1

Vài bài thơ của

Tuệ Trung thượng sĩ

Dịch giả : Dương Đình Hỷ

Bài 1 :

守 泥 牛

Thủ nê ngưu

一 身 獨 守 一 泥 牛

Nhất thân độc thủ nhất nê ngưu

騰 鼻 牽 來 未 肯 休

Đằng tỵ khiên lai vị khẳng hưu

將 到 曹 溪 都 放 下

Tướng đáo Tào Khê đô phóng hạ

茫 茫 水 急 打 圓 球

Mang mang thuỷ cấp đả viên cầu.

Dịch :

Chăn trâu đất

Lẻ loi riêng chăn con trâu đất

Xỏ mũi mà dắt chẳng chịu ngưng

Tưởng đến Tào Khê thì sẽ thả

Cầu tròn xoáy trong nước mông lung.

2

Bài 2 :

問 福 棠 大 師 疾

Vấn phúc đường đại sư tật

風 水 到 時 波 忽 動

Phong thuỷ đáo thời ba hốt động

火 薪 交 處 焰 纔 生

Hoả tân giao xứ diệm tài sinh

方 知 四 大 元 無 際

Phương tri tứ đại nguyên vô tế

一 任 沿 流 劍 閣 行

Nhất nhậm duyên lưu kiếm các hành.

Dịch :

Hỏi bệnh thiền sư Phúc Đường

Gió thổi trên nước tạo ra sóng

Cây củi bén lửa thì cháy bùng

Mới biết bốn đại là hư ảo

Núi đao, rừng kiếm khó vô cùng.

Bài 3 :

戲 智 遠 禪 師 看 經 寫 義

Hí Trí Viễn thiền sư khán kinh tả nghĩa

墨 爲 香 餌 筆 爲 竿

Mặc vị hương nhĩ bút vi can

3

學 海 風 波 理 釣 船

Học hải phong ba lý điếu thuyền

珍 重 遠 公 頻 下 釣

Trân trọng viễn công tần hạ điếu

會 獰 龍 上 是 驢 年

Hội nanh long thượng thị lư niên.

Dịch :

Đùa thiền sư Trí Viễn xem kinh giảng nghĩa

Mồi thơm là mực, cần là bút

Thuyền câu trong bể học phong ba

Trọng Viễn công bao lần câu cá

Năm nào rồng dữ lượn đầu ta ?

Bài 4 :

悼 先 師

Điệu tiên sư

一 曲 無 生 唱 了 時

Nhất khúc vô sinh xướng liễu thời

擔 橫 篳 栗 故 鄉 歸

Đảm hoành tất lật cố hương quy

上 頭 打 過 胡 何 有

Thượng đầu đả quá hồ hà hữu

一 箇 泥 牛 任 倒 騎

Nhất cá nê ngưu nhậm đảo kỵ.

4

Dịch :

Thương thầy cũ

Một khúc vô sinh hát xong rồi

Cầm ngang cây sáo về quê thôi

Những gì có trước đều không cả

Cưỡi ngược trâu bùn cứ mặc tôi.

Bài 5 :

示 眾

Thị chúng

世 間 宜 忘 不 宜 真

Thế gian nghi vọng bất nghi chân

真 忘 之 心 亦 是 塵

Chân vọng chi tâm diệc thị trần

要 得 一 高 超 彼 岸

Yêu đắc nhất cao siêu bỉ ngạn

好 參 童 子 面 前 人

Hiếu tham đồng tử diện tiền nhân.

Dịch :

Dạy chúng

Thế gian ưa vọng chẳng ưa chân

Chân, vọng trong lòng chỉ là trần

Muốn tu cho cao, tới bỉ ngạn

Con trẻ trước mắt hãy hỏi han.

5

Bài 6 :

澗 底 松

Giản để tùng

最 愛 青 松 種 幾 年

Tối ái thanh tùng chủng cơ niên

休 嗟 地 勢 所 居 偏

Hưu ta địa thế sở cư thiên

棟 樑 未 用 人 休 怪

Đống lương vị dụng nhân lưu quái

野 草 閑 花 满 目 前

Dã thảo nhàn hoa mãn mục tiền.

Dịch :

Cây thông dưới khe

Thông xanh thích nhất đã vài năm

Thôi đừng than chỗ mọc chẳng nhằm

Lương đống chưa dùng người đừng lạ

Trước mắt cỏ nội với hoa nhàn.

Bài 7 :

出 塵

Xuất trần

曾 爲 物 慾 役 勞 軀

Tằng vi vật dục dịch lao khu

6

擺 洛 塵 囂 世 外 遊

Bãi lạc trần hiêu thế ngoại du

措 手 那 邊 超 佛 祖

Thố thủ na biên siêu Phật tổ

一 回 抖 擻 一 回 休

Nhất hồi đẩu tẩu nhất hồi hưu.

Dịch :

Ra khỏi trần

Từng bị vật dục làm khổ thân

Sao bằng rong chơi thoát bụi lầm

Nơi ấy thõng tay siêu Phật, Tổ

Nhàn nhã sau khi rũ bụi trần.

Bài 8 :

脫 世

Thoát thế

身 一 擲 出 焚 籠

Phiên thân nhất trịch xuất phần lung

萬 事 都 盧 入 眼 空

Vạn sự đô lô nhập nhãn không

三 界 茫 茫 心 了 了

Tam giới mang mang tâm liễu liễu

月 華 西 没 日 昇 東

Nguyệt hoa tây một nhật thăng đông.

7

Dịch :

Thoát đời

Xoay mình một cái thoát khỏi lồng

Vạn sự dưới mắt chỉ là không

Ba cõi mênh mang lòng tỏ rõ

Trăng lặn về Tây, trời mọc Đông.

Bài 9 :

自 在

Tự tại

藤 鼠 無 端 漸 漸 侵

Đằng thử vô đoan tiệm tiệm xâm

歸 來 終 老 寄 山 林

Quy lai chung lão ký sơn lâm

柴 門 茅 屋 居 瀟 灑

Sái môn mao ốc cư tiêu sái

無 是 無 非 自 在 心

Vô thị vô phi tự tại tâm.

Dịch :

Tự tại

Chuột gậm, dây leo dần dần lan

Về già thân đã gửi non ngàn

Cửa sai nhà tranh thật tiêu sái

Đúng sai nào có chỉ do tâm.

8

Bài 10 :

江 湖 自 適

Giang hồ tự thích

小 艇 長 江 蕩 漾 浮

Tiểu đĩnh trường giang đãng dạng phù

悠 揚 棹 撥 過 灘 頭

Du dương trạo bát quá than đầu

一 聲 何 處 新 來 雁

Nhất thanh hà xứ tân lai nhạn

不 覺 秋 風 徧 十 洲

Bất giác thu phong biến thập châu.

Dịch :

Vui thú giang hồ

Lênh đênh sông dài, con thuyền nhỏ

Mái chèo lướt qua gềnh du dương

Từ đâu một tiếng nhạn vẳng tới

Gió Thu thổi đến cõi non bồng.

Bài 11 :

心 王

Tâm vương

心 王 無 相 亦 無 形

9

Tâm vương vô tướng diệc vô hình

眼 似 驪 珠 也 不 明

Nhãn tự ly châu đã bất minh

欲 識 這 般 真 面 目

Dục thức giá ban chân diện mục

呵 呵 日 午 打 三 更

Ha ha nhật ngọ dã tam canh.

Dịch :

Tâm vương

Tâm vương không tướng cũng không hình

Mắt giống hòn châu cũng chẳng minh

Nếu ta muốn biết chân diện mục

Hà, ngủ từ trưa tới năm canh.

Bài 12 :

至 道 無 難

Chí đạo vô nan

至 道 無 難 莫 道 難

Chí đạo vô nan mạc đạo nan

回 頭 轉 腦 覺 瞞 肝

10

Hồi đầu chuyển não giác man can

將 三 卻 向 求 心 漸

Tương tam khướu hướng cầu tâm tiệm

大 似 粘 魚 上 竹 竿

Đại tự niêm ngư thướng trúc can.

Dịch :

Đạo lớn không khó

Đạo lớn không khó, chớ nói khó

Vò đầu, vắt óc, mắt còn che

Nếu tâm ngó vào bên trong đó

Có khác gì cá vọt cành tre.

Bài 13 :

照 身

Chiếu thân

焦 頭 爛 額 被 金 袍

Tiêu đầu lạn ngạch bị kim bào

五 七 年 間 是 廠 槽

Ngũ thất niên gian thị xưởng tào

縱 也 超 群 兼 拔 萃

Túng dã siêu quần kiêm bạt tuỵ

11

一 回 放 下 一 回 高

Nhất hồi phóng hạ nhất hồi cao.

Dịch :

Chiếu thân

Đầu cháy, trán bỏng mặc áo khoác

Năm, bẩy năm nay giã gạo thôi

Nếu là siêu quần và bạt chúng

Thì cứ xuống chó lại lên voi.

Bài 14 :

示 修 西 方 輩

Thị tu Tây phương bối

心 內 彌 陀 紫 磨 軀

Tâm nội Di Đà tử ma khu

東 西 南 北 法 身 周

Đông tây nam bắc pháp thân chu

長 空 只 見 孤 輪 月

Trưòng không chỉ kiến cô luân nguyệt

剎 海 澄 澄 夜 漫 秋

Sát hải trừng trừng dạ mạn thu.

Dịch :

Dạy những người tu tịnh độ

Trong thân có A Di Đà Phật

12

Pháp thân ở khắp bốn phương trời

Trường không chỉ thấy trăng cô quạnh

Bể Phật trong suốt, đêm Thu ơi.

Bài 15 :

放 牛

Phóng ngưu

偶 向 溈 山 得 弟 鄰

Ngẫu hướng Quy Sơn đắc đệ lân

荒 蕪 甘 作 放 牛 人

Hoang vu cam tác mục ngưu nhân

國 王 德 澤 寬 如 海

Quốc vương đức trạch khoan như hải

隨 分 些 些 水 草 春

Tuỳ phận ta ta thuỷ thảo xuân.

Dịch :

Chăn trâu

Bỗng hướng Quy Sơn thấy mái nhà

Cam phận chăn trâu cho người ta

Ơn đức của vua rộng như bể

Tuỳ phận mình theo với cỏ hoa.

Bài 16 :

13

題 精 舍

Đề tinh xá

踏 著 關 頭 未 剎 那

Đạp trước quan đầu vị sát na

縱 橫 放 語 札 伽 陀

Tung hoành phóng ngữ trát già đà

年 來 筆 嘴 無 端 甚

Niên lai bút chuỷ vô đoan thậm

三 界 如 來 不 奈 何

Tam giới Như Lai bất nại hà.

Dịch :

Đề tinh xá

Tới cửa chưa đầy một sát na

Phóng bút dọc ngang kệ Di Đà

Gần đây ngọn bút vô duyên quá

Ba giới Như Lai làm sao qua ?

Bài 17 :

偶 作

Ngẫu tác

14

堂 中 端 座 寂 無 言

Ðường trung đoan toạ tịch vô nghiên

閑 看 崑 崙 一 縷 煙

Nhàn khán Côn Luân nhất lũ yên

自 是 倦 時 心 自 息

Tự thị quyện thời tâm tự tức

不 關 攝 念 不 關 禪

Bất quan nhiếp niệm bất quan thiền.

Dịch :

Bỗng nhiên sáng tác 1

Ngồi yên trong nhà, không lời nói

Nhàn ngó Côn Luân đám khói bay

Khi nào mỏi mệt thì tâm bặt

Chẳng thiền, cũng chẳng nhiếp tâm thay.

Bài 18 :

偶 作

Ngẫu tác

夢 起 還 須 仔 細 看

Mộng khởi hoàn tu tử tế khan

15

投 機 觸 目 莫 瞞 肝

Đầu cơ xúc mục mạc man can

縱 饒 五 眼 通 明 在

Túng nhiêu ngũ nhãn thông minh tạ

未 免 呼 鐘 壅 作 看

Vị miễn hô chung ủng tác khan

Dịch :

Bỗng nhiên sáng tác 2

Phải xem cẩn thận trong giấc mộng

Chả lơ mơ có hợp hay không

Dù năm con mắt tinh tường đấy

Có gọi cái chuông hũ rượu chăng ?

Bài 19 :

示 徒

Thị đồ

念 起 心 心 起

Niệm khởi tâm tâm khởi

心 忘 念 念 忘

Tâm vong niệm niệm vương

欲 知 端 的 意

Dục tri đoan đích ý

16

石 虎 咬 金 羊

Thạch hổ giảo kim dương

天 地 猶 彈 指

Thiên địa do đàn chỉ

山 川 等 嗷 聲

Sơn xuyên đẳng thấu thanh

暫 時 風 雨 動

Tạm thời phong vũ động

雞 向 五 更 鳴

Kê hướng ngũ canh minh.

Dịch :

Bảo học trò

Niệm khởi, tâm liền khởi

Tâm quên, niệm liền quên

Muốn biết ý đích thực

Hổ đá cắn dê vàng

Trời đất ngón tay búng

Núi sông tiếng ho khan

Tạm thời có mưa gió

Canh năm, gà rộn ràng.

Bài 20 :

17

養 真

Dưỡng chân

衰 颯 形 骸 豈 足 云

Suy táp hình hài khởi túc vân

非 關 老 鶴 避 雞 群

Phi quan lão hạc tị kê quần

千 青 萬 翠 迷 鄉 國

Thiên thanh vạn thuý mê hương quốc

海 角 天 頭 是 養 真

Hải giốc thiên đầu thị dưỡng chân.

Dịch :

Dưỡng chân

Suy yếu hình hài đáng bàn gì ?

Lão hạc trốn gà có đáng chi

Ngàn xanh, vạn thuý mê hương quốc

Góc bể chân trời dưỡng chân đi.

Bài 21 :

訪 僧 田 大 師

Phỏng Tăng Điền đại sư

不 要 朱 門 不 要 林

Bất yếu chu môn bất yếu lâm

18

到 頭 何 處 不 安 心

Đáo đầu hà xứ bất an tâm

人 間 盡 見 千 山 曉

Nhân gian tận kiến thiên sơn hiểu

誰 聽 孤 猿 啼 處 深

Thuỳ thính cô viên đề xứ thâm.

Dịch :

Thăm đại sư Tăng Điền

Chẳng cần rừng cũng chẳng gác tía

Rốt cục, chỗ nào chẳng an tâm

Người đời đều thấy ngàn non sáng

Vượn hú rừng sâu, ai biết chăng ?

Bài 22 :

示 學

Thị học

學 者 紛 紛 不 奈 何

Học giả phân phân bất nại hà

徒 將 瓴 甋 苦 相 磨

Ðồ tương linh đích khổ tương ma

報 君 休 倚 他 門 戶

19

Báo quân hưu ỷ tha môn hộ

一 點 春 光 處 處 花

Nhất điểm xuân quang xứ xứ hoa.

Dịch :

Bảo học trò

Người học phân vân biết làm sao ?

Khổ công mài gạch ra thế nào ?

Bảo ông đừng dựa vào người khác

Một ánh Xuân thôi, mọi chốn hoa.

Bài 23 :

安 定 時 節

An định thời tiết

生 死 由 來 罷 問 程

Sinh tử do lai bãi vấn trình

因 緣 時 節 自 然 成

Nhân duyên thời tiết tự nhiên thành

山 雲 也 有 出 山 勢

Sơn vân dã hữu xuất sơn thế

澗 水 終 無 投 澗 聲

Giản thuỷ chung vô đầu giản thanh

20

歲 歲 花 隨 三 月 笑

Tuế tuế hoa tuỳ tam nguyệt tiếu

朝 朝 雞 向 五 更 鳴

Triêu triêu kê hướng ngũ canh minh

阿 誰 會 得 娘 生 面

A thuỳ hội đắc nương sinh diện

始 信 人 天 總 假 名

Thuỷ tín nhân thiên tổng giả danh.

Dịch :

Thời tiết an định

Nguyên do sống, chết, hỏi làm gì ?

Nhân duyên thời tiết thành mà chi ?

Mây núi có vẻ bay khỏi núi

Tiếng suối vang vọng khắp mọi thì

Năm năm hoa cứ tháng ba nở

Sáng sáng gà gáy lúc năm canh

Ai người thấy được mặt của mẹ

Mới biết trời người chỉ giả danh.

Bài 24 :

21

江 湖 自 適

Giang hồ tự thích

湖 海 初 心 未 始 磨

Hồ hải sơ tâm vị thuỷ ma

光 陰 如 箭 又 如 梭

Quang âm như tiễn hựu như thoa

清 風 明 月 生 涯 足

Thanh phong minh nguyệt sinh nhai túc

綠 水 青 山 活 計 多

Lục thuỷ thanh sơn hoạt kế đa

曉 掛 孤 帆 淩 汗 漫

Hiểu quải cô phàm lăng hãn mạn

晚 橫 短 笛 弄 煙 波

Vãn hoành đoản địch lộng yên ba

謝 三 今 已 無 消 息

Tạ Tam kim dĩ vô tiêu tức

留 得 空 船 閣 淺 沙

Lưu đắc không thuyền các thiển sa.

Dịch :

Giang hồ tự thích

Tấm lòng Hồ Hải vẫn chửa nguôi

Thời gian vùn vụt tên và thoi

Gió mát trăng thanh đủ sinh kế

22

Trò vui nước biếc với non tươi

Sáng, giương cánh buồm trên mặt nước

Chiều, cầm sáo ngắn nghịch khói sông

Tạ Tam nay đã không tin tức

Lưu trên bãi cát, một thuyền không.

Chú thích : Tạ Tam chỉ thiền sư Huyền Sa Sư Bị.

Bài 25 :

和 興 智 上 位 侯

Hoạ Hưng Trí thượng vị hầu

禪 風 無 後 亦 無 前

Thiền phong vô hậu diệc vô tiền

本 體 如 如 只 自 然

Bản thể như như chỉ tự thiên

少 室 九 年 無 一 語

Thiếu Thất cửu niên vô nhất ngữ

黃 梅 半 夜 假 單 傳

Hoàng Mai bán dạ giả đơn truyền

心 機 不 掛 絲 毫 念

Tâm cơ bất quải ti hào niệm

口 業 何 勞 揀 擇 言

Khẩu nghiệp hà lao giản trạch nghiên

為 報 元 君 陳 處 士

Vị báo nguyên quân Trần xử sĩ

23

一 聲 冷 雁 度 霜 天

Nhất thanh lãnh nhạn độ sương thiên.

Dịch :

Hoạ Hưng Trí thượng vị hầu

Thiền phong không sau cũng không trước

Bản thể như như chỉ tự nhiên

Thiếu Thất chín năm không lời nói

Hoàng Mai nửa đêm chỉ truyền riêng

Tâm cơ không vướng mảy may niệm

Khẩu nghiệp đâu nhọc, phải tìm lời

Bảo cho Nguyên quân Trần sử sĩ

Một tiếng nhạn lạnh độ sương rơi.

Bài 26 :

入 塵

Nhập trần

迢 迢 闊 步 入 塵 來

Thiều thiều khoát bộ nhập trần lai

黃 色 眉 頭 鼎 鼎 開

Hoàng sắc my đầu đỉnh đỉnh khai

北 里 憂 遊 投 馬 腹

Bắc lý ưu du đầu mã phúc

東 家 散 誕 入 驢 胎

Đông gia tán đản nhập lư thai

24

金 鞭 打 趁 泥 牛 走

Kim tiên đả sấn nê ngưu tẩu

鐵 索 牽 抽 石 虎 回

Thiết sách khiên trừu thạch hổ hồi

自 得 一 朝 風 解 凍

Tự đắc nhất triêu phong giải đống

百 花 仍 舊 淚 春 臺

Bách hoa nhưng cựu lệ xuân đài.

Dịch :

Vào trần

Xa xa rảo bước vào trần ai

Mi vàng nhướng lên nào những ai

Dặm Bắc chẳng lo nằm bụng ngựa

Nhà Đông nào sợ vào lừa thai

Roi vàng đuổi đi con trâu đất

Giây sắt dẫn con hổ đá về

Một luồng gió Đông tan băng giá

Như cũ, muôn hoa đón Xuân về.

Bài 27 :

萬 事 歸 如

Vạn sự quy như

從 無 現 有 有 無 通

25

Tòng vô hiện hữu hữu vô thông

有 有 無 無 畢 竟 同

Hữu hữu vô vô tất cánh đồng

煩 惱 菩 提 元 不 二

Phiền não bồ đề nguyên bất nhị

真 如 妄 念 總 皆 空

Chân như vọng niệm tổng giai không

身 如 幻 鏡 業 如 影

Thân như huyễn kính nghiệp như ảnh

心 若 清 風 性 若 蓬

Tâm nhược thanh phong tính nhược bồng

休 問 死 生 魔 與 佛

Hưu vấn tử sinh ma dữ Phật

眾 星 拱 北 水 潮 東

Chúng tinh củng bắc thủy triều đông.

Dịch :

Vạn sự về như

Từ không mà có, có không thông

Có có, không không, rốt cuộc đồng

Phiền não, Bồ đề vốn bất nhị

Chân như, vọng niệm đều là không

Thân như kính ảo, nghiệp như ảnh

Tâm là gió mát, tánh cỏ bồng

Đừng hỏi tử sinh, ma và Phật

Các sao hướng Bắc, nước chẩy Đông.

26

Bài 28 :

物 不 能 容

Vật bất năng dung

躶 國 欣 然 便 脫 衣

Khoả quốc hân nhiên tiện thoát y

禮 非 亡 也 俗 隨 宜

Lễ phi vô dã tục tuỳ nghi

金 穿 禿 嫗 為 懸 杙

Kim xuyên thốc ẩu vi huyền dặc

明 鏡 盲 人 作 蓋 卮

Minh kính manh nhân tác cái chi

玉 操 入 琴 牛 不 聽

Ngọc tháo nhập cầm ngưu bất thính

花 粧 瓔 珞 象 何 知

Hoa trang anh lạc tượng hà tri

吁 嗟 一 曲 玄 中 妙

Hu ta nhất khúc huyền trung diệu

合 把 黃 金 鑄 子 期

Hợp bả hoàng kim chú Tử Kỳ.

Dịch :

Vật không thể thoả mãn hết mọi người

Vào xứ ở trần cứ thoát y

Chẳng quên lễ đâu, chỉ tuỳ nghi

Kim vàng bà trọc treo làm móc

27

Gương sáng ông mù nắp đậy ly

Đàn gẩy tai trâu, nghe chẳng hiểu

Hoá trang, đeo ngọc voi biết gì

Than ôi ! Một khúc ca huyền diệu

Lấy vàng mà đúc nên Tử Kỳ.

Bài 29 :

示 眾

Thị chúng

休 尋 少 室 與 曹 溪

Hưu tầm Thiếu Thất dữ Tào Khê

體 性 明 明 未 有 迷

Thể tính minh minh vị hữu mê

古 月 照 非 關 遠 近

Cổ nguyệt chiếu phi quan viễn cận

天 風 吹 不 揀 高 低

Thiên phong xuy bất giản cao đê

秋 光 黑 白 隨 緣 色

Liên nhị hồng hương bất trước nê

蓮 蕊 紅 香 不 著 泥

Liên nhị hồng hương bất trước nê

妙 曲 本 來 須 舉 唱

Diệu khúc bản lai tu cử xướng

莫 尋 南 北 與 東 西

Mạc tầm nam bắc dữ đông tê .

28

Dịch :

Dạy chúng

Đừng tìm Thiếu Thất với Tào Khê

Thể tánh sáng rỡ chửa có mê

Trăng xưa cứ soi mặc viễn, cận

Cao thấp gió trời nào có chê

Ánh Thu đen trắng tuỳ duyên sắc

Nhị sen hồng chẳng nhiễm mùi bùn

Diệu khúc bản lai nên ca xướng

Chẳng phải tìm đâu ở bốn phương.

Bài 30 :

迷 悟 不 異

Mê ngộ bất dị

迷 去 生 空 色

Mê khứ sinh không sắc

悟 來 無 色 空

Ngộ lai vô sắc không

色 空 迷 悟 者

Sắc không mê ngộ giả

一 理 古 今 同

Nhất lý cổ kim đồng.

妄 起 三 途 起

29

Vọng khởi tam đồ khởi

真 通 五 眼 通

Chân thông ngũ nhãn thông

涅 槃 心 寂 寞

Niết bàn tâm tịch tịch

生 死 海 重 重

Sinh tử hải trùng trùng .

不 生 還 不 滅

Bất sinh hoàn bất diệt

無 始 亦 無 終

Vô thuỷ diệc vô chung

但 能 忘 二 見

Đãn năng vong nhị kiến

法 界 盡 包 融

Pháp giới tận bao dung.

Dịch :

Mê ngộ chẳng khác

Khi mê sinh không sắc

Ngộ rồi không sắc không

Người mê ngộ không sắc

Một lý xưa nay đồng.

Vọng khởi ba đồ khởi

Chân thông, năm mắt thông

30

Niết bàn tâm tịch tịch

Sinh tử biển trùng trùng.

Không sinh còn bất diệt

Không thuỷ cũng không chung

Nếu quên được nhị kiến

Pháp giới tận bao dung.

Bài 31 :

自 題

Tự đề

秋 光 有 筆 莫 形 容

Thu quang hữu bút mạc hình dù

激 目 山 河 處 處 同

Khích mục sơn hà xứ xứ đồng.

一 派 曹 溪 寒 湛 湛

Nhất phái Tào Khê hàn trạm trạm

千 年 熊 耳 碧 叢 叢

Thiên niên Hùng Nhĩ bích tùng tùng.

燈 籠 撞 破 金 剛 圈

Đăng lung chàng phá kim cương quyển

露 柱 渾 吞 栗 棘 蓬

Lộ trụ hồn thôn lật cức bồng.

欲 式 箇 中 端 的 意

Dục thức cá trung đoan đích ý

31

新 羅 夜 半 日 頭 紅

Tân La dạ bán nhật đầu hồng.

Dịch :

Tự đề

Ánh Thu, có bút vẽ chẳng được

Mắt nhìn non sông mọi chỗ đồng

Nước suối Tào Khê lạnh lùng lắm

Hùng Nhĩ ngàn năm xanh biếc tùng

Lồng đèn đập phá cả kim cương

Cột cái nuốt hết gai cỏ Bồng

Muốn biết trong đây ý xác thực

Giữa đêm Tân La mặt trời hồng.

Bài 32 :

頌 聖 宗 道 學

Tụng Thánh tông Đạo học.

聖 學 高 明 達 古 今

Thánh học cao minh đạt cổ câm

竊 然 龍 藏 貫 花 心

Thiết nhiên long tạng quán hoa tâm.

釋 風 既 得 開 拳 寶

Thích phong ký đắc khai quyền bảo

32

祖 意 將 無 透 水 針

Tổ ý tương vô thấu thuỷ châm.

智 拔 禪 關 通 少 室

Trí bạt Thiền quan thông Thiếu Thất

情 超 教 海 跨 威 音

Tình siêu giáo hải khoá Uy Âm

人 間 只 見 千 山 秀

Nhân gian chỉ kiến thiên sơn tú

誰 聽 猿 啼 深 處 深

Thuỳ thính viên đề thâm xứ thâm.

Dịch :

Bài tụng Đạo học của Thánh tông

Thánh học cao minh suốt xưa nay

Hang rồng rõ cả đáng khen thay

Gió Thích mở được tay cầm báu

Ý tổ sao không rõ kim may

Trí quá Thiền quan thông Thiếu Thất

Tình vượt biển giáo át Uy Âm

Người đời chỉ thấy ngàn núi đẹp

Ai nghe vượn hú cõi xa xăm.

33

Bài 33 :

頓 省

Đốn tỉnh

斷 知 空 有 不 相 差

Đoán tri không hữu bất tương s

生 死 原 從 一 派 波

Sinh tử nguyên tòng nhất phái ba.

昨 夜 月 明 今 夜 月

Tạc dạ nguyệt minh kim dạ nguyệt

新 年 花 發 故 年 花

Tân niên hoa phát cố niên hoa.

三 生 倏 忽 真 風 燭

Tam sinh thúc hốt chân phong chúc

九 界 循 環 是 蟻 磨

Cửu giới tuần hoàn thị nghĩ ma.

或 問 如 何 為 究 竟

Hoặc vấn như hà vi cứu cán

摩 訶 般 若 薩 婆 訶

Ma ha bát nhã tát bà ha

Dịch :

Chợt tỉnh

Biết rằng không có chẳng khác xa

34

Sống chết từ một mạch mà ra

Trăng sáng đêm qua, nay vẫn sáng

Hoa nở năm cũ, năm mới hoa

Ba sinh vun vút đuốc trong gió

Chín cõi kiến quanh cối xay nha !

Hoặc hỏi thế nào là cứu cánh ?

Ma Ha Bát Nhã Ta Bà Ha.

Bài 34 :

柱 杖 子

Trụ trượng tử

日 日 杖 持 在 掌 中

Nhật nhật trượng trì tại chưởng trung

忽 然 如 虎 又 如 龍

Hốt nhiên như hổ hựu như long.

拈 來 卻 恐 山 河 碎

Niêm lai khước khủng như hà toái

卓 起 還 妨 日 月 籠

Trác khởi hoàn phương nhật nguyệt lung.

三 尺 雙 林 何 處 有

Tam xích Song Lâm hà xứ hữu?

六 環 地 藏 快 難 逢

Lục hoàn Địa Tạng khoái nan phùng.

35

縱 饒 世 道 崎 嶇 甚

Túng nhiêu thế đạo kỳ thu thậm

不 奈 從 前 勃 窣 翁

Bất nại tòng tiền bột tốt ông.

Dịch :

Cây gậy

Ngày ngày trong tay cầm cây gậy

Bỗng nhiên như cọp lại như rồng

Giơ lên chỉ sợ non sông nát

Dựng thẳng e che mất trời trăng

Ba thước song lâm chỗ nào có?

Sáu vòng Địa Tạng khó gập cùng

Dẫu rằng đường đới gập ghềnh lắm

Chẳng ngại ngày xưa lật đật ông.

Bài 35 :

和 縣 令

Họa huyện lệnh

曾 為 宇 內 四 明 狂

Tằng vi vũ nội Tứ Minh cuồng

36

肯 羡 醫 王 與 鬼 王

Khẳng tiến Y vương dữ Quỷ vương

未 覺 悟 中 真 覺 悟

Vị giác ngộ trung chân giác ngộ

難 商 量 底 妙 商 量

Nan thương lượng để diệu thương lường.

小 根 欲 問 長 生 藥

Tiểu căn dục vấn trường sinh dược

作 者 那 求 不 死 方

Tác giả na cầu bất tử phương.

今 日 水 寒 魚 不 食

Kim nhật thuỷ hàn ngư bất thực

一 時 筌 網 也 都 忘

Nhất thì thuyên võng dã đô vương.

Dịch :

Hoạ huyện lệnh

Từng trong đời theo Tứ Minh Cuồng

Đâu có khen quỷ vương và y vương

Ở trong chưa giác mà giác thực

Nơi khó nghĩ ngợi lại suy lường

Tiểu căn muốn hỏi thuốc sống lâu

Không chết tác gia đâu có cầu

Hôm nay nước lạnh cá chẳng đớp

37

Nơm, lưới đều quên, có nhớ đâu.

Chú thích : Tứ Minh Cuồng là biệt hiệu của Hạ Tri Chương.

Bài 36 :

福 堂 景 物

Phúc đường cảnh vật

福 堂 景 致 已 郎 當

Phúc Đường cảnh trí dĩ lang đang

賴 有 禪 風 習 習 涼

Lại hữu thiền phong tập tập lương.

籬 落 簫 疏 抽 筍 瘦

Ly lạc tiên sơ trừu duẩn sấu

門 庭 幽 邃 闢 松 荒

Môn đình u thuý tịch tùng hoang.

未 逢 時 泰 賢 人 出

Vị phùng thì thái hiền nhân xuất

且 喜 林 深 瑞 獸 藏

Thả hỉ làm thâm thuỵ thú tàng

早 晚 老 天 開 佛 日

Tảo vãn lão thiên khai Phật nhật

通 門 桃 李 弄 春 光

Thông môn đào lý lộng xuân quang.

38

Dịch :

Cảnh vật Phúc Đường

Cảnh vật Phúc Đường thật là thoáng

Nhờ có gió Thiền thổi mát sang

Giậu đổ tiêu điều măng gầy mọc

Môn đình im vắng vài tùng hoang.

Chửa gập lúc thịnh, người hiền xuất

Hãy vui rừng sâu, thú ẩn tàng

Sớm muộn trời già mở ngày Phật

Cửa vào đào lý giỡn Xuân quang.

Bài 37 :

贈 純 一 法 師

Tặng Thuần Nhất pháp sư

法 身 寂 滅 色 身 存

Pháp thân tịch diệt sắc thân tồn

夜 靜 三 更 入 夢 魂

Dạ tĩnh tam canh nhập mộng hồn.

縱 未 懮 遊 禪 祖 域

Túng vị ưu du Thiền tổ vực

也 曾 出 入 法 王 門

Dã tằng xuất nhập Pháp vương môn.

懶 登 賢 聖 無 生 路

Lãn đăng hiền thánh vô sinh lộ

甘 結 人 天 有 漏 根

39

Cam kết nhân thiên hữu lậu côn.

若 過 作 家 談 妙 旨

Nhược ngộ tác gia đàm diệu chỉ

天 津 何 處 起 猢 猻

Thiên Tân hà xứ khởi hồ tôn.

Dịch :

Tặng Thuần Nhất pháp sư

Pháp thân tịch diệt, sắc thân còn

Đêm tĩnh canh ba vào mộng hồn

Dẫu chửa rong chơi trong cõi tổ

Đã từng vào ra cửa Pháp vương

Đường thánh vô sinh lười cất bước

Cam kết trời người giữ lậu căn

Nấu gập tác gia đàm diệu chỉ

Nào đâu chuyện khỉ bến Thiên Tân.

Bài 38 :

勸 世 進 道

Khuyến thế tiến Đạo

四 序 循 環 春 復 秋

40

Tứ tự tuần hoàn xuân phục thâu

駸 駸 已 老 少 年 頭

Xâm xâm dĩ lão thiếu niên đầu.

榮 華 肯 顧 一 場 夢

Vinh hoa khẳng cố nhất trường mộng

歲 月 空 懷 萬 斛 愁

Tuế nguyệt không hoài vạn hộc sầu

苦 趣 輪 迴 如 轉 轂

Khổ thú luân hồi như chuyển cốc

愛 河 出 沒 等 浮 漚

Ái hà xuất một đẳng phù âu.

逢 場 亦 不 摸 來 鼻

Phùng trường diệc bất mô lai tị

無 限 良 緣 只 麼 休

Vô hạn lương duyên chỉ má hưu.

Dịch :

Khuyên đời vào Đạo

Bốn mùa xoay chuyển Xuân rồi Thu

Thời gian qua mau trẻ bạc đầu

Ngoảnh nhìn vinh hoa một giấc mộng

Năm tháng mang theo vạn mối sầu

Đường khổ luân hồi xe chuyển mãi

Bọt nước chìm nổi trong sông yêu

Gập vui nếu chẳng sờ lên mũi

Muôn kiếp duyên lành chẳng tới đâu !

41

Bài 39 :

世 態 虛 幻

Thế thái hư huyễn

衣 狗 浮 雲 變 態 多

Y cẩu phù vân biến thái đa

悠 悠 都 付 夢 南 柯

Du du đô phó mộng Nam Kha

霜 容 洗 夏 荷 方 綻

Sương dung tẩy hạ hà phương trạm

風 色 來 春 梅 已 花

Phong sắc lai xuân mai dĩ hoa

西 月 沉 空 難 復 影

Tây nguyệt trầm không nan phục ảnh

東 流 赴 海 豈 回 波

Đông lưu phó hải khởi hồi ba

君 看 王 謝 樓 前 燕

Quân khan Vương Tạ lâu tiền yến

今 入 尋 常 百 姓 家

Kim nhập tầm thường bách tính gia.

Dịch :

Thói đời hư ảo

Bức tranh vân cẩu đổi thay lắm

Êm đềm đành gửi giấc Nam kha

Màn sương rửa hạ, sen ra nụ

42

Làn gió mời Xuân, mai nở hoa

Trăng lặn về Tây, khó phục ảnh

Nước về biển Đông cứ trôi qua

Cứ xem bầy én lầu Vương, Tạ

Nay bay vào nhà bách tính gia.

Bài 40 :

佛 心 歌

Phật tâm ca

佛 佛 佛 不 可 見

Phật Phật Phật bất khả kiến

心 心 心 不 可 說

Tâm tâm tâm bất khả thuyết

若 心 生 時 是 佛 生

Nhược Tâm sinh thì thị Phật sinh

若 佛 滅 時 是 心 滅

Nhược Phật diệt thì thị Tâm diệt

滅 心 存 佛 是 處 無

Diệt Tâm tồn Phật thị xứ vô

滅 佛 存 心 何 時 歇

43

Diệt Phật tồn Tâm hà thì yết

欲 知 佛 心 生 滅 心

Dục tri Phật Tâm sinh diệt Tâm

直 待 當 來 彌 勒 決

Trực đãi đương lai Di Lặc quyết.

昔 無 心

Tích vô Tâm

今 無 佛

Kim vô Phật

凡 聖 人 天 如 電 拂

Phàm thánh nhân thiên như điện phất

心 體 無 是 亦 無 非

Tâm thể vô thị diệc vô phi

佛 性 非 虛 又 非 實

Phật tính phi hư hựu phi thật .

忽 時 起

44

Hốt thì khỉ

忽 時 止

Hốt thì chỉ

往 古 來 今 徒 擬 擬

Vãng cổ lai kim đồ nghĩ nghĩ

豈 惟 埋 沒 祖 宗 乘

Khởi duy mai một tổ tông thừa

更 起 妖 魔 自 家 祟

Cánh khởi yêu ma tự gia tuý.

欲 求 心

Dục cầu tâm

休 外 覓

Hưu ngoại mịch

本 體 如 如 似 空 寂

Bản thể như như tự không tịch

涅 槃 生 子 曼 羅 籠

Niết bàn sinh tử mạn la lung

煩 惱 菩 提 閑 對 敵

Phiền não bồ đề nhàn đối địch.

45

心 即 佛

Tâm tức Phật

佛 即 心

Phật tức Tâm

妙 旨 明 明 達 古 今

Diệu chỉ minh minh đạt cổ câm

春 來 自 是 春 花 笑

Xuân lai tự thị xuân hoa tiếu

秋 到 無 非 秋 水 深

Thu đáo vô phi thu thuỷ thâm.

捨 妄 心

Xả vọng tâm

守 真 性

Thủ chân tính

似 人 尋 影 而 忘 鏡

Tự nhân tầm ảnh nhi vong kính

豈 知 影 現 鏡 中 來

Khởi tri ảnh hiện kính trung lai

不 覺 妄 從 真 裏 蹦

Bất giác vọng tòng chân lý bính

妄 來 非 實 亦 非 虛

Vọng lai phi thực diệc phi hư

46

鏡 受 無 邪 亦 無 正

Kính thụ vô tà diệc vô chính.

也 無 罪

Dã vô tội

也 無 福

Dã vô phúc

錯 比 摩 尼 兼 白 玉

Thác tỷ ma ni kiêm bạch ngọc

玉 有 瑕 兮 珠 有 纇

Ngọc hữu hà hề châu hữu lỗi

性 底 無 紅 也 無 綠

Tính để vô hồng dã vô lục.

亦 無 得

Diệc vô đắc

亦 無 失

Diệc vô thất

四 十 九 來 是 七 七

Tứ thập cửu lai thị thất thất

六 度 萬 行 海 上 波

Lục độ vạn hạnh hải thượng ba

47

三 毒 九 情 空 裏 日

Tam độc cửu tình không lý nhật.

默 默 默

Mặc mặc mặc

沈 沈 沈

Trầm trầm trầm

萬 法 之 心 即 佛 心

Vạn pháp chi tâm tức Phật tâm

佛 心 卻 與 我 心 合

Phật tâm khước dữ ngã tâm hợp

法 爾 如 然 亙 古 今

Pháp nhĩ như nhiên cắng cổ câm.

行 亦 禪

Hành diệc thiền

坐 亦 禪

Toạ diệc thiền

一 朵 紅 爐 火 裏 蓮

Nhất đoá hồng lô hoả lý liên

沒 意 氣 時 添 意 氣

Một ý khí thì thiêm ý khí

48

得 安 便 處 且 安 便

Đắc an tiện xứ thả an tiên.

咦 咦 咦

Di di di

咄 咄 咄

Đốt đốt đốt

大 海 中 漚 閑 出 沒

Đại hải trung âu nhàn xuất một

諸 行 無 常 一 切 空

Chư hành vô thường nhất thiết không

何 處 先 師 覓 靈 骨

Hà xứ tiên sư mịch linh cốt.

醒 醒 著

Tinh tinh trước

著 醒 醒

Trước tinh tinh

四 稜 踏 地 勿 欹 傾

Tứ lăng đạp địa vật khi khuynh

阿 誰 於 此 信 得 及

A thuỳ ư thử tín đắc cập

49

高 步 毗 盧 頂 上 行

Cao bộ tỳ lư đính thượng hành

喝！

Hát!

Dịch :

Bài ca Tâm Phật

Phật không thấy hình

Tâm không thể nói

Tâm sinh, Phật sinh

Phật hoại, Tâm hoại

Trừ tâm, đâu Phật

Trừ Phật bao giờ rồi ?

Tâm Phật, Tâm sinh diệt

Phải chờ Di Lặc giải quyết thôi

Xưa không tâm, nay không Phật

Phàm thánh, trời người như sấm nổ ư ?

Tâm thể không phải, trái

Phật tánh không thực, hư

Bỗng có rồi không

Xưa giờ bàn bạc

Chôn vùi giáo pháp tổ tông

Lại khiến ma nhà mình tác lạc.

Tìm tâm, đừng tìm bên ngoài

Bản thể như nhiên rỗng lặng

Niết bàn sanh tử buộc lỏng thôi

Phiền não, Bồ đề chỉ là trống vắng.

Phật là tâm, tâm là Phật

50

Diệu chỉ sáng rỡ từ xưa nay

Xuân tới hoa nở

Thu về nước Thu sâu thay.

Bỏ vọng tâm, giữ chân tánh.

Như người tìm bóng quên gương

Đâu biết bóng do gương tạo.

Vọng cũng từ chơn

Vọng không thực không dối

Gương không thẳng, không cong.

Không tội, không phước

So trai ngọc mất công

Vì trai có tỳ, ngọc có vết.

Tánh không lục, không hồng

Không được, không mất.

Bẩy bẩy bốn chín đó ông.

Mặt trời trên không : ba độc, chín tình

Lục độ, vạn hạnh là sóng bể

Lẳng lặng, chìm chìm.

Tâm Phật là tâm muôn pháp

Tâm Phật hợp với tâm ta

Lý đó suốt kim cổ

Đi ngồi đều Thiền nha !

Một đoá sen trong lửa

Mất ý thì thêm ý thôi

Được an định thì cứ an định

Ôi !

Bọt trong bể cả

Các hạnh vô thường dẫn đến không.

Linh cốt tiên sư thấy đâu nhỉ

Có tỉnh hay không ?

Chân bước thẳng

Người nào tin

Trên đầu Tỳ Lô bước

Hét inh !