GIDS

VOOR DEN~KAMP

EN OMSTREKEN.

F, L TEN CATE, HENGELO (0)

DENEKAMP, HET DORPJE AAN DE

HEI- EN BOSCHKANT, -

IS IN VIER UUR TE BEREIKEN VAN

HOLLANDS GROOTE PLAATSEN -

AAN DE ZEEKANT. -

BIBL OUDHc!DK/\ME '- ~ 1'7 lWENTE ENSCHEDi. i

~======================~~e

Geillllstreerde Gids IfJ13

voor Denekamp en Omstreken.

5e DRUK.

,.-

-- UITOAVE:

VREEMDELINGENVERKEER DENEKAMP.

J

Voorbericht bij den

vijfden druk.

Naar gclang de omstandigheden zulks eischen,

is deze druk gewijzigd en aangevu ld. Bovend ien

is een mcer uitvoerige en naar we hopen zeer

bruikbare wandelkuart aan het boekje toegevoegd.

Moge dit 5e duizendtal even als zijn VOOf­

gangers Denekamp en zijn schoone omstreken

meer en meer bekend doen worden in het va­

derland, veel bezoekers naar hier trek ken en

zoodoende in ruime mate bijdragen tot den bloei

en den welvaart van Dellekamp en tot gezond­

heid en levenslust van menig stedeling.

DENEKAMP, Juni 1923.

- 3 -

Werp geen paplcrcn of andere zaken op

wegen en wandelingen!

Pluk gecn bloemen.

Beschadig geen baomen, heesters of

vcldgewassen.

Hierdoor verzekeren W I] ans de vflJe

wandeling !

- < -

1 DINKEL IN HET lUTTERZAND.

IN LEI DIN G.

Denekamp, dat door de Hin Denckamp­Oldenzaal gemakkelijk Ie bereiken is, en da! gelegen is aan den Rijksweg Oldenzaal - Nord· horn, den Provo weg Denekamp- Almelo, en aan hel kanaal Almelo- Nordhorn, verdienl door zjjn schoone omgeving de aandacht van hen, d ie van rustig buiten-zijn houden, en die "ongerepte nalu ur" boven sierl ijk aangeJegde lanen en gazolls stellen.

Reeds i ll vroegere tijden is hel een uitgezochte plek geweesl, immers in oude geschriften word! het het Paradijs def jagers genoemd, en de vele Ridderhofsleden, d ie cehler rncest allen tot hel verleden behooren, getuigcn, da! men hier gaarne zijn moeht.

In de vorige ceuw was deze streek weinig bezochl, de Ridderhofsteden werden geamoveerd, de Edelen verhuisden naar de steden .

Thans, nu de spoorwegverbinding het bezoe­ken gemakkelijk maakt, en nu de wielrijders welcn, dal de kunslwegen goed zijn, verheugl

-7 -

zich Denekamp en zijn omgeving in een leI ken jare grooter word end bezoek.

En daarvoor beslaal aile aanleiding: Denekam p biedl in zjjne nabijheid in betrekkeli jk klein be­sick, vergezichten en walerpartijen, uilgeslrekte heide en wi ld groeiende bosschen, goed onder­ho uden we ilan den, en prachlig gedijende graan­velden.

Denekamp kenl niet he! geraas der fabric ken, heeft geen hinder, da! de lucht met rook of roeldeelcn bezwangcrd is; Denekamp bied! rust en zuivere lucht, die de zentlwen sterkt, de spieren staalt en den ecllusl ver meerdert.

Dc bodem is groolendeels zandgro nd, een voordeel bij regenachtig weer, daar de wege n spoedig weer droog zijn.

'I Is om deze l:edenen, dal V. V. D. U uit­nood igt Dcnekamp's omgev in g te bewandelen, te genielen .

Door de gl1 nstigc li gging kan hel niet uitblij­yen, da! velen, die nie! gehecl uit hl1nne zaken kUI111en, ziclt hi er een zornerverblijf zullen stich!en, vooral ook, omdat van hier uit de nij vere Twcntsche sleden gemakkelijk bereik! kunnen worden.

NJdat wij eersl een brokje geschiedenis hebben gegeven, zullen wij vervolgens eenige wa nde­lin g-en en fietslochlen aangeven, die natuurlijk op velerlei ma nier gewijzigd en gecombineerd ku nnen worden.

Hel hislorisch gedeelle is in dezen druk geheel omgewerkt en belangrijk uitgebreid door den heer W. H. Dingcldcin, hierbij lerzijde gesiaan door den Zee r Eerw. Heer pasloor W . Kn uif.

-8 -

•

Wij be'velen de bosschen ell veldgewassen beleefd in de bescherming der bezoekers aan, .en doe n daarbij hel vriendeli jk verzoe k, geen papier of andere zaken op de wa ndcling of pu blieke wegen weg Ie werpen.

"laat niet als dank voor ' I aangcllaam verpOO7.en Den eigenaar van 'I bosch de schillcn en de doo7.en".

Voor evenlueele opmerkinge n houd! het Be­:stuur van V. V. O. zich bclecfd aanbevolen.

---- 9

Vereeniging tot bevordering van Vreemdelingenverkeer.

A. J. Hondelillk, Voorziffer. J. B. Berni nk, 2e Voorzilter. J. Tukkers, I e Secre!aris. O. J. Blokhuis, 2e Secrelaris. K. Gelink, Pcnningmccs!er.

Museum voor Natuurlijke Historie "Natura docet",

geslicht 1911.

Geopend: Mei 101 October van 8 um v.m. lot 8 um [1.111. Oelober tal Mei van 9 uur v.m. lot 5 uur l1.m.

Entree 25 cent. Kinderen 101 12 jaar 10 cent. Onderwijzers of ouders met schoolgaande kin­deren gen ielen desverlangd reduelie.

J. il. BERNINK.

St. Gerardus Majella Ziekenhuis. Telefoon No. 11.

Verpleging geschiedl door Zuslers Franciscanessen. 3 klassen.

Van de badkamers kan iedcr gebruik maken na aanvraag o J) nader mee Ie deelen conditien.

De fraaie klokken zijn Ie bezichtigen. Sleute l te verkrijgen bij den koster Benneker, wonende ac hter de kerk.

10 -

Lijst der aangeslotenen aan het Locale e n Intercommun ale Telefoonnet.

No. 42.

"

" " "

" " " " " " " " " " " " "

"

"

10.

34. 35.

4.

41. 27. 26. 13. 20. 33. 15. 32. 36. 12. 14. 18. 31.

28.

22.

Aarts-Diocesanen Boeren- en Tuinders­bond.

Albrink, O. J. B. Preparateur en vee­verloskundige.

Alink, J. L. A. [n auto's en rijwie[en. Benneker, J. H. Bakker en winkelier. 8lokhuis, Wed. O. J. Kruideniersw. en manufact.

Borgeling, H. J3. Oranen. Brink, H. ten Pluirnvee·export. Brink Mzn., I. ten Veeh. en slager. Brink S. ten Veeh. Coop. Stoomzuivelfabr. Volharding. Dierselhuis, J. H. Cafe en ko!.w. Dingeldein, H. VarkenssJ. Doorlaatposl Ram me[beek. Eierbond Denekamp. Elk us, H. Exp.-sl. en veeh. Gelink, K. Hotel-Pension. Gemeenlehuis. Groepscommanda nl, Mil. politielr. te Noord-Deurningen.

Groolhuis, B. J. H. Bierbott., min. wa­lerfabr. en rijtuigverh.

Heuvel , Th. J. v. d. Sigarenmag. en ve rverschin gs 1 0 kaal.

- 11 -

"

" " "

9.

1. 16. 8.

" 21. 7.

" " "

6. 5.

" 25.

" 29. " 30.

" 2.

" 37.

" 39. " 24.

3. " " 23.

19. 17.

" 38.

" "

" 25. " 40.

11. "

Hofland-Orobbe, Mej. Wed. A. H. Hor-logerieen, goud- en zilverw.

Hondelink Dr. A. J. Arts, (8-9 u.) Hoogklimmer, O. W. Oud-Burgem. Hotel van Blanken, H. J. Hermelink. Hotel-Pension Dolce J. Looman. Hotel Veldman j. B. P. Veldman. Laan, W. F. J. Morsink, O. H. J. Koopman. Natuurl. Hist. Museum Natura Doce! Dir. J. B. Bernink.

Nicolaasgesticht, St. Noord-Deurningen. Olde Dubbelink, Fa. Wed. J. Smederij,. landbouwwerkt., machinerieen enz.

Palthe, D. W. van Wulfften, Part. Losser .. Schellings, Fa. Wed. A. Oraan- en houth. te Beuningen.

Schultz, J. W. Bakker. Siemerin k, C. J. Rund- en varkenssl. Snoeyink, J. H. j. Snijders, H. Kruideniersw., manufact.. en modeart.

Spoorwegen, Station. Suskind Mzn ., Vleesch. Suskind & Zn., A. Veeh. Vreemdelingenverkeer (8-10 vm.) Wolterink, H. M. Bakker en winkel. Ziekenhuis.

- 12 -

r:-W o o o <! a: :J I­<!. Z'"

~ :J W' (f)

:J ~

" DEN EKAM P.

Een stukje geschiedenis.

Kunncn de naburige s!adjes Oldcnzaal en Oot­marsum op hooge oudheid foemen, \Vijl ze, naar men wil, bij de invoering van bel Chris­tendom reeds bestondcn, onbclwistbaar zeker is het, da! Denekamp en meeT nag zijn naaste om­geving reeds in zeer aude tijden genoemd worden .

In 804 loch schank Karel de Oroote aan de Abdij van Werden aan de Ruhr een 30-tal erven of colonaten, om deze stichting aan inkomslen Ie helpell, noodig tot de opJeiding van mission­arissen voar hel land def Saksen, waartoe Twen-' the behoorde. Onder deze 30 goedercn ko men voar Ballillgi Berhtgod (Berch em in Beuningen),. Uittorpe (Lattrop), NorthortlOfl (Noord-Deurnin­gen), en vele andere in de Lutte, Lonneker t Vasse, Mander, Ulsen.

De naam Oenekamp duikt wat later oj), voor 't eerst in 890 en luidt dan Oaginghem.

Ernst forsiemann leidt in zijn Altdeutsches Namenbuch II, Ie H jlfte bl. 663 Oaginghem ·af

- 15 -

van den persoonsnaam Oago, die niets andcrs dan ons woord dog beleckent. Dus is Oaginghem de woonplaats van Dago, den eersien Oermaan, die zich hier nederzeUc.

Nt! we toch met naamsafleiding bezig zijn, kunnen we ook wei even vermelden, dat vol­gens denzelfden geleerde Berchem komi van berg, Noord-Deurnin gen (Norlbornon) van thom = doorn, doo rn st ruik of doornhaag, Breklenkamp van brak = braak la nd , Beuningen (Baningi) van den persoonsnaam Baullo.

In oude geschriften vindt men Denekamp o p zeer verschillende wijzcn betiteld. Men vindt O.a. Degenichem, Deniehem, Degenkamp, Degnekamp, Denecam.

Na de invoering van bet Christendom behoorde Denekamp tot de ge hee l noordelijk Twente om­vattende pa rochi e O otmarsum ; doch tu ssehen 1100 en 1200 werd Denekam p reeds van Oot­marsum gescheiden en kreeg de zelfstandigc pa­roehie den omvang die ze thans oak nag heef!. Seuningen behoorde voor dien lijd tot Olden­zaa l, Noord-Deurningen en Berchem lot 001-marsum .

Volgens pastoor Oeerdink, aan wiens wcrk: " Eenige bijdragen lot de gesch iedenis van Twen· Ie", we meerdere gegevens onileenen, gebeurde de scheidi ng van Oalmarsum niet enkel wegens den afstand van 2 a 3 uur, maar oak omdal Denekamp bij hoog water der Dinkelontoegan­kelijk was zoowel van Oolmarsum uil als van Oldenzaal, en de kape l die er stond, d us niet alti jd van een dezer plaatse n bediend kon worde n.

- 16 --

De kapel werd vergrool, tot parochiekerk ver­heven en toegewijd aa n den H. Nicolaas, wiens vereering ook in deze slreken in hooge mate was toegenomen, nada! in 1087 zijn relieken naar l:3ari in Itali e waren overgebracht.

De tegenwoordige R. K. kerk is van lateren datum. Volgens deskun digen dateert het oudste gedeelte uit het laals! der 14e of begin der ISe eeuw. In 1810, loen deze kerk weer in het be zit der Katholieken kwam, werd ze vergroot. De toen aa ngebouwde kruisarmen met eell tonge­welf, wal niel in overeenstel11ming was met he! o ude gedeelte, zijn in 1911 afgebroken en ver­vangen door een schoonen en geweldigen koe­pelbouw, volge ns de plannen van den architect Te Riele te Deventer en uitgevoerd door den aa nnemer J. Verb erne Ie Wes ter-Blokker. Het oude gedee lte alsmede de toren (eigendom der gemeente) werd met Ri jkssubsid ie ge restaureerd. O p den boag in de oude kerk, merkwaardig door zijn spanwijdte, staat hel bee ld van den H. Ni­colaas.

De beschrijving der muursc hilderingen , aa n­gebraeht onder leiding van Dr. Cuypers, vind t de belangslellende o p biz. 32.

In den toren bevinden zich drie voortreffelijke z ware klokken, de trots der Denekampers.

De oudste en kleinsle kl ok, in de wandeling het rniddagk lokje genoemd, kan op een eer­waardigen ouderdom bogen

Het randschrift was zeer moeilijk Ie onieijferen. Er zijn zeer onregelmatige, ruwe en onduidelijke O othische kleine letters vaor gebruikt. Het luidt:

- 17 -

p . nob . ora . cr(uc)itixo . virgo . decora: fecit. a(n)no . d(omi)ni . m c c c c x x x V l.

ad . favor(em) . meliore(m) . 0 . dt?i' . mater willzelm . me. fecit.

Dit beteekent: Bid voor ons, aan den gekrui­sigde behaagJijke maagd.

Gemaakt in het jaar onzes Heeren ' 1436, tot meerdere gunst, 0 moeder Gods. Wilhelm heeft mij gemaakt.

Deze 'Wilhelm of Wilhelm us heeft ook een klok gegoten, hangend e in den toren der Kath. kerk te Bramsche (kreis Lingen).

De beide andere klokken, brandklok en groote klok, zijn in tegenstelling met de kleine Maria klok, fraai afgewerkt, en beide van een opschrift in scherpe regelmatige Gothische kleine letters voorzien.

De brandklok draagt 'de spreuk: Sanctus nicolaus syn ick geheten, des siil dit ' kerspel glzeneten, van aUe quaden se

. belzoden, unde bistendich in allen noden. anno domini me c e e e x v l l l : .

Dit beteekent: St. Nicolaas wordt ~k genoemd ;: daarvan (d.i. van mijn hulp) zal dit kerspel ge­nieten. Ikzal (de parochianen) behoeden voor alle kwaad en hun bijstand verleenen in aile nooden. In het jaar onzes Heeren 1518.

Op de groote klok lezen we: :. salva tor . dieor . innimieos . pellere . nitor · eonvoeo . viventes . puLsa .. pLango . m07'ientes · wolter . westerlzus. me. fecit. anno . domini · m c c e c xxx.

Dit beteekent :, Salvator word ik g·enoemd. Ik tracht de ··vUanden te verdrijven; . H< roep de

- 18-

r-: <! <! 0:: I­(j)

w I­o o 0:: <.!J

J

levenden samen; door mijn gelu i beween ik de slervenden. Wolter Westerhus heeft mij gemaakt in he! jaar onzes Heeren 1530.

Daar afwerking, letlertype en versiering van de brandklok precies overeenkomen met die van deze Salvator-klok, magen we veilig aannemen, dat oak de Sf. Nicolaas door Woller Westerhus gegolen is.

Merkwaardig is het, dal deze Weslerhus (oak wei Westerh ues geschreven) in de eerste ja ren der 16c ceuw zoovele klokken in de Oraafschap 8entheim hecft gcgoten.

Zoo hing in den loren der Herv. kerk Ie Schiitlorf cen klok die door hem in 1502 gegolen was, maar die in 1895 omgegoten werd.

Niei minder dan a il e vier klokken in den Nordhornschen loren zijn van Wolter Wcsterhues' hand. Hij goot ze in 1508. De groote Qvereen­korns! in klank van de Nordhornsche mel de Dcnekamper klokken is opmerkelijk.

Van de drie klokken Ie Veldhausen goot Westerhucs er !wee in 1509. De ecrstc heef! hc!zelf­de opschrifl als de Salvator-klok van Denekamp.

Ten slotlc is van zijn hand de oudste der drie klokke n van de Kath. kerk te Wie!marschen. Zij daleerl van 1510.

Of er ook in T wen lhc klokken zij n, door dezen meester in de edele kunsl gegolcn, in ons niel bekend.

Als de plaats waar de klokken gegotc n zi jn , werd door de volksoverlevering stecds aange­wezen de hooge esch ten Zuiden van hel dorp, bi j hel huis van A. Hermel in k. Deze esch, in Dude stukken de " Berg b ij Schullenhuys" genoemd,

- 21 -

.draagl in den volksmond den naam van "Klok­kenberg". En nu bleek in den zomer van 1921 hoe dikwijls oude overleveringen op waarheid be­.rusten. De berg wordt namelijk door argraving van jaar 101 jaar kleiner in omvang. En llU slieten ·de spaden del' zandgravers eensklaps op een plek waal' het zand niel meer zijne oorspronkelijke ge­laagdheid toonde . Wan I hel is Dinkelzand en daar duizenden jaren geledell door hel waler neerge­legd, lang voordat mensch en hier woonden. Er kwamen brokken humuszand voor den dag, half gebakken klonten klei, houlskool en aangebrand haul, klei mel slroo er in, baksteenen, soms ver­weerd, soms door de hitte mel een.glazllurlaagje bekleed of overtogen mel een gll11slerend me­-Iaalvliesje, slakken, zooals ze uil den smelloven komen met mooie aanloopkleuren en veel koper er in. Men groef verder, ell eindelijk was er een duidelijk profiel Ie zien van een lamelijk wijden, Iwee meter diepen trechlervormigen kuil, die la­ter weer dichlgcworpen was met aardc van het omringende land.

De plaals waaT de klokken waren gegolen, ."des Dammes liefe Grube" was teruggevonden en in den kuil hel stukgeslagen materiaal, dal voor de kern, de valsche klok en den mantel gebruikt was. Wie van hel klokgieten meer wil welen, leze v. d. Ven, De torens zingen, en Schil­lers "Lied van den Glocke" .

Van dat maleriaal zijn door den heer Bernink eenige merkwaard ige slukken verzameld, die in he! Museum Nalura Dace! alhier Ie bezichtigen zijn.

Reeds vier en vijf eeuwen zenden de klokken

- 22 --

hun welluidende klan ken uit over dorp en buurl , lief en Iced van vele geslachlen verlolkcnd.~ En nag is hun klank even zu ivcr als loen des mees­ters hand ze geformeerd had. Merkwaardig wi­veI' en harrnonisch vall loon zijn ze. A!s er bij fecslelijke gelegenheden door de dorpC!ingen mee gebeiel'd \Vordt, klink! het vol en liefelij k ill onze ooren:

, , .. ,," "".~' ~ ~ ~ (

fp WI r [ I r I [ rr flbfM4Q E'"

welks klanken de volks111ond meenl te vertolken, door onderstaande regels op bovenstaande me­lodie Ie zingen :

Een mengel bier, Gebl'aden tong 1) Oat komt den Graaf Van Benlhem toe .

• • • Van oorlogsrampcn en plundering schijnt

Denekamp over 'I algemeen nag al verschoond Ie zijn geblevcn, zoowel ill de midde!eeuwcn als in latere lijden. WelJicht vond dit zijn oorzaak­in hel volgellde:

\Vanneer Gelderschen of Bentheimers, zooals

1) Volgens andere~ : gebraden HOEN.

- 23-

mccrmalen geschicd is; een plundertocht deden ()ver hun grenzen, dan was de gewOlle route Oldenzaal-Oolmarsum-Coevorden. Denekamp lag niel op dicn weg, Oak de talrijke kas!eelen zullen deze slreken beschermd hebben. Maar of Denekamp en zijn omgevingcn bij de her­haaldc plundertochten van Karel van Gelder, zooals in 1494, 1504, 1510,1513 en 1517, waarbij 01denzaal en Ootmarsum het meermalen moesten onlgelden ell vaak gebrandschat werden, a!tijd vrij is gebleven, staat Ie betwijfelen. lmmers het platteland werd bij zulke gelegenheid door de ruwe benden afgestroopt en het lalldvolk was aan hun genade of ongenade overgeleverd.

Tijdens den Tachtigjarigen Oorlog bleef De­nekamp ook vrijwcl gespaard, behalve in 'I jaar 1594. Toen sloeg de Spaansche bevelhebbcr Verdugo, na van Coevorden vertrokken Ie zijn, hier zijn legerpJaats op van Mei tot ill den hf'rfst en maak!en' zijn soldaten drie uren in den omlrek alles ollveilig. Waarschijnlijk dateeren de ge­duchle schansen, die zich tot voor een 50 jaar ten Oosien van het dorp bevonden, nit dien tijd.

In 1597 deed Maurits zijn beroemden ver· overingstocht door de Oraafschap en Twenthe, een locht, die in wezen en in gcvolgcn lot de belangrijksle van den Tachtigjarigen oorlog be­hoorl.

Nadal de laalsie Twentsche vesiing, Oldenzaal, was genomen, trok het Slaatsche leger den 24 October over de Dinkel door Denekamp naar Nordhorn en verder naar Lingen, terwijl de Prins naar Bentheim toog, om daar een beleefdheids­bezoek Ie brengen aan de grafelijke familie.

- -24-

Een gevolg van dezen veroveringslocht was de in voering der Reformatie in deze slreken, en, de loewijzing der oude kerk aan de Hervormdcn. De Roomsch-Katholieken schijnen na dien Hjd kcrk Ie hebben gehouden op het erve de Oall· zemeijer, even over de grens, en na 1672 op of nabij het crve Weerink bij het dorp. In 1719 verkregen ze een eigen ker kgebouw. Oil bJi jkt uit een aanteekening van OS. J. H. Dinckgreve, die hicr van 1847-1887 prcdikanl was.

Dinckgrcve verllle1d, dal in 1878 bij het maken van een nieuw plafond ill de Herv. I( erk 01' den derden balk vall af den preeksloel het voigellde opschri ft werd gevollden:

SPEC IAl! PATR IAE STATVVr.1 fAVOHE AEDlfICATA. Oil is vertaald: doordeuijzolldere gUllsi del' Stalen vall lief Vader/and gcbollwd. Als we de groote letters van hel chro nogralll samenlel1en, krijgen we 1719. De ba lk is afkam· st ig uil de vroegere Roolllsche kerk, wel ker af· braak in 1810 tot den bouw der Herv. kerk is gebruikt. Er blijk! dus uit, dal de Slalen·Generaa l in 1719 loestellllll ing hebben gegevell lat den bOllw der kerk. Die kerk stand in 'I Zuiden van ' I dorp tegenover hel voormalige Scholten·erve, ongeveer daar, waar nu J. Dude Elferink WOOIl1.

Door den tach! van den Bisschop van MUll" sler in 1665 schijnt Denekamp weinig Ie hebben geleden_

In 1672 krccg Denekamp len !weede n male bezoek va n hel Munstersche leger. He! sloeg zijn tenten op bij Singraven, bij welke gelegen heid de toenrnalige bewoner van de havezathe, Ger-

- 27 -

hard Sioet tot den Oldenhof den bisschop, Chris­toffer Bernard van Galen te gast had.

De Hervormden moe!!ten kerk en kerkelijke goederen aa n de R.-Katholieken afstaan. De We-d ikanl Palthe moest aan de n Genera l Quaher­meister f 6- 6-0 geven tot conservalie van he! pastorien-huys .

De groo te kerk werd toen wede r voor den R. K. eered ienst ingericht. Drie jaren lang bleef zij in katbolieke handen, tot 1675, toen zij na den terugtocht der Munsterschen weer overging aa n de Hervormden .

Een ware bezoeking trof het dorp in 'I jaar 1795. fen slukje van een ooggetu ige uit dezen tijd willen wij hier in zijn geheel en oorspro n­kel ijke taal opnemen; 't [s van Petrus vun de Haar, destijds predikanf alllier.

"Anno 1795 hebben in dit dorp vele onaange­name omstandigheden p[aats gehad door de re­traite va n de emigranien, welke hier, in aile boer­schappen ruij m vijff weeken gelegen hebben en gedurende dien tijd hie r alles in rep en roer stelden!

Eerst trokken door de Hannoverianen, dog deeze deden geen nadeeL Daarop volgden een groote armee effective fngelschc troepcn, zoo voet- als paardellvolk; deese hadden bi j zig eell lasarel van zieken, deese wietden in de Roo m­sche en in onze kerke gelegd. Aile banken wier­den uijl beijde kerken genoomen, die op 'I kerk­hoff door de wagenknegts, die de zieken gevoerd haddcn, meeslal verbrand zijn.

Na 'I vertrek der fngelsehe kwaamen de fran­sehe emigranten, ruijm 800 Mall graene en zwarle

- 28-

housaaren ik he b den commandant genaa md Sombrulje' 5 week en ill Huij~.gehad, die met zijn adjudanten en ordonanten mlj geheel opalen, lk heb dagen gehad dat ik 23 Man i.~ huijs had . Alle ingeseelenen hadden hunne hU1lzen vo! met inquarliering. " school was de Hoofdw~gt, l!~ ~e kerk leijde vol volk en kranken. In dll hCljilg­<lorn pleegden de loshandige emigranten .veele baldadigheijd en toonden hun nell plunderzleken aard' eerst wierd 'I fraaije doorhekje (of schoon er b'rand genoeg voorhanden was) op 't vuur .gesmeten, de orgeltrap verbrand, de gesl~eltens van Nordeurningen, Bogelseamp, Borgbeu nmgen, Sillgraven en· Hatseveld agter malkander afge­brooken en aan de alver!eerende v!amme n Dpgeoffert. Oak hebben zij, nieitcgenstaande Dnze herhaald versoek aan hun bcvelheb­ber eindelijk den fraaijen predikslocl nie! gespaar!, maar denzclven 2 dagen voor. hun verl rek (nadal aile banken en wapensclulden reeds door de vlammen verleerl waren) geheel en al op 't Vtlur gesmeeten en verbrand dat de rook en vlammen door de kcrkglascn barstcn, ja, daar is billnen en. buij.t.en . de kerk zoo ge­stoakt, da! wij oogenbhkkelljk III gevaar waren, om in aseh en koolen gelegd te worden: ook verbrandden zij eens voor De Zwaan een agler­gelaiene Hannoveraansehe wage n, die zij geheel in brand staken, dat de vlam de hoagie val~. ~e wijser van den toorn bereijkte. In de pa~tonJ IS

0]) 3 plaatsen zoo slerk gestookt , da.! III .ecll.~ sehoorsteell al eens brand geweest · IS, die ZIJ hebben met een roer uitgeschoo!en. H o~ gr?ot de sehaarsehheijd van levensmlddelen Itt dlen

- 29 -

akeligen tijd gewecst is, is Iliet Ie beschrijven, daar was VOOr geen geld meer ie koop. Alles was opg~geten; wat elk va n '1 zij ne aan die roofzuchtlge hen de al is kwijtgel'aakt, wat elk al geleden beeft, is niet op te noemell wat schrikken, wat alteratic n, wat drijgemellten' men al moest uijtstaan, wal nagtrusi ons al is bello­men, is !liet te zeggen : men kon zelv op geen bed of bij 'I VUllr koomen am iets Ie kooken alles was ingcnoomen, ell men kart er am hee~ loopen en, am niet alles te noemen, hoe infaam en slegt de Emigranten, dat uitschot van yolk 'I bier en avera I in hunne retraite ge ma akt heb. ben, is overal goed bekelld.

N.B. Zij bebben oak te OJdensaa l geplunderd, Daa rop kwamen de effeclive Fransche n en

verjoegen de Emigranten met 14 honder! Ruijlers,. welke de graa fschap in vlugteden, deese Fran. sc hell had den wij oak eenige n lijd, en moeslen. ze voor nie! onderhoudell of voor adsignaten die men niet kon kwijtrakell, als voor de derd ~ pari va n de waarde; daarbij kwam bier een regiment Elassers, zijnde ecnige honder! witte hoesaarcn, decse hi elden goede orde, ik l1 eb de commandant hier gebilleleerd gebad,daarbi j kwam de Generaat va n Darn hier met de staf van voel· en paardenvolk, mel oogrnerk om 'I casteel Ie­Bentheim i!~ Ie neemen, o.ok mel artelarij, die nag! voor dal ZIJ naar Benlhelln !rokken a m dat in Ie­nem cn, .. heb ik Oller de zestig Mall in hui js gehad,_ alle hUIJsen waren opgeprop t met rnilitairen, daar· na ver!rok alles ell waren de Franschen niet spoedig gekoomen Om ons Ie verlossen, de Emi­granten zouden de Huij sen geplundert bebben,.

- 30-

I

da! hebben ze gcnoeg Ie kennen gegeven, vooral die Ilu ijsen daar zij wisten, dat ' I Engelsche ge ld gebleven was, want de Engelschen had den atles betaald en baddcn ()Ok vee! geld: bij '1 vertrek der Emigranlen, toen de Franschen kwaamen, raakle al '\ slroo daar de zieken 01' gclegel1 had­den en dal I1tl als mest gcword en was, nog in brand, zoodat men, wcgens den rook de glaasen in de kerk uitsloeg. Veele Enge[schen en Em;· granten zieken zijn Ilier in de kerk oak gestorven, ell zoo maar in de kleerell op lTlalkander op 'I kerkhof in een gal gestopi.

Na ' I vertrek van allen heb ik op 'I choor wei bijna 2 jaaren op het cathe ler geprcekt, loldal wij een nieuwe predikstoeJ en banken kreegen, welke predikstoel ik ingewijd heb mel cen leer· rede uijt Klaag!. van Jeremia 3 vs. 20-22 den 3 1 December 1797.

Na 'I ver!rck def Iroepen heb ik den naaren loesland van eleeze gcmecnte aan de r~ cpresse n­lanien van 'I volk Ie Deventer per requeste op· gegevcn met verzoek om adsistenlie, en mel dal gelukkig gevolg, dat de Hee ren Gecomll1 itleer· de n Dumbar en Van der Wijck flier gekoornen zijn, alles ondersogt hebbcn, en '1 gebrek be­merkendc, na hUl1l erugkomst, alles gcra pporteerd hebben, waarop de repraesentanten van 'I Volk (dal loen de Regeering uilmaakten) gelOnden hebhcn een last rogge en ee nige mudden aa rd· appelen, en ee nige zak ken lOut en l11ij geq uali· ficeer! hel)hen om mct den Roomschen pastoor Hamsinck deeze eetwarel1 aan de ingezelenen, na ge lang van elks behoeften, uijt Ie deele n, 'I welk wij te s::tmen zeer vricndelijk en eensge-

- 31 -

J

zind met gelrouwigheijd gedaan hebbcn, waama ik een beleevde Briev van dankzeggi nge uijt naam de r gemeente gesc breven heb.

N.B. Daar is ook ill dicn lijd, dal al dal volk hier Jag overal op de zoogenaamde Adelijke huijsen veeJ hout weggeba kt en op Weerrnans­erven, da! lot de kerkelijke goederen behoor! achier de pas!orij, weI voor 300 g1. aan 800mel1 weggekapl ell overal verbrand·' .

Tot wover Van de Haer. "Den 14en va n Lentemaan d 1809 decreteerde

en beslool de Koning van Holland, dat de groote kerk, uit aanmerkil1g der meerderhcijd der zielen aan de Roomsch·Catholykell zoude worden af· geslaa n met den 1 van Louwmaand 1810, gelijk ook in verscheijdenc naburige gemcentcn heef! plaats gehad, als Ie Oldcflzaal, Losser, Haaks­bergen, Oolmarsum en Tubbergcn". (V. d. Haer.)

De Hervorrnden stichtte ll daarop een eigen kerk, waarloc zij in staat werden gesteld door een bijdral!e van f 5000, - uit '5 lands kas, het gebruik van den afbraak der in 1719 ge bouwde R. K. kerk, en het bcnoodigde houl van kerkell­grond.

Zooals reeds gezegd is, werd toen de oude kerk door aanbouw vall drie kruisarmen met tongewelf aanzienlijk vergroot.

In den ni euwen kO~ [J e lbollw, die in 1911 dezcn aanbouw verving, zijn onder leiding van Dr . Cuijpers talrijke muurschilderingen aangcbracht,. welker beschrijving hier een pla ats moge vi nden.

Het bovcnstuk van het hoofdallaar stell voor de gedaanteverandering van Christus op den berg Tabor. Boven ziel men den verheerlijkten

- 32-

•

Christus. Daaronder staat rechls Elias met de welsrol in de hand, links Mozes met de twee sieencn lafel en van Gods geboden. Op zijn hoafd prijken Iwee Iichthoornen. Twee aposteien, Petrus en Jacobus, die bi j de gedaanteverandering tegenwoordig w1\rcl1, staan daaronoer.

Op de !abernakeldeur staat hoven Christus, in zijn linkerhand een kelk dragend, ill zijn rech­lerhand . brood. Daaronder bevinden zich de zinnebeelden der vier Evangelisten : een mensch (Matt!l'':us); cen !eeuw (Marcus); een fund (Lucas); een adelaar Uohannes).

km de linkerzijde van hel tabernake l is afge­beeld de verrijzenis van Christu5, aan de rech ­terzijde de aanbidd ing van Jews door de Wijzen uit het Oosten .

He! ondcrsluk van het allaar geefl vier offe­raars van he! Oude Verbond: Abel, Me1chisc­dech, Abraham en Noe .

Or den mutlr achier hel al!aar lees! men het volgelldc opschrifl: Ad majorem Dei gloriam et dOlTltls Sllae decorem, ad hoc opus pium quae Dei erallt dona grato obtulerllnt animo A.D. 1912 Johannink el Weslerhof conjuges. d.w.z, Tot meerdere glade van God en luister van zijn huis hebben de echlgenooten Johannink en Wester­hof in het jaar des H eeren 1912, voordilvrome. werk Gods gaven met dankbaar hart gegeven.

De gebralldschilderde ramen in hel pries!erkoor hebben be\rekk ing op hel H . Sacrament des a1· iaars of kunnen daarmede in verballd wo rden gebracht.

De vier ronde gcb randschildc rde raampjes ach-

- 35 -

ler het Hoogaltaar slellen voor de leeftijden van den mensch.

Het allaar der H. Maa gd Maria, ee n geschenk cler Congregatie, bevat de volgende voorstellin­gen.

In hel midden: de H. Maagd geefl aan den H. Dominicus den rozenk rans, aan Simon Stoek hel scapuli er

01' hel rechter dellrtje : Maria, ](onir.1gin cler 8eJi jders .

Op hel linker deurlje : Maria, Ko ning-i n cler Maagdcn.

De beeldjes (van links naar rechls) slellen vaor: H . Aloysi us, Ii. Theresia, H.Igna li us van Loyola, H. Franci sclIs van Assisie , H Catharina, H. Jo­ann es.

Om de roDs in het midd en van het aliaar, staat . Rosa mystica , d. i. geheimzinnige roos.

Op hel onderslllk va n het allaar slaan de lei­ters: S M S d. i. Sancia Maria, heiJige Maria.

He! al laar van den ]-f. joseph, een geschen k der farnilie Mollink, gcefi in hel midden, hel beeld van den H. Joseph. In zijn fechterhand houdt hij het Oesc hiedboek (de gcslach!stafel ) vanjezus, in zi jn linkerhand een bloeienden slaf.

De laferee len stcllen voor: de vluehl naar Egyp le en hel Ir eilig hu isgezin Ie Nazareth. Hel opschrift (uit Psalm 104) luicll : Constiluil eurn domirrllm domus SLrae principem omnis posses­sion is suae: Hij stelde hem nan tol heer van zijn ltu is, tot belreerder van zi jn geheeJe bezilting.

Op het onderstu k slaan de leiters S. J. S.: Sane!e joseph, heilige j oseph.

De rnuurschildering:

- 36 -

Op het ooslclijk muurvlak van den koepel -aan den kant van het hoofdaltaar - zie n wij Christ us op ee n berg gezeten. In de bergrede zeide Christus: Zalip,- zijn de barmhartigen, want z ij zullen barrnha rtighcid verwerven. Oil woard van Christus wordl uitge voerd door de beoefe­nin g der liehamclijke ell geestelijkc werken van barrnhartigheid. Op het ooslclijk muurvlak staat rechls hel eerste lichalllel ijke wer k van barin­hartigheid, n.!. de hongerigen spijzigen. Dan volgen 01' hel zuidelijke mu urvlak de overige lichamelijke werken van barmharligheid, n.1. de dorstigen laven; de naakten kl eeden; de vreem­del ingen herbergen; de zieken bezae ken; de ge­va ngenen verlossen; de dooden begraven.

Aan de lin kerzijde van het oostelij ke muurvlak staal afgebeeld hel eersie gceslelijke werk van barmharligheid, n.1. de zondaars veTmanen. Dan volgen op het Noordelijk mUllTv lak de overige geeslelijke werken van barrnhariigheid, n. !. de onwetenden leeren; in rnoeilijkheden gocden raad geven; de bedroefde n vertroasten ; hel onreeht geduldig Jijden; de beleed ig ingen vcrgeven; voor levenden en dooden bidden.

Op het WesleJijk muurv lak is voorgesleld : het laalste oordeel. Dan zal Christus zeggen tol hen, die aan zijn rechter-hand staan: Komi, geze­genden mijns Vaders, neern t bezit van het rijk , dal voor u bereid is van de grondvesling der we­reId a f. Want ik was hongerig en g ij gaaft Mij Ie elen, Ik was darslig en gij gaaft Mij Ie drin­ken, Ik was vTeemdeling en gij naamt Mij a]), lk was naakt en gij ·klecddet Mij, ziek en gij be­zoc hl Mij, in de gevangenis en gij kwaamt tot

- 37-

Mij. Dan zullen de rechtvaardigcn Hem anlwoor­den: Hccr, wanneer zagen v/ij U honge rig en spi jsden U, of dorstig en gaven U Ie drinken? Wanneer zagen wij U a ls vrccmdeling en namen U op, of naakt en kleedden U? Of wanneer zagen wij U kran k of in de gevangenis en kwamell tot U? En de Koning za l hun anlwoorden: Voorwaar, Ik zeg U: Wal gij aan een va n deze mijne ge­ringsle broeders hcb! gedaan, da! heb! g ij aan Mij gedaan. (Mattll. XXV.)

Boven zien wij Christus als reehler geze!en op de wolken. Daaronder zijn afgebeeld Maria, de Maeder van Chris!us en Johannes dell Dooper, middelaars lusschcn God en de menschen. Twee engel en met bazuinen roepen de dooden, die uit de graven Ie voorsc hijn kO lllen.

De H. [Jehus ontvangt aa n de hemclpoort de uitverkorenen. Aan de andere zijde is de hel voorgesteld door een vuurspuwenden draak.

[loven in dell kocpel is afgcbeeld de zege. vierendc Chrislus. Op de Hjsl van het Oostelijk mUUTv lak is geplflatst een kruis door cen s!rale n­krans orngeven . Van aUe zijden korn en schapen (d. i. geloovigen) am troost Ie zoeken bij het kruis. De palmboomen wijzen op hel hemelsch paradij s.

De vier engelen - volgens de bcsch rijvin g van den profeet EzechH!! zes vleugelen dragend - stelJ en voor de vier hoofddeugden, zooals het schild in hun handen aangceft n.1. prlldenlia (voorz ichtigheid), justitia (rechtvaardigheid), for­tiludo (sterkte), lemperan!ia. (matighe id) . .

Tegen den boog der kapcl van den H Joseph is afgebeeld hel heilig huis van Nazareth.

- 38 -

Daar tegenover roepen schippers, die in nood verkeeren, de hulp in van den H. Nico!aas.

Boven he! koor staat de H. Caec ilia, de pa­Irones der za ngers. Daar tegenover is afgebee ld de kroning van Maria in den hemet. .

Bove n de offerb us ,,51. Antonius Licht" is in den muur gc metseld een altaar-sleen, die a ls draagbaar altaar diensl heeft gedaan . Hi; werd op 20 Septem ber 1615 gewijd door Nicolaas 50es!, bi sschop van 's Hertogenbosch.

De doopvont van Bentheimer steen daleert waarschijnlijk uit de XVe eeuw.

De Havezathen.

, Wi;! de omstreken va n Denekam p over 'I .. a!~emeen nog at vruc htbaar en !evens houtrijk

waren, werden in de onmiddcllijke am gevi ng, of wat verder verwijderd, verschcidene haveza!hen of ridderh ofsteden gebo uwd, Hel kan o ns daaro m niel verwonde ren, da! Twenthe in de middeleeuwen "paradi sllm nobilium", hel paradij s der ede!en werd genoemd. Echler zijn de meeste havezat hen nie! meer in hun Duden toestand; enkele zij n ze lfs geheel verdwe nen.

Volgens Geerdink vond men slroomopwaarts aan de Dinkel het kasteel van hel adelli jk ges lacht Vall Bever. De boerderij BCllerborg, niet ver van he! Lu tlerzand, herinn ert nog aa n de plaals.

In T ill igte vond men waarschijnlijk aan de Dinkel een burcht der heeren vall Revc. Volgens Oeerdink wijs! de boerderij Borzreve de plek nag aan. De heeren van Re ve schijnen zich wei eens aa n roof of plundering schu ldig Ie hebben

- 39-

gemaakt. Of even wei Herman nus van Reve, die­in 1320 met andere ridders een rooftocht naar het Convent van Assen ondernam, een Tilligter gewcest is, is niel waarschijnlijk.

Meer bckend zijn de havezalhen Bcugelskamp, Borg-Beuningen, IJrekleflkamp, Noord-Defll:nill­gen, SingraveJl, Harscveld en Everlo, allen III de nabijheid van Dcnekamp gelcgen. Wij lalen uit de geschiedenis dezer havezalhen hel een en ander volgell, onllecnd aan het standaardwerk van Mr. O. J. fer Kuile, Oeschicdkmulige aan­teekcllillgcll op de Havezatltcll vall 7welltltc.

Een kwartiertje ten Westen vall hel dorp Jigt de havezalhe 8eugelskamp.

He! huis B. was oudtijds een riddermalige havezalhe, uit twee oorspronkelijk leenroerige erven Boelijescamp of Boelgescamp en het Broek­huis samengesield.

20 Oelober 1457 beleent Bisschop David van Bourgondie Aleijd van Heijden onder "hulder· schap" van haren echtgenoot Egbert van Hei jden met de erven Boelijescamp en het Broekh uis in hel Kerspel Degeni nchem.

Oit erve Broekh uis bestaat nie! meer; de naam Broekhuis-(Brooks·)esch herinnert er nog aan.

ileziiters van de havezathe waren vervolgens leden def families Van Boningcn en Van Zwielen lot in 1515 als heer van B. wordl genoemd. Johan van Twicke loe) Orosi van Twcllthe.

In 1606 laat Sophia van Ho1t1le, weduwe van Adolf van Twickelo het goed na aan Gerhard' Voel, een edelman, wiens geslachl uit het Mun­s!ersche afkomstig was.

In de tijden, da! de Voel's Beugelskamp be·

- 40-

woonden, moet het een prachtig huis geweest zijn. In o ude processlukken wordl he! als .. "een 'Ollcie riddersitz) bevesligd voor allen vlantl1jcken .aanval, .... cen steengebou met so massive mueren en so met sijn hoge loren als alleen het huijs Saesveld in 'I Twcnte egael heeft".

Vall de familie Voel ging het in de ISe eeuw ,door huwel ijk over aan de Van Raet's, die het 'gedurende een zcstigtal jaren bewoonden.

. Doch door velerlei oorzaken was de Seugels· kamp in de 1Se eeuw zoo achteruilgegaan , da! de finantiee le toestand van Alexander van Raet den verkoop der voorvad erlijke goederen noodig maakle . Reeds in 1806 gingen ecnige erven er af, in 1819 volgde de verkoop van hel huis met de rest der eigendornmen aan E. Coster Ie AI111elo Deze deed het in 1827 over aan zijn rentmeester J. F. Wubben. . Toen werd het oude IlUis, dat in deerlijk vervallen staal was, gesloopt, de grachten ge­dempt en hel rechlerbouwhuis ingericht tot woo nhuis.

Thans behoort het landgoed aan den heer C. M. van Blanken.

• •• •

He! huis genaamd Borch In Boeningen, Bo­"Ijnge of Borchbeuningen w~.s ~en . leen van het Stieht en beho01'de waarschqnllJk 1Il de 14e ·eeuw toe aan hel geslacht Van Boningen.

Johan van Twiekeloe tot Weldam koch! in 1509 de havezathe.

De Van Twickelo's waren Kalholiek en ver­dacht van Spaanschgezindheid en had den daar·

- 4 1 -

a m geen zitling in den Overijselschen Landdag, evenmin als de Voe l's van Beugelskamp.

Na het uitslerven van dezen lak der Twickelo's kwa m het goed in 'I laalsl der 17e eeuw aan de families Dumslorff to l Rorup, Broersema en Van der Rccke. De wed uwe van V. d. R. ver­koch! hel aan T imon Sioet tot Borchbeuningen, va n wien het kwam aan de Van Rech terens, en in 180 1 doo r koop aan Mr. A. Sandberg te Zwolle en J. Pallhe, predikanl Ie Glde nzaa l. De kleinzoon van dezen laatste, de beer D. W. va n Wulffte n Palthe, fabrikan t te Henge lo, is thans eige naa r er van.

Het heerenhuis, "in 1639 gebouwd, in 1709 'geraseert" schi jnl nooil va ll groat be lang Ie zij n gewcest. Thans staat dich! bij de pJek, waar het o ude huis slond, een fraa ie lan delijke vill a van den heer Palt he. Sterreboscb en Borgbosch, waardoor de Dinkel in breede slingers heen kronkelt, maken de o mgev ing van Borg-Seuni n­gen tot ee n bekoorlijk oord.

Eigenaardig was hel, dat de kerk te Denekamp leI ken jare op Kerstavond ee n tins-beker op de Borg moes! leve ren. Dil was een lege npraeslati e voor "seste-half mud de rogge en ee n ])ostul aat­gulden", die de Borg jaarlijks aan de vicarie van 51. An lonius moesl opbrengen.

• • • He! huis Ie Breklenkamp was van ouds een

leen der vrij -wereld li jke abd ij of slift van Vreden. Van zijl1 oudste gesc hi cdcnis is weinig bekend; hel eers! onl moele n wi j zij n naam i111 391, wan­neer "de hoeve 10 Brekinc hem ill de boerschap

- 42 -

to Brekinchem, met de hoeve de Brande hof to Noertdoerninge" door Ba ldewijn van den La er aan Berend Grave to Ben them in koop wordl opged ragen.

In de 16e eeuw was de ha vezathe in 'I bezit der Van Moerbecke's lot 13recklen ka mp, van wie hel in 'I laalsl van 1600 door huwelijk aa n den R. K. lak der Be ntin cks kwal1l.

Jonker Everhard Bentinck lo t B. , in 1651 Spaansch luitcna nt, was waarsc hijn lijk in 1633 ge huwd met Eu phemia van der Marek van Everlo. Deze eehtelieden zi jn ongetwijfeld de bou whee­Ten van hel nag bestaan de huis geweest. In Ben theimer steen vindl men nag Doven de voor­deur hun beider wapensehilden mel de geslac hts­namen en daaron der in een ca rlouche 1633.

Hun Iweede zoon Gerhard Adolf was in 1670 oversle in diensl van den Bisschop van Munster en bcwees bela ngrijke die ns tcn aan dezen in de volgende oo rlogsjarcn.

De Bcntincks waren tot 1790 eigenaars. Toen verko chl Herman Otto Bentinck hel goed aan Levin va n El berfeld! tot Langen , d ie reeds in 1804 overleed. Dan komi he! IlU is aan de rich­lersfamilie Zegers Ie Lage, die he! de geheele 1ge eeuw bewoonde. De laalstc nakomelinge deze famBie ovcrleed op het h lJi s Ie Breklenkamp 2 Febr. 1900. In 1901 werd he! kasteel met de bijbehoorende erven en landerijen publ iek ver­kocht, en werd de hee r va n Hceckeren van Twickel eigenaar.

En hoe is hcl nu ? Laten wij hier volgen wat de heer Ter Kuile schrijft:

,, 1910. Jarenlang onbewoond en onbeheerd,

- 45 -

vri j be!reden en vertrcdCIl door den komenden en gaa nden man, slaa! daar nag he! Hu is, een ruIn!!, eenzaam in naargeestige verlalenheid. De fu nda men ten zi jn overal decrlijk aangetast en hier en daar uit hel load gewe ken , de muren verloo­nen bedenkel ijkc teekcncn van verval, gebroken zijn dc vcnsters, ledig en verla len de hollc rui m­ten. He! torenlje in hel Irani viel al s een wa n­kelend gcra a1l1 te inee n, de a phaalbrllg zelf ver­dw een in de dic htgewasse n grac hl, hd voorplein werd cen ruige wildernis en hoog hangt de klimop, als cell weelder ige li jkwade, tegen en over den ouden wachttoren , welks zwaar vergulde wind­vaan naar elders in veiligheid moest worden ge­bracht, om ni et de prooi Ie worden van eell al Ie begcerig!!ll landJooper."

Maar loch is het huis cen bezoek waard. li et is de eenige havezate, die nag in zijn oarspron­kelijke toestand vcrkcerl. En de omgeving, mct prachtig hout ell Illooie boerenervcll, zal ieder­cen zeer mcevall e\1. ...

Het Huis Ie Noord·Deurningen, oorspronkelijk het erve Lubberinck, in Jatercn tijd gewoonl ijk het OraL/ell /lilis geheetell, was evenals Brecklen­kamp cen leen der abdij van Vreden. He! be­hoorde oorspronkelijk aan hel riddennatige ge­slach! del' Moerbecke's, da! in' he! begin van 1600 uit ons land verdween. In 1578 vinden wii een Berent van Moerbecke als eigenaar genoemd.

Robert van Ittersll m koch I de havezathe in 1658. Zijn nazaten bewoonden ze cen halve ceuw. In 1708 werd de bezilting gekocht door Adolf Hendrik graaf van Rechteren van Almelo .

- 46-

III 1856 werd hel Oravenhuis aan gekocht door Mr. J. T. Roessingh Udink , eigenaar van Singra­yen. en in 1858 toegedeeld aan diens zoon Mr. Jan Melchior R. U. Deze brak in 18.63 he! o.ude huis af en bOLl wde er een geheel tueuw. Dlens weduwe verkocht in 1875 het huis met cen ige landerijen aan Max Frciherr Heeremann van Zuijd­wijck. Nu werd het huis geheel verbotlwd. Er werd een vrou wenkloosler gevestigd, he! St.­Nicolaas-Oesticht der Ba rmberzigcn Schwcslern, wier moedcrhuis te Tbui ne in Hannover is ge · legcn. De zusters maken zich verdienstelijk doo r de' opvoedlng van weczen en halve .weczen.

In de laalste jaren heelt het SL-Nicolaas·Oe­stichl ee ll groote uilbreiding ondcrgaan door de vestiging der Landhollw-Huisho ucl school voor Meisjes, een modelinrichting, die een bezoek overwaard is.

Van het oude Oravcnlluis, dat een zeer een­voudig Bcntheimersteenen gebouw is gcweest, bestaat niels meer. Alteen de grach l mel de ge­welfde sleenen brug en de poorl zijn nog resten van den vroegeren toestand.

• • . Wie de oudste eigenaars waren van Singraven,

oudtijds AlI'ic geheeten , is ni et d uid elijk , maar men mag aannemen, dat in 1381 .Fre?erik en Oodfried van Hekcren de haveza!he 111 eL gendom bezaten.

In de 15e eeuw beboorde Singraven aan de Hondellbergs. Een hunner, Rudolf Hundcnborg werd in 1456 door den Bisschop beleend met "het Syngraven en Loyn~ met ~lIen toebehoor in het kerspel van Degenl]ncken .

- 47 -

Daarna is he! ill leen geweest bij fred erik van Twickeloe, die op 26 Dec. 1505 voor den Bisscbop verscheen am den Syngraven met toe­behooren, gelijk deze dczelve in leen had aan den Bisschop op Ie dragen en "des uittegaall". Bisschop frederik van Haden maakte bij charier van 11 Jan. 1506 bekend, dal hij S. verheft tot een edel vrij goed, dal o ntheven word! van alle leenrechten en door hem wordt gegcvcn aan hel Klooster hinnen Oldenzaal.

Reeds in 1515 verkocht dit klooster het goed aan Evcrw ijn Graaf va n Benlheim.

Tengevolge van onaangenaamhedcn mel Rid­derschap en Steden van Overijsel verkocht Ernst Wilhelm graaf van Benlheim in 165 1 de have­zathe aa n den landrcn!meesier van Twenthe, Gerhard Sloet tot den Oldenhof. Over deze n verkoop wcrd door den kooper een langdurig proces aangebanden "ter ca use van misleveran ­tie", da! grootendeels ten vaonieele van den g raaf uiiviel.

Blijkens inseriptie bO llwde Gerhard Sloe! in 1661 den loren, die Ih ans nog links van het huis staal. Waarschijnlijk ging hiermede gepaard een geheel nieuwe opbouw van het huis.

De weduwe van Anloni Bartold Sloel verkoehl in 1788 de havezalhe aan Marc Antoine Ie Vasseur de Cogny, Markies de T hotJars. De kleinzoon van dezen, O . A. C. W. Markies de T houars is de dichier van de "Samellsproake tllssclten Geert ell Lllllks all de R.ammelbekke", en van den "Breet vall Swoofliftgs Hinle" (1839 en '40), die zeker nog dooroude Denekampers gekend worde n.

Van de fa mi lie De Thouars werd Singraven

- 48-

in 1829 gekocht door Mr. Johannes Theunis Roessi ngh Udink, wiens nakomelingen hei be­woonden 101 1916. In 1915 is de geheele bezil­ting, groat ongeveer 520 H.A., publiek gevcild. De lege nwoordige ei ge naar is Mr. W. F.J. Laan.

Door dezen is in den laa tslen lijd het kas­tee l grondig geresiallreerd, cvcnals reeds ge­schied is met den IVatermo/cll. Oak deze kan o p een eerbiedwaardi gell o ud erdom bogen, wanl reeds in 1488 vinden wij hem met name genoemd. De lotswissel inge n van de havezathc hcefl bij trouw gcdeeld. " ti ier sprekcn de steen ~ n zelve: in de kaden herinneren niet minder dan derlicn grijzc wapensieenen ons aan de wisselvalligbeid van het aardsche bezit cn Clan de slad ige wor­Sieling van den mensch legen het rustelooze slroomgeweld" *) . De oudste s teen daleerl van 1544. Arnold grave th o Benthem lind Stenvorde herr Ih o Wevelinkhove was toen eigenaar.

De jongste steen is van 1920 en herinnert aan de laalste herstelling, die g ro ndig en met alle pielei! voor hel o ude geschied is.

He! Singraven ligt heerlijk in ee n bocht van de Dinkel, Ie midden van groote weilande n, onder broken door prachtig opgaalld eiken houl. Mel reehl mag hel de parel van Denekarnp ge­nocmd worden.

• • • Niet ver van Singraven, in Noord -Westelijke

richting 'lag het Harseve ld, een "edelmanshuys", waarvan oms!reeks 1600 eigenaar was de com­mandellr van het Duitsche huis Ie Ooimarsum,

" l.ie 1l r O. J. let Kulle, De T"'entlcho Watermo:ens.

- 49 -

Oijsbcrt op den Berge. [n deze farnilie is het gebleven, tot 1737, toen het aan het gesJacht der De Thollars' kwam. .

In 1840 wcrd d e bezifling verkoc hf aan den loenmaligen eigenaa r van Singraven , Mr. J. T. Roessingh Udink, door wien het 1848 gesloopl werd. Men kan nu zelfs de plaats waal" het sto nd moeilijk weervi nden.

Eigenaar is tilans Mr. W. F. J. Laa n.

• • • Een uur ten Westen van Denekal11p Jigt he!

Everio , in de buurtschap VoIth e, gcrncenle Weerselo. Evena1s van Beugelskam p is van deze havezathe slechts een der bouwhuizen ovcrge­bleven. He! oude kas!eet lag o p een plek, legen­woordig nog de "huisstee" geheeten, die door een grach t omringd is.

Hel eel'S! vin den wij in 1660 vall Everlo gewag gemaakt. V66r dien tijd hebben waarsehijnlijk led en der familie Van d er Marck bet huis be­woond. Omslreeks 1635 huwde Maria va n der Marek met Rudolf van den Clooster, die daarop met Everlo beleend werd .

In 1762 werd ReYllt Jan Baron Sloet tot Everlo als eigenaar van Everlo tot den Overijsselschen Landdag toegelaten. Diens zoon Andries stoopte het oude huis, dal reeds in 1733 gedeeltelijk was afgebroken, geheel in 1811 en verkocht de ha vezathe in 1831 aan Joh. Palt he, predikant te Oldenzaal, gehuwd met Carolina Bernardina Racer. H un nakolllelingen bewonen thans nag het voormalige rechter·bollwhuis.

- 50 -

HET HEDEN.

Zoo zijn we gcnaderd tot den aanvang del' negentiende e('uw. Denekalllp was nog cen afgc­legen landbouwdorpje. Nag geen spoor, geen ka naa l, geen straat- Cll grinlwegen, die he! dorp met de buitenwereld verbonden Aileen brachten de groote hessenwagens, die mel hande lswaar vcr uil Duilschlalld kwamen, eenig verfier. Zij kwamen over Linge n en Nordhoni vel' uil Han­nover en Oldenburg, en hadden Devenler, ja zeUs Amsterdam a ls reisd oeJ, wa;:r d e Jadi ng ver­koch! werd. Volgeladen met koloniaJe waren ging het weer hui swaarts. Een Il10eilijke reis, die S0111S weken duurde.

In t827 began de vcrlossing uit hel isolement. Toen kreeg Denekamp zijn breede heerbaan van de Hannoversche grens naar Oldenzaal, aIs Jangs een lincaa l getrokken va n loren tot loren, en was de oude handelsweg Lingen-Nordhorn- Deven­tel' in eere bersteld.

He! kanaal AJm elo-Pruisiscilc grens, dal in 1889 gegraven werd, heeft niet beanlwoord aan de grootsche verwaehti ngen die men koesterde . oak niet, loen het il1 1904 doorgetrokken werd naar Nordhorn en de verb inding mcl het Duit­sche kanalenstelse1 tot sland kwam.

- 51 -

Maar de stoomtram Denckamp-Oldenzaal is eell zegen voar ons dorp geworden.

Nu begonnen oak de zomergasten uit Holland meer en meer op Ie dagen, en werd bel naluur· schoon vall de Oi nkelstreek oak doo r de vreern· de!ingen onldekt. Van jaar tot jaar w?eid~. de slroom van vreemdc!ingen aan, dank Zll hel IJve· rig streven van de Vereeniging tot Bevordering va n he! Vreemdelingenvcrkeer.

Door de afwisseiing de r grondsoortcn is de planlen rij kdom verbaze nd uitgebreid . Een 500·tal soorlen kom en cr in 't wil d voor, waaronder versche idcnc zeldzame. Oit gaf in de eerste ja ren dcze r eeuw aanleid in g tol hel bezoek van vcr· scheidene profcssoren met hunne studen tcn, waarvan Prof. Hugo de Vries uit Amslerdam en Prof. Janse uit Leiden de rij o penden. Oak de Heer E. Heimans , redacteur van " De Levende Natuur" vertoefde hie r meermalcll , ell gcen jaar gaat er voorbij of professoren en studenten , leeraren, onderwijzers en {allooze amateurs be· zoeken de Di nkelstreek, aangelokt door haar rijke schatten op botanisch, zoologisch en geologisch gebied.

Een rijk gc'ilhl slreerde beschrijving' van 0051-Twenle is onder den naa m van OllS Dinkelland door den Hee r J. B. Bernink samengesteld, en aan he! Museum verk rij gbaar. (2e druk).

Een geluk was het, dal Ie Denekamp een man als de onderwijzer J. 8. Bernink woonde, die duizellden een blik heeft leeren slaan in de djke schalkamers der natuur, en velen voorgoed voor de sludie der levende en doode natuur wist Ie winnell.

- 52-

III 1911 siichtte de heer Bernink hel M uselllll "Natura Doce!" (= de naiuur onderwijsl) waa rA bij hij de medewcrking van vel en in den lande 111 0ch l ondervinden.

Door hel drukke bezoek en den stadigen aan­groei der colleclies bleek he! geboll\~t)e a.ldra Ie kl ein, en werd naar meerdc r eXposltlenllmle omgezien. De heer .Bernink. wi ~.t een vereenig!ng Ie stichtcn, w~lke de Komnklllke goedkeurmg op hare slatuten verwierf, en in 1920- '21 ern­slige pogingen aanwenddc om geld bijeen te brengen voor cen nieuw gebouw. Ruim 47000 gulden werd - meest doo r Twentsche fa b.rikan­ten - voor di! doel geschonkcn, zoodal 111 den zomer van 1921 mel de n bouw kon worden begonncn onder archit cclutlr van Karel Muller Ie Hcngeio. De uilv oerder was J. H. Reef Ie Oldenzaal.

27 Mei 1922 had de feeslclij ke opening plaats. He! Museum, gelegc n aa n de Oldenzaalsche

stra al, bevalo.a.: Zaal I, Aardkunde, groo! 10,5 X 6,5 M.; be·

va! gesleenien, mineralen en fossielen. Zaal II, Binncnland, eveneens groat 10,5 X 6,5

M.; be va! onze inhcemsc he flo ra en fauna, O.a. 220 soorten inlandsche vogel s.

Zaa l 1\1 , Buitenland, 6,5 X 6,5 M.; be va! een rijke vcrzameling vlinders; 3500 soo rtcn schelpen ; vogel s en zoogdieren uit de !ropen, bencvens enkele elhnographi ca uit O osl·lndic. .

Een Bibliotheek van ±- 1500 nummers IS over zaal I en II verdeeld en kan besludeerd worden in Vertrek IV, het kanloor.

V. Een laboratorium, groot 6,5 X 6,5 M.,

- 53-

kan door biologische slLlden!en en anderen die in de na!uur s!udeeren gebrllik! worden voor he! prepareeren van diercn, hel drogen van bloemen en he! onderzoekell van gestccntcn.

Aan hel Museum is aan de Zuidzijde hel huis van den Direcleur vcrbonden.

Hel gebouw wordl Olllsiotell door een luin met vijver, ell een boschjc, waarin allerlci wilde planten verzorgd worden

In 1923 is door de famili c O. J. van Heck en ZOllen Ie Enschede aan de Vereelliging "Natura Docel" geschonken hel z.g. Molelll'eII, een 42 H. A. groat .,broek", met heide, water en den­ne n, liggcnd onder Saasveld, gem. Weersclo, am te bewaren als Naluurmonllmen!.

Op 't oogenblik (1923) ielt de Vcrccniging ruirn 550 leden, die een jaarlijksche bijdrage geven van rninslens 1 gulden. Verder genie! de stich­ling den stClln van meerdere Twenlsche gemeen­ten, terwijl tegenover haar bezittingen cell schul­denlasl slaal va n ± 13000 gulden.

Van de overige gcbo uwcn, die Denekamp in de laa!sle jarcn rijker is geworden, vermelden wij het monumenlale gerneen!ehuis, een sieraad voor he! dorp, dal in 1921 voltooid werd onder arcilitcciuur van K. L. Croonen Ie Oldcnzaa l. Van binnen zoowel als van builen ziet hel er oud-Hollandsch-degelijk uit. Dc gebrandschilder­de ramen in het trappenhuis zijn een gescl1enk van den Heer O. W. Hoogklimmer, dic na een 42-jarige ambtsvervulling den 3den Januari '23 als burgemeester dezer gerneen te is afgetreden.

Noemen wij len slolle bet nieuwe Postkanloor aan de Burgemeester-Hoogklimrnerslraal , dal zoo

- 54-

juist is gereed gekomen en eveneens uitmunl door smaakvollen bouwstijl en geriefelijke in­richting.

Onweerstaanbaar schrijd! zoo de moderne tijd voori. Hel oude moel plaals maken voor het nieuwe. Ook de oude zeden en gewoo nlen. Maar wal ook verdwenen is van het oude De­nekamp, de viering van hel Paaschfeesl is n~g zooals ze voar vele eeuwen was. In dezen lllt­hoek van he! la nd houd! nog de Saksische be­volking vast aan haar eeuwenheugende gewoon­len een karakterlrek die haar tot eer sirek!.

Telken jare als he! Paaschfeest nadert, kiest de Denekarn per jeugd een aanvoerder eell "Judas", en een helper, een "Krioler".

Op Palmzondag gaan de jongens van he! dorp mel de aanvoerders aan hel hoofd, zingend de huizen langs, om "cier Ie gadderen", waarbij geld naluuriijk even welkolll is. Voor een dee! va n hel opgehaalde geld wordt hout voor he! paaschvllur gekochl, dal op Paaschzondag zal branden.

In den namiddag van dien dag gaan ze, en met hen de mannelijke bevolking van he! dorp, naar den Beugelskamp. Volgens oud gebruik vragen ze van den heer een bOOIll, den paasch­staak. Deze word! omgehakl en bij de takken naar 't dorp gesleepl, onder ' I zingen van eellwen­heugende paaschliederen. De boom wordl voor de kerk neergelegd. Na den vesperdiensl wordt de staak verder gesleept naar de heide, waar reeds het dennenhout voor het paaschvuur ge­reed Jig!. Bovell aan de n staak, in een gaffel, wordl een teerlon, gevuld met brand bare stoffen,

- 55-

bevestigd. DJama word! de staak mel vcreende krachlen opgerieht. Staat hij rech! overe ind, dan bekliml Judas een ladder lege n den boom en verkoop! hem bij opbod. Ook he! aansleken der 10 11 word l aan besleed.

En als de avo nd is gevallen, word! het paasch­Vllllr ontstoken. Knetlcrend slaal de vlam door de dennenaalden, en een zuil va n vuur en vo n­ken rijst weldra ten heme!. Tegelij kerti jd wordl de vlam gewf)rpen in de kerlon, die oak spoed ig oplaail als een baken in den naeht. De rnenigte staat om het vuur en zingl weer de oude Iiederen,

"Daar 11 11 het feesl van Paschen is", " Hede n is de grootste dag" en "CIlfistus is opges!anden".

En a ls de laatslc vonkCI1 vcrglimrn cn, gaa n a llen huiswaarl s. Hel heidensche len tefeest, da! nu een Chris lelijk Paase hfeest is geword en, is weder gevierd zooals he! voor du izcnd jaren ook geschiedde.

Mage nag lange jaren he! Paaschvuur bran­den in Denekamp.

De Hunenborg.

Dil monumenl uit o ud en tijd Jig! in hel Vol-1herbroek, len Noorden van hel kanaal Alm elo ­Nordhorn. Om er Ie komen, volge n we de 0 01-marsumsehe slraal, lot we aan '\ kanaa l komen. V66r de brug (Nosseltbrug) slaan we linksaf en volgen den kanaaldijk. We passceren de Dinkel­werken en de Hafsevellbrug, bereiken daarna de Hunebrug, die we o versteken. Nu volgen weden Noordeli jken kanaaldi jk nog cen driehonderd

-- 56 ~

Meier. Dan gaal een zijwegje den dijk af, dat we vo!gen 0111 dadelijk weer links af Ie slaan. Als we goed opletten zien we nu dat onze weg eigenlijk een darn door een half dich!gewassen gracht is, en voo r we 'I weten staan we op den Hunenhorg.

We overzien een ovale ruimle van ongcvee r 150 bij 100 Meier, zacht oploopend, begroeid mel struikgewas en omringd door een gracht. Daaraan grensl nog ecn lager gedeelte, de kleine of lage Hunenborg. -

Van oudsher beef! deze plek de nieuwsgierig­heid en de weetgierigheid opgewekt, en vlcuge­len gegeven aan de fanlasie. Van Lennep lie! er zijn hislorisch verhaal "de Hunen borg" in den tijd de l' Magyaarsc.hc invallcn spelen. De volks­overlevering weet Ie verhalen van een heiden­schen keizer die hier zou hebben gewoond. Meel'­malen zijn er s!eenen in den bodem gevonden en do or de naburige boeren weggehaald. OtiS

moes! er een gebouw gestaan hebben. Om dit monument voar ondergang Ie bewaren,

en in de hoop door opgraving iets aan het lichl Ie kunnen brengen, koch! de Vereeniging Oud­heidkamer Twenlhe Ie Enschede, in 1911 den HUllenborg .

Daarop kwam Dr. J. H. Holwerda, de bekende archaeoloog uit Leiden en sloeg hier zijn tenten op van 19 Juni tol 8 Juli 1916. Een ploeg arbei­del's werd met de spade aan 'I wel'k gezel. De heuvel van den Hunenhol'g geleek llU weldra een Ioopgl'avenveld. Spannende dagen waren het voor den leider del' opgravingen en zijn vele belangsiell enden . En \Val yond men?

- 59 -

Mcn yond aan de binncnzijdc van de gracht een palissadegreppe l ; daa rachler een wal mel ee n kern van hei plaggen, d ie met de palissade ce ll geheel had uitgemaakt en den geheelen bureh l o mgaf. Men vond in de n Zuidel ijken wal een o nderbreking va n bijna 6 M. Oil was de illgang. Hier yo nd men ill den oorspronkelijken bodem Testen van cen vlonder, op dit drassige terrein geen overbodige aanleg. Ook werd een onder­breki ng in den wal gevondcn , toegang gevend tol den lagen Hunenborg.

Vervolgens werd er naar resten van gebouwen gegraven, en werkelijk, dicht bij den ouden in ­gang werden de breede fundamenlcn weergevon­d en van een ongevecr vierkan.t gebouw( 16,80 X 12,70 M. buitenwerks , mel ee n oval en aan­bouw. De llluren warcn zoo goed als gchcc l weggebroken . Ail een werd nog ccn vr ij groot muurhrok van Benlheime rstcen aan getroffen, en groote veldkeien als fundamenlsleencn. Boven­dien werden er een paa r brokken tuf o p he t terrein gevctndell, maar geen baksleen .

Binnen de omwalling vo nd mcn verder de g rondsporen va n een paar eenvoudige gebotlwljes e n platte steen en mel brandsporen, die als haard­stee gedie nd kunnen hcbben.

Hel aantal gevonden voorwerpen en fragmen­te n is, de uitgestrekt hei d va n het lerrein in aan ­merking ge nom en, ieer gering. In hoofdzaak ware n he l fragmenten van aardewerk, die o ns den Hjd aanduiden, waarin de Hu nenborg be­woond was.

Zoo yond Dr. Holwerda een vrij g rool aanta l scherven van hard geba kken aardewerk, geel

- 60 -

van kleur, met ecnige verslenng. Men noernl dit aardewerk vaak "Pfingstdorfer type". Hel be­hoor! 101 de late re helft der nege nde eeuw en kart daarna.

De hoofdmassa def scherve n besto nd uit st uk­ken van z.g. koge lpotten, van grof rnaakse l, rossig of g rijs. Oil is hel g rove Saksische aar· dewerk uit de lalere Saksische period en, dat o.a. ook in de Hu nnescha ns aan het Uddelermeer is gevonden.

Verder eenige frag·menten van laat-Karolingi­selle kogelpotten en nog enkele scherven van typen, d ic in de IOe ceuw schijnen op Ie komen.

Behalve deze potscherven werden fraglllenien van hoefij zers, spijkers, pitl ll en, haken, enz., een verg uld bronzen halslcrk nop, 3 netvcfzwaringen van gebakkcn aarde en eCIl brokje van een molc nsteen gevonde n.

T ot we lke conclllsie is de Heel" Holwerda doo r deze vO ll dsten gekomcn?

De Hunen borg was cen Laat ·Saksische burch!, in hoofdzaak tot de ge eeuw bchoorcnd, omr ingd door een grach t met wal en palissade. Een zware vierkante vcrdedigingstoren, tevens woonloren beyond zich binnen de omwalling, bencvens en ­kele kleine gcbo uwljes, waarschijnlijk offerplaat­sen. Sleehts weinig person en schi jnen de burcht bewoo nd Ie hebben. Maar wie kan hier in dien ouden lijd in deze on toegankclijke moerassen gcwoond hebben? Niemand ka n het zeggen. \qas hel een der comites of gouwgraven, door Karel den Grooten na de harde o ll derwerping der Saksen over deze slreek aangeslelt1? \Vas de Huneborg een dwangb ufcht in Sakseniand?

- 61 -

In de herinnering aan dezen vreemden burchl­heer nog bewaard gebleven in de volkssage van den heidenschen keizer?

Wie nu lusl gevoell orntrelll hel opgrav ings­werk van den Hunen horg meeT Ie weten, neme het boekje: De Hunenborg in Twente, door ,Dr. J. H. Holwerda (33e stuk, 2e reeks ge stuk van de Verslagen en Mededeelingen van de Vereen i­ging tot Beoefcning Viln Overijsselsch Reg! en Oeschiedenis; Almelo, W. Hilarius WZll. 1917.) Aan dit rijk g6liustrcerde werkje hebben wij de bovcnstaande gegevens onl leend.

- 62 --

a. WANDELINGEN.

De omgeving van Denekarnp hiedt den wan­delaars groote verscheidenheid. In de Ollmiddel­lijke nabijheid van het plaatsje kan men urenlang dwalen over de heide of langs de oevers van de Dinke l of onder hoog opgaand geboomle of langs golvende korenvelden en ma lsche weide. Aangezien de N.O. kant van Twente heuvelach­tig terrein is, kan men ook op zijne wandelingen en fietstochten in den omlrek af en toe genieten van heerlijk ruime vergezkhten. Wic een rnin­naar is van de natuur zal ongetwijfeld in deze schoone en rustige omgeving mel genoegen zijne vacan!ie doorbrengen.

En na hier van hel veil! goede genolen Ie hebben ook anderen aansporen dit bij velen nog on be­kende plekje van ons vaderland Ie bezoeken.

1. Naar Singraven en den Watermolen. "') (Heen en terug 1 uur.)

Van uit hel dorp neemt men den weg langs he! stalion en laa! dil links liggen. Men bereikl

' j (Dit is cen gedoclte ""n den Wande\",eg ,an den A. 'N. W . B, Z\\'o\Je .Denek3mp Olde,,~aal en i. gcmerkt met \\'cgwij "el'tJes van don ,\. N W. E.)

- 63-

den Dorpcr-Esch, die hier wei wa l zonnig is, maar eenige schreden verder kom i men reeds op een breeden beschaduwden zandweg. Links voerl een laall naar de Oldenzaalsche straa t en even vcrder Icid! een andere laa n naar Beugels­kamp, waar men ook heerlijk kan wandelen.

Even voorbij de !aan naar Bcugelskamp heeft men naar rechls ee n echo. He! geillid word! door eenige daar s!aande huizcn weerkaatst. Nag wal verder, en we vinde n rechls cen mooi la n­dclijk wegje, naar de Oolmarsumsche slraa! voe­rende ell door wij len den schilder Oppenoordl op doek gebrachl.

Nog wat vcrder kan de wandelaar reeds pro­fiteeren van ee ll aardig wa!ergezicht.

Hicr kan men genieten. Nachlegalen verkond en des avonds lllid, dal de heerlij ke Meitijd er weer is. Overdag slaat de tjif-tjaf in het hooge hou t, de duif rockoe l, de faizlmt krijschl, het water­hoentjc loki, de slaa!·hlauwe ijsvogel, nog klei· ncr dan cen sprct!uw, snapl een vischje en bre ng l dit ziin jongen, die cen halven meier diep in den oever veilig in hun nest zitlen.

Vcrde r gaa nde komen we links aan de Pik­kenbrug, .) daarover gaande komi men in Borg· bosch en naar de haUe Beuningen (zie wande· ling no . 5.)

Nog wal doorloopende zien we links den huize Sill graven, waarhee n een sierl ijke laan lddt, rechts de prachtige oprijlaan.

Aan den "Walermolen" komen we nl! . Daar heeft men een hecrlijk gezit ht over de Dinke l.

0) Ook weL PLlllonbrui.

64-

~ ~ z a w o ~ o r I o ~ (!)

\Vij kunnen ons onder de schaduwrijke eiken neerzetien en ons verkwikkell met wat de uil­spanning aanbiedt.

'1 Is bier een loonee l van bedrijviglleid . Immers men zaagl hier houl , maalt koren en persl lijn­zaad . Oak dorschl men rogge, all es door de krachl van hel Dinkelwaler.

Van hierlli! kan men heerlijke uilstapjes maken . 1. Oaal men voorbij den waleI' m o len de laan

rrcht uit, dan komi me11 door Volthe in Rossum, afsland 5 K.M ..

2. Om den walermolen heenloopcnd heef! men een schoon grzichl op hel schuimende, opspal­lende water, da! de ["ade["en in beweging heef! gebrachl en aardig afsteekl tege11 de groen-grijs bemosle muren. - Een zandweg op een kleinen afsland van de Dinkel volgend, komI men op· de Oolmarsumsche straat. -

3. Gaat men den weg terug, waarlangs men gekomen is, en slaal men even voorbij Singra­ven rechls af over de Pikkenbrug, dan komi men in Borgbosch en verdeI' bij de Halle Dinkeloord._ Deze weg is zeer aan Ie bevelen .

2. Naar het St. Nicolaas-gesticht_ Te doen in 11 /~ LlUr.

looals de wegwijzer bi j hel begin van den Ootmarsumschen slraatweg aanwijst, lridl de weg naar Noord-Deurningen oak naar "het Klooster" geli jk bovenslaand gestic ht in het gesprek genoemd wordt.

Dezen straalweg, volgend komen \Vij over den. Br ink.

- 67 -

Builen hel dorp krijgen we s pocclig ee n molen in ' I gez icht: daarlan gs leidt onze wcg.

[n dezen molen , di e in 1818 gebollwd is, trekt ol1:e .ilandae ht een stecn met de volgencle in­SCfJ pt lC :

Tot lof van God a ileen, Tot nut va n iedereen, En voordcel van ons bei de n, Was hel, cla t we geru sl En van geen kwaacl bewllst Den eersten steen hi er leidell.

Voorbij den mole n gaa! lin ks een zandweg af, d ie la ngs de nieuwe en oude lsraelielisc he be­graafplaats o ver een vonder naar Noord· Deur­ninge n loopt , terwijl de siraalweg over de Noord­Deurninge r brug over het ka naal voert. Dezen nel11 cn wij en we zijn !lie! ver meer van '1 kl ooster. Diehl Jangs de boerde rij " Brandhof", aa n hel kanaal gelcgen, loopl het voctpad, dat ons in de oprij laa n bren gt.

Zie over de geschieden is bladz. 46. Hel pensionaal werd in 1880 opgericht, lerwijl

de kapcl in 1899 werd voltooid en ge wijd. In hel park g roeien zeldzame boo men, o.a .

Magno IiH, Lyceum Barbafllm , Tulpenboom, Tram· petboom, CIlZ.

O m weder he! dor p Ie be reiken , nemen we, de .:.Kl ooslerbrug over zi jnde, den weg links, d ie on over de Oele bru g va n hel kanaal en over den Nordhorn schen slraalweg in hel dorp breng t. Deze weg is ruim ee n half uur gaans.

- 68-

"

3. Naar Berghum en 't Beunin gerveJd. Naar de Heide JI /2 UUT.

Dil keel' lOU ik U willen verzoeken uw m OT­

g enrll st wal te bekorlcn, om voor zonsopgang o p de heide Ie zi jn , ten einde Ie ~iell en Ie hOOTen, wal nie! onder de dekens te zlen en Ie hooren vall. Vroeg op en dal! naar buiten.. .

Een grij ze nev el hang! boven de bru1l1 e helde. De bloemcn houd en de bladeren nag loegevou­wen en schijnen al s bezielde wezens Ie sluime­Q'en 'tot de zan haar guld en slralcn ap het aard­I ijk'vallen laa!. De Oostcrkim word I li chl.er. He! mistgordijn zweefl naar boven, hech! zlch a~!1 -d e top pen der boomen om welhaas~ ~e verdwl]­neTl in de oneindigheid omhoog. 5111 IS de aarde .als waditende. De li chlpoort in he! Oosten krij g t een roode tint. De leeuwerik schudt de waterdroppels van zijn vederenkleed en slijgt omhoog ; 1100ger dan de boome n des wouds. Een zonnestraal treft zijn oog en in bli jde tonen juichl en jubelt zijn zilverslem de bron van lieht en Jeven legen. Oelukkige vogel, di e de zon eerder ziei dan wij! . )

He! teeken is gegeven. De eene vogel na den andere, lien, twintig achtereen zingen, fluilen, iiereliercn. De kieviten spelen, de tureluurs roe­pen. En in da! jubelkoor klinkt mee hel gesjilp va n de veldkrekel en he! gegons der bijen, die over de ontluikende bloemen zwevcn. Slechis korl scil itieren de dauwdroppeJen in veelvervige kleuren aan de sierli jke sprietjes, daarna ziin ze opgezogen door de verwarmde luchl. De roo k

'J Naa r Conclense.

- 69 -

ro!! naar boven, door he! groe n del" den nen­kruine n. De Illanne ll gaa n Ilaar den arbeid; deze met greep en spade, een ander mel paard en ploeg. De zan stijgt hooge r. De heiplassen schilteren wit en weerspiegelcll de oeverflora in verrassende nauwkeurigheid. De roode bloemen van struik- en dopheide, tussc hen de gele Oc­nista 's Illet de bleekblauwc moerasviooltj~s, de bruine zonnedauw en de welri ekende o rchideeen vorme n een waardige randversiering.

~; taalblatlwe z<lndkev~rs, blallwe heivli ndert jes, bOlne zandoogjcs mak en de afwisseling Ie rijker. Wi e bewer~n machI, dal de heid e eentonig is, heeft aan haar slechts eell heel opperv lakkigen blik gewi jd Indrukwekkcn d Illllg de aa nblik nlct zijn. er zijn even weI d uizend kJeinighed ell, die inderdaad graolsc h mogen heeten . IIi hct n lime veld lig! ce n groote bckoorlijkhcid.

Hel bJauwe verschiet, de losse boomgroepjes, de frissche, gezonde lucht, de 01" en ondeqpw nd e zon roepen ons tot zich met sierkt'll drall g.

Eell dag op 1r3ar doorgebrachl, slerk! het lichaarn, breidl o!lze kerrnis lIit, slorl levenslust in de adercn .

Zoo'n dag, ver van '1 gewoeJ de r wereld, ver van de zorgen des levens gesleten, mag <l Is een der zonnigste bladen in het Ievcnsboek apge­teekcud worden, en zal nag vele rn<llen hel hart van blijde a<l ndocning eloen trillen.

De moo iste hcigezichlen vindt men aan de Zuid·Oostzijde van het dorp.

Door de Wilhelminastraa! gaande, kOl11 cn wij op ecn weg, die, Tech Is Lossersche dijk -) ge­~ok "den O:de" (:;~k" gf!lloe",d.

- 70 -

naamd, naar Bcuningen voerl en link~ naar Elferman \eidt. \Vij kiezen den laa!s!en . L1I1ks en rechls het waler vall ,,'I Ooor" . en "Venke':. Door overstroomingen van 'de DInkel kiln dl t waler aanwasscn lotda! het een voel hoog ove~ den weg gaat. 'Spoedig zijn \Vij de boerderiJ ongeveer ge nad erd, we gaa.n .onder het geboomte rechl nil, draaien een we Illig verder dcn hoek rechl som en vo\gen den groolen weg. Voar ons Jigl het schilderachlige ge hu ch! Bergh um. We lalen niet na di! cens Ic doorw<llldelen, een schild er heeft daar rnaanden werk, doch nemen nu eerst den landweg, die OilS langs het erve

O!llli.\n" voerl. Nag 5 minulen, allijd maar wee r ~echtllit over een klein heideveldje, over een stnk z;ndigen weg en wi j staan voor ee n heipl as : "tie! Hornve n" . Hooge hcid c .en gagel­slruiken getuigen va n de vruehtbaarheld der oe· vers. He! veenmos en andere pla n len zijn ken­leekenen van zijn waterrijkd01ll oak in d~n zomer. T wee boerenhuizen liggen aan weerszljd~.n van den plas in hel groen :o:erscho len , terwlj.1 heel ver he! grijze, flauw o mll jnde slol Bentheml op den achtergrond Jig!. Rechls Jigt de vrtlchtba re buurlschap Beuni ngen en nog verder de llltte. \XIij gaan links in een grooten boog om het dorp, en daa r de loren te zien is, kan men de wandeling op elk punt afbreken.

4. Nliar de Dinke1wer ken en den Hunenborg.

2 lItIT.

De H unenborg ligt in he! Voltherbroek; va n Denekamp komende aa n de rechterzi jde van he!

- 71

kanaal, nabij de HUll enbrug over dal kanaal, en is in 5 kwadier Ie bcreiken. .

Men ka n wandelen over den O olm . weg en neernt dan den linker kanaaldijk . Weldra on tmoet men dan dell Dinkel. die hier evenals de Gele beck bij den Nordhornsc hen straalweg en de Ramrn elbcek, aan de g rcns, sederl 1903 onder hel kanaal doorslroomt. Ais een merkwaardi g heid op het gebied der walerbouw kund e Irok dit rCllze nwerk destijds bij zij n wording leer de aandacht en ook nu nag wordl hel door ve len bezocht. Men heeft deze kos!bare werke n ge­maa kt, omda l de Di nkel , die vroeger gewoon door het ka naal slroomde, di! laalsle sleeds ver­zandde en levens, o mdat me n na de doorgraving op Pruisisch gebied daar vreesde, overlas! va n het Din kelwaler te krij gen. Een zijarm van de Din kel dient nog am he! kanaal Ie voedell.

Men gaa! nll verder langs Harsveld- en Hu­nen br llg, en dan aa ll de overzijde va n het Ka­naa l nag een paa r honderd Meier, waar de weg rcehls af slaat. Diehl bi j een boerderi j vindl men de h islorische plaats, naar aanleiding waarvan Mr. J. van Lennep zijn verhaal in "de Voorou­ders" gesch reven heef! : " De Hunebo rg" Zie biz. 56.

Den terugtocht neeml men tot de Harsve ld­brug la ngs he! kanaal. Over d ie brllg voer! ons de weg la ngs de n Watermolen naar Denekam p .

5. Naar "Borgbosch". 15 min. gaans.

Te be rei ken langs den Oldenzaa[schen st raat-

- 72 -

o. ~ • ~ w z w o ~

iil w o W I W o Q.

o

r

weg, waar eve.ll voorbij de Dinkelbrug o ns cen handwijzer de [aan aanwi jsl. Hier kan men men genieten. Sli ngerende wandelpadcn met rustieke bruggctjes en prcltige banken, uoen hier den dag o lll vliegen. Velerlei baomen ell struiken vormen hier ce n afw isselend en schoon geheel , en de Dinkel gecft er veel bekoorlijke plekken.

Door de enormc afw issc li ng kan me n hier men dwalc l1 en is men vennoeid, dan ka n men uit· rll sten op de gemakkelijke ha nken. WiI men een of ander gebruikcn dan moct men zich oaar den Watermolen (20 minuten afstand van den handwijzer aan 'I cind van de laan ) of naar Din­keloo rd, (aa n de overzijde vat! den s traatweg aan de Dinkel) begeven. De halte Dinke loord is ook in de onmidde!lijke nabijhcid .

Wij herinneren "an het verzoek, "all de n in­gang van he! bosch gedaan, 0111 Ili et builen de paden of mct honden Ie wandelen. Ook her ha­len wij nog eells OilS verzock, geen papiercn of andere zaken weg Ie werpcn.

" Laal niel als dank voor ' I aa ngenaam verpoozen

Den eigenaar van 'I bosc h de schillen en de doozen. "

6 . Naar Austieberg. Hecll en Icrug 2 uur.

H el verhoogt ni et weinig de aantrekkelijkheid eener st reek, wanneer he! !errein geaccidenleerd is.

Denekamp heeft heide en bosschenl bo uw- en wei la nd , beken en · plassenl hooglen en [aagle n.

Een dezeT hoogte n is de Ausl ieberg in Seunin-

- 75 -

gen, die in een goed half um Ie bereiken is. Men kan 3 wegen gaan. De eene slaal een paar honderd M. achier de halle Beuningen links af v~n de Oldenz. s traat. Men voigt den hand wijzer, dl~ een voelpad, dal naar het doelleidl, aanwijst. OIl l?ad leidt . Ia ngs de boerderij Epman. Op den Austleberg vllldt men 2 brannen, cen daarvan voorziet de boerdcrij Epman va n water de an­dere de boerderij Auslie aan den voet'van de heuvel ; beide zijn natuurJijke hoogdrukwateriei. dingen.

Neernt men den anderen weg, dan gaat men door hel Sierrebosch wcder een gedeelte van den wand el weg ZwolIe·Denekamp·Oldenzaal en voIgt de wegwijzerljes van den A. N. W. B. '

Oil bosch is zoo genoc md, omdat de paden aile sterv~rl1l i g uitl oopen. Een paar bankell geven gelegenheld tot ruslen, eenige vijvers in he! bosch verhoogen zeer de aantrekkelijkheid.

We kunnen lenslotte ook bij hel Museum een zandweg inslaan die naar den zandweg den Olden Diek" voer!. Deze brengt OilS op" den st.~aalwcg n~ar de Lutte, men voIgt dezen tot voor­bl] de Beunrnger school , waar een handwijzer het pad wijs t naar Austieberg - Op de hoogte heeft men ee n prachtig panOrama. Gi ldehaus en Bent­heim ten Oosten, Nord horn ten N., Oolmarsum len W. zij n van hieruil Ie zie n.

Van Auslieberg uit kan mcn prettig in def} omtrek dwalcn en veel mooie punlen aantreffen.

7. Naar Hakenberg (5) en de Lutte ± 10 K.M.

Langs de Oldenzaalsche straat tot telefoonpaal

- 76-

F

87, hier links af den sintclwcg volgen tot de boerderi j van den Hakenberg, deze weer links laten liggcn om OD den heuvel Ie komen.

01' den top slaan dl'ie boome n en cen bank. Van hicruit heeft men cen prachtig vcrgezicbt , dal aan Zd .·Limburg doel denken.

Laa l men boerderij en berg links liggen en voigt men den zwar1en weg, dan ko mi men langs de boerderij Lage Kavik op de boerderij Han hof en z06 in de Lutte clieht bij '1 H otel ·Pension 13erg-en-Dal. Deze weg is per rijtuig goed Ie passeere n en van L1it het rijtuig hee ft men af en toe mooie vcrgezichten.

8. Langs de Dinkel.

Had Cremer de Dinkel gekcnd, hij 'lOll haar no g aardiger gevonden hebben dan de Linge, die hij zoo lief be7.ongcn heef!. M<!3f Twentc heeft fl Og geen Tlovellist als Cremer voortgchl'a cht en daarorn stroomt zij nag onbezongen daarheen .

Maar Oppcnoorth , Gorter, Bach, Mej. Sti g ler, van Dijk, Bolink e.a. heb ben haar bespied en haar op 't dock meeslcrlijk weergegevell; de Dinkel is schoon, vol afwisse1ing. De versch illen­d~ gezichten beschrijven is niet mogelijk,omdat deze beschrijving onvolledig zaude zij n. Maar ee n wandeling langs de oevers is zeer loon end. 't Za l u opvalle n, hoe he lder het waleI' is, hoc zandig de bod em, hoe steil, zelfs overhangend en dan weer zacht glooiend de oevers zijn, hoe zi j nu door bosch, dan langs korenvelden, dan door hei stroom!.

De Dinkel, die's zome rs zoo kalrnl lijkl, kan

-77-

in den winter de geheele streek onder water zeiten.

We vangen ? Il ze wandeling aan op de O ldenz straat, la ngs Dtnkeloord en dan stroo mopwaa rls. ~e eersle brug, waar we aan kom en is de Beu­Ill11 ger brug . We gaan d ie o ver, en vO lgen hel voetpad , dal OilS door Hassinkbosch in de Me k­kelhorsi brengl, waar we spoedig het vae l- en rijwielpad vinden dat o ns rec hls naar het Lutter­zand, lin ks ~aar Denekamp wijs!. Yolgcn we echler de DlIl kel, dan kom i men ee rs! bij 'de Kampbrug, daarna bij de Meulemansbr uO" en ~indelijk bij ~e Beverborgbrllg. _ H ier en"'daar IS de weg l11el best, maar de naluur wOrd I des te meer aanlrekkelijker.

Van ~e Beverbo rgbrug ui! kan men links de boerden) Be vcrborg zien.

In de nabijheid van de boerderij Beverbo rg zou vroeger d~ Burch! van d ien Ilaam gestaa n hebben, maar mels doel er meer aan herinnercn. V?!gens G eerdi nk moet de naam worden afge­leld van de bevers, die oudlijds in de Din kel voorkwamen.

De boerderij laten we rechts liggen tot we aa n ee n voe!- en rijwielpad komen da! ons rechts naar '1 Lulterza nd, lin ks naar Denekamp voert. G aan we rechts, dan kamen wij in dennenbos­schen , waar wij den weg vrij rechl-ui! nem en en komen dan ein deli jk op een zandvla kte: Het Lu tterzand", met rechts de Din kel en links 'den­!1en bossc hen. Hier vi nde n \ve landdu inen en 't IS een streek, waar men uren kan dwalen en e~ genieten. Vossen en reeen zijn hier thuis. De Drokel maak! hier de st ree k prachtig; aan de

- 78 -

overzijde ;det men de g roene weide, .) aan deze zijde de d uinen met dennen. Heeft men bier ge­noeg geno ten, dan ka n men doorloopende, op den Bentheimer \\leg kome n en Tech Is afslaande, door de LuBe Il aar Oldenzaal gaan; links af­slaande komi lIl en Ie Oildei1a us. Men kan !la­Illurlijk mel variaties van den voorgeschreven weg oak naar Denekamp teTugkeeren . Even voo rbij den handwijzer die o ns herinnert dat een voel· en rijwielpad naar Dene kamp voer!, vinden we het wegleekcn van den A. N . W. B naar de Lutte.

De Di nkelwand eling kan men heel gesch ikt op elke brllg afbrekcn, a m over de heide teTug te keeren. De Deneka rn per loren wijsl de rich­ling aan. Neemt men de geheele wan deling, he! Lutlerzand inbe grepen, dan moel mell daarvoor zeker cen dag Il emen en voor proviand zorgen. Doo r di l gedeelte loopt oak de wandelweg Zwol le-Denekamp-Oldenzaal. .

Langs dell 3den Bondswandelweg va n Zwolle over Denekamp naar Oldenzaal kan men de Luttc·O lcte nzaal op 2 uitgezo cltle manicre ll be­re i ken.

Men raadplege daarvoor de bordjes van den A. N. W. 8. en het b ijbehoorende boekje.

Beide wegen zijn een kleine 20 K.M. lang.

') Den I(rounCIl Stcr! (= " Toene st."rl) fl"enotl "d.

- 79 -

b. FI ETSTO C HTE N.

1. Naar Oldenzaal.

De \VeR naar Oillem:aal behood tot de l11erk­waardigste wegen van hel land am zijn hoogten en laagten. De 9 K.M. lange straatweg lijkl uil stukkcn \Veg Ie bestaan , in elba!" geschoven , evenals de deelen van cen ven ekijker. Sommige gedeelten van den weg van Maastricht naar A ken zien er even- zoo uit, oak wegen van de Ve luwc ; maar nergens komi die herlla \in g van hooglen en laagten, 101 zes keer toe, zoo goed tlil als hie t',

Tot Gorchbosch is de weg spoedig afgelegd. He! schijnt dal we nie! ver van 01denzaal af

zijn; de stornpe afgeknotte loren is reeds zoo duidelijk zichtbaar, maar ons rest nog een half uurs tochlje.

Or de eersic boogie, die we bestegen hebben, genieien we van cen prachtig uHzich! naar aIle kanten.

Links voor ons, in de laagle, hier en daar een boerenwoning, z60 verscholen in hel omringende groen, dat dikwijls alleen de blauwe rook, die in de luchl opstijgt, de p laals doel hcrkennen.

H e! gehee\ wordt afgesioten door een heuvel-

- 81 -

kam mcl bosch op de hcll ingen, met geel-grocnc vlakken er lusschen van aardappel- en korel1-velden.

Rechls zien we de lorentjes van Rossum en vall Oolmarsum. Naar 'I W. en Z.-W. de tee­kenen der groole Twenlsche nijverheid ' de rook der _ fabrieksscboors1eenCIl. Naar den 'kant van Denekamp ook een vriendelijk gez icht. Borch­en Sierrebosch maken een donkere afsluitil1g, doorbrokcn . door den straat- ell tra rnweg, cloor welke openmg van Denekamp alleen de loren zichlbaar is.

Verder fietsende, word! ons oog tel kens aan­genaam getroffen door gezelJige afwegen die ons uitnoodigen af Ie dwalen en weI 't r~ eest naar links, naar de Lutie. De wcg, die balfweg Oldenzaal links afslaal CIl, zooals door een hand­wijzer is aangegeven, voo rbij de steenbakkerij Ilaar Dui:-rendaal en hel Zwaantje voert, is vrij goed Ie fletsen .

Even verder gaal rechls de weg naar 'I Everloo af. Bij Elsa-llOeve, K.M.-paal 62, bestaal de kortste

verbind ing mel "he! Zwaantje" in de Lutte. Men kan niel genoeg uilkijken; op elk punt

van den weg heef! men weer een ander uitzicht. Dc koepel, dien men links waarneeml, staat op den Ta nkenherg en is nader beschreven in den Gids voor Oldenzaal en Omslr.

Boven op de laatsle hoogle v66r Oldenzaa! overzie! men naar rechts ongeveer geheeJ Twenthe: ~.eng.e lo, De~den, .Borne ; Almelo kan men op ZlJ vmden. 1 Gezlcht op '! dorpje Rossum is ook aardig, ell Ootmarsum vindl men daarachter. Naar links afslaande, komi men over een vrij

- 82 -

goeden fictsweg over den rug van den Tanken­berg, die onbeschrijvelijke mooie verg'ezich!en oplevert. Daarna komi men op de Benlheimer straat, ongeveer 2 K.M. van Oldcnzaal. Die hier wil dwalen, schaffe zich Oldenzaal 's Oids aan.

2. Naar Ootmarsum. Deze weg is zeer goed Ie fietsen, hij is 9.2 K.M.

lang en slinger! zich aangenaam lusschen bosch, weide en vruchtbaar bouwland door. De kron­kelingen van den weg daen u, in legenslelling van de rechle wegen naar Nordhorn en 01denzaal aangenaam aan. fiaverwege Oo!marsum Jigl het kerkdorp Tilligle.

Ootrnarsum is een aardig, vriendelijk sladje, da! echler weI Jijd! door zijn geisoleerde ligging. Een onlworpen Irambaan zal echler aan dezen toesland een einde rnaken.

Men kan Ie Oolmarsum in verschillende hotels zeer goed verloeven, en om de slad heen heeft men, vooral naar den Almeloschen kant, mooie vergezichlen, in 'I bizonder van den Kuiperberg (60 M.)

Een bezoek aan Oolmarsum en zijn omgeving loonl de moeile weI.

De oude R. K. kerk met haar mooie ramen is ee n bezoek zeer waard.

Schilderachlig is er de "Hazerno!en" !e Nutter.

3. Naar Rossum over Singraven en Volthe. Terug over 'I Everlo en Beuningen naa r

Denekamp ± 14 K.M.

- 83

4. Over Singraven, Harseveldbrug, Tilligte, Lattrop, Breklenkamp.

Hier het huis te Breklenkamp bezichtigen, dan terug over Noord-Deurningen naar Denekamp, ± 18 K.M.

5. Oldenzaalschestraat tot Kilometerpaal 64 Links af de Sintelweg naar Hakenberg, die

men links laat liggen, verder over het erve Lage Kavik naar de Bentheimerstraatweg.

In oosteJijke richting liggen de heuvels van Oildehaus.

In westelijke richting liggen verschillende uit­spanningen in het centrum van de Lutte.

Hier zoe ken we ergens een rustpunt, fietsen daarna in de richting Oildehaus tot waar een grintweg van Lasser de Rijksweg kruist. Slaan wij dezen links in, dan brengt ons die door Beu­ningen naar Denekamp terug.

6. Naar Vasse ± 28 K.M. Heen en terug.

Tot Ootmarsum is de weg bekend, veer de stad gaat een grintweg rechts af naar Lage,-­Neuenhaus. Die fietsen we op tot Oud-Ootmar­sum en slaan daar links af. Wij komen dan in den Nutter Esch, de korenschuur van Twenthe. Links van de weg ligt een schilderachtig ravijn. Maar hooger gaan we nag tot de Nutterschool, buigen rechts am tot we bij een windmolen zijn, waar - een zandweg naar de diepte gaat. Deze

- 84 -

(j)

5 I o « f­(j)

fie!sen \Vii af en wii staan plo!seling bij het all­tieke molentje van de Hazelbekke. Vervolgen wij dezen zandweg, dan komen wij mar een k\Vartiertje bij de Braamberg en Tutenberg, 70 M. hoog, \Vaar \Vij van een schitterend uitzich! kunllcn genie!en. Naar he! westen aan den voet van den hetlvel Jigt het dorpje Va sse, welke slanke loren uit het groen opsteekt . OilS bege­vende naal" dit plaatsje treHe n we de grin tweg, die 011S 11aar Ootmarsum terugvoert. De kortste weg nemen wii, als \Vii bij de Nutle rschool rechtuit fielsen .

7. Denekamp - Ootmarsum - Almelo ­Borne - Hengelo - Oldenzaal - Denekamp

(p .m. 60 K.M.) Tot Ootmarsum is de weg bekend. Achier

Ootmarsllm voer! de weg over een hoogle met prachlige vergezichten. Van hier gaal het door de bumlschappen Reutum, Fleringen en Alber­gen naar Almclo, de hoofdplaals van T wente. Hier kan men wal rusten en een wand cling ma­ken door de "Graven ' allee" en den "Wierden­schen weg". De weg voer! nu verder door de vruchtbare bumtsehap Zenderen en over Borne naaI" Hengelo, een plaals, die haar snelle opkol11st aan de Nijverheid te danken heef!. Van hier rijdl men in een goed uur over Oldenzaal naar Denekam]J terug.

8. Denekamp - Ootmarsum - Weerseloo - OldenzaaJ - Denekamp (p.m. 35 K.M.)

Men neemt den weg sub, 7 tot Reutum, van-

- 87-

waar een gocd fi etspad naar Weerselo kidt. Oak kan men tot fleri ngcn rijden en vandaar den grinlweg naar Weerselo nemen. Te Weerselo bezoekc men het StiU, mel zijn reuzeneik.

9. Denekam p - Ootmar sum - Rossum _ Oldenzaal - Oenekamp (p.m. 30 K.M.)

De weg 101 Ootmarsurn is bekend. Van hier voerl cen grintwcg doo r de buur!schap Agelo en ' I kerkdorp Rosstllll naar Oldenzaal. Even voor de school Ie Hossum voer! links cen goed rijwielpad door de hllurlschap Volthe en over Singravcn naar Dcnekamp. Dcze weg is zeer aan Ie bevelen.

Van ROSSlIlll naar Oldenzaa l is de weg eenigs­zins hellend; dich ! voor Oldenzaal stijg! hij zelfs be langrijk. Hier heef! men een mooi gezi cht op ROSSlon en 't daarachler gelegen Ootmarstlill. Van Oldenzaal gaat he! weer naar Denekamp tcrug.

to . Denekamp - de Lutte - Losser _ Oldenzaal - Denekamp (p.m. 35 K.M.)

Van Denekamp voigt men den weg naar 01-denzaa l tot Halle Bcuningen. Hier neemi men den grin tweg, die links afslaal. Deze voert door de buurtschappen Beuningen en de Lulie. De schoone plekken dezer laalsle buurtschap liggen weslelij k van den weg. Niel ver va n de kerk Ie de Lutie mel haar boschrijke, schoone omgeving kruist de weg den straalweg O ldenzaal-Bent­heim en iels verder de spoorlijn lusschen deze plaatsen.

- 88-

I

De wcg, die gedeeJteJijk beschaduwd is, vocrl vom een groat deel door aanplantingen en nog ononlgoll nen heidevelden naar '{ dorp Losser, dal zijn welvaarl vaor een groat deel dankl aan de nijverheid van 'I naburige Gronau (Pr.). Ecn grintweg en CCIl tra mlijn voeren naar deze plaats.

Van Losser gaat de tocht over Oldenzaal naar Denekamp ferug.

11 . Denekamp - Oldenzaal - Hengelo ­Enschede - Lonneker - Oldenzaal _.

Denekamp (p. m. 50 K.M.). Van deze route zijn de stukken Hcngelo ­

Enschede en Ellschede- Oldcllzaal groolcndeels beschaduwd. Enschede en Hcngelo zijn met Almelo de voarnaamste fabrieksplaatsen uit Twcnte. Te Enschede brenge men een bezoek aan het Volkspark. Ook de slraalweg naar Gronau is mooi.

De onder 1-11 genoell1de routes worden aile ge heel of gedecltelijk ook bcreden. door S[Joor­treinen. Voor eell fictsrijde r(ster), d,e een onge­luk met zijn fiets haud! of vermoeid wordt, ka n dit va n bclang zijn.

c. f lETSTOCHTEN OVER DE GRENS.

a. Denekamp ...:... Nordhorn - Bentheim -Gildehaus - Oldenzaal - Denekamp

(p m. 50 KM.). Deze locht, waarvoor men een heelen dag

- 89 -

moe! nemen, looni de mode. In Nordhorn ge. komen , slaa! men de eerste straat rcchts af. Deze voert naar Bcnthein1. Na circa cen uur rijd ens komt .men a~n een. hoogte, de lsterberg, wlHlrop een ultspannmg. Hler laa! men de fiets een 00. genb lik rllsten, am cen wandeli ng te makell naar de dennenbossehen, links van de n weg geJegen. In verschillende daar aan den Jag trcdende steen­lagen kan men verscheidene indrukken vall vOor­wereldlijke dieren vinden (?) V~n den Isterberg;. J1(1ar I3cntheim is een eenig

moole weg. Men nidi IlU door het Benlheimer woud. Voar we nag het stadje Benfheim bereikf hebhen, zien we links in hel woud Bad Benthei m" •. n mel zlJn zwavelbronnen, dat vooral door Neder. landsche badgas!en bezoeht wordt. In het s!adje zelft tre.kI. vool'a I het overonde grafeJijke slot, cen bez lt llllg van den VOTst van BCll theim, onze aandacht. De kol ossale rotsen, die hier aan den dag tredCIl (Drllsusrols), de slerk heJlende slra ten de pr~~htige ver~ezie hlell, de ste~.n~roeven, d~ woudnlke omgevlllg, ell z. dal alles noodigl hier ta l een Ian,!.! vertoeven uil.

Van Bentheim gaat de toeht nu naar Oildehaus (bekend door zijn zalldsteengrocven) en vervol . gens naar de Lutte mel zijn sehilderachtjo-e pick. jes. Van de Lulte gaat de loch 1 rcehlstr~eks of over Oldenzaal naar Denekamp !eru g.

h. Denekamp - Nordhorn - Fre ns w egen - Neuenha u s - Lage - Ootma rsum _

Denekamp (Ongeveer 40 K.M.) Deze weg, die bij het logemen l Veltman door

- 90-

een handwijzer va n de A. N. W. B. is aange­geven, is lot Nordhorn 8 K.M .. tot Frenswegen 12 K.M. De weg is zeer goed Ie fiel se n. De grens ligt ongeveer halverwege lusse hen De tl ckamp cn Nordhorn. Pruisen inkomende, heef! men dadelijk rec hls het Zollaml of grenskalltoor.

Diehl bij Nord horn gaa t men over de spoorli jn. III Nordhorn gekomen zijnde, kan men ge­

se hikt rusten of zith restallreeren in 'I Holel Koopman.

Dc slad, die gehollwd is op een eiland, door 2 armen der Vechl gevonnd , vind! haar beslaan voornarnelijk in fabrieken. Winkels komen er tel ken jare meer, en men kan er aardige DlIilsche zaken kaopen.

Merkwaardigheden zijn er ni e! vee I : we wijzen op het "KricgcrdenklT1al') een herinncring aan de geva lIenen in '70- '71. De bOllwlrani is van de oud e llllizcll cchl Ho llalldseh, en aardige Ho i­landsche landschappcn ziel men op de beide Veehtbruggen. Eigenaardig is de oudcrwetsche kleederdracht der boeren ell boeri11nen uii de omgcvi ll g van Nordhofll. Op Zondngen vooral kan men de Iypischc draclll nag :lien.

Bij '\ zooeven genoemde Den kmal, da! gelegen is aan gene zijde van Nordhorn, splitst zich de wcg rechls Ilaar Lingen, links naar frcnswegcn en Ne uen halls

Deze weg (11aar Frens\Vcgen) is met vruchl· boomen bcplanl cn is zeer mooi om Ie fielsen. Dc Vechtbrllg voor de derde keer naderende, zien we reeds de rui'ne van het voorrnalig kloosler.

III Eigen Haard No.9, 10, 11 en 12,jaargang 1902, vind! men va n de hand van den heer C.

- 91 -

•

•

N. Wybrands eell hislorische sludie over di! kloosler. Hel bestek van dezen Gids laat ons niet toe, van dil belangrijk geschrift iets ove r Ie !lemen, tach bevelen wij dil arlikel zeer IeI' lezing aan.

Na deze merkwaardige nfine bezichtigd te hebben, kan men in het naburi g restaurant, dal vroeger, vooral op 2en Pinksterdag veel bezoekers trok, eenigen tijd verwijlen am den lochl wedel' Ie aanvaarden in de rkhling Ncucnhaus .

Van Frcnswegen bereikl men in een half uur Neuenhaus, gelegen aan de samenvloeiing van Dinkel en Vecht. He! is een typisch oud sladje, dat, seder! hel door zijn spoorwegverbinding met Ben!heim nil zijn isolemenl is geirokken, weer wat beginl op te leven. Van hier bcreikt men in een kwartier rijdens Lage, aan de Din· kel gelegen. De ruine van het kasleel te Lage, een bezitting van den graaf van Heeckeren tot Twickel bij Delden, is een bezoek waard. De omgeving ervan is idyllisch schoon. Van hier voer! de weg langs Oolmarsurn naar Denekarnp terug .

FIETSPADEN. Vaal' 'I gerief van hen, die fietsen kunnen,

-zijn er in den laatsten l ijd vee I betrekkelijk goede -fietspaden aangelegd. Zoo'n rijwiclpad leidl van ·den Nordhornschen slraatweg even voorbij de -school rechls over de zoogenaamde Kolonie naar de hei de en verdeI' naar de PI'. grens. Goede iielspaden gaan naar 'I Sin!·NicoJaasgeslkhl naar Noord·Deurningen en verdeI' naar Lattrop. Een

- 92-

goed pad gaa! eveneens over Singraven en Volthe naar Rossum, een Iweede voer! vanaf de Hal le Beuningen naar deze plaals. Bijzondere vermel· ding verdiend echler het fielspad naar ' I Lu lterzand.

Door de Wilhelrninaslraa! volgl men (zie wan­ling 4) den Losserschen dijk. Een handwijzer zegt OilS, \Vaal' we links moeten a fsl aan. \X/e ko· men nu door een groot korenveld en aan 'I eind daarvan in ee n schoone, boschrijke streek, de Mekkelhorsl genaamd. De weg is vrij ciuidelijk door handwijzcrs aangegevCI1.

Wie tegen een wandeling naar he! Lutterzand (zie wandeling 8) opliet en fietsen kan, mag nie! nalaten dezen to chi Ie makell. Hij zal zich weI beloond vindcn .

Voor hen, die een groote rijtoer willen maken, is hel volgend rit zeer aan Ie bevelen. Met111l 0el een rijluig met 2 paarden nemen.

Men neernt den straatweg door de buur!schap Noord-Deurningen, I(bezoekl de 51. Nicolaas-stich· ling) LaUro ]), (bezoekt de kerk, Breklenkarnp, (bezockl hel huis van dien naam) en neemt dan de weg tlaar Lage . Hier moet men de ruine bezoeken.

Nu neeml men den straatweg naar Neuenhaus, een aardig stadje, en gaal langs 'I klooslcr "Frens· wegen" over Nordhorn naar Denekamp.

Deze toer is 30 K.M.

- 93-

Voorbericht inleiding .

IN H 0 U D.

BestuuT van V. V. D. Mnseum . 51. Ger;mlus J\\ajella Zickcnhuis Telefoo ll . . . Een stukje Ocsl'hiedenis Hd Heden .

a. \VANOELINOEN.

3 7

10 10 10 11 15 51

I. Naar Singra\'(>11 en Waterrllo lc il . 63 (Heen en tcrug mi m I UUT.)

2. N:HlT hel Sinl·Nicolnas-geslichl. . 67 (1-11'1'11 I'll terug circa 112 UUT.)

3. Naar Berghum en 'I Bcullinger veld 69 (Naar de Heide.)

4. NallT de Di nkelwerkcll en den Hunellborg 71 H CCll en terug 2 IIlt r.)

5. Naar Hon:hbosch . 72 (1 5 minute ll van het dorp. )

6. Naar Allstieberg . 73 (Heen ell tcrug 2 !lUT.)

7. N:lllr de Hakenberg en de Lutte 74 (Dcnckamp-Luite circa 11/2 lIUL)

S. Langs de Dinkel . 77 (Naat verkiezing kort of lang.)

9. Denekam p-Oldenz.1al. . . . . 79 ( t 20 K.M.)

h. In Twcnlhe c. Over de Orcns Advcrtentien.

FIETSTOCHTEN.

- 95 -

81 89

I

Werp geen papieren of andere zaken op

weocn en wandelingen! o

Pluk gcen bloemen.

Beschadig gcen boomen) heeskrs of

ve ldgcwasscn .

Hicrdoor verzekeren wij ons de vri je

wandeling !

- 96 -

"t-ttVOlrs. ENSCHEDE

ALLEN DIE ONZE

KLEEDING KENNEN ZIJN HET EROVER EENS, OAT

ZIJ DOOR HAA R ____ _

SCH ITTERENDE KWALITEIT

ELEGANTE MODELLEN

COR RECTE PASVORM EN

PRIMA AFW ERKING

DE BESTE

EN DOOR HAAR LAGEN PR IJS

DE VOORDEELIGSTE IS.

CAFE - UITSPANNING

"ONS OINKELLANO" DENEKAMP

TEBENOVER H ET STATION

OLDE NZ AALSCHE STRAAT

LOMMERRIJ K ZITJ EN PRIMA CON SUMPTI E

131 LLIJ KE PRIJZEN ,F'lF'lNB EVELEND, ,

G. J. B. ALBRINK.

- EERSTE DENEKAMPER ELECTRISCHE -BROOD-, BESCHUIT- EN BANKETBAKKERIJ

SPECIALITEIT IN FIJNE

K 0 E K J E S EN 0 E B A K J E S DAOELlJKS VERSCH.

A. NIJHUI5, NORDHORNSCHESTRAAT DE N EKAMP.

. BEZOEKT HET CAfE "WE L OELEOEN"

OUNSTIOE L100INO VOOR WANDEL­EN FIETSTOCHTEN .

P RIM A CON SUM P TIE.

ANNEX KOLONIALE WAREN, KOEKJES, BESCHUIT EN SUIKERWERKEN.

BILLlJKE PRIJZEN.

Beleefd aanbevelend,

J. H. DIERSELHUIS, Nordhorschestraat DENEKAMP.

-- TELEFOON No. 33 . --

J. H. K NIP PER 5, NORDHORNSCHESTRAAT DE N EKAM P.

SCHOEN HANDEL EN ELECTR. SCHOENMAKERIJ. HET VAN OUDS BEKENDE ADRES VOOR PRIMA

DAMES -, HEEREN - E N KINDERSCHOENWERK - IN LUXE ZOOWEL ALS GEWpNE SOORTEN.­

REPARATIE WORDT SPOEDIG EN N ETJES UITGEVOERD.

ST EEDS CONC URREERENDE PRIJZE N . BELEEFD AANBEVELEN D.

Tabak -, Sigaren- en Si~aretten-Magatijn

F BOTTENHOF Brinkstra at 142 Denckamp

Steede Ie klas merken in aile prijzen

CHOCOLADE KO FFIE on THEE.

Firma W. H. SPLINTERS B~INKsmAAT

DENEKAM P

VOORDEELIG f'oDRES IN

MANUFACTUREN EN

KRU I DEN I ERSWARE N.

JOH. [(OK - Salon ~e Coiffure EEN IGST ADRES.

BRINKSTRAAT tja firma BLOKHUIS DEN E K AM P.

NEE R LA N D'S GROOTSTE

EN MEEST GESORTEERDE

I DAMES- EN KINDER­CON FECTI EMAGAZIJNEN

ALVOR ENS U WE INKOO PEN OP OIT

GEBIEO TE OOEN, IS HET IN UW

EIGEN BELANG EERST ONZE MA ·

GAZIJNEN TE ENSCHEOE, HAV ER ' STRAAT HOEK LANGESTRAAT TE

KOMEN BEZOEKEN.

•• ============== •• • •

" DOLCE"

HaTE L- PE N S I ON

CFl FE- R ES TFlU RFl NT

TElEPHOQN 21

I3IJ HEr STATION EN BUllEN HEr OQRP

DENEKFlMP.

Electrische Verlicht ing.

Groote, luchtige Logeerkomers.

Baleon, Serre met lommerrijken Tu in.

He! geheele jaor geopend.

Bonds-Hotel A. N. ill. B.

Auto's en Rijtuigen verkrijgbaar.

Nodere inlicktingen vers lrek t goorrle de eigenaar,

J LOOMAN_ • • •• ============== ••

F. H. ELOKHUIS MEUBELHA N DEL BRI NK DEN"EKA)[P

Alle soort8ll l\{ASSIE F EITZEN en GESCHILDERDE MEUBELEN

Oak complete SLAAP· ell 'VOON· =-== I';;:AMERINRICHTIKGEN =

Eillijl(Q prijzen.

CAFE WUBBENHOF J . H. VEL TMAAT

OLDENZA ALSCHESTRA AT DENEKAMP

NAAST 'T MUSEUM

IN DE NABIJHEID VAN 'T STATI ON

• • GOEDE CONSUMPTIE

STALLING VOOR PAARDEN EN RIJTUIGEN

BROOD- EN BESCHUITBAKKERlj j E adres voor Flj N KRENTENBROOD

TELEFOON 39

J. W. SCHULTZ or DEN BRINK DENEKAMP

G. A. SCHUITKER, OLDENZAAL.

• • DE 1, ZA KEN IN:

KRUIDENIERS· ell ORUTTERSWAREN COMESTI BLES, DELICATESSEN . ell FIJ NE VLEESCHWAREN .

• • ELECTRISCHE KOFFIE6RANOERII THEEHANDEL.

E N O ROS

MARKT 4, TELEfOON No. 126.

• • EN DE'1'&n:.

STEENSTRAAT 14,. TELffOON No . 42.

SIGARENMAGAZIJN

WILLEM WEUSTINK, NAA ST ' T GEM EENTEHUIS DENEK AM P.

De fijnste merken S I G A REN als: KAREL I, SPAT RAM,

AMSTERDAMSCHE BANK, REGA L, CO llONAS, ENZ.

In 5JO ARETTEN de meest gevraagde merken.

Verder TA BA K-, 510AREN· en S! OARETTENP ljPEN.

PRENTBRIEfKAARTEN,SCHRljFBENOODlODHEDEN:

~HOCOLADE en SUIKERWERKEN.

Alles oj> di t gebied in ,ru ime keuze.

•• •• • • OLDENZAAL.

CENTRUM VAN DE LUTTE, BE NTHEIM ,

OENEKAMP, OOTMARSU M EN OELDEN.

HOTEL·PENSION 1E RANG

"DEGOUDEN LEEUW" BQNOSHOTEL A. N. W. B. EN K. N . A. C.

GAR AGE.

BADKAMER .

CENTRALE VERWARMING.

STROOMENO WATER OP DE KAMERS.

TELEFOON·INTERC. No. 32.

OMNIBUS AAN ALL E TRE IN EN VAN STAT ION OLOENZAA L.

TABLE D' HOTe 11/2 EN 5 1/ 2 UUR.

PLATS DU JOUR ET DU SOIR.

__ RESTAURANT.

H. A. VASTERT. · . . ,. • • •• ======~====== ••

H, M, WOLTERINK - BAKKER WILHELMINASTRAAT 26, DENEKAMP

TELEPHOON 40.

Op beslclling dageJijks verkrijgbaar TAARTEN, TAART1ES en andere OEBAKJES.

Geregeld in voorraad KOEKJES, CHOCOLADE,' SUIKERWERKE N en KOEK.

O<'lgeli jks versch WITTEBROOD. Aanbevelenct.

A, H, H 0 F LAN 0 DENEKAMP,

GROOTE KEUZE

HORLOGERIEN - KLOKKEN,

GOUD EN ZILVER

SPECIF\ .... L I'\Q!<ES VOQR JUISTLOOPENOE

CHRONOMETER - HORLOGES

ALLES GlmOTE KEUZE. LFIGE PRIJZEN .

H, SUS KIN 0 I'< ZOO N rJORDHORNSCHE STRAAT - NAAST DE SCHOOL

DENEKAMP. I IN cMANUF ACTUREN EN ANTIQUITEITEN.

ELECTRISCH FOTO-ATELI ER 'NORDHm~NSCHE STRART 0 ENE K F\ M P

AFWERKEN AMflTEUR·OPNAMEN _ GESCH IEOT DESKUNOIG EN BILLIJK _

\lERKOOPT I3ENQODIGDHEDEN TEGEN lFlGE PRIJZEN

DONKERE I~AMER GRATIS DISPQNIBEL

ANTON HAGEL,

•

•

Museum "Natura Dacet" DENEKAMP,

• • PENSION

HET GEHEElE lAAR DOOR GEOPEND.

• •

Opzetten VOrl VOllels en Zoo!;ldie ren .

Steeds voorraod ten verkoop oo~wezi\l.

l evert tevens co!lecties ill · ell uitlondsche

Besteen:en.

Aonbevelend,

1. B. BERNINK, Directeur .

J. H. J. SNOE IJINK TElEPH OON 3 DENEKAMP

•

I<iiwielen - Automobielen . Golont~rien.

Luxe open en gesloten Allto's te huur.

H. B. MENS INK = (NAAST HOTEL DOLCE) = OLDENZAALSCHESTR. DENEKAMP

Bondsrijwielhersteller

INGERICHT VOOR ALLE REPARATI ES

AAN RljWIELEN EN MOTOR EN

Twentsche Vleeschhouwerij A. SUS KIND Mzn., Denekamp

'Tc:leph. No. 17 P ost rekening 5145(.

•• . ~ "" r. -Levert steeds naar buiten

PRIMA RUND· EN KALFSVLEESCH, I FljNE GEROOKTE VLEESCHWAREN.

.. . • - ,.1

Scherp concurr.e,erende prijzen.

PrijscollrOlli. op aaflvrae.e. - - I.,. , ....

SpeciJaa] -adres voor kampeerdcrs.

'l 9JoI2 .-!) ~~ ~. Beleefd aanbevelend.

-.

HOTEL PEN S ION "VELDMAN" GROOTE STRAAT - IJENEKAMP.

TE LE FOON INT ERC. No. 7 .

Lommerrijke Tuin, dicht bij schaduwrijke WandeJingen.1

PE NSIONSPR IJS 8 1LLIJK GEOURENDE HET GEHEELE JAAR.

BONOSHOTEL Ef':I GARAG E.

AUTO 'S EN RIJTUIGEN vcrkrijgbaar.

Nadere inlichtingen versirekt gaarne Df. EIOENM,R

J. B. P. VELDMAN.

H. DINGELDEIN, KERKSTRAAT DENEKAMP.

TELEF00N INTERC. No. 15. , RUND· EN VARKENSSLAGERIj.

Levert door geheel het land fjjne gerookle

HAMMEN vanaf 4 K.G. ·

ROLHAMMETj ES vanaf 2'/, K.G.

ROOKWORST, vet en mager. ROOK~ en PEKELSPEK, ENZ., ENZ .

Oagelijks versch RUND· en VARKENSVLEESCH

Uitsluitend prima kwa1iteit. . :'''': .

Gezusters GROBBE,

ELECTRISCHE WASCH· EN STRIJKIN RI CHTING

W llHEl MINASTRAAT DENEKAMP. - - -

aan de Oldenzaalschestraat bij Oot mars um

I-IET EENrOSTE I-I OTE L-PENS I ON MET OROarEN l OMMERRI)KEN TUIN EN TENNIS­BAAN, QELEOEN IN DE O:-.JM IODELLljKE NAUIJ I-IEID VAN OOTMA I~SUM .

SCH ITTERENDE OMGEVING. BONDSI10TEL A. N. W. B. T ELEF. No. S.

BELEEFD A ANBEVELEND,

. [3. ROLI NK. ; ~m9:al~E!9IZ19iHa!~"".9li~)9I@

J. H. KNIPPERS, Ootmarsumschcslraa l 0 E N E K AMP.

BROOD· EN BESCHUITBAKKERIJ. - KOlONIALE WAREN. -

C H OCOI.ADE. KOEK. B ISC UIT S' EN SU IKERWERKE N.

• • TWEEDEH ANDSCH j

BRAN DKASTEN ·,

GEREGELD I N VOORRAAD.

B I LU J KE PRIJZEN

DIVER SE MATEN

VERT EGENWOORDIGSTER OER:

N.V. LIPS, DORDR ECHT EN

FIRMA DE LUGT & SERNE. HAARLEM

FIRMA A. FROST GZN. ; TEL. 2521 BORNE

" . -.

HOTEL

PENSION· RESTAURANT

TU BA NTI A = OOTMARSUM. =

TElEfOON No. Q.

TEL.-AoRfS: KIP OOTMARSUM.

HET E E NIOE MODERNE

HOTE L TER PLAATSE.

OROOTE LOMMERRljKE TUIN.

OARAOE VOOR AUTO'S.

AUTO OI Sr ONIfIEL VOOR 'T HOTEL.

VRAAOT PR'OSPECTUS.

Eigenaar A. H. KIP .

FIRMA G. J. BLOKHUIS, DE N E KA M P.

MANUFACTUREN, CONFECTlE,

HEEREN fRONTS, BOORDEN,

DASSEN, HOEDEN, ENZ.

BESTUURSLID V. V. D.

----- TELEf. No.4. ----­POSTREKENINO 36491. POSTBUS No.2.

BELEEFD · AANBEVELEND .

.,. y y y 'T' .,. TTY'" ... Y ."......,.....,. T' T 'T ,

I. J. It SrROJOTHU!S, DENEKAMP

. , TELFOON No. 28.

~ STALHOtJDERIJ

-H'l .­. 4.444A444444444444

l_llB""~~~~~~~~~:£€OE"'" " "BERG EN DAL" i'Il

DE LUTTE (bij Oldenzaal) TEt Ef . lNTERC. 1\0. 2.

OELEOEN IN HET MOOISTE OEOEEL TE VA N TWENTE

RUIll\E, FRISSC HE LOGEERKAi\lERS allen voorzicil van ELECTRISCH LICHT.

nA LCO N, WARANDA'S EN PRACHTIOE LOMMERRIJKE TU IN EN

PROSPECTUS 01' AANVRAAG.

ti1 AUTO'S DISPONIBEL.

~ Aanbevelend, J. BORCHERT.

~£ffilEH:Et~BH3:Etif>~l!:llilmB>li'!ef&E~B>.z:~~

HET BEST~ ADRES VOOR

OPTISCHE ARTIKELEN, MICROSCOPEN - LOUPEN - LEESOLAZEN TOONEEL- EN VELDKIJKERS - BRILLEN

EN PINCE-NEZ SPORTARTIKELEN EN FIJNE STAALWAREN BREUK­BANDEN - BUIKOORDEL" - RECHT­HOUDERS - PLATVOETZOLEN

KUNST.LED.EMA T.EN. AANBEVELEND,

c-

W.J J. , (!), NIEUWENHUIS, OPT. ORTH. CHlRURG INSTRUMENT MAKER.

HENGELO (0.) TELEP HOON 39.

HET B ESTE ADRES VQDR:

KLEEDING NAAR MAAT

UITGEBREIDE SQRTEERING

HEEREN- EN KINDERKLEEDING OP EIGEN ATELIERS VERVAARDIGD

SPE::CIALITE IT:

DAMES EN HEEREN MODE-ARTIKELEN

GROOTSTE EN· GOEDKOOPSTE

MANUFACTURENc, BEDDEN-,TAPlaTEN­- EN ,MANTEI,;-MAGAZIJNEIIl

J. H. ME N SIN K, HOEK OOTMARSUMSCHF. STllAAT 75 - DENEKAMP.

CHOCOLADE EN HOPjES VAN RADEMAKER. Eau de Cologne (diverse mcrken), To iletzeep,

Odol, Tandpasta en Tandpoed er, Tand· en Nagelschuiers.

PREtlTB RIEf'KAlRTEN, G'DS EN, W U IOELR AAR TEtI ,

H. MENS I NK, DENEKAMP NAAST rifT HOTEL "DOLCE".

EENIG ADRES VOOR SOUED EN FljN HEEREN· EN DAMES-SCHOENWERK IN DE NIEUWSTE i\\ODELLEN.

REPARATIES NETJES EN BILLIJK.

Op verlangen worden slukjes onzichlbaar op hel bovenleer gelijmd.

VOETBALlEN EN VOETBA LSCHOEN EN

Meest voorkomendc Zadelmakers·arlikelen.

LEDERSMEER voor bruine en zwarte Schoenen,

o E Z. · DIS S E L, BRI'NKSTRAAT DENEKAMP.

" REST ADRES VOOR

MANUFACTUREN EN KRUIDEN IERSWAREN, DAM~~·EN . KINDER!=tQ~DEN, . VOILES EN

FOURNITUREN, TABAK, SIGAREN, • • 1 CHOC<?J.Ap~ · EN SU I K E~}V ERKEN .

-" !'

•

Hotel-Pension "Halfweg"

CAFE - REST A URANT

G ,J. SCHUTTE TELEFOON INTERC. 131

DE LUTTE HIJ OLDENZAAL.

BILLARD· EN VERGADERZALEN GARAGE VOOR AUTO'S

UITSPANNING GROOTE LOMMERRlj KE TUIN

SCHOONE OMGEVING. BONDS·HOTEL A.N.W.B. EN K.N.M.V.

20 min. afsta nd Stat ion Oldcnzaal. . ,

BILLlJI9i& lUJZEN

. '1..-.. UITSTEKENDE KEUKEN

PRIMA CONSUMPTIE

AANBEVELEND,

>(" O. J. SCHUTTE. e.' . '" -. . -

H ET VAN OUDS BEKENDE

I e RA N OS H OTEL VAN BLAN KEN IN HET CENTRUM VAN H ET DORP DENEK AMP

GEHEEL GERESTAUREERD

W. C. • BADKAMER . WARANDA EN TUIN ELECTRISCH VERLICHT

RESTAURANT DEN GE H EE L EN DAG BONDSHOTEL EN GARAGE A. N. \'('. B.

•

T EL E f 0 0 N I NT E R C. No. 8 P ENS 10 NS P R 1)5 BI L L IJ K

RIJTUIOEN EN AUTO'S VERKRIJOBAAR Vf{AAOT PROSPECTUS.

H. J. H ER MEL I NK .

EEN KIJKJE IN DEN W INKEL BIJ

TH. J. VAN DEN HEUVEL TE DEN EK AM P

IS DE MOEITE WAAR D, OAA R VINCT U

S I GAREN • TABAK

SCHRIJFBEHOEFTEN

CH OCOLAOE, BONBONS,

KINDERSPEELGOED, HUISHOUDELlJKE ARTIKELEN DAAR VIN OT U AL L ES, v e OR ALLE N.

•

TELEFOON No. 24.

~====~~~=====\. .

HOTEL·PENSION CflFE.RES T AURfiNT

,, 01 N K-ELOORO" BEUNINGEN BU DENEKAMP.

TELEFOON INTERC. 14. HALTE 5TOOMTRflM.

FF\MIL1 E·HOTEl VF\N DEN EERSlEN RANG.

Electrisch licht . Siroomend water op de komers . W. C. _ .Bo,dkomer . f\ uto.GarflJl~ . AutO'5t

Hel meesCideole plekje von fwe'nle, gelegen onn he! mooie riviertje oe -ninke l. met roei· en vi;-,hverffiook Te midden

der schoonsle wondehnllen in _ ulllle!lOlrekle bos!IOchen. TENtII5BF\F\N. ..

Vroagt pro~pecltls-en inlichliflllen.

K. B E L l N K .

J 0 H. T UK K E R S KERKSTRAAT DENEKAMP

PETTENHANDEL ___ _

GROOTE KEUZE Prentbriefkaarten en Fel.icitatiekaarten,

Gidsen en Wandelkaarten

B. SNIJDERS KERKPLEIN " DENEKAMP

• D

KRUIDENIERS· EN ORUTTERSWAREN COMESTIBLES

VERKADE'S KOEK EN BISCUITS MANUF ACTUREN

HEEREN· EN DAMES HOEDEN EN PETTEN

J. H. BE R N I N G ,·. , .. C

<OLDENZAALSCHESTAAAT 0 E N ~E K AMP

FIJ N WITTE BROODBAKKERIJ MACHINALE BFi050sA'kKEFIIJ .,' ., ' ,,- " "

SPECrAAL ACRES VQO~. ,-.•. '" ''l (' ~ "'. TWENTSCHE BOERENSTOETE -,

KOEK, CHOCOLADE EN SUIKER W ERKEN

H. J. [<I K H 0 F J Z N. , BR1NKSTRAAT DENEKAMP.

BESTE A DRE S IN ALLE SQORTEN DAMES·, HEEREN- EN KIN DERSCHOENWERK,

VAN DE FIJNSTE TOT DE GEWONE SOORTEN. REPARATI EN SPOEDIG NET EN B IL LlJK.

BESLIST LAGE PRIJZEN.

W . TER STEGE, AUTOGARAGE OLDENZAAL . .. .

AUTOMOBIELEN·, MOTOREN· EN = RIJWIELENHANDEL. =

Isle I(LASSE REPARATIEINRICHTINO. Ve r t ege n woo r d i ge r:

"HANSA" en " I-IANSA LLOYD" AUTOMOH [ElEN,

"RALEIGH" MOTOREN en RIJWIELEN.

VERHUURlNRICHTlNG van LUXE AUTOMOBIELEN.

I3ENZINEDEPOT A. N. W. B. (Bowser I3enzinepomp.)

TEL. INT. No. 135.

Pension "W E:STERBEEK" DEN EKAMP.

OELEOEN AAN DE BUITENZIJDE VA N HET DORP, 5 MIN. VAN HET STATION

RU STIO OELEOEN IN EEN LOMMERRIJKEN TUIN .

.\=====================~ OOTMARSUM.

f AMILIE - HOTEL - PENSION

" DE lA POSTE"

T ELEfOON 12 Telegram-Adres: " P OSTHOTEL". _.-Eerste en Oudste H uis • • ter plaatse

MODERN COMfORT.

-:

LOMMERRljKE TUIN. GARAGE.

- PROSPECTUS BIJ HET -

INTERN. VERK EERSBUREAU

AMSTERDAM - DEN HAAG

EN BIJ DEN PROPRIETAIRE

A. C. BEUKERS.

~========================~.

H. J. OTTENHOF, BURGEMEESTER HQOGKLlM MER STRAAT

--DENEKAMP--

CEMENTW AREN-IN DUSTRIE BO UWMATER IALEN-ZAAK.

Levering uil voorraad en modelboek vall aile modellen

GRAfMONUMENTEN en KRUIZEN. G R A F Z E R KEN staande en Ii ggende

van Natuur· en Kunstgraniet. VlOER- EN MUURTEUElS.

MARMER-, GlAS- EN GAlVANO INSCRIPTIEPlA TEN

Aile soDden Steen en Marm erartikelen .

HET JU1STE EN VOORDEELIOST ADHES VOOR:

Electrische Artikelen, Aanleggen van

Licht- en Kracht- Installaties Huishoudelijke Artikelen

is bij Ondergeleekende. Concurreerende prijzen.

l\<\i nzaam aanbevefe11d,

J. A. GRUNNEKEMEIJER. KOPERSLAGER DENEKAMP.

z

CAFE SCHEPER, BENTH EIMERSTRAATWEG

DE LUTTE.

••• MOOIE LIGGING

C. S I EM E R INK, ~ . o~ o III VLEESC HHOUWERIJ . . ~ OENEKAMP,

Zw Wo

" " 33 ·00 oW ~~ z~ Zz ~ w zo co zW w~ ~oo W >

-- TELEF. 24. --

IS HET ADRES VOOR EERSTE KWALI TEIT

RUND-. KALFS- EN

VA R KENSVLEESCH

Z U A FlJ NE ROLHAM. BEEN HAM u ROO KV LEESCH,

TEVENS ALLE SOORTEN WORST.

TEGEN SCHER F CONCUAAE ERE NDE PRIJZEN

TE VERKA IJGEN .

HOTEL- PENSION

HET ZWAANTJE TELE FOO N OLDEN ZAAL 54

DEL UTTE.

A UTO-GARAG E

ELECTRISCH LICHT

MODI E WAN DELI NGEN VAN U IT DENEKAMP

GROOTEN TUI N - VERANDA'S SPEELTUIN VOOR KINDEREN

LOGIES M ET ONTBIJT f 3,- , PENSION VANAF f 5,-.

DINER f 3,-. LUNCH f 1,75.

AUTO AAN HEr HOTEL.

F\F\NBEVEL EN D,

P. J A. BUSCHENHENKE.

~Br.r£.'GUX<0,.""'!l.'i.'t.@! .s'{@1I~~ ~'[~&J;'2ill'fi.' ~\hl!&'1~Yffi" j

I I ~, . B'ESTEL T UW D R U K W E R I( I ~ AAN DE DRUKKERIJ, & i· LAAT UW IJOEKEN EN TlJ 0 - >,

~ SC HR I FTE N INBINDEN IN ~

~ :1~,;:;:2;V~~C'~E:~~LO I I I ~ T EL EPHOON 25. I ~"=,c;'0 &.7/,,,,,,,,,,,,.,,,,,, '" COFIF "'''''?" ,,,,,,,wi

PENSION "S PLI NTE RS" VI L LA 5 MINUTEN VAN DENEKAMP

GEHEEL VRIJ EN RUSTIG GELEGEN GROOTE LUCHTtGE LOGEERKAMERS

BALeON . WARANDA MET GROOTE LOMMERRIJKE TU IN

AANBEVELEND,

J. J . S P LIN T E R S P .S. OOK GENEGEN KAMERS MET KEUKEN TEVERHUREN .

mmm:m~~€~~~~~~.

I Drogisterij JAN MENSINK DENEKAMP

a/h Station

-,,-AIle artikelen op hel gebied van

DROGERIJEN, CHEMICALIEN VEIWANDSTOffEN. I

VERfWAREN, BEHANGSELPAPIEREN. fOTO·ARTIKELEN.

EAU DE COLOGNE, TOI LETZEEP ENZ. ~ ~~m~~m~m~~~~~~

J. H. DERKMAN ,OOTMARSUMSCHESTRAAT T.O. DE BOTEAFABRtE K

OENEKAMP

KOLON IALE WAREN T ABA K, SIGA RE N E N S IGARETT EN

CHOCQ L ADE, KOEK, COMESTIBLES EN BISCU ITS SPECIAAL ADRES VOOR PR I MA KOFF IE

UITSPANNING "DE WATER MOLEN"

15 min. van station Denekamp van Halte Beuningen e n van halte Djnkel~ord. Prachtige wandeli ng va n Ha Jfe Dinkeloord door Borchbosch naar "D E \V ATERMOlEN". _

Heerlijke schaduwrijke z itjes aan de Dini{el.

GOEDE CONSUMPTIE.

STALLI NG VOOR PAARDEN EN RIJTUIGEN. AA NHEVElENI),

A. DISSEl.

TWENTS C t-1 SC t-IOEN ENMA GAZIjN , NO IWHOHi\SC liE STHAAT, DENEKAMP.

Steeds dc ruimstc keuze in aile Soorten SCHOENWERK.

Maalwer~ .,en RepMalieu Wordell nel en vlug lI ilgevoerd. Verkrrjgbaar .llle $oortc l) SChO('llcremc en Veters.

AANBEVI;L[ND,

H. J. RIKH OF. ----- -

]. L. A. ALiN 1<, BRJNKSTRAAT - DEZ\"EKAMP.

Galanterie n en Huishoudelij ke Artikelen.

Rijwiel- en Motor-Reparatie. /nrichting.

. ' Verhuren van Al,lTO'S.

•• ==== • 001 065 X

HENGELO (Tuindorp).

HOTEL· CflFE· RESTf\URflNT

,, 'T LAN SIN K"

B ONDSHOT EL fl. N. IJJ. B.

CENTRFlLE VERWFlRMI NG

KOUD EN WFIRM WFlTERoPDE I<FlMERS

TELEFOON I NTERC. 56.

LU NCH EN DINER

RESTFlURFlNT DEN GEHEELEN DFIG.

UITSTEKENDE GELEGENH EIDTOT HET

GEVEN VFlN DINERS EN PFIRTIJTJES.

ARNBEVElEND."

H. A. WEIJSCHEDE Fz. CUI SINI ER

•

• • •• • •