UzlaşmaYolunda_Analiz

7/30/2019 UzlamaYolunda_Analiz

1/64

TAYLAN BARIN

AUSTOS 2013 SAYI:71ANALZ

UZLAMA YOLUNDAKOMISYONUN UZLAT MADDELER VE ANAYASA


2/64


3/64

AUSTOS 2013 SAYI: 71

UZLAMA YOLUNDAKOMISYONUN UZLAT MADDELER VE ANAYASA

ANALZ

TAYLAN BARIN


4/64

COPYRGHT Austos 2013

Bu yaynn tm haklar SETA Siyaset, Ekonomi ve ToplumAratrmalar Vakna aittir. SETAnn izni olmakszn yaynntmnn veya bir ksmnn elektronik veya mekanik (otokopi,kayt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basm, yayn, oaltlmasveya datm yaplamaz. Kaynak gstermek suretiyle alntyaplabilir.

SETA | SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFINenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKIYETel:+90 312.551 21 00 | Faks :+90 312.551 21 90www.setav.org | [email protected] | @setavaki

SETA | Washington D.C. Ofice1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106Washington, D.C., 20036 USATel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099www.setadc.org | [email protected] | @setadc

SETA | Kahire21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No 19 Cairo MSRTel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985 | @setakahire


5/64

5s e t a v . o r g

UZLAMA YOLUNDA: KOMISYONUN UZLAT MADDELER VE ANAYASA

NDEKLER

ZET 7

GR 8

1. UZLAILAN 59 MADDENN ANAYASA DEKL PAKETNEDNTRLMES 10

1.1. UZLALAN 59 MADDENIN YASALAMASNN MUHTEMELFAYDALAR 10

1.2. UZLALAN 59 MADDENIN YASALAMASNN MUHTEMELSAKNCALAR 11

1.3. 59 MADDELIK PAKETIN 1982 ANAYASASNA EKLENMESI PROBLEMI 12

2. MADDE ERKLERNE LKN DEERLENDRME 15

2.1. KOMISYONUN DEITIRDII 1982 ANAYASAS HKMLERI 15

2.2. YASAMA 35

2.3. IDARE VE KAMU HIZMETLERI 37

2.4. YARG 39

3. 1982 ANAYASASINDA DZENLENMEM OLAN YEN

MADDELER 463.1. TEMEL HAKLAR VE HRRIYETLER 46

3.2. YARG 54

4. 1982 ANAYASASINDA DEKLK YAPILMASINI GEREKTRMEYENMADDELER 54

4.1. TEMEL HAKLAR VE HRRIYETLER 54

4.2. YASAMA 55

4.3. BALANG, GENEL HKMLER VE TEMEL ILKELER 56

SONU 56

EK-1 ANAYASA UZLAMA KOMSYONU ALIMA USULLER 59


6/64

6

ANALZ

s e t a v . o r g

Taylan BARINGaz nverstes Hukuk Fakltesnden mezun olduktan sonra avukatlk stajn tamamlayarakbr sre avukatlk yapt. Gaz nverstes Sosyal Blmler Ensttsnde okkltrllk Teorsve Ulus-Devlet Anlayna Etkler balkl tezyle yksek lsansn tamamlad. Yksek Lsanstez aamasnda Kanadaya gderek Pro. Dr. Wll Kymlckann danmanlnda aratrmalardabulundu. Gaz nverstes Sosyal Blmler Ensttsnde doktora almalarna devam edenTaylan Barn, Yldrm Beyazt nverstes Hukuk Fakltes Anayasa Hukuku Anablm DalndaAratrma Grevlsdr ve TBMM Anayasa Uzlama Komsyonunda Uzman olarak grevyapmaktadr.

YAZAR HAKKINDA


7/64

7s e t a v . o r g


12 Haziran 2011 seimleri ncesi topluma Yeni Anayasa taahhdnde bulunan

ve 24. Dnem TBMMde Grubu bulunan drt si yasi parti, seim ncesi verdiklerisz yerine getirmek zere bir araya gelmi ve partilerin aldklar oy oranlarna ve

TBMMdeki sandalye saylarna bakmakszn Meclis Bakan bakanlnda, herpartiden er yenin katlmyla Anayasa Uzlama Komisyonunu kurmulardr.

19 Ekim 2011 gn almalarna balayan Komisyon, toplumun arkl ke-

simlerinden grleri topladktan sonra yeni anayasay yazmaya balam, ancak2012 yl sonuna kadar anayasann yazm srecinin tamamlanmas hedeini ger-

ekletirememitir. Komisyon, bugne kadar toplam 172 madde kaleme alm,23 Austos 2013 tarihi itibariyle bu maddelerin 59unda mutabakat salamtr.

Bu analizde, ilk olarak Komisyonun mutabakata vard 59 maddenin, bir

anayasa deiiklii paketi haline getirilmesinin, Trkiyenin yeni anayasa hedeine

muhtemel etkilerinin yan sra, uzlalan maddelerin TBMM Anayasa Komis-yonunda veya Genel Kurulda deitirilmesi problemi ile bu 59 maddenin yeni

anayasaya nasl ilenebilecei problemi tartlmtr. Analizin ikinci blmnde

ise Komisyonun zerinde uzlat maddelerle, 1982 Anayasasnda bu maddelere

karlk gelen maddeler karlatrmal olarak ele alnmtr.

Komisyon, bugne

kadar toplam

177 madde

kaleme alm,

23 Austos 2013tarihi itibariyle

bu maddelerin

59unda

mutabakat

salamtr.

ZET


8/64

8

ANALZ

s e t a v . o r g

12 Haziran 2011 seimlerine gidilirken tm si-yasi partiler, topluma Yeni Anayasa taahhdn-de bulunmulard. Gerek parti programlarnda,gerekse liderlerin meydanlarda yapm olduklarkonumalarda, yeni anayasann olmazsa olmazbir gereklilik olduunu, darbe mahsul olan ve

anti-demokratik hviyetiyle bilinen 1982 Anaya-sasyla daha azla devam edilemeyecei vurgula-nyordu. Bu vaatlerin ve yeni anayasa yaplmasihtimalinin, seimlere katlm balamnda vatan-dalar zerinde de olumlu etkisi olduu syle-nebilir. 12 Haziran 2011 tarihli seime katlmoran Yksek Seim Kurulu verilerine gre %87,16dr. Bu oran, 1987 ylndan bu yana ula-lm olan en yksek katlm orandr. Yani siyasipartilerin yeni anayasa nerisi, toplumda da kar-

lk bulmutu.Seim sonularnn Trkiye Byk Millet

Meclisine (TBMM) sandalye olarak yansmasn-da yakalanan oran da, yeni anayasa yapma ko-nusunda olduka elverili bir parlamento ortayakarmtr. nk 24. Dnem TBMMde geer-li oylarn % 95,39u (% 6,59 olan bamszlar,BDP milletvekili olarak kabul edilerek hesaplan-mtr) temsil edilmektedir.

zetle, kaytl semenin % 87,16s sandk ba-

na gitmi; verilen oylarn da %95,39u TBMMde

temsil imkn bulmutur. DolaysylaTrkiyede-ki semenlerin %83,14nn TBMMde temsil

edildii bir tablo kmtr. Sonuta 24. DnemTBMM, demokratik temsili yksek ve oulculu-u tartmasz bir parlamento olarak yeni anayasayhazrlayabilecek imkna kavumutur.

Seimlerin sonucunda AK Parti, CHP,MHP ve BDP, TBMMde grup kurmulardr. Ar-dndan da, aldklar oy oranlarna ve TBMMde-ki sandalye saylarna baklmakszn TBMMBakan bakanlnda, her partiden er yeninkatlmyla Anayasa Uzlama Komisyonu kurul-mutur. Komisyon, ncelikle kendi alma usulve ilkelerini belirleyip kamuoyuna aklamtr.Komisyon, Anayasa Uzlama Komisyonu al-ma Usullerinin1 altnc maddesi gereince, Ko-

misyonu oluturan btn partilerin mutabakat(gr birlii) ile karar almaktadr.

19 Ekim 2011 gn almalarna balayanKomisyon, Mays 2012 tarihine kadar yeni ana-yasaya dair grleri toplam, o tarihten itibarenise, bu grler nda yeni anayasay yazmaya

balamtr. Komisyon toplam olarak 177 madde

kaleme almtr. Mart 2013 tarihi itibariyle, bu

1. Anayasa Uzlama Komisyonu alma Usulleri analizin sonunaeklenmitir.

GR


9/64

9s e t a v . o r g


177 maddenin yalnzca 29 tanesinde mutabakat

salanabilmiti. Taslak metnin tekrar gzden ge-

irilmesi ve siyasi parti temsilcilerinin gayretiyleMart aynda 29 olan bu say Haziran ay sonunda

19 daha arttrlarak 48e karlmtr. Bu aradaKomisyon, 177 olan madde saysn 172ye in-dirmi ve ou yalnzca bir partinin nerisi olanbe maddenin anayasada yer almamasna karar

vermitir. 48 maddede de ksmi deiiklie ilikinaklamalarn yapld tarihten, yani 10 Tem-muzdan 02 Austos 2013 gnne kadar uzlalanmadde saysnda art olmu ve uzlalan madde

says 60a ykselmitir. Ancak 13.08.2013 tarihliAnayasa Uzlama Komisyonu toplantsnda, 12Haziran 2012 tarihinde uzlalan, yani yaklak14 aydr zerinde mutabakat olan Yerleme ve

Seyahat Hrriyeti maddesine CHP tarandanerh konulmu ve uzlalan madde says bu geli-me neticesinde yeniden 59a dmtr.

Haziran sonunda 48 olan uzlalan maddesaysnn Austos banda 12 madde daha arta-rak 60a kmasnn temelde iki sebebi vardr.

Bunlardan birincisi, danmanlarn zerinde g-rp mutabakata vardklar 9 maddenin Komis-yon tarandan da kabul edilmesidir. kincisi ise,

AK Partinin yarg balnda temyiz mahkemesinerisinden2 vazgeerek, Dantay ve Yargtay sis-

temine geri dnmesidir.Temmuz aynn banda TBMM Bakan

Cemil iek, siyasi parti genel bakanlarn yeni

2. AK Partinin Dantay ve Yargtay yerine nerdii Temyiz

Mahkemesi Madde nerisi:Temyiz MahkemesiMadde 129. (1) Temyiz Mahkemesi, alt derece mahkemelerinceverilen ve kanunun baka bir yarg merciine brakmad kararve hkmlerin son inceleme merciidir. Kanunla gsterilen bellidavalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.(2) Temyiz Mahkemesi yelerinin drtte Hakimler ve SavclarKurulu tarandan, drtte biri Bakan tarandan, mesleindeiilen onbe yl alm olan hkim ve savclar, retim yeleriile avukatlar arasndan, kanunda ngrlen yntemlerle llenliyakat ve baar gibi nitelikler dikkate alnarak dokuz yl iin seilir.(3) Temyiz Mahkemesi bakan ve bakanvekilleri, yeler tarandankendi aralarndan drt yl iin seilir.(4) Temyiz Mahkemesinin kuruluu, ileyii, daire bakanlar veyeleri ile Temyiz Mahkemesi Basavcsnn nitelikleri ve seim

usulleri, mahkemelerin bamszl ve taraszl ile hkimlikteminat esaslarna gre kanunla dzenlenir.

anayasa iin ziyaret etmi ve liderler srecin deva-

m konusunda ikir beyan etmilerdir. Bylelikle

gven tazeleyen Komisyon halen uzlama aray-larna devam etmektedir.

Yeni anayasaya dair beklentiler umutsuzlu-a dnrken, Babakan Erdoan, 10 Temmuz

2013 tarihinde yapt aklamalarda, AnayasaUzlama Komisyonunun yaz aylar boyunca ge-rekirse gnde 15 saat alarak yeni anayasay

tamamlamas gerektiine deindi. Bu ekildebir almann yaplamamas veya anayasanntamamlanamamas halinde ise, o tarih itibariyle

zerinde drt partinin de mutabakat olan 48maddenin saysnn daha da arttrlmasn, bu-nun da mmkn olmamas halinde ise, uzlalanmaddelerin bir Anayasa deiiklii paketi olarakyasalatrlmasn nerdi. Bunun iin gerekirse

TBMMnin olaanst toplantya arlabile-ceini belirten Babakan Erdoan, bu paketinayn zamanda siyasi partilerin yeni anayasa yo-lunda samimiyetlerini de ispatlamalar iin bir

rsat olduunu, hatta kendi partisini de iin

iine katarakne kadar samimi olduunuzu veyaolduumuzu orada ispat edebileceklerinibelirtti.

Basnda da yank bulan bu aklamalara CHP veBDPden destek gelirken, MHP lideri Baheli 48maddelik bu paketin Meclis Genel Kuruluna ge-tirilmesini ok erken, zamansz ve gereksiz ola-

rak deerlendirdi.Sz konusu 48 maddenin paket olarak Mec-

lise getirilmesine ilikin pek ok yorum yapld.Uzlalan 48 maddenin tamam yazl ve grsel

medyada yer almakla birlikte, madde ieriklerinin

24. Dnem TBMM, demokratk temsl yksekve oulculuu tartmasz br parlamentoolarak yen anayasay hazrlayablecekmkna kavumutur.


10/64

10

ANALZ

s e t a v . o r g

ayrntl biimde irdelendiinden sz etmek pekmmkn gzkmemektedir.3Oysa drt partinin

de zerinde uzlat maddeler hakknda yapla-cak toplu bir deerlendirme, yeni Anayasa al-malarnn ynn grmek asndan da aydalolacak ve uzlalan maddelerin, en azndan dahazgrlk ve demokratik bir anayasaya doruilerlenip ilerlenmedii konusunda ikir verecektir.

Bu dncelerden hareketle yaplan bu a-lmada, Anayasa Uzlama Komisyonunun, 23

Austos 2013 tarihi itibariyle zerinde uzlama

salad 59 maddenin bir anayasa deiiklii pa-ketine dnmesi ihtimali, iki ana balk altndaele alnmtr. lk balkta, uzlalan 59 maddeninbir anayasa deiiklii paketine dntrlme-sinin, yeni anayasay ve Anayasa Uzlama Ko-misyonunu nasl etkileyecei deerlendirilmitir.kinci balkta da, bu 59 maddeyi ieren anayasadeiikliinin hukuk dzeni asndan douraca- muhtemel sonular balklar halinde incelen-mitir. kinci blmde ise, maddelere ilikin her

baln altnda, o maddenin Anayasa UzlamaKomisyonunda kabul edilmi hali ile 1982 Ana-yasasndaki dzenlemesi birlikte ele alnmtr.

3. Anadolu Ajans tarandan yaplan habern lnk: http://www.aa.com.tr/tr/tag/202989--yen-anayasa-calsmalarnda-uzlaslan-48-madde (erm 22.07.2013)

Uzlalan 60 madde : http://anayasazleme.org/ndex.php/agustos-uzlaslan-maddeler/ (erm 23.08.2013)

1. UZLAILAN 59 MADDENNANAYASA DEKL

PAKETNE DNTRLMESBu balk altnda, esas olarak Anayasa UzlamaKomisyonunun mutabakata vard 59 mad-denin, bir anayasa deiiklii paketi haline ge-tirilmesinin, Trkiyenin yeni anayasa hedeinemuhtemel etkileri tartlacaktr. Ancak bu k-smda ele alnacak asl meseleye gemeden ncebir hususu vurgulamak gerekmektedir: Uzlalan59 maddenin bir anayasa deiiklii paketi ha-line getirilmesinin Trkiye iin en iyi sonucu,

phesiz lkeyi yeni anayasaya en azndan biradm daha yaklatrmas olacaktr. ayet bu pake-tin byle bir etkisi olmayacaksa veya tam tersine,toplumu yeni anayasa hedeinden daha da uzak-latracaksa, hedeten sapld lde pakete kar- kma zarureti doacaktr.

Anayasa Uzlama Komisyonu, sil batanyeni bir anayasa tasla hazrlama grev ve yet-kisi ile donatlmtr. Bu bakmdan, Trkiyenin1982 Anayasasyla yola devam etmesi sonucunu

douracak her ihtimal, yeni demokratik bir ana-yasa hazrlama seeneinden daha ktdr. Busebeple, sz konusu bu 59 maddeye ilikin ya-plan deerlendirmeler, yeni anayasa ihtimalininnnn kapatlmas olarak anlalmamaldr.

1.1. Uzlalan 59 MaddeninYasalamasnn Muhtemel FaydalarUzlalan 59 maddenin, bir anayasa deiikliipaketi halinde TBMM gndemine gelmesinin

yeni anayasa srecine etkisi olumlu olacaktr.yle ki, Komisyon yaklak iki yldr almala-rna devam etmektedir. Bu srenin 14 ay yenianayasa yazm ile gemitir. Ancak uzlalanmadde says 172 maddede yalnzca 59dur.

Srece ilikin gerek Meclis Bakannn ak-lamalar, gerekse siyasi liderlerin tutumlar gznne alndnda, ortada yeni anayasaya ili-kin bir problemin olduu aktr. Her ne kadar,2013 ylnn Temmuz ayna kadar ok sesli bi-

imde zikredilmemi olsa da, bu problemin siya-

Uzlalan 59 maddenn br anayasa

dekl paket halne getrlmesnnTrkye n en y sonucu, phesz lkeyyen anayasaya en azndan br adm daha

yaklatrmas olacaktr.


11/64

11s e t a v . o r g


si partilerin samimiyeti sorunu olduu tahmin

edilmekteydi. Anayasa Uzlama Komisyonu 14

ay boyunca metin yazd ve halen yazmaya devametmektedir. Fakat uzlalan madde saysnda,

Komisyon terminolojisiyle iade edilecek olursa,yeil madde saysnda, ciddi bir art maalese

grlememektedir. Maddelerin tamamna yak-n zerinde dea grme yaplmasna ra-

men, uzlalan madde saysnda istenildii l-

de art kaydedilememitir.Bununla birlikte, Komisyon almalarn

srdrmektedir. nk hibir siyasi parti Ana-

yasa Uzlama Komisyonu masasndan kalkmakistememekte, akat masada bir trl umulanretim de yaplamamaktadr. Kabul etmek ge-

rekir ki, masadan kalkmak her siyasi parti iin

ok riskli bir durum arz etmektedir. Zihinlerdesiyasi partilerin masadan kalkmasnn kendileri-

ni olumsuz ynde etkileyeceine ilikin pek okdnce dolamaktadr. ou zaman, masada

kalmak, kalkmann getirecei daha byk ma-liyetten tr tercih edilmektedir. Uzlama Ko-

misyonu masasn terk edip edememeye ilikinkararn, yeni anayasadan daha nemli hale gel-diine ilikin bir kan dahi mevcuttur. Yeni ana-

yasa ve Anayasa Uzlama Komisyonunun akbetigncel siyaset veya konjonktr uruna arasalla-

trlmakta, yeni anayasa ksa vadeli siyasi manev-ralara konu edilebilmektedir.

Bu, sonu grnmeyen srece ve srekli

yeni anayasay istemeyenin masay terk etmesigerektiine ilikin tutuma kar, Babakan Erdo-

an, uzlalan 48 maddenin bir anayasa deiikli-i paketi haline getirilmesini nerdi ve bu paket

vesilesiyle siyasi parti liderlerini yeni anayasa ko-nusundaki samimiyetlerini ispata davet etti. Ne

var ki, zerinde mutabakat salanm maddelerin

bir anayasa deiiklii paketine dntrlerekyasalatrlmasna destek verilmesi veya verilme-

mesinin tek sonucu, samimiyet ispat deildir.Uzlalan maddelere ilikin tutum, yeni anayasa

umutlarndan Komisyonun akbetine varncaya

kadar pek ok adan belirleyici olacaktr.

Mutabakata varlan 59 maddelik paket ikri-

nin Komisyon iin uzla asndan olumlu bir so-

nucu olabilir. ncelikle, siyasetin gergin ortamn-da bir trl sakin bir dil bulamayan siyasilerin,

59 maddede de olsa bir uzla yakalam olmalarve bu uzlann Anayasaya girecek olmas, siyaset

kurumuna duyulan gveni artracak; artan gvende Komisyonu daha azla motive edecektir.

Bu 59 maddenin, Trkiyenin derin ve kronik

meselelerine zm getirmedii aikrdr. Ancak59 maddelik bu metin, ayrntlar ikinci blmde

ele alnacak pek ok olumlu deiiklii de barndr-

maktadr. Kald ki, uzlalan 59 maddenin hibiri-sinde, 1982 Anayasasnn gerisine dlmemitir.

Daha nemlisi, elimizdeki 59 maddelik

metnin hi de kolay olumadn unutmamak

gerekmektedir. Bu 59 maddede, drt partininmutabakat mevcuttur. Bir baka anlatmla,

bu 59 madde, AK Parti ile CHPnin, MHP ileBDPnin uzlat bir metindir. Bundan da te,

Trkiyede kaytl semenlerin %83nn, Hazi-ran 2011 seimlerinde sandk bana giden se-

menin ise %95inin temsilcilerinin tamamnnmutabakata vard bir metindir. Dolaysyla1982 Anayasasnn herhangi bir maddesinden

ok daha meru bir metindir.Tm bu boyutlar bir arada deerlendirildi-

inde, bu 59 maddelik metnin yasalamas ihti-malinin, Komisyona duyulan gveni ve Komis-

yon zerindeki sivil basky arttraca sylenebi-

lir. nk semenler partilerini, demokratik biranayasa iin, bu 59 maddeden ilham alarak daha

azla zorlayabileceklerdir. Bu metnin yasalamas,ayn zamanda, Komisyonun motivasyonunu ve

konsantrasyonunu da arttracaktr.

1.2. Uzlalan 59 MaddeninYasalamasnn Muhtemel SakncalarUzlalan 59 maddenin anayasa deiiklii paketi

haline dnmesinin ok dk ihtimal de olsa,Trkiyeyi yeni anayasa idealinden uzaklatrma

etkisi olabilecektir. Elbette byle bir ihtimal, Ko-

misyonun elimizden gelen bu kadar diyerek yeni


12/64

12

ANALZ

s e t a v . o r g

uzla zeminleri aramaktan vazgemesi, bu vesiley-

le de mutabakata dayal yeni anayasa umudunun

sona ermesi halinde gerekleebilecektir. Byle birsonu, hem yeni anayasa ihtiyacnn karlanmas

asndan, hem de otuz yldr herkesin eletirdii1982 Anayasasnn yrrlkte kalmaya devam

edecek olmas bakmndan son derece olumsuzbir sonu olacaktr. En kt senaryo budur akat

liderlerin beyanlarna baklrsa, gerekleme olas-

l en dk olan senaryo da budur.Senaryonun ilk ksmnn gereklemesi, yani

Komisyonun 59 maddeden sonra yeni anayasa

yapmndan el ekmesi halinde bile, yeni anaya-sa yapmna ynelik talep ve abalarn sreceiaktr. Belki baz partiler arasnda gerekleecek

uzlalarla yeni anayasa araylar devam ettirile-

cektir ama ideal olan drt siyasi partinin mutaba-katyla yeni anayasann tamamlanmasdr.

Bu ekilde, 59 maddelik paketin yasalama-

snn, 1982 Anayasasn olumsuz ynde etkile-yecei, birtakm elikilere ve yeni sorunlara yol

aaca ileri srlmekteyse de, bu tr iddialar,

sadece yeni anayasa perspektiinin ve srarnnkorunmas balamnda ciddiye alnabilir ya da

ancak bu ekilde anlaml bulunabilir. Bunundnda, sz konusu 59 maddelik metnin ngr-

d hibir dzenleme, askeri darbe rn olanve yrrle girdii ilk gnden beri meruiyeti

ve ierii tartlan mevcut Anayasa hkmlerin-

den daha geri bir muhtevaya sahip deildir. Tamtersine, uzlalan maddelerin, 1982 Anayasasn

yenileyip iyiletirecek hkmler ierdii sylene-

bilir.Uzlalan maddelerin paket haline getirilme-

sinin, 1982 Anayasasndaki btnl bozaca

ve bu maddelerin yeni bir anayasann paras

olmalar sebebiyle mevcut anayasayla ilgili birdeiiklik paketine dntrlemeyecei yolun-

da eletiriler yaplabilir. Elbette her kanun dei-ikliinde olduu gibi, bu 59 maddelik paketin

de, deiiklik yapt metnin terminolojisini boz-ma ve kavram kargaasna neden olma ihtimali

mevcuttur. Ancak bu sakncann da, 1982 Ana-

yasas asndan sz konusu edilebilmesi olduka

zordur. nk 1982 Anayasasnn belki de en

sorunlu yanlarndan birisi, bu tr problem veelikilerle dolu olmasdr. rnein, 1982 Ana-

yasasnda, devletin adnda bile bir tutarllk yok-tur. Farkl maddelerde birbirinden arkl isimler

kullanlmtr; Trk Devleti, Trkiye Devletive Trkiye Cumhuriyeti ya da yalnzca Dev-

let. Bu isimlerin hepsi 1982 Anayasasnn zgn

metninde kullanlmtr. Bu rnein de ortayakoyduu gibi, metin iinde hibir zaman dil ve

terminoloji tutarll gzetilmemitir.

59 maddenin yeni bir anayasann paras ol-mas, o ekilde kaleme alnmas gerekesiyle buekilde bir ksmi deiiklie konu edilemeyecei

eletirisi de ciddi bir dayanaktan yoksundur. Zira

bir normun, yeni bir anayasada yer almak ama-cyla yazlmasnn, o normun yrrlkteki ana-

yasada deiiklik maksadyla kullanlmasn ne-den engelleyecei hususu aklanmaya muhtatr.

1.3. 59 Maddelik Paketin 1982

Anayasasna Eklenmesi ProblemiBu blmde esasen iki mesele incelenecektir: Bun-lardan ilki, Anayasa Uzlama Komisyonunun uz-

lat maddelerin TBMM Anayasa Komisyonun-da veya Genel Kurulda deitirilmesi problemi;

ikincisi ise, bu 59 maddelik deiiklik nerisininyeni anayasaya nasl ilenebilecei sorunu.

Bu konunun ele alnmasn gerektiren ana

aktr, Anayasa Uzlama Komisyonunun muta-bakata dayal bir taslak metin ortaya karmak

iin kurulmu olmasdr. Baka bir anlatmla,uzlalan maddelerin anayasa deiiklii haline

gelmesi ihtimali, Komisyonun almalarna ba-larken ngrd bir ihtimal deildi. Bu sebeple,

Komisyon kendi centilmenlik anlamas saylan

15 maddelik alma usulleri arasnda buna ili-kin bir hkme yer vermemitir. Bunun doal bir

sonucu olarak da, uzlalan maddelerin bir ana-yasa deiiklii paketi olarak 1982 Anayasasna

ilenmesi durumunda bu ilemin nasl yaplaca

belirsizdir.


13/64

13s e t a v . o r g


Akllara gelen ilk ihtimal, 1982 Anayasasn-da byle bir deiiklie, Anayasann 175. mad-

desi hkmne gre gidilmesidir. Yani 59 madde-lik anayasa deiiklii nerisi, bir tasar halindesiyasi partilerin Meclisteki sandalyeleri oranndatemsil edildii TBMM Anayasa Komisyonu-na gelecek ve oradan da herhangi bir anayasadeiiklii gibi Genel Kurula sevk edilecektir.

Anayasa Komisyonu tpk dier anayasa deiik-liklerinde olduu gibi bu 59 maddeye eklemeleryapabilecek, istemedii maddeleri karabilecekve hatta diledii ekilde deitirebilecektir. Bu

durum, doal olarak, uzlalan metinde MeclisAnayasa Komisyonundaki dalma gre deiik-lik yaplabilecei ihtimalini dndrtmektedir.

Bir baka ihtimal ise, Anayasa Uzlama Ko-misyonunun uzlat metin zerinde TBMM Ge-nel Kurulunda bir deiiklie gidilmesidir. Halen327 sandalyesi olan AK Parti, 3 adet dn millet-vekiliyle bu anayasa deiiklii paketini kendi ba-na halkoyuna sunacak sayya (330 milletvekili,yani 3/5) ulaabilecektir. Veya iki- partili koa-

lisyonlarla AK Parti, bu metni deitirip kolaylklagenel kuruldan geirebilecektir.

Aka iade etmek gerekir ki, bu maddeler-de bir deiiklie gidilmesi, iki yla yakn srediralan Anayasa Uzlama Komisyonunun zerinekurulduu centilmenlik anlamasna tamamenters bir durumdur. AK Parti haricinde, saysalolarak byle bir senaryoyu hayata geirebilmekmmkn deildir. Bu ihtimaller, her halkardaancak AK Parti eliyle ya da AK Partinin itiraki

ile gerekletirilebilir.Bununla birlikte, ne AK Parti byle bir de-

iiklie gitmek isteyecek ne de dier partiler AKPartiyi bu konuda zorlayabilecektir. Nitekim 15maddelik TBMM Anayasa Uzlama Komisyonualma usullerinin 13. maddesi u ekildedir:

Madde 13 - Anayasa taslak metninindeitirilememesi

Anayasa taslak metni, gerek uzlama ve yasa-ma komisyonlarnda ve gerekse Genel Kurulda

partilerin mutabakat olmadka deitirile-

mez; ekleme yaplamaz. Hazrlanan taslakmetnin (teklifin) Meclis Bakanlna verilme-

sinden sonra bu metin zerinde mutabakatadayal deiiklik yaplmas halinde AnayasaUzlama Komisyonunun gr alnr.

Grld zere, anayasa taslann kma-s halinde brakn komisyonlar, Genel Kuruldadahi metin zerinde deiiklik yaplabilmesi yet-kisi, partilerin mutabakat artna balanmtr.Mevcut Anayasa ile Anayasa Uzlama Komisyo-nunun usul karlatrldnda, durum oldukakark bir hal almaktadr. Bu nedenle, uzlalan

maddelerin paket halinde TBMM Genel Kuru-luna gelmesi halinde, iki kural birlikte uygulan-maya allmal; Uzlama Komisyonu almausullerinin 13. maddesi, TBMM Anayasa Komis-yonunun da centilmenlik anlamas haline getiril-melidir. Bylelikle, tek bana AK Partinin veyaikili-l ittiaklarn metin zerinde deiiklikyapabileceine ilikin kayglar ortadan kaldrlmolacaktr. Bunun yan sra, uzlalan maddelerdebir deiiklik yaplmas halinde, Anayasa Komis-

yonu yeleriyle Anayasa Uzlama Komisyonuyelerinin temas devam etmeli (Anayasa Komis-yonu yelerinin bu dorultuda deitirilmesi degndeme gelebilir), pakette bir deiiklik yapl-mas ihtiyac domas halinde, metin UzlamaKomisyonunca tekrar ele alnmaldr.

Bu balk altnda ele alnacak ikinci meselede uzlalan metnin, ksmi deiiklik olarak 1982

Anayasasna nasl ileneceidir. Burada da esas

problem, 1982 Anayasasnda hi dzenlenme-

Br normun, yen br anayasada yer

almak amacyla yazlmasnn, o normunyrrlktek anayasada deklk maksadylakullanlmasn neden engelleyecehususu aklanmaya muhtatr.


14/64

14

ANALZ

s e t a v . o r g

mi maddeler bakmndan ortaya kmaktadr.

zerinde mutabakat salanan maddeler gru-

ba ayrlabilir. Bunlar srasyla, Anayasadaki ilgilihkmde deiiklik yapan maddeler, Anayasada

hi dzenlenmemi maddeler ve Anayasay ay-

nen tekrar eden maddeler. Yaplacak deiikliklermadde trlerine gre ele alnacak olursa, unlar

sylemek mmkndr:

1. Anayasada yer alan akat deiiklik geti-ren maddeler balklaryla birlikte Uzlama

Komisyonunun mutabakat dorultusunda

deitirilmelidir.

2. Anayasada yer almayan maddeler iin drtseenek sz konusu edilebilir:a) Maddelerin ilgili olduklar maddelere

kra olarak eklenmesi. 2010 Anayasa

deiiklikleri bata olmak zere, genel-de Anayasa deiikliklerinde benimse-

nen metot budur.

b) Maddelerin yrrlk maddesindennce yeni numaralarla eklenmesi. Yani

177. maddeden balayarak yeni mad-

de olarak metne ilenmesi ve yrrlkmaddesinin de, doal olarak aaya

kaydrlmas. Bu yntem uyguland-

nda, balklandrmada ciddi skntlarortaya kabilecek, blm balklaryla

madde balklar uyumsuz olacaktr.

c) Maddelerin ilgili olduu maddeninaltna a. b. eklinde eklenmesi. r-

nein, insan onur ve haysiyeti balklmaddenin kii dokunulmazl, maddi

ve manevi varl maddesinin altnda17.a olarak yer almas. Trkiyedekimevzuat yazmnda pek benimsenen

bir yntem olmamakla birlikte, hem

maddenin blm balklaryla uyumu-

nun salanmas hem de yeni madde

olmalar halinin korunmas dolaysylaaslnda en iyi yntem budur.

d) Maddenin ilgili blme eklenmesi ve

dier maddelerin teselsl ettirilmesi.Bir nceki rnekten devam edilecek

olursa, insan onur ve haysiyeti maddesi

17 yerine geecek, dier maddeler bireratlayacaktr. Bu da blm balklar ve

metin btnl asndan tercih edi-

lebilir gibi grnmektedir ama ok cid-

di problemlere sebebiyet verme ihtimalivardr. yle ki, mevzuatn herhangi biryerinde Anayasann 90. maddesine bir

gnderme olmas halinde maddenin

numaras deimi olacak ve tm mev-zuat yeniden gzden geirme gerei

hsl olacaktr.

Sonu olarak, en uygun seenein, ilk bataaklanan, ilgili maddelere ekleme olaca

sylenebilir.

3. 1982 Anayasasnda herhangi bir deiiklikgerektirmeyen maddeler ayn halde kalsalar

dahi, o maddeye ilikin uzla olduu bir

ekilde belirtilmelidir. Poziti hukuk bak-mndan bu nerinin phesiz hibir etkisi

olmayacaktr. Ancak drt partinin uzla-

t metnin ilgili maddede vurgulanmas,o maddenin meruluunu etkileyecektir.

nk Anayasa Uzlama Komisyonunun1982 Anayasasn aynen benimsemesi ihti-

mali dahi onu merulatrmaya ve siville-tirmeye yetecektir. Dolaysyla bu ynte-min ksmi deiikliklerde de uygulanmas

gerekmektedir.


15/64

15s e t a v . o r g


2. MADDE ERKLERNE LKNDEERLENDRMEBu blmde, Anayasa Uzlama Komisyonununzerinde uzlat maddelerle, 1982 Anayasasn-da bu maddelere karlk gelen maddeler kar-latrmal olarak ele alnacaktr. Ancak UzlamaKomisyonunun mutabk kald maddeler, 1982

Anayasasnda deiiklik yaplmasn gerektiren

maddeler, deiiklie gerek olmayan madde-ler ve ilk kez dzenlenen maddeler eklinde gruba ayrlarak incelenecektir. Kukusuz dahaarkl snandrmalar yaplabilir. Ancak bu a-

lmada konunun daha rahat incelenebilmesi veaklanabilmesi amacyla byle bir tasni tercihedilmitir.

Anayasa Uzlama Komisyonu, almalar-na balarken, ilk olarak zerinde kolay uzlaaca

maddelerden balamay tercih etmitir. AnayasaUzlama Komisyonu, bu tercihten hareketle, u s-ray takip ederek maddeleri grmeye balamtr:

Temel Haklar ve Hrriyetler

Yasama

dare ve Kamu Hizmetleri Yarg

Mali, Ekonomik ve Sosyal Hkmler

Son Hkmler

Balang, Genel Hkmler ve Temellkeler

YrtmeGrmelerin neticesinde mutabakat sala-

namam olsa da, bir taslak metin ortaya km-tr. Komisyon almalarn kolaylatrmak ama-

cyla bu taslak metne madde numaras eklemitir.Bu analizde de Komisyonun bu ekilde verdiimadde numaralar aynen kullanlmtr.

Metne bakldnda, nsan onur ve haysiye-ti maddesinin 1. madde olarak en bata yer al-d grlecektir. Komisyondaki partilerden ikisiyeni anayasann devletle deil insanla ba-lamasn ngrmekte ve kendi taslaklarnda bumaddeyi birinci madde olarak nermektedirler.Sz konusu madde, ayn zamanda ilk grlen

madde olduu iin madde numaras olarak 1i

almtr. Ancak bu tabloya bakarak, iki partinin

grnn kabul edildii, dier partilerin de ilk

maddenin deitirilmesi konusunda ittiak et-tikleri sonucu karlmamaldr.

Analizde ayrca, maddelerin ele alndkonularn bal olarak, konu btnlnsalamak dncesiyle, Anayasa Uzlama Ko-misyonunca kabul edilen madde balklar tercihedilmi, snandrma ve balklandrmalardabu sistematik benimsenmitir. Buna paralel ola-

rak, 1982 Anayasasnn ilgili hkmleri de, yinemadde balklaryla beraber metne eklenmitir.

Bir baka iadeyle, Anayasa Uzlama Komis-yonunun metninde kendi madde balklar venumaralar, bu maddelere karlk gelen Anaya-sa maddelerinde de yine Anayasadaki balk venumaralar aynen kullanlmtr. Hatta zerindeuzlalan madde metinlerinde kullanlan renk-

lerden yana da Komisyonun tercih ve uygula-masna riayet edilerek, taslak metnin maddele-ri, bu almada da yeil; Anayasa maddeleri isegenel analiz metninden kolay ayrt edilebilmesi

iin mavi renkte balklandrlmtr.

2.1. Komisyonun Deitirdii 1982Anayasas HkmleriUzlalan 59 maddeden 39 tanesi 1982 Anayasa-

snda dzenlenmi olan akat Uzlama Komisyonu-nun deitirerek kabul ettii maddelerdir. Bu balkaltnda, uzlalan taslak metinle, maddelerde naslbir deiiklie gidilecei ve bu deiiklikler netice-sinde ne gibi kazanmlar olaca incelenecektir.

2.1.1. Temel Haklar ve Hrriyetler

2.1.1.1. Temel Hak ve Hrriyetlerin Nitelii ve

Btnl

TEMEL HAK VE HRRYETLERN (ZGRLKLERN)

NTEL VE BTNL (TASLAK METN)

Madde 2. (1) Herkes, kiiliine bal dokunulmaz,devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere/zgrlklere sahiptir.

Temel hak ve hrriyetler/zgrlkler bir btndr vebirbirini tamamlar.


16/64

16

ANALZ

s e t a v . o r g

TEMEL HAK VE HRRYETLERN NTEL

(1982 ANAYASASI)

MADDE 12. Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz,devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetleresahiptir.

Temel hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine vedier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ihtivaeder.

Temel hak ve hrriyetlerin nitelii madde-

sinin ilk kras, 1982 Anayasasyla ayn ekildekaleme alnmtr. Madde ikinci krasyla Hr-

riyetlerin Btnl4 ilkesini hkm altna al-m; temel hak ve hrriyetlerin birbirini tamam-

lar nitelikte olduu ve btnlk arz ettii iadeedilmitir. Hrriyetlerin btnl ilkesi, kiiyi

hr klan, birbirini tamamlar nitelikte olan vebtnlk arz eden hrriyetlerin tamamna sahip

olmasn ngrmektedir. Ayrca, zerinde uzla-lan maddede, 1982 Anayasasnn 12. maddesi-

nin ikinci krasndaki Temel hak ve hrriyetler,kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev

ve sorumluluklarn da ihtiva eder. eklindekihkme yer verilmemitir. Bu yaklam, insan

haklarnn, herhangi bir arta ya da kayda ba-lanamayaca ve hibir dnce ve mlahazayla

inkr edilemeyecei eklinde iade edilen mutlakolma niteliinin de bir gereidir. Hak ile balayp

dev ile bitirme geleneinden vazgeilmitir.te yandan, uzlalan maddenin gereke

notunda, Bir hakkn Anayasada yer almam ol-mas, onun insan haklarndan saylmasna engel

tekil etmez denilerek, anayasal haklarla snrlbir insan haklar anlaynn kabul edilmezliine

vurgu yaplmtr. Dinamik bir yaps olan hr-riyetlerin tamamnn anayasada zikredilmesine

imkn yoktur. Zaten bilinen veya byle olmasgereken bir ilke insan haklarn kuvvetlendirmesi

bakmndan gerekede tekrar edilmitir.

4.Hrryetlern btnl kavram, hrryetlern tekl/monzmveya zgrlklern tekl/monzm olarak da kullanlmaktadr.

2.1.1.2. zel hayatn ve Aile Hayatnn Gizlilii ve

Korunmas

ZEL HAYATIN (YAAMIN) VE ALE HAYATININ

(YAAMININ) GZLL VE KORUNMASI (TASLAK METN)

(YENIDEN GZDEN GEIRILECEKTIR)

Madde 10. (1) zel hayatn (yaamn) ve aile hayatnn(yaamnn) gizliliine dokunulamaz. Herkes, zelhayatna (yaamna) ve aile hayatna (yaamna) sayggsterilmesi ve korunmas hakkna sahiptir.

(2) Kiilerin zel ve aile hayatna ilikin bilgiler, iitsel vegrsel medya ile internet ve dier ortamlarda kiilerinrzas olmadka yaynlanamaz.

ZEL HAYATIN GZLL (1982 ANAYASASI)

Madde 20. Herkes, zel hayatna ve aile hayatna sayggsterilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn veaile hayatnn gizliliine dokunulamaz. (Mlga cmle:03/10/2001-4709/5 md.)

(Deiik: 03/10/2001-4709/5 md.) Mill gvenlik, kamudzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk vegenel ahlkn korunmas veya bakalarnn hak vezgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veyabirkana bal olarak, usulne gre verilmi hkim

karar olmadka; yine bu sebeplere bal olarakgecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunlayetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka;kimsenin st, zel ktlar ve eyas aranamaz vebunlara el konulamaz. Yetkili merciin karar yirmidrtsaat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim,kararn el koymadan itibaren krksekiz saat iindeaklar; aksi halde, el koyma kendiliinden kalkar.

(Ek kra: 7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyleilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakknasahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili kiisel verilerhakknda bilgilendirilme, bu verilere erime, bunlarn

dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amalardorultusunda kullanlp kullanlmadn renmeyi dekapsar. Kiisel veriler, ancak kanunda ngrlen hallerdeveya kiinin ak rzasyla ilenebilir. Kiisel verilerinkorunmasna ilikin esas ve usuller kanunla dzenlenir.

Uzlalan metinde yeniden gzden geirile-cektir ibaresi yer almaktadr. Bu ibarenin anla-m udur: Bu madde zerinde danmanlar tekraralacak, akabinde madde Komisyon tarandan

yeniden gzden geirilecektir. Komisyon bu iba-


17/64

17s e t a v . o r g


reyle kabul ettii drt maddenin, yukardaki ha-liyle uzlald konusunda mutabktr.

Uzlalan metin, 1982 Anayasasndan okdaha ksa ve zldr. Bu arkn temel nedeni,1982 Anayasasnda zel hayatn gizlilii balklmaddede yer alan arama, el koyma ile kiisel ve-rilere ilikin dzenlemelerin taslakta baka mad-dede dzenlenmesidir. Getirilen yenilik ise, zelve aile hayatna ilikin bilgilerin internet dhilhibir ortamda kiilerin rzas olmadan yaynlan-masnn yasaklanmasdr. Yalnz bu maddede herne kadar uzla olsa da, bata basn, yayn ve iade

hrriyeti olmak zere, olas sakncalar asndanmaddenin tekrar gzden geirileceine ilikinnot dlmtr.

u haliyle olumlu bir yenilik olarak grl-mekle birlikte, uygulamas ve uygulanabilirliitartma yaratabilecei iin yeniden gzden ge-irilmesi isabetli bir karardr. Srekli youtube

gibi siteleri eriime kapatan bir lke olduumuz

gz nnde bulundurulursa, bu dzenlemeninardndan bu tr sansrlere daha sk rastlama

ihtimalimiz artabilecektir.

2.1.1.3. Kii Hrriyeti ve Gvenlii

K HRRYET (ZGRL) VE GVENL

(TASLAK METN)

Madde 9. (1) Herkes kii hrriyeti (zgrl) vegvenliine sahiptir.

(2) Aada gsterilen haller (durumlar) dnda kimsekii hrriyetinden (zgrlnden) mahrum (yoksun)

braklamaz;a) Mahkemelerce verilmi hrriyeti kstlayc cezalarnve gvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi,

b) Mahkemelerce verilmi yakalama ve tutuklamakararlarnn yerine getirilmesi,

c) Kiinin kendisinin veya bakalarnn hak vehrriyetlerinin (zgrlklerinin) korunmas amacylaverilmi mahkeme kararnn veya kanunda ngrlenidari tedbirlerin yerine getirilmesi,

d) Usulne aykr ekilde lkeye giren veya hakknda snrd etme ya da iade karar verilen kiinin yakalanmas,

gzaltna alnmas veya tutuklanmas,

(3) Yakalama ve tutuklama hkim karar ile olur.Tutuklama karar, hakknda kuvvetli su phesi bulunankiilerin, ancak kamalarn, delillerin yok edilmesiniveya deitirilmesini nlemek amacyla veya bunlar gibitutuklamay zorunlu klan ve kanunda gsterilen dierhallerde verilebilir. Kuvvetli su phesinin varl veyaisnat edilen suun arl tek bana tutuklama nedenisaylamaz. Tutuklama nedenlerinin varl somut olgulara(mahhas hadise) dayandrlarak gerekeli olarakbelirtilmedike ve adli kontrol nlemlerinin yetersizliiaklanmadka tutuklamann devam karar verilemez.Hkim karar olmadan yakalama, ancak sust halindeveya gecikmesinde saknca bulunan hallerde, sululuuhakknda kuvvetli su phesi bulunan kiilerle ilgiliolarak yaplabilir. Yakalama ve tutuklamann usul ve

esaslar kanunla dzenlenir.

(4) Yakalanan veya tutuklanan kiiye, yakalama veyatutuklama sebepleri ile hakkndaki iddialar ve kanunenkendisine tannan haklar herhalde yazl, bunun hemenmmkn olmamas halinde szl olarak derhl; toplusularda ise en ge hkim huzuruna karlncaya kadarbildirilir. Kii gzaltna alnr alnmaz derhal mdaii ilegrtrlr. Soruturma evresinde mdaiin dosyayinceleme yetkisi savunma hakkn ortadan kaldracakbiimde snrlanamaz. Mdaii olmayan kiiye barotarandan bir mdaii grevlendirilir. Kiinin yakalandveya tutukland yaknlarna derhl bildirilir.

(5) Yakalanan veya gzaltna alnan kii, tutulma yerineen yakn mahkemeye gnderilmesi iin gerekli srehari, en ge yirmi drt saat; toplu olarak ilenensularda ise en ok doksan alt saat iinde hkim nnekarlr. Hi kimse, bu sreler getikten sonra hkimkarar olmakszn hrriyetinden mahrum braklamaz.

(6) Tutuklanan kiilerin, makul sre iinde yarglanmayve soruturma veya kovuturma srasnda serbestbraklmay isteme haklar vardr. Serbest braklma,ilgilinin yarglama sresince durumada hazrbulunmasna veya hkmn inazn salamak iin

bir gvenceye veya baka ykmllklerin yerinegetirilmesine balanabilir.

(7) Her ne sebeple olursa olsun, hrriyeti kstlanankii, ksa srede durumu hakknda karar verilmesinive bu kstlamann kanuna aykrl halinde hemenserbest braklmasn salamak amacyla yetkili biryarg merciine bavurma hakkna sahiptir. Yarg merciikararn vermeden nce hrriyeti kstlanan kiiyi dinler.Soruturma ve kovuturma aamalarndaki tutukluluailikin azami sreler kanunla belirlenir. Tutuklama hibirsurette cezalandrma ekline dntrlemez.


18/64

18

ANALZ

s e t a v . o r g

K HRR YET VE GVENL (1982 ANAYASASI)

MADDE 19. Herkes, kii hrriyeti ve gvenliine

sahiptir.

ekil ve artlar kanunda gsterilen:

Mahkemelerce verilmi hrriyeti kstlayc cezalarn vegvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkemekararnn veya kanunda ngrlen bir ykmllngerei olarak ilgilinin yakalanmas veya tutuklanmas;bir kn gzetim altnda slah veya yetkili mercinne karlmas iin verilen bir kararn yerinegetirilmesi; toplum iin tehlike tekil eden bir akl hastas,uyuturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veyahastalk yayabilecek bir kiinin bir messesede tedavi,eitim veya slah iin kanunda belirtilen esaslara uygunolarak alnan tedbirin yerine getirilmesi; usulne aykrekilde lkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkndasnr d etme yahut geri verme karar verilen bir kiininyakalanmas veya tutuklanmas; halleri dnda kimsehrriyetinden yoksun braklamaz.

Sululuu hakknda kuvvetli belirti bulunan kiiler,ancak kamalarn, delillerin yok edilmesini veyadeitirilmesini nlemek maksadyla veya bunlargibi tutuklamay zorunlu klan ve kanunda gsterilendier hallerde hkim kararyla tutuklanabilir. Hkimkarar olmadan yakalama, ancak sust halinde veyagecikmesinde saknca bulunan hallerde yaplabilir;bunun artlarn kanun gsterir.

Yakalanan veya tutuklanan kiilere, yakalama veyatutuklama sebepleri ve haklarndaki iddialar herhaldeyazl ve bunun hemen mmkn olmamas halindeszl olarak derhal, toplu sularda en ge hkimhuzuruna karlncaya kadar bildirilir.

(Deiik cmle: 3.10.2001-4709/4 md.) Yakalanan veyatutuklanan kii, tutulma yerine en yakn mahkemeyegnderilmesi iin gerekli sre hari en ge krksekizsaat ve toplu olarak ilenen sularda en ok drt gniinde hkim nne karlr. Kimse, bu sreler getikten

sonra hkim karar olmakszn hrriyetinden yoksunbraklamaz. Bu sreler olaanst hal, skynetim vesava hallerinde uzatlabilir.

(Deiik: 3.10.2001-4709/4 md.) Kiinin yakalandveya tutukland, yaknlarna derhal bildirilir.

Tutuklanan kiilerin, makul sre iinde yarglanmayve soruturma veya kovuturma srasnda serbestbraklmay isteme haklar vardr. Serbest braklmailgilinin yarglama sresince durumada hazrbulunmasn veya hkmn yerine getirilmesinisalamak iin bir gvenceye balanabilir.

Her ne sebeple olursa olsun, hrriyeti kstlanan kii,ksa srede durumu hakknda karar verilmesini ve bu

kstlamann kanuna aykrl halinde hemen serbestbraklmasn salamak amacyla yetkili bir yargmerciine bavurma hakkna sahiptir.

(Deiik: 3.10.2001-4709/4 md.) Bu esaslar dnda birileme tbi tutulan kiilerin uradklar zarar, tazminathukukunun genel prensiplerine gre, Devlete denir.

Uzlalan maddeler arasnda en uzunu olan

bu madde, Trkiye gndemini de en yakndan il-

gilendiren maddelerden birisidir. Uzlalan metin

ile 1982 Anayasas arasnda ciddi bir paralellik

vardr. Hatta metnin ilk iki kras, 1982 Anaya-

sasnn 19. maddesiyle neredeyse ayndr. lk ikikra asndan bakldnda, temel hak ve hrri-

yetlere ilikin bir yenilik grnmemekle beraber,

bu metnin mevcut 19. maddenin yerini almas-

nn, en azndan bir anayasada olmamas gereken

serseri kelimesinin anayasa metninden karl-mas gibi bir aydas olacaktr. Zira bir hukuki

tanm olmayan ve keyi uygulamalara yol aa-

bilecekbir serseri(nin) bir messesede tedavi,

eitim veya slah iin kanunda belirtilen esaslara

uygun olarak alnan tedbirin yerine getirilmesiiadesi, insan haklar asndan olduka sakncal

bir hkmdr.

Uzlalan metinde getirilen en byk yenilik

tutuklamaya ilikindir. Metin hem tutuklama ve

tutukluluun devam kararna ilikin daha kat

dzenlemeler iermekte hem de Trkiyedeki tu-

tuklama tedbirinin yanl alglanmas (bir gven-

lik tedbiri olarak deil de, bir cezalandrma arac

olarak anlalmas) ve uygulanmas meselesini

ortadan kaldrmay hedeemektedir. Konuyudzenleyen nc krann getirdii yenilikler

yle sralanabilir:

Kuvvetli su phesinin varl veya isnat edi-

len suun arl tek bana tutuklama ne-deni saylamaz. Trkiyede tutuklama birgvenlik tedbiri olarak deil, adeta bir ceza-

landrma olarak alglanmakta, uzun yargla-

ma sreleri de bu duruma eklenince ar in-

san hakk ihlalleri ortaya kmaktadr. 1982

Anayasasnda da benzer iadeler yer almakla


19/64

19s e t a v . o r g


birlikte, metin bu haliyle bu duruma tekbana tutuklama nedeni saylamama

vurgusu eklemektedir. Tutuklama nedenlerinin varl somut olgula-

ra (mahhas hadise) dayandrlarak gerekeli

olarak belirtilmedike ve adli kontrol nlem-

lerinin yetersizlii aklanmadka tutukla-

mann devam karar verilemez. Bu iadeyle

uygulamada sklkla karlalan, herhangibir somut gerekeye dayanmayan kopyala-

yaptr eklindeki orml ara kararlarnnne geilmeye allmaktadr. Hkimler,

tutuklamaya ya da tutuklamann devamna,somut olay dikkate alp gerekelendirme-

den, her dosya iin geerli olabilecek, kamaphesinden, delilleri karartma ihtimalinden

vs. gibi iadelerle karar vermektedirler. Buhkm ile bu sorun almaya allmakta,tutukluluk veya tutukluluun devam kara-

rna her itirazda, hkimin bunu ilgili somutolay iin ciddi bir ekilde deerlendirmesi ge-

rektiine iaret edilmektedir. Ayrca hkim,

her itirazda daha az insan hakk ihlaline yolaabilecek olan adli nlemleri neden tercihetmediini izah etmek zorunda kalacaktr.

Hkim karar olmadan yakalama, ancaksust halinde veya gecikmesinde saknca

bulunan hallerde, sululuu hakknda kuv-vetli su phesi bulunan kiilerle ilgili

olarak yaplabilir. 1982 Anayasasndan ark-l olarak, hkim karar olmakszn yaplacak

tutuklamalar yalnzca su phesi bulunan

kiiler iin sz konusu olacaktr.1982 Anayasasna gre, yakalanan veya tu-

tuklanan kiilere, yakalama ve tutuklama sebep-

leri ve haklarndaki iddialar derhal bildirilir.Uzlalan metin bu ormlasyonu korumakta,

yalnz bildirilmesi gerekenlere kanunen kendi-sine tannan haklar da eklemektedir. Getirilenbir dier yenilik de, gzaltna alnan kiinin der-hal mdaii ile grtrlmesidir. Uygulamadasklkla rastlanlan, soruturma esnasnda mda-

iin dosyay incelemesine msaade edilmemesi

problemi de mdaiin dosyay inceleme yetkisisavunma hakkn ortadan kaldracak biimde

snrlanamazhkmyle almaya allmtr.Yakalanan veya gzaltna alnan kiinin h-

kim karsna karlma sresi, 1982 Anayasasnda

en azla 48 saat iken, uzlalan metin ile bu sre24 saate indirilmitir. Toplu sulara ilikin drtgnlk sre ise uzlalan metinde 96 saat olarakmuhaaza edilmitir. Bunun yan sra 1982 Ana-

yasasnda olaanst hal, skynetim ve sava hal-lerinde bu srelerin uzatlmas hkm yer alrken,

uzlalan metinde bu hkme yer verilmemitir.5

Uzlalan metinde dosya zerinden tutuklu-luun devam karar verilmesinin nne geilme-ye allmakta, tutuklamann devamna Yargmercii kararn vermeden nce hrriyeti kst-lanan kiiyi dinlerhkmne yer verilmektedir.

Ayrca uzlalan metne gre, anayasasorutur-ma ve kovuturma aamalarndaki tutuklu-lua ilikin azami sreler kanunla belirlenir.hkmyle kanun koyucuyu tutuklama iin azami

sre belirlemeye mecbur klmaktadr. Komisyon

tutuklama tedbirinin yanl anlald realitesineanayasadan gnderme yapmakta ve Tutuklamahibir surette cezalandrma ekline dntr-lemez. cmlesiyle maddeyi bitirmektedir.

2.1.1.4. Konut Dokunulmazl

KONUT DOKUNULMAZLII

(YENIDEN GZDEN GEIRILECEKTIR)

Madde 12. (1) Hi kimsenin konutuna ve kamuya ak

olmayan zel iyerine dokunulamaz. Herkes, konutunave iyerine ynelik hukuk d mdahale ve saldrlarakar korunma hakkna sahiptir.

(2) Genel saln veya bakalarnn hak ve hrriyetle-rinin korunmas veya kuvvetli phenin varl halindesu ilenmesinin nlenmesi amacyla usulne gre ve-rilmi hkim karar olmadka; ayrca bu sebeplere veadli soruturma gereklerine bal olarak gecikmesindesaknca bulunan hallerde cumhuriyet savcsnn yaz-l emri bulunmadka, kimsenin konutuna girilemez,

5. 1982 Anayasasnda var olan bu hkmn olaanst ynetm

usuller ksmnda tartlmasna lkn gereke notuna barekonulduysa da bu maddede yer verlmemtr.


20/64

20

ANALZ

s e t a v . o r g

konutunda arama yaplamaz ve buradaki eyaya elkonulamaz. Yetkili merciin karar yirmi drt saat iindegrevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn el koy-madan itibaren krk sekiz saat iinde aklar; aksi halde,el koyma karar kendiliinden kalkar.

(3) Idari kolluun genel saln korunmasna ilikinyetkileri sakl kalmak kaydyla, kimsenin konutunda vekamuya ak olmayan zel iyerlerinde nleme aramasyaplamaz.

KONUT DOKUNULM AZLII (1982 ANAYASASI)

MADDE 21. (Deiik: 3.10.2001-4709/6 md.) Kimseninkonutuna dokunulamaz. Mill gvenlik, kamu dzeni,

su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ah-lkn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlkleri-nin korunmas sebeplerinden biri veya birkana balolarak usulne gre verilmi hkim karar olmadka;yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde sakncabulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin ya-zl emri bulunmadka; kimsenin konutuna girilemez,arama yaplamaz ve buradaki eyaya el konulamaz. Yet-kili merciin karar yirmidrt saat iinde grevli hkiminonayna sunulur. Hkim, kararn el koymadan itibarenkrksekiz saat iinde aklar; aksi halde, el koyma kendi-liinden kalkar.

Uzlalan metinde yeniden gzden geirile-cektir ibaresi yer almaktadr. Bu ibarenin anla-m udur: Bu madde zerinde danmanlar tekraralacak akabinde madde Komisyon tarandanyeniden gzden geirilecektir. Komisyon bu iba-reyle kabul ettii drt maddenin, yukardaki ha-liyle uzlald konusunda mutabktr.

1982 Anayasasna benzer ekilde kalemealnm metinde getirilen yenilikler u ekilde

sralanabilir: Uzlalan maddeyle kamuya ak olmayan

zel iyerleri de konut dokunulmazl kap-samna alnmtr.

Gecikmesinde saknca bulunan hallerdekonutta arama yaplabilmesi ve buradakieyaya el konulabilmesi iin kanunla yetkiliklnm merciin yazl emri aranrken, uz-lalan metinle Cumhuriyet Savcsnn yazlemri bulunmas zorunluluu getirilmitir.

dari kolluun nleme aramas yapabilmesi

ise, genel saln korunmas istisnas hari-cinde yasaklanmtr.

2.1.1.5. Yerleme ve Seyahat Hrriyeti

YERLEME VE SEYAHAT HRRYET (ZGRL)

(TASLAK METN)

Madde 14. (1) Herkes yerleme ve seyahat hrriyetine(zgrlne) sahiptir.

(2) Yerleme hrriyeti, salkl ve dzenli kentlemeyigerekletirmek, evreyi ve kltrel varlklar korumak;seyahat hrriyeti ise genel saln korunmas (CHP veBDP nerisi: kuvvetli su phesinin varl halinde) suilenmesini nlemek ve su soruturmas veya kovu-turmas sebepleri ile snrlanabilir.

(3) Vatanda snr d edilemez ve yurda girme hakkn-dan mahrum braklamaz.

(4) Vatandan yurt dna kma hrriyeti ancak su so-ruturmas veya kovuturmas sebebiyle hkim kararnabal olarak snrlanabilir.

YERLEME VE SEYAHAT HRRYET (1982 ANAYASASI)

MADDE 23. Herkes, yerleme ve seyahat hrriyetinesahiptir.

Yerleme hrriyeti, su ilenmesini nlemek, sosyal veekonomik gelimeyi salamak, salkl ve dzenli kent-lemeyi gerekletirmek ve kamu mallarn korumak;

Seyahat hrriyeti, su soruturma ve kovuturmas se-bebiyle ve su ilenmesini nlemek;

Amalaryla kanunla snrlanabilir.

(Deiik: 3/10/2001-4709/8 md.; Deiik: 12/9/2010-5982/3 md.) Vatandan yurt dna kma hrriyeti,ancak su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle

hkim kararna bal olarak snrlanabilir.Vatanda snr d edilemez ve yurda girme hakkndanyoksun braklamaz.

Yerleme ve Seyahat Hrriyetine ilikin bumadde ilk olarak 12.06.2012 tarihli toplantdayani yaklak 15 ay nce grlm ve madde ze-rinde uzlalmtr. Ancak Komisyon uzlaamadmaddeleri grmek zere topland 13.08.2013tarihli toplantda, zerinde mutabakat olan bu

maddeyi de gndemine almtr. Madde zerine


21/64

21s e t a v . o r g


grmeler srerken CHP snrlamann snr ola-rak kuvvetli su phesinin varl halinde ibare-

sini eklemi; CHPnin bu erhine BDP de itiraketmitir. u haliyle maddenin zerinde mutabakatyoktur. Ancak zikredilen 60 maddede yer aldiin, maddenin geirdii evrelerin anlalmas ba-kmndan burada yer verilmitir.

CHP ve BDPnin madde metnine sonradanekledikleri kuvvetli su phesinin varl halin-de ibaresi haricinde Anayasa Uzlama Komisyo-nunca kabul edilen madde, 2010 Anayasasylagetirilen yenilii de barndracak ekilde kaleme

alnmtr. ki deiiklik gze arpmaktadr:lk olarak, kamu mallarn korumak ama-

cyla yerleme hrriyetinin snrlanmas hkmkaldrlmtr.

kinci olarak da, 2001 deiiklikleri neti-cesinde karantina amacyla seyahat hrriyetininsnrlandrlamamasna ynelik eletiri dikkatealnm ve seyahat hrriyetinin genel salnkorunmas amacyla snrlanabilecei metneeklenmitir.

2.1.1.6. Bilim ve Sanat Hrriyeti

BLM VE SANAT HRRYET (ZGRL)

(TASLAK METN)

Madde 18. (1) Herkes, bilim ve sanat serbesterenme ve retme, aklama, icra etme, yayma vebu alanlarda her trl aratrma hak ve hrriyetine(zgrlne) sahiptir.

(2) Devlet, bu hak ve hrriyetin (zgrln) nndekiengelleri kaldrmak ve etkili biimde kullanlmasnsalamakla ykmldr.

(3) Devlet, sanat ve kltrel etkinlikleri destekler vesanaty korur.

BLM VE SANAT HRRYET (1982 ANAYASASI)

MADDE 27. Herkes, bilim ve sanat serbeste renmeve retme, aklama, yayma ve bu alanlarda her trlaratrma hakkna sahiptir.

Yayma hakk, Anayasann 1 inci, 2 nci ve 3 ncmaddeleri hkmlerinin deitirilmesini salamakamacyla kullanlamaz.

Bu madde hkm yabanc yaynlarn lkeye girmesi ve

datmnn kanunla dzenlenmesine engel deildir.

Sanatn ve sanatnn korunmas 1982 Anayasas

MADDE 64. Devlet, sanat aaliyetlerini ve sanaty

korur. Sanat eserlerinin ve sanatnn korunmas,deerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisininyaylmas iin gereken tedbirleri alr.

1982 Anayasasnn darbeci zihniyetininaka grld maddelerden biri de Bilim veSanat Hrriyetine ilikin 27. maddedir. 1982

Anayasasnn 4. maddesiyle ilk 3 maddedeki h-kmlerin deitirilmesi ve deitirilmesinin tekliedilmesi yasaklanm; 27. maddesinin ikinci k-

rasyla ise bu ynde yaplan bilimsel aaliyetlerinyaymlanmas yasaklanmtr. Dnce zgr-lnn zgn bir tr olan bilim ve sanat z-grlnn bu tr ideolojik bir kstlamaya tabitutulmas hibir uluslararas zgrlk standardile badamamaktadr.

Uzlama Komisyonu darbe mahsul ideolo-jik hkmleri bilim sanat hrriyeti maddesindentemizlemi; temizlemekle de kalmayp devletibilim ve sanat hrriyetinin nndeki engelleri

kaldrmak ve bu hakkn etkili biimde kulla-nlmasn salamakla ykmlklmtr.Ayrca 1982 Anayasasnda ayr bir madde

olarak dzenlenen Devlet, sanat ve kltrel et-kinlikleri destekler ve sanaty korur.hkmuzlalan metinde bir kra olarak dzenlenmitir.

2.1.1.7. Dzeltme ve Cevap Hakk

DZELTME VE CEVAP HAKKI (TASLAK METN)

Madde 20. (1) ere ve haysiyetlerine dokunulan veyakendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplan herkesdzeltme ve cevap hakkna sahiptir.

(2) Dzeltme ve cevap yaymlanmazsa, yaymlanmasnngerekip gerekmediine hkim, ilgilinin mracaattarihinden itibaren en ge krk sekiz saat ierisinde kararverir.

E. DZELTME VE CEVAP HAKKI (1982 ANAYASASI)

MADDE 32. Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerinhaysiyet ve ereerine dokunulmas veya kendileriyleilgili geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannrve kanunla dzenlenir.


22/64

22

ANALZ

s e t a v . o r g

Dzeltme ve cevap yaymlanmazsa, yaymlanmasnngerekip gerekmediine hkim tarandan ilgilininmracaat tarihinden itibaren en ge yedi gn ierisindekarar verilir.

Uzlaya varlan maddelerin bir anayasa de-iiklii paketine dntrlmesi halinde dzelt-me ve cevap hakknn pakette yer almas, birta-km tartmalar beraberinde getirecektir. Ziradzeltme ve cevap hakk basn hrriyetiyle skskya ilikili bir madde olup, Komisyonun basnhrriyetinde uzlaamayp onun bir cz niteli-inde olan dzeltme ve cevap hakknda uzlama-s dikkatlerden kamayacaktr.

1982 Anayasasndaki dzenlemeden arklolarak Komisyon, dzeltme ve cevap hakknnyaynlanmasna ilikin hkim kararnn en azlayedi gn deil en azla 48 saat iinde verilmesikonusunda uzlamtr. Gndemin deime hzdikkate alndnda 48 saatin haysiyet ve ereizarar grm kiinin haklarn korumas asn-dan daha mnasip olduu kukusuzdur.

2.1.1.8. Mlkiyet ve Miras Hakk

MLKYET VE MRAS HAKKI (TASLAK METN)

Madde 21. (1) Herkes, mlkiyet ve miras haklarnasahiptir.

(2) Miras hakk, kamu yarar; mlkiyet hakk ise kamuyarar ve yabanclar iin milli gvenlik sebebiylesnrlanabilir.

MLKYET HAKKI (1982 ANAYASASI)MADDE 35. Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir.

Bu haklar, ancak kamu yarar amacyla, kanunlasnrlanabilir.

Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna aykrolamaz.

Yabanclarn Trkiyedeki gayrimenkullereolan ilgisinin artmas ve baz turistik blgelerdeyabanc nusun giderek artmas sonucu yaban-

clar iin mlkiyet hakknn snrlanmas gereke-

bilecei ihtimalini akllara getirmi, bu sebeple,Anayasa Uzlama Komisyonu bu hakkn yalnzca

yabanclar iin milli gvenlik sebebiyle snrlana-bileceini hkm altna almtr.

Komisyon gereke notunda, ikri ve snaimlkiyet haklarnn da bu madde balamndadeerlendirileceini belirtmitir.

1982 Anayasasnda kullanlan dile ilikin birproblem bu maddede aka kendini gstermek-tedir. Pe pee gelen iki krada ayn hukuki kav-ram iin kamu yarar ve toplum yarar terim-lerinin tercih edilmesi isabetsiz olmu, anayasada

olmas gereken kavram btnln bozmutur.Yeni metinle, bu sorun da giderilmitir.

2.1.1.9. alma ve Szleme Hrriyeti

ALIMA VE SZLEME HRRYET (ZGRL)

(TASLAK METN)

Madde 22. (1) Herkes, diledii alanda alma ve sz-leme hrriyetlerine sahiptir. zel teebbsler kurmakserbesttir.

(2) Devlet, zel teebbslerin mill ekonominin gerek-

lerine ve sosyal devlet ilkesine uygun yrmesini, g-venlik ve istikrar iinde almasn salayacak, tekellerolumasn engelleyecek tedbirleri alr.

(3) Her trden teebbslerin, doal kaynaklarn tketil-mesi, evre kirlilii, alanlarn i gvenlii ve i salasndan gerekli nlemleri almalarn salamak ve de-netlemek devletin ykmlndedir.

ALIMA VE SZLEME HRRYET (1982 ANAYASASI)

MADDE 48. Herkes, diledii alanda alma ve szlemehrriyetlerine sahiptir. zel teebbsler kurmak serbesttir.

Devlet, zel teebbslerin mill ekonominin gereklerineve sosyal amalara uygun yrmesini, gvenlik ve ka-rarllk iinde almasn salayacak tedbirleri alr.

1982 Anayasasnda herhangi bir snrlamayatabi olmayan alma ve szleme hrriyetinin buzellii uzlalan metinde de korunmutur. Buhakkn snrn ise objekti snr yani aslnda herhak ve zgrln kendi yapsndan kaynaklananve herhangi bir hukuki metinde aka belirtilme-

sine gerek olmayan snrlar oluturmaktadr.


23/64

23s e t a v . o r g


Uzlalan metinle temelde iki yenilik getiril-mitir. Bunlardan ilki, devlete kartel olumasn,

yani ayn aaliyeti yrten ticari iletmelerin biraraya gelerek tekellemesini nlemesi iin ted-birler alma vaziesi verilmesidir. Dieri ise, te-ebbslerin evreye etkileri ile alanlarnn igvenlii ve i salna ilikin uygulamalarnndenetiminin devlete yklenmesidir.

2.1.1.10. Toplant ve Gsteri YryDzenleme Hakk

TOPLANTI VE GSTER YRY DZENLEME HAKKI

(TASLAK METN)

Madde 24. (1) Herkes, nceden izin almadan, silhszve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme vebunlara katlma hakkna sahiptir.

(2) Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk,kamu dzeninin, genel saln, bakalarnn hakve hrriyetlerinin korunmas veya su ilenmesininnlenmesi amalaryla snrlanabilir.

(3) Idari makamlar, kanuna dayanarak toplant vegsteri yrynn yaplaca yeri, gzergh vezamann hakkn demokratik ilevini ve etkisini dikkate

alarak belirler.

TOPLANTI VE GSTER YRY DZENLEME HAKKI

(1982 ANAYASASI)

MADDE 34. (Deiik: 3.10.2001-4709/13 md.)

Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsztoplant ve gsteri yry dzenleme hakknasahiptir.

Toplant ve gsteri yry hakk ancak, millgvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi,genel saln ve genel ahlkn veya bakalarnn hakve zgrlklerinin korunmas amacyla ve kanunlasnrlanabilir.

Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknnkullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usullerkanunda gsterilir.

Toplant ve gsteri yry dzenlemehakkna ilikin maddede Komisyon, ilk olarakhakkn snrlanma sebeplerini daraltmtr. 1982

Anayasasndaki 34. maddede snrlama sebebi

olarak saylan ve mulak iadeler olduu iin

srekli eletirilen milli gvenliin ve genel ah-lakn korunmas sebepleri yeni dzenlemeyle

kaldrlmtr.kinci byk yenilik ise, toplant ve gsteri

yrynn yaplaca yeri, gzergh ve zamanbelirleme konusunda Anayasann idari makam-lar yetkili klmasdr. Ancak Anayasa UzlamaKomisyonu bu yetkiyi idari makamlara verirkenanti-demokratik uygulamalara neden olma ihti-malini de gz ard etmemi ve idareye bu yetkisinikullanrken hakkn demokratik ilevini ve et-kisinidikkate alma zorunluluu getirmitir.

Uzlalan maddenin birinci kras ile n-c kras arasnda bir eliki olduu iddia edile-

bilir. Gerekten de birinci krada koulsuz veri-

len hakkn nc krada idarenin iznine tabiklnd sonucuna varmak mmkndr. Esa-

sen bir anayasann toplant ve gsteri yrydzenleme hakkn snrsz brakmas, devletin

kamu dzeninin bozulmas ihtimalini gz ard

etmesi, toplant ve gsteri yry dzenleyen-lerin, nc kiilerin haklarna halel getirmesi-

ne msaade etmesi de beklenemez. Nitekim ABlkeleri bata olmak zere, gelimi demokrasiolarak kabul edilen pek ok lke anayasasnda da

benzer snrlama sebepleri bulunmaktadr.6

6. Danimarka Anayasas, m.79:Herkes, nceden izin almadan, silahsz toplant dzenleme hakknasahiptir. Kamusal alanda dzenlenen toplantlar Polis izleyebilir.Ak havada yaplan toplantlar, kamu dzenini tehdit etmesi riskivarsa, yasaklanabilir.

Hollanda Anayasas, m. 9:1. Herkesin kanunlardan doan sorumluluklar sakl kalmak kay-

dyla, Anayasa, gsteri ve toplant yapma hakkn tanr.2. Saln korunmas, traik dzeni veya kamu dzeninin salan-masna dnk kurallar kanunla dzenlenebilir.

spanya Anayasas, m. 21:1. Silahsz ve bar toplant hakk tannmtr. Bu hakkn kullan-m n izin gerektirmez.2. Halka ak yerlerde yaplacak toplantlar ve gsteriler iin yetkilimakamlara nceden haber verilir. Bu makamlar, sadece, kiilere vemlke tehdit ieren ciddi emniyet ve kamu gvenlii ihlali beklen-tisi ile bunlar yasaklayabilir.

talya Anayasas, m. 17:Vatandalar silahsz ve skun iinde toplanma hakkna sahiptir.Halka ak yerlerde yaplanlar da dahil, toplantlar iin nceden izinalmak gerekmez. Umumi yerlerde yaplacak toplantlar iin yetkili

makamlara nceden haber verilir. Bu makamlar sadece ciddi em-niyet ve kamu gvenlii nedenleri ile toplantlar yasaklayabilirler.


24/64

24

ANALZ

s e t a v . o r g

Bununla birlikte, idari makamlara yetkile-

rini kullanrken hakkn demokratik ilevini ve

etkisini dikkate alma zorunluluu getirilmekte-dir. Bylece toplant ve gsteri yry hakk-

nn kullanlmasna ilikin mdahalesi kanlmaz

olan idare, yetkilerini kullanrken hakk anlam-szlatracak tasarruarda bulunamayacaktr.

zetle, 1982 Anayasas ve 2911 sayl Kanun bir-

likte dnldnde, yeni metinde en azndan

bir geriye gidi bulunmamaktadr.

Sonu olarak, devletin varolu nedenlerin-

den biri olan kamu dzenini salamakla, toplan-

t ve gsteri yrynn att durumlardaidareye hakkn demokratik ilevini ve etkisi-nigz nnde bulundurma mkelleiyeti ge-tirilmesi, ileri ve olumlu bir dzenleme olarak

deerlendirilmelidir.

2.1.1.11. Bavuru ve Bilgi Edinme Hakk

BAVURU VE BLG EDNME HAKKI (TASLAK METN)

Madde 26. (1) Herkes kendisiyle veya kamu ile ilgili di-

lek ve ikyetleri hakknda yetkili makamlara ve TrkiyeByk Millet Meclisine bireysel ya da topluca bavurudabulunma hakkna sahiptir. Bavurulara yetkili makamlargecikmeksizin cevap verir.

(2) Herkes kendisiyle veya kamu ile ilgili eylem ve i-lemler hakknda bilgi edinme hakkna sahiptir. Bu hak-kn kullanmna ilikin usul ve esaslar eitlik, taraszlkve efak ilkelerine uygun olarak kanunla dzenlenir.

(3) Devlet, ilemlerinde, ilgili kiilerin bavuraca ka-nun yollarn, mercilerini ve srelerini belirtir.

(4) Yabanclarn bilgi edinme hakkndan yararlanmaskarlkllk esasna gre kanunla dzenlenir.

DLEKE, BLG EDNME VE KAMU DENETSNE

BAVURMA HAKKI (1982 ANAYASASI)

MADDE 74. Vatandalar (Ek ibare: 03.10.2001-4709/26md.) ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyedeikamet eden yabanclar kendileriyle veya kamu ile ilgilidilek ve ikyetleri hakknda, yetkili makamlara ve Tr-kiye Byk Millet Meclisine yaz ile bavurma hakknasahiptir.

Kendileriyle ilgili bavurmalarn sonucu, (Ek ibare:03.10.2001-4709/26 md.) gecikmeksizin dileke sahip-lerine yazl olarak bildirilir.

(nc kra mlga: 7/5/2010-5982/8 md.)

(Ek kra: 7/5/2010-5982/8 md.) Herkes, bilgi edinme ve

kamu denetisine bavurma hakkna sahiptir.(Ek kra: 7/5/2010-5982/8 md.) Trkiye Byk MilletMeclisi Bakanlna bal olarak kurulan Kamu Denet-ilii Kurumu idarenin ileyiiyle ilgili ikyetleri inceler.

(Ek kra: 7/5/2010-5982/8 md.) Kamu Badenetisi Tr-kiye Byk Millet Meclisi tarandan gizli oyla drt yliin seilir. Ilk iki oylamada ye tamsaysnn te iki venc oylamada ye tamsaysnn salt ounluu ara-nr. nc oylamada salt ounluk salanamazsa, buoylamada en ok oy alan iki aday iin drdnc oylamayaplr; drdnc oylamada en azla oy alan aday seil-mi olur.

(Ek kra: 7/5/2010-5982/8 md.) Bu maddede saylanhaklarn kullanlma biimi, Kamu Denetilii Kurumu-nun kuruluu, grevi, almas, inceleme sonucundayapaca ilemler ile Kamu Badenetisi ve kamu denet-ilerinin nitelikleri, seimi ve zlk haklarna ilikin usulve esaslar kanunla dzenlenir.

Temel hak ve hrriyetlerin korunmas 1982Anayasas

MADDE 40. Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ih-ll edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden ba-vurma imknnn salanmasn isteme hakkna sahiptir.

(Ek kra: 3.10.2001-4709/16 md.) Devlet, ilemlerinde,ilgili kiilerin hangi kanun yollar ve mercilere bavura-can ve srelerini belirtmek zorundadr.

Kiinin, resm grevliler tarandan vki haksz ilemlersonucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete tazminedilir. Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu hakksakldr.

Uzlalan metinle hakkn kullanmna ili-

kin bir deiiklik getirilmekte, bavuru ve bilgi

edinme hakknn bireysel olduu gibi toplucada kullanlabileceidzenlenmektedir.

Bilgi edinme hakknn kullanmna ilikinusul ve esaslarn dzenlemesi Komisyonca kanu-

na braklm, ancak yasama organna bu kanunueitlik, taraszlk ve eafk ilkelerine uygunolarakyapma zorunluluu getirilmitir.

dari usul anlamnda ok nemli bir yeni-lik olan idarenin bavuru yollarn gstermesi1982 Anayasasnn 40. maddesine 2001 deiik-

likleriyle ek kra olarak eklenmitir. lgili kra


25/64

25s e t a v . o r g


ayn ekilde uzlalan metinde korunmu, yalnz-

ca bavuru ve bilgi edinme hakkn dzenleyen

maddeye tanmtr.

2.1.1.12. Su ve Cezalara Dair Esaslar

SU VE CEZALARA DAR ESASLAR (TASLAK METN)

Madde 27.(1) Sular, cezalar ve ceza yerine geen g-venlik tedbirleri ancak kanunla konulur.

(2) Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanununsu saymad bir iili ilemesinden dolay cezalandrla-maz ve kimseye suu iledii zaman kanunda o su iinkonulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemez.

(3) Su ve ceza zamanam ile ceza mahkmiyetinin so-nular konusunda da yukardaki kra uygulanr.

(4) Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar kimse sulusaylamaz.

(5) Hi kimse, kendisini ve kanunda gsterilen yaknlar-n sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delilgstermeye zorlanamaz.

(6) Ceza sorumluluu ahsidir.

(7) Hi kimseye ayn sutan dolay birden azla ceza ve-rilemez.

(8) Hi kimse, yalnzca szlemeden doan bir ykm-ll yerine getirememesinden dolay zgrln-den alkonulamaz.

(9) lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.

(10) Devlet, cezalarnn inaznda kadnlar iin poziti ay-rmcl salayacak idari nlemleri alr.

(11) Tutuklu ve hkmllere ikence ve zalimane, aa-layc ve onur krc davranlarda bulunulamaz.

(12) Idare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu dou-ran bir meyyide uygulayamaz.

(13) Vatanda, Trkiyenin uluslararas hukuktan doanykmllkleri dnda, iledii iddia edilen bir su se-bebiyle geri verilemez.

SU VE CEZALAR A LKN ESASLAR (1982 ANAYASASI)

MADDE 38. Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunankanunun su saymad bir iilden dolay cezalandrla-maz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su iinkonulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemez.

Su ve ceza zamanam ile ceza mahkmiyetinin so-

nular konusunda da yukardaki kra uygulanr.

Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak ka-nunla konulur.

Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulusaylamaz.

Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknlarnsulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delilgstermeye zorlanamaz.

(Ek kra: 3.10.2001-4709/15 md.) Kanuna aykr olarakelde edilmi bulgular, delil olarak kabul edilemez.

Ceza sorumluluu ahsdir.

(Ek kra: 3.10.2001-4709/15 md.) Hi kimse, yalnzcaszlemeden doan bir ykmll yerine getireme-mesinden dolay zgrlnden alkonulamaz.

(Mlga: 7.5.2004-5170/5 md.)

(Deiik: 7.5.2004-5170/5 md.) lm cezas ve genelmsadere cezas verilemez.

Idare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douranbir meyyide uygulayamaz. Silahl Kuvvetlerin i dzenibakmndan bu hkme kanunla istisnalar getirilebilir.

(Deiik: 7.5.2004-5170/5 md.) Uluslararas Ceza Diva-nna tara olmann gerektirdii ykmllkler hari ol-mak zere vatanda, su sebebiyle yabanc bir lkeyeverilemez.

1982 Anayasasnda genel anlamda ceza

hukukunu en azla ilgilendiren madde olan 38.madde, 2001 ve 2004 yllarnda iki dea dei-

iklie uram ve bu deiikliklerle de ceza hu-

kukunun evrensel ilkelerinin pek ounu ierirhale gelmitir. Komisyonca uzlalan metinle 38.

maddeye iki deiiklik getirilmektedir:1982 Anayasas, kanunsuz su ve ceza olma-

yacan hkm altna alm ve ceza ve ceza yeri-

ne geen gvenlik tedbirlerinin de ancak kanunladzenleneceini belirtmitir. Hkmn devamn-

da da idarenin kii hrriyetinin kstlanmassonucunu douran bir meyyide uygulamasn

yasaklamtr. Ancak darbeci zihniyet, Trk Si-lahl Kuvvetlerini bu yasan dnda tutmutur.

Komisyonca uzlalan metinle 1982 Anayasas-nn darbeci hviyetinden kaynaklanan SilahlKuvvetlerin i dzeni bakmndan bu hkmekanunla istisnalar getirilebilir.istisnasna yer

verilmemi, Trk Silahl Kuvvetleri de tpk dier


26/64

26

ANALZ

s e t a v . o r g

idari kurulular gibi kii hrriyetinin kstlanma-s sonucunu douracak cezalar veremeyecek ku-

rumlar arasna girmitir.Bir dier yenilik ise, kadn hkml ve tu-

tuklulara ilikin poziti ayrmclk barndran 10.kra ile getirilmitir. Devlet, cezalarnn ina-znda kadnlar iin poziti ayrmcl salaya-cak idari nlemlerialmakla ykml klnmtr.Gerekten de bilhassa ocuklu kadnlarn cezas-nn inaznda anneyle beraber ocuk da cezalan-drlmakta veya ocuun geliimi gz ard edile-bilmektedir. Bu hkmle hem kadnlar hem de

onlara baml ocuklar koruma altna alnmtr.Madde, ierii kadar gereke notlaryla da

Trkiyenin gncel adalet sorunlarn zmeyealmaktadr. lk olarak tedavisi cezaevindemmkn olmayan ar hastalkl tutuklu vehkmllerin tedavilerinin cezaevi dndayaplmamas, ikence ve zalimane muamelekapsamndadr denilerek, ikence, insanlkd ve aalayc muamele yasan dzenleyenmaddede bahsedilen hasta tutuklu ve hkm-

ller meselesini zme kavuturmak hede-lenmitir. Gereke notuyla, ikence ve zalimanemuamele tanm geniletilmi ve devletin hastatutuklu ve hkmllere ilikin zaten var olansorumluluklarn yerine getirmemesi, ikence vezalimane muamele kapsamna alnmtr.

Dier gereke notu ise, 80 darbesini konu edi-nen belgesellere dahi girmi olan bir devlet aybnailikindir. Kiinin maddi ve manevi varlna ilikindevlete sorumluluk ykleyen madde notu u ekil-

dedir: Kiilerin cezalarn inaznda ve tutuklu-luk srasnda, inanlarn yaamalar, kltrelhayatlarn srdrmeleri ve kendi dillerini ko-numalar devletin gvencesi altndadr.

2.1.1.13. Yabanclarn Durumu

YABANCILARIN DURUMU (TASLAK METN)

Madde 28. (1) Temel hak ve hrriyetler, yabanclar iin,milletleraras hukuka uygun olarak kanunla snrlanabilir.

(2) Iltica hakk, Trkiyenin uluslararas antlamalardan do-

an ykmllkleri dikkate alnarak kanunla dzenlenir.

(3) lm cezasna veya insan onuruyla badamayanbir muamele ya da cezaya maruz kalma ihtimali kuvvetli

olan kiiler iade edilemez.

YABANCLARN DURUMU (1982 ANAYASASI)

MADDE 16. Temel hak ve hrriyetler, yabanclar iin, mil-letleraras hukuka uygun olarak kanunla snrlanabilir.

Anayasa Uzlama Komisyonu tarandan

geniletilen Yabanclarn Durumu maddesiyle,daha nceki anayasalarmzn hibirinde yer alma-

yan iltica hakk, ilk dea anayasa metninde bir hak

olarak tanmlanmtr. Hakkn kullanmnn ise,kanunla dzenlenmesi hkm altna alnmtr.

Ayrca sulularn iadesine ilikin bir dzen-

leme getirilerek insan onuru yalnzca TrkiyeCumhuriyeti Vatandalar iin deil ayn za-

manda Trkiyeye snm olan yabanclar iin

de koruma altna alnmtr. Buna gre, lmcezasna veya insan onuruyla badamayan

bir muameleye maruz kalabilecek kiiler iade

edilmeyeceklerdir.

2.1.1.14. Sosyal Gvenlik Hakk

SOSYAL GVENLK HAKKI (TASLAK METN)

Madde 34. (1) Herkes sosyal gvenlik hakkna sahiptir.

(2) Hi kimse sosyal gvenlik sistemiyle balants ol-makszn altrlamaz.

(3) Devlet, sosyal gvenlik hakknn kullanlmasn sala-yacak gerekli tedbirleri alr ve buna uygun sosyal gvenlik

sistemini kurar.

(4) Devlet, harp ve vazie ehitlerinin dul ve yetimleri-nin, mall ve gazilerin, engellilerin, yallarn, korunma-ya muhta ocuklar gibi toplumsal anlamda gsz ke-simlerin sosyal gvenlik hakkndan yararlanmalar iingerekli zel nlemleri alr.

SOSYAL GVENLK HAKKI (1982 ANAYASASI)

MADDE 60. Herkes, sosyal gvenlik hakkna sahiptir.

Devlet, bu gvenlii salayacak gerekli tedbirleri alr ve

tekilat kurar.


27/64

27s e t a v . o r g


Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmasgerekenler 1982 Anayasas

MADDE 61. Devlet, harp ve vazie ehitlerinin dul veyetimleriyle, mall ve gazileri korur ve toplumda kendi-lerine yarar bir hayat seviyesi salar.

Devlet, sakatlarn korunmalarn ve toplum hayatna in-tibaklarn salayc tedbirleri alr.

Yallar, Devlete korunur. Yallara Devlet yardm ve sa-lanacak dier haklar ve kolaylklar kanunla dzenlenir.

Devlet, korunmaya muhta ocuklarn topluma kazan-drlmas iin her trl tedbiri alr.

Bu amalarla gerekli tekilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.

Anayasa Uzlama Komisyonu, 1982 Ana-yasasnda iki arkl maddede dzenlenmi olansosyal gvenlik hakkn tek bir maddede topla-

mtr. Trkiyede her ne kadar giderek azalsa da,halen olduka yaygn olan ve sigortasz alma

olarak bilinen problem, uzlalan metnin ikinci

krasyla almaya allmaktadr. Buna gre;Hi kimse sosyal gvenlik sistemiyle balan-ts olmakszn altrlamaz.

2.1.1.15. Sendika Hakk

SENDKA HAKKI (TASLAK METN) (YENIDEN GZDEN

GEIRILECEKTIR)

Madde 37. (1) alanlar ve iverenler, nceden izin al-makszn sendika ve st kurulular kurma, bunlara ser-beste ye olma ve yelikten ekilme haklarna sahiptir.Hi kimse sendikaya ye olmaya veya yelikten ayrlma-ya zorlanamaz.

(2) Sendikalarn ve st kurulularnn kurulu, ynetimve ileyileri, kadnlarla erkeklerin dengeli temsili ve ka-tlm ilkeleri ile demokratik esaslara aykr olamaz.

(3) Sendikalar ve st kurulular ancak kanunda belir-tilen zorunlu hallerde mahkeme kararyla kapatlabilir.

(4) Iyerinde sendika yeliini tevik edici nlemler ka-nunla dzenlenir.

(5) Farkl istihdam biimlerinin uygulanmas suretiylealanlarn ekonomik, sosyal ve sendikal haklar kstla-namaz. Devlet bu tr kstlayc uygulamalara kar ge-rekli nlemleri alr.

(6) Birinci kra hkm, Trk Silahl Kuvvetleri, genelkolluk mensuplarna, hkim ve savclara grevlerininniteliklerinin zorunlu kld hallerle snrl olmak zere

snrlamalar getirilmesine engel deildir.

(7) Ev iileri sendika kurma hakkndan yoksunbraklamaz.

SENDKA KU RMA HAKKI (1982 ANAYASASI)

Madde 51. (Deiik: 03.10.2001-4709/20 md.)

alanlar ve iverenler, yelerinin alma ilikilerinde,ekonomik ve sosyal hak ve menaatlerini korumak vegelitirmek iin nceden izin almakszn sendikalar vest kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma veyelikten serbeste ekilme haklarna sahiptir. Hi kim-se bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten ayrlmayazorlanamaz.

Sendika kurma hakk ancak, mill gvenlik, kamu dze-

ni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genelahlk ile bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmassebepleriyle ve kanunla snrlanabilir.

Sendika kurma hakknn kullanlmasnda uygulanacakekil, art ve usuller kanunda gsterilir.

(Drdnc kra mlga: 7/5/2010-5982/5 md.)

Ii nitelii tamayan kamu grevlilerinin bu alandakihaklarnn kapsam, istisna ve snrlar grdkleri hizme-tin niteliine uygun olarak kanunla dzenlenir.

Sendika ve st kurulularnn tzkleri, ynetim ve i-leyileri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi

esaslarna aykr olamaz.

Uzlalan metinde yeniden gzden geirile-cektir ibaresi yer almaktadr. Bu ibarenin anla-m udur: Bu madde zerinde danmanlar tekraralacak; akabinde madde Komisyon tarandanyeniden gzden geirilecektir. Komisyon bu iba-reyle kabul ettii drt maddenin, yukardaki ha-liyle uzlald konusunda mutabktr.

Uzlalan metinle getirilen yenilikler yledir: Bu hak, maddenin birinci krasyla, alanlara

tannmtr. Madde notunda da belirtildii ze-re, alanlardan kast memurlar dhil, kamu-zel ayrm yaplmakszn tm alanlardr.

Sendika ve st kurulularn (sendika kone-derasyonlar gibi) kurulu, ynetim ve ile-yilerinde, kadnlarn ve erkeklerin dengelitemsili ve katlm ilkesi kabul edilmitir.

Sendika ve st kurulular ancak kanundabelirtilen zorunlu hallerde mahkeme kara-

ryla kapatlacaktr.


28/64

28

ANALZ

s e t a v . o r g

yerlerinde sendika yeliini tevik edicinlemler alnacaktr.

imdiki uygulamada arkl istihdam ekil-lerinden dolay ayn ii yapan iilerden birksm sendika hakkna sahip iken, bir ksmbu haktan aydalanamamaktadr. okaeletirilen bu uygulamann nne geebil-mek iin maddenin 5. krasyla Farkl is-tihdam biimlerinin uygulanmas suretiyle a-

lanlarn ekonomik, sosyal ve sendikal haklar

kstlanamaz. Devlet bu tr kstlayc uygu-

lamalara kar gerekli nlemleri alr.hkm

getirilmitir. Trk Silahl Kuvvetleri ile genel kolluk men-

suplarna ve hkim ve savclara grevlerininniteliklerinden dolay bu hakka ilikin snr-lamalar getirilebilecektir. Ancak bu krayailikin not dlm ve bu krann yalnzcaTSK mensuplarna yasak dierlerine serbesteklinde deerlendirilecei belirtilmitir.

Anlalan o ki, uzlama adna tm siyasipartilerin endielerini gideren bir ormle

gidilmi ve snrlandrlacak mesleklere ili-kin sakncalar gereke notuyla giderilmeyeallmtr. Maddenin bu ekliyle kalemealnm olmasna ramen, dier kolluk iinsnrlama getirilemeyecek olmasnn maddemetninde deil de gereke notunda belirtil-mesi isabetli olmamtr. Yaplan zetle u-dur: Birinci krada verilen zgrlk altnckrada snrlanm, snrlama gereke no-tuyla madde metninin zddna daraltlmtr.

Getirilen ok nemli yeniliklerden biri de buhakkn ev iileri iin de geerli olduudur.

2.1.1.16. Devletin Sosyal ve EkonomikGrevlerinin Snr

DEVLETN SOSYAL VE EKONOMK GREVLERNN SINIR I

(TASLAK METN)

Madde 40. (1) Devlet, sosyal ve ekonomik alanlardaAnayasa ile belirlenen grevlerini, bu grevlerin ama-larna uygun ncelikleri gzeterek, mal kaynaklarnn

yeterlilii lsnde yerine getirir.

(2) Salk, sosyal gvenlik ve i gvenlii haklar birincikradaki mali kaynaklarn yeterlilii snrna tabi deil-dir. Devletin bu haklara ilikin grevleri, asgari gvence-ler salanmadka yerine getirilmi saylmaz.

DEVLETN KTSAD VE SOSYAL DEVLERNN SINIRLARI

(1982 ANAYASASI)

MADDE 65. (Deiik: 3.10.2001-4709/22 md.)

Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile be-lirlenen grevlerini, bu grevlerin amalarna uygunncelikleri gzeterek mal kaynaklarnn yeterlilii l-snde yerine getirir.

Devletin, sosyal ve ekonomik grevleri-ni snrl imknlar dhilinde hayata geireceianayasada yer almasa dahi objekti gerekliihaiz bir hkmdr. Uzlalan metinle, sosyal veekonomik haklar arasnda neme gre sralamayaplm; salk, sosyal gvenlik ve i gvenli-i haklar asndan devletin mali kaynaklar-nn yeterlilii snrnn geerli olmad yani buhaklar her ne suretle olursa olsun gerekletir-mesi gereklilii belirtilmitir. Ayrca, devletinbu haklara ilikin grevleri, asgari gvencelersalanmadka yerine getirilmi saylmayacavurgulanmtr.

2.1.1.17. Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlanmas


SINIRLANMASI (TASLAK METN)

Madde 41. (1) Hrriyet esas, snrlama istisnadr. Tered-dt halinde yorum hrriyet lehine yaplr.

(2) Temel hak ve hrriyetler, sadece Anayasann ilgili mad-delerinde belirtilen sebeplerle ve ancak kanunla snr-lanabilir. Bu snrlamalar, ngrlen amaca, demokratiktoplum dzeninin gereklerine ve lllk ilkesine aykrolamaz; temel hak ve hrriyetlerin zne dokunamaz.

TEMEL HAK VE HRRYETLERN SINIRLANMASI

(1982 ANAYASASI)

MADDE 13. (Deiik: 3.10.2001-4709/2 md.)

Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn

yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen se-


29/64

29s e t a v . o r g


beplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilir. Busnrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna, demokratiktoplum dzeninin ve lik Cumhuriyetin gereklerine velllk ilkesine aykr olamaz.

Anayasa Uzlama Komisyonu, hrriyetinesas, snrlamann istisnaolduu hkmyle te-mel hak ve hrriyetlere ilikin perspektiini met-ne yanstm ve tereddt halinde hrriyet lehi-ne yorum yaplacan kayt altna almtr. Builke, temel haklarn yorumunda zaten objektibir kriterdir. Fakat byle bir vurgunun yaplmasda hrriyetleri glendirici etki douracaktr.

Anayasa Uzlama Komisyonu, 1982 Ana-

yasasnda 2001 deiiklikleriyle getirilen Ana-yasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere

bal olarak snrlama, yani genel snrlama se-

beplerinin terkedilip her bir hak ve hrriyet iin,kendine has, zel snrlama sebeplerine dayal s-

nrlama sistemi Anayasa Uzlama Komisyonun-ca da kabul edilmitir. Snrlamann snr olan

Anayasann szne ve ruhuna uygun olmave

laik Cumhuriyetin gereklerine uygun olma

kriterleri kaldrlmtr.

Sonu olarak, uzlalan metne gre temel

hak ve hrriyetler;

Kanunla,

Sadece Anayasann ilgili maddelerinde

belirtilen sebeplerle,

ngrlen amaca uygun olarak,

Demokratik toplum dzeninin gerekle-

rine uygun olarak,

lllk ilkesine uygun olarak, Snrlanan temel hak ve hrriyetin z-

ne dokunmadan,

snrlandrlabilir.

2.1.1.18. Temel Hak ve HrriyetlerinKullanlmasnn Geici Olarak Durdurulmas


KULLANILMASININ GEC OLARAK DURDURULMASI

(TASLAK METN)

Madde 42. (1) Anayasada ngrlen olaanst ynetimusullerinin ilan edildii hallerde, milletleraras hukuktan

doan ykmllkler ihll edilmemek kaydyla, durumungerektirdii lde temel hak ve hrriyetlerin kullanlma-s, snrlandrlabilir veya geici olarak durdurulabilir.

(2) Birinci krada belirtilen durumlarda dahi, insan onurve haysiyetine, sava hukukuna uygun iiller sonucumeydana gelen lmler dnda, kiinin yaama hakk-na, madd ve manev varlnn btnlne dokunu-lamaz; kimse din inanlarn, vicdan kanaatlerini vedncelerini aklamaya zorlanamaz, bunlardan dola-y sulanamaz; su ve cezalara ilikin hkmler gemieyrtlemez; sululuu kesinlemi mahkeme karar ilesabit oluncaya kadar kimse sulu saylamaz ve kimseninhak arama zgrl ortadan kaldrlamaz.

TEMEL HAK VE HRRYETLERN KULLANILMASININDURDURULMASI (1982 ANAYASASI)

MADDE 15. Sava, seerberlik, skynetim veya olaa-nst hallerde, milletleraras hukuktan doan ykm-llkler ihll edilmemek kaydyla, durumun gerektirdiilde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmenveya tamamen durdurulabilir veya bunlar iin Anayasa-da ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir.

Birinci krada belirlenen durumlarda da, sava hukuku-na uygun iiller sonucu meydana gelen lmler (Deiik:7.5.2004-5170/2 md.) dnda, kiinin yaama hakkna,madd ve manev varlnn btnlne dokunulamaz;

kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamayazorlanamaz ve bunlardan dolay sulanamaz; su ve ce-zalar gemie yrtlemez; sululuu mahkeme kararile saptanncaya kadar kimse sulu saylamaz.

Uzlama Komisyonunca olaanst hal ileskynetim hali ayrm kaldrlm, her ikisinide ieren olaanst ynetim usulleri kavramkullanlmtr. te yandan, 1982 Anayasasnn15. maddesinde saylan ekirdek haklar uzlalan

metinde de ayn ekilde saylm, bunlarainsanonuru ve haysiyetine dokunmama ile hakarama zgrlnn ortadan kaldrlmama-shalleri eklenmitir.

2.1.1.19. Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas

TEMEL HAK VE HRRYETLERN KORUNMASI

(TASLAK METN)

Madde 43. (1) Devlet organlar, temel hak ve zgr-lklerden herkesin etkili biimde yararlanmasn sala-yacak her trl dzenlemeyi yapmak, tedbiri almak ve

ihlalini nlemekle ykmldr.


30/64

30

ANALZ

s e t a v . o r g

(2) Temel hak ve hrriyetlerin ihlali halinde doan zarar-dan Devlet sorumludur ve dava Devlet aleyhine alr.Devlet ihlale neden olan kamu grevlisine davay ihbar

eder. Tazminata mahkm olmas halinde Devlet, ilgiliyederhal rcu eder.

(3) Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve hr-riyetlere dair uluslararas anlamalarla kanunlarn aynkonuda arkl hkmler iermesi sebebiyle kabilecekuyumazlklarda kanun zgrlkleri daha genileticihkm iermedii srece anlama hkmleri esas alnr.

(4) Anayasadaki hak ve hrriyetlerden hibiri, Devleteveya kiilere, hak ve hrriyetleri yok edecek veya Anaya-sada ngrldnden daha geni lde snrlandrl-masna imkan verecek ekilde yorumlanamaz.

TEMEL HAK VE HRRYETLERN KORUNMASI

(1982 ANAYASASI)

MADDE 40. Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ih-ll edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden ba-vurma imknnn salanmasn isteme hakkna sahiptir.

(Ek kra: 3.10.2001-4709/16 md.) Devlet, ilemlerinde,ilgili kiilerin hangi kanun yollar ve mercilere bavura-can ve srelerini belir tmek zorundadr.

Kiinin, resm grevliler tarandan vki haksz ilemler so-nucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete tazmin edilir.Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu hakk sakldr.

Grev ve sorumluluklar, disiplin kovuturulmasn-da gvence 1982 Anayasas

MADDE 129./ . 5. Memurlar ve dier kamu grevlileri-nin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doantazminat davalar, kendilerine rcu edilmek kaydyla vekanunun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak, an-cak idare aleyhine alabilir.

Milletleraras andlamalar uygun bulma 1982 Ana-yasas

MADDE 90./ . 5. Usulne gre yrrle konulmumilletleraras andlamalar kanun hkmndedir. Bunlar

hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mah-kemesine bavurulamaz. (Ek cmle: 7.5.2004-5170/7md.) Usulne gre yrrle konulmu temel hak vezgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla kanun-larn ayn konuda arkl hkmler iermesi nedeniylekabilecek uyumazlklarda milletleraras andlamahkmleri esas alnr.

Temel hak ve hrriyetlerin ktye kullanlamamas1982 Anayasas

MADDE 14./ . 2. (Deiik: 3.10.2001-4709/3 md.)

Anayasa hkmlerinden hibiri, Devlete veya kiilere,Anayasayla tannan temel hak ve hrriyetlerin yok edil-

mesini veya Anayasada belirtilenden daha geni ekildesnrlandrlmasn amalayan bir aaliyette bulunmaymmkn klacak ekilde yorumlanamaz.

Maddenin ilk krasyla, temel hak ve hr-

riyetlerin etkin kullanm ve ihlalinin nlenme-

si konusunda devlete ykmllk getirilmitir.

kinci kra ile de, 1982 Anayasas m.40/3 ve m.

129/5teki dzenlemelere paralel bir dzenleme

getirilmitir. Temel hak ve hrriyetlerin ihlali

konusunda devlete dava alaca hkme balan-

m; ihlal karar kmas halinde ise devletin ilgili

personele derhal rcu etmesidzenlenmitir. Budzenleme, 1982 Anayasasnn 129. maddesinin5. krasyla uyumludur. Byle bir deiikliin ya-

plmas, rcuyu m. 40/3teki gibi, zerinde takdir

yetkisi olan bir konu olmaktan karp, bal yetki

haline dnmesini salayacak, 1982 Anayasas

asndan da rcuya ilikin birlik salanacaktr.

Anayasa Uzlama Komisyonunun uzlat

3. kra, 1982 Anayasasnn m. 90/5deki dzen-

lemeye ilikindir. Aslnda, yeni dzenleme, 90.

maddede yaplm olan hatay gidermekte, hrri-yetler daha azla koruma altna alnmaktadr. y-

le ki; 1982 Anayasasnn 90. maddesi hkmne

gre, Usulne gre yrrle konulmu temel hak

ve zgrlklere ilikin milletleraras andlamalar-la kanunlarn ayn konuda arkl hkmleriermesi nedeniyle kabilecek uyumazlk-larda milletleraras andlama hkmleri esasalnr.Kanunlarmzn, milletleraras andlama-lardan daha azla zgrlk tand bir durumda

dahi, Anayasaya gre milletlerearas andlamahkmleri uygulanacaktr. Normlar hiyerarisin-

de milletleraras andlamalar kategorik olarak

kanunlarn stne karmak doru deildir. te

Anayasa Uzlama Komisyonunun uzlat metin,

bu sakncay giderecek ve temel hak ve hrriyetle-

ri daha azla koruyacak ekilde ormle edilmitir.

Buna gre, Usulne gre yrrle konulmutemel hak ve hrriyetlere dair uluslararas an-lamalarla kanunlarn ayn konuda arkl h-

kmler iermesi sebebiyle kabilecek uyumaz-


31/64

31s e t a v . o r g

UZLAMA

Documents

UzlaşmaYolunda_Analiz