چیست؟2وب با افزایش کاربرد های وب، طراحان وب روش های جدیدی را در ایجاد وب سایت

ها به کار بستند که باعث راحت تر شدن دسترسی به داده ها برای کاربر و توسط کاربران تهیه می2مشارکت کاربر در ایجاد داده ها می شود، محتوای وب

به سایت هایی گفته می شد که حاصل ارائه یک سری از اطالعات از1شود.وب طرف یک سری از اشخاص خاص بود. این اطالعات از طرف آنها بر روی وب

سایت ها قرار می گرفت و بازدید کنندگان وب سایت هیچ نقشی در ایجاد، تغییر کاربران نه تنها به2و یا تعیین میزان تطابق با واقعیت را نداشتند، ولی در وب

محتوای ایجاد شده توسط مدیران و دیگر کاربران اینترنت دسترسی دارند، بلکه خودشان نیز می توانند در تولید محتوا نقش داشته باشند و اطالعات خود را در

" مشارکت2معرض دید و استفاده دیگر کاربران قرار دهند، نکته کلیدی در "وب شبکه اجتماعی شکل می گیرد و دانایی2کاربر و اعتماد به وی است.در وب

افراد شبکه به مشارکت گذاشته می شود.شبکه های اجتماعی چیست؟

شبکه اجتماعی یکی از انواع رسانه های اجتماعی است.شبکه های اجتماعی، وبالگ ها، ویکی ها، پادکست ها، فروم ها، کامیونیتی های محتوایی و میکروبالک

ها هفت نوع رسانه های اجتماعی محبوب می شوند.شبکه های اجتماعی

سایت یا مجموعه سایتی است که به کاربرانی که دوست دارند عالقه مندی ها، افکار، فعالیت های خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و دیگران هم با آنان

به اشتراک بگذارند.شبکه های اجتماعی به اعضای شان اجازه ساخت صفحاتشخصی و برقراری ارتباط و شبکه سازی با دوستان آنالین را می دهند.

وبالگ ها وبالگ ها که شناخته شده ترین نوع رسانه های اجتماعی محسوب می شوند،

مجله های آنالینی هستند که با محتواهای جدید کاربران به روز می شوند.به زبان ساده وبالگ فضای آنالینی است که در آن مطالب به ترتیب جدیدترین پست ها

منتشر می شوند. چند ویژگی وبالگ ها را از دیگر انواع وب سایت ها متفاوت و متمایز می کند. نخست لحن نوشتاری وبالگ هاست. مطالب وبالگ ها اغلب با

1

لحن شخصی و گاه محاوره ای نوشته می شوند و به نویسنده یا گروهی ازنویسندگان تعق دارند.ویژگی دیگر وبالگ ها امکانات تعاملی آنهاست.

راه اندازی وبالگ ها به وسیله سرویس های ارائه خدمات وبالگ نویسی به و3سادگی و رایگان میسر است.سرویس های بالگفا، پرشین بالگ، بالگر

از جمله مشهورترین سرویس های رایگان وبالگ نویسی محسوب می4وردپرسشوند.

ویکی ها ویکی ها وب سایت هایی هستند که اجازه می دهند مخاطبان و کاربران عادی اینترنت محتوای آنها را تولید و ویرایش کنند. ویکی ها برای کارها و پروژه های

مشارکتی مناسب هستند. ویکی پدیا بزرگترین دایره المعارف مرجع در اینترنت است که بصورت اشتراکی

توسط مردم سرتاسر جهان نوشته می شود.اما ویکی پدیا تنها سایتی نیست که با(، ویکی هاو)Wikiaمدل فعالیت ویکی فعالیت می کند.به عنوان مثال ویکیا)

wikiHow(و ویکی نیوز )Wikinewsنمونه های دیگری از سایت هایی هستند که ) بر اساس الگوی ویکی فعالیت می کنند.ویکیا، اجتماعی از ویکی ها با موضوعات

مختلف است;ویکی ها، یک راهنمای کاربردی برای چگونه عمل کردن در موضوعات مختلفی از قهوه درست کردن تا طرح های تجاری است و ویکی نیوز ،

پروژه اخبار ویکی پدیاست.پادکست ها

پادکست ها فایل های صوتی یا تصویری هستند که در اینترنت منتشر می شوند و کاربران می توانند مشترک آنها شوند.زمانی که برنامه جدیدی از یک پادکست در

وب منتشر می شود، سرویس های اشتراک پادکست و نرم افزار های دریافت (به طور اتوماتیک از طریق آر.اس.اس مطلع می شوندpodcatchersپادکست)

و شروع به دانلود فایل جدید می کنند. پادکست ها هم بر روی کامپیوتر های شخصی و هم بر روی دستگاه های همراه ضبط و پخش موسیقی مانند آی پاد،

قابل استفاده و شنیده شدن هستند.

فروم ها2

فروم های اینترنتی قدیمی ترین نوع از رسانه های اجتماعی آنالین محسوب می شوند. فروم ها معموأل حول موضوع خاصی شکل می گیرند که می توانند مبنای

ایجاد یک فروم شوند. کاربران اینترنتی از طریق عضویت در فروم ها می توانند وارد بخش های مختلف

فروم شوند و موضوعات مطرح شده را مطالعه کنند یا موضوع جدیدی مطرحکنند.

فروم ها مکان آنالین مناسبی برای طرح موضوعات و مائل جدید، حستجو درمورد مباحث مورد عالقه و به اشتراک گذاری اخبار و مطالب هستند.

فروم ها معموأل به وسیله یک یا چند مدیر اداره می شوند.مدیران فروم ها اغلب از طرح مباحث نامناسب و غیر مرتبط جلوگیری می کنند و مطالب اینگونه را حذف می کنند اما کمتر در هدایت مباحث نقش دارند. این تفاوت وبالگ ها و فروم هاست.وبالگ ها معموأل مالک مشخصی دارند که مباحث مورد نظر را

مطرح می کند یا می کنند ولی مباحث فروم ها به وسیله همه اعضاء مطرح وپیگیری می شود.

کامیونیتی های محتوایی کامیونیتی های محتوایی اندکی شبیه به شبکه های اجتماعی هستند، کاربر برای استفاده باید ثبت نام کند و پس از ثبت نام دارای صفحه شخصی است و امکان

متصل شدن به دوستان را دارد. هر چند این نوع وب سایت ها بر اشتراک گذارینوع خاصی از محتوا متمرکز هستند.

( در حوزه به اشتراک گذاری عکس فعالیت می کندFlickrبه عنوان مثال فلیکر) و از محبوب ترین سایت های در زمینه تصویر در دنیاست.کاربران می توانند تصاویرشان را در فلیکر قرار دهند و مشخص کنند که این تصاویر به صورت

عمومی منتشر شود و یا تنها برای شبکه دوستان شان قابل دسترس (نمونه دیگری از این نوع وب سایت هاست که در حوزهYouTubeباشد.یوتیوب)

اشتراک گذاری فایل های ویدیوئی فعالیت می کند و این سایت را به مخزن عظیمی از تصاویر ویدیوئی تبدیل کرده است.اعضای یوتیوب می توانند

ویدئوهاشان را در سایت آپلود کنند یا کانال شخصی شان را بر اساس ویدئوهایمورد عالقه شان بسازند.

3

میکروبالگ ها میکروبالگ ها ابزاری هستند که مولفه هایی از وبالگ نویسی با پیام های فوری و

شبکه های اجتماعی را ترکیب کرده اند.سایت پیشرو در عرصه میکروبالگ ها،( است.Twitterتوییتر)

اعضای توییتر با عضویت در سایت می توانند مطالب کوتاه شان را منتشر کاراکتر باشند و معموال شامل شرح وضعیت140کنند.این مطالب باید حداکثر

درصد مطالبی که در توییتر منتشر می شوند از90فعلی نویسنده آن هستند. طریق سایت اصلی توییتر ارسال نمی شوند، بلکه کاربران به جهت سهولت از

امکانات و ابزارهای واسطه برای ارسال توییت های شان استفاده می کنند.پیامک های موبایل، پیام های فوری و ابزارها و افزونه هایی که در مرورگرها یا در محیط

کامپیوتر کاربران قابل نصب هستند از جمله ابزارها برای توییت کردن محسوب می شوند. هر کاربر توییتر دارای صفحه ای شخصی است که با مراجعه به آن

می توان از جدیدترین مطالبش مطلع شد.همچنین امکان پیگیری توییت های هرشخص با مشترک شدن در آدرس آر.اس.اس خروجی اش وجود دارد.

چیست؟RSSفید آر.اس.اس فایلی است که آخرین عناوین سایت های خبری، وبالگ ها و سایت

هایی از این را شامل می شود. با به روز شدن سایت، فایل آر.اس.اس به طور خودکار به روز می شود و به این ترتیب تازه ترین عناوین خبری، چکیده ای از هر

گزارش یا خبر را می بینیم که در آن پیوندی وجود دارد. سایت یا وبالگ عالقه مند هستید و هر روز مطالب آن ها را20برای مثال شما به

کاربران باید هر روز سایت های مورد عالقه خود راRSSمی خوانید.بدون وجود چک کنند تا بتوانند از تازه های سایت باخبر شوند.اما با این تکنولوژی، کاربران،

RSS چندین سایت را در یک برنامه RSS aggregaror یا(RSSدر کنار هم)خوان می بینند و عنوان یا تمام متن نوشته های اخیر سایت شما را بدون مراجعه به

سایت شما مشاهده می کنند.

4

هر تصویری که با شکلی که در باال با رنگ نارنجی مشخص شده همراه باشد و یا خبرخوان آن وبالگ می باشد.Rss Feedنشانه آیکون

استفاده کنیم؟RSSچگونه از خبرخوان ها برنامه هایی هستند که اطالعات بدست آمده از این فیدها را به شما

نمایش می دهند.برای این کار به نرم افزارهای خبرخوان نیاز دارید.

FeedDemon یکی از بهترین نرم افزارها برای دریافت و خواندن RSSسایتها و وبالگ ها است که برای اضافه نمودن وب سایت های مورد عالقه خود به لیست

Fileوب سایت های آن، پس از اتصال به اینترنت برنامه را اجرا نموده و از منوی Rss را انتخاب کنید. سپس در پنجره باز شده آدرس New Subscriptionگزینه

کلیک کنید.Nextوب سایت های مورد نظر را وارد نموده و بر روی کلید

5

حال برنامه به جستجو و پردازش آدرس وارد شده پرداخته و پس از اطمینان از صحت آن، از شما می خواهد که این وب سایت را در یکی از گروه های تفکیک

کلیکNextشده موضوعی قرار دهید. پس از انتخاب گروه مورد نظر بروی کلید را بزنید.Finishکرده و سپس کلید

حال از منوی سمت چپ برنامه گروه مورد نظر خود را انتخاب کنید تا برنتمه به استخراج اطالعات آنها بپردازد. درصورتی که قصد بازیابی اطالعات وب سایت خاصی را دارید از لیست سمت چپ بر روی وی سایت مورد نظر راست کلیک

کلیک نمائید.پس از بروز رسانیUpdate Feedنموده و سپس بر روی گزینه اطالعات وب سایت مذکور، مطالب جدید در فرم سمت راست در قسمت باالی برنامه بصورت دسته بندی روزانه لیست می شوند.ضمنا مقابل هر وب سایت در

داخل پرانتز تعداد مطالب خوانده نشده به نمایش گذاشته می شود. اگر دارای اینترنت پرسرعتی هستید می توانید از برنامه آنالین گوگل ریدر

استفاده کنید که در اولین مرحله نیاز به یک اکانت جی میل دارید تا بتوانید ازgoogle reader استفاده کنید.به صفحه اصلی گوگل بروید و Sign inکنید تا

برویدwww.google.com/Readerگوگل، شمارا شناسایی کند. حاال به آدرس گوگل شوید.rss readerتا وارد صفحه

کلیک و در قسمتی که مشخصAdd subscriptionدر گوگل ریدرتان بر روی کلیک کنید.Addشده است آدرس فید را بنویسید و بر روی دکمه

بر روی هرکدام از تیترها کلیک کنید، مطلب برای شما باز می شود و شما می توانید به راحتی بخوانید.این راحت ترین و پایه ای ترین کار است که شما باید با

google readerخودتان بتوانید بکنید.بعد از این کار شما توانسته اید مطالب را در فیدخوانتان بخوانید.

مقدمه در این فصل سعی شده است مفاهیم مرتبط و مورد نیاز جهت بهره گیری از بانک های اطالعاتی و نکات کلیدی جهت جستجو در پایگاه های داده ها جهت

خوانندگان و دانشجویان بصورت خالصه ارائه گردد. Informationمنبع اطالعاتی، مرجع اطالعاتی و مدرک منابع اطالعاتی)

Source(به واقع"به هر نوع سند یا مدرک)مکتوب یا غیر مکتوب( که شامل نوعی 6

( هر سازمان،Information resourceاطالع باشد، اطالق می گردد و مرجع) شخص یا هر نوع وسیله ای که با استفاده از منابع موجود یا متخصصان موضوعی

آمادگی و توانایی ارائه پاسخ های موثق به پرسش های تخصصی، علمی و فنی مراجعان را داشته باشد.واژه دیگری که زیاد به آن برخورد می کنیم دبیزه یا

(است که به هر نوع نوشته خطی، چاپی، عکس و یا بهDocumentمدرک) صورت های دیگر و هر شی مادی را که بتوان از محتوای آن اطالعاتی بدست

آورد، دبیزه )مدرک( گویند.

پایگاه داده ها یا اطالعاتی و شبکه ها ()به طور خالصه پایگاه(، بانک اطالعاتی،Databankفرهنگ رایانه، پایگاه داده ها)

(به مجموعه ای از داده ها با ساختار منظم وdatabaseدادگان و یا دیتا بیس) سامان مند گفته می شود. پایگاه داده در اصل مجموعه ای سازمان یافته از

اطالعات است. یک تعریف ممکن این است که: پایگاه داده مجموعه ای از رکورد های ذخیره شده در رایانه با یک روش سیستماتیک )اصولی(مثل یک برنامه رایانه

ای است که می تواند به سواالت کاربر پاسخ دهد. به عبارت دیگر به اطالعاتی که روی یک فایل کامپیوتری ذخیره شده است و از

راه دور یا نزدیک به وسیله پایانه ها و ارتباطهای الکترونیکی قابل دسترسی است (می گوییم.پایگاه اطالعاتی می تواندData Baseرا پایگاه داده ها یا اطالعاتی)

حتی بصورت چاپی باشد و معموال یک موضوع خاص یا گروهی از موضوع های وابسته را در بر می گیرد. معموال برای دستیابی به آن به خصوص اگر توسط

سازمانهای تجاری و خصوصی تهیه شده باشد مبلغی پرداخت می شود. پایگاه داده اطالعاتی به سیستم نگهداری مجموعه ای از داده ها هم اطالق می گردد که هدف آن حفظ اطالعات و اشاعه آن در مواقع لزوم است.اطالعات مورد اشاره، به آن چیزی گفته می شود که فرد یا سازمان برای گردش امور جاری خود به آن

نیازمند است. ( به بیان دقیق، داده هایی درباره ی داده هایmetadataورا داده، ورا داده ها)

دیگر هستند. در مفهوم کارکردی به"داده های ساختارمند درباره ی داده ها"گفته می شوند.وبه بیان خاص تر، عبات است از توصیف مجموعه ای از داده

7

ها)چگونگی و زمان گردآوری، کسی که آن را گردآوری و سازماندهی کرده، قالب ارائه ی آن ها،...(. در کتابخانه ها، به هر داده پایگاه یا فایل داده های ماشین

خوان که برای شناسایی، توصیف، و مکان یابی منابع الکترونیکی شبکه ای شدهبه کار می رود)مثل"اسک جیک"(اطالق می شود.

انواع پایگاه های اطالعاتی ( پایگاه هایOn Line جان کانوی در کتاب بازیابی اطالعاتی درون خطی)

دسته تقسیم می کند که به واقع بر اساس محتوی آن می باشد2اطالعاتی را به و شامل:

(: شامل ارجاعی کتابشناختی کهReference.پایگاه های اطالعاتی مرجع)1 جزییات اصلی اطالعات کتابشناختی کتاب، مقاله و دیگر منابع اطالعاتی را نشان

می دهد. پایگاه اطالعاتی مرجع فرد را برای بدست آوردن اطالعاتی بیشتر به منبع دیگر ارجاع می دهند مانند چکیده نامه ها و نمایه نماها که به واقع مارا به

جایی که اطالعاتی کامل در آن است ارجاع می دهند. (غیر کتابشناختی یا واقعی: که به واقع اصل محتوی را در اختیارSource.منبع)2

ما قرار می دهد.وحاوی تمام اطالعات مورد نیاز است مانند پایگاه اطالعاتی تماممتن.

قابل توجه است که هر بانک اطالعاتی یک پایگاه اطالعاتی هست ولی هر پایگاهاطالعاتی یک بانک اطالعاتی نیست.

نوع باال تعلق دارند می2حال در یک تقسیم بندی خاص که به واقع به یکی از پردازیم:

.پایگاه اطالعاتی کتابشناختی: که اطالعات کتابشناختی مقاالت کتب و... ارائه3 می دهد و گاهی همراه با چکیده ای از مدرک نیز می باشد به واقع با داشتن این

اطالعات می می توانیم جهت دسترسی به متن کامل مدرک و بالطبع جای آن یا کتابشناسیLc Marcراهنمایی و سپس اقدام کنیم مانند پایگاه های اطالعاتی

ملی ایران که فهرست کتب موجود در کتابخانه کنگره آمریکا و کتابخانه ملیایران را نشان می دهد.

8

.پایگاه های اطالعاتی تمام متن: حاوی متن کامل منابع اطالعاتی در یک یا چند4 … که شامل متن کامل مقاالتDrug Infoزمینه موضوعی خاص هستند مانند در زمینه دارو و داروشناسی است.

.پایگاه های اطالعاتی تمام تصویر: برخالف قبل که بیشتر حاوی متن نوشتاری5 منابع اطالعاتی است و تصاویر عکس و... را شامل نمی شود این نوع پایگاه های

اطالعاتی حاوی تصاویر کامل منبع اطالعاتی است که می تواند بعضا از طریق کهADONISاسکنر با همان کیفیت فیزیکی ذخیره و وارد پایگاه شود، مانند

و از نمونه های فارسی پایگاهCD مجله هسته پزشکی بر روی 750حاوی اطالعاتی نمایه از دبیرخانه هیئت امنای کتابخانه های عمومی که حاوی اطالعات

توصیفی و نیز تمام متن مقاالت مجالت علمی و فرهنگی ایران است. .پایگاه های اطالعاتی چند رسانه ای: که به واقع با استفاده از رسانه های6

مختلف از قبیل عکس، صوت تصاویر متحرک و گرافیک، اطالعات بر روی محل های گوناگون رایانه ای ذخیره پردازی و قابل جستجو وبازیابی شده اند از

مهمترین سیستم های چند رسانه ای می توان به سیستمهای فرامتنیHypertextو فرا رسانی Hypermediaاشاره کرد که در فرامتن کلماتی از

متن برگزیده شده و قابلیت لینک دهی و ارجاع دهی می یابند، بدین معنی که با کلیک بر روی آن کلمه خاص می توان به اطالعات بیشتری در مورد آن دست

( و رنگی نشان داده می شوند و به پلیBoldیافت، این کلمات معموال برجسته) میان متن حاضر و اطالعات دیگر عمل می کنند.در مورد اطالعاتی فرا رسانه ای

اجازه داده می شود که نه تنها به متن بلکه به تصویر،Userنیز به همین شکل به گرافیک، فیلم، صدا و انواع فایل های مرتبط با مدرک بازیابی شده نیز دسترسی

یابند، امروزه این پایگاه ها برای اهداف آموزش بسیار مورد استفاده قرار می گیرند و شبکه جهانی وب و استفاده وسیع از فن آوری اینترنت به تولید و

دسترسی پایگاه اطالعاتی چند رسانه ای رشد سرسام آوری بخشیده است. انتخاب پایگاه های اطالعاتی

امروزه تولید روز افزون پایگاه های اطالعاتی استفاده کنندگان را ملزم کرده در انتخاب پابگاه و شیوه دستیابی به این خدمات دقت و مطالعه بیشتری به خرج دهند در این باب می توان به ذکر سه نکته اساسی در انتخاب پایگاه اطالعاتی

مطرح کرد:

9

شناسایی نیازهای اطالعاتی قبل از انتخاب پایگاه اطالعاتیشناسایی و انتخاب پایگاه اطالعاتی موجود

انتخاب شیوه دسترسی این پایگاه اطالعاتی در مورد اول مهم ترین نکته پاسخ به این سوال خواهد بود که ما بیشتر جهت

پاسخگویی به چه سئواالتی در صدد تهیه پایگاه اطالعاتی هستیم. به واقع مهمترین عوامل موثر در انتخاب پایگاههای اطالعاتی موجود عبارتند از ارتباط،

اعتبار، پوشش، روزآمد بودن، همپوشانی موضوعی، محتویات رکورد، نمایهسازی، نوع انتشارات، هزینه و سهولت استفاده.

( ازtrailضمنا قبل از سفارش نهایی میتوان ابتدا نسخه ای نمونه و آزمایشی) پایگاه اطالعاتی را درخواست و پس از بررسی و اطمینان کامل تصمیم نهایی را

انتخاب کرد. نکته:درمورد پوشش حوزه هایی چون پوشش موضوعی، پوشش کمی، پوشش

زمانی و زبانی بیشتر حائز اهمیت است. نکته:در مورد همپوشانی موضوعی میزان نیاز خط مشی انتخاب و بودجه در انتخاب پایگاه داده که همپوشانی وسیعی دارند می تواند نقش مهمی داشته

باشد.مثال بین پایگاههای اطالعاتی مدالین و ام بیس که در حوزه پزشکی هستند مجله که این دو پایگاه آنها را4603% همپوشانی مجالت وجود دارد و از 37

عنوان را پوشش می دهند که3881 و مدالین 4349پوشش می دهند ام بیس عنوان مجله را شامل می شود که این نکته می تواند در2206همپوشانی

انتخاب حائز اهمیت و کلیدی باشد.مدل های پایگاه داده

الگوی کاری کاربران پایگاه داده ها را در سطح منطقی مشخص میکند.شگرد های مختلفی برای مدل های داده ای وجود دارد. برای هر یک از مدل های منطقی اجراهای فیزیکی مختلفی قابل پیاده سازی است و سطوح کنترل

مختلفی در انطباق فیزیکی برای کاربران مهیا می کند. این مدل ها عبارتند از مدل تخت، مدل سلسله مراتبی، مدل شبکه ای و مدل رابطه ای، مدل رابطه ای

اساس کار سامانه مدیریت پایگاه داده های امروزی است.

10

شبکه ها شبکه اصطالحی فنی است که در مخابرات و مهندسی برق بکار می رود، اما به

منزله یک مفهوم کاربرد وسیع تری دارد شبکه سازی به معنای هرگونه طرح همکاری است که از طریق گروهی از افراد، رایانه ها، تجهیزات یا سازمان ها

ارتباط موثری میان چندین مکان برقرار می کند.( و فایل های داده ها)Datarecordsدسترسی مشترک به پیشینه های دادها)

Datafiles.تنها یکی از مزایای ناشی از استفاده از شبکه هاست )(On Lineسیستم ها و اطالعات درون خطی)

اطالعات درون خطی هرگونه اطالعاتی است که در نظام های الکترونیکی مختلف در سرار جهان ذخیره شده اند و از طریق شبکه های اطالعاتی در

دسترس هستند. شرکت ها و سازمانهای ارائه کننده خدمات درون خطی شرکت ( را میزبان میOn Lineها و سازمان های ارائه کننده خدمات درون خطی)

گویند. آنها با فراهم کردن سخت افزارها نرم افزار ها و خطوط ارتباطی مناسب امکان

دسترسی افراد را به یک یا چند پایگاه اطالعاتی فراهم می کنند، محتوای این پایگاه های اطالعاتی مانند کتاب، مجله و... توسط شرکت ها، سازمان ها و

ناشران دیگر بر اساس نیازهای خاص مخاطبان آنها شناسایی، تهیه و سازماندهی Dataشده اند به این شرکت ها تهیه کنندگان اطالعات نیز می گویند.)

Provider)نحوه دسترسی به منابع:

(Holdingsموجودی کتابخانه) کل موجودی مواد)چاپی و غیر چاپی(که تحت مالکیت کتابخانه یا نظام کتابخانه ای

قرار دارند و معموال در یک فهرست، سیاهه می شوند.از این نظر مترادف با:Library collectionاست که به تمام نسخه ها، مجلدات، شماره ها، یا قسمت

هایی از یک فقره ی تحت مالکیت یک کتابخانه اطالق می شود که در ناحیه ی"یادداشت موجودی")در رکوردی که فقره ی مربوط را در فهرست کتابخانه بازنمایی می کند(، تعداد آنها نشان داده می شود. همچنین مجموعه ی )منابع(

( را مجموع کل کتاب ها و دیگر مواد تحت مالکیتLibrary collectionکتابخانه)11

یک کتابخانه، که برای سهولت دسترسی، فهرستنویسی و مرتب شده اند، و اغلب از چندین مجموعه ی کوچک تر)مرجع، کتاب های امانی، پیایندها، اسناد دولتی،

کتاب های کمیاب، مجموعه های ویژه،...(تشکیل می شوند، گویند. فرایند ساخت یک مجموعه ی کتابخانه ای در طول زمان،"مجموعه گستری"نام دارد که شایسته

است با برخی از مجموعه های خاص آشنا شوید: مجموعه ای کتابخانه ای یا(: high-risk collectionمجموعه ی پرمخاطره)

آرشیوی که به خاطر ارزش استثنایی)وجود کتاب های کمیاب( یا محتوای نامعمول)وجود مجموعه های ویژه(، احتمال تخریب گری یا سرقت در آن، بیش

تر از حد طبیعی است، بخصوص وقتی که فقره های کمیاب یا ویژه به نمایشگذاشته می شوند، اقدامات امنیتی شدیدتری صورت می گیریند.

مواد کتابخانه ای در قالب(:electronic collectionمجموعه ی الکترونیکی) رقومی، شامل مجالت عمومی الکترونیکی، مجالت تخصصی الکترونیکی، کتاب

های الکترونیکی، آثار مرجع که به صورت درون خطی و بر روی سی دی رام منتشر می شوند، داده پایگاه های متن کامل و کتابنگاشتی درونطی، و دیگر منابع

مبتنی بر وب. سند رقومی)صفحه ی وب، فایل"اف تی(:Internet resourceمنبع اینترنتی)

پی"، پیام پست الکترونیکی،...( که می توان آن را از خدمت گر دوردستی در اینترنت، فروفرستی کرد. قواعد فهرست نویسی منابع اینترنتی، به صورت درون خطی در "فهرست نویسی منابع اینترنتی: راهنمای دستی و عملی"موجود است.

بیش تر شیوه نامه های نگارش، روزآمد شده اند و شامل بخشی درباره ی استنادبه منابع الکترونیکی)شیوه ی الکترونیکی(هستند.

fee-based( و خدمت پولی، خدمت غیر رایگان)free resourceمنبع رایگان)service)

مأخذ اطالعاتی قابل اطمینانی که می شود بدون هزینه به آن دسترسی یافت)مثل دفترهای راهنمای تلفن( را گویند.امروزه اطالعات رایگان را از طیف نسبتا وسیعتری از منابع و از طریق شبکه جهانی وب می توان بدست آورد، اما کاربران باید در ارزیابی دقت و اعتبار این اطالعات، نکته سنجی بخرج دهند.که

نقطه مقابل آن خدمت پولی و غیر رایگان است و به یک خدمت اطالعات که دربرابر دریافت پول، توسط کتابخانه یا واسطه اطالعات ارائه می شود.

12

کتاب الکترونیکی کتابی که برای یک رایانه حروف چینی یا تایپ شده، یا با اسکن کردن یا شیوه ای دیگر برای نمایش بر روی صفحه نمایش گر رایانه از قالب

چاپی به قالب رقومی)ماشین خوان(تبدیل شده و مجله ی تخصصی الکترونیکی، پایگاه وبی است که از نظر گرافیکی از روی مجله ی تخصصی چاپی مدل برداری

شده، یا دسترسی به یک مجله ی تخصصی درون خطی که همتای چاپی ندارد را فراهم می نماید هزینه سریعا فزاینده ی اشتراک مجله های چاپی، بسیاری از

کتابخانه ها را واداشته به دنبال بدیل های الکترونیکی باشند.به همین ترتیب مجله ی عمومی الکترونیکی پایگاه وبی که از نظر گرافیکی از روی مجله ی عمومی

چاپی مدل برداری شده یا دسترسی به یک مجله ی عمومی درون خطی که(را فراهم می کند.Slateهمتای چاپی ندارد)مثل

مزایای منابع الکترونیکی:قابلیت جستجو و تورق الکترونیکی، سرعت جستجو، امکان جستجوی تمام متن، جستجوی همزمان در چندین شماره و نسخه یا جلد

منابع، سرعت روز آور سازی و انتشار و ویرایش هزینه های پایین تولید و ارسال، قابلیت تولید چند رسانه ای، عدم محدودیت فضا، قابلیت های گرافیکی فراوان و

متنوع، حذف محدودیت های زمانی و مکانی، دسترسی به محتویات، ارائه خدمات اشاعه گزینشی، خدمات آگاهی رسانی جاری و خدمات فهرست مندرجات به

، امکان ارائه خدماتAlertصورت خودکار روزآمد و رایگان، امکان استفاده از تحویل مدرک، امکان ارسال نتایج جستجو به افراد دیگر، تسهیل سفارش

ائتالفی)چندین کتابخانه باهم می توانند امکان دسترسی به مجالت متعددی را از ناشران مختلف فراهم کنند تا کاربران بتوانند در هر مکانی به این منابع دسترسی داشته باشند( و ارائه خدمات یکپارچه یهنی تمامی فرایند های انتخاب، سفارش،

پرداخت، دریافت متن کامل، ارسال نتایج کاووش و غیره را بصورت همزمانویکباره مدیریت کرد.

Full textمتن کامل یا منبعی الکترونیکی که کل متن یک اثر را در خود دارد، یا داده پایگاه کتاب نگاشتی که متن کامل بخش قابل توجهی ازآثار نمایه شده در داده پایگاه بعالوه استنادات

و)در اکثر موارد( چکیده هر اثر را ارائه می کند.

وب نامرئی یا اینترنت ژرف13

Invisibleیکی از جالب ترین اصالحاتی که اخیرا یاد گرفتم همین وب نامرئی یا web بود که البته اسم دیگرش Deep webوب پنهان است.صفحات اینترنتی ای

که ما بطور پنهان می بینیم، وب سطحی نام دارند افراد قبل از هر مرجع دیگری از وب برای جستجوی تحقیقاتشان استفاده می کنند اما موتور های جستجو لزوما

بهترین نتایح را نشان نمی دهند یعنی آنها اطالعات مخفی یا عمیق موجود دراینترنت را نمایش نمی دهند.

اصطالح وب نامرئی یا وب ژرف به مخزن عظیمی از اطالعات اطالق می شود که موتور های جستجو به آنها دسترسی مستقیم ندارند، بطور مثال پایگاه داده کتاب خانه های دانشگاه ها ، سایت هایی که برای مشاهده ی آنها نیاز به رمز

عبور داریم و سایت هایی که به هر دلیلی موتور های جستجو از فهرست بندی آنها ، منع شده اند به عنوان نمونه، اغلب مردم گوگل را به عنوان دارنده ی

بیلیون صفحه را8بزرگترین پایگاه داده جستجو تصور می کنند که حدودا فهرست بندی کرده است. این رقم بزرگ است ولی اگر وب مخفی را در نظر بگیریم باید این رقم را در پانصد ضرب کنیم، بعالوه گوگل فقط صفحات قابل

بیلیون است ذخیره کرده است ولی از رقم دقیق250جستجو را که حدوداصفحات غیر قابل جستجو خبری نیست.

ورتال ها یا پایگاه های اطالعاتی خاص موضوعی مجموعه ای از پایگاه های اطالعاتی خاص موضوعی هستند که به یک موضوع خاص اختصاص دارند و بوسیله دانشمندان ، محققان، متخصصان، موسسات

دولتی، شرکت های بازرگانی و کارشناسان موضوعی، افراد بسیار عالقه مند و دارای دانش حرفه ای و اطالعات وسیع در حوزه خاص ایجاد می شوند از ورتال ها در هنگام جستجو برای موضوعات خاص مانند پیوند های خبری، فایل های چند

رسانه ای، آرشیو ها، فهرست های پستی اشخاص، شغل یابها و هزاران پایگاه اطالعاتی که به موضوعات خاص اختصاص دارند استفاده می شود. از مزیت های

عمده استفاده از دروازه های اطالعاتی اسن است که برای ایجاد آنها افرادی با دانش موضوعی خاص، در اینترنت جستجو کرده اند و به پاالیش اطالعات مفید از

غیر مفید پرداخته اند.

ویژگی پایگاه های اطالعاتی14

-جستجو پذیر و مرور پذیر، حاوی توصیف منابع اینترنتی در یک زمینه موضوعی1خاص،.

-مشتمل بر معیارهای شفاف و تعریف شده برای ارزیابی کیفیت منابع2اطالعاتی، به جای انتخاب بدون ارزیابی.

-دخالت کتابداران و متخصصان موضوعی در ایجاد آن.3 -تولید دستی رکوردهای آن، برای توصیف با معنا و اطالع بخشی از منابع4

اطالعاتی. -فهرست نویسی و رده بندی منابع اطالعاتی با استفاده از شیوه های سنتی5

کتابخانه ای به منظور بازیابی موثر.مجله های دسترسی آزاد

مجله های دسترسی آزاد، مجله های الکترونیکی هستند که با حمایت مالی شخص یا سازمان خاصی منتشر می گردند و خوانندگان برای استفاده از آنها هزینه ای

نمی پردازند و به طور رایگان می توانند از خدماتی نظیر مطالعه، ذخیره، ارسال به دیگران یاچاپ مطالب برخوردار شوند.همچنین، پذیرش مقاله در این مجله ها

به تأیید چند داور وابسته است و مولف در این مجله ها صاحب امتیاز اصلی اثر خود باقی می ماند.بطور خالصه، ویژگی های مجله های دسترسی آزاد را می

توان چنین برشمرد:دارای دسترسی نامحدود و پیوسته روی اینترنت هستند.

خواننده از حق خواندن، چاپ کردن، بارگذاری، ارسال به دیگران و پیوند دادن بهآنها برخوردار است.

برخالف نشریه های دیگر که مولف به طور معمول پیش از نشر مقاله با امضای موافقتنامه ای بخش زیادی از حقوق خود را به ناشر منتقل می کند در مجله های

دسترسی آزاد، مولف صاحب حقوق خود باقی می ماند. پذیرش مقاله ها برای نشر در این مجله ها، بستگی به تأیید چند داور و گذراندن

(1385فرایند بررسی تخصصی دارد)جمالی مهموئی، وکیلی مفرد، و اسدیتقسیم بندی مجله های دسترسی آزاد

15

مجله های دسترسی آزاد را بر حسب عملکرد ناشران می توان به سه گروه به(Morris2004:1386شرح زیر تقسیم بندی کرد)سیامک

(:Delayed Open Access Journals-مجله های دسترسی آزاد با تأخیر)1 شماری از ناشران، شمارهه های قبلی مجله های خود را بعد از مدت کوتاهی به

صورت رایگان دسترس پذیر می نمایند.به اینگونه مجله ها که بدین شکلدسترسی آزاد می یابند، مجله های دسترسی آزاد به تأخیر افتاده می گویند.

-مجله های دسترسی نیمه آزاد: برخی از ناشران به طورمعمول مقاله های مهم2 و جالب خود را به صورت رایگان دسترس پذیر می نمایند و آن را یک روش عای

برای جذب خوانندگان بیشتر)و البته سود بیشتر( می دانند. آنها به نویسندگان پیشنهاد می کنند برای دسترس پذیری اثرشان به صورت رایگان مبلغی را

پرداخت نمایند. -مجله های دسترسی آزاد: این گونه مجله ها از همان ابتدا به صورت3

الکترونیکی و رایگان منتشر و روش های تامین هزینه ی خود را دارند که به انها اشاره خواهد شد . مجله های دسترسی ازاد به معنای واقعی با همت دو ناشر به

PLOS( )با انتشار دو مجله با عناوین public library Sciences ofنام های )Biologi و PLOS Medicine( و )Biomedical centralبا انتشار بیش از صد( )

(1386مجله در حوزه ی زیست _ پزشکی ( شکل گرفته اند )نوروزی راهنمای مجله های دسترسی آزاد

این راهنما ها یکی از جامع ترین راهنماهای مجله های دسترسی آزاد در جهان است که توسط دانشگاه )لوند( منتشر میشوند و روز امد ترین فهرست مجله های دسترسی ازاد را در اختیار کاربران قرار داده و امکان جستجو در سطح

مقاله را برای برخی مجله های دسترسی آزاد فراهم میکند.

ISI مجله های دسترسی ازاد موجود درISIموسسه اطالعات علمی(یکی از موسسه های معتبر جهان در زمینه معرفی(

مقاله های معتبر علمی در تخصص های مختلف است ، در حال حاضر بیش از16

نمایه میشود . این مسأله پذیرش تدریجی مجلهISIمجله ی دسترسی ازاد در های دسترسی ازاد علمی را در جوامع علمی و اهمیت انکار ناپذیر انها را در

(Kousha 2005ارتباط های علمی نشان میدهد.) پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات ایران

پژوهشگاهی وابسته به وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری است که به منظور پاسخگویی به بخشی از نیاز های پژوهشی کشور در حوزه علوم و فناوری

اطالعات و مدیریت مدارک علمی تاسیس شده است . در حال حاضر پایگاه هزار رکورد615اطالعاتی پژژوهشگاه )پایگاه جدید و پایگاه پیشین (با بیش از

رکورد آن به پایان نامه های کارشناسی ارشد و847 هزارو 126اطالعتی که دکتری اختصاص دارد .

درباره سایت پژوهشگاه و1بخش اصلی این پایگاه وب برای دو مرورگر اصلی اینترنت اکسپلورر

طراحی شده است و البته با دیگر مرورگرها نیز همخوانی2فایرفاکس دارد.کاربران برای کار با پایگاه وب پژوهشگاه به برخی امکانات نرم افزاری

نیاز دارند.4 و نرم افزار پی.دی.اف.3چون نرم افزار فلش پلیرمحتوای پایگاه وب پژوهشگاه

محتوای موجود در وب سایت پژوهشگاه شامل کتابهای منتشر شده توسط پژوهشگاه، معرفی نشریه های پژوهشگاه شامل فصلنامه ی علوم و فناوری

اطالعات، ماهنامه ی الکترونیکی ارتباط علمی و نشریه، معرفی محصوالت نرمافزاری پژوهشگاه، پایگاه های اطالعاتی، پایگاه جدید یا سامانه نوین اطالعاتی

( و اطالعات پایان نامه ها و رساله هایProposal)سنا(، پایگاه ثبت پیشنهاده)تحصیالت تکمیلی و ... است.

سامانه نوین اطالعاتی سنا هزار رکورد اطالعات علمی کشور امکان615با این سامانه،جستجو در بیش از

847 هزارو 126پذیر شده است.از طریق کتابخانه دیجیتالی سنا دسترسی به مقاله مجله،286 هزارو 139 رکورد طرح پژوهشی ، 76 هزار و 90پایان نامه،

17

842 هزارو 15 مقاله همایش و 947 هزارو 105 گزارش دولتی، 840 هزارو 27 پایان نامه التین ممکن است. جامعیت در پوشش خدمات و یکپارچگی در سطوح رابط کاربر،پایگاه داده، خدمات و منابع ویژگی این نرم افزار است که آن را از

سایر راه حل های ارائه شده در این زمینه متمایز می سازد. امکان جستجوی ساده و پیشرفته و بازیابی متن کامل مدارک از خدمات ارائه

شده در سنا به شمار می رود. سرویس جستجوی این نرم افزار امکانات ویژه ای برای محققان در زمینه خوشه بندی و بازیابی مجدد، جستجوی یکپارچه و

پیوندها دارد و از زیر ساخت امن و مطمئن برای نمایش و ارائه متن کامل اشیاءدیجیتال و مدیریت حساب کاربران بهره می برد.

راهنمای سفارش و خرید مدرک-مراحل سفارش صفحات پایان نامه ازطریق وبپژوهشگاه

مرحله اول: صفحه از یک پایان نامه باید از طریق مرورگر اینترنت30برای درخواست

اکسپلورر وارد پایگاه وب پژوهشگاه شوید.در تب پایگاه های اطالعاتی، بر پیوند)لینک( پایگاه پیشین کلیک کرده و یا به طور مستقیم از طریق پیوند پایگاه

پیشین پژوهشگاه وارد سیستم جستجو شوید:مرحله دوم:

15 می توانید PDFپس از جستجو و یافتن مدرک مورد نظر، با کلیک بر لینک صفحه اول پایان نامه را مطالعه کنید و از روی فهرست مندرجات، شماره صفحات را انتخاب نموده و با کلیک بر روی لینک سفارش مدرک، نسبت به

سفارش مدرک مورد نیاز اقدام نمایید:

مرحله سوم: ابتدا نکات قبل از سفارش درخواست را مطالعه نموده و سپس شماره صفحات

و مشخصات فردی خود و درصورت داشتن فیش بانکی، طبق فرم موجود، نسبتبه تکمیل آن اقدام نمایید و سپس روی مربع ثبت سفارش کلیک نمایید.

18

(SIDمرکز اطالعات علمی جهاد دانشگاهی) اقدام به افتتاح"مرکز1383 مرداد 16درباره پایگاه: جهاد دانشگاهی در تاریخ

اطالعات علمی جهاد دانشگاهی" نمود. اهداف تاسیس این مرکز ترویج و اشاعه اطالعات علمی، گسترش و ارتقاء خدمات اطالع رسانی به محققان، سرعت

بخشیدن به کاوش های علمی و افزایش اثر بخشی تحقیقات در کشور است. این به عنوان بانک اطالعات علمی کشورwww.SID.irمرکز از طریق پایگاه اینترنتی

قابل دسترسی است. SIDخدمات عمده پایگاه

-جستجو و ارائه چکیده مقاالت نشریات علمی-پژوهشی کشور ( مقاالت که الگو و تصویر این فرآیند را درFull Text-دسترسی به متن کامل)

تصاویر ذیل مشاهده می کنید.راهنمای جستجوی ساده

کادر متن جستجو امکان جستجو بر روی عنوان ذیل را برای محقق فراهم مینماید.

عنوان مقاله-کلید واژه-چکیده-نشریه-نویسنده. نشریات علمی پژوهشی به عنوان منابع غنی علمی در میزان رشد تولیدات علمی

کشورها نقش مهمی را ایفا می کنند در همین راستا پایگاه اطالعات علمی جهاد دانشگاهی با نمایه سازی متن کامل مقاالت علمی پژوهشی کشور در گروه های

تخصصی علوم انسانی، فنی و مهندسی ، کشاورزی و منابع طبیعی، علوم پایه، تا سال جاری ، این1379دامپزشکی، هنر و معماری و علوم پزشکی از سال

فرصت را در اختیار محققان و پژوهشگران قرار داده تا با دسترسی آزاد و بدون 2محدودیت و اصل مقاالت، به کار تحقیق و پژوهش بپردازند.این نشریات در

بخش فارسی و انگلیسی به صورت چکیده و متن کامل قابل استفاده می باشد. مجامع علمی در قالب کنفرانس، همایش، سمینار و به طور کلی نشست های علمی توسط مراکز دانشگاهی ، علمی و تحقیقاتی در کشور برگزار شده که بسیاری از مقاالت و طرح های بزرگ و ارزشمند علمی در این مجامع ارائه و

معرفی می شوند.19

(JCRسرویس گزارشات استنادی نشریات) در دنیای تولیدات علمی وضعیت مقاالت و اعتبار نشریات علمی بر اساس

شاخص های علم سنجی محاسبه می شوند از طریق این شاخص ها بر اساس میزان استناد هایی که به مقاالت نشریات ارجاع داده شده است، اعتبار علمی

آنها محاسبه و مشخص می گردد.از متداول ترین شاخص ها می توان به شاخص (اشاره نمود که درImmediacy Index(و شاخص آنی)Impact Factorتأثیر)SIDاین دو شاخص به صورت روزآمد برای مقاالت و نشریات علمی پژوهشی

شاملSID(در JCRمحاسبه و ارائه می شوند.سرویس گزارش استنادی نشریات) شش گزارش می باشد که بر اساس آن می توان مقاالت و نویسندگان پر استناد

تا سال جاری مشخص نمود ضمن1379را در دامنه های مختلف زمانی از سال آن که مستندات هر گزارش به صورت آن الین موجود بوده و قابل دسترسی و

بررسی می باشد.کتابخانه الکترونیکی

با راه اندازی کتابخانه الکترونیکی اقدام به تامین منابع اطالعات جهتSIDپایگاه استفاده محققان و پژوهشگران نموده است. از طریق این سرویس محققان می توانند کتب، نشریات و مقاالت مورد نظر را سفارش داده و در کوتاه ترین زمان

آن را دریافت نمایند.برگزاری کارگاه های آموزشی

با توجه به نیاز جامعه علمی کشور و در جهت باال بردن سطح دانش و آگاهی اقدام بهSIDمحققان به استفاده آسان از تسهیالت و خدمات علمی، پایگاه

برگزاری کارگاه های آموزشی در زمینه های گوناگون علمی نموده است.محققان با شرکت در این کارگاه ها از آخرین روش ها و استانداردهای علمی در زمینه ی

مقاله نویسی، چگونگی حضور و نمایه نشریات ایرانی در بانک های استنادی بزرگ دنیا، داوری نقاالت علمی، جستجوی پیشرفته اینترنتی و سایر موضوعات

بهره مند خواهند شد.

20