T. exftruendo, intelligendo etdijudicando; fequitur omnino Hiftoriam noftram Theolo-go, qui modo fcientifico Religionis doctrinam tironibusexpouere aggrediatur, raox fimul cum Theologia fyfte-matica esfe adhibendani o). Ea enitn duce, et fi cumHiftoria Dogmatices conjungitur, quae pars ejus esfe vi¬detur p), tam veritates ipfae inculcandae, quam diverfieasdem intelligendi, proponendi et connectendi modi,tam errores evitandi , quam quaeftiones folvendae facilli-me animis mentibusque difcentium mandantur et clarisfi-

me

«) Nempe res ita se habet. Ingenium humanuni inprimis tna-gnum et vividum, impatiens efi otii, semperque aliquid anquirit in quoagitave se, et vitn suam txercere possit. ltaqui eum ad Theologiamse applicans, no» per litteras indagat veritatem in scriptnris, ejus-que vel iilußrandcs apparatum, vet defendendce copias non sumit $grcecis et latinis monumentis Ecclefiae, ipsum conatur gignere, quodtractet ornetque. Ernesti 1. c. p. 585.

o) PtAwcK, etfi ftudium Dogmatices ftudio Hiftoriae Dogmatum in Theo-Jogis futuris informandis praeponit, tarnen de docendi Methodo, quaeab hiftorica dogmatum expofttioue orditur, ita loquitur:" Det kan tilloch med medgifvas, at man vid denna method kan vinna åt/feilligaforde lar, som eljeft genom ingen annan så lått erhålles." Utkaft tillen hiftorifk framftållning af de Chr. Hufvudpartierna* Dogmatifka fyftemer jerate en Inledning m, m. Ups. 1816. p. 34.

p) Münscher, 1. c. p. 5. J. C. W. Augusti, de Chr.Dogmernas Hiftoria, ofyersSttn, af Fahlcrantz. Upsala 1831, $$. 6, 14,

80

me ac fine ullo partium ftudio depinguntur q), Cum e-nim doctor biftorice, res oculis quafi fubjiciens, primaReligionis Chriftianae dogmata ab ultima antiquitate, re-velatioue divina originaria, repetit; explicationes eorum,tum pofterioribus revelationibus divinis, tum ftudiis hu-manis tribuendas, defcribit; ecclefiae confenfum vel cumdisfentientibus pugnas veluti praefentes proponit; et df-verfas fyftematum Theologicorum dispofitiones, formaset nexus per varias enarrat setates: credimus fore» uthoc modo, discentium ftudia alliciendo, aures tenen-do et animum mulcendo, fine ullo periculo ex-ternae auctoritatis et ftudio imperitos in fuas partestrahendi, anfas eogitandi fapiendique ofFerat optimas; ar*gumenta e Scripturis recte intellectis et veteris Eccle¬fiae monumentis petita, olimque propria mentis vi locu-pletanda Vel rejicienda, jucundisfime exponat; viarn, quacorttinuo ftudio tenoreque verfus fummnm fapientiae cul-men eft progrediendum, aperiat tutisfimam; fideinquenotitiis et ideis explicandam firmisfimam ftabiliat r),

Quan-inl t i... m ii i i ■ i >11 ■! i .. —

*" ^)Pi.anck I.e. "Dehna mrthod må i synnerhet hafva det egna*att man dervid med minfla fara kan leda åhörarens egna omdömwtan att genom t/igten af någon auktoritet ega dera ett otilcboriigt,fkadligt och svekfullt inflytandep-34- C« ipsa methodo Cfr. PlanckEinleitung etc. 1. o P. II. p. 363 seqq.

r) Ohne -Zu befürchten dass man durch falsche Hoffnungen tausche,ddrf man dem angehenden, Theologen versprechen, dass der Fleiss ,den er auf den Dagmengeschichle wendet, sich belohnen werde, unddass er durch sie Seine»* Zweck, wenn es ihm anders nicht blos um¬oberflächliche > sondern gründliche Kenntniss seines Fachs zu thuniß, um vieles näher kommen werde * Wünsche* 1. c. p. 45.

Quantum vero feta dogmatum Religionis cognofce-re Theologi interfit ad errores eorumque causfas often-dendas et infringendas veritatemque aliis inculcandam,in aperto eft /). Studium enim, quod Theologiae Pole-wicae vindicant, jufta et vera Sacr. Litterarum interpre-tatione et hiftoricis dogmatum disquifitiooibus felicisfimeplerumque abfolvi, neminem infitias iturura crediderim.Et in argumentorum delectu, quibas veritas Chriftianarectius intelligatur accommodatiusque percipiatur, Hifto-riam dogmatum quam plurimum Theologo prodesfe, i ti-dem nulla fere opus eft demonftratione. Si enim aNeologisdifcesferis, in nov.ando temerariis, Naturaliftis, repugnantiaspropngnantibus et Rationaliftis, fapientia infanientibus, quosad debellandos, philofophicis licet argumentis, noftris tem-poribus accommodatis, ad Ser. Sacrae auetoritatem inpri-mis perducantur, oporteat /), haut parva etiam HiftoriaDogmatum fuppeditat fubfidia; ceteros plerosque de fideorthodoxa disfentientes faepenumero aliena Scripturaruminterpretatione, infcitia, argomentisque et formulis vete¬rum Theologorum male intellectis vel njufte judicatis inerrores incidisfe et defenfionis rationem tentasfe, con-ftat «); quos omnes argumentis exegeticis et .hiftoricisoptime refutandos putamus. Recte quidem ScripturaSacra omnium controverfiarum fidei judex normalis ha¬

betur.

s) TVIumscher 1. c, p. 39. "Durch Dogmengeschichte wird näm¬lich die Scheidung des ächten Chrißenthum von unächten zusätsen un¬gemein trltichtert"

0 hDie Vernunft wird ftek an die Vernunft durch die VernunfträckenP sade for sin tid redan LavaterBercquist U c. p. i t.

«) Ernesti 1. c. p. 576 et p. 25.

betur. Omnia igitur in haereticis convincendis ex veraLitteraruin S. interpretatione praecipue pendent. H^cipfa vero hiftorica dogmatum fcrutatione, id quod fupraindicavimus, inultura adjuvatur; veritatisque erutae veleruendae teftes haud repudiandi proferuntur Ecclefiå e-jusque doctores t;). Quis eniin eft, qui contemnafc, quaeomnium temporum eruditi viri ad doctrinae Religionisfuae capita illuftranda vel firmanda contulerint, in primisad quaeftiones Theologicas folvendas, de quibus vel nonperfpicue in Sacris Oraculis traditur vel niiiil evidenti-bus conclufionibus inde colligi posfit. Sic in rebus divi-nis comprobandis ortisque dubitationibus tollendis et inconfenfu dogmatum cum veritate aliunde cognita inda-gando arguinentis uti ex Hiftoria dogmatum collectis,quam pluritnum Theologi, optime etiam dialectici, re-ferre, nobis concedatur, oportet x), Si vero veteruminver.ta, quibus dogmata melius declararent animisquecoaevorum altius infigerent, obfcuritate interdum fua velambiguitate errores deinde pepererint, qua alia, quamHiftorisfe Iuce, hae dispellantur tenebrae V tj), Omniumporro temporum ufu edocti, non eft, quod negemus, fi-dem auctoritati humanae nimis habitam plurima Religio-ni intuiisfe mala. Veteres, falfa faepe Litteras Sacrasirrterpretandi methodo ufi, infanoque haereticos refellendifervore abrepti, placita fua titulo fapientise vendentes,

no-

v) Concordia Pia, Lipfiae 1677 P* 57° et 571,

x) Ernesti 1. c. p. 582 et 583.y) Langt tnajus in Patribus ab eruditione, quam ab imperitia

obscuritatis periculum.,'ll Dael^us I.e. p. 139.

nova dogmbta et Philafophemata formulasque hand ra*ro indnxerunt, quae, etfi erronea, pofterorum tamenftupor lervilis probavit et adhuc probat, indoctaque per*tinacia defendit s) Haec viaa» et artern, qua irrepfe-rint, monftrandö facillime refutat Hiftoria dogmatum.Sic hujus ductu aufpicioque Scripturae S. opiniones ecauctoritates humanas in principiis reforinandae doctrinaedeftruxerunt Religionis piirgatae auctores; nec eft, quodquis dicat, omnes adhuc de iisdem penitus excusfas es-fe controverfias o). Eadem igitur dogmatum Hiftoria ,

quae verum doctrinarum formularumque, quae cum Scri-ptura S. apte conciliari posfunt, fenfuin argumentorum*que copiam et varietatem Theologo praebet, quibus con-cusfa ftatuere, male intellecta interpretari fidemque alio-rum ftabilire posfit, errores etiam veterum detegere, in-ficeta et precaria abdicare et adverfariorum patrociniafubmovere docet.

Magnum

z) J. Dallaeus, de Usu Patruro. Genevae 1656 p. :25a Cap,IV. ubi docet, Patres five seorsum singulos, sive conjunctim plnres,in variis religionis capitibus errasse. Cfr. Ernesti 1. c. p. 576 et577-

n) "Nam initia emendandorum sacroruni facta sunt maxime acontemtu et repudiatione Theologice dogmaticce, quae ab Bißortca es¬set sejuncta, quam Lutherus ignorantiam veritatis inanemque falla-ciam, in libro adv. Latomum vocat, et inftauratione alter tus, quae ni¬hil , nifi quod in Sacris libris esset, et monumentis veteris Eeclefice in¬tegres atque incorruptce, per ftudia linguarum et hißortee cognitumtraderel ftne artificio dialectico dogmaticorumErnesti I» c, p. 5EÖseq. Cfr. Planck I. c. P, I. p. 10g et 109. — P. Wieselgbew,Hvilken 5r Sveriges Religion ? Stockholm i8ä7, P* ^02 seqq. }. M1.Almquist, Försök att bevisa öfverensftämmelsen emellan Lutherlk*Kyrkans Symbolilka böcker 5 eller ett annat svar pl frSgan: Hvilke®Sr Svetiges Religion? Stockb. 1827»

Magnum denique ufum Hiftoria dogmatum adfertad mentem moresque Theologi, pro fide orthodoxa ex-cubias agentis, ita conformandos, ut pras fluxae tumidae-que fapientiae laude nil nifi veritatem puram caftamquevelit, libertatemque, quae fine modo et lege adhibita ineffrenatam fiogendi libidinem mox abit, in religionis do-ctrina ita temperet, ut tantura a licentiae temeritate,quantum a fervitutis ftupore vel timore abfit b). Quotiesenim partium nimiumque concertandi ftudium mentes Chri-ftum fectantium perturbavit, univerfamque Theologiam tri-cis, commentis et rixis mifere contaminavit et corrupit ?Quoties ira, amicitia, odium, libido, in novando teineritas,improba pertinacia, auctoritas humana, timor offecerunr,ne in judicio faciendo et fententia referenda ftudiisqueres divinas humanis notitiis accommodandi aequitatemadhiberent, humanitatem et modeftiam? c) Adverfus haecTheologorum vitia, quae ad doctrinam Religionis Chri-ftianae foilicitandam et pervertendam in primis value-runt, optime medetur ftudium Hiftoriae Dogmatum d).

Quee

b) Münscher I. c. p. 42 seqq. Planck Einleitung etc. I. c.P. T. p. ill. J. G. Walch, Hiftorische und Theologische Einlei¬tung etc. P. IT. Jena 1734. p. 79. Cap. von der Klugheit und Behut¬samkeit , nach welcher man der Polemischen Theologie obzuliegen undsich in Theologischen Streitigkeiten aufzuführen hat.

c) J. G. Herder Ideer tili Mennilkohiftoriens filosofi. Öfvers.Stockh. 1815» 4:0. p. 4} de Conciliis ita loquitur: hHögmod och in¬tolerans sammankallade dem, tvedrågt, våld, grofhet och bofftytkenvoro rådande der, och sluteligcn var det öfvermakt, egenvilja, torf¬tighet, koppleri, bedrägeri eller en tillfällighet, som i den Helige An¬des namn fällde utslaget för hela Kyrkan, ja för tid och evighet&c.

d) Schroeck 1, c. p. 8- J* F, W. Thym, Hiftor. utveckling

Quae cum exemplis omnium faeculorum oftendit, inge-niutn humanum, aviditate novitatis exfultans, fapientiaefuae lumine occaecatum, ne tenuitatem quidem fuam fen-tiens, tot mala religioni intulisfe; cum tot defcribit opi-nionum deliramenta, quae infcitia et mala confvetudo in-vexerat auctoritasque conciliorum et paparuin nunquammovenda, ftabiliverat, mox, veritatis amore in animiscordatiorum accenfo, impugnata fuisfe et abrogata; cumnovos philofophos commemorat, quos fectatorum turbalaudibus ad coelos extulerat, magno ingenio et fubtilisfi-mo omnia Religionis capita fuo inodulo metiri aggresfos,mox ex aldsfimo fuae dignitatis gradu praecipitatos inpofterorum vituperationem venisfe; alios vero, Pfevdo-prophetas, vel judicia fapientiae humanae fobria damnan-tes, et fpiritum quendam fuum in interpretatione Scri-pturarum et cognitione Religionis jactantes, ftudiaquelit-terarum contemnentes omnia, in fanatismi et myfticismierrores incurrisfej cum denique oftendit, quam mifereexagitatum fuerit ingenium humanum, odio aut fuperbiain vero inveftigando ductum, quot iras atque inimicitiascontroverfiae pepererint nimio animi fervore alitae et nefaeculis quidem exftinctae: admonet utique de Religionisveritate non nifi religione tractanda; de recta illa ratio-ne, quse ita eft gubernanda, ut Litteris Sacris earum-que juftae interpretation! obtemperet; de libertate reli-giofa adverfus ingenii humani libidinem ac fingendi li-centiam defendenda; de medio tenendo, ne ingenio plus,quam oporteat, fidamus humano, nec originem rationisobliviscamur coeleftem; de cautione, modeftia, toleran-tia. Paucis; Hiftoria Dogmatum exemplis, quae pro-

fert,

af Chr. Kyrk. och Relig oden tv. m. öfversSttn. af C. Chr. Lill-jknwalld. Stockh. ig 9, i Bandet, p. 321.

— 16 —

fert, optiuie docet, quomodo Theologus, vinculis au-ctoritatls humanae vel cupiditatis fuae ipfius folutus, pla-citis humanis fuisque modefte diffidat, normam vero u-nam habeat et agnofcat Litteras Sacrasj quomodo dis-fentientium opiniones, e diverfis culturae gradibus, ani-mi dotibus et circumftantibus fatis declarandas, toleran¬ter ferat, et in libertate, quse Scripturam Sacram etrectain rationem fequatur, tuenda tam fortitudine opusfit, quam lenitate; quomodo nec reflexionis opem reji-ciat, nec Theologiam velit fine religione; quomodo de-nique posfit: ctAvjSeveiv ev ccyx7rtj.

\