VENDOSJA AFARISTE2011/2012

RËNDËSIA DHE DOMOSDOSHMERIA E MENAXHERIT

• Pamarr parasysh se a janë të vogla apo të mëdha,private apo

shoqërore,profitabile apo jo profitabile-organizatat kanë nevojë për menaxher.....

• Detyrë e manaxherit është ta pranoj rrezikun dhe të marr vendime në një mjedis dinamik-ku ndikojnë një mori faktorësh..........................

• Që një biznes të jetë i suksesshëm apo mos të jet i sukseshëm varet nga menaxheri...........

• Definicioni (edhe pse ka shumë) më i saktë mbi menaxhimin, edhe pse është dhanun shumë heret (1916) nga Fayol-menaxhmentin e definon

“menaxhimi dmth planifikim, organizim, komandim,koordinim dhe kontroll”

Sipas I.Kuka-menaxhmenti konsiderohet si “arritje e qëllimeve”-që gjithsesi nenkupton kompleks të aktiviteteve, kurse vendosja konsiderohet si mjet kryesor për arritjen e atyre qëllimeve.

Parashtrohet pyetja se menaxhmenti është art apo shkencë?

Pra përpos talentit-menaxhmenti është mjeshtëri që mësohet dhe atë nëpërmjet arsimit,trajnimeve,etj.

Raporti ndërmjet menaxhmentit dhe vendosjës

• Vendosja si nocion ka aplikim të gjerë ne jeten e përditshme....psh vendosja ne jeten përsonale,në ndërmarrje,në familje......

• Shumë autor menaxhmentin dhe vendosjen i trajtojn si sinonim në mes veti......

• Marrësi i vendimeve është termë më i gjerë se termi menaxhment

Arsyetimi- marrësi i vendimeve nuk do të thot që deomos të jetë menaxher-por ai mund të jetë politikan,mjek....

ZHVILLIMI I SHKENCËS SË VVENDOSJËS

Vendosja është e vjetër sa edhe shoqëria njerzore.................,prandaj mund të konkludojm se njerzit gjithmon kanmarr dhe marrin vendime..

Studimi i drejtpërdrejt mbi vendosjen fillon relativisht von-diku në vitet e tridhjeta të shekullit të kaluar.

Fillimisht vendosja është trajtuar si aktivitet social e jo teknik-kjo për shkak të informacioneve jo të mjaftueshme.....................

Pastaj deri në vitet e 30 ka pasur karakter akademik-dhe për pasoj ka pasur dallime të mëdha në mes nevojave praktike te marrësit të vendimeve dhe teorisë...

Parashtrohet pyetja cili është përafrimi i këtyre dy interesave dhe kur ka filluar ky përafrim?

Ky përafrim ka filluar pas Luftës së Dytë Botrore, kurse shkaqet janë:

1.Paraqitja e shkencës së organizimit të punës si dhe paraqitja e punimeve të Fayolit, Gilbeth-it, dhe e Tejlorit....

2.Marrësit e vendimeve filluan me të madhe ta studiojn sociologjinë.....

3.Ekonomistat filluan të i inkorporojn idetë e tyre ne procesin e marrjës së vendimeve,

4.Paraqitja e teorisë së lojrave të Neumanit dhe e Megensterit në vitin 1947

5. Paraqitja e një seri metodash të vendosjës të cilat do të bëhën të njohura.......në bashkpunim me shkencat e matematikës, statistikë,...etj

Deri ne vitet e 60 vetem 6 universitete janë marr me vendosjen,kurse pas vitit 1966 ky numer rritet ne 37 universitete-për shkak të shfrytzimit të teknologjis kompjutoristike...

Kur filloi me të madhe të zhvillimi i shkencës mbi vendosjen?

Zhvillimi i shkencës së vendosjës filloi pas vitit 1970 dhe atë me këto karakteristika;

1. Me qasje pragmatike gjatë studimit të vlerave të vërteta..

2. Analizës së rrethinës i kushtohet theks të vqant.

3.Zgjidhjeve të mjaftueshme në raport me zgjidhjet optimale i kushtohet rëndësi më të madhe

4.Integrim sa më të mirë të analizave kuantitative me analizat e sjelljeve dhe rrethinës në zgjidhjen e problemeve..

5.Përdorimi gjithnjë e më mirë dhe më shumë i teknologjis kompjutoristike për problemet e vendosjës

NOCIONET E VENDOSJËSNjeriu për çdo ditë sjellë vendime....,për disa vendime vendos lehtë e për disa vendos më vështirë..

Disa vendime kan pasoja të vogla kurse disa vendime kanë pasoja të mëdha.....

Vendosja është e përditshme ,pra në të gjitha profesionet dhe në të gjitha vendet e punës.....

Dallimi këtu qendron në faktin se sa vendime merren dhe sa është rëndësia e atyre vendimeve

Puna ekzekutive

Puna e vendosjës

Vendet ekzekutive të punës

Vendet menaxheriketë punës

Struktura e kohës së të punësuarve

Vendimet operative dhe rutinore

Vendimet strategjikedhe taktike

Niveli më i ulët imenaxhmentit

Niveli më i lartë i menaxhmentit

Figura paraqet llojet e vendimeve që merren nëpër niveletë ndryeshme menaxherike

PËRKUFIZIMI I VENDOSJËS

Në literatur ka shumë lloje të përkufizimeve.....

Koontz dhe Weitrish-thonë se “vendosja është zgjedhja e metodës së veprimit ndërmjet disa alternativave”

Ky definicion i përgjigjet këtyre pyetjeve:

1. Ku vendoset (vendi i vendosjës),

2. Koha e vendosjës,

3. Menyra e vendosjës,

4. Kush vendos.

Gordon,Mandy,Sharplin-vendosjen e definojn si”proces i krijimit dhe të vlerësimit të alternativave, si dhe çështje të zgjidhjës së alternativës më të përshtatshme”

Daft-”proces i identifikimit të problemit dhe proces i zgjidhjes së problemit”

Baraçkai-”vendosja është proces i zgjidhjes së problemit,që dmth se ai që vendos duhët ta shikoj problemin”

Nga ky koncept-aftësive të vendosjës-të marrësit të vendimeve,dallohen edhe grupe të njerzëve, dhe atë;

1.Njeriun,i cili “nuk e di që nuk di”

2.Njeriun, i cili “e di që nuk di”

3.Njeriun,i cili “nuk e di që di”

4.Njeriun, i cili “e di që di”

Sipas tij rrezikshmeria më e madhe është tek grupi i –I-rë dhe zvoglohet gradualisht deri tek i –IV-të.

Karakteristikë tjetër ,sipas Baraçkai, është-se të gjithë ata që sjellin vendime nuk bëjnë pjesë në grupin e katërt,prandaj edhe vendimet janë të ndryeshme

Ky autor(Baraçkai),vendosjën e përkufizon si proces i krijimit të vendimeve, i cili përbëhët nga përgjigjet në tri çështje;

1. Cili është problemi që duhët të zgjidhet?

2. Cilat aksione ose zgjidhje i kemi në dispozicion

3. Cila zgjidhje e problemit është më e mira?

Çka është vendosja?-”është proces i zgjidhjës ndërmjet më së paku dy alternativave të mundshme për zgjidhjen e një problemi”.

Çka quajm vendosje afariste?- çdo vendosje jashtë jetës private

Nuk ka dallim në mes të vendosjës në sferën private dhe asaj afariste nga aspekti i mënyrës, i fazave,i faktorëve dhe i rrethanave....

Dallimi qendron se kush është subjekt që sjell vendime-se a është njeriu si përson privat apo subjekti si përson juridik....

Tek përsonat privat vendimi e prek vetem marrësin apo familjen.................

Tek përsonat juridik-vendimet i prekin dy apo ma shumë individ apo interesa...........

KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSME TË VENDIMIT-

Ekzistojnë një muri përkufizimesh tëe formave të ndryeshme në lidhje mbi vendimet.

Boroviq-”vendimi paraqet zgjidhjen e njerës prej shumë mundësive,duke tentuar që ajo zgjidhje të jet optimale”

Baraçkai-”vendimi është ndonjë aksion specifik i zgjedhur nga disa aksione disponuese”.

Buble-”vendimi është zgjidhje ndërmjet shumë veprimeve alternative drejtuese,të orijentuar kah realizimi i qëllimit”.

Sikavica-”vendimin e përkufizon si rrezulltat të procesit të zgjidhjës ndërmjet shumë mundësive-alternativave për zgjidhjën e problemit”

Karakteristikat e përgjithshme të vendimit kishin me qenë;

1. Rëndësia e vendimit,

2. Koha dhe shpenzimet

3. Shkalla e ndërlikueshmerisë.

Parashtrohet pyetja-Çka duhët të përmbaj vendimi si produkt i procesit të vendosjës?

1. Subjektin ,objektin ,strukturën ose sistemin se si merret vendimi dhe ai që duhët ta realizojë vendimin.

2. Aktivitetet që duhët të ndërmerrën për realizimin e vendimeve,

3. Sistemin e qëllimeve që duhët të arrihën përmes realizimit të detyrave konkrete,

4. Bashkësin e kufizimeve apo të faktorëve limitues me të cilët shpesh definohet sistemi.

5. Terminet ,afatet,hapsira,koha,etj.

6. Sistemet materialo-teknik,financiar për realizimin e vendimeve

LLOJET E VENDIMEVE

Kemi klasifikime të shumta në lidhje mbi vendimet (në bazë të nivelit, ndërlikueshmeris, resurseve kufizuese,shpenzimeve,qëllimeve,etj)

Sipas H.Simon- dallon dy lloje të vendimeve;]

1. Vendimet e programuara,

2. Vendimet e paprogramuara

Vendosja e programuar- marrësi i vendimeve ballafaqohet me probleme të përditshme dhe të cilat përseriten dhe të cilat vendime për marrësin e vendimeve janë të njohura dhe të qarta dhe që zhvillohen në kushte të sigurta.

Karakteristikat kryesore të vendimeve te programuara janë

1.Strukturimi i mirë i problemeve që duhët të zgjidhën,

2.Kriteret e qarta për zbatimin e vendosjës,

3.Përcaktimi i lehtë i alternativave për zgjidhjen e problemit,

4. Ekzistimi i siguris relative gjatë zgjidhjës së alternativës.

Vendosja e paprogramuar- Përdoret për zgjidhjen e problemeve të pa strukturuara,të reja,të definuara dobët dhe të cilat nuk përseritën.

Karakteristikat e vendosjës së paprogramuar sipas Daftit janë:

1.Strukturimi i dobët i problemeve për të cilat vendosët,

2.Përdorimi vetem në situata të jashtëzakonshme,

3.Përdorimi në situata që nuk përseritën,

4. Gjenerimi i numrit të vogël të alternativave.

Sipas Marit dhe shumë autorëve të tjerë, vendimet (sipas nivelit)mund të jenë:

1.Vendimet strategjike,

2. Vendimet taktike,

3. Vendimet operative.

Vendimetstrategjike

Vendimet taktike

Vendimet operative

Llojet e vendimeve-korrespodim i drejtpërdrejtë

Çka janë vendimet Strategjike?

Çka janë vendimet taktike?

Çka janë vendimet operative?

Qëllimi Menaxherët Hotizonti kohor

Strategjik

Arritja e objektivave të biznesit nëpërmjet ndërlidhjes afatgjate dhe ndërmarrjes dhe mjedisit

Menaxheretgjeneralë dheudhëheqësit edepartamenteve

1-10 vite ose më shumë

taktik Dhenia e drejtimeve në rialokimin e resurseve ne mes te nënnjesive dhe funksioneve-objektivat e qarta

Menaxh e nivelit të mesem dhe departamentet

6 muaj deri ne 2 vite

operativ

Përmbushja e detyrave nga deperatmenti përkates

Menaxheret e njesive operative-mbikqyresit dhestafit individual

Disa orë deri në një vitë

Nga kjo mund të konkludojm se kemi edhe lloje te ndryeshme te vendimeve.

1.në baz të rëndësis së realizimit të detyrave;

a.Vendimet bazë

b. Vendimet plotësuese

c. Operative

2.Sipas nivelit të hierarhisë dhe ndikimit në gjendjen e sistemit:

a.Strategjike

b. Taktike

c. Operative.

3.Sipas pjesëmarrjes gjat marrjes se vendimeve:

a.Individuale

b. Grupore dhe c. Kolektive.

4. Sipas shkallës së kreativitetit

a. Rutinore

b. inovuese

5. Sipas dimenzionit kohor

a.Statik

b. Dinamik

6.Sipas mundësis së modelimit

a.Vendimet e programuara

b. Vendimet e paprogramuara

7. Sipas madhësisi së ndikimit të faktorëve të rastësishëm;

a.Karakterit deterministik

b. Stohastik.

8. Sipas mbeshtetjës teorike-vend mirren në bazë:

-modeleve lineare dhe jo lineare të kerki. Operac.

-modeli dinamik,kompromistik dhe heuristik,

-modeli i teoris së lojrave,

-modeli i analizes shumëkritereshe,rangimit

-modeli i përmbushjes masive,

-modeli statistikor dhe qasjes se Bajsevit,

-modeli i simulimit,

-modeli i eksperteve,

-teoris së kërkimeve dhe teoris se njohjes formale,

Çka mund të konkludojm? Mund të konkludojm se të gjithë autorët vendimet i ndajnë (sipas pjesma)

1.Vendimet individuale.....

2.Vendimet grupore...............

3. Vendimet kolektive............

Pasi që na e kemi për analizë vendosjën afariste, të gjitha vendimet,varsisht nga niveli i vendosjës klasifikojm

1. Vendimet të nivelit më të lartë menaxherik,

2. Vendimet e nivelit tëmesem menaxherik,

3. Vendimet e nivelit të ulët menaxherik.

Vendimet rutinore

Vendimet jorutinore

Niveli më i ultëI menaxhmentit

Niveli i mesemI menaxhmentit

Niveli më i lartë i menaxhmentit

Raporti në mes të disa niveleve të menaxhmentit të llojeve te vendimeve

LIDHSHMERIA RECIPROKE E VENDIMEVE

Të gjitha vendimet ,nga niveli i ulët e deri tek ai i larti kan lidhshmeri në mes veti.

Lidhshmeria e venddimeve mund të jetë:

1. Horizontale ,

2. Vertikale

Horizontal-që shtrihen në të njejtin nivel menaxherik,psh vendimi mbi rritjen e prodhimtaris-ka ndikim në vendimet mbi furnizimet,mbi shitjen, etj.

Vertikale-hierarkia

TEORIA E VENDOSJËS- KARAKTERI INTERDISIPLINAR

Kur u paraqit vendosja?...............................

Lidhsmeria së pari me matematikën....................

Nga kjo rrjedh se teoria e vendosjës bëhët sferë ku takohën ekonomia,matematika, statistika,psikologjia,sociologjia, teoria organizative,fillozofia si dhe shkencat tjera.

.....ai i cili e studion vendosjën duhët të kuptoj se nuk ekziston formulë e thjeshtë për konstatimin se sa disiplina dhe cilat disiplina duhët aplikuar në vendimet e caktuara e as cilin ponderacion të ia ndaj secilës shkencë...........

PROCESI I VENDOSJES

Preferencat dheprobabiliteti

Vlerat dhe etika

Sjelljet e grupeve

Rrethina

Sjelljet e individëve

Modelet dhe simulimet

•Ekonomiksi•Statistika

•Sociologjia•Psikologjia sociale

•Shkencat Juridik•Antropologjia•Shkencat politike

•Matematika

•Psikologjia

•Filozofia

NDARJA THEMELORE E TEORISË SË VENDOSJËS

Shumica a utorëve ,teorin e përgjithshme të vendosjës e ndajnë në:

1. Teorinë normative

2. Teorinë deskriptive

Por ka autor që teorin e vendosjës e ndahnë:

1. Teoria normative

2. Teoria deskriptive

3. Teoria preskriptive.

Teoria normative kudruall asaj preskriptive

Teoria normative fillimisht bazohet ne ekonomi në matematikë dhe në statistikë-bazë e sajë është konstatimi se si duhët të mendojë dhe veprojë përsoni ideal dhe super racional.

Dhe le anash të gjitha kufizimet psikologjike të marrësit të vendimeve,dyshimet,kundërthenjët dhe animet...

Kurse disiplina preskriptive- pergjigjet në pyetjet

Çka duhët të bëjë individi për përmirësimin e zgjedhjeve të veta?

Në cilën mënyrë do të këshillohen njerëzit e ndryeshëm,me karakteristika të ndryeshme psikike emotive,me aftësi dhe synime të ndryeshme....

KONCEPTETTHEMELOR TË

TEORISË SËVENDOSJES

TEORIA E DOBISË

ANALIZA E VENDOSJES

ANALIZA NJËKRITERËSHE E

KËRKIMEVE

VENDOSJASHUMËKRITERË-

-SHE

METODAT EKONOMETRIKE

Problemet ezgjedhjes

Propozimi dheparashikimi

Vendosja grupore

Metodat jomatematiko

re

Tabelat e vendosjes

Dinamikasistemore

Simulimi Tërësia

Informative në vendosje

Tërësia e ekspertëve

Tërësia për përkrahjen

MARRJA EVENDIMIT

Teoria deskriptive e vendosjës

Bazë e kësaj teorie është

- si mendojnë realishtë dhe si veprojn dhe si sillën njerzit?

-Si e përceptojnë pasigurin?

-Si e mësojn dhe si ia përshtatin asaj sjelljet e veta?

-Si i zgjidhin konfliktet e veta interne?

-Çfarë është ndikimi i mjedisit kullturor,traditës, përvojës,etj?

Pra përpiqet të përshkruaj se çka ndodhë në situata reale të vendosjës,pa e krijuar gjykimin mbi vlerat dhe kualitetin e vendimit

MODELI RACIONAL I VENDOSJËS

Modeli racional i vendosjës- është pasqyrim në studimin dhe në shpjegimin e vendosjës.

Supozimet themelore mund të përmblidhën në:

1. Ekziston vetem një marrës i vendimit,

2. Marrësi i vendimit ka vetem një qëllim fiks, që mund të kuantifikohet

3. Marrësi i vendimive ka njohuri të përsosura,ka në dispozicion të gjitha informatat....

4. Tërsia e pasojave potenciale është përfundimtare....................

5. Gjendja natyrore potenciale përmban copëtimin e pasiguris..............

Kritika e racionalizimit të plotë dhe racionalizimit të kufizuar

Çka i zihet për të madhe modelit racional?

1. Qellimet e marrësit të vendimeve nuk janë fikse dhe nuk ekziston vetem nje vendim

2. Supozimi i informimit të përsosur është i paqendrueshëm,

3. Qenjet njerzore ,pra, edhe menaxheret iu nënshtrohen kufizimeve,

4. Është joreale të supozohet mosekzistimi i kufizimit në kohë dhe në mjete financiare.

5. Nuk është e mundur që në tërsi të kuantifikohën alternativat

MODELI ORGANIZATIV APO BIHEVIORISTIK I VENDOSJËS

Cilat janë karakteristikat e modelit organizativ?

1. Qellimet e shumëfishta dhe të natyrshme...

2. Shqyrtimi sekuencional i alternativave-aproksimative

3. Shmangia nga pasiguritë,duke rrespektuar procedurën e zakonshme....

4. Në marrjen dhe në implementimin e zgjedhjës së organizimit shfrytzohen procedurat standarde operative

PROCESI I MODELIT TË VENDOSJËS

Procesi i modelit të vendosjës përbëhët nga këto faza:

1. Identifikimi i problemit,

2. Përcaktimi i qëllimit në zgjidhjen e problemit,

3. Mbledhja e shenimeve të nevojshme,

4. Formulimi i modelit të problemit,

5. Definimi alternativave që do të vlerësohen,

6. Vlerësimi i alternativave,

7. Zgjidhja,

8. Implementimi,

9. Përcjellja dhe kontrolli i implementimit.

Definimi i qëllimeve përZgjidhjen e problemeve

Mbledhja e të dhënave

Formulimi i modelit të problemit

Definimi i alternativave që do të vlerësohen

Zgjidhja

Implementimi

Kontrolli i implementimit

11.11.09

KAPITULLI I –II- PROCESI I VENDOSJËS

NATYRA E PROCESIT TË VENDOSJËS

Çka janë vendimet rutinore ( programuar).....

Çka janë vendimet e pa programuara........

Për cilat vendime humbët ma shumë kohë.....

Në praktikë hasim dy menyra të sjelljës së menaxhereve:

1. Grupi i menaxhereve në procesin e menaxhereve që sillën shumë lehtë dhe në menyrë sipërfaqësore-të ciilët vendimet i marrin shume shpejt....

2. Grupi i dytë që vendimet i merr ngadal dhe me kujdes dhe që e dinë peshën e vendimeve

Parashtrohet pyetja cili tip i menaxhereve duhet të jet?:përgjigjëja është- ai tip i menaxhervëve i cili do të lëviste në mes të dy skajshmerive...

Kur lind nevoja për vendosje?-me rastin e paraqitjes së problemit-nga kjo konkludojm se këtu duhët dalluar dy gjëra:

1. paraqitja e problemit

2. Të verejturit e problemit

A B C

A ABAC

Momenti i paraqitjesSë problemit Momenti i të vërejturit

të problemitMomenti i të vërjturittë problemit

Raporti ndërmjet momentit të paraqitjës dhe të vërejturit të problemit

Në praktikë kemi raste në mospërputhje në mes të deshirave dhe mundësive

1.1.vendosja e vështirë- mundësit e gabimeve gjatë vendosjës janë të mëdha

1.2.vendosja relativishtë e lehtë-mundësia e gabimeve ekziston

2.1. vendosja relativisht e vështirë-mundësia e gabimeve ekziston

2.2.vendosja e lehtë (më e lehtë)-mundësia e gabimeve të vogla (gati nuk ekzistojnë)

Si mund të zgjidhet ky problem në mes të deshirave dhe mundësive?

Kjo zgjidhet përmes dy rasteve:

1.Permes rritjes së mjeteve disponibile

2.Përmes kufizimit të deshirave....

FAZAT E PROCESIT TË VENDOSJËS

Kemi shume mendime dhe grupë të autorësh në lidhje mbi fazat e procesit të vendosjës...

1.Grupi i autorëve për të cilët procesi i vendosjës përfundon me marrjen e vendimit

2. Grupi i autorëve të cilët procesin e vendosjës e shiqojn më gjërë...dmth vendimin e përcjellin edhe në fazën e implementimit...

Hisoni- thekson tri faza te procesit të vendosjës:

1.Të informimit mbi problemin për të cilin duhët të merret vendimi.

2.Të projektimit- përcaktimit dhe analizimit të alternativave të mundshme...

3.Të zgjidhjës së alternativës së caktuar nga bashkësia e mundshme.

INFORMIMI

PROJEKTIMI

ZGJIDHJA

ZBATIMI

Nga kjo rrjedh se kemi :

1.Fazat e vendosjës në kuptim të ngushtë

2. Fazat e vendosjës në kuptim të gjerë/

Në kuptim të ngusht- sipas Koontz dhe Weitrich numërojnë katër faza:

1. Supozimet nisëse,

2. Identifikimin e alternativave,

3. Evoluimin e alternativave,

4. Zgjedhjen e alternativave.

1,2,3-janë faza e përgaditjës së problemit, kurse 4 është faza e marrjës së vendimit

Fazat e procesit të vendosjës në kupptimin e ngushtë:dhe këtu autorët ndahën në dy grupe;

1. Grupi i par- që i shkoqisin tri faza kryesore

a. Paraqitja e vendimit,

b. Marrja e vendimit,

c. Realizimi i vendimit

2. Grupi i dytë-numërojnë katër faza;

a.Përgaditja e vendimit,

b.Marrja e vendimit,

c. Realizimi i vendimit,

d.Kontrolli .

Çka përmban formulimi i problemit?

1. Periudha e orijentimit-kah dhe çka..........

2. Definimi i komponentave të problemit,

3. Krijimi i modelit gjegjës,

4. Kërkimi i zgjidhjës optimale,

5. Zbatimi i zgjidhjës.

Disa autor......

Drucker-numëron këto faza:

1.Përkufizimin e problemit,

2.Analizën e problemit,

3.Zgjidhjet alternative

4.Seleksionimi i zgjidhjës më të mirë,

5.Shëndrrimi i vendimit në aksion

Kreitner –numëron...

1. Inicimi i problemit,

2. Gjenerimi i zgjidhjeve alternative,

3. Seleksionimi i zgjidhjeve,

4. Implementimi i zgjidhjës,

Rrjedh se 1 dhe 2 përgaditja e vendimit, 3 marrja e vendimit dhe 4 implementimi i vendimit

Hellriegel dhe Slocun- numërojn

1.Ekzistimin dhe diagnozën e problemit,

2.Parashtrimin e qëllimeve,

3.Kërkimin e zgjidhjeve alternative

4.Krahasimin e zgjidhjeve alternative

5.Seleksionimin ndermjet zgjidhjeve alternative,

6. Implementimin e zgjidhjes se seleksionuar

7.Përcjelljen dhe kontrollin.

Sipas I.Kuka procesi i vendosjës përbëhët:

1.Përgaditja e problemit (identifikimi i problemit, inicimi dhe analiza e gjendjës, kërkimi i zgjidhjeve alternative, seleksionimi i zgjidhjës më të përshtatshme)

2.Marrja e vendimit,

3.Realizimi (ekzekutimi)

4.Kontrolli i vendimit të realizuar.

FAKTORËT E VENDOSJËS

Në lidhje mbi faktorët kemi dy grupe të autorëve:

a.Grupi i parë- faktorë më të rëndësishëm

1.Orijentimin e marrësit tëvendimit,

2.Natyrën e rrethinës në të cilën vendoset,

3.Kohën që është në dispozicion për vendosje,

4.Kufizimet në vendosje,

5. Pasojat negative të vendosjës,

6. Lidhshmerin reciproke të vendimeve.

b. Grupi i dytë- faktorë më të rëndësishëm

1.Vendimet rutinore përball atyre jorutinore,

2.Kohën në dispozicion për vendosje,

3.Rrezikun e lidhur për vendimin,

4.Pranimin dhe përkrahjen e bashkëpuntorëve,

5.Aftësit përsonale të menaxherit.

Sipas Sikavica- faktorët e vendosjës janë:

1. Kufizimet në vendosje,

2. Rrethina e vendosjës,

3. Menyra e vendosjës dhe kushte t e vendosjes,

4. Raportet e ndersjella të vendimeve,

5. Aftësia përsonale e menaxherit për vendosje,

6. Faktorët subjektivë të vendosjës.

Kufizimet në vendosje- gjatë vendosjës ballafaqohën me shumë kufizime.....:

1 në mjete

2. Në informacione

3. Në kohë

Rrethina e vendosjës- ndikojn kryesisht keta faktor:

1. Mjedisi i jashtëm

2. Mjedisi i mbrendshëm

MJEDISI I BRENDSHËM

Struktura organizative

Teknologjia Dhe modelet

Nivelet nëorganizatë

Njerëzit

Aktivitetet

MJEDISI I JASHTËM

Faktorët që vijnë nga mjedisi i jashtëm janë

1. Makrrofaktorët –Makromjedisi

ORGANIZATA

Faktorëtpolitikë

Faktorëtekonomikë

Faktorëtshoqërorë

Faktorëtndërkombëtarë

Faktorëtteknologjikë

Mikrofaktorët-mikromjedisi

ORGANIZATA

Klientët

Konkurrentët

Furnitorët

Punëtorët

Sindikatat

Partnerët

Rregullatorët

MENAXHMENTI,LIDERSHIPI DHE VENDOSJA

AFTËSIA E MENAXHERIT 10.12.11

Luan rol të pa zavendësueshëm...............

Shumë ndërmarrje në botë kanë falimetuar vetëm e vetëm për shkak të paaftësis së menaxherëve....

Aftësia e menaxherit për të sjellë vendime të drejta-varet nga shumë faktor,dhe atë:

•dija dhe përvoja e menaxherit,

•aftësia për të kuptuar dhe shqyrtuar problemin,

•aftësia për analiza dhe sintezë,

•karakteristikat e përsonalitetit të tij, etj.

;

Përvoja e menaxherit luan një rëndësi të madhe ,por, nuk duhët të lihet e tëra në përvojë, sepse

a. Mësimi nga përvoja zakonishtë i është lënë rastësis,

b. Edhe pse kemi përvojë,nuk do të thotë se nga ajo kemi mësuar diçka,

c. Ajo çka mund të mësohët nga përvoja është e kufizuar me vetë përvojën,

d. Kushtet po ndryshohën dhe e kaluara nuk do të thot se duhët të jetë treguesi i mirë për kushtet e tanishme dhe ato të ardhshme.

Menaxheri i mirë duhët të bashkojë në vehte përvojën dhe intelektin................

ATRIBUTET E MENAXHERËVE

Që vendimet të mirren drejtë dhe mire,menaxheri duhët të i ket edhe atributet e veta, dhe atë:

1. Aftësit teknike,

2. Aftësit shoqërore dhe humane,

3. Aftësit konceptuale.

HUMANE

TEKNIKE

KONCPTUALE

Atributet e menaxherit

NIVELI I LARTË

NIVELI I MESMËM

NIVELI IULËT

Niv

elet

e m

enax

hm

enti

t

ROLI I MENAXHERIT

Menaxheri luan një gam të gjerë rolesh..........

Sipas Henry Mintzberg-ut-kemi keto role..

1.Roli ndërpersonal,

2. Roli informues,

3.Roli i vendimarrjës.

menaxheri

1.Ndërpersonal-figur qendrore-lider-ndërlidhës

2. Informues•Monitorues•Shpërndarës•zëdhënës

3.Vendimmarrës•Ndërmarrës•Trajtues i konflikteve•Alokator i resurseve•negociator

Figura paraqet rolet e menaxherit

1.Roli ndërpërsonal

a. Figura qendrore-bashkëvepron me të tjerët (nënshkrimi i kontratave,inaugurimi, etj)

b. Lideri-menaxheri i angazhon në punë,i kualifikon,i motivon..

c. Ndërlidhësi –në mes të njesis së tij dhe njesive tjera

2.Roli informues

a.vrojtues-se çfar ndodh përrreth

b.Shpërndarës i informatave-mbi ndermarrjen...

c. Zëdhënës

3.Roli vendimarrës

a.sipërmarrësi-ide të reja.........

b.Trajtues i konflikteve-mbrenda subjektit

c.Alokator i burimeve-shpërndarës i burimeve...

d.Negociator –kontrata,marrveshtje....

STILET E MENAXHMENTIT(LIDERSHIPIT)

1. Stili autokratik- kur përqendrimi i fuqis bie tek menaxheri

2. Stili demokratik- kur përqendrimi i fuqis bie në shumë grupe.................

3. Stili laissez faire- kur i vështron anëtarët e grupit nëse ata janë duke punuar mirë

MODELI SITUATIV I VENDOSJËS

Ky model është dhanun nga Vroom dhe Yetton- ky model ka 5 stile dhe atë:

1.Stili autokratik

2. Stili hulumtues,

3.Stili konsulltativ,

4.Stili participativ

5.Stili konsensual.

Cilat janë karakteristikat e situatave në bazë të të cilave merret vendimi lidhur me stilin?

1. Kualiteti

2. Informimi

3. Strukturimi i problemit

4. Pranimi,

5. Harmonizimi i qëllimit,

6. Deferenca në opinion.

MODELI VROOM-JAGO

1.Kërkesa për kualitet,

2.Kërkesa për dedikim,

3. Informimi i liderit

4.Struktura e problemit,

5.Gjasat për dedikim,

6.Harmonizimi i qëllimeve,

7.Konflikti me subordinues (menaxh e nivel te ndryshem)

8. kufizimi kohor

9.Shtrirja gjeografike,

10.Koha për motivim,

11.Zhvillimi i motivimit.

MODELI I UDHËHEQJËS SIPAS SITUATAVE

(Modeli i Blanchard-it)

....sipas tij lideret do të shfaqin një shkallë të sjelljës “dirigjuese” dhe një shkallë të shprehjës “përkrahëse”

Dirigjuese- ua spjegon përsonave rolin e tyre dhe u tregon se

çka të bëjnë, ku ta bëjnë,...........etj

Përkrahës- veprimin në të dyja drejtimet-u ofron përkrahje dhe

inkurajim si dhe ndegjon mendimet e tyre si dhe e involvon përsonin ne marrjen e vendimeve...

Në lidhje mbi këtë lideri mundet me qen:

1.I fortë në drejtim,i dobët në përkrahje (drejtues)

2.I fortë në dirigjim,i fortë në përkrahje (trajnues)

3.I fortë në përkrahje,i dobët në drejtim(perkrahës)

4.I dobët në përkrahje,i dobët në drejtim(delegues)

Parashtrohet pyetja- Çka është angazhimi si kombinim i vetëbesimit dhe i motivimit?- paraqet një matje e vetësigurisë së përsonit , interesimi dhe entuziazmi për kryerjen e detyrës...

Nivelet e paraqitjes janë:

1.Niveli i ulët i zhvillimit- kompetenca të vogla, angazhim i

lartë

2.niveli i ulët-i moderuar i zhvillimit- disa kompetenca,

angazhimi i ulët-punëtoret me iluzione i konsiderojn punët e tyre te reja më të vështira dhe më pak interesante...

3.Niveli i moderuar-i lartë i zhvillimit- kompetenca të

mëdha angazhimi i ndryshueshëm-punëtoret që kanë mësuar punët e reja,mirpo nuk kan vetëbesim............

4.niveli i lartë i zhvillimit-kompetenca të mëdha angazhimi i

madh....

Modeli i udheheqjes se situatave

Veshtron perfomansen nga afer

Drejtimi – (nivel të ulët të zhvillimit)• Fillestarët entuziastë• Drejtimi i qartë, specifik dhe definim i rolit• Mbikëqyrje e afërt, shpjegim çka, si, kur dhe ku duhet të kryhen punët

Përkrahja – nivel të zhvillimit të moderuar lartë• Kompetent por angazhim të ndryshueshëm• Shpesh i rënjosur në mungesën e vetëbesimit ose pasigurisë• Mund të jetë gjithashtu problem i motivimit• Lideri duhet të hapë komunikimin permes komunikimittë dyanshëm, dëgjim aktiv• Përkrah përpjekjet që të përdor punëtorët e aftë që i ka• Ndan përgjegjësinë dhe vendimarrjen

Trajnimi – (nivel të zhvillimit të ulët deri të moderuar)• Disa kompetenca, mirëpo mungesë të angazhimit• Kërkon të dyja – drejtim dhe përkrahje• Ndërton vetëbesimin dhe entuziazmin• Stimulon komunikimin e dyanshëm që të ndërtojë motivimin• Mban kontrollin mbi vendimarrje dhe përgjegjësi

Delegimi – nivel të zhvillimit të lartë• Të dyja kompetent dhe i motivuar që të marrë përgjegjësi• Nevojë e vogël për drejtim dhe përkrahje• Lideri identifikon detyrat, punëtori merr përgjegjësinëpër bërjen e planeve, e udhëheq shoun, vendos si, kur dhe ku duhet kryhen punët

MODELI I TUCKMANIT

Ky autor këtë e ka paraqit me 1965 dhe ndar në:

1. formimi-faza e parë

Varshmeria e lartë në liderin për udhëheqje dhe drejtim si dhe pajtueshmeria e vogël në qëllimt e ekipit ndryshe nga ajo e pranuar nga lideri.

Detyrat dhe përgjegjësit janë të pa qarta

Kjo konkludon se lideri drejton

Modeli i Bruce Tuckman-it

Faza e dytë-vështirsit

Shumë individ konkurojn për vende udhëheqese, fillon përqarja, formimi i grupeve. Kurse ekipit i nevoitet të përqendrohet në qellimet e tij. Kompromiset mund të jenë të nevojshme për progres...

Ketu lideri instrukton

• Pajtueshmëri e vogël e grupit me liderin• Lideri duhet të përgjigjet në shumë pyetje që kanëtë bëjnë me qëllimin, objektivat dhe marrëdhëniet• Proceset injorohen

• Vendimet bien me vështirësi• Lideri pranon sfida nga anëtarët e grupit• Qartësia e synimit rritet, pasiguria vazhdon• Grupacione dhe paqartësi formohen dhe mund të ketë konflikte• Ekipi duhet të fokusohet në qëllimet dhe ti evitojë ngecjet në punë• Kompromisi ështe i nevojshëm që të mundësohhet progresi

09 12 09

Faza e tretë- normatizimi

Pajtueshmeria dhe konsensuset formohen brenda

ekipit që i përgjigjet mirë liderit. Dihen detyrat dhe përgjegjësit për secilin............ Ka unitet...

Ketu lideri mundëson dhe lehtëson

M.B Tuckman-it

• Kënaqësia dhe konsensusi formohen brenda grupit• Detyrat dhe përgjegjësit janë të pranueshme• Vendimet e mëdha bëhen në pajtim nga grupi• Vendimet e vogla obligohen te individët • Është respekti i përgjithshëm për liderin – disa ndahen nga grupi• Ekipi diskuton dhe zhvillon metoda dhe stilin e punës• Ekipi merret me aktivitete argëtuese dhe sociale

Ekipi ka vizionKa fokusin në tejkalimin e qëllimeve dhe merr shumicëne vendimeveKa shkallë të lartë të autonomisëMospajtimet ndodhin, por zgjidhen brenda ekipit Ndryshimet e nevojshme në proces-strukturë bëhen ngaekipiEkipi punon në drejtim të arritjes së qëllimitAnëtarët e ekipit kujdesen për njëri-tjetrinEkipi ka nevojë për projekte të deleguara nga lideriEkipi ka nevojë për instruktorNga lideri kërkohet asistencë në zhvillimin e aftësive personale

Faza e katërt- performimi

Ekipi është strategjikisht më i vetëdijshëm-ekipi e di mirë pse është duke berë atë që është duke e bërë...

Lideri delegon dhe mbikqyr

MODELI I DRITARËS SË JOHARIT

Dritarja e Joharit është një mjet i thjeshtë dhe i vyshëm për ilustrimin dhe përmirësimin e vetëdijës përsonale dhe mirëkuptimin reciprok ndërmjet individeve brenda nje grupi.

Ky model përfaqëson informatat,ndjenjat, përvojën,opinionet,vetit,aftësit,qëllimet,etj....

Regjionet e dritares së Joharit

MENAXHERI SOT

Me ndryshimet në sistemet ekonomike ndryshojn edhe konceptet ndaj menaxhmentit,prandaj sot nga menaxheret kërkohet:

•Kreativitet ma i madh,

•Angazhim më i madh,

•Përkushtim më i madh ndaj punës,

•Pjesëmarrja më e plotë në çështjet që e preokupojn organizatën(subjektin), etj.

Gjithnjë e më shumë shtohën kërkesat ndaj menaxhereve dhe puna e tyre gjithnje e me shumë bëhët komplekse...............

Klientët – mbreti i biznesit

Punëtorët

Lideri i ekipit

TopMenaxher

Shërbej

Mbështesin

Mbështesin

Menaxherët e nivelit të lartë

Sotë prej menaxherit kërkohën kompetenca profesionale:

•Aftësi më të larta për të kualifikuar dhe motivuar njerëzit në punë,

•Për të ju përshtatur ndryshimeve,

•Për të përdorur sisteme të sofistikuar informacioni,

•Për të qen më fleksibil në mjedisin ku klima sociale po bëhët gjithnjë më e pranishme

Peters dhe Waterman-studiuan 43 kompani më të mëdha (kodak,Mc Donalds...) dhe konkluduan se këto kompani kishin të përbashkëta 8 karakteristika:

1. Ishin të prirura ndaj veprimit,

2. Njihnin nevojat e tyre,

3. Nxisnin sipërmarrjen dhe autonomin e menaxherëve,

4. Ritmin,produktivitetin

5. Inkurajoshin nga fillozofia e lidereve te tyre,

6. Përqendroheshin në atë biznes që e njihnin mirë,

7. Kishin një strukturë organizative me numër optimal njerzish e nivelesh,

8. Ishin të organizuar në menyrë të centralizuar apo të decentralizuar-mvarsisht nga përcaktimi..

VENDOSJA INDIVIDUALE DHE GRUPORE

Në jeten e përditshme ,varsisht, se nga kush mirren vendimet,kemi :

1. -vendime individuale

2. -vendime grupore

Për problemet e thjeshta kemi vendimet individuale dhe për vendimet e ndërlikuara kemi vendimet grupore...............

Në praktikë mund të ndodh edhe e kundërta,që problemet e ndërlikuara të zgjidhen nga individet, ose e kundërta...............

Shtrohet pyetja? Se a është më mirë të shfrytzohën vendimet individuale apo grupore?

Pergjigjeja kishte me qen se vështir është të bëhët përcaktimi-varet prej problemit

Se cila nga mënyra do të përdorët në praktikë, varët nga këta faktor;

1. Nga lloji i vendimit i cili mirret,

2. Nga dija dhe aftësia e marrësit të vendimit,

3. Nga koha që e ka në dispozicion marrësi

4. Nga lloji i procesit të vendosjës

Analizohen veq e veq....

Vendosja individuale- dallimi në mes të vendosjës individuale dhe asaj grupore është në numrin e pjesmarrëseve në vendim.

Poqese vendosjën individuale e shiqojm nga aspekti i menaxherit që vendos-përshkruhet si;

1. Qasje racionale,

2. Përspektivë racionale e kufizuar.

Qasje racionale -vendosje në kushte ideale,gjë që në praktikë ndodhë rrall të ket kushte të tilla

Racionale ekufizuar- kur nuk kemi parametra të mjaftueshëm gjatë vendosjes,dhe në lidhje mbi ketë mund të flitet për 4 lloje të përsonave:

1.Përsonat iracional- një vendim i caktuar përkundër asaj qe ai vendim nuk do të sjell rrezulltate apo do të deshton...

2.Përsonat kreativë- vendimet tek këta përsona janë udhëhequr me deshirën për përparim dhe afirmim individual,

3.Përsonat klasik-racional-ekonomik- ata përsona të cilët janë plotësisht të informuar dhe ekonomikisht të motivuar....

4.Përsonat administrativë- janë përsona që përcaktohën për alternativën e parë të pranueshëm e jo për atë më të mirën...

Varësisht nga rreziku,marrësit e vendimeve;

1.Në ata që u ikin problemeve,

2.Në ata që i zgjidhin problemet,

3.Në ata që i hulumtojnë problemet.

Megjithate vendosja individuale dhe ajo grupore i kanë përparësit dhe të metat e veta.

Përparësit e vendosjës individuale kishin me qen:

1.Vendimi është proces më i shpejtë në krahasim me vendosjën grupore,

2.Te disa vendime të rëndësishme individuale preferohet mendimi i një përsoni,i një profesionisti- i cili është më meritori për vendosjën mbi disa probleme...

3.Vendosja individuale i ikin problemeve të vendosjës grupore,për faktin se ai e ngadalson vendosjën....

Vendosja grupore

Paraqet menyrën e vendosjës afaraiste,ku vendimet i marrin një grup i caktuar njerzish.

1. Legjimiteti

2. Kualiteti i vendimit,

3. Nevoja për vendime inovative,

4. Informacionet,

5. Morali .

Edhe pse në të shumtën e rasteve vendimet mirren në grupe,megjithate praktika tregon se,marrja e vendimeve,në disa raste duhët të iu lihet individeve

Ekzistojn pesë arsye kryesore pse vendimet duhen te mirren ne grupe;

1. Aspekti kohor,

2. Dija unike (kur njeriu i din të gjitha)

3. Konfidencialiteti ,

4. Pergjegjësia .

GRUPET DHE SJELLJET NË GRUP

Kuptimi ,llojet dhe roli i grupeve

Ka definicione të shumta në lidhje mbi grupet....

Schein- thot çdo numër i njerzeve të cilët:

a. Kan interaksion ndërmjet veti,

b. Janë psikologjikisht të vetëdijshëm për njerin tjetrin,

c. E përceptojn vetvehten te jenë grupë.

Sipas Zanden-it grupi është një tërsi e përber prej dy apo më shumë njerzish,të cilët e ndajn ndjenjen e unitetit dhe të cilët janë të lidhur në mes veti me një interaksion relativisht të fortë social.

Karakteristikat e grupeve;

Karakteristika kryesore e vendosjës grupore është se vendimet i marrin dy e më shumë përsona.

Kurse karakteristikat tjera janë:

1. Se ata i lidh interesi i përbashkët,

2. Se anëtaret e grupit duhët të komunikojn në mes vete,

3. Se anëtaret e grupit i ndajn rolet ndermjet vete për realizimin e qëllimeve të grupit,

4.Secili grup,sipas rregullit,është nëngrup i ndonjë grupi më të madh....

5.Anëtaret e grupit duhët të i përmbahën normave të përcaktuara të sjelljeve në grup.

Komunikimi në grup

Në literaturë gjinden shumë kanale komunikuese, por, më të rëndësishmet janë 5:1. Rrjeti komunikues me orijentim kah qendra(mekanik),

2. Rrjeti komunikues qarkor (rrethor),

3. Rrjeti komunikues i ndërlidhur tersisht (COMCON),

4. Rrejti komunikues Y,

5. Rrjeti komunikues vargor (zingjiror)

Figurativisht do të dukeshin;

Rrjeti komunikues zinxhiror (vargor)

Rrjeti komunikuesi nderlidhur (COMCON)

Rrjeti komunikuesqarkor (rrethor)

Rrjeti komunikues meOrientim kah qendra (mekanik)

Y

Informacionetrrjedhin tek

personi kryesor

Personi kryesormund të

udhëheq vetëm

Perfundimi imirë

InformacionetRrjedhin përgjatë

gjithë rrjetit

Një person nuk i ka të gjitha informacionet

Perfundimi ivarfër

Detyrat e thjeshta

Rrjeti komunikues meorientim kah qendra (mekanik)

Rrjeti komunikues iNdërlidhur (COMCON)

Informacionetrrjedhin tek

personi kryesor

Personi kryesormbetet i ngopur

Perfundimi ivarfër

InformacionetRrjedhin përgjatë

gjithë rrjetit

Një person nuk mbetet i varfër

Perfundimi imirë

Detyrat e ndërlidhura

Rrjeti komunikues meorientim kah qendra (mekanik)

Rrjeti komunikues iNdërlidhur (COMCON)

Dijet e anëtareve të grupit

a. Anëtarët e grupit me diturikomplementare

b. Anëtarët e grupit meDituri konkurrente

c. Anëtarët e grupit me dituritë njëjta

PROBLEMET E VENDOSJES GRUPORE

Në vendosjen grupore ka shumë probleme ,por,megjithate tri janë më kryesore;

1. Polarizimi ndërmjet anëtareve të grupit,

2. Mendimi grupor,

3. Participimi në procesin e vendosjës.

Polarizues- (debate)-mendime te ndryeshme deri tek ato te skajshme në raport me anëtaret e grupit tjetër...

Deri tek polarizimet më së shpeshti vie .

1. Poqese me mendimin e ndonjë anëtari të grupit, pajtohen edhe anëtaret tjer,atëher ai instiston edhe më tepër në mendimin e vet............

2. Poqese dikush nuk ka vendim te qart te vetin,kurse dikush tjeter vendimin e vetë e arsyeton shumë mire, atëhere shpeshë të tjerët i bashkohën,

3.Poqese ndonjë përson i aftë pasivizohet për shkak të motivimit të dobët,duke ditur se grupi mban përgjegjësi, pa marr parasysh se ai ndryshe do ta kishte zgjidhur problemin....

Mendimi grupor që të lirohemi nga mendimi grupor;

-Të u jepet liri te gjithe anëtareve të grupit,

-të formohen disa grupe paralele,

Të përkrahen disa anëtar të grupit që gjat vendosjes te jen kritik e jo te ndegjueshëm

TEKNIKAT E VENDOSJES GRUPORETeknikat më të njohura të vendosjës grupore janë:

1. Stuhia e truve,

2. Teknika nominale grupore,

3. Teknika Delfi.

1.Stuhia e truve -është e bazuar në lirinë maksimale të shprehjes me një qasje komplet informante.

Realizimi i kësaj metode bëhët ;

a. Secili voton për tri idet më të mira të cilat mendojnë se janë më të qendrueshme,

b. Anëtatrët e grupit i rangojnë prej 1-10 (tri idetë me më së shumti poena do të shfrytzohën)

c. Nëse del se disa nga idetë të bëhën shumë të popullarizuara (psh ideja 1 dhe 6) atëher këto ide duken me interes për te diskutuar.

2.Teknika nominale grupore- kjo vendosje zhvillohët nëpërmjet:

a.Faza a parë- udhëheqësi i grupit e përshkruan problemin-të cilin grupi duhët ta zgjidh,

b.faza e dytë- secili anëtar i grupit i mbledh idetë e veta për zgjidhjen e problemit që përshkruhët,

c. Faza e tretë- pas një kohe të caktuar, secili anëtar i grupit ia parashtronë idetë e veta grupit.

ç. Faza e katërt- të gjitha idetë regjistrohën,kurse secili anëtarë i grupit deshiron që atij regjistrimi të i shtojë një ide plotësuese të vetën.

d. Faza e pestë- fillon votimi preleminar mbi idetë,

dh.faza e gjashtë-zhvillohet shqyrtimi mbi listen e ideve të seleksionuara.

3. Teknika Delfi- është kryesorja dhe më e rëndësishmja nga metodat inuitive- e cila është përdor në SHBA (në Rand Corporation)-me qëllim të parashikimit të ndikimit të energjis nukleare në SHBA.

Sotë kjo metodë përdorët për:

-kur gjatë zgjidhjës së ndonjë problemi nuk përdorën teknikat speciale analitike,

-kur për marrjen e vendimit duhët të hulumtohën më shumë përsona se sa që është e mundur me angazhimin e drejtpërdrejtë-

-kur shpenzimet dhe koha nuk lejojnë mbajtjen e mbledhjeve të shpeshta

Kjo metodë është shumë e shtrejtë dhe përdoret për parashikimin e ardhmerisë.

Vendosja përmes metodës delfi zhvillohët në këtë menyrë;

1. Ai që realizon hulumtimin përcakton grupimin e eksperteve nga fusha të ndryeshme shkencore.

2. Formulohët pyetsori në të cilën parashtrohën pyetje të rëndësishme për marrësin e vendimeve.

3. Faza e tret- ekspertet e plotësojn pyetësorin dhe e kthejn në adres te organizatorit të hulumtimit,

4. Faza kater- bëhët përpunimi i pytësoreve të arritur dhe rrezulltatet në pyetsor të rinjë u dergohën përseri eksperteve.

5. Faza e pestë- ekspertet perseri përgjigjen në pyetsor

Dhe vazhdon keshtu derisa të arrihet konsensuesi.

METODAT E VENDOSJËS GRUPORE1. marrja e vendimeve nga autoriteti pa diskutim grupor,

2. Marrja e vendimeve nga eksperti,

3.Vendosja duke u bazuar në mesatarën e opinioneve individuale,

4. Marrja e vendimit nga një pjesë e vogël e grupit,

5. Marrja e vendimeve me votim të shumicës,

marrja e vendimeve me konsensus

VENDOSJA RACIONALE

Është ai lloj i vendosjës e cila bazohet në qasjen analitike dhe e cila bazohet në disa faza. Kjo metodë shfrytzohët në rastet kur situatat nuk përseriten.....

Ky lloj i vendosjës (pasi që bëhët analitikisht) është i shtrejt dhe i ngadalshëm...

Ky lloj i vendosjës zhvillohet nëpër këto faza;

1. Identifikimi i problemit,

2. Kufizimet në vendosje,

3. Përcaktimi i numrit të alternativave,

4. Vlerësimi i alternativave,

5. Marrja e vendimit.

Deri ketu

• MODELET DHE METODAT E VENDOSJES SHKENCORE

• Modeli i vendosjës është prezentimi gjegjës i ndonjë objekti kërkimor, i destinuar që përmes tij të përcaktohën të gjitha faktet e rëndësishme si dhe lidhshmeria në mes tyre....

• Roli i modeleve është shumë i madh,dhe ato modele na nevoiten, për këto arsye;

• 1.Që më parë të kuptojmë thelbin e shumicës së elementeve relevante të problemit dhe të zbuloj lidhshmerit esenciale të tyre.

• 2. Të eksperimentojmë në model, që është shumë më lirë dhe më shpejtë nga eksperimentimi në realitet.

• 3.Në botën dinamike,ku kufizimet dhe rrethanat ndryshojnë vazhdimisht, të reagojmë në menyrë efikase dhe të shpejtë për inkuadrimin e tyre në model.

• Qëllimi i modeleve është zgjidhja e më e mirë e mundshme e jo zgjidhja optimale.....

Modeli

Interpretimi

Testimi

Vendimet

Problemi

Bota e analistitBota e reale

Këto në të shumtën e rasteve paraqiten si bashkësi e vektorëve,ku

a-aksionet apo strategjitë

s-kushtet e mundshme apo gjendja

Zgjedhja e aksionit të caktuar ai (i=1,2,3..m) në kushtet e dhëna si (j=1,2,3,..n)

Alternativat Kushtet e mundshme

S1 S2 ... Sn

a1 e11 e21 ... e1n

a2 e12 e22 ... e2n

... ... ... ... ...

... ... ... ... ...

am em1 em1 ... emn

PARIMET PËR FORMULIMIN E MODELIT

Gjatë formulimit të modelit dallojmë këto faza:

1. Specifikimin e ndryshorëve,

a.Ndryshoret e pavarura

b. Ndryshoret e varura.

2. Gjetjën e formës analitike të ndërvarshmerisë,

3. Përkufizimin e modelit në gjendjen fillestare,

4. Zgjidhjen e modelit

• LLOJET E MODELEVE

• Sipas menyrës së prezantimit të problemit,dallojm;

1. Modelet fizike,

2. Modelet analoge,

3. Modelet simbolike (matematike),

• Modelet fizike- janë ato lloje të modeleve që paraqesin realitetin e objektit-kështu që ai nuk duhët të i përmbaj të gjitha karakteristikat qe i ka vetë objekti,mirëpo ato karakteristika zakonisht i nënshtrohën transformimit metrik.

• Modelet fizike janë psh. auotomobili lojë ,globusi, pullat e ndërtesave dhe të aeroplaneve, etj.

Modelet analoge- nënkupton një model të till i cili i shfrytzon vetit e njejta që i ka objekti në realitet.

Karakteristikë e këtij është se e bënë transformimin e karakteristikave origjinale në analoge,gjë që i rrit gjasat për të ndikuar në ndryshimet e caktuara.

Modelet simbolike (matematike) –është ai lloj i modelit i cili për prezentimin e realitetit përdor simbole psh. notat në muzikë

Modelet simbolike mund të paraqiten:

-Në verbale-përmes të folurit

--matematikore-që ka aplikim të gjerë,përmes numrave apo simboleve

Hyrja nëdepon mj.

Depoja e rezervave

Dalja mujore

Modeli Analog

PËRKUFIZIMI,ZGJIDHJA DHE ZBATIMI I MODELIT TË VENDOSJËS

Metodat për zgjidhjen e problemit- metodat më kryesore për zgjidhjen e problemit janë;

1. analitike,

2. Simuluese,

3. Heuristike.

paraqitja grafike e metodës së simulimit

FILLIMI

Përkufizimi i problemit

Konstruktimi i modelit simulues

Specifikimi i variablave dhe i parametrave

Procesi i simulimit

Vlerësimi i rrezulltateve

FUND

Propozimi i eksperimentit të ri

Implementimi i modelit

Për implementimin sa më të sakt të modelit,duhët të inkuadrohët i tër ekipi i cila ka punuar gjatë konstruktimit të modelit,dhe atë për dy shkaqe:

1.Të metat në model mund të paraqiten edhe pas futjës së modelit në veprim,

2. Nxjerja e zgjidhjës nuk do të mund të jetë e qartë në kuadër të kompleksitetit të afarizmit-siç është e mundur për ata të cilët edhe e kan konstruktuar modelin.

Gjatë zbatimit të zgjidhjës në qasje operative duhët të përgjigjemi në tri çështje;

1. Kush duhët ta bëjë atë,

2. Kur duhët të bëhët,

3. Cilat informacione dhe mjete janë të nevojshme për të u bërë ajo.

KUSHTET DHE TEKNIKAT E VENDOSJËS

Varësisht nga kushtet e vendosjës,mund të flitet-për:

1. Vendosja në kushtet e qarta,

2. Vendosja në kushtet e rrezikut,

3. Vendosja në kushtet e paqarta,

4. Vendosja në kushtet e konfliktit.

METODAT DHE TEKNIKAT E VENDOSJËS NË KUSHTE TË NDRYESHME TË VENDOSJËS

Kushtet e vendosjes (mjedisi ne te cilin merret vendimi)

Zgjidhjet Tekniket

Siguri Deterministike(pecaktuese)

•Programi linear•Modeli i transportit•Modelet rrjetore•Modelete e inventarit

Risku Probabilistike Modelet e vendimeveMetoda e vlerave te prituraModelet e ndodhuraModelet e sistemitAnaliza e vendimeve ne kushte risku

Pasiguri Te pakonsumuara •Analiza e vendimeve ne kushte pasigurie (Kriteret e vendosjes)

Konflikti Ne varesi te veprimeve te kunderta

Teoria e lojerave

PROGRAMIMI LINEAR

Metodat matematikore

Aplikimi i metodave matematikore gjatë procesit të përgaditjës dhe realizimit të vendimeve realizohet në disa faza.

Fazat e aplikimit të këtyre metodave janë;

Faza e parë- përgaditja e modelit matematikor të vendosjës,

Faza e dytë- zgjidhja e algoritmit, përpunimi i programeve dhe përllogaritja e të dhënave fillestare,

Faza e tretë- këtu e vërtetojmë zgjidhjen e kërkuar.

Modelet matematikore

Aplikimi i metodave matematikore-modeleve shkencore, kërkon gjithmon ndryshime në proceset e menaxhimit, grumbullimit, përpunimit dhe bartjes së informacioneve.

Konstrukcioni i modelit matematikor është:

1. Funksioni i qëllimit F(x)

2. Kufizimet (< ose >)

Funksioni i qëllimit- udhëheqja apo detyrat udhëheqese nuk mund te ekzistojn pa definimin e qëllimit. Në bazë të përcaktimit të qëllimit, përcaktohet kualiteti i udhëheqjës.

Funksioni i qëllimit paraqet funksionin e më shumë ndryshorëve Xj në kuadër të të cilit përcaktohët edhe minimumi (min) dhe maksimumi (max)

F(x) me ndryshore Xj

Xj (x1,x2,.....,xn)

N- dimenzionet e vektorëve/ndryshoreve

Funksioni i qëllimit maksimizohet (max)- nëse përfshin mjetet e

gatshme,fitimin,përkushtimet,nivelin e arsimuar,të hyrat për njësi të hapsirës,të ardhurat për kokë të banorëve,etj

Funksioni i qëllimit minimizohet (min)- poqese me te shprehen shpenzimet

e realizimit të kohës, harxhimi i materialit, humbjet, firot në prodhim, koha e transportit, harxhimi i derivateve, etj

Kufizimet

realizimi i qellimit të përcaktuar të cilitdo subjekt arrihet me kushte ose kufizime të ndryeshme-që nënkupton resurset dhe kushtet të cilat i disponon një subjekt. Pra ,këtu është për elementet e procesit të prodhimit.

Kurse elemente e procesit të prodhimit janë;1. Lënda e parë,

2. Mjetet e punës,

3. Potenciali njeri me të gjitha kapacitetet e veta,

4. Faktorët objektiv dhe subjektiv

Nga kjo kufizimet përcaktohën nga m sisteme

Baraz (=) dhe jobarazi (<>)

Ekzistojn edhe kufizime natyrore që komponentët e variablave X duhët të jenë jo negative dhe atë si;

Xj>0 (j=1,2,...n) ose Xi>0 (i=1,2,3...m)

Aplikimi i programimit linera

Në programin linear përfshihen tri kategori të faktorëve gjatë përcaktimit të zgjidhjeve optimale. Këta faktor janë;

1. Faktorët hyrës,

2. Faktorët dalës,

3. Faktorët strukturor.

Çka paraqesin këta faktor:

Faktorët hyrës- ku hynë-kushtet e ekonomis,prodhimit, nevojave,shpenzimeve, etj.

Faktorët dalës- karakterizojn rrezulltatet e veprimtarisë,aksionet,etj.

Faktorët strukturor- karakterizojn procesin e punës, teknologjin,strukturën dhe karakteristikat e resurseve, organizimin, etj.

Përkufizimi i problemeve të programimit linearProgrami linear (është pjesë e kërkimeve operacionale) e cila nenkupton një kompleks metodash matematikore dhe ekonomike-sasiore,nëpërmjet të cilave bëhët përpjekja që nga shumë zgjidhje në ekonomi të llogaritet ajo optimalja.

Prandaj përkufizimi i problemeve do të shtrohët në përgjithsi dhe në menyrë globale-duke u bazuar në këto dy pikpamje;

1. -matematikore,

2. -Ekonomike.

Përkufizimi matematikor-

Pamarr parasysh nga forma dhe pamja e problemit të shtruar, perkufizimi matematikor zakonisht bëhët nëpërmjet tri elemeneteve:

1. Funksioni i kriterit,

2. Aktivitetet apo kufizimet,

3. Hipoteza jonegative.

Funksioni i kriterit -ku çdo sistem paraqet funksionin e kriterit apo qëllimit-e që mund të shtrohët si maksimum (max) apo minimum (min),që nënkupton qëllimin e përkufizuar-pra detyrën dhe përpjekjen për realizimin e tij.

Aktivitetet apo përkufizimet- paraqesin resurset e programuara dhe të gjitha aktivitetet dhe faktorët e tjerë të nevojshëm për realizimin e funksionit të kriterit.

Hipoteza jonegative- ndikon në rrespektimin përkatësisht në aplikimin e ligjeve ekonomike. Kjo ka rëndësi të veqant sepse nëpërmjet saj dëshmohet ekzistimi i produkteve

(Xij apo Xj)>0 ose mosekzistimi i produkteve (Xij apo Xj)<0

Nga kjo mund të rrjedh se kategori ekonomike ka apo nuk ka,por negative nuk mund te jetë.

Simbolizimi i elementeve

Xj- sasit e programuara (produktet)

Cj- fitimi për një njësi të sasive të programuara,

Ao –kapacitetet,

Aio ose bi- struktura e kapaciteteve,

Aij- elementet e procesit të prodhimit(input-autput,koeficient)

i- paraqet elementet e rende,

j- elementet në shtylla,

Xn+1 ose Xi vektorët plotësues-që mund të jenë vektor pozitiv dhe vektor negativ,

Cn+i ose Ci -fitimi për njësi i vektorëve plotësues.

Përkufizimi ekonomikPërkufizimi ekonomik bëhët nëpërmjet këtyre elementeve:

1. Qëllimi i përcaktuar (funksioni),

2. Resurset dhe kushtet e tjera të kufizuara,

3. Metodat alternative dhe proceset në arritjen e qëllimit të përcaktuar.

Qëllimi i përcaktuar- shprehet me tregues natyral,financiar etj. Ky qëllim përkufizohet si F(x) dhe emertohët si funksion i kriterit. Qëllimi (funksioni) mund të shprehet me maksimum (max) dhe minimum (min)

Çka ka për qëllim max ndërmarrja......

Çka për qëllim min ndërmarrja....

Resurset dhe kushtet tjera të kufizuara- që ka të bëjë me mundësin dhe kushtet më të volitshme për realizimin e suksesit.

Ketu hynë të gjitha elementet e procesit të prodhimit.......

Metodat alternative dhe proceset për arritjen e qëllimit të përcaktuar- ku hynë të gjitha faktorët objketiv dhe subjektiv, që në kushte dhe mundesi te caktuara të shfrytzohet i ter potenciali për arritjen e rrezulltatit sa më të mirë.

Përkufizimi i problemit

Përkufizimi i problemeve shikohet në katër pikpamje;

I. Nga pikpamja e veprimit gjegjësisht metodave dallojmë:

a. Problemet e programit linear

b. Problemet e transportit,

c. Problemet e shperndarjës se resurseve të ndryeshme,

d. Problemet specifike (problemet e definimit)

II. Nga pikpamja e formes dallojmë:

a. Problemet e formës standarde,

b. Problemet e formes kanone,

c. Problemet e pergjithshme

III. Nga pikpamja e lëmis dallojmë:

a. Problemet e deponimit,

b. Problemet e zavendesimit të pajisjeve,

c. Problemet e zbatimit sipas degeve të caktuara.

IV. Nga pikpamja e menyrës dhe mjeteve të përdorura në program dallojmë:

a.Problemet e programit linear,

b. Problemet e programit jolinear,

c.Problemet e programit dinamik,

d. Problemet e tjera në rastet e veçanta dhe specifike.

TEORIA E PROGRAMIMIT LINEAR

Me teorin e programimit linear kuptojm teorin e kualitetit, e cila bën;

• Cërcaktimin e zgjedhjeve të mundshme,

• Ekzistimin e atyre zgjidhjeve,

• Cilësin e zgjidhjeve të quajtura parimi i paangazhuar komplemntar.

Elementet e teoris së programit linear janë;

• Problemet,

• Modelet

• Metodat

Në kuadër të programit linera bejnë pjesë;

•Problemi standard (S)

•Problemi kanon (K)

•Problemi i përgjithshem (P)

Metoda e transportit

Zgjidhja e problemeve me aplikimin e metodave të transportit bëhët:

1. Me përcaktimin e zgjidhjeve bazike fillestare,

2. Me përcaktimin e zgjidhjeve optimale.

Prandaj metodat ndahen ne dy faza

a. Metodat për përcaktimin e zgjidhjës fillestare

1. Metoda e kornes veripërendimore,

2. Metoda e shpenzimeve minimale,

3. Metoda e përparësis së dyfishtë

4. Metoda e Vogelit apo a aproksimacioneve suksesive.

b. Metoda për përmirësimin e zgjidhjës-përcaktimi i zgjidhjës optimale.

1. Metoda e kërcimit prej gurit në gurë

2. Metoda e modifikuar (metoda e Dantzingut)

Kriter tjeter i metodave bëhët sipas paraqitje ssë degjenerimit dhe eleminimit si pengesë në zhvillimin e veprimit:

a. Metodat për eleminimin e degjenerimit si pengesë

1. Metoda e përgjithshme

2. Metoda e koeficienteve

b. Metoda e zgjidhjes se problemit pa pengesa

1. Metoda prej guri në gur (Stepping Stone)

2. metoda e Modifikuar

3. Metoda e Fordit dhe Fulkersonit,

4. Metoda e Kotzingut,etj

Kemi edhe shumem ndarje tjera te metodave/

Metodat për zgidhjen fillestare

1. Metoda e Kornes veripërendimore,

2. Metoda e shpenzimeve minimale,

3. Metoda e përparësis së dyfisht,

4. Metoda e Vogelit.

Metoda e përcaktimit të zgjidhjes përfundimtare

1. Metoda e kërcimit prej gurit në gur

2. Metoda e modifikuar/

Gjetja e zgjidhjes optimale të problemit të transportit bazohet ne disa faza;

I.Parashtrimi i problemit

a.Perkufizimi i modelit,

b.Përkufizimi matematik i problemit

c. Përkufizimi i formës tabelare.

II.Veprimet e zgjidhjes së problemit

1.Metodat për përcaktimin e zgjidhjes fillestare

2. Metodat për përcaktimin e zgjidhjes përfundimtare

III. Analiza përfundimtare

a. Analiza e rrezulltatit të fituar.