ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH TRÀ VINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH ____________________________

ISO 9001:2008

LÊ DIỂM MY

VĂN HÓA ỨNG XỬ

VỚI MÔI TRƯỜNG XÃ HỘI

CỦA NGƯỜI KHMER NAM BỘ

QUA TỤC NGỮ

Chuyên ngành: VĂN HÓA HỌC

Mã số: 60310640

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HÓA HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HUỆ

TRÀ VINH, NĂM 2016

-1-

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Dân tộc Khmer là một dân tộc có vốn văn hóa phong

phú đa dạng; không chỉ thể hiện ở nghệ thuật kiến trúc độc

đáo của những ngôi chùa hay ở những phong tục, tín

ngưỡng, lễ hội mà nó còn thể hiện rất rõ qua văn học dân

gian. Trong đó tục ngữ Khmer là một thể loại hết sức phong

phú, nó phan ánh một cách toàn diện các măt sinh hoạt và

tư duy chung của nhân dân lao động như:những kinh

nghiệm trong san xuất, lơi khuyên trong trong cách ứng xư,

trong mối quan hệ gia đinh, những câu nói vê đạo ly, cách

sống ở đơi, hay phê phán những bất công trong xa hội,

những thói hư tật xấu của con ngươi… Tim hiểu tục ngữ

Khmer ta sẽ có một cái nhin sâu sắc và toàn diện hơn nét

văn hóa đăc trưng của dân tộc này cũng như vê tính cách,

nếp sống, cách ứng xư của họ với cuộc sống. Là một dân

tộc mang đăc điểm của cư dân nông nghiệp nên đơi sống

của ngươi Khmer lúc nào cũng hòa hợp với thiên nhiên hòa

hợp với con ngươi. Từ thực tiễn đơi sống văn hóa, đơi sống

sinh hoạt và trong lao động san xuất đa hinh thành nên

những cách ứng xư của họ trong những hoàn canh khác

nhau. Chính những cách ứng xư đó đa được tái hiện rõ nét

trong những sáng tác dân gian mà cụ thể là những câu tục

ngữ của dân tộc.

Tục ngữ Khmer được hinh thành phát triển, lưu truyên

từ bao đơi nay trở thành những cái hay cái đẹp của dân tộc

chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc. Chính vi những

-2-

giá trị tốt đẹp ấy mà tục ngữ Khmer đa được nhiêu nhà

nghiên cứu quan tâm và tim hiểu. Đa có những công trinh

nghiên cứu sâu vê tục ngữ và ly giai ở gốc độ văn hóa. Tuy

chiếm số lượng chưa nhiêu nhưng có thể xem đó là những

bước tiến mới khá quan trọng trong việc nghiên cứu vê tục

ngữ của ngươi Khmer ở những khía cạnh khác nhau để có

cái nhin toàn diện và sâu sắc hơn mối liên hệ giữa tục ngữ

và đơi sống văn hóa dân tộc. Tuy vậy việc nghiên cứu vê

văn hóa ứng xư với môi trương xa hội của ngươi Khmer qua

tục ngữ vẫn chưa được tiến hành, do đó việc nghiên cứu sâu

vê vấn đê này là một bước đi mới góp phần làm phong phú

thêm những nghiên cứu vê tục ngữ Khmer Nam Bộ - nơi có

một kho tàng văn học dân gian rất phong phú và đa dạng.

Vi thế việc tim hiểu vê văn hóa ứng xư với môi trương xa

hội qua tục ngữ Khmer là một bước đi cần thiết do đó chúng

tôi chọn: “Văn hóa ứng xử với môi trường xã hội của người

Khmer Nam Bộ qua tục ngữ” để làm đê tài nghiên cứu.

2.Lịch sử nghiên cứu đề tài

Xét vê tinh hinh nghiên cứu đa có nhiêu tác gia

nghiên cứu vê văn hóa ứng xư như::

Tác phẩm “Cơ sở văn hóa Việt Nam” của Trần Ngọc

Thêm (tái ban năm 2000); Tác phẩm "Nghệ thuật ứng xử

của người Việt" tác gia Phạm Minh Thao (2003); Tác phẩm

“Tâm lý học ứng xử” do Nguyễn Thị Bừng chủ biên (Tái

ban năm 2007).

Xét vê tinh hinh nghiên cứu đa có nhiêu tác gia

nghiên cứu vê ngươi Khmer Nam bộ và tục ngữ Khmer

Nam Bộ. Trước năm 1975, Tài liệu có thể xem là sớm

-3-

nhất vê ngươi Khmer là quyển Chân Lạp Phong Thổ Ky

của Châu Đạt Quan. Ở Việt Nam ngươi Khmer cũng được

các học gia phía Nam nghiên cứu giới thiệu. Giai đoạn

này Lê Hương có nhiêu công trinh nghiên cứu vê ngươi

Khmer như: Sử liệu Phù Nam, Sử Cao Miên, Người Việt

gốc Miên…Trong đó tác phẩm Người Việt gốc Miên

(1969) đa mô ta vê lịch sư, đơi sống kinh tế xa hội, văn

hóa, tín ngưỡng, tôn giáo và các phong tục tín ngưỡng của

ngươi Khmer bên cạnh đó tác phẩm có đê cập đến văn

học dân gian, trong đó có tục ngữ của ngươi Khmer nhưng

chỉ ở mức độ sơ lược.Từ sau năm 1975 đến nay đa có rất

nhiêu công trinh nghiên cứu vê tục ngữ Khmer như:

Thành ngữ, tục ngữ Khmer của Sơn Phước Hoan (1998),

Văn học dân gian Sóc Trăng (2002) do Chu Xuân Diên

chủ biên, Văn học dân gian Bạc Liêu (2005) do Chu Xuân

Diên chủ biên. Gần đây nhất là luận án tiến sĩ của Nguyễn

Thị Kiêu Tiên “Đặc điểm tục ngữ Khmer ở Đồng Bằng

sông Cửu Long” (2014). Luận án là một công trinh nghiên

cứu sâu vê tục ngữ Khmer, ở phần nội dung thi tác gia

cũng đa đê cập đến vấn đê ứng xư với môi trương xa hội

của ngươi Khmer qua tục ngữ, việc đê cập này nhằm mục

đích làm rõ những anh hưởng của dấu ấn địa hinh cư trú,

san xuất và văn hóa đến nội dung tục ngữ Khmer.

Nhin chung qua những khao sát vê những công trinh

nghiên cứu trên chúng tôi nhận thấy rằng các công trinh

nghiên cứu vê ngươi Khmer, văn học dân gian Khmer nói

chung và tục ngữ Khmer nói riêng rất phong phú và đa dạng.

Tuy vậy việc nghiên cứu sâu vê văn hóa ứng xư với môi

-4-

trương xa hội của ngươi Khmer qua tục ngữ vẫn chưa được

tiến hành, do đó việc nghiên cứu sâu vê vấn đê này là một

bước đi mới góp phần làm phong phú thêm những nghiên

cứu vê tục ngữ Khmer.

3. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu của luận văn là thông qua việc phân tích tục

ngữ để tim ra cách ứng xư với môi trương xa hội của ngươi

Khmer. Bên cạnh đó, tim hiểu vê sự biến đổi trong việc sư

dụng tục ngữ trong đơi sống hiện đại của ngươi Khmer.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

Thống kê các tài liệu vê tục ngữ Khmer thể hiện văn

hóa ứng xư từ trước đến nay.

Tiến hành phân tích các câu tục ngữ để làm rõ văn hóa

ứng xư đối với môi trương xa hội của ngươi Khmer được

biểu hiện như thế nào.

Tiến hành điêu tra xa hội học để tim ra sự biến đổi

trong việc sư dụng tục ngữ trong đơi sống của ngươi Khmer

hiện nay.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng chính của luận văn là kho tàng tục ngữ

Khmer Nam Bộ. Trong luận văn này chủ yếu là nghiên

cứu những câu tục ngữ của ngươi Khmer phan ánh văn

hóa ứng xư với môi trương xa hội của họ chứ không

chuyên sâu nghiên cứu các giá trị nghệ thuật, cách sư

dụng ngôn ngữ.

Việc khao sát thu thập thông tin được chúng tôi tiến

hành trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng và Trà Vinh.

-5-

6.Phương pháp nghiên cứu

Trong luận văn này sư dụng các phương pháp sau:

- Phương pháp khảo cứu tài liệu

- Phương pháp khảo sát, điều tra xã hội học

- Phương pháp phân tích

- Phương pháp so sánh

7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Nghiên cứu này góp phần vào việc tim hiểu rõ hơn

vê kho tàng tục ngữ phong phú của ngươi Khmer Nam Bộ

đăc biệt là thấy được cách ứng xư với môi trương xa hội của

ngươi Khmer thông qua tục ngữ của dân tộc.

Công trinh nghiên cứu cung cấp thêm những tư liệu

khao sát điên da vê sự biến đổi của việc sư dụng tục ngữ

trong đơi sống hiện đại của ngươi Khmer Nam Bộ nhằm

thấy được vị trí vai trò của tục ngữ trong đơi sống hiện đại

của ngươi Khmer hiện nay.

Từ kết qua công trinh nghiên cứu chúng tôi hi vọng

góp một phần nhỏ vào việc đưa ra những khuyến nghị để

bao tồn và phát huy vai trò tục ngữ trong đơi sống của ngươi

ngươi Khmer Nam Bộ, đồng thơi cung cấp tư liệu cho các

sở ban ngành nghiên cứu vê văn hóa.

8. Bố cục luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khao và

phần phụ lục. Luận văn được triển khai thành ba chương.

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn

Chương 2: Biểu hiện của văn hóa ứng xử với môi

trường xã hội của người Khmer Nam Bộ qua tục ngữ

-6-

Chương 3: Sự biến đổi trong việc sử dụng tục ngữ

vào đời sống hiện đại của người khmer Nam Bộ

-7-

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Cơ sở lý luận

1.1.1. Khái niệm văn hóa và văn hóa ứng xử với

môi trường xã hội

1.1.1.1. Khái niệm văn hóa

Trong mọi lĩnh vực của đơi sống, chúng ta thương

sư dụng những thuật ngữ như: văn hoá ứng xư, văn hoá học

đương, văn hoá giao thông, trinh độ văn hóa....Từ văn hóa

dù được sư dụng rất phổ biến nhưng để đi đến một định

nghĩa hay một khái niệm thống nhất thi cho đến nay vẫn

chưa có. Chúng tôi sư dụng định nghĩa của Trần Ngọc

Thêm:“Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất

và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình

hoạt động thực tiễn trong sự tương tác giữa con người với

môi trường tự nhiên và xã hội” để làm cơ sở trong nghiên

cứu của minh.

1.1.1.2. Khái niệm văn hóa ứng xử với môi trường

xã hội

1.1.1.2.1. Khái niệm văn hóa ứng xử

1.1.1.2.2. Khái niệm văn hóa ứng xử với môi

trường xã hội

Trong phạm vi nghiên cứu của minh chúng tôi chỉ đê

cập đến văn hóa ứng xư của ngươi Khmer Nam Bộ đối với

môi trương xa hội, nó chỉ dừng lại ở phạm vi gia đinh và

cộng đồng trong nội tại cộng đồng quốc gia dân tộc, chứ

-8-

không mở rộng ra ở phạm vi ứng xư với các quốc gia khác.

Chúng tôi tạm cho rằng: Văn hóa ứng xử với môi trường xã

hội là thái độ, hành động và kỹ năng ứng xử của con người

đối với gia đình và cộng đồng nhằm hướng đến cái đúng,

cái hay, cái đẹp.

1.1.2. Khái niệm tộc người và văn hóa tộc người

1.1.2.1. Khái niệm tộc người

Tộc ngươi là một cộng đồng có chung vê quá trinh

hinh thành lịch sư, tức là nguồn gốc tộc ngươi; có chung vê

chữ viết và truyên thống văn hóa; có thể có chung địa bàn

cư trú bởi có những trương hợp do nhiêu tác động nên ngươi

dân thuộc tộc ngươi đó phai di cư đến nơi khác; có chung

vê hinh thức hoạt động kinh tế (như ngươi Khmer chủ yếu

trồng lúa nước); và điêu quan trọng hơn hết đó là mỗi thành

viên trong tộc ngươi đó phai luôn có y thức vê sự tồn tại của

tộc ngươi minh trong lịch sư cũng như hiện tại.

1.1.2.2. Khái niệm văn hóa tộc người

Có nhiêu khái niệm, nhận định của các nhà nghiên cứu vê

vă hóa tộc ngươi, mỗi nhà nghiên cứu có mỗi quan điểm

khác nhau. Nhưng nhin chung lại,từ quan điểm của các nhà

nghiên cứu có thể thấy được văn hóa có vai trò có thể xem

là khá quan trọng đối với sự hinh thành và phát triển của tộc

ngươi. Như vậy việc nghiên cứu vê văn hóa ứng xư của một

tộc ngươi không thể không quan tâm và dựa trên cơ sở

những nghiên cứu vê tộc ngươi và văn hóa tộc ngươi mà các

nhà nghiên cứu đa nhận định và đưa ra.

1.1.3. Khái niệm tục ngữ

Tác gia Nguyễn Thị Kiêu Tiên cho rằng: “Tục ngữ

-9-

Khmer là những câu nói nghệ thuật (bao gồm cả những dạng

đặc thù của Sôpheasấch); ngắn gọn, hàm súc; thường có

nghĩa đen và nghĩa bóng dùng để đúc kết kinh nghiệm tổng

hợp của người dân Khmer. Từ những quan niệm, những tri

thức, cách tư duy và trên hết là nền văn hóa giàu bản sắc

của dân tộc, tục ngữ Khmer dùng để khuyên răn, giáo dục

các thế hệ người Khmer”.Với đê tài văn hóa ứng xư với môi

trương xa hội của ngươi Khmer Nam Bộ qua tục ngữ chúng

tôi chọn định nghĩa này để làm căn cứ chọn lọc tư liệu khao

sát và nghiên cứu.

1.2. Cơ sở thực tiễn

1.2.1. Người Khmer Nam Bộ

1.2.1.1. Hình thức cư trú, tập quán sản xuất

Theo truyên thống, nơi ngươi Khmer chọn định cư

đầu tiên là các vùng đất cao ở Nam Bộ. Ngoài ra, ngươi

Khmer còn có tập quán cư trú trên đất ruộng, gần sông rạch.

Một bộ phận sống dọc theo các trục lộ giao thông, thị xa,

thị trấn và các thành phố.

Nghê trồng lúa nước là hoạt động kinh tế chủ yếu của

ngươi Khmer. Bên cạnh đó, ngươi Khmer còn trồng rẫy,

trồng cây ăn trái; nuôi trồng thủy hai san; làm muối; các nghê

tiểu thủ công nghiệp. Hiện nay một bộ phận ngươi Khmer đa

tham gia vào kinh doanh góp phần phát triển kinh tế.

1.2.1.2.Tín ngưỡng, tôn giáo, lễ hội

Ngươi Khmer có các tín ngưỡng như tín ngưỡng thơ

Neak Ta, tín ngưỡng Arăk.

-10-

Ngày nay Phật giáo chiếm vị trí khá quan trọng, chi

phối hầu hết đơi sống văn hóa tinh thần của ngươi Khmer

Nam Bộ.

Ngươi Khmer Nam Bộ có rất nhiêu lễ hội, trong đó

có lễ hội bắt nguồn từ tín ngưỡng dân gian và lễ bắt nguồn

từ Phật giáo. Các lễ hội đêu mang dấu ấn Phật giáo, chính

điêu đó tạo nên nét đăc trưng của lễ hội ngươi Khmer.

1.2.2.Văn học dân gian Khmer Nam Bộ

Ngươi Khmer Nam Bộ có một kho tàng văn học dân

gian rất phong phú. Đó là những câu chuyện dân gian được

lưu truyên từ đơi này sang đơi khác với các thể loại từ thần

thoại, truyên thuyết, truyện cổ tích đến truyện ngụ ngôn,

truyện cươi hay những câu thành ngữ, tục ngữ cho đến các

bài hát dân gian (ca dao, dân ca)….

1.2.3. Tục ngữ Khmer Nam Bộ

Cũng như tục ngữ của ngươi Kinh, nội dung và ca nghệ

thuật ở tục ngữ của ngươi Khmer có nhiêu điểm đăc sắc.

Tiểu kết Chương 1:

Trong chương một, chúng tôi đê cập đến cơ sở lí luận

và thực tiễn liên quan đến đê tài. Đó là một số khái niệm vê

văn hóa, văn hóa ứng xư; tộc ngươi và văn hóa tộc ngươi.

Để làm cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo ở chương này

thi chúng tôi cũng đa trinh bày khái quát vê văn hóa Khmer

Nam Bộ và văn học dân dân gian Khmer Nam Bộ. Bên cạnh

đó,chúng tôi đa trinh bày một số vấn đê vê tục ngữ Khmer

như: khái niệm, sơ lược vê nội dung và nghệ thuật của tục

ngữ. Những nghiên cứu này sẽ là tiên đê là cơ sở để chúng

tôi đi vào giai quyết những vấn đê cụ thể ở các chương sau.

-11-

CHƯƠNG 2

BIỂU HIỆN CỦA VĂN HÓA ỨNG XỬ

VỚI MÔI TRƯỜNG XÃ HỘI

CỦA NGƯỜI KHMER NAM BỘ QUA TỤC NGỮ

2.1. Văn hóa ứng xử trong phạm vi gia đình thể hiện qua

tục ngữ Khmer

2.1.1. Mối quan hệ ông bà, cha mẹ và con cháu

Tục ngữ Khmer có nhiêu đơn vị phan ánh mối quan hệ

cha mẹ và con cái với những đạo ly, cách ứng xư tốt đẹp.

Trong đó, tục ngữ Khmer phan ánh tinh cam thiêng liêng của

đấng sinh thành dành cho con cái và vai trò của gia đinh đối

với việc hinh thành tính cách của con cái, vê tri thức nuôi dạy

con cái: Dạy con phải tự giáo dục mình làm gương; trong việc

quy trách nhiệm cho ngươi mẹ, hoăc ca cha lẫn mẹ khi con cái

hư hỏng: Con dại tại cha, con hư tại mẹ; Con không mẹ không

ai giáo dục.

Tình thương yêu của đấng sinh thành dành cho con

cái rộng lớn thi ngược lại con cái cũng dành cho cha mẹ

những tinh cam sâu sắc đi liên với nó là sự biết ơn mà biểu

hiện cơ ban nhất là lòng hiếu thao: Giống người dù thấp hèn

đến đâu cũng không từ bỏ tình mẹ cha; Cha mẹ ở nhà ta ví

như Phật. Bên cạnh đó, trong tục ngữ Khmer, việc hiếu thao

với đấng sinh thành trong hiện tại còn quan trọng hơn ca

việc cúng dương. Và bất cứ những biểu hiện nào của sự bất

hiếu cũng đi ngược lại với lơi dạy của Đức Phật, của đạo lí

làm ngươi: Khinh mẹ trái lời dạy của Phật.

-12-

2.1.2. Mối quan hệ vợ chồng

Trong tục ngữ Khmer, vai trò của ngươi vợ, ngươi

chồng đêu binh đẳng và được coi trọng: Vợ giận chồng nhịn,

chồng giận vợ chịu; Thương thân cần lựa thức ăn, vợ chồng

thương nhau phải biết chiều nhau. Trong tục ngữ Khmer có

nhiêu đơn vị nói vê kinh nghiệm của việc chọn vợ, lấy

chồng: Chọn dâu rể nên xem dòng giống; Làm ruộng thất

thất chỉ một năm, lấy vợ gả chồng sai sai cả một đời.

Bên cạnh đó, trong tục ngữ Khmer, ngươi phụ nữ

trong gia đinh có vai trò cũng rất quan trọng: Mạ tốt do đất,

vợ khôn để tiếng cho chồng; Canh ngon nhờ thịt, chồng tốt

đẹp nhờ vợ vui vẻ.

2.1.3. Mối quan hệ anh em

Tình anh chị em ruột là tinh cam giữa những ngươi

có cùng huyết thống, không thể tách rơi. Những đơn vị tục

ngữ Khmer đê cập đến sự yêu thương, đùm bọc lẫn nhau

của anh em trong một nhà: Con ơi đừng đừng buôn xa, buôn

sát bên nhà bảo vệ em gái. Ngoài tinh cam yêu thương còn

là sự trân trọng, tôn trọng sự khác biệt của nhau: Dừa một

quài cũng có trái dẹt trái tốt; Tre một cây cũng khác lóng,

anh em một nhà cũng khác ý.

2.2. Văn hóa ứng xử trong phạm vi cộng đồng thể hiện

qua tục ngữ Khmer

2.2.1. Mối quan hệ giữa người và người

Ngươi Khmer có nhiêu câu tục ngữ thể hiện tư tưởng

nhân đạo và quan niệm tốt đẹp của nhân dân lao động. Đó

là những câu tục ngữ đê cao giá trị con ngươi, xem con

ngươi là vốn quy: Bầu bí cũng có ruột, con người ai chẳng

-13-

có trí thông minh; Bùa phép ở Tê vê đa, thông minh ở con

người. Trân trọng sự sống của con ngươi: Đừng tiêu diệt sự

sống của con người, đó là một tội lỗi nặng nề.

2.2.1.1. Mối quan hệ thầy trò

Ngươi Khmer luôn đê cao việc hoc nên vai trò của

ngươi thầy là vô cùng quan trọng, tục ngữ Khmer có nhiêu

câu thể hiện sự tôn vinh, trân trọng ngươi thầy: Ngươi tự

học như ngươi lạc đương giữa đêm khuya; Học trò giỏi nhơ

thầy dạy dỗ, uốn nắn từng ngày; Lơi của mẹ, y phán thầy.

2.2.1.2. Mối quan hệ của con người với bạn bè

Tinh cam bạn bè luôn được ngươi Khmer đê cao và

trân trọng: Bà con và bạn bè, nếu bà con không cần thì bạn

thân tốt hơn. Bạn bè chính là niêm tự hào của họ: Nhà tuy

chật hẹp, nhưng nhiều bạn tốt; Giàu gì cũng không bằng

giàu bạn. Trân trọng tinh bạn nhưng họ cũng rất lí trí khi

chọn bạn: Đi chơi đêm đừng kết bạn với kẻ côn đồ; Giống

côn đồ nói không thật đừng kết bạn tốn của.

2.2.2. Mối quan hệ của con người với phum,sóc

Ngươi Khmer sống tập trung thành các phum, sóc.

Phum,sóc của ngươi Khmer chủ yếu là các mối quan hệ

huyết thống, quan hệ hôn nhân và quan hệ mang tính lãnh

thổ, láng giêng. Tục ngữ Khmer có nhiêu đơn vị đê cao mối

quan hệ của những ngươi trong dòng họ: Diều lên mạnh nhờ

gặp gió, vua mạnh nhờ quân, anh em mạnh nhờ có bà con

đông; Có chuyện nghĩ đến bà con. Đê cao quan hệ họ hàng

nhưng qua những đơn vị tục ngữ Khmer vẫn phan ánh quan

niệm sống luôn trân trọng sự gần gũi, giúp đỡ của hàng xóm

láng giêng: Bà con gần nếu không thân như kẻ lạ.

-14-

2.2.3. Mối quan hệ của con người với ngôi chùa

Đối với ngươi Khmer, những tín đồ của Phật giáo

Nam tông, mối quan hệ với ngôi chùa luôn được nhắc đến

với sự trân trọng: Con chim phải biết cánh rừng, người tôn

trọng đạo Phật phải biết chùa; Chùa là nơi kính trọng của

bổn sóc, con cháu Khmer phải vào tu. Sự trân trọng chùa

chiên, tôn giáo đi liên với lòng yêu đất nước: Yêu nước, yêu

đạo phải làm việc, Phải cố gắng học tập để xây dựng đất

nước phồn vinh.

2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến cách ứng xử với môi

trường xã hội qua tục ngữ của người Khmer

2.3.1. Điều kiện môi sinh

2.3.1.1. Ảnh hưởng đến tính cách con người

Chính điêu kiện sống ở nơi thiên nhiên ưu đai mà cũng

không kém phần khắc nghiệt đa tạo nên những con ngươi chất

phác, bộc trực thẳng thắng trong nhiêu hoàn canh và ca trong

tình yêu: Làm ruộng khi đất còn nóng, ghẹo gái khi lòng đang

nồng. Họ thể hiện rõ sự khoan dung và quan niệm khá thoáng

mở vê trinh tiết: Người phụ nữ đã là vợ, đàn bà góa cũng tốt

nếu là con gái lại càng quý nhưng mất nết thì bỏ đi; Cơm

nguội cũng là cơm, đàn bà góa cũng là đàn bà.

2.3.1.2. Ảnh hưởng đến hình ảnh sử dụng

Dấu ấn thiên nhiên Nam Bộ được thể hiện rõ nét

trong tục ngữ Khmer với những hinh anh liên quan đến sông

nước như hinh anh: Sông, nước, xuồng, ghe; cùng với các

loài động thực vật đăc trưng của vùng đất này như: Cá lòng

tong, cá sấu, dừa, thốt nốt, sen, súng.

-15-

2.3.2. Yếu tố nông nghiệp

2.3.2.1. Ảnh hưởng đến quan niệm, tư tưởng sống

Cuộc sống sinh hoạt và lao động gắn với nên nông

nghiệp lúa nước đa hinh thành nên quan niệm, tư tưởng sống

của ngươi Khmer Nam Bộ. Đó là lối sống trọng tinh thể hiện

qua tinh cam của ông bà cha mẹ đối với con cháu; tinh cam

thủy chung của vợ chồng; anh chị em yêu thương giúp đỡ

lẫn nhau. Bên cạnh đó là những mối quan hệ tốt đẹp giữ họ

hàng làng xóm trong cùng cộng đồng với nhau. Đơi sống

gắn liên với nông nghiệp đa tạo vị thế của ngươi phụ nữ luôn

được trân trọng trong cộng đồng.

2.3.2.2. Ảnh hưởng đến hình ảnh sử dụng

Là một bộ phận của nên văn hóa nông nghiệp lúa

nước, vi vậy sự lựa chọn hinh anh trong tục ngữ Khmer Nam

Bộ thể hiện rõ những nét văn hóa này. Đó là những hinh anh

liên quan đến cây lúa với những giai đoạn phát triển của nó

như: mạ, lúa, trấu, gạo, cơm. Bên cạnh đó thi những hinh anh

liên quan đến ruộng rẫy, việc san xuất hoa màu cũng được đê

cập đến như: bầu, bí, hành, mướp…

2.3.3. Yếu tố Phật giáo

2.3.3.1. Ảnh hưởng đến quan niệm, tư tưởng sống

Dân tộc Khmer luôn nhấn mạnh đến tinh yêu thương,

sự binh đẳng trong mối quan hệ giữa ngươi và ngươi: Bầu

bí cũng có ruột, con người ai không có trí thông minh; Bùa

phép ở Tê vê đa, thông minh ở con người; đi liên với nó là

sự sống của con ngươi luôn được trân trọng: Đừng tiêu diệt

sự sống của con người, đó là tội lỗi nặng nề. Theo triết lí

Phật giáo, ngươi Khmer quan tâm đến việc làm phước tích

-16-

phước để tạo dựng sự an binh cho cuộc sống mai hậu. Họ

luôn tin vào luật nhân qua: Làm phước được phước, làm tội

được tội. Thông qua tục ngữ, ngươi Khmer cho rằng lòng

thiện cũng không được tùy tiện.Trong tục ngữ Khmer cũng

đê cập đến chữ “tham” như là một trong những nguyên nhân

đa gây ra sự đau khổ cho con ngươi.

2.3.3.2. Ảnh hưởng đến hình ảnh sử dụng

Những hinh anh liên quan đến Phật giáo xuất hiện khá

nhiêu trong tục ngữ Khmer. Qua khao sát 1443 câu tục ngữ

chúng tôi nhận thấy những hinh anh liên quan đến Phật giáo

như: Phật, chùa, sư, làm phước, bố thí, thiện, tội xuất hiện khá

nhiêu. Từ đó có thể thấy sức anh hưởng của Phật giáo Nam

tông trong đơi sống sinh hoạt của ngươi Khmer Nam Bộ.

Tiểu kết chương 2

Với những phân tích vê văn hóa ứng xư trong phạm

vi gia đinh và cộng đồng của ngươi Khmer Nam Bộ, chúng

ta đa nhin thấy được thái độ sống, thái độ ứng xư của dân

tộc Khmer được thể hiện qua tục ngữ một cách cụ thể, rõ

nét. Cách ứng xư của dân tộc thể hiện qua lối sống trọng

nhân nghĩa, trân trọng tinh cam trong mối quan hệ gia đinh

và cộng đồng. Cách ứng xư của ngươi Khmer Nam Bộ chịu

anh hưởng bởi môi trương sống,văn hóa nông nghiệp và

triết lí Phật giáo; nó thể hiện rõ qua quan điểm, tư tưởng

sống và cách lựa chọn hinh anh trong tục ngữ. Dấu ấn của

các yếu tố này đa mang đến một diện mạo thú vị,mang đăc

trưng riêng của văn hóa Khmer trong thể loại văn học này.

-17-

CHƯƠNG 3

SỰ BIẾN ĐỔI TRONG VIỆC SỬ DỤNG TỤC NGỮ

VÀO ĐỜI SỐNG HIỆN ĐẠI CỦA NGƯỜI KHMER

NAM BỘ

3.1. Trong đời sống sinh viên

3.1.1. Đối tượng và phạm vi khảo sát

3.1.2. Nội dung khảo sát

3.1.3. Phân tích nội dung khảo sát

Tục ngữ được sư dụng nhiêu trong đơi sống của sinh

viên, tuy có sự khác nhau vê mức độ của hai nhóm đối

tượng (sinh viên năm I và năm III), nhưng nhin chung dù

ở mức độ nào thi tục ngữ vẫn giữ được vị trí quan trọng

trong đơi sống của sinh viên, nó được thể hiện qua những

lí do mà sinh viên sư dụng tục ngữ như: gần gũi, dễ hiểu;

có tính giáo dục cao và có nhiêu kinh nghiệm quy báu

trong cuộc sống.

Việc đưa tục ngữ vào chương trinh học là phù hợp và

rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay, điêu đó giúp cho các

em sinh viên có nhiêu cơ hội và điêu kiện tiếp xúc và tim

hiểu những giá trị tốt đẹp của tục ngữ một nét văn hóa đẹp

của dân tộc.

3.1.4. Nội dung những câu tục ngữ được sử dụng

trong đời sống sinh viên

Qua khao sát chúng tôi thu thập được 224 câu tục

ngữ, trong đó có 27 câu có hiện tượng trùng lăp (Với tổng

số 181 câu), số câu không bị trùng lăp là 43 câu. Những câu

tục ngữ vê kinh nghiệm san xuất được đê cập ít hơn so với

những câu tục ngữ vê kinh nghiệm ứng xư của dân tộc.

-18-

3.2. Trong đời sống sư sãi

3.2.1. Đối tượng và phạm vi khảo sát

3.2.2. Nội dung khảo sát

3.2.3. Phân tích nội dung khảo sát

Tục ngữ vẫn được sư sai sư dụng thương xuyên trong

đơi sống, với vai trò có thể xem là quan trọng của minh

trong đơi sống tâm linh của cộng đồng thi sư sai chính là

những ngươi giữ gin và phát huy truyên thống văn hóa của

dân tộc một cách tích cực nhất. Mà cụ thể ở đây chính là

việc duy tri tục ngữ, một công cụ đắc lực trong việc truyên

tai những kinh nghiệm sống,văn hóa ứng xư mang tư tưởng

sống tốt đẹp.

3.2.4. Nội dung những câu tục ngữ được sử dụng

trong đời sống sư sãi

Qua khao sát vê việc sư dụng tục ngữ trong đơi sống

đối với đối tượng là sư sai, chúng tôi thu nhận được là 417 câu

tục ngữ, trong đó có 49 câu có hiện tượng trùng lăp (Tổng số

335 câu), số câu không bị trùng lăp là 82 câu. Với số lượng

câu tục ngữ thu thập được, chúng tôi nhận thấy số lượng câu

tục ngữ nói vê văn hóa ứng xư trong xa hội của ngươi Khmer

trong đơi sống sư sai hiện nay phổ biến hơn so với những câu

tục ngữ liên quan đến những kinh nghiệm san xuất.

3.2. Trong đời sống người dân

3.3.1. Đối tượng và phạm vi khảo sát

3.3.2. Nội dung khảo sát

3.3.3. Phân tích nội dung khảo sát

Tục ngữ vẫn được sư dụng trong đơi sống của ngươi

dân, tuy chỉ dừng lại ở mức độ là đôi khi chứ không còn

-19-

thương xuyên như những thơi điểm khác trong quá khứ.

Điêu đó đa chứng minh một điêu rằng tuy không còn phổ

biến nhưng tục ngữ vẫn còn có vị trí và vai trò nhất định

trong đơi sống của con ngươi trong xa hội hiện đại. Tục ngữ

vẫn giữ được vị trí quan trọng trong đơi sống của ngươi dân

vi nó được thể hiện qua những lí do mà ngươi dân sư dụng

tục ngữ như: có tính giáo dục cao và có nhiêu kinh nghiệm

quý báu trong cuộc sống. Dù có những thay đổi vê vị trí và

vai trò của tục ngữ trong xa hội hiện đại thi những câu tục

ngữ của dân tộc vẫn có vị trí nhất định trong cộng đồng. Nó

thể hiện qua việc ngươi ta vẫn nhớ vẫn biết và vẫn có y thức

giữ gin những lơi khuyên của ngươi xưa truyên lại.

3.3.4. Nội dung những câu tục ngữ được sử dụng

trong đời sống người dân

Qua khao sát vê việc sư dụng tục ngữ trong đơi sống

đối với đối tượng là ngươi dân, chúng tôi thu nhận được 124

câu tục ngữ, trong đó có 19 câu có hiện tượng trùng lăp (Với

tổng số 64 câu), số câu không bị trùng lăp là 60 câu. Qua

việc thống kê số lượng những câu tục ngữ thu được, chúng

tôi nhận thấy số lượng câu tục ngữ nói vê văn hóa ứng xư

trong xa hội của ngươi Khmer chiếm số lượng khá lớn trong

đơi sống ngươi dân Khmer hiện nay.

Tiểu kết chương 3

Qua kết qua khao sát vê việc sư dụng tục ngữ Khmer

trong đơi sống ở ba nhóm đối tượng: sinh viên, ngươi dân

và sư sai thi đa thu được những kết qua khác nhau.

Các bạn sinh viên ngươi Khmer có sư dụng tục ngữ

trong đơi sống, nhưng ở mức độ đậm nhạt khác nhau và có

-20-

sự biến đổi rõ rệt từ sinh viên năm I chuyển sang sinh viên

năm III . Sinh viên năm III sẽ có mức độ sư dụng tục ngữ

thương xuyên hơn so với sinh viên năm I. Vi sinh viên năm

III có nhiêu cơ hội và điêu kiện tiếp xúc với tục ngữ Khmer

trong chương trinh học của minh.

Đối với ngươi dân thi việc sư dụng tục ngữ trong đơi

sống không còn thương xuyên nữa, ngươi dân chỉ đôi khi

sư dụng tục ngữ khi mà những biến đổi vê đơi sống kinh tế,

xa hội…đa làm ít đi cơ hội sư dụng tục ngữ của họ trong

cuộc sống.

Ở nhóm đối tượng là sư sai, việc sư dụng tục ngữ

trong đơi sống vẫn còn mang tính chất thương xuyên hơn

so với sinh viên và ngươi dân. Do việc tu học của sư sai gắn

liên với việc tim hiểu văn hóa, học tập ngôn ngữ dân tộc.

Đồng thơi sư sai chính là những đối tượng có vai trò quan

trọng trong việc định hướng cho đồng bào Phật tư những lối

sống phù hợp và đúng đắn nên việc sư dụng tục ngữ thương

xuyên là điêu vô cùng cần thiết.

-21-

KẾT LUẬN

1. Từ những vấn đê nghiên cứu trong luận văn, chúng ta

có thể nhận thấy rằng tục ngữ của dân tộc Khmer đa được

hinh thành và phát triển từ khá sớm, nó được sáng tác trong

đơi sống thương nhật cũng như là được đúc kết từ chính các

hoạt động lao động san xuất của ngươi Khmer Nam Bộ.

Trong ngôn ngữ và văn hóa của dân tộc thi tục ngữ Khmer

giữ một vai trò có thể xem là khá quan trọng; nó vừa trực

tiếp gắn với ngôn ngữ và sinh hoạt trong cuộc sống hằng

ngày vừa góp phần bao tồn, lưu truyên, phát triển ngôn ngữ

và văn hóa của dân tộc. Dấu ấn dân tộc thể hiện khá đậm

nét trong tục ngữ Khmer Nam Bộ. Qua những lơi khuyên

răn vê đạo lí ở đơi, cách đối nhân xư thế, có thể thấy đây là

một dân tộc nhân nghĩa thủy chung, kính trọng ông bà cha

mẹ, tôn trọng tinh cam anh em, giàu lòng nghĩa hiệp trong

cách ứng xư với bạn bè. Họ là những con ngươi cần cù, yêu

lao động, yêu tự nhiên luôn mong muốn vê những điêu tốt

đẹp trong cuộc sống. Bên cạnh đó những hinh anh đăc trưng

thể hiện văn hóa dân tộc như cũng được họ lồng ghép vào

tục ngữ một cách cụ thể sinh động. Điêu đăc biệt nhất chính

là yếu tố tôn giáo xuất hiện dày đăt và xuyên suốt trong thể

loại văn học dân gian này. Điêu đó càng khẳng định rằng

Phật giáo Nam Tông đa phát triển đến một mức độ nhất

định, đi sâu vào đơi sống tâm linh của đồng bào và trở thành

một phần không thể thiếu trong đơi sống của họ thi nó mới

được phan ánh một cách phổ biến và xuyên suốt như thế.

-22-

2. Tục ngữ đa đi sâu vào trí nhớ của con ngươi, nó chính

là một san phẩm văn hóa tinh thần của dân tộc. Tục ngữ là

sự phan ánh lối tư duy, tư tưởng sống đăc biệt là trong lối

ứng xư của con ngươi trong cuộc sống. Với lối sống trọng

tinh của cư dân nông nghiệp lúa nước thi lối ứng xư của dân

tộc Khmer lúc nào cũng thiên vê việc trân trọng và đê cao

những mối quan hệ tốt đẹp trong gia đinh, họ hàng và xa

hội. Trong mối quan hệ gia đinh đó là mối quan hệ thủy

chung, binh đẳng, tôn trọng lẫn nhau giữa vợ và chồng; luôn

kính trọng ông bà cha mẹ, những ngươi lớn tuổi mà cơ ban

nhất là chữ hiếu như một mạch suối ngầm xuyên suốt trong

tâm thức của mỗi con ngươi và luôn được chứng minh bằng

hành động. Rơi khỏi gia đinh thi xa hội chính là nơi giúp

con ngươi phát triển và ngày càng hoàn thiện ban thân minh

hơn với lối ứng xư đúng đắn phù hợp với từng đối tượng,

từng sự việc và trương hợp cụ thể.

3. Những đăc điểm vê môi trương sống, văn hóa nông

nghiệp cũng như yếu tố Phật giáo chính là những yếu tố anh

hưởng có thể nói là khá sâu sắc đến tục ngữ Khmer Nam

Bộ. Nó anh hưởng đến lối ứng xư của những con ngươi

nông nghiệp trong điêu kiện sống của vùng đất Nam Bộ trù

phú phi nhiêu mà cũng không kém phần rủi ro, bất trắc với

tư tưởng Phật giáo chi phối mạnh mẽ đến đơi sống trong

suốt chiêu dài lịch sư. Những yếu tố này dương như đa tạo

nên một dân tộc với lối sống trọng tinh, khéo léo trong cách

ứng xư, đồng thơi chính những điêu đó đa tạo nên những

nét đăc trưng riêng của văn hóa dân tộc. Nó được thể hiện

qua việc thể hiện tư tưởng sống, nhân sinh quan của con

-23-

ngươi và qua ca cách lựa chọn hinh anh sư dụng trong tục

ngữ . Qua tục ngữ đa phan ánh những cách ứng xư khác

nhau của con ngươi trong cuộc sống và khắc họa sinh động

hơn tính cách của ngươi Khmer luôn sống hòa hợp với thiên

nhiên, con ngươi và xa hội.

4. Qua việc khao sát vê vấn đê sư dụng tục ngữ trong đơi

sống hiện đại với các đối tượng sinh viên, sư sai và ngươi

dân đa cho thấy được sự vận động của thể loại này trong đơi

sống dân tộc hiện nay. Việc sư dụng tục ngữ ở ba đối tượng

này là không đồng đêu, ở mức độ khác nhau nhưng tựu chung

lại tất ca đêu có sự hiểu biết nhất định và đêu có y thức giữ

gin tục ngữ trong cuộc sống. Do những biến đổi của xa hội

mà những câu tục ngữ phan ánh vê cách ứng xư của con

ngươi trong cuộc sống được biết được nhớ và nhắc đến nhiêu

hơn so với những câu tục ngữ vê dự đoán thơi tiết hoăc kinh

nghiệm san xuất. Điêu đó có thể xem như một quy luật khách

quan của cuộc sống, trước sự phức tạp của các mối quan hệ

giữa ngươi và ngươi thi những câu tục ngữ vê kinh nghiệm

ứng xư trong cuộc sống phát huy vai trò của minh một cách

thiết thực hơn bao giơ hết trong xa hội ngày nay.

5. Với những vấn đê đa tim hiểu và nghiên cứu chúng tôi

nhận thấy rằng kho tàng tục ngữ Khmer là vô cùng phong

phú và đa dạng; cần có những nghiên cứu, tim hiểu thấu đáo

hơn vê những giá trị của thể loại này trong văn hóa dân tộc.

Từ đó có thể tim ra những biện pháp có thể giữ gin lưu

truyên và phát triển thể loại này để nó có thể phát huy vai

trò của minh trong thực tiễn cuộc sống một cách thiết thực

hơn. Việc giang dạy tục ngữ trong nhà trương đối với các

-24-

bạn sinh viên Khmer có thể xem như đó là một bước đi đúng

đắn để các thế hệ trẻ có thể tim hiểu sâu hơn vê tục ngữ của

dân tộc; có y thức hơn trong việc giữ gin và phát huy thể

loại văn học này trong xa hội hiện đại. Bên cạnh đó việc

khuyến khích phát triển những công trinh nghiên cứu tục

ngữ Khmer ở các khía cạnh khác nhau sẽ là những bước tiến

mới trong việc làm phong phú hơn nguồn tài liệu có giá trị

vê văn học dân gian Khmer Nam Bộ nói riêng và văn hóa

dân tộc Khmer nói chung.