พระวหารวดพระธาตเชงชมวรวหาร

ดร. เกรยงไกร ปรญญาพล ทปรกษากตตมศกดสมาคมชาว

สกลนคร

วดพระธาตเชงชมวรวหาร เปนพระอารามหลวงชนโท ชนดวรวหาร ตงอยทถนนเจรญเมอง ในเขตเทศบาลนครสกลนคร เปนวดเกาแกและเปนทประดษฐานองคพระธาตเชงชม หลวงพอพระองคแสน ปชนยสถานและปชนยวตถทเกาแกศกดสทธคบานคเมองมาแตโบราณ

2

โดยทหลายทานเคยไปนมสการองคพระธาตเชงชมและสกการะหลวงพอพระองคแสนแลว ไดตงขอสงเกตและคำาถามวา พระวหารตดกบองคพระธาตเชงชมนนสรางมาตงแตเมอใด มประวตความเปนมาอยางใด www.kkppn.com เปน website ทมวตถประสงคหลกดงปรากฏในคำาบอกกลาวกอนทจะเขาสหนาหลก ดงนนคำาตอบเกยวกบพระวหารหลงดงกลาวน ผเขยนจงไดคนควาหาขอมลหลกฐานมาเพอทราบโดยทวกน

เดมองคพระธาตเชงชมเคยเปนเทวสถานขอมมากอน เมออทธพลขอมเสอมไป และอทธพลของศาสนาพทธเขามาแทนท การสรางพระธาตซงเปนสญลกษณในทางพทธศาสนาจงเกดขน โดยไดสรางครอบเทวสถานเดมดงปรากฏในตำานานและประวตศาสตรทองถนตอเนองมาซงสามารถคนควาหาคำาตอบไดโดยทวไป เมอการสรางพระธาตเชงชมแลวเสรจ ในระยะตอมาจะเปนปใดไมปรากฏชดจงไดมการสรางพระพทธรปหลวงพอพระองคแสน สรางพระวหารเพอบงแดดบงฝน และเพอใชประโยชนในการประกอบพธทางพระพทธศาสนา มหลกฐานสำาคญบนทกไวเมอครงมการกอสรางพระวหารหลงปจจบน โดยครงนนไดมการ

3

ประกอบพธวางศลาฤกษเมอวนท ๕ กรกฎาคม ๒๔๙๘ ทางราชการไดเชญจอมพลผน ชณหวณ รองนายกรฐมนตร มาเปนประธาน ผกลาวรายงานซงไมปรากฏหลกฐานวาเปนผใด แตเมอพจารณาจากถอยคำาและคำากลาวอางถงบคคลตางๆในรายงานแลว ผเขยนเขาใจวานาจะเปนอธบดกรมการศาสนาในสมยนน ( นายฟง ศรวจารณ ) สำาเนาคำากลาวรายงานจะมขอความชดเจนวา พระวหารของวดพระธาตเชงชมหลงเกาไดสรางขนในสมย พระธาน ( อดตเจาเมองสกลทวาปหรอเมองสกลนครในเวลาตอมา สวนทระบวาประมาณ พ.ศ. ๒๓๘๒ นนเปนการคลาดเคลอนดาน พ.ศ. บางเลกนอย เพราะในสมยทพระธานเปนเจาเมองสกลนครนนจะตองกอน พ.ศ. ๒๓๗๐ พระธานเปนบรรพชนระดบสงของตระกลวงศกาฬสนธ ซงไดแผกระจายสายสกลสรางชอเสยงในเมองสกลนครมามากมายนบแตอดตจนถงปจจบน ) จากหลกฐานดงกลาว สามารถกลาวไดวา พระวหารวดพระธาตเชงชมหลงแรกไดสรางขนในสมย พระธานเปนเจาเมอง และไดใชประกอบพธการตลอดมา แมในป พ.ศ. ๒๔๓๐ จะปรากฏหลกฐานการปฏสงขรณบางแตกคงเปนเพยงการรอสวนทชำารดของพระวหารแลวจดการสรางขนใหมตามรปเดม โดยกวาง ๕ วา ยาว ๑๕ วา และมการปฏสงขรณอกครง

4

เมอป พ.ศ. ๒๔๕๙ ซงกยงคงเพยงรอหลงคาพระวหารทชำารดแลวทำาหลงคาขนใหม เปนหลงคา ๒ ชน มมขหนา มขหลง ตอเนองจากพระเจดยออกไป มขกวาง ๒ วา ยาว ๒ วา และไดขยายฝาผนงหองพระประธานออกอก ๑ หอง เพอใหหองกวางยาวกวาเดม แตกยงถอวาพระวหารหลงทกอสรางนบแตสมยพระธานจนถงการปฏสงขรณเมอป พ.ศ. ๒๔๕๙ กยงคงใชโครงสรางเดม กระทงพระวหารหลงนชำารดทรดโทรมเตมท ทางจงหวดสกลนคร เจาคณะจงหวดสกลนคร พรอมดวยสมาชกสภาผแทนราษฎร ขาราชการ พอคา และประชาชน ไดประชมพรอมกนเปนเอกฉนท รอพระวหารหลงเกาแลวสรางพระวหารหลงใหมขนแทน ซงกคอพระวหารหลงทใชประกอบพธการทางศาสนาปจจบนนเอง แมภายหลงจะมการบรณะซอมแซมอยบางแตกเปนเพยงสวนนอย

เอกสารคำากลาวตอนรบฉบบดงกลาวน จะมรายละเอยดการกอสราง ลกษณะ และความหมายบางสวนของพระวหารไวโดยชดแจง สมบรณในตวแลว ผเขยนไมมเวลามากเพยงพอจงไมจำาตองอธบายในรายละเอยดและลกษณะของพระวหารหลงปจจบนนอก ดงนนจงขอนำาสำาเนาคำากลาวตอนรบฉบบดงกลาวมาลงไวเปนสวนหนงของ

5

บทความน ซงผเขยนกยงคงใชวธเดมๆ เพอเปนการประหยดเวลาและภาระ คอ การพดสดๆ แลว Upload ขนทนท โดยมไดตดทอนหรอแกไขขอความเดมในคำากลาวตอนรบแตอยางใด.

ผนวก ๓.......

คำากลาวตอนรบ พณฯ จอมพลผน ชณหวณ รองนายกรฐมนตร และรายงานวางศลาฤกษพระวหาร วดพระธาตเชงชม จงหวดสกลนคร

วนองคาร ท ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๘

๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐

ขอประธานกราบเรยน พณฯ รองนายกรฐมนตร

ขาพเจาพรอมดวยทานเจาคณพระวมลเมธ เจาคณะจงหวดสกลนคร และผวาราชการจงหวดสกลนคร ตลอดถงพทธศาสนกชนในเขตจงหวดสกลนคร รสกมความปตยนดเปนอยางยงท พณฯ ไดเสยสละเวลาอนลำาคา

6

มาในงานประกอบพธวางศลาฤกษครงน อนการเสยสละของ พณฯ น นบวาเปนการเสยสละอนเตมเป ยมดวยความเมตตากรณา ทประกอบดวยความเปนผมนำาใจอนกวางขวางเปนอยางสง และเหนแกความดำารงอยแหงพระศาสนาเปนทตง จงไดยอมเสยสละมาดวยความเหนอยยากลำาบาก อนความกรณาปราณของ พณฯ ครงน ขาพเจาพรอมดวยเจาคณะจงหวดสกลนคร และผวาราชการจงหวด ตลอดถงพทธศาสนกชนในเขตจงหวดสกลนคร ขอขอบพระคณไว ณ โอกาสนเปนอยางสง และขอจารกความดนไวในสวนลกของดวงใจตลอดกาลนาน

ขาพเจาจงขอประทานโอกาสกราบเรยน ความเปนมาของพระวหารหลงเกาและพระวหารทจะสรางขนใหมนสกเลกนอย ดงจะกราบเรยนตอไป ณ บดน

ตามจดหมายเหตและประวตพระธาตเชงชม ของทานขนถรมย ไดเขยนไววา พระวหารหลงเกานน ไดสรางขนในสมยพระธานเปนเจาเมอง ประมาณ พทธศกราช ๒๓๘๒ จลศกราช ๑๒๐๐ ในรชชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชชกาลท ๓ จะกวางใหญ ยาว เทาไหร มไดบอกไว และไดมการปฏสงขรณมาเปนลำาดบ ดงน

7

ในปกล นพศก พ.ศ. ๒๔๓๐ จลศกราช ๑๒๔๙ พระยาประจนตะประเทศธานเปนเจาเมอง พรอมดวยพระครหลกคำา ซงเปนเจาอาวาสเปนหวหนา พรอมดวยพระสงฆสามเณรทกอาราม และพทธศาสนกชนในเขตอำาเภอเมอง ไดจดการรอสวนทชำารดของพระวหารแลวจดการสรางขนใหมตามรปเดม โดยกวาง ๕ วา ยาว ๑๕ วา เสาใชไมเตงรง เครองบนใชไมตะเคยน หลงคามงกระดานไมตะเคยน พนและฝาผนงกออฐหรอปน ทนในการปฏสงขรณครงนใชวธบอกบญประชาชน

ตอมา พ.ศ. ๒๔๕๙ หลงคาพระวหารชำารด ฝายวดมทานพระครสกลสมณกจ เปนเจาอาวาส สวนฝายบานม พระยาสกลกจวจารณ ปลดมณฑลอดร พระยาประจนตะประเทศธาน เจาเมองสกลนคร พรอมดวยขาราชการ พอคา ประชาชน ทำาการเรยไร ทรพย แลวใหพระพนจ จาจงหวดเปนหวหนางาน จางชางญวนรอหลงคาพระวหารทชำารดออก เสรจแลวทำาหลงคาขนใหม เปนหลงคา ๒ ชน มมขหนา มขหลง ตอเนองจากพระเจดยออกไป มขกวาง ๒ วา ยาว ๔ วา และไดขยายฝาผนงหองพระประธานออกอก ๑ หอง เพอ

8

ใหกวางยาวกวาเดม การปฏสงขรณครงน เครองบนใชไมตะเคยน หลงคามงกระดานไมตะเคยน

สวนพระวหารหลงทจะสรางขนใหมน ทานเจาคณพระวมลเมธ เจาคณะจงหวดสกลนคร ผวาราชการจงหวดสกลนครคนกอน คอ นายเตม ศลป และนายเตยง ศรขนธ ส.ส. สกลนคร พรอมดวยพระสงฆ ขาราชการ พอคา และประชาชน ไดประชมพรอมกนเปนเอกฉนท ทจะรอพระวหารหลงเกา ซงชำารดทรดโทรมเตมท นน แลวรเรมทจะสรางพระวหารหลงใหมขนแทน เมอป พ.ศ. ๒๔๘๙ โดยเบองแรกไดเอาเงนของวดจดการหาซอศลาแรงมาไวจำานวน ๔,๕๑๖ กอน เปนเงน ๑๓,๕๑๖ บาท ( หนงหมนสามพนหารอยสบหกบาท ) และทางการไดบอกบญไปตามอำาเภอตางๆ ในเขตจงหวดสกลนคร ไดเงนทงสน ๔๐,๐๐๐ บาทเศษ ( สหมนบาทเศษ ) เงนจำานวนนทางคณะกรรมการไดแบงใหนายเตยง ศรขนธ ไปจดการจางทำาอฐจำานวน ๓๐๐,๐๐๐ กอน ( สามแสนกอน ) เปนเงน ๑๔,๔๒๑ บาท ( หนงหมนสพนสรอยยสบเอดบาท ) แตอฐตามจำานวนดงกลาว ทางวดไดแบงไปสรางกำาแพงวดเสยเกอบครงหนงแลว เพราะเรายงมไดลงมอกอสราง ถาเกบไวเกรงวาอฐจะผ และเหลอเงน

9

จำานวนนนไวเปนทนในการกอสรางตอไป ซงทางจงหวดเปนผเกบรกษาไวขณะน จำานวน ๒๗,๐๐๐ บาทเศษ ( สองหมนเจดพนบาทเศษ )

ตอมาเมอป พ.ศ. ๒๔๙๓ ทางการไดใหเงนสำาหรบบรณะพระวหารมาจำานวน ๕๐,๐๐๐ บาท ( หาหมนบาทถวน ) ทางคณะกรรมการไดประมลซอเหลกไวทงหมดและไดเหลกทงสน ๑๗,๐๐๐ กโลกรมเศษ ( หนงหมนเจดพนกโลกรมเศษ ) และเมอป พ.ศ. ๒๔๙๘ ทางการไดใหเงนสำากรบพระวหารนอกจำานวน ๕๐,๐๐๐ บาท ( หาหมนบาทถวน ) เปนอนวาขณะน ยงเหลอเงนและอปกรณการกอสรางตางๆอย ดงน

๑. เงนจำานวน ๗๗,๐๐๐ บาทเศษ ( เจดหมนเจดพนบาทเศษ )

๒. เหลก ๑๗,๐๐๐ กโลกรมเศษ ( หนงหมนเจดพนกโลกรมเศษ )

๓. อฐประมาณ ๒๐,๐๐๐ กอน ( สองหมนกอน )

ครนเมอ ปลาย พ.ศ. ๒๔๙๗ กรมศลปากรไดเขยนแบบแปลนพระวหารเสรจ แบบแปลนพระวหารดงกลาวน

10

ทานเจาคณพระพมลธรรม สงฆมนตรวาการองคการปกครอง พรอมดวยทานเจาคณพระวมลเมธ เจาคณะจงหวดสกลนคร และหลวงปรวรรตวรวจตร ส.ส. สกลนคร ไดตดตอกบกรมศลปากรใหเขยนแบบแปลนใหตงแต พ.ศ. ๒๔๙๕ โดยรกษาแบบพระวหารหลงเดมอนเปนโบราณวตถไว พระวหารน สรางเปนตกชนเดยว ทรวดทรงแบบสถาปตยกรรมไทย หลงคามงกระเบอง เคลอบส มชอฟา ใบระกา หางหงษ หนาบรรณมลวดลายป นปน ทาสนำาปน ภายในเปนหองโถงตลอด เสาเปนเฟอรโรคอนกรต มคานคอนกรตยดถงกนทกเสา ผนงรอบนอกเปนผนงกออฐหรอปน ชองประตหนาตางมซมประกอบลวดลาย เชน หนาบรรณ พน หลอเฟอรโรคอนกรตเปนแผน ปดวยกระเบองหนออนส แลวขดมน เมอมพระวหารดงกลาวแลว ทานเจาคณพระวมลเมธ เจาคณะจงหวดสกลนคร พ.ต.อ. เนอง รายนาค ผวาราชการจงหวดสกลนคร และหลวงปรวรรตวรวจตร ส.ส. สกลนคร พรอมดวยพระสงฆ ขาราชการ พอคา และประชาชน เหนพรอมกนวา ควรจะไดเรมลงมอกอสรางพระวหารหลงนแลว คณะกรรมการจงไดจดการรอพระวหารหลงเกาลง เมอวนพฤหสบดท ๑๐ กมภาพนธ ๒๔๙๘ เพอทจะไดสรางพระวหารหลงใหมตอไป

11

ในการกอสรางพระวหารหลงใหมน ทางคณะกรรมการ กหวงไดรบความอปถมภจาก พณฯ และรฐบาล ตลอดถงทางราชการ พอคาและประชาชนทวไปเปนอยางดยง

ฉะนน ในวารดถอนเปนอดมมงคลน ขาพเจาพรอมดวยเจาคณะจงหวดสกลนคร และผวาราชการจงหวดสกลนคร ตลอดถงพทธศาสนกชนทงหลาย ขออญเชญ พณฯ ไดประกอบพธวางศลาฤกษ พระวหารวดพระธาตเชงชม เพอความเปนมงมงคล และสถตยมนสบไปชวกาลนาน.**

ผเขยนเชอวาเอกสารฉบบนคงเปนหลกฐานท

เหลอเพยงชนเดยว ทเกาแก สามารถระบความเปนมา และผมสวนเกยวของในการกอสรางพระวหารวดพระธาตเชงชมวรวหารไดเปนอยางด และเอกสารฉบบนผเขยนหวงวาจะเปนหลกฐานสำาคญนำาไปสการศกษาคนควาประวตศาสตรทองถนในอกหลายมตตอไป.

ขอมลเพมเตม ( โดยผเขยน ) บคคลในคำากลาวตอนรบ เรยงตามลำาดบ

12

๑.พระวมลเมธ เจาคณะจงหวดสกลนคร / พระเทพวมลเมธ ( วนด สรวณโน ) เจาคณะจงหวดสกลนคร และเจาอาวาสวดพระธาตเชง ชมวรวหาร ( พ.ศ. ๒๔๗๙ - ๒๕๓๐ )

๒. ผวาราชการจงหวดสกลนคร / พ.ต.อ. เนอง รายะนาค

๓. ขนถรมย / ขนถรมยสทธการ ( กแกว พรหมสาขา ณ สกลนคร )

๔. พระธาน / ( ? วงศกาฬสนธ ) อดตเจาเมองสกลทวาปหรอเมองสกลนคร

๕. พระยาประจนตะประเทศธาน ( โงนคำา พรหมสาขา ณ สกลนคร ) / อดตเจา เมองสกลนคร คนท ๓

๖. พระครหลกคำา ( พน ) เจาอาวาสวดพระธาตเชงชม๗. พระครสกลสมณกจ ( บตรด ) เจาคณะจงหวด

สกลนคร และเจาอาวาสวดพระธาตเชงชม ๘. พระยาสกลกจวจารณ / ปลดมณฑลอดร กำากบ

ราชการเมองสกลนคร๙. พระพนจ / พระพนจบำารงราษฎร ( คาย นตยสภาพ

) จาจงหวดสกลนคร๑๐. นายเตม ศลป / อดตผวาราชการจงหวดสกลนคร

13

๑๑. นายเตยง ศรขนธ / อดตรฐมนตร / ส.ส. สกลนคร

๑๒. หลวงปรวรรตวรวจตร ( จนทร เจรญไชย ) อดตขาหลวง / ผวาราชการ จงหวด / ส.ส. สกลนคร

( ขอไดรบความขอบคณและปรารถนาดจาก www.kkppn.com )