มหาเวสสนดรชาดก

มหาชาต เปนชาตทยงใหญของพระโพธสตวทไดเสวยพระ

ชาตเปนพระเวสสนดรและเปนพระชาตสดทายกอนจะตรสรเปนพระ

สมมาสมพทธเจา คนไทยรจกและคยเคยกบมหาชาตมาตงแตสมย

สโขทย ดงทปรากฏในหลกฐานในจารกนครชม และในสมยอยธยา

กไดมการแตงและสวดมหาชาตคำาหลวงในวนธรรมสวนะ สวนการ

เทศนมหาชาตเปนประเพณทสำาคญในทกทองถนและมความเชอ

กนวา การฟงเทศนมหาชาตจบภายในวนเดยวจะไดรบอานสงสมาก

ผแตง

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

กวสำานกวดถนน

กววดสงขจาย

พระเทพโมล (กลน)

เจาพระยาพระคลง (หน)

ลกษณะคำาประพนธ

ความเรยงรอยแกว รายยาว กลบท กลอนพนบาน

จดมงหมายในการแตง

เพอใชในการสวด เทศนาสงสอน

ความเปนมา

เวสสนดรชาดกนเปนเรองใหญจดรวมไวในมหานบาตชาดกรวม

เรองใหญ 10 เรอง

ทเรยกกนวา ทศชาต แตอก 9 เรอง ไมเรยกวามหาชาต คงเรยก

แตเวสสนดรชาดก

เรองเดยววา มหาชาต ขอนสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา

ดำารงราชานภาพ

โปรดประทานอธบายวา พทธศาสนกชนชาวไทยตลอดจนประเทศ

ใกลเคยงนบถอกนมาแตโบราณวา

เรองมหาเวสสนดรชาดก สำาคญกวาชาดกอน ๆ ดวยปรากฏบารม

ของพระโพธสตวบรบรณ

ในเรองมหาเวสสนดรชาดกทง 10 บารม

อานสงสการฟงเทศนมหาชาต การตงใจฟงเทศนมหาชาตใหจบ

เพยงวนเดยวครบบรบรณ ทง 13 กณฑจะเปนเหตใหสำาเรจความ

ปรารถนาทกประการดงน

1. เมอตายจากโลกนแลว จะมโอกาสไดพบพระพทธเจา พระนามวา

ศรอรยเมตไตย ในอนาคต

2. เมอดบขนธไปเกดในสคตโลกสวรรค จะเสวยทพยสมบต

มโหฬาร

3. เมอตายไปแลวจะไมตกนรก

4. เมอถงยคพระพทธเจาพระนามวา ศรอรยเมตไตย จะไดจตไป

เกดเปนมนษย

5. ไดฟงธรรมตอหนาพระพกตรของพระพทธองค จะไดดวงตา

เหนธรรมเปนพระอรยบคคล ในบวรพทธศาสนา

มลเหตการณเลาเรองมหาชาต

คมภรธมมบทขททกนกายกลาววา เรองเวสสนดรชาดกเปนพทธ

ดำารสทสมเดจพระบรมศาสดาตรสแกภกษสงฆขณาสพสองหมน

รป และพระประยรญาตทนโครธารามหาวหารในนครกบลพสด ใน

คราวเสดจโปรดพระเจาสทโธทนะพทธบดา และพระวงศศากยะ

บรรดาพระประยรญาตไมปรารถนาจะทำาความเคารพพระองค ดวย

เหนวาอายนอยกวา

พระองคทรงทราบความคดนจงทรงแสดงยมกปกฏหารย โดย

เสดจขนเบองนภาอากาศแลวปลอยใหฝนละอองธลพระบาทตกลง

สเศยรของพระประยรญาตทงหลาย พระประยรญาตจงไดละทงทฐ

แลวถวายบงคมพระพทธเจา ขณะนนไดเกดฝนโบกขรพรรษ พระ

ภกษทงหลายเหนเปนอศจรรยจงไดทลถาม พระพทธเจาจงตรสวา

ฝนชนดนเคยตกมาแลวในอดต แลวจงทรงแสดงธรรมเรองมหา

เวสสนดรชาดก หรอเรองมหาชาตใหแกพระภกษและพระประยร

ญาต

มหาเวชสนดรชาดก เปนชาดกทมความสำาคญมากกวาชาดกอน ๆ

เพราะพระบารมของพระโพธสตวไดบำาเพญบรบรณในพระชาตน

มหาเวสสนดรชาดกทง 10 บารม คอ

ทานบารม = ทรงบรจาคทรพยสน ชาง มา ราชรถ พระกมารทง

สองและพระมเหส

ศลบารม = ทรงรกษาศลอยางเครงครดระหวางทรงผนวชอย ณ

เขาวงกต

เนกขมมบารม = ทรงครองเพศบรรพชตตลอดเวลาทประทบ ณ

เขาวงกต

ปญญาบารม = ทรงบำาเพญภาวนามยปญญาตลอดเวลาททรง

ผนวช

วรยาบารม = ทรงปฏบตมไดยอหยอน

สจจบารม = ทรงลนพระวาจายกกมารใหชชก เมอพระกมารหลบ

หนกทรงตดตามให

ขนตบารม = ทรงอดทนตอความยากลำาบากตาง ๆ ขณะทเดนทาง

มายงเขาวงกต และตลอดเวลาทประทบ ณ ทนน แมแตตอนททอด

พระเนตรเหนชชกเฆยนตพระกมารอยางทารณพระองคกทรงขม

พระทยไวได

เมตตาบารม = เมอพราหมณเมองกลงคราษฎร มาทลขอชาง

ปจจยนาค เนองจากเมองกลงคราษฎรฝนแลง กทรงพระเมตตตา

ประทานให และเมอชชกมาทลขอสองกมาร อางวาตนไดรบความ

ลำาบากตาง ๆ พระองคกมเมตตาประทานใหดวย

อเบกขาบารม = เมอทรงเหนสองกมารถกชชกเฆยนต วงวอนให

พระองคชวยเหลอ ทรงบำาเพญอเบกขา คอทรงวางเฉย เพราะทรง

เหนวาไดประทานเปนสทธขาดแกชชกไปแลว

อธษฐานบารม = คอทรงตงมนทจะบำาเพญบารมเพอใหสำาเรจโพธ

ญาณาเบองหนากมไดทรงยอทอ จนพระอนทรตองประทานความ

ชวยเหลอตาง ๆ เพราะพระทยอนแนวแนของพระองค

เนอเรอง

หลงจากสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงยมกปาฏหารย

ทำาใหพระประยรญาตละทฐยอมถวายบงคม กบงเกดฝนโบกขร

พรรษ พระภกษทงหลายจงไดทลถามพระพทธเจา พระพทธ

องคตรสเลาวา ฝนชนดนเคยตกมาแลวในอดต พระองคจง

ทรงแสดงธรรมเรองมหาเวสสนดรชาดก หรอเรองมหาชาต

ทง 13 กณฑ ตามลำาดบ ดงน

กณฑท 1 ทศพรา พระอนทรประสาทพรแกพระนางผสด กอนทจะ

จตลงมาเปนพระราชมารดาของพระเวสสนดร แตปางกอนนนผสด

เทวเสวยชาตเปนอครมเหสของพระอนทร เมอจะสนพระชนมายจง

ขอกณฑทศพรจากพระอนทรได 10 ประการ ทงยงเคยโปรยผง

จนทรแดง ถวายพระวปสสพทธเจาและอธฐานใหไดเกดเปนมารดา

พระพทธเจาดวย พร 10 ประการนนมดงน

1. ขอใหเกดในกรงมททราช แควนสพ

2. ขอใหมดวงเนตรคมงามและดำาขลบดงลกเนอทราย

3. ขอใหควคมขำาดงสรอยคอนกยง

4. ขอใหไดนาม "ผสด" ดงภพเดม

5. ขอใหพระโอรสเกรกเกยรตทสดในชมพทวป

6. ขอใหพระครรภงาม ไมปองนนดงสตรสามญ

7. ขอใหพระถนเปลงปลงงดงามไมยานคลอยลง

8. ขอใหเสนพระเกศาดำาขลบตลอดชาต

9. ขอใหผวพรรณละเอยดบรสทธดจทองคำาธรรมชาต

10. ขอใหไดปลดปลอยนกโทษทตองอาญาประหารได

กณฑท 2 หมพานต พระนางผสดจตลงมาเปนราชธดาของพระ

เจามททราช เมอเจรญชนมได 16 ชนษา จงไดอภเษกสมรสกบ

พระเจากรงสญชยแหงสวรฐนคร ตอมาไดประสตพระโอรสนามวา

"เวสสนดร" ในวนทประสตนนไดมนางชางฉนททนตตกลกเปนชาง

เผอกขาวบรสทธจงไดนำามาไวในโรงชางตนคบารม ใหนามวา "ปจจ

ยนาค" เมอพระเวสสนดรเจรญชนม 16 พรรษา พระราชบดากยก

ราชสมบตใหครอบครองและทรงอภเษกกบนางมทร พระราชธดา

ราชวงศมททราช มพระโอรสชอ ชาล พระธดาชอกณหา พระองคได

สรางโรงทาน บรจาคทานแกผเขญใจ ตอมาพระจากาลงคะแหง

นครกลงคราษฎร ไดสงพราหมณมาขอพระราชทานชางปจจยนาค

เพอใหฝนตกในบานเมองทแหงแลงกนดาร พระองคจง

พระราชทานชางปจจยนาคใหแกพระเจากาลงคะ ชาวกรงสญชยไม

พอใจทพระราชทานชางคบานคเมองไป จงเนรเทศพระเวสสนดร

ออกนอกพระนคร

กณฑท 3 ทานกณฑ พระเวสสนดรทรงมหาสตตสดกทาน คอ

การแจกทานครงยงใหญกอนทพระเวสสนดรพรอมดวยพระนา

งมทร ชาลและกณหาออกจากพระนคร จงทลขอพระราชทาน

โอกาสบำาเพญมหาสตตสดกทาน คอ การใหทานครงยงใหญ อน

ไดแก ชาง มา รถ โคนม นาร ทาส ทาสา รวมทงสราบาน อยางละ

700กณฑท 4 วนประเวศน เปนกณฑทสกษตรยเดนทางสเขาวงกต

เมอเดนทางถงนครเจตราชทงสกษตรยจงแวะเขาประทบหนาศาลา

พระนคร กษตรยผครองนครเจตราชจงทลเสดจครองเมอง แต

พระเวสสนดรทรงปฏบต กษตรยเจตราชจงมอบหมายใหพรานเจต

บตรผมความเชยวชาญชำานาญปาเปนผรกษาประตปาไม กษตรย

ทง 4 พระองคปลอดภย และเมอเสดจถงเขาวงกตไดพบอาศรม

ซงทาววษณกรรมเนรมตตามพระบญชาของพระอนทร กษตรยทง

สจงทรงผนวชเปนฤาษพำานกในอาศรมสบมา

กณฑท 5 ชชก ในแควนกาลงคะมพราหมณแกชอชชกพำานกใน

บานทนวฐะเทยวขอทานตามเมองตาง ๆ เมอไดเงนถง 100

กหาปณะ จงนำาไปฝากไวกบพราหมณผวเมยแลวออกเดนทาง

ขอทานตอไป เมอเหนวาชชกหายไปนานจงไดนำาเงนไปใชเปนการ

สวนตว เมอชชกเดนทางมาทวงเงนคนจงยกนางอมตดาลกสาวให

แกชกชก นางอมตดาเมอมาอยรวมกบชชกไดทำาหนาทของภรรยา

ทด ทำาใหชายในหมบานเปรยบเทยบกบภรรยาของตน หญงใน

หมบานจงเกลยดชงและรมทำารายทบตนางอมตดา ชชกจงเดน

ทางไปทลขอกณหาชาลเพอมาเปนทาสรบใช เมอเดนทางมาถงเขา

วงกตกถกขดขวางจากพรานเจตบตรผรกษาประตปา

กณฑท 6 จลพน พรานเจตบตรหลงกลชชก ทไดชกลกพรกขงให

พรานด อางวาเปนพระราชสาสนของพระเจากรงสญชยจะนำาไป

ถวายพระเวสสนดร พรานเจตบตรจงตอนรบและเลยงดชชกเปน

อยางดและไดพาไปยงตนทางทจะไปอาศรมฤาษ

กณฑท 7 มหาพน เมอถงอาศรมไดพบกบอจตฤาษ ชกชกใช

คารมหลอกลอจนอจตฤาษใหทพกหนงคนและบอกเสนทางไปยง

อาศรมพระเวสสนดร พรอมพรรณนาหมสตวและพรรณไมตาม

เสนทางใหชชกฟง

กณฑท 8 กณฑกมาร เปนกณฑทพระเวสสนดรทรงใหทานสอง

โอรสแกเฒาชชก พระนางมทรฝนรายเหมอนบอกเหตแหงการ

พลดพราก รงเชาเมอพระนางมทรเขาปาหาอาหารแลว ชชกจงเขา

เฝาทลขอสองกมาร สองกมารลงไปซอนตวอยทสระ พระเวสสนดร

จงเสดจตดตามหาสองกมารแลวมอบใหแกชชก

กณฑท 9 กณฑมทร พระนางมทรเดนเขาไปหาผลไมในปาลกจน

คลอยเยนจงเดนทางกลบอาศรม แตมเทวดาแปลงกายเปนเสอ

นอนขวางทางจนคำา เมอกลบถงอาศรมไมพบโอรสธดาและพระ

เวสสนดรไดกลาววานางนอกใจ พระนางมทรจงออกเทยวหาโอรส

ธดาและกลบมาสนสตตอเบองพระพกตร พระองคทรงตกพรทย

ลมตนวาเปนดาบสจงทรงเขาอมพระนางมทรและทรงกนแสง เมอ

พระนางมทรฟ นจงถวายบงคมประทานโทษ พระเวสสนดรจงบอก

ความจรงวาไดประทานโอรสธดาแกชชกแลว หากชวตไมสนคงจะ

ไดพบกน พระนางมทรจงไดทรงอนโมทนาในปยบตรทานนน

กณฑท 10 สกรบรรพ พระอนทรเกรงวาพระเวสสนดรจะประทาน

พระนางมทรใหแกผทมาขอ จงแปลเปนพราหมณเพอมาทลขอพระ

นางมทร พระเวสสนดรจงประทานใหพระนางมทรกยนดอนโมทนา

เพอรวมทานบารมใหสำาเรจพระสมโพธญาณ เปนเหตใหเกดแผน

ดนไหวสะทาน พระอนทรในรางพราหมณจงฝากพระนางมทรไวยง

ไมรบไป แลวตรสบอกความจรงและถวายคนพรอมถวายพระพร 8

ประการ

กณฑท 11 มหาราช เมอเดนทางผานปาใหญชชกจะผกสองกมาร

ไวทโคนตนไม สวนตนเองปนขนไปนอนตนไม เหลาเทพเทวดาจง

แปลงรางลงมาปกปองสองกมารจนเดนทางถงกรงสพ พระเจา

กรงสพเกดนมตฝนตามคำาทำานายนนนำามายงความปตปราโมทย

เมอเสดจลงหนาลานหลวงตอนรงเชา ทอดพระเนตรเหนชชกและ

กมารทงสองพระองค ทรงทราบความจรงจงพระราชทานคาไถคน

ตอมาชชกกถงแกความตายเพราะกนอาหารมากเกนขนาดจนไม

ยอย พระชาลจงไดทลขอใหไปรบพระบดาพระมารดานวตพระนคร

ในขณะเดยวกนเจานครลงคราษฏรไดคนชางปจจยนาคแกนครสพ

กณฑท 12 ฉกษตรย พระเจากรงสญชยใชเวลา 1 เดอน กบ 23

วน จงเดนทางถงเขาวงกต เสยงโหรองของทหารทง 4 เหลา ทำาให

พระเวสสนดรทรงคดวาเปนขาศกมาโจมจนครสพ จงชวนพระนา

งมทรขนไปแอบดทยอดเขา พระนางมทรทรงมองเหนกองทพพระ

ราชบดาจงไดตรสทลพระเวสสนดร และเมอทงหกกษตรยไดพบกน

ทรงกนแสงสดประมาณ รวมทงทหารเหลาทพทำาใหปาใหญสนน

ครนครน พระอนทรจงไดทรงบนดาลใหฝนโบกขรพรรษตกลงมา

ประพรมกษตรยใหหายเศราโศกและฟ นพระองค

กณฑท 13 นครกณฑ พระเจากรงสญชยตรสสารภาพผด พระ

เวสสนดรจงทรงลาผนวชพรอมทงพระนางมทร และเสดจกลบสส

พนคร เมอเสดจถงจงรบสงใหชาวเมองปลอยสตวทกกขง ครน

ยามราตรพระเวสสนดรทรงปรวตกวา รงเชาประชาชนจะแตกตน

มารบบรจาคทาน พระองคจะประทานสงใดใหแกประชาชน ทาว

โกสยไดทราบจงบนดาลใหมฝนแกว 7 ประการ ตกลงมาในนครสพ

สงถงหนาแขง พระเวสสนดรจงทรงประกาศใหประชาชนมาขนเอา

ไปตามปรารถนา ทเหลอใหขนเขาพระคลงหลวง

ในกาลตอมาพระเวสสนดรเถลงราชสมบตปกครองนครสพโดยทศ

พธราชธรรม บานเมองรมเยนเปนสขตลอดพระชนมาย

คำาศพท

กรงกบลพสด = ชอเมองหลวงของแคลนสกกะ เปนเมองของ

พระเจาสทโธทนะพระราชบดาของเจาชายสทธตถะ ปจจบนอยใน

เขตประเทศเนปาล ตดชายแดนตอนเหนอของประเทศอนเดย

คาถาพน = บทประพนธเรองมหาเวสสนดรชาดกทแตงเปนภาษา

บาลลวน ๆ พนบท เรยกการเทศนมหาเวสสนดรชาดกทเปนคาถา

ลวน ๆ อยางนวา เทศนคาถาพน

จต = เคลอน เปลยนสภาพจากกำาเนดหนงไปเปนอกกำาเนดหนง

มกใชแกเทวดา

ดาวดงสสวรรค = ชอสวรรคชนท 2 แหงสวรรค 6 ชน ม

พระอนทรเปนผครอง

ทศบารม = บารม 10 ประการ ไดแก ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา

วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน เมตตา อเบกขา

เนรเทศ = บงคบใหออกไปเสยจากประเทศหรอถนทอยของตน

บตรทารทาน = การใหทานโดยสละบตรและภรรยา (ทาร)

ปยบตรทาน = ใหลกรกเปนทาน

ฝนโบกขรพรรษ = ฝนทมสแดง ฝนชนดนกลาวไววาใครอยากจะ

ใหเปยก กเปยก ถาไมอยากใหเปยกกไมเปยก เหมอนนำาตกลงบน

ใบบว

พสดาร = กวางขวาง ละเอยดลออ (ใชแกเนอความ) แปลก พลก

(ปาก)

มหาชาต = เรยกเวสสนดรชาดกวา มหาชาต การเทศนเรองมหา

เวสสนดรชาดกเรยกวา เทศนมหาชาต

ยมกปฏหารย = ปาฏหารยทแสดงเปนค ๆ เปนปาฏหารยท

พระพทธเจาทรงกระทำาทตนมะมวงซงเรยกวา คณฑามพฤกษ คอ

ทรงบนดาลทอนำาทอไฟจากสวนของพระกายเปนค ๆ กน

ลาผนวช = มความหมายาเดยวกบลาสขา คอลาสก ลาจากเพศ

สมณะ

สตตสดกมหาทาน = การทำาทานครงใหญโดยใหสงของ 7 อยาง

อยางละ 700 ไดแก ชาง มา รถ สตร แมโคนม ทาสชาย ทาสหญง

อนโมทนา = ยนดตาม ยนดดวย พลอยยนด

อานสงส = ผลแหงกศลกรรม ผลบญ ประโยชน

อาศรม = ทอยของนกพรต

วเคราะหคณคาวรรณคด

คณคาดานวรรณศลป

เนองจากเรองทนำามาเรยนนเปนเรองเลาในลกษณะความเรยงจง

เปนรอยแกว บรรยายโวหาร ในสวนทหยบยกมาเปนตวอยางจาก

เนอเรองจรง ไดยกจากตอนพระอจตฤาษบอกเสนทางไปเขาวงกต

แกชชก ซงไดพรรณนาโดยใชคำาอนงการ และสมผสแพรวพราว

เชน

"แลถนดในเบองหนาโนน กเขาใหญ ยอดเยยมโพยมอยางพยบ

เมฆ มพรรณเขยวขาวดำาแดงดดเรก ดงรายรตนนพมหณแนมนา

ใครชม ครนแสงพระสรยะสงระดมกดเดนดงดวงดาว วาวแวววะ

วาบ ๆ ทเวงวง วจตรจำารญรงเปนสรงพงพนเพงคคนมพรพน

นภากาศ บางกกอเกดกอนประหลาดศลาลายและละเลอม ๆ ทงอก

งำาเปนแงเงอม..."

(กณฑท 7 มหาพน)

สำานวนทมาจากเรองมหาเวสสนดรชาดกทใชในปจจบน เชน

ชกแมนำาทงหา หมายถง พดจาหวานลอมดวยคำายกยอ ดงทชชก

จะกลาวขอสองกมารตอพระเวสสนดรกไดพดจาชกแมนำาทงหา (ค

งคา ยมนา อจรวด สรภ และมห) มาเปรยบเทยบเสยกอนแลวจง

ยอนขอในภายหลง

ตปลาหนาไซ หมายถง ตหรอกระทมนำาตรงหนาไซใหปลาแตกตน

หนไปจากไซทดกไว เปนการทำาทำาทขดขวางผลประโยชนทควรม

ควรไดอยแลว เสมอนตอนทชชกตสองกมารตอหนา ทำาใหพระ

เวสสนดรโกรธเคอง

คณคาดานแนวคดและคตชวต

1. การทำาบญจะใหทำาเสรจสมประสงคตองอธษฐานจต ตงเปา

หมายชวตทตนปรารถนาไว ความปรารถนาทจะสำาเรจสมดงตงใจผ

นนตองมศลบรบรณกลาวคอ

- ตองกระทำาความด

- ตองรกษาความดนนไว

- หมนเพมพนความดใหมากยงขน

2. การทำาความดตองทำาเรอยไป ทกชาตทกภพตอเนองไมขาดสาย

3. ในเรองมหาชาตไดแสดงตวอยางของพระชาตทยงใหญดวยทศ

บารม เหนตวอยางการบำาเพญบารมอนยากยงทมนษยปถชน

ธรรมดาจะทำาได

4. คณคาของมหาชาตเปนเรองทประจกษชดในศรทธาของ

พทธศาสนกชนมายาวนานตงแตสมยกรงสโขทย ดงทปรากฏใน

จารกนครชม ซงถอวาเปนหลกฐานทเปนวรรณคดลายลกษณอก

ษณทเกาแกทสด

5. แสดงใหเหนถงความเชอ ความศรทธาในพระพทธศาสนาทอยค

กบสงคมไทยจากอดตจนถงปจจบน

6. สะทอนใหเหนถงประเพณทางศาสนาทสำาคญเกยวกบการ

ทำาบญ ฟงเทศนมหาชาตใหจบวนเดยวครบบรบรณ ทง 13 กณฑ

เปนเหตใหสำาเรจความปรารถนาทกประการดงน

- เมอตายจากโลกนไปแลว จะมโอกาสไดพบพระพทธเจาพระนามวา

ศรรยเมตไตยในอนาคต

- เมอดบขนธไปเกดในสคตโลกสวรรค จะเสวยทพยสมบตมโหฬาร

- เมอตายไปแลวจะไมตกนรก

- เมอถงยคพระศรอรยเมตไตย จะไดจตไปเกดเปนมนษย

- เมอไดฟงธรรมตอหนาพระพกตรของพระพทธองค จะไดดวงตา

เหนธรรม เปนพระอรยบคคลในบวรพระพทธศาสนา

7. มหาชาตใสนแตละทองถนมกจะแสดงใหเหนถงลกษณะวถชวต

ความเปนอย ความเชอไดอยางชดเจน

มหาชาต หรอเวสสนดรชาดกมคณคาทงดานเนอความและดาน

วรรณศลปเพราะแตละสำานวนเกดขนจากความเชอและความ

ศรทธาในพทธศาสนา ทงยงเปนมรดกทางวฒนธรรม สำาคญ

ของคนในทองถนทควรอนรกษและสบทอดตอไป

ทมาและไดรบอนญาตจาก :

บญลกษณ เอยมสำาองค เกอกมล พฤกษประมล และโสภต พทกษ. ภาษาไทย

วรรณคดและวรรณกรรม ม.4. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : อกษรเจรญทศน.

มหาเวสสนดรชาดก ฉบบการตน

https://www.youtube.com/watch?v=pH1Muz7FEM0