Verbruikerswetgewing CLN206

Verbruikerswetgewing

a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot

31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.

Akademia is deel van die Solidariteit Beweging

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Verbruikerswetgewing

© Kopiereg 2014

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa)

Skrywer: Cherie van Straaten

Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou.

Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria

Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers

gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie,

hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming

of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n

skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

CNL206 Verbruikersreg

©akademia (MSW) 2013 Bladsy 1

Inhoudsopgawe

Programoorsig ............................................................................................................................. 8

Inleiding .......................................................................................................................................... 9

Vakleeruitkomste .................................................................................................................... 10

Woordomskrywing vir evaluering ................................................................................... 11

Studie-eenheid 1: Inleiding tot kontrakte .................................................................. 13

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 13

1.2 Verrykende bronne ............................................................................................................. 14

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 14

1.4 Inleiding ................................................................................................................................ 15

1.5 Algemene beginsels met betrekking tot kontrakte ........................................................ 16

1.5.1 Indeling van kontraktereg .............................................................................................. 16

1.5.2 Definisie ........................................................................................................................... 16

1.5.3 Eensydige, meersydige en wederkerige kontrakte ................................................... 17

1.6 Vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak ............................................... 18

1.6.1 Algemeen ......................................................................................................................... 18

1.6.2 Wilsooreenstemming ..................................................................................................... 18

1.6.3 Handelingsbevoegdheid van partye ............................................................................ 22

1.6.4 Formaliteite ...................................................................................................................... 23

1.6.5 Die ooreenkoms moet geoorloof wees ....................................................................... 24

1.6.6 Die prestasie moet moontlik wees ............................................................................... 25

1.7 Partye tot ŉ kontrak ............................................................................................................ 25

1.7.1 Algemeen ......................................................................................................................... 25

1.7.2 Meerdere partye ............................................................................................................. 26

1.7.3 Verteenwoordiging ......................................................................................................... 27

1.7.4 Kontrakte ten behoewe van derdes ............................................................................. 29

1.8 Tipes verbintenisse ............................................................................................................ 29

1.8.1 Algemeen ......................................................................................................................... 29

1.8.2 Alternatiewe verbintenisse ............................................................................................ 29

1.8.3 Generieke verbintenis .................................................................................................... 30

1.8.4 Fakultatiewe verbintenisse ............................................................................................ 31



1.8.5 Deelbaarheid en ondeelbaarheid van die prestasie ................................................. 31

1.8.6 Verbintenisse met tydsbepalings en voorwaardelike verbintenisse ....................... 31

1.9 Bedinge (Bepalings) ........................................................................................................... 32

1.9.1 Algemeen ......................................................................................................................... 32

1.9.2 Bedinge deur partye bepaal en bedinge van regsweë geïmpliseer ....................... 32

1.9.3 Uitdruklike en stilswyende bedinge ............................................................................. 32

1.9.4 Essentialia ....................................................................................................................... 33

1.9.5 Naturalia ........................................................................................................................... 33

1.9.6 Incidentalia ...................................................................................................................... 34

1.10 Kontrakbreuk of wanprestasie .......................................................................................... 34

1.10.1 Algemeen ......................................................................................................................... 34

1.10.2 Mora debitoris (versuim deur die skuldenaar) ........................................................... 35

1.10.3 Repudiëring ..................................................................................................................... 36

1.10.4 Onmoontlikmaking van die prestasie .......................................................................... 36

1.10.5 Positiewe wanprestasie ................................................................................................. 37

1.10.6 Mora creditoris (versuim van die skuldeiser) ............................................................. 37

1.11 Regsmiddele vir kontrakbreuk .......................................................................................... 38

1.11.1 Algemeen ......................................................................................................................... 38

1.11.2 Die exceptio non adimpleti contractus ........................................................................ 39

1.11.3 Die reg op daadwerklike vervulling .............................................................................. 39

1.11.4 Terugtrede ....................................................................................................................... 40

1.11.5 Skadevergoeding ........................................................................................................... 40

1.11.6 Strafbeding ...................................................................................................................... 40

1.12 Samevatting ........................................................................................................................ 41

1.13 Selfevaluering ..................................................................................................................... 42

Studie-eenheid 2: Kredietooreenkomste .................................................................... 43




2.4 Inleiding ................................................................................................................................ 45

2.5 Geskiedkundige agtergrond van wetgewing .................................................................. 45

2.5.1 Algemeen ......................................................................................................................... 45

2.5.2 Geldleningskontrakte ..................................................................................................... 45



2.5.3 Huurkoopkontrakte ......................................................................................................... 46

2.5.4 Ander vorme van kredietkontrakte ............................................................................... 46

2.5.5 Wet op Kredietooreenkomste ....................................................................................... 46

2.5.6 Woekerwet ....................................................................................................................... 46

2.6 Nasionale Kredietwet ......................................................................................................... 46

2.6.1 Doel van die Nasionale Kredietwet .............................................................................. 46

2.6.2 Inwerkingtreding van die Nasionale Kredietwet ......................................................... 47

2.6.3 Toepassingsgebied van die Nasionale Kredietwet ................................................... 47

2.6.4 Tipes kredietooreenkomste .......................................................................................... 48

2.7 Uitsluitings van die Nasionale Kredietwet ...................................................................... 55

2.7.1 Beperkte toepassing van die Nasionale Kredietwet ................................................. 56

2.7.2 Klein, middelslag en groot ooreenkomste .................................................................. 57

2.8 Ooreenkoms tot en sluiting van ŉ kredietooreenkoms ................................................. 58

2.8.1 Algemeen ......................................................................................................................... 58

2.8.2 Pre-kontraktuele bekendmakings ................................................................................ 58

2.8.3 Vorm en inhoud van kredietooreenkomste................................................................. 58

2.8.4 Ongeoorloofde ooreenkomste ...................................................................................... 59

2.8.5 Ongeoorloofde bepalings .............................................................................................. 60

2.8.6 Wysigings van kredietooreenkomste .......................................................................... 60

2.9 Regte en verpligtinge van partye ..................................................................................... 61

2.9.1 Algemeen ......................................................................................................................... 61

2.9.2 Omskrywing van kredietverskaffer............................................................................... 61

2.9.3 Omskrywing van verbruiker .......................................................................................... 61

2.9.4 Regte van kredietverskaffer .......................................................................................... 62

2.9.5 Verpligtinge van kredietverskaffer ............................................................................... 62

2.9.6 Regte van verbruiker...................................................................................................... 62

2.9.7 Verpligtinge van verbruiker ........................................................................................... 64

2.9.8 Die verskil tussen oormatige skuld en roekelose krediet ......................................... 65

2.10 Finansiële aangeleenthede ............................................................................................... 66

2.10.1 Items verhaalbaar deur kredietgewers ........................................................................ 66

2.10.2 Ultra duplum-reël ............................................................................................................ 67

2.10.3 Rente ................................................................................................................................ 67

2.11 Verbruikerkredietinstellings ............................................................................................... 67

2.11.1 Algemeen ......................................................................................................................... 67



2.11.2 Nasionale Kredietreguleerder ....................................................................................... 68

2.11.3 Nasionale Verbruikerstribunaal .................................................................................... 69

2.11.4 Skuldraadgewers ............................................................................................................ 69

2.11.5 Registrasie van rolspelers ............................................................................................. 69

2.12 Samevatting ........................................................................................................................ 70

2.13 Selfevaluering ..................................................................................................................... 71

Studie-eenheid 3: Wet op Verbruikersbeskerming ................................................ 73




3.4 Inleiding ................................................................................................................................ 77

3.5 Oorsig van die Wet op Verbruikersbeskerming 68 van 2008 ...................................... 78

3.5.1 Inwerkingtreding en terugwerkendheid ....................................................................... 78

3.5.2 Definisies en omskrywings ingevolge die Wet ........................................................... 79

3.5.3 Doelstellings van die Wet .............................................................................................. 81

3.5.4 Toepassingsgebied van die Wet .................................................................................. 83

3.6 Beskerming van die verskillende verbruikersregte ....................................................... 84

3.6.1 Die verbruiker se reg op gelykheid in die verbruikersmark ...................................... 85

3.6.2 Die verbruiker se reg op privaatheid ........................................................................... 87

3.6.3 Die verbruiker se reg om te kies .................................................................................. 87

3.6.4 Die reg op blootlegging en inligting ............................................................................. 92

3.6.5 Die reg op billike en verantwoordelike bemarking ..................................................... 95

3.6.6 Die reg op billike en eerlike verhandeling ................................................................... 99

3.6.7 Verbruiker se reg om te aanvaar dat die verskaffer geregtig is om goedere of

dienste te verkoop of te verskaf ................................................................................................. 100

3.6.8 Die reg op billike, regverdige en redelike bedinge en voorwaardes ..................... 101

3.6.9 Die reg op billike waarde, goeie gehalte en veiligheid ........................................... 102

3.7 Verantwoordelikhede van die verskaffer teenoor die verbruiker ............................... 105

3.7.1 Voorafbetaalde sertifikate, krediete en bewyse ....................................................... 105

3.7.2 Voorafbetaalde dienste en toegang tot diensfasiliteite ........................................... 105

3.7.3 Bewaring en rekenskap van verbruiker se eiendom ............................................... 105

3.7.4 Teruggawe van onderdele en materiale ................................................................... 105

3.7.5 Konsessie-ooreenkomste ............................................................................................ 105



3.8 Verbruikersbeskermingsinstellings ................................................................................ 106

3.8.1 Nasionale Verbruikerskommissie .............................................................................. 106

3.8.2 Nasionale Verbruikerstribunaal .................................................................................. 107

3.8.3 Alternatiewe geskilbeslegtingsagente ....................................................................... 107

3.8.4 Misdrywe ........................................................................................................................ 108

3.8.5 Verbruikersbeskermingsgroepe ................................................................................. 108

3.9 Besigheidsname en industriekodes ............................................................................... 109

3.9.1 Besigheidsname ........................................................................................................... 109

3.9.2 Industriekodes ............................................................................................................... 109

3.10 Samevatting ...................................................................................................................... 110

3.11 Selfevaluering ................................................................................................................... 111

Studie-eenheid 4: Intellektuele Goederereg ........................................................... 113

4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ....................................................................................... 113

4.2 Verrykende bronne ........................................................................................................... 114

4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 114

4.4 Inleiding .............................................................................................................................. 115

4.5 Definiëring van intellektuele goedere ............................................................................ 116

4.6 Kommersiële aspekte van intellektuele goedere ......................................................... 116

4.6.1 Intellektuele goedere as sekuriteit ............................................................................. 116

4.6.2 Akte van oordrag .......................................................................................................... 117

4.6.3 Intellektuele goedere se lisensiëring en verspreidingsreg/verkoopsreg .............. 117

4.6.4 Intellektuele goedere-evaluering ................................................................................ 118

4.6.5 Intellektuele goederereg litigasie ............................................................................... 120

4.7 Handelsmerke ................................................................................................................... 123

4.7.1 Wat is ŉ handelsmerk? ................................................................................................ 123

4.7.2 Kollektiewe handelsmerke .......................................................................................... 125

4.7.3 Gesertifiseerde handelsmerke ................................................................................... 125

4.7.4 Voordele van registrasie van ŉ handelsmerk ........................................................... 125

4.7.5 Vereistes vir die registrasie van ŉ handelsmerk ...................................................... 126

4.7.6 Inligting wat benodig word vir die aansoek van ŉ handelsmerk............................ 128

4.7.7 Proses van registrasie van ŉ handelsmerk .............................................................. 128

4.7.8 Wysigings van ŉ handelsmerkaansoek .................................................................... 133

4.7.9 Leeftyd van ŉ handelsmerk ........................................................................................ 133



4.7.10 Oortredings .................................................................................................................... 134

4.7.11 Bekende handelsmerke ............................................................................................... 138

4.7.12 Domeinname ................................................................................................................. 139

4.8 Kopiereg............................................................................................................................. 140

4.8.1 Oorspronklike werke wat deur kopiereg beskerm kan word .................................. 140

4.8.2 Oorspronklikheid en reprodusering in ŉ tasbare vorm ........................................... 142

4.8.3 Outeur en kopiereg-eienaarskap ............................................................................... 143

4.8.4 Leeftyd van kopiereg.................................................................................................... 144

4.8.5 Ontstaan en registrasie van kopiereg ....................................................................... 145

4.8.6 Beskerming wat ontstaan as gevolg van kopiereg en die kopiereg-oortreding .. 146

4.8.7 Kunswerke en terugwerkende produksie ................................................................. 148

4.8.8 Kopiereg-litigasie .......................................................................................................... 149

4.8.9 Kriminele oortredings ................................................................................................... 150

4.9 Patente ............................................................................................................................... 150

4.9.1 Wat is ŉ patent?............................................................................................................ 150

4.9.2 Uitvindings en ontdekkings wat patenteerbaar is .................................................... 151

4.9.3 Inligting wat vereis word vir ŉ patentaansoek in Suid-Afrika ................................. 153

4.9.4 Registrasieprosedure ................................................................................................... 154

4.9.5 Die effek van indiening van die patentaansoek en die aard van die patentregte .....

......................................................................................................................................... 156

4.9.6 Herroeping van ŉ patent .............................................................................................. 157

4.9.7 Tydperk en onderhoud van die patent ...................................................................... 157

4.9.8 Patentoortredings ......................................................................................................... 158

4.10 Samevatting ...................................................................................................................... 158

4.11 Selfevaluering ................................................................................................................... 159

Studie-eenheid 5: Arbeidsreg.......................................................................................... 161

5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ....................................................................................... 161

5.2 Verrykende bronne ........................................................................................................... 162

5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 162

5.4 Inleiding .............................................................................................................................. 165

5.5 Omskrywing van Arbeidsreg ........................................................................................... 166

5.6 Grondwetlike bepalings in verband met arbeidsverhoudinge in gevolge die

Grondwet van 1996 ...................................................................................................................... 166



5.6.1 Arbeidsverhoudinge ..................................................................................................... 167

5.6.2 Gelykheid ....................................................................................................................... 167

5.7 Die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 ............................................................. 168

5.7.1 Doelstellings van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 ........................... 168

5.7.2 Toepassingsgebied van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 ............... 169

5.7.3 Dienskontrakte as individuele arbeidsreg ................................................................. 171

5.8 Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997 ....................................................... 183

5.8.1 Inleiding .......................................................................................................................... 183

5.8.2 Toepassing van die Wet .............................................................................................. 184

5.8.3 Gevalle wanneer die Wet nie van toepassing sal wees nie ................................... 184

5.8.4 Basiese minimum diensvoorwaardes ........................................................................ 184

5.8.5 Onbillike arbeidspraktyke ............................................................................................ 186

5.8.6 Onbillike ontslag van werknemers ............................................................................. 188

5.9 Kollektiewe arbeidsreg .................................................................................................... 191

5.9.1 Doelstellings van die Wet vir kollektiewe arbeidsreg .............................................. 191

5.9.2 Vakbonde ....................................................................................................................... 191

5.9.3 Bedingingsrade ............................................................................................................. 194

5.9.4 Kollektiewe bedinging .................................................................................................. 195

5.10 Stakings en uitsluitings .................................................................................................... 196

5.10.1 Definisie van ŉ ‘staking’ ............................................................................................... 196

5.10.2 Definisie van ŉ uitsluiting ............................................................................................ 197

5.10.3 Vereistes vir beskermde (wettige) stakings en uitsluitings .................................... 197

5.10.4 Verbode stakings en uitsluitings ................................................................................ 198

5.10.5 Gevolge van stakings en uitsluitings ......................................................................... 198

5.10.6 Sekondêre of solidariteitstakings ............................................................................... 199

5.11 Samevatting ...................................................................................................................... 199

5.12 Selfevaluering ................................................................................................................... 200

Terme in Engels ..................................................................................................................... 201

Bronnelys ................................................................................................................................... 208

Selfevalueringsriglyne ........................................................................................................ 210



Programoorsig

Ondernemings-

organisasie

BUO206

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

ondernemings-

organisasie

Studie-eenheid 2:

Tipe onderneming-

strukture

Studie-eenheid 3:

Sleutelfunksies in ŉ

onderneming

Studie-eenheid 4:

Strategiese

beplanning en

besluitneming

Studie-eenheid 5:

Verdere sake wat

besluitneming

beïnvloed

Bemarking

MKT206

Studie-eenheid 1:

Die bemarking van

dienste

Studie-eenheid 2:

Diensgehalte

Studie-eenheid 3:

Dienslewering

Studie-eenheid 4:

Die bestuur van

aanvraag en

kapasiteit

Studie-eenheid 5:

Kliënte-verhoudings-

bestuur

Verbruikersreg

CNL206

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

kontrakte

Studie-eenheid 2:

Krediet-

ooreenkomste

Studie-eenheid 3:

Wet op verbruikers-

beskerming

Studie-eenheid 4:

Intellektuele

goederereg

Studie-eenheid 5:

Arbeidsreg

Persoonlike

Verkope

PPS206

Studie-eenheid 1:

Persoonlike verkope

Studie-eenheid 2:

Persoonlike verkope

in besigheidsmarkte

Studie-eenheid 3:

Verbruikersgedrag

Studie-eenheid 4:

Hantering van kliënte

Studie-eenheid 5:

Kliënteverhoudings

Diploma in Bemarking en Verkope

Tweede jaar

Markanalise

MAL206

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

markontleding

Studie-eenheid 2:

Markontleding

Studie-eenheid 3:

Die kliënt

Studie-eenheid 4:

Mededingeranalise

Studie-eenheid 5:

Verbetering van

kliëntediens

Verkoopsproses

SPL206

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot die

verkoopsproses

Studie-eenheid 2:

Ontwerp van die

verkoopsproses

Studie-eenheid 3:

Stappe in die

verkoopsproses

Studie-eenheid 4:

Tipes verkoops-

prosesse

Studie-eenheid 5:

Sleutelrekeninge

bestuur



Inleiding

Welkom by die kursus Verbruikersreg. Omdat regte ŉ spesifieke vakdissipline is, is dit nie

die doel om ŉ regsgeleerde van jou te maak nie, maar om jou in staat te stel om soos ŉ

regsgeleerde te dink en te redeneer!

Hierdie kursus is saamgestel vir bemarkingstudente met die oog op inligting wat relevant en

interessant is vir die bemarkingsveld.

Die kursus begin met kontraktereg, aangesien die meeste verhoudinge deur verskillende

tipes kontrakte gereël word. Die partye tot ŉ kontrak word bespreek en daar word ook gekyk

na wat die vereistes is vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak. Verder handel die

eerste studie-eenheid oor kontrakbreuk indien ŉ geldige kontrak wel tot stand gekom het,

maar nie ten volle uitgevoer word nie. Die verskeie remedies in hierdie geval word ook

bepreek.

In die tweede studie-eenheid word die Nasionale Kredietwet bestudeer. Dit is belangrik om

te onderskei tussen die verskillende tipes kredietooreenkomste, omdat dit verder bepaal hoe

die wet toegepas sal word. Die verskillende regte en verpligtinge van die partye tot ŉ

kredietooreenkoms word dienooreenkomstig bespreek.

Die volgende studie-eenheid handel oor die nuwe Wet op Verbruikersbeskerming en meer

spesifiek oor die verskillende verbruikersregte wat ŉ verbruiker of verskaffer in terme van die

wet het.

In die voorlaaste eenheid val die klem op intellektuele goedere in geheel, maar verder word

daar dan ook meer spesifiek gekyk na handelsmerke, kopiereg en patente, asook hoe die

tipes intellektuele goedere van mekaar onderskei kan word.

Heel laaste word arbeidsreg bespreek deur te kyk na die Wet op Arbeidsverhoudinge en ook

die Wet op Basiese Diensvoorwaardes. Verder word stakings bespreek deur te fokus op die

korrekte prosedures wat gevolg moet word sodat ŉ staking wettig sal wees.

Ons hoop dat u die kursus sal geniet!



Vakleeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak VERBRUIKERSREG HOOFLETTERS sal jy in staat wees om jou

kennis en begrip te demonstreer van:

• Kontraktereg

• Die Nasionale Kredietwet

• Die Wet op Verbruikersbeskerming

• Intellektuele goederereg

• Arbeidsreg

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• die vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak te identifiseer en die partye

tot ŉ kontrak te benoem.

• tipe kontrakbreuk te identifiseer en raad te gee oor die remedies in die geval van

kontrakbreuk.

• verskillende tipes kredietooreenkomste te identifiseer en die toepassingsgebied van

die Nasionale Kredietwet te bespreek.

• die verskillende tipes verbruikersregte te identifiseer en die ooreenkomstige

verskaffersverpligtinge te benoem.

• onderskei tussen handelsmerke, kopiereg en patente na aanleiding van hulle

kenmerke en soorte.

• die verskillende regte in terme van die Wet op Arbeidsverhoudinge en ook die Wet

op Basiese Diensvoorwaardes te kan beskryf.



Woordomskrywing vir evaluering

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Wanneer daar van jou

verwag word om te:

Moet jy die volgende doen:

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel/ens



Notas



Studie-eenheid 1: Inleiding tot kontrakte

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Beginsels van en vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak

• Partye tot ŉ kontrak

• Tipes verbintenisse

• Bedinge (Bepalings)

• Kontrakbreuk of wanprestasie

• Regsmiddele vir kontrakbreuk

Vaardighede


• tussen die algemene beginsels met betrekking tot kontrakte te onderskei.

• die vereistes vir ŉ geldige kontrak te identifiseer.

• die partye tot ŉ kontrak te identifiseer en te omskryf.

• verskillende tipes verbintenisse te verduidelik.

• bedinge as deel van die kontrak te bespreek.

• die volgende terme te definieer: essentialia -, naturalia -, incidentalia van ŉ kontrak.



1.2 Verrykende bronne

• Nagel, C.J. 2011. Kommersiële Reg. Pietermaritzburg: LexisNexis.

• De Wet, J.C. & Van Wyk, A.H. 1995. Kontraktereg & Handelsreg. Pietermaritzburg:

Butterworths.

• Van Der Merwe, S.W.J., Van Huyssteen, L.F., Reinecke, M.F.B. & Lubbe, G.F. 2012.

Kontraktereg Algemene Beginsels. Claremont: Juta.

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Dwaling (error) Die party het ŉ verkeerde indruk van die werklike feite.

Essentialia Bedinge om die kontrak as ŉ spesifieke tipe kontrak en

kategorie te klassifiseer.

Genus Spesie of soort

Geoorloof ŉ Kontrak moet volgens die wetgewing of gemenereg wees,

asook ooreenkomstig die openbare belang en beleid en goeie

sedes van die publiek in die algemeen.

Handelings-

bevoegdheid

Die bevoegdheid om geldige regshandelinge te kan maak.

Incidentalia Enige verdere besondere bedinge wat partye in die kontrak

insluit, wat die partye se bedoeling weerspieël.

Kontrak ŉ Verbintenisskeppende ooreenkoms.

Kontraktante Persone wat in eie persoon of deur middel van

verteenwoordigers aan die sluiting van die kontrak deel het. Ook

genoem die partye.

Kontraktereg Bepaal al die regsreëls wat op kontrakte betrekking het.

Naturalia Bedinge wat deur die reg bepaal word, afhangende van die tipe

van kontrak wat ter sprake is. (Die tipe kontrak word bepaal deur

die essentialia.)



Onbehoorlike

beïnvloeding

Wanneer ŉ kontraktant oorreed is deur ŉ persoon wat invloed

oor hom het, en die invloed is gebruik om sy instemming tot die

kontrak te verkry.

Subjektiewe

onmoontlikheid

Die enkele onvermoë van die skuldenaar om te presteer.

Sui generis ŉ Eiesoortige tipe kontrak wat tot stand kom.

Vreesaanjaging Die dwang om ŉ kontrak te sluit.

Wanprestasie of

kontrakbreuk

Die onregmatige optrede van ŉ kontraktant, of optrede in stryd

met die ooreenkoms in terme van die kontrak.

Wilsooreenstemming

(consensus)

Die werklike ooreenstemming tussen die kontraktante oor al die

bedoelings van die kontrak.

1.4 Inleiding

Hierdie studie-eenheid dien as ŉ inleiding tot kontrakte. Kontraktereg is ŉ baie omvangryke

afdeling van die reg wat steeds ontwikkel word, maar kontrakte is ook te vinde in die

alledaagse lewe. In die werksomgewing, sal die werknemer- en werkgewerverhouding tot

stand kom na die sluiting van die diensooreenkoms. Hierdie ooreenkoms sal die aard van

die werk uiteensit en selfs bepaal hoe die kontrak beëindig moet word en die

werksverhouding dus tot einde sal kom. Terwyl daar gewerk word en aan ŉ loopbaan gebou

word, sal dit nodig wees om verblyf te hê, en in hierdie verband sal ŉ huurooreenkoms of

koopkontrak ter sprake word.

In hierdie eenheid word daar bespreek hoe kontraktereg ingedeel is in die wyer reg, en dan

ook die definisie van ŉ kontrak. Uit die aard van die kontrak kan dit bepaal word watter tipe

kontrak ter sprake is.

Volgende word die vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak bespreek, waarna

daar gekyk word na die partye van die kontrak. Nadat die partye vasgestel is, is dit moontlik

om te bepaal wat die tipe verbintenis is wat tot stand kom, of wat die saak is waaroor die

kontrak handel.

Sodra die partye die tipe kontrak vasgestel het, is dit nodig om verdere inligting in die

kontrak te voeg, en hierdie verdere inligting of bedinge word dan bestudeer.



Laastens, word gekyk na kontrakbreuk, indien een van partye nie volgens die kontrak handel

nie, en dan ook watter regsmiddele die ander kontraktant tot sy beskikking sal hê, indien

kontrakbreuk plaasgevind het.

1.5 Algemene beginsels met betrekking tot kontrakte

1.5.1 Indeling van kontraktereg

Kontraktereg bepaal al die regsreëls wat op kontrakte betrekking het. Hierdie reëls vorm

deel van die verbintenisreg, wat onder die vermoënsreg geklassifiseer word. Vermoënsreg is

dan op sy beurt weer ŉ onderafdeling van die privaatreg. Privaatreg is die deel van die reg

wat verhoudinge tussen privaat persone reël, en hierdie persone is dan op ŉ gelyke vlak

teenoor mekaar. In teenstelling met die privaatreg is daar publieke reg, wat die verhoudinge

tussen die staat en privaat individue reël, en die staat moet in hierdie geval beheer word om

nie die regte wat aan die staat toegeken is, te oorskry nie. Beide privaatreg en publieke reg

vorm deel van die materiële reg, wat daardie gedeelte van die reg is, wat die inhoud en

betekenis van verskillende regsreëls bepaal.

Figuur 1.1: Indeling van kontraktereg

(Bron: Outeur 2013)

1.5.2 Definisie

ŉ Kontrak is ŉ verbintenisskeppende ooreenkoms, wat aan verskeie vereistes moet voldoen

om bindend te wees. Indien alle vereistes nie nagekom is nie, sal daar ŉ ooreenkoms tot

stand gekom het, maar daar sal nie ŉ geldige kontrak ontstaan het nie. Indien daar ŉ

bedoeling is om ŉ verbintenis te skep, is daar ŉ kontrak, maar die kontrak moet dan aan

ander vereistes ook voldoen om sodanig ŉ “geldige” kontrak te wees. Die algemene

Kontraktereg

Verbintenisreg

Vermoënsreg

Privaatreg

Materiële reg

Nasionale reg

Die reg



standpunt wat dus aangetref word, is dat ŉ geldige kontrak deur wilsooreenstemming tot

stand kom, mits verskeie ander vereistes ook aan voldoen word, byvoorbeeld die

handelingsbevoegdheid van die partye, die moontlikheid van die prestasie, die

geoorloofdheid van die ooreenkoms en voldoening aan voorgeskrewe formaliteite. Indien die

partye ooreenstem om ŉ verbintenis te skep in die vorm van ŉ kontrak, maar nie aan al die

vereistes voldoen om ŉ geldige kontrak te skep nie, is dit moontlik om die ongeldige kontrak

geldig te maak deur, byvoorbeeld die gebrekkige handelingsbevoegdheid van ŉ minderjarige

aan te vul met die toestemming van sy voog.

1.5.3 Eensydige, meersydige en wederkerige kontrakte

Oor die algemeen is ŉ kontrak meersydig, omdat daar meersydige regshandelinge ingevolge

die kontrak is.

ŉ Eensydige kontrak is ŉ kontrak waarvolgens slegs een party van die kontrak moet

presteer, maar daar is steeds ŉ meersydige regshandeling as gevolg van die kontrak,

aangesien ŉ ander party tot die kontrak prestasie moet aanvaar. ŉ Voorbeeld van so ŉ

eensydige kontrak is ŉ skenkingskontrak, waarvolgens die skenker ooreenkom om ŉ

skenking te maak. Ingevolge hierdie kontrak is dit duidelik dat slegs die een party presteer,

maar dat meervuldige regshandelinge hier volg, aangesien die ander party die skenking

moet aanvaar.

ŉ Meersydige kontrak is ŉ kontrak waarvolgens meer as een party tot die kontrak moet

presteer wat daarop dui dat daar veelvuldige prestasies sal wees. Daar is dus ook

meervoudige regshandelinge wat uit ŉ meersydige kontrak vloei. ŉ Huurkontrak is ŉ

voorbeeld van ŉ meersydige kontrak waarin die een party (die huurder) verplig is om

maandelikse huur te betaal, terwyl die ander party (die verhuurder) ooreenkom om te

presteer deurdat hy die saak (die eiendom) beskikbaar stel en in stand hou vir die gebruik

van die huurder.

ŉ Wederkerige kontrak is ŉ unieke tipe kontrak waar een kontraktant in terme van die

kontrak moet presteer in ruil vir prestasie van die ander kontraktant. Die mees algemene

kontrakte wat vandag aangetref word, is wederkerig van aard omdat een party presteer en

op prestasie van die ander party mag aandring. Dit word, byvoorbeeld aangetref in ŉ

dienskontrak wanneer die werknemer deur die loop van die maand werk verrig en aan die

einde van die maand op betaling deur die werkgewer mag aandring. Omdat hierdie tipe

kontrakte wederkerig is, mag die een party weier om te presteer, totdat die ander party

eerste presteer het.



1.6 Vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak

1.6.1 Algemeen

ŉ Ooreenkoms sal eerstens ŉ kontrak wees as die partye bedoel om verbintenisse te skep.

Ander vereistes waaraan daar voldoen moet word vir die totstandkoming van ŉ geldige

kontrak, is die handelingsbevoegdheid van die partye, nakoming van enige voorgeskrewe

formaliteite, die geoorloofdheid van die ooreenkoms en die moontlikheid van prestasie in

terme van die kontrak. Indien daar aan een van die vereistes nie voldoen is nie, is daar ŉ

ooreenkoms tussen die partye, maar dit sal nie ŉ kontrak wees nie. Daar sal wel ŉ kontrak

tussen die partye ontstaan, indien die partye bedoel om verbintenisse met mekaar te skep,

maar vir hierdie kontrak om dan “geldig” te wees, moet die ander vereistes ook nagekom

word.

Figuur 1.2: Vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak

(Bron: Outeur 2013)

1.6.2 Wilsooreenstemming

Die Romeinse juriste was van mening dat ŉ kontrak nie kon ontstaan bloot as gevolg van

ooreenstemming oor die bedoelings van ŉ kontrak tussen die kontraktante nie, en was van

mening dat daar ŉ besondere rede moes wees vir die skepping van die verbintenis. Sulke

kontrakte was slegs bindend as dit, byvoorbeeld met die lewering van ŉ saak gepaard

Vereistes vir die totstandkoming

van ŉ geldige kontrak

Wilsooreenstemming

•Dwaling

•Wanvoorstelling

•Vreesaanjaging

•Onbehoorlike beïnvloeding

Handelings-bevoegdheid

Formaliteite

Geoorloofdheid van die ooreenkoms

Moontlikheid van prestasie



gegaan het, of as spesifieke woorde gebruik was om die kontrak uit te druk. In Suid-Afrika

word daar aanvaar dat ŉ kontrak tot stand kom, indien daar wilsooreenstemming tussen die

partye is om ŉ verbintenis te skep. Daarom word kontrakte gevorm deur

wilsooreenstemming (consensus), dit wil sê, die werklike ooreenstemming tussen die

kontraktante oor al die bedoelings van die kontrak. As A by B ŉ motor wil koop, sal daar ŉ

kontrak tot stand kom, indien die partye ooreenstem oor die saak (die motor) en die

koopprys wat A moet betaal, asook wanneer B die motor sal lewer. Verder moet die partye

ook consensus hê oor enige bykomende aspekte, byvoorbeeld waar die motor gelewer sal

word, wanneer die koopprys betaalbaar is en enige waarborge wat met die motor verband

sal hou.

Dus in beginsel, is dit aanvaarbaar om te sê dat ŉ kontrak tot stand kom, indien die partye

ooreenstem om ŉ verbintenis tussen hulle te vorm, asook dat hulle in ooreenstemming is

met al die besonderhede van die ooreenkoms, insluitende die inhoud, bykomende aspekte

en gevolge van die verbintenis.

Elemente van wilsooreenstemming sluit daarom die volgende in:

• Die partye moet ooreenstem oor die gevolge wat deur die kontrak geskep word; en

• die partye moet bedoel om hulle te bind deur die kontrak; en

• die partye moet bewus wees van hulle ooreenstemming.

Die uitdrukking van wilsooreenstemming word deur verskeie faktore beïnvloed. Dit is in

hierdie geval moontlik dat die wilsooreenstemming van ŉ party gebrekkig is, of uitgesluit

moet word. Byvoorbeeld ŉ party tot die kontrak kan sy wil om tot die kontrak verbind te word

uiter, omdat hy sekere verwagtinge het weens sy eie swak oordeel, of as gevolg van ŉ

verkeerde voorstelling wat ŉ ander gemaak het. Verder kan die wil ook uitgedruk word in ŉ

toestand van vrees of gedurende ekonomiese nood. Die wil kan ook uitgedruk word omdat ŉ

kontraktant beïnvloed word deur ŉ persoon in wie hy sy vertroue stel. Waar

wilsooreenstemming op ŉ onbehoorlike wyse verkry is, kan die benadeelde party die

geldigheid van die kontrak aanveg, asook eis vir finansiële toekenning. Die volgende

aspekte sluit wilsooreenstemming uit:

� Dwaling

Indien een van die partye ŉ foutiewe indruk omtrent die bedoeling van die ander party het,

sal daar nie wilsooreenstemming wees nie. So ŉ party verkeer onder dwaling (error) en dit

beteken dat die party ŉ verkeerde indruk van die werklike feite het. Die dwaling sal

wesenlike dwaling wees, indien die partye nie in ooreenstemming is met die prestasie in



terme van die kontrak nie, die voorwerp of saak in terme van die kontrak, of indien daar nie

ooreenstemming is oor die partye wat die kontrak sluit nie.

Wesenlike dwaling aangaande die prestasie van die kontrak sal voorkom wanneer A ŉ perd

koop B, wat twee perde het, en elkeen van die partye het ŉ ander perd in gedagte. Indien A

bedoel om die hings by B te koop, maar B lewer die merrie, is daar dwaling aangaande die

voorwerp of saak van die kontrak.

Dwaling met betrekking tot die persoon tot die kontrak sal nie wesenlik wees nie, as dit nie

die dwalende persoon se besluit beïnvloed om die kontrak te sluit nie. Byvoorbeeld, A sal nie

onder wesenlike dwaling verkeer, indien hy bedoel om die perd te koop terwyl dit C is wat

die perd lewer nie, maar die dwaling sou wesenlik wees, indien A bedoel dat dit B moet

wees wat die perd moet lewer. In hierdie geval is die bedoeling van die partye dus die

oorwegende faktor.

� Wanvoorstelling

ŉ Voornemende kontraktant sal besluit om die kontrak te sluit op grond van voorstellings

deur die ander party tydens onderhandelings. Indien hierdie voorstellings verkeerd is en die

party dan mislei is, verkeer die party onder dwaling. Indien hierdie dwaling wesenlik is, is

daar geen wilsooreenstemming nie, en ontstaan daar nie ŉ geldige kontrak nie.

Wanvoorstelling kan bedrieglik, nalatig of onskuldig wees, alhoewel enige tipe

wanvoorstelling wilsooreenstemming sal uitsluit. Wanvoorstelling deur ŉ kontraktant sal

onregmatig wees, indien die kontraktant ŉ handeling aangegaan het wat met skuld aan die

kant van die kontraktant gepaard gaan, wat dan die gevolg is van ŉ ongewenste gevolg (die

sluit van die kontrak) en daar dan ŉ nadelige gevolg (skade) uit die kontrak vloei. Die

handeling kan enige voorstelling wees wat ŉ besondere indruk by die ander party skep, waar

die eerste party bedoel om ŉ misleidende voorstelling te skep sodat die ander party die

kontrak sal sluit. A sal, byvoorbeeld verklaar dat die ring egte diamante bevat alhoewel die

diamant nie eg is nie, en B sodoende dan die kontrak sluit om die ring by A te koop. Die

skade wat B dan ly omdat die diamant nie eg is nie, is die uiteindelike nadelige gevolg van

die wanindruk wat A geskep het deur sy handeling.

� Vreesaanjaging

Indien ŉ kontraktant gedwing is om ŉ kontrak te sluit, sal wilsooreenstemming uitgesluit

wees en geen geldige kontrak tot stand kom nie. Die dwang om ŉ kontrak te sluit kan direk

wees indien geweld gebruik is om ŉ party te dwing om die kontrak te sluit, of die dwang kan

indirek wees deur ŉ dreigement indien die kontrak nie gesluit word nie. So byvoorbeeld kan

ŉ werknemer gedreig word dat hy sy werk sal verloor indien hy nie skuld erken oor

skryfbehoeftes wat in die werksomgewing verdwyn het nie. Dit is moontlik dat die werknemer



daarom skuld erken (alhoewel hy nie noodwendig saamstem oor die feite nie) bloot omdat

hy vrees dat hy sy werk sal verloor.

In die uitspraak van Broodryk v Smuts is Broodryk oorreed om by die weermag aan te sluit

as gevolg van dreigemente dat hy tronk toe sou gaan, indien hy nie by die weermag aansluit

nie. Broodryk het die aansluitingskontrak in die hof bestry, waarna die hof die volgende

elemente identifiseer het wat ŉ geldige kontrak sal uitsluit, indien vreesaanjaging of dwang

ter sprake was:

a) Daar moet werklike of redelike vrees wees.

b) Die vrees moet veroorsaak wees deur ŉ dreigement van ernstige nadeel vir die

kontraktant of sy familie.

c) Die dreigement moet dringende of onvermydelike nadeel bevat.

d) Die dreigement of intimidasie moet teen die gemeenskapsedes wees.

e) Daar moet skade wees as gevolg van die druk wat uitgeoefen was.

Hieruit kan daar dus afgelei word dat indien een party onder protes en vrees tot die prestasie

toegestem het, wilsooreenstemming uitgesluit is.

� Onbehoorlike beïnvloeding

Wanneer ŉ kontraktant oorreed is deur ŉ persoon wat invloed oor hom het, en die invloed is

gebruik om sy ineenstemming tot die kontrak te verkry, is wilsooreenstemming uitgesluit en

ontstaan daar dus geen geldige kontrak nie. Dus moet daar ŉ besondere verhouding, soos ŉ

vertrouensverhouding, tussen die kontraktant en die ander party wat hom beïnvloed, wees.

In die saak van Preller v Jordaan, het dokter Preller sy pasiënt, Jordaan, wat bejaard en

ernstig siek was, beïnvloed om vier plase aan Preller oor te dra. Jordaan het uiteindelik

herstel en wou die geldigheid van kontrakte aanveg op grond daarvan dat Preller sy invloed

oor Jordaan onbehoorlik uitgeoefen het, en die hof het die volgende vereistes gestel om te

slaag in ŉ bewys van onbehoorlike beïnvloeding:

a) Die een kontraktant het invloed oor die ander kontraktant verkry.

b) Die invloed het die kontraktant se weestandsvermoë verswak en sy wil plooibaar

gemaak.

c) Die kontraktant het sy invloed op ŉ gewetenlose manier gebruik om die ander

kontraktant te oorreed om in te stem tot ŉ transaksie wat (1) tot sy nadeel was, en (2)

hy nie sou sluit indien hy normale wilsvryheid geniet het nie.



Omkopery word nie as ŉ nuwe grond vir die uitsluiting van wilsooreenstemming beskou nie,

en die howe erken omkopery as ŉ onderafdeling van onbehoorlike beïnvloeding. In hierdie

geval sal die kontraksluiting as gevolg van omkopery nie noodwendig skade vir die een

kontraktant tot gevolg hê nie, maar kan die kontrak steeds ongeldig verklaar word,

aangesien wilsooreenstemming deur die omkopery uitgesluit word.

1.6.3 Handelingsbevoegdheid van partye

Handelingsbevoegdheid is die bevoegdheid om geldige regshandelinge te kan maak. Die

handelingsbevoegdheid van mense word verdeel in volkome handelingsbevoeg, wat

volwassenes sal insluit, beperkte handelingsbevoegdheid, waar die sluiting van ŉ geldige

regshandeling die samewerking van ŉ ander persoon sal insluit, en volkome

handelingsonbevoegdheid, waar sulke persone geen regshandelings kan aangaan nie.

Figuur 1.3: Die verskillende tipes handelingsbevoegdheid van ŉ party

(Bron: Outeur 2013)

Volkome handelingsonbevoegdheid word aangetref by persone wat gebrekkige

verstandelike vermoëns het, tot so ŉ mate dat hulle nie in staat is tot die maak van ŉ

redelike wilsbesluit nie. Kranksinniges is volkome handelingsonbevoeg. ŉ Kurator word in

die hof benoem om sake vir hierdie persoon te behartig, nadat die spesifieke persoon as

kranksinnig verklaar is. Indien ŉ kranksinnige ŉ kontrak sluit, sal die kontrak ongeldig wees

deurdat wilsooreenstemming uitgesluit is deur die kranksinnige se

handelingsonbevoegdheid. Byvoorbeeld ŉ kontrak om A, wat in ŉ koma is, se motor te

verkoop sal ongeldig wees omdat A handelingsonbevoeg is. Indien ŉ kurator vir A in ŉ

hofaansoek aangewys is, sal die kurator die kontrak om A se motor te verkoop kan

bewerkstellig.

Om ŉ ooreenkoms met ŉ persoon wat in ŉ toestand van dronkenskap is te sluit, het die

gevolg dat die kontrak vernietigbaar is, maar nie nietig nie. Die party wat in dronkenskap

•volwassenesVolkome

handelingsbevoegdheid

•minderjariges

•insolvente

•verkwisters

Beperkte handelingsbevoegdheid

•kranksinniges

•infantes

Volkome handelingsonbevoegdheid



verkeer het ten tye van die sluit van die kontrak, het die reg om te kies om die kontrak te

kanselleer of om voort te gaan met die kontrak soos gesluit. Dit maak ook nie saak of die

toestand deur alkohol, of enige ander verdowingsmiddel teweeg gebring is nie.

Verkwisters is persone wat op ŉ onverantwoordelike en buitensporige wyse hul goed

verkwis, beheer oor hul goed ontneem word en onder kuratele geplaas word. ŉ Verkwister

moet eers as sodanig verklaar word, alvorens die handelingsonbevoegdheid ŉ invloed op sy

regshandelinge kan hê. Verkwisters het oor die algemeen beperkte handelingsbevoegdheid

deurdat kontrakte waar slegs regte, en geen verpligtinge verkry word, self aangegaan kan

word sonder die toestemming of medewerking van die kurator.

Minderjariges onder die ouderdom van sewe jaar (infantes of suigelinge) is volkome

handelingsonbevoeg, en kan geen ooreenkomste sluit nie. Minderjariges bo sewe jaar is

beperk handelingsbevoeg. Kontrakte wat slegs regte tot gevolg het, en geen verpligtinge nie,

kan aangegaan word. Indien ŉ kontrak aangegaan word waar die voog se toestemming

nodig is, maar die voog se toestemming is nie verkry nie, is daar geen geldige kontrak nie.

Dit is wel moontlik dat die kontrak geldig gemaak kan word, indien die voog op ŉ latere

stadium toestem.

1.6.4 Formaliteite

Die reg erken uitdruklike kontrakte waar die bedoeling van partye in woorde uitgedruk word,

hetsy mondelings of skriftelik, sowel as stilswyende kontrakte waar die bedoeling van die

partye afgelei word uit elke party se gedrag. Daar hoef dus nie altyd aan ŉ besondere

uiterlike vorm te voldoen om ŉ geldige kontrak daar te stel nie. In sekere gevalle skryf

wetgewing wel sekere vereistes voor alvorens ŉ geldige kontrak tot stand kom.

Die kontraktante kan self daarstel watter formaliteite aan voldoen moet word om die kontrak

te sluit en in hierdie verband word gewoonlik vereis dat die ooreenkoms op skrif gestel word

en deur die kontraktante onderteken moet word. Hierdie twee vereistes is meestal weens

bewysredes. Verder kan die partye ook ooreenkom vir die wysiging van ooreenkoms.

Wetgewing mag in sekere gevalle formaliteite vir die sluit van ŉ regsgeldige en afdwingbare

kontrak voorskryf. Die Wet op Vervreemding van Grond bepaal dat enige vervreemding van

grond in skrif moet wees en deur die partye onderteken moet word. Die Nasionale

Kredietwet bepaal dat kredietooreenkomste in dokumentêre vorm moet wees en verder ook

dat die ooreenkomste moet voldoen aan die vereistes vir die bepaalde kategorieë

kredietooreenkomste. Die oogmerk van wetgewing wat formaliteite voorskryf is om

sekerheid aangaande die tipe kontrak te verskaf.



Indien die voorgeskrewe formaliteite nie nagekom is nie, is die kontrak nietig en enige

prestasie wat gelewer was ingevolge die kontrak, kan deur middel van ŉ verrykingsaksie

teruggevorder word. Dit is nie die bedoeling dat ŉ party gebonde moet wees aan ŉ kontrak

wat nie die ware ooreenkoms van die party weerspieël nie.

Die hof mag in hierdie geval die kontraktuele dokument korrigeer deur middel van ŉ hofbevel

en hierdie prosedure staan bekend as verbetering of rektifikasie. Die hof is bemagtig om

die dokument te verander, maar nie die kontrak self as regshandeling nie. Die verbetering is

dus op die dokument, en nie die kontrak self nie.

1.6.5 Die ooreenkoms moet geoorloof wees

Om geoorloof te wees, moet die kontrak volgens die wetgewing of gemenereg wees, asook

ooreenkomstig met die openbare belang en beleid en goeie sedes van die publiek in die

algemeen. Indien ŉ ooreenkoms nie geoorloof is nie, en teen enige van die publieke belange

is, sal daar geen kontrak ontstaan nie. Daar ontstaan geen verbintenisse nie en nie een van

die partye kan die ander party op die ooreenkoms aanspreek nie.

Die openbare beleid mag gevorm wees deur ŉ groep in die samelewing, of deur ŉ erkende

beleid soos die Grondwet. Die reg neem kennis van verskeie bevolkingsgroepe se moraal,

sedes en godsdienste, maar terselfde tyd ook van elke individuele kontraktant se belange.

Dit is moontlik dat ooreenkomste tot so ŉ mate teen die openbare belang en beleid kan

wees dat sluiting van so ŉ kontrak verbode is. So ŉ kontrak sal gewoonlik teen die wet wees.

Byvoorbeeld ŉ bepaling dat ŉ verspreider alkohol sal verkoop aan ŉ ongelisensieerde

restaurant en sodoende ŉ kontrak sluit wat strydig is met die bepalings van die Liquor Act, is

ŉ ongeoorloofde ooreenkoms.

Die par delictum-reël bepaal dat ŉ party wat ingevolge ŉ ongeoorloofde ooreenkoms

presteer het, oor die algemeen verhoed word om teen-prestasie terug te vorder van die

ander party. Die gevolg van hierdie reël is dat die party wat in besit van prestasie is, met die

prestasie gelaat word. In die saak van Jajbhay v Cassim het die hof bevestig dat dit nie die

doel van die hof is om ŉ party met “vuil hande” by te staan nie, maar in hierdie saak het die

hof wel die streng par delictum-reël verslap, indien daar buitensporige gevolge sou wees.

Jajbhay het teenstrydig met sekere reëls ŉ perseel onderverhuur aan Cassim. Cassim het sy

verpligtinge nagekom, maar Jajhbay het besit van die perseel teruggeëis op grond daarvan

dat die kontrak ongeoorloof was. Die hof het die par delictum-reël toegepas deurdat teen-

prestasie nie hoef te geskied nie, as gevolg van die handeling van beide partye, maar het

verder spesifieke ander faktore genoem wat wel as uitsondering op hierdie reël kan dui en

sluit onder andere die volgende in: die verband tussen openbare beleid en individuele

geregtigheid; die gedrag en optrede van die partye; en die morele denke van die partye in



die vorm van onkunde of kriminele aanspreeklikheid. Dit is om hierdie redes en faktore dat

dit nie meer seker is dat ŉ party wat ingevolge ŉ ongeoorloofde ooreenkoms presteer het,

geen aanspraak kan maak om teen-prestasie nie, en mag so ŉ party in sekere

omstandighede wel ŉ remedie tot sy beskikking hê.

1.6.6 Die prestasie moet moontlik wees

Die prestasies waartoe die partye mekaar verbind, moet by die sluiting van die kontrak

moontlik wees. Indien die prestasie onmoontlik is, kan daar geen kontrak ontstaan nie.

Prestasie kan subjektief (relatief) of objektief (absoluut) onmoontlik wees. Indien A aan B ŉ

motor moet lewer ingevolge ŉ kontrak, maar A het die sleutels verloor, is dit subjektief

onmoontlik dat A presteer, alhoewel enige iemand anders met ŉ spaarsleutel van die motor

steeds namens A die motor kan lewer, waar, indien die motor gesteel is, voordat A die motor

kon lewer, sal dit ŉ voorbeeld van objektiewe onmoontlikheid wees, aangesien niemand dan

die spesifieke motor kan lewer nie.

Die onmoontlikheid om te presteer moet ŉ objektiewe onmoontlikheid wees, en die enkele

onvermoë van die skuldenaar om te presteer, naamlik subjektiewe onmoontlikheid,

beïnvloed nie die ontstaan van die kontrak nie. Indien daar ŉ algemene onvermoë is om te

presteer, sal die prestasie onmoontlik wees. Indien dit slegs moeilik is om te presteer, is

daar slegs subjektiewe onmoontlikheid ter sprake. Prestasie sal dus onmoontlik wees indien

ŉ saak wat gelewer moet word, nie meer of nooit bestaan het nie, of as die saak reeds aan

die koper behoort.

As subjektiewe onmoontlikheid van prestasie teenwoordig is, kom ŉ geldige kontrak tot

stand, maar die party wat nie presteer nie, kan weens kontrakbreuk aanspreeklik wees.

Indien prestasie objektief onmoontlik is wanneer die kontrak gesluit word, is daar geen

kontrak gesluit nie.

Die prestasie waartoe die partye hulleself verbind moet duidelik beskryf word want as die

prestasie vaag en onduidelik omskryf is, sal daar geen kontrak tot stand kom nie. Daar moet

dus uitgemaak kan word wat die inhoud van die verbintenis is.

1.7 Partye tot ŉ kontrak

1.7.1 Algemeen

Persone wat in eie persoon of deur middel van verteenwoordigers aan die sluiting van die

kontrak deel het, staan bekend as die partye tot die kontrak of die kontraktante. Daar

ontstaan ŉ regsband tussen die partye tot die kontrak.



Die party wat verplig is om prestasie te lewer in terme van die kontrak, is die skuldenaar.

Die party wat die reg het om prestasie te vorder, is die skuldeiser. Byvoorbeeld in terme

van ŉ huurkontrak, sal die verhuurder van ŉ eiendom die skuldeiser wees, aangesien hy

prestasie in die vorm van huurgeld kan eis van die huurder. Die huurder sal op sy beurt die

skuldenaar van die kontrak wees.

Behalwe met die uitsonderlike geval van ŉ ooreenkoms ten behoewe van ŉ derde, is die

persone wat die kontrak sluit (persoonlik of deur middel van verteenwoordiging) ook die

partye tot die kontrak.

ŉ Kontrak word gesluit deur twee persone aan elke kant van die kontrak. Dit is wel moontlik

dat daar meer as een persoon aan ŉ kant van die kontrak aangetref kan word. Byvoorbeeld

ŉ huiseienaar sluit ŉ kontrak vir aanbouings tot sy huis. Die huiseienaar sal een party tot die

kontrak wees, maar daar kan meervoudige partye aan die ander kant van die kontrak wees,

byvoorbeeld die elektrisiën, die loodgieter en die verwer wat hulself tot die kontrak verbind.

1.7.2 Meerdere partye

Indien ŉ kontrak tussen verskeie kontraktante gesluit is, is dit belangrik om die bedoelings

van die kontraktante te bepaal om vas te stel wat die verhoudinge is wat deur die kontrak

geskep word. Die partye kan bedoel om deelbare prestasie te lewer, of dat elkeen hom

onafhanklik verbind om ŉ gelyke deel van die prestasie te lewer. Let daarop dat meerdere

verbintenisse uit ŉ enkele kontrak slegs kan ontstaan indien die prestasie deelbaar is. So

byvoorbeeld, sal die huiseienaar ŉ kontrak sluit met ŉ groep verwers vir onderhoudverfwerk

by sy huis. Dit is moontlik dat daar meer as een verwer as party tot die kontrak kan wees, en

die verfwerk wat aangebring moet word, is deelbaar deurdat een verwer al die werk self kan

doen, of meerdere verwers kan elk ŉ gedeelte doen. Indien die meerdere verwers bedoel

om elk ŉ spesifieke deel te verf (byvoorbeeld een verwer sal die kombuis verf, ŉ ander die

badkamer), is die prestasie nie deelbaar nie, omdat elke verwer ooreenkom watter gedeelte

deur hom presteer sal word. Indien daar nie so ŉ spesifieke ooreenkoms is nie, sal die

prestasie deelbaar wees.

ŉ Medeskuldverhouding kom voor waar dieselfde prestasie in geheel deur meer as een

skuldenaar verskuldig is, of tussen skuldeisers waar dieselfde prestasie in geheel aan meer

as een skuldeiser verskuldig is. Die medeskuldverhouding kan twee vorme aanneem:

� Gesamentlike medeskuldverhouding

Ingevolge die gesamentlike medeskuldverhouding kan prestasie slegs van gesamentlike

medeskuldenaars gemeenskaplik, of tesame gevorder word. Dieselfde geld vir gesamentlike

skuldeisers wat slegs tesame kan eis en nie individueel nie. Alhoewel daar meerdere partye



bestaan, is daar slegs een verbintenis ten opsigte van die een besondere prestasie. Die

bedoelinge van die partye sal die bepalende faktor wees om vas te stel watter tipe

medeskuldverhouding beoog was. Byvoorbeeld as die huiseienaar en sy gade ŉ kontrak met

twee direkteure van ŉ verfmaatskappy sluit waarin die direkteure ooreenkom om die

kombuis en badkamer te verf, sal die huiseienaar prestasie van die twee direkteure

gesamentlik moet eis. Netso sal die twee direkteure betaling vir die verfwerk kan eis van die

huiseienaar en sy gade gesamentlik.

� Gesamentlike en afsonderlike medeskuldverhouding

Ingevolge die gesamentlike en afsonderlike medeskuldverhouding is medeskuldenaars

gebonde om gesamentlik en individueel te presteer, of medeskuldeisers is bevoeg om

prestasie gesamentlik of individueel te vorder. Indien die huiseienaar en sy gade ŉ kontrak

met twee direkteure van ŉ verfmaatskappy sluit waarin die direkteure ooreenkom om die

kombuis en badkamer te verf, sal die huiseienaar prestasie van enige een van die direkteure

afsonderlik, of albei direkteure gesamentlik kan eis. Dit is dus moontlik dat een direkteur al

die verfwerk moet doen, of beide direkteure sal gesamentlik die verfwerk doen. Die

teenoorgestelde sal ook geld dat die direkteure betaling kan eis van die huiseienaar of sy

gade afsonderlik, of ŉ eis instel teen beide gesamentlik. Die klem lê op die feit dat die

prestasie afsonderlik sowel as gesamentlik kan wees. Die prestasie kan gevorder word deur

ŉ enkele verbinding tussen meerdere persone of daar kan verskeie afsonderlike

verbintenisse met betrekking tot die prestasie in geheel bestaan. Die gesamentlike prestasie

is net een maal verskuldig en indien een skuldenaar presteer sal hierdie prestasie die ander

skuldenaars bevry van aanspreeklikheid. Met ander woorde, in die voorbeeld, as een

direkteur al die verfwerk gedoen het, sal dit nie moontlik wees om teen die ander direkteur

nog ŉ eis in te stel nie. Die teendeel geld ook in die geval van medeskuldeisers waar

prestasie teenoor een skuldeiser die ander skuldeisers bevry. Indien een skuldenaar

presteer het, sal hy ŉ persoonlike reg van vordering of kwytskelding teenoor die ander

medeskuldenaars geniet, en dit weer teenoor al die skuldenaars, of prestasie eis teen slegs

een skuldenaar. Die direkteur wat presteer het en die verfwerk aangebring het, sal dus ŉ

persoonlike reg van vordering teenoor die ander direkteur hê.

1.7.3 Verteenwoordiging

Verteenwoordiging kom voor wanneer ŉ persoon met volmag (die verteenwoordiger) ŉ

regshandeling namens ŉ ander persoon (die prinsipaal) verrig. Die doel van

verteenwoordiging is om die regsgevolge te bewerkstellig, soos asof die prinsipaal self

optree. Met ander woorde, tree die verteenwoordiger op in die skoene van die prinsipaal

asof die prinsipaal self die kontrak gesluit het, en het die verteenwoordiger al die regte en



verpligtinge wat die prinsipaal self sou hê? Oor die algemeen word daar aanvaar dat so ŉ

kontrak wat gesluit word namens die prinsipaal, ŉ kontrak is tussen die prinsipaal en die

ander kontraksparty, en nie ŉ kontrak tussen die verteenwoordiger en die ander

kontraksparty nie. Die verteenwoordiger is dus ŉ party by die kontrak, maar nie ŉ party by

die verbintenis wat deur die kontrak gesluit word nie.

Dit is slegs moontlik om ŉ prinsipaal te verteenwoordig, indien die verteenwoordiger oor

volmag beskik om namens die prinsipaal op te tree. Die bronne van volmag mag “agent”

insluit, of deur die verskynsel van verteenwoordiging self aan te dui (agency) in uitsonderlike

gevalle. ŉ Voorbeeld van wanneer “agent” sal gebeur, is wanneer die prinsipaal vir die

agent toestemming gee om namens die prinsipaal op te tree, indien die prinsipaal nie self sal

kan verskyn nie omdat hy in die buiteland sal wees ten tyde van die ondertekening van die

kontrak. Agency, daarteenoor kom voor wanneer die prinsipaal oorsee is en nie gekontak

kan word nadat die buurman se boom die heining omgeval het nie, en die agent tree dan op

na eie goeddunke om die heining te laat herstel. Hier het die agent geen volmag nie, maar

daar is ŉ goeie moontlikheid dat, indien die prinsipaal gekontak kon word, hy wel sou

toestem om die volmag te verleen sodat die agent die heining kan herstel.

Volmag is die bevoegdheid om namens ander ŉ regshandeling te verrig. Voordat iemand ŉ

ander kan verteenwoordig in regshandelinge, moet die eerste persoon volmag hê om dit te

kan doen. Om vir ŉ verteenwoordiger magtiging te verleen om namens die prinsipaal op te

tree, sal as volmag kwalifiseer.

Magtiging kan uitdruklik of stilswyend wees en dit kan ook algemeen of spesifiek wees. ŉ

Uitdruklike magtiging kan in die vorm van ŉ dokument wees, terwyl ŉ stilswyende magtiging

weens spesifieke optrede en gewoontes tussen die partye tot stand kom. So byvoorbeeld,

sal die dokument beide die prinsipaal en agent se naam bevat om as ŉ uitdruklike magtiging

te dien. ŉ Voorbeeld van stilswyende magtiging sal wees dat dit al die gebruik is dat die

agent die prinsipaal se klere by die droogskoonmaker ingee elke Dinsdag van die week,

alhoewel daar geen dokumentêre magtiging is om die saak te bewys nie. Dit is ŉ gebruik om

namens die prinsipaal op te tree, wat al ŉ geruime tyd bevestig word. Die verteenwoordiger

sal in sy eie diskresie en goeie trou optree, indien ŉ algemene magtiging verleen word,

terwyl ŉ spesifieke magtiging vir ŉ spesifieke transaksie van toepassing is, of spesifieke

handelinge voorskryf. ŉ Voorbeeld van spesifieke magtiging sal wees, indien die agent

voorgeskryf word om ŉ rooi springkasteel te huur, maar algemene magtiging sal wees as die

agent die hele partytjie moet reël sonder enige ander duidelike riglyne.

Indien ŉ persoon met volmag optree, kan die ander kontrakterende party aanvaar dat die

handeling regtens geskied en mag laasgenoemde die handeling ook bekragtig (ratifiseer).



Bekragtiging of ratifikasie is wanneer iemand ŉ ongeldige handeling as geldig aanvaar. Met

ander woorde, indien die agent voorgeskryf is ingevolge ŉ algemene magtiging om die

partytjie te reël, kan die ander kontraktant aanvaar dat die prinsipaal aanspreeklik sal wees

om te betaal vir enige uitgawes, en kan die ander kontraktant die handeling bekragtig (of

afdwing) indien die agent nie die nodige magtiging gehad het nie.

1.7.4 Kontrakte ten behoewe van derdes

Die doel van ŉ kontrak ten behoewe van ŉ derde is om vir die derde ŉ reg te skep.

Ingevolge van hierdie tipe kontrak kom die eerste party (stipuleerder) ooreen met die ander

kontraktant (belower) dat die belower prestasie sal lewer aan ŉ derde (bevoordeelde) ten

spyte van die feit dat die bevoordeelde nie ŉ deelnemende kontraktant is nie.

Die kontrak ten behoewe van ŉ derde sal altyd uitdruklik aangedui word as hierdie spesifieke

tipe. Die wilsooreenstemming van die stipuleerder en die belower moet ook duidelik wees

dat prestasie aan die bevoordeelde sal geskied. Die bevoordeelde moet dan ook die

prestasie aanvaar.

ŉ Voorbeeld van ŉ kontrak ten behoewe van ŉ derde kom voor wanneer ŉ persoon beoog

om ŉ nuwe onderneming te stig en dat die onderneming dan moet betaal vir nuwe meubels.

Die persoon sal dan ŉ kontrak sluit met die meubelwinkel vir die koop van meubels, maar

die maatskappy sal die bevoordeelde wees wat dan die meubels ontvang. Dit kan wees

omdat dit somtyds tyd neem alvorens ŉ geldige maatskappy gestig is, maar die persoon wil

reeds begin werk verrig en kan nie wag tot al die maatskappydokumentasie afgehandel is

nie.

1.8 Tipes verbintenisse

1.8.1 Algemeen

ŉ Kontrak is geldig as die prestasie moontlik is. Daarom moet die prestasie bepaald wees of

die prestasie moet bepaalbaar wees. Prestasie sal bepaalbaar wees, indien een van die

partye die prestasie moet kies vanuit alternatiewe of vanuit ŉ bepaalde genus. Sodra die

spesifieke prestasie gekies is vanuit die alternatiewe of die genus, sal die verbintenis dan ŉ

eenvoudige verbintenis wees en die normale reëls geld.

1.8.2 Alternatiewe verbintenisse

Die algemeenste vorm van ŉ alternatiewe verbintenis, is wanneer ŉ kontraktant uit ten

minste twee alternatiewe moet kies vir prestasie. Byvoorbeeld die skuldeiser moet een perd

lewer uit twee of drie of meer moontlikhede. Die skuldeiser sal die keuse hê om te besluit

watter perd hy wil lewer, tensy die kontraktante anders ooreengekom het en die skuldeiser



kan kies. Sodra die keuse gemaak is, is die prestasie bepaal en sal die skuldenaar

ingevolge die ooreenkoms moet presteer. Die alternatiewe word altyd afsonderlik

gespesifiseer, nie as dele van ŉ genus nie. Indien prestasie van al die alternatiewe

onmoontlik is, is daar aanvanklike onmoontlikheid en sal geen kontrak tot stand kom nie.

Indien daar net een alternatief vir prestasie beskikbaar of moontlik is, sal dit die prestasie

wees wat verskuldig is in terme van die kontrak. Byvoorbeeld indien twee van die drie

moontlike perde sterf voordat die prestasie gelewer word, sal die oorlewende perd gelewer

moet word en dit sal wees asof die kontraktante dan ooreengekom het dat die laaste

lewende perd gelewer sal word.

Figuur 1.4: Alternatiewe verbintenis waarin een perd uit drie moontlike keuses van

perde gelewer moet word

(Bron: Clip Art Outeur 2013)

1.8.3 Generieke verbintenis

In die geval van ŉ generieke verbintenis, word die prestasie wat gelewer moet word, bepaal

deur uit ŉ spesifieke genus te kies. Voordat die keuse gemaak word, moet die aantal

eenhede wat gekies word, asook die persoon wat die seleksie maak vasgestel wees. Die

proses van seleksie staan bekend as individualisasie.

In hierdie tipe verbintenis, sal die skuldenaar verskuldig bly, selfs as prestasie vir hom

onmoontlik word. Byvoorbeeld, sal die partye ooreenkom dat B vir A 10 sakke mielies sal

lewer uit volgende jaar se oes. B sal verskuldig bly, al is daar geen oes volgende jaar nie,

want die verbintenis vergaan nooit.

Figuur 1.5: Generieke verbintenis waarin partye ooreenkom dat ŉ spesifieke aantal

eenhede gelewer sal word uit ŉ sekere genus

(Bron: Clip Art, Outeur 2013)



1.8.4 Fakultatiewe verbintenisse

ŉ Fakultatiewe verbintenis is ŉ verbintenis wat voorsiening maak vir ŉ spesifieke prestasie,

terwyl die skuldenaar steeds self kan kies om ŉ ander prestasie te lewer, indien hy sou wou.

Indien die skuldenaar sodanige ander prestasie lewer, sal die kontrak voltooi wees en geen

verdere prestasie sal nodig wees nie. Byvoorbeeld, B onderneem om aan A ŉ spesifieke

perd te lewer, maar B kan steeds ŉ ander perd lewer, indien hy sou wou. A mag dan slegs

die spesifieke perd van B eis, maar B kan enige ander perd lewer en so bevry word van sy

verpligting om te lewer.

1.8.5 Deelbaarheid en ondeelbaarheid van die prestasie

Die deelbaarheid of ondeelbaarheid van prestasie kom ter sprake by medeskuldenaars en

medeskuldeisers. Die aard van die prestasie en die bedoeling van die partye, sal bepaal of

die prestasie geklassifiseer word as deelbaar of ondeelbaar. Indien die partye bedoel dat ŉ

deelbare prestasie ondeelbaar moet wees, sal die bedoeling van die partye die oorwegende

faktor wees.

Indien ŉ gesin twee honde wil koop, is die prestasie uiteraard deelbaar, met ander woorde,

die gesin kan een hond op ŉ slag koop, maar indien die familie bedoel om die honde as ŉ

paar te koop, is die familie se bedoeling die oorwegende faktor en sal die prestasie

ondeelbaar wees.

1.8.6 Verbintenisse met tydsbepalings en voorwaardelike verbintenisse

ŉ Tydsbepaling of voorwaarde wat tot ŉ kontrak gevoeg word, kom in twee vorme voor,

naamlik opskortend en ontbindend.

ŉ Tydsbepaling verskil van ŉ voorwaarde deurdat ŉ tydsbepaling ŉ sekere gebeurtenis is

wat in die toekoms sal gebeur, terwyl ŉ voorwaarde ŉ onsekere toekomstige gebeurtenis is.

ŉ Voorbeeld van ŉ tydsbepaling is “wanneer X sterf”, terwyl die voorwaarde kan wees

“wanneer X se oudste kind gebore word en dit ŉ seun is”. Dit is seker dat X gaan sterf, maar

dit is nie seker of X se eersgeborene ŉ seun sal wees nie. Dit is nie nodig dat die dag van

die tydsbepaling vasgestel moet wees nie, maar dit is seker dat die gebeurtenis sal

plaasvind. Die werking en gevolge van die kontrak word dus afhanklik gemaak of ŉ

spesifieke gebeurtenis plaasvind of nie. Die gebeurtenis kan ŉ sekere of onsekere

toekomstige gebeurtenis wees.

ŉ Ontbindende tydsbepaling of gebeurtenis is wanneer die kontrak slegs tot op ŉ sekere

dag werking sal hê, en die kontrak sal verstryk, indien die tydsbepaling of gebeurtenis

plaasvind. So byvoorbeeld sal dit ŉ ontbindende tydsbepaling wees dat die huurkontrak

verstryk, indien die einde van die termyn bereik word.



ŉ Opskortende tydsbepaling of gebeurtenis is wanneer die werking van die kontrak

uitgestel word tot ŉ bepaalde of bepaalbare tydstip. Hierdie uitstelling kan tot voordeel van

die skuldenaar of die skuldeiser wees, en geen prestasie kan geëis word alvorens hierdie

tydsbepaling of gebeurtenis plaasvind nie. Byvoorbeeld A beloof om vir B ŉ motor te koop

sodra B sy graad ontvang.

Ontbindende tydsbepaling of voorwaarde

Opskortende tydsbepaling of voorwaarde

Figuur 1.6: Die verskil tussen ŉ ontbindende en opskortende tydsbepaling of

voorwaarde waar die pyl die kontrak voorstel

(Bron: Outeur 2013)

1.9 Bedinge (Bepalings)

1.9.1 Algemeen

Die bedoelinge van kontraktante om ŉ spesifieke verbintenis te skep, word uitgedruk in die

bedinge of bepalings wat hulle insluit in die kontrak, en die kontraktante besluit self oor die

bedinge. Hierdie bedinge stel die inhoud van die kontrak vas.

1.9.2 Bedinge deur partye bepaal en bedinge van regsweë geïmpliseer

Sekere tipes kontrakte kom algemeen voor en so ook die bedinge wat met die spesifieke

kontrakte gepaard gaan. Indien die partye self bepaal watter bedinge in die kontrak moet

voorkom, moet daar wilsooreenstemming tussen die partye wees.

Dit is moontlik dat die reg bepaal watter bedinge in ŉ kontrak moet voorkom, veral wanneer

ŉ tipe kontrak algemeen en herhaaldelik voorkom. Dit is byvoorbeeld ŉ koopkontrak of ŉ

huurkontrak wat alreeds daargestel is, sodat dit nie nodig is vir die partye om oor hierdie

bedinge ooreen te kom nie.

1.9.3 Uitdruklike en stilswyende bedinge

Indien partye wilsooreenstemming aangaande die bedinge van die kontrak bereik het, sal

hulle een of ander vorm van gedrag of handeling aangaan om die ooreenkoms te bevestig

en om die bedoeling aan die ander party bekend te maak. Hierdie handeling kan insluit die

opskrifstelling van die verbintenis en die ondertekening daarvan, of die knik van die kop.



Indien die bedinge in woorde uitgedruk is, hetsy gesproke, of skriftelike woorde, sal dit

“uitdruklike bedinge” wees. Indien die bedinge nie in woorde uitgedruk is nie, maar die

gemeenskaplike bedoeling van die partye bevestig kan word en daar afgelei kan word uit die

uitdruklike bedinge, sowel as omringende omstandighede van die kontrak, sal dit

“stilswyende bedinge” wees. Hierdie moet egter onderskei word van “geïmpliseerde

bedinge” wat bedinge is wat aanvaar kan word, omdat dit uit die kontrak afgelei kan word,

byvoorbeeld dat, as A ooreenkom om sy motor aan B te lewer, word daar geïmpliseer dat A

sy motorsleutel ook sal oorhandig.

1.9.4 Essentialia

Die essentialia van ŉ kontrak is bedinge om die kontrak as ŉ spesifieke tipe kontrak te

klassifiseer wat tot ŉ spesifieke kategorie van kontrakte behoort. So byvoorbeeld sal die

koopkontrak se essentialia uit die volgende bestaan:

• Die verkoper verbind hom om ŉ saak aan die koper te lewer en sodoende

eiendomsreg aan die koper oor te dra.

• Die koper verbind hom om in ruil daarvoor ŉ geldsom (die koopprys) te betaal en

eiedomsreg van die saak oor te neem.

Indien die koper in die bogenoemde voorbeeld ooreenkom om eerder ŉ ander saak aan die

koper te lewer, in plaas daarvan om ŉ koopprys te betaal, sal die essentialia van die kontrak

anders wees en sal ŉ ruilkontrak daargestel word.

Die essentialia van ŉ huurkontrak sal byvoorbeeld die volgende insluit:

• Die verhuurder kom ooreen om sy eiendom beskikbaar te stel vir die huurder se

gebruik.

• Die huurder kom ooreen om ŉ geldsom in paaiemente aan die huurder te betaal.

Essentialia is nie ŉ vereiste vir die geldigheid van ŉ kontrak nie, en dit is moontlik dat een

kontrak tot meer as een tipe kategorie mag behoort. Dit is moontlik dat die partye self kan

bepaal wat die essentialia van die kontrak is, met ander woorde watter tipe kontrak die

partye beoog. Indien die partye nie op die reeds bestaande essentialia van ŉ tipe kontrak

ooreenkom nie, is dit moontlik dat ŉ nuwe tipe kontrak geskep word, en die kontrak sal dan

ŉ sui generis kontrak wees. Dit is noodsaaklik om die essentialia van ŉ kontrak te bepaal,

omdat die naturalia vanuit die essentialia vloei.

1.9.5 Naturalia

Die naturalia van die kontrak is bedinge wat deur die reg bepaal word, afhangende van die

tipe van kontrak wat ter sprake is. Die tipe kontrak word bepaal deur die essentialia. Die



naturalia is gewoonlik eenvoudige, normale en gebruiklike bedinge wat in die kontrak

geïnkorporeer word, waaroor die partye nie self hoef te onderhandel nie. Die naturalia van

die kontrak kan uitgesluit word, indien die partye so ooreenkom.

So byvoorbeeld, sal die naturalia van ŉ koopkontrak die volgende insluit:

• Die koper sal die koopprys betaal alvorens die saak deur die verkoper gelewer word;

of

• die verkoper en koper sal ter gelyke tyd die saak lewer en die koopprys betaal.

1.9.6 Incidentalia

Essentialia bepaal watter tipe kontrak ter sprake is. Vanuit die essentialia, kan die naturalia

afgelei word. Maar dit is in die meeste gevalle nodig om aan die verdere behoeftes van die

partye ook te voldoen en hierdie bedinge in die kontrak in te sluit. Die verdere besondere

bedinge wat partye in die kontrak insluit, staan bekend as die incidentalia, en mag enige

bedinge wees wat die partye se bedoeling weerspieël.

Die incidentalia van die koopkontrak kan, byvoorbeeld die volgende insluit:

• Waar die saak deur die verkoper gelewer sal word; en

• hoe die koopprys deur die koper betaal sal word.

1.10 Kontrakbreuk of wanprestasie

1.10.1 Algemeen

Wanneer ŉ kontraktant nie presteer soos ooreengekom in die kontrak nie, word dit

wanprestasie of kontrakbreuk genoem. Kontrakbreuk kom voor in verskillende vorme.

Negatiewe kontrakbreuk vind plaas wanneer die kontraktant laat, of glad nie presteer nie, en

positiewe kontrakbreuk vind plaas, wanneer die kontraktant gebrekkige prestasie lewer.

Indien ŉ kontraktant ontken dat hy aan die kontrak gebonde is, alvorens hy kontrakbreuk

pleeg, word dit repudiëring genoem, omdat dit duidelik is dat die kontraktant nie gaan

presteer soos ooreengekom nie. Indien een kontraktant onderneem om te presteer deur

middel van lewering van ŉ voorwerp, maar die voorwerp dan vernietig, sal hy skuldig wees

aan kontrakbreuk in die vorm van onmoontlikmaking van prestasie. Die skuldeiser in terme

van die kontrak kan self ook skuldig wees aan kontrakbreuk, indien hy nie die prestasie van

die skuldenaar op die ooreengekome tyd aanvaar nie, en hierdie vorm van kontrakbreuk is

negatiewe wanprestasie.

Kontrakbreuk is dus die onregmatige optrede van ŉ kontraktant of optrede in stryd met die

ooreenkoms in terme van die kontrak.



Figuur 1.7: Tipes kontrakbreuk

(Bron: Outeur 2013)

1.10.2 Mora debitoris (versuim deur die skuldenaar)

Mora debitoris is wanneer die skuldenaar versuim om te presteer in gevolge die

ooreenkoms. Prestasie moet steeds moontlik wees, en prestasie mag nie bestaan uit iets

om nie te doen nie.

Die skuldenaar verkeer in mora indien hy nie betyds presteer nie, en indien ŉ dag vir

prestasie bepaal of bepaalbaar is, moet die skuldenaar voor of op hierdie dag presteer.

Indien die partye ooreengekom het dat A die motor op Maandag sal lewer en dat B dan die

koopprys op Dinsdag moet betaal en B nie op Dinsdag betaal het nie, sal B in mora wees.

Indien geen dag vir prestasie bepaal is nie, moet die skuldeiser die skuldenaar in kennis stel

dat prestasie verskuldig is, sodat die skuldenaar in mora geplaas word. Indien die partye

ooreengekom het dat A die motor sal lewer en B sal die koopprys betaal, nadat lewering

plaasgevind het, sal A vir B moet aanmaan om die koopprys te betaal, aangesien daar geen

spesifieke dag vir prestasie vasgestel is nie.

Die skuld moet opeisbaar wees, met ander woorde die tydstip vir prestasie moet aanbreek.

Daar kan dus geen mora wees, indien die dag vir prestasie nie aangebreek het nie, of die

skuldeiser moet nog presteer alvorens die skuldenaar kan presteer. Met ander woorde A kan

nie van B die koopprys eis, alvorens A nie die motor gelewer het nie.

Kontrakbreuk

Mora

debitoris

Repudiëring

Onmoontlikmaking van prestasie

Positiewe wanprestasie

Mora

creditoris



Hierdie tipe kontrakbreuk is uniek in die sin dat, indien die skuldenaar in mora verkeer, en

prestasie dan onmoontlik word, sal die skuldenaar nie bevry word van die plig om te presteer

nie. Prestasie is dus afdwingbaar indien die skuldenaar in mora geplaas is, selfs as

prestasie daarna onmoontlik word.

1.10.3 Repudiëring

Hierdie vorm van kontrakbreuk kom voor wanneer ŉ kontraktant uitdruklik en duidelik

bekend maak dat hy nie homself by die kontrak gaan hou nie, en dat die doel wat met die

ooreenkoms beoog is, om hierdie rede nie bewerkstellig sal word nie. Een van die partye

gee dus te kenne dat hy sy verpligtinge nie gaan nakom nie, of nie verder gaan nakom nie,

en kan verskeie verskynsels hê: ontkenning van die bestaan van die ooreenkoms; betwisting

van die terme van die ooreenkoms; weiering om prestasie te ontvang; kennisgewing deur

een party dat hy nie kan presteer nie; en gebrekkige prestasie.

Deur repudiëring van die een party, kan die onskuldige party kies, of hy die repudiëring

negeer en met die kontrak wil volhou soos ooreengekom, of hy die repudiëring as

kontrakbreuk aanvaar en uit die ooreenkoms terugtree.

1.10.4 Onmoontlikmaking van die prestasie

Indien prestasie by sluiting van die kontrak onmoontlik was, sal geen kontrak tot stand kom

nie. Dit kan egter gebeur dat prestasie onmoontlik word na kontraksluiting, en dit kan dan ŉ

vorm van kontrakbreuk wees, mits een van die kontraktante skuld het dat die prestasie

onmoontlik geword het. So byvoorbeeld, sal A skuldig wees van onmoontlikmaking van

prestasie, indien hy nie sy perd laat inent het nie, en die perd sterf voordat A die perd aan B

kon lewer. A sal steeds B ŉ perd verskuldig wees. Indien A die perd opgepas het, en die

perd ŉ buitengewone siekte opdoen waaraan A geen skuld het nie, sal A bevry word van sy

prestasie om die perd aan B te lewer.

As die skuldenaar geen skuld in die onmoontlikmaking van die prestasie het nie, sal die

kontrak eenvoudig uitgewis word of eindig. Die skuldenaar sal geen skuld hê nie, en

gevolglik bevry word van prestasie, in die geval van oormag wat geen party kon voorsien of

weerstand teen gebied het nie, soos byvoorbeeld buitengewone natuurkragte en

natuurtoestande, oorlog, staatsoptrede, siekte en dood. As prestasie onmoontlik geword het

as gevolg van een van die voorgenoemde toestande, sal teenprestasie ook uitgewis word.

Dit is nodig om te beklemtoon dat die onmoontlikmaking van prestasie in hierdie geval nie ŉ

vorm van kontrakbreuk is nie.

Prestasie moet objektief onmoontlik wees. Die onvermoë van die enkele skuldenaar om te

presteer sal hom nie van sy verpligtinge vrystel nie. Veronderstel A en B kom ooreen dat A



sy rooi motor aan B sal lewer, maar A is in ŉ botsing voordat lewering plaasgevind het,

omdat hy nie by die verkeerslig stilgehou het nie. A kan dus nie die motor lewer nie, maar

die onvermoë van A om te presteer is die gevolg van sy eie toedoen, en A sal gevolglik nie

vrygestel word om te presteer nie. Maar, indien die rooi motor gesteel word voordat lewering

plaasgevind het, sal prestasie objektief onmoontlik wees, aangesien die saak wat gelewer

moet word, nie meer bestaan nie, en A sal vrygepreek wees om te presteer.

Indien prestasie tydelik onmoontlik geword het, is daar gedeeltelike onmoontlikheid van

prestasie, en die skuldenaar sal steeds aanspreeklik wees om te presteer. So byvoorbeeld,

indien A sy rooi motor aan B moet lewer, en in ŉ botsing is voordat lewering plaasvind en die

motor eers herstel moet word, is A se prestasie tydelik onmoontlik en moet A die motor

lewer sodra prestasie weer moontlik word.

1.10.5 Positiewe wanprestasie

Positiewe wanprestasie kan twee vorme aanneem, naamlik prestasie wat gebrekkig is, waar

die skuldenaar defektiewe of onbehoorlike prestasie lewer, sowel as wanneer die skuldenaar

handel in stryd met die ooreenkoms, deur iets te doen wat hy nie mag nie. In hierdie geval is

daar wel prestasie, maar nie soos spesifiek ooreengekom in terme van die kontrak nie. So

sal ŉ paneelklopper gebrekkige prestasie lewer, indien die motor nie herstel is soos

oorspronklik ooreengekom is nie. Indien die paneelklopper ander onderdele op die motor

vervang, wat nie oorspronklik ooreengekom is nie, sal die paneelklopper skuldig wees

deurdat hy iets doen waarop hy nie geregtig was nie.

Die algemene remedies weens kontrakbreuk is tot die skuldeiser se beskikking. Dit is egter

ook moontlik vir die skuldeiser om ŉ interdik teen die skuldenaar te kry om hom te verbied

om iets te doen wat hy nie mag nie.

Die posisie van die skuldeiser verg besondere aandag, aangesien die vraag ontstaan wat

die skuldeiser kan doen, indien hy gebrekkige prestasie ontvang of aangebied word. In die

saak BK Tooling (Edms) Bpk v Scope Precision Engineering (Edms) Bpk het die hof beslis

dat ŉ skuldeiser geen plig het om gebrekkige prestasie te aanvaar nie, al was die prestasie

nie ernstig of wesenlik gebrekkig nie. Die hof in hierdie saak gee die skuldeiser ook verder

die toestemming om teenprestasie te weerhou totdat die skuldenaar ten volle presteer het.

1.10.6 Mora creditoris (versuim van die skuldeiser)

Hierdie vorm van kontrakbreuk is as gevolg van die skuldeiser se hoedanigheid as

skuldeiser. Die skuldeiser kan homself op drie maniere aan kontrakbreuk in die vorm van

mora creditoris skuldig maak, naamlik deur repudiëring, deur dit vir die skuldenaar

onmoontlik te maak om te presteer en deur vervulling deur die skuldenaar te vertraag. Die



skuldeiser is dus in mora, indien hy die afhandeling van die kontrak vertraag. A en B sal

ooreenkom dat A aan B ŉ bruin perd sal lewer, maar voordat lewering plaasvind, sal B op sy

onkostes die perd laat inent. Indien B nie die perd laat inent nie, sal hy skuldig wees aan

versuim, as gevolg van sy posisie as skuldeiser, omdat die partye ooreengekom het dat die

skuldeiser (B) moet presteer (die perd laat inent), alvorens A die perd sal lewer.

Oor die algemeen is die samewerking van die skuldeiser nodig alvorens mora creditoris kan

plaasvind. Dit is dus nie moontlik vir mora creditoris om in te tree, indien die kontrak bepaal

dat iets nie gedoen moet word nie.

Die skuldeiser sal aanspreeklik bly en nie van sy verpligtinge bevry word, indien die

skuldeiser in mora verkeer nie. As onmoontlikmaking van prestasie plaasvind, nadat die

skuldeiser reeds in mora geplaas was, is die skuldeiser steeds aanspreeklik vir sy prestasie.

In dieselfde sin as wat die skuld by mora debitoris opeisbaar moet wees, is dit nodig dat die

skuld vervulbaar moet wees, voordat die skuldeiser in mora geplaas kan word. Die

skuldenaar moes daarom prestasie aanbied. Hierdie prestasie moes ook behoorlike en

volledige prestasie wees. Die skuldeiser sal in mora verkeer, indien hy versuim om prestasie

te ontvang.

1.11 Regsmiddele vir kontrakbreuk

1.11.1 Algemeen

Oor die algemeen is daar twee middele beskikbaar vir die onskuldige party, indien

kontrakbreuk gepleeg is, naamlik vervulling van die kontrak soos oorspronklik ooreengekom

en terugtrede uit die kontrak wat die gevolg het dat dit teen die bedoeling van die partye is

soos oorspronklik ooreengekom.

Afhangende van die aard van die kontrak, sal die gepaste regsmiddel gekies word. Indien

een party nie meer prestasie verlang, of prestasie nie moontlik is nie, sal terugtrede gepas

wees, maar indien een party die spesifieke ooreengekome prestasie verlang, sal dit nodig

wees om vervulling van die kontrak te eis. Dit is selfs in sekere gevalle moontlik om

skadevergoeding te eis, indien volledige prestasie nie plaasgevind het nie.



Figuur 1.8 Regsmiddele vir kontrakbreuk

(Bron: Outeur 2013)

1.11.2 Die exceptio non adimpleti contractus

Die verweer van die exceptio non adimpleti contractus kom voor in gevalle waar ŉ

teenprestasie volg op prestasie, en die presteerder nie kan teenprestasie eis, alvorens hy

nie self presteer het nie. In ons reg word daar aanvaar dat prestasie of aanbod van prestasie

ŉ voorvereiste is, voordat teenprestasie gevorder kan word. Indien dit nie duidelik blyk uit die

kontrak nie, moet beide prestasie en teenprestasie gelyktydig geskied.

Hierdie verweer sal nie beskikbaar wees in die geval waar die eiser nie hoef te presteer nie.

Dit sal wel beskikbaar wees in die geval waar die teenpresteerder gebrekkige prestasie

lewer.

1.11.3 Die reg op daadwerklike vervulling

Daadwerklike vervulling is wanneer die onskuldige party daarop aandring om prestasie te

ontvang soos oorspronklik ooreengekom is in die kontrak.

Dit is nie nodig vir die onskuldige party om eers prestasie aan te maan nie, en die

onskuldige party kan onmiddellik daadwerklike vervulling eis. Die eis vir daadwerklike

vervulling sal slegs beskikbaar wees, indien die dag vir prestasie verstryk het, of indien geen

dag vir prestasie ooreengekom is, na ŉ redelike tyd.

Regsmiddels vir

kontrakbreuk

Exceptio non

adimpleti

contractus

Reg op daadwerklike

vervulling

TerugtredeSkadevergoeding

Strafbeding



1.11.4 Terugtrede

Terugtrede word slegs in besondere omstandighede toegelaat. Daar is geen verpligting op

die onskuldige party om terug te tree nie, maar verskeie faktore sal in ag geneem word om

op hierdie regsmiddel te besluit, byvoorbeeld die bedoelinge van die partye, asook die aard

van die kontrak.

Indien die kontraktant besluit om van hierdie regsmiddel gebruik te maak, moet hy sy

voornemens duidelik uitspreek teenoor die ander party.

Deur terugtrede word die kontrak ontbind en so ook alle verbintenisse in terme van die

kontrak, sodat geeneen van die partye meer verplig is om in terme van die kontrak te

presteer nie. As daar reeds prestasie plaasgevind het, moet die partye die prestasie

terugbesorg in sover dit moontlik is. Indien teruggawe onmoontlik is, moet die party

substitusie sover moontlik aanbied.

1.11.5 Skadevergoeding

Skadevergoeding word gewoonlik tesame met ŉ ander regsmiddel geëis. Die hoeveelheid

skadevergoeding wat geëis kan word, word bepaal deur die party, wat skade gely het as

gevolg van kontrakbreuk, in die posisie te plaas waarin die party sou wees, indien die

kontrak volgehou is en tydige en behoorlike vervulling plaasgevind het. In hierdie sin word

die onskuldige party sy positiewe interesse toegeken.

Die skade wat gely is, moet werklike skade wees. Die feit dat kontrakbreuk gepleeg is,

beteken nie noodwendig dat die onskuldige party skade gely het nie, en die onskuldige party

moet steeds sy skade bewys. Die skade wat gely is, moet weens die kontrakbreuk

veroorsaak wees.

Skade word slegs gely in vermoëns. ŉ Mens se liggaam en gevoelens behoort nie tot sy

vermoëns nie, en moet gevolglik met ŉ ander aksie, naamlik genoegdoening, geëis word.

Skadevergoeding sal dus altyd in geld bereken of uitgedruk kan word.

In die praktyk is daar reeds vasgestelde maatstawwe vir die berekening van sekere skade

wat gely is, byvoorbeeld rente wat beloop, indien geld nie betyds terugbetaal word nie, die

bedrag wat betaalbaar sal wees, indien foutiewe werk herstel moet word, die koste wat dit

sal beloop om werk gedoen te kry, wat glad nie gedoen is nie, en die markwaarde van ŉ

saak indien lewering nie plaasgevind het nie.

1.11.6 Strafbeding

Hierdie regsmiddel kom voor wanneer partye by kontraksluiting ooreenkom dat ŉ bedrag

geld betaalbaar sal wees, indien een party nie sy verpligtinge in terme van die ooreenkoms



nakom nie. As die kontrak tot ŉ einde kom, sal hierdie regsmiddel ook tot ŉ einde kom, en is

die strafbeding dus net van toepassing solank die kontrak geldig is.

1.12 Samevatting

In hierdie studie-eenheid is ŉ oorsig tot kontraktereg gegee.

Daar is gekyk na hoe kontraktereg ingedeel is in die reg om te verstaan hoe ŉ kontrak

verhoudinge tussen partye reguleer. Die definisie van ŉ kontrak kan ook deels afgelei word

as gevolg van die indeling van kontraktereg.

Die vereistes vir die totstandkoming van ŉ geldige kontrak is bespreek om te kan onderskei

wanneer daar slegs ŉ ooreenkoms is en wanneer daar ŉ geldige kontrak tot stand gekom

het. Dit is nodig om begrip te hê van die partye tot die kontrak, want daaruit vloei die tipe

verbintenis wat tot stand kom, asook wat die saak is waaroor die kontrak handel.

Sodra die partye die tipe kontrak vasgestel het, is dit nodig om verdere inligting in die

kontrak te voeg, en hierdie verdere inligting of bedinge word dan bestudeer. Daar is in

besonder gekyk na die essentialia, naturalia en incidentalia van ŉ kontrak en tot watter mate

partye vryheid het om hulle eie bedinge onder mekaar te reël.

Verder is daar bespreek wat gebeur indien een van die partye nie volgens die kontrak

handel nie, en daar is uitgebrei op die vyf tipes van kontrakbreuk. Laastens is bespreek wat

die regsmiddele is wat die ander kontraktant tot sy beskikking sal hê, indien kontrakbreuk

plaasgevind het.



1.13 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

Waar in jou lewe is daar huidig ŉ kontrak(te) in plek?

Aktiwiteit 2

Sal jy sê, dat indien ŉ onderneming ŉ nuwe produk per telefoniese bemarking vir jou

aanbied, ŉ kontrak tot stand sal kom? Motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 3

Identifiseer soveel as moontlik kontrakte wat tot stand kom en wat relevant is, wanneer jy ŉ

produk oor die internet koop.

Aktiwiteit 4

As die motorsekuriteitswag in die parkeerterrein vir jou aandui waar ŉ oop parkeerplek is, en

jy later die wag vergoed met ŉ paar rand, sal jy sê dat daar ŉ kontrak tussen julle was?

Motiveer jou antwoord.

Aktiwiteit 5

Sal jy sê dat mense wat met mekaar trou ŉ kontrak met mekaar sluit? Motiveer jou

antwoord.



Studie-eenheid 2: Kredietooreenkomste


Kennis en begrip



• Die ontwikkeling van die Nasionale Kredietwet 34 van 2005

• Die toepassingsgebied van die wet

• Die verskillende tipes kredietooreenkomste waarvoor die wet voorsiening maak

• Die verskil tussen klein, middelslag en groot kredietooreenkomste

• Die regte en verpligtinge van die kredietverskaffer en die verbruiker

• Die verskillende verbruikerskredietinstellings

Vaardighede


• verskillende vorme van kredietkontrakte te bespreek.

• die uitsluitings van die Nasionale Kredietwet te bespreek.

• die vereistes vir ooreenkoms tot en sluiting van ŉ kredietooreenkoms te identifiseer.

• die regte en verpligtinge van partye te verduidelik.

• die finansiële aangeleenthede waarvoor die wet voorsiening maak aangaande

rente te bespreek.

• verskillende kredietinstellings te identifiseer en die rolle te bespreek.




• Nagel, C.J. 2011. Kommersiële Reg. Pietermaritzburg: LexisNexis

• Otto, J.M. & Otto, R-L 2013. The National Credit Act Explained. Pietermaritzburg:

LexisNexis

• Scholtz, J.W. 2008. Guide to the National Credit Act. Pietermaritzburg: LexisNexis




Afkoelreg Die reg om sonder enige benadeling terug te tree uit ŉ

kredietooreenkoms.

Kredietooreenkoms Die sambreelterm vir ooreenkomste in gevolge die Nasionale

Kredietwet.

Kredietverskaffer Die party wat krediet verleen aan die verbruiker.

Kredietverskaffing Die verskaffing van krediet deur ŉ kredietverskaffer aan ŉ

verbruiker.

Lacunae Leemte

Negatiewe opsie

bemarking

Bemarking waar ŉ persoon outomaties gebonde sal wees aan

die terme en voorwaardes, indien so ŉ persoon nie uitdruklik die

bemarking afwys nie.

Ongeoorloofde

ooreenkomste en

bepalings

Ooreenkomste en bepalings wat deur die Nasionale Kredietwet

verbied word.

Oormatige skuld Die verbruiker kom nie al sy verpligtinge ingevolge ŉ

kredietooreenkoms op ŉ tydige manier na nie.

Presedenteleer Vorige hofuitsprake se beslissings is bindend op volgende sake

met dieselfde feitestelsels.

Regspersoon ŉ Entiteit wat geskep word, byvoorbeeld ŉ maatskappy,

vereniging, trust, vennootskap.



Verbruikers Die party wat die krediet ontvang vanaf die kredietverskaffer.

2.4 Inleiding

In hierdie eenheid word die Nasionale Kredietwet 34 van 2005 bespreek deur eers te

ondersoek wat die faktore en vraagstukke was wat aanleiding gegee het tot hierdie

wetgewing. Daarna volg die doel wat die wet dien, asook hoe die wet toegepas word.

Die Nasionale Kredietwet onderskei tussen verskillende tipes kredietooreenkomste en

elkeen van hierdie ooreenkomste word van naderby bekyk. Daar is sekere gevalle waar die

wet nie toepassing sal vind nie, al kom dit voor dat daar ŉ kredietooreenkoms daargestel is.

Dit kan ook soms gebeur dat slegs sekere gedeeltes in ŉ kredietooreenkoms deur die Wet

bepaal word, en die Wet dus ŉ beperkte toepassing het. Behalwe dat die Wet onderskei

tussen die tipes kredietooreenkomste wat aangegaan word, maak die Wet ook voorsiening

vir die indeling van die tipes kredietooreenkomste in drie verskillende kategorieë, naamlik

klein kredietooreenkomste, middelslag kredietooreenkomste en groot transaksies. Verder

word daar gekyk na watter bepalings geldig of ongeldig in ŉ kredietooreenkoms sal wees en

wat die vereistes is vir die sluiting, asook die wysiging van ŉ kredietooreenkoms. Dit is nodig

om ŉ basiese kennis van die verskillende rolspelers ingevolge die Wet te hê, tesame met die

regte en verpligtinge wat sekere rolspelers dra. Hierdie eenheid word afgesluit deur te kyk

na die verskillende kredietverbruikersinstellings wat deur die Wet bepaal of geskep word, en

wat die funksies of rol is wat elke instelling vervul.

2.5 Geskiedkundige agtergrond van wetgewing

2.5.1 Algemeen

Kredietooreenkomste sluit ŉ verskeidenheid vorms van kredietverskaffing in. Daar is

verskillende tipes kontrakte wat gevorm word, en hierdie kontrakte word soms deur ander

wetgewing bepaal. Indien daar geen wet is wat die tipe kontrak tussen partye reël nie, sal

die gemenereg, deur gebruik, die verhouding tussen partye reël.

2.5.2 Geldleningskontrakte

Dit was sedert vroeë tye nodig om geldleners te beskerm en sommige van hierdie reëls word

steeds in ons moderne regstelsel aangetref byvoorbeeld die verbod op woekerrente. Dit was

ook reeds vroeg vasgestel dat daar ŉ maksimum rentekoers is wat geldleners sal betaal op

die kapitale bedrag wat geleen is.



2.5.3 Huurkoopkontrakte

Hierdie tipe kontrak staan ook bekend as ŉ afbetalingskoopkontrak deurdat die koper

onderneem om die saak teen ŉ paaiement af te betaal, maar dat eiendomsreg eers na die

koper sal oorgaan met die betaling van die laaste paaiement. Dit was nodig om die koper te

beskerm teen uitbuiting van die verkoper op verskeie maniere, byvoorbeeld waar die koper

sy paaiemente verloor, indien die verkoper die kontrak kanselleer en hoë rentekoerse.

2.5.4 Ander vorme van kredietkontrakte

Dit het gebeur dat die geldleningskontrakte en huurkoopkontrakte gelei het tot die

ontwikkeling van die huurkontrak waarin goedere gehuur kon word en dienste verskaf is teen

krediet. Hieruit het gevolg die werkaannemingskontrakte, waardeur die werker sy eie

gereedskap gebruik en nie dié van die werkgewer nie, en die afbetalingskoop van

woonerwe.

2.5.5 Wet op Kredietooreenkomste

Die Wet op Kredietooreenkomste het ontstaan nadat daar verskeie lacunae uitgelig was in

die Wet op Huurkoop, en die Wet op Kredietooreenkomste het uiteindelik die Wet op

Huurkoop vervang.

2.5.6 Woekerwet

Die Woekerwet bepaal byvoorbeeld dat daar geen rente gevra mag word op woekergeld nie.

2.6 Nasionale Kredietwet

Suid-Afrika het besluit om ŉ enkele wet in te stel wat kredietverskaffing reguleer, en so het

die nuwe wet, wat bekend staan as The National Credit Act ontstaan. Daar is geen

Afrikaanse titel vir die wet nie, en dit het die gebruik geword om na die Wet te verwys as die

Nasionale Kredietwet. Hierdie wet staan algemeen bekend as verbruikerskredietwetgewing,

omdat dit grotendeels tot die voordeel van die verbruiker strek.

2.6.1 Doel van die Nasionale Kredietwet

Die Wet self bepaal wat die doel is, en skryf verder voor dat die Wet geïnterpreteer moet

word om uiting te gee aan die doel.

Die doel van hierdie wetgewing is om die sosiale en ekonomiese welvaart van Suid-

Afrikaners te bevorder, en vir die bevordering van ŉ billike, deursigtige, mededingende,

volhoubare, verantwoordelike, doeltreffende, effektiewe en toeganklike kredietmark en

industrie, asook vir die beskerming van verbruikers.

Hierdie doelwitte word bereik deur:



• Bevordering van die toeganklike kredietmark vir persone wat voorheen nie toegang

tot hierdie mark en industrie gehad het nie.

• Waarborge dat die verskillende kredietprodukte en kredietverskaffers aan sekere

standaarde voldoen.

• Bevorder verantwoordelike kredietverskaffing.

• Inligting aan verbruikers aangaande kredietprodukte en kredietpraktyke.

• Bewustheid van verbruikerkredietinligting.

• Voorkoming van oormatige skuld en meganismes vir die hantering van oormatige

skuld.

• Daarstelling van ŉ sisteem vir geskilbeslegting.

• Omskrywings vir skuldherrangskikkings en nakoming van bevele.

• Bevorder gelykheid in die kredietmark deur die balansering van die regte en

verpligtinge van die kredietverskaffers en die verbruikers.

Die Wet maak verder voorsiening vir die Nasionale Kredietreguleerder om ŉ hof aansoek te

bring vir ŉ verklarende bevel.

2.6.2 Inwerkingtreding van die Nasionale Kredietwet

Die Nasionale Kredietwet is deur die President bekragtig in 2006, maar die Wet het daarna

stuk-stuk in werking getree om aan krediteure ŉ geleentheid te gee om finansiële state,

dokumentasie en ander vorms in orde te kry, alvorens die Wet ten volle in werking tree.

Die tegniese bepalings van die Wet, en die wat die Nasionale Kredietreguleerder skep, was

die eerste geldige bepalings, waarna die Nasionale Verbruikerstribunaal en Buro’s gevolg

het.

Die substantiewe gedeeltes wat handel oor die verbruiker se regte en verpligtinge het

ongeveer ŉ jaar later gevolg.

2.6.3 Toepassingsgebied van die Nasionale Kredietwet

Die Nasionale Kredietwet is van toepassing op enige onverbonde persone wat in die

normale loop van gebeure met krediet te doen kry, en sal nie ooreenkomste tussen vriende

of familie of regspersone wat belange in mekaar dra, insluit nie.

Oor die algemeen sal ŉ kredietooreenkoms krediet verskaf, tesame met ander fooie en rente

wat betaalbaar word, of ŉ laer prys geld wat betaalbaar is, by vroeë vereffening van krediet.



2.6.4 Tipes kredietooreenkomste

� Algemeen

Die sambreelterm vir ooreenkomste in gevolge die Nasionale Kredietwet is

kredietooreenkoms. Kredietooreenkomste word verder onderverdeel in kredietfasiliteite,

krediettransaksies en kredietwaarborge, maar kan ook ŉ kombinasie van die drie

begrippe insluit. Sommige van die onderafdelings word verder verdeel in spesifieke tipes

transaksies.

Figuur 2.1: Tipes kredietooreenkomste

(Bron: Outeur 2013)

� Kredietfasiliteit

In hierdie tipe kredietooreenkoms kom die verbruiker en kredietverskaffer ooreen dat die

verbruiker na ŉ ooreengekome tyd die krediet periodiek sal vereffen en indien die

verbruiker nie voor of op die ooreengekome tyd die krediet vergoed nie, mag die

kredietverskaffer rente vra op die uitstaande bedrag. Die krediet wat verskaf word, kan

goedere of dienste wees wat gelewer word of ŉ bedrag wat aan die verbruiker betaal word of

ŉ bedrag wat namens die verbruiker betaal word.

So sal ŉ kredietfasiliteit daargestel word, indien ŉ verbruiker by ŉ handelaar goedere op

skuld koop en die verbruiker onderneem om die rekening binne 30 dae van lewering van die

goedere te vereffen, terwyl rente teen ŉ voorafbepaalde, vasgestelde koers gevra kan word,

indien die verbruiker nie voor of op die 30 dae sy rekening vereffen nie. Daar kan ook

ooreengekom word dat die afbetaling in paaiemente sal geskied na ŉ spesifieke vasgestelde

tydperk.

ŉ Praktiese voorbeeld van die tipe kredietfasiliteit is die huidige kredietkaart waardeur die

kredietverskaffer (die bank), namens die verbruiker (die persoon wat die kredietkaart besit) ŉ

Kredietfasiliteite Kredietwaarborge

Krediettransaksies

Kombinasie van kredietfasiliteit, kredietwaarborg

of krediettransaksie

Krediet-ooreenkomste



bedrag geld betaal aan ŉ ander (die winkel waarby goedere gekoop is, of dienste gelewer is)

en die verbruiker ooreenkom om voor, of op ŉ sekere tyd die skuld te vereffen (byvoorbeeld

die kredietkaartrekening moet voor die 27ste van die maand betaal word, ten volle, of

gedeeltelik deur middel van paaiemente) en indien die verbruiker nie voor of op hierdie tyd

betaal nie, sal rente gehef word op die uitstaande bedrag.

Indien ŉ bank vir een van sy kliënte ŉ oortrokke fasiliteit aanbied, is dit ŉ voorbeeld van ŉ

kredietfasiliteit waar die kredietverskaffer ŉ bedrag geld aan die verbruiker beskikbaar stel

en waarop rente gehef sal word indien terugbetaling nie geskied voor of op die

ooreengekome tyd nie.

Figuur 2.2: Vorme wat kredietverskaffing kan aanneem

(Bron: Outeur 2013)

� Krediettransaksie

Krediettransaksies word onderverdeel in agt kategorieë wat afhang van die tipe transaksie

wat plaasvind.

Vo

rme

va

n k

red

iet

Lewering van goedere of dienste

Betaling van bedrag geld aan verbruiker

Betaling van bedrag geld namens verbruiker



Figuur 2.3: Tipes krediettransaksies

(Bron: Outeur 2013)

• Pandtransaksie

Die kredietverskaffer verleen krediet en neem goedere van die verbruiker as

sekuriteit. Die goedere wat as sekuriteit geneem word se waarde, moet die

kredietbedrag oorskry en die kredietverskaffer mag die goedere verkoop, indien die

verbruiker versuim om te betaal.

So byvoorbeeld sal die winkeleienaar ŉ kliënt se duur horlosie as pand neem, nadat

die winkeleienaar aan die kliënt dienste gelewer het op krediet. Die waarde van die

horlosie is min of meer gelykstaande aan die waarde of bedrag krediet wat gelewer

is. Indien die kliënt versuim om die winkeleienaar te vergoed vir die krediet wat

verleen was, mag die winkeleienaar die horlosie verkoop om die skuld van die kliënt

te dek.

• Afslagtransaksie

Dit is ŉ transaksie waarvan goedere of dienste gelewer word aan die verbruiker en

die kredietverskaffer lewer twee moontlikhede vir die betaling van die rekening

waarvan die eerste moontlikheid ŉ laer terugbetalingsprys is, indien die rekening

voor ŉ sekere datum vereffen word, terwyl die tweede moontlikheid is, dat die

verbruiker ŉ hoër prys sal terugbetaal, indien die verbruiker die rekening vereffen na

die datum wat die kredietverskaffer vasstel.

ŉ Afslagtransaksie word daargestel indien A goedere lewer aan B, en A vir B ŉ

rekening lewer wat bepaal dat B afslag van R1000 kry, indien die rekening binne

sewe dae van lewering van goedere geskied, met die voorwaarde dat, as

1)•Pandtransaksie

2)•Afslagtransaksie

3)•Gebeurlikheidskredietooreenkoms

4)•Afbetalingsooreenkoms

5)•Verbandooreenkoms

6)•Versekerde lening

7)•Huurkontrak

8)•Enige ander kredietooreenkoms



terugbetaling nie voor, of op hierdie sewe dae geskied nie, die volle uitstaande

bedrag verskuldig sal wees.

• Gebeurlikheidskredietooreenkoms

Hierdie tipe krediettransaksie stem ooreen met die afslagtransaksie, asook die

kredietfasiliteit, maar bestaan eerder meer uit ŉ kombinasie van die twee tipes

kredietooreenkomste. Twee moontlikhede vir terugbetaling kan gegee word: ŉ laer

bedrag indien vereffening geskied voor ŉ sekere tyd, of dan ŉ hoër bedrag, indien

vereffening eers na die bepaalde tyd geskied. Saam met die hoër bedrag wat ná die

vasgestelde tyd gevra word, is die kredietverskaffer ook geregtig om rente te vra op

die hoër bedrag.

Gebeurlikheidskredietooreenkomste moet onderskei word van kredietfasiliteit

deurdat rente en fooie of gelde, van die begin af deel vorm van die krediet wat

verleen word.

Tipiese voorbeelde van gebeurlikheidskredietooreenkomste is selfoonkontrakte en

die lewering van nutsdienste deur munisipaliteite. Met ander woorde, die

selfoonmaatskappy sal ŉ rekening aan die verbruiker lewer wat bepaal dat die

verbruiker die rekening binne 30 dae van lewering moet betaal, en indien betaling nie

voor, of op hierdie dag geskied nie, sal rente gehef word teen ŉ voorafbepaalde en

vasgestelde koers.

Figuur 2.4: Gebeurlikheidskredietooreekoms

(Bron: Outeur 2013)

• Afbetalingsooreenkoms

ŉ Verbruiker ontvang roerende goedere wat gekoop is, terwyl die prys betaal word

deur middel van paaiemente. Eiendomsreg berus by die verkoper (of

kredietverskaffer) en word eers oorgedra nadat alle uitstaande bedrae afgelos is.

Indien eiendomsreg wel na die koper (of verbruiker) oorgaan, kan dit onderhewig

Rente en fooie betaalbaar indien skuld nie voor of op die bepaalde tyd vereffen is nie.

Laer prys betaalbaar indien skuld voor of op die bepaalde tyd vereffen is.



wees aan die voorwaarde dat die verkoper die goedere in beslag mag neem, indien

die koper versuim om terugbetalings te maak. Die koper betaal rente op die

uitstaande bedrag, asook administrasie gelde of heffings.

ŉ Voorbeeld van afbetalingsooreenkomste is wanneer ŉ motor gekoop word deur

middel van finansiering. Die kredietverskaffer (motorfinansier) sal eiendomsreg in die

motor behou totdat die verbruiker (koper) al sy finansiële verpligtinge nagekom het.

Die verbruiker sal verder die motor afbetaal by wyse van paaiemente, en boonop ook

nog rente en ander fooie betaal. Indien eiendomsreg by lewering aan die verbruiker

oorgedra word, sal die kredietverskaffer die reg voorbehou op beslaglegging van die

motor indien die verbruiker versuim om te presteer soos in die kontrak ooreengekom.

Figuur 2.5: Voorbeelde van roerende eiendom

(Bron: Clip Art, Google 2013)

• Verbandooreenkoms

Hierdie tipe krediettransaksie word aangetref wanneer ŉ kredietverskaffer

onroerende eiendom as pand hou vir die uitstaande bedrag krediet wat aan die

verbruiker verleen is. Die verbruiker kan dan ook aan die kredietverskaffer rente en

ander fooie betaal, buiten die krediet wat oorspronklik verleen is, maar die Nasionale

Kredietwet maak geen uitdruklike melding van bykomende rente of fooie wat

betaalbaar is, alvorens die wet toepassing sal vind nie.

ŉ Voorbeeld van ŉ verbandooreenkoms is wanneer die bank, as kredietverskaffer, ŉ

verband registreer oor die huis van die verbruiker, en die verbruiker dan vir die bank

rente en ander fooie terugbetaal, indien so ooreengekom is. Die bank kan die huis

neem en verkoop, indien die verbruiker versuim om terug te betaal.



Figuur 2.6: Voorbeeld van onroerende eiendom (huise en geboue)

(Bron: Clip Art 2013)

• Versekerde lening

ŉ Versekerde lening kom voor wanneer die kredietverskaffer goedere van die

verbruiker as sekuriteit behou, of wanneer die kredietverskaffer sessie van ŉ titel

van die verbruiker mag neem. Weer eens maak die Wet geen melding dat rente of

ander fooie betaalbaar is, alvorens die Wet toepassing sal vind by hierdie tipe

krediettransaksie nie.

ŉ Voorbeeld van ŉ versekerde lening, word gevind by die registrasie van notariële

verbande oor roerende eiendom.

• Huurkontrak

Die verhuurder (kredietverskaffer) sal aan die huurder (verbruiker) roerende goed

huur en tydelike besit en gebruik van die goedere aan die huurder oordra, terwyl die

huurder paaiemente aan die verhuurder betaal. Rente en ander fooie is ook

betaalbaar, en na alle betalings vereffen is, sal eiendomsreg oorgaan aan die

huurder. Daarom word daar in hierdie verband onderskei van die algemene

huurkontrak, waar eiendomsreg nie oorgaan aan die huurder nie.

• Enige ander kredietooreenkomste waar betaling uitgestel is

Hierdie laaste kategorie maak voorsiening vir enige ander tipe kredietooreenkoms

waar betaling uitgestel is en waar rente en ander fooie betaalbaar is.

� Kredietwaarborg

Hierdie vorm van ŉ kredietooreenkoms neem dieselfde vorm aan van die algemene borg,

waarin ŉ derde party ooreenkom om die verbruiker se verpligtinge na te kom, indien die

omstandighede so is dat dit verlang word, en die verbruiker se verpligtinge spruit voort uit ŉ

kredietfasiliteit of ŉ krediettransaksie.



Figuur 2.7: Diagrammatiese voorstelling van ŉ kredietwaarborg waar die derde

persoon slegs sal presteer, indien die verbruiker nie ingevolge die kredietfasiliteit of

krediettransaksie kan presteer nie

(Bron: Outeur 2013)

• Kombinasie van transaksies

Dit is moontlik dat die drie vorme van kredietooreenkomste in ŉ kombinasie

aangetref word, en die Nasionale Kredietwet sal dan ook van toepassing wees.

ŉ Voorbeeld van so ŉ transaksie word aangetref indien goedere op krediet

aangekoop word, terwyl afbetaling oor ŉ tydperk in paaiemente betaal word met ŉ

kredietkaart.

� Spesiale ooreenkomste

Die Nasionale Kredietwet maak ook voorsiening vir omstandighede waar liefdadigheids-

motiewe ter sprake is, ten spyte van ŉ winsmotief of rente wat op sulke transaksies gehef

kan word. Die twee tipes spesiale ooreenkomste sluit die volgende in:

• Ontwikkelingskredietooreenkomste

Dit is in die geval van ŉ koöperatiewe vereniging wat ŉ kredietooreenkoms

aangaan, indien die kredietooreenkoms se hoofskuld nie meer as R15 000 is nie, of

die krediet verskaf word vir ŉ opvoedkundige lening, of kredietooreenkomste wat

aangegaan word vir lae koste behuising.

Kredietverskaffer

Verbruiker (krediet-

fasiliteit of krediet-

transaksie)

Derde persoon

(Krediet-waarborg)



• Openbare belang kredietooreenkomste

Die Minister van Finansies mag van tyd tot tyd bepaal dat daar spesifieke

toestande aanwesig is wat vereis dat ŉ kredietooreenkoms in hierdie

omstandighede tot die openbare belang sal wees.

Byvoorbeeld wanneer ŉ vloed ŉ gedeelte van ŉ dorp beskadig het, mag die Minister

van Finansies bepaal dat ŉ spesiale kredietooreenkoms vir hierdie gedeelte

aangegaan moet word.

2.7 Uitsluitings van die Nasionale Kredietwet

Die Nasionale Kredietwet sal nie toepassing vind op die volgende kredietooreenkomste nie,

of kredietooreenkomste wat gesluit is onder die volgende omstandighede, of

kredietooreenkomste wat gesluit is deur die volgende persone:

• Kredietooreenkomste wat gesluit is deur ŉ regspersoon as verbruiker met ŉ

batewaarde of jaarlikse omset van R1 miljoen of meer. Met ander woorde, sal ŉ

onderneming wat ŉ jaarlikse omset van R1.01 miljoen nie deur die Nasionale

Kredietwet beskerm word, indien ŉ kredietooreenkoms aangegaan word nie.

• Groot kredietooreenkomste waarvan die verbruiker ŉ regspersoon is, al is die

regspersoon se batewaarde of jaarlikse omset minder as R1 miljoen. ŉ Groot

kredietooreenkoms word in die Wet omskryf en sluit ŉ verbandooreenkoms in

(ongeag die bedrag betrokke), of ŉ krediettransaksie (waarvan ŉ pandtransaksie

uitgesluit word omdat dit ŉ klein kredietooreenkoms is ingevolge die Wet), of ŉ

kredietwaarborg, of ŉ kredietooreenkoms waarin die hoofskuld gelyk of meer is, as

R250 000. Met ander woorde, so sal ŉ klein regspersoon met ŉ batewaarde van

R750 000 beskerm word deur die Nasionale Kredietwet, indien hy nie ŉ groot

kredietooreenkomstransaksie aangaan nie.

• Kredietooreenkomste wat gesluit word waarin die Staat of ŉ staatsorgaan die

verbruiker is.

• Kredietooreenkomste wat gesluit word waarin die Reserwebank die kredietverskaffer

is.

• Kredietooreenkomste wat gesluit word waar die kredietverskaffer buite Suid-Afrika is.

• Versekeringspolisse.

• Huurkontrakte van onroerende goedere. ŉ Verbruiker sal dus nie deur die wet

beskerm word, indien die verbruiker ŉ gemeenregtelike huurkontrak sluit vir die huur

van ŉ woonstel nie.



• Enige transaksies wat betrekking het op ŉ stokvel en sy lede.

• ŉ Kredietooreenkoms wat aangegaan was en waar die krediet vereffen moes word

met ŉ verhandelbare dokument wat gedishonoreer word. Byvoorbeeld, A het

meubels gekoop by B ingevolge ŉ kredietooreenkoms en A het met ŉ tjek betaal vir

die meubels, maar die tjek het “gehop”. In hierdie geval word A ŉ skuldenaar van die

bank, wat in werklikheid die kredietverskaffer is, terwyl die bank ŉ skuldeiser van A is

en hierdie transaksie nie toepassing vind in die Nasionale Kredietwet nie.

• Indien ŉ kredietfasiliteit gesluit is tussen ŉ verbruiker en ŉ verkoper, sal daar geen

kredietooreenkoms tussen die verkoper en kredietverskaffer wees nie. Indien X met

ŉ kredietkaart betaal vir goedere by Y, is dit in werklikheid X se bank wat die krediet

verskaf, en sal daar geen kredietooreenkoms tussen Y en die bank ontstaan nie.

2.7.1 Beperkte toepassing van die Nasionale Kredietwet

Die wet het ŉ beperkte toepassing in sekere gevalle van

gebeurlikheidskredietooreenkomste en kredietooreenkomste waar die verbruiker ŉ

regspersoon is. Gebeurlikheidskredietooreenkomste word vrygestel van werking van

sekere gedeeltes van die Wet, terwyl regspersone as verbruiker nie deur al die dele van die

Wet beskerm word nie.

Gebeurlikheidskredietooreenkomste word vrygestel van die volgende gedeeltes van die

Wet:

• Registrasievereistes wat vir kredietverskaffers gestel word.

• Die bepalings wat pre-kontraktuele bekendmakings reël.

• Die formaliteite en inhoudsvereistes vir ooreenkomste.

• Ongeoorloofde ooreenkomste en ongeoorloofde bepalings in ooreenkomste.

• Roekelose krediet.

• Bemarkingspraktyke.

• Die teruggawe van goedere.

• Die verbruiker se afkoelreg.

• Geskilbeslegtingprosedures in terme van die Wet.

Regspersone sal nie deur die volgende gedeeltes van die Wet beskerm word nie:

• Bemarkingspraktyke.

• Negatiewe opsie bemarking.



• Roekelose krediet.

• Skuldhersiening en skuldherrangskikking.

• Die vereiste dat wisselende rentekoers aan ŉ basiskoers gekoppel moet wees.

• Reëls aangaande die betaling van fooie, heffings, kredietversekering en maksimum

rentekoerse.

• Oormatige skuld.

2.7.2 Klein, middelslag en groot ooreenkomste

Die Nasionale Kredietwet onderskei tussen drie kategorieë kredietooreenkomste. Daar is

ook verskillende reëls van toepassing op die verskillende tipe kredietooreenkomste,

byvoorbeeld die inhoud en formaat waaraan ŉ spesifieke tipe moet voldoen, asook die

aflossing van skuld deur vervroegde betalings.

ŉ Kredietooreenkoms is klein wanneer dit een van die volgende is:

• ŉ pandtransaksie;

• ŉ kredietfasiliteit waarin die krediet nie meer as R15 000 is nie;

• ŉ krediettransaksie (behalwe ŉ verbandooreenkoms) waarvan die hoofskuld nie

meer as R15 000 is nie.

Met ander woorde, ŉ pandtransaksie sal ŉ klein ooreenkoms wees, ongeag die feit dat die

waarde van die pand R400 000 is. Indien ŉ kredietfasiliteit van R7000 aangegaan is, sal dit

as ŉ klein kredietooreenkoms kwalifiseer. So ook sal ŉ afbetalingsooreenkoms waarvan die

hoofskuld R14 500 is, as ŉ klein kredietooreenkoms beoordeel word.

ŉ Kredietooreenkoms is middelslag in die volgende omstandighede:

• ŉ kredietfasiliteit waarin die krediet meer as R15 000 is;

• ŉ krediettransaksie (behalwe ŉ pandtransaksie of ŉ verbandooreenkoms) waarvan

die hoofskuld tussen R15 000 en R250 000 is.

So byvoorbeeld, sal ŉ versekerde lening, waarvan die hoofskuld R175 000 is, as ŉ

middelslag kredietooreenkoms kwalifiseer.

ŉ Kredietooreenkoms is groot wanneer dit een van die volgende is:

• ŉ verbandtransaksie (ongeag die grootte van die krediet)

• ŉ krediettransaksie (behalwe ŉ pandtransaksie) waarvan die hoofskuld meer as

R250 000 is.



Indien A ŉ huis koop ter waarde van R10 000, en die bank registreer ŉ verband oor die huis,

sal dit ŉ groot kredietooreenkoms wees, ongeag die bedrag krediet wat verleen word.

Met ander woorde, ŉ verbandooreenkoms sal altyd ŉ groot ooreenkoms wees, terwyl ŉ

pandtransaksie altyd ŉ klein ooreenkoms sal wees. Verder is ŉ kredietwaarborg nie ŉ

klein, middelslag of ŉ groot transaksie nie.

2.8 Ooreenkoms tot en sluiting van ŉ kredietooreenkoms

2.8.1 Algemeen

Die partye tot die kredietooreenkoms sluit ŉ kontrak met mekaar, en die volgende vereistes

vir ŉ kontrak tussen die kredietverskaffer en verbruiker moet teenwoordig wees:

• wilsooreenstemming;

• handelingsbevoegdheid van partye;

• prestasie moet moontlik wees;

• prestasie moet bepaald of bepaalbaar wees;

• die kontrak moet ingevolge die Wet wees;

• enige formaliteite wat deur die Wet voorgeskryf is, moet aan voldoen wees.

2.8.2 Pre-kontraktuele bekendmakings

Voordat die kredietverskaffer en verbruiker ŉ kredietooreenkoms sluit, moet die

kredietverskaffer ŉ kwotasie van die krediet aan die verbruiker voorsien. Die kwotasie sluit

finansiële besonderhede in, asook verdere regte en verpligtinge van beide partye ingevolge

die Wet. Dit is in hierdie geval waar groot verskille aangetref word tussen klein en groot

kredietooreenkomste omdat die Wet meer vereistes voorskryf vir groot kredietooreenkomste.

Hierdie kwotasie sal bindend wees op die kredietverskaffer vir ŉ tydperk van vyf

besigheidsdae, vanaf lewering van die kwotasie, maar is ook onderhewig aan sekere

voorbehoude en voorwaardes.

Die kwotasie is egter nie bindend op die verbruiker nie.

2.8.3 Vorm en inhoud van kredietooreenkomste

Die kredietverskaffer moet ŉ skriftelike afskrif van die dokument wat die

kredietooreenkoms daarstel aan die verbruiker voorsien en mag geen fooi hef vir die

verskaffing van die dokument nie.

Die regulasies bepaal wat die vorm van die ooreenkoms moet wees, asook wat die inhoud

tot die ooreenkoms sal wees. Die vorm en inhoud van die dokument sal bepaal word deur



die tipe kredietooreenkoms wat aangegaan is. Die regulasies tot die Wet onderskei verder

ook tussen vereistes vir klein, middelslag en groot kredietooreenkomste.

Die onderliggende doel met die vorm en inhoudsvereistes is dat die verbruiker ten volle moet

ingelig wees oor die ooreenkoms wat aangegaan word.

Die Wet vereis dat enige kredietooreenkoms in skrif moet wees.

2.8.4 Ongeoorloofde ooreenkomste

Sommige ooreenkomste word deur die Nasionale Kredietwet verbied, en verklaar sodanige

ooreenkomste as ongeoorloof, en sluit die volgende in:

• ooreenkomste met ŉ ongeëmansipeerde minderjarige wat nie die nodige bystand of

toestemming deur sy ouer of voog verkry het nie;

• ooreenkomste met persone wat kranksinnig is;

• ooreenkomste met persone wat onder administratiewe bevel verkeer en sonder die

administrateur se toestemming of bystand handel;

• ooreenkomste wat gesluit word na aanleiding van negatiewe opsie bemarking;

• ŉ aanvullende ooreenkoms, wat bygevoeg word tot die oorspronklike ooreenkoms,

wat as ongeoorloof beskou sou word, indien dit ingesluit was in die oorspronklike

ooreenkoms.

• ooreenkomste wat gesluit word waar die kredietverskaffer nie volgens die terme van

die Nasionale Kredietwet geregistreer is nie;

• ooreenkomste wat gesluit word terwyl die kredietverskaffer onderhewig is aan ŉ

kennisgewing van die Nasionale Kredietreguleerder, of van ŉ provinsiale reguleerder,

waarvan die kennisgewing bepaal dat die kredietverskaffer moet staak om krediet te

verskaf.

Slegs ŉ hof kan ŉ ongeoorloofde kredietooreenkoms as ongeldig verklaar. Indien die hof so

ŉ uitspraak gelewer het, sal die kredietverskaffer verplig wees om alle betalings, tesame met

rente op hierdie betalings, aan die verbruiker terug te betaal. Die kredietverskaffer verkeer in

ŉ nadelige posisie, aangesien die kredietverskaffer ook nie enige gelde wat betaal is, of

goedere wat gelewer is van die verbruiker kan terugeis nie. Indien die hof vind dat die

verbruiker onregverdig verryk sal word deur die gelde wat betaal is, of die goedere wat

gelewer is, te behou, sal sulke gelde of goedere aan die Staat verbeur word. Die

kredietverskaffer verloor dus sy verhaalsreg teen die verbruiker.



2.8.5 Ongeoorloofde bepalings

Daar is ŉ groot verskeidenheid van bepalings wat in ŉ kredietooreenkoms kan voorkom wat

deur die Nasionale Kredietwet verbied word, en slegs die belangrikstes sal gevolglik genoem

word. Bepalings wat verbied word, sluit die volgende in:

� wat die oogmerke van die Wet teenwerk;

� wat die verbruiker mislei;

� wat die verbruiker bedrieg;

� wanneer die verbruiker nie op sy wetlike regte mag steun nie;

� wat die kredietverskaffer magtig om enigiets te doen wat deur die Wet verbied word;

� wat die kredietverskaffer vryspreek van aanspreeklikheid, indien iemand namens die

kredietverskaffer handel;

� wat geïmpliseerde waarborge uitsluit (byvoorbeeld die waarborg teen verborge

gebreke en voetstootsbepalings);

� wat ŉ wisselende rentekoers daarstel.

ŉ Ongeoorloofde bepaling is nietig of ongeldig, en ŉ hof moet gevolglik so ŉ bepaling van

die res van die ooreenkoms skei.

2.8.6 Wysigings van kredietooreenkomste

Die Wet stel streng vereistes vir die wysiging van bestaande kredietooreenkomste. Daar is

spesiale bepalings vir die wysiging van kredietperke in die geval van ŉ kredietfasiliteit.

� Verlaging van kredietperk

Die verbruiker mag die kredietverskaffer ter enige tyd versoek om die kredietperk te verlaag.

� Verhoging van kredietperk

Die kredietverskaffer mag in sekere omstandighede die kredietperk tydelik verhoog om die

verbruiker te akkommodeer, sodat ŉ dokument gehonoreer kan word. Verder mag die

kredietperk ook by wyse van ooreenkoms verhoog word, maar die kredietverskaffer mag

slegs die kredietperk onder sekere spesifieke omstandighede eensydig verhoog. Hierdie

omstandighede word gewoonlik aangetref wanneer die verbruiker skriftelike toestemming

gegee het ten tyde van kontraksluiting, of later, dat die kredietperk outomaties van tyd tot tyd

verhoog kan word. Die kontrak moet egter uitdruklik bepaal dat die kredietperk so verhoog

kan word en die verbruiker moet spesifiek by hierdie bepaling parafeer. Verder mag

eensydige verhoging slegs een keer per jaar geskied.



2.9 Regte en verpligtinge van partye

2.9.1 Algemeen

Die Nasionale Kredietwet beskerm die verbruiker meer as wat die kredietverskaffer

beskerm word, veral aangesien die Wet se oogmerk is om verbruikers te beskerm. Dit wil

voorkom asof die verbruiker se reg, die verpligting van die kredietverskaffer daarstel. Die

Wet verskaf ŉ definisie van die kredietverskaffer en verbruiker in verskillende hoedanighede

na aanleiding van die tipe kredietooreenkoms wat ter sprake is.

2.9.2 Omskrywing van kredietverskaffer

Die kredietverskaffer is:

• Die party wat goedere of dienste lewer ingevolge ŉ afslag-, gebeurlikheidskrediet-, of

afbetalingsooreenkoms.

• Die party wat geld voorsien of krediet verskaf ingevolge ŉ pandtransaksie.

• Die party wat krediet verskaf ingevolge ŉ kredietfasiliteit.

• Die verbandhouer ingevolge ŉ verbandooreenkoms.

• Die geldlener ingevolge ŉ versekerde lening.

• Die verhuurder ingevolge ŉ huurkontrak.

• Die party vir wie versekering gegee word ingevolge ŉ kredietwaarborg.

• Die party wat geld voorsien of krediet verskaf ingevolge enige ander

kredietooreenkoms.

• Enige party wat regte verkry wat ooreenstem met regte van ŉ kredietverskaffer.

2.9.3 Omskrywing van verbruiker

Die verbruiker is:

• Die party aan wie goedere of dienste verskaf is ingevolge ŉ afslag-,

gebeurlikheidskrediet-, of afbetalingsooreenkoms

• Die party aan wie geld betaal of krediet verskaf is, ingevolge ŉ pandtransaksie.

• Die party aan wie krediet verskaf is ingevolge ŉ kredietfasiliteit.

• Die verbandgewer ingevolge ŉ verbandooreenkoms.

• Die lener ingevolge ŉ versekerde lening.

• Die huurder ingevolge ŉ huurkontrak.



• Die vrywaarder ingevolge ŉ kredietwaarborg.

• Die party wat van geld of krediet voorsien word ingevolge enige ander

kredietooreenkoms.

2.9.4 Regte van kredietverskaffer

Die kredietverskaffer het die reg om betaling af te dwing, om betaling te ontvang, en om die

ooreenkoms te kanselleer en die goedere of geld wat as krediet verleen is, terug te eis,

indien die verbruiker versuim om te presteer ingevolge die ooreenkoms. Die

kredietverskaffer moet die verbruiker skriftelik in kennis stel, indien die verbruiker in versuim

verkeer, en moet die verbruiker se aandag daarop vestig dat die verbruiker ŉ

skuldraadgewer kan raadpleeg, of die aangeleentheid kan verwys vir alternatiewe

geskilbeslegtingsagent, verbruikershof of ombud. Die kredietverskaffer mag verder slegs die

hof benader vir ŉ bevel, indien die verbruiker vir minstens 20 dae in versuim verkeer en

minstens tien besigheidsdae verloop het nadat die skriftelike kennisgewing aan die

verbruiker oorhandig is.

2.9.5 Verpligtinge van kredietverskaffer

Die volgende is ŉ opsomming van die kredietverskaffer se verpligtinge:

• Die kredietverskaffer moet geregistreerd wees om as kredietverskaffer te bedryf.

• Die kredietverskaffer moet ŉ kredietevaluering van die verbruiker doen alvorens

krediet verskaf word.

• Hy moet die verbruiker voorsien van ŉ kwotasie voor kontraksluiting.

• Hy moet die verbruiker voorsien van ŉ afskrif van die ooreenkoms.

• Hy moet die verbruiker van periodieke rekeningstate voorsien.

• Indien die verbruiker ŉ aflosbedrag vir sy rekening aanvra, moet die kredietverskaffer

dit gratis aan die verbruiker lewer.

• Die kredietverskaffer moet elke kredietooreenkoms wat aangegaan word aan die

kredietregister of kredietburo rapporteer.

2.9.6 Regte van verbruiker

� Reg op aansoek om kredietverlening en nie-diskriminasie

Enige persoon het die reg om aansoek te doen vir krediet, maar nie die reg dat sulke krediet

moet toegestaan word nie. Die kredietverskaffer het die reg om krediet te weier, maar mag

nie op ŉ onregverdige grond, soos ras, ouderdom, geslag, ens, teen die verbruiker

diskrimineer nie.



� Reg op verstaanbare taal

Elke rolspeler wat registreer by die Nasionale Kredietreguleerder moet minstens twee tale

voorsien wat gebruik kan word in dokumentasie. Die verbruiker het die reg om enige

dokumentasie of kommunikasie te ontvang in ŉ taal wat hy verstaan en wat eenvoudig

uiteengesit is. Verder moet alle kommunikasie skriftelik geskied.

� Regte aangaande inligting aangehou deur kredietburo’s

Kredietburo’s verskaf inligting aan kredietverskaffers aangaande die kredietwaardigheid van

ŉ verbruiker. Dit is nodig dat buro’s hierdie inligting korrek evalueer, aangesien daar

moontlike skadelike inligting van die verbruiker kan wees. Die kredietverskaffer moet die

verbruiker in kennis stel, indien daar skadelike inligting aan ŉ kredietburo verskaf gaan word.

Die kredietburo’s moet hierdie inligting bewaar, en die verbruiker kan ter enige tyd versoek

om sodanige inligting te ontvang, terwyl die kredietburo verplig is om die inligting aan die

verbruiker bekend te maak.

� Beskerming teen bemarkingspraktyke

Die Wet bevat sekere bepalings vir verkope wat tuis of by die werk geskied, en stel sekere

vereistes waaraan advertensies moet voldoen. Verder verbied die Wet negatiewe opsie

bemarking, waardeur ŉ ooreenkoms outomaties tot stand sal kom indien die verbruiker nie

die aanbod weier nie.

� Vrywaring teen verlore kaarte

Die verbruiker moet voorsien word van ŉ telefoonnommer in die geval waar diefstal of verlies

van die kaart plaasvind. ŉ Kaart sal verskaf word in die geval van kredietfasiliteite. Die

verbruiker sal verder nie aanspreeklik wees vir transaksies wat op die verlore kaart

plaasvind, nadat die verlies gerapporteer is nie.

� Reg op inligting en dokumentasie

Die kredietverskaffer mag nie ŉ fooi hef op dokumentasie wat oorspronklik aan die

verbruiker voorsien moes word nie.

� Reg op vertroulikheid en privaatheid

Indien enige rolspeler vertroulike inligting van ŉ verbruiker besit, moet die inligting vertroulik

gehou word. Indien ŉ rolspeler versuim om inligting privaat te hou, bepaal die Wet dat dit ŉ

misdryf is.

� Reg om aansoek te doen vir skuldhersiening en herrangskikking van verpligtinge

In die geval waar die verbruiker oorbelas is, het die verbruiker die reg om ŉ ooreenkoms te

tref met sy kredietverskaffers om ŉ bevredigende afbetalingsooreenkoms te stel, wat tot alle



partye se voordeel sal strek. Die verbruiker sal die hulp van ŉ skuldraadgewer raadpleeg om

ŉ hofaansoek te bring en onderhandelings met die kredietverskaffers te tref.

� Afkoelreg

Die verbruiker het die reg om die kredietooreenkoms binne ŉ sekere tydperk te kanselleer,

sonder om homself bloot te stel vir kontrakbreukaksies. Hierdie afkoelreg is egter net van

toepassing in spesifieke gevalle, naamlik huurkontrakte en afbetalingsooreenkomste en ook

kredietooreenkomste wat gesluit is, buite die kredietverskaffer se geregistreerde

besigheidsadres.

� Vroeë afbetaling en groter afbetalings

Dit was voorheen praktyk dat die verbruiker krediet vroeër mag afbetaal as die

ooreengekome tyd, mits die rente saam met die hoofskuld vereffen word. Die Nasionale

Kredietwet bepaal nou dat die verbruiker krediet vroeër mag aflos (sonder bybetaling van

rente wat gehef sou word), of dat die verbruiker groter paaiemente mag terugbetaal sonder

om gepenaliseer te word.

� Oorgawe van goedere

Die verbruiker het die reg om goedere aan die kredietverskaffer terug te besorg om

sodoende die uitstaande krediet te vereffen, met die herverkoop van die goedere.

� Ontvangs van periodieke rekeningstate

Die kredietverskaffer moet rekeningstate periodiek aan die verbruiker lewer. Die periodes

tussen die lewering van rekeningstate mag nie meer as ses maande wees vir

verbandtransaksies nie, twee maande vir afbetalingstransaksies en huurooreenkomste, of

versekerde lenings, en een maand vir enige ander vorme van kredietooreenkomste.

Die partye mag wel vir ŉ langer tydperk ooreenkom.

2.9.7 Verpligtinge van verbruiker

Die verpligtinge van die verbruiker word bepaal deur die tipe ooreenkoms wat aangegaan is,

byvoorbeeld dat die verbruiker geld moet terug betaal, indien geld op krediet verskaf is, of

dat die verbruiker na die onderhoud van goedere moet toesien, indien die goedere ingevolge

ŉ huurooreenkoms bekom is.

� Verpligting om aan te dui wat die ligging van goedere is

Hierdie bepaling het betrekking op goedere waar eiendomsreg nog nie na die verbruiker

oorgegaan het nie, of waar die kredietverskaffer ŉ reg op teruggawe het, byvoorbeeld

huurkontrakte of afbetalingsooreenkomste. Die verbruiker het ŉ plig om die kredietverskaffer

in kennis te stel, indien die verbruiker se besigheids- of woonadres verander, of die



perseel waar die goedere aangehou word, verander of naam en adres van enige persoon

aan wie die goedere oorgedra word.

2.9.8 Die verskil tussen oormatige skuld en roekelose krediet

� Oormatige skuld

• Die bepalings in die Wet aangaande oormatige skuld en herrangskikking van skulde

is nie van toepassing op regspersone as verbruikers nie.

• Skuldraadgewers speel ŉ rol in die bystand van die proses, asook die bring van ŉ

hofaansoek.

• Die konsep van oormatige skuld, beteken dat die verbruiker nie al sy verpligtinge

ingevolge ŉ kredietooreenkoms op ŉ tydige manier kan nakom nie.

• Die verbruiker se huidige en toekomstige finansiële posisie word in ag geneem

gedurende die proses.

• Prosedures vir ŉ verklaring van oormatige skuld en skuldherrangskikking kan op

twee maniere teweeg gebring word:

1) Indien dit gedurende enige hofprosedures voorkom dat die verbruiker oormatige

met skuld belaai is.

2) Wanneer die verbruiker op die voorgeskrewe vorm en manier moet aansoek

doen by die skuldraadgewer, wat dan sal uitloop op ŉ hofaansoek, waarin die hof

verklaar dat die persoon oormatig met skuld belaai is.

• Die skuldraadgewer sal die posisie van die verbruiker evalueer en een van drie

bevindings maak:

1) Die verbruiker verkeer nie in oormatige skuld nie en die aansoek van die hand

wys.

2) Die verbruiker verkeer nie in oormatige skuld nie, maar ondervind probleme met

tydige vereffening van skulde en poog om ŉ ooreenkoms met kredietverskaffers

te sluit vir herrangskikking van betalings.

3) Die verbruiker verkeer in oormatige skuld, en gevolglik moet ŉ hofaansoek

gebring word om die verbruiker as sodanig te verklaar.

� Roekelose krediet

• Voordat ŉ kredietverskaffer krediet aan ŉ verbruiker verleen, moet die

kredietverskaffer die verbruiker evalueer deur ŉ kredietevaluasie te doen en na die

verbruiker se kredietrekord te kyk, en sluit die verbruiker se



terugbetalingsgeskiedenis in, huidige finansiële stand, toekomstige finansiële stand

en huidige verpligtinge.

• ŉ Kredietooreenkoms sal roekeloos wees indien:

o die kredietverskaffer nie die nodige evaluasie gedoen het nie; of

o die kredietverskaffer het die evaluasie gedoen en die kredietooreenkoms gesluit

ten spyte van die feit dat:

� die verbruiker nie bewus was, of ten volle begryp het wat die risiko’s, kostes

en verpligtinge ingevolge die ooreenkoms behels nie;

� die verbruiker in oormatige skuld verkeer as gevolg van die ooreenkoms.

o Die hof mag uit sy eie ŉ kredietooreenkoms as roekeloos verklaar in enige

prosedures wat voor die hof is.

• Roekelose kredietbepalings is nie van toepassing op die volgende ooreenkomste

nie:

o Skoollenings

o Studentelenings

o Noodlenings

o Publieke belang kredietooreenkomste

o Pandtransaksies

o Gebeurlikheidskredietooreenkomste

o Tydelike toename in die kredietperk onder ŉ kredietfasiliteit

o Kredietooreenkomste waarin die verbruiker ŉ regspersoon is

2.10 Finansiële aangeleenthede

2.10.1 Items verhaalbaar deur kredietgewers

Die kredietverskaffer kan slegs sekere items ingevolge die Wet van die verbruiker verhaal

en sluit die volgende in:

• Die hoofskuld.

• Aanvangsgelde – kostes van die daarstel en aangaan van die kredietooreenkoms.

• Diensgelde – kostes wat periodiek gehef kan word vir administrasie om die

ooreenkoms in stand te hou.



• Rente.

• Kredietversekering.

• Administrasiegelde, indien die verbruiker versuim om te presteer.

• Invorderingskostes – nadat die prosedures gevolg is wat deur die Wet voorgeskryf

word om uitstaande bedrae in te vorder.

2.10.2 Ultra duplum-reël

Hierdie reël bepaal dat uitstaande rente wat betaalbaar is, mag nooit die bedrag van die

hoofskuld oorskry nie. Die verbruiker mag dus nie meer as dubbel die bedrag van die

hoofskuld verskuldig wees nie. Die reël verwys na rente, maar die Wet bepaal dat rente en

aanvangsgeld, diensgelde, kredietversekering, administrasiekostes en invorderingskostes

deel uitmaak van die ultra duplum-reël.

2.10.3 Rente

Rente moet as ŉ jaarlikse persentasiekoers uitgedruk word en mag nooit hoër wees as

wat deur die Minister van Finansies van tyd tot tyd bepaal word nie. Die Minister skryf ook

van tyd tot tyd voor wat die maksimum aanvangsgelde vir elke tipe kredietooreenkoms mag

wees.

In die saak van NBS Boland Bank Bpk v One Berg River Drive CC is daar deur middel van

die presedenteleer vasgestel dat dit moontlik is om ŉ wisselende rentekoers te hê, mits die

kredietverskaffer sy diskresie op ŉ redelike wyse uitoefen.

2.11 Verbruikerkredietinstellings

2.11.1 Algemeen

Die Nasionale Kredietwet maak voorsiening en skep administratiewe liggame, individue

en funksionarisse wat almal ŉ rol speel, indien krediet en kredietooreenkomste ter sprake

is. Elke entiteit moet voldoen aan die spesifieke voorskrifte en besit spesifieke magte of

verpligtinge ingevolge die Wet.



Figuur 2.8: Die verskillende rolspelers in terme van die Nasionale Kredietwet

(Bron: Outeur 2013)

2.11.2 Nasionale Kredietreguleerder

Die Nasionale Kredietreguleerder word geskep deur die Wet en is ŉ onafhanklike

regspersoon wat verskeie magte en pligte het. Die Nasionale Kredietreguleerder word gelei

deur ŉ raad en die Uitvoerende Beampte sien toe dat die Nasionale Kredietreguleerder

handel volgens die Wet, en is ook verantwoordelik vir die aanstelling van inspekteurs.

Die algemeenste funksies en pligte van die Nasionale Kredietreguleerder sluit die volgende

in:

• Die bevordering van ŉ billike, deursigtige, mededingende, volhoubare,

verantwoordelike, doeltreffende, effektiewe en toeganklike kredietmark.

• Lewering van ŉ jaarlikse verslag aan die Minister van Finansies aangaande die

kredietmark.

• Moet aanbevelings van ontwikkelings of veranderings in die Wet maak.

• Registrasie van kredietverskaffers, kredietburo’s en skuldraadgewers.

• Informele geskilbeslegting tussen kredietverskaffers en verbruikers, en sekermaak

dat bevele wat so gemaak word, nagekom word.

• Publieke bewustheid bevorder vir kredietaangeleenthede.

• Register hou van uitstaande kredietooreenkomste.

RolspelersNasionale

Kredietreguleerder

Nasionale Verbruikerstribunaal

Skuldraadgewers

Kredietburo's

Inspekteurs

Kredietverskaffers

Ombud



• Ontvangs van klagtes aangaande oortredings van die Wet.

• Benadering van Tribunaal vir lewering van bevele.

• Lewering van nie-bindende opinies oor die interpretasie van die Wet.

• Aansoek by die hof vir ŉ verklarende bevel oor die toepassing of uitleg van die Wet.

2.11.3 Nasionale Verbruikerstribunaal

Die Nasionale Verbruikerstribunaal is ŉ onafhanklike regspersoon met jurisdiksie oor die

hele land. Die Tribunaal oorsien informele en inkwisitoriale (ondersoekende) verrigtinge

en hou openbare rekord van alle verrigtinge wat geskied. Die Tribunaal bestaan uit ŉ

voorsitter en minstens tien ander persone en vertoon soos ŉ hof, alhoewel dit nie ŉ hof is

nie, en omdat sekere bevele slegs deur ŉ hof gelewer mag word.

Die Tribunaal mag tussentydse en finale bevele maak, en daar kan teen ŉ beslissing

geappelleer word na ŉ vol paneel van die Tribunaal, en vandaar mag die beslissing op

hersiening, of appèl na die Hooggeregshof geneem word. Die Tribunaal mag verder boetes

voorskryf, registrasie van rolspelers opskort of kanselleer en bevele uitdeel teen

ongeregistreerde persone, wat bepaal dat so ŉ persoon moet voldoen aan die

registrasievereistes binne ŉ sekere tydperk. Die Tribunaal mag ook toesien dat ŉ bevel wat

deur die Hooggeregshof gemaak is, uitgevoer word, of mag die uitvoering daarvan afdwing.

2.11.4 Skuldraadgewers

Hierdie is ŉ nuwe term wat die Nasionale Kredietwet stel. Skuldraadgewers word

geraadpleeg, indien ŉ verbruiker oormatige skuld het en nie al sy verpligtinge kan nakom

nie. Dit is een van die take van die skuldraadgewer om die verbruiker by te staan met ŉ

hofaansoek om as “oormatig belas” verklaar te word en om met die kredietverskaffers te

onderhandel om ŉ billike afbetalingsooreenkoms onder sekere omstandighede. ŉ

Skuldraadgewer moet geregistreer wees by die Nasionale Kredietreguleerder, alvorens hy

as ŉ skuldraadgewer kan optree. Daar is sekere akademiese vereistes en werkservaring

waaraan die skuldraadgewer moet voldoen vir registrasie en die skuldraadgewer moes ook

ŉ skuldraadgewerskursus voltooi het.

2.11.5 Registrasie van rolspelers

Die wet vereis dat kredietverskaffers, kredietburo’s en skuldraadgewers moet registreer by

die Nasionale Kredietreguleerder, alvorens die onderskeie werk gedoen kan word. Indien ŉ

rolspeler verplig is om te registreer maar nie het nie, sal die kredietooreenkomste wat

aangegaan is deur so ŉ ongeregistreerde rolspeler nietig wees en verloor hierdie

ongeregistreerde rolspeler sy verhaalsreg teen die verbruiker. Indien die verbruiker



onregverdig verryk is, sal die geld of goedere wat gelewer is aan die Staat verbeur word,

en nie aan die rolspeler terugbesorg word nie. ŉ Rolspeler sal nie kan registreer, indien daar

vorige oortredings van oneerlikheid oor die rolspeler hang nie. So ŉ rolspeler sal outomaties

gediskwalifiseer wees van registrasie. Verder is dit slegs moontlik dat ŉ natuurlike persoon

kan registreer as skuldraadgewer, terwyl ŉ regspersoon nie as skuldraadgewer kan optree

nie.

Die Nasionale Kredietreguleerder is bemagtig om ŉ kennisgewing uit te reik om ŉ rolspeler

te verplig om binne ŉ sekere vasgestelde tydperk te voldoen aan registrasievereistes, of die

kennisgewing kan ook bepaal dat die rolspeler sy bedrywighede moet staak. Indien die

kennisgewing nie gehoorsaam word nie, bepaal die Wet dat die nie-nakoming ŉ misdryf is.

Die rolspeler se registrasie kan gekanselleer word as gevolg van die nie-nakoming van die

kennisgewing.

2.12 Samevatting

Om ŉ begrip van die Nasionale Kredietwet 34 van 2005 te hê, is dit nodig om te verstaan

wat die faktore was wat gelei het tot die ontwikkeling van hierdie wetgewing. Die Wet moet

ook in geheel verstaan word, na aanleiding van die doelwitte wat die Wet self skep. Alvorens

ŉ transaksie volgens die Nasionale Kredietwet behandel word, is dit nodig om eers vas te

stel of die Wet wel toepassing vind.

Indien die Nasionale Kredietwet wel toepassing op ŉ spesifieke transaksie vind, onderskei

die Wet tussen verskillende tipes kredietooreenkomste. Jy behoort nou daartoe in staat te

wees om die verskillende tipes kredietooreenkomste te kan identifiseer. Alhoewel ŉ

transaksie soos ŉ kredietooreenkoms lyk, is daar tog sekere gevalle waar die Nasionale

Kredietwet nie toepassing vind nie, maar waar die gemenereg en kontraktereg die

verhouding tussen die partye sal reël. Dit is ook moontlik dat daar soms slegs sekere

gedeeltes en bepalings in ŉ kredietooreenkoms is wat nie deur die Nasionale Kredietwet

beskerm of gereël word nie, en die Wet dus ŉ beperkte toepassing op die

kredietooreenkoms het. Behalwe dat die Wet onderskei tussen die tipes

kredietooreenkomste wat aangegaan word, maak die Wet ook voorsiening vir die indeling

van die tipes kredietooreenkomste in drie verskillende kategorieë, naamlik klein

kredietooreenkomste, middelslag kredietooreenkomste en groot transaksies.

Die vereistes vir die sluiting van ŉ geldige kredietooreenkoms is bespreek en daar is gekyk

na hoe ŉ bestaande kredietooreenkoms gewysig kan word.



Verder is die regte en verpligtinge wat partye ingevolge ŉ kredietooreenkoms het, bespreek,

asook die verskillende kredietverbruikersinstellings wat deur die Wet bepaal of geskep word,

en wat die funksies of rol is wat elke instelling vervul.

2.13 Selfevaluering

Aktiwiteit 6

Dui aan of jy tans ŉ verbruiker in ŉ vorm van ŉ kredietooreenkoms is en wat jou

verpligting t.o.v. die ooreenkoms is.

Aktiwiteit 7

Het jy al van iemand gehoor wat nie al hulle verpligtinge kon nakom nie en ŉ hofaansoek

moes bring vir oormatige skuld? Wat kan redes wees vir oormatige skuld?

Aktiwiteit 8

Kyk hoeveel inligting jy kan bekom aangaande die kredietindustrie in Suid-Afrika. Is dit

maklik om hierdie inligting te verkry?

Aktiwiteit 9

Probeer ŉ afskrif van enige soort kredietooreenkoms in die hande te kry en kyk of die

inligting daarin vir jou sin maak. Met ander woorde, is die dokument in ŉ eenvoudige en

verstaanbare taal?

Aktiwiteit 10

Dink jy dat dit ŉ goeie praktyk is om eers ŉ verbruiker te evalueer voordat nuwe krediet

toegestaan word? Hoekom sê jy so?



Notas



Studie-eenheid 3: Wet op Verbruikersbeskerming


Kennis en begrip



• Wet op Verbruikersbeskerming 68 van 2008

• Doelstellings van die Wet

• Tipe verbruikersregte wat deur die Wet beskerm word

• Toepassingsgebied van die Wet

• Verbruikersbeskermingsinstellings

• Besigheidsname en industriekodes

Vaardighede


• Definisies ingevolge die Wet deur te gee.

• Die verskillende basiese verbruikersregte te identifiseer en te bespreek.

• Die verskaffer se verpligtinge teenoor die verbruiker te bespreek.

• Verbruikersbeskermingsinstellings te identifiseer en te bespreek.

• Die vereistes vir die registrasie van besigheidsname te verduidelik.





• Melville, N. 2010. The Consumer Protection Act Made Easy. Pretoria: Book of Life

Publications

• Van Eeden, E. 2009. A Guide to the Consumer Protection Act. Durban: LexisNexis




Bemark Om goedere of dienste te bevorder of te verskaf.

Defek ŉ Wesenlike tekortkoming in die vervaardiging van goedere of

komponente, of in die uitvoering van dienste, wat die goedere

of dienste minder aanvaarbaar maak as wat persone oor die

algemeen geregtig is om te verwag, of wanneer die goedere

of dienste minder bruikbaar, geskik of veilig is, as wat dit

veronderstel is om te wees.

Dienste Dienste bestaan ook uit ŉ lys wat nie geslote is nie, en kan die

volgende insluit:

• Enige werk of onderneming uitgevoer deur een

persoon vir die direkte of indirekte voordeel van ŉ

ander.

• Die voorsiening van enige opleiding, inligting, advies of

konsultasie, behalwe as die advies uitgesluit word

deur die Wet op Finansiële Advies en

Tussengangersdienste, Wet 37 van 2002.

• Enige bankdienste of soortgelyke finansiële dienste of

die onderneming, onderskrywing of aanname van

enige risiko deur een persoon ten behoewe van ŉ

ander.

• Die vervoer van ŉ individu of van enige goedere.

• Die voorsiening van enige akkommodasie of voedsel.



• Enige vermaak of soortgelyke onaantasbare produk of

toegang tot enige sodanige vermaak of onaantasbare

produk; toegang tot enige elektroniese kommunikasie-

infrastruktuur; toegang of ŉ reg van toegang tot enige

geleentheid of tot enige ander perseel, aktiwiteit of

fasiliteit of toegang tot of gebruik van enige perseel of

ander eiendom ingevolge ŉ verhuring.

• Die reg van okkupasie van, of bevoegdheid of voorreg

oor of in verband met, enige grond of ander

onroerende eiendom, anders as ingevolge verhuring.

• Regte van ŉ konsessiehouer ingevolge ŉ konsessie-

ooreenkoms.

Gebrek Wanneer goedere nie op die bedoelde wyse of met die

bedoelde uitwerking funksioneer nie.

Gevaar ŉ Beduidende risiko van persoonlike besering aan iemand of

skade aan iemand se eiendom.

Goedere Goedere kan die volgende insluit, maar dit is nie ŉ geslote lys

nie:

• Enigiets wat bemark word vir menslike gebruik.

• Enige tasbare voorwerp, insluitend enige medium

waarop enigiets geskryf is, of enkodeer kan word.

• Enige literatuur, musiek, foto’s, aksiefilm, speletjie,

inligting, data, programkode, of ander ontasbare

produk geskryf, of geënkodeer word op enige medium,

of lisensie om sodanige ontasbare produk te gebruik.

• ŉ Regsbelang in grond of enige ander onroerende

eiendom.

• Gas, water en elektrisiteit.

Handelsbeskrywing ŉ Handelsbeskrywing is ŉ aanduiding van enige getal,

hoeveelheid, mate, gewig of ander standaard van goedere,

die naam van die produsent, die bestanddele daarvan, of die



materiaal waaruit dit gemaak is, of die plek of land van

oorsprong en die proses waardeur die goedere gemaak is.

Industriekodes ŉ Kode wat die interaksie reguleer tussen persone wat binne

ŉ industrie sake bedryf, of wat die interaksie tussen iemand

wat binne ŉ industrie sake bedryf en verbruikers, reguleer of

wat vir alternatiewe geskilbeslegting tussen hulle voorsiening

maak.

Lokaasbemarking Wanneer verskaffers goedere of dienste teen ŉ spesiale prys

adverteer met die uitsluitlike doel om verbruikers te lok deur

die bemarking.

Negatiewe-opsie

bemarking

Ooreenkomste wat outomaties tot stand kom, indien die

verbruiker sodanige aanbod of oorhandiging van die hand

wys.

Onveilig ŉ Uiterste risiko van persoonlike besering, of skade aan

eiendom wat kan plaasvind weens ŉ defek, gebrek of gevaar

van goedere of dienste.

Promosie-aanbod ŉ Aanbod of belofte wat op enige wyse uitgedruk kan word,

van ŉ prys, beloning, geskenk, gratis goedere of dienste,

prysvermindering of -korting, vermeerdering van hoeveelheid

of verbetering van die kwaliteit van goedere of dienste,

ongeag of die aanvaarding van die aanbod afhang van die

aangaan van ander transaksies deur die aanbodontvanger.

Tussenganger Iemand wat teen vergoeding of vir winsbejag ŉ besigheid

bedryf om:

• Iemand anders te verteenwoordig vir die werklike of

potensiële verskaffing van werk; of

• die besit van goedere of ander eiendom van iemand

anders ontvang om dit te verkoop.

Verbruiker ŉ Verbruiker ten aansien van enige goedere of dienste

beteken:

• ŉ Persoon aan wie daardie spesifieke goedere of



dienste bemark word in die gewone loop van die

verskaffer se besigheid.

• ŉ Persoon wat ŉ transaksie met ŉ verskaffer

aangegaan het in die gewone loop van die verskaffer

se besigheid, tensy die transaksie een is wat uitgesluit

is deur ander bepalings in die Wet.

• Die gebruiker van goedere, of ontvanger, of

bevoordeelde van dienste.

• ŉ Konsessiehouer ingevolge ŉ konsessie-

ooreenkoms.

Verbruikersooreenkoms Dit is ŉ ooreenkoms tussen ŉ verbruiker en verskaffer. ŉ

Konsessie-ooreenkoms is uitdruklik uitgesluit van die definisie

van ŉ verbruikersooreenkoms.

Verskaffer Die verskaffer is die persoon wat enige goedere of dienste

bemark.

3.4 Inleiding

In hierdie eenheid word die Wet op Verbruikersbeskerming 68 van 2008 bestudeer. Die Wet

het die oogmerk om omvattende wetgewing daar te stel wat verbruikersbeskerming in Suid-

Afrika reguleer. Hierdie Wet skryf self voor wanneer en hoe die Wet toepassing sal vind en

die spesifieke transaksies waarop die Wet toepassing vind, word ook in die Wet genoem.

Verder bepaal die wet ook gevalle wanneer die Wet nie van toepassing sal wees op die

betrokke transaksies nie. Die Wet voorsien ook sy eie definisies, en sit volledig uiteen wat sy

doelstellings is, om sodoende ook interpretasie en toepassing van die Wet te vergemaklik.

Die Wet verleen verder, by wyse van omvattende bepalings, beskerming aan verskeie

verbruikersregte wat verder onderverdeel, maar wat die volgende “hoofregte” insluit: die reg

op gelykheid in die verbruikersmark, die verbruiker se reg op privaatheid, die verbruiker se

reg om te kies, die reg op blootlegging en inligting, die reg op billike, regverdige en redelike

bedinge en voorwaardes en die reg op billike waarde, goeie gehalte en veiligheid. Die Wet

bevat verder ook bepalings aangaande die verskaffer se verantwoordbaarheid aan

verbruikers ten opsigte van bewyse, voorafbetaalde dienste en toegang tot diensfasiliteite,

asook rekenskap oor die verbruiker se eiendom, deposito’s ten opsigte van houers en die

teruggawe van onderdele en materiale.



Die verskillende tipes verbruikersbeskermingsinstellings word bespreek, wat die Nasionale

Verbruikerskommissie, die Nasionale Verbruikerstribunaal, alternatiewe

geskilbeslegtingsagente en verbruikersbeskermingsgroepe insluit. Die Wet sit self uiteen wat

as misdrywe kwalifiseer, asook die boetes of strawwe wat moontlik is in die geval van

skuldigbevinding in terme van die Wet.

Laastens, word daar vasgestel hoe ŉ besigheidsnaam moet lyk of voorgestel moet word,

asook die voorlegging van industriekodes deur die Minister van Handel en Nywerheid.

3.5 Oorsig van die Wet op Verbruikersbeskerming 68 van 2008

3.5.1 Inwerkingtreding en terugwerkendheid

Hierdie wet is in 2009 deur die Staatspresident onderteken en het geleidelik in werking

getree, met die eerste vroeë effektiewe datum gedurende 2010 en die res van die Wet

gedurende 2011, met ŉ algemene effektiewe datum.

Die Wet is nie van toepassing op bemarking van goedere of dienste wat plaasgevind het

voor die algemene effektiewe datum van die Wet nie, en die Wet het ook nie toepassing

gevind op goedere of dienste wat reeds gelewer was voor die inwerkingtreding van die Wet

nie. Die Wet is wel terugwerkend in sekere gevalle en die Wet self maak voorsiening vir die

spesifieke aangeleenthede en bepaal self tot watter mate die Wet toepassing sal vind.

Die volledige wet word in die volgende webtuiste gevind:

www.info.gov.za/view/DownloadFileAction?id=99961

Item 3(2) van die Wet wat die terugwerkende toepassing van die Wet aandui, word

hieronder uiteengesit:

Artikel van

die Wet

Omvang van toepassing op voorafbestaande ooreenkoms

14 Slegs subartikels (1)(b) tot (d) en (2) geld met betrekking tot die verval

en moontlike hernuwing van die ooreenkoms, op of na die algemene

effektiewe datum.

18 tot 21 Geld slegs ten aansien van goedere wat aflewerbaar, of afgelewer is

aan die verbruiker ingevolge die ooreenkoms, op of na die algemene

effektiewe datum.

22 Geld slegs ten aansien van ŉ kennisgewing, dokument of visuele

voorstelling wat vereis word om geproduseer, voorsien of vertoon te

word aan die verbruiker, op of na effektiewe datum.



25 Geld slegs met betrekking tot enige transaksies wat plaasvind

ingevolge die ooreenkoms, op of na die algemene effektiewe datum.

26 Geld slegs met betrekking tot enige transaksies wat plaasvind


31 Geld slegs ten aansien van enige voorgenome wysiging tot die

ooreenkoms gemaak, op of na die algemene effektiewe datum.

44 Geld slegs ten aansien van enige goedere verskaf aan die verbruiker


53 tot 58 Geld slegs ten aansien van enige goedere of dienste verskaf aan die

verbruiker ingevolge die ooreenkoms, op of na die algemene effektiewe

datum.

64(1) en (2) Geld slegs met betrekking tot ŉ bedrag betaal of betaalbaar deur die

verbruiker ingevolge die ooreenkoms, op of na die algemene effektiewe

datum.

64(3) en (4) Geld slegs met betrekking tot enige sluiting van ŉ fasiliteit beoog in

daardie bepalings, indien dit sal geskied op of na die algemene

effektiewe datum.

65 Geld slegs met betrekking tot ŉ bedrag betaal of betaalbaar deur die

verbruiker, of ten aansien van eiendom wat in die besit van die

verskaffer kom, op of na die algemene effektiewe datum.

Tabel 3.1: Item 3(2) van die Wet wat die terugwerkende toepassing van die Wet aandui

(Bron: Nagel 2011)

3.5.2 Definisies en omskrywings ingevolge die Wet

� Verbruiker

ŉ Verbruiker ten aansien van enige goedere of dienste beteken:

a) ŉ persoon aan wie daardie spesifieke goedere of dienste bemark word in die gewone

loop van die verskaffer se besigheid;

b) ŉ persoon wat ŉ transaksie met ŉ verskaffer aangegaan het in die gewone loop van

van die verskaffer se besigheid, tensy die transaksie een is wat uitgesluit is deur

ander bepalings in die Wet;



c) die gebruiker van goedere of ontvanger of bevoordeelde van dienste;

d) ŉ konsessiehouer ingevolge ŉ konsessie-ooreenkoms.

� Verskaffer

Die verskaffer is die persoon wat enige goedere of dienste bemark.

� Bemark

Dit beteken die advertensie of verskaffing van enige goedere of dienste.

� Goedere

Goedere kan die volgende insluit, maar dit is nie ŉ geslote lys nie:

a) Enigiets wat bemark word vir menslike gebruik.

b) Enige tasbare voorwerp, insluitend enige medium waarop enigiets geskryf is, of

enkodeer kan word.

c) Enige literatuur, musiek, foto’s, aksiefilm, speletjie, inligting, data, programkode, of

ander ontasbare produk geskryf, of geënkodeer word op enige medium, of lisensie

om sodanige ontasbare produk te gebruik.

d) ŉ Regsbelang in grond of enige ander onroerende eiendom.

e) Gas, water en elektrisiteit.

� Dienste

Dienste bestaan ook uit ŉ lys wat nie geslote is nie, en kan die volgende insluit:

a) Enige werk of onderneming uitgevoer deur een persoon vir die direkte of indirekte

voordeel van ŉ ander.

b) Die voorsiening van enige opleiding, inligting, advies of konsultasie, behalwe as die

advies uitgesluit word deur die Wet op Finansiële Advies en Tussengangersdienste,

Wet 37 van 2002.

c) Enige bankdienste of soortgelyke finansiële dienste of die onderneming,

onderskrywing of aanname van enige risiko deur een persoon ten behoewe van ŉ

ander.

d) Die vervoer van ŉ individu of van enige goedere.

e) Die voorsiening van enige akkommodasie of voedsel.

f) Enige vermaak of soortgelyke onaantasbare produk of toegang tot enige sodanige

vermaak of onaantasbare produk; toegang tot enige elektroniese kommunikasie-



infrastruktuur; toegang of ŉ reg van toegang tot enige geleentheid of tot enige ander

perseel, aktiwiteit of fasiliteit of toegang tot of gebruik van enige perseel of ander

eiendom ingevolge ŉ verhuring.

g) Die reg van okkupasie van, of bevoegdheid of voorreg oor of in verband met, enige

grond of ander onroerende eiendom, anders as ingevolge verhuring.

h) Regte van ŉ konsessiehouer ingevolge ŉ konsessie-ooreenkoms.

� Transaksie

Die Wet onderskei tussen twee tipes transaksies, naamlik:

1) Transaksies wat in alle opsigte voldoen aan die vereistes van ŉ transaksie soos die

Wet dit bepaal; en

2) verdere transkasies soos voorsiening gemaak word in verdere bepalings van die Wet

en sluit verdere reëlings in:

a) die verskaffing van enige goedere of dienste in die gewone loop van besigheid

aan enige lede van ŉ klub, vakunie, assosiasie, vereniging of ander kollektiwiteit

van persone wat saam organiseer, waar sulke persone ŉ ekonomiese bydrae

moes lewer om ŉ lid van die entiteit te word of bly;

b) ŉ uitnodiging van aanbiedinge om ŉ konsessie-ooreenkoms aan te gaan;

c) ŉ aanbod deur ŉ potensiële konsessiegewer om ŉ konsessie-ooreenkoms aan te

gaan met ŉ potensiële konsessiehouer;

d) ŉ konsessie-ooreenkoms of ŉ ooreenkoms aanvullend tot ŉ konsessie-

ooreenkoms;

e) die verskaffing van enige goedere of dienste aan ŉ konsessiehouer ingevolge ŉ

konsessie-ooreenkoms.

� Verbruikersooreenkoms

Dit is ŉ ooreenkoms tussen ŉ verbruiker en verskaffer. ŉ Konsessie-ooreenkoms is uitdruklik

uitgesluit van die definisie van ŉ verbruikersooreenkoms.

3.5.3 Doelstellings van die Wet

Die Wet self bepaal dat die doel van die Wet is om die sosiale en ekonomiese welsyn van

die Suid-Afrikaanse verbruikers te bevorder, en stel die volgende oogmerke en doelstellings

vas:



1) Die daarstelling van ŉ regsraamwerk vir die bereiking en handhawing van ŉ

verbruikersmark wat billik, toeganklik, effektief, volhoubaar en verantwoordelik is vir

die voordeel van verbruikers in die algemeen.

2) Die vermindering en versagting van enige nadele ondervind in die toegang tot die

verskaffing van goedere en dienste deur verbruikers:

a. Wat lae-inkomste persone is, of persone wat lae-inkomste gemeenskappe

daarstel.

b. Wat woon in afgeleë, geïsoleerde of lae-digtheidsbevolkingsareas of

gemeenskappe.

c. Wat minderjariges, seniors of ander soortgelyke weerlose verbruikers is.

d. Of wie se vermoë om enige advertensie, ooreenkoms, merk, instruksie, etiket,

waarskuwing, kennisgewing of ander visuele voorstelling te lees en te

verstaan beperk is, vanweë lae geletterdheid, visuele gestremdheid of

beperkte vlotheid in die taal waarin die voorstelling geproduseer, gepubliseer

of aangebied is.

3) Die bevordering van billike arbeidspraktyke.

4) Die beskerming van verbruikers teen gewetenlose, onbillike, onredelike,

onregverdige of andersins onbehoorlike handelspraktyke en vals misleidende,

onregverdige of bedrieglike gedrag.

5) Die verbetering van verbruikerswerksaamheid en inligting en aanmoediging van

verantwoordelike en ingeligte verbruikerskeuse en -gedrag.

6) Die bevordering van verbruikersvertroue, -bemagtiging en die ontwikkeling van ŉ

kultuur van verbruikersverantwoordelikheid, deur individuele en groepsopvoeding,

waaksaamheid en aktivisme.

7) Die voorsiening van ŉ volgehoue, toeganklike en doeltreffende stelsel van

konsensuele oplossing van geskille wat ontstaan uit verbruikerstransaksies.

8) Die voorsiening van ŉ toeganklike, volgehoue, geharmoniseerde, effektiewe en

doeltreffende regshulpstelsel vir verbruikers.

Die figuur hieronder toon maniere waardeur die Wet sy eie doelstellings bereik:



Figuur 3.1: Maniere waardeur die Wet sy eie doelstellings bereik

(Bron: Outeur 2013)

3.5.4 Toepassingsgebied van die Wet

� Transaksies wat die beskerming van die Wet geniet

Indien ŉ transaksies aangegaan word wat uit een of meer van die volgende bestaan, sal die

Wet van toepassing wees op hierdie transaksie:

1) Elke transaksie wat plaasvind in die Republiek van Suid-Afrika (RSA) (behalwe as

die transaksie uitgesluit word ingevolge ŉ ander bepaling van die Wet).

2) Die bemarking van enige goedere of dienste, of van die verskaffer van enige goedere

of dienste binne die RSA, behalwe as die goedere of dienste uitgesluit word deur ŉ

ander bepaling in die Wet op grond van die promosie van die goedere of dienste.

3) Goedere en dienste wat uitgevoer word.

Die Wet beskerm natuurlike persone, asook klein regspersone

wat as verbruikers optree in die geval van bemarking en

verskaffing van goedere en dienste deur ŉ verskaffer.

Die Wet skep verder self ook

verbruikersbeskermingsinstellings wat moet toesien dat die

Wet toegepas word.

Die Wet spesifiseer agt tipes regte van ŉ verbruiker wat

ingevolge hierdie Wet beskerm moet word.

Die Wet omskryf wat die verpligtinge en verantwoordelikhede

van ŉ verskaffer is.

Die Wet bepaal hoe besigheidsname geregistreer moet word

en hoe industriekodes daargestel moet word.



4) Goedere en dienste wat ingevoer word, maar slegs tot die mate van die toepassing

van die Wet op die invoerder, vervaardiger, verspreider en handelaar, en waar

hierdie bepaling toepassing sal vind insover die veiligheidsmoniteringsherroeping- en

produkaanspreeklikheidsbepalings van die Wet.

� Transaksies wat nie deur die Wet gereël sal word nie

Die Wet sal nie van toepassing wees op enige transaksie:

1) Waarvan goedere of dienste aan die Staat bemark of verskaf word nie, dit is, vir die

Staat in sy hoedanigheid as verbruiker.

2) Waarvan die verbruiker ŉ regspersoon is met ŉ batewaarde of jaarlikse omset,

wanneer die transaksie aangegaan word, wat gelyk is, of meer as R2 miljoen is nie.

3) Wanneer die transaksie deur die Minister uitgesluit word in ŉ bepaalde industrie.

4) Indien ŉ kredietooreenkoms ingevolge die Nasionale Kredietwet 34 van 2005

aangegaan is en die goedere of dienste in terme van hierdie ooreenkoms is nie

uitgesluit van die toepassing van die wet nie.

5) Waarin dienste gelewer moet word ingevolge ŉ dienskontrak.

6) Wat aangegaan is ingevolge ŉ kollektiewe bedingingsooreenkoms volgens artikel 23

van die Grondwet 1996, asook die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995.

7) Wat aangegaan is en uitvoering gee aan ŉ kollektiewe ooreenkoms in terme van

artikel 213 van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995.

� Uitleg van die Wet

Alhoewel hierdie Wet voorskryf vir watter tipe transaksies die Wet sal geld, of nie, bepaal die

Wet verder ook dat enige verbruiker sal steeds die regte geniet wat deur die gemenereg

erken word. Indien die Wet enige teenstrydighede met die regte van ŉ verbruiker het, sal die

verbruiker die regte geniet van die bepaling wat die meeste beskerming aan die verbruiker

verleen.

3.6 Beskerming van die verskillende verbruikersregte

Die tipe verbruikersregte wat deur die Wet beskerm word, is die volgende:



Figuur 3.2: Tipe verbruikersregte wat deur die Wet beskerm word

(Bron: Outeur 2013)

3.6.1 Die verbruiker se reg op gelykheid in die verbruikersmark

Hierdie bepaling se doelstelling is om verbruikers te beskerm teen diskriminerende

bemarking op die basis van enige van die onregverdige diskriminasie klousules in die

Grondwet 1996 of die Wet op Bevordering van Gelykheid en Voorkoming van Onbillike

Diskriminasie 4 van 2000. Daarvolgens mag geen verskaffer van goedere of dienste

onregverdig:

a) enige persoon of kategorie persone uitsluit van toegang tot enige goedere of dienste

aangebied deur die verskaffer nie;

b) aan enige persoon of kategorie van persone eksklusiewe toegang gee tot enige

goedere of dienste aangebied deur die verskaffer nie;

c) prioriteit van verskaffing van enige goedere of dienste aangebied deur die verskaffer

verleen aan enige persoon of kategorie van persone nie;

d) ŉ verskillende kwaliteit goedere verskaf aan enige persoon of kategorie van persone

nie;

e) spesifieke gemeenskappe, distrikte, bevolkingsgroepe of marksegment teiken vir

eksklusiewe prioriteits- of voorkeurverskaffing van enige goedere of dienste nie;

f) ŉ spesifieke gemeenskap, distrik, bevolkingsgroep of marksegment uitsluit van die

verskaffing van enige goedere of dienste aangebied deur die verskaffer nie.

Verder word daar ook uiteengesit dat geen verskaffer ŉ persoon anders mag behandel as

enige ander persoon ten aansien van die volgende nie:

1 •Die reg op gelykheid in die verbruikersmark

2•Die reg op privaatheid

3•Die reg op keuse

4•Die reg op openbaarmaking en inligting

5•Die reg op regverdige en verantwoordelike bemarking

6•Die reg op billike en eerlike handel

7•Die reg op regverdige, billike en redelike terme en voorwaardes

8•Die reg op billike waarde, goeie kwaliteit en veiligheid



a) Assessering van die vermoë van ŉ persoon om die kostes te betaal, of om sy

verpligtinge na te kom.

b) Die besluit om ŉ transaksie of ooreenkoms aan te gaan, of om aan te bied om ŉ

transaksie of ooreenkoms aan te gaan.

c) Die bepaling van enige aspek van die koste vir die verbruiker van ŉ transaksie of

ooreenkoms.

d) Interaksie met die verbruiker in die verskaffer se besigheidsplek, of in die loop van

die vertoon of demonstrasie van enige goedere of toetsing of installasie van enige

goedere of onderhandeling van die terme van ŉ transaksie of ooreenkoms.

e) Selektering, voorbereiding, verpakking of aflewering van enige goedere vir, of aan

die verbruiker of verskaffing van enige dienste aan die verbruiker.

f) Voorstelling van, of instemming tot die terme en voorwaardes van ŉ transaksie of

ooreenkoms.

g) Assessering van of die vereis van voldoening aan terme van ŉ transaksie of

ooreenkoms.

h) Uitoefening van enige reg deur die verskaffer ingevolge ŉ transaksie of ooreenkoms

ingevolge die wet.

i) Die bepaling of daar voortgegaan moet word met, of afdwinging van, of neem van

vonnis ten aansien van, of beëindiging van ŉ transaksie of ooreenkoms.

j) Die bepaling of persoonlike inligting aangaande ŉ persoon gerapporteer moet word

of die rapportering daarvan.

Dit is soms moontlik dat ŉ verbruiker anders hanteer kan word, maar daar is sekere streng

vereistes waaraan voldoen moet word alvorens verskillende behandeling toegelaat kan

word. Die volgende is gebeure waar verskillende behandeling nie noodwendig

diskriminerend is nie:

a) ŉ Verskaffer mag weier om goedere of dienste te lewer aan ŉ minderjarige wat nie

die nodige bystand of toestemming van sy ouers of voogde het nie.

b) ŉ Verskaffer mag van tyd tot tyd spesiale dienste of goedere lewer op ŉ afslagprys

aan minderjariges, of meerderjariges bo die ouderdom van 60 jaar.

c) Indien dienste of goedere bedoel, of ontwerp is om spesifieke behoeftes van

spesifieke bevolkingsgroepe te bevredig.



Indien verskillende behandeling teenwoordig is, is daar ŉ vermoede dat hierdie behandeling

onbillike diskriminasie is, tensy daar aangetoon kan word dat die verskillende behandeling

billik is. In die volgende gevalle kan die afleiding gemaak word dat die verskillende

behandeling onbillike diskriminasie is:

a) Indien die verskaffer enige iets gedoen het soos hierbo uiteengesit in vergelyking met

hoe ŉ ander verbruiker hanteer is.

b) Die verskillende behandeling onder die omstandighede op ŉ verbode grond van

diskriminasie, soos uiteengesit in die Grondwet 1996, blyk te wees.

c) Die verskaffer geweier of versuim het om alternatiewe redelike en regverdigbare

verduideliking vir die verskil in behandeling aan te bied toe die verskaffer versoek is

om dit te doen.

3.6.2 Die verbruiker se reg op privaatheid

Hierdie gedeelte van die Wet bepaal dat die verbruiker die reg het om ongewenste direkte

bemarking te beperk. Die Minister kan ook verdere bepalings aangaande direkte bemarking

maak, en sodoende in besonder die tye reguleer wanneer verbruikers tuis gekontak mag

word.

Direkte bemarking is die bemarking om iemand te nader by enige wyse wat insluit

persoonlik, deur die pos, of deur middel van elektroniese kommunikasies, vir die doel om

goedere of dienste aan ŉ persoon te bied, om dit te verskaf, of om die verbruiker te versoek

vir ŉ donasie.

Indien bemarking in die vorm van kommunikasie of toenadering aan ŉ verbruiker gerig word,

en hierdie bemarking vir die primêre doel van direkte bemarking gemik is, het die verbruiker

die reg om die bemarking te weier, of om te eis dat dit gestaak word, of indien die bemarking

nie persoonlik is nie, mag die verbruiker versoek dat dit voorkomend geblokkeer word.

Verder is daar beperkings op direkte bemarking wat die bemarker aan die verbruiker tuis

mag rig op Saterdae, Sondae of publieke vakansiedae, en gevolglik mag geen direkte

bemarking tussen 20:00 en 08:00 op ander werksdae aan die verbruiker gerig word nie,

tensy die verbruiker andersins ingestem het.

3.6.3 Die verbruiker se reg om te kies

Die reg van die verbruiker om te kies bestaan uit verskeie onderafdelings.

� Die verbruiker se reg om verskaffers te kies

Dit is die verbruiker se reg om te kies watter verskaffer hy wil gebruik. Dit is teen die

bepalings van die Wet dat ŉ verbruiker ander goedere of dienste van ŉ spesifieke verskaffer



moet bekom, met ander woorde dat die verbruiker nie sy eie verskaffer kan kies nie, maar

gedwing word om goedere vanaf ŉ spesifieke verskaffer te ontvang. Dit is ook teen die

bepalings van die Wet dat ŉ verbruiker ŉ ooreenkoms met ŉ ander spesifieke verskaffer

moet aangaan, of goedere of dienste aanvaar van ŉ ander derde party behalwe as:

• die voordeel om goedere of dienste te bekom van ŉ derde party meer voordelig vir

die verbruiker sal wees, as die inperking op sy reg om ŉ verskaffer te kies;

• die verbruiker ekonomiese voordeel sal geniet, indien die goedere of dienste deur ŉ

ander derde party verskaf sal word;

• in die geval van ŉ konsessie-ooreenkoms, waar die goedere of dienste verband hou

met die handelsmerk goedere of dienste van die konsessie-ooreenkoms.

� Die verbruiker se regte met die verstryking en hernuwing van vaste

termynkontrakte

ŉ Vaste termynkontrak is enige ooreenkoms wat vir ŉ bepaalde vaste tydperk gesluit is. Die

algemene reël is dat die voorgeskrewe termyn 24 maande is, en die termyn mag nie die

voorgeskrewe termyn oorskry nie, tensy:

• ŉ langer termyn uitdruklik ooreengekom is en die verskaffer kan aantoon dat daar ŉ

finansiële voordeel vir die verbruiker is;

• in ag geneem word wat die tipe ooreenkoms is, wie die verbruiker is, en wat die

sektor of industrie is waarbinne die ooreenkoms geskied.

Die verbruiker het die reg om die ooreenkoms te enige tyd voor die verstryking van die

termyn te kanselleer en sal aanspreeklik wees vir enige bedrae wat aan die verskaffer

verskuldig is tot en met kansellasie van die kontrak. Indien die verbruiker die ooreenkoms wil

kanselleer voor verstryking, moet die verbruiker aan die verskaffer ŉ skriftelike kennis rig, nie

minder as 20 besigheidsdae voor die beoogde beëindiging van die kontrak nie. Die

verskaffer is dan verder ook geregtig om ŉ kansellasieboete van die verbruiker te vra, maar

die volgende faktore moet in ag geneem word met die bepaling van so ŉ boete:

• die uitstaande bedrag wat deur die verbruiker aan die verskaffer verskuldig is;

• die waarde van die transaksie tot en met kansellasie;

• die waarde van die goedere of dienste wat die verbruiker ontvang het;

• die waarde van enige goedere wat die verbruiker aan die verskaffer terugbesorg;

• die duur van die ooreenkoms;

• enige verliese of voordele wat die verbruiker ervaar;



• die aard van die goedere of dienste wat gelewer is;

• die tydperk van kansellasie wat voorsien is; en

• die redelike potensiaal van die verskaffer om alternatiewe verbruikers te bekom.

Indien die verskaffer die ooreenkoms wil kanselleer voor verstryking van die tydperk, is daar

ŉ ander proses wat gevolg moet word. Die verskaffer moet aan die verbruiker ŉ skriftelike

kennisgewing rig om binne 20 dae van die kennisgewing enige versuim om die ooreenkoms

na te kom, reg te stel binne hierdie tydperk. Indien die verbruiker nie enige versuim regstel

nie, mag die verskaffer die ooreenkoms eindig.

Verder is ŉ verskaffer verplig om ŉ voor-verstrykingskennisgewing aan die verbruiker te rig,

hoogstens 80 en minstens 40 dae voor die verstryking van enige vaste termynooreenkoms,

om die verbruiker in te lig van die moontlikheid om die ooreenkoms te hernieu. Indien die

verbruiker nie die ooreenkoms hernieu nie, is dit moontlik om voort te gaan met die

ooreenkoms, wat dan op ŉ maand tot maand basis verleng sal word, tensy daar enige

wesenlike veranderinge plaasvind.

� Die verbruiker se regte met voorafmagtiging van herstel- of onderhoudsdienste

Die verbruiker moet vooruit daartoe instem, indien die verskaffer enige herstel- of

onderhoudsdienste, vervangingsonderdele of -komponente verskaf of installeer. Die

verskaffer moet aan die verbruiker ŉ kosteberaming verskaf, wat die verbruiker moet

aanvaar alvorens die verskaffer hierdie goedere of dienste kan voorsien. Die kosteberaming

moet die volgende uiteensit:

• ŉ samestelling van hoe die bedrag bereken;

• die totale bedrag wat gehef sal word;

• die aard en omvang van die herstelwerk of onderhoud;

• die tydperk wat die kwotasie geldig is;

• die tydperk waarbinne die verbruiker sy goedere of dienste moet opeis.

Die verskaffer kan nie ŉ fooi hef vir die opstel van die kosteberaming nie, behalwe as die

verskaffer uitdruklik vir die verbruiker in kennis gestel het van die kostes verbonde aan die

opstel van so ŉ kosteberaming en die verbruiker uitdruklik daartoe ingestem het.

� Die verbruiker se afkoelreg

Die verbruiker se reg is van toepassing op enige transaksie wat voortspruit uit direkte

bemarking.



Hierdie reg gee aan die verbruiker die reg om enige transaksie binne vyf besigheidsdae

vanaf aangaan van die transaksie te kanselleer, sonder dat die verbruiker enige boete hoef

te betaal. Die kansellasie moet geskied op enige voorgeskrewe wyse soos deur die

verskaffer vereis word. Die verskaffer is dan verplig om enige betaling wat vanaf die

verbruiker ontvang is, binne vyftien besigheidsdae aan die verbruiker terug te gee nadat die

afkoelreg van die verbruiker uitgeoefen is. Dit is egter nodig om kennis te dra dat die Wet

voorsien dat dit die verbruiker is wat die risiko dra van sodanige teruggawe van die betaling.

� Die verbruiker se regte in die geval van kansellasie van voorafbespreking,

plekbespreking of bestelling

Hierdie gedeelte van die Wet is nie van toepassing op konsessie-ooreenkomste of goedere

wat spesiaal bestel is nie.

Die verbruiker het die reg om ŉ voorafbespreking, plekbespreking of bestelling van goedere

of dienste te kanselleer, maar die verskaffer het die reg om ŉ redelike koste vir kansellasie

te hef, indien die verbruiker ŉ deposito betaal het.

Die koste moet redelik wees, en die volgende faktore moet in ag geneem word vir die

berekening van ŉ redelike koste:

i.) Die aard van die goedere of dienste wat bespreek is.

ii.) Die tydperk kennis van die kansellasie wat gegee is.

iii.) Die moontlikheid dat die verskaffer alternatiewe verbruikers kan vind vir die goedere

of dienste wat bespreek is.

Die verskaffer is nie geregtig om enige kansellasiekostes te eis nie, indien die verbruiker se

rede vir die kansellasie van die bespreking is, as gevolg van hospitalisering of dood.

� Die verbruiker se reg op keuse of nagaan van goedere

Die verbruiker is nie aanspreeklik vir enige verlies of skade aan goedere wat deur die

verbruiker uitgestal is nie, behalwe as die verbruiker met growwe nalatigheid, roekeloosheid,

kwaadwillige of kriminele gedrag opgetree het. Indien goedere uitgestal word, het die

verbruiker die reg om enige voorwerp te kies en na te gaan, en mag die verbruiker goedere

verwerp, indien die opsigte of karaktertrekke nie ooreenstem met die voorbeeld of

beskrywing wat aan die verbruiker gegee is nie.

� Die verbruiker se reg ten opsigte van lewering van goedere of verskaffing van

diens

Dit word aanvaar dat die verskaffer verantwoordelik is om goedere te lewer, of dienste te

verrig op die tyd wat ooreengekom is in die ooreenkoms, en indien daar geen tyd



ooreengekom is nie, binne ŉ redelike tydperk na kontraksluiting. Verder moet die verskaffer

op die ooreengekome plek die goedere lewer of dienste verrig en dit op die koste van die

verskaffer, indien anders ooreengekom. Voordat die goedere afgelewer word, of dienste

verskaf word, lê die risiko by die verskaffer, maar na lewering of verrigting, sal die risiko

oorgaan na die verbruiker.

Die verbruiker moet lewering of verskaffing van dienste aanvaar soos wat ooreengekom is.

Indien die verskaffer egter die goedere wil lewer of dienste wil verrig, anders as

ooreengekom, kan die verbruiker kies om die prestasie te aanvaar, of kan die verbruiker

vereis dat lewering of verrigting moet geskied, soos ooreengekom by die plek en tyd in die

ooreenkoms. Indien die verskaffer nie presteer soos ooreengekom nie, kan die verbruiker

verder ook kies om die ooreenkoms te kanselleer sonder enige boetes daaraan verbonde.

� Die verbruiker se reg op teruggawe van goedere

Hierdie reg van die verbruiker is bykomstig tot die reg op teruggawe van onveilige en

gebrekkige goedere, en die verbruiker het verder die reg om terugbetaling te ontvang van

enige bedrae wat aan die verskaffer gegee is.

Hierdie reg bestaan uit die volgende voorwaardes:

• Indien die verbruiker sy afkoelreg uitgeoefen het, moet die verbruiker enige goedere

wat ontvang is binne tien besigheidsdae ná lewering aan die verskaffer terug gee.

• Die verbruiker mag sy reg op teruggawe van goedere uitoefen, indien die verbruiker

nie ŉ kans gehad het om die goedere te inspekteer nie.

• Indien die verbruiker ŉ mengsel van goedere ontvang het, het die verbruiker die reg

om enige individuele of afsonderlike gedeelte van die goedere terug te gee.

• Die verbruiker kan die reg van teruggawe uitoefen, indien goedere vir ŉ spesifieke

doel beoog was, en die verskaffer bewus was van die doel, maar die goedere dan

nie voldoen aan die beoogde doel nie.

Teruggawe van goedere moet oor die algemeen binne tien besigheidsdae na lewering

terugbesorg word, maar indien goedere na lewering geheel of gedeeltelik uitmekaar gehaal

is, fisies verander is, permanent geïnstalleer is, vasgeheg is aan, aangelas of bygevoeg is,

vermeng of gekombineer is met, of vasgelê is in ander goedere of eiendom, kan teruggawe

na 20 besigheidsdae geskied.

Indien die verbruiker goedere teruggee in die oorspronklike, onoopgemaakte verpakking,

kan die verskaffer geen bedrag teen die verbruiker hef nie. Maar indien die goedere in die

oorspronklike toestand is, maar in die oorspronklike verpakking herverpak is, is die



verskaffer geregtig om ŉ redelike bedrag te eis vir die gebruik van die goedere gedurende

die tyd wat dit in die verbruiker se besit was. Die verskaffer kan ook verder enige

herstelkostes van die verbruiker eis, indien dit sou nodig wees.

� Die verbruiker se regte in die geval van ongevraagde goedere of dienste

Hierdie gedeelte van die Wet is grotendeels om die verbruiker te beskerm teen

“traagheidsverkopings” waarin die verskaffer staat maak op die verbruiker se traagheid om

goedere terug te lewer, wanneer die verbruiker nie eers sulke goedere of dienste aangevra

het nie, en dan betaling teen die verbruiker afdwing.

Die volgende omstandighede word geag ongevraagd te wees:

• Enige goedere of dienste wat gelewer of verrig is wat spruit uit direkte bemarking

waar die verskaffer nie betaling gereël het nie.

• Indien daar ŉ ooreenkoms is vir die periodieke lewering van goedere of dienste, en

die goedere of dienste wat so gelewer word dan verskil van wat oorspronklik

ooreengekom is, of na die beëindiging van ŉ periodieke ooreenkoms waarin die

verskaffer steeds aanhou om goedere of dienste te lewer.

• Indien die verskaffer goedere of dienste lewer anders as ooreengekom oor die tyd en

plek van lewering.

• Indien die verskaffer groter hoeveelhede lewer as wat gevraagd was.

• Enige goedere of dienste wat die verskaffer lewer sonder dat die verbruiker uitdruklik

of stilswyend daardie lewering of verrigting versoek het.

Indien ŉ verbruiker die verskaffer in kennis gestel het dat goedere of dienste foutiewelik

ontvang is, moet die verskaffer binne tien besigheidsdae sulke goedere of dienste

terugvorder. As die verskaffer na 20 besigheidsdae steeds nie die foutiewe goedere of

dienste teruggevorder het nie, kan die verbruiker die goedere of dienste behou.

3.6.4 Die reg op blootlegging en inligting

Die verbruiker se reg op blootlegging en inligting bestaan uit verskeie regte.

� Inligting in gewone en verstaanbare taal

Enige kennisgewing, dokument of visuele voorstelling wat voorgelê, voorsien of uitgestal

word deur die verskaffer, moet in ŉ gewone taal aan die verbruiker gegee wees. Die

verbruiker word geag te wees ŉ gewone verbruiker van ŉ gewone klas van persone, met

gemiddelde geletterdheidsvaardighede en minimale ondervinding as ŉ verbruiker. Dit word



vereis dat so ŉ gewone verbruiker die kennisgewing, dokument of visuele voorstelling se

inhoud, betekenis en belang moet kan verstaan en begryp.

Die volgende word in ag geneem vir enige kennisgewing, dokument of visuele voorstelling:

• Die uiteensetting, omvattendheid en konsekwentheid van die kennisgewing,

dokument of visuele voorstelling.

• Die organisering, vorm en styl van die kennisgewing, dokument of visuele

voorstelling.

• Enige ander illustrasies, voorbeelde en opskrifte in die kennisgewing, dokument of

visuele voorstelling.

� Blootlegging van die prys van goedere of dienste

ŉ Verskaffer mag nie goedere of dienste uitstal as te verkoop, indien daar nie ook ŉ prys met

betrekking tot daardie goedere of dienste is nie.

ŉ Prys word beskou as voldoende uitgestal, indien daar ŉ skriftelike aanduiding van die prys

in die geldeenheid van die RSA uitgedruk word:

• Aan- of vasgeheg aan, geskryf, gedruk, gestempel of geplaas op, of andersins

aangebring is, of op ŉ band, kaartjie, bedekking, etiket, verpakking, rol, rak of enige

ander vorm in verband met die goedere wat uitgestal word.

• Op ŉ wyse voorgestel is waar daar redelikerwys afgelei kan word dat dit die prys

geag word.

• Met betrekking tot goedere in ŉ katalogus, brosjure, omsendskrywe of soortgelyke

vorm van publikasie, indien daar ŉ tyd gespesifiseer word as ŉ tyd waarna die

goedere nie meer as daardie prys verkoop mag word nie.

Indien daar meer as een uitgestalde prys vir die goedere is, is die verbruiker geregtig op die

laagste prys, tensy die verskaffer kan bewys dat die laer prys foutiewelik aangebring is op

die goedere.

Figuur 3.3: Voorbeelde van die uitstalling van die prys op ŉ produk

(Bron: Google Images 2013)



� Produk-etikettering en handelsbeskrywings

Die handelsbeskrywing is ŉ aanduiding van enige getal, hoeveelheid, mate, gewig of ander

standaard van goedere, die naam van die produsent, die bestanddele daarvan of die

materiaal waaruit dit gemaak is, of die plek of land van oorsprong en die proses waardeur

die goedere gemaak is. Die handelsmerk kan ook aanduidend wees of die goedere

onderwerp is aan enige patente, voorreg, kopiereg en handelsmerke.

So ŉ handelsbeskrywing moet:

• aangebring word op die goedere;

• saam of in die nabyheid van goedere uitgestal word; en

• op versoek of bestelling verskaf word.

ŉ Handelsbeskrywing mag nie die verbruiker mislei, verander word, geskend, bedek,

verwyder of verberg word nie.

Dit is verder ŉ vereiste dat handelsbeskrywings aangebring word op bepaalde goedere soos

tekstielware, klere, skoene en leeritems, asook geneties-aangepaste organismes.

Die land van oorsprong van goedere moet op goedere aangedui word.

Figuur 3.4: Voorbeeld van ŉ handelsbeskrywing

(Bron: Google Images 2013)

� Openbaarmaking van herboude of grysmarkgoedere

Goedere wat opgeknap, herbou of hervervaardig is en steeds die handelsmerk van die

oorspronklike vervaardiger of verskaffer dra, moet duidelik aangetoon word as

dienooreenkomstige goedere. Hierdie verklaring moet in ŉ verstaanbare taal, opsigtelik en

eenvoudig aangebied word. Indien goedere verskaf word sonder die toestemming of lisensie

van die oorspronklike vervaardiger of verskaffer, moet die verskaffer dit ook aandui.



� Aantekening van verkope

Die verskaffer van goedere of dienste moet ŉ skriftelike rekord hou van elke transaksie wat

aangegaan is en die volgende inligting moet ingesluit word:

• Die verbruiker aan wie die transaksie voorsien is.

• Die verskaffer se volle naam en BTW registrasienommer.

• Die adres van die perseel waarby of waarvandaan die goedere of dienste verskaf is.

• Die datum van die transaksie.

• Die prys waarteen die goedere of dienste verskaf is.

• Die hoeveelheid goedere verskaf.

• Die bedrag van toepaslike belastings.

Smouse is vrygestel van die bepalings van hierdie gedeelte van die Wet.

� Blootlegging deur tussengangers

ŉ “Tussenganger” is iemand wat teen vergoeding of vir winsbejag ŉ besigheid bedryf om:

• iemand anders te verteenwoordig vir die werklike of potensiële verskaffing van werk;

of

• die besit van goedere of ander eiendom van iemand anders ontvang om dit te

verkoop.

Dit is ŉ vereiste dat so ŉ tussenganger moet openbaar dat hy slegs as tussenganger optree.

Verder is die volgende persone in hulle hoedanighede as sodanig vrygestel van die werking

van hierdie gedeelte van die Wet, naamlik eksekuteurs of administrateurs van bestorwe

boedels, likwidateurs van insolvente boedels en trustees.

� Identifisering van afleweraars en installeerders

ŉ Verskaffer wat dienste vir ŉ verbruiker verrig, goedere aflewer of installeer, moet ŉ

skriftelike kenteken of soortgelyke identifikasietoestel vertoon, of op die verbruiker se

versoek voorsien.

3.6.5 Die reg op billike en verantwoordelike bemarking

Hierdie reg wat aan die verbruiker toegeken word, word bepaal deur die tipe bemarking wat

aangegaan is, of die tipe bemarking wat die verbruikersooreenkoms tot gevolg het.

“Bemark” word in die Wet omskryf as goedere of dienste te bevorder of verskaf. “Bevorder”

beteken verder dat goedere of dienste aan die publiek geadverteer word vir ŉ teenprestasie,



of die bereidheid om goedere vir ŉ teenprestasie te verskaf, of die oorhaling of poging

daartoe om die publiek te nooi om ŉ transaksie aan te gaan.

� Algemene standaarde vir bemarking van goedere of dienste

Die verskaffer mag nie enige valse of misleidende voorstelling van goedere of dienste maak,

aangaande die aard, eienskappe, voordele of gebruike van sodanige goedere of dienste nie.

Verder mag daar ook nie valse of misleidende inligting aangaande die prys wees waarteen

die goedere verskaf word nie. Daar mag ook nie verwys word na vorige pryse of

mededingers se pryse vir soortgelyke goedere of dienste nie.

� Lokaasbemarking

Lokaasbemarking is wanneer verskaffers goedere of dienste teen ŉ spesiale prys adverteer,

met die uitsluitlike doel om verbruikers te lok deur die bemarking. Die verskaffer mag nie die

verbruikers mislei of onder ŉ valse indruk bring, ten opsigte van die prys of beskikbaarheid

van die goedere of dienste nie. Die verskaffer is verder verplig om uitdruklik te stel dat die

beskikbaarheid van die goedere of dienste beperk is, of dat die goedere of dienste binne ŉ

vasgestelde tydperk opgeëis kan word, of beskikbaar sal wees.

� Negatiewe-opsie bemarking

Ooreenkomste wat outomaties tot stand kom, indien die verbruiker sodanige aanbod of

oorhandiging van die hand wys, is nietig, ongeldig en onafdwingbaar.

� Katalogusbemarking

Katalogusbemarking geskied deurdat ŉ verbruiker ŉ transaksie aangaan deur middel van

telefoniese, posbestellings, fakse of enige soortgelyke wyses, sonder dat die verbruiker die

geleentheid gehad het om die goedere te inspekteer of na te gaan, voor die sluiting van die

ooreenkoms.

Die volgende inligting moet aan die verbruiker geopenbaar word, indien ŉ transaksie uit

katalogusbemarking voortspruit:

• Die verskaffer se naam, lisensie en registrasienommer.

• Die adres van die verskaffer en enige ander kontakbesonderhede.

• Die geldeenheid van die bedrag betaalbaar.

• Enige leweringsreëlings van die goedere wat toepassing het.

• Die verskaffer se kansellasie-, teruggee-, omruil- en terugbetalingsbeleid.

• Die wyse en vorm wat klagtes geloods kan word.



� Handelskoepons en promosies

ŉ Promosie-aanbod in terme van die Wet is ŉ aanbod of belofte wat op enige wyse uitgedruk

kan word, van ŉ prys, beloning, geskenk, gratis goedere of dienste, prysvermindering of -

korting, vermeerdering van hoeveelheid of verbetering van die kwaliteit van goedere of

dienste, ongeag of die aanvaarding van die aanbod afhang van die aangaan van ander

transaksies deur die aanbodontvanger.

Die promosie-aanbod dokument moet die volgende inligting uiteensit:

• Die aard van die prys, beloning, geskenk, gratis goedere of dienste,

prysvermindering of -korting, vermeerdering van hoeveelheid, of verbetering van die

kwaliteit van goedere of dienste.

• Die goedere of dienste waarop die aanbod betrekking het.

• Die stappe wat deur die verbruiker gevolg moet word.

• Die besonderhede van die verbruikers wat vir die aanbod of promosie kwalifiseer.

Die verskaffer moet seker maak dat daar voldoende voorraad is van die goedere of dienste

wat die onderwerp van die aanbod maak, en die verskaffer mag nie goedere of dienste van

ŉ mindere gehalte lewer nie.

� Kliënte-lojaliteitsprogramme of -toekennings

Hierdie tipe bemarking is kenmerkend van die feit dat kliënte-lojaliteitsprogramme

of -toekennings kan dien as teenprestasie vir goedere of dienste in die plek van betaling in ŉ

geldeenheid. Dit is nodig dat die volgende inligting uitdruklik uiteengesit word vir kliënte-

lojaliteitsprogramme of -toekennings:

• Die aard van die program, krediet of toekennings wat aangebied word.

• Die goedere of dienste waarop die programme betrekking het.

• Die stappe of kwalifikasies wat nodig is vir verbruikers om gebruik te kan maak van

die kliënte-lojaliteitsprogramme of -toekennings.

• Die persone wat kwalifiseer, die plekke waar en die tye wanneer die kliënte-

lojaliteitsprogramme of -toekennings opgeëis kan word.

Dit is nodig dat ŉ verskaffer aandui dat daar beperkte voorraad van goedere of dienste mag

wees, of dat daar ander terme of voorwaardes onderliggend aan die kliënte-

lojaliteitsprogramme of -toekennings mag wees, byvoorbeeld ruil van krediete of toekennings

en dat pryse slegs geldig is vir die duur van die kliënte-lojaliteitsprogramme of,-toekennings.

Verder mag die verskaffer nie aandring dat die verbruiker enige goedere of dienste aanneem



wat van ŉ mindere gehalte of kwaliteit is, dat die verbruiker enige administrasiefooi betaal vir

die prosessering of hantering van die transaksie nie, of dat die verbruiker enige ander

goedere of dienste moet ontvang in die plek van die gespesifiseerde goedere of dienste.

� Reklamekompetisies

Die Wet bepaal self wat bedoel word met “deelnemers”, “promotors”, “pryse” en

“reklamekompetisie”, maar dit is veral belangrik dat die Wet voorskryf wat die prosedures is

wat gevolg moet word in die geval van reklamekompetisies.

Van die voorskrifte wat in hierdie gedeelte van die Wet gevind word, sluit in:

• Indien geen kompetisie gehou is nie, mag geen persoon in kennis gestel word dat ŉ

ander persoon so ŉ kompetisie gewen het nie.

• Geen persoon mag geag word die kompetisie gewen het, indien die persoon nie

werklik gewen het nie.

• Geen teenprestasie mag van ŉ wenner van ŉ kompetisie vereis word vir vordering

van die prys nie.

• Die promotor van ŉ reklamekompetisie is geregtig om redelike kostes van

deelnemers te verhaal, byvoorbeeld inskrywingsgelde, versendingsgelde, ens.

ŉ Aanbod om aan ŉ reklamekompetisie deel te neem, moet die volgende inligting uiteensit:

• Die voordeel of kompetisie waarop die aanbod betrekking het.

• Die stappe wat iemand moet neem om aan die kompetisie deel te neem.

• Die basis waarop die uitslae van die kompetisie bepaal sal word.

• Die sluitingsdatum van die kompetisie.

• Die vorm en tyd hoe die uitslae van die kompetisie bekend gemaak sal word.

• Hoe ŉ deelnemer die reëls en regulasies van die kompetisie kan bekom.

� Verwysingsverkope

ŉ Verskaffer mag nie aan ŉ verbruiker voorgee dat die verbruiker ŉ terugbetaling,

Kommissie of ander voordeel sal ontvang, indien die verbruiker enige ander inligting aan die

verskaffer gee, of die verskaffer op enige ander manier bystaan om goedere of dienste aan

ander verbruikers te verskaf waarin die eers genoemde verbruikersterugbetaling, Kommissie

of enige ander voordeel sal ontvang wat onderhewig is aan die bepaling dat verdere

verbruikers eers tot die transaksie moet toestem nie.



3.6.6 Die reg op billike en eerlike verhandeling

� Gewetenlose gedrag

“Gewetenlose gedrag” verwys na enige handeling deur ŉ verbruiker wat oneties of onredelik

of onbehoorlik is, tot so ŉ mate dat dit die gewete van ŉ redelike persoon sal skok. Verder is

enige handeling wat ŉ verbruiker dwing om ŉ ooreenkoms te sluit ook onbehoorlike gedrag.

Dit is verder ook onwenslik om enige persoon wat nie wesenlik in staat is weens fisiese of

geestelike gebrekkigheid, ongeletterheid, onkunde of onvermoë om die taal of ooreenkoms

te verstaan, aan te por of te dwing om toe te stem tot ŉ ooreenkoms nie.

� Vals, misleidende of bedrieglike voorstellings

Tydens die bemarking van goedere of dienste, mag die verskaffer nie deur woorde of

gedrag:

• Enige valse, misleidende of bedrieglike voorstellings oor enige wesenlike feit aan die

verbruiker maak nie.

• Oordryf, insinueer of dubbelsinnig oor ŉ wesenlike feit aan die verbruiker wees nie.

• Versuim om ŉ duidelike wanbegrip by die verbruiker reg te stel wat op ŉ valse,

misleidende of bedrieglike voorstelling voorkom.

Verder mag ŉ verskaffer ook nie voorgee dat die verskaffer:

• ŉ bepaalde status, assosiasie of verbintenis het, wat hy nie het nie;

• enige goedere of dienste verskaf wat hy nie het nie, en verder ook dat enige

kwaliteite of kenmerke aan sulke goedere of dienste geheg is, wat daar nie werklik is

nie;

• goedere of dienste vir ŉ tydperk beskikbaar het, wanneer dit nie so is nie;

• spesifieke prysvoordele kan aanbied, as dit nie so is nie;

• enige werknemer, verkoopsman, verteenwoordiger of agent magtiging gegee het om

ŉ transaksie aan te gaan, wanneer die persoon nie in werklikheid die nodige

magtiging het nie; en dat

• die verbruiker ŉ bepaalde voordeel sal ontvang, indien die verbruiker die verskaffer

bystaan om nuwe kliënte te werf nie.

Daar bestaan egter ŉ uitsondering op bogenoemde indien goedere as nuut voorgestel word,

maar voorheen gebruik is deur die produsent, invoerder, verspreider of handelaar en slegs

en alleen vir doeleindes van redelike toetsing, diens, voorbereiding of lewering.



� Piramide- en verbandhoudende skemas

Hierdie gedeelte van die Wet verbied enige persoon om ŉ vermenigvuldigingskema,

piramiedskema of kettingbriefskema of enige ander skema soos wat die Minister kan bepaal,

te bevorder of wetend daarby aan te sluit, in te skryf of daaraan deel te neem.

ŉ Piramide-skema is enige ooreenkoms om ŉ rentekoers te lewer wat minstens 20% bo die

REPO-koers is, soos deur die Reserwebank vasgestel. Deelnemers ontvang vergoeding as

gevolg van hulle werwing van ander, nuwe deelnemers, eerder as vir die verkoop van

goedere of dienste.

ŉ Kettingbriefskema is enige reëling, ooreenkoms, praktyk of skema waarvan daar verskeie

vlakke van deelname bestaan, bestaande deelnemers nuwe deelnemers werf en sodoende

na ŉ hoër vlak in die skema beweeg, terwyl die nuwe deelnemers vir aansluiting ŉ

teenprestasie moet betaal wat deur die bestaande deelnemers verdeel word.

3.6.7 Verbruiker se reg om te aanvaar dat die verskaffer geregtig is om goedere of

dienste te verkoop of te verskaf

Die verbruiker is geregtig om te aanvaar dat ŉ verskaffer die nodige lisensie of magtiging het

om goedere of dienste te verskaf, en dienooreenkomstig dat die verskaffer die titel in

goedere kan oordra aan die verbruiker. Die verbruiker mag verder aanvaar dat die verskaffer

aanspreeklik is vir enige kostes teen besware wat voorkom aangaande die goedere.

Laastens, bepaal hierdie gedeelte van die Wet ook dat die verskaffer aan die verbruiker

waarborg, dat die verbruiker ongestoorde besit van die goedere sal hê en geniet.

� Veilings

Veilings sluit ook goedere in, wat in ŉ verkoping in eksekusie ingevolge ŉ hofbevel verkoop

word.

Dit is belangrik om te onthou dat enige goedere wat op veiling verkoop word, “voetstoots”

verkoop word, en dat die bepalings van die Wet wat handel oor veilige en goeie gehalte

goedere nie van toepassing is op goedere wat deur veilings verkoop word nie.

� Oorverkoping en oorbespreking

Hierdie gedeelte van die Wet is nie van toepassing op die verskaffing van goedere op

spesiale bestelling nie.

Indien die verskaffer nie op die bepaalde tyd voldoende voorraad of kapasiteit, of

soortgelyke of vergelykbare goedere het om te verskaf nie, moet die verskaffer aan die

verbruiker enige bedrag terugbetaal, en die verbruiker verder ook vergoed vir enige koste

wat direk insidenteel tot die verskaffer se kontrakbreuk is, dus toegeskryf kan word aan die



verskaffer se kontrakbreuk. Die verskaffer is nie aanspreeklik as omstandighede buite die

beheer van die verskaffer gelei het tot die ongenoegsame voorraad of kapasiteit nie.

3.6.8 Die reg op billike, regverdige en redelike bedinge en voorwaardes

� Onbillike, onredelike en onregverdige bedinge

Enige bepalings in ŉ verbruikersooreenkoms wat aangegaan is wat enige van die volgende

insluit en onbillik, onredelik en onregverdig is, sal gevolglik onafdwingbaar wees:

• Pryse wat onbillik, onredelik of onregverdig is.

• Wat van die verbruiker vereis om van regte afstand te doen.

• Wat van die verbruiker vereis om ŉ verpligting te aanvaar.

• Om van aanspreeklikheid van die verskaffer afstand te doen.

Die Wet onderskei tussen bedinge, ooreenkomste, voorwaardes, kennisgewings en

transaksies wat absoluut onbillik, onredelik en onregverdig is. Die volgende is “swartlys”

kenmerke:

• Enige eensydige gedrag wat ten gunste van iemand anders is as die verbruiker.

• Enige bedinge wat ongunstig is vir die verbruiker.

• Indien die verbruiker staat gemaak het op valse, misleidende of bedreiglike

voorstellings of opinies.

Verder verskaf die Wet ŉ “grys lys” van kenmerke, waar die omstandighede van ŉ saak in ag

geneem word om die regverdigheid daarvan te bepaal. Hierdie volgende gedrag word geag

nie regverdig of redelik te wees nie, maar onder spesifieke omstandighede mag dit dalk

geregverdig word:

• Indien die aanspreeklikheid van die verskaffer uitgesluit word.

• As enige wetlike regte of remedies wat ŉ verbruiker mag hê, uitgesluit word.

• As die verbruiker se reg om statutêre verjaring, uitgesluit word;

• Prysverandering na sluit van ooreenkoms.

• Eensydige verandering van die ooreenkomsterme.

• Die verskaffer sekere regte gegun word om die kontrak te beëindig, terwyl die

verbruiker nie dieselfde regte het nie.

• Wat die verskaffer, maar nie die verbruiker nie, toelaat om die verbruikerooreenkoms

te hernu of nie.



• Wat die verskaffer ŉ onredelike lang tydperk toelaat om te presteer.

� Kennisgewings wat vereis word vir sekere bedinge en voorwaardes

Indien enige van die volgende bedinge in ŉ verbruikersooreenkoms ingesluit word, moet dit

duidelik onder die aandag van die verbruiker gebring word, op ŉ wyse en in ŉ vorm wat die

verbruiker kan verstaan:

• Terme wat die aanspreeklikheid van die verskaffer beperk.

• Terme waarin die verbruiker enige aanspreeklikheid vir risiko aanvaar.

• Terme waarvan die verbruiker verpligtinge het.

Die kennisgewing moet op ŉ opvallende wyse en in eenvoudige taal onder die aandag van

die verbruiker gebring word, en die verbruiker moet ook genoegsame tyd gegun word om die

kennisgewing te ontvang en te begryp.

� Skriftelike verbruikersooreenkomste

Die Wet maak voorsiening dat die Minister moet bepaal watter tipe verbruikersooreenkomste

in skrif moet verskyn. Hierdie gedeelte van die Wet bepaal ook dat ŉ verbruikerooreenkoms

geldig is sodra dit in skrif verskyn, ongeag die feit dat die partye nie die ooreenkoms geteken

het nie.

� Verbode transaksies, ooreenkomste, bedinge of voorwaardes

Geen terme of voorwaardes in ŉ verbruikersooreenkoms mag:

• Die oogmerke en beleid van die Wet verydel nie.

• Die verbruiker mislei of bedrieg nie.

• Enige regte wat aan die verbruiker gegee word, beperk of uitsluit nie.

• Die verskaffer se aanspreeklikheid vir growwe nalatigheid beperk nie.

• Transaksies goedkeur wat voortvloei uit negatiewe-opsie aanbod nie.

• Vereis dat die verbruiker gelde teen die verskaffer verbeur, indien die verbruiker

enige reg ingevolge die Wet uitoefen nie.

3.6.9 Die reg op billike waarde, goeie gehalte en veiligheid

Vir doeleindes van hierdie gedeelte van die wet word die volgende definisies verskaf:

• “defek” beteken ŉ wesenlike tekortkoming in die vervaardiging van goedere of

komponente of in die verrigting van dienste, wat die goedere of dienste minder

aanvaarbaar maak as wat persone oor die algemeen geregtig is om te verwag, of



wanneer die goedere of dienste minder bruikbaar, geskik of veilig is as wat dit

veronderstel is om te wees.

• “gebrek” is wanneer goedere nie op die bedoelde wyse of met die bedoelde

uitwerking funksioneer nie.

• “gevaar” beteken ŉ beduidende risiko van persoonlike besering aan iemand of skade

aan iemand se eiendom.

• “onveilig” is ŉ uiterste risiko van persoonlike besering of skade aan eiendom wat kan

plaasvind weens ŉ defek, gebrek of gevaar van goedere of dienste.

• Die verbruiker se reg op gehalte diens

Die verbruiker het die reg om tydige verrigting en voltooiing van dienste te verwag, terwyl

hierdie dienste van so ŉ gehalte moet wees soos wat ŉ persoon in die algemeen mag

verwag. Die verbruiker kan verder ook verwag dat enige gebruik, lewering of installering van

goedere deur diens, sonder defek sal wees. Laastens het die verbruiker die reg om enige

eiendom wat aan ŉ verskaffer gelewer is vir die verrigting van dienste, in dieselfde toestand

terug te verwag.

Indien enige van die voorgenoemde teenwoordig is, het die verbruiker die reg om van die

verskaffer te vereis om die defek reg te stel of ŉ redelike gedeelte van die prys te betaal.

� Die verbruiker se reg op veilige, goeie gehalte goedere

Die verbruiker het die reg om goedere te ontvang wat bruikbaar is vir die doel waarvoor hulle

bedoel is, wat in ŉ goeie en werkende toestand is en vry van enige defekte, en wat vir ŉ

redelike tyd bruikbaar en duursaam sal wees.

Indien die verbruiker vir die verskaffer in kennis gestel het wat die bepaalde doel is waarvoor

die verbruiker die goedere wil aanskaf, of die beoogde gebruik daarvan, kan die verbruiker

aanvaar dat, indien die verskaffer toestem om die goedere te verskaf, die verskaffer die

nodige kundigheid het rakende die gebruik van die goedere.

Dit is nie ter sake of ŉ produkgebrek of -defek verborge of sigbaar is nie, en of die verbruiker

dit voor ontvangs opgemerk het nie. Die verbruiker sal steeds die reg hê om goedere in ŉ

veilige en goeie gehalte toestand te ontvang, al kom ŉ gebrek of defek eers op ŉ later

stadium na vore.

Hierdie gedeelte van die Wet is nie van toepassing op goedere wat op veilings verkoop word

nie. Verder is hierdie reg ook uitgesluit, indien die verbruiker ingelig was dat goedere in ŉ

spesifieke toestand verkeer en die verbruiker die goedere dan wetend aanvaar het.



� Geïmpliseerde waarborg van gehalte

Dit is ŉ reg van die verbruiker om te aanvaar dat die produsent, invoerder, verspreider,

handelaar of verskaffer waarborg dat die goedere aan ŉ sekere standaard voldoen, behalwe

as die goedere die beheer van die verskaffer verlaat het.

Indien goedere nie voldoen aan die standaarde wat redeliker wyse verwag kan word nie, het

die verbruiker drie opsies om van te kies en van die verskaffer te eis:

1) Die prys van die goedere;

2) vervanging van die goedere;

3) herstelwerk van enige gebrek, defek of onveilige kenmerk.

Indien die verbruiker kies dat die goedere herstel moet word, en die goedere is steeds

gebrekkig drie maande na die eerste herstelwerk, moet die verskaffer die goedere ontvang

en aan die verbruiker die prys betaal wat die verbruiker vir die goedere betaal het.

� Waarborg op herstelde goedere

Die verbruiker is geregtig op ŉ waarborg van drie maande na die datum van installering of

herstelling, behalwe as die goedere weer defekte toon, as gevolg van die verbruiker se

wangebruik of misgebruik.

� Waarskuwing betreffende moontlike risiko’s van goedere

Goedere wat gevaarlik of moontlik onveilig is, moet ŉ duidelike kennisgewing bevat wat die

spesifieke goedere as sodanig aandui. Die kennisgewing moet in eenvoudige taal wees, en

moet ook instruksies insluit vir die veilige gebruik of hantering van die goedere.

� Aanspreeklikheid vir skade of verlies deur goedere veroorsaak

Hierdie gedeelte van die Wet stel ŉ konsep daar van streng produkaanspreeklikheid, wat

bepaal dat die produsent, invoerder, verspreider, handelaar of verskaffer van goedere

gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik is vir skade wat veroorsaak is as gevolg van die

verskaffing van onveilige goedere, ŉ produkgebrek, -defek of -gevaar, of in die voorsiening

van onvolledige of onvoldoende instruksies of waarskuwings met betrekking tot die gevaar,

wat as gevolg van die goedere kan ontstaan of geassosieer word, ongeag of die verbruiker

nalatig was of nie. Die skade waarvoor die produsent, invoerder, verspreider, handelaar of

verskaffer aanspreeklik gehou kan word, is dood of besering of siekte van ŉ natuurlike

persoon, of verlies van, of skade aan roerende eiendom of onroerende eiendom, of

ekonomiese verlies as gevolg van voormelde skade.



3.7 Verantwoordelikhede van die verskaffer teenoor die verbruiker

3.7.1 Voorafbetaalde sertifikate, krediete en bewyse

Hierdie gedeelte van die Wet maak voorsiening vir die gebeurtenis wanneer ŉ verbruiker

aan die verskaffer ŉ teenprestasie rig vir die verskaffing van goedere of dienste, voordat alle

gelde betaal is, of voordat alle goedere of dienste gelewer word. Hierdie gedeelte bepaal

verder dat die waarde van ŉ voorafbetaalde sertifikaat, krediet en bewys se waarde nie sal

verval, totdat die datum waarop alle uitstaande gelde, goedere of dienste betaal of verrig is

nie. Die toonder van die voorafbetaalde sertifikate, krediete of bewyse besit die dokument as

sy eiendom.

3.7.2 Voorafbetaalde dienste en toegang tot diensfasiliteite

Indien ŉ verbruiker ŉ eenmalige of periodieke lidmaatskapfooi aan ŉ verskaffer betaal vir

dienste wat gelewer moet word, bly die fooi wat so betaal is, die eiendom van die verbruiker

totdat die verskaffer ŉ koste daarteen hef.

Indien die verskaffer die ooreenkoms wil kanselleer moet die verskaffer aan die verbruiker ŉ

skriftelike kennis rig, nie minder as 40 besigheidsdae voor die beoogde sluitingsdatum en

dan ook aan die verbruiker die balans van gelde wat nog beskikbaar is, terugbetaal, nie later

as vyf besigheidsdae na die sluitingsdatum nie.

3.7.3 Bewaring en rekenskap van verbruiker se eiendom

Indien die verskaffer enige voorafbetalings, deposito’s, lidmaatskapfooie of ander gelde of

enige ander eiendom van die verbruiker ontvang het, moet die verskaffer daardie eiendom

hanteer soos asof dit aan die verbruiker behoort, die eiendom benut en beveilig en met sorg,

ywer en vaardigheid daarna omsien. Die verskaffer sal aanspreeklik wees teenoor die

verbruiker vir enige verlies as gevolg van versuim om met die nodige sorg op te tree.

ŉ Bank is vrygestel van die operasie van hierdie gedeelte van die Wet, aangesien ŉ bank op

ŉ daaglikse basis deposito’s en ander gelde ontvang.

3.7.4 Teruggawe van onderdele en materiale

Die verskaffer is verplig om enige onderdele, komponente of materiale wat gedurende

herstel- of onderhoudswerk van die verbruiker se eiendom verwyder is, aan die verbruiker

terug te besorg.

3.7.5 Konsessie-ooreenkomste

ŉ Konsessie-ooreenkoms word beskryf as ŉ ooreenkoms tussen twee partye, naamlik ŉ

konsessiegewer en ŉ konsessiehouer:



• Waar die konsessiegewer aan die konsessiehouer die reg verleen om sake te doen

in ŉ spesifieke gedeelte en die konsessiehouer aan die konsessiegewer ŉ

teenprestasie lewer.

• Waar die konsessiehouer geregtig is om die advertensieskemas of -programme,

handelsmerke, simbole, logo’s of enige etikettering of assosiasies te gebruik.

• Wat die sakeverhouding tussen die konsessiegewer en die konsessiehouer beheer.

3.8 Verbruikersbeskermingsinstellings

Enige persone mag die hof, die Tribunaal of Kommissie nader, indien so ŉ persoon meen

dat daar op sy/haar verbruikersregte inbreuk gemaak is en verder kan so ŉ persoon ook

voor die hof verskyn:

• deur self te verskyn;

• deur iemand magtig om namens hom/haar op te tree;

• indien ŉ persoon as ŉ lid van, of in belang van ŉ groep of klas geaffekteerde persone

optree; of

• deur iemand wat in die openbare belang optree, of ŉ vereniging wat namens sy lede

optree.

3.8.1 Nasionale Verbruikerskommissie

Die Nasionale Verbruikerskommissie besit enige magte en pligte wat nodig is vir die

afdwinging van die Wet. Die Kommissie is ŉ onafhanklike regspersoon wat bestaan uit ŉ

Hoofuitvoerende beampte, genoem die Nasionale Verbruikerskommissaris, wat toesien dat

die Kommissie funksioneer en inspekteurs klagtes ondersoek.

Die Wet bepaal dat die Kommissie die volgende pligte het:

1) Die oplossing van geskille tussen die verbruiker en verskaffer deur middel van

informele geskilbeslegtingsprosedures.

2) Ontvangs, ondersoeking en hantering van klagtes aangaande verbruikersregte.

3) Monitering van die verbruikersmark.

4) Monitering van verbruikersgroepe, bedryfskodes en alternatiewe

geskilbeslegtingskemas, en dienslewering aan verbruikers.

5) Ondersoek en hantering van beweerde verbode gedrag of oortredings.

6) Uitreiking en afdwinging van nakomingskennisgewings.



7) Onderhandeling en aangaan van ondernemings en skikkingsbevele.

8) Verwysing van aangeleenthede na die Tribunaal.

9) Verwysing van beweerde oortredings na die Nasionale Vervolgingsgesag.

3.8.2 Nasionale Verbruikerstribunaal

Die Verbruikerstribunaal tree ook op ingevolge die Nasionale Kredietwet 34 van 2005 en die

volgende aangeleenthede word deur die Tribunaal hanteer:

1) Enige direkte verwysing deur ŉ verbruiker ten aansien van ŉ geskil met ŉ verskaffer.

2) ŉ Verwysing deur ŉ verbruiker nadat die Nasionale Verbruikerskommissie ŉ

nakomingskennisgewing aan die verbruiker uitgereik het.

3) Enige aansoek om ŉ skikkingsooreenkoms ŉ bevel te maak.

4) Enige verwysings deur die Kommissie ingevolge beweerde verbode gedrag.

5) Aansoeke aangaande die kansellasie van ŉ besigheidsnaam.

6) Enige aansoek waarin die applikant ŉ versoek rig aan die Tribunaal, in plaas van die

verbruikershof.

Enige verwysing of aansoek na die Tribunaal moet in die vorm wees wat deur die Wet

voorgeskryf word. Alhoewel die Tribunaal informeel van aard is, moet die aansoeke en

hantering van sake in ooreenstemming met reëls van geregtigheid geskied.

3.8.3 Alternatiewe geskilbeslegtingsagente

Die Wet skryf voor wie as geskilbeslegtingsagente kwalifiseer, en sluit die volgende in:

1) ŉ Ombud met regsbevoegdheid oor die verskaffer.

2) ŉ Geakkrediteerde industrie-ombud met regsbevoegdheid oor die verskaffer.

3) ŉ Persoon of entiteit wat versoenings-, bemiddelings- of arbitrasiedienste verskaf om

te help met die beslegting van verbruikersgeskille.

4) Die verbruikershof van die provinsie wat regsbevoegdheid oor daardie

aangeleentheid het, indien daar so ŉ hof is.

Indien die agent tot die gevolgtrekking kom dat daar geen redelike moontlikheid is dat die

partye hul geskil deur die betrokke proses sal kan oplos nie, moet die agent ŉ skriftelike

kennisgewing aan die partye rig, sodat die partye die geskil na die Kommissie kan verwys.

Indien die geskil opgelos kon word deur die agent, kan die agent die beslegting in die vorm

van ŉ bevel aanteken, en die partye kan die bevel verwys na die Tribunaal om die bevel ŉ

bevel van die hof te laat maak.



3.8.4 Misdrywe

Die volgende is misdrywe ingevolge die Wet:

1) Openbaarmaking van persoonlike of vertroulike inligting in die uitvoering van ŉ

werksaamheid, of as gevolg van die lê van ŉ klag, behalwe vir die doeleindes van

administrasie, regspleging, of op versoek van ŉ inspekteur, regulerende owerheid of

lid van die Tribunaal;

2) Frustrering of onbehoorlike beïnvloeding van ŉ persoon wat ŉ bevoegdheid of plig

uitoefen of verrig.

3) Versuim, sonder voldoende rede, om te verskyn, nadat ŉ persoon gedagvaar is om

by spesifieke verrigtinge te verskyn, of indien die persoon die verrigtinge bywoon,

maar weier om onder eed geplaas te word, of ŉ plegtige verklaring af te lê, of

versuim om ŉ bewysstuk, boek, dokument of ander item in sy/haar besit of onder

sy/haar beheer voor te lê soos beveel.

4) Versuim om ŉ vraag ten volle, of na die beste van sy/haar vermoë te beantwoord of

wetend ŉ valse getuienis af te lê.

5) Enige ander optrede teen die Kommissie of Tribunaal soos wat die Wet dit lys.

6) Om sonder magtiging ŉ uitgestalde prys, etikettering of handelsbeskrwyings te

verander, verberg, vervals, verwyder of weg te laat.

7) Nie-nakoming van ŉ nakomingskennisgewing.

ŉ Persoon wat homself skuldig maak en bevind aan ŉ misdryf ingevolge die Wet, is strafbaar

met ŉ boete of gevangenisstraf van hoogstens tien jaar, of beide gevangenisstraf en ŉ

boete.

3.8.5 Verbruikersbeskermingsgroepe

Indien ŉ groep funksioneer om die belange van alle of sekere groepe verbruikers in die

algemeen te bevorder, of verteenwoordig, kan die Nasionale Verbruikerskommissie so ŉ

verbruikersbeskermingsgroep akkrediteer, indien die optrede van die groep verbind is tot die

bereiking van die doelwitte van die Wet en die bevordering van verbruikersbelange.

Die volgende is aktiwiteite wat deur ŉ verbruikersbeskermingsgroep uitgevoer word,

saamwerk, fasiliteer of ondersteun word:

1) Verbruikersadviserings- en opvoedingsaktiwiteite en verbruikersverwante

publikasies.

2) Navorsing, markmonitering, waarneming en verslaggewing.



3) Bevordering van verbruikersregte en voorspraak van verbruikersbelange.

4) Verteenwoordiging van verbruikers in die hof.

5) Alternatiewe geskilbeslegting deur bemiddeling of versoening.

6) Deelname aan nasionale en internasionale verenigings, konferensies of forums,

aangaande verbruikersbeskermingsake.

3.9 Besigheidsname en industriekodes

3.9.1 Besigheidsname

Geen persoon mag ŉ onderneming bedryf, adverteer, bevordering doen, aanbied om

goedere of dienste te verskaf, of ŉ transaksie of ooreenkoms met ŉ verbruiker aan te gaan

onder enige naam, behalwe die volgende nie:

1) Die persoon se volle naam, soos in die geval van ŉ individu in ŉ identiteitsdokument,

of ander erkende identifikasiedokument aangeteken is, of in die geval van ŉ

regspersoon, ingevolge ŉ openbare regulasie geregistreer; of

2) ŉ besigheidsnaam aan daardie persoon geregistreer, ingevolge ŉ ander wet of

openbare regulasie.

Die volgende inligting moet ingesluit word in ŉ handelskatalogus, handelsomskrywe,

sakebrief, bestelling vir goedere, verkoopsrekord of rekeningstaat wat die persoon uitreik:

1) die naam, titel of beskrywing waaronder die onderneming bedryf word;

2) ŉ verklaring van die primêre plek waar of waarvan die onderneming bedryf word; en

3) indien die aktiwiteit onder ŉ besigheidsnaam bedryf word, die naam van die persoon

aan wie die besigheidsnaam geregistreer is.

3.9.2 Industriekodes

ŉ Industriekode is ŉ kode wat die interaksie reguleer tussen persone wat binne ŉ industrie

sake doen, of wat die interaksie tussen iemand wat binne ŉ industrie sake doen en

verbruikers, te reguleer of wat vir alternatiewe geskilbeslegting tussen hulle voorsiening

maak.

Die Minister van Handel en Nywerheid maak regulasies aan die industrie en in die

regulasies is industriekodes vir verskeie industrieë. Dit geskied ook op aanbeveling van die

Nasionale Verbruikerskommissie, deurdat die Kommissie op eie inisiatief ŉ voorbeeld aan

die Minister kan voorlê. Die industriekode moet ten alle tye in ooreenstemming met die

oogmerke en beleid van die Wet wees.



3.10 Samevatting

In hierdie eenheid is daar na die Wet op Verbruikersbeskerming gekyk en in besonder

gefokus op die verskillende tipes regte wat ŉ verbruiker ingevolge hierdie Wet het. Die

hoofdoel van die Wet is om omvattende wetgewing daar te stel wat die

verbruikersbeskerming in Suid-Afrika reguleer. Die Wet bevat bepalings oor die

toepassingsgebied en inwerkingtreding van die Wet.

Die Wet voorsien ook sy eie definisies, en sit volledig uiteen wat sy doelstellings is, om

sodoende ook interpretasie en toepassing van die Wet te vergemaklik.

Die belangrikste toevoegings van hierdie nuwe wetgewing is die verskeie verbruikersregte

wat geskep word, en wat verder onderverdeel word. Die hoofregte wat in die Wet geskep

word, sluit in: die reg op gelykheid in die verbruikersmark, die verbruiker se reg op

privaatheid, die verbruiker se reg om te kies, die reg op blootlegging en inligting, die reg op

billike, regverdige en redelike bedinge en voorwaardes en die reg op billike waarde, goeie

gehalte en veiligheid.

Verder bevat die Wet ook voorskrifte wat ŉ verskaffer moet navolg en toesien, wat aansluit

by die verpligtinge wat die verskaffer teenoor die verbruiker het, wat op sy beurt weer in

ooreenstemming is met die verbruikersbeskermingsregte.

Die Wet maak ook voorsiening vir die verskillende tipes verbruikersbeskermingsinstellings

bespreek, wat die Nasionale Verbruikerskommissie, die Nasionale Verbruikerstribunaal,

alternatiewe geskilbeslegtingsagente en verbruikersbeskermingsgroepe insluit. Die Wet sit

self uiteen wat as misdrywe kwalifiseer, asook die boetes of strawwe wat moontlik is in die

geval van skuldigbevinding in terme van die Wet.

Laastens is daar vasgestel hoe ŉ besigheidsnaam moet lyk, of voorgestel moet word, asook

die voorlegging en bepaling van industriekodes deur die Minister van Handel en Nywerheid.



3.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 11

Soek op die internet na meer inligting oor die Verbruikersbeskermingskommissie en

verduidelik hoe om ŉ verbruikersaangeleentheidsklag in te dien.

Aktiwiteit 12

Tel enige produk in ŉ winkel op en kyk of die produk ŉ handelsbeskrywing bevat. Kyk ook

hoeveel inligting oor die produk jy kan uitmaak deur net na die handelsbeskrywing te kyk,

byvoorbeeld, waaruit die produk bestaan, waar die produk vandaan kom, ens.

Aktiwiteit 13

Let op wanneer jy weer in ŉ winkel stap of al die artikels en goedere pryse op het. Is

ondernemings verplig om pryse ten toon te stel? Gee redes vir jou antwoord.

Aktiwiteit 14

Gesels met enige winkelbestuurder en vra hom/haar om aan jou te verduidelik of die

winkel die Verbruikersbeskermingswet 68 van 2008 in ag geneem het en verder ook hoe

die winkel se handelskodes ooreenstem met die wet.

Aktiwiteit 15

Kyk op enige strokie wat jy van ŉ winkel ontvang het nadat jy goedere of dienste betaal

het en identifiseer die naam van die onderneming, asook die onderneming se adres.



Notas



Studie-eenheid 4: Intellektuele Goederereg


Kennis en begrip



• Intellektuele goedere in die algemeen

• Kommersiële aspekte van intellektuele goedere

• Handelsmerke

• Kopiereg

• Patente

Vaardighede


• Die volgende te verduidelik: die proses vir die registrasie van ŉ spesifieke tipe

intellektuele goederereg; intellektuele goederereg litigasie; die leeftyd en hernuwing

van ŉ spesifieke tipe intellektuele goederereg; intellektuele goederereg oortredings,

voorkoming en remedies.

• Die kommersiële aspekte van intellektuele goedere te verduidelik en die verskille te

bespreek tussen die aansoekprosedure en die aksieprosedure.

• Voordele van die registrasie van ŉ handelsmerk uiteen te sit en die vereistes vir die

registrasie van spesifieke tipe intellektuele goedere, asook die inligting wat benodig

word vir die aansoek vir registrasie daarvan, te verduidelik.

• Te verduidelik aan wie ŉ patent toegestaan mag word en die proses vir die

registrasie van ŉ patent te beskryf.

• Kopiereg te bespreek aan die hand van werke wat deur kopiereg beskerm word,

die oorspronklikheid, kopiereg eienaarskap, leeftyd van kopiereg, ontstaan en

registrasie van kopiereg, beskerming en kopiereg litigasie.




• Klopper, H. B. 2013. Intellectual Property in South Africa. Pietermaritzburg:

LexisNexis

• Ramsden, P.A. 2011. A Guide to Intellectual Property Law. Claremont: Juta

• www.adamsadams.com

• www.cipc.co.za




Aansoekprosedure ŉ Aansoek word gebring in terme van ŉ kennisgewing van mosie,

wat as bewys, deur ŉ eedverklaring bevestig word.

Aksieprosedure ŉ Aksie word ingestel deur die uitreiking van ŉ dagvaarding en is

gewoonlik bygestaan deur die besonderhede van vordering/eis.

Bona fide In goeder trou.

Contra bones

mores

Teen die goeie sedes van die gemeenskap.

Domeinnaam ŉ Maklike en bruikbare plaasvervanger vir ŉ internetadres.

Eksklusiewe

lisensie

Slegs een lisensiehouer, uitsluitend die eienaar van die

intellektuele goedere, het die reg om deel van die

handelsdryfomgewing te vorm.

Handelsmerk ŉ Handelsnaam wat op ŉ sekere manier voorgestel word deur

middel van ŉ slagspreuk, logo of ontwerp.

Hipotekêr

(hypothecary)

Die reg wat een persoon oor ŉ ander persoon se goedere besit in

sekere uitsonderlike gevalle en waarin sulke goedere as ŉ

sekuriteit dien.

Individuele lisensie Die eienaar van die intellektuele goedere, sowel as die

individuele lisensiehouer ontvang die reg om deel van die

handelsdryfomgewing te vorm.



Intellektuele

goedere

ŉ Generiese term wat gebruik word om te verwys na ontasbare

produkte soos patente, industriële ontwerpe, handelsmerke en

handelsname, kopiereg, handelsgeheime en weet-hoe, ens., wat

alles produkte is wat geskep is deur die innoverende of kreatiewe

pogings van mense.

Kopiereg ŉ Eksklusiewe reg wat vir ŉ bepaalde tydperk deur wetgewing

toegestaan word aan ŉ outeur, ontwerper, ensovoorts vir sy/haar

oorspronklike werk en word voorgeskryf deur die Wet op

Outeursreg 98 van 1978.

Kruislisensiëring Eienaars van die intellektuele goedere het die reg om

verskillende tegnologiese of intellektuele goedere aan mekaar te

kruislisensieer.

Mala fide Met slegte trou.

Patent Die Wet op Patente 57 van 1987 bepaal dat ŉ patent ŉ

eksklusiewe reg is wat toegestaan word vir die uitvinding van ŉ

stuk/apparaat, wat ŉ produk of proses is wat ŉ nuwe manier van

dinge doen voorsien, of selfs ŉ nuwe tegnologiese antwoord op ŉ

probleem is.

Vals voordoen Vals voordoen is wanneer een persoon opsetlik of nalatig ŉ ander

se goedere of dienste, of waarmee hy/sy geassosieer kan word,

wanvoorstel as sy/haar eie goedere, of dienste en die publiek is,

of sal waarskynlik mislei word om te glo dat daardie goedere en

dienste wel die oorspronklike is, of geassosieer word met

hom/haar.

4.4 Inleiding

In hierdie eenheid bespreek ons wat intellektuele goedere is en behels. Uit die aard van

intellektuele goedere is dit moontlik om kommersiële transaksies aan te gaan. Die

belangrikste tipe kommersiële transaksie is die lisensiëring van die intellektuele goedere, en

verskillende tipes lisensies bestaan in hierdie verband. Verder word ŉ basiese verloop van

gebeure in die hof deur gegee, aangesien intellektuele goederelitigasie daagliks plaasvind.

Drie tipes intellektuele goedere, naamlik handelsmerke, kopiereg en patente word spesifiek

bespreek na aanleiding van die definisie of omskrywing daarvan, die vereistes vir registrasie,



die inligting wat benodig word vir ŉ aansoek om registrasie, die proses van registrasie, die

skraping of verwydering, of herroeping daarvan, die leeftyd en onderhoud van die

intellektuele goedere en enige oortredings in verband daarmee.

4.5 Definiëring van intellektuele goedere

Alhoewel intellektuele goedere ontasbaar is, is dit ŉ waardevolle bate vir sakeondernemings.

Dit is soms moontlik dat die intellektuele goedere se waarde meer kan wees, as wat die

onderneming se vaste eiendom is.

Intellektuele goedere is ŉ generiese term wat gebruik word om te verwys na ontasbaar

produkte soos patente, industriële ontwerpe, handelsmerke en handelsname, kopiereg,

handelsgeheime en weet-hoe, ens., wat alles produkte is wat geskep is deur die

innoverende of kreatiewe pogings van mense. Dit is noodsaaklik vir ondernemings om

bewus te wees van die verskillende tipes intellektuele goedere wat kan ontstaan, hoe die

intellektuele goedereregte ontstaan het, asook die nodige stappe wat geneem moet word om

seker te maak dat die intellektuele goedereregte beskerm is. Regsbeskerm of -erkenning is

nodig om ander partye te verhoed om die goedere onregmatig te gebruik, asook om te

verseker dat die eienaar van die intellektuele goederereg die volle kommersiële voordeel

van sy kreatiewe pogings kan geniet.

4.6 Kommersiële aspekte van intellektuele goedere

4.6.1 Intellektuele goedere as sekuriteit

Dit is moontlik om intellektuele goedere as sekuriteit aan te bied deur middel van ŉ

sekuriteitsakte. Die intellektuele goedere kan dus as sekuriteit aangebied word, of aangeheg

word, in die vasstelling of bepaling van jurisdiksie in die Hooggeregshof in Suid-Afrika.

Verhipotekering (hypothecate) beteken die belemmering of beswaring (encumbrance) van ŉ

bate deur middel van ŉ verband of waarborg – dus wanneer dit as sekuriteit aangebied

word.

ŉ Sekuriteitsakte is ŉ geskrewe dokument wat deur die eienaar geteken is om dus die

hipoteekakte te registreer.

Die sekuriteitsakte word by die Registrateur ingedien. Die Registrateur is dan verplig om die

aksie in die register aan te teken. Die endossement van die sekuriteitsakte moet die volle

naam en adres van die persoon in wie se naam die akte geregistreer word, asook die

tydperk en die aard van die akte bevat.



Wanneer die sekuriteitsakte geëndosseer is op die bostaande manier, sal die effek dus

wees dat ŉ waarborg ten opsigte van die geregistreerde intellektuele goedere van daardie

eienaar ontstaan.

Waar daar ŉ endossement in terme van die bostaande geval ontstaan, sal die Registrateur

geen ander handeling ten aansien van daardie intellektuele goedere se registrasie aanvaar

of uitvoer nie, tensy daar skriftelik ooreengekom en toegestem is deur die eienaar van

daardie sekuriteitsakte.

4.6.2 Akte van oordrag

Wanneer die intellektuele goedere se akte geregistreer is, of in die proses van registrasie is,

met of sonder die goedertrou van die betreklike besigheid (onderneming ter sprake), sal die

volgende beperkings geld, naamlik:

• Geen intellektuele goedere se akte van oordrag sal afdwingbaar wees nie, tensy dit

geteken en op skrif, self deur, of in die belang van die oordraer is; en

• die intellektuele goedere se akte van oordrag is onderdanig aan die sekuriteitsakte

wat dit dus hipotekeer.

4.6.3 Intellektuele goedere se lisensiëring en verspreidingsreg/verkoopsreg

Eienaars van die intellektuele goedere kan dus die volle kommersiële waarde daarvan

benut, deur in ŉ gekontroleerde manier, lisensies aan ander individue toe te ken vir die

gebruik van die intellektuele goedere. Deur ŉ ander persoon toe te laat om gebruik te maak

van die intellektuele goedere, in terme van die uitgereikte lisensie, sal die gereelde ontvangs

van vrugreg, asook die bewusmaking van die handelsmerk vermeerder, deur inter alia

bemarking en aktiwiteite in terme van die lisensiereg, ensovoorts.

Deesdae het verspreidingsreg/verkoopsreg (ŉ baie gespesialiseerde en spesiale vorm van

lisensiëring) ŉ baie populêre manier van sake doen, begin raak. Een van die redes kan dus

wees dat een onderneming wat die verkoopsreg/verspreidingsreg besit, sy vermoë met dié

van die ander kleiner ondernemings, wat die lisensie besit, verbind. Dit bied ook aan sulke

ondernemings/persone die vryheid om geld te verdien, die onderneming en geldsake te kan

bestuur, asook om hul eie onderneming te bestuur en te laat groei. Al die voorgenoemde

vind dus plaas, terwyl daar ondersteuning ontvang word vanaf ŉ bestaande onderneming.

Terselfdertyd voorsien verkoopsreg/verspreidingsreg ŉ manier vir ondernemings om hulself

te laat groei, sonder om hoë kostes aan te gaan.

Lisensiëring het wel voordele ten aansien van ŉ sakeperspektief wat, byvoorbeeld voorsien

dat ŉ onderneming wat die intellektuele goederereg besit, gestig word en dan aan ander

ondernemings die reg kan voorsien. Die voorgenoemde struktuur kan aan die onderneming



ondersteuning op verskeie maniere verleen, insluitend die bewaring van die intellektuele

goedere teen hoë risiko handeldryf, waaraan baie ondernemings blootgestel word op ŉ

gereelde basis. In sekere gevalle, kan daar ook belasting en ander finansiële voordele wees,

deur die ontvangs van die lisensie.

Daar is verskei tipes lisensies wat verkry kan word, naamlik:

• Individuele lisensie: Hier ontvang die eienaar van die intellektuele goedere, sowel

as die individuele lisensiehouer die reg om deel van die handelsdryfomgewing te

vorm.

• Eksklusiewe lisensie: Slegs een lisensiehouer, uitsluitend die eienaar van die

intellektuele goedere, het die reg om deel van die handelsdryfomgewing te vorm.

• Kruislisensiëring: Eienaars van die intellektuele goedere het die reg om

verskillende tegnologiese of intellektuele goedere te kruislisensieer aan mekaar.

• ŉ Kombinasie van een van die bogenoemde of verskeie van die bogenoemde

lisensiëringstipes, is wel moontlik.

ŉ Eienaar kan vergoeding vanaf ŉ lisensie ontvang, op enige van die volgende maniere:

• ŉ Eenmalige lisensiefooi of vrugreg.

• Ontvangs van lisensiefooi/vrugreg op ŉ sekere tydstip (bv. jaarliks, maandeliks of

kwartaalliks, ens)

• ŉ Aaneenlopende vrugreg, ten opsigte van verkoop van die goedere/omset.

4.6.4 Intellektuele goedere-evaluering

Die kapitaal van ŉ suksesvol onderneming, bestaan gewoonlik uit werkskapitaal, vaste bates

en intellektuele goedere. Werkskapitaal en vaste bates is gewoonlik ŉ tipe handelswarebate

wat die meeste ondernemings wel besit en benut. ŉ Onderneming wat slegs hierdie tipe bate

besit en benut, sal beperk word ten opsigte van die sukses en matige omset, as gevolg van

die mededinging in die handelswêreld, asook ten aansien van die vlak van mededinging van

die onderneming en omdat ander ondernemings ook oor dieselfde tipe bate beskik.

ŉ Onderneming wat ŉ oogmerk het ŉ hoë omset te verkry, moet dus oor iets anders en

spesiaals beskik – iets wat daardie onderneming van ŉ ander onderskei, bv. ŉ bate waarna

daar verwys word as intellektuele goederekapitaal.

Die intellektuele goederekapitaal van ŉ onderneming sluit dus die intellektuele goedere in.

Dit is gewoonlik ŉ baie groot waarde van die onderneming se totale waarde aan bates en in



baie gevalle oorskry die waarde van die intellektuele goederebates die totale waarde van die

vaste bates, asook die werkskapitaal.

Wanneer hierdie bogenoemde konsep verstaan word, kan die totale strategiese waarde van

die intellektuele goederekapitaal sterk benut word en dus omgesit word in ŉ waarde/omset

of self wins. Om egter ŉ waarde aan intellektuele goedere te heg, is glad nie ŉ maklike taak

nie.

Daar is drie stappe wat gebruik kan word om wel ŉ waarde aan intellektuele goedere te

heg, naamlik:

1) ŉ Volledige oudit moet gedoen word. Dit behels dus ŉ allesomvattende en

noukeurige inventaris van al die komponente van die intellektuele goedere, soos

bevat in die onderneming.

2) ŉ Noukeurige ondersoek van die bostaande komponente word dan voltooi ten

aansien van die geldigheid en eienaarskap daarvan.

3) Laastens, word ŉ waarde geheg aan die intellektuele goedere, deur gebruik te maak

van ŉ werklike waarde wat vasgestel word deur middel van die evalueringsproses.

Afgesien van die voordele van die waarde wat aan hierdie bates van die onderneming geheg

word, hou die oudit en die noukeurige ondersoekprosedure verskeie ander voordele in, wat

die verskillende intellektuele goedere identifiseer en kategoriseer, eienaarskap bevestig en

die hersiening en verhoging van die geldigheid van intellektuele goedereregte vasstel.

Alhoewel ŉ oudit en die nodige noukeurige ondersoek ten aansien van die intellektuele

goedere altyd nuttig is vir die doel van die voorraadopnameprosedures, is hierdie

prosedures ook van groot waarde wanneer ŉ onderneming besluit om die volgende

kommersiële transaksies aan te gaan:

• Samesmelting en verwerwing

• Om in verbindingsondernemings in te tree

• Om genoteer te word op die aandelemark

• Stigting van ŉ private onderneming

• Om verkoopsreg/verspreidingsregte toe te staan

• Evaluering van bates

• Om voor te berei vir kapitaal-wins-belasting



4.6.5 Intellektuele goederereg litigasie

� Prosedures

Daar is gewoonlik slegs twee tipes prosedures wat voor die hof ingestel kan word, naamlik:

aansoeke (mosieprosedures) en verhoor/aksieprosedures (deur middel van ŉ verhoor en

getuienis).

Figuur 4.1: Verskillende vorme van skadevergoeding in die geval van die tipe

prosedure wat gevolg word

(Bron: Outeur 2013)

In die aansoekprosedure kan slegs ŉ interdik of oplewering van goedere ontvang word,

maar nie skadevergoeding nie. In ŉ verhoor/aksieprosedure kan ŉ interdik of oplewering

van goedere ontvang word, asook skadevergoeding in dié verband. Dit is vinniger en

goedkoper om die aansoekprosedure in te stel, in plaas van die verhoor/aksieprosedure.

In gevalle waar skadevergoeding of betaling van ŉ vrugreg vereis word, asook in die geval

waar daar ŉ wesenlike dispuut aangaande die feite van die saak is, waar daar gebruik

gemaak moet word van verbatim en mondelinge getuienis, moet die verhoor/aksieprosedure

gevolg word.

� Verskyning

Alhoewel prokureurs wel nou oor verskyningsbevoegdheid in die Hooggeregshof beskik,

word dit meestal verkies dat beraadslaging (ŉ advokaat), eerder voor die hof in die

aangeleentheid verskyn. Daar is twee kategorieë van advokate, naamlik: junior en senior.

Die belangrikheid en ingewikkeldheid van die saak, sal bepaal watter tipe advokaat die saak

sal hanteer, hetsy junior of senior, of soms selfs ook senior advokate wat bygestaan word

deur ŉ junior.

Aansoek-prodesure

interdik

oplewering

Verhoor/Aksie

interdik

oplewering

vergoeding



� Kostes

Die meerderheid kostes wat vir ŉ saak aangegaan word, is vir die regsverteenwoordigers,

en dus dié van die prokureur, advokaat en waar die saak dit vereis, die kostes ten aansien

van die hofprosedure, byvoorbeeld getuienisfooie. Die kostes kan verskil van saak tot saak

en t.o.v. die prosedure wat gevolg word. Dit beteken dat ongeveer 30-40% van die

regsonkoste-uitgawes van die party(e) wat suksesvol is met die eis, teruggeëis kan word. In

uitsonderlike gevalle, kan kostes toegestaan word aan die party wat suksesvol is met die eis,

op ŉ prokureur-kliënt skaal, wat dus ŉ hoër skaal is, as die voorgenoemde 30-40%. As

gevolg van die tyd wat opsy gesit moet word vir mondelinge getuienis, word sulke aksies

gewoonlik as baie duur beskou en vat dit ook soms baie langer om ŉ verhoordatum te kry.

� Appèl

Daar is twee vlakke ten opsigte van die appèlprosedure wat ontstaan, een ten aansien van

die Hooggeregshof as eerste instansie en ŉ ander ten opsigte van die Registrateur. Die

eerste vlak van die appèlprosedure is voor die volbank (drie regters) van die Hooggeregshof

in die provinsiale afdeling wat oor die jurisdiksie beskik ten opsigte van die saak, met ŉ

verdere moontlikheid van appèl in die Hoë Hof van Appèl, wat geleë is in Bloemfontein. In

elke geval word verlof om te appelleer vereis vanaf die hof van eerste instansie (court a

quo).

� Aansoeke (mosieprosedure)

ŉ Aansoek word gebring in terme van ŉ kennisgewing van mosie, wat as bewys, deur ŉ

eedsverklaring bevestig word. Afskrifte van die kennisgewing, insluitend al die aanhangsels

moet op elke respondent beteken word.

Indien die verweerder nie genoegsame kennisgewing gee ten aansien van sy intensie om

die saak teë te staan nie, mag die eiser dus die saak op die hofrol plaas vir verhoor en dan

na afloop van die hofsaak, die uitspraak op ŉ spesifieke dag ontvang, soos bepaal deur die

hof.

Indien die verweerder wel oor die intensie beskik om die saak teë te staan, moet hy/sy ŉ

kennisgewing van voorneme om te verdedig, asook die antwoordende beëdigde verklaring

op die eiser laat beteken en by die hof liasseer. Hierdie dokumente bevat dus ook al die

bystaande dokumente wat gebruik sal word om die verweerder se saak te staaf.

Ten tye van die ontvangs van die antwoordende verklaring, moet die eiser daar na sy/haar

repliserende (replicating) beëdigde verklaring op die verweerder beteken en in die hof gaan

liasseer.



ŉ Aansoek word dan gebring, sodat daar ŉ dag en ŉ tyd toegestaan kan word aan die saak

en die saak word dan vir verhoor op die hofrol geplaas.

Indien daar nie ŉ behoorlike beslissing, slegs op grond van die eedsverklarings, gemaak kan

word nie, mag die hof die saak laat afstaan, of verwyder of selfs enige ander gepaste

uitspraak maak, met die oog op die versnelling van die saak se uitkoms, sowel as

regverdigheid.

� Aksie (verhoorprosedure)

ŉ Aksie word ingestel deur die uitreiking van ŉ dagvaarding en is gewoonlik bygestaan deur

die besonderhede van vordering/eis. Die besonderhede van vordering sit die materiële feite

van die saak uiteen en is gewoonlik stellings wat gemaak word deur die eiser soos wat dit

deur hom/haar ervaar is.

Indien die verweerder die aksie wil teëstaan, moet hy ŉ kennisgewing van voorneme om te

verdedig, binne die voorgeskrewe tydperk, op die eiser beteken.

In ŉ geval waar die verweerder ŉ buitelander is, moet die eiser eers op vaste eiendom in

Suid-Afrika beslag lê, sodat jurisdiksie bepaal en vasgestel kan word. Die Wet maak duidelik

voorsiening vir die beslaglegging van geregistreerde patente in so ŉ geval, waar ŉ

buitelander betrokke is.

Indien geen kennisgewing van voorneme om te verdedig op die eiser beteken is nie, mag

hy/sy aansoek doen vir vonnis by verstek en sal die aangevraagde regshulp waarskynlik

deur die hof toegestaan word. Hierdie kan net gebeur indien daar nie opposisie tot die saak

ontvang is nie.

Na die betekening van die kennisgewing van voorneme om te verdedig, moet die

verweerder aan die eiser ŉ pleit verskaf wat sy/haar kant van die saak uiteensit. Hierdie

verweerskrif kan ook ŉ teeneis van die verweerder insluit. Indien die verweerder dit nalaat

om die pleit binne die voorgeskrewe tydperk op die eiser te beteken, is die eiser geregtig om

ŉ kennisgewing op die verweerder te beteken wat vereis dat hy/sy moet pleit ten opsigte van

die dagvaarding en besonderhede van vordering en indien die verweerder versuim om te

voldoen aan die eiser se versoek, sal hy/sy dan belet wees om te pleit.

Nadat/indien die verweerder sy/haar pleit en/of die teeneis op die eiser beteken het, mag die

eiser ŉ antwoord op die verweerder se pleit, in die vorm van ŉ replikasie voorsien. Die

replikasie word dan op die verweerder beteken en by die hof geliasseer.

Na die sluiting van pleitstukke, is daar sekere prosedures wat gevolg moet word, insluitend

die blootleggingsverklaring (waarin die partye alle dokumente en bewysstukke wat

betrekking het tot die geskil, moet blootlê), inspeksie van die dokumente moet blootgelê



word, asook die inspeksie van die perseel of enige prosedure wat vereis word. Die

besonderhede vir die verhoor, asook die versoek op buitelandse of ander getuienis moet

blootgelê word.

Voordat die kennisgewing van ter rolle plasing geliasseer word, moet die eiser se prokureurs

ŉ voor-verhoor vergadering met die verweerder voer, met die uitsluitlike doel om die duur

van die verhoor te beperk. Voor die verhoor, moet elke party ŉ opsomming van enige

deskundige getuie se opinie, aan die ander party verskaf.

Enige afskrifte van planne, diagramme, modelle, foto’s, of enige ander bewysmateriaal,

ensovoorts, wat gebruik sal word tydens verhoor, moet ook aan die ander party verskaf

word.

Laastens, word die saak op verhoor gebring in ŉ hof. Getuies wat in die hof verskyn kan

ondervra word, dan kruisondervra word en dan weer herondervra word.

Beide partye beskik oor die vermoë om hul saak voor die hof te stel en na die aanhoor van

al die getuienis, sal die hof ŉ beslissing maak.

4.7 Handelsmerke

4.7.1 Wat is ŉ handelsmerk?

Om ŉ nuwe produk te ontwerp of diens te skep, is dit somtyds nodig om die produk of diens

te onderskei van ander soortgelyke goedere of dienste in die praktyk, en so word ŉ produk

of diens onderskei om ŉ naam of uitvinding by die produk of diens te voeg. Hierdie naam of

uitvinding kan beskerm word as ŉ handelsmerk en word gereël deur die Handelsmerkwet

194 van 1993.

ŉ Handelsmerk is ŉ handelsnaam wat op ŉ sekere manier voorgestel word deur middel van

ŉ slagspreuk, logo of ontwerp.

ŉ Handelsmerk is ŉ merk wat gebruik word, of beoog om gebruik te word deur ŉ persoon in

verband met goedere of dienste, vir die doel om hierdie goedere of dienste te kan onderskei

van die goedere en dienste van ŉ ander persoon of onderneming.

Daarom kan handelsmerke gebruik word om beide die produkte en dienste van ŉ verskaffer

te onderskei van dié van ŉ ander verskaffer, al is die goedere of dienste in dieselfde

industrie.

Voorbeelde van handelsmerke hieronder:



Handelsmerk

(Handelsnaam)

Slagspreuk Logo

Reebok I am what I am

Nike Just do it.

Standard Bank Moving forward

First National Bank How can we help you?

KFC It’s finger lickin’ good!

MacDonald’s I’m lovin’ it

Figuur 4.2: Voorstelling van verskillende handelsmerke, slagspreuke en logo’s

(Bron: Outeur 2013)

ŉ Handelsmerk (handelsnaam) in hierdie geval is die kombinasie van die woorde of naam

van die onderneming. Die slagspreuk is ŉ kort frase of sin, terwyl die logo die besondere of

kenmerkende prentjie of simbool is wat met die goedere of dienste geassosieer word.



ŉ “Merk” word in die Wet omskryf as ŉ teken/merk wat grafies voorgestel kan word, op enige

van die volgende maniere, insluitend die toestel, naam, handtekening, woord, letter,

numeriese getal, vorm, struktuur, patroon, versiering, kleur of houer, van die goedere of

enige kombinasies daarvan.

ŉ “Toestel” (apparatus) word omskryf as enige visuele voorstelling of illustrasie, wat

gekopieer kan word op ŉ oppervlak, hetsy gedruk, gebosseleer/reliëf of deur enige ander

manier voorgestel kan word.

(http://www.cipc.co.za/TradeMarks_files/Act.pdf )

4.7.2 Kollektiewe handelsmerke

ŉ Kollektiewe merk kan onderskei word in die daaglikse omgang van besigheid, goedere of

dienste van persone wat lede van ŉ organisasie is wat goedere en dienste lewer,

byvoorbeeld Addidas wat klere, deodorante, skoene, sakke, ens het – hulle brand is nie

gebonde tot net een soort produk nie.

Geografiese name en ander geografiese indikasies, of van enige soort oorsprong, mag

geregistreer word as kollektiewe handelsmerke.

4.7.3 Gesertifiseerde handelsmerke

ŉ Gesertifiseerde handelsmerk is ŉ handelsmerk wat onderskei kan word in die daaglikse

omgang van besigheid, goedere en dienste, gesertifiseer deur enige ander persoon in terme

van die oorsprong, materiaal, metode van vervaardiging of uitvoering daarvan, kwaliteit,

akkuraatheid of enige ander karaktereienskap van die goedere wat gesertifiseer is. ŉ

Gesertifiseerde handelsmerk mag nie geregistreer word in die naam van die persoon wat die

handel dryf of goedere en dienste lewer waaroor beskerming moet geskied nie.

4.7.4 Voordele van registrasie van ŉ handelsmerk

Alhoewel die gemenereg sekere regte tot die handelsmerk erken, is dit steeds tot voordeel

van die eienaar om die handelsmerk te laat registreer.

Die algemene voordele om ŉ handelsmerk te registreer, sluit die volgende in, naamlik:

1) Vereenvoudiging van bepalings van skadevergoeding wat toegestaan kan word, in ŉ

geval waar ŉ derde party verhoed kan word om dieselfde, of ongeveer dieselfde

handelsmerk te gebruik.

2) Dit word as ŉ afskrikmiddel gebruik teen potensiële oortreders.

3) Die handelsmerkeienaar, wat oor statutêre beskerming beskik ten opsigte van die

handelsmerk, of sulke beskerming kan gebied word, is waarskynlik meer aanloklik vir

lisensiehouers.



4) Dit maak voorsiening vir ŉ handelsmerkeienaar of lisensiehouer om gebruik te maak

van die geregistreerde handelsmerk, of waar toepaslik, terselfdertyd ŉ afkorting van

die handelsmerk.

5) Dit voorsien ook prima facie (maar baie belangrik, nie ŉ absolute) reg tot die gebruik

van die handelsmerk nie.

4.7.5 Vereistes vir die registrasie van ŉ handelsmerk

Enige handelsmerk wat onderskei kan word, sal in alle waarskynlikheid, geregistreer kan

word. Handelsmerke wat uitdruklik deur die Wet uitgesluit word van registrasie is ŉ merk:

1) wat nie ŉ handelsmerk vorm of enigsins oor die vermoë beskik om gedifferensieer te

kan word nie, of wat slegs oor sekere karaktereienskappe van spesifieke goedere en

dienste beskik, of wat algemeen geraak het in die taalgebruik of wat handeldrywe

gevestig het;

2) in terme van waar die eiser geen bona fide eis tot eienaarskap het nie, of ten opsigte

van waar daar ŉ mala fide aansoek gebring was;

3) waar die eiser nie oor ŉ bona fide intensie beskik om die handelsmerk te gebruik nie,

hetsy dit vir homself is of deur middel van ŉ lisensie;

4) wat eksklusief bestaan uit die vorm, samestelling, kleur of patroon van goedere of

waar vorm, samestelling, kleur of patroon benodig word om ŉ spesifieke

tegnologiese resultaat of resultate deur die natuurlike oorsprong van die goedere

self, byvoorbeeld dat ŉ mens nie rooi kan trade mark nie, of nie ŉ letter van die

alfabet nie, omdat dit eksklusief bestaan uit iets wat logies is. Hierdie is ŉ geheel en

al uitsluiting en geen gereelde gebruik, sal die registrasie van daardie handelsmerk

regverdig nie;

5) wat die reproduksie, nabootsing of vertaling van ŉ bekende, buitelandse

handelsmerk vir soortgelyke goedere of dienste voorsien, waar die gebruik daarvan

waarskynlik sal lei tot misleiding en verwarring;

6) wat identies of soortgelyk is aan ŉ handelsmerk wat reeds geregistreer en bekend in

die handelsomgewing in die Republiek is, en waar die gebruik van daardie

handelsmerk, onregmatige voorkeur verskaf, of afwatering van die handelsmerk sal

veroorsaak, of wat baie skadelik sal wees ten opsigte van die karaktereienskappe of

aansien van die bekende handelsmerk veroorsaak. (‘Afwatering’ is die geleidelike

afname of afsnippering van die onafskeidbaarheid, kommersiële meganisme of

verkoopskrag van die handelsmerk);



7) wat inherent misleidend, teen die reg of contra bones mores is, of die gebruik

daarvan sal waarskynlik misleiding of verwarring veroorsaak, of ŉ persoon of ŉ groep

van persone beledig;

8) wat identies of soortgelyk is aan ŉ handelsmerk wat voorheen geregistreer, of voor

aansoek gedoen was ten opsigte van dieselfde, of soortgelyke goedere of dienste,

waar die gebruik van beide van die handelmerke waarskynlik tot verwarring en

misleiding sal lei;

9) wat, as gevolg van ŉ resultaat of resultate, die manier waarop dit gebruik gaan/sal

word, waarskynlik tot verwarring of misleiding sal lei;

10) wat bestaan uit of wat die nasionale vlag bevat of wapenkundige voorstelle bevat of

ŉ staatsembleem of amptelike teken van die Republiek van Suid-Afrika bevat, of

waar daar gebruik gemaak word van al die voorgenoemde voorstelle in terme van

enige ander staat of internasionale organisasie.

Dit is baie belangrik om dit duidelik te stel, dat die registrasie van handelsmerke nie

noodwendig ŉ absolute reg tot die merk verskaf nie. Regte wat ontstaan het voor die

registrasie, of wat deur die reg erken word in verband met ŉ sekere handelsmerk, kon dus

op ŉ ander manier gewaarborg word, afgesien van registrasie.

Dus kan dit verstaan word dat die eienaar van ŉ verwarrende, soortgelyke handelsmerk wel

in die posisie kan wees om suksesvol te wees in die vertoë teen die registrasie van die

handelsmerk, in terme van die volgende gevalle, naamlik:

• dat hy/sy volgens gemenereg die reg in hierdie land verkry het, deur middel van die

gebruik van die handelsmerk, in terme van dieselfde of soortgelyke goedere en

dienste; of

• dat sy/haar handelsmerk ŉ internasionale status behaal het en wat dus onderhewig

is aan die beskerming van die Parys Ooreenkoms, as ŉ welbekende handelsmerk in

Suid-Afrika, alhoewel die handelsmerk nooit in Suid-Afrika gebruik word/was nie. Die

Parys Ooreenkoms is ŉ ooreenkoms (treaty) wat gesluit word tussen lande wat

daartoe saamstem met die oogmerk om gelyke beskerming in verskillende lande te

ontvang – dit is ŉ poging om wêreldwyd dieselfde reëls te hê, maar nie alle lande

behoort hieraan nie – dit is vrywillig. Verder is die grootste kenmerk van die Parys

Ooreenkoms dat datums van aansoek erken word in alle lande – die filing date is die

belangrikste datum want alle ander prosedures word op die datum van aansoek

bepaal.



Voormalige regte kon ook verkry word deur ŉ ander persoon wat handeldryf in terme van ŉ

organisasie wat in dieselfde of soortgelyke goedere handel dryf of wat dieselfde of

soortgelyke dienste aanbied onder die spesifieke onderneming se naam (insluitend ŉ

ongeregistreerde handeldryf manier) wat dus ŉ verwarrende ooreenstemming het ten

opsigte van die spesifieke handelsmerk. So ŉ persoon mag dus gronde hê om vertoë te rig

teen die registrasie of voorkoming van die gebruik van die handelsmerk.

4.7.6 Inligting wat benodig word vir die aansoek van ŉ handelsmerk

Die volgende word vereis:

1) Soektogresultate van ander soortgelyke handelsmerke waarin daar bepaal word of

die merk waarvoor aansoek gedoen sal word op die eerste oog op slag

registreerbaar is.

2) ŉ Duidelike identifisering van die handelsmerk (in die geval van ŉ toestel, moet

duidelike afdrukke voorsien word).

3) Voldoende en volledige inligting van die eienaar moet voorsien word, insluitend ŉ

formele beskrywing van die persoon, inlywingsbesonderhede, nasionaliteit, asook ŉ

fisiese adres.

4) Agent van die eiser of handelsmerkagent en sy/haar adres vir betekening.

5) Klassifikasie van die goedere en/of dienste. Dit is belangrik om die handelsmerk in

Suid-Afrika te klassifiseer vir registrasiedoeleindes, en die spesifieke klas van

goedere se omskrywing kan gevind word in die Internasionale Klassifikasie van

Goedere en Dienste (Nice klassifisering).

6) Spesifikasie van die goedere en/of dienste word vereis. Dit is dus ŉ volledige lys van

goedere en/of dienste wat geassosieer sal word met die merk.

7) Amptelike aansoekfooie.

8) ŉ Volmag, soos geteken en bemagtig deur die eienaar, wat die prokureur

toestemming en volmag gee om in die betrokke saak op te tree, word vereis vanaf

die Registrateur. Hierdie volmag hoef nie ten tye van die indien van die aansoek te

geskied nie en kan dus op ŉ later stadium voltooi word.

4.7.7 Proses van registrasie van ŉ handelsmerk

Die volgende dui die proses van registrasie aan:



Figuur 4.3: Die registrasieprosedure vir ŉ handelsmerk

(Bron: Outeur 2013)

1) Handelsmerksoektog (Trade mark search)

ŉ Soektog van die handelsmerkregister en die Maatskappyekantoor, mag vereis

word voor die liassering van die aansoek kan plaasvind, sodat daar vasgestel kan

word of enige voorafgaande aansoeke vir handelsmerke op lêer voorkom, en of daar

enige ander soortgelyke besigheidsname in die besigheidsregister bevat is. ŉ

Afsonderlike soektog sal gedoen word in terme van elke klas van goedere en/of

dienste. Die Handelsmerkekantoor hou register van alle handelsmerke, maak nie

saak hoe fyn die handelsmerk is nie, of dit wel geregistreerd is en, of dit in die proses

van registrasie is. Daar is geen rekords ten opsigte van alle handelsmerke wat slegs

in gebruik is nie. Soms is ŉ handelsmerk so bekend en is daar nooit formeel aansoek

gedoen nie. Daar is natuurlik handelsriglyne, wat die lys van handelsmerke wat in

gebruik is, benoem, maar dit moet baie versigtig ondersoek word. Afgesien van

moontlike foute in die amptelike soektog, is ŉ soektog nie noodwendig voldoende ten

opsigte van die beskikbaarheid nie, aangesien dit nie duidelik bekend maak watter

1•Handelsmerk ontwerp

2•Liassering van die aansoek , asook die formele ondersoek

3•Aansoek terugvoer ten opsigte van die aansoeknommer en liasseringsdatum

4•Substantiewe ondersoek

5•Aanvaarding of Voorwaardes (Voorlopige aanvaarding)

6•Advertering in die patente joernaal

7•Drie maande opposisie tydperk (opposition period)

8•Registrasie en sertifisering (indien geen teenstand voorgekom het nie)

9•Oortreding en skrapingsprosedures

10•Hernuwing



handelsmerke in gebruik is en nog nie geregistreer is, deur ander persone wat deur

middel van vorige gebruik wel oor ŉ reg tot registrasie beskik nie. Enigiemand wat in

die proses is om die gebruik van ŉ nuwe handelsmerk te begin, neem ŉ berekende

sake-risiko en daar is geen absolute waarborg dat die gebruik in die toekoms nie

beëindig kan word nie. Hierdie risiko kan wel verlaag word, deur die voorgenoemde

voorsorgmaatreëls te tref.

2) Liassering van die aansoek asook die finale ondersoek

Die aansoek word ingedien by die Handelsmerkkantoor, tesame met enige ander

relevante materiaal wat nodig is.

3) Amptelike bekendmaking van die ontvangs van die afskrif word uitgereik, wat die

aansoeknommer en liasseringsdatum bevat.

4) Daarna word die aansoek substantief ondersoek deur die Handelsmerkkantoor,

om vas te stel of die handelsmerk wel geregistreer kan word. Ondersoek word ook

ingestel ten opsigte van die moontlike konflik wat kan ontstaan voor registrasie van

die aansoeke. Die registrateur ondersoek al die aansoeke in kronologiese volgorde

ooreenkomstig alle aansoeke se liasseringsdatum.

5) Na die ondersoek voltooi is, neem die Handelsmerkkantoor aksie, deur die aansoek

te aanvaar, of dit primêr af te keur, of selfs terme en voorwaardes te stel, waaraan

voldoen moet word vir die registrasie om goedgekeur te word. As daar ŉ primêre

afkeuring is, of in die geval waar daar spesifieke terme voorgeskryf is, waaraan

voldoen moet word, word daar aan die aansoeker geleentheid gegee om vertoë te rig

aan die Registrateur, sodat die redes van die afkeuring aan voldoen kan word, of om

die aansoek te verander na gelang van die omstandighede.

Die mees algemene voorwaardes wat al voorgekom het in die praktyk, is:

• Assosiaat handelsmerke: Daar word vereis dat die eienaar ooreenkom dat

verskeie van die handelsmerke, of selfs dieselfde handelsmerke, of dié in

verskillende klasse, vanaf dieselfde eienaar afkomstig is.

• Vrywaring (disclaimer): Waar die aansoeker vereis word om ooreen te kom

om die handelsmerk in sy geheel en nie in afsonderlike dele/komponente te

gebruik nie.

6) Wanneer ŉ handelsmerkaansoek goedgekeur is, word dit in die Patente Joernaal

gepubliseer. Alle sake met betrekking tot handelsmerke word in hierdie joernaal

gepubliseer. Handelsmerkeienaars word ten sterkste aangeraai om in te teken op die



Patente Joernaal, met die doel om maandeliks te kyk of enige aansoeke aanvaar

was, wat moontlik in konflik staan met sy/haar eie regte tot die handelsmerk.

7) In die afwesigheid van enige teenkanting (opposition) teen die registrasie van die

handelsmerk vanaf enige derde party binne drie maande na die publikasiedatum sal

die aansoek toegestaan word en die sertifikaat van registrasie sal uitgereik word.

8) Dit is moontlik om ŉ oorspronklike uitstel aan te vra, ten opsigte van die drie maande

opposisie tydperk. Verdere uitstel kan ook verkry word met die toestemming van

die eienaar. Bestrede prosedures word ingestel deur middel van ŉ kennisgewing van

vertoë tesame met ŉ openingsverklaring wat oor al die getuienis beskik en waarop

die vertoë gebaseer is. Die Registrateur van Handelsmerke sal dan oor die saak

beslis.

Die volgende is gronde waaronder teenkanting gerig kan word:

• Die handelsmerk kan nie duidelik onderskei word nie.

• Waar die handelsmerk saamgestel is uit slegs die teken of ŉ indikasie van iets

wat kan dien as bewys in die handeldryf daarvan, of wat gerig is op die tipe,

kwaliteit, doel, waarde, geografiese oorsprong of enige ander karaktereienskap

van die goedere of dienste, of selfs die metode ten aansien van die

produksietydlyn van die goedere of dienste.

• Die handelsmerk bestaan slegs uit ŉ teken of ŉ voorstel daarvan, wat algemeen

geraak het in die algemene omgangstaal of van die handeldryfmark.

• Die applikant vir registrasie (eienaar) het geen bona fide eis tot eienaarskap nie.

• Die aansoeker het geen bona fide bedoeling om die merk te gebruik nie.

• Die handelsmerk bestaan hoofsaaklik uit die vorm, samestelling, kleur of patroon

van die goedere, waar daardie vorm, samestelling of patroon identies of

gelykstaande aan die goedere en/of dienste in terme van die bekende

handelsmerk gebruik word.

• Die aansoek is mala fide gebring.

• ŉ Handelsmerk wat ontstaan uit die voorstelling van ŉ ontwerp of die onderwerp

van die ontwerp oorneem van goedere, of die vormsamestelling, kleur of patroon

van die goedere.



• Die handelsmerk is ŉ inherente omskrywing, of waar dit waarskynlik ŉ misleiding

of verwarring gaan veroorsaak, teen die wet is, contra bonos mores is, of

waarskynlik ŉ bepaalde groep persone sal ontstel/beledig.

• Die handelsmerk, as gevolg van die resultaat, of die manier waarop/waarin dit

gebruik word, waarskynlik misleiding of verwarring sal veroorsaak.

• Die handelsmerk is identies, of gelykstaande aan ŉ handelsmerk is wat voorheen

al geregistreer was, of wat selfs oor ŉ vroëere aansoekdatum beskik.

9) Skraping of die verwydering van die handelsmerk na oortreding, of as gevolg van

ander foute wat ontstaan het, kan voorkom. Wanneer die handelsmerk geregistreer

is, sal dit steeds moontlik wees om die handelsmerk te verwyder uit die

handelsmerkregister.

In die geval waar die handelsmerk nie opgeneem is in die register nie,

• of waar die inskrywing uit die register gelaat is,

• of waar die inskrywing foutiewelik gemaak is,

• of waar dit foutiewelik vervat is in die register,

• of waar enige tipe fout of gebrek in die register ten opsigte van die inskrywing

ontstaan,

• of waar enige party wat belang het by die registrasie van die handelsmerk, mag

aansoek doen op die voorgeskrewe wyse aan die Registrateur, of aan die hof,

ten opsigte van die verlangde uitkoms soos versoek.

Gronde vir die verwydering van handelsmerke uit die register, sluit die volgende in:

• Waar die handelsmerk nie aan die voorgeskrewe vereistes soos in die Wet

vervat, voldoen ten opsigte van die registrasiebevoegdheid nie.

• Waar daar in gebreke gebly is om te voldoen aan ŉ voorwaarde vir die registrasie

om suksesvol te wees.

• Waar die handelsmerk geregistreer was, sonder ŉ bona fide bedoeling vir die

gebruik daarvan en dat daar wel geen gebruik van daardie handelsmerk was nie.

• Waar ŉ handelsmerk in die naam van die maatskappy, of individue geregistreer

was en so ŉ maatskappy ontbind is of die individu het gesterf en die handelsmerk

is nie aan enige ander party toegeken/bemaak, binne ŉ tydperk van twee jaar na

die ontbinding of dood nie.



• Die gebruik van die handelsmerk sonder die nodige toestemming, in die

handeldryf ten opsigte van dieselfde goedere of dienste, of die gebruik van ŉ

identiese of soortgelyke handelsmerk, wat verwarring of misleiding kan

veroorsaak.

• Die gebruik van die handelsmerk sonder die nodige toestemming, gedurende

handeldryf, ten opsigte van goedere en dienste wat identies of soortgelyk is aan

die handelsmerk, en indien die handelsmerk geregistreer is, waarskynlik ŉ

negatiewe invloed sal hê op ŉ bekende geregistreerde handelsmerk in die RSA

en die gebruik daarvan tot die nadeel sal wees, of selfs die karakter of aansien

van die geregistreerde handelsmerk sal/kan beïnvloed.

Figuur 4.4: Die algemene voorstelling van die bestaan van handelsmerkregte

(in die geval van ŉ aansoek, TM

, en geregistreerde handelsmerk, ®)

(Bron: Outeur 2013)

4.7.8 Wysigings van ŉ handelsmerkaansoek

Indien daar ŉ behoefte ontstaan om die handelsmerk te verander, of te wysig nadat die

aansoek ingedien is, sal die aansoeker nie die aansoek tot so ŉ mate kan verander dat dit

die identiteit van die handelsmerk substantief en materieel sal verander in vergelyking met

die oorspronklike aansoek nie. Die Registrateur kan na goeddunke vergunning maak vir die

verandering/wysiging van die handelsmerk, solank die identiteit van die handelsmerk, soos

oorspronklik, voor die aansoek gedoen is, nie heeltemal verander nie.

Dit is moontlik om die goedere en/of dienste te verander, die fisiese adres van die eienaar,

die naam van die eienaar, enige administratiewe fout wat begaan is, assosiasies en

ontkennings, en vervanging van eienaars (toewysigings).

Dit is gewoonlik nodig om ŉ volmag saam met die aansoek om wysiging in te dien.

4.7.9 Leeftyd van ŉ handelsmerk

ŉ Handelsmerk word geregistreer vir ŉ tydperk van tien jaar. Dit is moontlik om die

handelsmerk na afloop van die tien jaar te hernu. Dit moet dan geskied, voor of op die

herdenking van die aansoekdatum en die hernuwing word gedoen deur die voltooiing van

die voorgeskrewe vorm, tesame met ŉ amptelike fooi betaalbaar by die

Handelsmerkkantoor. Daar is geen beperking op die hoeveelheid hernuwings wat kan

geskied nie.



Die eienaar sal ongeveer ses maande voor die verstryking herinner word van die hernuwing,

deur middel van korrespondensie by sy adres soos wat dit in die lêer aangeteken is. Dit bly

egter die eienaar se verantwoordelikheid om seker te maak dat die handelsmerk se

registrasie nie verval nie.

Indien die datum vir die hernuwing verby is, sal dit steeds moontlik wees om binne ses

maande na die vervalling van die handelsmerk, aansoek te doen vir die hernuwing daarvan,

en ŉ boete sal hierteen gehef word, wat dus betaal moet word om die handelsmerk se

registrasie en sertifisering weer in werking te stel.

Indien die handelsmerk nie hernu is binne die voorgeskrewe tydperke, of die verlengde

tydperk nie, kan die Registrateur die handelsmerk van die register verwyder, en moet ŉ

aansoek vir die herinstelling van die handelsmerk gebring word. ŉ Spesiale ondersoek word

gedoen, om vas te stel of enige nuwe handelsmerke ingedien is gedurende die tydperk wat

die handelsmerk verval het. Indien daar geen teenstrydige handelsmerke is wat opgespoor

kan word nie, moet die eienaar ŉ eedverklaring indien om die redes uiteen te sit waarom die

hernuwingsfooie nie betyds betaal is nie. Die aansoek vir herinstelling van die handelsmerk

word in die Patente Joernaal gepubliseer en daar is dan weer eens ŉ bestrede tydperk vir

teenstand (indien enige), teen die herinstelling van die handelsmerk.

4.7.10 Oortredings

Dit is ŉ oortreding om voor te stel, dat:

• ŉ ongeregistreerde handelsmerk wel ŉ geregistreerde een is;

• ŉ gedeelte van die handelsmerk nie afsonderlik geregistreer is nie, maar wel is;

• ŉ geregistreerde handelsmerk, wel geregistreerd is vir goedere of dienste waarvoor

dit eintlik nie geregistreer is nie;

• die registrasie eksklusiewe regte verskaf, waar dit nie die geval is nie.

� Handelsmerkoortreding

Die registrasie van ŉ handelsmerk is ŉ voorvereiste vir die instelling van die

handelsmerkoortredingsprosedures in Suid-Afrika.

Die eienaar moet die prosedures instel, maar in sekere gevalle kan die geregistreerde

verbruiker, of lisensiehouer van die geregistreerde handelsmerk ook die prosedures inisieer.

• Verskillende tipes handelsmerkoortredings

o Oortreding wat beperk is tot goedere of dienste waarvoor die handelsmerk

geregistreer was, waar die handelsmerk gebruik is sonder die nodige



toestemming ten aansien van handeldryf ten opsigte van goedere of dienste

waarvoor die handelsmerk geregistreer was, of waar daar ŉ identies of

soortgelyke handelsmerk geregistreer was, wat misleiding of verwarring

veroorsaak het.

o Waar die handelsmerk gebruik was, sonder die nodige toestemming en waar die

handelsmerk identies, of soortgelyk is aan ŉ geregistreerde handelsmerk ten

aansien van handeldryfgebruik is ten opsigte van goedere en dienste waarvoor

die handelsmerk geregistreer was, of waar die handelsmerk so soortgelyk is in

die handeldryf van goedere en dienste dat dit verwarring of misleiding kan

veroorsaak of veroorsaak het.

o Waar die handelsmerk in die handeldryf gebruik was sonder die nodige

toestemming ten opsigte van goedere of dienste, of waar die handelsmerk ten

aansien van goedere en dienste so soortgelyk of identies was ten opsigte van die

geregistreerde handelsmerk. Hierdie tipe oortreding kan die konsep van

verwatering na vore bring, ten opsigte van die geleidelike wegvreting of

vermindering van die onafskeibaarheid, kommersiële meganisme, of

verkopingskrag van die handelsmerk.

o Enige oortreding wat te doen het met bekende handelsmerke wat nie

geregistreer is nie.

• Remedies

Die volgende remedies kan deur ŉ hof toegestaan word in die geval waar ŉ

handelsmerkoortredingsprosedure, of aansoek vir die verwydering van die

handelsmerk uit die register is en die eiser suksesvol is:

o ŉ Interdik wat die verweerder teen die verdere handelsmerkoortreding verbied.

As die verweerder die interdik ignoreer, kan hy/sy skuldig bevind word aan

minagting van die hof. ŉ Aansoek tot die hof kan ook gebring word deur die

handelsmerkeienaar voor of na die uitreiking van die dagvaarding vir ŉ interim

interdik om uitgereik te word. Dit is dus ŉ tydelike bevel, wat die verweerder

verhoed om verder in terme van die handelsmerk te oortree, terwyl die

aksieprosedure verloop.

o ŉ Bevel vir die verwydering van die handelsmerkoortreding in enige vorm. Waar ŉ

geval ontstaan waar die handelsmerkoortreding onafskeidbaar, of nie moontlik is

om te onderskei in enige vorm nie, kan ŉ bevel toegestaan word om al die

goedere aan die eienaar terug te besorg. Dit sal byvoorbeeld die geval wees



waar rugsakke vertoon word as Nike rugsakke, maar nie werklik is nie. Die

oortreder in hierdie geval, kan beveel word om die inbreukmaking te eindig, met

ander woorde die sakke te verwyder, of die oortreder kan beveel word om die

rugsakke aan Nike te oorhandig.

o Skadevergoeding wat geëis kan word, kan slegs in terme van ŉ aksieprosedure

geëis word. Die maatstaf ten opsigte van die skadevergoeding is dieselfde as

enige ander vorm van ŉ delik. Die werklike of toekomstige vermoënskade wat

aan die eiser toegestaan word, sal skadevergoeding wees ten opsigte van die

skade wat gelei is, as gevolg van die oortreding wat plaasgevind het. In terme

van die Wet, sluit skadevergoedingsaksies die skade in, wat ontstaan, ten tye of

na die publikasie van die goedkeuring en toestaan van die aansoek vir registrasie

in die Patente Joernaal, waar, indien dit geskied ná registrasie, sal lei tot die

oortreding van die regte, soos bekom as gevolg van die registrasie.

o Indien daar skadevergoeding is, kan ŉ redelike vrugreg geëis word, wat slegs

geëis kan word deur middel van die instelling van ŉ aksieprosedure. Hierdie

remedie is slegs beskikbaar vir handelsmerkoortredings in terme van die Wet en

nie in gevalle wat slegs oor die afstaan van die handelsmerk beskik nie. Die

verweerder mag redelike vrugreg eis, wat die geld is wat betaalbaar is deur ŉ

handelsmerklisensiehouer vir die gebruik daarvan. Hierdie tipe eis sluit ook die

gebruik van die publikasie van die toestaan van die aansoek vir registrasie in.

Indien dit geskied ná die registrasie, sal die oortreding geskied ten opsigte van

die regte, soos ontvang deur middel van die registrasie. Die Wet maak

voorsiening dat navraag gedoen kan word, ten aansien van die

skadevergoedingsbedrag wat geëis word, of ten opsigte van die redelike vrugreg

wat toegestaan word. Hierdie voorgenoemde navrae kan deur ŉ hofbevel

geskied, of die hof kan ook die prosedure voorskryf wat ingevolge die navraag

moet geskied.

• Wettige gebruik

Die volgende is situasies waar die gebruik van die handelsmerk nie ŉ oortreding is

nie:

o Die bona fide gebruik van ŉ persoon se naam.

o Die bona fide gebruik deur enige persoon vir die beskrywing van soort, kwaliteit,

kwantiteit, verneemde doel, waarde, geografiese oorsprong, of enige ander

kenmerke van die goedere of dienste.



o Die bona fide gebruik van ŉ merk vir goedere of dienste, waar die merk die

voorgenome doel van gebruik beskryf.

o Die invoer of verspreiding van goedere of dienste in die Republiek, of die verkoop

of aanbied vir verkoop van goedere of dienste, waar die merk aangebring is met

die toestemming van die eienaar.

o Die gebruik van ŉ merk waar die gebruik binne die perke van gebruik val, soos

wat dit in die register aangedui is.

o Die gebruik van enige identiese, of soortgelyke merk wat self geregistreer is.

Dit is belangrik om daarop te let dat, voordat ŉ persoon oortredingsprosedures kan instel,

moet elke relevante persoon, byvoorbeeld geregistreerde verbruikers of lisensiehouers,

skriftelik in kennis gestel word van die voorneme om prosedures in te stel. Hierdie

belanghebbende persone het dan die keuse om deel te neem aan enige prosedures en kan

ook skadevergoeding eis, indien skade gelei word, as gevolg van die oortredingsprosedures.

� Vals-voordoen as ŉ vorm van onregmatige mededinging

Vals-voordoen kom na vore waar een persoon opsetlik, of nalatig ŉ ander se goedere of

dienste, of waaraan hy/sy geassosieer kan word, wanvoorgestel word as sy/haar eie

goedere of dienste en die publiek waarskynlik verwar sal word om te glo dat daardie

goedere en dienste wel die oorspronklike is, of geassosieer word met hom/haar. Dit is dus ŉ

vorm van onregmatige mededinging, wat ŉ delik vorm en deel uitmaak van die

gemeenregtelike reëls.

Die eiendomsreg wat in vals-voordoenaksies beskerm word, is die klandisiewaarde

(goodwill) wat geassosieer word met die naam, handelsmerk of die verpakking van goedere

of dienste. Vir die eiser om suksesvol te wees in die vals- voordoenaansoek of

aksieprosedure, moet die eiser die volgende grondbeginsels bewys, naamlik:

• Die bestaan van klandisiewaarde of aansien wat in die naam, handelsmerk of die

verpakking wat bevraagteken word, in soverre die naam, handelsmerk of die

verpakking van die produk deur die publiek met die eiser geassosieer word.

• Die verweerder het ŉ voorstelling gemaak, of dit nou direk of indirek was, en wat

waarskynlik verwarring of misleiding by die publiek sou bring.

• Dat die misleiding wel of waarskynlik skade gaan veroorsaak aan die eiser se

klandisiewaarde.

Die twee belangrikste grondbeginsels van vals-voldoen is dus:

• Aansien (reputation); en



• misleiding of verwarring.

Die bestaan van klandisiewaarde kan bewys word deur getuienis direk te bring, of verwysing

te maak na markoorsigte, alhoewel laasgenoemde wel ŉ geldige wetenskaplike basis moet

hê. Wanneer klandisiewaarde bewyse voorgelê word, sal die hof die geografiese area of die

aard van die aansien van die goedere en dienste in ag neem. Dit is ŉ feitelike ondersoek, of

metode van bewys en moet dus deur bewys van verkope, handeldrywe en

bemarkingsveldtogte bekragtig word, waar dit ter sprake is.

In die prosedure van vals-voordoen, moet die eiser nie net bewys dat ŉ aansien en

klandisiewaarde bestaan nie, maar ook dat die gebruik van die naam, handelsmerk, of die

verpakking, of die handelsdryfmanier van die verweerder wel of waarskynlik gaan lei tot

misleiding of verwarring van die publiek. Die eiser hoef nie te bewys dat die voorstelling

werklik verwarring veroorsaak het nie, maar dat dit waarskynlik die geval sal wees. Waar

werklike verwarring ontstaan het, sal dit in die eiser se guns tel om die uitreiking van ŉ

interdikbevel te ontvang, of selfs ŉ bevel vir skadevergoeding.

Wanneer daar in ag geneem word of die oortreder wat aangekla word se voorstelling

waarskynlik sal lei tot misleiding of verwarring, word die relevante naam, handelsmerk of die

verpakking in ag geneem en moet dit wel met visuele, fonetiese en ideologiese (wat beoog

word) wyses van interpretasie vergelyk word. Die handelsmerke, handelsdryfwyses en die

verpakkings moenie net met mekaar vergelyk word nie, maar voorsiening moet gemaak

word vir ŉ tydperkverstryking tussen wat kan gebeur en die algemene gevoel van die

verbruikers in verband met die vergelyking tussen die twee produkte, sowel as die geheue

van elke verbruiker ten opsigte van die inligting van elke produk. Hierdie is die doctrine of

imperfect recollection waar die idee wat agtergelaat word in die geheue saak maak

Die omstandighede waarin die produkte gebruik, geadverteer en handelgedryf word, moet

ook in ag geneem word. Die mate van misleiding en verwarring van die verskillende

verbruikers moet ook in ag geneem word.

4.7.11 Bekende handelsmerke

Die Wet maak voorsiening vir die beskerming van die eienaar se reg, ten opsigte van

bekende handelsmerke, hetsy geregistreerd of selfs ongeregistreerd.

Die eienaar moet wel oor die nasionaliteit van ŉ handelsvennoot tot die Parys Ooreenkoms

beskik of moet woonagtig wees in daardie land of moet ŉ gevestigde industriële of

kommersiële onderneming in daardie land (acceding country) hê.

Dit is nie noodsaaklik vir bogenoemde persoon om handel te dryf, of oor enige

klandisiewaarde in die Republiek van Suid-Afrika te beskik nie.



Die eienaar van ŉ bekende handelsmerk is geregtig om die gebruik van die handelsmerk in

die Republiek te beperk. Dit sluit in beperking van die herproduksie, nabootsing of vertaling

van die handelsmerk ten opsigte van goedere en dienste van daardie handelsmerk, veral in

gevalle waar sulke gedrag waarskynlik misleiding of verwarring kan of gaan veroorsaak.

Wanneer daar bepaal moet word of ŉ handelsmerk wel goed bekend is in die Republiek,

moet daar doelbewus aandag gegee word aan die kennis t.o.v. die handelsmerk in die

bepaalde sektor van die mark deur middel van inligting beskikbaar deur advertensies of

promosies van die handelsmerk.

Die Hoë Hof van Appèl het die betekenis en omgang van die woord “welbekend” in ag

geneem in die saak van McDonald's Corporation v Joburgers Drive-Inn Restaurant (Pty)

Limited waarin die hof beslis het, dat die woord se betekenis geag kan word as ŉ

handelsmerk, wat aan ŉ groot aantal persone dieselfde betekenis bied en wat dus ook

belangstel in die goedere en dienste van daardie merk.

4.7.12 Domeinname

ŉ Domeinnaam is ŉ maklike en bruikbare plaasvervanger vir ŉ internetadres. ŉ Werklike

internetadres bestaan uit ŉ reeks nommers en punte en dit kan soos ŉ telefoonnommer

voorkom, byvoorbeeld 41.13.24.167, terwyl die domeinnaam, byvoorbeeld, geobytes.com

sal wees.

Domeinnaamregistrasie in die boonste Suid-Afrikaanse kommersiële domeinvlak is .co.za.

en word toegestaan deur Uniforum SA. Die registrasie van ŉ domeinnaam behels dat ŉ

aansoekvorm, met die volgende inligting, voltooi moet word:

• Die volle domeinnaam waarvoor aansoek om registrasie gedoen word.

• Die onderneming in wie se naam die domeinnaam geregistreer sal word.

• ŉ Administratiewe en tegnologiese kontrak.

• ŉ Domicilium citandi et executandi (ŉ fisiese adres vir betekenning).

• Die inskrywing en inligting van die hoof- en sekondêre domeinnaameienaar word

gewoonlik vereis.

Die volledige en voltooide aansoekvorm word dan per e-pos of faks, of fisies aan Uniforum

SA oorhandig. Dit word aanbeveel dat daar eers ŉ beskikbaarheidsoektog gedoen word op

www.co.za, om vas te stel of die domeinnaam beskikbaar is vir registrasie.

Domeinname is baie belangrik ten opsigte van handelsmerke, aangesien dit kan gebeur dat

ŉ domeinnaam dieselfde kan wees as ŉ handelsmerk wat reeds geregistreer is, of dat ŉ

handelsmerk dieselfde kan wees as ŉ domeinnaam wat reeds registreer is. Daar is dus ŉ



konflik van regte, en die algemene reël is dat die persoon wat eerste aansoek gedoen het

(hetsy vir die domeinnaam of handelsmerk) oor die sterkste reg beskik.

Die administrateurs beskik nie oor die regsverpligtinge of hulpmiddels om vas te stel, of die

registrasie van die domeinnaam wel ŉ derde party se regte gaan oortree nie.

Die administrateurs van domeinname sal dus voldoen aan ŉ hofbevel om ŉ domeinnaam te

deregistreer, of om die besonderhede van die geregistreerde domeinnaam te verander,

sodat dit die ware eienaar van die handelsmerk sal voorstel as die eienaar van daardie

domeinnaam ook.

Een opsie wat beskikbaar is aan handelsmerkeienaars is om ŉ aanmaningsbrief te rig aan

die domeinnaameienaar wat hom/haar inlig dat sy/haar domeinnaam deregistreer gaan

word, omdat dit met ŉ geregistreerde handelsmerk in konflik is, of enige regte wat ontstaan

in terme van die gemenereg. Indien die domeinnaameienaar wel aan die aanmaningsbrief

voldoen, is dit nie nodig om die handelsmerkeienaar in kennis te stel dat hy/sy die

domeinnaam laat vaar het nie, maar die domeinnaamadministrateur moet wel in kennis

gestel word.

4.8 Kopiereg

Kopiereg is ŉ eksklusiewe reg wat vir ŉ bepaalde tydperk deur wetgewing toegestaan word

aan ŉ outeur, ontwerper, ensovoorts vir sy/ haar oorspronklike werk en word voorgeskryf

deur die Wet op Outeursreg 98 van 1978.

Kopiereg gee aan die outeur die eksklusiewe reg om ander persone te verhoed om sy/ haar

werk te kopieer, of te gebruik sonder die outeur se toestemming. Indien ŉ persoon die werk

wat onderhewig aan kopiereg is, sonder toestemming kopieer of gebruik, word dit ŉ

kopieregoortreding genoem, wat ŉ oortreding van die outeur se regte is. Indien so ŉ

oortreding plaasvind, mag die outeur die oortreder dagvaar. Dit is die outeur se

verantwoordelikheid om eienaarskap te bewys en ook om die oortreder te dagvaar. Die

outeur beskik ook oor die reg om ŉ lisensieooreenkoms aan te gaan met die verbruikers van

sy/haar kopieregwerk en dus die vrugreg vanaf die lisensiehouer vir die gebruik van die

kopieregwerk te ontvang en te geniet.

4.8.1 Oorspronklike werke wat deur kopiereg beskerm kan word

Die Wet maak voorsiening vir verskillende klasse of kategorieë van oorspronklike werke. Die

volgende is geregtig op kopiereg in Suid-Afrika:



� Letterkundige werke

• Letterkundige werke sluit die volgende in (afgesien van die kwaliteit en metode of

vorm van uitdrukking): boeke, stories en poësiewerke, dramawerke, verhoogstukke,

verfilming van spesifieke stukke en die uitsaai van geskrewe tekste; handboeke,

verhandelinge, geskiedenisboeke, biografieë, skryfstukke en artikels; ensiklopedieë

en woordeboeke; briewe, verslae en memorandums; voorlesings, toesprake en

preke; en tabelle met data en versamelings van data wat in ŉ rekenaar gestoor is, of

hulpmiddel wat saam met ŉ rekenaar werk, maar nie net ŉ rekenaar insluit nie.

• Dramawerke sluit die werk van ŉ choreograaf in, of die vermaking van ŉ

plofvertoning (dumb show); indien die werkstuk op skrif gestel word en dit

verteenwoordig, of vertoon word in die vorm waarin die werkstuk of vermaking

uitgebeeld word, maar dit sluit nie ŉ verfilming van die onafskeibare scenario of

geskrewe teks in nie – dus enige iets wat te make het met ŉ dramastuk maar nie

films nie.

� Musikale werke en bladmusiek

� Kunswerke

• Kunswerke sluit in (afgesien van die kwaliteit daarvan): verfstukke, beelde,

tekenstukke, gravering en foto’s; argitekswerk (of dit ŉ gebou of slegs ŉ model

daarvan is); of handewerk wat nie in enige van die voorgenoemde kategorieë vervat

word nie.

• ŉ Beeld sluit ŉ vormafdruk in, of ŉ model wat gemaak is om die vormafdruk te maak.

• Tekeninge sluit enige tekening van tegniese aard, of enige diagram, kaart, tabel of

plan in.

• Gravering sluit enige etswerk, litografie, houtsnee, afdruk of soortgelyke werkstukke

in, uitsluitend ŉ foto.

• Foto beteken enige produk afkomstig van ŉ foto, of enige proses afkomstig van ŉ

foto, maar sluit enige gedeelte van verfilming uit.

� Rolprent (cinematograph film)

Verfilming beteken enige vaste vorm of gestoorde vorm van die film of enige ander

materiaal of data, sein, of volgorde van beelde, wat gebruik of gebruik kan word saam

met enige meganiese, elektroniese of enige ander toestel, of waar dit gesien word as ŉ

bewegende beeld en/of die reproduksie daarvan en sluit ook die klank wat daarin vervat

word in, maar sluit ŉ rekenaarprogram uit.



� Klankopnames

• Klankopnames beteken enige vasstelling of storing van klanke, of data of seine wat

die klank verteenwoordig, wat gereproduseer kan word, uitsluitend ŉ klankbaan wat

geassosieer word met verfilming.

• Opname beteken enige kasset, skyfie, geperforeerde rol, of enige ander toestel wat

in of deel van die klanke, data of seine vorm wat die klank verteenwoordig, of sal

verteenwoordig en wat dus gereproduseer, of outomaties gereproduseer kan word,

of selfs uitgevoer kan word.

� Uitsending

Uitsendings, of om programme uit te saai, beteken dat ŉ telekommunikasiediens of

seintoestel gebruik word om bestaande programme (waarop kopiereg is) uit te saai na

die publiek, dmv klanke, beelde, tekens of seine wat elektromagnetiese seingolwe of

gespesifiseerde seingolwe gebruik. Dit sluit die uitsaai van programme via ŉ satelliet

ook in.

� Programme wat sein vereis

Programme wat sein vereis, beteken dat ŉ sein deel vorm van die program en wat

m.b.v. ŉ satelliet uitgesaai word. Hierdie programme verwys na die uitsending van

direkte opnames in ateljees. Die meeste van hierdie programme het ook kopiereg op.

� Gepubliseerde uitgawes

“Gepubliseerde uitgawes” beteken die eerste uitgawe wat gedruk word, deur enige

proses in terme van ŉ tipografiese ooreenkoms, van letterkundige of musikale

werkstukke. Dit sluit enige verdere uitgawes, verbeterings of veranderinge in.

� Rekenaarprogramme

Rekenaarprogramme verwys na programme wat geskryf is deur ŉ programmeerder

waarop kopiereg bestaan. Hierdie programme bestaan uit instruksies wat gestoor word,

of deel vorm (indirek of direk) van die rekenaar en wat op die rekenaar gebruik word om

bepaalde funksies te verrig.

4.8.2 Oorspronklikheid en reprodusering in ŉ tasbare vorm

Vir ŉ werk om kopieregbeskerming te ontvang, moet dit oorspronklike werk wees en moet dit

tot ŉ tasbare vorm herlei word.

Die Wet maak voorsiening dat werke, soos hierbo gelys en omskryf in die betrokke artikels,

geregtig sal wees op kopiereg, indien dit oorspronklik is. Daar is nie ŉ omskrywing van



“oorspronklik” in die Wet self nie, maar die Hoë Hof van Appèl, neem verskeie

omstandighede in ag om die oorspronklikheid van ŉ werk te bepaal. Die belangrikste is dat

die werk ŉ daadwerklike verbetering is en dat dit baie bekwaamheid, werk, inspanning en

tyd geneem het om die werk te voltooi.

Dit word algemeen aanvaar dat die konsep van oorspronklikheid nie gelykstaande is aan die

nuutheid of samestelling van die werk nie, maar moet verstaan word dat dit die oorspronklike

werk van die outeur is en dat dit deur die aanwending van die outeur se bekwaamheid,

skeppingsvernuf, werk en inspanning ontstaan het.

Afgesien van die vereiste van oorspronklikheid, word dit vereis dat die werk (met

uitsondering van uitsendings en programme wat sein vereis), neergeskryf, opgeneem, in

digitale formaat, of in enige tasbare vorm, aangebied moet word. Voordat die werk in ŉ

fisiese en tasbare formaat is en terwyl die werk net ŉ idee in die kunstenaar of outeur se

gedagtes is, is daar geen kopiereg ter sprake nie.

4.8.3 Outeur en kopiereg-eienaarskap

Die outeur (of skepper) van die werk waarop kopiereg is, is gewoonlik die persoon wat die

werk voltooi of ontwerp het, maar dit is nie altyd die geval nie en word ook verder omskryf na

aanleiding van die tipe werk betrokke.

Die Wet omskryf die woord “outeur” soos volg. Ten opsigte van:

1) letterkundige, musikale of kunswerke, is dit die persoon wat eerste die werk

gemaak/ontwerp het.

2) ŉ foto, beteken dit die persoon wat verantwoordelik is vir die neem, ontwerp of

verwerking van die foto.

3) klankopnames, beteken dit die persoon wat die noodsaaklike reëlings getref het om

die opname te maak.

4) rolprente, beteken dit die persoon wat die noodsaaklike reëlings getref het om die

film te skiet.

5) uitsendings, beteken dit die eerste persoon wat vir die uitsending verantwoordelik

was.

6) ŉ program wat direk uitgesaai word, beteken dit die eerste persoon wat die sein via

die satelliet ontvang het.

7) ŉ gepubliseerde uitgawe, beteken dit die publiseerder van daardie uitgawe.



8) letterkundige, drama-, musikale- of kunswerkstukke of ŉ rekenaarprogram, beteken

dit die persoon wat die noodsaaklike reëlings en ondernemings getref het vir die

ontwerp van die werkstuk;

9) ŉ rekenaarprogram, beteken dit die persoon (opdraggewer) wat die uitvoering van

die taak oorsien het ten opsigte van die rekenaarprogram se ontwerp/ontwikkeling.

Die outeur is die eerste kopiereg-eienaar ten opsigte van die werk, en as ŉ algemene reël

beskik die outeur dan ook oor die eienaarsreg van die werk, behalwe in die volgende

gevalle:

• Waar die kopiereg van ŉ letterkundige of kunswerk deur ŉ outeur uitgevoer is as deel

van sy verpligtinge as werknemer teenoor, byvoorbeeld die eienaar van ŉ uitgewery

vir die doel van publikasie. Waar die werk nie in opdrag van ŉ werkgewer geskied

nie, behoort die kopiereg aan die outeur of skepper van die werk.

• ŉ Persoon wat verantwoordelik is en dus die opdrag gee en betaal vir die skep,

vervaardiging of ontwikkeling van ŉ foto, beeldhouwerk, skildery, die maak van ŉ

klankopname of rolprent, sal die kopiereg-eienaar van die werk wees.

• Ten opsigte van enige ander werk wat gemaak/geskep word in ooreenstemming met

die outeur of kunstenaar se diensooreenkoms, sal die eienaarskap by die ander

persoon lê (byvoorbeeld, die werkgewer).

4.8.4 Leeftyd van kopiereg

Die term “kopiereg-beskerming” verskil van een kategorie werk tot ŉ volgende:

• Kopiereg van letterkundige, musikale of kunswerke, uitsluitend foto’s, is die

outeur/kunstenaar se leeftyd, plus 50 jaar vanaf die einde van die jaar waarin die

outeur/kunstenaar sterwe. Daar word spesiale voorsiening gemaak vir werke wat

gepubliseer is.

• In die geval van rolprente, foto’s en rekenaarprogramme is die tydperk vyftig jaar

vanaf die einde van die jaar waarin daardie werk vir die eerste keer beskikbaar

gemaak is aan die publiek, met die toestemming van die kopiereg-eienaar, of teen

die einde van die jaar waarin die werk vir die eerste gepubliseer is – watter een van

die tydperke die langste is, of indien die voorgenoemde nie nagekom kan word nie,

vyftig jaar vanaf die einde van die jaar waarin die werk vervaardig/geskep is.

• In die geval van klankopnames, is die tydperk vyftig jaar vanaf die einde van die jaar

waarin die klankopname vir die eerste keer opgeneem is.



• In die geval van ŉ uitsending, is die tydperk vyftig jaar vanaf die einde van die jaar

waarin daardie uitsending vir die eerste keer plaasgevind het.

• In die geval van ŉ program wat sein vereis, is die tydperk vyftig jaar vanaf die einde

van die jaar waarin die sein vanaf ŉ satelliet ontvang is.

• In die geval van uitgawes wat gepubliseer is, is die tydperk vyftig jaar vanaf die einde

van die jaar waarin die uitgawe vir die eerste keer gepubliseer is.

Daar word spesiale uitsonderings gemaak vir anonieme werke, of selfs werke wat onder ŉ

skuilnaam gedoen is, of gevalle waar daar gedeelde outeursreg bestaan.

4.8.5 Ontstaan en registrasie van kopiereg

Kopiereg in terme van die Wet bestaan de facto en geen registrasie word vereis nie.

Kopiereg word dus outomaties toegestaan vir ŉ werk wat daarvoor kwalifiseer ten tye wat

die werk ontwerp/verwerk is, tensy daar voorsorg gemaak is dat daar aan sekere vereistes

voldoen moet word, naamlik:

• Kopiereg-beskerming ontstaan in terme van werk, waar die outeur (of in gevalle van

mede-outeurskap) ten tye van die voltooiing van die werk, of ŉ groot gedeelte

daarvan, ŉ persoon is wat daarvoor kwalifiseer.

• ŉ “Gekwalifiseerde persoon” in hierdie geval is ŉ individu, ŉ persoon wat ŉ burger

van Suid-Afrika is, of ŉ burger van ŉ Berne Ooreenkoms land, of iemand wat

gedomisilieerd of ŉ inwoner in die Republiek is; of in terme van ŉ juridiese persoon, ŉ

organisasie is wat onder die wette van die Republiek van Suid-Afrika, of ŉ

toetredende land (acceding country) handel dryf.

• Bouwerk wat in die Republiek opgerig is, of enige ander kunswerk wat in ŉ gebou of

enige ander permanente struktuur opgerig is in die Republiek, is geregtig op

kopiereg-beskerming, of die outeur/kunstenaar ŉ gekwalifiseerde persoon was of nie.

• Kopiereg-beskerming kan ook voorkom ten opsigte van werke wat eerste in Suid-

Afrika of in ŉ land wat lid is van die Berne Ooreenkoms gepubliseer is, of in die geval

van ŉ uitsending, verfilming en rekenaarprogramme wat in Suid-Afrika of in ŉ land

wat lid is van die Berne Ooreenkoms vervaardig is, afgesien van die feit of die

outeur/skepper ŉ gekwalifiseerde persoon was of nie.

• Die woord “gepubliseer” dui daarop dat genoegsame kopieë van die werk, met die

toestemming van die kopiereg-eienaar/outeur aan die publiek verskaf kan word om

die redelike behoeftes van die publiek te kan bevredig, en dus ook aan die aard van

die werk erkenning te gee. In die geval waar verfilming en klankopnames, sowel as



die verkoop, verhuring of uithuur van kopieë/afdrukke van ŉ werk geskied, word dit in

hierdie konteks as ŉ publikasie gesien in terme van artikel 1(5)(a) en (b) van die Wet.

• Kopiereg-beskerming word dus verder verleen aan enige, sowel as alle ander werke

wat oor hierdie reg beskik en wat vervaardig is deur en onder die beheer en toesig

van die Staat, of ŉ internasionale organisasie, soos voorsien in die Wet. Kopiereg

waarna hier verwys word in terme van die artikel, berus dus by die Staat of daardie

spesifieke internasionale organisasie.

Gewoonlik is die persoon wat die werk geskryf, gedruk, gepubliseer, uitgevoer, uitgesny,

geverf, verfilm of opgeneem het, outomaties die kopiereg-eienaar van daardie werk. Soms

wanneer ŉ persoon, soos ŉ werknemer, ŉ opdrag ontvang en betaal word (byvoorbeeld ŉ

salaris ontvang) om ŉ spesifieke werk te vervaardig, lê die kopiereg by die werkgewer.

Ten opsigte van baie werke (uitsluitend films), is dit nie altyd nodig om vir kopiereg-

beskerming aansoek te doen nie, omdat dit outomaties ontstaan.

Figuur 4.5: Die algemene voorstelling vir kopiereg

(Bron: Outeur 2013)

Kopiereg ontstaan deur die gebruik van die woorde “kopiereg” of “kopiereg gereserveerd” of

“kopiereg Nell 2013” (dus kopiereg, gevolg deur ŉ naam en die jaar) of die kopiereg-simbool,

naam en jaar bekendgestel, byvoorbeeld © Nell 2013.

Daar moet formeel aansoek gedoen word vir kopiereg ten opsigte van films/video’s wat vir

kommersiële gebruik vervaardig is. Aansoekdokumente is verkrygbaar vanaf die

kopieregkantoor.

4.8.6 Beskerming wat ontstaan as gevolg van kopiereg en die kopiereg-oortreding

Kopiereg voorsien aan die kopiereg-eienaar, ŉ eksklusiewe reg om sekere handelinge te

verrig, of selfs instruksies te gee vir sulke take om verrig te word ten opsigte van die

kategorieë wat voorsien word vir verskillende werke. Hierdie reg verskil na aanleiding van

die tipe werk wat van toepassing is.

Die belangrikste handeling wat belet word, is die reproduksie, afdruk of kopiëring van die

werk. Hierdie reël is van toepassing op alle werke wat versprei word, maar programme wat



sein vereis, is uitgesluit. Die verskillende kategorieë werke bepaal wat die spesifieke

outeur/skepper kan doen.

Die term “reproduksie” word soos volg omskryf:

• Reproduksie van ŉ letterkundige of musikale werk of die uitsending, wat ŉ

reproduksie in die vorm van ŉ opname of verfilming insluit.

• ŉ Kunswerk waar dit na ŉ drie-dimensionele vorm verander word, of waar dit reeds in

ŉ drie-dimensionele vorm is en dit na ŉ twee-dimensionele vorm verander word.

• Enige werk wat die reproduksie van daardie werk insluit.

Reproduksie is dus ook van toepassing op ŉ afdruk/kopie van ŉ werk wat reeds

afgedruk/gekopieer is. Dit is ook van toepassing waar die onregmatige reproduksie van ŉ

tekening, of werk m.b.v. tegnologie geskied en waar dit van die oorspronklike werk na ŉ drie-

dimensionele vorm verander word, wat ŉ oortreding van die kopiereg is. Hierdie reël is veral

van belang in ŉ geval van terugwerkende produksie.

Die Hoë Hof van Appèl het bevind dat daar twee grondbeginsels is waaraan voldoen moet

word voordat onregmatige reproduksie ontstaan:

1) ŉ Geldige graad van ooreenstemming tussen die oorspronklike werkstuk en die

beweerde oortreding; en

2) ŉ geldige kousale verband tussen die eiser se werk en dié van die verweerder; met

ander woorde, die eiser se werkstuk moet dus die werk wees wat aanleiding gegee

het tot die oortreder se werk.

Dus, om fotostate/afskrifte te maak vir privaatgebruik is nie ŉ kopiereg-oortreding nie. Om

afskrifte te maak van ŉ publieke toespraak of voorlesing, is ook nie ŉ kopiereg-oortreding

nie. Geen oortreding sal ontstaan wanneer daar aan die werk erkenning verleen word of

waar ŉ ander outeur se werk aangehaal word nie. ŉ Algemene riglyn is dus dat ŉ kopiereg-

oortreding ontstaan in ŉ geval waar ŉ persoon, die werk van ŉ ander wat onderhewig is aan

kopiereg, gebruik vir kommersiële voordeel teenoor die privaat/persoonlike gebruik daarvan.

Gewoonlik, in terme van geskrewe werke, word die volgende riglyne toegepas, naamlik:

• Indien moontlik, moet die outeur se toestemming bekom word om sy/haar werk te

reproduseer.

• Indien daar na ŉ ander se werk verwys word ten tye van ŉ artikel wat geskryf word,

of in ŉ koerant gedruk word, of in ŉ toespraak genoem word, word dit vereis dat die

besonderhede van die bron voorsien moet word in die vorm van die naam van die



outeur en besonderhede van die publikasie van sy werk, bv. die titel van die boek of

tydskrif, die publiseerder, datum van publikasie, ens.

• Indien slegs ŉ klein gedeelte van die werk gebruik word, soos net ŉ paar sinne of ŉ

paragraaf, op voorwaarde dat erkenning gegee word aan die outeur, word die

toestemming van die outeur nie vereis nie.

• Indien ŉ gewigtige gedeelte van die werk gereproduseer word, byvoorbeeld ŉ

hoofstuk, word die toestemming van die outeur vereis.

• Dit word gewoonlik aanvaar dat die werk wat vir akademiese doeleindes en vir ŉ

akademiese instelling gebruik word, of vir navorsing, of selfs privaat gebruik, mag die

werk gereproduseer word, sonder enige toestemming wat vereis word.

ŉ Kopiereg-oortreding sal wel ontstaan in ŉ geval waar iemand ŉ handeling verrig wat slegs

vir die outeur gereserveer was.

ŉ Indirekte kopiereg-oortreding ontstaan waar:

• enige persoon,

• sonder die kopiereg-eienaar se toestemming,

• die werk invoer, verkoop, verhuur, huur of die werkstuk aan verhuring en huur

blootstel of ŉ werk in die Republiek publiseer,

• wanneer daardie persoon wel bewus is dat die publisering van die werk ŉ kopiereg-

oortreding sal wees, of wat ŉ kopiereg-oortreding sou laat ontstaan

• of deur enige persoon wat toelaat dat ŉ gebied vir ŉ vertoning/vermaking gebruik

word, of gebruik word vir ŉ publieke vertoning van ŉ letterkundige of musikale

werkstuk, waar die vertoning ŉ kopieregoortreding laat geskied, tensy die persoon

glad nie bewus was van die voorgenoemde oortreding nie en ook nie oor redelike

gronde beskik het om bewus te kon wees van die oortreding nie

4.8.7 Kunswerke en terugwerkende produksie

Kunswerke in die vorm van tekeninge of wat van ŉ tegniese aard (soos ingenieurswerk

tekeninge, vloeidiagramme, ens) en kunsmodelle (soos prototipes, ens) is, is geregtig op

kopiereg-beskerming in terme van die Wet. ŉ Geval waar ŉ indirekte kopie/afdruk (bv. ŉ

kopie/afdruk van ŉ kopie/afdruk) gemaak word van ŉ werk onder kopiereg-beskerming word

dit dus omskryf as ŉ reproduksie van daardie werk. Dieselfde geld vir ŉ drie-dimensionele

weergawe wat gemaak is van ŉ twee-dimensionele kunswerk en anders om.



Kopiereg-eienaars van ingenieurswerktekeninge en prototipes maak dus op hierdie

kopiereg-beskerming staat om ander te verhoed om indirekte afdrukke/ kopieë van die

beskermde werke te maak, deur middel van terugwerkende produksie.

Die Wet verleen kopieregbeskerming aan kunswerke wat in ŉ drie-dimensionele reproduksie

beskikbaar gemaak is. Indien die kopieregeienaar toestemming verleen het vir die

reproduksie (dus gemagtigde reproduksie), word kopiereg nie oortree nie. In hierdie geval

sal ŉ persoon wat sonder die toestemming van die eienaar ŉ drie-dimensionele reproduksie

of veranderinge aanbring aan die gemagtigde reproduksie van die werkstuk nie kopiereg

oortree nie, mits:

• die gemagtigde reproduksie van die werkstuk ŉ gebruikswaarde het;

• en vervaardig is deur middel van ŉ industriële proses.

In hierdie verband is terugwerkende produksie van gemagtigde reproduksie van die

werkstuk dus nie ŉ kopiereg-oortreding nie.

Dit is wel nodig om te onthou dat, indien die tekeninge of prototipes gekopieer/afgedruk

word, dit tot ŉ kopieregoortreding kan lei.

4.8.8 Kopiereg-litigasie

Regtelike prosedures kan ingestel word deur die kopiereg-eienaar om vergoeding te ontvang

in ŉ geval waar daar ŉ kopiereg-oortreding ontstaan het. Die gewone litigasiereëls en

prosedures is van toepassing in die geval van kopiereg-oortredings.

Die volgende bevele is moontlik indien die eiser suksesvol is:

• Skadevergoedingsbevel;

• ŉ interdik bevel;

• dat die afskrifte/kopieë/afdrukke wat gemaak is en wat tot ŉ oortreding gelei het, aan

die eiser terugbesorg word;

• ooreenkomstig die eiser se diskresie, kan die skadevergoedingsbevel die betaling

van ŉ bedrag wees, wat bereken word as betaling van vrugreg, wat deur ŉ

lisensiehouer betaal sou word. Die hof kan dus in die lig van die berekening, beveel

dat ŉ navraag gedoen moet word om vas te stel wat ŉ redelike skadevergoeding sal

wees in terme van die vrugreg wat betaalbaar is. Die hof kan ook die graad van die

oortreding in ag neem, asook die voordeel wat die verweerder uit die gebruik van die

werk verkry het, om dus ŉ kostebevel te kan maak soos die hof dit goed ag.



4.8.9 Kriminele oortredings

Daar word voorsiening gemaak vir sekere gevalle, waar die kopiereg-oortreding as ŉ

kriminele oortreding geag word en dus ŉ boete of self gevangenisstraf tot gevolg kan hê.

Indien die verweerder kennis gehad het, wat hom skuldig gemaak het aan die oortreding, is

die oortreder aanspreeklik vir direkte gedrag, terwyl daar vir sommige gevalle nie vereis

word dat die verweerder kennis gedra het van die oortreding nie, en sodoende aanspreeklik

is vir indirekte gedrag.

4.9 Patente

4.9.1 Wat is ŉ patent?

Die Wet op Patente 57 van 1987 bepaal dat ŉ patent ŉ eksklusiewe reg is wat toegestaan

word vir ŉ uitvinding, wat ŉ produk of proses is wat ŉ nuwe manier van dinge doen voorsien,

of selfs ŉ nuwe tegnologiese antwoord op ŉ probleem is. Die patent voorsien slegs aan die

eienaar beskermingsreg, wat hom/haar dus die eksklusiewe reg t.o.v. die

uitvinding/ontwikkeling verskaf. ŉ Patent is ŉ goederereg, wat die staat aan die

ontwikkelaars voorsien, in ruil vir ŉ ooreenkoms om die inligting met die publiek te deel deur

die ontwerp/uitvinding beskikbaar te maak.

Patentereg kan aan enigiemand toegestaan word wat ŉ uitvinding maak (of dit gebruik word,

of nie gebruik kan word nie), al is daar nog nie ŉ duidelike proses nie, of vir die ontwerp van

ŉ nuwe toestel/apparaat.

Daar is afsonderlike wette wat voorsiening maak vir die beskerming van industriële ontwerpe

(die Industriële Ontwerp Wet 195 van 1993) en vir die kweking van plante (Planttelersregte

Wet 15 van 1976).

In terme van die Suid-Afrikaanse Patente Wet, mag individue hulle eie voorlopige aansoeke

indien. Die aansoeker word egter aangeraai om ŉ patente prokureur te raadpleeg. Wanneer

ŉ voorlopige aansoek ingedien is, sal die graad van beskerming afhang van die vermoë en

omskrywing van die uitvinding in terme van die beskrywing en bewoording soos vervat in die

aansoek. Die Patentekantoor kan nie verantwoordelikheid aanvaar vir enige verlies/skade

wat gelei word, indien die uitvinding publieke kennis word en daar

afdrukke/nabootsings/kopies gemaak word a.g.v. ŉ voorlopige aansoek wat nie behoorlik

opgestel is nie. Die Patentekantoor tref dus voorsorg om inligting vertroulik te hou, maar kan

nie aanspreeklik gehou word vir enigiets wat buite die kantoor gebeur nie.

Suid-Afrika is lid van die Patente Samewerkingsooreenkoms (PSO). Alhoewel daar nie iets

soos ŉ internasionale of wêreldwye patent bestaan nie, bied hierdie ooreenkoms aan ŉ



individu die reg om ŉ internasionale aansoek in te dien, wat dan op ŉ nasionale vlak

bekragtig moet word. Die internasionale aansoek sal dus die lande spesifiseer waarvoor die

persoon aansoek vir die beskerming van sy patent doen, omdat daar in elke land vir die

beskerming van die patent aansoek gedoen moet word.

4.9.2 Uitvindings en ontdekkings wat patenteerbaar is

ŉ Patent mag toegestaan word vir enige nuwe uitvinding, wat ŉ uitvindingstap behels en wat

gebruik kan word, of toegepas kan word in die bedryf/handel of ŉ industrie of in landbou.

� Nuutheid

Die belangrikste voorvereiste vir die patenteerbaarheid van ŉ uitvinding, is dat dit “nuut”

moet wees. ŉ Uitvinding word as nuut beskou, indien dit nie deel is van die hoogste vorm

van ontwikkeling (state of the art), ten opsigte van die uitvinding is nie en dat dit ook nie in

die tydperk, direk voor die datum van voorkeur van die uitvinding geskied het nie – dus dat

daar nie voor die patent, reeds so iets bestaan het nie.

Die hoogste vorm van ontwikkeling ten opsigte van die uitvinding is dus alle werke (of dit ŉ

produk, ŉ proses, inligting van enige van die voorgenoemde of enigiets anders is) wat aan

die publiek beskikbaar gestel is (of dit in die Republiek is of in die buiteland) deur middel van

geskrewe of mondelinge beskrywing, deur gebruik, of op enige ander wyse. Die hoogste

vorm van ontwikkeling ten opsigte van die uitvinding, in die lig van die betekenis en

toepassing van die woord “nuutheid” beteken enige ander soortgelyke patente of ontwerpe

(in die geval waar daar nie patentbeskerming is nie) met ŉ datum van vroeër prioriteit as die

nuwe uitvinding. ŉ Uitvinding wat geheimsinnig gebruik word op ŉ kommersiële vlak binne

die Republiek, sal ook deel vorm van die kategorie van die hoogste vorm van ontwikkeling

ten opsigte van die uitvinding, waar die nuutheid dus bepaal moet word.

Dit is dus belangrik dat die uitvinder en/of die applikant moet sekermaak dat die uitvinding ŉ

geheim gehou word, totdat die patentaansoek ten opsigte van die uitvinding ingedien is.

Sodra die patentaansoek ingedien is, is dit belangrik om die besonderhede van die uitvinder

bekend te maak aan ander persone, bv. vir die doel om planne of tegniese hulp te ontvang,

of om finansiële ondersteuning te ontvang as daar kommersiële belangstelling is. Die

bekendmaking moet dus onder ŉ sekuriteitswaarborg gemaak word, wat verkieslik in skrif

gestel moet word. ŉ Openbare, nie-vertroulike bekendmaking van die uitvinding, voordat die

patentaansoek ingedien is, kan lei tot die verbreking van die nuutheidsvereiste, of dit kan

enige hoop op geldige patentebeskermingsreg ten aansien van die uitvinding tot niet maak.

Dit is moontlik dat sommige van die voorafgaande bekendmakings verskoon/toegelaat kan

word, onder sekere omstandighede, naamlik:



• Ongemagtigde bekendmakings van ŉ uitvinding deur ŉ ander persoon, voor die

indiening van die patentaansoek kan verskoon word, mits die applikant die aansoek

met alle deeglikheid indien nadat hy/sy van die bekendmaking bewus gemaak was.

• Bekendmaking van die uitvinding voor die indiening van die patentaansoek as gevolg

van die uitkoms dat die uitvinding verwerk of gebruik was in die Republiek van Suid-

Afrika, onderhewig is aan redelike tegniese toetsing of eksperimente deur die

applikant kan ook verskoon word, byvoorbeeld as daar nuwe medisyne getoets word

sal die farmaseutiese maatskappy steeds kan aansoek doen vir die registrasie van ŉ

patent vir die nuwe medisyne.

� Uitvindingstap

ŉ Verdere belangrike voorvereiste vir patentering is dat die uitvinding moet ŉ “uitvindingstap”

behels wat dus patenteregbeskerming regverdig. Die uitvindingstap word bepaal deur die

vraag te vra of die uitvinding ooglopend en duidelik (obvious) was of nie. ŉ Uitvinding bevat

ŉ uitvindingstap wanneer dit nie voor die hand liggend is vir enige ander persoon wat oor

bekwaamheid in die gebied met betrekking tot die uitvinding beskik nie, of indien die

uitvinding in die tydperk dadelik na, of voor die dag van die uitvinding deel vorm van ŉ

bekwaamheid in die gebied of soort ten opsigte van die uitvinding. Indien dit vir ŉ persoon

wat bekwaam is in die gebied/veld van die uitvinding logies is, dat so ŉ uitvinding kan

bestaan, is die uitvinding duidelik (obvious) en sal dit nie moontlik wees om ŉ patent te kry

nie.

Vir doeleindes van die bepaling van die uitvindingstap, vorm ŉ vroeër patent wat nooit

bekend gemaak is nie en die vroeëre geheimsinnige gebruik van die uitvinding nie deel van

die alledaagse bekwaamheid in die gebied ten opsigte van die uitvinding nie.

� Uitvindings wat nie patenteerbaar is nie

Sekere uitvindings is nie patenteerbaar nie en word nie as uitvindings deur die Wet erken

nie.

ŉ Uitvinding wat slegs uit een of meer van die volgende items bestaan, ten opsigte van die

voorstelling van die uitvinding, mag nie gepatenteer word nie, naamlik:

• ontdekkings;

• wetenskaplike teorieë;

• wiskundige metodes;

• letterkundige, drama, musikale of kunswerke of enige ander estetiese ontwerp;



• skema, reël of metode vir die uitvoering van ŉ speletjie, verstandelike handeling of in

die loop van besigheid;

• rekenaarprogram; of

• die voorstelling van inligting.

Verdere uitsluitings, is ook dat:

• ŉ patent nie toegestaan sal word vir ŉ uitvinding, die publisering, of die benutting van

iets wat in die algemeen beledigende of onsedelike gedrag na vore bring; of wat

gebruik kan word op ŉ onwettige manier nie;

• dit teen die wette van die natuur is, bv. voortdurende bewegingstoerusting (perpetual

motion machines) – jy kan nie 12V insit en 15V uitkry nie. ŉ Mens kan nie energie

skep nie.

• ŉ patent nie toegestaan sal word vir enige vorm van dier of plant of enige proses wat

biologies benodig word vir die voortbrenging van diere of plante, wat nie ŉ

mikrobiologiese proses of die produk van so ŉ proses is nie. Dit is wel moontlik om

beskerming te ontvang ten opsigte van verskeie plantsoorte wat gekultiveer kan word

en dus aan plantkwekers in terme van die Plant Kwekersregte Wet 15 van 1976

beskerming verleen.

• Waar ŉ uitvinding bestaan uit ŉ metode van behandeling van ŉ mens of dier se

liggaam deur middel van terapie, of snykunde of deur middel van ŉ diagnose wat

gemaak is op ŉ mens of dier se liggaam, is nie patenteerbaar nie. Dit is wel moontlik

om die instrument of samestelling van medisyne wat gebruik word vir die metode van

behandeling of vir die diagnose te patenteer, slegs indien dit gebruik word om iets

nuuts tot gevolg te hê. Ons kan nie voorskryf hoe om ŉ hartoperasie te doen nie,

maar die instrumente en medisyne wat tydens die operasie gebruik word, kan wel

gepatenteer word.

4.9.3 Inligting wat vereis word vir ŉ patentaansoek in Suid-Afrika

Die volgende inligting word benodig vir ŉ patentaansoek:

1) ŉ Volledige beskrywing van die uitvinding en die nuwe kenmerke, tesame met

sketse, tekeninge of foto’s en waar moontlik ŉ model of prototipe van die uitvinding.

2) ŉ Verduideliking van hoe die uitvinding ŉ voordeel of verbetering sal bied ten aansien

van soortgelyke toestelle of prosesse wat reeds bestaan.

3) Besonderhede van enige veranderende vorm of proses ten opsigte van die uitvinding

of enige alternatiewe uitvinding wat bestaan.



4) Die volle name, residensiële adres, beroep en nasionaliteit van elke uitvinder.

• Die ware name (volgens die identiteitsdokument) van die oorspronklike

uitvinder(s) moet verskaf word, omdat ŉ verkeerde verwysing na die uitvinder, die

patent ongeldig kan maak.

• ŉ Uitvinder is die persoon of groep persone wat vir die ontstaan van die uitvinding

verantwoordelik was. ŉ Maatskappy of ŉ persoon wat die uitvinding ontvang het

vanaf ŉ ander persoon, kan nie die uitvinder wees nie, aangesien die uitvinder

slegs ŉ natuurlike persoon kan wees. ŉ Tekenaar of bouer van die model, wat

slegs instruksies uitvoer, soos voorgelê deur die uitvinder, sal ook nie as die

uitvinder geag word nie.

5) Besonderhede van die applikant. ŉ Aansoek vir die registrasie van ŉ patent, kan deur

die uitvinder gebring word, of deur enige ander persoon wat so ŉ reg ontvang het

vanaf die uitvinder (bv. ŉ agent), of selfs deur beide van die voorgenoemde persone.

Hierdie aansoek kan dus in die naam van die agent (bv. ŉ maatskappy of natuurlike

persoon) ingedien word, slegs as geskrewe toestemming of volmag ontvang is vanaf

die uitvinder dat die agent namens hom/haar mag optree. In die afwesigheid van so

ŉ ooreenkoms, mag mede-uitvinders of mede-applikante aansoek doen vir ŉ patent

met gelyke-onverdeelbare aandele. Waar mede-applikante vir ŉ patent aansoek

doen, word daar aanbeveel en hulle word aangemoedig om wel ŉ ooreenkoms op

skrif te stel wat hul regte en verpligtinge omskryf.

6) Die Wet voorsien hoe mikro-organismes hanteer moet word en spesiale aandag

word in sulke gevalle gegee ten opsigte van die uitvinding wat uit, of gedeeltelik uit

mikro-organismes bestaan.

7) ŉ Volmag word vereis, wat dien as magtiging vir die patente prokureur om namens

die aansoeker te onderhandel of selfs namens hom/haar op te tree. Dit is moontlik

om die volmag op ŉ latere stadium te liasseer.

8) Amptelike fooie vir die patentekantoor is betaalbaar.

4.9.4 Registrasieprosedure

Die registrasieproses behels die volgende stappe, naamlik:

1) ŉ Soektog ten opsigte van bestaande patente.

Hierdie soektog is nie verpligtend nie, maar word aangeraai. Dit kan gedoen word

deur die applikant/uitvinder self, of deur die patente prokureur. Hierdie soektog is om



vas te stel dat daar geen bestaande patentereg is wat oortree kan word nie en dat

die uitvinding wel iets nuuts is.

Neem asb. kennis dat die soektog nie ŉ vereiste vir aansoek van ŉ patent in Suid-

Afrika is nie, maar dat bewyse van ŉ soektog vir nuutheid die patentaansoek moet

vergesel vir enige aansoeke in die buiteland.

2) Aansoek om die patent te registreer.

Die patentaansoek word soos volg gedoen:

• ŉ Voorlopige aansoek kan ingedien word. Hierdie stap kan gedoen word deur

die applikant self, met of sonder die hulp van ŉ patente prokureur. Dit is verder

belangrik om in gedagte te hou dat ŉ voorlopige patentaansoek voltooi moet

word en binne ŉ twaalf maande tydperk na die indiening van die voorlopige

aansoek, moet die volledige aansoek ingedien word.

• ŉ Volledige aansoek wat deur die patente prokureur geteken moet word en wat

binne die neergelegde tydperk ingedien moet word.

• ŉ Patente Samewerkingsooreenkoms (PSO) aansoek (waar van toepassing).

Die inligting wat vereis word vir die patentaansoek word op voorgeskrewe vorms

ingevul en in die formaat soos vereis deur die Wet.

3) Formele ondersoek

Die kantore van die Patent Registrateur sal ŉ lêer open en aan die patentaansoek ŉ

unieke nommer toeken vir die doel van identifisering. Die applikant word dan in

kennis gestel deurdat ŉ afskrif van een van die vorms wat ingedien was, aan

hom/haar gestuur word, wat die indieningsdatum en aansoeknommer wat toegeken

is, sal reflekteer.

4) Toestaan van die aansoek

Indien daar aan al die vereistes en formaliteite voldoen is, sal die aansoek

toegestaan word. Suid-Afrika het geen substantiewe ondersoeke wat gedoen word

nie.

5) Publikasie

Indien die aansoek toegestaan word, moet dit in die Patent Joernaal gepubliseer

word.

6) Registrasie

Die datum van publikasie word as die datum van registrasie beskou.



Ongeveer twee maande na die publikasie in die Patente Joernaal, word ŉ

registrasiesertifikaat aan die patenteienaar uitgereik.

4.9.5 Die effek van indiening van die patentaansoek en die aard van die patentregte

Na indiening van ŉ voorlopige patentaansoek van die uitvinding, kan die applikant die

uitvinding benut en mag die uitvinding aan ander persone bekend gemaak word, sonder dat

die bekendmaking die geldigheid van die patent sal beïnvloed, of enige ander

patentaansoek in dié verband die geldigheid sal beïnvloed.

Die applikant moet wel:

• belangrike ontwikkelings en verbeterings ŉ geheim hou, of hulle beskerm deur

middel van ŉ nuwe aansoek;

• die benutting, bekendmaking of enige ander wyse van handeling met versigtigheid

hanteer nadat die patentaansoek ingedien is, met die oog daarop dat die uitvinding

getoets of verbeter kan word en dit langer as twaalf maande kan duur, wat dus die

indiening van die volledige aansoek sal vertraag.

Die indiening van ŉ patentaansoek, maak nie die applikant geregtig om ander persone te

verhoed, of om hulle uit te sluit om ŉ soortgelyke uitvinding te gebruik, of te vervreem nie.

Hierdie reg om ander persone uit te sluit, sal slegs intree nadat die patentaansoek

toegestaan is. ŉ Applikant se reg tot benutting van die uitvinding is ook onderworpe aan die

vereiste dat die benutting nie ander persone se regte sal oortree nie.

Artikels/voorwerpe met patentereg en enige verpakking of advertering van die uitvinding,

moet gemerk word met die patentaansoek nommer, bv. ‘RSA Patentaansoek Nr 2013/1234’

in die geval van ŉ aansoek of ‘RSA Patent Nr 2013/1234’, wanneer die patent geregistreer

is.

Indien die uitvinder of applikant deel vorm van ŉ ooreenkoms ten opsigte van die verkoop of

lisensiëring van die uitvinding, moet ŉ volledige en deeglike geskrewe ooreenkoms opgetrek

en geteken word, sodat enige misverstand of litigasie verhoed kan word.

� Effek van ŉ goedgekeurde patent

Wanneer ŉ patent toegestaan word, word die reg aan die patenteienaar, in Suid-Afrika

oorgedra, vir die volle termyn van die lewensduur van die patent (en vir so lank as wat die

patent hernu word).

Die reg om persone uit te sluit nadat die patentereg toegestaan is, geld ten opsigte van die

vervaardiging/maak, gebruik, beoefening, die vervreemding of ŉ offer om vervreemding en

invoer van die uitvinding, sodat die patenteienaar die totale wins kan ontvang en geniet, wat



dus ŉ voordeel is wat verkry word vanuit die uitvinding en wat vervat word in terme van die

regte wat die eienaar ontvang nadat die patentaansoek toegestaan is.

Die verkoop van ŉ gepatenteerde artikel/voorwerp in Suid-Afrika, deur die patentregeienaar

self, of namens hom/haar of deur ŉ lisensiehouer sal, onderworpe aan patentregte van die

koper, die reg tot gebruik en vervreemding van die artikel/voorwerp gee.

4.9.6 Herroeping van ŉ patent

Die feit dat die patent toegestaan is, beteken nie dat dit nie herroep kan word nie. Te enige

tyd nadat die patent toegestaan is, het enige persoon die reg om aansoek te doen dat die

patent herroep moet word in terme van enige van die gronde soos vervat in die Wet. Die

toekenning van die patent verleen dus ook nie aan die patenteienaar die reg om die

uitvinding uitsluitlik te benut nie, maar die toekenning gee hom/haar slegs die reg om ander

te verhoed om in mededinging met die uitvinding te tree. Die reg op benutting hang af van of

vorige regte ten opsigte van ŉ ander party wel bestaan of nie.

4.9.7 Tydperk en onderhoud van die patent

Die tydperk van geldigheid van ŉ patent is 20 jaar vanaf die datum waarop die voltooide

aansoekvorm ingedien is, tot en met die datum waarop die patent in werking gehou word,

deur die betaling van enige voorgekrewe hernuwingsfooie. Om die patent te behou en hom

in werking te laat hou, is dit nodig dat die jaarlikse hernuwingsfooi betaal word. Die eerste

hernuwingsfooi is betaalbaar aan die einde van die derde jaar na die indiening van die

volledige aansoekvorm. Indien dit nagelaat word om hierdie fooi te betaal, sal die patent

verstryk. Daar bestaan wel ŉ grasietydperk van ses maande, wat die betaling van die fooi

plus ŉ bykomende boete toelaat, maar na die verloop van die tydperk, of grasietydperk sal

die patent verstryk, indien geen betaling gemaak word nie.

ŉ Patent wat verstryk het, kan wel weer in werking tree onder die volgende omstandighede:

• Indien die nalating om die hernuwingsfooi te betaal, nie met opset was nie; en

• indien daar geen ander onredelike uitstel was ten opsigte van die aansoek wat

gebring is om die patent te herstel nie.

ŉ Aansoek om die patent te herstel, word aan die Registrateur gerig. Hierdie aansoek moet

vergesel word deur ŉ eedsverklaring vanaf die patenteienaar wat die redes uiteensit waarom

die hernuwingsfooi nie betyds betaal is nie.

Die Registrateur sal dan die aansoek formeel ondersoek en indien hy/sy tevrede is met die

aansoek en die redes wat voorsien is en bevind dat dit wel ŉ prima facie saak is, sal hy die

herstelling van die patent in die Patente Joernaal publiseer. Vir ŉ tydperk van twee maande



na die publisering, kan enige party wat belang het by die saak, die aansoek vir herstelling

teenstaan. Indien geen vertoë gerig word nie, sal die Registrateur ŉ bevel maak om die

patent te herstel sodra die volle betaling van die uitstaande hernuwingsfooie gemaak is.

4.9.8 Patentoortredings

ŉ Patent gee ŉ persoon nie die reg om outomaties sy/haar uitvinding uitsluitlik te benut nie.

ŉ Patent gee die eienaar slegs die reg om ander persone te verhoed om die uitvinding te

produseer, te gebruik, uit te voer, om die uitvinding bekend te maak, of om die eienaar se

patent in te voer, of dit te verkoop, en slegs indien een of meer van die voorgenoemde

gevalle voorkom, kan die patenteienaar prosedures teen die oortreder instel.

Oortredingsprosedures mag ingestel word deur die patenteienaar self, of deur ŉ

patentlisensiehouer, maar alle lisensiehouers moet in kennis gestel word van die

oortredingsprosedure wat ingestel word en moet dus die geleentheid gegee word om as

mede-eisers in die geding op te tree.

Die verweerder is ook geregtig om ŉ teeneis in te dien en kan ook aansoek doen vir die

herroeping van die patent.

Indien die eiser suksesvol is in die oortredingsprosedure, is die eiser gewoonlik geregtig op

die volgende remedies:

• skadevergoeding;

• ŉ interdik wat die verweerder beveel om enige toekomstige oortreding te verhoed;

• ŉ bevel vir die terugbesorging of die verwoesting van die produkte wat die oortreding

laat geskied, of selfs die koste van die artikels; of

• as skadevergoeding, kan die eiser ŉ bedrag bereken op die basis van ŉ regmatige

vrugregbedrag en dit dan eis vanaf die verweerder.

4.10 Samevatting

In hierdie eenheid het ons die oorkoepelende term “intellektuele goedere” bespreek, sowel

as wat die moontlike kommersiële transaksies is uit die aard van die intellektuele goedere.

Die lisensiëring van die intellektuele goedere en verskillende tipes lisensies wat bestaan is

een van die mees relevante tipes van kommersiële transaksies wat in hierdie verband kan

plaasvind. Verder is ŉ basiese inligting van hofprosedures deurgegee, asook die

verskillende maniere om hofprosedures aan die gang te sit deur middel van die

aansoekprosedure of die aksieprosedure. Daar is ook gekyk na hoe hierdie twee prosedures

van mekaar verskil.



Laastens, is drie tipes intellektuele goedere, naamlik handelsmerke, kopiereg en patente

bespreek na aanleiding van die definisie of omskrywing daarvan, die vereistes vir registrasie,

die inligting wat benodig word vir ŉ aansoek om registrasie, die proses van registrasie, die

skraping of verwydering of herroeping daarvan, die leeftyd en onderhoud van die

intellektuele goedere en enige oortredings in verband daarmee.

4.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 16

Identifiseer een produk waarvan dit duidelik is dat die aansoek vir ŉ handelsmerk nog in

die proses is en vergelyk dit met ŉ produk waarvan die handelsmerk al geregistreer is. Jy

kan kyk of jy sulke produkte in jou huis kan opspoor, andersins kan jy in ŉ winkel gaan

kyk of jy handelsmerke sien wat verskillend gemerk is.

Aktiwiteit 17

Kyk of jy die beskrywing van kopieregbeskerming in enige van jou gidse kan vind, en

identifiseer aan wie die kopiereg behoort.

Aktiwiteit 18

Probeer vasstel of jy enige produkte besit wat ŉ patent is en patentebeskerming het.



Notas



Studie-eenheid 5: Arbeidsreg


Kennis en begrip



• Arbeidsreg

• Grondwetlike bepalings in verband met arbeidsverhoudinge

• Die doelstellings en toepassingsgebied van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van

1995

• Toepassing van die Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997

• Beskrywing en toepassing van kollektiewe arbeidsreg

• Stakings en uitsluitings

Vaardighede


• grondwetlike bepalings in verband met arbeidsverhoudinge te verduidelik.

• die doelstellings en toepassingsgebied van die wet op arbeidsverhoudinge 66 van

1995 te identifiseer en te beskryf.

• toepassing van die wet op basiese diensvoorwaardes 75 van 1997 uiteen te sit met

behulp van praktiese voorbeelde.

• kollektiewe arbeidsreg te bespreek.

• stakings en uitsluitings te verduidelik.

• beslegtingsprosedures en remedies te bespreek.




• Le Roux, R., Van Der Walt, A. & Govindjee, A. 2012. Labour Law in Context. Cape

Town: Pearson

• Van Niekerk, A. 2012. Law @ work. Pietermaritzburg: LexisNexis



Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:


Arbeidsreg Die regsreëls wat verhoudinge tussen werknemers en

werkgewers reël.

Bedingingsraad ŉ Bedingingsraad word saamgestel uit verteenwoordigers van ŉ

vakbond/vakbonde wat geregistreer is vanaf die werknemers se

kant en dan is daar ook verteenwoordigers vanaf die

werkgewer/werkgewers en/of die werkgewersorganisasies se

kant.

Dienskontrak ŉ Onderlinge ooreenkoms tussen beide partye, waar ŉ

werknemer sy/haar dienste vir ŉ tydperk, gewoonlik vir

vergoeding tot die werkgewer se beskikking stel.

Fidusiêre

verhouding

Dit is ŉ verhouding waar daar ŉ mate van sorg betrokke is, waar

een party vir ŉ ander party moet sorg of met die nodige sorg

moet hanteer.

Kollektiewe

ooreenkoms

ŉ Skriftelike ooreenkoms wat gesluit is tussen ŉ geregistreerde

vakbond(e) en ŉ werkgewer(s) of werkgewersorganisasies ten

opsigte van enige diensvoorwaardes of aangeleenthede wat tot ŉ

algemene belang is vir al die partye.

KVBA Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie.

Middellike

aanspreeklikheid

van die werkgewer

Die algemene reël is dat die werkgewer aanspreeklik gehou sal

word vir enige onregmatige dade wat deur die werknemer

gepleeg sal/kan word, gedurende die uitvoer en in die loop van

sy/haar diens, onder die werkgewer se gesag.



Onbillike

arbeidspraktyk

Enige onbillike handeling of versuim wat tussen ŉ werkgewer en

ŉ werknemer ontstaan en wat behels:

• die onbillike optrede van die werkgewer met betrekking tot

die bevordering, posverlaging, proeftydperk of opleiding van

ŉ werknemer of rakend die voorsiening van voordele aan ŉ

werknemer;

• die onbillike skorsing van ŉ werknemer of enige ander

onbillike dissiplinêre optrede, behalwe ontslag van ŉ

werknemer;

• die versuim of weiering van ŉ werkgewer om ŉ gewese

werknemer in diens te herstel, of weer in diens te neem

ingevolge enige ooreenkoms; of

• ŉ beroepsnadeel, uitgesonderd ontslag, in stryd met die Wet

op Beskermende Bekendmakings 26 van 2000, omdat die

werknemer ŉ beskermde bekendmaking soos in daardie Wet

omskryf, gedoen het.

Outomatiese

onbillike ontslag

Ontslag sal outomaties onbillik wees in die volgende gevalle:

• die werknemer se deelname aan, of uitoefening van, enige

vakbondregte en/of aktiwiteite;

• die werknemer se deelname of steun aan ŉ staking of

protesoptrede wat aan die voorgeskrewe vereistes voldoen;

• die werknemer se weiering om enige werk te doen wat

gewoonlik gedoen word ten tyde van ŉ staking, of ŉ uitsluiting

tensy die betrokke werk noodsaaklike werk is;

• die werknemer verplig word om ŉ eis ten opsigte van ŉ

aangeleentheid van onderlinge belang tussen werknemer en

werkgewer te aanvaar;

• die feit dat die werknemer stappe geneem het teen die

werkgewer of deelgeneem het aan verrigtinge ingevolge die

wet;

• die werknemer se swangerskap of enige rede wat daarmee

verband hou;



• enige diskriminasie deur die werkgewer teen die werknemer

op grond van ras, geslag, herkoms, kleur, seksuele

oriëntasie, ouderdom, gestremdheid, godsdiens, gewete,

geloof, politieke mening, kultuur, taal, huwelikstaat of

gesinsverantwoordelikheid;

• ŉ besigheidsoordrag ingevolge die wet;

• die feit dat die werknemer ŉ beskermde bekendmaking

ingevolge die Wet op Beskermde Bekendmakings van 2000,

gemaak het.

Privilegie in die reg Dit beteken die reg wat aan iets toegeken word en erken word

deur ons regstelsel, of materiaal wat privaat/vertroulik gehou

word.

Sekondêre of

solidariteitstakings

Wanneer werknemers onder hierdie omstandighede staak, is dit

nie ŉ staking wat tot hul voordeel is nie, maar om druk uit te

oefen op werkgewers van ander stakende werknemers en om

die druk dus te verhoog.

Staking Die gedeeltelike of volkome gesamentlike weiering om te werk,

of die vertraging of belemmering van werk, deur persone wat in

diens is, of was van dieselfde werkgewer of verskillende

werkgewers, met die oog op die regstelling van ŉ grief, of die

beslegting van ŉ geskil rakende enige aangeleentheid van

onderlinge belang, tussen werkgewer en werknemer, en sluit

elke verwysing na “werk” in hierdie omskrywing ook oortydwerk

in, ongeag of dit vrywillig of verpligtend is.

Uitsluiting Die uitsluiting deur ŉ werkgewer van werknemers uit die

werkgewer se werksplek, met die doel om die werknemers te

verplig om ŉ eis ten opsigte van enige aangeleentheid van

onderlinge belang tussen werkgewer en werknemer te aanvaar,

ongeag of die werkgewer in die loop van, of vir doeleindes van

daardie uitsluiting die dienskontrak met daardie werknemer

verbreek.

Vakbond ŉ Vereniging van werknemers waarvan die hoofdoel is om

verhoudings tussen werknemers en werkgewers, met



inbegripneming van werkgewersorganisasies, te reël.

Werkgewer ŉ Werkgewer word soos volg beskryf:

• enige persoon of instansie, wat die Staat insluit, wat aan ŉ

ander persoon/individu ŉ werk voorsien, waar die persoon in

ruil vir ŉ diens verrig, vergoeding ontvang, of die

onderneming om betaal te word aanvaar;

• enige persoon wat ŉ ander die vermoë verleen om sy

onderneming/instansie voort te sit of te help bedryf.

Werknemer ŉ Werknemer word soos volg deur die Wet omskryf:

a) iemand, behalwe ŉ onafhanklike kontrakteur, wat vir

iemand anders of die Staat werk en wat vergoeding

ontvang of geregtig is om vergoeding te ontvang; en

b) enige persoon hoegenaamd wat op enige wyse help om

die besigheid van ŉ werkgewer voor te sit of te bedryf.

5.4 Inleiding

Arbeidsreg kan voorkom op ŉ individuele en kollektiewe vlak. Individuele arbeidsreg handel

oor die verhouding tussen die werkgewer en werknemer in die onderneming, terwyl

kollektiewe arbeidsreg handel oor ŉ hele sektor of area en industrie. Kollektiewe arbeidsreg

oefen ŉ invloed uit op individuele arbeidsreg.

In hierdie eenheid sal ons kyk wat die Grondwet se bydrae tot arbeidsreg is, aangesien die

Grondwet die hoogste gesagswetgewing in die land is. Verder sal die Wet op

Arbeidsverhoudinge bespreek word en in besonder die doelstellings van hierdie Wet, asook

die basiese terminologie in terme van die Wet. Dit is belangrik vir doeleindes van hierdie Wet

om spesiaal kennis te neem wie ŉ werknemers is en wie ŉ werkgewer is, en wat elkeen se

pligte in terme van die Wet is.

Op ŉ individuele vlak, sal ŉ werknemer gewoonlik ŉ dienskontrak met sy werkgewer in plek

hê. In hierdie geval word daar gekyk na hoe dit sou lyk, indien die dienskontrak beëindig

word, aangesien daar verskillende verskyningsvorme voorkom wat tot gevolg het dat die

dienskontrak eindig.

Volgende sal die Wet op Basiese Diensvoorwaardes ondersoek word, en spesifiek die

basiese minimum diensvoorwaardes waarop ŉ werknemer geregtig is.



Daar sal ook gefokus word op gedrag deur die werkgewer wat as ŉ onbillike arbeidspraktyk

gesien word in terme van die Wet, asook die kwessie van ontslag, en meer spesifiek

wanneer is ontslag billik, wanneer dit onbillik sal wees, en wanneer ontslag outomaties

onbillik is.

Vakbonde en bedingingsrade word ook bespreek, en daar gaan ook gekyk word na die

betekenis en voorkoms van stakings en uitsluitings.

5.5 Omskrywing van Arbeidsreg

Arbeidsreg kan omskryf word as regsreëls wat verhoudinge tussen werknemers en

werkgewers reël. Dit kan op ŉ individuele of kollektiewe manier gereël word onder

werknemers of onder werkgewers. Die verhouding tussen werkgewers en werknemers

teenoor die Staat, kan ook gereël word ten opsigte van die lewering van dienste onder ŉ

gesag.

Uit die bogenoemde omskrywing blyk dit dat die volgende komponente duidelik na vore kom,

naamlik:

• dat die arbeidsregterrein regsverhoudinge tussen werknemers en werkgewers reël;

• op ŉ kollektiewe en/of, asook op ŉ individuele vlak;

• en dat dit in verband is met die lewering van dienste, onder ŉ gesag.

5.6 Grondwetlike bepalings in verband met arbeidsverhoudinge in gevolge die

Grondwet van 1996

Figuur 5.1: Uiteensetting van die belangrikste grondwetlike bepalings in verband met

arbeidsverhoudinge

(Bron: Outeur 2013)

Grondwetlike arbeidsbepalings

Artikel 23: Arbeidsverhoudinge

Artikel 9: Gelykheid



5.6.1 Arbeidsverhoudinge

Die Grondwet word gesien as Suid-Afrika se hoogste gesag van wetgewing en die Grondwet

het ŉ artikel wat handel oor arbeidsverhoudinge, naamlik Artikel 23, wat soos volg bepaal:

1) Elkeen het die reg op billike arbeidspraktyke.

2) Elke werker het die reg om:

a) ŉ vakbond te stig en daarby aan te sluit;

b) aan die bedrywighede en programme van ŉ vakbond deel te neem; en

c) te staak.

3) Elke werkgewer het die reg om:

a) ŉ werkgewersorganisasie te stig en daarby aan te sluit; en

b) aan die bedrywighede en programme van ŉ werkgewersorganisasie deel te

neem.

4) Elke vakbond en werkgewersorganisasie het die reg om:

a) sy eie administrasie, programme en bedrywighede te bepaal;

b) te organiseer; en

c) ŉ federasie te stig en daarby aan te sluit.

5) Elke vakbond, werkgewersorganisasie en werkgewer het die reg om kollektiewe

bedinging te reguleer en daaraan deel te neem. In die mate waarin die wetgewing ŉ

reg in hierdie hoofstuk beperk, moet die beperking aan die voorskrifte van die

Grondwet voldoen.

6) Nasionale wetgewing kan erkenning verleen aan vakbondsekerheidsreëlings wat in

kollektiewe ooreenkomste vervat is.

5.6.2 Gelykheid

Die artikel wat handel oor gelykheid in die Grondwet, is Artikel 9 en bepaal soos volg:

1) Elkeen is gelyk voor die reg en het die reg op gelyke beskerming en voordeel van die

reg.

2) Gelykheid sluit die volle en gelyke genieting van alle regte en vryhede in. Ten einde

die bereiking van gelykheid te bevorder, kan wetgewende en ander maatreëls getref

word wat ontwerp is vir die beskerming of ontwikkeling van persone of kategorieë

persone, wat deur onbillike diskriminasie benadeel is.



3) Die staat mag nie regstreeks of onregstreeks onbillik teen iemand diskrimineer op

een of meer gronde nie, met inbegrip van ras, geslagtelikheid (kultuur en

omgewingsfaktore beïnvloed gender), geslag (man/vrou/hermafrodiet, maar ŉ man

kan homoseksueel, biseksueel, manlik, verfynd, ens. wees), swangerskap,

huwelikstaat, etniese of sosiale voorkoms, kleur, seksuele oriëntering, ouderdom,

gestremdheid, godsdiens, gewete, oortuiging, kultuur, taal en geboorte.

4) Geen persoon mag regstreeks onbillik teen iemand op een of meer gronde ingevolge

subartikel (3) diskrimineer nie. Nasionale wetgewing moet verorden word om

onbillike diskriminasie te voorkom of te belet.

5) Diskriminasie op een of meer van die gronde in subartikel (3) vermeld, is onbillik,

tensy daar vasgestel word dat die diskriminasie billik is.

Die bogenoemde bepalings, soos uit die Grondwet geneem, verteenwoordig dus die

belangrikste arbeidsregtelike maatreëls. Dit is duidelik uit die bogenoemde artikel dat

werkgewers en werknemers verskeie regte het op ŉ kollektiewe, sowel as ŉ individuele

basis. Beide het hierdie regte tot eie beskikking, sowel as teenoor mekaar.

5.7 Die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995

5.7.1 Doelstellings van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995

Hierdie Wet se doel, ingevolge Artikel 1, is om die volgende te bevorder, naamlik:

1) ontwikkeling op ŉ ekonomiese vlak;

2) geregtigheid in ŉ maatskaplike opsig;

3) die werksplek se demokratisering; en om

4) arbeidsvrede te bevorder.

Bogenoemde doelstellings word bereik deur die hoofoogmerke van die Wet te bevorder,

naamlik:

1) om uitvoering te gee aan die fundamentele regte verleen ingevolge artikel 23 van die

Grondwet en dit te reguleer;

2) om uitvoering te gee aan die verpligtinge wat die Republiek as ŉ lidstaat van die

Internasionale Arbeidsorganisasie aangegaan het;

3) om ŉ raamwerk daar te stel waarbinne werknemers en hulle vakbonde, werkgewers

en werksorganisasies:

a) kollektief kan beding om lone, bedinge en voorwaardes van diens en ander

aangeleenthede van onderlinge belang te bepaal; en



b) nywerheidsbeleid te formuleer; en

4) om die volgende te bevorder:

a) ordelike kollektiewe bedinging;

b) kollektiewe bedinging op sektorale vlak;

c) werknemerdeelname aan besluitneming in die werksplek; en

d) die doeltreffende beslegting van arbeidsgeskille.

5.7.2 Toepassingsgebied van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995

� Werknemers

ŉ Werknemer word soos volg deur die Wet omskryf:

1) iemand, behalwe ŉ onafhanklike kontrakteur, wat vir iemand anders, of die Staat

werk en wat vergoeding ontvang, of geregtig is om vergoeding te ontvang; en

2) enige persoon hoegenaamd wat op enige wyse help om die onderneming van ŉ

werkgewer voort te sit of te bedryf.

Die volgende persone word ook as ŉ werknemer aanvaar vir doeleindes van hierdie Wet:

1) Geleentheidswerkers

2) Voormalige werkers wie se dienste tot ŉ einde gebring is

3) Direkteure en bestuurders van ŉ onderneming wat andersins werknemers is

4) Werknemers wat vloerverteenwoordigers is

5) Trekarbeiders

6) Werkers wat nog hul proeftydperk werk

7) Persone wat vir werk aansoek gedoen het en wat nou applikante is

8) Geestelike werkers, priesters, pastore of/en predikante

9) Werkers wat slegs tydelik is (temp’s)

10) Professionele sportlui.

Dit is egter soms nodig om te bepaal of sekere regsfigure onder die beskerming van hierdie

Wet sal val en dit is nodig om te onderskei sodat die volgende bepalings gemaak kan word:

1) dat daar wel ŉ werkgewer-werknemer-verhouding ontstaan;

2) dat daar ŉ aanspreeklikheid teenoor die werkgewer bepaal kan word;

3) dat die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes van 1993 se toepassing,

bepaal kan word en indien nie; en



4) vasstelling of loonreëlingsmaatreëls wel van toepassing sal wees op sekere

werknemers of nie.

Oor die algemeen word daar voorsiening gemaak vir die vermoede dat ŉ werknemer die

beskerming van die Wet sal geniet, indien een of meer van die volgende faktore aanwesig

is:

1) per maand, vir die laaste drie maande, onder iemand anders se gesag, leiding of

beheer werk;

2) die individu finansieel, of op ŉ ekonomiese vlak van die ander persoon afhanklik is;

3) die individu werkstoerusting en/of -gereedskap van die ander persoon vir wie hy werk

ontvang; of

4) die individu dienste aan slegs een persoon lewer.

Bogenoemde faktore speel slegs ŉ rol wanneer ŉ individu/werker minder of gelyk aan

R172 000.00 per jaar verdien. Riglyne word voorsien in ŉ “Kode vir Goeie Praktyk: Wie is ŉ

Werknemer” wat in 2006 gepubliseer is, wat dus hulp bied op die gebied, wanneer daar

bepaal moet word wie as ŉ werknemer kwalifiseer of nie.

� Werkgewers

Die Wet beskryf nie direk wie kwalifiseer as ŉ werkgewer, soos in die geval met werknemers

nie, maar wanneer die werknemerbeskrywing in ag geneem word, ten aansien van die Wet,

kan ŉ werkgewer soos volg beskryf word:

1) enige persoon of instansie, wat die Staat insluit, wat aan ŉ ander persoon/individu ŉ

werk voorsien, waar die persoon in ruil vir ŉ diens verrig, vergoeding ontvang, of eers

werk en later betaal word;

2) enige persoon wat ŉ ander die geleentheid verleen om sy onderneming/instansie

voort te sit, of te help bedryf.

ŉ Werkgewer is dus die persoon of instansie/onderneming wat in terme van die dienskontrak

gesag uitoefen oor ŉ werknemer wat sy/haar dienste vir ŉ tydperk, teen vergoeding aan die

werkgewer beskikbaar stel.

� Uitsluitings by toepassing van die Wet

Die Wet bepaal dat die volgende persone uitgesluit word wanneer arbeidsverhoudinge

bepaal word, naamlik:

1) werknemers van die Nasionale Weermag;

2) werknemers van die Nasionale Intelligensie-agentskap;



3) werknemers van die Suid-Afrikaanse Geheimediens;

4) lede van die Suid-Afrikaanse Nasionale Akademie van Intelligensie; en

5) Comsec (Community Security) – ŉ regeringsinstansie

5.7.3 Dienskontrakte as individuele arbeidsreg

� Die dienskontrak

ŉ Dienskontrak kan beskryf word as ŉ onderlinge ooreenkoms tussen beide partye, waar ŉ

werknemer sy/haar dienste vir ŉ tydperk, gewoonlik vir vergoeding tot die werkgewer se

beskikking stel.

� Kenmerke van ŉ dienskontrak

Die kenmerke van ŉ dienskontrak is as volg:

Figuur 5.2: Voorstelling van die kenmerke van ŉ dienskontrak

(Bron: Outeur 2013)

• Die kontrak self

Die volgende is vereistes voordat daar ŉ geldige dienskontrak ontstaan:

1) Daar moet wilsooreenstemming tussen die partye ontstaan het;

2) al die partye moet oor handelingsbevoegdheid beskik; en

3) die dienskontrak moet fisies en juridies uitgevoer kan word deur al die partye.

Die kontrak self en tydperk

Gesagsverhouding

Dienslewering Vergoeding



• Die ontstaan van ŉ gesagsverhouding

Hierdie verhouding moet duidelik blyk tussen die werkgewer en die werknemer sodat

daar ŉ dienskontrak kan ontstaan.

Daar is drie komponente waaruit hierdie verhouding bestaan, naamlik:

1) die werknemer lewer sy/haar dienste in ŉ ondergeskikte hoedanigheid teenoor

die werkgewer;

2) daar word toesig/kontrole oor die werknemer en die dienslewering uitgeoefen;

3) leiding/gesag word deur die werkgewer uitgeoefen ten opsigte van die dienste

wat die werknemer verrig.

• Dienslewering

Daar ontstaan ŉ ooreenkoms tussen die werknemer en die werkgewer, dat die

eersgenoemde sy/haar dienste aan die werkgewer tot beskikking stel. Die

werknemer onderneem verder dat sy/haar tyd, asook die plek waar die dienste

gelewer word, onder die gesag van die werkgewer sal geskied. Die werkgewer mag

dus ook kontrole of toesig oor die werknemer se dienslewering uitoefen en sodoende

bepaal of die werk/diens tot sy/haar standaard verrig word.

• Vergoeding van werknemer

Vergoeding van ŉ werknemer, soos ontvang vanaf die werkgewer vir dienslewering

is baie belangrik wanneer ŉ dienskontrak geïdentifiseer moet word en dit dui duidelik

ook die belangrikste verpligting van die werkgewer aan. Die betalings-

/vergoedingsvereistes kan stilswyend of uitdruklik ooreengekom word tussen die

partye. By uitdruklike ooreenkomste kom die bedoeling duidelik na vore wanneer die

gebruiklike vergoeding vir die dienslewering betaal word. Indien gebruiklike

vergoeding nie bestaan nie, sal die werknemer dus geregtig wees op ŉ redelike

vergoeding vir sy dienslewering.

Die betaling van die vergoeding sal geskied na die dienslewering voltooi is, tensy

daar anders ooreengekom is tussen die partye. Byvoorbeeld, werknemers wat elke

maand, aan die einde van die maand, of op die laaste, of bepaalde dag van die

maand, deur die werkgewer vir wie hul werk, betaal word.

• Die kontrak se tydperk

Dienskontrakte kan vir bepaalde of bepaalbare tydperke, of selfs vir ŉ onbepaalde

tydperk van krag wees. Wanneer daar nie bepalings gemaak is nie, sal die kontrak

duur tot en met ŉ tydstip waar een van die partye dit beëindig deur kennis te gee en



op ŉ tydperk ooreenkom vir diensbeëindiging, of deur ŉ redelike

kennisgewingsperiode te werk. As die partye ooreengekom het op ŉ bepaalde

tydperk, dan sal geeneen van hulle die reg hê om die kontrak vroeër te beëindig nie.

Daar kan omstandighede wel bestaan waar dit voorkom dat die partye stilswyend

ooreengekom het op ŉ bepaalde tydperk waarvolgens die kontrak gesluit is. Die

betaling soos ontvang deur die werknemer vir sy/haar vergoeding, kan ook die

tydperk van die kontrak bepaal, met ander woorde of die betaling maandeliks,

weekliks, daagliks, ensovoorts geskied.

� Verpligtinge van werkgewer

Wanneer daar bepaal is dat ŉ dienskontrak wel ontstaan het, is die werkgewer se minimum

verpligting om aan die werknemer sy/haar vergoeding te betaal vir die dienste wat gelewer

word, soos ooreengekom in terme van die dienskontrak. Dit is dus duidelik dat beide die

partye moet presteer, elkeen ten opsigte van wat van hom/haar verwag word soos

gestipuleer in die dienskontrak.

Verskeie arbeidsverpligtinge in terme van die Wet kom na vore ten tye van die sluiting van

die dienskontrak. Die diensverhouding wat ontstaan as gevolg van die sluiting van die

kontrak, word nie meer net deur gemenereg beginsels onderskryf nie, maar daar is baie

ander wetgewing wat in werking tree, ten opsigte van die dienskontrak, sowel as die

diensverhouding tussen die partye. Hierdie wette bepaal dus ook hoe die party moet

kontrakteer aangaande die diensvoorwaardes soos vervat in die dienskontrak.

Die belangrikste bronne van wetgewing wat van toepassing is, is die:

1) Grondwet;

2) Wet op Arbeidsverhoudinge; en

3) Wet op Basiese Diensvoorwaardes.

• Verpligtinge wat ontstaan in terme van fundamentele arbeidsregte

Verpligtinge wat ontstaan in terme van fundamentele arbeidsregte is dus die

volgende, naamlik:

1) Die reg op billike arbeidspraktyke: Hierdie is vervat in artikel 23(1) van die

Grondwet, en lees soos volg: “Elkeen het die reg op billike arbeidspraktyke.”

Daar is ook ander gedeeltes in die Grondwet wat ook aandag skenk aan

arbeidsgrondregte wat gewaarborg word.

2) Die reg om te werk: Hier word daar verkeie verpligtinge aan die werkgewer

voorgeskryf wat na gekom moet word in terme van die reg, naamlik:



a) Dat ŉ individu aangestel sal word in ŉ onderneming wanneer hy/sy aan al die

aanstellingsvereistes voldoen het en as daar ook ŉ verwagting ontstaan wat

geregverdig is in dié verband.

b) Dat ŉ werknemer vryheid het om sy beroep te beoefen soos hy/sy verkies al

is die werknemer nie ŉ lid van ŉ spesifieke vakbond nie.

c) Dat daar ŉ verwagting mag wees dat werk nie gereserveer en eksklusief sal

wees vir individue ten opsigte van ander gronde wat nie kwalifikasie,

bekwaamheid en ondervinding insluit nie.

d) Dat wanneer ŉ individu aangestel is, hy/sy die volgende regte sal kan

uitoefen, naamlik:

i. Om te werk en dus die verpligtinge ten opsigte van die dienskontrak se

ooreenkoms uit te voer.

ii. Om te weier om te werk wanneer hy/sy nie vrywillig oortyd wil werk nie.

3) Die reg om te organiseer en te assosieer: Dit is ŉ werknemer se reg om self

aan te sluit by ŉ vakbond, al dan nie.

4) Die reg op werksekuriteit en bestaansbeveiliging: In terme van hierdie reg

kan die werknemer die volgende verwag, naamlik:

1) om in werksomstandighede te werk waar dit veilig is, met veilige masjinerie

en toerusting;

2) dat daar geen onnodige blootstelling aan gevaar vir sy/haar lewe en

gesondheid sal wees nie;

3) dat hy/sy vergoeding sal ontvang in ŉ geval waar hy/sy ŉ besering opdoen of

werkloos is;

4) waar daar ŉ regverdigbare verwagting ontstaan vir ŉ verhoging of

bevordering dat dit aan hom/haar toegestaan sal word;

5) dat daar geen diskriminasie in die werksopset in verband met ras, geslag,

geslagtelikheid, seksuele oriëntasie, swangerskap, geloof, ouderdom, taal,

kultuur, godsdiens of gestremdheid sal wees nie, soos voorgeskryf in die

Grondwet.

6) dat geen teistering of seksuele molestering in die werksopset sal plaasvind

nie.



7) dat geen onbillike ontslag of beëindiging van die dienskontrak sal geskied op

grond van diskriminasie, onbekwaamheid en wangedrag nie.

• Verpligting ten opsigte van indiensneming en voorsiening van werk

Die oomblik wat die dienskontrak tussen die werknemer en werkgewer gesluit is,

moet die werkgewer die werknemer onmiddellik in terme van daardie kontrak se

bepalings, in diens neem. Indien daar nie ŉ dag van indiensneming gestipuleer is nie,

sal dit outomaties die dag wees waarop die dienskontrak gesluit is. As die werkgewer

nie die werknemer in diens wil neem nie, sal hy/sy skuldig wees aan kontrakbreuk.

Die werkgewer hoef nie aan die werknemer werk te verskaf nie, maar hy/sy moet

sy/haar diskresie gebruik ten einde die werknemer se dienste ten volle te benut soos

ooreengekom in die dienskontrak, maar dit mag nie die bepaalde maksimum 45 ure

per week soos bepaal die wet oorskry nie.

• Bepalings teen eensydige wysiging van diensvoorwaardes

Dit mag nie gebeur nie al word dit nie in die dienskontrak gestipuleer nie, want dit is

teen die wetlikheid van kontraksverandering. Die werkgewer kan dus nie die

dienskontrak eensydig verander nie, aangesien hierdie kontrak onder al die reëls en

bepalings van ŉ wetlike kontrak val en daaraan voldoen moet word. Indien die

werkgewer dit wel doen, sal dit as ŉ onbillike arbeidspraktyk beskou word.

Dit is belangrik dat, indien ŉ werkgewer aan die dienskontrak veranderinge wil

aanbring, hy/sy dit met die vakbond waaraan die werknemer behoort, of met die

werknemer self, bespreek. Hierdie bepaling word selfs vereis waar die verandering

positief sal wees.

Konsensus en ŉ ooreenkoms tussen die partye moet eers bereik word voordat enige

veranderinge aangebring kan word, anders pleeg die werkgewer kontrakbreuk en

maak hy hom skuldig aan onbillike arbeidspraktyk.

• Die verpligting om ooreengekome vergoeding te betaal

Die belangrikste verpligting in terme van die dienskontrak is die werkgewer se

verpligting om die vergoeding te betaal aan die werknemer. Hierdie vergoeding kan

stilswyend of uitdruklik tussen die partye ooreengekom word. Die vergoeding moet

dus bepaalbaar wees, maar hoef nie ŉ spesifieke bedrag te stipuleer nie.

Die betaling/vergoeding is dus die werkgewer se teenprestasie, ingevolge die

dienskontrak, vir die dienste wat deur die werknemer gelewer word. Dit is dus nie ŉ



wesenlike vereiste vir ŉ geldige dienskontrak nie, maar dit is wel ŉ baie belangrike

kenmerk van die dienskontrak.

Daar is verskeie omstandighede wat die vergoedingsbetaling kan beïnvloed,

byvoorbeeld siekte, dood, die werknemer se skorsing, ensovoorts. ŉ Werknemer se

salaris kan ook deur statutêre maatreëls beïnvloed word.

Die vergoeding sal slegs betaal word deur die werkgewer, tensy die partye anders

ooreengekom het, teen die einde van die voltooiing van die dienste gelewer deur die

werknemer. Die vergoeding word dus as prestasie gegee aan die werknemer vanaf

die werkgewer, wanneer die werk voltooi is, soos bepaal deur die dienskontrak.

Hierdie betaling geskied gewoonlik soos aangedui in die dienskontrak, op ŉ

gespesifiseerde periode/tydstip, byvoorbeeld daagliks, weekliks of maandeliks,

ensovoorts. Die werknemer kan dus nie eis om die betaling te kry voor die dag

waarop die partye ooreengekom het, betaling sal geskied nie.

Die vergoeding/betaling is gewoonlik in die vorm van geld, maar kan in natura ook

geskied, afhangend van waarop die partye ooreengekom het. In natura vergoeding,

is byvoorbeeld wanneer die werknemer 25% van al die inkomste van die nuwe

kontrakte wat gesluit is in die bepaalde maand, sal ontvang, maar slegs as al daardie

betalings van die kontrakte wel ontvang is deur die onderneming.

• Die voorsiening van verlof

Die oorspronklike gemeenregtelike posisie ten opsigte van verlof, het geen

voorsiening gemaak vir enige vorm van betaalde verlof nie, selfs nie vir siekte en

vakansie- of kraamverlof nie, maar hierdie posisie het heeltemal verander ingevolge

statutêre bepalings.

Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997 bepaal dat ŉ werknemer op ŉ

minimum van 21 dae vakansieverlof per jaar geregtig is. Hierdie vakansieverlof is

gewoonlik in terme van die dienskontrak, onderhewig aan ŉ bepaalde tydstip,

byvoorbeeld na twaalf maande diens. Indien die werknemer voor die tyd ontslaan

word, sal hy/sy nie geregtig wees op pro rata betaling van die verlof nie. Die situasie

is wel anders wanneer ŉ werknemer na sy kennisgewingperiode, oor agterstallige

vakansieverlof beskik. Die werkgewer moet dan daardie betaling aan die werknemer

maak sodra die kennisgewingperiode se einde bereik is en die dienskontrak beëindig

word.

Oorspronklik het daar geen gemeenregtelike verpligting berus op die werkgewer om

ŉ werknemer se siekteverlof uit te betaal nie. Ingevolge die bogenoemde Wet, is ŉ



werknemer wel geregtig op ses weke betaalde siekteverlof binne ŉ 36 maande

periode van indiensneming. Daar word ook voorsiening gemaak vir vier maande

kraamverlof, maar dit is onbetaald, tensy die partye anders ooreengekom het.

• Die middellike (plaasvervangende) aanspreeklikheid van die werkgewer

Die algemene reël is dat die werkgewer aanspreeklik gehou sal word vir enige

onregmatige dade wat deur die werknemer verrig sal/kan word, gedurende die

uitvoer en in die loop van sy/haar diens onder die werkgewer se gesag.

Daar is verskeie ander vereistes wat ook geld:

1) Indien daar ŉ dienskontrak bestaan: Dit is die hoof vereiste waaraan daar

voldoen moet word en dus moet die dienskontrak bestaan ten tye wanneer die

onregmatige daad gepleeg is/word.

2) Indien daar pleging van ŉ onregmatige daad ontstaan: Die werknemer sal

slegs aanspreeklik wees teenoor die derde party, indien die daad wel aan al die

vereistes voldoen het vir die pleeg van ŉ onregmatige daad.

3) Indien die werknemer in die uitvoering van sy pligte moes optree: Hier is die

belangrike bepaling of die werknemer wel die onregmatige daad verrig het ten tye

van die uitvoering van sy pligte, ingevolge die dienskontrak en onder die

werkgewer se gesag. Indien die voorgenoemde bewys kan word, dan sal die

werkgewer wel aanspreeklik gehou kan word. Indien die werknemer, in die

uitvoering van sy/haar pligte hom/haar skuldig maak aan ŉ woede uitbarsting, ŉ

misdadige optrede, of selfs die pleeg van ŉ daad wat verbied was, of in die geval

van gewraakte optrede, sal die werkgewer nie outomaties van aanspreeklikheid

onthef word, bloot omdat dit emosionele optrede behels nie.

• Veilige werksomstandigede moet verskaf word

Die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes 130 van 1993 vereenvoudig

en brei uit op die regte van werknemers ten opsigte van beskerming teen beserings

en ander ongevalle wat ten tye van die uitvoering van diens gebeur.

Vir ŉ werknemer om suksesvol vir skadevergoeding te eis as gevolg van ŉ besering

of ongeval wat gebeur het ten tye van die uitvoer van sy pligte (soos per die

dienskontrak), moet daar eers aan spesifieke vereistes voldoen word, voor die

werkgewer aanspreeklik gehou kan word, naamlik:

1) Op grond van kontrakbreuk: Die werkgewer sal slegs aanspreeklik wees as

gevolg van ŉ uitdruklike of stilswyende verpligting wat hy/sy op hom/haarself



geneem het en omdat daardie verpligting nie nagekom is nie, het die skade of

besering plaasgevind.

2) Op grond van ŉ onregmatige daad: Die werkgewer sal slegs aanspreeklik

gehou kan word deur die werknemer as daar aan al die vereistes van ŉ

onregmatige daad voldoen is.

3) As gevolg van statutêre aanspreeklikheid: Die Wet wat op die spesifieke

situasie van toepassing sal wees, moet ondersoek word om die werkgewer se

aanspreeklikheid, of nie te bepaal, ingevolge die bepalings soos gestipuleer.

ŉ Werkgewer is basies verplig om sover moontlik, die werksplek, sowel as die

toerusting wat gebruik word, vir sy/haar werknemers veilig te maak. Hierdie is baie

belangrik om onnodige blootstelling aan bedryfsiektes en beserings ten opsigte van

die werknemers se gesondheid en veiligheid te verhoed, of tot ŉ absolute minimum

te verlaag. Daar is maatreëls in plek, wat hierdie voorkoming of verlaging tot die

minimum blootstelling, ingevolge die Wet, statutêr bepaal.

Dit is ook ŉ werkgewer se plig om sy werknemers in kennis te stel en te verplig om

van enige noodsaaklike veiligheidstoerusting wat tot hul beskikking is gebruik te

maak en waar nodig dit ŉ werksregulasie te maak.

Figuur 5.3: Opsomming van die verpligtinge van die werkgewer

(Bron: Outeur 2013)

� Verpligtinge van die werknemer

Die verpligting wat deur die dienskontrak ontstaan, is dat die werknemer sy dienste aan

die werkgewer lewer in ruil vir vergoeding, wat dus die basiese verpligting is in terme van

die dienskontrak. Wat hierby aansluit, is die volgende aspekte wat ten alle tye in gedagte

gehou moet word, naamlik:

1.•Verpligtinge in terme van fundamentele arbeidsregte

2.•Indiensneming en voorsiening van werk

3.•Wysiging van diensvoorwaardes

4.•Betaling van vergoeding

5.•Voorsiening van verlof

6.•Middellike aanspreeklikheid

7. •Verskaffing van veilige werksomstandighede en toerusting



1) die dienslewering word onder gesag aan die werkgewer, deur die werknemer

gelewer; en

2) nadat die dienskontrak gesluit is, kom daar ŉ vertrouensverhouding tussen die

werkgewer en werknemer tot stand.

Die kern is dat die werknemer sy dienste aan die werkgewer moet lewer.

• Die vereiste van die beskikbaarstelling van dienste

Vanaf die dag van kontraksluiting, moet die werknemer sy dienste aan die

werkgewer beskikbaar stel en dus hierdie dienste, soos ooreengekom in die kontrak,

verrig. Hierdie beskikbaarstelling is vir die volle duur van die kontrak. Opdragte soos

ontvang vanaf die werkgewer, moet spesifiek en getrou verrig word deur die

werknemer.

Ander belangrike konsepte wat deel uitmaak van die verpligting van dienslewering

sluit in:

1) Om geskik te wees vir die spesifieke werk

Wanneer die werknemer wel aansoek doen vir die werk met die oog op die sluiting

van ŉ dienskontrak met die werkgewer, waarborg die werknemer dus stilswyend dat

hy/sy wel in staat is om daardie spesifieke werk te kan verrig. As die werknemer die

werkgewer met opset mislei ten opsigte van, byvoorbeeld sy/haar kennis of

ondervinding, wat spesifiekverband hou met die werk waarvoor hy/sy aansoek doen,

pleeg die werknemer kontrakbreuk, en maak hom/haar skuldig aan ŉ onbillike

arbeidspraktyk.

2) Nalatigheid

Kontrakbreuk sal ontstaan wanneer die werknemer se gedrag in verband met sy

dienslewering op wesenlike wanprestasie neerkom. Die werknemer mag nie net ŉ

werkgewer afdank omdat hy/sy nalatig was, of ŉ fout gemaak het wat nie ernstig was

nie. Die nalatigheid moet dus van ŉ wesenlike aard wees.

3) Drank- en dwelmmisbruik

Wanneer hierdie probleme van ŉ minder ernstige aard is, sal die werknemer se

gedrag nie as ŉ wanprestasie geag word nie, maar wanneer sulke gedrag lei tot

ongeskiktheid in die werksplek, of self lei tot nalatige gedrag, mag die werkgewer, die

werknemer in dié verband dissiplineer.



4) Diensure en dienslewering

Wanneer ŉ werknemer vir onverklaarbare redes vir lang periodes van tyd afwesig is

van sy werk en nie sy dienste lewer soos ooreengekom in die dienskontrak nie, pleeg

hy/sy kontrakbreuk. Wanneer daar ŉ situasie ontstaan waar die werknemer vir lang

tydperke laat by die werk opdaag, is dit grondige rede om die werknemer te

dissiplineer. Slegs by uitsonderlike gevalle, word laatkom nie as kontrakbreuk gesien

nie. Hierdie riglyne is gebaseer op die feit dat die werknemer ten opsigte van sy

dienskontrak, met die werkgewer ooreengekom het dat hy/sy op ŉ spesifieke dag,

teen ŉ spesifieke tyd, by die werk sal aanmeld en dan sy dienste aan die werkgewer

beskikbaar sal stel.

• Die gesagsverhouding

Hierdie is die verhouding waaronder die werknemer aan die werkgewer sy dienste

beskikbaar moet stel in terme van die dienskontrak. Die werknemer se verpligting is

dus om in onderdanigheid teenoor sy werkgewer op te tree. Die werknemer moet dus

met respek, beleefdheid en wellewendheid ten alle tye teenoor die werkgewer

optree.

Die volgende gevalle, soos deur die howe beslis in verskei sake, dui duidelik die

verbreking van die voorgenoemde verpligting aan, naamlik:

1) waar die werknemer ŉ aanstootlike brief aan die werkgewer geskryf het;

2) waar die werknemer onbeskofte/ongeskikte taal teenoor ŉ senior werkgewer

gebruik het; en

3) waar die werknemer die werkgewer aangerand het.

Uit bogenoemde is dit duidelik dat die werknemer ten alle tye aan die opdragte en

opdragte, soos vanaf die werkgewer ontvang word, moet voldoen, wat dus aanleiding

gee tot die gehoorsaamheidsverpligting wat op die werknemer rus. Die opdragte

moet dus so gou as moontlik en tot die beste vermoë van die werknemer uitgevoer

word om die voorgenoemde verpligting na te kom.

• Die goeietrou verpligting

ŉ Vertrouensverhouding ontstaan ex lege (deur middel van die Wet) na

kontraksluiting tussen die werknemer en werkgewer. Dit is ŉ fidusiêre verhouding,

wat ŉ nakomingsplig veronderstel. Die werknemer moet sy dienslewering ten alle tye

in goeie trou verrig teenoor sy werkgewer.



Die werknemer moet ook altyd in die beste belang van sy werkgewer optree. Die

werknemer mag dus nie dat sy eie belange, of dié van ŉ ander bo sy werkgewer se

belange uitstyg nie.

Wins of kommissie mag nie self deur die werknemer aan hom-/haarself toegestaan

word tot benadeling van sy werkgewer se belang, vir die uitvoer van sy/haar dienste

nie. Dus mag die werknemer nie die diensverhouding misbruik nie. Die dienskontrak

sal dus die wins of kommissie bepaal waarop die werknemer geregtig is, indien wel,

en moet dus ingevolge die dienskontrak se ooreenkoms toegestaan word. Hierdie is,

byvoorbeeld, waar die werknemer ŉ verkoopsagent of eiendomsagent is, wat

kommissie verdien.

Die werkgewer sal oor die reg beskik om ŉ werknemer te ontslaan, indien die

werknemer in die lewering van sy dienste oneerlik optree. Die volgende gevalle, is

gevalle wat as oneerlik en onaanvaarbaar beskou word, naamlik:

1) waar die werknemer, onregmatig geld of ander eiendom van die werkgewer vir

hom-/haarself toeëien;

2) waar die werknemer bedrog pleeg teenoor die werkgewer;

3) waar die werknemer die werkgewer se eiendom steel;

4) waar die werknemer omkoopgeld of -geskenk(e) neem in verband met die

lewering van sy dienste aan sy werkgewer.

Misbruik van die werkgewer se eiendom is teen die goedertrou verhouding. Die

werknemer word dus vereis om in goeie trou teenoor die werkgewer op te tree en

dus nie die werkgewer se eiendom vir sy/haar eie gebruik aanwend nie. Die

vertrouensverhouding word ook gebreek in die geval waar die werknemer, inligting

vir sy eie belang, teen die werkgewer gebruik en dus waar die inligting aan hom

bekend geraak het ten tye van sy dienslewering.

Verder onderskryf hierdie plig ook dat daar van die werknemer vereis word om enige

handelsgeheim(e) of vertoulike inligting vertroulik en privaat te hou en nie aan ŉ

derde of aan die mededinging van die werkgewer bekend te maak nie. Indien hierdie

vereiste nie nagekom word deur die werknemer nie, is die werkgewer geregtig om so

ŉ werknemer(s) te ontslaan.

Die werknemer word verplig om nie enige persoonlike inligting ten opsigte van sy

dienslewering aan enige derde persoon of buitestaander bekend te maak of te

publiseer nie.



• Die vereiste van verbod op mededinging/beperking van die handelsvryheid van

ŉ individu

Wanneer daar ŉ bepaling van ŉ verbod op mededinging in die dienskontrak geteken

word, moet die werknemer na die beëindiging van die dienskontrak, steeds daardie

klousule eerbiedig. Sommige van hierdie klousules is wel ongeldig en indien dit die

geval is, hoef die werknemer nie daardie klousule na te kom nie.

In die saak van Magna Alloys and Research (SA) (Pty) Ltd v Ellis is die beginsels

neergelê wat bepaal wanneer die klousule geldig sal wees, naamlik:

1) Dit is ŉ beginsel van ons reg dat ooreenkomste wat teen die openbare belang is,

nie afgedwing kan word nie, en dat ŉ ooreenkoms wat iemand se handelsvryheid

inkort, teen die openbare belang, en dus onafdwingbaar is.

2) Dit is in die openbare belang dat ooreenskomste wat vrylik aangegaan is,

nagekom moet word. Dit is egter ook in die algemeen in die openbare belang dat

elke persoon vrylik in die handels- en beroepswêreld toegelaat moet kan word

om geld te verdien. ŉ Beperking van ŉ persoon se handelsvryheid wat onredelik

is, sal teen die openbare belang wees.

• Wangedrag deur die werknemer

Daar word van die werknemer vereis om nie gedurende sy dienslewering of

andersins in die werksplek hom-/haarself aan wangedrag skuldig te maak nie. Indien

so ŉ geval ontstaan, stel die werknemer hom-/haarself bloot aan dissiplinêre optrede.

As ŉ werknemer se gedrag, die verhouding tussen hom/haar en die werkgewer

onherstelbaar laat verbrokkel, sal daardie gedrag aanleiding gee tot ŉ onbillike

arbeidspraktyk en ontslag van daardie werknemer.

Die volgende spesifieke gevalle van wangedrag, wat al in die praktyk voorgekom het,

kan ook aanleiding gee tot ŉ dissiplinêre verhoor of ontslag van die werknemer,

naamlik:

1) waar die werknemer ŉ kliënt van die onderneming of die werkgewer of ŉ lid van

die bestuur aanrand;

2) waar die werknemer ŉ medewerker aanrand as gevolg van provokasie, maar wat

nie tot skade lei vir die onderneming nie;

3) molestering of teistering van ŉ seksuele aard van medewerkers;

4) waar die werknemer, ŉ medewerker skel of beledigend is t.o.v. ras;



5) waar die werknemer ŉ medewerker intimideer of dreig.

� Beëindiging van dienskontrak

Die dienskontrak kan op een van die volgende maniere beëindig word:

1) Ooreenstemming tussen die partye geskied by wyse van:

a) ŉ Tydperk het verloop of tot ŉ einde gekom;

b) een party gee kennis aan die ander om die kontrak te beëindig.

2) Dit is vir een van die partye onmoontlik om te presteer.

3) Kansellasie van die dienskontrak.

4) Deur middel van die afdanking van werknemers om ŉ geldige rede.

Figuur 5.4: Maniere waarop ŉ dienskontrak beëindig kan word

(Bron: Outeur 2013)

5.8 Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997

5.8.1 Inleiding

Daar is baie en verskillende werkgewers en werknemers in die private sektor wat aan die

bepalings van die Wet op Arbeidsverhoudinge en die Wet op Basiese Diensvoorwaardes

moet voldoen. Daar is egter nywerhede en bedrywe wat nie onderworpe is aan hierdie wette

nie en dus sal sulke instansies se werknemers van ander maniere gebruik maak om

minimum diensvoorwaardes te verkry.

Beëindiging van dienskontrak

Ooreenstemming tussen partye

Onmoontlik om te presteer

Kansellasie

Afdanking of ontslag



Indien die Wet op Basiese Diensvoorwaardes wel van toepassing is, sal sulke werknemers ŉ

hulpmiddel by wyse van die toepassing van die wet hê op hulle diensvoorwaarde kontrak,

wat minimum diensvoorwaardes stipuleer en uiteensit, waaraan werkgewers moet voldoen.

Hierdie Wet se doel is dus om die minimum diensvoorwaardes aan werknemers wat in

sekere dele van ongeorganiseerde arbeidsektore werk, te voorsien. Hierdie

diensvoorwaardes moet ingevolge dié spesifieke wetgewing toegepas word en daar is nie

voorsiening gemaak vir kollektiewe of kontraktuele geskille nie. Werkgewers moet dus slegs

aan die minimum statutêre diensvoorwaardes voldoen en dit dan aan hul werknemers

verskaf. Daar is geen bykomende regtelike verpligtinge op werkgewers nie.

5.8.2 Toepassing van die Wet

Die volgende persone word spesifiek deur die Wet beskerm, al is daar geen formele

dienskontrak nie:

1) alle werknemers en werkgewers; insluitend

2) huisbediendes, tuinwerkers; asook

3) plaaswerkers, ensovoorts.

5.8.3 Gevalle wanneer die Wet nie van toepassing sal wees nie

Die volgende gevalle sal uitgesluit wees ten aansien van die Wet, naamlik:

1) lede van die Nasionale Weermag;

2) lede van die Nasionale Intelligensie-agentskap;

3) lede van die Suid-Afrikaanse Geheimediens;

4) nie-betaalde vrywillige werknemers wat vir liefdadigheidsinstansies werk;

5) persone wat op handelskepe werk;

6) werknemers wat minder as 24 uur per week werk; en

7) persone wat meer as R172 000 per jaar verdien.

5.8.4 Basiese minimum diensvoorwaardes

Die Wet bepaal dat die volgende minimum diensvoorwaardes ingesluit moet word, of aan die

werknemer gegun moet word:

1) Werksure: 45 ure per week.

2) Oortyd: Nie meer as tien ure per week, of drie ure per dag nie.



3) Saamgeperste werksweek: Maksimum twaalf ure per dag, uitsluitend bykomende

vergoeding slegs as die bogenoemde weeklikse maksimum nie oorskry word nie,

byvoorbeeld waar hospitaalverpleegpersoneel 3 dae werk en dan 3 dae af is.

4) Vergoeding: Daar is geen bepaling vir minimum lone of salarisse nie, maar:

a) Werk op ŉ Sondag is dubbel die gewone loon per uur.

b) Wanneer daar gewoonlik (as deel van die dienskontrak) op ŉ Sondag gewerk

word, is die loon een en ŉ half keer die gewone loon.

c) Met oortydwerk is die loon ook gelyk aan een en ŉ half keer die gewone loon.

d) Wanneer daar wel op ŉ openbare vakansiedag gewerk word, is die loon dubbel

die gewone loon.

5) Verlof: 21 opeenvolgende betaalde verlofdae per jaar, nadat ŉ twaalf maande

diensperiode voltooi is.

6) Siekteverlof: Ses weke betaalde siekteverlof gedurende elke 36 maande siklus wat

gewerk word.

7) Kraamverlof: Vier opeenvolgende maande onbetaalde verlof.

8) Verlof vir gesinsverantwoordelikheid: Drie dae betaalde verlof per jaar, ten

opsigte van ŉ kind se geboorte, siekte of in die geval van dood van ŉ eggenoot, kind,

ouer, broer of suster, ensovoorts.

9) Diensbeëindiging:

a) Indien ŉ werknemer minder as vier weke gewerk het, word een week kennis

vereis.

b) Indien ŉ werknemer meer as vier weke gewerk het, maar minder as een jaar in

diens was, word ŉ kennistydperk van twee weke vereis.

c) Indien die werknemer langer as een jaar in diens was, word ŉ periode van vier

weke kennisgewing vereis.



Figuur 5.5: Voorstelling van die basiese minimum diensvoorwaardes wat deur die Wet

op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997 bepaal word

(Bron: Outeur 2013)

5.8.5 Onbillike arbeidspraktyke

Die wet omskryf self wat as ŉ onbillike arbeidspraktyk beskou word en sluit die volgende in:

Enige onbillike handeling of versuim wat tussen ŉ werkgewer en ŉ werknemer ontstaan en

wat behels:

1) die onbillike optrede van die werkgewer met betrekking tot die bevordering,

posverlaging, proeftydperk of opleiding van ŉ werknemer, of rakende die

voorsiening van voordele aan ŉ werknemer;

2) die onbillike skorsing van ŉ werknemer of enige ander onbillike dissiplinêre optrede,

behalwe ontslag van ŉ werknemer;

3) die versuim of weiering van ŉ werkgewer om ŉ gewese werknemer in diens te

herstel, of weer in diens te neem ingevolge enige ooreenkoms; of

Basiese minimum diensvoorwaardes

Werksure

Oortyd

Saamgeperste werksweek

Vergoeding

VerlofSiekteverlof

Kraamverlof

Verlof vir gesinsverant-woordelikheid

Diens-beëindiging



4) ŉ beroepsnadeel, uitgesonderd ontslag, in stryd met die Wet op Beskermende

Bekendmakings 26 van 2000, omdat die werknemer ŉ beskermde bekendmaking

soos in daardie Wet omskryf, gemaak het.

Dit is dus uit die bogenoemde duidelik dat die werknemer nie ontslaan word nie, maar dat

die onbillike arbeidspraktyk plaasvind, terwyl die werknemer steeds vir die werkgewer werk,

met die uitsondering van c) hierbo.

Die volgende spesifieke onbillike arbeidspraktyke word verder identifiseer:

• Onbillike bevordering: Dit is wanneer ŉ werkgewer onbillik optree teenoor ŉ

werknemer se bevordering na ŉ hoër posisie, vlak of meer verantwoordelikheid.

• Onbillike posverlaging: Dit kom voor waar ŉ werkgewer, ŉ werknemer se status in

sy werk verlaag, saam met ŉ salarisverlaging wat op ŉ onbillike manier ontstaan het

en toegepas is.

• Onbillike opleiding: Wanneer die werkgewer se optrede onbillik is teenoor ŉ

werknemer se opleiding en wat nie ooreenkomstig die dienskontrak, of ŉ

ooreenkoms tussen die partye is nie.

• Proeftydperk: Alle werknemer is geregtig op behandeling wat billik is tydens die

proeftydperk. Dieselfde geld tydens opleiding, advies, leiding, ensovoorts, wat aan

hom voorsien moet word gedurende hierdie tydperk.

• Onbillike verskaffing van voordele: Billike hantering van werknemers deur

werkgewers moet geskied ten opsigte van die voorsiening van voordele.

Salarisse/lone val nie onder hierdie afdeling nie. Hierdie is voordele waarvoor daar

nie bykomende werk gedoen hoef te word nie, maar wat deel vorm van die

werknemer se pakket, byvoorbeeld mediese fonds, pensioen, ŉ brandstoftoelaag,

ens.

• Onbillike skorsing: Dit kom voor wanneer ŉ werknemer vir ŉ sekere tydperk belet

word om sy/haar dienste te lewer, terwyl so ŉ individu steeds in diens van die

werkgewer is.

• Enige ander dissiplinêre optrede, buiten ontslag: Voorbeelde van sulke gevalle

kan wees, waar ŉ werknemer waarskuwings ontvang, of verplaas word na ŉ ander

afdeling, of stad as waar die onderneming is, of die vermindering in salaris/loon.

• Versuim om ŉ gewese werknemer in diens te herstel: Hierdie is die enigste geval

wat van die veronderstelling uitgaan dat die werknemer nie meer in die diens van die

werkgewer is nie, terwyl al die ander vorme van onbillike arbeidspraktyke gebeur



terwyl die werknemer in diens is. Hierdie verwys na waar meer as een werknemer op

dieselfde voorwaardes ontslaan was, en daar later net enkele werknemers weer in

diens geneem word.

• Nadeel gely as gevolg van beskermde bekendmakings: Dit is ŉ geval waar die

werkgewer onbillik optree teenoor die werknemer, in ŉ situasie waar die werknemer

beskermde bekendmakings oor sy werk aan spesifieke individue gemaak het, en ook

in goeie trou die bekendmaking gedoen het.

5.8.6 Onbillike ontslag van werknemers

� Billike ontslag van werknemers

Figuur 5.6: Die vereistes vir ŉ billike ontslag

(Bron: Outeur 2013)

Alvorens ontslag van werknemers billik kan wees, moet daar ŉ geldige rede wees. Verder

word daar ŉ spesifieke prosedure voorgeskryf vir elke tipe rede. Die Wet voorsien dus

beskerming aan werknemers teen onbillike ontslag sonder substantiewe gronde en/of teen ŉ

onbillike wyse waarop die proses vir die ontslag deur ŉ werkgewer hanteer is.

Daar moet aan die volgende vereistes voldoen word, vir ŉ billik ontslag om te ontstaan,

naamlik:

1) geldige en voldoende gronde moet voorsien word (substantiewe billikheid);

2) die proses moet billik wees (prosedurele billikheid);

3) die vereistes van die Wet moet aan voldoen word; en

4) die beskrywing van ŉ “werknemer” in terme van die Wet, moet van toepassing wees

op die persoon wat ontslaan word.

� Betekenis en verskyning van ontslag

Die Wet bepaal dat ontslag die volgende kan beteken, of voorkoms kan aanneem:

Substantiewe billikheid

Prosedurele billikheid

Billike ontslag



1) die beëindiging van ŉ dienskontrak met of sonder kennisgewing deur ŉ

werkgewer;

2) indien ŉ verwagting redelikerwys by ŉ werknemer deur ŉ werkgewer geskep word

dat ŉ vaste termyndienskontrak op dieselfde voorwaardes hernu sal word, terwyl die

werkgewer slegs bereid is om dit op minder gunstige voorwaardes te hernu, of glad

nie te hernu nie;

3) die weiering van die werkgewer om ŉ werknemer toe te laat om haar werk, na

kraamverlof, of waar sy andersins afwesig was tot vier weke voor, of agt weke na

die geboorte van haar kind, te hervat;

4) die weiering om bepaalde werknemers weer in diens te neem, terwyl ander wel

weer in diens geneem word, nadat almal om dieselfde redes deur die werkgewer

ontslaan is; of

5) wanneer ŉ werknemer sy diens beëindig omdat die werkgewer voortgesette diens vir

die werknemer ondraaglik gemaak het;

6) wanneer ŉ werknemer sy dienskontrak beëindig, omdat sy/haar werkgewer hom/haar

van minder gunstige diensvoorwaardes as sy vorige werkgewer voorsien het, na ŉ

oordrag van die onderneming ingevolge die Wet.

� Outomatiese onbillike ontslag

Die Wet bepaal verder watter tipe ontslag as outomaties onbillik beskou word. Daar word

onderskei tussen hierdie tipe ontslag op grond van die vergoeding wat ŉ werknemer kan

ontvang. Indien ŉ werknemer ontslaan word op grond van die volgende, sal die ontslag

outomaties onbillik wees:

1) die werknemer se deelname aan, of uitoefening van, enige vakbondregte en/of

aktiwiteite;

2) die werknemer se deelname of steun aan ŉ staking of protesoptrede wat aan die

voorgeskrewe vereistes voldoen;

3) die werknemer se weiering om enige werk te doen wat gewoonlik gedoen word

ten tyde van ŉ staking of ŉ uitsluiting, tensy die betrokke werk noodsaaklike werk

is;

4) die werknemer verplig word om ŉ eis ten opsigte van ŉ aangeleentheid van

onderlinge belang tussen werknemer en werkgewer te aanvaar;

5) die feit dat die werknemer stappe geneem het teen die werkgewer, of deelgeneem

het aan verrigtinge ingevolge die Wet;



6) die werknemer se swangerskap of enige rede wat daarmee verband hou;

7) enige diskriminasie deur die werkgewer teen die werknemer op grond van ras,

geslagtelikheid, geslag, herkoms, kleur, seksuele oriëntasie, ouderdom,

gestremdheid, godsdiens, gewete, geloof, politieke mening, kultuur, taal,

huwelikstaat of gesinsverantwoordelikheid;

8) ŉ besigheidsoordrag ingevolge die Wet;

9) die feit dat die werknemer ŉ beskermde bekendmaking ingevolge die Wet op

Beskermde Bekendmakings van 2000, gemaak het.

Die enigste uitsonderings wat die werkgewer as verweer kan aanbied teen die voorkoms van

enige van die bogenoemde gebeure is:

1) die inherente vereistes van die werk; en

2) wanneer die werknemer sy/haar aftree-ouderdom bereik het, soos ooreengekom.

� Beslegtingsprosedure en remedies in geval van ontslag

• Prosedure

In ŉ geval waar daar ŉ arbeidsdispuut ontstaan, moet so ŉ geskil binne 30 dae na

die volgende persone/instansies verwys word, naamlik:

1) die KVBA; tensy

2) daar ŉ bepaalde jurisdiksie ontstaan waaronder die bedingingsraad, of ŉ

statutêre raad val wat dan die geskil moet hanteer.

Een van die bogenoemde instansies moet dus probeer om die geskil te versoen en

tot ŉ einde te bring. Indien dit nie gebeur nie, of ŉ 30 dae tydperk het verstryk nadat

die geskil na die bogenoemde instansies verwys is, moet die geskil of:

1) gearbitreer word deur die KVBA, of ŉ raad, as daar dalk ŉ moontlikheid ontstaan

dat die geskil wel opgelos sal word op gronde van wangedrag wat beweer word,

ongeskiktheid, onbekwaamheid, ontslag wat konstruktief was, aflegging van ŉ

individu, of ŉ rede wat onbekend is; of

2) aangehoor word deur die Arbeidshof, indien die ontslag na bewering outomaties

onbillik is, of gegrond is op die aflegging van twee of meer persone, of as gevolg

van die deelname aan ŉ staking, of indien die geskil verband hou met ŉ individu

se vryheid van assosiasie, soos deur die Grondwet bepaal.



• Remedies

Wanneer ŉ persoon die slagoffer van ŉ onbillike ontslag is, kan daardie persoon van die

volgende remedies gebruik maak, naamlik:

1) Herindiensstelling by die werk waar hy/sy ontslaan was; en/of

2) kompensasie waar die Wet voorsien vir gevalle waar daar tot en met ŉ

maksimum van twaalf maande se salaris/loon geëis kan word en in die geval van

outomatiese onbillike ontslag, kan daar self tot en met ŉ maksimum van 24

maande se salaris/loon geëis word.

5.9 Kollektiewe arbeidsreg

5.9.1 Doelstellings van die Wet vir kollektiewe arbeidsreg

Die doelstellings ingevolge die Wet kan soos volg aangedui word:

1) vakbondorganisering deur werknemers;

2) werkgewersorganisasies se organisering deur werkgewers;

3) stigting van ŉ bedingingsraad;

4) instelling van werksplekforums;

5) kollektiewe ooreenkomste wat bepalings en vasstellings maak ten opsigte van

diensvoorwaardes;

6) beslegting en voorkoming van arbeidsgeskille.

5.9.2 Vakbonde

� Definisie

ŉ Vakbond word in die Wet beskryf as ŉ vereniging van werknemers waarvan die hoofdoel

is om verhoudings tussen werknemers en werkgewers, met inbegrip van

werkgewersorganisasies, te reël.

� Funksies van vakbonde

Die basiese funksie is dus om verhoudinge tussen werknemers as lede van die vakbond en

hul werkgewers of werkgewersorganisasies te reël.

In die praktyk, beteken dit dat ŉ vakbond se taak is om namens die lede die beste moontlike

diensvoorwaardes te onderhandel en te beding, of indien dit al voorheen, en soos benodig,

met die werkgewers beding is oor die verbetering en aanpassing van die diensvoorwaardes.



Ander funksies van ŉ vakbond sluit ook in dat hulle vertoë rig en aan die Staat voorstelle

voorlê ten opsigte van arbeidsaangeleenthede, betrokkenheid by aksies of

lewensomstandighede en om standaarde vir werknemers se werksomstandighede te

verbeter, asook betrokkenheid by verbruikersaangeleenthede en -aksies aan te moedig,

ensovoorts.

� Organisatoriese regte van verteenwoordigende vakbonde

Die Grondwet en die wet bepaal vir die reg om ŉ vakbond te stig, asook vir die reg om te

organiseer. Die vakbond wat gekies word om die werknemers te verteenwoordig by die

werksplek van die werkgewer, ontvang sekere organisatoriese aktiwiteite wat hulle moet

verrig, tot die uitsluiting van ander vakbonde wat nie die werkplek verteenwoordig nie

• Verkryging van organisatoriese regte

Hierdie regte kan op die volgende drie maniere verkry word:

1) Volgens die artikel 21-prosedure: ŉ Vakbond wat geregistreer is en wat die

voorneme het om die organisatoriese regte in die werksplek te beoefen, moet die

werkgewer skriftelik kennis hiervan gee, asook die bepaalde voorgeskrewe

inligting voorsien. Die werkgewer moet binne die tydperk van 30 dae na die

kennisgewing ontvang is, ŉ vergadering met die vakbond belê om te probeer om

ŉ kollektiewe ooreenkoms te sluit in verband met die uitoefening van

bogenoemde regte.

2) In terme van ŉ kollektiewe ooreenkoms: ŉ Geregistreerde vakbond waarvan

die meerderheid van die werknemers lede is, en die werkgewer kan ŉ kollektiewe

ooreenkoms sluit ten opsigte van die hoeveelheid verteenwoordiging wat vereis

word ten tye van die uitoefening van organiseringsregte.

3) Lede van die statutêre of bedingingsraad: Vakbonde wat geregistreer is en lid

vorm van ŉ statutêre of bedingingsraad, beskik oor die lidmaatskapgelde en

toegangsregte, ongeag hul verteenwoordiging.

• Spesifieke regte

Spesifieke regte ten opsigte van die vakbond sluit die volgende in:

1) Toegang tot die werksplek. Die verteenwoordigende vakbond se beamptes en

ampsdraers mag ŉ werkgewer se werksplek binnegaan om lede te gaan werf, of

met hulle te kommunikeer, of slegs om net na hul belange om te sien. Die

vakbond is ook geregtig om ŉ vergadering, buite werksure met die werknemers



op die werkgewer se perseel, te hou Die werknemers mag ook vir ŉ vakbond

stem op die perseel van die werkgewer.

2) Vakbondverteenwoordigers se aanwysing. Die Wet verskaf ŉ formule

waarmee die aantal verteenwoordigers per werksplek bepaal word. ŉ Minimum

van tien lede van ŉ verteenwoordigende vakbond by ŉ werksplek regverdig die

aanwysing van een vakbondverteenwoordiger.

Hierdie aangewysde verteenwoordigers mag die volgende funksies verrig:

a) bystand verleen aan werknemers ten tye van dissiplinêre verhore of griewe;

b) om die nakoming van die werkgewer se verpligtinge ten opsigte van die Wet

te moniteer, asook kollektiewe ooreenkomste of ander wetgewing waaraan

voldoen moet word, te moniteer of seker te maak die werkgewer hou by

sy/haar verpligtinge;

c) indien enige van die verpligtinge hierbo genoem, nie nagekom word nie, kan

die vakbond die werkgewer by die verantwoordelike instansie aanmeld.

3) Aftrekkings van vakbondgelde en agentskapgelde. Die werknemer kan

skriftelik aan sy werkgewer toestemming gee om hierdie gelde van sy salaris of

loon maandeliks af te trek.

Die verteenwoordiger en die werkgewer kan ŉ agentskapswerksplekooreenkoms

sluit, waar die werkgewer die agentskapgelde van die lone van die werknemers

verhaal wat nie lede is nie. As die vakbond die meerheid werknemers

verteenwoordig, kan hulle gelde aftrek van werknemers wat nie aan die vakbond

behoort nie en aan die vakbond oorbetaal.

Hierdie ooreenkoms sal slegs geldig wees, indien die volgende bepalings

teenwoordig is:

a) dat ŉ individu wat ŉ nie-lid van die vakbond is nie, nie verplig sal word om

een te word nie;

b) die agentskapgeld, minder of gelyk aan, die vakbond se lede geld is;

c) geen agentskapgeld mag:

i) aan ŉ politieke party as affiliasiegeld betaal word nie;

ii) gebruik word vir enigiets anders as die doel om die sosio-ekonomiese

belange van die werknemers te verbeter nie.



4) Om inligting te openbaar. Dit is die werkgewer se verpligting om enige

relevante en belangrike inligting te openbaar aan die volgende persone:

a) ŉ Vakbondverteenwoordiger sodat die hy/sy die werk as verteenwoordiger in

die industrie tot die beste van sy haar vermoë te kan verrig;

b) ŉ Verteenwoordigende vakbond, sodat die bogenoemde verteenwoordiger in

staat kan wees om sy/haar werk doeltreffend te kan verrig, of kollektief te kan

beding.

Uitsonderingsgevalle ten opsigte van die openbaarmaking van inligting deur die

werkgewer en wanneer dit nie vereis word nie, sluit in waar:

a) daar privilegie in die reg ontstaan;

b) ŉ hofbevel die openbaarmaking belet;

c) daar ernstige benadeling sal plaasvind vir die werkgewer, óf vir die

werknemer, óf beide as gevolg van die openbaarmaking van vertoulike

inligting; of

d) dit die werknemer se persoonlike en private inligting behels, tensy die

werknemer daartoe ingestem het.

5.9.3 Bedingingsrade

� Definisie

ŉ Bedingingsraad word saamgestel uit verteenwoordigers van ŉ vakbond/vakbonde wat

geregistreer is vanaf die werknemers se kant. Daar kan ook ŉ bedingingsraad saamgestel

word uit verteenwoordigers van die werkgewer/werkgewers en/of die

werkgewersorganisasies se kant af.

� Funksies van bedingingsrade

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat die bepalings van die Wet wel op bedingingsrade

van toepassing is, of so ŉ raad in ŉ sektor, of ŉ geografiese gebied gevorm is

Die belangrikste funksies is soos volg:

1) Hulle moet in die sektor en in terme van die gebied waarin/waarvoor hul geregistreer

is, poog en daarna streef om gebruik te maak van kollektiewe ooreenskomste om

geskille wat kan ontstaan, te voorkom.

2) Hulle moet poog en streef daarna om geskille wat moontlik kan, of reeds ontstaan

het tussen werkgewers of werkgewersorganisasies en vakbonde aan te spreek.



3) Hulle moet al die nodige stappe neem, soos wat hulle dit belangrik ag, om geskille

wat in die werkgewers of werkgewersorganisasie sowel as die werknemers of

vakbonde se belang is, aan te spreek, of selfs probeer om die geskil te beëindig.

4) Hulle moet voorstelle maak ten opsigte van beleid en wetgewing en dit dan aan

NEOAR (Nasionale Ekonomiese Ontwikkelings- en Arbeidsraad) voorlê vir

oorweging.

5.9.4 Kollektiewe bedinging

� Verskyningsvorme van kollektiewe bedinging

Die Wet skryf die regsinstrumente voor vir hierdie tipe bedinging. Dit is wel duidelik dat

kollektiewe bedingingsregte deur elke werkgewer, werkgewersorganisasie en vakbond

gehou word.

In die praktyk is die toepassing van kollektiewe bedinging tweevoudig, naamlik:

1) Werknemers wat as ŉ georganiseerde groep in ŉ beding optree, kan deur middel van

hul vakbond saam met hul werkgewers of werkgewersorganisasies deel vorm van

die beding. Hierdie funksie maak dus deel uit van die bedingingsraad se raamwerk,

omdat die einddoel van hierdie raad se funksie is om werknemers en werkgewers op

ŉ gelyke vlak, asook op ŉ kollektiewe basis te bring, sodat hulle met mekaar oor

diensvoorwaardes kan onderhandel.

2) Ten opsigte van die onderneming en die finalisering daarvan, kan ŉ werkgewer wel

met sy werknemers, sonder die bystand of inset van ŉ vakbond onderhandel, oor

diensvoorwaardes en ŉ kollektiewe ooreenkoms sluit. Die werknemers se vakbond

kan ook die inisiatief neem om ŉ werksplekforum te vorm waardeur die werknemers

met hul werkgewers oor diensvoorwaardes kan onderhandel.

� Vereistes vir kollektiewe bedinging

Die volgende vereistes is van toepassing op al die partye wat betrokke is by die kollektiewe

bedinging:

1) onderhandeling onder mekaar sal in goeie trou geskied;

2) onderhandeling sal geskied met die vakbond wat die werkgewer erken in ŉ geval

waar daardie vakbond substantiewe steun geniet deur die meerderheid lede van die

werknemers; en

3) ten tye van onderhandeling moet die gedrag van al die partye aanvaarbaar, billik en

ook bevorderlik wees om arbeidsvrede te bewaar, asook ten einde die kollektiewe

ooreenkomste te sluit.



� Kollektiewe ooreenkomste

• Definisie

ŉ Kollektiewe ooreenkoms kan omskryf word as ŉ skriftelike ooreenkoms wat

gesluit is tussen ŉ geregistreerde vakbond(e) en ŉ werkgewer(s) of

werkgewersorganisasies ten opsigte van enige diensvoorwaardes, of

aangeleenthede wat tot ŉ algemene belang is vir al die partye.

• Vereistes vir kollektiewe ooreenkomste

Die volgende is die vereistes waaraan daar voldoen moet word vir die

totstandkoming van geldige kollektiewe ooreenkomste:

1) Die ooreenkoms moet in skrif wees;

2) die vakbond moet geregistreer wees; en

3) die kontrak moet die diensvoorwaardes van die werknemers bevat.

• Regsgevolge van ŉ kollektiewe ooreenkoms

Die volgende is regsgevolge van kollektiewe ooreenkomste:

1) Die ooreenkoms is bindend op al die party tot die ooreenkoms, asook hul lede.

Die vakbond se nie-lede is ook partye tot die ooreenkoms as hulle wel

geïdentifiseer is en die vakbond dus die meerderheid van die werknemers

verteenwoordig.

2) Indien die ooreenkoms van ŉ kollektiewe aard tussen die werkgewers en

werknemers is, sal die dienskontrak in terme van daardie kollektiewe

ooreenkoms gewysig word.

3) Waar ŉ kollektiewe ooreenkoms voorwaardes vervat wat afstand doen ten

opsigte van enige salaris, loon of diensvoordeel, mag die dienskontrak nie in

terme van daardie kollektiewe ooreenkoms verander of gewysig word nie. Met

ander woorde die ooreenkoms wat tot die grootste voordeel van die werknemer

strek, sal die geldige ooreenkoms wees, hetsy die kollektiewe ooreenkoms of die

dienskontrak.

5.10 Stakings en uitsluitings

5.10.1 Definisie van ŉ “staking”

Die Wet op Arbeidsverhoudinge bepaal in artikel 1 dat ŉ staking “die gedeeltelike of

volkome gesamentlike weiering om te werk, of die vertraging of belemmering van werk, deur



persone wat in diens is, of was van dieselfde werkgewer, of verskillende werkgewers, met

die oog op die regstelling van ŉ grief, of die beslegting van ŉ geskil rakend enige

aangeleentheid van onderlinge belang tussen werkgewer en werknemer, en sluit elke

verwysing na ‘werk’ in hierdie omskrywing in, ongeag of dit vrywillig of verpligtend is”.

5.10.2 Definisie van ŉ uitsluiting

Die Wet op Arbeidsverhoudinge bepaal in artikel 1 dat ŉ uitsluiting is “die uitsluiting deur ŉ

werkgewer van werknemers uit die werkgewer se werksplek, met die doel om die

werknemers te verplig om ŉ eis ten opsigte van enige aangeleentheid van onderlinge belang

tussen werkgewer en werknemer te aanvaar, ongeag of die werkgewer in die loop van, of vir

doeleindes van daardie uitsluiting die dienskontrak met daardie werknemer verbreek”.

5.10.3 Vereistes vir beskermde (wettige) stakings en uitsluitings

Die Wet bepaal wat die vereistes is waaraan werknemers moet voldoen, om oor die reg te

beskik om te staak, en werkgewers om werknemers uit te sluit.

Die vereistes is soos volg:

1) Indien die geskil na ŉ bedingingsraad of die KVBA verwys is; en

2) ŉ sertifikaat wat verklaar dat die geskil steeds onbesleg is uitgereik is; of

3) ŉ tydperk van 30 dae verloop het, sedert die geskil na die raad of die KVBA verwys

is; en hierna

4) in geval van ŉ staking, ŉ skriftelike kennisgewing van die beoogde staking van

minstens 48 uur voor die aanvang daarvan aan die werkgewer, bedingingsraad, of

die werkgewersorganisasie gegee is (indien die werkgewer die Staat is, moet die

kennisgewing voor die verstryking van sewe dae geskied); of

5) in die geval van ŉ uitsluiting, ten minste 48 uur skriftelike kennis voor die aanvang

van die uitsluiting, aan die vakbond, of die werknemers, of die betrokke

bedingingsraad, gegee is (indien die werknemers die Staat is, moet skriftelike

kennisgewing nie minder as sewe dae voor die aanvang voorsien word nie).

Die bostaande vereistes hoef dus in die volgende gevalle nie nagekom te word nie:

1) Die partye by die geskil, lede van ŉ bedingingsraad is en die geskil ooreenkomstig

die raad se konstitusie hanteer is.

2) Die staking of uitsluiting ooreenkomstig ŉ kollektiewe ooreenkoms se prosedures

plaasvind.

3) Die staking plaasvind in reaksie op ŉ onwettige uitsluiting van die werkgewer.



4) Die uitsluiting plaasvind in reaksie op ŉ onwettige (onbeskermde) staking.

5) ŉ Werkgewer versuim om te voldoen aan ŉ versoek om nie voort te gaan met die

eensydige verandering van diensvoorwaardes nie.

5.10.4 Verbode stakings en uitsluitings

Die Wet verbied die deelname of bevordering van ŉ staking of uitsluiting indien:

1) Die betrokke persone gebonde is aan ŉ kollektiewe ooreenkoms wat ŉ staking of ŉ

uitsluiting oor die geskil verbied.

2) Die persoon aan ŉ ooreenkoms gebonde is wat vereis dat die geskil na arbitrasie

verwys moet word.

3) Die geskil ŉ geskil is wat ŉ party ingevolge hierdie Wet na arbitrasie of die arbeidshof

mag verwys.

4) Die persoon betrokke is by ŉ noodsaaklike diens of ŉ instandhoudingsdiens.

5) Die persoon gebonde is aan ŉ arbitrasietoekenning of ŉ kollektiewe ooreenkoms of ŉ

vasstelling deur die minister gemaak, wat die geskil reguleer.

6) ŉ Vasstelling ingevolge die Wet op Basiese Diensvoorwaardes van 1997 gemaak,

die geskil reguleer, gedurende die eerste geldingsjaar van sodanige vasstelling.

5.10.5 Gevolge van stakings en uitsluitings

� Gevolge van beskermde (wettige) stakings en uitsluitings

1) Geen persoon kan skuldig wees aan die pleging van delik of kontrakbreuk nie.

2) Die werkgewer is nie verplig om die werknemer te besoldig vir die tyd wat nie gewerk

word nie.

3) Die werkgewer mag nie die werknemer ontslaan nie.

4) Die werknemer mag wel ontslaan word, indien hy skuldig is aan wangedrag tydens

die staking of uitsluiting.

5) Die werkgewer mag nie van vervangingsarbeid ten opsigte van

instandhoudingsdiens, of ŉ uitsluiting gebruik maak gedurende ŉ wettige staking nie.

� Gevolge van onbeskermde (onwettige) stakings en uitsluitings

Die Wet stipuleer wat die regsimplikasies sal wees in verband met sodanige onbeskermde

stakings of uitsluitings, naamlik:

1) Die Arbeidshof is geregtig om:



a) ŉ interdik of ŉ bevel uit te reik wat ŉ persoon of instansie belet om deel te neem

aan ŉ onwettige staking, of om uitsluiting te bevorder;

b) die betaling te gelas van billike en regverdige vergoeding, weens verlies as

gevolg van ŉ onwettige staking of uitsluiting;

2) Die Arbeidshof mag nie ŉ interdik uitreik tensy 48 uur vooraf kennis van die aansoek

aan die respondent gegee is nie. Onder sekere omstandighede kan die hof ŉ korter

tydperk toelaat.

3) Indien minstens tien dae vooraf kennis van die beoogde staking of uitsluiting aan die

aansoeker gegee word, moet hyself minstens vyf dae vooraf kennis gee van die

aansoek om ŉ interdik.

4) Deelname aan of bevordering van ŉ onwettige staking, verleen aan ŉ werkgewer die

reg om ŉ werknemer te ontslaan en dit moet op ŉ billike wyse geskied.

5.10.6 Sekondêre of solidariteitstakings

ŉ Sekondêre of solidariteitstakings word deur die Wet beskryf as die geval waar

werknemers onder hierdie omstandighede staak, is dit dus nie ŉ staking wat tot hul voordeel

is nie, maar om druk uit te oefen op werkgewers van ander stakende werknemers en die

druk dus te verhoog.

Die volgende vereiste moet aan voldoen word voordat ŉ sekondêre of solidariteitstakings

wettig sal wees:

1) Die primêre staking moet aan die gewone stakingsvereistes voldoen;

2) die werkgewer van die deelnemers aan die sekondêre staking, skriftelik sewe dae

voor die aanvang van hulle staking, daarvan in kennis gestel word; en

3) die aard en omvang van die sekondêre staking moet redelik wees met betrekking tot

die moontlike uitwerking daarvan op die onderneming van die primêre werkgewer.

5.11 Samevatting

Individuele arbeidsreg handel tussen die werkgewer en werknemer in die onderneming,

terwyl kollektiewe arbeidsreg handel oor ŉ hele sektor of area en industrie. Kollektiewe

arbeidsreg oefen ŉ invloed uit op individuele arbeidsreg.

Die hoogste gesag van ons land, naamlik die Grondwet, het spesifieke bepalings met

betrekking tot arbeidsreg. Die Grondwet bevat bepalings vir beide individuele sowel as

kollektiewe arbeidsreg.



Individuele arbeidsreg is behandel deur na die Wet op Arbeidsverhoudinge en in besonder

die doelstellings van hierdie Wet, asook die basiese terminologie in terme van die Wet te

kyk. Verder is die verskillende vorme van hoe die dienskontrak kan eindig, ook bestudeer.

Individuele arbeidsreg is verder ook bestudeer deur na die Wet op Basiese

Diensvoorwaardes, en spesifiek dan die basiese minimum tipes diensvoorwaardes waarop ŉ

werknemer geregtig is, te kyk.

Daar is ook gefokus op gedrag deur die werkgewer wat as ŉ onbillike arbeidspraktyk gesien

kan word, verder ook ontslag, en meer spesifiek wanneer is ontslag billik is, wanneer dit

onbillik sal wees, asook wanneer ontslag outomaties onbillik is.

Vakbonde en bedingingsrade is bespreek, asook die betekenis en voorkoms van stakings en

uitsluitings.

5.12 Selfevaluering

Aktiwiteit 19

Kyk of jy êrens in die nuus enige artikels of berigte kan opspoor oor ŉ staking wat tans

aan die gang is, of wat moontlik dreig om te gebeur.

Aktiwiteit 20

Kry ŉ voorbeeld van ŉ vakbond en probeer vasstel in watter industrie die vakbond

optree.

Aktiwiteit 21

Het jy al ŉ werkgewer gehad, en het die werkgewer sy basiese plig van vergoeding

nagekom?



Terme in Engels

Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee:

Afrikaans Engels

Aansoeke/mosie prosedures Application/ Motion procedure

Afbetalingsooreenkoms Instalment agreement

Afkoelreg Cooling-off right

Afslagtransaksie Discount transaction

Afwatering Dilution

Appèl Appeal

Applikant Applicant

Arbeidsreg Labour law

Arbeidsverhoudinge Labour relations

Assosiaat Association

Bedingingsraad Bargaining Council

Bemark Marketing

Billike ontslag Fair dismissal

Dagvaarding en besonderhede van

vordering/eis

Summons and particulars of claim

Die middellike aanspreeklikheid van die

werkgewer

Vicarious liability of an employer

Die reg op billike en eerlike handel Right to fair and honest dealing

Die reg op billike waarde, goeie kwaliteit en

veiligheid

Right to fair value, good quality and safety

Die reg op gelykheid in die

verbruikersmark

Right of equality in consumer market



Die reg op keuse Consumer’s right to choose

Die reg op openbaarmaking en inligting Right to disclosure and information

Die reg op privaatheid Consumer’s right to privacy

Die reg op regverdige en verantwoordelike

bemarking

Right to fair and responsible marketing

Die reg op regverdige, billike en redelike

terme en voorwaardes

Right to fair, just and reasonable terms and

conditions

Die vereiste van verbod op mededinging/

beperking van die handelsvryheid van ŉ

individu

Restraint-of-trade

Die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van

1995

The Labour Relations Act 66 of 1995

Dienskontrak Contract of employment

Dienste Services

Domeinnaam Domain names

Eienaar Proprietor

Eksklusiewe lisensie Exclusive license

Formele ondersoek Formal examination

Gebeurlikheidskredietooreenkoms Incidental credit agreement

Geleentheidswerkers Casual workers

Gelykheid Equality

Geografiese indikasies Geographical indications

Gesertifiseerde handelsmerk Certified trade mark

Goedere Goods

Handelingsbevoegdheid Capacity to act

Handelsgeheime Trade secrets



Handelsmerke Trade marks

Handelsname Trade names

Herrangskikking van skulde Debt rearrangement

Herroeping Revocation

Hoogste vorm van verwikkeling ten opsigte

van die uitvinding

State of the art

Huurkontrak Lease

Individuele lisensie Individual license

Industriële ontwerpe Industrial designs

Intellektuele goedere Intellectual property

Interdik Interdict

Inwerkingtreding en terugwerkendheid Commencement and retrospective effect

Kennisgewing van mosie en

eedsverklaring

Notice of Motion and affidavit

Klandisiewaarde Goodwill

Kollektiewe arbeidsreg Collective labour law

Kollektiewe handelsmerke Collective marks

Kollektiewe ooreenkoms Collective agreement

Kontrak Contract

Kopiereg Copyright

Kredietfasiliteit Credit facility

Kredietooreenkoms Credit agreement

Krediettransaksie Credit transaction

Kredietverskaffer Credit provider

Kredietwaarborg Credit guarantee



Kruislisensiëring Cross-license

KVBA CCMA

Lisensiëring Licensing

Nasionale Kredietreguleerder National Credit Regulator

Nasionale Kredietwet National Credit Act

Nasionale Verbruikerskommissie National Consumer Commission

Nasionale Verbruikerstribunaal National Consumer Tribunal

Negatiewe-opsie bemarking Negative option marketing

NEOAR NEDLAC

Nuutheid Novelty

Onbillike arbeidspraktyke Unfair labour practices

Onregmatige mededinging Unlawful competition

Ontkenning Disclaimer

Ontslag Dismissal

Ontwikkelingskredietooreenkomste Developmental credit agreements

Onverbonde persone Parties dealing at arm’s length

Oormatige skuld Over-indebtedness

Oorspronklikheid en reprodusering tot ŉ

stoflike vorm

Originality and reduction to material form

Oortreding Infringement

Openbare belang kredietooreenkomste Public interest credit agreements

Oplewering van goedere Delivery of goods

Opposisie tydperk Opposition period

Outeur Author



Outomatiese onbillike ontslag Automatically unfair dismissal

Pandtransaksie Pawn transaction

Patente Patents

Patente Samewerkingsooreenkoms (PSO) The Patent Co-operation Treaty (PCT)

Patenteerbaar Patentable

Produk-etikettering en handelsbeskrywings Product labelling and trade and product

descriptions

Publikasie Publication

Registrasie Registration

Reproduksie Reproduction

Roekelose krediet Reckless credit

Sekondêre of solidariteitstakings Secondary or sympathy strike

Skadevergoeding Damages

Skraping of die verwydering Revocation and removal

Skuldhersiening Debt review

Skuldraadgewer Debt counsellor

Staking Strike

Substantiewe ondersoek Substantive examination

Terugwerkende produksie Reverse engineering

Toegestane Granted

Trekarbeiders Migrant workers

Uitsluiting Lock-out

Uitvindingstap Inventiveness

Vakbonde Trade union



Vals voordoen Passing off

Verbandooreenkoms Mortgage agreement

Verbruiker Consumer

Verbruikersbeskerming Consumer protection

Verbruikersmark Consumer market

Verbruikersooreenkoms Consumer agreement

Verbruikersregte Consumer rights

Verhoor/aksieprosedure Trial/Action procedure

Versekerde lening Secured loan

Verskaffer Supplier

Verstryking Lapse

Volledige aansoek Complete application

Voorlopige aansoek Provisional application

Voortdurende bewegingstoerusting Perpetual motion machines

Vrugreg Royalties

Wanprestasie of kontrakbreuk Breach of contract

Weet-hoe Know-how

Welbekende handelsmerke Well-known trade marks

Werkers wat slegs tydelik is Temps

Werkgewers Employers

Werknemers Employees

Werknemers wat vloerverteenwoordigers is Shop stewards

Wet of Basiese Diensvoorwaardes Basic Conditions of Employment Act

Wet of Vergoeding vir Beroepsbeserings Compensation for Occupational Injuries



en -siektes 130 van 1993 and Diseases Act 130 of 1993

Wet op Verbruikersbeskerming 68 van

2008

The Consumer Protection Act 68 of 2008



Bronnelys

• BK Tooling (Edms) Bpk v Scope Precision Engineering (Edms) Bpk 1979 (1) SA 391

(A)

• Broodryk v Smuts 1942 TPD 47

• De Wet, J.C. en Van Wyk, A.H. 1995. Kontraktereg & Handelsreg. Pietermaritzburg:

Butterworths

• Die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995

• Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996

• Henrico, R, Mpedi, G, Van Staden, M 2011. Law Lifeline: labour law for non-law

students. Pietermaritzburg: LexisNexis

• Jajbhay v Cassim 1939 AD 537

• Klopper, H. B. 2013. Intellectual Property in South Africa. Pietermaritzburg:

LexisNexis

• Le Roux, R., Van Der Walt A. & Govindjee, A 2012. Labour Law in Context. Cape

Town: Pearson

• Liquor Act 59 of 2003

• Melville, N. 2010. The Consumer Protection Act Made Easy. Pretoria: Book of Life

Publications

• Nagel, C.J. 2011. Kommersiële Reg. Pietenmaritzburg: LexisNexis

• National Credit Act 34 of 2005

• NBS Boland Bank Bpk v One Berg River Drive CC 1999 (4) SA 928 (HHA)

• Otto, JM & Otto, R-L 2013. The National Credit Act Explained. Pietermaritzburg:

LexisNexis

• Preller v Jordaan 1956 (1) SA 483 (A)

• Ramsden, P.A. 2011. A Guide to Intellectual Property Law. Claremont: Juta

• Scholtz, JW 2008. Guide to the National Credit Act. Pietermaritzburg: LexisNexis

• The National Credit Act 34 of 2005

• Van Der Merwe, S.W.J., Van Huyssteen, L.F., Reinecke, M.F.B., Lubbe, G.F. 2012.

Kontraktereg Algemene Beginsels. Claremont: Juta



• Van Eeden, E. 2009. A Guide to the Consumer Protection Act. Durban: LexisNexis

• Van Jaarsveld, S.R & Van Eck, S. 2005. Principles of Labour Law. Pietermaritzburg:

LexisNexis

• Van Niekerk, A 2012. Law @ work. Pietermaritzburg: LexisNexis

• Wet of Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997

• Wet op Handelsmerke 194 van 1993

• Wet op Outeursreg 98 van 1978

• Wet op Patente 57 van 1978

• Wet op Vervreemding van Grond 68 van 1981

• www.adamsadams.com

• www.cipc.co.za

• www.info.gov.za

• www.info.gov.za

• www.labour.gov.za

• www.ncr.org.za



Selfevalueringsriglyne

Riglyne: Aktiwiteit 1

Voorbeelde: Jou werk (diensooreenkoms), blyplek (koop- of huurooreenkoms), motor

(koopooreenkoms), studielening (terugbetalingsooreenkoms), selfoonkontrak, ens.


Kyk weer na die vereistes vir die totstandkoming vir ŉ geldige kontrak. Hierdie antwoord

sal grootliks afhang van wat die verbruiker se optrede is, byvoorbeeld indien die

verbruiker die produk aanvaar, en teenprestasie lewer, is dit moontlik dat ŉ kontrak

ontstaan het, maar indien die verbruiker die offer verwerp, sou geen kontrak tot stand

gekom het nie.


Daar sal ŉ kontrak ontstaan tussen die koper en verkoper, tussen die koper en die koper

se bank, tussen die bank van die koper, asook die bank van die verkoper, tussen die

verkoper en die koerierdienste, ens.


Kyk weer na die vereistes vir die totstandkoming vir ŉ geldige kontrak. Hierdie vraag kan

op enige manier beantwoord word, mits jy jou antwoord kan motiveer waarom jy jou

gevolgtrekking maak.


Dit is moontlik dat die partye ŉ huweliksvoorwaarde kontrak geteken het, om te bepaal

hoe daar met elkeen se boedel gehandel moet word. Maar dit is ook moontlik dat daar

geen huweliksvoorwaarde kontrak geteken is nie, en die reg sal dan reguleer hoe die

partye se boedel gereël moet word. Daarom, al is daar geen fisiese dokument of kontrak

in plek gestel nie, sal die wet steeds die reëlings bepaal, en gevolglik word ŉ regwetlike

kontrak gesluit tussen die twee partye.




Het jy byvoorbeeld ŉ selfoonkontrak, water en elektrisiteitsrekening, ens?


Is dit moontlik dat hierdie persone eers ŉ skuldraadgewer genader het om hulle by te

staan met die aansoek?


Kyk weer na die doelwitte van die Nasionale Kredietwet en sê of jy saamstem of die

doelwitte bereik word?


Dit is een van die regte van die verbruiker dat die dokument in ŉ eenvoudige en

verstaanbare taal moet wees.


Hou in gedagte dat ŉ verbruiker oorbelaai met skuld kan word en dat so ŉ verbruiker dan

ŉ hofaansoek kan bring vir oormatige skuld.


Kyk na die volgende webtuistes:

• www.thedti.gov.za

• www.cpc.gov.ng

• www.saconsumercomplaints.co.za

• www.thenct.org.za


Die handelsbeskrywing is ŉ aanduiding van enige getal, hoeveelheid, mate, gewig of

ander standaard van goedere, die naam van die produsent, die bestanddele daarvan of

die materiaal waaruit dit gemaak is, of die plek of land van oorsprong en die proses

waardeur die goedere gemaak is. Die handelsmerk kan ook aanduidend wees of die

goedere onderwerp is aan enige patente, voorreg, kopiereg en handelsmerke.



So ŉ handelsbeskrywing moet:

• aangebring word op die goedere;

• saam of in die nabyheid van goedere uitgestal word;

• op versoek of bestelling verskaf word.

ŉ Handelsbeskrywing mag nie die verbruiker mislei, verander word, geskend, bedek,

verwyder of verberg word nie.

Dit is verder ŉ vereiste dat handelsbeskrywings aangebring word op bepaalde goedere

soos tekstielware, klere, skoene en leeritems, asook geneties-aangepaste organismes.

Die land van oorsprong van goedere moet op goedere aangedui word.


ŉ Verskaffer mag nie goedere of dienste uitstal as te verkoop, indien daar nie ook ŉ prys

met betrekking tot daardie goedere of dienste is nie.

ŉ Prys word beskou as voldoende uitgestal, indien daar ŉ skriftelike aanduiding van die

prys in die geldeenheid van die Republiek uitgedruk word:

• Aan- of vasgeheg aan, geskryf, gedruk, gestempel of geplaas op, of andersins

aangebring is, of op ŉ band, kaartjie, bedekking, etiket, verpakking, rol, rak of

enige ander vorm in verband met die goedere wat uitgestal word.

• Op ŉ wyse voorgestel is waar daar redelikerwys afgelei kan word dat dit die prys

is.

• Met betrekking tot goedere in ŉ katalogus, brosjure, omsendskrywe of soortgelyke

vorm van publikasie, indien daar ŉ tyd gespesifiseer word as ŉ tyd waarna die

goedere nie meer as daardie prys verkoop mag word nie.

Indien daar meer as een uitgestalde prys vir die goedere is, is die verbruiker geregtig op

die laagste prys, tensy die verskaffer kan bewys dat die laer prys foutiewelik aangebring

is op die goedere.


Let veral op die winkel se terugbesorgingsvoorwaardes, en die afkoelreg van die

verbruiker.




Die volgende inligting moet ingesluit word in ŉ handelskatalogus, handelsomskrywe,

sakebrief, bestelling vir goedere, verkoopsrekord of rekeningstaat wat die persoon uitreik:

1) die naam, titel of beskrywing waaronder die onderneming bedryf word;

2) ŉ verklaring van die primêre plek waar of waarvan die onderneming bedryf word;

en

3) indien die aktiwiteit onder ŉ besigheidsnaam bedryf word, die naam van die

persoon aan wie die besigheidsnaam geregistreer is.


Kyk na die voorkoms van handelsmerk,TM, teenoor handelsmerk,©.


Kopiereg-beskerming word aangedui deur “kopiereg” of “kopiereg gereserveerd” of

“kopiereg Nell 2013” (byvoorbeeld kopiereg, gevolg deur ŉ naam en die jaar), of die

kopiereg-simbool, naam en jaar bekendgestel, byvoorbeeld © Nell 2013.


Kyk na produkte wat gemerk is met veral “Patent Nr”. Elektroniese goedere sal

waarskynlik volgens ŉ patent geregistreer wees.

Aktiwiteit 19

Kyk na vorige publikasies van Beeld, News24 ens. Hierdie is ook aanlyn beskikbaar.

Aktiwiteit 20

Bestudeer FEDUSA, COSATU, NEDLAC ens. Inligting oor hierdie vakbonde sal aanlyn

gevind kan word.

Aktiwiteit 21

Dit kon enige vorm van werk gewees het, byvoorbeeld, kontrak werk, vakansie werk, of

selfs net om vergoeding te ontvang wanneer jy iemand gehelp het.

Verbruikerswetgewing (CLN206)Welkom by die kursus Verbruikersreg. Omdat regte ’n spesifieke vakdissipline is, is dit nie die doel om’n regsgeleerde van jou te maak nie, maar om jou in staat te stel om soos ’n regsgeleerde te dink en teredeneer! Hierdie kursus is saamgestel vir bemarkingstudente met die oog op inligting wat relevant eninteressant is vir die bemarkingsveld.

Die kursus begin met kontraktereg, aangesien die meeste verhoudinge deur verskillende tipes kontraktegereël word. Die partye tot ’n kontrak word bespreek en daar word ook gekyk na wat die vereistes isvir die totstandkoming van ’n geldige kontrak. Verder handel die eerste studie-eenheid oor kontrakbreukindien ’n geldige kontrak wel tot stand gekom het, maar nie ten volle uitgevoer word nie. Die verskeieremedies in hierdie geval word ook bepreek.

In die tweede studie-eenheid word die Nasionale Kredietwet bestudeer. Dit is belangrik om te onderskeitussen die verskillende tipes kredietooreenkomste, omdat dit verder bepaal hoe die wet toegepas salword. Die verskillende regte en verpligtinge van die partye tot ’n kredietooreenkoms word dien -ooreenkomstig bespreek.

Die volgende studie-eenheid handel oor die nuwe Wet op Verbruikersbeskerming en meer spesifiekoor die verskillende verbruikersregte wat ’n verbruiker of verskaffer in terme van die wet het.

In die voorlaaste eenheid val die klem op intellektuele goedere in geheel, maar verder word daar danook meer spesifiek gekyk na handelsmerke, kopiereg en patente, asook hoe die tipes intellektuelegoedere van mekaar onderskei kan word.

Heel laaste word arbeidsreg bespreek deur te kyk na die Wet op Arbeidsverhoudinge en ook die Wetop Basiese Diensvoorwaardes. Verder word stakings bespreek deur te fokus op die korrekte prosedureswat gevolg moet word sodat ’n staking wettig sal wees.

a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot

31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.

Akademia is deel van die Solidariteit Beweging

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Documents

Verbruikerswetgewing CLN206