Embed Size (px)
DESCRIPTION
Waternetwerk Neerslag 2010-4
Citation preview
Neerslag_Pom1_nr1-2-3-4-6_2010_f4 4 30-12-2009 11:39:37
1000-20-9000-5112 Waternetwerk Voordruk 2010 Kleur: fc1_1_stC5_fc_A.indd 1 10-12-2009 15:02:30
Beste Waternetwerkers - Voorwoord door John Kevenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1Optimalisatie luchtbehandelingsinstallatie rwzi Nieuwe Waterweg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3Kostenbesparing met nieuwe biogasmeters bij rwzi Bath . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Buitenland studiereis sectie Zuid-Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Automatische distributiebesturing in Groningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17Monstername koeling in de praktijk bij HH Delfland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Werken met de gedragscode voor de flora- en faunawet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24Inspiration for Sanitation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26Wat is er van de IJkdijk geworden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31De toegevoegde waarde van slibactiviteitsresten; nitrificatie en denitrificatie . . . . . . . . . . . . . . . . . .35Uniformering gegevens rwzi’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41Rwzi Dokhaven: met koude Anammox op weg naar een energiefabriek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43Peter en Frans nemen afscheid van waterschap De Dommel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47Waterschappen op zoek naar Zuivere Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49Verenigingsnieuws . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55‘Storm in de waterketen’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56Excursiedag Waternetwerk sectie Noord-Holland op 2 juni 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60Opstarten van sanitairproject Zuid-Afrika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
In dit nummer:
neerslagRaad van Advies en Redactie
T. Dekker (voorzitter)
mw. M.C. van Houten (secretaris),
K. Sinnema (vice-voorzitter),
J.C. Blaauw, mw. A. van den Bor,
H.G. Letteboer, H. Dekker,
P.P. van der Pijl, J.L.M. Schwartz,
mw. M.E.P. Verhoeven,
mw. M.J.L. van de Vondervoort
AbonnementenadministratieWaternetwerk
Postbus 70, 2280 AB RijswijkTelefoon (070) 414 47 78
Fax (070) 414 44 20Abonnementsprijs € 25,00 per jaar
(buitenland € 30,00 per jaar)Abonnementen worden genoteerd
(uitsluitend op kalenderjaarbasis) tot wederopzegging. Opzegging dient te
geschieden voor 1 december.
Kopij en sectienieuws zenden aan:Waternetwerkt.a.v. redactie Neerslag Postbus 70, 2280 AB [email protected]
Advertentie-exploitatie (tevens druk)Elma Multimedia B.V.Postbus 18, 1720 AA Broek op LangedijkTelefoon (0226) 33 16 00Fax (0226) 33 16 01E-mail: [email protected]: www.elma.nlInformatie over tarieven, afsluitdata e.d.:Dhr. P. van den Ancker
ISSN 1382-258645e jaargang, nr. 4, juli 2010
www.neerslag-magazine.nl
Verschijnt eens per twee maanden in een oplage van 2000 ex.Auteursrechten voorbehouden
1000-20-9000-6327 NVA Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc1_1_stC5_fc_A.indd 1 21-12-2009 11:37:39
1000-20-8000-9335 Neerslag voordruk 20101000-20-6000-2801 Neerslag voordruk 20091000-20-5001-0198 Neerslag voordruk 2008
Kleur: fc1_1_stC5_fc_B.indd 1 10-12-2009 15:43:37
Kleur: fc1000-20-9000-5541 NVA Neerslag voordr. 2010
1000-20-8000-7443 NVA Neerslag voordr. 09
1000-20-7000-2848 NVA Neerslag vd 08
Naast de bestaande hydraulieken voor de Amarex KRT- en Sewatec-pompen introduceert KSB een nieuwe roestvaststalen schroefcentrifugaalwaaier (type D) in combinatie met een van buitenaf nastelbare hardstalen slijtconus. Hiermee worden zelfs grove slibbestanddelen probleemloos verwerkt. De vrije door-gang van minimaal 100 mm voorkomt ook bij lage toerentallen verstopping. De nieuwe D-waaier maakt het KSB-programma compleet: voor elk type afvalwater is er nu een pomp op maat. Inclusief de zekerheid van een hoog rendement en maximale bedrijfs zekerheid.
Voor informatie en documentatie: KSB Nederland B.V., Postbus 211, 1160 AE Zwanenburg, tel.: 020 4079800, fax: 020 4079801, www.ksb.nl
336
06
NIEUWESCHROEFCENTRIFUGAALWAAIERVERWERKT GROVE SLIBBESTANDDELEN ZONDER VERSTOPPINGEN
Nu ookin roestvaststaal
Nieuw!
1000-20-9000-6696 Neerslag 4-2010 Kleur: fc
aquasuite.nl
Intelligente oplossingen voor geavanceerde monitoring en besturing van drinkwater- en afvalwaterprocessen
• Beslissingsondersteunend rekenmodel voor uw rwzi• Geeft inzicht in uw zuiveringsprocessen• Beantwoordt vragen over energiebesparing • Geeft advies over te nemen acties bij calamiteiten• Onderbouwt uw beslissingen bij onderhoud• Web-based en SCADA-georiënteerd
Advies- en ingenieursbureau
�
Bent u tijdelijk op zoek naar een Procestechnoloog? Amart Procestechnologie helpt u bij het operationeel beheer van afvalwater en afvalwaterzuivering.Voor zowel industriële als communaal afvalwaterzuivering. Wij kunnen voor u het proces of de proces-operator ondersteunen bij het
werkzaamheden
en vakantiesuning bij uitbreiding of calamiteiten
Amart procestechnologieIJtochtkade 54, 1161 XJ ZwanenburgTel. 06 51 05 7959 - fax 020 497 6952www.amart.nl - [email protected]
Elma Multimedia B.V.
Postbus 18
1720 AA Broek op Langedijk
Telefoon: +31 226 33 16 00
Fax: +31 226 33 16 01
E-mail: [email protected]
Internet: www.elma.nl
ConnectingBusiness
Ook deze uitgave is verzorgd door:
1000-20-9000-5875 NVA Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc
www.koningenhartman.com
Peilwaterbeheer
• Standaard telemetrieconcept voor stuwen
en pompen
• Telemetrieprotocollen DNP3 en IEC870
• Communicatie op basis van PSTN, GSM
en GPRS
• Remote monitoring, control en onderhoud
• Data logging met time stamp
Afvalwater
• Modulaire hiërarchische structuur
• Remote monitoring, control en onderhoud
• Centrale dataopslag en ontsluiting
• Semascript, SMS en semafoon
alarmmelding
• Open watermanagementsysteem
Koning & Hartmanuw partner in watermanagement
1_1_stC5_fc_A.indd 1 18-01-2010 11:32:56
Waterbeheersing in optima formamet Emotron:
UCD 536 UCF 466
De nieuwe generatie decanters, efficiënter dan ooit- Hoger droge stof percentage- Lager polymeer verbruik- Lagere energiekosten (<1kW per m3 slib)- Compacte bouw (>12m3 per m2)
GEA Westfalia Separator Nederland B.V.Hoogveld 16 . 5430 AJ Cuijk . The NetherlandsPhone +31 4853 19-300. Fax +31 4853 [email protected] . www.westfalia-separator.nl
Slibontwatering en indikkingmiddels decanter
1000-20-9000-6067 Neerslag Voordruk 2010 Kleur: fc
Postbus 94069703 LP Groningen
T 050 - 5 41 29 86F 050 - 5 41 78 68
Industrieweg 168861 VH Harlingen
T 0517 - 533 018F 0517 - 533 588
Industrieweg 168861 VH Harlingen
T 0517 - 430 542F 0517 - 430 563
1_1_stC5_fc_A.indd 1 18-12-2009 12:26:28
1000-20-8000-9345 NVA-neerslag voordr. 2010
a l t i j d i n n o v a t i e f
DraaizuigerpompenVersnijdende technieken
Als pompen probleemloosmoet zijn.
| Benningsweg 24 | 46325 Borken-Weseke | Duitsland
Tel.: +49 28 62 / 91 03-0 | Fax +49 28 62 / 91 03-46 | www.boerger-pumps.nl
| Tel.: +31 (0) 541 29 36 87 | Fax +31 (0) 541 29 35 78
Als versnijden effectiefmoet zijn.
- rioolwater- vet- en drijfslib- slibcirculatie- mobiele noodpompen- primair slib- ingedikt slib- retourslib- secundair slib- polymeren- extern aangevoerd slib
Als onderhoud geenwachttijd moet zijn.
Kleur: fc1_1_stC5_fc_D.indd 1 10-12-2009 15:48:57
CAW
AZtechniek is uw no-nonsense partner voor het leveren,installeren en onderhouden van biologische geurfilters.
Bestaande filters leeghalen en opnieuw vullen kunnen we voor uuitvoeren incl. het verantwoord afvoeren van oud materiaal.
Door onze ervaring zijn we de specialist voor:• Kunststof geurfilters, lavafilters, kokosfilters, compostfilters• Biologisch filtermateriaal zoals kokosvezels en lavastenen• Afzuigsystemen, ventilatoren, suskasten, leidingwerk• Doseerkasten, opslagtanks en leidingwerk• Controle en onderhoud
Op onze website kunt u actuele informatieen foto’s van uitgevoerde projecten vinden.
www.aztechniek.nl
Waardsestraat 265388 PP Nistelrodetel. +31 (0)412 – 610 486fax +31 (0)412 – 610 619mail [email protected]
6472_P07_fc.indd 1 10-12-2009 15:57:27
1000-20-9000-4894 NVA Neerslag 2010 voordruk kleur: fc
Zuiver als zand...door doordachte techniekZandrecycling Nederland B.V. is dé specialist op het gebied van inzameling en verwerking van riool-, kolken-, gemalenslib en veegzand (rkgv). Dit materiaal is in hoofdzaak afkomstig van de gemeenten c.q. overheden zoals Rijkswaterstaat en Waterschappen.
Het bedrijf is opgericht in 1988 als een samenwerking tussen van der Valk + de Groot, Rotterdam Afvalverwerking en Dolman. Gestart met één kleine reinigingsinstallatie, die op een paar locaties werd ingezet, is het bedrijf nu uitgegroeid tot een organisatie die d.m.v. samenwerkingen een netwerk van inzamellocaties door het gehele land heeft opgezet. De huidige aandeelhouders van ZRN zijn van der Valk + de Groot, Boskalis Dolman BV en A&G Holding BV. Het hoofdkantoor bevindt zich in Poeldijk.
Gemeenten en overheden reinigen hun riolen, vegen hun straten en wegen, reinigen kolken en (pomp-)gemalen. Dit werk kan worden uitgevoerd door de gemeente zelf als zij over eigen materieel beschikken of door de gespecialiseerde reinigingsbedrijven. Zandrecycling Nederland B.V. is uniek in de zin dat het de enige is die zich op een dergelijk (landelijk) niveau bezighoudt met dit product en de inzameling en verwerking hiervan. Door een uitgebreide samenwerking met meerdere partijen door heel Nederland is er de mogelijkheid gebruik te maken van dertien locaties voor de inzameling van rkgv materiaal.
Wij kunnen de bij reiniging vrijkomende afvalstromen ontvangen en zorgen voor een milieuverantwoorde verwerking van dit materiaal op basis van de huidige wet- en regelgeving. Uit het ingezamelde product wordt ± 75% zand teruggewonnen wat weer ingezet kan worden in de diverse werken. Wij kunnen direct in contact staan met de opdrachtgever of via de reinigingsbedrijven. Door onze samenwerkingen beschikken wij over een uitgebreid netwerk waardoor wij voor iedereen bereikbaar zijn.
Zandrecycling Nederland B.V.ABC Westland 231 T: 0174-2439502685 DC Poeldijk F: 0174-245303Postbus 62 E: [email protected] ZH Poeldijk I: www.zandrecycling.nl
Contactpersoon: Peter Voskamp (bedrijfsleider)
1_1_stC5_fc_A.indd 1 10-12-2009 16:11:35
1000-20-9000-5501 NVA Neerslag voordruk 2010 Kleur: FC
Alfa Laval Benelux BV · Postbus 9377 · 4801 LJ BredaTel.: 076 - 57 91 253 · Fax : 076 - 57 91 302Email: [email protected]
Slibbehandeling – minder is meer
Met een complete serie indiktrommels, spiraalwarmtewisselaars, decanteercentrifuges, MBR oplossingen, intelligente besturingssystemen en een professionele service organisatie, beschikt Alfa Laval over de focus, de technologieën en de know-how om de meest rendabele oplossing te bieden voor moderne slibbehandeling.
Het voldoen aan de actuele wet- en regelgeving op het gebied van het efficiënt en milieuvriendelijk verwerken van slib vraagt om een andere aanpak – die u samen met Alfa Laval succesvol implementeert.
www.alfalaval.com
PEE0
0155
NL 0
4110
9
1_1_stC5_fc_C.indd 1 10-12-2009 16:14:21
Water Treatment Solutions
6472_P14_fc.indd 1 14-12-2009 10:10:54
Advanced Waste Water
Solutions bv
Gentsevaart 21
4565 ER Kapellebrug (Hulst)
Tel: +31(0)114-321020
Fax: +31(0)114-314628
Mail: [email protected]
Internet: www. awws.eu
ADVANCED WASTE WATER SOLUTIONS
VAKS
CHI L D E R S B V
Ebbing Vakschilders B.V.Wij zijn een schildersbedrijf met een constante bezetting van ± 15 schilders en werken vanuit ’s-Heerenberg in Nederland, Duitsland en België.
Onze werkzaamheden bestaan voornamelijk uit staal- en
betonconservering voor nieuwbouw en renovatie.
De werkzaamheden spitsen zich toe op conserveringswerkzaamheden
werktuigbouwkundig zoals bruggen, sluizen en pompinstallaties en
anderzijds op civiele werkzaamheden van gebouwen, poldergemalen,
rioolgemalen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en
drinkwaterproductiebedrijven cq. drinkwaterpompstations.
Ebbing ‘s Heerenberg B.V.
Postbus 225
7040 AE ‘s Heerenberg
tel:+31 (0) 316 532074
fax:+31 (0) 847 224093
gsm:+31 (0) 610508291
6472_P15_fc.indd 1 14-12-2009 10:19:53
close to you!
1000-20-8000-9038 Nva Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc1_1_stC5_fc_D.indd 1 10-12-2009 16:33:05
ver vooruit in duurzame technologie
COFELY MAAKTHET WAAR
Cofely biedt integrale oplossingen op het
gebied van water. Zo inventariseren we met
een ‘waterscan’ uw waterhuishouding
met concrete besparingsvoorstellen als
resultaat. Of maken we met behulp van
de ABW Filter zandfi ltratie mogelijk tegen
zeer lage energiekosten.
Of realiseren we slibvergisting met
30% meer rendement. Bent u
geïnteresseerd in de oplossingen van Cofely
Water Solutions? Bel 043 367 50 00 of
bezoek www.cofely-gdfsuez.nl
Hubert Stavoren BV Tel.: +31 514 684444Kooyweg 20 Fax: +31 514 6821988715 EP Stavoren E-mail: [email protected] Web: www.hubert.nl
Onze serviceafdeling staat 24 uur per dag voor u klaar en staat borg voor een optimale conditie en bedrijfszekerheid van uw waterzuiveringssysteem.
Hubert uw partner in nieuwbouw, onderhoud en revisie van:
Afvalwaterzuivering o.a. Screens o.a.
Vijzels TrommelfiltersBeluchters BandreinigersRondruimers GrofroostersLangsruimers MicrofiltersZandvangersIndikkers
6472_P17_fc.indd 1 11-12-2009 10:09:31
1000-20-9000-5248 NVA Waternetwerk 2010 Kleur: fc
Flexibeler en efficiënter beluchtenOdin: de nieuwste generatie turbocompressoren
Ongeveer 60 procent van het energieverbruik van afvalwater-zuivering komt voor rekening van het beluchtingsproces. Efficiënter beluchten kan dus aanzienlijke besparingen op-leveren: zuinige compressoren van Siemens zijn wereldwijd nu al goed voor een jaarlijkse CO
2-besparing van 2,9 Megaton.
Dat beluchten echter nog steeds efficiënter en goedkoper kan,bewijst Siemens met Odin:de nieuwste generatie turbo-compressoren.
EfficiëntDe Odin-compressoren worden rechtstreeks aangedreven dooreen permanent-magneetmotor. Een tandwielkast met olie is dan ook niet meer nodig. Dat betekent: minder ruimtebeslag én minder onderhoud. Bovendien werkt het rendementsverhogend, doordat er bij deze direct drive-
technologie geen overbrengings-verlies optreedt.
Plug and playAlle componenten van de instal-latie worden in één geluidsarmeomkasting gebouwd. Als de compressor op de juiste plek staat, hoeven alleen de procesleidingen elektra nog aangesloten te worden, en de installatie isgebruiksklaar.
Optimale flexibiliteitHet beproefde diffusor-verstel-systeem van Siemens kan de flowbij constant toerental traploos regelen (40%-100%). De geïnte-greerde frequentieomvormer regelt tegelijkertijd het machine-rendement. De combinatie van deze twee technieken in een dual-pointregeling zorgt voor optimale flexibiliteit: capaciteit en tegendruk kunnen eenvoudigworden aangepast als de omstan-digheden daarom vragen.
De Odin-compressor:
- wordt geleverd met STC-SO compact direct drive
- is verkrijgbaar in vier typen (75/110/200/315 kW)
- elk type biedt de keuze uit vijf specifieke impellergroottes, waardoor het mogelijk blijft een specifieke, custom mademachine te selecteren
- is leverbaar in de range van1.200 tot 16.000 Nm3/h.
Advertorial
Alle componenten in ééngeluidsarme omkasting.
Meer informatie:www.powergeneration.siemens.comof bel: (074) 240 22 50
1_1_stC5_fc_B.indd 1 11-12-2009 10:47:24
1000-20-9000-5911 Waternetwerk 2010 Kleur: fc1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 10:56:34
1000-20-8000-9349 Waternetwerk Neerslag voordruk ’10 Kleur: fc
AFVALWATER BEHANDELING SYSTEMEN
Regulierenring 33981 LA BunnikTel. 030 6570208E-mail: [email protected]
L. VAN RAAKMILIEUTECHNIEK
www.lvanraak.nl
KettingroostersPerforatieroostersStappenroostersRoostergoedpersenRoostergoedwaspersenRoostergoedwassersSchroeftransporteursRoostergoedcontainersSlibindikking Longofill systeemRevisie van machines Onderhoud Installatie
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 10:59:54
Kleur: fc1000-20-9000-0419 NVA Neerslag 2010 voordruk
Chemicaliën opslag en
doseerinstallaties, ijzer-
chloride, methanol, enz.
P.E. aanmaak en ver-
dunning installatie voor
poeders en vloeistoffen.
Filters.
Zelfreinigende filters zonder
bewegende delen.
Luchtbehandeling,
Ventilatoren – Lavafilters
Gaswassers
UW PARTNER
VOOR
COMPLETE
INSTALLATIES
Slibverwerking - installatie,
bandindikkers, zeefbandpersen.
Berkel en Rodenrijs (NL) Postbus 122, 2650 AC Industrieweg 94, 2651 BD Telefoon 010-511 52 11 - Telefax 010-511 52 74 E-mail: [email protected] - Website www.hycon.nl
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 11:03:42
Process-Equipment & Water-Technology
Postal addressHollandia Systems BVP.O. Box 60 4793 ZH Fijnaart, The NetherlandsT: +31 167 50 71 00F: +31 167 52 22 70
Visiting address Glasweg 64794 TB HeijningenThe Netherlands E: [email protected]: www.hollandiasystems.nl
We streven naar lange Levensduur van Producten en Relaties
Hollandia Systems is een toonaangevend bedrijf dat zich toelegt op het produceren
van klantspecifieke installaties, apparaten en constructies. De producten van Hollandia
Systems vindt u voornamelijk terug in de offshore-, chemie- en procesindustrie en bij
water- en hoogheemraadschappen. Hollandia Systems heeft - voormalig bekend onder
de naam Kloos Merofac - een lange reputatie als vertegenwoordiger van Passavant
Geiger en als leverancier van proces-equipment zoals slibverwarmers en spindle-drivers.
mem
ber of Hollandia H
olding BV
U en Van der Stelt:de juiste combinatieSnel, doeltreffend & grondig
Van der Stelt is een landelijk opererend bedrijf dat gespecialiseerd is in het vervoer van bulkproducten. De specialist in transport, reiniging en verhuur voor RWZI's, Waterschappen en Hoogheemraadschappen.
Vloeibaar transport- Primairslib, secundairslib en entslib- Afvalwater
Vast transport- Ontwaterdslib
ReinigingVoor het reinigen van opslagtanks, pompgemalen, rioolleidingen en bezinkputten beschikken we over een speciale combiwagen.
HuurVoor tijdelijke opslag worden vloeistofbakken in diverse formaten gebruikt. Alle vloeistofbakken zijn voorzien van 6” afsluiters.
Bij calamiteiten bieden wij u de juiste combinaties.
Duiveland 7, 1948 RB Beverwijk, tel. (0251) 229111Kijk ook eens op onze website www.vandersteltbv.nl
6472_P22_fc.indd 1 11-12-2009 11:09:46
MTOF Milieutechniek vertegenwoordigt voor Nederland:
MTOF Milieutechniek (handelsreg. nr 30086344) Tel:+31(0)30 2662660 Handelsnaam van Tolakker Holding B.V. Fax:+31(0)30 2624224Postbus 9603 E-mail: [email protected] GP Utrecht Website: www.mtof.nl
J.F. KNAUER GMBH
Umwelttechnik & Industrie-Elektronik
1000-20-8000-8747 Voordruk Neerslag 20101000-20-9000-4188 Waternetwerk Promotienr. Neerslag
1000-20-8000-1033 NVA/KVWN BG 2009
Inline-mixer (slib-polymeer)FlocksondePolymeeraanmaak en doseerinstallaties met concentraties tot 1,5%
Indikbanden Zeefbandpersen voor huishoudelijk slib Zeefbandpersen systeem CPF voor mineraal slib Decanters Volautomatische Kamerfilterpersen Volautomatische Membraanfilterpersen Roosterreinigers type Aqua Guard Filterinstallaties zoals zeef- bochten en zeeftrommels Revisie en onderhoud
Kleur: Full Color1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 11:12:44
1000-20-9000-5321 Waterboek ’10
1000-20-8000-6059 Waterboek ’09
Kl: fc
• Chemical Tanks
(Also Acc. VLAREM)
• High Purity Chemical
Tanks
• Food Storage Tanks
• Fuel Storage Tanks
• Mixing Tanks And Reactors
• ISO Containers
• FGD Scrubbers
• Deodorization Scrubbers
• Biofilters
• Stacks And Flue Liners
• Duct Systems
• Piping Systems
• Sprayheaders
• Electrofilters
• Storage Tanks
• Bio-Airclean Filters
• Pressure Vessels
• Salt Saturator Tanks
• PP Settlers
• GRP Covers
• RO Membrane Housing
• Silos
Plast icon EuropePara l le ls t raat 50, PO Box 309 Nl – 7570 AH Oldenzaa l
Te l : +31 541.85.85.85 Fax: +31.541.85.85.59 Mai l : in fo@plast iconeurope.comwww.plast iconeurope.com
- ENGINEERING - PRODUCTION - INSTALLATION - SERVICE -
Specialist in GRP and Dual Laminate Products
TANK APPLICATIONS
PROCESS EQUIPMENT & AIR TREATMENT
WATER AND WASTEWATER INDUSTRY
Plasticon The Netherlands BVParallelstraat 52, PO Box 309 – 7570 AH Oldenzaal
Tel: +31 (0)541.85.85.85 Fax: +31 (0)541.85.85.59 Mail: [email protected]
1_1_stC5_fc_A.indd 1 17-12-2009 15:07:52
Tip:
Open dagen 2010 HOST - installaties.
Voor meer info: zie www.HOST.nl
HOST, uw leverancier voor biogasinstallaties
Analytical Measurement for Water TreatmentpH, redox, conductivity, H2O2, Cl2, CIO2, O3, O2, NH3
internet: www.jumo.nle-mail: [email protected]
telefoon: 0294 49149120.0
04-4
.1.2
.4.
1000-20-9000-7093 Neerslag 4-20101000-20-8000-8690 Neerslag 2-2010
1000-20-8000-7556 NVA Neerslag 2009/6
Kleur: FullColor
Laat dewielen vande industriedraaien
Haal het besteuit uw produktieproces
Er zijn veel manieren omspecifieke onderdelen enmachines te reinigen; hetkiezen van de juiste pompgarandeert dat u het beste uituw productieproces haalt.
• Pompen voor reiniging enonderhoud in lichtindustriële omgevingen
• Inzetbaar voor water onderhoge druk en agressievereinigingsmiddelen
• Minder onderhoud en eenlangere levensduur (LCC)
Uw fabriek loopt gesmeerdmet Lowara pompen.
Lowara BeneluxPostbus 54 4180 BB WaardenburgWeb site: www.lowara.com - E-mail: [email protected]
Lowara BeneluxPostbus 54 4180 BB WaardenburgWeb site: www.lowara.com - E-mail: [email protected]
Lowara
1Neerslag 2010/IV
Voorwoord
BESTE WATERNETWERKERS;Het zijn roerige tijden in waterschapsland. De hele wereld heeft financiële pro-
blemen. De ene kredietcrisis is nog maar net verwerkt of de andere dient zich al
weer aan. Op het moment van schrijven verkeren de Grieken in financiële nood
en er zijn aanzwellende geruchten over andere landen. Het kabinet is gevallen,
waardoor besluitvorming vertraagd wordt. Het Rijk is op zoek naar andere taken
doordat er taken zijn overgeheveld naar Europa. Provinciebesturen vinden dat ze
de taken van de waterschappen net zo goed of zelfs nog beter kunnen uitvoeren
en wellicht zijn er nog meer kapers op de kust. Politieke partijen die roepen
dat de taken van de overheid met minder ambtenaren uitgevoerd moet kunnen
worden. Kortom de waterschappen vechten om hun bestaansrecht en zijn in actie
gekomen door onder andere ‘Operatie Storm’ en recentelijk het sluiten van een
akkoord met de VNG.
Na 9 juni en wellicht een lange formatieperiode zal het nieuwe kabinet dui-
delijkheid moeten verschaffen. Een ding staat echter als een paal boven water,
het werk van de waterschappen zal in ieder geval blijven bestaan, onder welke
paraplu dan ook.
Ook deze keer was het weer de beurt aan de sectie Zuid-Holland om het
nummer van ‘Neerslag’ met artikelen te vullen. Hoewel we ruim van te voren de
mensen benaderd hebben om kopij aan te leveren, bleek het ook dit keer toch
weer lastig te zijn. Navraag leerde dat veel mensen als reden aangaven ‘actualiteit’
en ‘geen tijd’. Met actualiteit werd bedoeld dat men zo snel mogelijk het artikel
wilde publiceren omdat anders het nieuwtje er mogelijk af zou zijn. Er kon niet
gewacht worden op de uitgave van ‘Neerslag’ met artikelen van de sectie Zuid-
Holland. De andere reden ‘geen tijd’, wat eigenlijk de grootste factor is, bleek
vooral te maken te hebben met de drukte vanwege organisatiewijzingen, functie-
veranderingen en meer werk verzetten met minder mensen. Het lijkt erop dat de
werkdruk tegenwoordig hoger is en dat mensen nauwelijks meer tijd hebben om
over hun werk iets te schrijven. Dit vormt naar mijn mening een grote bedreiging
voor een gedegen kennisuitwisseling.
Sinds de fusie tussen de NVA en KVWN zijn we als Waternetwerk al weer
ruim een jaar actief als een bredere vakorganisatie. Echter de secties worden
nog steeds gevormd door een oude kern, die voornamelijk bestaat uit waterzui-
veraars. Van die sectieleden horen we steeds vaker dat zij zich minder herkennen
in de nieuwe organisatie en daardoor afhaken. Naast het verlies van leden door
afhaken verliezen we ook leden door pensionering. Het verlies kon tot nu toe
niet gecompenseerd worden door nieuwe leden uit de waterschappen of uit de
John Kevenaar
Neerslag 2010/IV2
drinkwaterwereld. Nieuwe medewerkers van de waterorganisaties worden maar
mondjesmaat lid van de secties. Dit is een zorgelijke ontwikkeling. Voor de sectie
Zuid-Holland heeft dit de afgelopen tijd geresulteerd in een daling van 25% van
het aantal leden. Er ligt hier dus een grote taak voor ons allen om het ledental
weer op peil te krijgen en uit te breiden. De landelijke organisatie zou hier meer
het voortouw in moeten nemen. Er zijn gelukkig wel al diverse initiatieven op dit
vlak in gang gezet zoals o.a. het wederom invoeren van een jaar gratis lidmaat-
schap bij het volgen van een cursus/studie bij Wateropleidingen. We dienen meer
het nut en noodzaak van een lidmaatschap van Waternetwerk duidelijk te maken
zeker als het gaat om kennisuitwisseling en het vergroten van je netwerk. De sectie
Zuid-Holland doet dit o.a. door aansluitend op de algemene ledenvergaderingen
bedrijfsbezoeken of avondsessies te organiseren, waarbij bedrijven/adviesbureaus
en dergelijke in de gelegenheid worden gesteld zich te presenteren en nieuwe
technieken en vindingen uit te leggen. Daarnaast organiseren we om de twee
jaar een studiereis naar het buitenland waarbij kennisuitwisseling en netwerken
belangrijk zijn. In dit nummer van ‘Neerslag’ vinden jullie het verslag van die reis
die we in april van dit jaar hebben gemaakt naar diverse bedrijven in Duitsland.
Tot slot willen wij als bestuur alle schrijvers van de ingezonden artikelen bedan-
ken voor hun bijdrage. Iedereen veel leesplezier toegewenst en vooral een mooie
zomer.
Namens de sectie Zuid-Holland,John Kevenaar, voorzitter
3Neerslag 2010/IV
Optimalisatie luchtbehandelings-installatie rwzi Nieuwe Waterweg
SAMENVATTINGOp de rwzi Nieuwe Waterweg werd de afgezogen lucht gezuiverd in een gas-
wasser gevoed met natronloog gevolgd door twee biofilters met boomschors. Dit
systeem was verouderd en werkte niet meer optimaal. De ventilator was uitgelegd
voor 3.000 m3/uur terwijl de behandelende apparatuur (gaswasser en biofilters)
waren uitgelegd voor ongeveer 1.500 m3/uur. Verder dienden het leidingtracé en
de afzuigplaatsen aangepast te worden. De lucht vanuit de influentruimte werd
via de harkroosters afgezogen waardoor bij de harkroosters veel corrosie optrad.
De bestaande installatie is vervangen door een energiezuinigere en beter regel-
bare installatie. De lucht wordt nu gezuiverd door een SULPHUS-installatie. Deze
installatie is geheel van kunststof waardoor het totale gewicht van de installatie
slechts 3500 kg bedraagt.
OORSPRONKELIJKE SITUATIEIn de oorspronkelijke situatie werd lucht vanaf de voorindikker via de terrein-
waterkelder en de leiding van de voorbezinktank naar de zandwasser getrans-
porteerd. Voor de zandvanger was een frequentiegestuurde ventilator opgesteld,
die als booster functioneerde. De vervuilde lucht werd in de ruimte boven de
zandwasser(s) gebracht waarna het en ging daarna naar het afvoerkanaal aan de
achterzijde van het eerste harkrooster. Vanaf de achterkant van het harkrooster
werd de lucht met één leiding via een ventilator naar een natte gaswasser en ver-
volgens naar twee biofilters gevoerd. De oorspronkelijke situatie is weergegeven
in afbeelding 1.
OPTIMALISATIE LUCHTBEHANDELINGSINSTALLATIEOm de luchtbehandeling te verbeteren is een nieuw ontwerp van de luchtbe-
handelingsinstallatie gemaakt. De belangrijkste wijzigingen zijn:
1. Er komt een extra afzuigpunt voor de harkroosters. Hiermee wordt voorko-
men dat hoge concentraties H2S door de harkroosters worden afgezogen. Het
huidige afzuigpunt achter de harkroosters zal omgebouwd worden als toevoer
voor verse lucht.
2. De zandvangers worden apart afgezogen door een afzuigpunt te creëren op de
plaats waar nu de vervuilde lucht van de voorindikker en de terreinwaterkelder
worden ingebracht.
Neerslag 2010/IV4
3. Alle drie de stromen worden aangesloten op een centrale header die voorzien
is van regelbare afsluiters. Hiermee kan de volumestroom per afgezogen pro-
cesonderdeel goed worden ingesteld.
4. In de oude situatie werd veel ‘valse’ lucht aangezogen via de afdichting van de
luiken boven op de procesonderdelen. Deze afdichtingen zijn gerepareerd,
waardoor minder verdunning van de vervuilde lucht optreedt.
Bij de keuze van een nieuwe luchtbehandelingsinstallatie waren de volgende
uitgangspunten van belang:
– H2S-concentratie 100 – 250 ppm in de toevoer;
– Totale kosten van investering en onderhoud;
– Chemicaliënverbruik;
– Energiekosten;
– Behaalde resultaten (hoog verwijderingsrendement);
– Gebruiksvriendelijkheid.
In eerste instantie is gekeken naar drie verschillende systemen: lavafilter, filter
met een kunststofpakking (SULPHUS) en vervanging van het biofilter door een
filter met kokosvulling. Aangezien de H2S-concentratie tot 250 ppm kan fluctue-
ren viel een biofilter gevuld met kokos direct af. Ook zijn de onderhoudskosten
van een biofilter met kokos hoger en is de bedrijfszekerheid kleiner. De standtijd
van kokos is 5-7 jaar terwijl de alternatieven 10 – 15 jaar bedragen. Kokos brengt
o.a. extra stortkosten met zich mee.
Afbeelding 1 Flowschema oorspronkelijke installatie
5Neerslag 2010/IV
Tabel 1. Vergelijking lavafilter versus SULPHUS Lavafilter SULPHUSMax debiet m3/h 3.000 3.000
Opp. Belasting: m3/m2 300 375
Aantal n 2 2
Pakkinghoogte m 3.4 2
Hoogte m 4.5 4
Oppervlak totaal m2 2 x 7 = 14 2 x 4 = 8
Gewicht ton 60 3.5 (in bedrijf)
H2S-verwijdering % 99 99
Sproeiwater m3/uur 3 à 4 1-2 (afhankelijk van H2S
concentratie)
Standtijd materiaal jaren 15 15
Kosten apparatuur € 56.315 44.000
Kosten leidingwerk € 3.000 3.000
Kosten civiel € ca. 50.000 ca. 5.000
* Bedragen zijn exclusief BTW
KEUZE VAN LUCHTFILTERFilters met een kunststof pakking zijn nagenoeg even betrouwbaar als lavafil-
ters. Het grote voordeel is dat het gewicht veel lager is, waardoor een lichtere
civiele constructie nodig is. Aangezien de zuiveringsresultaten even goed zijn als
de resultaten van een lavafilter, is door het Hoogheemraadschap van Delfland
gekozen voor een SULPHUS-installatie van Pure air solutions. De luchtbehan-
delingsinstallatie op rwzi Nieuwe Waterweg is conform afbeelding 2 aangepast.
De SULPHUS is ontwikkeld om een goed en goedkoper alternatief te bieden.
Door gebruik te maken van standaard onderdelen, zoals de behuizing en Odour-
pack, is de SULPHUS tot wel 30% procent goedkoper in aanschaf. De SULPHUS
bestaat dan ook uit een ronde standaard kunststof behuizing waarin één of meer-
dere gewikkelde kunststof pakketten worden geplaatst. De open structuur van de
Odourpack zorgt voor een zeer lage drukval. Deze drukval ligt in de regel tussen
de 10 en 200 Pascal, wat resulteert in een zeer laag energieverbruik. Het systeem
is licht waardoor civiele kosten laag blijven.
Aangezien de SULPHUS-installatie een gering drukverlies heeft is ook gekozen
om de bestaande ventilator te vervangen door een energiezuinigere ventilator
met een capaciteit van 3500 m3/uur en een geïnstalleerd vermogen van 4 kW. De
booster blijft in het huidige concept bestaan, maar staat normaal uit. De booster
kan worden ingeschakeld wanneer extra afzuiging van de aangesloten proceson-
derdelen noodzakelijk is, bijvoorbeeld in verband met werkzaamheden.
Neerslag 2010/IV6
WERKING VAN DE SULPHUS
In de SULPHUS worden
zowel H2S als de organische geu-
ren in één keer afgebroken. De
geurhinder van rwzi’s wordt voor
een groot deel veroorzaakt door
H2S, maar een substantieel deel
van de geur komt ook voort uit
organische verbindingen. Het
verwijderen van alleen H2S geeft
geen garantie dat alle geurhin-
der wordt voorkomen. H2S wordt
namelijk gereinigd bij zeer lage
pH’s, terwijl organische geurverbindingen juist bij neutrale pH’s worden afgebro-
ken. In de SULPHUS wordt een pH gradiënt gecreëerd waardoor de organische
verbindingen en H2S worden afgebroken in respectievelijk boven- en onderin de
installatie. Door eenvoudige beheersmechanismen wordt deze gradiënt in stand
gehouden en realiseert de SULPHUS een verwijderingsrendement van 99% op
H2S en 95% op geur.
De kunststof pakketten in de SULPHUS-installatie, de zogenaamde Odour-
pack, worden geënt met micro-organismen die de geureenheden afbreken (bij-
voorbeeld slib van de zuivering). De lucht wordt via ‘transportkanalen’ in het
▲ Afbeelding 2 Flowschema aangepaste installatie.
Afbeelding 3 Foto SULPHUS-installatie ▼
7Neerslag 2010/IV
Odourpack van onder naar boven langs de micro-organismen geleid. Door de
‘transportkanalen’ wordt de lucht in propstroom door het pakket geduwd. Hier-
door wordt het risico op kortsluitstromen geëlimineerd met als resultaat een
beter rendement op een kleiner oppervlak.
ENERGIEHet energieverbruik is door de plaatsing van de nieuwe installatie sterk afgeno-
men. Het opgestelde vermogen was voorheen ca. 10,5 kW (inclusief gaswassing)
ten opzicht van 4 kW nu. Dit betekent een reductie van 62% ofwel ca. 40.000
kWh op jaarbasis (bij 70% opgenomen vermogen). Indien een tweede SULPHUS-
installatie geplaatst wordt, zal het debiet worden verdeeld.
OPSTART LUCHTFILTEREnting van het luchtfilter is gebeurd met slib uit de zuivering. Er werd 0,5 m3
slib toegevoegd aan de installatie door deze van bovenaf over het pakket te laten
stromen. Bij de opstart werd ca. 650 m3 lucht over het filter gebracht. De druk
voor het filter was slechts 0,04 bar. In de in- en uitgaande gasstroom zijn H2S-
meters geplaatst die continu de concentratie registreren.
Tijdens de opstart was de ingaande H2S-concentratie tussen de 20-90 ppm. Na
ca. twee weken liep de uitgaande H2S-concentratie al terug tot 0-4 ppm. Doordat
de opstart vlak voor de winter plaats vond, liep de ingaande concentratie H2S snel
terug. Hierdoor is over de afgelopen maanden geen goed beeld te zien van de
resultaten van het filter. De concentratie van de ingaande gasstroom was gedu-
rende de hele winterperiode kleiner dan 10 ppm. Nu worden de in- en uitgaande
stromen continu gemeten en wordt gewacht tot de concentratie H2S weer gaat
oplopen. Van belang is dat het filter hoge ingaande concentraties goed kan ver-
wijderen. Zodra dit is aangetoond, wordt de oude installatie geheel verwijderd en
wordt indien nodig een tweede SULPHUS-installatie neergezet.
CONCLUSIESDe aanpassingen aan de luchtbehandelingsinstallatie hebben geresulteerd in
een energiebesparing van ongeveer 40.000 kWh op jaarbasis. Op de SULPHUS-
installatie vindt geen dosering van chemicaliën plaats, in de oude situatie werd
natronloog gedoseerd. De keuze voor de SULPHUS-installatie heeft ook een
besparing opgeleverd in civiele kosten. Als het oude systeem vervangen zou zijn
door een lavafilter was het noodzakelijk geweest om de ondergrond te ondersteu-
nen door heipalen. Nu staat de installatie enkel op stelconplaten. De SULPHUS-
installatie is daarentegen zelf ook al goedkoper dan een lavafilter. De behaalde
resultaten zijn tot dusver goed, nagenoeg alle H2S wordt afgebroken door de
SULPHUS installatie.
Rob van Pinxteren, Knol Training & AdviesAlbert Waalkens, Pure air solutionsWim van Bergen, Bravenboer Hoogheemraadschap van Delfland
1000-20-9000-5283 Neerslag 4-2010
1000-20-9000-5282 Neerslag 3-2010
1000-20-9000-7004 Waternetwerk Waterboek 2010
Kleur: fc
9Neerslag 2010/IV
Kostenbesparing met nieuwe biogasmeters bij rwzi Bath
Er zijn veel rioolwaterzuiveringen die voor de uitdaging staan een meetprincipe te vinden dat optimaal functioneert onder de zware omstandigheden bij biogas-meting en tevens een kostenbesparing oplevert. Ook voor Rioolwaterzuivering Bath waren onvoldoende rendement en onbetrouwbare meetresultaten aanleiding om alternatieve meetmethodes voor biogas te zoeken. Nu werkt men met Racine vortex biogasmeters van Intercontrol. Het beheer van de Rioolwaterzuivering Bath is tevreden over het functioneren van de nieuwe meters, die tot nu toe nog geen onderhoud nodig hebben gehad.
BIOGASRioolwaterzuivering Bath is een zuivering met een capaciteit van 470.000 i.e.
en zuivert industrieel en huishoudelijk afvalwater van het westelijk deel van
de provincie Noord Brabant. Het geproduceerde rioolslib wordt vergist in twee
gistingtanks waarbij jaarlijks circa 2.100.000 m3 biogas geproduceerd wordt. Dit
biogas wordt met twee gasmotor/generator units verwerkt.
Neerslag 2010/IV10
De opgewekte elektrische energie wordt in de eigen installatie van het water-
schap gebruikt. De warmte wordt gebruikt voor de opwarming van de gistingtanks
en de verwarming van gebouwen. Overcapaciteit aan warmte wordt, vooral in de
zomer, in de beluchtingtanks aan het afvalwater afgestaan.
In de gistingtanks wordt de vorming van zwavelwaterstof (H2S) in het biogas
onderdrukt door toevoeging van ijzerchloride (FeCl3) en het vrije water wordt
door middel van dimisters afgevangen. De gasstromen: productie, verbruik en
spui (fakkel) - worden gemeten en verwerkt in dag- en jaarrapportages.
PROBLEMEN MET TURBINEMETERSDe metingen werden vanouds gedaan met turbinemeters van verschillende
fabrikanten, waarbij een voorziening op de meters werd aangebracht om ze regel-
matig te kunnen smeren met dunne olie. Ondanks deze mogelijkheid gaven de
meters regelmatig problemen die stilstand veroorzaakten of er kwamen tijdens de
tweejaarlijkse ijking afwijkingen naar voren. Meestal was de afwijking ten opzichte
van het ijkcertificaat zo groot dat reparatie of vervanging noodzakelijk was.
Om de kosten te verminderen, voorzag men de meters in eigen beheer van
nieuwe lagers, met het gevolg dat er geen ijkcertificaat meer beschikbaar was. Als
een meter gerepareerd moest worden, gebruikte men tijdelijk een reservemeter
of werd een pijpstuk (dummy) geplaatst. De hoeveelheid gas werd dan geschat,
met onnauwkeurige rapportages als gevolg.
De problemen werden voornamelijk veroorzaakt door vocht in het gas. De
lagering van de turbine-as is hier niet tegen bestand.
DE OPLOSSINGOm de kosten te beheersen, zocht men een duurzame oplossing. De Racine bio-
gas flowmeters van Intercontrol voldoen aan de gewenste eisen: de biogasmeters
kunnen zonder aanpassingen in het bestaande leidingwerk worden ingebouwd,
vergen geen onderhoud en geven een nauwkeurige en betrouwbare meting.
De werking van de biogasmeter is gebaseerd op een combinatie van het
beproefde vortex-meetprincipe met een ultrasoon aftastsysteem. Deze slimme mix
maakt het mogelijk om zonder bewegende delen zelfs een natte, pulserende bio-
gasstroom over een groot meetbereik betrouwbaar te registreren. Kenmerkend
is de bijzonder lage drukval. Daarnaast zijn deze meetinstrumenten vanzelfspre-
kend ATEX gecertificeerd en zijn de toegepaste materialen bestand tegen de
chemische agressiviteit van biogas.
HET MEETPRINCIPEEen herkenbare vergelijking van een vortex flowmeter is het wapperen van een
vlag in de wind. De vlag wappert door de vortex werking van de luchtverplaatsing
langs de vlaggemast.
In een vortexmeter zit achter de bluff-body (noem dit maar de vlaggemast)
een sensor die de vortexen detecteert. Deze sensor kan een piezo-kristal zijn; de
11Neerslag 2010/IV
vortexvorming wordt met ultrasone sensoren gedetecteerd. De bluff-body is een
zeer smalle ronde cilinder obstructie die de sterke vortexen produceert, en dus
de amplitudes van de ultrasone golven. Dit biedt uiteraard de beste signaalruis
verhouding. Bovendien geeft dit een betere lineariteit van het instrument. Door
de zeer smalle cilindrische obstructie is er nagenoeg geen drukval.
Zoals op de afbeelding wordt aangegeven is de vortexvorming, de ‘vortex
shedding’, zeer reproduceerbaar en constant, mits de snelheid van het medium
voldoende hoog is. Hoe hoog die snelheid moet zijn is afhankelijk van diverse
parameters.
In de praktijk zou de productsnelheid in de vortex debietmeter beter hoger
zijn dan de ontwerper doorgaans heeft gekozen voor de rest van het leidingwerk.
Dit leidt ertoe dat in de praktijk de leiding soms verjongd moet worden (één of
twee maatjes kleiner dan de leiding zelf) ter plekke van de vortex flowmeter. Deze
verjonging heeft een beslissend positief effect op de prestatie van vortexmeters.
Tegenwoordig is het mogelijk met berekening software exact aan te geven hoe
groot de leidingdiameter moet zijn voor een optimaal meetresultaat.
Er zijn ook biogasmeters leverbaar voor Normaal m3-metingen. Deze instru-
menten meten niet alleen de productsnelheid, maar hebben tevens een ingebou-
wde druk- en temperatuurtransmitter. De instrumenten compenseren de biogas-
meting naar volume-eenheid, waarbij ook de druk en temperatuur als meetwaarde
gepresenteerd kunnen worden.
J. de Vos,Intercontrol Meet- en Regeltechniek BVJ.Beekman,Waterschap Brabantse Delta
1000-20-9000-5044 Waternetwerk Neerslag 4-2010 Kleur: fc
13Neerslag 2010/IV
Buitenland studiereis sectie Zuid-Holland
Van 22 tot en met 24 april vond de tweejaarlijkse buitenland studiereis van de sectie Zuid-Holland plaats. De reis voerde ons dit keer naar Duitsland. De 33 deelnemers moesten al vroeg uit de veren. Om vijf uur in de ochtend vertrok de luxe touringcar vanaf awzi De Groote Lucht in Vlaardingen richting Duitsland. Na een voorspoedige reis arriveerden we rond het middaguur in Kaiserslautern. Daar werden we begroet door dhr. Jung van de gemeente Kaiserslautern en tevens beheerder van de plaatselijke rioolwaterzuiveringinstallatie (rwzi). Nadat we eerst getrakteerd werden op een voortreffelijke lunch in het gemeente restaurant, zijn we vervolgens naar de rwzi Kaiserslautern (210.000 i.e., 7.300 m3/uur) gegaan. In de vergader/ontvangstruimte van de rwzi werd door Jaap van Belzen (Bosman Watermanagement) een presentatie gegeven over de vervanging van de beluch-tinginstallatie van deze rwzi.
De zuivering van Kaiserslautern heeft drie beluchtingtanks met allemaal ver-
schillende waterdiepten. Hoewel de tanks voorzien waren van bellenbeluchting
(totaal 4.752 elementen) en een 42-tal mengers en voorstuwers kon de zuivering
niet altijd voldoen aan de gestelde zui-
veringseisen.
Gekozen is om het beluchting-
systeem te vervangen door plaatbe-
luchters (totaal 558 stuks), welke in
Duitsland geleverd worden door de
firma Rudolf Messner Umwelltechnik.
Door toepassing van het plaatbeluch-
tingsysteem konden ook de mengers
en voortstuwers komen te vervallen.
Samen met een aangepaste proces-
besturing kon hiermee de benodigde
hoeveelheid lucht verminderd wor-
den van 45.000 Nm3/uur naar 29.000
Nm3/uur.
Alles bij elkaar betekende dit een
besparing van ca 25% op het totale
energieverbruik van de zuivering.
Daarnaast kon ook door het vervallen
van diverse componenten een bespa-
ring op de onderhoudskosten worden
gerealiseerd.Rwzi Kaiserslautern.
Neerslag 2010/IV14
Na de presentatie kregen we een rondleiding over de zuivering en was er
gelegenheid om de verschillende componenten te bekijken. Opvallend was dat
het grootste gedeelte van het roestvrijstalen leidingwerk en de bekabeling via
betonnen kokers onder het terrein liepen. Karakteristiek waren ook de ei-vormige
slibgistingtanks voorzien van mengers (stijgbuis met vijzel).
Na de rondleiding stond
ons nog een presentatie te
wachten van Peter Messner die
iets dieper inging op de pro-
cesregeling van de zuivering.
Hij wist de aanwezigen met
zeer gecompliceerde Excel-
berekeningen te boeien.
Na het bezoek aan de riool-
waterzuivering werd de reis
voortgezet naar Otterberg
waar we gedineerd hebben
en overnacht hebben in hotel
Schippke. Dit hotel lag boven
op een steile berg en was dus
onmogelijk per bus te bereiken. Daardoor waren we genoodzaakt om het laatste
stuk te lopen. Dit kwam overigens niet slecht uit gezien de degelijke Duitse maal-
tijden die ons ten deel vielen.
Op vrijdag 23 april werd in de ochtend een bezoek gebracht aan de fabriek
en tevens hoofdvestiging van KSB (producent van een breed programma pom-
pen, voortstuwers, afsluiters en aanverwante systemen) in Frankenthal. We wer-
den daar ontvangen door dhr. Gitz (Directeur KSB Nederland) en dhr. Kothe
(Specialist rioolpompen). Dhr. Kothe was speciaal overgekomen van de vestiging
in Halle waar voornamelijk de rioolpompen worden geproduceerd. Hij gaf een
boeiende presentatie over de belangrijkste aspecten waarmee rekening gehouden
dient te worden bij het goed ontwerpen van rioolgemalen. Daarna werd iedereen
voorzien van een communicatiesysteem (koptelefoon met ontvanger) en werden
we in twee groepen opgedeeld. We kregen een rondleiding door de productie-
en assemblagehal van de Etanorm pompen. Ook hebben we een fonkel nieuwe
fabriekshal bezocht waar ketel-voedingswaterpompen worden vervaardigd voor
energiecentrales. In deze hal is er ook een goed geïsoleerde (geluid) testruimte
aanwezig waar deze installaties onder bedrijfscondities (tot 500 bar) uitgetest
kunnen worden. Na de rondleiding kregen we nog een uitgebreide lunch aange-
boden in de bedrijfskantine. Met goedgevulde buik konden we vervolgens onze
reis vervolgen richting Walldorf.
In de middag brachten we een bezoek aan de Amerikaans/Duitse fabrikant
Lincoln Industrial te Walldorf, die gerekend kan worden tot de nummer 1 in
de wereld op het gebied van centrale smeersystemen en smeerapparatuur. Wij
Fotopresentatie bij KSB.
15Neerslag 2010/IV
werden daar ontvangen door Richard Klarenberg (regional manager Nederland),
Steffen Herrmann (directeur) en Ruud Dekker (product manager) van AMBI
Smeertechniek. Na het nuttigen van koffie met gebak werden door Richard Kla-
renberg en Ruud Dekker, presentaties gegeven over de toepassing van smeersyste-
men in het algemeen en in het ‘bijzonder’ op machines bij rioolwaterzuiveringen,
waar zij in de afgelopen 20 jaar diverse systemen voor hebben ontwikkeld in
samenwerking met de technische beheerders van zuiveringsinstallaties en fabri-
kanten van deze machines. Na de presentaties werden we opgedeeld in twee
groepen om te worden rondgeleid door productie en assemblage afdelingen
waar smeersystemen worden geproduceerd, samengebouwd en getest, voor alle
industrieën. Hierna kwamen we nog samen in een grote showroom waar alle
smeersystemen die de afgelopen jaren zijn ontwikkeld, ten toon staan gesteld. De
meeste van deze systemen konden met een druk op de knop in werking worden
gesteld, waarmee er een duidelijk beeld werd gegeven hoe deze systemen volledig
automatisch en gecontroleerd, zeer nauwkeurig afgemeten vet of olie doseren.
Sectie Zuid-Holland, groepsfoto.
Na dit zeer geslaagde en interessante bezoek zijn we met de bus vetrokken naar
Hotel Restaurant Winzerhoff waar wij hebben genoten van een uitstekend buffet
en met z’n allen hebben zitten napraten over de zeer geslaagde studiereis van de
afgelopen dagen, waaraan alle deelnemers met veel plezier kunnen terugdenken.
Voor de nodige ontspanning werd natuurlijk ook gezorgd. Op zaterdag 24
april werd in de ochtend een bezoek gebracht aan het techniek museum in Sins-
heim. Hier konden tal van raceauto’s, oldtimers, pantservoertuigen, motoren,
locomotieven en vliegtuigen waaronder een echte Concorde bekeken worden.
Neerslag 2010/IV16
Deze zaterdag stond in het museum ook in het teken van elektrisch aangedreven
voertuigen zoals o.a. de Tesla Roadster. Daarnaast waren er ook auto’s die op
aardgas of op een andere alternatieve manier werden aangedreven. Ook kon hier
de Segway uitgeprobeerd worden. Door ondergetekende werd hier gretig gebruik
van gemaakt. Opvallend was dat het besturen van een Segway erg gemakkelijk was
en dat je hier erg snel aan went.
Techniekmuseum Sinsheim
In de middag werd weer koers gezet richting Nederland. ‘s-Avond hebben we
in Sevenum nog genoten van een afsluitend diner, waarna we rond 21.00 uur
weer moe maar voldaan in Vlaardin-
gen arriveerden. Tot slot willen we als
sectie alle sponsoren (Bosman Water-
management, KSB Nederland, Lincoln
Industrial/AMBI Smeertechniek en
Roodhart Emission Control) bedan-
ken. Zonder hun bijdrage was deze
leerzame en plezierige studiereis niet
mogelijk geweest.
Peter de Been, Secretaris Waternetwerk sectie Zuid-Holland.
Peter de Been op de Segway.
17Neerslag 2010/IV
Automatische distributie sturing in Groningen
Sinds een kleine twee jaar past Waterbedrijf Groningen het prognosemodel voor drinkwatersturing OPIR toe op de automatische distributiesturing van de provincie. De sturing is gebaseerd op een voorspelling van de drinkwatervraag en de optimale inzet van de distributiemiddelen die hierbij hoort. De eerste resulta-ten laten zien dat de regeling in staat is om de infrastructuur op een stabiele en voorspelbare wijze te besturen. Bovendien wordt minder energie verbruikt.
Waterbedrijf Groningen wil de waterbelangen in de provincie duurzaam vei-
ligstellen. Investeringen in de productie- en distributiemiddelen, om de kwaliteit
van waterlevering en dienstverlening op de lange termijn te waarborgen, zijn
daarvan een vanzelfsprekend onderdeel. Ze zullen leiden tot een gemoderni-
seerd watervoorzieningsproces. In dit
kader besloot Waterbedrijf Groningen
tot de implementatie van een automati-
sche distributiesturing op basis van een
prognose van de drinkwatervraag. Hier-
bij vormt het uitgangspunt dat de kwa-
liteit van deze besturing en de stabiliteit
van de productie- en distributieprocessen
zodanig is dat, behoudens optimalisaties,
het systeem zonder menselijk ingrijpen
kan functioneren.
De provincie Groningen is verdeeld in
twee afgesloten voorzieningengebieden:
het provinciale gebied, dat van water
wordt voorzien vanuit de pompstations
Nietap, Onnen, de Groeve en Sellingen aan de zuidkant van het gebied en zes
suppletiepompstations aan de noordkant die voor leveringszekerheid en afvlak-
king van het verbruik zorgen, én de stad Groningen, dat water ontvangt vanuit
de pompstations de Punt en Haren (zie afbeelding 1).
De distributieregeling bestaat uit drie onderdelen: de prognose van het drink-
waterverbruik, de inzet van suppletiepompstations en de drukregeling van de
provincie. Het adaptieve prognose-algoritme van OPIR voorspelt het verbruik in
de provincie voor de komende 48 uur met tijdstappen van een kwartier. De voort-
schrijdende voorspelling wordt elk kwartier opnieuw berekend. Het algoritme
houdt rekening met afwijkende verbruikspatronen bij hoog verbruik, op natio-
Afb. 1: De drinkwaterinfstrastructuur in Groningen.
Neerslag 2010/IV18
nale feestdagen en op doordeweekse schoolvakantiedagen. De gewenste inzet van
de suppletiepompstations wordt bepaald op basis van het voorspelde verbruik. Ze
zorgen voor een afvlakking van de distributie van de pompstations door water in
te nemen tijdens laag verbruik (nacht) en te distribueren tijdens hoog verbruik
(ochtendpiek en avondpiek) (zie afbeelding 2). De momenten waarop en de
hoeveelheid die door de suppletiepompstations wordt ingenomen en verpompt,
wordt rechtstreeks afgeleid van het voorspelde verbruik. Zodoende wordt de inzet
proactief aangepast aan de verbruikssituatie. Er is daardoor een groot verschil
in de inzet op doordeweekse en weekenddagen en bij laag en hoog verbruik.
Lokale regelingen bij de suppletiepompstations zorgen ervoor dat het gewenste
debietpatroon gevolgd wordt.
De waterdruk in de provincie wordt geregeld door de distributiesectie van de
pompstations te sturen op een druksetpoint. Bij de drukregeling zijn twee aspec-
ten van belang: de druk in de provincie moet overal voldoende hoog zijn en de
pompstations moeten water leveren in een gewenste verhouding. Bij het bepalen
van de waterdruk wordt gebruik gemaakt van de drukmetingen bij de supple-
tiepompstations. Voor elke meting kan een (verbruiksafhankelijke) ondergrens
ingesteld worden. De regeling bepaalt welke van de drukmetingen maatgevend
is, en op basis van deze maatgevende
druk worden de druksetpoints integraal
verhoogd of verlaagd. De gewenste leve-
ringsverhouding tussen de pompstations
zijn instellingen voor de regeling. Deze
verhouding wordt voor elk pompstation
vertaald naar een actueel gewenst debiet,
bij het actuele verbruik. Voor elk pomp-
station wordt het actueel gemeten uit-
gaande debiet vergeleken met het actu-
eel gewenste debiet. Op basis van het
verschil tussen meting en wenswaarde
wordt het druksetpoint per pompstation
verhoogd of verlaagd.
Deze regeling zorgt voor een optimale
distributie in een open voorzienings-
gebied. De debietsturing op de supple-
tiepompstations zorgt ervoor dat deze
gecontroleerd gebruikt worden. Hierdoor
worden de suppletiepompstations altijd
voldoende ververst en zorgen zij voor een
gewenste afvlakking van het verbruik. De
druksturing van de pompstations evalu-
eert alle gemeten drukken in het voor-
zieningsgebied en zorgt ervoor dat de
druk overal voldoende hoog is, maar niet
hoger dan noodzakelijk. Hiermee wordt
het energieverbruik geminimaliseerd. De
Afb. 2 (boven): Inzet van een suppltie-pomstation door OPIR.Afb 3 (onder): ‘Geleerde relatie tussen de drukval tussen een pompstation, een distributiepompstation en het debiet.
19Neerslag 2010/IV
druksturing zorgt er tevens voor dat de pompsta-
tions gecontroleerd in een gewenste verhouding
ingezet worden, zonder plotselinge variaties in
uitgaande druk. Door de gecontroleerde inzet
kan er op gestuurd worden dat winvergunnin-
gen niet overschreden worden. Door de pomp-
stations te sturen op druk, reageren deze direct
op variaties in de drinkwatervraag. Snelle reactie
op (niet voorspelde) variaties blijft dus gegaran-
deerd. In de eerste fase wordt in de provincie
alleen op druk gestuurd. In een volgende fase
zal de regeling ook productiesetpoints bereke-
nen voor de pompstations.
PRODUCTIEREGELING VOOR POMPSTATION DE PUNT
De productieregeling voor pompstation de
Punt wordt gedaan door OPIR. Een tweede
prognosemodule voorspelt het verbruik in de
stad Groningen. Op basis van deze prognose
bepaalt OPIR het productiesetpoint. Hierbij
wordt gestuurd op een zo constant mogelijke
productie, door optimaal gebruik te maken van de beschikbare reinwaterkelder.
DE TECHNIEK Bij Waterbedrijf Groningen is sinds enkele jaren een verbeterd telemetriesy-
steem operationeel. Dit verbindt door middel van continue communicatielijnen
alle locaties met elkaar en met de centrale dataserver. Via dit systeem zijn centraal
alle meetsignalen beschikbaar en kunnen alle locaties vanuit de centrale regelka-
mer op het hoofdkantoor bestuurd worden. De automatische distributiesturing
met OPIR maakt gebruik van deze infrastructuur. OPIR draait op een (virtuele)
server die is gekoppeld aan de SQL Server databank. OPIR leest hieruit alle beno-
digde actuele meetsignalen, en schrijft alle setpoints terug in de databank. Het
systeem zorgt er vervolgens voor dat de setpoints naar de lokale besturingsinstal-
laties van alle pompstations en suppletiepompstations worden geschreven. Het
setpoint voor de pompstations bestaat uit een (actueel) setpoint voor de druk;
de setpoints voor de suppletiepompstations bestaan uit 96 kwartierwaarden voor
de gewenste inname- en distributiedebieten voor de komende 24 uur. De lokale
besturing interpoleert tussen de juiste kwartierwaarden om het actuele setpoint
te bepalen.
Het hier beschreven systeem van distributiesturing is centraal uitgevoerd. Door
de technische uitvoering is de kans dat het systeem in zijn geheel uitvalt gemini-
maliseerd en blijven de gevolgen van een eventuele uitval beperkt. Het verbeterde
telemetriesysteem heeft in de afgelopen jaren bewezen een hoge betrouwbaar-
De regeling monitort het druk-
verschil tussen elk pompsta-
tion en elk suppletiepomp-
station. Er wordt een relatie
bepaald tussen het verbruik
en de gemeten drukval (zie
afbeelding 3). Wanneer een
drukval optreedt die sig-
nificant buiten de normale
relatie ligt, wordt een alarm
gegenereerd. Een afwijkende
drukval-debietcombinatie
kan betekenen dat er een
(groot) lek optreedt. Maar
ook andere oorzaken zijn
mogelijk, zoals een defecte
druk- of debietmeter, of een
ongebruikelijk hoog verbruik
van een afnemer.
Neerslag 2010/IV20
heid te hebben met weinig uitval en storingen. Bovendien is contractueel met de
netwerkleverancier afgesproken dat een verbinding maximaal een half uur mag
uitvallen. Daarnaast draait OPIR op een virtuele server. Giga (de gezamenlijke
ICT-dienst van WMD en Waterbedrijf Groningen) garandeert dat bij een eventu-
ele uitval van de server, zij deze binnen maximaal vier uur weer opgebouwd en
draaiend kan hebben. OPIR stuurt voor de suppletiepompstations setpoints voor
de komende 24 uur. Na uitval van het systeem kunnen de suppletiepompstations
dus nog een etmaal ingezet worden. De pompstations kunnen op hun laatst gege-
ven druksetpoint blijven draaien. De gevolgen van een eventuele uitval van het
systeem blijven daardoor beperkt. Bovengenoemde aspecten zorgen ervoor dat
het systeem een bijzonder hoge betrouwbaarheid heeft. Sinds de inbedrijfname
op 1 december 2008 is het systeem dan ook in het geheel niet uitgevallen.
ROL OPERATORSVóór de inbedrijfname van OPIR werd de distributie gestuurd door de ope-
rators vanaf de centrale regelkamer op het hoofdkantoor. De operators mani-
puleerden de druksetpoints van de lokale regelingen van de pompstations en
suppletiepompstations om te zorgen voor voldoende druk in de provincie en een
evenwichtige inzet van de infrastructuur. De distributiesturing is nu door OPIR
overgenomen, waarbij OPIR moet zorgen voor voldoende druk in de provincie
en een evenwichtige inzet van de infrastructuur. Bij de ontwikkeling en de imple-
mentatie speelt de ervaring van de operator een belangrijke rol. De operator
is goed in staat aan te geven wat de kritische aspecten zijn in een automatische
distributieregeling. Deze aspecten zijn meegenomen in de systeembouw en heb-
ben geleid tot een robuust instrument voor de operators. Daarna is de overdracht
van kennis van het systeem (voorspelling van de drinkwatervraag en gebruikte
rekenregels) van de ontwikkelaar naar de operator belangrijk. De wijze waarop
het systeem reageert op actuele situaties of voorvallen, kan anders zijn dan de
ervaring van de operator. Dit heeft een korte periode van gewenning en systeem-
vertrouwen van de operator gevergd.
Karakteristiek van ver-bruikspatronen en -fac-toren van de stad en de provincie.
21Neerslag 2010/IV
Om de kennisoverdracht te borgen, zijn
twee operators opgenomen in het project-
team dat het ontwerp, de realisatie en de
inbedrijfstelling heeft uitgevoerd. Tevens is
bij de oplevering van het systeem een trai-
ning voor alle operators verzorgd.
DE RESULTATENHet systeem is nu ruim een jaar opera-
tioneel. De regeling blijkt goed in staat te
zijn om het verbruik nauwkeurig te voor-
spellen en de infrastructuur evenwichtig
en stabiel in te zetten. Bovendien blijkt uit
de geregistreerde druk- en debietwaarden
dat het energieverbruik circa 2,5 procent
lager ligt dan in een vergelijkbare periode
waarin de regeling nog niet actief was.
Een aspect dat nog extra aandacht
nodig heeft, is het huidige gebruik van het
systeem in niet-reguliere situaties. In deze
situaties wordt vaak de automatische rege-
ling voor één of meer stations uitgescha-
keld en vervolgens met het conventionele
handdruksetpoint bestuurd.
Samengevat heeft de implementatie van
OPIR het volgende opgeleverd: verminde-
ring van het energieverbruik, een gecontro-
leerde inzet van de pompstations waardoor
deze eenvoudig binnen de winvergunning
zijn in te zetten, een gegarandeerde verver-
sing van de reservoirs, een stabiele sturing
van de productie en een automatisch stu-
ring van productie en distributie.
Momenteel krijgen in Nederland circa
vijf miljoen mensen drinkwater dat door
OPIR voorspeld en geregeld wordt.
Martijn Bakker en Olivier Hartel, (DHV)Jan Munneke en Ernst van Aagten, (Waterbedrijf Groningen)
OPIR voorspelt het drinkwa-
terverbruik zowel in de provin-
cie als in de stad Groningen.
OPIR ‘leert’ hierbij de karakte-
ristieke verbruikspatronen van
beide voorzieningsgebieden.
Opvallend is het verschil in ver-
bruikspatronen tussen beide
gebieden. In afbeelding 4 zijn
de typische verbruikspatronen
voor de maandag, de zaterdag
en de zondag weergegeven. In
alle verbruikscurves is te zien
dat de modulatie in de provin-
cie vlakker is dan in de stad.
Dit wordt met name veroorzaakt
door enkele grote industriële
afnemers met een constante
afname in het provinciaal voor-
zieningsgebied.
In de grafiek van maandag is te
zien dat de stad een bijzonder
steile flank in de ochtendpiek
kent en een korte, scherpe och-
tendpiek. Dit patroon is karakte-
ristiek voor het verbruik in stede-
lijke gebieden. OPIR-systemen
in Amsterdam, Almere en Eind-
hoven laten eenzelfde scherpe
korte ochtendpiek zien. In de
grafiek met dagfactoren zijn de
karakteristieke dagverbruiken
van de weergegeven. Ook hierin
is te zien dat de variatie in het
voorzieningsgebied stad groter
is. Zoals in veel voorzieningsge-
bieden in Nederland treedt in de
stad de hoogste verbruikspiek
op op een zaterdag. Opvallend
is dat het verbruik op de zater-
dag in het provinciaal voorzie-
ningsgebied juist het laagst is.
1000-20-9000-4993 Neerslag 4-20101000-20-9000-4991 Neerslag 3-2010
Kleur: fc
Onze opdrachtgevers rekenen
terecht op onze
technologische
kennis en
ervaring.
Zij ook...
Onze opdrachtgevers rekenen
terecht op onze
technologische
kennis en
ervaring.
Zij ook...
SOLIS Projects bvMEMBER OF BELLMER GROUP
23Neerslag 2010/IV
Monstername koeling in de praktijk bij HH Delfland
Conform de UvR worden de influent- en eflluentmonsters op de awzi’s gekoeld
tussen 0 en 4 graden Celcius, direct nadat deze door het monsternameapparaat zijn
genomen. Dit betekent dat er wordt gewerkt met gekoelde opslagvaten van 60 liter,
om ook bij RWA voldoende monster te kunnen bergen. Na 6 jaar bedrijf ontstond
regelmatig storing aan de koelapparatuur van de verschillende apparaten. Ongun-
stige omstandigheden, zoals H2S, vocht en temperatuurverschillen zijn hier debet
aan. Omdat de reparatietijd soms enkele weken bedroeg, is extra koelapparatuur
aangeschaft. Toch kwam het soms voor dat er geen reserveapparaat meer aanwezig
was als er een koeling defect raakte.
De kosten voor reparatie en aanschaf van een extra koelapparaat liepen behoorlijk
uit de hand. Ook het stroomverbruik van de apparatuur is een aandachtspunt. De
apparaten gebruiken 650 Wh. Op jaarbasis levert dit een aanzienlijk energieverbruik
op voor alle monsterpunten die gekoeld
worden. Eerder is er al een actie geweest
om bemonsteringen die incidenteel aan
staan via de bemonsteringskalender van
het beeldscherm-bedieningsysteem aan
en uit te schakelen. Om de problemen
van de storingen op te lossen is begin
2008 een onderzoek gestart om nieuwe
koelunits aan te schaffen, waarbij het
energieverbruik ook is meegenomen in
de eisen.
Omdat er een oude keukenkoelkast
beschikbaar was is een proef gedaan om
deze in te zetten als monsternamekoeling, door een gat in de bovenkant te zagen,
waarin het vat is geplaatst. Deze oplossing was tevens energetisch aantrekkelijk, omdat
het energieverbruik van de gebruikte koelkast slechts 65 Wh is. Dat is een besparing
van 90%! Na een half jaar proefdraaien op deze wijze is besloten om met nieuwe
koelkasten die eenvoudig aan te passen zijn voor het beoogde doel aan te schaffen.
Deze koelkasten kosten slechts EUR 150. De aanpassing nam ongeveer 4 uur in
beslag. Inmiddels (anderhalf jaar na opstelling) werkt op 8 plaatsten de koeling met
een koelkast en naar volle tevredenheid. Natuurlijk weten we pas over 5 jaar of koel-
kasten langer meegaan dan de traditionele
koelunits. Echter kostentechnisch kunnen we
beter elk jaar 1 koelkast kopen, dan 1 unit
aanschaffen en deze 2 keer repareren. Hier
zijn de eigen werkuren niet meegerekend.
Links Aad de Brabander en rechts Willem den Boer, beiden technisch medewerker bij hetHoogheemraadschap van Delfland.
Neerslag 2010/IV24
Werken met de gedragscode voor de flora-en faunawet
GESCHIEDENISVanaf 2002 is de Flora- en fau-
nawet in werking getreden, op dat
moment nog alleen voor nieuwe
werken. Plant- en diersoorten
worden door deze wet beschermd
en moeten worden ontzien en
beschermd tijdens diverse werk-
zaamheden. Vanaf 2005 is deze
wet ook voor onderhoudswerk
gaan gelden waarop door de Unie
van Waterschappen een gedrags-
code is ontwikkeld waarmee door
de waterschappen gewerkt kan
worden. Door te werken met deze
gedragscode wordt voorkomen dat
er voor allerlei handelingen een
ontheffing zouden moeten worden
aangevraagd. In 2008 Is er door
het waterschap vanuit de gedrags-
code een implementatiedocument
opgesteld specifiek gericht op het
gebied van waterschap Rijn en IJs-
sel. Hiermee wordt vanaf het begin
van dit jaar mee gewerkt en heeft
natuurlijk consequenties op de
wijze waarop het onderhoud moet
worden uitgevoerd.
CONSEQUENTIESEen aantal opvallende ecolo-
gische randvoorwaarden die zijn
opgenomen in dit document zijn:
1. Maaien bij voorkeur tussen 15 juli en 1 november (1e voorkeursperiode)
2. Taluds alternerend maaien (eerst één zijde, minimaal 5 weken later andere
zijde)
25Neerslag 2010/IV
3. Geen maaisel deponeren op natuurvriendelijk ingerichte oevers
4. Bij afvoeren maaisel waar mogelijk maaisel minimaal 48 uur en maximaal 96
uur laten liggen
5. Naklepelen van maaisel minimaal 48 uur na maaien profiel watergang
6. Nat profiel niet maaien met maaiboot tijdens grote droogte en weinig of geen
afvoer ( i.v.m. vissterfte door zuurstofloosheid)
7. Nat profiel niet maaien als watertemperatuur beneden 10 of boven de 25
graden Celsius is
8. Bij watergangen met bodembreedte > 1 m altijd (het gehele jaar door) mini-
maal 25% van de bodembegroeiing laten staan
9. Bodemslib zo min mogelijk opwoelen
10. Goed letten op nesten van vogels en deze ontzien
11. Doodlopende einden (watervoerende bovenlopen) maaien vanaf boven-
strooms eind naar benedenstrooms
12. Klepelen in het profiel van de watergang mag alleen als andere maaimetho-
den niet meer toereikend zijn door houtopslag en/of hoeveelheid biomassa
Daarnaast worden er op een aantal plaatsen nog specifieke maatregelen
getroffen om zwaar
beschermde soorten
te ontzien, hier valt te
denken aan bijvoor-
beeld het uitzoeken
van maaisel op de
aanwezigheid van de
grote modderkruiper.
Maar ook door een
afwijkend tijdstip van
maaien om de boom-
kikker te beschermen.
UITVOERINGAl deze maatrege-
len zijn verwerkt in onderhoudspakketten welke van toepassing zijn op de ver-
schillende typen watergangen in het gebied van het waterschap en zijn eenvoudig
terug te vinden op de onderhoudskaarten die gebruikt worden in het veld. Met
deze maatregelen voldoet het waterschap aan de Flora-en faunawetgeving en kan
toch op een efficiënte wijze het nodige onderhoud worden uitgevoerd.
Neerslag 2010/IV26
Ambitieus sanitatieprogramma na bezoek bestuurders Zuid-Afrika aan Nederland
Inspiration for Sanitation‘Inspiration for Sanitation’. Onder die noemer heeft waterschap Groot Salland
samen met de gemeenten Zwolle en Dalfsen een groep Zuid-Afrikaanse waterbe-stuurders op bezoek gehad waarmee een week lang intensief is gestudeerd op mogelijke oplossingen voor de specifieke Zuid-Afrikaanse sanitatieproblematiek. Daarbij werd ook aandacht geschonken aan hoe door samenwerking met andere partners tot de beste resultaten gekomen kan worden. Vijf dagen lang werd, onder aanvoering van de Stichting Wateropleidingen aan een behoorlijk ambitieus programma gewerkt. Inmiddels is een aantal projecten in Zuid-Afrika al met suc-ces ter hand genomen.
OPNIEUW BEGINNENWaterschap Groot Salland is al enige jaren actief in een samenwerkingspro-
ject met Zuid-Afrikanen in het gebied Inkomati (provincie Mpumalanga), gele-
gen in het oostelijke deel van Zuid-Afrika. Keimpe Sinnema, relatiemanager bij
Groot Salland, vertelt over de situatie en ontwikkelingen die Zuid-Afrika sinds de
afschaffing van de apartheid doormaakt: „Met de democratisering van het land
heeft men tevens besloten het waterbeheer te democratiseren en te decentrali-
seren. Daarbij is ook de Unie van Waterschappen betrokken. Een interessante
ontwikkeling, omdat men in Zuid-Afrika besloten heeft 19 waterschappen op te
27Neerslag 2010/IV
richten verdeeld naar stroomgebieden. Bovendien hebben ze er een splinter-
nieuwe waterwet geschreven, terwijl wij hier kort geleden een waterwet hebben
samengesteld uit alle afzonderlijke, bestaande wetten op watergebied. De Neder-
landse waterschapsstructuur is al heel oud. Daarom is het heel interessant te zien
hoe het gaat als je helemaal opnieuw begint.”
MILLENNIUMDOELSTELLINGENSamen met Wetterskip Fryslân is destijds een partnerschap aangegaan met
Zuid-Afrikaanse instanties, waarbij Fryslân zijn speren richtte op de Kaappro-
vincie. Sinnema vertelt dat na drie succesvolle jaren waarbinnen de eerste twee
waterschappen in Zuid-Afrika tot stand kwamen, een ‘doorstart’ is gemaakt waar-
bij ook drie Nederlandse gemeenten betrokken werden. Sinnema: „Inzet daarbij
was en is bij te dragen aan de Millenniumdoelstellingen van de VN op het gebied
van sanitatie en drinkwater. Daarvoor werd Sneek aan twee gemeenten in de
Kaapprovincie gekoppeld en Zwolle en Dalfsen aan een gemeente in de provincie
Mpumalanga.”
VANUIT INSPIRATIE VISIE OPSTELLENOm samen met de Zuid-Afrikanen te kunnen bepalen hoe de sanitatie- en
drinkwaterproblematiek in dat land aangepakt kunnen worden, werd het idee
opgevat om hoge bestuurders en beleidsmakers van de provincie Mpumalanga,
het rijk en een viertal gemeenten naar Nederland te halen. Sinnema: „We wilden
de Zuid-Afrikanen kennis laten maken met hoe wij het in Nederland aanpakken
zodat zij inspiratie konden opdoen om in eigen land en op eigen wijze de eigen
problematiek aan te pakken. Wij hebben Wateropleidingen gevraagd daar een
cursusprogramma voor op te zetten. Doelstelling daarbij was de Zuid-Afrikanen te
helpen bij het ontwikke-
len en opstellen van een
visie over hoe de Millen-
niumdoelstellingen in dat
land het best bereikt kun-
nen worden en hoe de
Nederlandse waterschap-
pen en gemeenten daarbij
zouden kunnen helpen.”
FORSE OPGAVEHet cursusprogramma
dat door Wateropleidingen vervolgens werd samengesteld, is volgens Sinnema
zeer succesvol gebleken. „Het was natuurlijk een forse opgave, want ga in Neder-
land maar eens rijk, provincie en gemeenten bij elkaar brengen om gezamenlijk
een visie te ontwikkelen. Hoewel ik halverwege de week nog dacht, waar ben ik
aan begonnen, is het toch gelukt tot een gezamenlijke visie te komen en ook een
aantal actieplannen waarvan er enkele inmiddels al in uitvoering zijn genomen.”
Neerslag 2010/IV28
WATEROPLEIDINGEN: HOOG AMBITIENIVEAUOok Agnes Maenhout, directeur van Wateropleidingen is enthousiast over het
bereikte resultaat. „Het ambitieniveau was zeer hoog en de Zuid-Afrikanen bleken
zelf eveneens hoog in te zetten. Misschien wel iets te hoog, maar zij waren door
het programma dermate geënthousiasmeerd, dat ze er thuis voluit mee aan de
slag wilden gaan.” Maenhout vertelt dat niet voor niets voor de titel ‘Inspiration
for Sanitation’ was gekozen. „Het was de bedoeling dat de Zuid-Afrikanen zoveel
mogelijk van de aanpak in Nederland kennis konden nemen om daar vervolgens
die ingrediënten uit te halen waarvan zij denken dat die bij de Zuid-Afrikaanse
situatie passen. Vergeet niet dat in dat land geen riolering- en drinkwaternetwerk
ligt, water schaars is, maar ook sanitatie nog relatief in de kinderschoenen staat.”
HOGESCHOOL WINDESHEIMHet door Wateropleidingen opgestelde programma bracht de gasten niet
alleen in aanraking met zaken als grote rwzi’s en de mensen die daar werken,
ook ’t Natuurlijk Huus in Raalte, het Earthship in Doepark Nooterhof in Zwolle
en Hogeschool Windesheim werden bezocht. Daar kon kennis worden gemaakt
met allerlei verschillende technieken die mogelijk in Zuid-Afrika kunnen worden
toegepast, zoals anaërobe zuivering, urinescheiding, vacuümtoiletten et cetera.
Het bezoek gold ook een kennismaking met de Hogeschool Windesheim die een
minorstudie International Sustainable Development Coöperation in hetzelfde
projectgebied in Zuid-Afrika start.
SAMENWERKING TUSSEN OVERHEDENAgnes Maenhout: „Die excursies werden gehouden in aanwezigheid van de ver-
tegenwoordigers van de Nederlandse waterschappen, gemeenten en rijksoverheid
om vooral ook de onderlinge samenwerking toe te lichten en vragen daarover te
beantwoorden. Want een van de doelstellingen van het programma was vooral
ook de verschillende overheden in Zuid-Afrika tot samenwerking te brengen op
gebied van sanitatie en drinkwater. Het was dus zaak om de groep van zo’n 15
overheidsvertegenwoordigers uit Zuid-Afrika ook met elkaar in gesprek te krij-
gen.”
INFORMATIE GOED LATEN DOORDRINGENMaenhout vervolgt: „Het voorzitterschap was in onze handen en wij moesten
de rode draad gedurende die vijf dagen in het oog houden. Daarvoor hebben
wij bijvoorbeeld de seminar-vorm gekozen om er zeker van te zijn dat wat men
had gezien ook daadwerkelijk tot hen door zou dringen en daar vervolgens die
ingrediënten uit te pikken die in Zuid-Afrika zouden kunnen worden toegepast.
Er zijn lezingen gehouden en ervaringen uitgewisseld. Tegelijkertijd werden van
elke dag nieuwsbrieven samengesteld met een samenvatting van wat er zoal de
revue had gepasseerd en wat er besproken was. Al die nieuwsbrieven bij elkaar
vormen een totaalbeeld van de informatie die uiteindelijk tot de gezamenlijke
visie en actieplan heeft geleid.”
29Neerslag 2010/IV
GROTE OPLEIDINGSVRAAG VOORZIENVolgens directeur Maenhout is het onderwijs op gebied van water in Zuid-
Afrika nog minimaal. „Ik voorzie daar nog een heel grote opleidingsvraag en dat
past goed in het concept ‘World Water Academy’ dat Wateropleidingen vorig jaar
heeft gelanceerd met als doel buiten de Nederlandse grenzen bestaande trai-
ningsinstituten te versterken of nieuwe op te zetten.” Volgens Agnes Maenhout
zijn er in Zuid-Afrika weliswaar voldoende ingenieursbureaus, maar bestaat in het
land onvoldoende kennis op gebied van beheer en onderhoud. „Daarom zien
wij nu het belang van ‘eerst inspiratie en dan pas onderwijs volgen’. Ofwel: eerst
praktijk en dan theorie. Want je kunt prachtige sanitatievoorzieningen aanleggen,
maar als je die niet goed beheert en onderhoudt, is dat als een trekker zonder
dieselolie. Door stap voor stap projecten met elkaar op te zetten gaat het leer- en
adaptieproces snel en bereik je meer in relatief korte tijd. Wat dat betreft belooft
de gedrevenheid onder de Zuid-Afrikanen veel goeds.” Dat Wateropleidingen al
een goede naam in Zuid-Afrika heeft opgebouwd, blijkt uit het verzoek van de
overheid aan Wateropleidingen om een offerte in te dienen voor een grootschalig
trainingstraject voor een beoordelingssysteem van zuiveringsinstallaties
PROEFPROJECT HERGEBRUIKKeimpe Sinnema is inmiddels bezig met de realisering van een van de actie-
plannen die uit ‘Inspiration for Sanitation’ is voortgekomen: een proefproject
voor het opzetten van ‘nieuwe sanitatie’ op een Zuid-Afrikaanse school met 1000
leerlingen. Bestaande toiletten worden daar omgevormd tot toiletten die geba-
seerd zijn op hergebruik van nutriënten, energie en water. Ook regenwater wordt
zoveel mogelijk opgevangen en gebruikt. Achter de school komt een moestuin
waar water en voedingsstoffen worden aangewend ter bemesting en het voedsel
wordt gekookt met biogas dat van de toiletten afkomstig is.
‘SPEL’ GOED DOORGEKREGENDaarnaast wordt op dit moment een training opgezet waarmee operationele
medewerkers op rwzi’s worden opgeleid. Ook worden samen met DHV en Stich-
ting Water Opleidingen de eerste voorbereidingen getroffen voor een groot inves-
teringsproject voor de aanleg van een daadwerkelijke infrastructuur voor drink-
water en riolering. Sinnema: „Het gaat ons daarbij vooral om te helpen bij het
opstellen van goede en rendabele plannen waarmee bij de centrale overheid geld
verkregen kan worden. En dat ‘spel’ heeft de Zuid-Afrikaanse delegatie tijdens
het bezoek aan Nederland redelijk goed doorgekregen.”
Olav Lammers, Blauwgoud
Meer informatie: Wateropleidingen, Agnes Maenhout, (030) 60 69 405
1000-20-9000-6854 Neerslag 2010-4 Kleur: fc
Kuvettentesten van HACH LANGEWaarom zijn deze zo bijzonder?HACH LANGE verzorgt zelf:
Ontwikkeling
Levering
Recycling
U heeft dus te maken met één specialist; die zijnverantwoording durft te nemen, van begin tot het einde!
En dat maakt onzekuvettentesten bijzonder!
Recycling van kuvettentesten gaatvolgens de volgende 6 stappen:
registratie & sortering
ontblisteren
recycling waardevolle materialen
kuvettenschredder
elektrolyse van CZV reagentia
afvalwaterbehandeling
Voor meer informatie bel:
Tel: +31 (0)344 63 11 30
www.hach-lange.nl
31Neerslag 2010/IV
Wat is er van de IJkdijk geworden?Antwoord: Hij ligt er haveloos en doorgebroken bij, geheel volgens plan. De
wereldtop van de kennis van dijkdoorbraken ligt bij TNO. Niet gebaseerd op de eeuwenlange ervaring van onze Nederlandse dijkbeheerders, maar op informatie- en communicatie technologie. Ik sprak in Groningen met Prof. Dr. Robert Meijer en Ir. Ing. Erik Langius.
Bij Bellingwolde ligt zomaar in de polder aan de Duitse grens een stuk dijk.
Hij is opgebouwd zoals de meeste Nederlandse dijken, met zand en klei. Aan één
kant is een hoogwaterbassin aangelegd, dat is nu leeg. Er zit een groot stroomgat
in de dijk en aan alle kanten steken er draden en buizen uit. Een waterkering op
ware grootte gebruiken voor beproeving van sensoren en computerprogramma’s.
Wat word je daar nu wijzer van?
– VERNIEUWEND:Een dijkinspectie bij storm en hoogwater, ook bij nacht en ontij, is meer dan
alleen kijken hoe hoog het water tegen de dijk aan staat. Het gaat vooral om het
waarnemen van veranderingen aan de dijk; is er een vervorming, een vreemde
natte plek, is er een nieuwe kwelwaterstroom, of neemt een bestaande zand mee,
zie ik een scheur in het wegdek?
Feestelijke dijkdoorbraak tengevolge van piping.
Neerslag 2010/IV32
Op basis van ervaringen worden inschattingen gemaakt van de stabiliteit van
de dijk. Het vaststellen van de mate van veiligheid is daarmee vooral mensenwerk,
dat is altijd al zo geweest en is ook nu nog zo. ‘Maar met moderne technieken
moet dat toch beter kunnen?’, zo vroegen wetenschappers zich af. ‘Ja’, zei een
breed consortium, bestaande uit bedrijfsleven, kennisinstellingen, waterschappen
en beleidsmakers, ‘we gaan in de praktijk het nut van sensortechnologie voor de
waterbeheerders bewijzen’. En zo gebeurde het in Groningen. Dertien bedrijven
brachten hun innovatieve meet- en waarnemingsmethoden op de dijk en in de
dijk, TNO bracht kennis en coördinatie.
- DE PROEFDIJK:Toen de proefdijk in september 2008 gecontroleerd doorbrak waren van veel
parameters de gegevens bijgehouden en verwerkt. De sensoren hadden gewerkt
en hun betrouwbaarheid was bewezen. De veelheid aan informatie had via slimme
rekenprogramma’s bruikbare aanwijzingen opgeleverd.
Er waren waterdruk en krachten gemeten, met temperatuurmetingen waren
warmtebeelden gemaakt, er was geluisterd naar gerommel in de dijk. Met laser-
techniek waren vervormingen en verschuivingen vastgelegd. Er was met een
drainagesysteem gewerkt en met moderne geotextiles.
Nu was bekend of de cijfers die eerder voor de berekeningen van doorbraak-
mechanismen werden gebruikt door deze praktijkproef werden bevestigd. De
tot nu toe gebruikte stabiliteitswaarden bleken juist. En wat belangrijker was, de
doorbraak bleek voorspelbaar. Heel belangrijk natuurlijk voor het tijdig kunnen
ingrijpen en eventueel evacueren van mens en dier achter de dijk.
Bovenaanzicht waterbassins IJkdijk.
33Neerslag 2010/IV
- PIPING:Naast de door waterdruk geforceerde dijkdoorbraak werd en passant het zgn.
‘piping’ in scène gezet. Dit om antwoord te krijgen op de vraag of een niet
behandelde kwelstroom daadwerkelijk een dijkdoorbraak kan veroorzaken. Het
antwoord is ja, door een klein water- en zandvoerend tunneltje kan de dijk bezwij-
ken. Van begin tot eind is het in een film te zien.
- LIVE DIJKDe Stichting IJkdijk heeft in de schermdijk bij de Eemshaven over een lengte
van 600 meter sensortechnologie ingebracht. Hiermee is op veel grotere schaal
een compleet monitoringsysteem voor dijken neergezet om permanent de macro-
stabiliteit vast te leggen en ook om de sensoren langdurig te testen.
- WERELDWIJD:Tweederde van de mensheid leeft in delta’s, slechts een deel daarvan is
beschermd door dijken, en slechts een deel daarvan zijn veilige dijken. Door
de klimaatveranderingen zullen, naar we mogen aannemen, de zeespiegel en
de stormvloeden hoger worden en dus de rampen groter. Een voorbeeld is New
Orleans. Als er niet op grote schaal anders wordt omgegaan met de veiligheid van
de dijken is het voorspelbaar dat het op veel plaatsen heel erg fout gaat. Risico
= Kans x Gevolg, beide worden groter: duidelijk; het wordt wereldwijd voor veel
mensen gevaarlijker. Met de kennis en ervaring die in ons land wordt opgebouwd,
kunnen met meer betrouwbaarheid voorspellingen worden gedaan over de toe-
stand en de veiligheid van dijken.
Ook al is onze praktijk van continue dijkbewaking met behulp van sensor-
technologie en ICT nog mager, Nederland als natie van dijkenbouwers loopt in
deze materie voorop. Daar kan wereldwijd veel goeds mee worden gedaan, om
te beginnen in ons eigen land. Natuurlijk kost de extra informatie en veiligheid
extra geld. € 100,- per meter en 17000 km dijk betekenen een hoop geld. Alles
heeft z’n prijs, vloerbedekking is duurder.
- DE OPBRENGST:De IJkdijk is een stap in de goede richting en leverde veel op:
– De ouderwetse kennis van degelijke dijkenbouwers en een hightech instituut
zijn bij elkaar gebracht;
– Een dijkdoorbraak is eerder en met grotere zekerheid te voorspellen;
– Oude criteria zijn met moderne technieken bewezen;
– Met meer kennis en ervaringen kan gewerkt worden aan de EU-wetgeving op
de digispectie;
– Sensortechnologie en ICT hebben zich bewezen;
– De firma’s achter de kennis en techniek presenteren zich op de wereldmarkt.
Herman Letteboer,Redactie Neerslag
1000-21-0000-2639 Neerslag 4-2010 Kleur: fc
kWh
Energy savings
Without solutionBaseline Energy@ measured@ recorded
Time
With solution
Implementation of Energy Management Solution
Measurements recorded for comparison to the reference
Measurements recorded during the reference period
Onze geïntegreerde oplossing voor veiligheid, SCADA en vermogensbeheer levert u de meeste efficiency
Bekijk de totale installatie en zie de besparingen
Make the most of your energy
Energie is een belangrijk onderdeel van de prijs van water en uiteraard ook van de operationele kosten van uw installatie. Daarnaast levert energie de op één na grootste bijdrage aan de CO2 uitstoot van het waterproces. Gelukkig heeft Schneider Electric oplossingen om uw energiebehoeften in overeenstemming met uw procesverplichtingen te beheren, te optimaliseren en uw CO2 uitstoot te reduceren.
Onze geïntegreerde benadering voor energiebeheer, in combinatie met vermogen- en processervices, kan bij uw huidige installatie een energiebesparing tot 30% opleveren. Bovendien bent u door het complete zicht op uw volledige waternetwerk in staat realtime het beheerproces te optimaliseren en energieverspilling te reduceren.
Een upgrade is kinderspel dankzij flexibele software en betrouwbare servicesAls partner van Schneider Electric, wereldwijde specialist in energiemanagement, krijgt u voor de totale levensduur van uw installatie toegang tot onze knowhow.
Tegelijkertijd productiviteit en veiligheid verbeterenOnze experts en engineers komen graag bij u langs om een complete on-site audit en diagnose van uw installatie uit te voeren en samen met u een verbeterplan voor energiebesparing op te stellen.
Door het integreren van veiligheid en beheerfuncties creëert u een schaalbare, flexibele oplossing waarmee u direct uw energiekosten en CO2 uitstoot kunt reduceren. Bovendien biedt het uw personeel een veiligere en productievere werkomgeving.
Onze oplossing voor energiebeheer maakt wel degelijk het verschil
EcoStruxure biedt een oplossing voor energiemanagement die het energieverbruik bij de waterindustrie verbetert.
©2010 Schneider Electric Industries SAS. Alle rechten voorbehouden. Schneider Electric, Make the most of your energy en EcoStruxure zijn eigendom van Schneider Electric, of zijn gelieerde bedrijven in de Verenigde Staten en andere landen. • 998-2952_NL 35 rue Joseph Monier, CS 30323, 95506 Rueil Malmaison Cedex (Frankrijk)
Ga naar www.SEreply.com en voer daar de toegangscode 77855t in
Kom meer te weten over onze wateroplossingenDownload vandaag nog de brochure met onze oplossingen voor water!
U maakt dan automatisch kans op een Samsung Home Theatre (model BD7200)!
35Neerslag 2010/IV
De toegevoegde waarde van slibactiviteitstesten; nitrificatie en denitrificatie
AANLEIDINGNaast de verwijdering van zuurstofbindende stoffen is de nutriëntenverwijde-
ring één van de hoofddoelen van een rioolwaterzuiveringsinrichting (rwzi). In de lozingsvergunning van een rwzi worden (steeds strengere) eisen gesteld aan totaal-fosfaat en totaal-stikstof, zodat er op toegezien moet worden dat deze processen optimaal verlopen.
De stikstof- en fosfaatverwijdering is afhankelijk van meerdere factoren, zoals
o.a. pH, temperatuur, substraat , de aan- of afwezigheid van zuurstof, etc. De
verwijderingsprocessen kunnen tegenwoordig goed gevolgd en indien nodig bij-
gestuurd worden door middel van een breed scala aan on-line meetapparatuur
(NO3, NH4 en PO4) in combinatie met een SCADA-systeem. Ook diverse beïn-
vloedingsfactoren (pH, temperatuur, zuurstof) kunnen on-line gevolgd worden.
Het kan echter voorkomen dat de stikstof- en/of fosfaatverwijdering tijdelijk
minder goed verloopt zonder dat er afwijkingen zijn te constateren in de reeds
vermelde beïnvloedingsfactoren. Dat kan liggen aan het feit dat de slibactiviteit
is afgenomen, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van remmende stoffen (toxi-
citeit).
Deze slibactiviteit kan gemeten worden. Om remming te kunnen constateren,
moet echter wel bekend zijn wat de gebruikelijke slibactiviteit is. Om dit vast
te stellen hebben waterschap Aa en Maas en waterschap De Dommel in 2006
besloten om het actiefslib van hun rwzi’s vier keer per jaar te onderwerpen aan
slibactiviteitstesten.
In dit artikel wordt aandacht besteed aan de slibactiviteitstesten die worden uit-
gevoerd in het kader van de stikstofverwijdering; nitrificatie en denitrificatie. In
een tweede artikel, dat verschijnt in nummer 1 van de volgende jaargang, wordt
ingegaan op de fosfaatverwijdering; fosfaatafgifte en –opname.
STIKSTOFVERWIJDERINGDe stikstofverwijdering kan globaal in drie stappen worden opgesplitst; ammo-
nificatie, nitrificatie en denitrificatie. Dit zijn overigens niet de enige processen
waardoor stikstof verwijderd wordt, maar wel veruit de belangrijkste. Bij de ammo-
nificatie (1e stap) wordt de aan de organische stof gebonden stikstof vrijgemaakt
in de vorm van ammonium. Deze stap verloopt snel en vrijwel altijd probleemloos
Neerslag 2010/IV36
en nagenoeg volledig. Vervolgens wordt dit ammonium onder oxische omstan-
digheden geoxideerd tot nitraat (nitrificatie; 2e stap). Verantwoordelijk voor dit
proces zijn de autotrofe bacteriesoorten Nitrosomonas en Nitrobacter. Nitroso-
monas oxideert ammonium tot nitriet, dat vervolgens door Nitrobacter verder
wordt geoxideerd tot nitraat. Heterotrofe bacteriën zorgen er onder anoxische
omstandigheden voor dat het gevormde nitraat weer wordt omgezet tot gasvor-
mig stikstof (denitrificatie; 3e stap). Dit ontwijkt naar de lucht, zodat het uit de
waterfase is verwijderd.
MEETOPSTELLING/UITVOERINGDe slibactiviteitstesten worden uitgevoerd door het Gemeenschappelijk Water-
schapslaboratorium (GWL) te Boxtel. Van het actiefslib dat aan de activiteitstes-
ten onderworpen wordt, wordt bij binnenkomst de pH, drogestof en gloeirest
bepaald. Op het laboratorium worden de testen verder onder ideale omstandig-
heden uitgevoerd (tabel 1).
Tabel 1: Omstandigheden waarbij de testen worden uitgevoerdparameter eenheid nitrificatie denitrificatieconstante temperatuur oC 20 20
optimale zuurgraad pH-eenheden 7,2 – 7,6 7,2 – 7,6
zuurstof mg/l > 5,0 0,0
ammonium mg NH4-N/l > 25 -
nitraat mg NO3-N/l - > 15
Voor het constant houden van de temperatuur wordt het bekerglas met actief-
slib in een waterbad geplaatst. De pH wordt op 7,4 ± 0,2 gehouden door het
monster te bufferen met bufferoplossing en later eventueel nog bij te stellen door
toevoegen van 0,1 molair H2SO4- resp. NaOH-oplossing. Voor de nitrificatietest
wordt het zuurstofgehalte boven de 5,0 mg/l gehouden door het actiefslib via
een bruissteentje voldoende te beluchten. Het slib wordt door een roerder in
suspensie gehouden. Het bekerglas is verder voorzien van een pH-elektrode en
een gecombineerde O2/temperatuur-elektrode, zodat afwijkingen tijdens een test
snel kunnen worden vastgesteld en bijgestuurd.
Figuur 1: meetopstelling t.b.v. bepaling nitrificatiesnelheid (links) en denitrificatiesnelheid (rechts).
37Neerslag 2010/IV
Vóór de bepaling van de nitrificatiesnelheid wordt een zodanige hoeveelheid
(NH4)2SO4 toegevoegd dat de NH4-concentratie boven de 25 mg N/l komt te
liggen.
Zodra met de proef gestart wordt, wordt het eerste monster genomen (t = 0),
daarna om de 10 minuten. De laatste bemonstering vindt plaats na 1 uur. Bij elke
monstername wordt ook de pH, temperatuur en zuurstofconcentratie genoteerd.
De monsters worden direct na monstername gefiltreerd over een 0,45 μm
filter, aangezuurd en vervolgens geanalyseerd op nitraat+nitriet met behulp van
de Cobas Mira-S.
De nitrificatie wordt uiteindelijk nog 1 uur langer doorgevoerd om vrijwel al
het ammonium om te zetten in nitraat. Dan is het tijdstip aangebroken om de
beluchting te stoppen en de zuurstofconcentratie te laten afnemen tot waarden <
0,2 mg/l om de bepaling van de denitrificatiesnelheid te starten. Natriumacetaat
wordt toegevoegd aan het bekerglas als C-bron. Tevens wordt het wateroppervlak
afgedekt met kunststof balletjes om luchtinslag tijdens het roeren te voorkomen.
Vervolgens worden op de eerdergenoemde zeven tijdstippen opnieuw monsters
genomen, gefiltreerd, aangezuurd en geanalyseerd op nitraat+nitriet.
OPTIMALISATIE PROCEDUREDe procedure voor het uitvoeren van de nitrificatie- en denitrificatietesten
zoals hierboven omschreven wijkt enigszins af van het NEN-voorschrift. Hierin
wordt namelijk een testduur voorgeschreven van 2 uur. Uit de resultaten is geble-
ken dat in ruim 98% van de testen in het eerste uur reeds een lineair verband
wordt gevonden tussen de tijd en de nitraattoename (nitrificatie) dan wel nitraat-
afname (denitrificatie). Op basis hiervan is besloten de tijdsduur van de testen te
beperken tot 1 uur en de meetfrequentie binnen dit uur te verhogen van vijf naar
zeven. Ook wordt volgens NEN voorgeschreven dat zowel de ammoniumafname
als de nitraattoename moeten worden gevolgd bij de nitrificatietest. Het volgen
van de ammoniumafname blijkt in de praktijk weinig toegevoegde waarde te heb-
ben, zodat gekozen is om alleen de nitraattoename te volgen.
RESULTATENZowel voor de nitrificatie- als denitrificatietest worden de gevonden nitraatcon-
centraties uitgezet tegen de tijd (figuur 2). De trendlijn door de zeven meetpun-
ten geeft over het algemeen een lineair verband te zien met een correlatiecoëf-
ficiënt > 0,98. Daaruit kan de nitrificatie- dan wel denitrificatiesnelheid berekend
worden in mg N/(g ods·uur).
De Oost-Brabantse waterschappen Aa en Maas en De Dommel hebben gedu-
rende de jaren 2007, 2008 en 2009 per kwartaal van al hun rwzi’s slibactiviteits-
testen uitgevoerd. Indien een rwzi uit meerdere afzonderlijke zuiveringsstraten
bestaat is het slib van de individuele straten aan de slibactiviteitstesten onderwor-
pen. In de tabellen 2 en 3 zijn de resultaten voor de nitrificatie- en denitrifica-
tiesnelheden over de afgelopen drie jaar samengevat.
Neerslag 2010/IV38
* rwzi met voorbezinking
Tabel 2: Jaargemiddelden nitrificatie- en denitrificatiesnelheden; jaren 2007, 2008 en 2009
In tabel 2 hebben de kolommen ‘gemiddelde’ en ‘stdev’ betrekking op alle
nitrificatie- resp. denitrificatietesten, die voor die betreffende rwzi dan wel zui-
veringsstraat zijn uitgevoerd in de periode 2007 t/m 2009. De standaarddeviatie
(stdev) is daarbij een maat voor de spreiding in de resultaten. In de kolommen
‘2007’, ‘2008’ en ‘2009’ zijn de resultaten van dat betreffende jaar gemiddeld. In
tabel 3 daarentegen zijn de kwartaal gemiddelden weergegeven.
Figuur 2: Resultaat nitrificatietest rwzi Eindhoven (straat3; 1e kwartaal 2009).
39Neerslag 2010/IV
In de tabellen 2 en 3 is tevens onderscheid gemaakt tussen de rwzi’s bestaande
uit een omloopsysteem en rwzi’s met een ronde dan wel rechthoekige beluch-
tingstank. De rwzi’s met omloopsystemen zijn allen uitgerust met oppervlaktebe-
luchters en hebben een diepte van 2,5 à 3,5 meter, terwijl de ronde/rechthoekige
AT’s allen voorzien zijn van fijne bellenbeluchting en een diepte hebben van 4
tot 7 meter. Vrijwel alle rwzi’s zijn voorzien van gecompartimenteerde anaërobe
tanks en zijn van het type Phoredox dan wel UCT.
EVALUATIEDe slibactiviteitstesten worden onder optimale condities (pH, temperatuur en
substraat) uitgevoerd. Daardoor zijn de testresultaten onderling direct te verge-
lijken, maar zijn de vastgestelde omzettingssnelheden niet representatief voor de
praktijk. Daar zijn de omstandigheden minder ideaal (bijv. lagere watertempera-
turen in de winter), zodat in de praktijk de nitrificatie- en denitrificatiesnelheden
bijna altijd lager liggen.
Uit de testen blijkt dat voor de rwzi’s met voorbezinking in combinatie met
ronde of rechthoekige AT’s de slibactiviteit m.b.t. de N-verwijdering beduidend
hoger ligt dan die bij de overige rwzi’s. Door de voorbezinking wordt het primaire
slib afgevangen en maakt daardoor geen deel meer uit van het (actievere) secun-
daire slib. Zodoende ligt de overall gemiddelde activiteit van het slib hoger. Daar-
naast vindt bij de ronde dan wel rechthoekige AT’s minder recirculatie plaats,
waardoor de doorstroming van de AT’s meer een propstroomkarakter behoudt
en dus een hogere substraatgradiënt kent. Bij omloopsystemen is dat niet het
geval. Mogelijk stellen de (de)nitrificerende bacteriën zich bij omloopsystemen
in op deze lagere substraatgradiënt, zodanig dat op het moment dat er meer
substraat voorhanden is (zoals bij de testen onder ideale (substraat)-omstandig-
heden), zij daar niet direct hun voordeel mee kunnen doen. Dat de denitrifica-
Tabel 3: Kwartaal/seizoensgemiddelden nitrificatie- en denitrificatiesnelheden (jaren 2007, 2008 en 2009).
Neerslag 2010/IV40
tiesnelheid van de rwzi Dinther (omloopsysteem) toch hoog uitvalt ten opzichte
van de overige omloopsystemen is toe te schrijven aan de hoge belasting met
relatief geconcentreerd afvalwater op deze rwzi.
De nitrificatie en denitrificatie zijn temperatuursafhankelijke processen. In de
winter verlopen ze langzamer dan in de zomer. Om dit effect te compenseren
worden de rwzi’s over het algemeen in de winter met een hoger slibgehalte (10 à
20% meer biomassa) bedreven dan in de zomer. Hierdoor zal de slibleeftijd in de
winter hoger zijn en kan de langzaamgroeiende nitrificerende bacteriepopulatie
zich ook bij lagere temperaturen goed handhaven.
Omdat de testen onder ideale omstandigheden (T = 20°C) uitgevoerd worden
en de omzettingssnelheden uitgedrukt worden in mg N per g ods, wordt geen
noemenswaardig verschil tussen de seizoenen vastgesteld.
Lage(re) nitrificatiesnelheden tijdens de testen hoeven niet altijd te duiden op
remming door toxische stoffen. Indien te korte slibleeftijden worden gehanteerd,
neemt de fractie nitrificeerders in het slib af en daarmee ook de nitrificatiesnel-
heid. De resultaten van de testen, zeker wanneer deze lager uitvallen dan nor-
maal, moeten dan ook in relatie gezien worden met de slibleeftijd. Gedurende
de drie rapportagejaren heeft remming door toxische stoffen in de praktijk niet
plaatsgevonden, zodat het verkregen cijfermateriaal uitstekend geschikt is als refe-
rentiemateriaal voor de toekomst.
CONCLUSIESDe volgende conclusies zijn te trekken:
– De testen geven over het 1e uur al een eenduidig beeld, zodat voor de tijds-
duur van een test afgeweken kan worden van de NEN-voorschriften (voorge-
schreven tijdsduur 2 uur).
– De slibactiviteitstesten worden onder optimale condities (pH, temperatuur en
substraat) uitgevoerd. Daardoor zijn de testresultaten onderling direct te verge-
lijken, maar zijn de vastgestelde omzettingssnelheden niet representatief voor
de praktijksituatie. In de praktijk zijn de omstandigheden minder ideaal (bijv.
lagere watertemperaturen in de winter), zodat in de praktijk de nitrificatie- en
denitrificatiesnelheden bijna altijd lager liggen.
– Voor de rwzi’s met voorbezinking in combinatie met ronde dan wel rechthoe-
kige AT’s blijkt de slibactiviteit m.b.t. de N-verwijdering beduidend hoger te
liggen, dan rwzi’s zonder VBT’s dan wel met een omloopsysteem.
– Er is de afgelopen drie jaar voor alle rwzi’s van de betrokken waterschappen
voldoende cijfermateriaal opgebouwd om als referentie te dienen, zodat op
basis van de slibactiviteitstesten, in combinatie met de actuele slibleeftijden, in
de toekomst remming van de activiteit (door toxische stoffen) aangetoond kan
worden.
Gelukkig doet remming van de slibactiviteit door toxische stoffen zich in de
praktijk hoogst zelden voor. De toegevoegde waarde van de slibactiviteitstesten
moet zich dus nog bewijzen.
Bianca Blom en Victor Claessen, Waterschap De DommelMaurice Schellekens, Waterschap Aa en Maas
41Neerslag 2010/IV
Uniformeren van meten, bemonsteren en dataverwerking van rwzi’s
Uniformering gegevens rwzi’s
INLEIDINGOp rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) wordt een groot aantal water- en
slibstromen gemeten en bemonsterd in het kader van verplichtingen die opgeno-men zijn in wetgeving, vergunningen en regelingen alsook in het kader van het (bij)sturen van het zuiveringsproces.
De wijze van monstername, debiet-
meting en dataverwerking is veelal voor-
geschreven, maar de hanteerbaarheid
van deze voorschriften vormt al jaren
een punt van discussie tussen vergun-
ningverleners en handhavers enerzijds
en waterzuiveraars anderzijds. Omdat
binnen de huidige wet- en regelge-
ving ook grijze gebieden gesignaleerd
worden, kiezen waterschappen voor
voor een eigen werkwijze. Dit heeft tot
gevolg dat het onderling vergelijken
van resultaten van de waterschappen
niet altijd goed mogelijk is.
BETROKKEN PARTIJEN EN DOEL
De procestechnologen van de ver-
schillende waterschappen zijn ver-
enigd in het Landelijk Technologen Platform (LTP). Vanuit dit platform is de
werkgroep ‘Uniformeren meten, bemonsteren en dataverwerking van rwzi’s’
in het leven geroepen. De werkgroep heeft samen met Tauw en Knol Training
& Advies een voorstel bij de STOWA ingediend om tot uniformering van de
genoemde meting en bemonstering te komen. Vervolgens is door de STOWA een
begeleidingscommissie aangesteld, waarin het LTP, handhavers (Rijkswaterstaat
en waterschappen), de Unie van Waterschappen en Bureau Verontreinigingshef-
fing Rijkswateren (BVR) zijn vertegenwoordigd. Door vertegenwoordigers te ver-
enigingen in de begeleidingscommissie wordt een breed draagvlak nagestreefd.
Het doel van de werkgroep en begeleidingscommissie was om gezamenlijk te
komen tot aanbevelingen voor meer uniforme procedures en methoden bij het
meten, bemonsteren en dataverwerking van rwzi’s. Hiermee wordt nagestreefd
de kwaliteit en nauwkeurigheid op het gebied van meten en bemonsteren te
Neerslag 2010/IV42
verhogen alsmede meer eenduidigheid te creëren bij het verwerken van de resul-
terende datastroom.
De aanbevelingen moeten passen binnen de huidige wet- en regelgeving en
worden gedragen door alle betrokken partijen.
PROBLEMATIEK EN ENQUÊTEIn de eerste fase zijn de grijze gebieden zoveel mogelijk in kaart gebracht en
verwerkt in een enquête. Hierbij zijn de volgende drie hoofdthema’s aangehou-
den:
– Meetbeschikking
– Monstername en apparatuur
– Dataverwerking
Met de enquête is getoetst hoe de waterschappen nu omgaan met bepaalde
discussiepunten en grijze gebieden in de wet- en regelgeving.
De respons op de enquêtes was buitengewoon hoog! Van de 25 verstuurde
enquêteformulieren zijn er 24 ingevuld terug ontvangen. Deze hoge respons
onderschrijft de behoefte aan meer uniformiteit in de uitvoering van de huidige
wet- en regelgeving. De resultaten van de enquête zijn uitgebreid geïnterpreteerd
en vormen de basis voor de daarna opgestelde aanbevelingen.
AANBEVELINGENUit de resultaten van de enquête blijkt dat er inderdaad knelpunten zijn waar-
door de uniformiteit in gedrang komt. Ook blijkt uit de enquête dat een aantal
vooraf beschreven knelpunten in de praktijk niet problematisch zijn. Daarnaast
is er op dit moment een aantal knelpunten geïdentificeerd dat om nader onder-
zoek vragen.
Waar de wet- en regelgeving in sommige gevallen tot dubbele interpretatie kan
leiden is of moeilijk uitvoerbaar blijkt, is gezocht naar een geschikte handelswijze.
Uitgangspunt daarbij is dat uniformiteit vooral bereikt wordt als alle waterschap-
pen dezelfde wijze handelen en bevoegd gezag op gelijke manier handhaaft.
MEER HIEROVER LEZENIn maart 2010 is het STOWA rapport verschenen ‘Uniformeren van meten,
bemonsteren en dataverwerking van rwzi’s’, rapportnummer 2010-03, ISBN
978.90.5773.479.03. Het rapport is op te vragen op www.stowa.nl
Auteurs:Ing Alex Sengers (Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard)Ing Mike van Boldrik (Tauw)Ing Erik Knol, Knol Training & Advies
43Neerslag 2010/IV
Rwzi Dokhaven: met koude Anammox op weg naar een energiefabriek
Nederland gonst van de energiefabrieken en de pogingen om rwzi’s met alle beschikbare middelen energieneutraal of zelfs producerend te krijgen. Met 13 andere Waterschappen heeft ook Waterschap Hollandse Delta één van haar rwzi’s onder de (energie)loep genomen. De keus is gevallen op rwzi Dokhaven en slibverwerking Sluisjesdijk: door de ondergrondse ligging van Dokhaven is dit niet de eenvoudigste zuivering voor energieneutraliteit, maar aan de andere kant is de inrichting volgens het AB-zuiveringsproces zeer veelbelovend voor de energiefabriek van de toekomst.
Daarnaast is de stikstofverwijdering op deze zuivering al jaren een punt van
aandacht en is er al een slibverwerking met rejectiewaterbehandeling (SHARON-
Anammox) aanwezig. Of energieneutraliteit hier ooit haalbaar wordt, hangt
samen met de uitslag van het pilot-onderzoek over de toepassing van Anammox
in de hoofdstroom van Dokhaven. Dit onderzoek start vanaf juni bij WSHD, in
samenwerking met Paques B.V., Technische Universiteit Delft, Radboud Universi-
teit Nijmegen, STOWA en Agentschap.NL.
DOKHAVEN OP WEG NAAR EEN ENERGIEFABRIEKRwzi Dokhaven (ontwerpbelasting 620.400 v.e. (136 g TZV), huidige belasting
±450.000 v.e. (150 g TZV)), is ontworpen volgens een zogenaamd AB-zuiverings-
Figuur 1. Procesdiagram van het AB-zuiveringsproces op rwzi Dokhaven.
Neerslag 2010/IV44
proces met twee gescheiden slibsystemen. In de A-trap wordt in zeer korte tijd
het aanwezige CZV geadsorbeerd en verwijderd door de zeer snel groeiende bio-
massa, waarna het slib bezinkt in tussenbezinktanks. In deze A-trap wordt relatief
veel slib geproduceerd dat naar de slibvergisting wordt afgevoerd voor biogaswin-
ning. In de B-trap van de rwzi vindt de nitrificatie plaats, waarna het slib van het
effluent wordt gescheiden in een nabezinkstap.
Door efficiënte binding van organische stof in de A-trap, gevolgd door slibgis-
ting en elektriciteitsopwekking in WKK’s, wordt ongeveer 7,3 miljoen kWh per
jaar zelf geproduceerd. Er is echter 20,5 miljoen kWh per jaar nodig, waarvan 32%
voor rekening komt van de ondergrondse ligging (gaswassing, ventilatie, verlich-
ting, oppompen van het effluent richting Maas). Kortom, ondanks de effectieve
scheiding van de energiedrager in het influent (organische stof) en de overige
processen, moeten er voor energieneutraliteit nog andere maatregelen gezocht
worden. In eerste instantie gaan de huidige energiefabrieken uit van bestaande
technologieën. Daarom hebben we voor rwzi Dokhaven berekend hoeveel ener-
gie we zouden kunnen besparen door de ventilatie en verlichting te optimalise-
ren, door thermische slibhydrolyse (zoals Turbotec® of Cambi®), optimalisatie van
de WKK’s en grotere benutting van hun warmte, zoals uitwisseling restwarmte met
de omgeving (warmtenet Rotterdam). Wanneer al deze maatregelen doorgevoerd
zouden kunnen worden zou dat leiden tot 2,5 miljoen kWh per jaar minder ener-
gieverbruik en 3,2 miljoen kWh per jaar extra energieproductie, maar een snelle
rekensom leert dat dit nog onvoldoende is voor een energieneutrale zuivering.
ANAMMOX IN DE HOOFDSTROOM ALS ENERGIEFABRIEKHet AB-zuiveringsproces is in concept uitermate geschikt om Anammox in de
hoofdstroom toe te passen door de gescheiden slibsystemen en omdat in de hoog-
belaste A-trap de BZV verwijderd wordt en de laagbelaste B-trap nu al gebruikt
wordt voor nitrificatie. Na de B-trap is echter geen BZV meer aanwezig om het
geproduceerde nitraat te denitrificeren waardoor totaal stikstof concentraties in
het effluent relatief hoog blijven (op rwzi Dokhaven jaargemiddeld ±17 mg/L).
Door gebruik te maken van Anammox (figuur 2), kan de stikstofconcentratie in
het effluent sterk gereduceerd worden, zonder dosering van methanol of toepas-
sing van ingewikkelde recirculatiestromen én met een zeer laag energieverbruik
doordat er veel minder zuurstof nodig is voor de stikstofverwijdering.
De Biotechnologen Boran Kartal (RU Nijmegen), Gijs Kuenen en Mark van
Loosdrecht (TU Delft) publiceerden in Science van 7 mei jl. een artikel over
de potentie van de Anammox-bacterie voor toepassing in de hoofdstroom van
een rwzi. De techniek wordt al sinds 2005 met succes toegepast op het warme
en ammoniumrijke effluent van slibgistingsinstallaties, maar het proces nu ook
toepassen op rioolwater kan kosten en energie besparen en de uitstoot van broei-
kasgassen (CO2 en N2O) terugbrengen.
Een eerdere wetenschappelijke publicatie van Siegrist et al (2008) laat de
potentiële halvering van het energieverbruik op een rwzi zien wanneer Anammox
ingezet wordt voor de behandeling van effluent van de slibgisting. Op dezelfde
manier en onder de zelfde omstandigheden berekenden Kartal, Kuenen en Van
45Neerslag 2010/IV
Loosdrecht dat toepassing van Anammox in de hoofdstroom kan leiden tot een
netto energieproducerend systeem.
„Nu verbruiken we bij rioolwaterzuivering in Nederland ongeveer 16 kWh per
persoon(equivalent) per jaar. Met deze nieuwe technologie kunnen we 9 kWh per
persoon(equivalent) per jaar produceren. De technologie maakt van rioolwater-
zuivering dus een netto energieproducent en zorgt er tevens voor dat nutriënten
(zoals ammonium en nitraat) effectief worden verwijderd. De meeste andere
energiebesparende zuiveringsconcepten lopen mank op het gebied van nutriën-
tenverwijdering”, aldus professor van Loosdrecht. Aan benodigd vermogen zou
deze omslag, in Nederland alleen, ongeveer 85 MW per jaar kunnen uitmaken.
ANAMMOX IN DE B-TRAP OP DOKHAVENToepassing van Anammox in de hoofdstroom op Dokhaven is ook meegeno-
men in de berekeningen van de energiefabriek, waarbij natuurlijk allerlei aan-
names zijn gemaakt, omdat dit een nog te ontwikkelen technologie is. Duidelijk
is wel dat dit ook hier een enorme energiebesparing zou kunnen opleveren,
namelijk 5,2 miljoen kWh per jaar. Door de ondergrondse ligging zou de zuive-
ring dan nog steeds net niet energie neutraal zijn, maar wanneer verlichting en
ventilatie niet nodig zijn (dus bij een bovengrondse situatie), zou de zuivering
energie over hebben.
Wat op rwzi Dokhaven nog veel belangrijker is, is verbetering van stikstofver-
wijdering. Zoals eerder gezegd is Dokhaven in de jaren ‘80 slechts ontworpen om
te nitrificeren en door het gebrek aan ruimte in de ondergrondse ‘bak’ is een
makkelijke oplossing voor extra stikstofverwijdering uit het effluent niet zomaar
voor handen. Wel kan het nitraatrijke water onder DWA omstandigheden deels
gerecirculeerd worden naar de A-trap om gedenitrificeerd te worden. Ook met
de toepassing van het Sharon-Anammox-systeem op het effluent van de slibgisting
is een grote slag gemaakt voor de effluentkwaliteit. Ondanks de mogelijkheid tot
recirculatie en de aparte rejectiewaterbehandeling is de stikstof concentratie in
het effluent nog relatief hoog (jaargemiddelde: ±17 mg/L), met zuiveringsren-
dementen voor stikstof tussen de 55-60% op jaarbasis. Toepassing van Anammox
zou kunnen leiden tot grote verbetering van de effluentkwaliteit (tot ruim onder
Figuur 2 Anammox in een korrel en de omzettingen in de stikstofverwijdering.
Neerslag 2010/IV46
de 10 mg totaal N/L) met relatief geringe aanpassingen in de configuratie van
de B-trap en dus tegen verantwoorde kosten.
Figuur 3. Anammox bacteriën gevonden in de overloop van de nabezinktank van rwzi Dokhaven, zichtbaar gemaakt met FISH techniek (blauw= Eubacteria, Groen= Nitrobacter, Rood = Anammox)
De vraag rijst of toepassing van het Anammox-proces bij de lage temperatu-
ren en overige eigenschappen van het A-trap effluent eigenlijk wel zou kunnen.
Wanneer we de natuur bestuderen, zien we dat de Anammox-bacterie voorkomt
in koude zeeën, rivieren en beken; regio’s met lage ammoniumconcentraties en
vooral lage temperatuur. Dit wijst erop dat de Anammox-bacterie zou moeten
kunnen groeien op afvalwater. Het eerste bewijs hiervan is gevonden in de biofilm
in de overloop van de nabezinktank op Dokhaven: met FISH techniek gekleurde
bacteriën laten duidelijk de aanwezigheid van Anammox zien in de overloopgoot
(figuur 3).
Om te bezien of de potentie van de Anammox-bacterie ook voor gewoon huis-
houdelijk afvalwater waar gemaakt kan worden, start deze zomer een onderzoeks-
project dat wordt gesubsidieerd door Agentschap.NL (KRW subsidie) en STOWA
(programma ‘energie uit afvalwater’) en uitgevoerd wordt door WSHD, Paques
BV, TU Delft en RU Nijmegen. In het kader van de KRW subsidie zijn in totaal
71 projecten beoordeeld en is ‘Anammox in de hoofdstroom van Dokhaven – een
quantum leap in stikstofverwijdering’ als het meest veelbelovend en innovatief
beoordeeld: het werd nummer 1 in de ranking van Agentschap.NL. Om uit te
vinden of de Anammox bacterie het afvalwater van Dokhaven adequaat zal zuive-
ren bij de lage temperaturen in de B-trap, zal een pilot-installatie op Dokhaven
worden geïnstalleerd. Over twee jaar worden de resultaten verwacht van deze
veelbelovende zuiveringstechniek die een energieneutrale zuivering dichterbij
kan brengen.
Merle de Kreuk,Waterschap Hollandse Delta
Literatuur:Kartal, B., J.G. Kuenen, M.C.M. van Loosdrecht (2010) Sewage treatment with anam-mox Science 238. 702-703.Siegrist, H., D. Salzgeber, J. Eugster and A. Joss (2008). ‘Anammox brings WWTP clo-ser to energy autarky due to increased biogas production and reduced aeration energy for N-removal’. Water Science & Technology 57(3). 383-388.
47Neerslag 2010/IV
Peter en Frans nemen afscheid van waterschap De Dommel
Afgelopen april namen twee medewerkers van het waterschap De Dommel afscheid om gebruik te gaan maken van de FPU: Peter Burg en Frans Peijnenburg.
Peter Burg is zijn loopbaan begonnen
bij de Nederlandse Scheepvaartmaat-
schappij als scheepswerktuigkundige en
daarna werkte hij als bedrijfswerktuig-
kundige bij de PNEM. Zijn loopbaan
als waterschapsmedewerker is begon-
nen in 1975, als hoofdklaarmeester bij
het waterschap De Maaskant en na 11
jaar ging hij verder als bedrijfsleider bij
waterschap De Aa. Sinds 2001 was hij
in dienst bij het bij het waterschap De
Dommel als bedrijfsleider van de rwzi
Eindhoven en de laatste jaren als advi-
seur bij Beheer en Onderhoud Water-
keten. Van 2000 tot 2007 was hij lid van
de Raad van Advies en Redactie van Neerslag.
Frans Peijnenburg was bijna 39 jaar werkzaam bij het waterschap De Dommel
als medewerker ingenieursbureau bij de afdeling Onderhoud en Bouw Water-
keten. Ter ere van zijn
afscheid bij De Dommel
is er zelfs een gemaal
naar Frans vernoemd
(zie foto). Frans Peijnen-
burg was naast zijn werk
bij het waterschap lid van
het bestuur van NVA en
heeft zich in die tijd bij-
zonder ingezet voor het
versterken van de secties
binnen NVA. Hiervoor
ontving hij in 2004 de
Henri Scheltinga-prijs.
Op 15 april en 28
april 2010 namen beide Frans Peijnenburg voor ‘zijn’ gemaal.
Peter Burg.
Neerslag 2010/IV48
waterschappers afscheid om te gaan genieten van hun welverdiende rust. Allebei
bedankt voor jullie inzet in de afgelopen jaren voor het waterschap en voor NVA
(nu Waternetwerk)!
Paul Koemans en Marlies Verhoeven,Waterschap De Dommel
49Neerslag 2010/IV
Waterschappen op zoek naar Zuivere Energie
De waterschappen zijn zich bewust van het energievraagstuk.Dit heeft onder andere geleid tot de ambitie om in 2020 de energie-efficiency met 30% verbeterd te hebben, zoals geformuleerd in de MJA 3. Daarnaast hebben dertien water-schappen de handen ineen geslagen binnen het project ‘De Energiefabriek’. De ambitie van De Energiefabriek is om de rioolwaterzuiveringsinstallaties uiteinde-lijk om te bouwen tot een concept waarbij netto energie kan worden geleverd in plaats dat energie wordt gebruikt.
Het Hoogheemraadschap Delfland is actief bezig met het zoeken naar moge-
lijkheden om het energieverbruik te reduceren. Hiervoor is in 2008 een energie-
studie uitgevoerd voor haar zuivering De Groote Lucht in Vlaardingen. Daarnaast
vormt Delfland met de zuivering De Nieuwe Waterweg onderdeel van De Ener-
giefabriek.
DE GROOTE LUCHTDe Groote Lucht is de grootste van de twee zuiveringen die Delfland zelf
beheert. De capaciteit van de zuivering bedraagt 285.000 ve’s. De zuivering is
uitgerust met een slibgistingsinstallatie, waar het primaire slib uit de voorbezink-
Overzicht zuivering De Groote Lucht
Neerslag 2010/IV50
tanks en het secundaire slib uit de actiefslibinstallatie worden vergist bij mesofiele
condities.
Voor De Groote Lucht zijn diverse maatregelen onderzocht om de energie-
efficiëntie van de zuivering te vergroten. Hierin speelt het geproduceerde biogas
een sleutelrol. De twee mogelijkheden van het biogas zijn het verstromen van het
biogas op locatie of het opwerken van het biogas tot aardgaskwaliteit (groen gas).
VERSTROMENBij het verstromen wordt het biogas omgezet in elektriciteit en warmte. Momen-
teel is dit de methode die bij De Groote Lucht en tevens bij de meeste zuiveringen
gehanteerd wordt. De meest toegepaste techniek die hiervoor wordt ingezet is de
gasmotor.
De ervaring bij veel zuiveringen, waaronder De Groote Lucht, leert dat gas-
motoren storingsgevoelig zijn. Dit leidt tot hoge onderhoudskosten. De storings-
gevoeligheid komt door de vervuilingsgraad van het biogas en door de hoge
luchtovermaat waarmee de gasmotoren draaien (misfiring). Deze luchtovermaat
is noodzakelijk om aan de emissie-eisen van stikstofoxiden te kunnen voldoen.
Daarnaast is het inzetten van gasmotoren vanuit energetisch oogpunt niet opti-
maal. In periodes met een lage warmtevraag leidt deze toepassing tot een over-
schot aan geproduceerde warmte vanuit de gasmotor.
Biogasmotor De Nieuwe Waterweg.
51Neerslag 2010/IV
STUDIE HOOGTEMPERATUUR BRANDSTOFCELUit de energiestudie kwam de brandstofcel als alternatief voor een gasmotor
naar voren. De mogelijkheid tot het plaatsen van een brandstofcel is daarom
voor De Groote Lucht nader onderzocht in een haalbaarheidsonderzoek, gesub-
sidieerd door de Provincie Zuid-Holland. Het toepassen van een brandstofcel in
plaats van gasmotoren heeft een aantal voordelen. Als eerste heeft een brandstof-
cel een lagere warmtekrachtverhouding, vanwege het hogere elektrisch rende-
ment. Op basis van deze verhouding past een brandstofcel beter bij de zuivering
dan een gasmotor.
EmissieEen ander voordeel van een brandstofcel ten opzichte de gasmotor is de emis-
siereductie. De brandstofcel leidt niet alleen tot een emissiereductie van kool-
stofdioxide, maar ook van andere stoffen als methaan en stikstofoxiden. Doordat
de gasmotoren een hoge luchtovermaat hebben, neemt de uitstoot van methaan
toe (methaanslip). Methaanemissie leidt niet alleen tot een verlaagd elektrisch
rendement, maar het is tevens een versterking van het broeikaseffect. Het broei-
kaseffect van methaan is zelfs 21 keer sterker als dat van CO2.
MarktscanEr zijn momenteel slechts twee leveranciers die een brandstofcelsysteem kun-
nen leveren dat voldoet aan het opgestelde eisenpakket. De eisen zijn:
– het toepassen van interne reforming;
– een elektrisch vermogen van enkele honderden kW’s;
– inzetbaar als warmtekracht, dus zowel leverantie warmte als elektriciteit;
beschikbaarheid commerciële schaal (geen experimentele installatie).
De twee mogelijke leveranciers zijn het Duitse MTU Onsite Energy en het
Amerikaanse Fuel Cell Energy (FCE). Beide leveren ‘hoogtemperatuur brandstof-
cellen’, van het type Molten Carbonate Fuel Cell (MCFC). Alhoewel een brand-
stofcel zelf uitsluitend werkt op waterstof, is een MCFC ook geschikt voor bio-
gas. Doordat het een hoogtemperatuur brandstofcel is, komt er warmte vrij met
een hoge temperatuur (>600°C). Met deze warmte wordt in het systeem stoom
geproduceerd. Door de stoom te mengen met biogas (stoomreforming), wordt er
waterstof geproduceerd, dat als brandstof dient voor de brandstofcel. Doordat de
waterstofproductie in de brandstofcel zelf plaatsvindt (interne reforming), is er
geen waterstofproductie nodig buiten de brandstofcel (externe reforming) met
alle bijbehorende voorzieningen.
OntwikkelingenBeide leveranciers hebben diverse referentieprojecten in het buitenland, die
bewijzen dat de techniek werkt. Toch is een verdere ontwikkeling van het product
noodzakelijk, wil het werkelijk op grote schaal toegepast gaan worden. De huidige
drempels voor een uitgebreide marktpenetratie zijn met name de levensduur van
de zogenaamde stacks, de kern van het brandstofcelsysteem. Deze stacks dienen
periodiek vervangen te worden. De kosten hiervan zijn nog aanzienlijk. Een ander
aandachtspunt is de gevoeligheid van de brandstofcelstacks voor vervuilingen
Neerslag 2010/IV52
in het biogas. Biogasreiniging is hierbij van levensbelang voor de brandstofcel.
Zwavelverbindingen uit het biogas kunnen bijvoorbeeld leiden tot onherstelbare
schade aan het systeem. Ook de elektrische inpassing en de regelbaarheid bij
noodstroombedrijf zijn belangrijke aandachtspunten bij deze installatie.
GROEN GASHet alternatief van het verstromen van biogas, is het opwerken van het biogas
tot groen gas. Zowel in Nederland als in Duitsland is een toenemende belangstel-
ling waar te nemen voor deze toepassing. Door het biogas te ontdoen van vervui-
lingen als waterstofsulfide en siloxanen en vervolgens de CO2 eruit te verwijderen,
kan een gas geproduceerd worden met dezelfde verbrandingseigenschappen als
aardgas. Dit gas kan vervolgens worden geïnjecteerd in het aardgasnet.
De kostprijs voor groen gas is afhankelijk van de schaalgrootte van de opwek-
king. Hierbij is het dus van belang om alle op de zuivering geproduceerde biogas
op te werken tot groen gas. Het nadeel is dat er geen biogas meer beschikbaar
is om de warmtevraag van de slibgistingtanks in te vullen. Vandaar dat het van
belang is om de warmtevraag van deze slibgistingtanks te reduceren.
De warmtevraag van de slibgistingtanks kan worden gereduceerd door de
warmte uit het vergiste slib terug te winnen ten behoeve van het verse slib. Door
middel van een extra warmtewisselaar, eventueel in combinatie met een warmte-
pomp kan het warmtegebruik voor slibgisting aanzienlijk worden gereduceerd
(>40%). Vervuiling van het warmtewisselend oppervlak blijft hierbij een belang-
rijk aandachtspunt, omdat dit leidt tot vermogensverlies of zelfs storingen.
Een andere wijze om de biogasproductie te verhogen is het toevoegen van ver-
Brandstofcel van MTU Onsite Energy
53Neerslag 2010/IV
gistbare producten aan de slibgistingtanks. Producten die zich goed lenen voor
dit zogenaamde co-vergisten zijn bijvoorbeeld putvet of vloeibare reststromen
uit de levensmiddelenindustrie. Voorwaarde aan deze producten is dat ze niet
leiden tot een verhoging van de slibhoeveelheid (in verband met kosten voor sli-
bafvoer) en kostenneutraal kunnen worden aangeleverd. Op het moment dat er
moet worden bijbetaald, blijkt co-vergisting nauwelijks rendabel. Dit komt mede
doordat er bij De Groote Lucht geïnvesteerd zal moeten worden in een opslag- en
doseringvoorziening van deze co-producten.
DE NIEUWE WATERWEGVoor De Nieuwe Waterweg is een ontwerp gemaakt dat aangeeft hoe de zui-
vering in de toekomst kan worden ingezet als energiefabriek. Awzi De Nieuwe
Waterweg in Hoek van Holland is met een capaciteit van 110.000 ve’s veel kleiner
dan De Groote Lucht. Bij deze zuivering, uitgerust met een ultra laag belaste
actief slibinstallatie, wordt ook slibgisting toegepast. Momenteel wordt het biogas,
net als bij De Groote Lucht, verbrand in gasmotoren.
ENERGIEFABRIEKBij de verdere uitwerking van de energiefabriek voor De Nieuwe Waterweg is
voorgeselecteerd op groen gas-levering. Om tot een netto producerende energie-
fabriek te komen is echter uitsluitend groen gas-levering niet voldoende. Er dient
een pakket van maatregelen getroffen te worden om een energiefabriek mogelijk
te maken in de toekomst. De maatregelen zijn:
– Co-vergisting: alhoewel co-vergisting niet als oplossing wordt gezien binnen het
concept energiefabriek, is dit een manier om de rentabiliteit van een groen
gasinstallatie te vergroten. De hydraulische verblijftijd, en ook de organische
belasting, bieden nog ruimte om co-vergisting toe te passen. Daarnaast zijn er
bij De Nieuwe Waterweg reeds voorzieningen om de co-producten in op te
slaan en te doseren aan de slibgistingtank.Op het moment dat de hydraulische
verblijftijd de beperkende factor wordt voor de biogasopbrengst, biedt het toe-
passen van slibdesintegratie naast co-vergisting ook mogelijkheden;
– Slibdesintegratie: alhoewel het desintegreren van met name het secundaire slib
wordt gezien als een manier om de biogasopbrengst te verhogen, is de poten-
tie bij De Nieuwe Waterweg beperkt. Momenteel vindt er mesofiele slibgisting
plaats met een hydraulische verblijftijd van circa 27 dagen. Het toepassen van
slibdesintegratie zal in de huidige situatie tot een beperkte toename leiden van
de biogasopbrengst;
– Warmteterugwinning slibgistingtank: ook hier geldt dat zoveel mogelijk biogas
opgewerkt dient te worden tot groen gas. Daarom zal er warmteterugwinning
op de slibgistingtank toegepast moeten worden om het biogasverbruik binnen
de zuivering te reduceren;
– Warmtelevering: binnen de directe omgeving van De Nieuwe Waterweg bevin-
den zich grote tuinbouwcomplexen. Deze vormen een grote potentiële afzet-
markt van laagwaardige warmte. Deze warmte kan geleverd worden vanuit het
effluent door middel van een warmtepomp.
Neerslag 2010/IV54
Het pakket van bovenstaande maatregelen, in combinatie met groen gas-leve-
ring, leiden ertoe dat awzi De Nieuwe Waterweg een jaarlijks energieoverschot
heeft van 1.000 GJ. Dit is het equivalent van het gasverbruik van circa 30 huis-
houdens.
AMBITIESMomenteel wordt de financierbaarheid van de maatregelen onderzocht. De
meest rendabele maatregel is warmteterugwinning, vanuit het slib. Rondom slib-
desintegratie leven nog conceptuele vragen, met name over de extra biogasop-
brengst. Toepassing van de brandstofcel biedt een groot milieueffect (energie,
emissies), maar is op dit moment nog aangewezen op subsidies. Met name voor
deze maatregel is er extra risicodragend kapitaal nodig.
Vandaar dat het belangrijk is om te zoeken naar de juiste financierings- of
exploitatiemogelijkheden. Dit is bijvoorbeeld mogelijk bij groen gas-installaties,
waarbij leveranciers investeren en waarbij de zuivering het biogas verkoopt aan
de partij die de installatie exploiteert.
Ing. Jan de KorteHoogheemraadschap DelflandIr. Erik KosseDWA installatie- en energieadvies
Tank geschikt voor co-producten De Nieuwe Waterweg.
55Neerslag 2010/IV
V E R E N I G I N G S N I E U W Snummer 4-2010
STUDENTEN KUNNEN WEER INZENDEN VOOR DE JAARLIJKSE SCRIPTIEPRIJSTijdens het Najaarscongres op 26 november wordt de jaar-
lijkse scriptieprijs weer uitgereikt voor een scriptie over
een watergerelateerd onderwerp. Studenten van een hoge-
school of universiteit komen in aanmerking voor deze prijs.
Docenten van hogescholen en universiteiten kunnen weer
voordrachten indienen om mee te dingen naar de Water-
netwerk-scriptieprijs. Kent u studenten van hogeschool of
universiteit? Attendeer ze dan op deze prijs. Zij kunnen hun
aanmelding voor 1 augustus 2010 insturen met behulp van
het aanmeldingsformulier op de website van Waternetwerk.
BIJEENKOMSTEN 2E HELFT 2010• 22 t/m 24 augustus Watercities in transition, Amsterdam
tijdens Sail 2010
• Donderdag 16 september Natuurvriendelijke oevers
• Donderdag 30 september Co-vergisting, Breda
• Dinsdag en woensdag 28 en 29 september Studiereis naar
Parijs
• Dinsdag 28 september Houden we het droog – de miljoe-
nennota in waterperspectief
• Vrijdag 1 oktober Demand-supply, ICT business in the lead
• Dinsdag 5 oktober De smaak van brak grondwater
• Dinsdag 5 oktober Overdracht gemalenbeheer
• Donderdag 7 oktober Bodemenergie: nieuwe regels,
nieuwe kansen
• Dinsdag 12 oktober De mondige burger/klant
• Donderdag 14 oktober 25 jaar Contactgroep Stedelijk
Waterbeheer
• Donderdag 14 oktober Nieuwe stoffen in het watersysteem
• Donderdag 21 oktober Najaarsexcursie sectie Zuid Neder-
land
• Dinsdag 9 november Energieopslag in de bodem
• Vrijdag 26 november Trends in watertechnologie – najaars-
congres, Zwolle
• Donderdag 2 december Stedelijk Water.
Neerslag 2010/IV56
Algemene ledenvergadering Waternetwerk en congres
‘Storm in de waterketen’Op de algemene ledenvergaderingen van Waternetwerk zijn meestal weinig
leden aanwezig, maar dit jaar was dat anders. Dat kwam omdat het stormt in de waterketen; diverse politieke partijen vinden dat Nederland wel zonder water-schappen kan. Daar ging het voorjaarscongres over en dat raakt ook binnen Waternetwerk een wel heel gevoelige snaar .
DE VOORJAARSVERGADERINGDe agenda van ledenvergadering bestond voornamelijk uit hamerstukken, u
kent dat wel: het bestuur tevreden, de financiën op orde, de vereniging gezond.
De fusie die tot de vereniging Waternetwerk heeft geleid is geslaagd.
Voor weinig sectieleden was de agenda interessant genoeg om ervoor naar
Eindhoven te komen, veel andere waterlanders kwamen waarschijnlijk vooral voor
het congres. Toch een kleine boodschap voor de penningmeesters van de secties:
‘Zorg ervoor dat je bankzaken strak in orde zijn en transparant’. (Er zijn her en
der wat privé-bankrekeningen van penningmeesters in gebruik voor de vereni-
ging, dat moet anders)
DE NEERSLAGPRIJSOm de extra waardering te tonen voor de schrijvers van artikelen in H2O en
Neerslag worden jaarlijks prijzen uitgereikt aan de auteurs die volgens een des-
kundige jury het beste artikel hebben geschreven. Het artikel ‘Zandfilter rwzi
57Neerslag 2010/IV
Nijmegen, samenwerken in de waterketen’ van Dennis Piron, Willy Verstegen en
Eduard Schilling (nr. 2) is uitgeroepen tot winnaar van de Neerslagprijs 2009.
Op de tweede en derde plaats staan respectievelijk ‘Zuiveringstechnische werken
Foxhol’ van Rob Breeman (nr. 4) en ‘Evaluatie Sharon-annamox op Sluisjesdijk’
(nr. 5), geschreven door Merle de Kreuk en Floor Besten.
De winnaars van de H2O-prijs 2009 zijn Erik Koreman, Martin Visser en Marcel
Welling met hun artikel ‘Klassiek werkpaard presteert boven verwachting’, dat in
nr. 16/17 gepubliceerd werd.
KENNISDELINGDe jaarlijkse verkiezing voor het beste artikel is een mooie gelegenheid voor
Waternetwerkleden om hun pro-
ject aan collega’s in de watersec-
tor kenbaar te maken, zich bin-
nen de vereniging te profileren
en erkenning voor hun werk te
krijgen.
INSPIRERENDWilly Verstegen won de prijs
al eens in 1988. Desondanks was
hij verrast en trots toen hij en
zijn co-auteurs tot winnaars wer-
den uitgeroepen. „Het project
Neerslag 2010/IV58
was heel inspirerend om te doen, vooral de samenwerking tussen het Waterschap
Rivierenland en de gemeente Nijmegen. Samenwerken is tegenwoordig enorm
belangrijk, vandaar dat we ons artikel wilden publiceren. Het zou mooi zijn als
we hiermee anderen weer op ideeën kunnen brengen. Uitwisseling van kennis
is toch het uitgangspunt van wetenschap. Het is al heel bijzonder als je daaraan
met je project een bijdrage kunt leveren, maar dat je daar vervolgens ook nog
erkenning en een prijs voor krijgt, maakt het alleen maar leuker.”
GEEN PREEK VOOR EIGEN PAROCHIE; FEITENHet congres was slechts voor een deel een preek voor eigen parochie. Natuur-
lijk vinden waterschappers dat geen instantie in ons land de watertaken beter kan
beheren en uitvoeren dan waterschappen, daar waar nodig in nauwe samenwer-
king met andere overheden en bedrijven. ‘Nederland verdient het waterschap’.
Daarmee is de discussie natuurlijk niet gesloten en het zou kortzichtig zijn de
geluiden die vóór het opheffen zijn af te doen met ‘een hype in verkiezingstijd’.
Daarom is er een feitencommissie in het leven geroepen en die heeft de alterna-
tieven van de inrichting van waterketen onderzocht, van drinkwater, afvalwater en
riolering, grondwater, hemelwater en oppervlaktewater.
De uitkomsten van de studie waren: Ja, het kan beter en goedkoper. Laat
het aan de verschillende partijen over. Regel het niet vanuit Den Haag. Laat de
werkprocessen leidend zijn. Hang de taken niet op aan instituten. Het anders
inrichten van de waterketen levert geen financiële voordelen op.
Het is moeilijk te zeggen wat de rest van Nederland vindt. De burger betaalt
voor de watertaken, maar heeft ondanks alle voorlichtingscampagnes en bestuurs-
verkiezingen niet zo’n beste communicatie naar de waterschappen. Pas bij een
59Neerslag 2010/IV
dreigende watersnood schijnt het werk van de schappen bekend en belangrijk te
worden. Nu is dus het ‘mooi weer geluid’ van de politiek van grote invloed.
WATERSCHAPPEN MOETEN EFFECTIEF EN EFFICIËNT WERKENEnkele instanties gaven tijdens het congres hun visies over de inrichting van
de waterketen. Vereniging Eigen Huis en de VNG waren kritisch, vóór meer regi-
onale samenwerking en voor werken met regionale afvalwaterbedrijven. Maar,
dus niet voor opheffen van de waterschappen en overdragen van taken aan de
provincies.
STORMOm meerdere redenen denk ik dat het dom zou zijn om de waterschapstaken
op één hoop te vegen met de taken van andere overheden, ook de financiering
uit een grote pot lijkt me een slechte zaak. Ons land zou er niet beter van worden,
wel onveiliger.
Er is een grondwetswijziging nodig, om de waterschappen op te heffen en
daarvoor zijn twee opvolgende kabinetten nodig. Maar zoals we weten kan dat
soms snel gaan.
Of deze storm voorbij trekt zonder een ravage achter te laten? Ik ben er niet
gerust op.
Herman Letteboer,Redactie Neerslag.
Neerslag 2010/IV60
Excursiedag Waternetwerk sectie Noord-Holland op 2 juni 2010
OCHTENDPROGRAMMA: BEZOEK BEDRIJF VANDERVALK+DEGROOT
Het bedrijf vandervalk+degroot is opgericht in 1962 in Poeldijk met een tank-
wagenservice en heeft sindsdien verdeeld over heel Nederland vestigingen opge-
richt onder meer in Poeldijk, Waalwijk, Wolvega en Beverwijk en zelfs in drie
steden in Engeland.
De missie die het bedrijf uitstraalt is: het verbeteren van het imago van de
branche op het gebied van veiligheid, milieu en kwaliteit met in het bijzonder als
uitblinker vandervalk+degroot. De activiteiten die door het bedrijf worden uitge-
voerd bestaan onder meer uit rioolreiniging/inspectie, kolkenreiniging, vegen
van verhardingen, tunnelreiniging, onderzoek en advisering.
De renovatiewagen bij de rioolreiniging is uitgerust met een camerasysteem
voor het plaatsen van reparatiemanchetten en een freesrobot met als voordeel:
met één voertuig kunnen diverse klussen worden uitgevoerd. Ook inspecties
van rioleringen en leidingstelsels met of zonder verhangmeting, gedigitaliseerde
61Neerslag 2010/IV
beelden en rapportage op cd-rom en
uiteraard uitgevoerd door ervaren
inspecteurs voorzien van het ‘Rioned’
certificaat visuele inspecties volgens
NEN 3399 worden zonder problemen
uitgevoerd. Nieuw op het gebied van
leidinginspectie is Panoramo.
De Panoramo-camera maakt tijdens
de inspectie half kogelvormige foto’s
aan de voor en achterzijde met een
instelbaar interval; deze ‘voor-‘ en ‘ach-
ter’ foto van iedere afstand worden middels berekeningen verwerkt tot een bol-
vormig beeld welke door speciaal ontwikkelde software op de computer kan wor-
den afgespeeld als een video.
Voordelen:
– Het systeem heeft geen uitwendige bewegende delen, dus minder kans op
storing;
– Beeld is altijd scherp, onafhankelijk van de opnamesnelheid;
– De opdrachtgever ontvangt een bestand met beeldmateriaal van de inspectie
waar deze zelf m.b.v. de muis doorheen kan surfen en elk beeld onafhankelijk
van de inspectie kan worden bekeken.
Daarnaast is het zeker vermeldenswaardig dat dit bedrijf ook nog in het bezit
is van een verwerkingslocatie van RKG slib en veegzand in Schiedam. Hier vindt
Neerslag 2010/IV62
de verwerking plaats van het verontreinigde kolk- en veegzand door middel van
zeven, scrubben en wassen van grond- en zanddeeltjes zodat dit weer bruikbaar is.
Het was een interessante maar vooral leerzame ochtend die door alle sectiele-
den zeer werd gewaardeerd.
MIDDAGPROGRAMMA: VAARTOCHT DOOR NATUURGEBIED DE VLIETLANDEN (BIJ VLAARDINGEN)
Het middagprogramma bestond uit een vaartocht door het natuurgebied De
Vlietlanden met een fluisterboot. Een tocht waar plekken werden bezocht waar
men normaal gesproken nooit komt. Dit gebied dat ook wel het ‘kleine groene
hart’ wordt genoemd is heel belangrijk voor mens, dier en plant; natuurliefheb-
bers, watersporters, fietsers en wandelaars kunnen hier hun hart ophalen en
genieten van rust, ruimte en groen. Kortom: een ideaal te bezoeken gebied voor
de leden van de sectie Noord-Holland.
AVONDPROGRAMMA: WOKMAALTIJD Het diner werd genuttig bij het wokrestaurant Mister Shi, De Lunetten in
Utrecht. Na een voedzame doch ook gezellige maaltijd werd de terugreis naar
huis aanvaard.
Jan Molenaar,secretaris/penningmeester sectie Noord-Holland.
63Neerslag 2010/IV
Groot succes Windesheim-studenten
Opstarten van sanitatieproject Zuid-Afrika
Waterschap Groot-Salland is samen met de gemeente Zwolle een samenwerking aangegaan met de Inkomati Catchment Management Agency( ICMA), een water-schap uit de provincie Mpumalanga (Zuid-Afrika). Zeven studenten zijn sinds begin februari bezig een sanitatie project op te starten op de Sincobile secondary school in Zuid-Afrika. De zeven studenten komen van verschillende opleidingen van de Christelijke Hogeschool Windesheim. Afgelopen maanden hebben ze op de school veel op sanitair gebied kunnen vernieuwen. Het project zal twee jaar duren.
De studenten zijn afkomstig van de opleidingen bouwkunde, bedrijfskundige
informatica, verpleegkunde en communicatie. Deze groep studenten zal tot mid-
den juni aan het project werken. Na de zomervakantie neemt een volgende groep
studenten het stokje over. De bouwkunde student heeft de taak om de bouw aan
te sturen. Hij werkt hier-
bij samen met Antonie
Overbeek die bekend is
met het nieuwe sanitatie
systeem dat op de school
zal komen. Hiernaast
heeft de bedrijfskundige
informatica groep een
website gebouwd zodat
iedereen op internet kan
zien hoe het ervoor staat
wat betreft het project.
Het adres van de website
is: www.sincobile.co.za.
In samenwerking met
de bedrijfskundige infor-
matica studenten heeft
de communicatiestudent
iedereen op de school
en in het gebied waar de
school staat geïnformeerd
over het project. Daarnaast
heeft de communicatie
groep de communicatie
op de school verbeterd. De studenten met de principal.
Neerslag 2010/IV64
De school waar het project wordt uitgevoerd staat in een erg arm gebied en er
is op de school dan ook geen goed werkende sanitatie op dit moment. De water-
druk is te laag waardoor de toiletten, die wel aanwezig zijn, niet kunnen worden
gebruikt. De studenten van het project werden dan ook met open armen ontvan-
gen op de school. De school is erg blij dat de studenten iets aan hun situatie komen
verbeteren. Door ‘het nieuwe plassen’ te introduceren op deze school zullen er
spoedig nieuwe toiletten komen die weinig tot geen water nodig hebben. Behalve
dat er dan echte toiletten zijn op de school zullen er nog andere vernieuwin-
gen worden aangebracht. De ontlasting zal in omgebouwde septic tanks worden
opgevangen, waarin vergisting plaatsvindt om biogas op te wekken en waarna het
residu na enige tijd kan
worden hergebruikt om
er voedingsstoffen voor
de bodem uit te halen.
De situatie op de school
was zo dat de kokkinnen
buiten op hout kookten
en dat ze wanneer het
regende niet konden
koken. Veel van de leerlin-
gen op de school krijgen
maar eenmaal daags een
maaltijd. Wanneer het
regende betekende dat
dus dat ze helemaal geen
maaltijd kregen. De kin-
deren aten op de school
meestal maïspap of rijst met een beetje groente. Niet bepaald een voedzame maal-
tijd. Door de ontlasting uit de septic tanks te hergebruiken en hier biogas uit te
halen kunnen de kokkinnen op gas koken in de keuken die voor hen is gebouwd.
Naast het feit dat de kokkinnen op biogas kunnen koken zal er met behulp van
het project ook een groentetuin worden aangelegd voor de school. Doormiddel
van de voedingsstoffen voor de bodem die uit de ontlasting wordt gehaald zul-
len de groenten goed
groeien.
Om de groentetuin
groen te houden is
ook water nodig. Veel
water werd verspild bij
het handen wassen.
De leerlingen wassen
elke dag regelmatig
hun handen op het
De nieuwe keuken.
De nieuwe wasbak.
65Neerslag 2010/IV
schoolplein. Dit water liep zo vanuit de kraan het plein op en trok weg in de
grond. Aangezien water hier met name in de wintermaanden erg schaars is, is
hier ook iets op bedacht. Het water wordt nu opgevangen in een bak en loopt ver-
volgens door een geweven mand heen met allemaal steentjes, fijn zand en wortels
van planten om het water te zuiveren. Wanneer het water gezuiverd is loopt dit
door buisjes met kleine gaatjes over het land heen waar het water zich verspreid
tussen de planten. Ook het regenwater wordt nu opgevangen en opgeslagen in
grote tanks. Het regenwater zal ook volgens het bovenstaande systeem worden
gezuiverd en hergebruikt.
Natuurlijk moet de groentetuin ook worden aangelegd en onderhouden en
hiervoor is Food and Trees for Africa betrokken bij het project. Food and Trees
for Africa zal een groepje leerlingen en leraren opleiden om goed voor de groen-
tetuin te zorgen. Ze moeten hiervoor een cursus volgen en zullen hier ook een
certificaat voor krijgen om ze te motiveren. In de toekomst kunnen ze dan zelf
ook in een groentetuin aan het werk gaan. Niet de gehele groentetuin zal worden
gebruikt om van te eten op school. Een gedeelte zal ook worden verkocht in de
buurt van de school. Op deze manier kan de school zelf een bron van geld creë-
ren om in de toekomst nog meer dingen op de school te vernieuwen.
Ook de verpleegkundige studenten spelen een grote rol op de school. De
laatste maanden hebben zij een grote analyse gedaan naar de kennis over per-
soonlijke hygiëne, HIV en cholera. Aan de hand van deze analyse zal een teach-
the-teachers programma worden opgezet. Uit de analyse kwamen nogal veras-
sende conclusies naar voren over de kennis van de leraren en leerlingen. Het
Parents meeting.
Neerslag 2010/IV66
is daarom noodzakelijk dat kennis
over bovengenoemde zaken wordt
overgebracht op de leerlingen en
leraren. Wanneer de nieuwe toilet-
ten door de leerlingen in gebruik
worden genomen is het belangrijk
dat ze weten hoe ze de toiletten
moeten gebruiken. Op dit moment
is het zelfs voor veel leerlingen lastig
hoe ze toiletpapier moeten gebrui-
ken omdat ze hier niet bekend mee
zijn. De verpleegkundige studenten
spelen dus een grote rol in het over-
brengen van kennis op de leerlin-
gen over hoe ze de toiletten op een
hygiënische wijze kunnen gebruiken.
Het project heeft de laatste maan-
den grote vorderingen gemaakt. De
groentetuin is klaar voor gebruik, de
kranen op het plein zijn aangepast
volgens het nieuwe systeem en de
eerste grasmatten en planten zitten
in de grond. De grote analyse van
de verpleegkundige studenten is
klaar en ook de communicatie op de
school is al voor een gedeelte verbe-
terd, de website is in de lucht en dan
is het voor deze studenten bijna tijd
om het stokje over te geven aan de
nieuwe groep studenten. Wanneer
het project op de school over twee jaar ten einde is zal de uitwerking worden
geanalyseerd en hopelijk kan het project ook op andere scholen in de provincie
Mpumalanga worden uitgevoerd. Hetzelfde sanitatie systeem is op dit moment
ook op Hogeschool Windesheim in Zwolle in gebruik. Er bestaat tot december
2010 de mogelijkheid om een rondleiding te krijgen door het nieuwe gebouw
van Hogeschool Windesheim, zodat u ook het nieuwe sanitatiesysteem in werking
kan zien.
Laura AssenCommunicatiestudent Hogeschool Windesheim
Antonie Overbeek & Keimpe Sinnema
1000-20-8000-8878 Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc1_1_stC5_fc_B.indd 1 11-12-2009 11:34:45
1000-20-9000-5338 NVA Neerslag Voordruk 2010 Kleur: fc
GMB is volop in beweging en wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en bodem.
GMB ontwerpt, realiseert, onderhoudt en renoveert onder meer drinkwater- en afvalwater zuiveringsinstallaties, pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen, dijken en kades. We reinigen en saneren (water)bodems en bouwen installaties die afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en logistiek, zoals verkeersknoop-punten, haventerreinen en loodsen.
T (0488) 44 94 49 I www.gmb.eu
Koersbepalend in water, energie en bodem!
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 11:37:11
COLASITSPECIALIST IN
KUNSTSTOF TOEPASSINGEN VOOR WATERZUIVERING
VENTILATIESYSTEMEN VOOR STANKBESTRIJDING
Van kunststof ventilatoren
tot complete installaties
met leidingwerk, geurfilters,
wassers, sproeitorens,
kleppen en/of suskasten.
DOSEERINSTALLATIES EN OPSLAGTANKS VOOR CHEMICALIËN
Complete installaties voor
het doseren van chemicaliën
bij o.a. defosfatering.
Gemonteerd op kunststof
paneel of in kunststof kast.
Indien gewenst verzorgt onze projectafdeling het constructie-ontwerp. Daarbij profiteert u van onze veelzijdige ervaring met kunststofprojecten. En natuurlijk van onze verantwoorde en deskundige montage.
E-mail: [email protected]: www.colasit.nl
COLASIT HOLLAND B.V.
Postbus 1105
5200 BD 's-Hertogenbosch
Telefoon 073 - 6418315
Fax 073 - 6423682
ISO 9001
1000-20-9000-4976 Neerslag voordruk 2010
1000-20-8000-7626 Neerslag voordruk 2009
1000-20-7000-3988 NVA Neerslag voordruk 2008
Kleur / zw1_1_stC5_zw_A.indd 1 11-12-2009 11:39:30
1000-20-9000-5670 Waternetwerk 2010 Kleur: fc
Arveon, uw partner inafvalwatertechniek!
Arveon productenArveon is al jaren een betrouwbare partner als het gaat om het leveren van innovatieve enbetrouwbare producten voor de (afval)watertechniek.
Onze producten
• Allflowlift afvalwaterpomp- units met
grofvuilkamersysteem
• Allflowlift prefab HDPE rioolgemalen met
grofvuilkamersysteem
• Combiflowlift afvalwaterpomp- units
• Combiflowlift prefab HDPE rioolgemalen
• TSK Syncho anti- waterslag terugslagkleppen
• Allflowstop terugslagkleppen
• WD Systeem muurdoorvoeringen
• Oplossingen op maat
www.arveon.nl [email protected]
Postadres:Postbus 242 • NL 7040 AE ’s-Heerenbergt +31 (0) 314 67 51 60Bezoekadres:Handelsweg 12 • NL 7041 GX ’s-Heerenbergf +31 (0) 314 67 51 69 • [email protected] • www.arveon.nl
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 11:48:44
kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele tech-niek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie vertechniek geodesie pla-nologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-in-formatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbareruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchi-tectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie ri-ooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bod-emkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele
‘s-HertogenboschHambakenwetering 1Postbus 23095202 CH ‘s-HertogenboschT 088-33 66 333
RoermondPostbus 146040 AA RoermondT 0475-395979
W kragten.nl Hoogveld - Sittard
6472_P29_fc.indd 1 11-12-2009 11:58:57
1000-20-9000-6584 Neerslag voordruk 2010
1000-20-8000-8744 Neerslag voordruk 2009
Kleur: fc
< Filcom, met twee moderne productie vestigingen in
Nederland, is een van de grootste producenten van
gekalibreerd zand in Europa. Op basis van streng
geselecteerde grondstoffen wordt na een was-,
droog- en zeefproces een grote verscheidenheid aan
nauwkeurig begrensde zandfracties verkregen, die
zowel in bulk als verpakt geleverd worden. >
< Het filter- & entzand van Filcom voldoet aan de Kiwa
normen en wordt veelal met behulp van bulkauto's
op de bestemmingsplaats afgeleverd. De logistieke
organisatie wordt volledig door Filcom verzorgd.
Naast het filter- & entzand voor de waterzuivering en
zwembaden levert Filcom instrooizand voor kunst-
grassportvelden, omstortingsgrind in grondwaterputten,
gekalibreerd zand voor wervelbed ovens en vulzanden
in de betonreparatie mortels. >
FILCOM BVPostbus / P.O. Box 93350 AA PapendrechtThe Netherlands
T +31 (0)78 615 8122F +31 (0)78 615 9275
www.filcom.nl
1_1_stC5_fc_B.indd 1 11-12-2009 12:01:07
MC-RIM/OMBRAN.CPSOf het nu installaties voor de verwerking van afval-water, drinkwaterreservoirs of betonnen constructies in drinkwaterbescher-mingsgebieden betreft, de toepassingsgebieden van MC-RIM zijn veelvoudig. Overal waar door een agres-sieve inwerking van water op lange termijn betonoppervlaktes bescha-digd kunnen worden, en dus een verhoogd veiligheids-risico vormen, komt de hoge chemische en mechanische bestandheid van MC-RIM tot zijn recht.
MC-Bouwchemie Nederland • Het Eek 9b • 4004 LM Tiel
Tel. 0344-633700 • Fax 0344-633410 • E-mail [email protected] • www.mc-bouwchemie.com
MC-RIM• Mineraal oppervlaktebeschermingssysteem• Waterdampdiffusie open• Drukwaterbestendig conform DIN 1048• Bestand tegen een zeer agressieve inwerking
van water en grond conform DIN 4030• Oppervlaktebescherming in de afvalwater-
branche binnen het bereik van pH 3,5 tot pH 14• Oppervlaktebescherming in de
afvalstortbranche• Bekleding van vijzelwerken• Oppervlaktebescherming voor drinkwaterreser-
voirs en betonnen constructies in drinkwater-beschermingsgebieden
Ombran CPS• Polymeer silikaat beschermingssysteem• Voor de biogene zwavelzuur aantasting (zoals
in bijv. rioolputten/schachten)• Waterdampdiffusie open• Oppervlaktebescherming in het bereik van pH 0
tot pH 4,5.
OZORBERDe nieuwe generatie geurfi lters met een combinatie van ozorptie- en chemisorptietechnologie
Afvangen van zeer hoge concentraties H2S (>1.000 ppm) en mercaptanen
Lage exploitatiekosten
Onderhoudsarm
Compacte bouw
Zeer lange standtijden
Eenvoudige systeem lay-out
Twin Filter specialist in lucht- en waterzuivering Zie onze website www.twinfi lter.com
6472_P31_fc.indd 1 11-12-2009 12:10:34
INFRAM B.V. Postbus 16, 8316 ZG MarknesseTel: 0515 – 24 11 20, [email protected], www.infram.nl
INFRAM STAAT VOOR KWALITEIT, INTEGRALE AANPAK EN TOEPASBARE OPLOSSINGEN
Afsluiters regenereren
90% van alle probleem afsluiters 100% bedienbaar maken!
Bel voor een vrijblijvende demonstratie+31 (0)187 - 60 52 00
Ons overig leveringsprogramma omvat o.a.:
Afdichtingen, afsluiterbediening, aanboorarmaturen, beveiligingen, ballonafsluiters, brandslangen, buisstoppen, flenspakkingen, flow- en drukmeters,
gereedschappen en hulpmiddelen, lekdetectieapparatuur, muurkragen, muurdoorvoeren, standstukken, storzkoppelingen, watermeterbeugels,
watermeterputten, watertappunten etc.
Schmidt Watertechniek B.V. • Stoofweg 18-20 • NL-3253 MA OuddorpT +31 (0)187 – 60 52 00 • F +31 (0)187 – 60 51 71
E [email protected] • I www.schmidt.nl
6472_P32_fc.indd 1 11-12-2009 12:19:50
1000-20-9000-6618 Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc
ECHOTEL 355 – ULTRASONE NIVEAUMETER
Niveau, volume en debiet in een open kanaal.•
Menugestuurd LCD scherm met 4 drukknoppen. •
Uitgerust met HART• ® en PACTware™.
Temperatuur gecompenseerde eliminatie van stoorecho’s.•
WERELDWIJD OPLOSSINGEN VOOR NIVEAU EN DEBIET
Europees hoofdkwartier & produktie
Heikensstraat 6
9240 Zele, België
Tel: +32 (0)52 45 11 11
Fax: +32 (0)52 45 09 93
e-mail: [email protected]
ELKE DRUPPEL MAAKT HET VERSCHILKWALITATIEVE, BUDGETVRIENDELIJKE RADAR
EN ULTRASONE VLOEISTOFNIVEAUMETING
MODEL R82 - RADAR NIVEAUMETER
Niveau of volume.•
De ingekapselde hoornantenne in polypropyleen of Tefzel• ® is
geschikt voor de meest corrosieve media.
Uitgerust met HART• ® en PACTware™.
Interne oriëntatie van de antenne maakt het mogelijk de •
bundel te richten terwijl de radar geïnstalleerd is.
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 12:21:49
1000-20-8001-0045 NVA Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc
ABS SCABA ROERWERKEN IN SLIBGISTINGSTANKS.
1_1_stC5_fc_E.indd 1 11-12-2009 12:25:16
1000-20-9000-5503 Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc
UW PARTNER IN:
(MOBIELE)
SLIBONTWATERING
BOUW EN VERHUUR VAN
APP ARATUUR EN INSTALLATIES
KURSTJENS IS TEVENS SPECIALIST IN HYDRAULISCH
BAGGEREN EN EXTRACTIEVE GRONDREINIGING
SCHOONMAKEN VAN
SLIBGISTINGTANKS
SCHOONMAKEN VAN
BELUCHTINGBASSINS
BEL ONS073 599 66 08
MAIL [email protected]
MEER INFOwww.kurstjens.nl
1_1_stC5_fc_B.indd 1 17-12-2009 15:59:58
1000-20-8001-0095 NVA Neerslag voordruk 2010
1000-20-7000-3979 NVA Neerslag voordruk 2009
Kleur: zwwt1_1_stC5_zw_B.indd 1 11-12-2009 12:36:16
Bomitech, Postbus 2042, 5202 CA ’s-Hertogenbosch
Tel. (073) 631 14 36 - Fax (073) 631 43 83
E-mail [email protected]
www.bomitech.nl
Probleemoplosser voor:• Biofilters en Biowassers
Levering biofiltermateriaal:• Bomimix• Lavastenen• Microgaswassystemen• CEF
Tevens voor biofilters en biowassers• onderhoudscontracten• geurmetingen• garantie op geurrendement• garantie op materialen• gedegen advies• Verhuur Biofilters
GEURPROBLEMEN? Bel Bomitech 06 51 19 19 58
6472_P37_fc.indd 1 11-12-2009 13:21:48
1000-20-8000-8682 Neerslag 2010 voordr.
1000-20-7000-6968 Neerslag 2009 voordr.
1000 20 7000 1833 NVA N l 2008 V d
beluchtingsapparaten service enkeramische beluchters onderhoudmembraanbeluchters o.a. gespecialiseerd in hetborstelbeluchters reinigen van keramischeejector- en schroefbeluchters beluchtingselementen verhuur oppervlaktebeluchtersmechanischeapparatenruimerbruggenvijzelpompenindikkersharkroosterszandvangersvoortstuwersroerwerkenroostergoedverwijdering
slibbehandelingkamerfilterpersenfilterdoeken
waterbehandelingfilterspoelkoppensproeiers
afvalwaterbehandelingcompact installatiesturnkey installatiesbiorotorenvulmateriaal
appendagesregelafsluitersterugslagkleppenmeskantplaatafsluiters
Merrem & la Porte:solide partnervoor de waterzuivering
Merrem & la Porte:van oudsher en voor de toekomst
influent
vijz
els
belu
chte
rs/v
oo
rtstu
wers
MERREM & LA PORTE BVVeilingweg 2, 5301 KM Zaltbommel
Verkoopgroep Water- en Slibtechniek
Telefoon (0418) 57 89 70
Telefax (0418) 51 56 25
Postbus 50, 5300 AB Zaltbommel
E-mail: [email protected]
Internet: www.water-slib.nlAccredited by theDutch Council for
CertificationISO gecertificeerd
Kleur: warm red1_1_stC5_sk_B.indd 1 14-12-2009 10:46:00
DynaSand®: het enigeechte continu zandfi lter
Nordic Water Benelux BV
Van Heuven Goedhartlaan 1211181 KK AmstelveenT +31(0)20 5032691F +31(0)20 [email protected]
Wereldwijd zijn er al meer dan 20.000 units geplaatst.
Continu zandfilter voordrinkwaterproceswater, koelwateroppervlaktewaterafvalwatergrondwaterfosfaatverwijdering
Biologisch filter voornitrificatiedenitrificatie
Do you speak H2O? Meer onafhankelijkheid in
watermeting?Als één van de toonaangevende bedrijven in de proces meettechnologie levert KROHNE een waardevolle bijdrage aan de vereisten van de waterindustrie.
KROHNE’s nieuw ontwikkelde electro-magnetische watermeter WATERFLUX is een complete meetoplossing voor water en afvalwater applicaties.
KROHNE – water is onze wereld
Voor meer informatie zie onze website
www.krohne.comWATERFLUX 3070 C
6472_P39_fc.indd 1 11-12-2009 13:41:17
1000-20-9000-5075 Waternetwerk Voordruk Neerslag 2010 Kleur: fc
Uw par tner voor betaalbare & betrouwbare meet inst rumenten
MJK Automation B.V.Hoofdweg 667 A 2131 BB Hoofddorp
Tel: 0251-672171Fax: 0251-671951
Regio Mid Oost Hellebrekers Technieken 0341 25 26 88 www.hellebrekers.nl
Regio Noord WestFacta Products B.V.0251 36 12 20www.facta.nl
Regio Midden West Kwakernaak B.V. 0184 68 91 68 www.kwakernaak.nl
Regio Zuid Oost Pompen Service Limburg 045 4009721 www.pompen-service.nl
Hieronder vindt u de MJK Partners voor Nederland:
Regio Zuid Aquasystems Zwaans B.V. 0418 57 20 80 www.aszwaans.nl
Regio Zuid WestIstimewa Rotating www.istimewarotating.nl
De Connect® is de nieuwste multi-functionele pomp regelaar van MJK
Het “Groene Hart” voorziet de MJK Connect® van fantastische energiebespa-rende functies.Makkelijk benaderbaar en in te stellen middels het tekst gestuude menu “MJK Energie-optimalisatie” in de MJK Con-nect®.
MJK Connect® Energie-optimalisatie is:
Energie-optimalisatie ®
beschikbaar
MJK Energie-optimalisatie
1_1_stC5_fc_G.indd 1 11-12-2009 13:49:43
Waterstromen exploiteert installa es voor (afval)waterzuivering en slibverwerking. Bedrijven die deze ac viteiten wensen uit te besteden, zijn bij ons aan het
juiste adres. Waterstromen is bereid bestaande installa es over te nemen en te investeren in uitbreidingen, aanpassingen of nieuwe installa es.
Concurrerende prijsvorming met innova eve, duurzame en betrouwbare processen zijn belangrijke kenmerken van onze aanpak.
Waterstromen kan u compleet ‘ontzorgen’.Samen met u vinden wij de beste oplossing!
Waterstromen b.v.Barchemseweg 18Postbus 87240 AA LOCHEMTel: 0573 29 85 51www. [email protected]
6472_P41_fc.indd 1 11-12-2009 14:03:03
1000-20-9000-5325 Waternetwerk Neerslag 2010 voordruk Kleur: fc
Plaatbeluchters als noodbeluchting!De noodbeluchting kan onder andere toegepast worden bij calamiteiten en tijdens onderhouds- en revisiewerkzaamheden aan bestaande beluchtingsinstallaties.
De plaatbeluchters zijn gemonteerd op gekoppelde frameconstructies welke universeel toepasbaar zijn op praktisch alle zuiveringen, daar de frameconstructies alsmede de bijbehorende luchtleidingdelen zijn opgebouwd uit meerdere standaard componenten. De frames kunnen worden gemonteerd, hangend aan de wanden of afgesteund op de vloer van de beluchtingstank.
V OORDELEN
• Montage kan uitgevoerd worden tijdens een inbedrijfzijnde zuiveringsinstallatie.
• Toepasbaar voor verschillende bassinvormen.
• Toepasbaar voor waterdieptes van 1 tot 9 meter.
• Laag energieverbruik.• Snelle montage mogelijk.• Frames, plaatbeluchters,
luchtleidingen en blowers zijn uit voorraad leverbaar.
Fuzzy-Filter®
Voor optimale zwevende stof verwijdering. Filtratiesnelheden tot 100 m/uur.
Bosman Watermanagement B.V. - Steegjesdijk 6 - Postbus 3701 - 3265 ZG PIERSHIL T +31 (0) 186 - 60 60 60 F +31 (0) 186 - 69 13 67 E [email protected] I www.bosman-water.nl
TOEPASSINGEN
• Effluent polishing van rioolwaterzuiveringen
• Voorfiltratie voor andere systemen • Industrie waterbehandeling • Koelwater • Filtratie voor desinfectie• Waterhergebruik systemen• Pulp- en papierproceswater
V OORDELEN
• Zeer hoge filtratiesnelheden mogelijk (tot 100 m/h)
• Samendrukbaar filter medium • Lage waswaterproductie • Lange levensduur van het
filtermedium • Modulair van opbouw • Continu bedrijf mogelijk • Goede filtratieresultaten
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 14:05:22
1000-20-8000-8713 NVA Neerslag voordruk 2010
1000-20-8000-3694 NVA Neerslag voordruk 2009
1000-20-8000-5941 NVA Waterboek 2009
Kleur: fc1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 14:14:14
Postbus 44, 6700 AA Wageningen, T 0317 419 144, F 0317 420 464, www.albersalligator.com
Albers Alligator levert al 25 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van Rioolwater, Industriële vloeistoffen, Mest en Biogas. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten in binnen- en buitenland.
Alligator Biogasbuffer
Alligator Winbag ®
Alligator Rioolbuffer
Uw partner voor al uw elektrotechnische werkzaamheden. Van het aansluiten van een eenvoudige pomp tot en met een compleet geautomatiseerde zuivering.
Bezoek ook onze website www.vdsijs.nl voor actuele projecten.
6472_P44_fc.indd 1 11-12-2009 14:22:24
Melspring ziet water als een bron die vraagt om een meer dan
zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring
hebben geleid tot een compleet programma chemicaliën voor
o.a. rioolwaterzuivering, drinkwaterbereiding, industriële (afval)
waterbehandeling en slibverwerking.
•Poly-electrolietenNieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten.
•MetaalzoutenIJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten / (Poly)aluminiumchlorides& Blends / Natriumaluminaten (alkalische Al-oplossing).
•Koolstofbronnen
•Verkoop en verhuurInstallaties voor aanmaak, opslag en dosering van chemicaliën,zowel permanent als tijdelijk.
Methanol / Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische glycerines / Organische zuren / Blends.
Melspring International B.V. Telefoon: +31 26 3842040, Fax: +31 26 3842041E-mail: [email protected], Website: www.watermelspring.com
1000-20-8000-9640 NVA Neerslag 2010
1000-20-5001-1471 NVA Neerslag 2009Kleur: fc
1_1_stC5_fc_A.indd 1 11-12-2009 14:34:34
1000-20-8000-9772 NVA Neerslag voordruk 2010
1000-20-8000-7960 NVA Neerslag voordruk 2009
1000-20-8000-7264 NVA 2009
Kleur: fc
De Burgmann MG1 is een
van de succesvolste mecha-
nical seals. Op elke gebied
of toepassing zorgt de MG1
in de pompen voor de juiste
afdichting vaak onder
moeilijke omstandigheden.
Meer dan 100 pompfabrikan-
ten over de hele wereld ver-
trouwen op MG1. Reden voor
dit succes: simpel, robuust,
betrouwbaar en eenvoudig
te monteren.
EagleBurgmann MG1 ... het
Origineel. Gewoon goed.
Balgafdichting MG1
... het Origineel!
Voor pompen
met succes.
EagleBurgmann Netherlands B.V.
Koningsschot 9
NL-3905 PP Veenendaal
Phone +31 / 318 / 54 20 00
Telefax +31 / 318 / 54 15 35W e
d i ch t e
na f
v o o r
e e ns c h o n e r m i l i e u .
W e l c o m e t o o u r s e a l i n g w o r l dw w w . e a g l e b u r g m a n n . c o m
1_1_stC5_fc_B.indd 1 14-12-2009 08:57:33
1000-20-9000-5506 Waternetwerk Neerslag 2010 Kleur: fc
Flowserve, specialist in pompen op maat
Het gemaal Hoogland te Stavoren heeft een belangrijke functie in het peilbeheer van de Friese boezem en daarom zijn er door Wetterskip Fryslân maatregelen getroffen om op een veilige en verantwoorde wijze het huidige maalbedrijf te kunnen voortzetten. Een deel ervan is het vergroten van de capaciteit van de huidige pompen en het vernieuwen van de aandrijflijn.
Het gemaal is voorzien van een viertal pompen. De toegepaste waaiers hebben een diameter van 3600 mm. De pompcapaciteit van de huidige pompen, welke sinds 1965 in bedrijf zijn, wordt binnen de bestaande pompconfiguratie, door middel van een hydraulische modificatie door Flowserve met 25% vergroot. Dit houdt in dat de capaciteit van 24,6 m3/s per pomp wordt verhoogd naar 30 m3/s.
De oude aandrijflijn is vernieuwd en bestaat nu uit een toerengeregelde e-motor, frequentieomvormer en tandwielkast, inclusief een nieuw fundatieframe voor deze componenten. Het toerental van de pomp is traploos instelbaar van 45 tot 65 toeren per min.
Flowserve heeft de ombouw van 2 stuks pompen dit jaar gerealiseerd. In 2010 volgt de ombouw van de volgende 2 stuks pompen.
Voor meer informatie, kunt u op ons bellen: 074-2404000 of een e-mail sturen: [email protected]
Wetterskip Fryslân
1_1_stC5_fc_A.indd 1 14-12-2009 09:04:46
1000-20-9000-4886 Neerslag voordruk 2010 kleur: fc
Stankoverlast?
Brabantsehoek 2 • 5071 NM Udenhout • 013 511 74 [email protected] • www.bersselaar.com
Met aluminium afdekconstructies van Van den Bersselaar
wordt geuremissie binnenshuis gehouden.
Kijk op internet: www.bersselaar.com hoe eenvoudig
en degelijk voor-bezinktanks, slibindikkers, zandvangers,
etc. kunnen worden afgedekt of vraag een brochure op!
1_1_stC5_fc_C.indd 1 14-12-2009 09:10:42
1000-20-8000-9496 Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc
Michiel Geise, directeur van ITT Flygt Benelux, gaat genieten van zijn welverdiende pensioen.
Op donderdag 6 maart a.s. zal hij u offi cieel voorstellen aan zijn opvolger. U kunt dan direct van de
gelegenheid gebruikmaken om Michiel ‘vaar - wel’ te wensen.
De receptie vindt plaats op donderdag 6 maart 2008, van 16.00 tot 18.00 uur in
Restaurant Theater café Sybold, Willem Kesplantsoen 5 in Dordrecht. Telefoon +31 (0)78 6145999.
Om ons goed op uw komst voor te bereiden, vragen wij u bijgaande antwoordkaart voor 28 februari 2008
in te vullen en op te sturen. U kunt ook mailen naar Marijke Boeter (marijke.boeter@fl ygt.com).
Zij is voor eventuele vragen bereikbaar via +31 (0)78 6548522.
Op adem komen met onze beluchtingPassie en deskundigheid gaan hand in hand
Waarom worden onze fi jne bellen-beluchtingsschotels vaker voorgeschreven dan welk ander systeem ook? Het antwoord is: passie! Daarom kunnen wij u verzekeren van de hoogste effi ciëntie in beluchting: maximale zuurstofi nbreng bij minimaal energieverbruik.
Onze passie vertaalt zich in toonaangevende expertise in de waterbranche. Zoals blijkt uit de robuuste constructie van onze beproefde systemen, waarin 30 jaar productie-ervaring is ingebouwd. We ontwerpen systemen en daarna blijven we ze testen, in laboratoria en in werkende installaties. Met die gegevens maken we van productverbetering een continu proces.
De resultaten voor u? Optimale prestaties met de laagst mogelijke levensduurkosten. En een gerust hart…
www.ITTtreatment.com
1_1_stC5_fc_G.indd 1 10-12-2009 15:04:38
Endress+Hauser BV
Postbus 6-12
1410 AC Naarden
Tel. (035) 695 86 11
www.nl.endress.com
EH
20
09
-13
6
Memosens verbindt partners.
Endress+Hauser is wereldwijd leverancier van automatiseringoplossingen. Inmiddels heeft
Endress+Hauser meer dan 130.000 Memosens-sensoren verkocht en hiermee een de-facto standaard
gerealiseerd voor sensortechnologie in analyse instrumentatie. Inmiddels ontwikkelen wij de
Memosens-technologie door in samenwerking met andere bedrijven. Meetprincipes waarvoor de
Memosens-technologie reeds beschikbaar is, zijn: pH, redox, geleidbaarheid, opgelost zuurstof en
(vrij) chloor.
Overstappen van analoog naar digitaal loont de moeiteGebruikers besparen gemiddeld 30% tot 50 % vergeleken met analoge pH-metingen. Met de nieuwe
calculator op www.apps.endress.com/memosens , kunt u zelf uw besparing en de terugverdientijd van
uw investering uitrekenen.
Memosens bewijst zichzelf ook op de RWZIVanaf begin 2010 heeft Endress+Hauser de nieuwe Liquiline CM442 meetversterker op de
Nederlandse markt beschikbaar. Deze meetversterker is ontworpen met de eisen van de gebruikers
als uitgangspunt. Deze meetversterker is uiteraard voorzien van Memosens technologie. De Liquiline
CM442 heeft standaard 2 Memosens-ingangen en is eenvoudig uitbreidbaar naar 8 kanalen middels
steekbare modules. Uiteraard gecombineerd met de ‘typische RWZI analysesensoren’: optisch
zuurstof, drogestof, troebelheid en optisch nitraat.
Memobase: kalibreer sensoren op kantoor of in de werkplaatsOptimaliseer sensor- en datamanagement van alle Memosens-sensoren met Memobase. Dankzij dit
softwareplatform kunt u alle kalibraties centraal uitvoeren. Dus niet meer buiten in weer en wind
maar in een omgeving waar u zich goed kunt concentreren. Hiermee reduceert u onderhoudskosten
en wordt de levensduur van de sensoren verlengd.
www.apps.endress.com/memosens
Intelligente sensoren besparen kosten
1000-20-8000-8679 NVA Neerslag voordruk 2010 Kleur: fc 1_1_stC5_fc_D.indd 1 10-12-2009 15:33:33
