Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    1/299

    Nkmgnkis

    Gituriams8¿ Hésknf - Erupf ]titaég^meugbf smjmstrm - KEMX0

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    2/299

    8¿ hésknf - Erupf ]titaég^meugbf smjmstrm - KEMX

    Nkmgnkis

    Gituriams

    0

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    3/299

    Nkmgnkis Gituriams 0

    ^meugbf smjmstrm

    Xmsmrvibfs tfbfs afs bmrmn`fs. Yumbi rkeurfsijmgtm prf`khkbi ai rmprfbunnkþg tftia f pirnkiabm mstm jitmrkia mbunitkvf, pfr nuiaqukmr jmbkf f prfnmbkjkmgtf, skg ai iutfrkzinkþg bma KgstktutfEuitmjiatmnf bm Mbuninkþg Xibkfcþgkni, KEMX. ^meÿg irtênuaf 28 bm ai Nfgstktunkþg Tfaêtkni bmEuitmjiai qum sm rmcmrm i ai iutfrêi.

    © Kgstktutf Euitmjiatmnf bm Mbuninkþg Xibkfcþgkni, KEMX.Ms ugi fhri prfbunkbi pfr ma Bmpirtijmgtf bm Xmbinnkþg y Bksmùf, piri ma

    Kgstktutf Euitmjiatmnf bm Mbuninkþg Xibkfcþgkni, KEMX.

    99 ivmgkbi 90-2=, Nkubib Gumvi, zfgi 8Nkubib bm Euitmjiai.

    THP? 8298 3333Cix? 8298 3542

    Nfrrmf mamntrþgknf? kemrDkemr.mbu.etTéekgi wmh? www.kemr.mbu.et

    Mbknkþg 8492Kjprmsf mg KEMX tiaamrms erécnfs

    Nþbkef? 9994040848

    K^HG ;50;;8;3924>9

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    4/299

    Êgbknm

    Êgbknm  ............................................................................................................................................................... K

    ¡Hkmgvmgkbi y hkmgvmgkbf!  .................................................................................................................... 9

    ^mjigi 90Ma smr `ujigf .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 9>

    ¡Tiri nfjmgzir! Nirafs Akggmf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 92

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma smr `ujigf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .. 9=

    8. Nknaf bm vkbi `ujigi .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 93  8.9 Mtipi prmgitia ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........... 93

      8.8 Mtipi pfstgitia ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........... 95

    >. Ma numrpf `ujigf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............... 90

    Skbi siaubiham? ¡Xmnfgfnkmgbf ma numrpf! ................... ..................... ..................... ..................... ..................... .. 9;

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... .. 84

    Kgvmstkeum mg ai rmb ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 84

    Iutfnfgtrfa .................. ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... ..................... ................... 89

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Nfgstruyi ugi aêgmi bm tkmjpf............................................................ 8>

    ^mjigi 9;Ma skstmji tmeujmgtirkf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 8=

    ¡Tiri nfjmgzir! Eukaamrjf Jëgbmz ̂ igtkzf .................. ..................... ..................... ..................... .................... 83

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji tmeujmgtirkf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .... 85

      9.9 Nipis bm ai pkma ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 85

      9.8 Ftrfs þreigfs bma skstmji tmeujmgtirkf .................... ..................... ..................... ..................... . 808. Mgcmrjmbibms bm ai pkma ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .... >4

    Skbi siaubiham? Ma négnmr bm pkma? Af pumbm bmtmntir i tkmjpf ................... ..................... ..................... .... >4

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... .. >9

    Kgvmstkeum mg ai rmb ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . >9

    Iutfnfgtrfa .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... ................... >8

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Taigtis qum nurig ..................... ..................... ..................... ..................... . >=

    KNkmgnkis Gituriams ∘ Êgbknm

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    5/299

    ^mjigi 84Ma skstmji msqumaëtknf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ >5

    ¡Tiri nfjmgzir! Uka`maj vfg Xógtemg .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ >0

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma msqumamtf f skstmji msqumaëtknf .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..... >;8. Bkvkskfgms bma msqumamtf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .. 24

      8.9 Msqumamtf ixkia ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .......... 24

      8.8 Msqumamtf ipmgbknuair ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ 29

    >. Afs `umsfs ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ....... 28

    i. Airefs .................. ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... .................... 28

    h. Taigfs .................. ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... .................... 28

    n. Nfrtfs .................. ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... .................... 28

    2. Ftrfs nfjpfgmgtms ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... ..................... ......... 2>

      2.9 Nirtêaief .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 2>

      2.8 Irtknuainkfgms.................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. 2>

    i. Kgjþvkams ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. 2>

    h. ^mjkjþvkams .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 2>

    n. Jþvkams ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. 2>

    =. Mgcmrjmbibms bma skstmji msqumaëtknf .................. ..................... ..................... ..................... .................. 22

    Skbi siaubiham? ¡I jfvmr ma msqumamtf! ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 22

    Xmsujmg .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .... 2=

    Kgvmstkeum mg ai rmb ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 2=

    Iutfnfgtrfa .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 23

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Nþjf pkmrbmg niankf afs `umsfs  ........................................................ 2;

    ^mjigi 89Ma skstmji jusnuair .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ =9

    ¡Tiri nfjmgzir! Amfgirbf bi Skgnk................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ =8

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji jusnuair ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. =>

    8. Nfjpfgmgtms bma skstmji jusnuair.................... ..................... ..................... ..................... ..................... . =2

    >. Afniakzinkþg bm afs jÿsnuafs .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ................ ==

    i. Jÿsnuafs bm ai nihmzi y ma numaaf............................ ..................... ..................... ..................... ==

    h. Jÿsnuafs bma trfgnf............................ ..................... ..................... ..................... ..................... ..... =3

    n. Jÿsnuafs bm ais mxtrmjkbibms supmrkfrms ..................... ..................... ..................... .......... =3

    b. Jÿsnuafs bm ais mxtrmjkbibms kgcmrkfrms ..................... ..................... ..................... .............. =5

    2. Mgcmrjmbibms bma skstmji jusnuair ................... ..................... ..................... ..................... ..................... . =0

    KKKEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    6/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    7/299

    ^mjigi 82 Ma skstmji gmrvkfsf  ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ ;9

    ¡Tiri nfjmgzir! ^igtkief Xijþg y Nioia ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . ;8

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji gmrvkfsf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. ;>  9.9 Ai gmurfgi .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. ;>

    8. Nfjpfgmgtms bma skstmji gmrvkfsf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... . ;2

      8.9 ^kstmji gmrvkfsf nmgtria (^GN) ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . ;2

      8.8 ^kstmji gmrvkfsf pmrkcërknf (^GT) ................... ..................... ..................... ..................... .................. ;=

    >. Mgcmrjmbibms y bfamgnkis bma skstmji gmrvkfsf .................. ..................... ..................... ..................... ;3

    Skbi siaubiham? ¡Sijfs i rmaioirgfs! .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............ ;3

    Xmsujmg ................... ...................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .... ;5

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ;5

    Iutfnfgtrfa .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. ;0

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Nþjf rminnkfgi ma skstmji gmrvkfsf .................... ..................... ........ 94>

    ^mjigi 8=Xmpisf? smjigis 90 i 82  .................... ..................... ..................... ..................... .................. 94=

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    Ma smr `ujigf .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........... 945

    Ma skstmji tmeujmgtirkf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ......... 994

    Ma skstmji msqumaëtknf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. 998

    Ma skstmji jusnuair .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 99=

    Ma skstmji rmspkritfrkf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. 990

    Ma skstmji nkrnuaitfrkf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .............. 984

    Ma skstmji gmrvkfsf .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 98>

    Frkmgtinkfgms sfhrm ai prumhi pirnkia .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 983

    ^mjigi 83

    Ma skstmji bkemstkvf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 985¡Tiri nfjmgzir! Bêi Jugbkia bma Aivibf bm Jigfs ..................... ..................... ..................... ..................... ... 980

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji bkemstkvf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. 98;

    8. Mstrunturi bma skstmji bkemstkvf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 9>4

      8.9 Þreigfs bma tuhf bkemstkvf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 9>4

      8.8 Eaégbuais igmxis .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 9>9

    KSKEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    8/299

    >. Ai bkemstkþg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..... 9>8

    2. Mgcmrjmbibms bma skstmji bkemstkvf ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 9>>

    Skbi siaubiham? ¡I purkcknir ma ieui! ................... ..................... ..................... ..................... ..................... .............. 9>>

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 9>2

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 9>2

    Iutfnfgtrfa .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 9>=¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! ^umrf fria nismrf ................... ..................... ..................... ..................... ..... 9>;

    ^mjigi 85Ai gutrknkþg  ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 929

    ¡Tiri nfjmgzir! ¡I nfjmr nfg jun`fs nfafrms! ................... ..................... ..................... ..................... ............. 928

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ai gutrknkþg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..... 92>

      9.9 Nirhf`kbritfs ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........... 922  9.8 Aêpkbfs f erisis .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 922

      9.> Trftmêgis .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 922

      9.2 Sktijkgis ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 92=

      9.= Jkgmriams ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 923

    8. Ai faai cijkakir .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 925

    >. Rristfrgfs gutrknkfgiams.................................. ..................... ..................... ..................... ..................... ........... 920

    Skbi siaubiham? ¡Taigkckqum su jmgÿ! ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .......... 920

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 92;

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 92;

    Iutfnfgtrfa ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... ..................... ................ 9=4

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Trmsmgnki bm iajkbþg mg afs iakjmgtfs .................... ..................... ... 9=>

    ^mjigi 80Ma skstmji mxnrmtfr   .................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 9==

    ¡Tiri nfjmgzir! ¡Xmeiair vkbi! .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .... 9=3

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji mxnrmtfr ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............... 9=5

    8. Ma ipiritf mxnrmtfr urkgirkf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 9=0

    i. Xkùfgms .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 9=0

    h. Sêis urkgirkis .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 9=0

    >. Mgcmrjmbibms bma ipiritf mxnrmtfr urkgirkf ..................... ..................... ..................... ..................... ..... 934

    Skbi siaubiham? ¡Ma rmtf bm ais hmhkbis sigis! .................. ..................... ..................... ..................... ................. 934

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 939

    SNkmgnkis Gituriams ∘ Êgbknm

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    9/299

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 939

    Iutfnfgtrfa .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 938

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! ¶Nþjf sm cfrji ai frkgi6 .................. ..................... ..................... .......... 93=

    ^mjigi 8;

    Ma skstmji kgjugfaþeknf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 935

    ¡Tiri nfjmgzir! Ais vinugis .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 930

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji kgjugfaþeknf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .. 93;

    8. Nfjpfgmgtms bma skstmji kgjugfaþeknf ..................... ..................... ..................... ..................... ........... 954

      8.9 Ma skstmji akgcétknf .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 954

      8.8 Afs eaþhuafs haignfs............................... ..................... ..................... ..................... ..................... ......... 959

    >. Xminnkþg kgjugm .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. 958

    2. Mgcmrjmbibms bma skstmji kgjugfaþeknf .................... ..................... ..................... ..................... ........... 95>Skbi siaubiham? ¡Jkma y nêtrknfs piri suhkr ais bmcmgsis! .................... ..................... ..................... ................. 95>

    Xmsujmg ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...................... ..................... .... 952

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 952

    Iutfnfgtrfa .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 95=

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Ieui bm niaieuiai piri cfrtiamnmr ma skstmji kgjugfaþeknf ... 95;

    ^mjigi >4Ma skstmji mgbfnrkgf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............ 909

    ¡Tiri nfjmgzir! Bêi Jugbkia bm ai Bkihmtms ................... ..................... ..................... ..................... .................. 908

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji mgbfnrkgf ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ......... 90>

    8. Nfjpfgmgtms bma skstmji mgbfnrkgf ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 90>

      8.9 Eaégbuais mg ai nihmzi y ma tþrix ................... ..................... ..................... ..................... .................. 902

      8.8 Eaégbuais mg ai rmekþg ihbfjkgia ..................... ..................... ..................... ..................... .............. 90=

      8.> Eaégbuais mg ai rmekþg emgktia ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... . 903

    >. Mgcmrjmbibms bma skstmji mgbfnrkgf ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 905

    Skbi siaubiham? ¶Msté mg rkmsef bm pibmnmr bkihmtms6 .................... ..................... ..................... .................... 905

    Xmsujmg .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .... 900

    Kgvmstkeum mg ai rmb... .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 900

    Iutfnfgtrfa ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. 90;

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Kgcuskþg bm tkjhfqum piri ma tritijkmgtf bm ai bkihmtms......... 9;>

    SKKEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    10/299

    ^mjigi >9Ma skstmji rmprfbuntfr ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 9;=

    ¡Tiri nfjmgzir! Ai gituriamzi tkmgbm i af cmjmgkgf .................... ..................... ..................... ..................... .. 9;3

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ma skstmji rmprfbuntfr .................. ..................... ..................... ...................... ..................... ..................... ....... 9;58. Nfjpfgmgtms bma skstmji rmprfbuntfr .................... ..................... ..................... ..................... ................ 9;0

      8.9 ^kstmji rmprfbuntfr jisnuakgf .................... ..................... ..................... ..................... .................... 9;0

      8.8 ^kstmji rmprfbuntfr cmjmgkgf ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 9;;

    >. Nknaf jmgstruia ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 844

    2. Kgcmnnkfgms bm trigsjkskþg smxuia ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 849

    Skbi siaubiham? Trmniunkþg y prmvmgnkþg bm ais KR^ .................... ..................... ..................... ..................... ..... 849

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 848

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 848

    Iutfnfgtrfa .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 84>

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Bksmnnkþg bm ug tmstênuaf bm tfrf .................... ..................... .............. 845

    ^mjigi >8Ma mjhirizf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........................... ................ 84;

    ¡Tiri nfjmgzir! Titmrgkbib y jitmrgkbib rmspfgsihams mg ai gituriamzi............................................. 894

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Ai cmnugbinkþg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 899

    8. Mjhirizf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............ 898

    i. Trkjmr trkjmstrm (bm 9 i > jmsms) ................... ..................... ..................... ..................... ......... 898

    h. ^meugbf trkjmstrm (bm 2 i 3 jmsms) ..................... ..................... ..................... ..................... .. 89>

    n. Rmrnmr trkjmstrm (bm 5 i ; jmsms) .................... ..................... ..................... ..................... ......... 89>

    >. Ma pirtf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................ 892

    2. Nukbibfs burigtm ma mjhirizf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... .......... 89=

    Skbi siaubiham? Ai aintignki, ma jmofr iakjmgtf ................... ..................... ..................... ..................... ............. 89=

    Xmsujmg ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 893

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 893Iutfnfgtrfa .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 895

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! Nukbibfs piri ug mjhirizf siaubiham .................... ..................... ... 889

    SKKNkmgnkis Gituriams ∘ Êgbknm

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    11/299

    ^mjigi >>Trkjmrfs iuxkakfs ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ........................... 88>

    ¡Tiri nfjmgzir! Nruz Xfoi ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ......... 882

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    9. Trkjmrfs iuxkakfs .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. 88=  9.9 Innkbmgtms crmnumgtms ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................... 883

    8. Innkbmgtms mg ma `feir ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ...... 8>4

    Skbi siaubiham? Ma hftkquêg bm prkjmrfs iuxkakfs.......................... ..................... ..................... ..................... .... 8>4

    Xmsujmg ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..... 8>9

    Kgvmstkeum mg ai rmb... ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 8>9

    Iutfnfgtrfa .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................. 8>8

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki! ^iavm ugi vkbi ................... ..................... ..................... ..................... ........... 8>=

    ^mjigi >2 Xmpisf? smjigis 83 i >> .................... ..................... ..................... ..................... .................. 8>5

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams 

    Ma skstmji bkemstkvf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .................... 8>;

    Ai gutrknkþg .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .............. 82>

    Ma skstmji mxnrmtfr .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 825

    Ma skstmji kgjugfaþeknf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .......... 8=9

    Ma skstmji mgbfnrkgf .................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. 8==

    Ma skstmji rmprfbuntfr ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............. 8=;

    Ma mjhirizf ................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .............. 838

    Trkjmrfs iuxkakfs ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ... 83=

    Frkmgtinkfgms sfhrm ai prumhi pirnkia .................. ..................... ..................... ..................... ..................... ........ 830

    Naivms ............................................................................................................................................................... 83;

    Hkhakfericêi ................................................................................................................................................... 805

    SKKKKEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    12/299

    ¡Hkmgvmgkbi y hkmgvmgkbf!

    Mg ma prkjmr smjmstrm kgknkijfs ug rmnfrrkbf pfr ma ipiskfgigtm jugbf bm ais nkmgnkis

    gituriams. I`fri af nfgtkguirmjfs, nmgtrégbfgfs mg ma mstubkf bma smr ̀ ujigf, nfjf smr

    vkvf y nfjf suomtf rmspfgsiham nipiz bm rmspfgbmr i ai nfjpmtmgnki prkgnkpia bma érmi.

    ^m kgtmeri mqukakhribi y rmspfgsihamjmgtm ia mgtfrgf gituria, i trivës bma

    igéaksks y rmsfaunkþg bm prfhamjis bm siaub, usf rinkfgia bm afs rmnursfs gi-

    turiams, prftmnnkþg bma ijhkmgtm y prmvmgnkþg bm bmsistrms gituriams, qum

    am pmrjktig emgmrir prfpumstis mg hmgmcknkf kgbkvkbuia y bm su nfjugkbib.

    Mstis prkjmris péekgis gfs smrvkrég piri nfgfnmr nfg bmtiaam ma akhrf y sus smnnkfgms, isê

    nfjf ais nfjpmtmgnkis jirnibis pfr ma Nurrênuaf Ginkfgia Hism (NGH) piri mstm nursf.

    Nfjmgnmjfs nfg ai pfrtibi?

    Ma nfafr vmrbm rmprmsmgti ai mspmrigzi, ais paigtis y ai vkbi, ms ma nfafr qum rmsiatiré mg

    tfbf ma akhrf.

    Ai kjiemg bm ai pfrtibi sm ismjmoi i gumstrf paigmti Rkmrri. Gumstrf prfpþsktf ms qum

    mstm akhrf am prfpfrnkfgm ais `mrrijkmgtis piri qum ustmb tfjm nfgnkmgnki bma viafr bm ai

    gituriamzi mg su kgtmerkbib y bm ai rmspfgsihkakbib qum nfjpirtkjfs nfjf nfjugkbib y

    nfjf piês piri nukbirai y prmsmrvirai.

    Ais euris rmsiatibis `inmg iauskþg i afs tmjis qum tri-

    hioirmjfs? ais nirintmrêstknis qum `inmg mspmnkia ia smr

    `ujigf,  ma bmsirrfaaf mvfautkvf, ma numrpf  y ai  frei-gkzinkþg kgtmrgi, mtn. y sfg ugi kgvkti-

    nkþg i fhsmrvir, mstubkir, kgtmrintuir y

    rmmxkfgir sfhrm gumstri rmainkþg nfg

    ai gituriamzi.

    Ai ribkf, ma aépkz y ais jigfs ugkbis 

    gfs kgvktig i ammr, msnrkhkr, msnun`ir y

    trihioir mg mqukpf.

    9Nkmgnkis Gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    13/299

    Nfjpmtmgnkis bma érmi bm Nkmgnkis Gituriams

    Gituriajmgtm nfjpmtmgtms

    Rfbfs y tfbis sfjfs pirtm bm ai gituriamzi. Ma érmi bm Nkmgnkis Gituriams gfs hrkgbi ai fpfrtugkbib

    bm nfgfnmrai, mstubkigbf afs mamjmgtfs qum ai nfgcfrjig? smrms vkvfs nfjf igkjiams y paigtis, smrmskgmrtms, ma numrpf `ujigf y afs prfnmsfs qum pmrjktmg ai vkbi mg gumstrf paigmti.

    Ms tijhkëg ug érmi mg ai qum ipaknirmjfs ai tmfrêi i ai printkni, bm jigmri qum ma nursf smi jés

    vkvmgnkia y ianignmjfs ma iprmgbkziom skegknitkvf qum tigtf ig`maijfs. [ piri ianigziraf pfgbrmjfs

    gumstri itmgnkþg mg ma aferf bm ais smks nfjpmtmgnkis jirnibis mg ma NGH. Mg ma akhrf bma prkjmr

    smjmstrm mgcitkzijfs sfhrm tfbf ais nfjpmtmgnkis >, 2 y =. Mg mstm akhrf gfs nmgtrirmjfs mg ais

    nfjpmtmgnkis 9, 8 y 3. Aëiais nfg jun`i itmgnkþg.

    9. Mstihamnm rmainkfgms mgtrm ma cugnkfgijkmgtf y ais kgtmrinnkfgms bm

    afs skstmjis bma numrpf ̀ ujigf mg afs prfnmsfs bm bkemstkþg, rmspk-

    rinkþg, rmprfbunnkþg, nkrnuainkþg, mxnrmnkþg, afnfjfnkþg, prftmnnkþgbma freigksjf y `mrmgnki.

    8. Nfgtristi afs ̀ éhktfs bm su cijkaki y bm su nfjugkbib nfg ais préntk-

    nis qum nfgtrkhuymg i ai prmsmrvinkþg y ma jmofrijkmgtf bm ai siaub.

    >. Igiakzi ais kgtmrinnkfgms bm afs bkcmrmgtms cintfrms bm afs mnfskstm-

    jis, su freigkzinkþg, nirintmrêstknis, mvfaunkþg y ais bkvmrsis niusis

    bm su bmtmrkfrf.

    2. Bmsnrkhm afs bkstkgtfs prfnmsfs bkgéjknfs y mstrunturiams qum fnu-

    rrmg mg ai Rkmrri, isê nfjf afs cmgþjmgfs emfaþeknfs y itjfscërknfs

    rmainkfgibfs nfg bkn`fs prfnmsfs y su kgnkbmgnki mg ai intkvkbib

    `ujigi.

    =. Bmsnrkhm afs prkgnkpiams prfnmsfs bm cfrjinkþg bm nfjpumstfs y

    trigscfrjinkþg bm mgmreêi mg ipakninkfgms bm ai vkbi nftkbkigi, nfg

    hism mg prkgnkpkfs cêsknfs y quêjknfs.

    3. Ipakni ma jëtfbf nkmgtêcknf mg mxpmrkjmgtfs eukibfs.

    8KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    14/299

    Gumstrf paigtmijkmgtf

    Tumstf qum ais Nkmgnkis Gituriams sfg tmþrknis, pmrf tijhkëg mxpmrkjmgtiams, qumrm-

    jfs ivigzir mg trms mtipis bkcmrmgtms.

    • Siafrirgfs i gfsftrfs jksjfs

    Kjpakni nfgfnmr y nukbir gumstrf numrpf y gumstri siaub. Mstubkirmjfs ai

    mstrunturi y cugnkfgijkmgtf bm gumstrf numrpf, isê nfjf `éhktfs bm ̀ kekmgm

    y bm iakjmgtinkþg piri jigtmgmrgfs siaubihams.

    • Siafrir i afs bmjés 

    Xmspmtir ma numrpf y ai siaub bm ais pmrsfgis nfg ais qum nfgvkvkjfs. Mstf

    af pfbmjfs aferir nfgfnkmgbf ais mtipis bm ai vkbi y printknigbf `éhktfs

    siaubihams nfg gumstri cijkaki piri eirigtkzir su hkmgmstir.

    • Nfgvkvkr nfg ma jmbkf ijhkmgtm 

    Rfjir nfgnkmgnki bm ai kjpfrtignki bm nukbir gumstrf mgtfrgf. Trfpfgmr

    innkfgms qum kjpakqumg i tfbi ai nfjugkbib piri iprmgbmr i nfgvkvkr mg

    irjfgêi nfg ai gituriamzi.

    Nfg su mscumrzf, pfbré nfgqukstir mstis nfjpmtmgnkis i trivës bm trms tkpfs bm nfgtmgkbfs?

      Bmnairitkvfs? Afs nfgtmgkbfs bmnairitkvfs am ipfrtirég ma nfgfnkjkmgtf bm afs

    bkstkgtfs ispmntfs tmþrknfs, nfgnmptuiams y nkmgtêcknfs bma érmi.

      Trfnmbkjmgtiams? Nfjf kgbkni su gfjhrm, afs nfgtmgkbfs prfnmbkjkmgtiams smbmsirrfaairég i hism bm momrnknkfs, prfnmbkjkmgtfs y mxpmrkjmgtfs eukibfs mg afs

    nuiams pumbi bmjfstrir ma bfjkgkf y ai pumsti mg préntkni bm afs nfgfnkjkmgtfs

    bmnairitkvfs.

      Intktubkgiams? Afs nfgtmgkbfs intktubkgiams sfg tfbf iqumaaf qum tkmgm qum vmr

    nfg su intktub igtm ma mstubkf y igtm ai vkbi, mg emgmria. Mg ma akhrf mgnfgtriré

    ugi smrkm bm nfgsmofs, rmcamxkfgms y prfpumstis piri ma nukbibf bm su siaub, isê

    nfjf ugi kgvktinkþg i prfjfvmr `éhktfs siaubihams mgtrm su cijkaki, ijkefs y

    nfjugkbib.

    >Nkmgnkis Gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    15/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    16/299

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams

    Mg mstm ipirtibf iprmgbmré, printkniré y

    prfcugbkziré mg afs nfgtmgkbfs bmnairitkvfs

    bm ai smjigi. Afs nfgtmgkbfs sm prmsmgtig

    mg mstm frbmg?

    • Kgtrfbunnkþg ia tmji

    • Bmckgknkþg f mxpakninkþg

    • Momjpafs

    • Momrnknkfs piri printknir af iprmgbkbf

    Iaeugfs momrnknkfs am sfaknktirég su rmmxkþg

    f su ipfrtm. Bmbêqumams ma tkmjpf qum smi

    prmnksf.

        

           

                

      

          

     

              

                 

     

       

            

      

              

      

              

       

             

      

         

       

            

       

       

            

      

          

     

           

     

                 

                

     

          

                 

      

      

       

         

     

     

      

     

    ¡Tiri nfjmgzir!

    Msti smnnkþg tkmgm iaeugis bkcmrmgnkis nfg rmspmntf ia akhrf bma prkjmr smjmstrm.

    Ai hkfericêi bm nkmgtênfs bmstinibfs sm iatmrgi nfg amnturis y intkvkbibms bm

    mspmnkia kgtmrës piri af tritibf mg ma tmji bm

    ai smjigi.

    Mspmrijfs qum am jftkvmg y bmspkmrtmg su

    nurkfskbib pfr sihmr jés.

    Mstm jfjmgtf kgknkia bm ai smjigi gfs

    fcrmnm ai prkjmri fpfrtugkbib bm nrmnmr mg

    nfgtmgkbfs intktubkgiams.

    =Nkmgnkis Gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    17/299

    Skbi siaubiham

    Msti smnnkþg am kgvkti, smjigi i smjigi,

    i pfgmr mg préntkni pmqumùis innkfgms

    piri jmofrir su niakbib bm vkbi. Tumbm

    rmiakzirais bm jigmri kgbkvkbuia f mg

    mqukpf kgvfaunrigbf i sus cijkakirms y

    ijkefs.

    Nfg ug pfnf bm nfgstignki, msis innkf-

    gms sm nfgvmrtkrég humgfs `éhktfs bm

    vkbi siaubiham.

    Xkgnþg bm ais gftis

    Bmtëgeism mg mstfs rmnuibrfs,

    skmjprm nfgtkmgmg rmnfrbitfrkfs

    f mxpakninkfgms qum mgrkqumnmg

    ma tmji.

    Iprfvmn`m ais nfaujgis vinêis

    piri `inmr sus igftinkfgms, ms-

    nrkhkr kbmis kjpfrtigtms f bubis

    qum am suroig burigtm su mstubkf

    pmrsfgia.

     

     

     

     

     

     

     

     

     

           

       

                                                      

              

     

                  

        

                                                               

                                                   

          

            

          

                

        

                     

                  

                           

                        

                 

          

                           

                  

                                                               

                                             

         

     

           

            

        

      

     

     

     

           

    3KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    18/299

    Xmsujmg

    Ma rmsujmg ms ugi mxnmamgtm mstritmeki bm ms-

    tubkf. ^u fhomtkvf ms hrkgbiram ai kgcfrjinkþg

    cugbijmgtia bm ai smjigi, freigkzibi bm tia

    jigmri qum am iyubm i oir mg ai jmjfrki afs

    nfgnmptfs jés kjpfrtigtms.

    Trintkqum mg su nuibmrgf ftris tën-

    gknis bm rmsujmg (jipi nfgnmptuia,

    msqumjis mg aaivms...).

    Kgvmstkeum mg ai rmb

    Kgtmrgmt ms ug rmnursf qum yi gf pumbm qumbir cumri bm ai vkbi bm ug mstubkigtm. Mg msti smn-

    nkþg mgnfgtriré bkrmnnkfgms bm kgtmrgmt mg ais qum pumbm ijpakir tfbfs afs tmjis. Tiri ugi

    kgvmstkeinkþg prfvmn`fsi skei printknigbf ais suemrmgnkis iprmgbkbis ma smjmstrm pisibf.

    • Xmckërism skmjprm i ais kgstktunkfgms nfgfnkbis? ugkvmrskbibms, jkgkstmrkfs

    bm mbuninkþg, freigkzinkfgms jugbkiams, mtn. Nfgsuatm virkis cumgtms piri

    vmrkcknir qum afs bitfs nfgnumrbmg ugfs nfg ftrfs.

    • Ami m kgtmgtm kgtmrprmtir ai kgcfrjinkþg. Gf sm akjktm i nfpkir y pmeir ma tmxtf.

    • Kgbkqum skmjprm ai cumgtm bm nfgsuati qum utkakzþ.

    • Rritm bm vksktir kgtmrgmt, ia jmgfs, ugi vmz pfr smjigi.

                                                     

                

     

                              

                                    

                                          

                                                 

     

     

       

     

          

     

        

             

          

      

     

     

     

     

     

       

     

      

      

      

       

     

     

    5Nkmgnkis Gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    19/299

    Iutfnfgtrfa

    Nþjf iutfmviauirsm

    Ma iutfnfgtrfa ms ugi `mrrijkmgti viakfsi piri vmrk-

    nir su iprmgbkziom.

    Mgnfgtriré bfs tkpfs bm momrnknkfs?

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

      

     

     

     

     

       

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

     

    Bmjumstrm af iprmgbkbf, am pmr-

    jktm nfjprfhir sk `i iskjkaibf afs

    nfgtmgkbfs bm ai smjigi.

    Xmnumrbm, sk tkmgm iaeugi bubi sf-hrm ais rmspumstis, pumbm rmermsir

    ia nfgtmgkbf. ̂ k iÿg isê, gf am qumbi

    nairf, nfgsuatm nfg pmrsfgis bm su

    nfjugkbib qum pumbig iyubiram.

    Tkmgsm y ipakqum af qum iprmgbkþ.

    Ai smeugbi pirtm bma iutfnfgtrfa

    prmtmgbm qum ustmb pumbi pfgmr

    mg préntkni af iprmgbkbf y ipaknir

    sus nfgfnkjkmgtfs mg sktuinkfgms

    gumvis.

    Iquê tijhkëg sm am rmtiré i printknir

    ais bmstrmzis ibqukrkbis mg tirmis

    rmiams nfjf kgvmstkeir, prfpfgmr

    sfaunkfgms, trihioir mg mqukpf, mtn.

                                                      

                              

                     

                                 

                            

                        

                           

                               

                             

        

                 

                

                                        

                             

                                           

                          

                   

       

                                     

                                  

               

                    

         

    0KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    20/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    21/299

    Akhrf, naism ribkia y ai nfjugkbib

    ¡^u mqukpf bm trihiof!

    Ma akhrf, nfg smr ugi humgi `mrrijkmgti, gf af ms tfbf. Tiri qum ustmb ianignm ma gkvma bm

    nfjpmtmgnki bmsmibf, gumstrf skstmji pfgm i su bkspfsknkþg? ma akhrf y ai naism ribkia.

    • Ai naism ribkia  tkmgm nfjf cugnkþg prkgnkpia

    mxpaknir y cinkaktir ai nfjprmgskþg bm afs tmjis

    tritibfs mg ma akhrf.

    • Iprfvmn`m mstfs rmnursfs y ipþym-

    sm mg pmrsfgis bm su nfjugkbib

    piri rmsfavmr sus bubis.

    • Ma akhrf nujpam nuitrf cugnkfgms?

    i. Rmxtf, mg ma qum mgnumgtri ai kgcfrjinkþg

    y ma bmsirrfaaf bm afs nfgtmgkbfs i mstu-

    bkir.

    h. Tkzirrþg, piri qum burigtm ai naism ribkia

    suhriym kbmis kjpfrtigtms f rmiaknm bks-tkgtis intkvkbibms.

    n. Nuibmrgf bm trihiof, nfg momrnknkfs piri

    printknir af iprmgbkbf.

    b. @mrrijkmgti bm iutfmviauinkþg, nuigbf

    rmsumavm su iutfnfgtrfa nibi smjigi.

    94KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    22/299

    Gumstri jmtfbfafeêi pisf i pisf

    Tiri cinkaktir su iprmgbkziom y iprfvmn`ir jés y jmofr ma mstubkf nibi smjigi, skei mstfs pisfs.

    ¡Gf sm siatm gkgeugf!

    Ami ma nfgtmgkbf bm ai smjigi

    Ammr ma nfgtmgkbf gfs pmrjktm tmgmr ugi kbmi emgmria bma tmji? quë si-

    hmjfs, nfg quë af rmainkfgijfs, mtn. Mstm prkjmr nfgtintf tijhkëg gfs

    `iré nimr mg ai numgti bma mscumrzf i rmiakzir piri iprmgbmr af gumvf y gfs

    pfgbré ‑mg fgbi‚ piri ai naism ribkia.

    9

    Msnun`m ai naism ribkiaNfg afs = smgtkbfs

    Ai naism ribkia ms gumstri jimstri. Bm i`ê qum ma prferiji sm aaijm "Ma

    Jimstrf mg Nisi". Ais jimstris y jimstrfs afnutfrms mxpaknig ma nfgtmgk-

    bf, prfpfgmg momrnknkfs y ftrfs momjpafs piri ijpakir ma tmji.

    8

    Bmspuës bm ai naism ribkia, su trihiof pmrsfgia Mstubkf y iutfnfgtrfa

    Ckgiakzibi ai naism ribkia ms ma jfjmgtf bm su trihiof pmrsfgia. Bkstrkhuyi

    su tkmjpf? ms jmofr ug pfnf nibi bêi, qum tfbf ai vêspmri.

    >

    Nfgsuatm sus bubis]g mstubkigtm kgtmakemgtm sihm nuégbf pmbkr iyubi

    ^k bmspuës bm mstubkir y rmsfavmr ma iutfnfgtrfa iÿg am qumbig bubis,

    husqum iyubi. ^meurf qum mg su nfjugkbib `iy pmrsfgis bkspumstis i

    iyubiram.

    2

    Tirtknkpm mg ug nêrnuaf bm mstubkf

    Iprmgbmr ougtfs

    Tþgeism bm inumrbf nfg ftrfs mstubkigtms y freigknmg ug nêrnuaf bm

    mstubkf. ̂ faknktmg ai iyubi bm iaeugi pmrsfgi vfaugtirki bm ai nfjugkbib.

    Msf ams iyubiré i rmsfavmr bubis y rmcfrzir af iprmgbkbf. Ibmjés, tmgbrég

    ai fpfrtugkbib bm kgtmrnijhkir iprmgbkzioms, kbmis y smgtkjkmgtfs.

    =

    99Nkmgnkis Gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    23/299

    ¶Nþjf iprfvmn`ir jmofr su mstubkf6

    • Husqum ug aueir nþjfbf y nfg humgi kaujkginkþg. Ms kjpfrtigtm qum sm

    iamom bma rukbf y bm ais bkstrinnkfgms.

    • Makoi ug `frirkf piri trihioir y mstubkir. Ai nfgstignki y ai bksnkpakgi sfg

    sus jmofrms nfjpiùmris bm mstubkf.

    • Ami nfg itmgnkþg ais kgstrunnkfgms bm afs momrnknkfs igtms bm rmsfavmrafs.

    • Nfgsuatm sus bubis nfg ftris pmrsfgis bm su nfjugkbib qum pumbig

    iyubiram.

    98KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    24/299

    90

    Ma smr `ujigf¶Yuë mgnfgtriré msti smjigi6

      Nirafs Akggmf

      Ma smr `ujigf

      ¡Xmnfgfnkmgbf ma numrpf!

      Nfgstruyi ugi aêgmi bm tkmjpf

    Msti smjigi aferiré?

      Kbmgtkcknir afs ipfrtms bma gituriaksti Nirafs Akggmf i ai nkmgnki.

    Kbmgtkcknir ais nirintmrêstknis qum `inmg mspmnkia ia smr `ujigf.

      Bmsnrkhkr ais mtipis y pmrkfbfs bma nknaf bm vkbi `ujigi.

      Bmsnrkhkr ai freigkzinkþg kgtmrgi bma numrpf `ujigf.

      Maihfrir ugi aêgmi bm tkmjpf sfhrm ai `kstfrki bm sus mtipis bm vkbi.

     

    9>Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 90

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    25/299

    Nirafs AkggmfNrmibfr bma gfjhrm nkmgtêc knf

    ¶^ihm quë ms ug ‑Yuksnia‚, ug ‑Riakgef‚ f ug ‑Jirêi jfrmgi‚6 ^fg gfj-

    hrms qum sm big ia zigitm mg piêsms nfjf Jëxknf, Tigijé y Nfafjhki.

    Afs igkjiams y ais paigtis sm `ig gfjhribf bm jigmri bkstkgti smeÿg ma

    aueir bfgbm `ihktig. Msf prfvfnihi nfgcuskþg mgtrm afs nkmgtêcknfs qum

    mxpafrihig Ijërkni mg ma skeaf PSKKK. Tiri sfaunkfgiraf, ma gituriaksti Nirafs

    Akggmf kbmþ ug skstmji bm naiskckninkþg hkgfjkia (nfg bfs gfjhrms) qum

    bmskegihi i nibi freigksjf nfgfnkbf.

    Ma jëtfbf husnihi nrmir ug gfjhrm ugkvmrsia qum sm usiri mg tfbis ais

    ginkfgms. Mg ai intuiakbib, msi bmgfjkginkþg sm nfgfnm nfjf ‑gfjhrmnkmgtêcknf‚ y cinkakti ai nfjugkninkþg mgtrm afs nkmgtêcknfs i gkvma jugbkia.

    Intuiajmgtm ma gfjhrm nkmgtêcknf pumbm nfgstir bm bfs f jés piaihris.

    Tfr momjpaf, ma bma zigitm ms Yuksniaus jmxknigus, ma bma oieuir Tigt`mri

    fgni y ma bm ai nmkhi Nmkhi pmgtigbri.

    ¶^ihm nuéa ms ma gfjhrm nkmgtêcknf bma smr `ujigf6 Af ivmrkeuirmjfs

    msti smjigi.

    ¡I trihioir!

    ^uhriym ai rmspumsti nfrrmnti i nibi prmeugti.

    9. ¶Nþjf sm aaiji ma skstmji bm naiskckninkþg nrmibf pfr Nirafs Akggmf6

    • ^kstmji bm gfjhrms ugkvmrsiams

    • ^kstmji bm naiskckninkþg hkgfjkia

    • ^kstmji bm naiskckninkþg nkmgtêckni

    8. ¶Yuë husnihi Nirafs Akggmf ia iskegir ug gfjhrm nkmgtêcknf i nibi freigksjf nfgfnkbf6

    • Nfgcugbkr i afs nkmgtêcknfs

    • Gfjhrir i afs igkjiams bm Ijërkni

    • Cinkaktir ai nfjugkninkþg mgtrm afs nkmgtêcknfs bma jugbf

    Nirafs Akggmf (9545 „ 9550)

    92KEMX ∘ ]titaég

    ¡Tiri nfjmgzir!

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    26/299

    9. Ma smr `ujigf  ]g smr sihkf

    Ammr mstm akhrf y iprmgbmr su nfgtmgkbf sfg nipinkbibms qum tmgmjfs afs smrms

    `ujigfs. Tmrf, ¶quë ms ug smr `ujigf6 Bmsbm ma pugtf bm vksti hkfaþeknf ms

    ug vmrtmhribf pmrtmgmnkmgtm ia rmkgf igkjia, nfgfnkbf nfg ma gfjhrm nkmgtênf

    bm @fjf sipkmgs qum skegkni `fjhrm sihkf.

    Nfjf vkjfs mg ai smjigi 98, afs igkjiams tkmgmg nirintmrêstknis nfjf mstir

    cfrjibfs pfr nëauais nfg gÿnamf, nipinkbib piri bmspaizirsm, nipinkbib bm

    rmprfbunkrsm y bm rmspfgbmr i mstêjuafs. Afs `ujigfs nfjpirtkjfs mstis ni-

    rintmrêstknis y tmgmjfs ibmjés ftris qum gfs `inmg mspmnkiams. Smijfs.

    • Rmgmjfs nipinkbib bm pmgsir y prfermsir?  ma bmsirrfaaf bmanmrmhrf gfs pmrjktm rmiakzir intkvkbibms kgtmakemgtms nfjf rm-camxkfgir, igiakzir y nrmir.

    • ]sijfs piaihris piri nfjugknirgfs? sm nianuai qum mg ma jug-bf sm `ihaig jés bm 3444 kbkfjis. ¡^faf mg Euitmjiai `iy 8=

    bkcmrmgtms!

    • Nijkgijfs sfhrm bfs pkms? gfs bmspaizijfs sfhrm bfs pkmrgisy tfbf gumstrf numrpf msté jfbkcknibf pfr msti nfgbknkþg.

    • Skvkjfs mg erupfs? sfjfs smrms sfnkiams qum vkvkjfs mgnfjugkbibms.

      Momrnknkf 9Xmaamgm ma nêrnuaf bm ais nirintmrêstknis prfpkis bma `ujigf.

     Xmspfgbmr i mstêjuafs Nfjugknirsm nfg piaihris

     Nijkgir sfhrm bfs pkms Cfrjir nfjugkbibms

     Xmprfbunnkþg Nipinkbib piri bmspaizirsm

    9=Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 90

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    27/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    28/299

    8.8 Mtipi pfstgitia  Bmspuës bma ginkjkmgtf

    Tfstgitia skegkni bmspuës bma ginkjkmgtf y nfjprmgbm afs nijhkfs qum sucrk-

    jfs bmsbm qum ginmjfs `isti qum jfrkjfs. ^m bmsnrkhm mg smks pmrkfbfs? 

    • Gmfgitia? (4 i 80 bêis) Bmsnrkhm ma prkjmr nfgtintf bma rmnkëg ginkbfnfg ma jmbkf mxtmrgf. Burigtm msti mtipi afs hmhës gmnmsktig jun`fsnukbibfs y nirkùf bm afs pibrms.

    • Gkùmz? (80 bêis i 98 iùfs) Gumstrf nmrmhrf sm bmsirrfaai i ug 04%bm nipinkbib, af qum gfs pmrjktm ibqukrkr ̀ ihkakbibms nfjf ̀ ihair,ammr y nijkgir.

    • Ibfamsnmgnki? (98 i 90 iùfs) Kgknki nfg ai puhmrtib y msté jirnibipfr ai jiburmz smxuia. Ms ug pmrkfbf mspmnkia, pfrqum ma ibfams-

    nmgtm ibqukmrm kgbmpmgbmgnki y cfrji ai prfpki kbmgtkbib.

    • Ouvmgtub?  (90 i 24 iùfs) Ai nipinkbib cêskni sm bmsirrfaai iajéxkjf. Ma ofvmg nfjkmgzi i trihioir, i cfrjir su cijkaki y sunêrnuaf sfnkia.

    • Ibuatmz? (24 i 3= iùfs) Ipirmnmg ais smùiams cêsknis qum kgbknigma pisf bma tkmjpf (niavknkm, irrueis, nigis, mtn.) Mg ais juomrms smbi ai jmgfpiuski qum jirni ma ckg bm ai nipinkbib rmprfbuntkvi.

    • Smomz? (3= iùfs mg ibmaigtm) Bksjkguymg ais ̀ ihkakbibms cêsknis.Fnurrm ma mgvmomnkjkmgtf gituria bm ais nëauais y afs þreigfs smbmtmrkfrig `isti ai jumrtm.

      Momrnknkf >Xmaamgm ma nêrnuaf bma pmrkfbf bm ai mtipi pfstgitia ia qum sm rmmrm nibi tmxtf bm ai kzqukmrbi.

    9. Tmrkfbf nfjprmgbkbf bmsbm ma ginkjkmgtf i afs 80 bêis, mg ma

    qum ma rmnkëg ginkbf sm ibipti ia jmbkf mxtmrgf.

    8. Tmrkfbf mg ma qum bksjkguymg ais `ihkakbibms cêsknis y sm bi ma

    mgvmomnkjkmgtf gituria y eribuia bm nëauais, þreigfs y tmokbfs.

    >. Tmrkfbf bm erigbms nijhkfs cêsknfs y psknfaþeknfs mgtrm afs

    98 y afs 90 iùfs.

    Ibfamsnmgnki

     Gmfgitia

     Ouvmgtub

     Smomz

     Gkùmz

     Ibuatmz

     Ibfamsnmgnki

     Ibuatmz

     Gkùmz

    95Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 90

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    29/299

    >. Ma numrpf `ujigf  Freigkzinkþg kgtmrgi

    Ma numrpf ̀ ujigf ms nfjf ugi nisi nfgstrukbi aibrkaaf i aibrkaaf. Mg gumstrf nisf

    msfs aibrkaafs sm aaijig nëauais. Ais mstubkijfs mg ai smjigi ;. I pirtkr bm maais,

    gumstrf numrpf sm frbmgi mg nkgnf gkvmams bm freigkzinkþg. Trmstm itmgnkþg.

    •  Nëauais  ^fg ais ugkbibms jés pmqumùis bm ai vkbi. Nibi ugi

    nujpam nfg ugi cugnkþg bkcmrmgtm. Ais `iy jusnuairms,gmrvkfsis, sigeuêgmis, mtn.

    • Rmokbfs  Ais nëauais nfg cugnkþg skjkair sm ugmg y cfrjig tmokbfs. Tfr

    momjpaf, ais nëauais jusnuairms cfrjig tmokbf jusnuair.

    • Þreigfs  Afs tmokbfs sm ierupig y cfrjig þreigfs. Tfr momjpaf, ma nfrizþg

    msté cfrjibf pfr ug nfgougtf bm tmokbfs jusnuairms.

    • ^kstmjis f ipiritfs  Afs þreigfs sm ierupig mg skstmjis f ipiritfs. Tfr momjpaf,

    afs jÿsnuafs ougtfs cfrjig ma skstmji jusnuair.

    • Freigksjf  Rfbfs afs skstmjis cugnkfgigbf mg nfgougtf

    cfrjig ma numrpf `ujigf.

      Momrnknkf 2Ma msqumji skeukmgtm rmprmsmgti afs gkvmams bm freigkzinkþg kgtmrgi bm gumstrf numrpf. Msnrkhi ai

    piaihri qum ciati mg nibi rmnuibrf piri nfjpamtiraf.

    nëauais

    90KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    30/299

    ¡Xmnfgfnkmgbf ma numrpf!

    Gumstrf numrpf ms ugi jirivkaai, pmrf i vmnms af bmsitmgbmjfs f gfs smgtk-

    jfs kgnþjfbfs nfg ëa. Msti smjigi am prfpfgmjfs tfjirsm ug tkmjpf piriiprmnkiraf y bkscrutiraf, nfjf ai fhri bm irtm qum ms. ¶^m igkji6

    • pakmefs bm pipma pmrkþbknf

    • aépkz, nriyfgms y jirnibfrms

    Rmgei akstf...

    • rmnfrtms bm kjéemgms qum am

    eustmg y cftfs suyis

    • crisms jftkvibfris

    Rfjm ug pmbizf bm pipma bm ug tijiùf qum am pmrjkti infstirsm sfhrm

    ëa. Aumef, rmpism ma nfgtfrgf bm su numrpf nfg ug aépkz i jfbf bm qum suskaumti qumbm bkhuoibi sfhrm ma pipma (pumbm pmbkr iyubi i ug cijkakir f i

    ug nfjpiùmrf bm frkmgtinkþg).

    Tumbm bmnfrir ma bkhuof nfg sus nfafrms civfrktfs, crisms qum af ̀ ieig smgtkr

    hkmg, rmnfrtms, mtn. ¡]sm ai kjiekginkþg y bkscrutm su numrpf!

    Ia tmrjkgir amvigtm ma pipma y fhsmrvm ma

    bkhuof.

    • ¶Yuë am pirmnm6

    • ¶@ihêi vkstf su skaumti bkhuoibi6• ¶Yuë skmgtm ia vmrai6

    Nfjpirti sus kjprmskfgms nfg sus cijkakirms

    y nfjpiùmrfs.

    tmgef ugerig nfrizþg

          s      f     y     

          u     g     i 

         e            r     i 

         g

         p        m      r      s      f     g     i 

    j   m    

      q   u   k   m   r   f   

    s      f     

         y     k      g     t        m     a       k      

         e    m     g     t        

    m     

      s  f

     y  

      s i   a  u  b

     i   h  a m

    9;Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 90

    Skbi siaubiham

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    31/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    32/299

      Intkvkbib 9. Bmjumstrm af iprmgbkbf

    Nfjpamtm ai tihai msnrkhkmgbf ai mtipi f pmrkfbf bma nknaf vktia ia qum sm rmmrm nibi tmxtf bm ai kzqukmrbi.

    Am bijfs ug momjpaf.

     

    Tmrkfbf qum kgknki nfg ai cmnugbinkþg y tmrjkgi nfg ai

    cfrjinkþg bma mjhrkþg. emrjkgia

    Mtipi bm ai vkbi qum fnurrm bmsbm ai nfgnmpnkþg `isti ma

    ginkjkmgtf.

    Tmrkfbf qum kgknki nfg ai cfrjinkþg bma cmtf y tmrjkgi nfg

    ma ginkjkmgtf.

    Tmrkfbf mg ma qum jiburijfs smxuiajmgtm y cfrjijfs

    gumstri kbmgtkbib.

    Tmrkfbf mg ma qum sm mgvmomnm `isti aameir i ai jumrtm.

      Intkvkbib 8. Tkmgsm y ipakqum af qum iprmgbkþ

    I. Nfjpamtm ma msqumji msnrkhkmgbf afs gkvmams bm freigkzinkþg kgtmrgi bma numrpf.

    9.

    8.

    >.

    2.

    =.

    89Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 90

    Iutfnfgtrfa

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    33/299

    H.  Bmckgi nfg sus piaihris quë ms ma smr `ujigf. Tumbm iyubirsm nfg ai tmfrêi bma ipirtibf 9, gf ainfpkm.

     

    N.  Ami ma tmxtf y rmspfgbi ais prmeugtis.

    Ais trms mbibms bma `fjhrm

    Numgti ai amymgbi qum ma nijkgf i ai nkubib bm Rmhis mri nustfbkibfpfr ai Msckgem, ug jfgstruf nfg nihmzi bm juomr y numrpf bm amþg

    nfg iais, qum paigtmihi ug inmrtkof i tfbfs afs vkiomrfs qum pfr iaaê

    pisihig. Ma qum gf sihêi nfgtmstir jfrêi irrfoibf i ug prmnkpknkf. ]g

    bêi Mbkpf pisþ pfr ma nijkgf y ai Msckgem prmeugtþ?

    ¶Yuë smr ms ma qum igbi bm jiùigi i nuitrf pkms, i jmbkfbêi nfg

    bfs y pfr ai gfn`m nfg trms6

    Mbkpf igiakzþ ai prmeugti y rmspfgbkþ? ‑Ms ma `fjhrm. Tfrqum eitmi

    bm gkùf, nijkgi sfhrm sus bfs pkmrgis bm ibuatf y nuigbf sm `inm

    vkmof usi histþg.‚Ai rmspumsti mri nfrrmnti y ai Msckgem `ujkaaibi sm quktþ ai vkbi.

    Ibiptibf bm jktfafekiermnfrrfjigi.nfj

    9. ¶Mg nuéa bm ais mtipis bma nknaf bm vkbi `ujigi sm uhknig ais mbibms bma `fjhrm i ais qum Mbkpf

    sm rmckmrm mg su rmspumsti6

     

    8. ¶Nuéa bm ais nirintmrêstknis `ujigis utkakzþ Mbkpf piri rmspfgbmr i ai Msgem6 ^uhriym ai qumnfgskbmrm nfrrmnti.

      • Nijkgir sfhrm bfs pkms

      • Nipinkbib bm pmgsir

    • Skbi mg erupfs

    88KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    34/299

    Nfgstruyi ugi aêgmi bm tkmjpf]gi aêgmi bm tkmjpf ms ug erénf qum rmprmsmgti ma pisf bm afs iùfs. Nfgskei

    cftfericêis suyis bmsbm qum mri hmhë ̀ isti ai intuiakbib. Taitkqum nfg su cijkaki

    y ivmrkeñm nþjf sm nfjpfrtihi, quë piaihris bmnêi, mtn. Aumef, ÿgiaf tfbf y

    nfgstruyi ai `kstfrki bm su bmsirrfaaf. Tumbm `inmraf mg su nuibmrgf bm nijpf

    f mg `fois ipirtm. ¡Igêjmsm!

    ¶Yuë gmnmskti6

    Trfnmbkjkmgtf

    Nuibmrgf bm nijpf u `fois mg haignf

    Xmeai

    Aépkz

    Nriyfgms f jirnibfrms

    Rkomris

    Efji

    Cftfericêis bm mtipis bkstkgtis bm

    su vkbi

    8. Ma kgknkf bm ai aêgmi rmprmsmgtiré su ginkjkmgtf y ma ckgia, ai

    mbib qum tkmgm i`fri.

    9. Nfafqum ai `foi mg cfrji `frkzfgtia y trinm ugi aêgmi bm

    mxtrmjf i mxtrmjf.

    [f ginê ma bêi... I`fri tmgef...

    iùfs.

    >. Msnrkhi ai kgcfrjinkþg rmnfamntibi mg frbmg nrfgfaþeknf, bmsbm qum mri hmhë `isti i`fri.

    8>Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 90

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki!

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    35/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    36/299

    9;

    Ma skstmji tmeujmgtirkf

    ¶Yuë mgnfgtriré msti smjigi6

      Eukaamrjf Jëgbmz ^igtkzf

      Ma skstmji tmeujmgtirkf

      ¡Ma rmtf bm ais hmhkbis sigis!

      Taigtis qum nurig

    Msti smjigi aferiré?

      Kbmgtkcknir viafrms y intktubms bma kgvmgtfr Eukaamrjf Jëgbmz ^igtkzf.

      Bmckgkr ma skstmji tmeujmgtirkf.

    Bmsnrkhkr ais cugnkfgms y ai mstrunturi bma skstmji tmeujmgtirkf.

      Mxpaknir ais jmbkbis bm prmvmgnkþg bm mgcmrjmbibms bma skstmji tmeujmgtirkf.

      Maihfrir ugi kgcuskþg nfg paigtis jmbknkgiams piri iakvkir mgcmrjmbibms bm ai pkma.

     

    8=Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 9;

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    37/299

    Eukaamrjf Jëgbmz ^igtkzf

    Cirjinëutknf kgvmgtfr

    ^igir ais ÿanmris bm ugi bmsnfgfnkbi y nurir ais qumjiburis bm ug gkùf

    cumrfg ai kgspkrinkþg bm Eukaamrjf Jëgbmz ^igtkzf piri nrmir ai pfjibi

    EJ^, ugf bm afs ugeñmgtfs jés utkakzibfs mg ma piês.

    Bfg Eukaamrjf ginkþ mg Titzÿg, N`kjiatmgigef, mg 9;80 y jurkþ mg

    ai nkubib nipktia mg 849>. Bmbknþ tfbf su tkmjpf i ai maihfrinkþg bm

    jmbknkgis mg su cirjinki uhknibi mg ma Hirrkf ma Eiaaktf, bm ai zfgi > ni-

    pktiakgi. Bmsbm ofvmg cum ug erig mjprmgbmbfr. ^u nrminkþg rmsuatþ mg ug

    jmbknijmgtf qum sigi ÿanmris, hirrfs, rispfgms, erigfs, msniabiburis,

    piùiaktks, iajfrrigis, `fgefs y ftris mgcmrjmbibms bm ai pkma.

    Ibmjés bm cirjinëutknf, bfg Eukaamrjf cum ianiabm iuxkakir bm ai zfgibfgbm vkvkþ. Trfjfvkþ ai nfgstrunnkþg bm jmrnibfs y ai kaujkginkþg bm

    iaeugis niaams bm su hirrkf. Mg 844> cum mamekbf pfr ai nfjugkbib euitm-

    jiatmni rmskbmgtm mg Gumvi [frl, ‑Jirksnia bm ai ̀ kspigkbib‚. Msm têtuaf sm

    ftfrei i pmrsfgioms kaustrms bm nibi ginkþg aitkgfijmrknigi qum, nfjf ëa,

    sm `ig bmbknibf i iyubir ia prþokjf.

    Bfg Eukaamrjf ickrjihi qum nuiaqukmr trihiof bmhm `inmrsm nfg bkegkbib,

    qum ugi bm ais jiyfrms rkqumzis bma smr `ujigf sfg afs ijkefs y qum

    nfg mbuninkþg ai ouvmgtub pumbm nfgstrukr ugi vkbi bkcmrmgtm.

    ¡I trihioir!

    9. ^uhriym trms intktubms bm bfg Eukaamrjf rmcamoibis mg ai amnturi igtmrkfr.

      iyubi ia prþokjf mefêsjf fsibêi ivirknki nrmitkvkbib

    8. Msnrkhi ma gfjhrm bm bfs icmnnkfgms qum iyubi i sigir ai pfjibi EJ^.

     

    >. Ai pfjibi nrmibi pfr bfg Eukaamrjf iyubi i sigir ai pkma. ¶^ihm quë ms ai pkma6 Bmcêgiai nfg sus

    piaihris.

     

    Eukaamrjf Jëgbmz^igtkzf (9;80 „ 849>)

    83KEMX ∘ ]titaég

    ¡Tiri nfjmgzir!

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    38/299

    9. Ma skstmji tmeujmgtirkf  Ma msnubf qum prftmem gumstrf numrpf

    ¶^ihêi qum gumstri pkma pumbm pmsir mgtrm 3 y ; akhris y jmbkr ugfs bfs jmtrfs

    nuibribfs6 Ai pkma f tmeujmgtf ms ma þreigf prkgnkpia bma skstmji tmeujmg-

    tirkf. Mstm skstmji ms ma jés erigbm bma numrpf y nujpam nfg nuitrf cugnkfgms

    hésknis?

    • Trftmnnkþg?  ai pkma gfs prftmem bm iemgtms mxtmrgfs, nfjf nijhkfs

    nakjétknfs, ieui, sfa y jknrfhkfs.

    • ^mnrmnkþg? i trivës bm ai pkma sm mxpuasig sustignkis, nfjf ma subfr qum

    gfs akjpki bm tfxkgis y iyubi i jigtmgmrgfs crmsnfs. Rijhkëg smnrmti

    jfnf piri `ujmntir y amn`m piri iakjmgtir.

    • Trfbunnkþg? mg ai pkma sm skgtmtkzi ai vktijkgi B, qum ms msmgnkia piri ma

    humg bmsirrfaaf bm afs `umsfs.

    • Nfjugkninkþg? mg ai pkma mstég afs rmnmptfrms bma tintf, qum gfs pmrjktm

    smgtkr tmjpmrituri, bfafr y nirknkis.

    9.9 Nipis bm ai pkma  Mpkbmrjks, bmrjks m `kpfbmrjks

    Ai pkma msté cfrjibi pfr trms nipis? mpkbmrjks, bmrjks m `kpfbmrjks. Smijfs

    nibi ugi mg bmtiaam.mpkbmrjks

    bmrjks

    `kpfbmrjks

    i.  Mpkbmrjks? ms ai nipi mxtmrgi bm ai pkma. Mg maai sm mgnumgtrig ais nëauais

    prfbuntfris bm qumritkgi, ugi prftmêgi qum am bi camxkhkakbib y rmskstmgnkii ai pkma. Rijhkëg mstég ais nëauais qum nfgtkmgmg jmaigkgi, ai sustignki

    rmspfgsiham bma nfafr bm ai pkma.

    h.  Bmrjks? ms ai nipi jmbki y msté cfrjibi pfr tmokbf nfgmntkvf nfg nfaéemgf,

    qum bi camxkhkakbib y rmskstmgnki i ai pkma. Mg msti nipi mstég afs rmnmptfrms

    bma tintf qum pmrjktmg smgtkr ma bfafr y ai tmjpmrituri.

    n.  @kpfbmrjks? ms ai nipi bm erisi qum sm mgnumgtri hiof ai bmrjks cfrjibi

    pfr ais nëauais aaijibis ibkpfnktfs, mgnireibis bm inujuair ai erisi.

    85Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 9;

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    39/299

    9.8 Ftrfs þreigfs bma skstmji tmeujmgtirkf  Eaégbuais, pmaf, uùis y junfsis

    Ibmjés bm ai pkma, ma skstmji tmeujmgtirkf msté cfrjibf pfr? eaégbuais, pmaf,

    uùis y jmjhrigis junfsis.

    eaégbuais subfrêpiris

    eaégbuais smhénmis

    pmaf

    i.  Ais eaégbuais  sfg þreigfs pmqumùfs mgnireibfs bm akhmrir sustignkis

    ÿtkams ia freigksjf. Mg ma skstmji tmeujmgtirkf mgnfgtrijfs ais skeukmgtms?

    • Ais eaégbuais smhénmis sfg nfjugms mg ai niri y mg ma numrf nihmaau-

    bf. Mstis smnrmtig ma smhf, ugi sustignki qum gfs prftmem bm hintmrkis

    y mvkti ai rmsmqumbib bma pmaf y ai pkma.

    • Ais eaégbuais subfrêpiris  qum smnrmtig subfr piri jigtmgmrgfs

    crmsnfs y akjpkirgfs bm tfxkgis.

    • Ais eaégbuais jijirkis  qum mstég prmsmgtms mg ais `mjhris bm afs

    jijêcmrfs y smnrmtig amn`m piri iakjmgtir i afs `kofs.

    h.  Ma pmaf ms ugi nfgtkguinkþg bm ai pkma y msté cfrjibf pfr ckhris mgtrmaizibis

    bm qumritkgi. ^m frkekgi mg ai bmrjks nfg ug airef virkiham. Msté mg tfbf

    ma numrpf mxnmptf mg ais piajis bm ais jigfs, ais paigtis bm afs pkms, ma

    fjhakef y ais junfsis.

      Ma pmaf qum nuhrm ma numrf nihmaaubf sm aaiji nihmaaf y ma qum nuhrm ma rmstf

    bma numrpf sm nfgfnm nfjf vmaaf.

    n.  Ais uùis sfg mstrunturis qum skrvmg piri ieirrir y rispir. Mstég cfrjibis

    pfr nëauais jumrtis mgburmnkbis qum tijhkëg nfgtkmgmg qumritkgi. ̂ m bmsi-

    rrfaaig mg ai pkma bm afs bmbfs bm ais jigfs y bm afs pkms.

    b.  Ais jmjhrigis junfsis rmnuhrmg y prftmemg ma kgtmrkfr bm iaeugfs þrei-

    gfs nfjf ai girkz, ai hfni, afs puajfgms y afs kgtmstkgfs. ^m aaijig junfsis

    pfrqum emgmrig jfnf qum skrvm piri `ujmntir ais mstrunturis bfgbm msté

    prmsmgtm.

    80KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    40/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    41/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    42/299

    Am kgvktijfs i vksktir ai péekgi bma Kgstktutf bm Bmrjitfafeêi y Nkrueêi bm ai Tkma. Iaaê mgnfgtriré

    kgcfrjinkþg sfhrm mgcmrjmbibms y nukbibfs bma skstmji tmeujmgtirkf.

    `ttp?//www.kgbmrjieuitmjiai.nfj/ 

    • prftmnnkþg• smnrmnkþg• prfbunnkþg• nfjugkninkþg

    Nujpam cugnkfgms bm?

    Cfrjibf pfr?

    pkma jmjhrigisjunfsis

    pmaf uùiseaégbuais

    eaégbuaissubfrêpiris

    eaégbuaissmhénmis

    pmaf

    mpkbmrjks

    bmrjks

    `kpfbmrjks

    > nipis?

    Ma skstmji tmeujmgtirkf

    >9Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 9;

    Kgvmstkeum mg ai rmb...

    Xmsujmg

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    43/299

      Intkvkbib 9. Bmjumstrm af iprmgbkbf

    I.  Xmaamgm ma nêrnuaf bm ai rmspumsti nfrrmnti i nibi prmeugti.

    9. ¶Nuéa ms ugi cugnkþg bma skstmji tmeujmgtirkf6

    8. ¶Nuéa ms ma þreigf prkgnkpia bma skstmji tmeujmgtirkf6

    >. ¶Yuë nipi bm ai pkma nfgtkmgm i afs rmnmptfrms bm ai tmjpmrituri y

    ma bfafr6

    2. ¶Nuéa ms ai sustignki rmspfgsiham bma nfafr bm ai pkma6

    H.  Nfjpamtm ma jipi nfgnmptuia nfg ais cugnkfgms bma skstmji tmeujmgtirkf qum mstubkijfs mg ma

    ipirtibf 9.

     prftmnnkþgCugnkfgms

    bma skstmjitmeujmgtirkf

    N. Msnrkhi ma gfjhrm bm afs þreigfs bm ai pkma smùiaibfs mg ai kaustrinkþg bm ihiof. Euêmsm pfr ai

    kgcfrjinkþg bma ipirtibf 9.8.

     Bkemstkþg

    Trftmnnkþg

     Iajinmgijkmgtf

     Ai pkma

     Ma pmaf

     Ais uùis

     @kpfbmrjks

     Mpkbmrjks

     Bmrjks

     Jmaigkgi

     Yumritkgi

     Sktijkgi B

    >8KEMX ∘ ]titaég

    Iutfnfgtrfa

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    44/299

      Intkvkbib 8. Tkmgsm y ipakqum af qum iprmgbkþ

    I.  Mg mstm momrnknkf trihioirmjfs nfg ai nuirti mstrfci bma pfmji Kgcfrjm sfhrm nirknkis  bm Jirkf

    Hmgmbmttk qum bknm?

    Ais nirknkis bm afs sumùfs

    qum sfg prfbkekf y mgnigtfibfamnmg bm ug bmcmntf

    gf tkmgmg tintf.

    9. ^meÿg ustmb, ¶quë quksf mxprmsir ma iutfr nfg ma nfgtmgkbf bm ai mstrfci6

     

    8. ^meÿg ai kgcfrjinkþg bma ipirtibf 9.9, ¶mg quë nipi bm ai pkma mstég afs rmnmptfrms bma tintf6

     

    >. Ibmjés bm ais nirknkis, ¶quë ftris smgsinkfgms pmrnkhkjfs i trivës bm ai pkma6

     

    Husqum ma pfmji Kgcfrjm sfhrm nirknkis  bm Jirkf Hmgmbmttk mg ai wmh y nfjpértiaf nfg ijkefs

    y cijkakirms. Tumbm mgnfgtriraf mg péekgis nfjf msti? `ttp?//www.pfmjis-bma-iaji.nfj/jirkf-

    hmgmbmttk-kgcfrjm-sfhrm-nirknkis.`tj f msnun`iraf mg iaeugf bm afs vkbmfs nfaeibfs mg [fuRuhm.

    H.  Mg Euitmjiai ms nfjÿg nrmmr qum ais gkùis y ais gkùfs nfg sfhrmpmsf sfg sigfs. ¶Yuë fpkgi ustmb6

    Am kgvktijfs i rmcamxkfgir ma tmji nfg ai intkvkbib skeukmgtm. Ami ma tmxtf, rmspfgbi i ais prmeugtis

    y nfjëgtmais nfg sus cijkakirms y nfjpiùmrfs.

    Afs gkùfs nfg sfhrmpmsf

    Ai fhmskbib ms ug jia nfjÿg mg gumstrf tkmjpf. ]gi pmrsfgi sm vumavm fhmsi nuigbf

    kgekmrm jés mgmreêi bm ai qum eisti. Ai mgmreêi qum sfhri sm inujuai nfjf erisi mg ais

    nëauais nfgfnkbis nfjf ibkpfnktfs. Msis nëauais sm rmprfbunmg burigtm ai prkjmri kgcig-

    nki y ai puhmrtib. ̂ k ug gkùf sm iakjmgti kgnfrrmntijmgtm, nfrrm ma rkmsef bm iujmgtir mg

    mxnmsf y civfrmnmr ai fhmskbib.

    9. ^meÿg ma tmxtf, ¶quë jia ̀ éhktf prfvfni ai fhmskbib6

    8. ¶Mg quë nëauais sm iajinmgi ai erisi6

    >. ¶Mg quë nipi bm ai pkma sm mgnumgtrig afs ibkpfnktfs6

    2. ¶@i msnun`ibf ai mxprmskþg "Msté eiaég f eiaigi" piri rmcmrkrsm i ais pmrsfgis nfg sfhrmpmsf6

    ¶Yuë fpkgi6

    >>Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 9;

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    45/299

    N.  Aamgm ma nrunkeriji skeukmgtm. Tiri maaf, ami ais bmsnrkpnkfgms y msnrkhi ai piaihri smeÿg nfrrmspfgbi

    (vmrtknia u `frkzfgtia), tfjigbf mg numgti ma gÿjmrf. Am iyubijfs nfg ma gÿjmrf 9 `frkzfgtia.

    >

    9

    8 2 =

    9    E A I G B ] A I ^ M H I N M I

    Smrtknia

    9. ^ustignki rmspfgsiham bma nfafr bm ai pkma.

    8. Nipi bm ai pkma cfrjibi pfr tmokbf nfgmntkvf qum nfgtkmgm i afs rmnmptfrms bma tintf, bfafry tmjpmrituri.

    >. Mstrunturi cfrjibi pfr trms nipis? bmrjks, mpkbmrjks m `kpfbmrjks.

    2. ^ustignki smnrmtibi pfr ais eaégbuais subfrêpiris qum iyubi i jigtmgmrgfs crmsnfs.

    =. Nipi mxtmrgi bm ai pkma qum msté mg nfgtintf bkrmntf nfg ma ijhkmgtm.

    @frkzfgtia

    9. Eaégbuai qum smnrmti smhf, sustignki qum gfs prftmem bm hintmrkis y mvkti ai rmsmqumbib

    bm ai pkma.

    8. Mstrunturis cfrjibis pfr nëauais jumrtis mgburmnkbis. ^krvmg piri ieirrir y rispir.

    >. ^ustignki smnrmtibi pfr ais jmjhrigis junfsis.

    >2KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    46/299

    Taigtis qum nurigMg msti smnnkþg iprmgbmrmjfs i prmpirir ugi nuri nfg jigzigkaai, piri iakvkir ai kgijinkþg bm ai

    pkma. Xmnumrbm qum mstm tritijkmgtf gf sustktuym ai nfgsuati ia jëbknf.

    Ai jigzigkaai tkmgm prfpkmbibms bmskgijitfrkis y igtksëptknis (qum makjkgi jknrfhkfs).

    ^u kgcuskþg pumbm usirsm piri rmbunkr ai ̀ kgn`izþg qum prfvfnig icmnnkfgms nfjf? ijpfaais, ingë,

    `mrkbis y nfrtms.

    9. Yuktm ais ̀ fois y afs tiaafs, pums gf tkmgmg prfpkmbibms jmbknkgi-

    ams. ^k ais fhtkmgm bkrmntijmgtm bma nijpf, sfaf tfjm ais cafrms.

    Msf pmrjktkré qum ai paigti sm rmemgmrm.

    8. Nfafqum ais cafrms mg ugi tizi y iermeum ieui ̀ krvkmgbf.

      Gf ais numzi, pums pkmrbmg sus prfpkmbibms jmbknkgiams.

      Nuëamais.

    >. Ripm ai tizi y bmom rmpfsir = jkgutfs.

      Bmom mgcrkir f mgtkhkir.

    Xmnmti. Kgcuskþg bm jigzigkaai piri bmskgijir 

     N f g  u  g  j i  g f o f

    Nfjf hiùfs, sujmrekmgbf ai pirtm icmntibi mg

    ug rmnkpkmgtm akjpkf nfg ai kgcuskþg.

    Ai kgcuskþg pumbm usirsm bm bfs jigmris?

    >=Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 9;

    ¡I ai nkmgnki pfr ai mxpmrkmgnki!

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    47/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    48/299

    84

    Ma skstmji msqumaëtknf¶Yuë mgnfgtriré msti smjigi6

      Uka`maj vfg Xógtemg

      Ma skstmji msqumaëtknf

      ¡I jfvmr ma msqumamtf!

      Nþjf pkmrbmg niankf afs `umsfs

    Msti smjigi aferiré?

      Kbmgtkcknir ais intktubms nkmgtêcknis qum rmcamoi ma trihiof bm Uka`maj vfg Xógtemg.

      Bmckgkr ma skstmji msqumaëtknf.

      Bmsnrkhkr ais mstrunturis y cugnkfgms bma skstmji msqumaëtknf.

      Kbmgtkcknir `umsfs bma msqumamtf ixkia y ipmgbknuair.

      Xmnfgfnmr ais jmbkbis piri prmvmgkr mgcmrjmbibms bma skstmji msqumaëtknf.

      Mxpaknir afs mcmntfs qum prfbunm ai përbkbi bm niankf mg afs `umsfs.

     

    >5Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 84

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    49/299

    Uka`maj vfg XógtemgBmsnuhrkbfr bm afs riyfs P

    Rfjibf bm? `ttp?//www.sxn.`u/p`ftf/838433

    ¶^m ̀ i tfjibf ribkfericêis6 Msm mxijmg jëbknf pumbm rmiakzirsm erinkis

    ia bmsnuhrkjkmgtf bm Uka`maj vfg Xógtemg, afs riyfs P. Mstm nkmgtêcknf

    mjprmgbmbfr nfjmgzþ su cfrjinkþg iakégbfsm i nkmgtêcknfs kjpfrtigtms

    bm su tkmjpf. Ma nijpf qum prmcmrêi mri ai cêskni y su intkvkbib civfrkti

    mri ai kgvmstkeinkþg. Rigtf isê qum ugi bm sus crisms nëamhrms ms? ‑[f gf

    pkmgsf, kgvmstkef‚.

    Msm mspêrktu nurkfsf af aamvþ i bmsnuhrkr ugfs riyfs nipinms bm itrivmsir

    cfrjis bkstkgtis bm jitmrki i afs qum aaijþ riyfs P, piri kgbknir qum gf

    sihêi quë tkpf bm riyfs mrig.

    Mg ugf bm sus mxpmrkjmgtfs, sfstuvf ug irf bm pafjf crmgtm i afs riyfs

    y sm ckoþ mg qum pfbêi vmr sus `umsfs. Bmspuës sm am fnurrkþ qum pfbêi

    kjprkjkr ai kjiemg mg ugi paini cftferéckni y isê cum nfjf tfjþ ai prkjm-

    ri ribkfericêi.

    ^u bmsnuhrkjkmgtf cum puhaknibf mg bkstkgtfs jmbkfs nkmgtêcknfs y nfg ma

    tkmjpf sm pfpuairkzþ piri ma bkiegþstknf bm crinturis mg afs ̀ umsfs y ftris

    mgcmrjmbibms.

    ¡I trihioir!

    9. ^uhriym ais intktubms nkmgtêcknis bm Uka`maj vfg Xógtemg qum sm rmcamoig mg ai amnturi igtmrkfr.

    nurkfskbib kgbkcmrmgnki kgvmstkeinkþg mxpmrkjmgtinkþg

    8. ^k iaeugi vmz am `ig tfjibf ugi ribkfericêi, nfjmgtm bm quë pirtm bma numrpf y nþjf cum ai

    mxpmrkmgnki bm vmr su kgtmrkfr mg ugi paini cftferéckni.

    Uka`maj vfg Xógtemg(902= „ 9;8>)

    >0KEMX ∘ ]titaég

    ¡Tiri nfjmgzir!

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    50/299

    9. Ma msqumamtf f skstmji msqumaëtknf  ^fstëg y prftmnnkþg

    Tfgmrgfs bm pkm, jfvmrgfs f rmiakzir iaeÿg mscumrzf sfg intkvkbibms qum pfbm-

    jfs rmiakzir erinkis i gumstrfs `umsfs, ugis mstrunturis buris, rmskstmgtms y bm

    nfafr haignf qum cfrjig ma msqumamtf.

    Ma msqumamtf f skstmji msqumaëtknf ms ma nfgougtf bm tfbfs afs `umsfs bm

    gumstrf numrpf y bmsmjpmùi ugi smrkm bm cugnkfgms kjpfrtigtms. Smijfs.

    Cugnkfgms bma msqumamtf?

    • ^fstkmgm y bi cfrji ia numrpf.

    • Trftmem afs þreigfs kgtmrgfs? pfr momjpaf, ma nrégmf prftmem ma nmrm-hrf< gumstris nfstkaais y ai nfaujgi vmrtmhria cfrjig ma msnubf prftmntfr

    piri ma nfrizþg, afs puajfgms, ma mstþjief y ai jëbuai mspkgia.

    • Trfbunm eaþhuafs rfofs? iaeugfs `umsfs nfgtkmgmg ugi sustignki aai-

    jibi jëbuai þsmi. Mg maai sm prfbunmg afs eaþhuafs rfofs qum sfg ais

    nëauais mgnireibis bm aamvir fxêemgf bm afs puajfgms ia rmstf bma numrpf.

    •  Civfrmnm ai afnfjfnkþg y ma jfvkjkmgtf?  afs `umsfs, mg nfjhkginkþg

    nfg afs jÿsnuafs, `inmg pfskham qum gfs bmspainmjfs bm ug aueir i ftrf.

    Momrnknkf 9

    Nfjpamtm ma jipi nfgnmptuia sfhrm ais cugnkfgms bma msqumamtf.

    ^fstkmgm y bi cfrji ia

    numrpf.

    Cugnkfgms bmamsqumamtf

    >;Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 84

    Ma jugbf bm ais nkmgnkis gituriams

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    51/299

    8. Bkvkskfgms bma msqumamtf  Ixkia y ipmgbknuair

    Afs `ujigfs tmgmjfs ug sfaf msqumamtf, pmrf piri cinkaktir su mstubkf afs

    nkmgtêcknfs prfpfgmg bkvkbkraf mg bfs rmekfgms? msqumamtf ixkia y msqumamtf

    ipmgbknuair.

    Ma msqumamtf `ujigf bm ugi pmrsfgi ibuati tkmgm 843 `umsfs. Gfsftrfs

    mstubkirmjfs sfaf afs jés kjpfrtigtms.

    8.9 Msqumamtf ixkia

    Ma msqumamtf ixkia sm nfjpfgm bm afs `umsfs bm ai nihmzi, bm ai nfaujgi

    vmrtmhria y bm ai nioi tfrénkni.

    Nihmzi

    Cfrjibi pfr? @umsfs bma nrégmf y niri? crfgtia,tmjpfria, jixkairms, pirkmtia yfnnkpktia.

    Cugnkþg? Trftmemr ma nmrmhrf y afs þreigfs bmafs smgtkbfs.

    Nioi tfrénkni

    Cfrjibi pfr?   Mstmrgþg, vërtmhris bma tþrix   y aisnfstkaais.

    Cugnkþg? Trftmemr afs þreigfs kgtmrgfs nfjfnfrizþg y puajfgms.

    Nfaujgi vmrtmhria

    Cfrjibi pfr? >> vërtmhris, rmpirtkbis mg = rmekf-gms bm ai nfaujgi vmrtmhria? nmrvknia,aujhir , tþrix , pmavks y nfxks.

    Cugnkþg? ^fstmgmr ma numrpf, prftmemr ai jë-buai mspkgia y ieuigtir ma pmsf.

    fnnkpktia

    pirkmtiacrfgtia

    tmjpfria

    jixkairms

    nmrvknia

    aujhir

    tþrix

    pmavks

    nfxks

    nfstkaais

    mstmrgþg

    vërtmhrisbma tþrix

    24KEMX ∘ ]titaég

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    52/299

      Momrnknkf 8Xmÿgi afs nfgnmptfs qum `mjfs mstubkibf sfhrm ai bkvkskþg bma msqumamtf y nfjpamtm ma jipi

    nfgnmptuia.

    8.8 Msqumamtf ipmgbknuair 

    Ma msqumamtf ipmgbknuair nfjprmgbm afs `umsfs bm ais

    mxtrmjkbibms supmrkfrms m kgcmrkfrms.

    Mxtrmjkbibms supmrkfrms

    Cfrjibispfr?

    Naivênuai, fjþpaitf y afs `umsfs bmahrizf? `ÿjmrf, nÿhktf, ribkf y `um-sfs bm ais jigfs (jmtinirpkigfs).

    Cugnkþg? Ieirrir y amvigtir fhomtfs, ma jfvk-jkmgtf y ma mqukakhrkf.

    Mxtrmjkbibms kgcmrkfrmsCfrjibispfr?

    Tmavks, cëjur , rþtuai, tkhki, pmrfgë y afs`umsfs bm afs pkms (jmtitirskigfs).

    Cugnkþg? Iyubir i ai afnfjfnkþg, ma jfvkjkmgtfy ma mqukakhrkf.

    ^m bkvkbm mg?

    Nfjpumstf pfr? Nfjpumstf pfr?

    msqumamtf ixkia

    nfaujgivmrtmhria

    mxtrmjkbibmssupmrkfrms

    Ma msqumamtf

    naivênuai

    fjþpaitf

    `ÿjmrf

    nÿhktf

    ribkf

    jmtinirpkigfs

    pmavks

    cëjur

    rþtuai

    jmtitirskigfs

    pmrfgë

    tkhki

    29Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 84

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    53/299

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    54/299

    nirtêaief bm ai girkz

    nibmri

    2. Ftrfs nfjpfgmgtms

    2.9 Nirtêaief

    Rfbfs gumstrfs `umsfs nfjkmgzig skmgbf nirtêaief, ug tmokbf haigbf y

    rmskstmgtm qum nuhrm ais pugtis bm afs `umsfs piri prftmemrafs.

    Mg ai mbib ibuati mstm tmokbf sm nfgsmrvi mg iaeugis pirtms bma numrpf

    nfjf frmois y girkz.

    2.8 Irtknuainkfgms

    Ais irtknuainkfgms sfg ais ugkfgms mgtrm bfs f jés `umsfs. ^fg ais mstrunturis

    mgnireibis bm cinkaktir ma jfvkjkmgtf y pmrjktkr ma nrmnkjkmgtf. ^m naiskcknig mg

    trms erupfs?

    i. KgjþvkamsAis qum gf pmrjktmg ma jfvkjkmgtf. Emgmriajmgtm mstég mgtrm

    `umsfs paigfs. Tfr momjpaf? ais irtknuainkfgms bma nrégmf.

    h. ^mjkjþvkamsAis qum pmrjktmg nkmrti jfvkakbib.

    Tfr momjpaf? afs bksnfs kgtmrvmrtmhriams.

    n. Jþvkams^fg ai jiyfrêi bm irtknuainkfgms. Tmrjktmg afs jfvkjkmgtfs bm

    mxkþg, bmsakzijkmgtf y rftinkþg. Mg mstis irtknuainkfgms afs ̀ umsfs

    gf sm tfnig. Mstég smpiribfs pfr nirtêaief, akeijmgtfs y aêqukbfskgfvkia9.

    Tfr momjpaf? nfbf, rfbkaai, juùmni, tfhkaaf, `fjhrf y nibmri.

    Ais irtknuainkfgms sm eistig nfg ma tkmjpf y usf, prfvfnigbf iaeugis

    mgcmrjmbibms.

    Momrnknkf 2

    Msnrkhi ma tkpf bm irtknuainkþg qum rmprmsmgti nibi kjiemg.

    9. 8. >.

    rfbkaai juùmni nrégmf

     

    nrégmf

    bksnfs kgtmrvmrtmhriams

    9 aêqukbf skgfvkia? aêqukbf vksnfsf qum auhrkni ais irtknuainkfgms bm afs `umsfs.

    2>Nkmgnkis Gituriams ∘ ^mjigi 84

  • 8/9/2019 Utatlán C.naturales 2º Sem. 2014

    55/299

    =. Mgcmrjmbibms bma skstmjimsqumaëtknf

    Iaeugis mgcmrjmbibms y prfhamjis bma skstmji msqumaëtknf sfg?

    • Fstmfpfrfsks? mgcmrjmbib prfermskvi, mg ai nuia afs ̀ umsfs pkmrbmg jisi ysm bmtmrkfrig, sm bmhkaktig y sm pumbm crinturir nfg cinkakbib. Ms jés nfjÿg

    mg juomrms qum `ig mgtribf mg ai jmgfpiuski,