Verliefd en zo… | Handboek

HHaannddbbooeekk

Onder redactie van Kees Eijkelboom

voorplatOmsl.Handboek 30-06-2009 10:46 Pagina 1

OOvveerrzziicchhtt iiccoonneenn

identiteit – wie ben ik?

puberteit – wat gebeurt er met mij?

lichaam meisjes – hoe werkt mijn lichaam en wat verandert er?

lichaam jongens – hoe werkt mijn lichaam en wat verandert er?

verliefd – vlinders in je buik en omgaan met de ander

vrijen – hoe werkt dat precies?

misbruik – als mensen je pijn doen

ISBN 978 90 239 2409 8NUR 255

Vormgeving en dtp binnenwerk Gerard de Groot

Dit handboek maakt deel uit van een pakket dat verder bestaat uit een ver-telboek (ISBN 978 90 239 2408 1) en een werkboek (ISBN 978 90 2392425 8)

Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met Helpende Handen en Opweg met de ander.www.helpendehanden.nlwww.opwegmetdeander.nl

Aan deze uitgave werkten mee: Gerard van den Berg, Iris Boter, SarinaBrons-van der Wekken, Gerda Cramer-van Herwijnen, Jannie Gerritsen, RenéHubregtse, Willemien Loeve, Mieke de Rooij-Post, Beppie de Rooy, NellekeScherpbier, Hijltje Vink, Dirma Wentink, Corina Zwemer, Groep Othniël vande Samuelschool in Gouda, Juf Juri

© 2009 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeerwww.uitgeverijboekencentrum.nl

Alle rechten voorbehouden

opmk-HH.Handboek 01-07-2009 10:54 Pagina 2

IInnhhoouudd

VoorwoordKees Eijkelboom 4

1. Bijbels kaderRené Hubregtse en Gerard van den Berg 8

2. Wat is seksualiteit?Sarina Brons-van der Wekken 20

3. In gesprek met uw kindGerda Cramer-van Herwijnen 27

4. VoorbehoedsmiddelenCorina Zwemer en Mieke de Rooij-Post 43

5. Seksuele opvoeding in de praktijkHijltje Vink 55

Woordenlijst 92

Literatuur & adressen 94

Personalia auteurs 96


VVoooorrwwoooorrdd

SSeekkssuuaalliitteeiittEen woord dat een wereld van gevoelens en associatieskan oproepen. Voor veel mensen is seksualiteit iets moois,iets teers. Anderen praten er besmuikt over en zwijgen bijvoorkeur. Voor weer andere mensen veroorzaakt dit woordeen stroom zwarte modder, die ontspringt in het verledenen nog steeds de grond onder hun voeten dreigt weg tespoelen. Er zijn mensen die nauwkeurig weten hoe seksua-liteit Bijbels ingekaderd moet worden. Er zijn er ook velendie bij gebrek aan voorlichting of vermogens zich overge-ven aan de wellusten van het lichaam, zonder oog te heb-ben voor de rijke emotionele kant van seksualiteit of degevolgen van hun daden. En dan zijn er tot slot de velemensen die tegen hun eigen beperkingen aanlopen als hetgaat om seksuele opvoeding bij (hun) kinderen.

In het boek dat voor u ligt wordt eenvoudig en praktischingegaan op het thema seksualiteit. De nadruk ligt op hetgeven van handvatten voor seksuele opvoeding aan kinde-ren met een verstandelijke beperking. Tegelijk kunnen dehandreikingen ook dienen voor ouders van wie de kinderengeen beperking hebben, maar die toch op zoek zijn naareen boek dat recht doet aan de realiteit van alledag. Datlaatste is steeds in het achterhoofd van de auteurs geweest.Achter ons bureau kunnen wij prachtige theorieën neer-schrijven. Loopt u een dag met uw kind mee in de klas, ophet schoolplein of in een instelling, dan weet u echter datde praktijk helaas weinig rooskleurig is. Toch bevindt uwkind zich daarin. Daarom hebben wij besloten het themainteger maar vanuit de sfeer van alledag te schrijven.

4


Uw motivatie om te beginnen met seksueel opvoeden isvan groot belang. Wordt het beeld opgeroepen dat seksua-liteit gevaarlijk is? Legt u de nadruk op preventie van mis-bruik? Of is, gezien de Bijbelse kaders, seksualiteit van Godgegeven om samen te beleven en ervan te genieten? In elkgeval is duidelijk dat seksuele voorlichting in het kader zalstaan van relaties. De relatie met u, met broers en zussen,met vrienden en vooral met een partner. Seksualiteit staatnooit op zichzelf, maar is deel van complexe sociale struc-turen. Het is van belang dat uw kind de juiste voorlichtingkrijgt, op een uitgelezen moment en toegesneden op zijn ofhaar bijzondere situatie. Maar voor alles: met de woordenvan God als kompas.

Helpende Handen heeft samen met Op weg met de anderhet initiatief tot deze uitgave genomen. Vanuit ouders enscholen kwam met grote regelmaat het signaal dat er voorkinderen met een beperking te weinig verantwoord, prak-tisch bruikbaar materiaal op de markt is. Genoemdeouderverenigingen hebben intensief samengewerkt omdeze leemte op te vullen. Onder verantwoordelijkheid vanUitgeverij Boekencentrum is dit eerste deel verschenen.

We zijn met deze uitgaven niet klaar. Er moet in ieder gevalnog een deeltje komen over de vraag onder welke voor-waarden en omstandigheden mensen met een verstandelij-ke handicap tot een huwelijk kunnen komen. En over devraag hoe in die omstandigheden kan worden omgegaanmet een eventuele kinderwens. En hoe ouders met een ver-standelijke handicap kunnen worden begeleid in de opvoe-ding, als er sprake is van kinderen.We willen bij de vervolguitgaven en bij eventuele herdruk-ken van deze uitgaven graag luisteren naar reacties enervaringen van betrokkenen. Schroomt u daarom niet omons te benaderen met uw vragen, ervaringen of kritieken.

5


We kunnen elkaar ondersteunen. Daar hebben mensenmet een handicap alleen maar baat bij.

Graag maak ik u kort wegwijs in het boek dat voor u ligt.Een unieke uitgave die bestaat uit drie onderdelen: hetvertelboek over Marlisse, een werkboekje als verwerkingop het vertelboek en het handboek voor ouders, verzor-gers of beroepsopvoeders. Alle onderdelen staan in ver-band met elkaar. Hieronder volgt een leeswijzer, zodat usnel kunt vinden wat u zoekt of welk onderwerp voor uvan belang is.

Het vertelboek is zelfstandig te lezen. Het verhaal verteltzichzelf. Aanbevolen wordt echter om samen met uw kinddoor het verhaal te gaan. Om extra ondersteuning en bege-leiding te bieden, heeft de auteur een werkboekje ontwik-keld waarin het kind de onderwerpen op een eigen wijzeverwerkt en tot zich neemt. Daarbij raden wij u sterk aanom hoofdstuk 5 uit het handboek erbij te pakken als lees-wijzer voor uzelf. Hierin leest u hoe u op een duidelijke wij-ze de onderwerpen rond de seksuele opvoeding aan uwkind uitlegt en waar u op moet letten als uw kind een rela-tie aan wil gaan.

Naast dit praktische hoofdstuk zijn er hoofdstukkengeschreven die dienen als ondersteuning of toelichting. Inhoofdstuk 1 wordt vanuit Bijbels perspectief gekeken naarseksualiteit en de vragen die rondom het thema spelen. Inhoofdstuk 2 wordt ingegaan op wat seksualiteit is en inwelk verband zij gezien moet worden. Het volgende hoofd-stuk gaat, mede aan de hand van het verhaal van hetvertelboek, in op de vraag waar u als ouder op kunt lettenals u en uw kind een gesprek hebben over seksualiteit.Hoofdstuk 4 beschrijft het gebruik van voorbehoedsmidde-len en hun functie ter voorkoming van misbruik bij men-

6


sen met een beperking. Na het laatste hoofdstuk volgt eenlijst van ter zake doende literatuur.

Hierbij maak ik van de gelegenheid gebruik om allen diemeewerkten hartelijk te bedanken. De auteurs, de klank-bordgroep, de illustrator, de redacteurs, de uitgever: hetwas buitengewoon aangenaam om met jullie samen te wer-ken. De betrokkenheid en het aanstekelijk enthousiasmewaren constructief en prettig.

Seksualiteit. Ik wens u sterkte én genoegen wanneer usamen met uw kind spreekt over dit mooie onderwerp.

Kees Eijkelboom, eindredacteur

7


11 BBiijjbbeellss kkaaddeerrRené Hubregtse en Gerard van den Berg

WWaaaarroomm aaaannddaacchhtt vvoooorr sseekkssuuaalliitteeiitt??Seksualiteit is een scheppingsgave. God schiep de mensmannelijk en vrouwelijk. Hij gaf de mens daarmee ietsgeweldigs. Man en vrouw kunnen daardoor een blijvenderelatie met elkaar aangaan, kunnen op elkaar vertrouwen,kunnen elkaar tot hulp zijn en kunnen lichamelijk eenworden door de geslachtsgemeenschap.

Al het goede van Gods schepping is aangetast door de zon-de van de mens. Dat geldt ook voor seksualiteit. In onzesamenleving wordt het lichamelijk genot van seksualiteitbenadrukt. Seksualiteit wordt losgemaakt van een vasterelatie en versmald tot ‘het hebben van seks’. Seks is eenconsumptieartikel geworden dat in het publieke domeinoveral aanwezig is.Daardoor worden mensen met een verstandelijke handicapindringender geconfronteerd met seksualiteit dan voor-heen. Ook zij zien prikkelende afbeeldingen in bushokjesen bij tankstations. Ook zij worden geconfronteerd metseksueel getinte uitspraken op de radio. En als zij niet hetvoorrecht hebben om te wonen in een omgeving waarGods Woord het uitgangspunt is voor gedragsregels enomgangsvormen, worden zij zelfs in staat gesteld om eenberoep te doen op een seksverzorgende die zij kunnenbetalen vanuit hun PGB.

TTwweeee iinnvvaallsshhooeekkeennDit laatste voorbeeld maakt duidelijk dat het niet alleen demaatschappelijke seksuele moraal is die ons noodzaakt

8


om ons te bezinnen op het thema ‘seksualiteit bij mensenmet een verstandelijke handicap’. Het is ook de emanci-patie van mensen met een verstandelijke handicap zelfdie maakt dat we dit thema uit de taboesfeer moetenhalen.

Ruim een halve eeuw geleden werden mensen met een ver-standelijke handicap benaderd en verzorgd vanuit eenzogenaamd medisch model. In dit model werden mensenmet een handicap gezien als afhankelijke mensen, zondereigen mening, niet in staat om te participeren in de maat-schappij. Zij werden dan ook buiten het maatschappelijkverkeer gehouden door ze in grote groepen onder te bren-gen in grootschalige zorgvoorzieningen die gewoonlijk inbossen of duinen gebouwd waren, ver buiten de woonker-nen.

In vijftig jaar is er veel veranderd. Er is een breed maat-schappelijk en politiek draagvlak om mensen met een han-dicap te zien als burgers met gelijke rechten en plichten.Voor zover zij door hun beperking niet in staat zijn om vanhun rechten te genieten of hun plichten na te komen, ont-vangen zij ondersteuning die voor een belangrijk deel doorde overheid wordt gefinancierd. Het wonen, werken, recreë-ren en sociaal verkeer van mensen met een handicap ismeer en meer geïntegreerd in onze maatschappij. Er wordtin toenemende mate zelfs gesproken over het ideaal vaneen inclusieve samenleving.

We willen er geen misverstand over laten bestaan dat wijvoorstander zijn van een samenleving waarin mensen meteen handicap welkom zijn en waarin zij volwaardig partici-peren. Het hoort bij een Bijbelse bejegening van mensenmet een beperking om te luisteren naar hun wensen, omhun beperkingen en hun mogelijkheden beide in het juis-

9


te perspectief te zien. Zorg voor mensen met een handicapdient daarom vraaggestuurd te zijn.

VVrraaggeenn eenn ddiilleemmmmaa’’ssMaar dat stelt ons wel voor nieuwe vraagstukken en dilem-ma’s, onder meer met betrekking tot de thema’s relatievor-ming en seksualiteit. Sommige dingen staan waarschijnlijknauwelijks ter discussie. Mensen die zich tot de reformato-rische gezindte rekenen, zullen ongetwijfeld afwijzendstaan tegenover de eerder genoemde seksverzorgende. Devraag of een volwassene met een ernstig meervoudige han-dicap en een ontwikkelingsleeftijd van een peuter tot eenhuwelijk kan komen, zal niet eens gesteld worden. Maar eris een heel groot grijs gebied. Een gebied waarin veelouders en begeleiders van mensen met een verstandelijkehandicap ieder voor zich een weg proberen te vinden.

Want hoe ga je om met je dochter van 23 die een lichteverstandelijke handicap heeft en vertelt dat ze verkeringheeft met een jongen die ze heeft ontmoet op de socialewerkplaats? Hoe reageer je als je ontdekt dat je zoon regel-matig masturbeert? Hoe bereid je een jongere met een ver-standelijke beperking voor op de lichamelijke veranderin-gen die horen bij de groei naar volwassenheid? Is dateigenlijk wel mogelijk: seksuele voorlichting aan jongerenvan wie de verstandelijke ontwikkeling achterblijft bij delichamelijke ontwikkeling?

Belangenorganisaties als Op weg met de ander enHelpende Handen krijgen deze en andere vragen vanouders en begeleiders voorgelegd. Achter die vragen schuilteen wereld van onzekerheid en zorg. Deels omdat ouderservaren dat er nog een taboe rust op de problematiek diezij ervaren. Deels omdat ouders het sowieso moeilijk vin-den om hun kinderen te begeleiden in de seksuele ontwik-

10


keling. Deels omdat ze juist op dit terrein ervaren hoegroot de kloof is tussen de lichamelijke ontwikkeling enhet verstandelijk niveau van hun kind.

Het laatste decennium is er veel informatie- en toerustings-materiaal verschenen voor mensen met een verstandelijkebeperking en hun ouders of begeleiders, juist ook op hetterrein van seksualiteit. Toch biedt dit materiaal geen uit-komst voor het geschetste probleem. Dat heeft te makenmet de heersende visies op seksualiteit en op de zeggen-schap over het eigen leven bij mensen met een verstande-lijke beperking. In die visies is niets terug te vinden vanBijbelse uitgangspunten en daar wringt de schoen.Daarom hebben Op weg met de ander en HelpendeHanden gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor de ont-wikkeling van Bijbels verantwoord informatie- en toerus-tingsmateriaal op zich genomen. Dit handboek en het bij-behorende vertelboek en werkboek zijn daarvan het eersteresultaat. Deze uitgaven zijn bedoeld om ouders en bege-leiders in staat te stellen om met hun kind met een ver-standelijke beperking het gesprek aan te gaan over delichamelijke ontwikkeling, de seksuele rijping en de manierwaarop je met seksualiteit kunt omgaan.

SSeekkssuuaalliitteeiitt iinn ddee BBiijjbbeellBij het schrijven van deze uitgaven is een Bijbels kadergehanteerd. Daarvan geven we in deze paragraaf eensamenvatting.God heeft de mens mannelijk en vrouwelijk geschapen.Het onderscheid tussen man en vrouw is van God gewilden heeft als belangrijke reden: het menselijk geslacht instand houden opdat de aarde beheerd zou worden en hetKoninkrijk van God wordt uitgebreid. Een andere reden isdat man en vrouw samen een eenheid kunnen vormen enelkaar daardoor tot hulp kunnen zijn.1

11


De mens heeft zich van God afgekeerd en is in zondegevallen. De zondeval heeft het mooie van de scheppingaangetast.2 Ook het mooie in de relatie tussen man envrouw. Het benadrukken van het lichamelijke genotsaspectvan seksualiteit, los van liefde, is een van de gevolgen daar-van in onze maatschappij.

In de Tien Geboden geeft de Heere een duidelijke begren-zing voor het menselijk, zondig gedrag. Met betrekking tothet thema seksualiteit en relatievorming gelden met namede geboden ‘gij zult niet echtbreken’ en ‘gij zult niet bege-ren’. God wil dat man en vrouw een bestendige, monogamerelatie aangaan en biedt geen ruimte voor overspel, echt-breuk of homoseksuele relaties.3

Waar seksualiteit functioneert als de ‘beleving van de eigenlichamelijkheid en/of de aantrekkingskracht tussen de ver-schillende seksen’ wordt het moeilijker om duidelijkeBijbelse kaders te vinden. Een breed geaccepteerd uit-gangspunt is dat de geslachtsgemeenschap thuishoort inde huwelijksrelatie.4 Met andere aspecten van de lichame-lijke kant van seksualiteit, maar ook van de emotionelekant, ligt het minder eenvoudig. Strelen en zoenen in eenverkeringsperiode bijvoorbeeld wordt niet als zondig erva-ren of geduid. Masturberen echter wel, meestal met eenberoep op de ‘zonde van Onan’.5 Het ervaren van de aan-trekkingskracht tussen man en vrouw op zich is niet ver-keerd, maar het kijken naar de ander om hem of haar tebegeren wel.6

12

1. Genesis 2:15 en 24.2. Genesis 3:1-15.3. Exodus 20:1-17; Matthéüs 19:4-6; Romeinen 1:26 en 27; 1 Korinthe 7:7.4. Genesis 2:24; Hebreeën 13:4.5. Genesis 38:8-10.6. Matthéüs 5:28.


Juist deze aspecten die voor discussie of verschil vaninzicht vatbaar zijn, vormen in het leven van mensen meteen verstandelijke beperking een extra complicatie. Wekomen daar in de volgende paragraaf op terug. We willenons in deze uitgave conformeren aan de algemeen(h)erkende uitgangspunten zoals hierboven verwoord. Welnemen we afstand van het duiden van masturbatie als zon-de. De zonde van Onan is naar onze overtuiging het nietgehoorzamen van de wil van God. Masturbatie is daaromop Bijbelse gronden niet af te wijzen. Wel willen we stellendat zelfbevrediging niet beantwoordt aan het door Godgestelde doel van seksualiteit, namelijk het tonen van lief-de aan elkaar en het sterk maken van de relatie binnen degemeenschap van het huwelijk.

Seksualiteit wordt door de Bijbel voornamelijk geplaatst inde huwelijksrelatie. Het klassieke formulier dat wordtgebruikt voor de kerkelijke inzegening van het huwelijk,noemt drie voorwaarden waaraan gehuwden moeten vol-doen om ‘godzalig in de huwelijkse staat te leven’:

Het huwelijksformulier zegt:• Elkaar trouw helpen en bijstaan in alle dingen die tot het

tijdelijke en eeuwige leven behoren.• De kinderen die uit het huwelijk voortkomen in ware ken-

nis en vrees van God opvoeden, Hem tot eer en hun totzaligheid.

• Het vermijden van onkuisheid en zondige lusten, levendmet een goed en gerust geweten.

Ten slotte is het opmerkelijk dat het huwelijksformuliereen gebiedende toon gebruikt ten aanzien van mensen diede ‘gave der onthouding’ niet hebben. Zij moeten kiezenvoor het huwelijk. Naar onze overtuiging onderstrepen deopstellers van het huwelijksformulier hier met name mee

13


dat de geslachtsgemeenschap binnen het huwelijk thuis-hoort. Het is onterecht om te veronderstellen dat de HeereGod liever niet heeft dat man en vrouw zich aan elkaar ver-binden. Dat zou in strijd zijn met de scheppingsopdracht.Wel is waar dat Paulus nadrukkelijk waardering uitspreektvoor mensen die een zodanige macht over hun eigen wilhebben, dat zij het huwelijk niet nodig hebben om tochmet een rein geweten te kunnen leven.7 Paulus relativeerthiermee de waarde van seksualiteit ten opzichte van dedingen van de eeuwigheid. Maar, zegt Paulus, als er sprakeis van een wettig huwelijk, dient dat huwelijk ook te functi-oneren ten aanzien van de seksualiteit: het zich aan elkaaronttrekken is alleen met beider toestemming voor een tijdtoegestaan.8

MMeennsseenn mmeett eeeenn vveerrssttaannddeelliijjkkee hhaannddiiccaapp Mensen met een verstandelijke handicap zijn niet over eenkam te scheren. Men kan niet spreken van dé verstandelij-ke handicap. Het betreft hier een zeer diverse groep men-sen met uiteenlopende beperkingen, maar ook met uiteen-lopende mogelijkheden. Daarnaast hoeft een verstandelijkehandicap niet altijd uiterlijk zichtbaar te zijn.

De meest gehanteerde definitie9 van het begrip ‘verstande-lijke handicap’ luidt: ‘Een verstandelijke handicap verwijstnaar aanzienlijke beperkingen in het huidige functioneren.Deze beperkingen worden gekarakteriseerd door een intel-lect dat aantoonbaar lager is dan het gemiddelde, terwijl ertegelijkertijd sprake is van beperkingen in twee of meer vande volgende vaardigheden: communicatie, zelfverzorging,

14

7. 1 Korinthe 78. 1 Korinthe 7:5.9. Bron onder meer Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).


wonen, sociale vaardigheden, deelname aan de samenle-ving, zeggenschap, gezondheid en veiligheid, toegepastekennis, vrijetijdsbesteding en werk. De verstandelijke han-dicap komt voor het 18e jaar tot uiting.’ Deze omschrijvingis ontleend aan de American Association for MentalRetardation. In de bovenstaande definitie wordt gesproken van een aan-toonbaar lagere intelligentie dan gemiddeld. Daarvoorwordt de grens van intellectueel vermogen (IQ) van 70 à 75aangehouden. Het IQ wordt hierbij gemeten met een intel-ligentietest. Een veel gehanteerde onderverdeling op basisvan IQ is de volgende:

• zwakbegaafd: IQ 70/75-85/90;• lichte verstandelijke handicap: IQ 50/55-70;• matige verstandelijke handicap: IQ 35/40-50/55;• ernstige verstandelijke handicap: IQ 20/25-35/40;• diepe verstandelijke handicap: IQ lager dan 20/25.

Duidelijk is dat een laag IQ op zichzelf onvoldoende voor-waarde is om de diagnose ‘verstandelijke handicap’ vast tekunnen stellen. Het gaat ook om beperkingen in vaardig-heden. Dat is van groot belang bij het doordenken van devraagstukken met betrekking tot seksualiteit en relatievor-ming.De groep mensen met een verstandelijke handicap ver-toont veel verschillen in ernst en oorzaak van de handicap,leeftijd en bijkomende stoornissen als motorische stoornis-sen, epilepsie, zintuiglijke stoornissen, psychische proble-men en gedragsproblemen.In de wetenschap onderscheidt men vier niveaus van‘intensities of support’, ofwel de mate waarin de verstande-lijk gehandicapte steun nodig heeft:

15


Vier niveaus van intensiviteit benodigde zorg• ‘intermittent’: alleen op bepaalde momenten; • ‘limited’: regelmatig, maar in tijd beperkt; er is bijvoor-

beeld training nodig in bepaalde vaardigheden;• ‘extensive’: regelmatig, bijvoorbeeld dagelijks, maar niet in

tijd beperkt; in meer dan één setting;• ‘pervasive’: constant, zeer intensief in meerdere settings.

Hoewel er een zeker verband zal bestaan tussen dezeniveaus en het IQ kan, afhankelijk van de omgeving waar-in iemand verkeert of bijkomende handicaps, een laag IQsamengaan met een relatief geringe mate van ondersteu-ning of een hoger IQ met een hoge mate van benodigdeondersteuning. Iemand met een matige verstandelijke han-dicap bijvoorbeeld kan door bijkomende ziekten of stoor-nissen toch ‘extensive’ of ‘pervasive’ zorg nodig hebben.Politiek en maatschappelijk is er een verschuiving waar-neembaar waarin meer nadruk ligt op de zorgbehoeftendan op de ernst van de handicap. Dat is onder meer waar-neembaar in de wijzigingen in de definitie van zorgfunctiesin de AWBZ en de Wmo. Daarin wordt bijvoorbeeld inmid-dels onderscheid gemaakt in begeleiding gericht op zelf-redzaamheid en begeleiding gericht op participatie.

VVeerrssttaannddeelliijjkkee hhaannddiiccaapp eenn sseekkssuuaalliitteeiittSeksualiteit is onderdeel van het leven van mensen meteen verstandelijke handicap. Ook al blijft de ontwikkelingvan de intelligentie achter bij het gemiddelde, mensen meteen verstandelijke handicap ontwikkelen zich lichamelijkover het algemeen wel tot een ‘gewone’ volwassen man ofvrouw. Zij missen echter in meerdere of mindere mate devaardigheden om daarmee om te gaan. Het gaat dan zowelom praktische als om emotionele vaardigheden.Onder praktische vaardigheden vallen bijvoorbeeld zakenals de hygiëne rondom de menstruatie, het omgaan met

16


zaadlozingen, het dragen van passende en gepaste kledingen het consequent gebruiken van medicijnen. Onder emo-tionele vaardigheden vallen bijvoorbeeld zaken als hetomgaan met gevoelens, het onderkennen en hanteren vanprikkelingen, het kunnen aangeven dat je bepaalde dingenniet fijn vindt of niet wilt. Maar bijvoorbeeld ook het om-gaan met verschillen ten opzichte van broers en zussen diewel trouwen en wel kinderen krijgen.

Gelet op de grote verschillen tussen mensen met een ver-standelijke handicap is het ondoenlijk om één lijn uit te zet-ten met betrekking tot seksualiteit. Met het Bijbels kader alsuitgangspunt kunnen we wel enkele handreikingen geven.Deze handreikingen worden uitgewerkt in dit handboek enin het bijbehorende vertelboek en werkboek. In deze para-graaf geven we een samenvatting van de handreikingen.

De Bijbelse uitgangspunten gelden ook voor mensen meteen verstandelijke handicap. Geslachtsgemeenschap is ookvoor hen alleen mogelijk binnen het kader van het huwe-lijk. Wij sluiten de mogelijkheid van een huwelijk voormensen met een verstandelijke handicap niet uit als beidepartners kunnen voldoen aan de eerder genoemde voor-waarden uit het huwelijksformulier. In een volgend deelvan het vertelboek en de bijbehorende handreiking zal hierverder op worden ingegaan.

We realiseren ons wel dat voor de meeste mensen met eenverstandelijke handicap een huwelijkssluiting geen haalba-re kaart is. In die situaties moet zo goed mogelijk wordentegemoetgekomen aan de omgang met seksualiteit. Datbetekent in de eerste plaats dat ouders er goed aan doen,net als bij andere kinderen, zo vroeg mogelijk te beginnenmet seksuele voorlichting. Daarbij moeten zaken zo con-creet mogelijk benoemd worden.

17


Omstanders van mensen met een handicap dienen zichervan bewust te zijn wat houding, kleding, gebaren en uit-drukkingen teweeg kunnen brengen. Aan de andere kantbestaat een deel van de vorming van kinderen met eenhandicap ook in het kunnen herkennen van gevoelens enhet leren hoe daarmee om te gaan. Dat is uitermate moei-lijk, maar niet onmogelijk. Scholen, orthopedagogen maarook andere ouders hebben daar ervaring mee en kunneninstrumenten aanreiken.

Hoe moeilijk het ook is, aan kinderen met een lichte ofmatige verstandelijke handicap zal ook verteld moetenworden dat sommige dingen niet kunnen of niet mogen.Daarin zijn geen absolute grenzen aan te geven. Sommigeouders zullen masturbatie willen verbieden, anderen juistniet. Sommigen zullen hun dochters anticonceptiva latennemen, anderen juist niet. Daar waar de Bijbel ons geenduidelijk ja of nee aangeeft, willen wij terughoudend zijn eniedere ouder of begeleider ruimte geven voor zijn eigen ver-antwoordelijkheid.

Ouders en andere opvoeders kunnen hun hoofd niet in hetzand steken voor wat zich in de omgeving van hun verstan-delijk gehandicapte kind afspeelt. Denkt u daar niet temakkelijk over. De voorbeelden uit het vertelboek zijn nietverzonnen: ze komen uit de dagelijkse (schoolplein)praktijkvan kinderen die reformatorische scholen bezoeken. Zodrakinderen intensiever gaan participeren in het maatschap-pelijk verkeer, bijvoorbeeld door werk, dagbesteding, sporten clubwerk, worden ze alleen maar indringender gecon-fronteerd met (de vaak platte kanten van) seksualiteit.

Een specifiek aspect in de begeleiding van kinderen envolwassenen met een verstandelijke handicap is het risicovan (seksueel) misbruik. Mensen met een verstandelijke

18


Documents

Verliefd en zo… | Handboek