V RADNA NEDELJA

SUKOB JAVNOG I PRIVATNOG INTERESA

Svaka situacija u kojoj postoje međusobno neusklađeni interesi, očekivanja ili želje, pri čemu nije jasno, kojima od njih treba prevagu, može se na teorijskom nivou smatrati sukobom interesa.

Interes bi najpribližnije mogao da se odredi kao uvažavanje ili davanje prednosti nekom zbog nekih naročitih okolnosti i razloga (njegovog društvenog statusa, profesije, društvenog uticaja,ekonomske moći, ličnih odnosa sa nekim i sl.)

Odgovarajući interes može imati kako pojedinac tako i društvene grupe i slojevi.Predmet našeg interesovanja su sukobi interesa pojedinaca.

ETIKA PRAVNIČKIH PROFESIJA

Poslovi kojima se bave pravnici uvek su povezani sa ostvarivanjem pojedinačnih prava i pravnom zaštitom interesa građana i pravnih lica. Da ne bi delovali na uštrb tuđih prava i interesa, pravnici su dužni da postupaju pre svega u skladu sa zakonom i drugim propisima a potom i da se pridržavaju posebnih etičkih principa svojstvenih njihovim profesijama.

Dopunski zahtevi, koji olakšavaju da se neki pravnik vlada u skladu sa etikom svoje profesije su sledeći:

1. stručnost2. odgovoran odnos prema svojim klijentima i profesionalnim obavezama3. izbegavanje situacija sukoba javnog i privatnog interesa i korupcije

Tek povezanim ostvarivanjem sva tri zahteva postiže se u punoj meri da pravnik vrši svoje poslove u skladu sa osnovnim zahtevima profesionalne etike.Javni interes se najopštije određuje kao nešto što pripada javnosti tj.zajednici uopšte. Javni interes nije isto što i državni interes.Državni interes zastupaju državni funkcioneri i službenici, a javni interes je poveravanje vršenja javne vlasti službenicima umesto građana za dobro građana. To su ljudi koji upravljaju javnim dobrima kao što su voda, struja, javni prevoz , putevi i dr.

Njihova obaveza je da deluju zakonito. U situaciji sukoba javnog i privatnog interesa postaje bitniji privatni, lični ili grupni interes umesto javnog interesa, koji bi u svakoj situaciji trebao biti prioritetan.

Sukob između javne dužnosti i privatnog interesa javlja se isključivo kod pojedinaca koji vrše vlast i javna ovlašćenja. Sukob javnog i privatnog interesa postoji u svakom slučaju kada onaj koji vrši javnu funkciju ili javnu službu donosi odluke pod uticajem privatnih ili grupnih interesa, umesto da deluje u opštem interesu.

Od sukoba interesa treba razlikovati sukob dužnosti. To je situacija kada javni službenik ne obavlja dovoljno stručno javnu službu npr. sukob službene dužnosti postoji ukoliko neki javni službenik zauzima službeni položaj koji ne odgovara njegovim stručnim kvalifikacijama. U našim uslovima sukob službene dužnosti može imati dalekosežne posledice, a to je pojava da se nakon izbora otpuštaju stručnjaci, a da se na njihova radna mesta dovode nestručni „partijski ljudi“, čak ima slučaja da su im ti državni, odgovorni poslovi prvo zaposlenje. Sve u cilju zaposlenja odanih i partijsko poslušnih ljudi , a ne stručnih i kompetentnih ljudi.

OBLICI SUKOBA INTERESA ( STVARAN, POSTOJEĆI ILI BUDUĆI I PRIVIDAN )

Sa aspekta vremena u kome se ispoljava, sukob javnog i privatnog interesa može biti:

1. aktuelan ( postojeći ) što bi značilo da pojedinac deluje u situaciji koja se može označiti kao sukob interesa.

2. preteći ( budući ili potencijalni ) kada pojedinac još nije preuzeo nikakvu radnju, ali se već nalazi u situaciji koja može da preraste u aktuelan sukob interesa.

Ponašanje i postupanje koje izaziva sukob interesa, moglo bi da dodje pod udar sankcija ( disciplinskih, prekršajnih i krivičnih ). Ono takođe može da bude sankcionisano merama koje se predviđaju u okviru etičkog kodeksa, a koje se u suštini svode na disciplinske mere primenjene na radu npr. suspenzija sa posla, premeštaj na drugo radno mesto, otpuštanje i slično.

Međutim u slučajevima pretećeg sukoba interesa, kazne nisu moguće niti su celishodne, jer pojedinac uopšte ne mora biti svestan postojanja okolnosti, koje tek mogu da dovedu do sukoba interesa. Stoga pojedinac može krajnje svesno izvršiti svoje obaveze, a da se nađe u situaciji koja se može označiti kao sukob interesa. Čak ni svako ostvarenje privatnog interesa ne mora neminovno da nanese štetu javnom interesu koji pojedinac treba prioritetno da ima u vidu.

Moguće je da sukobe interesa izazovu određeni nematerijalni interesi koji se tiču nastojanja da se ostvare društveni prestiž ili steknu poverenje u višim krugovima, priznanje i slično.

Najzad na pristrasno ponašanje sudije ili javnog funkcionera ili službenika u konkretnom slučaju mogu uticati neki drugi iracionalni razlozi, poput simpatija ili antipatija prema nekom, animoziteta, zavisti, ljubomore, pakosti i slično.

DIREKTAN I INDIREKTAN SUKOB INTERESA

Sukob interesa može da se ispolji kao rezultat ličnih veza i okolnosti koje postoje, kod samog sudije, tužioca ili službenika. Dok posredan sukob interesa imamo kada je na delovanje javnog funkcionera ili službenika uticala težnja da zadovolji interes trećih lica koja su sa njim u bliskom srodstvu i odgovarajućim emotivnim vezama kao npr. roditelj, bračni drug, partner, prijatelj, kum i sl. Zato nije jednostavno uvek spoznati sukob interesa.

SUKOB INTERESA U RAZLIČITIM VIDOVIMA VLASTI

U javnom sektoru imamo sukobe interesa zakonodavne vlasti (narodnih poslanika) i izvršne vlasti.

Sukobi interesa u koje bi dospeli predstavnici pravosuđa ( sudije i javni tužioci ) razrešava se primenom zakonskih odredbi, zbog kojih bi morali da izuzmu iz postupanja u konkretnom slučaju. Slično je i kod aadvokature pri čemu je odgovarajućim procesnim zakonima i kodeksom advokatske etike regulisano na koji se način razrešava sukob interesa.

Odlučivanje ili delovanje javnog službenika motivisano ostvarivanjem privatnog interesa umesto opšte dobrobiti jeste tipičan primer sukoba interesa. Šta više sukob interesa postoji i kada je pod uticajem privatnih interesa javni službenik nepravilno službeno delovao, iako inače ovlašćen da donese punovažnu odluku o konkretnom slučaju.

Posebna vrsta sukoba javnih i privatnih interesa javlja se uporedo sa razvojem uprave. Pošto se danas sve češće određeni upravni poslovi, prenose na nevladine organizacije, one postaju ravnopravni partner organima uprave, proširuju se moguća područja pojave sukoba interesa npr. ako su javni službenici angažovani i u javnom sektoru i od nevladinih organizacija na pojedinim poslovima iz iste nadležnosti, ili ako su javni službenici i funkcionalno angažovani na poslovima davanja pravnih saveta ( konsaltinga ) i davanja usluga pojedinim klijentima ili agencijama koje sarađuju sa privrednim preduzećima nad kojim bi ti službenici ili agencije trebalo da vrše upravni nadzor i slično.

Pitanja:

1. Objasniti pojam sukoba interesa2. Definisati pojam interesa3. Da ne bi narušavali tuđa prava i interese kako trebaju da postupaju pravnici4. Navesti dopunske zahteve koji olakšavaju da se neki pravnik vlada u skladu sa

etikom svoje profesije5. Obrazložiti pojam javnog interesa6. Obrazložiti razlike između javnog i državnog interesa7. Obrazložiti razlike između sukoba interesa i sukoba dužnosti8. Obrazložiti kakav je to aktuelni a kakav je prateći sukob javnog i privatnog

interesa9. Obrazložiti sukob javnog i privatnog interesa10. Objasniti direktni i indirektni sukob interesa11. Obrazložiti kako nastaje sukob javnog i privatnog interesa u državnoj upravi.