VETERİNER HEKİMLİKTE VİZYON ve YENİ KONSEPTLER

Prof. Dr. İrfan EROL

WVA Türkiye Temsilcisi

A. Ü. V. F. Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Bölüm Başkanı

DeğişimDünyada meydana gelen demografik, politik, çevresel, hastalıklarla ilgili, teknolojik ve ekonomik değişimler, veteriner hekimlik hizmetleri ve eğitimine de önemli ölçüde yansımaktadır.

Yıllık 76 milyon artış ile, dünya nüfusunun 2050 yılında 9.1 milyara ulaşması beklenmektedir.

Şehirleşme oranı artarak, kırsal alanlarda yerleşim azalmaktadır.

Dünyada 800 milyondan fazla insan açlıkla karşı karşıyadır.

Bunun nedenleri arasında hayvansal protein açığı önemli yer tutmaktadır.

Atmosferdeki değişimler, iklim (kasırga ve seller) ve çevre (buzulların erimesi, deniz seviyesindeki artış) üzerine güçlü etkiler oluşturmaktadır.

Su kullanımı popülasyondaki büyümenin iki katı hızla artmaktadır.

Dünya çapında, ormanlık alanlar her iki saniyede bir futbol sahası büyüklüğünde daralmaktadır.

Son 25 yılda, 38 yeni patojen ortaya çıkmış olup, bunların % 75’i hayvan kaynaklıdır.

İnsanlarda hastalıklara sebep olan yaklaşık 1400 patojenden 800’ü hayvanlardaki tür bariyerini aşma özelliğine sahiptir.

Uluslararası seyahat ve ticaretin hızla artması hastalıkların taşınmasını engellemek için alınan kontrol önlemlerini güçleştirmektedir.

Küresel Isınma 20. yüzyılda dünyanın ortalama sıcaklığı

0.6°C artmıştır. Bu artışın neden olduğu iklim değişikliklerinin etkileri günümüzde yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır.

Küresel ısınmaya bağlı iklim değişiklerinin dünyanın belli bölgelerindeki ekosistemleri değiştirdiği buna bağlı olarak çeşitli hastalıkları aktaran vektörlerin yayılımını artırdığı bildirilmektedir.

Rift Vadisi ateşi Batı Nil ateşi KKKA Mavidil Dengue Malarya

Vektörlere ilişkin patojenler tercih ettikleri vektörlerde çoğunlukla hastalığa neden olmadıklarından bu hastalıkların epidemiyolojileri kompleks hale gelmekte, korunma ve kontrol güçleşmektedir. Dolayısıyla multidisipliner çalışmalar bu hastalıklar hakkında bilinmeyen birçok yönün açıklığa kavuşturulması ve kontrolünde yeni stratejilerin geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Son zamanlarda görülen Batı Nil virüsü, Ebola hemorajik ateşi, SARS, BSE, maymun çiçeği, yüksek patojeniteli kuş gribi H5N1 gibi hastalıklar toplumsal korkuya, küresel ticaretin bozulmasına ve büyük ekonomik kayıplara neden olmuştur.

Yeni veya Yeniden Önem Kazanan İnfeksiyon Hastalıklar ve Etkileri

Yeni veya yeniden önem kazanan infeksiyon hastalıklar yalnızca insan sağlığını, gıda kaynaklarını (gıda güvenliği ve güvencesi) ve ülkelerin ekonomilerini tehdit etmekle kalmamakta, aynı zamanda dünyamızda hepimizin ihtiyaç duyduğu sağlıklı çevre ve fonksiyonel ekosistem altyapısını koruyan fauna, flora ve biyoçeşitliliği de olumsuz etkilemektedir.

Bu da ortak bir yaklaşım olan tek sağlık konseptini gerektirmektedir.

Toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilmek için;

hayvan sağlığı ve refahı gıda güvenliği ve halk sağlığı akvatik hayvanlar laboratuvar hayvanları egzotik hayvanlar yabani yaşam biyomedikal araştırmalar

gibi alanlarda uzmanlaşmış veteriner hekimlere ihtiyaç duyulmaktadır.

Hayvan Sağlığı ve Refahı Veteriner hekimler, hayvan sağlığının

korunması yanında hayvanların refahının sağlanmasından da sorumludurlar.

Hayvanların barınakları, bakımları, nakil ve kesim gibi işlemleri sırasında gerekli refahın sağlanması ve sürdürülmesi veteriner hekimlerin sorumluluğundadır.

Gıda Güvenliği ve Halk Sağlığı Veteriner hekimler geçmişten beri

hayvansal gıdaların üretimi, inspeksiyonu ve güvenliğine ilişkin görev ve sorumlulukları ile halk sağlığının korunmasında önemli rol oynamışlardır ve bu rolün önemi gelecekte küresel anlamda daha da artacaktır.

Gıda güvenliği ve halk sağlığı, tüm ülkelerde insanlar ve gıda kontrol birimleri için stratejik öneme sahiptir. Dünyada görülen gıda kaynaklı infeksiyon ve intoksikasyonlar içerisinde hayvan kaynaklı olguların çok önemli bir yere sahip olduğu özellikle gelişmiş ülkelerde yapılan epidemiyolojik çalışmalarla ortaya konmuştur.

Türkiye’nin entegrasyon sürecinde olduğu AB başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde gıda güvenliği ve veteriner halk sağlığına

ilişkin konular çiftlikten sofraya gıda güvenliği konseptinde

bütünsel bir anlayışla ve risk değerlendirmesini esas alan bir yaklaşım içerisinde

değerlendirilmektedir.

Akvatik Hayvanlar Akvatik hayvanların yaşam şartlarının,

hastalıklarının ve ihtiyaçlarının diğer türlerden farklı olması, bu hayvanların ve ürünlerinin ticaretinin yaygınlaşarak ekonomiye sağladıkları katkının artması akvatik hayvanlar için

özellikle veteriner hekimlerin spesifik çalışmalarına gereksinim vardır.

1990’ların başında tüm dünyada bu daha açık bir şekilde görülmüş ve OIE tarafından ‘Aquatic Code’ yayınlanmıştır.

Böylece bu hayvanların hastalıkları, korunma ve yetiştirilme yöntemleri, ticaretleri üzerine geniş çalışmalar başlatılmıştır.

Akvakültür de son yüzyılda artış göstermiş ve balık, kabuklu deniz ürünleri, yumuşakça ve deniz yosunu tüketiminin % 50 sini karşılar duruma gelmiştir.

Doğaya minimum zarar vererek, tüketicilerin deniz ürünü ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen bu alandaki büyüme sonucu 2030 yılında 83 milyon tona ulaşması beklenmektedir.

Tüm bu gelişmeler ışığında ülkemizde de bu alanda çalışmalar yapılmalı ve konu uzmanı veteriner hekimler yetişmelidir.

Ayrıca gelişmiş ülkelerde olduğu gibi akvatik hayvanlar için çeşitli yapılanmalara gereksinim duyulmaktadır.

Laboratuvar Hayvanları Deney hayvanları, temel bilimler alanında

yapılan çalışmaların klinik bilimlere aktarımında köprü görevi görmektedir.

Bu yönüyle bakıldığında hem insan hem de hayvan sağlığının

geliştirilmesi açısından oldukça önemlidir.

Yapılan araştırmalarda; doğru sonuçlar elde edilmesi için sağlıklı

hayvanların kullanımını doğru modellerin geliştirilmesini ulaşılan verilerin insanlara benzerliğinin

kurulmasını

sağlamak laboratuar hayvan hekimlerinin

görevleridir.

Laboratuvar Hayvan Hekimleri

Egzotik hayvanlar Günümüzde pet hayvanı olarak beslenen

egzotik hayvanlar, özellikle çocuk ve immunsupresif bireyler düşünüldüğünde zoonoz hastalıklar için birer kaynak olarak dikkate alınmalıdır.

Yabani hayvanlar Dünyada yabani hayvan ticaretinin gerçek

boyutunun ne düzeyde olduğu tam olarak bilinmemektedir.

Zira bu ticaret çok lokal düzeyden uluslararası düzeye kadar değişmekte ve çoğunlukla yasal olmayan yollarla gerçekleştirilmektedir.

Yaban Hayatı Koruma Örgütüne göre (Wildlife Conservation Society) yıllık yabani hayvan ticaretinin 4 milyon kanatlı, 640 bin reptil ve 40 bin primat civarında olduğu bildirilmektedir.

Yabani yaşamın kontrolü ve mücadelede etkinliğin sağlanması için birçok ülkede geniş kapsamlı ve sürekli epidemiyolojik çalışmaların yapılmasına gereksinim bulunmaktadır.

.

Yeni Teknolojiler Biyoteknoloji Nanobiyoteknoloji

Gen klonlama Rekombinant aşıların üretimi Beşeri hekimlik ve veteriner hekimlik

alanında gen terapisi PCR Biyoinformatik Embriyo transferi gibi DNA bazlı teknikleri kullanmaktadır.

Biyoteknoloji

Nanobiyoteknoloji Nanoimplantlar Akıllı ilaçsalım sistemleri Nanobiyomakinalar Biyoinformatik ve genomik uygulamalar için

DNA çiplerinin nanofabrikasyonu Mezenkimal kök hücre bazlı organ

mühendisliği uygulamaları Monoklonal antikorlar ve DNA

kökenli ligantların nanogörüntüleme

Veteriner Hekimlik Eğitimi Veteriner hekimlik, sağlık alanında

komparatif tıp eğitimi alınan tek daldır. Daha önce bahsedilen ihtiyaçları

karşılamak ve değişime ayak uydurabilmek eğitimle mümkündür.

Bu nedenle eğitim alanında yeni vizyon ve konseptlere yer verilmelidir.

Uzman

Koruyucu

Sağduyulu Anlayış

lı

Şefkatli

Merhametli VETERİNER

HEKİMLER

HAYVANLAR

İNSANLAR

Gıda

Refakat

Koruma

Enerji

Sağlık

Prestij

Hayvan yetiştiriciliği

Hayvan refahı

İnsancıl kesim

Refakat

Koruma

Geçiş Sürecinde Bir Meslek

At

Çiftlik Hayvanları(sığır, koyun, domuz, tavuk)

Ev Hayvanları

?

Araştırmaya dayalı eğitim Problem çözme ile öğrenme Yaşam boyu eğitim

Veteriner Hekimlik Tüm bu etkiler doğrultusunda veteriner

hekimliğin değişimlerin sonuçları ile başa çıkabilmesi için vizyonunu genişletmesi ve yeni konseptler ortaya koyması gerekliliği gündeme gelmiştir.

Temel prensipler Veteriner hekimler toplumun değişen

ihtiyaçlarına cevap verebilmelidir. Veteriner hekimlik eğitim ve hizmetleri bu

ihtiyaçları karşılayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.

Veteriner hekimler, halk sağlığı alanında beşeri hekimler ile yakın işbirliği ve ilişki içinde olmalıdır.

Toplumda veteriner hekimlik imajının düzeltilmesi için her türlü kampanya yapılmalıdır.

Veteriner hekimler olarak, genelde kendimizi anlatmakta iyi değiliz. Eğer halk işimizle ilgili hiçbir şey bilmezse, katkımız ve değerimizi asla tam olarak değerlendiremeyecek ve takdir edemeyecektir. FVE

Veteriner hekim imajının iyileştirilmesi ve

geliştirilmesi liderlik etik değerlere saygı iş yönetimi mevzuata hakimiyet acil durum ve kriz yönetimi iletişim

Tek Sağlık Tek Sağlık Konsepti; insan, hayvan ve

çevre sağlığının korunması için özellikle zoonotik hastalıklarla mücadelede yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde beşeri ve veteriner hekimlerin işbirliği içerisinde çalışması yaklaşımıdır.

Tek sağlık, tek tıp yaklaşımı ilk olarak Alman patolog Dr. Rudolf Virchow tarafından ortaya konulmuştur.

Kanadalı doktor Sir William Osler, tıp ve veteriner hekimliği arasındaki çok yakın ilişkiden dolayı tek tıp tanımını kullanmıştır.

Tek dünya tek sağlık konsepti aslında yeni bir yaklaşım olmayıp, özellikle son yıllarda ortaya çıkan yeni zoonotik hastalıkların insan, hayvan ve çevre sağlığı ile uluslararası ticaret ve ekonomi üzerine oluşturduğu global etkiler sonucu gerek ABD gerekse AB’deki girişimler doğrultusunda önem kazanmıştır.

Veteriner hekimler tek sağlık konsepti kapsamında halk sağlığı ve refahının korunması ile iyileştirilmesinde;

• zoonozlar,

• yeni veya yeniden önem kazanan infeksiyon hastalıklar,

• gıda güvenliği ve güvencesi,

• antibiyotik direnç sorunu,

• ekosistemin korunması,

• komperatif medikal ve biyomedikal araştırmalar,

• insanların fiziksel ve mental sağlıklarına yardım,

gibi birçok konuda görev ve sorumluluklara sahiptir.

e-mail: erol@veterinary.ankara.edu.trerol@veterinary.ankara.edu.tr