UVOD U SPECIJALNU EDUKACIJU I REHABILITACIJU

• Istorija defektologije, odnosno specijalne edukacije i rehabilitacije deli se u 5 velikih perioda ili 5 evolutivnih faza:

• 1. FAZA INTOLERANCIJE (netrpeljivosti) koja se ispoljavala u prvobitnoj zajednici i u robovlasničkom društvenom uređenju

• 2. FAZA TOLERANCIJE koja se ispoljavala pri kraju robovlasničkog i početkom feudalnog društvenog uređenja

• 3. FAZA AZILIRANJA koja obuhvata srednji vek• 4. FAZA EDUKACIJE koja obuhvata doba renesanse• 5. FAZA REHABILITACIJE koja je počela početkom XX veka

• ODNOS PREMA HENDIKEPIRANIMA U PRVOBITNOJ ZAJEDNCI

• U prvobitnoj zajednici kao društvenom uredenju nije bilo privatnog vlasništva, klasa, a ni države.

• Svi su bili vlasnici sredstava za proizvodnju, a materijalna dobra su se kolektivno delila. Upravo taj kolektivni rad i kolektivna podela dobara mogu se smatrati uzrokom intolerancije prema hendikepiranim, ali i drugim nemoćnim kategorijama stanovništva (bolesni, stari i sl.)

• Naime, nesposobnost ili umanjena sposobnost ovih lica za rad i privređivanje smatrana je ugrožavajućim faktorom opstanka zajednice i limitirajućim faktorom njenog napretka i zbog toga su takva lica često na dosta brutalne načine eliminisana iz društva.

• ODNOS PREMA HENDIKEPIRANIMA U ROBOVLASNIČKOM DRUŠTVU

• U SPARTI je cilj vaspitanja bio hrabar i izdržljiv vojnik koji može da služi državi. Spartanci nisu pridavali važnost umnom i estetskom vaspitanju, jer ono nije bilo važno za valadnje nad robovima.

• Cilj vaspitanja je bio da se deca “malo nauče” da čitaju i pišu, a krajnji cilj bio je bezuslovna poslušnost, izdržljivost i veština pobeđivanja. Hendikepirana lica uglavnom nisu mogla da postanu snažni i vešti vojnici, pa verovatno otuda i intolerancija prema njima i njihova, često vrlo brutalna,eliminacija iz društva

• U Atini su hendikepirane davali robovima na čuvanje, što se može povezati sa velikim poklanjanjem pažnje Atinjana telesnom izgledu i verovatno netrpeljivošću prema telesnim estetskim nedostacima.

• To eliminisanje iz društva u najranije doba ljudskog razvoja, preneće se i na stara i iznemogla lica,jer je bilo “nemoralno” živeti na teret drugog i trošiti sredstva koja nisu pribavljena radom. Dakle, ekonomski aspekt je bio presudan za njihovu eliminaciju. Kada se sagleda danasnja problematika hendikepiranih i posle toliko vremena najveci problem je ostao isti – nesposobnost za privređivanje. Osnovni cilj rehabilitacije danas jeste postizanje ekonomske nezavisnosti hendikepiranih lica.

• DEFINICIJA DEFEKTOLOGIJE (SPECIJALNE EDUKACIJE I REHABILITACIJE):

• 1. DEFEKTOLOGIJA JE NAUKA O ČOVEKU SA HENDIKEPOM (najkraća definicija)

• 2. DEFEKTOLOGIJA JE NAUKA KOJA PROUČAVA UZROKE I FUNKCIONALNE POSLEDICE ОŠTЕĆЕNJА, INVАLIDNОSTI ILI HENDIKEPA

• 3. DEFEKTOLOGIJA JE NAUKA KOJA PROUČAVA SREDSTVA, METODE I PRINCIPE REHABILITACIJE HENDIKEPIRANIH LICA

• PREDMET SPECIJALNE EDUKACIJE I REHABILITACIJE:

• Rehabilitacija, edukacija i socijalna zaštita hendikepiranih osoba, što podrazumeva istraživanje:

• bio-psiho-socijalnih uslova razvoja hendikepiranih osoba, kao i istraživanje sadržaja, metoda i principa rehabilitacije, edukacije i njihove zaštite.

• ZADACI :• otkrivanje uzroka pojave i posledice oštećenja• istraživanje uslova nastanka hendikepa• verifikacija sadržaja, obima, metoda

rehabilitacije• razrada principa i sredstava rehabilitacije

• Osnovni cilj defektologije u Srbiji jeste osamostaljivanje i razvijanje ekonomske nezavisnosti hendikepiranih lica, za razliku od zapadnih zemalja gde je primarni cilj defektologije tj. ustanova za hendikepirana lica, pružanje direktne pomoći kroz različite vidove nege i usluga.

• NAUČNA PODRUČJA U DEFEKTOLOGIJI• ISTORIJA DEFEKTOLOGIJE – se bavi

proučavanjem odnosa društva prema hendikepiranima kroz istoriju. Ona proučava razvoj defektologije prateći razvoj čovečanstva, kao i istorijski razvoj specifičnih naučnih defektoloških disciplina.

• OPŠTA DEFEKTOLOGIJA – se bavi proučavanjem zakonitosti u defektologiji, defektološke treminologije, naučnim metodama i principima koji se koriste u tretmanu hendikepiranih osoba, kao i modelima istraživanja u defektologiji.

• EDUKATIVNO – REHABILITACIONE GRANE SU:• OLIGOFRENOLOGIJA (Oligofrenopedagogija) se bavi populacijom sa

mentalnom retardacijom i mentalnim oboljenjima.• SURDOLOGIJA (Surdopedagogija) se bavi populacijom oštećenog

sluha.• TIFLOLOGIJA (Tiflopedagogija) se bavi populacijom oštećenog vida• LOGOPEDIJA – obuhvata populaiju sa poremećajima svih oblika

komunikacije• SOMATOPEDIJA – se bavi populacijom telesno invalidnih lica• ETOPEDIJA I SOCIOPEDIJA – se bave populacijom dece i odraslih sa

poremećajima u ponašanju.• VIŠESTRUKA OMETENOST – MULTIPLA OŠTEĆENJA – podrazumeva

populaciju sa dva i više oštećenja.

• Za lica koja se na neki način razlikuju od uslovno rečeno “normalnih” ljudi koristili su se različiti termini.

• U srednjevekovnim spisima nalazimo vrlo ružne i pogrdne nazive za hendikepirane, kao što su ubogi, ništi, kljasti, bedni, nemoćni .... To su sve nedefinisani sinonimi za pojam defektnost koji u ovom slučaju imaju veoma difuzno značenje.

• DEFEKT → lat. Defecutus = kvar, mana, nedostatak, greška

• U defektologiji defekt znači:• Primarno anatomo-fiziološko oštećenje ili

nedostatak organa, dela tela ili tkiva• To je psihički ili fizički nedostatak koji izaziva

poremećaj normalnog razvoja ličnosti

• Humaniji nazivi su sledeće sintagme:• Lica sa smetnjama u razvoju• Lica ometena u razvoju• Lica sa psihofizičkim poremećajima• Lica sa psihofizičkim nedostacima

• U novijoj literaturi hendikepirani se definišu kao:

• Lica sa posebnim potrebama• Lica sa teškoćama u razvoju• Lica sa teškoćama socijalne integracije• Lica sa hendikepom

• SVETSKA ZDRAVSTVENA ORGANIZACIJA WHO, 1980.

• Hendikep je nepogodnost koja je proizašla iz oboljenja ili invalidnosti i koja ograničava ili sprečava čoveka u ispunjavanju njegove društvene uloge. Znači, hendikep je socijalni fenomen, jer hendikepirana osoba koja je uspešno rehabilitovana i socijalno integrisana može postići bolji društveni status od osobe koja to nije.

• INVALIDNOST• Izvorno termin invalidnost potiče od latinske

reči invaliditas, odnosno invalidus, što znači nesposoban, nevredan, nevaljan i odnosi se na nesposobnost, nepostojanje vrednosti i izgubljene kvalitete

• INVALIDNOST je stanje organizma koje je nastalo usled bolesti, ozlede ili urođene mane koje imaju za posledicu trajno, delimično ili potpuno smanjenje sposobnosti čoveka za normalan socijalni život, rad i privređivanje. Invalidnost, zapravo, uvek označava smanjenu socijalnu sigurnost

• INVALIDNOST – BOLEST• Pojam invalidnosti bitno se razlikuje od pojma

bolesti. Kod bolesti oštećenje organizma je delimično i ima svoj razvojni tok. Kada se govori o invalidnosti reč je o stacionarnom stanju, koje predstavlja stabilizovanu posledicu preležane bolesti (povrede, mane...)

• Po našim važećim propisima i zakonu o invalidskom penzionom osiguranju, član 36,

• INVALIDNOST se definiše kao stanje koje kada nastane kod osiguranika izaziva trajno smanjenje ili gubitak sposobnosti za rad na svom poslu i to zbog promena u zdravstvenom stanju koje su prouzrokovane povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom.

• KLASIFIKACIJA INVALIDNOSTI• Klasifikacije su brojne i zavise od kriterijuma i

svrhe za koje se koriste. U somatopedijskoj praksi se koriste sledeće klasifikacije:

• ETIOLOŠKA KLASIFIKACIJA INVALIDNOSTI• NASLEDNA OŠTEĆENJA• STEČENA OŠTEĆENJA

• FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA INVALIDNOSTI• FIZIČKA INVALIDNOST• PSIHIČKA INVALIDNOST

• KLASIFIKACIJA INVALIDA• - vojni, ratni, mirnodopski• - invalidi rada• - lica ometena u psihofizičkom razvoju

• OŠTEĆENjE (eng. impairment)• SZO – MEĐUNARODNA KLASIFIKACIJA

OŠTEĆENjA, INVALIDITETA I HENDIKEPA, (1980.)

• OŠTEĆENjE definiše kao svaki gubitak ili nepravilnost psihološke, fiziološke ili anatomske strukture ili funkcije.

• Ostećenje može biti privremeno ili trajno. Uvek ispoljava patološko stanje i odražava poremećaj na nivou organa.

• Oštećenja skoro uvek dovode do smanjenja ili slabljenja funkcija ili sposobnosti bio-psihosocijalnih struktura jedne ličnosti.

• Organsko oštećenje je nedostatak ili nepravilnost strukture nekog organa ili dela tela. Uzroci organskih oštećenja mogu biti: a) bolesti, b) razvojne mane ili anomalije i c) povrede ili traume.

• Funkcionalno oštećenje je poremećaj funkcije organa ili poremećaj organizma pri čemu tkivo nekog organa ili organizma nije bitno oštećeno. Npr. na porođaju beba ne zaplače odmah, pa neki deo mozga ostane bez kiseonika i nastane oštećenje. U ovom slučaju postoje svi organi i tkiva, ali ne funkcionišu dobro.

• SMETNJE spadaju u grupu lakših oštećenja i nastaju dejstvom određenih uzroka na samu ličnost.

• Smatra se da ličnost sa smetnjama samo izuzetno ili u manjem broju treba podvrgnuti procesu rehabilitacije, a ako se i primeni rehabilitacija onda je otklanjanje smetnje kratkotrajnije i jednostavnije. Ova oštećenja imaju dvosmeran tok. Spontano ili uz kratkotrajnu rehabilitaciju mogu ići prema urednom razvoju do nestanka (kratkotrajne i prolazne smetnje), ali postoje i smetnje koje imaju progresivan karakter. One ulaze u stanje pogoršanja bez obzira na rehabilitaciju i mogu da uđu u kategoriju ometenosti.

• OMETENOST nastaje kao posledica organskih oštećenja. Ometenost se ne može otkloniti već se rehabilitacijom može ublažiti i korigovati, a sposobnost ometene osobe se poboljšati, tj. povećati.

• Ometenost nema dvosmeran karakter i nikada ne može da uđe u kategoriju smetnje, već može samo da se menja u okviru sopstvene postojeće kategorije. Dakle, ne može se otkloniti, već samo ublažiti

• Po ovim kriterijumima su: NAGLUVOST ILI SLABOVIDOST – SMETNJE,

• GLUVOĆA ILI SLEPILO – OMETENOST

• Prema ICD klasifikaciji oštećenja se dele na:• 1. Laka• 2. Umerena• 3. Teška• 4. Duboka (eng. profound)

• STEPEN TEŽINE OŠTEĆENjA PREMA KVEBEŠKOJ KLASIFIKACIJI

• Minimalno oštećenje - sistem organa je blago (lako) izmenjen

• Umereno oštećenje – sistem organa je umereno izmenjen

• Znatno oštećenje – sistem organa je znatno izmenjen

• DEFINICIJA ZDRAVLjA• ZDRAVLJE je stanje potpunog fizičkog, psihičkog i

socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i nesposobnosti (1948, WHO).

• Ovde se nameće pitanje- Šta je za koga blagostanje? Defektologija zastupa sledeći stav:

• ZDRAVLJE nije samo ne biti bolestan, već je to SPOSOBNOST individue da funkcioniše na način koji je prihvatljiv u grupi ljudi kojoj ta jedinka pripada

• DEFINICIJA BOLESTI• BOLEST je poremećaj normalnih zbivanja u

organizmu ili oštećenje pojedinih organa i funkcija,manje ili više prolaznog karaktera.

• Bolest ima svoju dinamiku i razvojni tok: početak, vrhunac, prolazak – izlečenje ili ostavljanje određenih posledica, odnosno prelazak u hronično stanje, a u najgorem slučaju smrtni ishod.

• Defektologiju ne interesuje bolest kao bolest, već kao nešto što ostavlja posledice, tj. interesuju je stanja do kojih dolazi zbog bolesti. Dok je u medicini akcenat na prolaznosti u defektologiji je na trajnim, nepromenljivim, stacioniranim stanjima.

• Kvalitet života se često povezuje sa zdravljem.• Kvalitet života predstavlja optimalni nivo

mentalnog, fizičkog i socijalnog funkcionisanja u ispunjavanju različitih uloga (radnih, i dr.)

• Kvalitet života je individualni doživljaj. Zdravlje se ne determiniše odsustvom bolesti, već sposobnošću individue da funkcioniše na način koji je prihvatljiv za nju samu, ali i za grupu kojoj pripada.