L CH S PH TỊ Ử Ậ GIÁO N ĐẤ Ộ

Pháp s Thánh Nghiêm ưThích Tâm Trí d chị

Nhà xu t B n Ph ng Đông ấ ả ươTP. HCM 2008

1

L I NG I D CHỜ ƯỜ Ị

Ngày nay trên kh p các châu l c ng i taắ ụ ườ đ u bi t đ n Ph t giáo là tôn giáo đ c phátề ế ế ậ ượ nguyên t n Đ . Duy có đi u đ hi u v quáừ Ấ ộ ề ể ể ề trình hình thành, truy n bá và phát tri n c aề ể ủ Ph t giáo là nh th nào,thì ph i c y đ n s h c.ậ ư ế ả ậ ế ử ọ Mu n hi u l ch s c a m t qu c gia, m t tônố ể ị ử ủ ộ ố ộ giáo v.v... đi u c n y u là s th t. Nh ng th nàoề ầ ế ự ậ ư ế là s th t? Nh t là s th t l ch s . B i th ng thìự ậ ấ ự ậ ị ử ở ườ ng i ta hay đ ng trên m t quan đi m nào đóườ ứ ộ ể đ vi t s ; n u thi u tinh th n khách quan vàể ế ử ế ế ầ trách nhi m, s th t c a l ch s cũng theo đó màệ ự ậ ủ ị ử b d d ng! Đ c bi t ng i n Đ th i y - th iị ị ạ ượ ế ườ Ấ ộ ờ ấ ờ đ c Ph t t i th - h không quan tâm đ n vi cứ ậ ạ ế ọ ế ệ ghi chép các bi n c x y ra c a đ t n c h ;ế ố ả ủ ấ ướ ọ đúng h n, h không có khái ni m v vi c ghiơ ọ ệ ề ệ chép l ch s biên niên. Theo h , nh ng bi n cị ử ọ ữ ế ố c a biên niên s ch là chuy n nh t th i và mauủ ử ỉ ệ ấ ờ chóng qua đi,và nó ch ng giúp đ c gì trong vi cẳ ượ ệ thi n quán t duy và kh tu đ s m gi i thoátề ư ổ ể ớ ả ki p ng i vô th ng gi t m này, m c đíchế ườ ườ ả ạ ụ nh m t i và cũng là m i b n tâm c a h là tìmắ ớ ố ậ ủ ọ v c i ngu n an t nh c a th gi i tâm linh, đó làề ộ ồ ị ủ ế ớ th nh p v v i đ i th c a Ph m thiên n i cõiể ậ ề ớ ạ ể ủ ạ ơ vĩnh h ng. Do đó, mà trong c nghìn năm, l ch sằ ả ị ử

2

c a đ t n c n Đ “c h nh t gi y tr ng”.ủ ấ ướ Ấ ộ ơ ồ ư ờ ấ ắ Ph t giáo n Đ cũng trong xu h ng đó.ậ Ấ ộ ở ướ

Tr c năm 1975, mi n Nam Vi t Nam cướ ở ề ệ ố Hòa th ng Thích Thanh Ki m có vi t m t cu nượ ể ế ộ ố L ch s Ph t giáo n Đ . Nay chúng tôi d ch bị ử ậ Ấ ộ ị ộ s này c a pháp s Thánh Nghiêm là nh m cungử ủ ư ằ c p thêm ngu n s li u cho vi c h c t p vàấ ồ ử ệ ệ ọ ậ nghiên c u c a các v Tăng Ni sinh, và các gi iứ ủ ị ớ đ c gi . Đây là b Thông s - s mang tính phộ ả ộ ử ử ổ thông - ch không chuyên kh o nh cu n Theứ ả ư ố Historical Budda c a ti n sĩ ng i Đ c, ôngủ ế ườ ứ H.W.Schumann, và đ c Tr n Ph ng Lan d chượ ầ ươ ị v i t a Đ c Ph t L ch S . Nh n th y pháp sớ ự ứ ậ ị ử ậ ấ ư Thánh Nghiêm vi t b Thông s này v i ngu nế ộ ử ớ ồ s li u h t s c phong phú, trong đó có nh ng sử ệ ế ứ ữ ự ki n mà bình th ng không th đ c đ n đ c.ệ ườ ể ọ ế ượ

S dĩ chúng tôi d ch b s này là nh s cở ị ộ ử ờ ự ổ vũ và đ ng viên c a quí Đ o l và b ng h u sauộ ủ ạ ữ ằ ữ khi đ c b n d ch L ch s Ph t Giáo Tây T ng c aọ ả ị ị ử ậ ạ ủ chúng tôi. Chúng tôi cũng đ c anh Thanhượ Nguyên - m t ng i chuyên vi c n loát kinhộ ườ ệ ấ sách - đ ngh là nên ti p t c d ch tr n b thôngề ị ế ụ ị ọ ộ s c a pháp s Thánh Nghiêm. B Thông s nàyử ủ ư ộ ử g m b n quy n: L ch S Ph t Giáo n Đ , L chồ ố ể ị ử ậ Ấ ộ ị S Ph t Giáo Trung Qu c Khái Thuy t, L ch Sử ậ ố ế ị ử Ph t Giáo Tây T ng, L ch S Ph t Giáo Nh t B nậ ạ ị ử ậ ậ ả - Hàn Qu c. Theo anh “ngài Thánh Nghiêm là m tố ộ h c gi l n c a Ph t giáo Trung Hoa, nên b sọ ả ớ ủ ậ ộ ử

3

do ngài vi t ch c ch n có giá tr nh t đ nh c aế ắ ắ ị ấ ị ủ nó”. Chúng tôi xin h i h ng công đ c c a haiồ ướ ứ ủ Ph t t đã hoan h cúng t nh tài đ in n t ngậ ử ỷ ị ể ấ ặ t p sách này. ậ

Sau cùng, xin th a là b n thân chúng tôi tuyư ả có h c ch Hán, nh ng không ph i là d ch gi iọ ữ ư ả ị ả chuyên nghi p. Do đó, không sao tránh kh i saiệ ỏ sót, kính mong th c gi ni m tình ch giáo. ứ ả ệ ỉ

Vi t t i chùa An D ngế ạ ưỡThôn Thái Thông, xã Vĩnh Thái, TP. Nha TrangMùa Ph t Đ n - 2552.ậ ảTâm Trí c n chí.ẩ

4

L I NG I BIÊN T PỜ ƯỜ ẬBa tác ph m l n vi t v s Ph t giáo c a sẩ ớ ế ề ử ậ ủ ư

ph Thánh Nghiêm, đó là: n Đ Ph t giáo S ,ụ Ấ ộ ậ ử Tây T ng Ph t Giáo S và Nh t - Hàn Ph t Giáoạ ậ ử ậ ậ S . Nguyên ba tác ph m trên tr c đây đ cử ẩ ướ ượ vi t chung thành m t b v i tên g i: Th Gi iế ộ ộ ớ ọ ế ớ Ph t Giáo Thông S , và do Đông S Xã - ti n thânậ ử ơ ề c a Pháp C Văn Hóa xu t b n và phát hànhủ ổ ấ ả r ng rãi vào năm 1969.ộ

Nh vào b i c nh h c thu t tinh nghiêm, vàoờ ố ả ọ ậ công phu tu ch ng sâu dày, vào lý ni m giáo d cứ ệ ụ qu ng bác, c ng v i B đ bi nguy n vô cùngả ộ ớ ồ ề ệ thâm thi t c a s ph , m i có đ c s thành t uế ủ ư ụ ớ ượ ự ự v a bao quát v nhi u m t, v a mang đ c tínhừ ề ề ặ ừ ặ đ c đáo c a b sách. Sách có n i dung sâu s c vộ ủ ộ ộ ắ ề ý t ng, d hi u v ngôn t , s li u phong phúưở ễ ể ề ừ ử ệ hoàn ch nh, kh o ch ng tinh xác rõ ràng, văn bútỉ ả ứ

u mỹ l u loát, nh đó mà sách đ c s hoan hư ư ờ ượ ự ỷ đón nh n c a đ i chúng c trong và ngoài Ph tậ ủ ạ ả ậ giáo m t cách ph bi n. Sách cũng nh n đ c sộ ổ ế ậ ượ ự tr ng th cũng nh ng l i bình sâu s c, t t đ pọ ị ữ ờ ắ ố ẹ c a gi i h c thu t. So v i nh ng sách cùng lo iủ ớ ọ ậ ớ ữ ạ thì đây qu là b sách “hy h u nan đ c” (ít có khóả ộ ữ ắ đ c). Tr c đây sách đ c tái b n nhi u l n,ượ ướ ượ ả ề ầ năm 1963 sách m i đ c đ a vào Pháp C Toànớ ượ ư ổ T p.ậ

“Thông S ”nguyên là b sách có bài t aử ộ ự nghiêm c n, m ch l c rõ ràng, chia ra ch ngẩ ạ ạ ươ

5

m c khi n ng i đ c a thích, và coi đây là m tụ ế ườ ọ ư ộ tr c tác đ c k t c u hoàn ch nh gi a ba b nướ ượ ế ấ ỉ ữ ả sách. Vì v y, m t m t Pháp C Văn Hóa c g pậ ộ ặ ổ ố ắ đáp l i s nhi t li t h ng ng c a đa s đ cạ ự ệ ệ ưở ứ ủ ố ộ gi , m t khác nhân vào bi n thiên c a th i đ i,ả ặ ế ủ ờ ạ theo đó t o ra ph ng ti n a thích đ c cho đ cạ ươ ệ ư ọ ộ gi . Do đó, m i đem b sách c a s ph theo thả ớ ộ ủ ư ụ ứ t biên chép m i l i cho th t hoàn ch nh, r i tùyự ớ ạ ậ ỉ ồ theo đ a khu mà chia thành ba sách. S phân chiaị ự này v n tuân theo di n m o c a sách mà gi iẫ ệ ạ ủ ớ đ c gi đã bi t qua. Vi c làm này cũng là nh mộ ả ế ệ ằ th a mãn yêu c u c a ng i đ c.ỏ ầ ủ ườ ọ

S ph Thánh Nghiêm t ng nói đ i v i tônư ụ ừ ố ớ giáo v a có ngu n g c lâu đ i, v a có tính “bácừ ồ ố ờ ừ đ i tinh thâm” thì nên có sh hi u bi t t ngạ ư ể ế ườ t n, đ y đ . Mu n v y, có th d a vào s h c đậ ầ ủ ố ậ ể ự ử ọ ể có đ c s hi u bi t nh v a nêu qu không cònượ ự ể ế ư ừ ả gì t t h n.ố ơ

Ph t giáo phát nguyên t n Đ h n haiậ ừ Ấ ộ ơ nghìn năm tr c, v sau do nhân duyên bi n hóaướ ề ế l u chuy n mà Ph t giáo có s phân chia bư ể ậ ự ộ phái. S khai tri n c a Ph t giáo Đ i th a k tự ể ủ ậ ạ ừ ế h p v i các dân t c có n n văn hóa khác nhauợ ớ ộ ề đ a đ n s xu t hi n nhi u trình đ hi u bi tư ế ự ấ ệ ề ộ ể ế Ph t giáo r t đ c s c. Đi u đó không ch là doậ ấ ặ ắ ề ỉ quá trình phát tri n c a tôn giáo, mà đi u đó cònể ủ ề mang ý nghĩa chân chính v văn hóa và t t ngề ư ưở c a nhân lo i, xét v m t l ch s phát tri n.ủ ạ ề ặ ị ử ể

6

Theo s li u vi t tay phong phú và kháchử ệ ế quan, c ng v i ki n gi i qua bút pháp đ c bi tộ ớ ế ả ặ ệ đ c đáo c a s ph Thánh Nghiêm, thì đây đúngộ ủ ư ụ là m t b sách hay đ c k t h p gi a l ch s ,ộ ộ ượ ế ợ ữ ị ử h c thu t và tôn giáo trong n n văn hóa Ph tọ ậ ề ậ giáo. B sách l y hoàn c nh c a xã h i, s bi nộ ấ ả ủ ộ ự ế thiên c a th i đ i làm b i c nh. L y ho t đ ngủ ờ ạ ố ả ấ ạ ộ c a giáo đoàn, t t ng c a giáo lý làm “kinhủ ư ưở ủ tuy n”.ế

Nh v y sách không ch dành cho tín đ Ph tư ậ ỉ ồ ậ giáo có thêm s hi u bi t v tôn giáo mình, màự ể ế ề còn giúp cho gi i nhân sỹ thu c m i giai t ng xãớ ộ ọ ầ h i có thêm s li u đ nghiên c u. Có th nói,ộ ử ệ ể ứ ể b t lu n là ng i đ c trong b i c nh nào khiấ ậ ườ ọ ở ố ả đ c xong b sách này cũng đ u c m th y hoanọ ộ ề ả ấ h , v a ý.ỷ ừ

Tàm quý đ t : Tr ng Nguyên Long.ệ ử ươVi t t i chùa Nông - Thi n, gi a mùa h nămế ạ ề ữ ạ

1997.

7

CH NG I. ƯƠNGU N G CỒ Ố

TI T I: N Đ VÀ DÂN CHÚNGẾ Ấ Ộ- Hoàn c nh:ảToàn cõi n Đ là m t đ i l c, và cũng là m tẤ ộ ộ ạ ụ ộ

bán d o. B c n Đ đ c che ch n b i s n m chả ắ Ấ ộ ượ ắ ở ơ ạ l n nh t th gi i, đó là d i Hy Mã L p S nớ ấ ế ớ ả ạ ơ (Himalayas), ngoài ra còn có d i s n m ch Kháchả ơ ạ L p Côn Lôn và s n m ch H ng Đô Kh T , haiạ ơ ạ ư ố ư s n h này ti p giáp v i Tây T ng, Tây Kh ngơ ệ ế ớ ạ ươ và Vân Nam c a Trung Qu c. Tây b c n Đ l yủ ố ắ Ấ ộ ấ Mi n Đi n làm phân gi i; tây n Đ là bi n Aế ệ ớ Ấ ộ ể L p Bá(1), đông n Đ là v nh Mãnh Gia L pạ Ấ ộ ị ạ (Bengal), phía c c nam c a n Đ là mũi Khoaự ủ Ấ ộ M t Lâm, có eo bi n B o Kh c nhìn th ng sangạ ể ả ắ ẳ Tích Lan (Sri-Lanka), phíai nam Tích Lan là nẤ Đ d ng. Nhìn v h ng b c thì n Đ là m tộ ươ ề ướ ắ Ấ ộ ộ đ i l c, nhìn theo h ng nam thì n Đ là m tạ ụ ướ Ấ ộ ộ bán đ o. Phía c c nam c a n Đ thì nh vàả ự ủ Ấ ộ ỏ nh n, phía c c b c thì thoáng r ng; v m t đ a lýọ ự ắ ộ ề ặ ị hình th , n Đ gi ng nh m t hình tam giácể Ấ ộ ố ư ộ kh ng l .ổ ồ

- Đ a lý:ịHi n t i, n Đ tính t đông sang tây r ngệ ạ Ấ ộ ừ ộ

1.360 d m Anh, tính t nam ra b c, n Đ cóặ ừ ắ Ấ ộ chi u dài là 1.800 d m Anh. n Đ có b bi nề ặ Ấ ộ ờ ể

8

dài 3.000 d m Anh. T ng di n tích c a n Đặ ổ ệ ủ Ấ ộ chi m m t ph n năm di n tích toàn c u, ngangế ộ ầ ệ ầ b ng di n tích toàn cõi châu Âu (tr n c Nga).ằ ệ ừ ướ Tính t biên c nh giáp v i Ba C T (Pakistan),ừ ả ớ ơ ư tính thu c tây b , thì n Đ vào 62 đ kinhộ ộ Ấ ộ ở ộ đông, tính t đông b A Tát M t, thì n Đ vàoừ ộ ậ Ấ ộ ở 93 đ kinh đông, b r ng c a n Đ chi m 31ộ ề ộ ủ Ấ ộ ế kinh đ . Tính t Khách Th p M Nhĩ ph ngộ ừ ậ ể ở ươ b c, thì n Đ vào 37 b c vĩ đ , và sát b c vĩắ Ấ ộ ở ắ ộ ở ắ đ 7, c n k đ o qu c Tích Lan. Chi u dài vĩ độ ậ ề ả ố ề ộ cũng c kho ng 31 đ . H i g n v i vĩ đ 25, ướ ả ộ ỏ ầ ớ ộ ở phía b c n Đ là m t đ a khu r t r ng, đ i bắ Ấ ộ ộ ị ấ ộ ạ ộ ph n v trí c a đ i khu này ch y theo tuy n b cậ ị ủ ạ ạ ế ắ nam; do đó, ph n l n đ i l c n Đ thu c khíầ ớ ạ ụ Ấ ộ ộ h u nhi t đ i, m t ph n nh thu c ôn đ i.ậ ệ ớ ộ ầ ỏ ộ ớ

Đ a v c n Đ , hi n có th chia thành ba đ aị ự Ấ ộ ệ ể ị khu l n.ớ

1. Núi Ha Mã L p Nhã và qua quan i c aạ ả ủ đ a khu này:ị

B c kh i t A Phú H n, đông đ n t nh A Tátắ ở ừ ả ế ỉ M t. tây b n Đ có r t nhi u quan i, nh ngậ Ở ộ Ấ ộ ấ ề ả ư quan i C Nhĩ C p (Gilgrit) và quan i B ch hả ơ ậ ả ạ ạ Ng a (Pehawar) có giá tr vô cùng l n v m tỏ ị ớ ề ặ quân s , hai c a i này ti p giáp v i Trung Qu c,ự ử ả ế ớ ố Tô Liên và A Phú H n, ngày nay hai quan i nàyả ả thu c v n i c nh c a n c Pakistan. Qu c giaộ ề ộ ả ủ ướ ố

n Đ v n nh s n th y che ch n, bao b c, đángẤ ộ ố ờ ơ ủ ắ ọ đ c g i là “Th ngo i đào nguyên”. Dù v y,ượ ọ ế ạ ậ

9

nh ng qua nhi u đ i, n Đ luôn b các ngo iư ề ờ Ấ ộ ị ạ t c xâm nh p, và t t c đ u ph i v t qua cácộ ậ ấ ả ề ả ượ quan i này m i đ n đ c n Đ .ả ớ ế ượ Ấ ộ

2. Đ a khu thu c l u v c n hà và H ngị ộ ư ự Ấ ằ hà.

Do n hà và H ng hà đ u n m d i chân d iẤ ằ ề ằ ướ ả Hy Mã L p Nhã S n t o thành m t thung lungạ ơ ạ ộ bình nguyên có chi u dài c kho ng hai nghìnề ướ ả d m Anh, và r ng kho ng hai trăm d m Anh.ặ ộ ả ặ Chính khu v c bình nguyên này là n i đã s n sinhự ơ ả ra n n văn hóa n Đ r c r . Có th chia l u v cề Ấ ộ ự ỡ ể ư ự bình nguyên này thành hai ph n: M t, là l y phíaầ ộ ấ tây c a l u v c n hà làm trung tâm cho khu v củ ư ự Ấ ự ngũ hà; đây là khu v c d i dào v th y l i, đ tự ồ ề ủ ợ ấ đai phì nhiêu màu m , và khí h u ôn hòa, r tỡ ậ ấ thích h p cho vi c canh nông và chăn nuôi. nợ ệ Ấ Đ hà ch y ra c a bi n A L p Bá; vùng th ngộ ả ử ể ạ ở ượ du có r t nhi u chi l u đ vào n Đ hà. Nh ngấ ề ư ồ Ấ ộ ư ch có khu v c Ngũ hà là dân c đông đúc nh t.ỉ ự ư ấ Băng Giá Ph (Bãnjàb) là tên t nh l , còn Ngũổ ỉ ỵ (Pãnj) Hà (àb) là l y t c ng Ba T . Nên g i nấ ừ ổ ữ ư ọ Ấ Đ là do ch n Đ Hà (Indus) mà ra, g i chungộ ữ Ấ ộ ọ là Tín đ (Sindhu). Ch Sindhu là ch cho n cộ ữ ỉ ướ ho c bi n. Bu i đ u ch này đ c dùng đ chặ ể ổ ầ ữ ượ ể ỉ l u v c n Đ hà, v sau đ c dùng đ ch choư ự Ấ ộ ề ượ ể ỉ toàn n. Hai, l y bình nguyên đông nam sôngẤ ấ ở H ng làm trung tâm. sông H ng phát nguyên tằ ằ ừ Tuy t S n, trên đ ng đ ra bi n Mãnh Gia L p,ế ơ ườ ổ ể ạ

10

sông H ng có vô s chi l u ch y vào, t a thànhằ ố ư ả ọ vùng bình nguyên vô cùng r ng l n hai bên b .ộ ớ ở ờ Chi l u l n nh t c a sông H ng là sông Diêmư ớ ấ ủ ằ Mâu Na (Yamuna), n m khu v c th ng l uằ ở ự ượ ư sông Yamuna là sông Tát Đ t Lôi Trì (Sutlej), đâyặ là khu v c thu c đ a ph ng Kuruksetra và làự ộ ị ươ vùng đ t trung tâm c a n n văn minh Bà La Môn.ấ ủ ề Bà La Môn là cách g i c a Trung Qu c đ chọ ủ ố ể ỉ vùng Madhy adésa, vì th khu v c này còn đ cế ự ượ g i là bang Nhã L i An (Aryararta). Ph t giáo làọ ợ ậ cách x ng hô c a Trung Qu c đ ch đ a ph ngư ủ ố ể ỉ ị ươ Ma Ki t Đà n m gi a l u v c sông H ng. Ba, làệ ằ ữ ư ự ằ cao nguyên Đ c Can: cao nguyên này v pháiứ ở ề nam sông H ng; có th chia ra nh sau:ằ ể ư

a) Cao nguyên Trung Anh, đây là cao nguyên kh i phát t núi T n Lê Da và núi Tát Ba La haiở ừ ầ núi này ch y đ n t n n Đ d ng, g m c d iạ ế ậ Ấ ộ ươ ồ ả ả đ t thu c bi n Mãnh Gia L p và bi n A L p Bá.ấ ộ ể ạ ể ạ

b) B bi n phía đông c a đ a khu này r tờ ể ủ ị ấ thu n l i cho vi c tr ng tr t, cày c y.ậ ợ ệ ồ ọ ấ

c) B bi n phía tây c a đ a khu này thu nờ ể ủ ị ậ ti n cho vi c th ng m i và công nghi p.ệ ệ ươ ạ ệ

d) Th i hi n đ i, thì khu đ a này n m v c cờ ệ ạ ị ằ ề ự nam c a bán đ o n Đ và có giá tr c c l n vủ ả Ấ ộ ị ự ớ ề qu c phòng.ố

- Nhân ch ng:ủ

11

N u phân bi t t m , thì n Đ c có đ nế ệ ỉ ỉ Ấ ộ ướ ế hàng trăm ch ng t c. Có th nói trên th gi i, nủ ộ ể ế ớ Ấ Đ là n c có nhi u gi ng ng i nh t. n Độ ướ ề ố ườ ấ Ấ ộ còn là vùng đ t có n n văn hóa c r t phát đ t.ấ ề ổ ấ ạ Tr c khi t c ng i Arya đ n đ c n Đ , thìướ ộ ườ ế ượ Ấ ộ kho ng năm nghìn năm tr c n Đ đã có n nả ướ Ấ ộ ề văn hóa r t cao và phát tri n khu v c Bàng Giáấ ể ở ự Ph (t c Ngũ hà) và Tín Đ c (Mahenjodaro), n nổ ứ ứ ề văn hóa này so ra đòng th i v i n n văn hóa Aiờ ớ ề C p và Ba Ti Côn. N n văn hóa c c a n Đậ ề ổ ủ Ấ ộ không ph i là di tích c a t c ng i Aryan, mà doả ủ ộ ườ là do sau này ng i Nhã L i An (Aryan) chinhườ ợ ph c khu v c đã có s n n n văn minh.ụ ự ẵ ề

Đ t n c n Đ t x a là đ a khu mà khôngấ ướ Ấ ộ ừ ư ị lúc nào không b các dân t c t tây b c xâm nh pị ộ ừ ắ ậ vào, s xâm nh p đó gi ng nh nh ng làn sóngự ậ ố ư ữ h t l p này k ti p l p khác. V th ch t vàế ớ ế ế ớ ề ể ấ trình đ văn hóa mà xét, có th chia dân nộ ể Ấ thành năm gi ng lo i:ố ạ

1. Gi ng ng i Veddas:ố ườMà h u du c a h v n t n t i đ n ngàyậ ệ ủ ọ ẫ ồ ạ ế

nay. Đây là gi ng ng i nguyên th t i c c aố ườ ỉ ố ổ ủ nhân lo i. H đ c phân b ng c t n mi nạ ọ ượ ố ự ư ở ậ ề c c nam n Đ . Gi i h c gi chuyên nguyên c uự Ấ ộ ớ ọ ả ứ v gi ng ng i Veddas đ u đ ng ý r ng “đây làề ố ườ ề ồ ằ gi ng ng i c hi n đ c tìm th y trong các l pố ườ ổ ệ ượ ấ ớ hóa th ch”. M c dù v y, h v n là dân t c ngo iạ ặ ậ ọ ẫ ộ ạ

12

lai, ho c có th nói h là m t chi t c đã xâmặ ể ọ ộ ộ nh p vào n Đ t r t s m.ậ Ấ ộ ừ ấ ớ

2. Gi ng ng i Đ t La Duy Giaố ườ ạ (Đravidian):

Có kh năng đây là t c ng i mà năm nghìnả ộ ườ năm tr c h đã sáng t o và ki n l p n n vănướ ọ ạ ế ậ ề minh t i l u v c n Đ hà. Gi ng ng i Dravidiaạ ư ự Ấ ộ ố ườ có n c da ngâm đen, thân mình nh và lùn, tócướ ỏ nhi u và quăn, m t h i dài, mũi l n h i d t, m tề ặ ơ ớ ơ ẹ ắ đen. Có ng i ng r ng ng i Dravidian đ n tườ ỡ ằ ườ ế ừ vùng th ng du sông Tích Nhĩ Đ t L p (Syrdaya)ượ ạ ạ thu c Th Nhĩ Kỳ. Sau khi xâm nh p n Đ , vi cộ ổ ậ Ấ ộ ệ đ u tiên h làm là có lẽ đánh đu i t c ng iầ ọ ổ ộ ườ Veddas xu ng ph ng nam, và chi m l y vùngố ươ ế ấ b c và trung b n Đ làm đ a bàn c trú.ắ ộ Ấ ộ ị ư

3. Gi ng ng i Arya - Nhã L i An:ố ườ ợGi ng ng i Aryan có thân hình cao to, m tố ườ ặ

vuông, tóc nhi u, mũi cao nh n, m t đen và màuề ọ ắ da gi ng s c da ng i nam Âu. V vùng đ t phátố ắ ườ ề ấ tích c a t c ng i Aryan; có ng i cho r ng t củ ộ ườ ườ ằ ộ ng i này đ n n Đ t gi a khu v c Á T Á.ườ ế Ấ ộ ừ ữ ự ế Còn v ngu n g c phát nguyên c a t c ng iề ồ ố ủ ộ ườ Aryan đ a x nào, đ n nay ng i ta không thở ị ứ ế ườ ể d a vào b t kỳ căn c nào đ c cho là kh dĩ.ự ấ ứ ượ ả Th i đ i ng i Aryan đ n n Đ , theo thuy tờ ạ ườ ế Ấ ộ ế c a C Liên Uy (Grunwedel) thì t c ng i Aryanủ ổ ộ ườ đ n n Đ hai nghìn năm tr c công nguyên.ế Ấ ộ ướ Nh ng theo Fergusson, thì ng i Aryan đã xâmư ườ

13

nh p n Đ t ba nghìn năm tr c công nguyên.ậ Ấ ộ ừ ướ V n d này đã đ c các nhà s h c, ngôn ngấ ề ượ ử ọ ữ h c và kh o c h c đ a ra tranh lu n t r t lâuọ ả ổ ọ ư ậ ừ ấ nh ng ch a ngã ngũ. Tóm l i, t c ng i Aryanư ư ạ ộ ườ đánh b i ng i Dravidian - t c ng i đã xâmạ ườ ộ ườ nh p n Đ t tr c đó - thu d ng m t b ph nậ Ấ ộ ừ ướ ụ ộ ộ ậ ng i Dravidian làm nô l , và đu i m t b ph nườ ệ ổ ộ ộ ậ ng i Dravidian khác ch y xu ng nam n, r iườ ạ ố Ấ ồ chi m l y đ a bàn c trú c a ng i Dravidianế ấ ị ư ủ ườ làm n i c trú cho t c mình.ơ ư ộ

4. Ng i H i giáo:ườ ồNg i H i giáo xâm nh p vào b c n Đườ ồ ậ ắ Ấ ộ

kho ng th k m i hai sau công nguyên. H làả ế ỷ ườ ọ t c ng i pha tr n gi a gi ng ng i Y Lãng vàộ ườ ộ ữ ố ườ Th Nhĩ Kỳ; nh ng ch ng tánh Th Nhĩ Kỳ đ cổ ư ủ ổ ượ b o l u nhi u h n. Đây là gi ng ng i có thânả ư ề ơ ố ườ hình cao to, da tr ng, m t đen ho c đ c, râu c mắ ắ ặ ụ ằ và ria mép r t dày, mũi nh dài và h i th p.ấ ỏ ơ ấ

5. Ng i Mông C :ườ ổBu i đ u ng i Mông C xâm nh p vào tâyổ ầ ườ ổ ậ

b c n Đ . Đây là t c ng i Mông thu c h Đ iắ Ấ ộ ộ ườ ộ ọ ạ Nguy t V ng Khâu. Năm th hai m i sáuệ ươ ứ ươ tr c công nguyên, h tiêu di t v ng tri u g cướ ọ ệ ươ ề ố Hy L p, và sáng l p v ng tri u Quí S ng,ạ ậ ươ ề ươ tr c đó t i vùng tây b c n Đ đã có vua Di Lanướ ạ ắ Ấ ộ Đà - ng i g c Hy L p, t ng mang đ i quân xâmườ ố ạ ừ ạ chi m n th và ki n l p đô th t i Xa Y t La. Hế Ấ ổ ế ậ ị ạ ế ọ Đ i Nguy t v n là m t b l c nh vùng s nạ ệ ồ ộ ộ ạ ỏ ở ơ

14

c c thu c t nh Cam Túc - Trung Qu c. V m t đ aố ộ ỉ ố ề ặ ị lý, theo s phân b các gi ng ng i Mông, thì t cự ố ố ườ ộ Đ i Nguy t là gi ng ng i Mông tây Mông C ,ạ ệ ố ườ ở ổ thu c b t c Ách C Đ c (Eleuts). Hi n nayộ ộ ộ ổ ặ ệ ng i ta g i là ng i Mông C , nh m ch gi ngườ ọ ườ ổ ằ ỉ ố dân dã b pha tr n huy t ch ng gi a các dân t cị ộ ế ủ ữ ộ ng i Mông C , Tây T ng, Đ t Quy t, Y Lăng vàườ ổ ạ ộ ế Mi n Đi n. Đây là gi ng ng i còn gi nhi uế ệ ố ườ ữ ề thành ph n c a ng i Trung Qu c. H đ nh cầ ủ ườ ố ọ ị ư t tây b c n Đ , h có thân hình cao to, mũi h iở ắ Ấ ộ ọ ơ nh , có ph n gi ng mũi ng i Y Lãng. Các t cỏ ầ ố ườ ộ ng i Mông đ nh c Mi n Đi n, t nh A Tátườ ị ư ở ế ệ ở ỉ M t, Mãnh Gia L p, B t Đan, Tích Kim và Niậ ở ạ ở ấ ở B c Nhĩ đ u có s c da vàng, m t tr t, trôngạ ề ắ ặ ẹ gi ng ng i Trung Qu c không khác (T li uố ườ ố ư ệ nhân ch ng h c này đ c trích t thiên hai c aủ ọ ượ ừ ủ Ch ng II và V, trong cu n “Á Châu Ch ng t cươ ố ủ ộ đ a lý” c a Lý H c T ng).ị ủ ọ ằ

- Ng Văn:ữDo n Đ có quá nhi u t c ng i k ti pẤ ộ ề ộ ườ ế ế

nhau xâm nh p vào n th , và r i các t c ng iậ Ấ ổ ồ ộ ườ này l i đ ng hóa l n nhau qua vi c thông hôn; doạ ồ ẫ ệ đó mà hình thành l p ng i b pha tr n t nhi uớ ườ ị ộ ừ ề huy t ch ng. V t p quán sinh ho t, tín ng ng,ế ủ ề ậ ạ ưỡ tôn giáo cũng nh s cách tr v đ a bàn c trú.ư ự ở ề ị ư Thì n Đ qu là qu c gia ph c t p vào b c nh tẤ ộ ả ố ứ ạ ậ ấ th gi i v lĩnh v c ng âm.ế ớ ề ự ữ

Nay xin l c chia làm ba ph n đ trình bày:ượ ầ ể

15

1. Ngôn ng V Đà c a ng i Aryan thu c cữ ệ ủ ườ ộ ổ n Đ . Ngôn ng V Đà do quá trình ti n hóa màẤ ộ ữ ệ ế

thành ra Ph n văn. Ph n văn v i ngôn ng Ba Tạ ạ ớ ữ ư và L p Đinh là cùng m t ng h . Do di n bi nạ ộ ữ ệ ễ ế này khi n n Đ s n sinh nhi u th ng văn.ế Ấ ộ ả ề ứ ữ

2. Th i Ph t giáo xu t hi n, th i này Ph nờ ậ ấ ệ ở ờ ạ ng ch a ph bi n; thay vào đó các đ a ph ngữ ư ổ ế ị ươ c a n Đ v n ch a th ng nh t là nên dùng ngủ Ấ ộ ẫ ư ố ấ ữ văn nào làm ph thông, thì có s xu t hi n chổ ự ấ ệ ữ Sanskrit (Nhã ng ). Đ n th k th t tr cữ ế ế ỷ ứ ư ướ công nguyên. Ph n văn đã qua bao l n c i cáchạ ầ ả m i đi đ n ph c h ng, và tr thành văn t cớ ế ụ ư ở ự ổ đi n c a n Đ , đ c gi i h c gi ch n dùng. Vể ủ Ấ ộ ượ ớ ọ ả ọ ề đ i th thì Ph n ng t ng c n v i Nhã ng , vàạ ể ạ ữ ươ ậ ớ ữ ng i Trung Qu c cho r ng Nhã ng chính làườ ố ằ ữ Ph n ng .ạ ữ

Do th i c n đ i phát hi n ra văn t đ cờ ậ ạ ệ ự ượ kh c trong các bia ký thu c th i c đ i c a nắ ộ ờ ổ ạ ủ Ấ Đ , nh đó mà suy di n, đ i chi u v i nh ngộ ờ ễ ố ế ớ ữ d ch âm trong kinh Ph t c a Trung Qu c c x aị ậ ủ ố ổ ư đ tìm hi u xem đ ng th i đ c Thích Tôn sể ể ươ ờ ứ ử d ng ngôn ng là ngôn ng nào, đ n nay v nụ ữ ữ ế ẫ ch a th xác đ nh. Có nhi u kh năng đó là ngônư ể ị ề ả ng đ c qu n chúng s d ng thông th ngữ ượ ầ ử ụ ườ trong giao ti p th ng nh t. Ngôn ng này ch uế ườ ậ ữ ị nhi u bi n hóa đ tr thành ngôn ng Ba Lề ế ể ở ữ ị (Pali). Ngày nay ch có Ph t giáo Nam truy n làỉ ậ ề dùng ti ng Ba L ; văn Ba L đ c chép trong kinh,ế ị ị ượ

16

lu t Ph t giáo hi n còn không gi đ c nguyênậ ậ ệ ữ ượ tr ng nh th i Ph t còn t i th , và cũng khôngạ ư ờ ậ ạ ế gi ng ch ba l c a th i A D c. Vì nó đã quaố ữ ị ủ ờ ụ nhi u bi n c m i thành. Nh ng rõ là Ph n ngề ế ố ớ ư ạ ữ đ c dùng đ vi t kinh Ph t là t r t s m. Đ cượ ể ế ậ ừ ấ ớ ứ Ph t có th là do tình c mà s d ng Nhã ng ;ậ ể ờ ử ụ ữ trong khi các đ t Ph t là dùng ti ng c a đ aệ ử ậ ế ủ ị ph ng đ truy n bá Ph t giáo đi kh p n i. Sauươ ể ề ậ ắ ơ khi Ph t nh p di t, t i thành V ng Xáậ ậ ệ ạ ươ (Ràjagrha) di n ra cu c ki t t p thánh đi n l nễ ộ ế ậ ể ầ th nh t, và ng i ta đã dùng ngôn ng thôngứ ấ ườ ữ th ng (h n thành t c ng ) trong l n ki t t pườ ỗ ụ ữ ầ ế ậ này. Sau này thì Ph n ng (Sanskrit) đ c ph cạ ữ ượ ụ h ng thì h c gi Ph t giáo không ai là không sư ọ ả ậ ử d ng Ph n văn; th i gian g n đây t i Ni B c Nhĩụ ạ ờ ầ ạ ạ (Nepal), Cao X ng, và Vũ Đi n v.v... ng i taươ ề ườ phát hi n và khai qu t đ c kinh đi n Ph t giáoệ ậ ượ ể ậ đ c vi t b ng Ph n văn. Đi u này cho th yượ ế ằ ạ ề ấ không có gì ph i nghi là nh ng thánh đi n Ph tả ữ ể ậ giáo đ c d ch ra Hán văn đ u do nh ng nguyênượ ị ề ữ b n Ph n văn.ả ạ

3. Ph ng ti n đ a ph ng ng , n Đ cóươ ệ ị ươ ữ Ấ ộ h n hai m i hai ngôn ng . Nh ng ng văn chơ ươ ữ ư ữ ủ y u thì có m i ba th ; hi n nay theo Hi n phápế ườ ứ ệ ế

n Đ qui đ nh, thì nh ng ng văn thông d ngẤ ộ ị ữ ữ ụ g m có: n Đ ng , Ba L ng , Mãnh Gia L pồ Ấ ộ ữ ị ữ ạ ng , A Tát M t ng , Khách Th p M Nhĩ ng ,ữ ậ ữ ậ ễ ữ Bàng Giá Th ng , L p C Th ng , Áo Lôi Tátổ ữ ạ ơ ổ ữ

17

ng , Đ t L C ng , Mã L p Đ ng , Th L ng ,ữ ặ ỗ ổ ữ ạ ề ữ ổ ỗ ữ Mã L p Nhã L p ng , Tích Lan ng .ạ ạ ữ ữ

Ng i dân n th ng nhân vào vi c ng iườ Ấ ườ ệ ườ theo H i giáo, ng i theo n giáo luôn xung đ tồ ườ Ấ ộ nhau, nhi u khi d n đ n đ máu, ph n l n làề ẫ ế ổ ầ ớ bên nào cũng mu n b o v ti ng nói c a dân t cố ả ệ ế ủ ộ mình, có l m lúc n ra chi n tranh v i nhauắ ổ ế ớ khi n tình th thêm ph n r i ren.ế ế ầ ố

TI T II: TÔN GIÁO N Đ .Ế ỞẤ ỘNhìn xuyên su t dòng l ch s c a đ t n cố ị ử ủ ấ ướ

n Đ , ng i ta nh n th y n Đ là n i phátẤ ộ ườ ậ ấ Ấ ộ ơ xu t t ch c m i mô hình tôn giáo c a th gi i.ấ ổ ứ ọ ủ ế ớ Cũng gi ng nh Hy L p n i mà t th i xa x aố ư ạ ơ ừ ờ ư cho đ n th i c n kim, luôn phát sinh nh ng tế ờ ậ ữ ư t ng tri t h c tr ng y u trong n n triét h c tâyưở ế ọ ọ ế ề ọ ph ng. Cũng th , nh ng tôn giáo và t t ngươ ế ữ ư ưở tri t h c c a n Đ t tr c gi v n b o trì tínhế ọ ủ Ấ ộ ừ ướ ờ ẫ ả cách “nh t th ”, và ch a bao gi tách kh i m iấ ể ư ờ ỏ ố quan h nh t th đ ti n t i. N n tri t h c tâyệ ấ ể ể ế ớ ề ế ọ ph ng phát sinh t Hy L p và đ o C Đ c phátươ ừ ạ ạ ơ ố sinh t Do Thái, t th i c đ i hai nh h ngừ ừ ờ ổ ạ ả ưở trên th ng xung đ t nhau cho mãi đ n th iườ ộ ế ờ trung c c hai m i ch u đi u hòa đ r i vào th iổ ả ớ ị ề ể ồ ờ c n đ i l i phân ly; đi u này hoàn toàn khác v iậ ạ ạ ề ớ n n tri t h c và tôn giáo c a n Đ . (Ph n tề ế ọ ủ Ấ ộ ầ ự lu n c a “ n Đ Tri t H c và Tôn giáo S ” doậ ủ Ấ ộ ế ọ ử Cao Nam Thu n - ng i Thái Lan và M c Thônậ ườ ộ Thái Hi n ng i Nh t b n cùng hi p so n).ề ườ ậ ả ệ ạ

18

- T V Đà.ứ ện Đ không nh ng là n c đa s c t c, màẤ ộ ữ ướ ắ ộ

còn là m t n c đa tôn giáo. N u l y tôn giáoộ ướ ế ấ c a ng i Aryan làm chính th ng, thì V Đà làủ ườ ố ệ nh t quán c v tôn giáo l n t t ng. Bà Laấ ả ề ẫ ư ưở Môn giáo mà trong kinh Ph t th ng đ c p đ nậ ườ ề ậ ế ngày nay g i là n Đ giáo, c hai đ u t V Đàọ Ấ ộ ả ề ừ ệ mà ra c .ả

Đ i c ng v n i dung t V Đà:ạ ươ ề ộ ứ ệ1. Lê Cu V Đà: g m m t nghìn không trămệ ồ ộ

m i b y bài Thánh ca dài ng n khác nhau, đ cườ ả ắ ượ dùng trong vi c t t , ch ch ng m t m t ph nệ ế ự ỉ ừ ộ ộ ầ m i là có liên h đ n tôn giáo; tr ng y u nh tườ ệ ế ọ ế ấ là bài “L Kính Thái D ng Th n Ca”, bài Thánhễ ươ ầ ca này đ c các tăng l Bà La Môn sáng chi uượ ữ ề đ c t ng trong các l c u nguy n. Th i đ iọ ụ ễ ầ ệ ờ ạ thành l p n i dung Lê Cu V Đà là b t nh t.ậ ộ ệ ấ ấ Ch m l m nó cũng đ c biên t p tr c côngậ ắ ượ ậ ướ nguyên m t nghìn năm. Đây là b V Đà duyộ ộ ệ nh t đ c dùng làm t li u đ kh o sát v tr ngấ ượ ư ệ ể ả ề ạ thái t i c c a gi ng ng i Aryan.ố ổ ủ ố ườ

2. Sa Ma V Đà: g m m t nghìn năm trămệ ồ ộ b n m i chín bài Thánh ca đ c các tăng l Bàố ươ ượ ữ La Môn x ng lên trong l “t u t ”. ươ ễ ử ế

3. D Nhu V Đà: v đ i th thì D Nhu Vạ ệ ề ạ ể ạ ệ Đà t ng đ ng v i Sa Ma V Đà, y là d y cáchươ ồ ớ ệ ấ ạ th c hành t l ph i nh th nào, nh ng b tự ế ễ ả ư ế ư ấ

19

đ ng ch là trong đ i b ph n c a Lê Cu V Đàồ ở ỗ ạ ộ ậ ủ ệ thì D Nhu V Đà ch a xu t hi n l i t th nạ ệ ư ấ ệ ờ ế ầ sáng t o đ c nh t và duy nh t.ạ ộ ấ ấ

4. A Thát Bà V Đà: v n i dung chia làm haiệ ề ộ m i quy n, g m b y trăm ba m i m t bàiươ ể ồ ả ươ ố Thánh ca. A Thát Bà V Đà nói v m i quan hệ ề ố ệ gi a ng i Aryan v i c dân g c t i b n đ a nữ ườ ớ ư ố ạ ả ị Ấ Đ sau khi hai bên có s ti p xúc qua l i và ch uộ ự ế ạ ị s h p th nhi u y u t tín ng ng c a nhauự ấ ụ ề ế ố ưỡ ủ mà hình thành; do đó A Thát Bà V Đà ph nệ ầ nhi u là th n chú và phép kh ng ch qu th n.ề ầ ố ế ỉ ầ Ch m t s ít bài th o đ c dùng đ ca t ngỉ ộ ố ư ượ ể ụ Th ng đ ; vì v t A Thát Bà V Đà ph n l nượ ế ậ ệ ầ ớ mang s c thái mê tín.ắ

- B n giai c p:ố ấ Ba đ i c ng lĩnh c a Bà Laạ ươ ủ Môn giáo. M t là chru nghĩa thiên kh i V Đà, haiộ ả ệ là ch nghĩa v n năng t t , ba là ch nghĩa Bàủ ạ ế ự ủ La Môn chí th ng.ượ

Ba th ch nghĩa trên đ c coi là nét đ c s cứ ủ ượ ặ ắ c a th n giáo.ủ ầ

V Đà là do sj kh i th c a Ph m thiênệ ư ả ị ủ ạ th ng đ , vì v y nên Thành thánh là vô t ng;ượ ế ậ ượ c theo ch đ o c a V Đà mà th c hành t t thìứ ỉ ạ ủ ệ ự ế ự không có gì là “b t năng” c . Khi t t thì c nấ ả ế ự ầ ph i đ n tăng l bllm, vì th nên Bà La Môn làả ế ữ ế giai c p chí th ng.ấ ượ

20

Th c thì ch đ giai c p ch xu t hi n khi t cự ế ộ ấ ỉ ấ ệ ộ ng i Aryan đã xâm nh p n Đ , và do thi ca Vườ ậ Ấ ộ ệ Đà c tăng d n nên nghi th c t t cũng theo đóứ ầ ứ ế ự tăng lên m i s n sinh ra ch c T t chuyên loớ ả ứ ư ế vi c t t . T t có quy n l i c a t t cho nênệ ế ự ư ế ề ợ ủ ư ế ph i b o v l i ích c a gi i tính. T đó đ a đ nả ả ệ ơ ủ ớ ừ ư ế ch tr ng t t ph i th t p (cha truy n conủ ươ ế ự ả ế ậ ề n i), ho c ng i cùng giai c p m i đ c kố ặ ườ ấ ớ ượ ế th a. Nhân đó, giai c p T t c y vào quy n uyừ ấ ế ự ậ ề c a Th n thánh mà đ ra b n giai c p.ủ ầ ề ố ấ

1. Giai c p Bà La Môn:ấTôn giáo s thu c giai c p T ti, giai c p Tư ộ ấ ế ấ ế

ti tr i qua nhi u đ i, con cháu h càng lúc càngả ề ờ ọ đông nhân đ y m i hình thành m t đ i ch ngấ ớ ộ ạ ủ tánh. Ng i c a ch ng tánh này m t khi đ cườ ủ ủ ộ ượ sinh ra là li n tr o tàhnh tăng l . Lúc tu i già vàoề ử ữ ổ r ng s ng và sinh ho t nh ng i xu t gia (giaiừ ố ạ ư ườ ấ c p Bà La Môn t chia đ i con ng i làm b n giaiấ ự ờ ườ ố đo n, m t là giai đo n nhi đ ng giáo d ng kỳ,ạ ộ ạ ồ ưỡ hai là giai đo n k t hôn và sinh ho t gia đình, baạ ế ạ là giai đo n vào r ng sinh s ng, và b n là giaiạ ừ ố ố đo n tr n đ i n tu).ạ ố ờ ẩ

2. Giai c p Sát Đ L i:ấ ế ợLà giai c p v ng gi thu c t c ng i võ sĩ.ấ ươ ả ộ ộ ườ

Đây là giai c p th ng tr v m t đ i n i. Vàấ ố ị ề ặ ố ộ kh ng ch v m t đ i ngo i. Nhân đ y mà xu tố ế ề ặ ố ạ ấ ấ hi n giai c p “Võ nhân ch ng tánh”. Đây là giaiệ ấ ủ c p l y võ ngh làm th t p mà hình thành nênấ ấ ệ ế ậ

21

ch c v chuyên v chi n sĩ. Ch ng tánh võ nhânứ ụ ề ế ủ ph i nh đ n s t t c a giai c p Bà La Môn đả ờ ế ự ế ự ủ ấ ể đ c Th n h , vì v y, h vào giai c p th hai.ượ ầ ộ ậ ọ ở ấ ứ

3. Giai c p Ph Xá:ấ ệNgoài các T ti và Võ sĩ, ng i Aryan còn cóế ườ

h ng ng i theo đ ôi các ngh nh : th ng m i,ạ ườ ủ ề ư ươ ạ nông nghi p và công ngh , t đó hình thành nênệ ệ ừ giai c p th ba Ph Xá.ấ ứ ệ

4. Giai c p Th Đà La:ấ ủĐây là gi ng ng i Đ t La Duy Giaố ườ ạ

(Dravidian); t c ng i này xâm nh p n Đ tộ ườ ậ Ấ ộ ừ r t s m và h là t c ng i đ u tiên b chinhấ ớ ọ ộ ườ ầ ị ph c b i t c ng i Arya, và h b bi n thành giaiụ ở ộ ườ ọ ị ế c p nô l ti n dân.ấ ệ ệ

Trong b n giai c p trên, ch có ba giai c p làố ấ ỉ ấ Bà La Môn, Sát Đ L i và Ph Xá là đ c t ngế ợ ệ ượ ụ ni m V Đà, đ c quy n t t . Sau khi ch t cệ ệ ượ ề ế ự ế ả ba giai c p này sẽ đ c tái sinh l i cõi nhân th .ấ ượ ạ ế Do đó, c ba đ c g i là “tái sinh t c”; còn ch ngả ượ ọ ộ ủ t c Th Đà La do không ph i là gi ng ng iộ ủ ả ố ườ Aryan, nên h không nh ng không đ c quy nọ ữ ượ ề t ng ni m V Đà và t t , mà h cũng không cóụ ệ ệ ế ự ọ hy v ng đ c tái sinh tr l i đ i sau. Do đó,ọ ượ ở ạ ở ờ giai c p Th Đà La còn g i là “nh t sinh t c” (t cấ ủ ọ ấ ộ ộ ng i ch đ c sinh m t l n). Khi t c ng i Bàườ ỉ ượ ộ ầ ộ ườ La Môn ch t thì ch c n bái Th n, t ng kinh làế ỉ ầ ầ ụ li n đ c tr v v i Ph m thiên - t c b n th vũề ượ ở ề ớ ạ ứ ả ể

22

tr , và g i là “đ n ng pa”. Trong khi t c ng iụ ọ ố ộ ộ ườ Sát Đ L i và Ph Xá thì ngòai vi c t t và t ngế ợ ệ ệ ế ự ụ kinh, h c n ph i kh luy n tu thi n m i đ cọ ầ ả ổ ệ ề ớ ượ sinh v v i Ph m Thiên (sau khi ch t) và g i đóề ớ ạ ế ọ là “ti m ch ng pháp”.ệ ứ

- Tín ng ng Th n.ưỡ ầKhông c n ph i nói, ai cũng bi t tín ng ngầ ả ế ưỡ

th n c a ng i Aryan đ u căn c vào kinh Vầ ủ ườ ề ứ ệ Đà. Lê Câu V Đà chia vũ tr thành ba gi i là:ệ ụ ớ thiên - không - đ , m i gi i có m i m t v th n,ị ỗ ớ ườ ộ ị ầ c ng có ba m i ba th n. Kỳ th c, nh ng th nộ ươ ầ ự ữ ầ đ c cúng t là r t nhi u, nhìn gi ng nh đaượ ế ấ ề ố ư th n giáo. Nh ng th ng thì h ch nh m vào vầ ư ườ ọ ỉ ắ ị th n ch y u đ tán t ng, và luôn luôn dùngầ ủ ế ể ụ nh ng câu ch r t ráo nh t đ hình dung; choữ ữ ố ấ ể nên v Th n ch y u không nh t thi t là v nào,ị ầ ủ ế ấ ế ị mà tùy vòa đ v c a Th n đ c nh m đ n. Đâyị ị ủ ầ ượ ắ ế là lý do khi n có ng i g i Bà La Môn giáo làế ườ ọ “Giáo hoán Th n giáo” (Kathentheism), b ng nhầ ằ ư d a vào tr ng thái ch quan c a ng i tin, thìự ạ ủ ủ ườ hi n nhiên tín ng ng c a ng i Aryan là nh tể ưỡ ủ ườ ấ th n giáo, và tôn giáo c a h đ c coi là “đ nầ ủ ọ ượ ơ nh t th n giáo” (Henotheism) t c tôn giáo chấ ầ ứ ỉ sùng bái m t v th n trong s nh ng v th n.ộ ị ầ ố ữ ị ầ

Trên bình di n thông th ng, ng i Aryanệ ườ ườ cùng bái năm s c m nh thiên nhiên mang tínhứ ạ Th n cách, đó là Thái d ng th n, Thiên th n, vũầ ươ ầ ầ Th n, Không khí th n và H a th n. Đ c bi tầ ầ ỏ ầ ặ ệ

23

ng i Aryan r t sùng kính th n Ba Thê Naườ ấ ầ (Yaruna), và th n lôi vũ là Nhân Đà La (Indra). Doầ vì h đ c bi t sùng kính t hn Indra, nên ng i taọ ặ ệ ầ ườ l y tên v th n này đ t tên n c là n Đ - India,ấ ị ầ ạ ướ Ấ ộ Indian.

Th n c a V Đà tr c tiên là Thiên th n,ầ ủ ệ ướ ầ Không th n r i d n dà ti n đ n Đ a th n.ầ ồ ầ ế ế ị ầ Nguyên Th c a th n trong V Đà là th n Đ tỉ ủ ầ ệ ầ ặ V u T (Dyaus), th n Dyaus trong V Đà v iư ư ầ ệ ờ th n Zeus c a Hy L p và th n Jupiter c a La mãầ ủ ạ ầ ủ có cùng ng căn dyu - Ph t quang mà thành tênữ ấ th n. Nghĩa là do sáng t quang minh mà hóaầ ỏ thành Th n. Th n Yaruna xu t hi n s m h nầ ầ ấ ệ ớ ơ th n Indra, th n Indra là s c m nh c a khôngầ ầ ứ ạ ủ gi i, trong khi th n A Kỳ Ni (Agni) là v th n chớ ầ ị ầ ủ y u c a Đ a gi i.ế ủ ị ớ

B t lu n là gì, tuy th n trong V Đà có nhi uấ ậ ầ ệ ề nh ng m i khi l bái các Th n đi u ch c ch n làư ỗ ễ ầ ề ắ ắ h không th quên v Th n ch t c a vũ tr . Sọ ể ị ầ ủ ể ủ ụ ở dĩ v y, nên trong Lê Câu V Đà nói: “tuy nhiên,ậ ệ ng i đ i có g i v th n c a h là Indra, M t Tườ ờ ọ ị ầ ủ ọ ậ ư La (M ta là th n bi u tr ng ân hu c a tháiỉ ầ ể ư ệ ủ d ng) hay th n Varuna đi n a. Kỳ th c cũng chươ ầ ữ ự ỉ có m t th n, ch ng qua là do các thi nhân dùngộ ầ ẳ nhi u danh x ng khác nhau đ g i đó thôi”. (tề ư ể ọ ư li u v a nêu đ c trích t cu n n Đ Tri t H cệ ừ ượ ừ ố Ấ ộ ế ọ Tôn Giáo S , do Cao Nam Thu n - ng i Thái Lanử ậ ườ và M c Thôn Thái Hi n - ng i Nh t B n cùngộ ề ườ ậ ả

24

tr c tác, và n Đ Thông S c a Chu T ngướ Ấ ộ ử ủ ườ Quang).

TI T III: TRI T H C N Đ .Ế Ế Ọ Ấ ỘTheo c t ng th ng n Đ , bác sĩ Dr.Số ổ ố Ấ ộ

Radhakrishna vi t trong cu n n Đ Tri t H c,ế ố Ấ ộ ế ọ theo đó thì s phát tri n c a tri t h c n Đ cóự ể ủ ế ọ Ấ ộ th chia thành b n th i kỳ:ẻ ố ờ

1. Th i kỳ V Đà:ờ ệKho ng m t nghìn năm trăm năm đ n sáuả ộ ế

trăm năm tr c công nguyên, đây là th i phátướ ờ sinh r t nhi u Tu Đ o Vi n, ch nghĩa duy tâmấ ề ạ ệ ủ c a n Đ đ c khai m th i kfy này. Th i nàyủ Ấ ộ ượ ở ở ờ ờ trí th c con ng i còn trong tr ng thái s kỳ, choứ ườ ạ ơ nên tín ng ng mê tín cùng t t ng trí th c làưỡ ư ưở ứ hai đ i c c t ng tranh nhau. Nh ng bài t ng caố ự ươ ữ ụ trong V Đà ph thu c vào Ph m Thệ ụ ộ ạ ư (Bràhmana) và Áo Nghĩa Th (Upanisad), t c làư ứ đ c ghi chép thành công th i đi m này.ượ ở ờ ể

2. Th i kỳ S thi:ờ ửS thi đây là ch cho hai b tr ng thi Laử ở ỉ ộ ườ

Ma S Hành Truy n (Ràmàyana) và Đ i Chi nở ệ ạ ế Thi (Mahàbhàrata). Hai b tr ng thi này ra đ iộ ườ ờ tr c công nguyên sáu trăm năm, và kéo dàiướ đ nhai trăm năm sau công nguyên. Trong su tế ố th i gian tán trăn năm đó đ c kh i đ u v i Áoờ ượ ở ầ ớ

25

Nghĩa Th (Upanisad) và k t thúc b ng th i phátư ế ằ ờ tri n các phái tri t h c c a n Đ . Các tôn giáoể ế ọ ủ Ấ ộ nh : Kỳ Na giáo, Ph t giáo, và các phái nh : pháiư ậ ư T Bà, pahí Duy Tu No (còn có tên là phái Tỳ N uư ử Nô, hay Tỳ Th p Nô), t t c đ u đ c thành l pấ ấ ả ề ượ ậ trong th i kỳ này. Sáu phái tri t h c c a n Đờ ế ọ ủ Ấ ộ xu t hi n đ ng th i v i Ph t giáo cũng vào th iấ ệ ồ ờ ớ ậ ờ gian này. Duy có đi u th t ch c a sáu phái tri tề ư ị ủ ế h c mãi v sau m i đ c vi t thành văn.ọ ề ớ ượ ế

3. Th i kỳ Kinh Đi n:ờ ểĐây là th i đ i mà h c thuy t c a các tôngờ ạ ọ ế ủ

phái đ u dùng văn t đ ghi chép thành kinhề ự ể đi n, và đ c x y ra sau công nguyên hai trămể ượ ả năm. Tr c đó giáo nghĩa c a các h c thuy t nêuướ ủ ọ ế trên đ u đ c truy n th a b ng ph ng phápề ượ ề ừ ằ ươ truy n kh u.ề ẩ

4. Th i kỳ Chú S :ờ ớKinh đi n thu c th i kỳ này khó mà phân tíchể ộ ờ

m t cách r ch ròi, nghiêm cách, nhân đ y m iộ ạ ấ ớ đ a đ n vi c chú gi i, t c dùng t nghĩa đư ế ệ ả ứ ự ể tranh lu n. Do đó, th i kỳ này đ c coi là th iậ ờ ượ ờ tr ng văn t h n t t ng.ọ ự ơ ư ưở

- Ba Đ i Thánh Th c a n Đ .ạ ư ủ Ấ ộTrong th i kỳ c a M n Tr ng V Đà, nó baoờ ủ ạ ườ ệ

hàm luôn th i đ i Ph m th . Th i gian c a th iờ ạ ạ ư ờ ủ ờ đ i này c kho ng m t nghìn năm đ n năm,ạ ướ ả ộ ế sáu trăm năm sau tây l ch. “Tam đ i c ng lĩnh”ị ạ ươ

26

c a Bà La Môn giáo đ c t o l p vào th i này v iủ ượ ạ ậ ờ ớ các b n kinh g c nh : Lê Câu V Đà, Sa Ma V Đàả ố ư ệ ệ và A Thát Bà V Đà. Th i y đ c biên so n quaệ ờ ấ ượ ạ nhi u ghi chép. Ch có Da Nhu V Đà m i m raề ỉ ệ ớ ở t trào biên so n theo th t c a th i đ i Ph nư ạ ứ ự ủ ờ ạ ạ th . Ph n th làm cho t trào v sách th n h cư ạ ư ư ề ầ ọ đ c đ y đ , thu n th c. Ph n th ra s c phátượ ầ ủ ầ ụ ạ ư ứ huy tính ch t đ c bi t c a D Nhu V Đà, đ i v iấ ặ ệ ủ ạ ệ ố ớ nh ng gì liên quan đ n vi c cúng t thì nh tữ ế ệ ế ấ nh t ph i đ a vào nhân duyên, c s , lai l ch, vàấ ả ư ớ ự ị dùng t n văn đ gi i thích t t c .ả ể ả ấ ả

Vi c phân kỳ l ch s tri t h c n Đ , thìệ ị ử ế ọ Ấ ộ Ph n th và Áo Nghĩa Th đ c li t vào th i kỳạ ư ư ượ ệ ờ V Đà. đây ch y u gi i thi u ba đ i thánhệ Ở ủ ế ớ ệ ạ th , trong đó th i kỳ V Đà chi m hai ph n. Nayư ờ ệ ế ầ xin phân ra nh sau:ư

1. Kinh V Đà:ệT c t p g c c a b n th V Đà. Tri t h c Vứ ậ ố ủ ố ứ ệ ế ọ ệ

Đà đ c khai xuát cu i ph n D Nhu V Đà, doượ ở ố ầ ạ ệ x a nay vi c sùng bái các t nhiên là vì hoài nghi,ư ệ ự r i t nh ng v th n t nhiên mà l p thành m tồ ừ ữ ị ầ ự ậ ộ nguyên lý t i cao, duy nh t, tr c gi v n ch aố ấ ướ ờ ẫ ư có danh x ng nào đ c dành cho m t v th nư ượ ộ ị ầ đ c l p nào, đ n th i đ i này m i th y xu tộ ậ ế ờ ạ ớ ấ ấ hi n; t tr c v n ch a th y đ c p đ n vi cệ ừ ướ ẫ ư ấ ề ậ ế ệ sáng t o vũ tr , đ n th i này m i xu t hi n vi cạ ụ ế ờ ớ ấ ệ ệ dùng m t nguyên lý t i cao, duy nh t và tr uộ ố ấ ừ t ng nh là: Sinh ch (Drajàpati), T o Nh tượ ư ủ ạ ấ

27

Thi t Ch (Visvakarman), Nguyên Nhân(2)ế ủ (Purusu) v.v... Nhân đ y m i t o thành b n thấ ớ ạ ả ể h u tình và phi h u tình. Và dr i vũ tr cũng tữ ữ ồ ụ ừ nguyên lý đ c th ng nh t này mà phát sinh, vàượ ố ấ đ c bi u đ t qua các thiên trong Lê Câu V Đàượ ể ạ ệ nh : Vô H u Ca (Nàradàsiyà), Sinh Ch Caư ữ ủ (Pràjapatya), T o Nh t Thi t Ca (Visvakaramanạ ấ ế Sùkta), Kỳ Đ o Ch Ca (Brahmanasbath Sùkta) vàả ủ Nguyên Nhân Ca (Purusa Sùkta).

2. Áo Nghĩa Th :ưÁo Nghĩa Th , tên trong ti ng Ph n là Upa +ư ế ạ

Ni + Sad. Ghi chép l i g n gi ng nh thành ng ,ạ ầ ố ư ữ vì “ng i g n” mà hi p thành thành ng , ý nóiồ ầ ệ ữ gi ng nh gan và m t t ng chi u nhau nhố ư ậ ươ ế ư ng i ng i đ i di n v y; m c đích c a Áo Nghĩaườ ồ ố ệ ậ ụ ủ Th là nh m d y nh ng ng i ch a bi t gì vư ằ ạ ữ ườ ư ế ề giáo nghia bí m t. V m t hình th c thì Áo Nghĩaậ ề ặ ứ Th là s n v t chính th ng c a Bà La Môn giáo,ư ả ậ ố ủ nh ng là m t b ph n c a Ph n th . Ph n th làư ộ ộ ậ ủ ạ ư ạ ư b ph n t i c c a th i đ i V Đà. Nó đ c sángộ ậ ố ổ ủ ờ ạ ệ ượ tác ít nh t là t b y trăm đ n năm trăm nămấ ừ ả ế tr c công nguyên. S dĩ v y là do xu th th iướ ở ậ ế ờ đ i, trowc stiên là t trào t do t t ng, t tràoạ ư ự ư ưở ư này đ c c d ng b i quy n l c c a các b cượ ổ ộ ở ề ự ủ ậ v ng gi đ ng th i. Do vì n i dung c a t tràoươ ả ươ ờ ộ ủ ư t do t t ng nh mũi nh n đâm th ng tràoự ư ưở ư ọ ẳ truy n th ng. Có hai th t p b n Ph n th ; m tề ố ứ ậ ả ạ ư ộ là th năm m i hai b n, m t n a là th m tứ ươ ả ộ ữ ứ ộ

28

trăm linh tám b n, và đ u đ c g i là toàn t p.ả ề ượ ọ ậ Cái đ p c a n i dung Ph n th , nh Thúc B oẹ ủ ộ ạ ư ư ả Hoa t ng nói: “Ai có đ c sách này, thì lúc sinhừ ượ ti n l y đó làm yên vui, sau khi ch t cũng l y đóề ấ ế ấ làm yên vui”. Nh v y cho th y giá tr c a Ph nư ậ ấ ị ủ ạ th là r t cao. V b n th lu n thì Ph n = Ngã,ư ấ ề ả ể ậ ạ v hi n t ng lu n thì Ph n là hi n t ng,ề ệ ượ ậ ạ ể ướ nh ng k t qu c a ngã ho c là luân h i, ho c làư ế ả ủ ặ ồ ặ gi i thoát; đây là đi u m i m và h t s c thâmả ề ớ ẻ ế ứ thúy. Đ i v i t t ng tri t h c n Đ thì tố ớ ư ưở ế ọ Ấ ộ ư t ng này m ra manh m i c c l n.ưở ở ố ự ớ

Áo Nghĩa Th và th i đ i c a đ c Ph t tuyư ờ ạ ủ ứ ậ liên t c nh ng đ c Ph t l i không hay bi t gì vụ ư ứ ậ ạ ế ề s có m t c a nó, đây là m t nghi v n khác l !ự ặ ủ ộ ấ ạ Duy có đi u là n i dung Áo Nghĩa Th đ c tri nề ộ ư ượ ể khai r t sáng t , t a h nh đó là vi c tr thànhấ ỏ ự ồ ư ệ ở thông th ng. (Nguyên th Ph t giáo T T ngườ ỉ ậ ư ưở Lu n c a Kimura Taiken). Có thuy t cho r ng Cậ ủ ế ằ ơ Đ c giáo cũng ch u nh h ng c a Áo Nghĩa Th .ố ị ả ưở ủ ư ( n Đ Phát Ki n - c a Ni Xích L ).Ấ ộ ế ủ ỗ

3. B c Già Ph n Ca (Bhagavad Gìtà):ạ ạB c Già Ph n Ca là m t b ph n c a S thi,ạ ạ ộ ộ ậ ủ ử

là m t đo n t ch ng hai m i lăm đ nộ ạ ừ ươ ươ ế ch ng b nmi hai c a ph m Tỳ Tu ma thu cươ ớ ủ ẩ ộ quy n th sáu c a b Đ i Chi n Thi. Bhagavadể ứ ủ ộ ạ ế Gita đ c sáng tác c kho ng t b n trăm nămượ ướ ả ừ ố tr c công nguyên. th i kỳ này Ph t giáo chínhướ Ở ờ ậ t hc dùng khí v n m i đ phát tri n và áp đ oứ ậ ớ ể ể ả

29

Bà La Môn giáo và giáo đoàn c a h . Khi n cácủ ọ ế h c gi c a V Đà kinh ph i c y đ n t t ngọ ả ủ ệ ả ậ ế ư ưở c a Áo Nghĩa Th , b ng cách bình dân hóaủ ư ằ nh ng b t h p lý trong Bhagavad Gìtà, đ ng th iữ ấ ợ ồ ờ đi u hòa l i các mâu thu n đã có t tr c, vàề ạ ẫ ừ ướ làm cho l c l ng tăng l bllmgiáo t i t n h nự ượ ữ ươ ắ ơ và h ng v tân l - con đ ng m i.ướ ề ộ ườ ớ

Tr i qua m t th i gian dài ng m ng mả ộ ờ ấ ầ thuy n bi n, k t c c Bà La Môn giáo đ c ph cể ế ế ụ ượ ụ h ng và chuy n thành n Đ giáo, và giành l yư ể Ấ ộ ấ đ a v c a Ph t giáo, làm đ i di n cho qu c giaị ị ủ ậ ạ ệ ố

n Đ . William Vonhumboldt cho r ng s miêuẤ ộ ằ ự t trong Áo Nghĩa Th là “c c kỳ mỹ l , không rõả ư ự ệ trong ngôn ng , có ngôn ng nào mang tính tri tữ ữ ế h c chân xác nh trong thánh ca Áo Nghĩa Thọ ư ư không?”. Và theo Ni Xích L thì “s tuyên thuy tỗ ự ế c a thánh ca không có tính cách tông phái, ho củ ặ gi tuyên th cung c p t t ng cho b t kỳ m tả ị ấ ư ưở ấ ộ h c phái nào (“ n Đ Đích Ph t Ki n” - c a Niọ Ấ ộ ậ ế ủ Xích L ). V i tín đ n Đ , thánh ca này là “tâmỗ ớ ồ Ấ ộ m c” tr ng y u c a h nó gi ng nh “Tân c”ụ ọ ế ủ ọ ố ư Ướ đ i v i tín đ C Đ c giáo v y.ố ớ ồ ơ ố ậ

- Sáu Phái Tri t H c.ế ọS dĩ g i là sáu phái tri t h c, b i sáu pháiở ọ ế ọ ở

này ra đ i sau cu i th i kỳ S Thi. Sáu phái tri tờ ố ờ ử ế h c cùng v i Ph t giáo th i s kỳ là t ng c nọ ớ ậ ờ ơ ươ ậ giai đo n tri t h c Bà La Môn giáo.ạ ế ọ

Tên g i sáu phái nh sau:ọ ư

30

1. Ni D Da Phái - The Nyàya School.ạ2. Tăng Kh Da Phái - Sàmkhya School.ư3. Tỳ Xá Ca Phái - The Vaisesia School còn gọ

là phái Th ng Lu n.ắ ậ4. Du - Già Phái - The Yoga School.

5. Nh Man Sai Phái - the Mìmàmsà School.ị6. V Đàn Đa phái - The Vedànta Shool.ệSáu phái trên không nh ng còn t n t i tínữ ồ ạ

ng ng Ph m thiên, mà còn th a nh n giá tr Vưỡ ạ ừ ậ ị ệ Đà. Ch có b n phái tr c là không dùng V Đàỉ ố ướ ệ căn c l p lu n. Hai phái sau l i dùng V Đà làmứ ậ ậ ạ ệ căn c l p lu n.ứ ậ ậ

Do Áo Nghĩa Th kích phát mà ba h c pháiư ọ ch y u là pahí S Lu n, phái Du Già và phái H uủ ế ố ậ ữ Th n tr thành ba trào l u. (Các h c phái nàyầ ở ư ọ v n l y Ph m thiên làm trung tâm, nhân đ y s nẫ ấ ạ ấ ả sinh ra Duy Tu Nô và Th p Bà, t c tín ng ng vấ ứ ưỡ ề T T i Thiên). Phái V Đàn Đà cũng thu c chínhự ạ ệ ộ h Áo Nghĩa Th , nh ng đ c thành l p có ph nệ ư ư ượ ậ ầ mu n h n ba phái v a nêu. So v i đ c Ph t,ộ ơ ừ ớ ứ ậ không nh hi n nay phái S Lu n truy n Tăngư ệ ố ậ ề Kh Da t ng. Tăng Kh Da t ng cùng h tư ụ ư ụ ệ ư t ng v i Áo Nghĩa Th .nh l i nhn Ph n thưở ớ ư ạ ạ ạ ư làm h t t ng tri t h c cho phái Nh Man Sai.ệ ư ưở ế ọ ị Phái Th ng Lu n, phái Ni D Da. Ngo i tr pháiắ ậ ạ ạ ừ Ni D Da có quan h gián ti p v i Ph n th , cácạ ệ ế ớ ạ ư

31

phái còn l i so v i đ c Ph t, thì s ra đ i cóạ ớ ứ ậ ự ờ mu n h n. (Nguyên th Ph t giáo T T ngộ ơ ỉ ậ ư ưở Lu n, c a Kimura Taiken).ậ ủ

32

CH NG 2. THÍCH CA TH TÔNƯƠ ẾTI T I. B I C NH TH I Đ I THÍCH TÔNẾ Ố Ả Ờ Ạ - Áo Nghĩa Th v i Ph t Giáoư ớ ậ

ti t ba c a ch ng m t có đ c p đ n sỞ ế ủ ươ ộ ề ậ ế ự xu t hi n c a Áo Nghĩa Th là do xu th theo tấ ệ ủ ư ế ư trào c a th i đ i. Do đó, mà n i dung Áo Nghĩaủ ờ ạ ộ Th nh mũi nh n đâm ng c vào truy n th ng.ư ư ọ ượ ề ố Đ i lo i mà nói, thì Ph t Giáo cũng có th g i làạ ạ ậ ể ọ đã t ng ch u s hun đúc b i Áo Nghĩa Th .ừ ị ự ở ư Ch ng h n nh khi nói v “nghi p”. Trong c Áoẳ ạ ư ề ệ ổ Nghĩa Th , nghi p thu c m t giáo nên không thư ệ ộ ậ ể công khai. Nh ng đ n th i đ c Ph t thì nghi pư ế ờ ứ ậ ệ tr thành t t ng đ c các giáo phái th aở ư ưở ượ ừ nh n; ho c nh thuy t “luân h i cũng đã manhậ ặ ư ế ồ nha t th i đ i Ph n th , nh ng v sau m iừ ờ ạ ạ ư ư ề ớ hoàn ch nh và đ c th a nh n. Vào th i đ i banỉ ượ ừ ậ ờ ạ đ u c a Áo Nghĩa Th , thì thuy t “gi i thoát”ầ ủ ư ế ả m i là m c đích cu i cùng. Nh th đ đ suyớ ụ ố ư ế ủ ể đ nh r ng tuy Áo Nghĩa Th là m t giáo thu c vị ằ ư ậ ộ ề n i b c a Bà La Môn giáo đây là n i b n Độ ộ ủ ở ộ ộ Ấ ộ nên có th đ c Ph t ch a đích thân thâm hi u vể ứ ậ ư ể ề nó, nh ng không th nói vì lý do mà đ c Ph tư ể ứ ậ ch a t ng gián ti p ch u nh h ng t t ng tư ừ ế ị ả ưở ư ưở ự do c a Áo Nghĩa Th , dù r ng thuy t v nghi p,ủ ư ằ ế ề ệ luân h i, gi i thoát là do chính đ c Ph t thuy tồ ả ứ ậ ế gi ng, cho dù n i dung không gi ng v i Áo Nghĩaả ộ ố ớ Th . Nh ng không th vì th mà nói r ng đ cư ư ể ế ằ ứ

33

Ph t ch ng chút t hào quan h v i Áo Nghĩaậ ẳ ơ ệ ớ Th .ư

- Đi u gì t o nên t trào th i đ i?ề ạ ư ờ ạNói đ n t trào th i đ i đ ng th i, tr cế ư ờ ạ ươ ờ ướ

tiên nên tìm hi u rõ s bi n thiên c a xã h i vàể ự ế ủ ộ dân t c n Đ . Ng i Aryan l y đ a ph ng Câuộ Ấ ộ ườ ấ ị ươ La làm trung tâm đ ki n l p n n văn hóa tể ế ậ ề ư t ng c a Bà La Môn giáo. Gi ng các n c nh :ưở ủ ố ướ ư Tú La S c Na (Suracena), đ u l y n i này làmắ ề ấ ơ trung tâm.

Nh v y, đ n th i này pháp đi n c a Bà Laư ậ ế ờ ể ủ Môn m t n a đ c coi là c a ng i Aryan, n aộ ử ượ ủ ườ ử còn l i là các ch ng t c h đ ng, còn man khai.ạ ủ ộ ạ ẳ L i n a, t i l u v c sông H ng, đ c bi t là n cạ ữ ạ ư ự ằ ặ ệ ướ Ma Ki t Đà, n i s n sinh n n văn hóa t t ngệ ơ ả ề ư ưở m i. Theo “Bao Đ t Da Na Pháp Đi n”ớ ạ ể (Bandhayàna Dharma Sùtra), thì ng i Ma Ki tườ ệ Đà d ng nh có s pha tr n gi a giai c p Phườ ư ự ộ ữ ấ ệ Xá v i giai c p Th Đà La, mà t tiên h là ng iớ ấ ủ ổ ọ ườ Aryan thu c ch ng tánh V Xá - H cũng tranhộ ủ ệ ọ dành ph n c trú t i đ a ph ng Câu La c aầ ư ạ ị ươ ủ ng i Aryan. H là nh ng ng i Aryan đ n nườ ọ ữ ườ ế Ấ Đ s m h n. Tr i qua th i gian lâu dài, h thôngộ ớ ơ ả ờ ọ hôn v i t c ng i h ti n Dravidian, và cũng tớ ộ ườ ạ ệ ừ đó h tr thành m t ch ng t c m i và đ c l p.ọ ở ộ ủ ộ ớ ộ ậ

Ch ng t c đ c l p này l y n c Ma Ki t Đàủ ộ ộ ậ ấ ướ ệ làm trung tâm. Đ n th i đ i đ c Ph t, n Đ cế ờ ạ ứ ậ Ấ ộ ướ có m i sáu n c l n. Kinh Trung A Hàm quy nườ ướ ớ ể

34

năm m i lăm, kinh 202 - Trì Trai kinh “chép là,ươ trong s các n c l n, nh n c Ma Ki t Đà l yố ướ ớ ư ướ ệ ấ thành V ng Xá làm kinh đô, n c Ki u Tát Laươ ướ ề l y thành Xá V làm kinh đô, n c Ta Di l y Ki uấ ệ ướ ấ ề Th ng Di làm kinh đô, n c B t Kỳ l y Tỳ Xá Lyườ ướ ạ ấ làm kinh đô v.v… các n c v a nêu là nh ngướ ừ ữ n c c ng th nh nên đ c l u danh.ướ ườ ị ượ ư

T i các “tân bang qu c” này, tuy v n ch uạ ố ẫ ị nh h ng văn hóa truy n th ng Bà La Môn,ả ưở ề ố

nh ng là nh ng bang qu c tr i d y v i n n vănư ữ ố ổ ậ ớ ề hóa t do. N n văn hóa t do này nh n đ c sự ề ự ậ ượ ự b o h c a các b c v ng gi . Do đó, đây là khuả ộ ủ ậ ươ ả v c tuy cũng có quan ni m v b n ch ng tánh,ự ệ ề ố ủ nh ng l i l y giai c p Sát Đ L i đ t lên trên giaiư ạ ấ ấ ế ợ ặ c p Bà La Môn. Các b c v ng gi b o h t tràoấ ậ ươ ả ả ộ ư t do t t ng không h n là h xu t thân tự ư ưở ẳ ọ ấ ừ huy t th ng c a giai c p Sát Đ L i, nh ng hế ố ủ ấ ế ợ ư ọ l i c x c ng v ch ng tánh Sát Đ L i là đạ ư ử ở ươ ị ủ ế ợ ể nh m b o lãnh b n ch ng tánh. Nhân đó, phàmằ ả ố ủ h là t t ng m i thì li n đ c tr ng th , trongễ ư ưở ớ ề ượ ọ ị khi đó quan ni m “Bà La Môn chí th ng” l iệ ượ ạ ph i ch u s kh o nghi m h t s c gay g t. Đó làả ị ự ả ệ ế ứ ắ do t trào ph n V Đà đ c các v ng gia cheư ả ệ ượ ươ ch .ở

- Ph n V Đà c a Sa Môn Đoàn.ả ệ ủNh đã gi i thi u danh x ng c a sáu pháiư ớ ệ ư ủ

tri t h c; trong sáu phái, không phái nào làế ọ không th a nh n giá tr V Đà, vì th mà truy nừ ậ ị ệ ế ề

35

th ng h c phái r t th nh hành. Nh ng truy nố ọ ấ ị ư ề th ng đó b phái cách tân c a Sa môn đoàn phố ị ủ ủ nh n.ậ

Th c s mà nói, thì th i gian tr c đ c Ph tự ự ờ ướ ứ ậ m t trăm năm, và sau đ c Ph t hai trăm năm, tộ ứ ậ ư t ng gi i n Đ là c c kỳ h n t p. Qui n p l iưở ớ ở Ấ ộ ự ỗ ạ ạ ạ mà nói, đ i khái có th phân thành b n lo i: 1.ạ ể ố ạ Bà La Môn giáo chính th ng - 2. Tín ng ng theoố ưỡ t p t c, h tín ng ng này l y S thi làm tậ ụ ệ ưỡ ấ ử ư t ng trung tâm, đó là Ph m thiên, Duy Tu Nô, vàưở ạ Th p Bà là ba v th n chính c a Bà La Môn giáoấ ị ầ ủ đ c thông t c hóa - 3. Tri t h c, ch ng h n nhượ ụ ế ọ ẳ ạ ư đ i b ph n c a sáu phái tri t h c đã thành l p -ạ ộ ậ ủ ế ọ ậ 4. Ph n V Đà c a Sa môn đoàn.ả ệ ủ

Các phái ph n V Đà đ u có ch nghĩa “đ cả ệ ề ủ ặ ch ng” và có t ch c giáo đoàn. Các giáo đoànủ ổ ứ d a ra ki n gi i khu bi t v i Bà La Môn, và hư ế ả ệ ớ ọ m nh danh là Sa Môn (S’ramana - c n t c). Doệ ầ ứ đó, mà vào th i đ c Ph t, có ý ki n r ng m i khiờ ứ ậ ế ằ ỗ gi i thi u các phái, ng i ta g i ho c là Sa Mônớ ệ ườ ọ ặ ho c Bà La Môn, ng c l i các phái cũng g i đ cặ ượ ạ ọ ứ Ph t là Đ i Sa Môn Cù Đàm.ậ ạ

Đ ng th i t i n Đ có r t nhi u đoàn Saươ ờ ạ Ấ ộ ấ ề Môn; kinh Ph t chép có chín m i sáu th ngo iậ ươ ứ ạ đ o, trong đó có nhi u ngo i đ o cũng x ng là Saạ ề ạ ạ ư Môn; nh l c s ngo i đ o ch ng h n.ư ụ ư ạ ạ ẳ ạ

- L c S Ngo i Đ oụ ư ạ ạ

36

L c s ngo i đ o đ c nói đ n r t nhi uụ ư ạ ạ ượ ế ấ ề trong các kinh, lu t ti u th a. Xin l y kinh thậ ể ừ ấ ứ hai m i b y - kinh Sa Môn Qu - trong kinhươ ả ả Tr ng A Hàm đ gi i thi u v tên g i c a L cườ ể ớ ệ ề ọ ủ ụ s ngo i đ o;ư ạ ạ

1. B t Lan Ca Di p (Pùrana - Kàssapa):ấ ếNhóm ngo i đ o này hoài nghi v Luân lý,ạ ạ ề

ph đ nh c nghi p thi n nghi p ác, cho r ngủ ị ả ệ ệ ệ ằ thi n ác nên căn c vào s t ng ng. Do đó, hệ ứ ự ươ ứ ọ đ x ng Vô tác d ng Lu n.ề ướ ụ ậ

2. M c Già Lê Cù Xá L i (Makkali Gosàla):ạ ợĐó là tên v t c a tà m nh ngo i đ o. Nhómị ổ ủ ệ ạ ạ

ngo i đ o này đ x ng “Vô nhân nhi h u lu n”ạ ạ ề ướ ữ ậ (Có là có ch không có nguyên nhân). Nhóm nàyứ là m t phái c a Kỳ Na giáo. Ngoài Kỳ Na giáo, đâyộ ủ là nhóm ngo i đ o m nh nh t so v i năm nhómạ ạ ạ ấ ớ còn l i.ạ

3. A Kỳ Đa Si Khâm Bà La (Ajita Kes’akambala):

Nhóm này ph đ nh thuy t linh h n, và đủ ị ế ồ ề x ng “Duy v t lu n”. Ch tr ng l y khoái l cướ ậ ậ ủ ươ ấ ạ làm m c đích, bài xích t t c m i quan ni mụ ấ ả ọ ệ nghiêm túc v luân lý. Nên đ c g i là Thu n thề ượ ọ ậ ế ngo i đ o.ạ ạ

4. Ba Phù Đà Ca Chiên Na (Pakudha Kacàyana):

37

Nhóm này ch tr ng “Tâm v t vĩnh b t tiêuủ ươ ậ ấ di t”, và đ x ng “Th gian th ng t n lu n”.ệ ề ướ ế ườ ồ ậ

5. Tán Nhã Di Tì La Lê Phí (Sãnjaya Belathiputta):

Là phái ng y bi n, ho c còn có tên là Bụ ệ ặ ộ Nang Lu n Gi ; ngài Xá L i Ph t (Sàriputta) vàậ ả ợ ấ ngài M c Ki n Liên (Mahàmaudgalyàyana). Cụ ề ả hai đ u xu t thân t phái này, sau m i qui yề ấ ừ ớ Ph t.ậ

6. Ni Ki n Đà Nhã Đ T (Niganthaề ề ử Nataputta):

Th t c a Kỳ Na giáo là Ma Ha Tỳ Lô (Mahà -ỉ ổ ủ Vira), ông ra đ i tr c đ c Ph t, và cũng xu tờ ướ ứ ậ ấ thân là v v ng t . Phái này dùng “m nh” (Jiva)ị ươ ử ệ và “phi m nh” (Ajiva) t o thành nh nguyên lu nệ ạ ị ậ đ thuy t minh t t c m i v n đ . Do đó, h để ế ấ ả ọ ấ ề ọ ề x ng “Vô th n lu n”, ph đ nh quan ni mướ ầ ậ ủ ị ệ Th ng đ là đ ng t o v t. Đi m đ c s c c aượ ế ấ ạ ậ ể ặ ắ ủ phái này là gi gi i b t sát sinh r t nghiêm m t,ữ ớ ấ ấ ậ và tu kh h nh m t cách c c đoan. n Đ là đ tổ ạ ộ ự Ấ ộ ấ n c r ng truy n h nh tu kh h nh c m d c.ướ ộ ề ạ ổ ạ ấ ụ Do đó, khi Ph t Giáo b chìm vào t đ o c a M tậ ị ả ạ ủ ậ giáo, và ti n hành vi c ”nam n đ i l c” nên sauế ệ ữ ạ ạ đó b di t vong. Trong khi Kỳ Na giáo tr i quaị ệ ả h n hai nghìn năm trăm năm và hi n nay v nơ ệ ẫ còn l u hành t i n Đ .ư ạ Ấ ộ

38

C theo kinh Ph t mà xét, thì L c s ngo iứ ậ ụ ư ạ đ o có th nói là không có gì t t lành. Th c tạ ể ố ự ế khi kh o sát t t ng c a h , c nhiên h khôngả ư ưở ủ ọ ố ọ theo k p tính h p lý c a Ph t Giáo, và cũng ch aị ợ ủ ậ ư k t t p kinh đi n c a h nh Ph t Giáo đã k tế ậ ể ủ ọ ư ậ ế t p. Đi u đó ph n ánh đ c r ng th i y gi aậ ề ả ượ ằ ờ ấ ữ Ph t Giáo và L c s ngo i đ o có xung đ t nhauậ ụ ư ạ ạ ộ nh t ng vách khó nhìn th y nhau. Ng i Ph tư ườ ấ ườ ậ t có chánh tín không th dung ch p ý th cử ể ấ ứ h ng quy n mang tính hàng hai.ươ ệ

- Sáu M i Hai Ki n.ươ ếT t ng c a hàng ngo i đ o đ ng th i,ư ưở ủ ạ ạ ươ ờ

t ng quát là g m các đoàn Sa Môn, và h c thuy tổ ồ ọ ế Bà La Môn. Ch nh lý và phân lo i, có c th y sáuỉ ạ ả ả m i hai ki n gi i. Xin đ c kinh Tr ng A Hàm,ươ ế ả ọ ườ quy n m i b n, kinh th hai m i m t “Ph mể ườ ố ứ ươ ố ạ Đ ng Kinh”(1). Trong kinh có xâu k t sáu m iộ ế ươ hai ki n gi i, và chia thành hai thuy t v i m iế ả ế ớ ườ sáu lo i:ạ

I. NÓI V Đ I QUÁ KH , HO C CÒN G IỀ Ờ Ứ Ặ Ọ LÀ “B N KI P B N KI N”. G M NĂM LO IẢ Ế Ả Ế Ồ Ạ V I M I KI N.Ớ ƯỜ Ế

1. Th gian th ng tr lu n, th ng ki nế ườ ụ ậ ườ ế lu n, có b n th .ậ ố ứ

2. Th gian th ng bán vô th ng lu n, cóế ườ ườ ậ b n th .ố ứ

39

3. Th gian h u biên vô biên lu n, có b nế ữ ậ ố th .ứ

4. D v n d đáp lu n, có b n th .ị ấ ị ậ ố ứ5. Vô nhân nhi h u lu n, t c Vô nhân lu n, cóữ ậ ứ ậ

2 th .ứII. NÓI V Đ I V LAI, HO C CÒN G I LÀỀ Ờ Ị Ặ Ọ

“V TH V KI P” CÓ NĂM LO I VÀ B NỊ Ế Ị Ế Ạ Ố M I KI N.ƯƠ Ế

1. Th gian h u t ng lu n, có m i sáuế ữ ưở ậ ườ ki n gi i.ế ả

2. Th gian vô t ng lu n, có tám ki n gi i.ế ưở ậ ế ả3. Th gian phi h u t ng phi vô t ng lu n,ế ữ ướ ướ ậ

có tám ki n gi i.ế ả4. Chúng sinh đo n di t vô d lu n, t c Đo nạ ệ ư ậ ứ ạ

ki n lu n, có b y ki n gi i.ế ậ ả ế ả5. Hi n pháp Ni t bàn lu n, t c không lu n làệ ế ậ ứ ậ

tr ng thái nào, ch nh m vào đ i hi n t i, l yở ạ ỉ ằ ờ ệ ạ ấ đó làm c nh gi i t i cao. Có năm ki n gi i.ả ớ ố ế ả

Th i y t t ng c a Bà La Môn thì quá cờ ấ ư ưở ủ ố h u khi n ng i đ i ph i ph n đ i. T t ngữ ế ườ ờ ả ả ố ư ưở c a các đoàn Sa Môn tuy m i, nh quá c p ti n,ủ ớ ư ấ ế khi n ng i ta có xu h ng thiên ki n m t cáchế ườ ướ ế ộ c c đoan. V i nhân tâm th đ o, thì thái quáự ớ ế ạ cũng nh b t c p, c hai đ u không nên. Do v yư ấ ậ ả ề ậ m i xu t hi n s tích đ ng Thích Tôn ng hóa ớ ấ ệ ự ấ ứ ở cõi nhân gian. Đ c bi t là đ c Ph t v i trí tu vôặ ệ ứ ậ ớ ệ

40

h n, và bi tâm vô l ng đã kh i x ng chánhạ ượ ở ướ giáo trung đ o m t cách v ng ch c. L y đó bàiạ ộ ữ ắ ấ tr m i thiên ki n c a các phái ngo i đ o. Do đó,ừ ọ ế ủ ạ ạ trong th i gian dài ngo i đ o b t n h i (d pờ ạ ạ ị ổ ạ ẹ tan), và Ph t pháp đã đem đ n cho nhân lo i khíậ ế ạ t ng m i, nh ánh sáng chi u xa v n d m!ượ ớ ư ế ạ ặTI T II. S GIÁNG SINH VÀ THÀNH Đ O C AẾ Ự Ạ Ủ

Đ C THÍCH TÔN.ỨT th i c đ i, n Đ là m t n c tuy có n nừ ờ ổ ạ Ấ ộ ộ ướ ề

văn hóa vĩ đ i, nh ng l i không có quan ni m vạ ư ạ ệ ề l ch s biên niên. Chính nguyên nhân này nên dùị ử Đ c Thích Tôn đã l u l i nhân gian m t di s nứ ư ạ ộ ả văn hóa vô cùng trân quí, nh ng v m t l ch sư ề ặ ị ử chúng ta l i không bi t m t cách chính xác vạ ế ộ ề niên đ i c a Ngài.ạ ủ

Mãi đ n th i gian g n đây, d a vào các tế ờ ầ ự ư li u cũng nh góc đ kh o c u mà suy lu nệ ư ở ộ ả ứ ậ nh ng gì có liên quan đ n niên đ i c a đ c Ph t,ữ ế ạ ủ ứ ậ thì có đ n b y m i nhà đ a ra nhi u thuy tế ả ươ ư ề ế khác nhau. Trong khi các b c c đ c Trungậ ổ ứ ở Qu c l i d a vào hi n t ng tinh tú cũng nh số ạ ự ệ ượ ư ự chuy n v n c a đ a c u đ c ghi trong c s màể ậ ủ ị ầ ượ ổ ử

c đoàn r ng đ c Ph t đ n sinh năm Giáp D n,ứ ằ ứ ậ ả ầ đ i Chu Chiêu V ng th hai m i sáu (tr cờ ươ ứ ươ ướ tây l ch 1027 năm). Thuy t này xin đ c “L ch Đ iị ế ọ ị ạ Tam B o Ký” quy n m t(2) ho c trong “Ph t Tả ể ộ ặ ậ ổ Thông Ký” quy n hai(3), ph n ch nh và chúể ở ầ ữ ỏ gi i cu i. Tuy nhiên ch ng c c a thuy t này cóả ố ứ ứ ủ ế

41

v mù m khó tin. Do đó, thuy t này không đ cẻ ờ ế ượ các h c gi c n kim quan tâm.ọ ả ậ

Có ng i dùng thuy t c a Thi n Ki n Lu t,ườ ế ủ ệ ế ậ trong Chúng Thánh Đi n Ký; thuy t này khác v iể ế ớ thuy t c a Nam truy n c a Th ng T a B , vàế ủ ề ủ ượ ọ ộ cho r ng đ c Ph t đ n sinh tr c Thiên Chúaằ ứ ậ ả ướ 480 năm. V ng Nguy t - ng i Nh t B n thì tinọ ệ ườ ậ ả vào năm đ c ghi trong Ph t Giáo Đ i Niên Bi u,ượ ậ ạ ể t c s d ng thuy t c a Chúng Thánh Đi nứ ử ụ ế ủ ể Ký(4). Nh ng l i l y năm 485 tr c Công nguyênư ạ ấ ướ là năm Ph t nh p di t làm k nguyên Ph t Giáoậ ậ ệ ỷ ậ nguyên niên. Ph t L i Thoát Th (J.F.Fleet) thìấ ợ ị căn c theo s li u c a Hy L p đ đoán đ nh kứ ử ệ ủ ạ ể ị ỷ nguyên Ph t nh p di t là tr c Công nguyên 483ậ ậ ệ ướ năm. Thuy t này có ph n gi ng v i thuy t c aế ầ ố ớ ế ủ Chúng Thánh Đi n ký.ể

Theo truy n thuy t c a Tích Lan, thì kề ế ủ ỷ nguyên Ph t nh p di t là tr c Công nguyên 543ậ ậ ệ ướ đ n 544 năm. Hi n nay t i đ i h i Th Gi i Ph tế ệ ạ ạ ộ ế ớ ậ Giáo Đ H u Ngh l n th ba đã thông qua kồ ữ ị ầ ứ ỷ nguyên Ph t nh p di t là năm 544 tr c Côngậ ậ ệ ướ nguyên, và l y đó làm nguyên niên. Đi u nàyấ ề đ c căn c vào văn bia hi n còn l u gi t i uượ ứ ệ ư ữ ạ Ư Đàm Da Kỳ L i (Udayagiri) c a m t v vua n cợ ủ ộ ị ướ Y t Lăng Già (kakinga) thu c nam n có tên là Caế ộ Ấ La Tỳ La (siriKharavela Maha Meghavàhana) để suy đoán ra, và nhà s h c V.A. Smith cũng đ ngử ọ ồ ý v i thuy t này.ớ ế

42

Ti u Dã Huy n Di u ng i Nh t B n l i cănể ề ệ ườ ậ ả ạ c theo Th p Bát B Lu n đ c truy n b i Nh tứ ậ ộ ậ ượ ề ở ấ Thi t H u B , theo đó thì vua A D c lên ngôi sauế ữ ộ ụ Ph t nh p di t 116 năm, và cho r ng nh v y làậ ậ ệ ằ ư ậ vua A D c t c v tr c Công nguyên 269 năm,ụ ứ ị ướ l y năm này mà suy, thì đ c Ph t nh p di tấ ứ ậ ậ ệ tr c Công nguyên 384 năm(5).ướ

Vũ T nh Bá Th cũng ng i Nh t B n thì d aỉ ọ ườ ậ ả ự vào t li u c a h Ti u Dã mà suy doán, kh o sátư ệ ủ ọ ể ả và nh t trí năm vua A D c lên ngôi là năm 271ấ ụ tr c Công nguyên, c ng v i tám m i năm đ cướ ộ ơ ươ ứ Ph t th th thành ra 466 năm đ n 386 tr cậ ọ ế ế ướ tây l ch(6), h c trò c a T nh Bá, bác sĩ Trungị ọ ủ ỉ Thôn Nguyên, g n đây cũng đ ng ý v i t li uầ ồ ớ ư ệ c a T nh Bá, đ ng th i có thêm s li u m i c aủ ỉ ồ ờ ử ệ ớ ủ Hy L p. Sau khi kh o ch ng ông đính chính l iạ ả ứ ạ niên đ i c a Ph t là tr c tây l ch t 463 nămạ ủ ậ ướ ị ừ đ n 383 năm(7). Pháp s Th i Hi n và nế ư ờ ể Ấ Thu n c a Trung Qu c cũng dùng thuy t c aậ ủ ố ế ủ Th p Bát B Lu n và c a B ch p D Lu n, theoậ ộ ậ ủ ộ ấ ị ậ đó thì năm vua A D c lên ngôi nh m vào đ i Chuụ ằ ờ No n V ng năm th b n m i ba Trungả ươ ứ ố ươ ở Qu c. Tr c tây l ch 272 năm. Do đó, năm Đ cố ướ ị ứ Thích Tôn nh p di t ng v i năm th m i b nậ ệ ứ ớ ứ ườ ố đ i Chu An V ng (tr c tây l ch 388 năm), vàờ ươ ướ ị dùng năm đ c Ph t nh p di t tr c tây l ch 387ứ ậ ậ ệ ướ ị năm làm k nguyên niên(8).ỷ

43

Tr c đó, khi Trung Thôn Nguyên ch a d aướ ư ư ra thuy t v a nêu, đa s h c gi Nh t B n đ uế ừ ố ọ ả ậ ả ề s d ng thuy t c a h Vũ T nh, nên h suy lu nử ụ ế ủ ọ ỉ ọ ậ năm Ph t nh p di t là tr c Thiên Chúa giángậ ậ ệ ướ sinh h n 380 năm, và đ c đa s ch p nh n.ơ ượ ố ấ ậ

- Gia H Đ c Ph t.ệ ứ ậĐ c Thích Tôn giáng sinh d i chân núi Hyứ ướ

Mã L p Nhã thu c đông b c n Đ . Đó là m tạ ộ ắ Ấ ộ ộ ti u qu c, t c Thích Ca (Sàkya) là ch nhân c aể ố ộ ủ ủ ti u qu c này. đây là giòng dõi quí t c còn sót l iể ố ộ ạ c a m t n c C ng hòa ng c t i vùng đôngủ ộ ướ ộ ụ ư ạ b c sông La B t Đ (Ràpti) có di n tích c đắ ạ ề ệ ướ ộ 320 d m vuông Anh, và đ c chia làm m iặ ượ ườ thành bang nh . Trong m i thành đó xu t hi nỏ ườ ấ ệ m t v thánh ch r t có th l c, và là vua cho cộ ị ủ ấ ế ự ả m i thành. Thành Ca Tỳ la V (Kapila Vastu)ườ ệ c a vua T nh Ph n (Suddhodana). Th i y làủ ị ạ ờ ấ lãnh t c a n c C ng hòa này. Thích Tôn T tụ ủ ướ ộ ấ Đ t Đa (Siddhartha - Nh t Thi t Nghĩa Thành) làạ ấ ế thái t con vua T nh Ph n.ử ị ạ

Theo truy n thuy t x a, thì t c Thích Caề ế ư ộ thu c ch ng tánh Sát Đ L i c a gi ng ng iộ ủ ế ợ ủ ố ườ Aryan. Xu t tích v n là h u du c a vua Cam Giáấ ố ậ ệ ủ - m t v quân v ng danh ti ng l y l ng. Camộ ị ươ ế ẫ ừ Giá v ng t c xu t tích t i Cù Đàm v sau g i làươ ộ ấ ạ ề ọ Ki u Đáp ma (Gautama) tiên nhân. Do đó, mà l yề ấ h là Cù Đàm.ọ

44

Nh ng các s gia c n đ i nh Đ ch Nguyênư ử ậ ạ ư ị Vân Lai, Đ ng Đi n Phong Bát, ng i Nh t B n,ằ ề ườ ậ ả Pháp s n Thu n c a Trung Qu c v.v… t t cư Ấ ậ ủ ố ấ ả đ u ch tr ng t c Thích Ca không ph i là gi ngề ủ ươ ộ ả ố ng i Aryan da tr ng, mà là gi ng ng i Môngườ ắ ố ườ C da vàng.ổ

Y c lu t b đ kh o sát, thì t c Thích Caứ ậ ộ ể ả ộ t ng c n v i t c B t Kỳ. Nh ng T c Thích Caươ ậ ớ ộ ạ ư ộ thông hôn v i t c ng i Aryan; c hai t c ng iớ ộ ườ ả ộ ườ này đ c coi là t c thu c lo i c a Trung Qu c.ượ ộ ộ ạ ủ ố Tỳ kheo xu t thân t t c Thích Ca và t c B t kỳ.ấ ừ ộ ộ ạ Cũng có ng i khoa tr ng r ng t c c a đ cườ ươ ằ ộ ủ ứ Ph t thu c v t c c a mình.ậ ộ ề ộ ủ

L i n a, theo ghi chép c a Huy n Trangạ ữ ủ ề trong Đ i Đ ng Tây V c Ký, thì tr ng hu ngạ ườ ự ạ ố phân b nhân ch ng t i n Đ lúc Ngài du h cố ủ ạ Ấ ộ ọ t i đây, thì đ a khu n i t c Thích Ca cùng các t cạ ị ơ ộ ộ khác c ng đ u là gi ng dân da vàng, đó là đ aư ụ ề ố ị khu mà nay là Ni B c Nhĩ (Nepal).ạ

Đ ng nhiên Huy n Trang không cho gi ngươ ề ố dân da vàng áy là ng i Mông C . Đây làm m tườ ổ ộ phát hi n r t có giá tr . Tuy v y, nh ng lúcệ ấ ị ậ ư Huy n Trang l u h c t i n Đ , thì tr ng hu ngề ư ọ ạ Ấ ộ ạ ố phân b nhân ch ng cũng đã cách th i đ c Ph tố ủ ờ ứ ậ h n nghìn năm. N u căn c vi c các ngo i t c cơ ế ứ ệ ạ ộ ứ l n l t xâm nh p n Đ , thì t c ng i da vàngầ ượ ậ Ấ ộ ộ ườ đ n đ c n Đ s m nh t d ng nh là t c Đ iế ượ Ấ ộ ớ ấ ườ ư ộ ạ Nguy t Th , Đ i Nguy t Th còn g i là C t cệ ị ạ ệ ị ọ ơ ộ

45

(Seythian). Vùng đ t mà C t c c ng là Thíchấ ơ ộ ư ụ Ca. nh ng vi c xâm nh p n Đ c a Đ i Nguy tư ệ ậ Ấ ộ ủ ạ ệ Th có s đ kh o c u, đó là v ng tri u Quíị ử ể ả ứ ươ ề S ng; th i đ i tr c khi đ c Ph t xu t thươ ờ ạ ướ ứ ậ ấ ế d ng nh ch a có gi ng dân da vàng xâm nh pườ ư ư ố ậ

n Đ . Duy có đi u t c Thích Ca không ph i làẤ ộ ề ộ ả huy t th ng thu n ch ng chánh th ng c a gi ngế ố ầ ủ ố ủ ố ng i Aryan; Đi u đó không có gì ph i nghi v n.ườ ề ả ẫ Do đó, v m t tình c m gi a t c Thích Ca và t cề ặ ả ữ ộ ộ Aryan luôn có s kỳ th nhau. Đ y không ph i làự ị ấ ả ng u nhiên.ẫ

Đ a ch Ca Tỳ La V nay thu c đ a ph ngị ỉ ệ ộ ị ươ T t Bách La Bà (Pìpràva) trong n i đ a n cấ ộ ị ướ Nepal. Tr i qua th i kỳ phát tri n, đ n nay cả ờ ể ế ổ tích đã đ c ch ng th c. Nó vào 28 đ b cượ ứ ự ở ộ ắ tuy n, 38 đ bách phân và 83 đ kinh đông, 8 đế ộ ộ ộ bách phân.

Ma Da (Mahàmàya) phu nhân - thân m u c aẫ ủ Đ c Thích Tôn - là em gái v thành ch thànhứ ị ủ Thiên Tý (Devadaha), thành này t a l c phíaọ ạ đông b c sông Lô Ni (nay là sông Kohanà). Đây làắ m t trong s m i thành thu c v t c Thích Ca,ộ ố ườ ộ ề ộ cho nên gi a hai thành luôn gìn gi m i quan hữ ữ ố ệ “hôn thân” có tính truy n th ng v i nhau.ề ố ớ

Ma Ha phu nhân lúc s p đ n thai kỳ sinh con,ắ ế theo t p t c th i y bà ph i v l i nhà cha mậ ụ ờ ấ ả ề ạ ẹ đ sinh con. Trên đ ng v bi t cung c a phể ườ ề ệ ủ ụ v ng, đi đ c n a đ ng, bà t m nghĩ chân t iươ ượ ử ườ ạ ạ

46

v n Lâm Tỳ Ni (Lumbini) d i g c cây Vô uườ ướ ố Ư (Ásoka), cũng v a lúc y Đ c Thích Tôn đ n v iừ ấ ứ ế ớ nhân gian.

- Là B Tát tr c lúc xu t gia.ồ ướ ấĐ c Thích Tôn tr c khi ch a thành Ph t,ứ ướ ư ậ

chi u theo l Ngài đ c g i là B Tát.ế ệ ượ ọ ồĐ c Thích Tôn là ng i mà th ng nhânứ ườ ườ

không th sánh. Đ ng khi Ngài v a đ n cõiể ươ ừ ế nhân gian t Ngài đi b y b c, tay ph i gi lên,ự ả ướ ả ơ gi ng nh s t h ng: “Ngã thiên nhân chiọ ư ư ử ố ư trung, t i tôn t i th ng”. (Trong cõi tr i, ng iố ố ắ ờ ườ Ta là đ ng t i tôn t i th ng). D t l i, Ngài bìnhấ ố ố ắ ứ ờ th ng tr l i nh các tr s sinh, t c không tườ ở ạ ư ẻ ơ ứ ự đi và nói năng đ c gì.ượ

B Tát giáng sinh đ c b y ngày thì thânồ ượ ả m u Ngài ngã b nh và t th . T đó v sauẫ ệ ạ ế ừ ề ng i đ m nh n nuôi d ng Ngài là di m u Maườ ả ậ ưỡ ẫ Ha Ba Xà Ba Đ (Mahaprajapati). Khi đ c b y,ề ượ ả tám tu i Đ c Thích Tôn đã th h c m i sáu lo iổ ứ ọ ọ ườ ạ sách Ph n th v i Bà la môn B t Đà La Ni. C nhạ ư ớ ạ ạ đó Ngài cùng h c v i các ban võ ngh . Năm lênọ ớ ệ m i b n tu i Ngài m i đ c ra kh i hoàngườ ố ổ ớ ượ ỏ thành đ giao du, nhân đó Ngài đã t n m t ch ngể ậ ắ ứ ki n c nh sinh, già, b nh ch t c a con ng i vàế ả ệ ế ủ ườ ki p ng i. Ngài cũng đã đ i di n v i các v Saế ườ ố ệ ớ ị Môn, đ r i Ngài c m nh n ra s vô th ng c aể ồ ả ậ ự ườ ủ th gian, và sau đó Ngài nuôi tâm ni m xin vuaế ệ cha cho Ngài xu t gia tu đ o. Năm Ngài m i sáuấ ạ ườ

47

tu i, ph v ng Ngài luôn u l Thái t sẽ xu tổ ụ ươ ư ự ử ấ gia. Do đó, nhà vua cho thi t l p “đi n Tam Th i”ế ậ ệ ờ (Ba mùa vui s ng)(9) và qui t nhi u th n .ướ ụ ề ể ữ M c đích là dùng ngũ d c đ lung l c Thái t tụ ụ ể ạ ử ừ b tâm ni m xu t gia.ỏ ệ ấ

Năm m i chín tu i, Ngài k t hôn v i ng iườ ổ ế ớ ườ con gái c a ch thành Thiên Tý là Sa Thâu Đà Laủ ủ (Yásodhara), và sinh h m t ng i con trai tên làạ ộ ườ La H u La (Ràhula). L i n a theo “Căn B nầ ạ ữ ả Thuy t Nh t Thi t H u B Tỳ N i Da Phá Tăngế ấ ế ữ ộ ạ S ”, quy n ba(10), có đ c p đ n vi c thái tự ể ề ậ ế ệ ử T t Đ t Đa c i ba ng i phi t : m t là bà Daấ ạ ướ ườ ử ộ Thâu Đà La, hai là bà Ki u Tỳ Ca và ba là bà L cề ộ V ng. Cùng sách trên, quy n b n nói: “B y giươ ể ố ấ ờ B Tát trong n i cung là n i vui ch i mà tồ ở ộ ơ ơ ự nghĩ r ng: Ta nay có ba phu nhân và sáu v n thằ ạ ể n , n u không cùng h h ng d c l c, thì ngo iữ ế ọ ưở ụ ạ ạ nhân sẽ cho ta không ph i là đ ng tr ng phu;ả ấ ượ v y gi đây ta cùng Da Thâu Đà La vui thú. Nhânậ ờ đ y bà Da Thâu Đà La mang thai”. Còn có truy nấ ề thuy t nói r ng Đ c Thích Tôn dùng tay ch vàoế ằ ứ ỉ b ng c a Da Thâu Đà La, sau đó bà sinh con.ụ ủ Đ ng v tín ng ng dân gian mà nói, thì ng i taứ ề ưỡ ườ d dàng tin vào truy n thuy t trên là có v h pễ ề ế ẻ ợ lý.

- Xu t gia tu hành.ấDù vua T nh Ph n có v n d ng đ m iị ạ ậ ụ ủ ọ

ph ng pháp mang phong cách hào hoa ch nươ ố

48

cung đình nh m làm cho Thái t say đ m thú vuiằ ử ắ ngũ d c đi n a, cu i cùng t t c nh ng th yụ ữ ố ấ ả ữ ứ ấ cũng không th chi m đ c tâm h n c a Ngài.ể ế ượ ồ ủ Và r i trong m t đêm khi m i ng i còn đangồ ộ ọ ườ chìm sâu trong gi c m ng, t n i hoàng cungấ ộ ừ ơ Thái t l ng nhìn v quí, con yêu l n cu i, r iử ặ ợ ầ ố ồ đánh th c Sa N c (Chandaka)(11) - k gi ng a -ứ ặ ẻ ữ ự tra yên c ng và cùng lên l ng ng a âm th m r iươ ư ự ầ ờ kh i hoàng cung, b l i phía sau thành Ca Tỳ laỏ ỏ ạ V ! Lúc tr i m sáng, Ngài cùng Sa N c đ n đ cệ ờ ờ ặ ế ượ thôn La Ma (Ràmagràma), r i Ngài t tay c t tócồ ự ắ và khoác lên mình chi c áo Ca Sa (Kasàya). Ti pế ế đ n, Ngài b o Sa N c quay v hoàng thành, thayế ả ặ ề Ngài báo tin lên ph v ng là Ngài đã xu t gia.ụ ươ ấ

Đ u tiên Ngài đi đ n r ng kh h nh c a tiênầ ế ừ ổ ạ ủ nhân B t Già Bà (Bhàrgava) ngo i thành Tỳ Xáạ ở ạ Ly (Vaisàli), th n a Ngài tìm đ n n i tu hànhứ ữ ế ơ c a tiên nhân A La Lu Già Lam (Àràda. KàLàma) ủ ở ngoài thành V ng Xá, cùng tu v i tiên nhân U tươ ớ ấ Đà Ca La Ma T (Udraka Rama Putra) đ c u đ oử ể ầ ạ gi i thoát. T i đây, Ngài nh n ra l i tu c a cácả ạ ậ ố ủ tiên nhân là ho c tu kh h nh, ho c tu thi nặ ổ ạ ặ ề đ nh đ c u sinh thiên đ ng làm m c đích. Doị ể ầ ườ ụ đó, sau khi lãnh giáo, Đ c Thích Tôn không m yứ ấ tâm ph c, nên Ngài đi đ n thôn u Lâu T n Laụ ế Ư ầ (Uruvilvà) ngo i thành Già Da (Gayà) n m vở ạ ằ ề h ng nam. Th c thì hai tiên nhân ngo i thànhướ ự ở ạ V ng Xá, đ ng th i là ng i n i danh c a pháiươ ươ ờ ườ ổ ủ S Lu n. C hai đ u tu theo đ nh phi phi t ng,ố ậ ả ề ị ưở

49

và l y đó làm c nh gi i gi i thoát. sau này Ph tấ ả ớ ả ậ giáo th y r ng đ nh “phi t ng phi phi t ng x ”ấ ằ ị ưở ưở ứ là đ nh cao nh t th gian. Nh v y, cho th y haiị ấ ế ư ậ ấ v tiên nhân trên ph n nào cũng có nh h ngị ầ ả ưở đ n Ph t giáo.ế ậ

Lúc y đ c Thích Tôn ch a kh i s tu khấ ứ ư ở ự ổ h nh, Ngài ng t i thôn Bàn Trà thu c ngoàiạ ụ ạ ộ thành V ng Xá. Nhân khi Nài vào thành V ngươ ươ Xá kh t th c, Ngài đ c vua T n bà Sa La c aấ ự ượ ầ ủ n c Ma Ki t Đà nhìn th y, và nhà vua g ng s cướ ệ ấ ắ ứ khuyên Ngài tr v l i v i th t c. N u Ngài ngở ề ạ ớ ế ụ ế ư thu n, nhà vua sẽ nh ng cho Ngài m t n aậ ườ ộ ử giang s n đ cùng nhau tr vì. L i đ ngh đó bơ ể ị ờ ề ị ị đ c Thích Tôn t t . Khi b t ch i, nhà vua li nứ ừ ạ ị ừ ố ề đ a ra l i yêu c u v i đ c Thích Tôn, là n u Ngàiư ờ ầ ớ ứ ế tu hành thành Ph t đ o, thì đ u tiên xin Ngài hãyậ ạ ầ đ n V ng Xá đ ông. Ti p đó, đ c Thích Tônế ươ ộ ế ứ cùng v i năm ng i do ph v ng Ngài phái đ nớ ườ ụ ươ ế đ h u h cùng đi vào r ng kh h nh, và để ầ ạ ừ ổ ạ ể cùng tu kh h nh v i các Sa Môn ngo i đ o. t iổ ạ ớ ạ ạ ạ đây đ c Thích Tôn đ c các Sa Môn ngo i đ oứ ượ ạ ạ g i Ngài là Sa Môn Cù Đàm.ọ

Trai qua sáu năm sinh ho t kh h nh, chạ ổ ạ ỉ dùng lúa m ch và g o s ng làm th c ph m. M iạ ạ ố ự ẩ ỗ ngày h n đ nh đ c dùng m t h t lúa m ch vàạ ị ượ ộ ạ ạ m t h t g o s ng, đ nh m kéo dài m ng s ng.ộ ạ ạ ố ể ằ ạ ố K t qu , thân hình Ngài khô đét l i nh que c i.ế ả ạ ư ủ Trong khi Ngài v n ch a th y tăm h i gì v vi cẫ ư ấ ơ ề ệ

50

tu thành đ o qu nên Ngài quy t đ nh t ch i bạ ả ế ị ừ ố ỏ l i tu kh h nh, do Ngài th u hi u tu kh h nhố ổ ạ ấ ể ổ ạ không ph i là ph ng pháp r t ráo đ thànhả ươ ố ể đ o. R i Ngài đi đ n sông Ni Liên Thi nạ ồ ế ề (Nairãnjanà) đ t m g i. T i đây Ngài nh n bátể ắ ộ ạ ậ cháo s a do m t m c n dâng cúng. Ngài đi uữ ộ ụ ữ ề d ng thân th khang ki n tr l i, r i Ngài điưỡ ể ệ ở ạ ồ đ n cây đ i th T t Bát La (Pippala) l y c Ki tế ạ ụ ấ ấ ỏ ế T ng lót làm tòa Kim Cang, và Ngài ng i trongườ ồ t th ki t già, m t h ng v đông, đoan thânư ế ế ặ ướ ề chánh ni m phát đ i th nguy n: “Ngã kimệ ạ ệ ệ nh c b t ch ng vô t ng đ i B đ , ninh khượ ấ ứ ượ ạ ồ ề ả toái th thân, chung b t kh i th t a”. (Nay taử ấ ở ử ọ n u không ch ng qu vô th ng đ i B đ , thânế ứ ả ượ ạ ồ ề này thà nát, d t khoát không đ ng lên đi kh i n iứ ứ ỏ ơ này). Ngài t nh tâm đi m chi u, t duy tr s chỉ ể ế ư ừ ạ cái kh c a nhân gian. Ch ng đ c đ o qu .ổ ủ ứ ắ ạ ả

Nh v y là đ c Thích Tôn t b quan ni mư ậ ứ ừ ỏ ệ r ng ph ng pháp tu kh h nh m i đem l i l iằ ươ ổ ạ ớ ạ ợ ích, và lúc này Ngài chuy n sang l p tr ng c uể ậ ườ ầ xu t th gian, đ t gi i thoát đ o, v t lên trênấ ế ạ ả ạ ượ t t c m i khái ni m và thái đ đ quán sátấ ả ọ ệ ộ ể t ng t n nguyên lý sinh di t c a v n pháp.ườ ậ ệ ủ ạ Trong sáu năm ròng, năm ng i b n cùng tu v iườ ạ ớ Ngài, m c đích là đ tr giúp v i hy v ng Ngài sẽụ ể ợ ớ ọ t b tâm ni m tu hành đ quay v th t c, thìừ ỏ ệ ể ề ế ụ lúc này h th y Ngài chuy n đ i ph ng pháp tuọ ấ ể ổ ươ nên h cũng b Ngài ra đi.ọ ỏ

51

- Thành Đ ng Chánh Giác.ẳVi c đ c Thích Tôn xu t gia và tr i qua sáuệ ứ ấ ả

năm tu kh h nh nhiên h u m i thành đ o qu .ổ ạ ậ ớ ạ ả Đó là đièu mà ai cũng th a nh n. Duy có đi uừ ậ ề Ngài xu t gia và thành đ o vào năm Ngài baoấ ạ nhiêu tu i? V n đ này có nhi u thuy t khácổ ấ ề ề ế nhau. Đa ph n các v c đ c đ u cho r ng Ngàiầ ị ổ ứ ề ằ xu t gia năm Ngài m i chín tu i, và thành đ oấ ườ ổ ạ năm Ngài hai m i tám tu i. Ngày nay có ng iươ ổ ườ cho r ng Ngài xu t gia năm hai m i chín tu i,ằ ấ ươ ổ và thành đ o năm Ngài ba m i lăm tu i.ạ ươ ổ

Nguyên nhân d n đ n các thuy t khác là vì;ẫ ế ế vào th i s kỳ, Ph t giáo không dùng văn t đờ ơ ậ ự ể ghi chép, mà dùng ph ng pháp “s s t ngươ ư ư ươ th a, dĩ kh u truy n kh u” trong m t th i gianừ ẩ ề ẩ ộ ờ dài, ti p đó có thêm s phân chia nhi u b phái,ế ự ề ộ do đó có s truy n nh m là đi u khó tránh kh i.ự ề ầ ề ỏ Đ c bi t là dân t c n Đ luôn thiên v t duyặ ệ ộ Ấ ộ ề ư siêu hình, không b n tâm đ n vi c ghi chép nămậ ế ệ tháng rõ ràng, chính xác. Kỳ th c vi c này cũngự ệ không có gì l . Ngay nh ng v c đ c n i danhạ ữ ị ổ ứ ổ trong l ch s Trung Qu c nh Kh ng T , Lão T ,ị ử ố ư ổ ử ử Trang T mà năm tháng c a quí Ngài v n khôngử ủ ẫ rõ ràng chính xác. Ng i Tây ph ng cũng th ,ườ ươ ế đ i v i năm sinh tháng đ c a Chúa Jésus cũngố ớ ẻ ủ ch a th xác đ nh. Đây qu không ph i là ng uư ể ị ả ả ẫ nhiên c a Đông ph ng hay Tây ph ng!ủ ươ ươ

52

Đ c Thích Tôn v i b n hoài đ i bi, đ i trí,ứ ớ ả ạ ạ nên su t b n m i chín ngày, Ngài đoan t aố ố ươ ọ d i g c cây b ng m t tinh th n dõng mãnh, v iướ ố ằ ộ ầ ớ ý chí kh c ph c n i ma ngo i ch ng, b ngắ ụ ộ ạ ướ ỗ nhiên vào ngày mùng tám tháng ch p, v a lúcạ ừ sao mai ló d ng Ngài th u ng r ng, t t c cácạ ấ ộ ằ ấ ả pháp không m t pháp nào không có duyên kh i.ộ ở S r t ráo c a t t c các pháp duyên kh i y làự ố ủ ấ ả ở ấ đ o lý vô ngã. y là “Sinh tri sinh ki n, đ nh đ oạ Ấ ế ị ạ ph m pháp, sinh dĩ t n, ph m h nh dĩ l p, s tácẩ ậ ạ ạ ậ ở dĩ bi n, t t cánh th h u, tri nh ch n"(12) (đãệ ấ ọ ữ ư ơ sinh tri, đã sinh ki n, đ nh đ o ph m pháp, sế ị ạ ẩ ự sinh đã d t, ph m h nh đã v ng, vi c càn đã làmứ ạ ạ ữ ệ xong, không còn tái sinh n a, bi t đúng nh v y).ữ ế ư ậ

Khuy ch nhiên viên ng , thành đ ng Chánhế ộ ẳ giác, t giác, giác tha, giác viên, vì v y Ngài tự ậ ự x ng là vô th ng Ph t đà (Buddha), và chúngư ượ ậ đ t qui y Ph t thì g i Ngài là Th Tônệ ử ậ ọ ế (Bhagavat), là Thích Ca Mâu Ni (Sakya Muni). Mâu Ni (Muni) có nghĩa là b c thánh. B c thánhậ ậ ch ng đ c pháp t nh m c - thoát lý t t c m iứ ắ ị ặ ấ ả ọ phi n não thì g i là t nh m c. n Đ , v n t xaề ọ ị ặ Ở Ấ ộ ố ừ x a đ i v i các v tiên nhân b t lu n là n i,ư ố ớ ị ấ ậ ộ ngo i đ o mà h n vào trong núi r ng đ tuạ ạ ọ ẩ ừ ể tâm h c đ o lâu năm thì h đ c m i ng iọ ạ ọ ượ ọ ườ x ng t ng là Mâu Ni. Đ c Thích Tôn là b c thánhư ụ ứ ậ xu t thân t dòng t c Thích Ca; do đó x ng làấ ừ ộ ư Thích Ca Mâu Ni.

53

Sau khi thành đ o, đ c Thích Tôn luôn ạ ứ ở trong tr ng thái h duy t vô l ng, và kéo dàiạ ỷ ệ ượ trong su t th i gian hai m i tám ngày k ti p.ố ờ ươ ế ế Ngài v n tĩnh t a d i g c cây, t Ngài th d ngẫ ọ ướ ố ự ọ ụ ni m vui gi i thoát trong b y ngày đ u tiên. Câyề ả ả ầ B Đ (Bodhivikasa) là cây T t Bát La, nhân đ cồ ề ấ ứ Ph t thành đ o d i g c cây này nên g i là câyậ ạ ướ ố ọ B Đ . Sang b y ngày l n th hai, Ngài tĩnh t aồ ề ả ầ ứ ọ d i tán cây A Du Ba La (Ajabàla). Đây là th iướ ờ gian Ma V ng Ba Tu n (Marà- Pàpìman) đ nươ ầ ế th nh Ph t nh p di t nh ng không k t qu .ỉ ậ ậ ệ ư ế ả

B y ngày l n th t , Ngài đ n tĩnh t a d iả ầ ứ ư ế ọ ướ tán cây La Xà Da H ng Na (Rajavatana), thì có haiằ v th ng ch ; m t tên là Đ V , m t tên là Bà Lêị ượ ủ ộ ề ị ộ Ca, đi ngang qua n i đ c Ph t đang tĩnh t a, hơ ứ ậ ọ ọ l y m t ít m t cúng Ph t và câu xin qui y Ph tấ ộ ậ ậ ậ Pháp r i ti p t c lên đ ng. Đây là hai đ t uồ ế ụ ườ ệ ử Ư Bà T c (Upàsaka) đ u tiên c a đ c Ph t ( u Bàắ ầ ủ ứ ậ Ư T c là ng i dàn ông có đ c tin trong sáng, vàắ ườ ứ thân c n ph ng s Tam B o).ậ ụ ự ả

TI T III: CHUY N PHÁP LUÂN.Ế Ể- Đ c Ph t đi đ n V n Nai.ứ ậ ế ườSau khi đ c Thích Tôn t th d ng phápứ ự ọ ụ

duy t mà Ngài v a ch ng ng d i c i B Đ .ệ ừ ứ ộ ướ ộ ồ ề Ngài quy t ý giáo hóa chúng sinh, tr c tiên Ngàiế ướ đ n V n Nai.ế ườ

54

- L c Dã Uy n (Mrgadàva) tên V n Nai hi nộ ể ườ ệ nay là Tát Nhĩ N i Đ c (Sarnath) ngoài thànhạ ứ ở Ba La N i (Vàràmasì): dovì Ngài nh năm ng iạ ớ ườ b n tr c kia cùng tu h u h Ngài, sau h bạ ướ ầ ạ ọ ỏ Ngài mà đi. Nay Ngài đ n là đ báo đáp công đ cế ể ứ c a h tr c kia. Đây cũng là năm v Th gi đ uủ ọ ướ ị ị ả ầ tiên có danh x ng là Tỳ kheo. Năm ng i h là: Aư ườ ọ Nhã Ki u Tr n Nh (Àjnàta - Kundinya), B t Đề ầ ư ạ ề (Bahadrika), Bà Ba (Vàspa) Ma Ha Nam (Mahanàna), A Thuy t Th (Asvajit). Năm v Tỳế ị ị kheo này cũng là thính chúng đ u tiên đ c Ph tầ ứ ậ nhăm đ n đ thuy t gi ng di u pháp mà Ngài đãế ể ế ả ệ thân ch ng. Đ i sau g i đây là s chuy n phápứ ờ ọ ơ ể luân. Nghe xong th i thuy t pháp t t c năm vờ ế ấ ả ị đ u ch ng thánh qu A la hán (qu gi i thoátề ứ ả ả ả c a Ti u th a). ủ ể ừ

Pháp luân - Dharma - Sakra: có th d ch làể ị chuy n v n chánh pháp (theo cách d ch c a Hánể ậ ị ủ văn). T c là l y Ph t pháp sánh v i Luân B oứ ấ ậ ớ ả c a v Chuy n Luân Thánh V ng. Lúc v Luânủ ị ể ươ ị V ng xu t th thì Luân B o cũng t ng hi n.ươ ấ ế ả ự ứ ệ Luân Bao d n đ o Luân V ng chuy n h ng tẫ ạ ươ ể ướ ứ thiên h , khi n các ti u qu c v ng không ai làạ ế ể ố ươ không thành kính c m ph c Chuy n Luân Thánhả ụ ể V ng, Luân V ng không d ng đ n đao binhươ ươ ụ ế mà thiên h th ng nh t, b i Luân V ng th cạ ố ấ ở ươ ự hành n n chính tr nhân tr , khi n m i ng iề ị ị ế ọ ườ trong thiên h đ u an h ng thái bình. Đ y làạ ề ưở ầ truy n thuy t mà cũng là c m c a ng i dânề ế ướ ơ ủ ườ

55

n Đ v s tr vì c a b c Luân V ng đem tháiẤ ộ ề ự ị ủ ậ ươ bình an l c đ n cho m i ng i. Đ u tiên, Luân làạ ế ọ ườ ầ m t th binh khí l y vi c phá đ ch làm chính, độ ứ ấ ệ ị ể

n d vi c đ c Ph t dùng chánh pháp mà Ngàiẩ ụ ệ ứ ậ ch ng đ c làm “Luân”. Ngài công b chánhứ ượ ố pháp kh p thiên h nh m mang l i l i l c choắ ạ ằ ạ ợ ạ qu n sinh, và phá đ các tà thuy t, d lu n. L yầ ổ ế ị ậ ấ đó d cho chánh pháp nên g i là Pháp Luân.ụ ọ

- N i dung Pháp Luân.ộN i dung Pháp luân là thành qu do đ cộ ả ứ

Thích Tôn ch ng đ c khi Ngài thành b c Chánhứ ắ ậ Đ ng Chánh Giác. Và r ng truy n chánh pháp doẳ ộ ề Ngài thân ch ng, g i đ y là chuy n Pháp Luân.ứ ọ ấ ể

Th nào là chánh pháp (Saddharma)? Căn cế ứ theo Thánh đi n Nguyên th - kinh A Hàm mà nói,ể ỉ thì l n đ u tiên đ c Ph t thuy t pháp, đó làầ ầ ứ ậ ế thuy t v T Thánh đ và Bát Chánh Đ o. V sauế ề ứ ế ạ ề n i dung kinh, lu t, lu n c a Đ i, Ti u th a đ uộ ậ ậ ủ ạ ể ừ ề do t T Thánh Đ và Bát Chánh Đ o mà khaiừ ứ ế ạ tri n.ể

Đ gi i thi u n i dung Chánh Pháp, tr cể ớ ệ ộ ướ tiên c n nêu rõ m c đích thuy t Pháp c a đ cầ ụ ế ủ ứ Ph t. M c đích giáo hóa c a đ c Thích Tôn làậ ụ ủ ứ nh m t o thu n duyên giúp t t c m i ng i đằ ạ ậ ấ ả ọ ườ ể ai cũng có th đ t đ n gi i thoát nh Ngài. Sể ạ ế ả ư ự giáo hóa c a đ c Ph t không nh m làm gia tăngủ ứ ậ ằ lý lu n đ i v i th gi i, nhân sinh, cũng ch ngậ ố ớ ế ớ ẳ ph i đ giúp gi i khoa h c và tri t h c có thêmả ể ớ ọ ế ọ

56

h ng thú. Đi u này xin đ c thêm kinh Ti n D ,ứ ề ọ ở ễ ụ trong kinh Tr ng A Hàm. Nh v y, đ c Ph tườ ư ậ ứ ậ không yêu c u chúng ta nh m m t sùng bái Ngài,ầ ắ ắ coi Ngài nh m t th ma túy tín ng ng đ yư ộ ứ ưỡ ể ủ thác đ c tin.ứ

Đ c Ph t là nhà tôn giáo th c t , là nhà tứ ậ ự ế ư t ng giàu tinh th n phê phán. Ngài tôn tr ngưở ầ ọ lu n lý m t cách th c t , và ph n đ i nh ngậ ộ ự ế ả ố ữ “không đàm huy n lý”. Phàm cái gì không h u íchề ữ cho vi c tu ch ng gi i thoát, thì Ngài không chúệ ứ ả tâm. Đ i t ng đ c đ c Ph t kh o sát không làố ượ ượ ứ ậ ả s a đ i l i vũ tr , mà b ng n l c l n nh t, đ cử ổ ạ ụ ằ ỗ ự ớ ấ ứ Ph t thuy t minh nh ng ho t đ ng mà conậ ế ữ ạ ộ ng i nên t o thành. Theo đ c Ph t, n u kh oườ ạ ứ ậ ế ả sát th gi i mà b qua s s ng c b n c a conế ớ ỏ ự ố ơ ả ủ ng i thì đó không ph i là b n hoài c a Ph t.ườ ả ả ủ ậ Xin đ c “Nguyên Th Ph t Giáo T T ng Lu n”ọ ỉ ậ ư ưở ậ c a M c Thôn Thái Hi n, thiên th I ch ng 3.ủ ộ ề ở ứ ươ

Nh v y, tôn ch mà đ c Ph t giáo hóa thư ậ ỉ ứ ậ ế gian là nguy n v ng mu n cho h u tình chúngệ ọ ố ữ sinh đ t thành gi i thoát. Nói cách khác, Ph tạ ả ậ pháp l y h u tình chúng sinh, ch y u là l y conấ ữ ủ ế ấ ng i làm trung tâm. N u kh o sát Ph t pháp màườ ế ả ậ tr c m t không nhìn th y h u tình chúng sinh,ướ ắ ấ ữ thì đó qu là s sai l m. T Thánh Đ và Bátả ự ầ ứ ế Chánh Đ o mà đ c Ph t ch ng ng và thuy tạ ứ ậ ứ ộ ế gi ng, đó là con đ ng giúp con ng i đ t đ nả ườ ườ ạ ế gi i thoát.ả

57

I. T THÁNH Đ .Ứ ẾBài thuy t pháp đ u tiên c a đ c Ph t đ cế ầ ủ ứ ậ ượ

g i là “Tam Chuy n T Đ Pháp Luân”. Nay xinọ ể ứ ế phân thu t nh sau:ậ ư

1. Kh đ : nhân sinh nh kh h i! N i dungổ ế ư ổ ả ộ c a kh , đ i lo i có ba, đó là kh kh , ho i khủ ổ ạ ạ ổ ổ ạ ổ và hành kh . Trong kh kh có tám th kh đóổ ổ ổ ứ ổ là: sinh kh , lão kh , b nh kh , t kh , ái bi t lyổ ổ ệ ổ ử ổ ệ kh , oán t ng h i kh , c u b t đ c kh , ngũ mổ ắ ộ ổ ầ ắ ắ ổ ấ xí th nh kh .ạ ổ

2. T p đ : nguyên nhân c a Kh là T p. Doậ ế ủ ổ ậ phi n não mà t o nghi p, do t o nghi p màề ạ ệ ạ ệ chiêu c m qu báo kh .ả ả ổ

3. Di t đ : di t là kh năng gi i thoát khệ ế ệ ả ả ổ qu , là th u tri t “lý” c a T p đ , là đo n trả ấ ệ ủ ậ ế ạ ừ nghi p phi n não, t c là kh th gi i thoát m iệ ề ứ ả ể ả ọ chúng kh .ổ

4. Đ o đ : đ o là ph ng pháp di t kh . Tuạ ế ạ ươ ệ ổ trì Bát Chánh Đ o có kh năng di t tr t t c cácạ ả ệ ừ ấ ả kh , ch ng đ c qu Ni t bàn gi i thoát.ổ ứ ắ ả ế ả

II. CHUY N T Đ .Ể Ứ Ế1. Th chuy n: thuy t minh t ng t n đây làị ể ế ườ ậ

kh , đây là t p, đây là di t, đây là đ o.ổ ậ ệ ạ2. C n chuy n: thuy t minh kh nên bi t,ầ ể ế ổ ế

t p nên đo n, di t nên ch ng, đ o nên tu.ậ ạ ệ ứ ạ

58

3. Ch ng chuy n: thuy t minh kh ta đã bi t,ứ ể ế ổ ế t p ta đã đo n, di t ta đã ch ng, và đ o ta đã tu.ậ ạ ệ ứ ạ

Trên đây là c ng y u v l n đ u tiên Ph tươ ế ề ầ ầ ậ chuy n pháp luân. Gi i thích rõ Kh đ và T pể ả ổ ế ậ đ đó là do duyên sinh pháp, t đó gi i rõ phápế ừ ả Th p nh nhân duyên.ậ ị

- Th p Nh Nhân Duyên.ậ ịTh p nh nhân duyên đích th c là m t “sángậ ị ự ộ

t o lu n” đ c l u l m t cách đ c bi t đ c đáoạ ậ ượ ư ộ ộ ặ ệ ộ t đ i bi trí h i c a Đ ng giác ng . Các tínừ ạ ả ủ ấ ộ ng ng Th n quy n; không m t tôn giáo Th nưỡ ầ ề ộ ầ quy n nào mà không cho r ng vũ tr này là doề ằ ụ Th ng đ sáng t o. Đ c Ph t dùng m i haiượ ế ạ ứ ậ ườ nhân duyên đ thuy t minh v căn nguyên c aể ế ề ủ vũ tr .ụ

Nay xin gi i thi u và gi i thích m i haiớ ệ ả ườ nhân duyên:

1. Vô minh: t c không có trí tu , do vì cácứ ệ phi n não nh tham d c, sân h n, ngu si v.v…ề ư ụ ậ che l p, l i cũng do tâm lý xu n đ ng là nguyênấ ạ ẩ ộ do làm cho b mê ho c.ị ặ

2. Hành: t c các nghi p thi n, ác đ c gâyứ ệ ệ ượ t o nên t ki p tr c - g m c hành vi c a thânạ ừ ế ướ ồ ả ủ và tâm.

3. Th c: t c do nghi p l c đ i quá kh màứ ứ ệ ự ở ờ ứ c m th qu báo, nên l i kh i v ng nghi p ngayả ọ ả ạ ở ọ ệ

59

t lúc ban s khi v a nh p thai m , và thànhừ ơ ừ ậ ẹ th n th c đ i hi n t i.ầ ứ ở ờ ệ ạ

4. Danh s c: t c thân tâm c a thai nhi sau khiắ ứ ủ đã nh p thai.ậ

5. L c nh p: t c m t, tai, mũi, l i, thân và ýụ ậ ứ ắ ưỡ th c. Sáu c quan này đ c tr ng thành trongứ ơ ượ ưở thai m - còn g i là l c căn.ẹ ọ ụ

6. Xúc: t c sau khi ra kh i thai m . Khi y sáuứ ỏ ẹ ấ căn ti p xúc t ng đ i v i sáu tr n là: s c, thanh,ế ươ ố ớ ầ ắ h ng, v , xúc, pháp.ươ ị

7. Th : t c do ti p xúc ngo i c nh mà cóọ ứ ế ạ ả đ c tri c m kh , vui n i thân, tâm.ượ ả ổ ơ

8. Ái: t c ho t đ ng tâm lý, trong đó có nhàmứ ạ ộ chán s kh , a thích s ng vui nh tài, s c,ự ổ ư ướ ư ắ danh, th c, thùy - Ngũ d c l c.ự ụ ạ

9. Th : t c nhân vào ái d c th nh v ng nênủ ứ ụ ị ượ đ i v i c nh có s tham nhi m, và kh i ni m l uố ớ ả ự ễ ở ệ ư gi .ữ

10. H u: t c do đ i hi n t i t o tác nhân h uữ ứ ờ ệ ạ ạ ữ l u d n đ n c m th qu sinh t đ i sau.ậ ẫ ế ả ọ ả ử ờ

11. Sinh: t c nhân vào các nghi p ch ngứ ệ ủ đ c t o tác đ i hi n t i d n đ n c m th s c,ượ ạ ở ờ ệ ạ ẫ ế ả ọ ắ thanh, h ng, v , xúc, pháp c a thân ngũ u n đ iươ ị ủ ẩ ờ sau.

60

12. Lão t : khi đã có thân ngũ u n gi h p,ử ẩ ả ợ đ c sinh ra, t t nhiên thân y sẽ suy y u, giàượ ấ ấ ế nua và cu i cùng là ch t.ố ế

M i hai nhân duyên là chu i m c xích đ cườ ỗ ắ ượ dùng đ thuy t minh sinh m nh con ng i màể ế ệ ườ v n t nghìn đ i nay luôn l u chuy n t ti nố ừ ờ ư ể ừ ề sinh đ n kim sinh và r i h u sinh, t o thành m iế ồ ậ ạ ố quan h gi a nhân và qu . M i quan h nàyệ ữ ả ố ệ đ c g i là “tam th l ng trùng nhân qu ”.ượ ọ ế ưỡ ả Nh ng v ph ng di n h i hoàn, thì m i haiư ề ươ ệ ồ ườ nhân duyên có th dùng vòng xoay ho c - nghi pể ặ ệ - kh đ thuy t minh.ổ ể ế

- Ho c - Nghi p - Kh .ặ ệ ổ T vô th đ n nay do s xu n đ ng c a “vôừ ỉ ế ự ẩ ộ ủ

minh ho c” mà t o tác các nghi p thi n ác đ iặ ạ ệ ệ ở ờ quá kh , nhân đ y d n đ n vi c c m th quứ ấ ẫ ế ệ ả ọ ả kh đ i hi n t i, và cũng đ i hi n t i, l i ti pổ ở ờ ệ ạ ở ờ ệ ạ ạ ế t c ch y theo cái nhân mê m (Ho c) t o ra cácụ ạ ờ ặ ạ ác nghi p, các ác nghi p này đ a đ y đ n quệ ệ ư ẩ ế ả kh sinh t ki p sau. Đ y chính là ph ng cáchổ ử ở ế ấ ươ xoay vòng c a m i hai nhân duyên.ủ ườ

1. Ho c: là Vô minh đ i quá kh d n đ nặ ở ờ ứ ẫ ế Ái, và Th đ i hi n t i.ủ ở ờ ệ ạ

2. Nghi p: y là Hành đ i quá kh đ a đ nệ ấ ở ờ ứ ư ế H u c a đ i hi n t i.ữ ủ ờ ệ ạ

61

3. Kh : y là Th c, danh s c, l c nh p, xúc,ổ ấ ứ ắ ụ ậ th đ i hi n t i d n đ n sinh và lão t đ i vọ ở ờ ệ ạ ẫ ế ử ở ờ ị lai.

Thuy t minh m i hai Nhân duyên, m c đíchế ườ ụ là giúp con ng i hi u rõ n i dung c a Kh vàườ ể ộ ủ ổ T p trong T Thánh Đ . Nhân sinh là b kh !ậ ứ ế ể ổ V y, kh này là do đâu? Do nhân qu trong baậ ổ ả đ i. Kh i đi t vô minh mà m c đ n là qu khờ ở ừ ứ ế ả ổ sinh t .ử

Đ ti n ghi nh , xin l p bi u v m i quan hể ệ ớ ậ ể ề ố ệ gi a m i hai nhân duyên.ữ ườ

62

63

Khi đã bi t nguyên nhân c a kh là do t p.ế ủ ổ ậ Đ đo n tuy t t n g c căn nguyên c a kh , là tuể ạ ệ ậ ố ủ ổ theo ph ng pháp Bát chánh đ o.ươ ạ

- Bát Chánh Đ o.ạBát Chánh Đ o là Đ o đ trong T thánh đ .ạ ạ ế ứ ế

N i dung Bát Chánh Đ o nh sau:ộ ạ ư1. Chánh ki n: y là s hi u bi t, s ki nế ấ ự ể ế ự ế

gi i chính xác. Th nào là Chính ki n? Hãy dùngả ế ế Tam pháp n đ giám đ nh. Tam pháp n là gì, sẽấ ể ị ấ gi i thi u ph n sau.ớ ệ ở ầ

2. Chánh t duy: y là dùng Chánh ki n làmư ấ ế c s , đ t t ng chín ch n v n i dung c aơ ở ể ư ưở ắ ề ộ ủ Chánh ki n này.ế

Đây là công phu th c ti n c a ý nghi p.ự ễ ủ ệ3. chánh ng : đ t n n móng trên ý ni mữ ặ ề ệ

chánh xác, đ bi u đ t công phu th c ti n c aể ể ạ ự ễ ủ nghi p “kh u”. Đ i v i ng i không nói đ o, nóiệ ẩ ố ớ ườ ả d i, không dùng ng , đâm th c, không dùng ácố ỷ ữ ọ kh u m l làm nh c ng i khác, nên dùng thi nẩ ạ ỵ ụ ườ ệ ngôn đ khuy n khích ng i, dùng ái ng đ anể ế ườ ữ ể úy.

4. Chánh nghi p: là thân nghi p chánh đáng.ệ ệ Mu n v y, thân không ph m ác nghi p sát sinh,ố ậ ạ ệ tr m c p, dâm lo n, và không dùng các ch tộ ướ ạ ấ t o say mê, ngây ng t. C n ph i h p v i ý và ngạ ậ ầ ố ợ ớ ữ

64

nghi p, sao cho ba nghi p: thân, ng , ý tr nênệ ệ ữ ở thanh t nh.ị

5. Chánh m nh: t c ph ng pháp m u sinhệ ứ ươ ư ph i chân chính. Lo i b các nghi p ác, nên theoả ạ ỏ ệ nh ng ch c nghi p chánh đáng đ hành x trongữ ứ ệ ể ử các nhu c u c a đ i s ng. Không dùng s tàiầ ủ ờ ố ự khéo v thu t s giang h đ thâu tóm tài v tề ậ ố ồ ể ậ b t nghĩa.ấ

6. Chánh tinh t n: y là đ i v i đ o nghi p,ấ ấ ố ớ ạ ệ t mình n l c g ng s c, đi u ác ch a đo n, l pự ỗ ự ắ ứ ề ư ạ ậ t c đo n ngay, đi u thi n ch a tu, thì hãy g ngứ ạ ề ệ ư ắ tu. Đi u ác ch a kh i, thì ngăn không cho kh i,ề ư ở ở đi u thi n ch a l n m nh hãy c làm cho tăngề ệ ư ớ ạ ố tr ng.ưở

7. Chánh ni m: khi t tâm đã g ng g i tinhệ ự ắ ỏ t n, thì nên dùng ph ng pháp b t t nh quán đấ ươ ấ ị ể nhi p tâm, ch tâm, khi n tâm tr “nh t c nh”,ế ế ế ụ ấ ả và không kh i t ni m v t ngã.ở ư ệ ậ

8. Chánh đ nh: tu trì theo b y giai đo n v aị ả ạ ừ nêu, t sẽ đi vào t thi n, bát đ nh. Sau r t dùngắ ứ ề ị ố “không tu l c” đ nh p vào đ nh Di t thệ ự ể ậ ị ệ ọ t ng. Đ y chính là c nh gi i gi i thoát Ni t bàn.ưở ấ ả ớ ả ế

Nhân vào Bát chánh đ o mà khai di n baạ ễ m i b y ph m tr đ o, l i qui n p và di n hóaươ ả ẩ ợ ạ ạ ạ ễ thành sáu Ba La M t Đa (l c đ ), t t c đ uậ ụ ộ ấ ả ề thu c ph m vi tam vô l u h c Gi i - Đ nh - Tu .ộ ạ ậ ọ ớ ị ệ

- Gi i Đ nh Tu .ớ ị ệ

65

Chúng ta căn c kinh T p A Hàm đ hi u vứ ạ ể ể ề Bát Chánh đ o, d a vào kinh Tr ng A Hàm đạ ự ườ ể hi u rõ ba m i b y ph m tr đ o, và nh kinhể ươ ả ẩ ợ ạ ờ Tăng Nh t A Hàm đ bi t đ c L c đ . Đ y làấ ể ế ượ ụ ộ ấ l ch trình đ c phát tri n theo th l p. Hi n nayị ượ ể ứ ớ ệ t i Trung Qu c b kinh Tăng Nh t A Hàm b nạ ố ộ ấ ả Hán văn đ c d ch t Đ i Chúng B ; Đ i Chúngượ ị ừ ạ ộ ạ B l i truy n xu t thành t t ng Đ i th a. Vìộ ạ ề ấ ư ưở ạ ừ th , n i dung tu đ o gi i thoát ph i tùy vào th iế ộ ạ ả ả ờ đ i mà l n l t khai tri n. Tuy nhiên, nguyên t cạ ầ ượ ể ắ c b n trong tu trì không th tách r i yêu c uơ ả ể ờ ầ thi t y u là Gi i Đ nh Hu .ế ế ớ ị ệ

Xin nêu hai bi u đ làm t li u thuy t minh.ể ồ ư ệ ế

66

67

Nh bi u đ trên cho th y Bát chánh đ oờ ể ồ ấ ạ bao hàm ba m i b y đ o ph m. Chia ba m iươ ả ạ ẩ ươ b y đ o ph m ra 7 thành b y lo i đ gi i thích.ả ạ ẩ ả ạ ể ả Có th tra c u Ph t H c Đ i T Đi nể ứ ậ ọ ạ ừ ể

Vòng tròn Ho c - Nghi p - Kh là đ nh lu tặ ệ ổ ị ậ c a sinh t môn. Gi i - Đ nh - Tu thu c tam vôủ ử ớ ị ệ ộ l u h c là đ nh lu t c a gi i thoát môn. S quanậ ọ ị ậ ủ ả ự h h t ng gi a gi i đ nh hu cũng là m t vòngệ ỗ ươ ữ ớ ị ệ ộ quay tròn, ho c còn g i là “Loa toàn hình” (hìnhặ ọ tròn trôn c). Vi c tu gi i có thanh t nh, thì tuố ệ ớ ị thi n m i có kh năng chánh đ nh. Nh đ nh l cề ớ ả ị ờ ị ự chánh đ nh m i phát sinh hu l c vô l u; l i doị ớ ệ ự ậ ạ hu l c ch đ o trì gi i. Duy ch có Không hu ,ệ ự ỉ ạ ớ ỉ ệ ho c Chánh ki n c a vô l u hu ch đ o, thì vi cặ ế ủ ậ ệ ỉ ạ ệ

68

trì gi i m i phù h p và tu thi n m i không b l cớ ớ ợ ề ớ ị ạ vào ma c nh.ả

Tr c nh t c n xác l p chánh ki n, đ làmướ ấ ầ ậ ế ể đi u đó, ph i d a vào Tam pháp n do đ c Ph tề ả ự ấ ứ ậ ch d yỉ ạ

- Tam Pháp nẤTam pháp n là dùng “tam cú tho i” làm tiêuấ ạ

chu n đ n ch ng các pháp, pháp nào phù h pẩ ể ấ ứ ợ v i Tam pháp n, pháp đó h p v i Chánh ki nớ ấ ợ ớ ế c a Ph t Đà. Pháp nào không phù h p v i Tamủ ậ ợ ớ pháp n, đó là tà ki n c a ngo i ma và nghiêngấ ế ủ ạ ngã. Kinh T p A Hàm(13) ghi l i cu c đ i tho iạ ạ ộ ố ạ gi a đ c Ph t v i các đ t Tỳ kheo: “Đ c Ph tữ ứ ậ ớ ệ ử ứ ậ h i các Tỳ kheo: Ngũ u n v.v… là vô th ngỏ ẩ ườ chăng?

Các Tỳ kheo đáp: b ch Th Tôn, vô th ng.ạ ế ườĐ c Ph t: vô th ng là kh , ph i không?ứ ậ ườ ổ ảCh Tỳ kheo: b ch Th Tôn là kh .ư ạ ế ổĐ c Ph t: n u vô th ng, kh , và pháp dứ ậ ế ườ ổ ễ

bi n đ i. V y, pháp y là ngã hay ngã s ?ế ổ ậ ấ ởCh Tỳ kheo: b ch Th Tôn, không ph i làư ạ ế ả

ngã, cũng không ph i là ngã s ?ả ởĐ c Ph t tùy căn c (trình đ ) c a đ t màứ ậ ơ ộ ủ ệ ử

khai th . C theo cu c đ i tho i trên mà quán sátị ứ ộ ố ạ năm u n (h u l u pháp), sẽ th y các pháp là vôẩ ữ ậ ấ th ng, vô ngã, sau đó m i là gi i thoát (Ni tườ ớ ả ế

69

bàn). Dùng tam cú tho i làm chu n, nh đó màạ ẩ ờ sáng rõ, y là:ấ

1. Ch hành vô th ng; 2. Ch pháp vô ngã;ư ườ ư 3. Ni t bàn t ch t nh.ế ị ị

Th nào là ngũ u n? Th nào là các pháp?ế ẩ ếMu n làm rõ hai v n n n v a nêu, ph i dùngố ấ ạ ừ ả

Tam pháp n đ gi i thích. H u l u pháp thu cấ ể ả ữ ậ ộ sinh t môn, đ d phân bi t nên dùng danh tử ể ễ ệ ừ ngũ n đ thuy t minh.ẩ ể ế

- Ngũ u n.ẩPhàm là ng i, ai cũng nghĩ r ng th gian làườ ằ ế

th ng tr vĩnh h ng. Thân tâm này là ta và c aườ ụ ằ ủ ta (ngã, ngã s ), do v y nên c n b o v . Đã ch pở ậ ầ ả ệ ấ th gian là th ng, ch p thân tâm (ngũ u n) làế ườ ấ ẩ Ta, thì đ ng nhiên Ta c n truy t m khoái l c vàươ ầ ầ ạ danh l i đ làm th a mãn cái “Ta”. Đ ng th iợ ể ỏ ồ ờ ch y tr n s hao t n h y ho i c a t nhiên.ạ ố ự ổ ủ ạ ủ ự Trên th c t , trong t ng sát na, m i v t trên đ iự ế ừ ọ ậ ờ này không v t nào là không b bi n d (đ i khác).ậ ị ế ị ổ Vì t t c đ u là vô th ng.ấ ả ề ườ

Dù là đ i hoan l c, và danh l i c c l n đi n a,ạ ạ ợ ự ớ ữ thì th gian này v n không có cái tr ng c u vàế ẫ ườ ử không tan rã. B i ch ng có đóa hoa nào mà khôngở ẳ có lúc tàn! Không có con ng i nào mà l i khôngườ ạ ch t! Vì th , dù có vui ch i hoan l c cho th aế ế ơ ạ ỏ thích, thì k t c c v n là rã r i, là kh . Đã là vôế ụ ẫ ờ ổ th ng, là kh thì tìm đâu ra cái “Ngã” chân th c,ườ ổ ự

70

cái ngã vĩnh h ng, đ mà s h u c v tinh th nằ ể ở ữ ả ề ầ l n v t ch t? Ph t Giáo t m dùng thu t ng ngũẫ ậ ấ ậ ạ ậ ữ u n đ phân tích tinh th n và v t ch t. Ngũ u nẩ ể ầ ậ ấ ẩ g m:ồ

1. S c U n:ắ ẩBao g m sinh lý con ng i và v t lý ngo iồ ườ ậ ạ

t i: y là nhãn, nhĩ, t , thi t, thân c a con ng i,ạ Ấ ỷ ệ ủ ườ và đ i t ng là s c, thanh, h ng, v , xúc.ố ượ ắ ươ ị

S c u n hàm nhi p t t c v t ch t nh , hìnhắ ẩ ế ấ ả ậ ấ ư s c, thái s c, c c vi, (đi n t và nguyên t ), vàắ ắ ự ệ ử ử h i - vi n s c (nh tinh c u r t xa).ồ ễ ắ ư ầ ở ấ

2. Th U n: ọ ẩL y s lãnh n p làm công d ng, g n v iấ ự ạ ụ ầ ớ

tr ng thái c m giác.ạ ả3. T ng U n:ưở ẩL y vi c l u gi hình t ng làm công dung,ấ ệ ư ữ ướ

g n v i tác d ng c a tri giác và t ng t ng.ầ ớ ụ ủ ưở ượ4. Hành u n:ẩCó công d ng thiên l u (d i đ i), và t o tác.ụ ư ờ ổ ạ

G m c th i gian, không gian, t t ng.ttr ngồ ả ờ ư ưở ạ thái c a Hành là đ i v i ngo i c nh sinh kh iủ ố ớ ạ ả ở tham sân, thi n ác v.v... là công năng c a ho tệ ủ ạ đ ng tâm lý.ộ

5. Th c U n:ứ ẩ

71

L y phân bi t làm công d ng, g n v i nghĩaấ ệ ụ ầ ớ c a tri th c; Th c u n l y nhãn, nhĩ, t , thi t,ủ ứ ứ ẩ ấ ỷ ệ thân, ý làm s y nên g i là l c th c thân. Đ i v iở ọ ụ ứ ố ớ v t, c nh nó ph trách vi c hi u rõ, phân bi t vàậ ả ụ ệ ể ệ ghi nh v.v… l y đó làm tác d ng. Th c u n cũngớ ấ ụ ứ ẩ là tên g i khác v b n th c a tâm.ọ ề ả ể ủ

Ngũ u n là s ph i h p gi a tâm và v t,ẩ ự ố ợ ữ ậ c nh. S c u n th nh t phân tích v v t lý vàả ắ ẩ ứ ấ ề ậ sinh lý, b n u n còn l i phân tích v tâm lý. Phânố ẩ ạ ề tích v t lý, sinh lý và tâm lý, nh m thuy t minhậ ằ ế t ng t n t t c m i hi n t ng thu c nhânườ ậ ấ ả ọ ệ ượ ộ sinh gi i và vũ tr gi i, r ng t t c chúng khôngớ ụ ớ ằ ấ ả có th gì là không vô th ng t t c là vô ngã, làứ ườ ấ ả kh . N u năng ch ng đ c đ o lý này, thì ngayổ ế ứ ượ ạ lúc quan sát chính xác nh v y thì đó là c nh gi iư ậ ả ớ Ni t bàn.ế

Chúng sinh l u chuy n trong sinh t là doư ể ử nhân duyên c a m i hai nhân duyên t o thành.ủ ườ ạ Th gi i thân tâm c a chúng sinh là do s giế ớ ủ ự ả h p gi a ngũ u n và nhân duyên. Lìa kh i m iợ ữ ẩ ỏ ườ hai nhân duyên sẽ không có s l u chuy n sinhự ư ể t , ly khai s gi h p do ngũ u n, sẽ không cóử ự ả ợ ẩ thân tâm và th gi i. Sinh t là v y, thân tâm làế ớ ử ậ v y. Không cái nào là không phát sinh t nhân vàậ ừ duyên. Các pháp h v ng t m th i có nh ng chư ọ ạ ờ ư ỉ là s huy n hi n. V y, khám phá th gi i thânự ễ ệ ậ ế ớ tâm b ng cách nào? y là dùng tam Pháp n.ằ Ấ ấ

72

Mu n đo n tuy t thân ngũ u n kh thì làm sao?ố ạ ệ ẩ ổ Hãy tu Bát chánh đ o.ạTI T IV. S HÀNH HÓA C A Đ C THÍCH TÔNẾ Ự Ủ Ứ

VÀ GIÁO ĐOÀN LA HÁN Đ T .Ệ ỬT i L c Dã Uy n Đ c Thích Tôn đ năm v Tỳạ ộ ể ứ ộ ị

kheo - năm anh em Ki u Tr n Nh . Nhân đ yề ầ ư ấ m i có giáo ch , giáo pháp và giáo đoàn (Ph t -ớ ủ ậ Pháp - Tăng). Ti p đó đ c Ph t đ ngài Da Xáế ứ ậ ộ (Yasá) và thân h u c a ông c th y m i ng i.ữ ủ ả ả ườ ườ Sau đó Ph t đ ngài Mãn T T , Đ i Ca Chiênậ ộ ừ ử ạ Diên, Bà Tỳ Da v.v… các v này t b ngo i đ o,ị ừ ỏ ạ ạ qui y Ph t pháp, và đ u ch ng qu A la hán lyậ ề ứ ả d c.ụ

Đ c Thích Tôn tr i qua mùa m a t i V nứ ả ư ạ ườ Nai b ng sinh ho t ăn c đ u tiên. Sau mùa Anằ ạ ứ ầ c , Ngài khuy n khích các La hán đ t khôngư ế ệ ử nên du hóa hai ng i trên cùng m t đ a x . Riêngườ ộ ị ứ đ c Ph t, Ngài đ n đ c đi đ n làng u Lâu T nứ ậ ơ ộ ế Ư ầ Loa, t i đây Ngài hóa đ ngo i đ o th l a là uạ ộ ạ ạ ờ ử Ư Lâu T n La Ca Di p (Urivilvà - Kàsyapa) và haiầ ế ng i em c a ông này là Na Đ Ca Di p (Nadiườ ủ ề ế Kàsyapa) và Già Da Ca Di p (Giayà - Kàspa), cùngế chúng đ t c a ba v n y c th y m t ng iệ ử ủ ị ầ ả ả ộ ườ ng i.ườ

Đ c Thích Tôn nh l i h n tr c dây v i vuaứ ớ ờ ẹ ướ ớ T n Bà Sa La nên Ngài cùng ba anh em nhà Caầ Diêp và chúng đ t đi đ n thành V ng Xá. T iệ ử ế ươ ạ đây, đ c Ph t đ c qu c v ng đích thân th ngứ ậ ượ ố ươ ố

73

lãnh th n dân ra t n ngo i thành nghênh đón.ầ ậ ạ B y lâu vua T n Bà Sa La đã t ng nghe danh c aấ ầ ừ ủ ba anh em nhà Ca Di p, nay m i đ c h i ki n,ế ớ ượ ộ ế nh ng lúc này c ba đã tr thành đ t Ph t,ư ả ở ệ ử ậ đi u đó khi n cho tín tâm c a vua và th n dânề ế ủ ầ thêm ph n kh n thi t. Do đó, sau th i thuy tầ ẩ ế ờ ế pháp do đ c Ph t thuy t gi ng, nhà vua li n đ cứ ậ ế ả ề ắ pháp nhãn t nh (Ki n Đ a v ). Còn có tr ng giị ế ị ị ưở ả Ca Lan Đà (Kalanda) đem v n Trúc c a ông ườ ủ ở ngo i thành V ng Xá cúng d ng đ c Ph t,ạ ươ ườ ứ ậ trong khi đó vua T n Bà Sa La ki n t o t nh xáầ ế ạ ị t i v n Trúc đ cúng Ph t và chúng thánh đạ ườ ể ậ ệ t ; và t đó v n Trúc tr thành đ o tràng quiử ừ ườ ở ạ mô to l n c a Ph t giáo.ớ ủ ậ

B n năm sau Ph t thành đ o, m t trong sáuố ậ ạ ộ l c s ngo i đ o thu c phái Ng y Bi n là T ngụ ư ạ ạ ộ ụ ệ ượ Xá L i Ph t, khi ông đang trên đ ng đi, b ngợ ấ ườ ỗ nhiên có ti ng nói l n h ng v ông mà nói: “Cácế ớ ướ ề pháp do nhân duyên sinh, các pháp cũng do nhân duyên di t. Ch hành vô th ng, vì là pháp sinhệ ư ườ di t, di t h t sinh di t, t ch di t là vui”. Khi l iệ ệ ế ệ ị ệ ờ v a d t ông li n đ c pháp Nhãn t nh; vì đó làừ ứ ề ắ ị giáo nghiã căn b n c a Ph t pháp nên không cóả ủ ậ gì l . Xá L i Ph t lòng c m th y b n ch n vìạ ợ ấ ả ấ ồ ồ ch a t ng đ c nghe di u pháp này. Ông đemư ừ ượ ệ di u pháp v a nghe thu t l i v i ng i b nệ ừ ậ ạ ớ ườ ạ đ ng môn là Đ i M c Ki n Liên, và r i c haiồ ạ ụ ề ồ ả cùng đ a hai trăm năm m i đ t c a mình điư ươ ệ ử ủ đ n bái ki n đ c Ph t, và cùng xin xu t gia theoế ế ứ ậ ấ

74

Ph t. Sau khi xu t gia, t t c đ u ch ng đ c A laậ ấ ấ ả ề ứ ắ hán qu .ả

L i n a, có ngài Ma Ha Ca Di p (Mahaạ ữ ế Kàsyapa), ông là ng i s m xu t gia tu h nhườ ớ ấ ạ y m ly, và đ c qu c dân Ma Ki t Đà kínhể ượ ố ệ ng ng. Có l n Ngài t nói: N u không g p Ph tưỡ ầ ự ế ặ ậ ra đ i, thì ta là v Đ c Giác”. Nhân khi ông đang ờ ị ộ ở t i thành V ng Xá, và nghe nhi u ng i nói làạ ươ ề ườ đã g p đ c Ph t tr c thành, ông t giác ngặ ứ ậ ướ ự ộ thi u ph n, và li n h i tâm đi vào pháp h i c aể ầ ề ồ ả ủ Ph t.ậ

Nh th ng th y trong kinh Ph t có đo nư ườ ấ ậ ạ vi t: “thiên nh bá ngũ th p nhân câu, giai th đ iế ị ậ ị ạ A la hán” (Hai nghìn năm trăm ng i câu h i, hườ ộ ọ đ u là b c đ i A la hán), đây là nói lúc giáo đoànề ậ ạ đã hình thành.

Năm năm sau khi thành đ o, đ c Ph t nh nạ ứ ậ ậ l i th nh m i c a dân thành Xá V (Sràvast)ờ ỉ ờ ủ ệ thu c n c Ki u Tát La (Kosala)ä, đ đi đ nộ ướ ề ể ế thành này, t i đây có ông tr ng gi Tu Đ tạ ưở ả ạ (Sudatta - còn g i là Tu Đ t Ta). B ti n mua m tọ ạ ỏ ề ộ tòa “Kỳ Th C p Cô Đ c Viên” vô cùng giá tr đụ ấ ộ ị ể cúng d ng đ c Ph t. T c thì n i đây tr thànhườ ứ ậ ứ ơ ở trung tâm ho ng pháp đ ng th i. Cùng năm đó,ằ ươ ờ Đ c Thích Tôn nh n đ c l i tri u v i c a vuaứ ậ ượ ờ ệ ờ ủ T nh Ph n. Ngài li n lên đ ng h i qui c qu cị ạ ề ườ ồ ố ố đ thăm l i ph v ng. Vua T nh Ph n cho ki nể ạ ụ ươ ị ạ ế l p t nh xá t i v n Ni Câu Lu t đ làm n i ti pậ ị ạ ườ ậ ể ơ ế

75

đãi đ c Ph t. L n tr v c h ng này r t làứ ậ ầ ở ề ố ươ ấ trang nghiêm, b i t t c chúng Thánh đ t cùngở ấ ả ệ ử đi v i đ c Ph t. Đ c Thích Tôn vì ph v ng màớ ứ ậ ứ ụ ươ thuy t pháp. Đang khi nghe Ph t thuy t phápế ậ ế T nh Ph n v ng li n đ c “Pháp nhãn t nh”.ị ạ ươ ề ắ ị

Cũng trong d p này, có r t nhi u ng i trongị ấ ề ườ hoàng cung c u xin th gi i pháp; đ ng th i đ cầ ọ ớ ồ ờ ứ Ph t đ ng i em d bào là A Nan(14) xu t gia.ậ ộ ườ ị ấ Thân t Ngài là La H u La cũng c u Ph t xinử ầ ầ ậ xu t gia. Chuy n h i h ng này, đ c Ph t vàấ ế ồ ươ ứ ậ chúng Thánh đ t l u l i quê nhà trong b yệ ử ư ạ ả ngày; Ngài t bi t ph v ng đ tr l i thànhừ ệ ụ ươ ể ở ạ V ng Xá. Nh ng ng i trong Thích Ca v ngươ ữ ườ ươ t c xin theo Ph t xu t gia làm đ t , trong đó cóộ ậ ấ ệ ử nhi u v n i danh nh ngài A Na Lu tề ị ổ ư ậ (Aniruddha), A Nan (Ànanda), Kim Tỳ La (Kumbalùra) Đ Bà Đ t Đa (Devadatta) v.v…ề ạ nh ng v này đ c bi t xin đ c Ph t “ u ng ”,ữ ị ặ ệ ứ ậ ư ộ nghe xong l i đ ngh , đ c Ph t li n qu tráchờ ề ị ứ ậ ề ở các v ng t ; vì đ c Ph t mu n bi u l s bìnhươ ử ứ ậ ố ể ộ ự đ ng trong Ph t pháp; m t khác, Ngài mu n cẳ ậ ặ ố ứ ch tính khí kiêu ng o c a các v ng t .ế ạ ủ ươ ử

H u th truy n t ng m i v đ i đ t c aậ ế ề ụ ườ ị ạ ể ử ủ Ph t, trong đó ngo i tr ngài Tu B Đ (Subhùti)ậ ạ ừ ồ ề xu t gia h i mu n, còn chín v kia đ u đã xu tấ ơ ộ ị ề ấ gia.

- Đ c Ph t v i Tăng Đoàn.ứ ậ ớ

76

Tăng đoàn đ c g i là Tăng Già (Sangha). Khiượ ọ l n đ u tiên đ c Ph t đ nămv Tỳ kheo, thì đóầ ầ ứ ậ ộ ị là lúc Tăng Già đ c hình thành.ượ

Tăng Già trong Ph t Giáo l y Tỳ kheo làmậ ấ trung tâm. Nh ng n i dung Tăng Già g m có b yư ộ ồ ả chúng.

Vi c vua T n Bà Sa La qui y Ph t, nhân đ yệ ầ ậ ấ mà s nam, n tín đ t i gia ngày càng tăng. Doố ữ ồ ạ v thi u niên xu t gia là La H u La, mà trongị ế ấ ầ Tăng đoàn có v Sa di. Do bà Ma Ha Ba Xà Ba Đị ề cùng năm trăm ng i n trong dòng h Thíchườ ữ ọ xu t gia, mà trong Tăng đoàn có Tỳ kheo ni; trongấ s nh ng ng i n xu t gia, có ng i còn tu iố ữ ườ ữ ấ ườ ở ổ v thành niên, nên Tăng đoàn có nhi u v Sa di ni.ị ề ị L i n a, có h ng ng i n đã t ng có ch ng,ạ ữ ạ ườ ữ ừ ồ nh ng không rõ là h có thai hay không (ho c vìư ọ ặ ch ng ch t, ho c đã ly d , ly thân) nay xin xu tồ ế ặ ị ấ gia. Ng i r ng ch ng lâu sau h l i sinh con,ạ ằ ẳ ọ ạ khi n th nhân ph báng, vì v y t m cho m iế ế ỉ ậ ạ ỗ ng i th i gian là hai năm v trí Th c xoa maườ ờ ở ị ứ ni, sau hai năm nghi m th y h không mang thaiệ ấ ọ m i cho th gi i Tỳ kheo ni.ớ ọ ớ

Theo th t và v trí, Tăng đoàn đ t Ph tứ ự ị ệ ử ậ có b y chúng: 1. Tỳ kheo (Bhiksu), 2. Tỳ kheo niả (Bhiksun), 3. Th c xoa ma ni (Siksamànà), 4. Saứ di (Sràma), 5. Sa di ni (Sràmanerikà), 6. u bà t cƯ ắ (Upàsaka), 7. u bà di (Upàrikà).Ư

77

Đ n th i đi m này Đ c Thích Tôn đã hoànế ờ ể ứ thành vi c ch đ nh gi i lu t cho b y chúng đệ ế ị ớ ậ ả ệ t . Thông th ng Tỳ kheo th , gi hai trăm nămử ườ ọ ữ m i gi i. Tỳ kheo ni năm trăm gi i. Th c xoaươ ớ ớ ứ ma ni có sáu gi i. Sa di và Sa di ni, gi m i gi i.ớ ữ ườ ớ

u bà t c và u bà di, t c nam n đ t t i giaƯ ắ Ư ứ ữ ệ ử ạ th năm gi i và ph i th pháp qui y Tam B o. Sọ ớ ả ọ ả ự khác bi t v gi i tính, c n căn c theo gi i phápệ ề ớ ầ ứ ớ mà h th trì đ phân đ nh. N i dung gi i lu t,ọ ọ ể ị ộ ớ ậ xin tham c u “Gi i Lu t C ng Y u”.ứ ớ ậ ươ ế

- Đ c Ph t và s Truy n Ký.ứ ậ ự ềTính t khi đ c Ph t thành đ o đ n năm thừ ứ ậ ạ ế ứ

sáu, tuy không có năm tháng rõ ràng, đ a đi mị ể ho t đ ng c a Ngài đ có th kh o c u. Ch bi tạ ộ ủ ể ể ả ứ ỉ ế sinh ho t c a đ c Ph t và chúng đ t vào mùaạ ủ ứ ậ ệ ử m a, và đ c chép trong các t li u r t ít i. Đ yư ượ ư ệ ấ ỏ ấ là nhân vào các Truy n Ký trong văn h c ghiề ọ chép v đ c Ph t. Nh kinh Ph ng Qu ng Đ iề ứ ậ ư ươ ả ạ Trang Nghiêm, kinh Ph t B n H nh T p, Ph t Sậ ả ạ ậ ậ ở Hành Tán, kinh Quá Kh Hi n T i Nhân Qu ,ứ ệ ạ ả kinh B n Sinh v.v… Đ i lo i các kinh v a nêu tả ạ ạ ừ ự thu t l i nh ng năm ho t đ ng sau khi Ph tậ ạ ữ ạ ộ ậ thành đ o. Do đó, ch a th dùng nh ng t thu tạ ư ể ữ ự ậ này đ quán xuy n các Truy n Ký v nh ng sể ế ệ ề ữ ự tích trong quá trình ho t đ ng c a Ngài đ cóạ ộ ủ ể th l u h u.ể ư ậ

78

Hi n t i căn c vào kinh Tăng Già La Sát Sệ ạ ứ ở T p(15), quy n h có li t kê nh ng n i đ c Ph tậ ể ạ ệ ữ ơ ứ ậ và chúng đ t an c vào các mùa m a nh sau:ệ ử ư ư ư

Năm th nh t t i n c Ba La N i, năm thứ ấ ạ ướ ạ ứ hai, th ba t i đ nh núi Linh Th u, g n ngo iứ ạ ỉ ứ ầ ạ thành V ng Xá, năm th năm t i Tỳ Th Ly (Tỳươ ứ ạ ư Xá Ly), năm th sáu t i núi Ma Câu La (là núiứ ạ Pandava cũng ngo i thành V ng Xá), năm thở ạ ươ ứ b y cõi tr i Tam Th p Tam Thiên (t c cõi tr iả ở ờ ậ ứ ờ Đao L i, t i đây đ c Ph t vì thân m u mà thuy tợ ạ ứ ậ ẫ ế pháp). Năm th tám, th m i m t, th m iứ ứ ườ ộ ứ ườ hai, th m i ba, t i Qu Th n Gi i (m t b t cứ ườ ạ ỉ ầ ớ ộ ộ ộ c a n c Ki u Th ng Di, t c r ng Kh ng Bủ ướ ề ưở ứ ừ ủ ố c a n c Ba Kỳ), ănm th chín t i n c Câu Khủ ướ ứ ạ ướ ổ Tỳ (Ki u Th ng Di), năm th m i trong núiề ưở ứ ườ Chi Đ (v trí núi này ch a bi t đ c). Năm thề ị ư ế ượ ứ m i hai t i Ma Già Đà (Ma Ki t Đà) thu c xườ ạ ệ ộ ứ Nhàn C , năm th m i b n t i Kỳ Th C p Côư ứ ườ ố ạ ụ ấ Đ c Viên t i n c Xá V , năm th m i lăm,ộ ạ ướ ệ ứ ườ m i sáu t i n c Ca Duy La V , năm th m iườ ạ ướ ệ ứ ườ b y, m i tám và hai m i t i thành La Duy tả ườ ươ ạ ệ (thành V ng Xá), năm th m i chín và haiươ ứ ườ m i m t t i núi Gia Lê (núi Calya ph c nươ ố ạ ụ ậ thành V ng Xá), v sau đ c Ph t và chúng đươ ề ứ ậ ệ t an c t i Qu Th n Gi i b n l n, thành Xá Vử ư ạ ỉ ầ ớ ố ầ ệ m i chín l n. Năm th b n lăm, đ c Ph t l nườ ầ ứ ố ứ ậ ầ cu i an c cùng Thánh chúng đ t t i thôn Tỳố ư ệ ử ạ T ng thu c n i c nh n c B t Kỳ (Vriji).ướ ộ ộ ả ướ ạ

79

Đ c Thích Tôn lúc tu i v già có nhi u vi cứ ổ ề ề ệ Ngài không thu n ý. T i thành V ng Xá, ông Đậ ạ ươ ề Bà Đ t Đa yêu c u đ c Ph t trao quy n lãnh đ oạ ầ ứ ậ ề ạ Tăng đoàn l i cho ông. Do không th a nguy n,ạ ỏ ệ Đ Bà Đ t Đa nuôi ý d y lên phong trào ph nề ạ ấ ả Ph t, h i Ph t. Ông dùng th n thông bi n hóa vàậ ạ ậ ầ ế hi u tri u gi i tu kh h nh c c đoan, tranh thệ ệ ớ ổ ạ ự ủ vua A Xà Th (Ajasatru) đ t t c đ u ng h ýế ể ấ ả ề ủ ộ đ c a ông. Vì th , m i năm cu i đ i Đ c Thíchồ ủ ế ườ ố ờ ứ Tôn không còn l u l i thành V ng Xá, và cũngư ạ ươ không tr l i thành V ng Xá.ở ạ ươ

T i thành Xá V sau cùng không đ c anạ ệ ượ ninh, phía nam, vua A Xà Th vì ám mu i maở ế ộ gi t ch t vua cha là T n Bà Sa La đ lên làm vua -ế ế ầ ể đ i th sáu c a n c Ma Ki t Đà. m n phíaờ ứ ủ ướ ệ Ở ạ b c, n c Ki u Tát La, thì v ng t L u Lyắ ướ ề ươ ử ư (Virùdhaka) c a thành Xá V , tr c Ph t nh pủ ệ ướ ậ ậ di t vài năm cũng n i lên xua đu i vua cha là Baệ ổ ổ T N c (Prasenajit) đ đo t l y v ng v , đ ngư ặ ể ạ ấ ươ ị ồ th i c đ i quân đánh úp thành Ca Tỳ la V , quêờ ử ạ ệ quán c a đ c Ph t. Đ y là l n di t thành quách,ủ ứ ậ ấ ầ ệ di t t c h - m t cu c đ i th m sát. T c Thích Caệ ộ ọ ộ ộ ạ ả ộ c h b tuy t ch ng trong cu c binh bi n này.ơ ồ ị ệ ủ ộ ế

Tuy nhiên, sau l n giáo đoàn b phân chia, vàầ ị t qu c b di t vong, và Đ Bà Đ t Đa cũng đãổ ố ị ệ ề ạ ch t, vua L u Ly b vua A Xà Th đánh b i, n cế ư ị ế ạ ướ Ki u Tát La qui v b n đ n c Ma Ki t Đà, vàề ề ả ồ ướ ệ r i sau cùng vua A Xà Th c u qui y Ph t. V y làồ ế ầ ậ ậ

80

Đ c Thích Tôn sau m i năm kh h nh, phongứ ườ ổ ạ s ng, Ngài v n đi l i nhi u n i đ giáo hóa, sauươ ẫ ạ ề ơ ể r t s c thân ngũ u n c a Ngài cũng d n dà lãoố ắ ẩ ủ ầ suy.

- S giáo hóa sau cùng.ựQua b n m i lăm năm giáo hóa, cu i cùngố ươ ố

đ c Ph t t bi t thân đã đ n th i gian Ngàiứ ậ ự ế ế ờ quy t đ nh x thân ngũ u n. Tuy v y, nh ngế ị ả ẩ ậ ư Ngài v n cân nh c th i gian thích h p tr c khiẫ ắ ờ ợ ướ x b báo thân. Đ u tiên Ngài tri u t p toàn thả ỏ ầ ệ ậ ể các Tỳ kheo đang có m t t i Tỳ Xá Ly v t h iặ ạ ề ụ ộ t i t nh xá Trúc Lâm, đây là l n giáo hóa sau cùngạ ị ầ vô cùng tr ng y u. Ti p đó, Ngài đi v h ngọ ế ế ề ướ thành Câu Thi Na La (Kusinagara). Thành này x aư tên là Câu Thi Na, c m i ch ng đ ng đi qua,ứ ỗ ặ ườ c m th y m t thì Ngài ngh , nh t là khi đi quaả ấ ệ ỉ ấ các thôn p, đ c Ph t đ u đ ng l i ngh chân, vàấ ứ ậ ề ừ ạ ỉ trong th i gian ngh ng i, Ngài h ng v dânờ ỉ ơ ướ ề làng mà thuy t pháp. Sau cùng Ngài đ n r ng câyế ế ừ Ta La (Sàla) ngoài thành Câu Thi Na La; đ cở ứ Thích Tôn ch n khu r ng hoang c a m t ti uọ ừ ủ ộ ể qu c ít ng i bi t đ n làm n i nh p di t.ố ườ ế ế ơ ậ ệ

Đ c Thích Tôn ki t t a trên chi c tăng Già Lêứ ế ọ ế (Đ i y) mà ngài A Nan v a tr i ra, r i đ c Ph tạ ừ ả ồ ứ ậ nghiêng ng i n m xu ng ngh h ng v phíaườ ằ ố ỉ ướ ề h u. Trong lúc c n suy ki t không th ch u đ ngữ ơ ệ ể ị ự đ c n a, thì có ng i ngo i đ o tên là Tu B tượ ữ ườ ạ ạ ạ Đà La (Subhadra) đ n kh n c u ngài A Nan choế ẩ ầ

81

phép ông bái ki n đ c Ph t. Nghe v y, đ c Ph tế ứ ậ ậ ứ ậ g ng s c ti p ông ta và Tu B t Đà La tr thànhắ ứ ế ạ ở ng i đ t cu i cùng đ c đ c Ph t đ thoát.ườ ệ ử ố ượ ứ ậ ộ

Tr c lúc đ c Ph t x th , Ngài h ng vướ ứ ậ ả ọ ướ ề chúng Tỳ kheo đ t mà giáo gi i: “Th này cácệ ử ớ ế Tỳ kheo vô vi và phóng d t, ta ch n không phóngậ ọ d t, ta t thành chánh giác. Vô l ng chúngậ ự ượ thi n, cũng do không phóng d t mà có. T t cệ ậ ấ ả v n v t, không v t nào là th ng t n. Đây là l iạ ậ ậ ườ ồ ờ d y sau cùng đ c Nh Lai nói ra(16). Trongạ ượ ư kinh Ph t Di Giáo(17), đ c Ph t d y: “Này các Tỳậ ứ ậ ạ kheo, th ng nên nh t tâm, siêng năng c u đ oườ ấ ầ ạ xu t ly. T t c các pháp đ ng và b t đ ng c aấ ấ ả ộ ấ ộ ủ th gian, đ u là t ng tán ho i và b t an là l iế ề ướ ạ ấ ờ d y cu i cùng c a ta.” Đ y là bi u l lòngạ ố ủ ấ ể ộ th ng ng i t i h u c a đ c Ph t trong tìnhươ ườ ố ậ ủ ứ ậ c nh cu i cùng. Đ c Ph t sánh nh ng i mả ố ứ ậ ư ườ ẹ hi n vĩ đ i! Tr c lúc s p đi xa, lòng c xót xa loề ạ ướ ắ ứ l ng cho nh ng đ a con gái th d i c a mình,ắ ữ ứ ơ ạ ủ chúng không bi t t lo nh ng vi c nh ăn m c,ế ự ữ ệ ư ặ đi đ ng, vì th Ngài căn d n đi, căn d n l i, vàứ ế ặ ặ ạ r i d n đi d n l i.ồ ặ ặ ạ

T khi đ c Ph t thành đ o đ n lúc Ngài s pừ ứ ậ ạ ế ắ nh p di t, đ c Ph t luôn h t lòng c u giúp vàậ ệ ứ ậ ế ứ giáo hóa chúng sinh. B t lu n hoàn c nh nào,ấ ậ ở ả Ngài cũng đ u x s m t cách ôn hòa, khoan đ i,ề ử ự ộ ạ gi l y trung đ o mà hành x . Ngài ch a t ngữ ấ ạ ử ư ừ bao gi th t ra m t câu nói ng o m n, khinhờ ố ộ ạ ạ

82

ng i. Ngài cũng ch a bao gi có đ ng thái bi uườ ư ờ ộ ể l s b t bình dù là trong n i tâm.ộ ự ấ ộ

N i t thân Ngài, đ c Ph t luôn ôm lòng biơ ự ứ ậ m n giáo hóa chúng sinh. Trí hu quang minh, vôẫ ệ h n và sâu kín c a Ngài là hoàn toàn sung mãn.ạ ủ Vì th b t lu n là v n đ gì, khi x lý Ngài cânế ấ ậ ấ ề ử nh c c v lý, tình c a nó, không nghiêng ngắ ả ề ủ ả ch quan. Qu th c Ngài là đ ng cha lành c aủ ả ự ấ ủ th gian, là đ ng t o s c a Tr i, Ngài. Đ c Ph tế ấ ạ ư ủ ờ ứ ậ là Ph t chính nh ng gì Ngài đem l i cho nhânậ ở ữ ạ lo i.ạ

83

CH NG IIIƯƠNGUYÊN TH PH T GIÁO Ỉ Ậ

VÀ TAM T NG KINH ĐI NẠ ỂTI T I - II: PH T GIÁO NGUYÊN THẾ Ậ Ỉ

Cách Phân Kỳ c a L ch S Ph t Giáoủ ị ử ậSau khi Ph t nh p Ni t bàn, Ngài tr thànhậ ậ ế ở

nhân v t l ch s . Đ i v i cách phân kỳ c a l ch sậ ị ử ố ớ ủ ị ử Ph t giáo n Đ , các h c gi c n đ i v n ch aậ Ấ ộ ọ ả ậ ạ ẫ ư đ ng ý và ch p nh n l y “thuy t” nào làm chu nồ ấ ậ ấ ế ẩ m c, hi n t i xin đ n c năm thuy t đ thamự ệ ạ ơ ử ế ể kh o.ả

I. THUY T TAM KỲ C A Đ I S THÁI HẾ Ủ Ạ Ư Ư - NG I TRUNG HOA.ƯỜ

a) Th i s kỳ, năm trăm năm là th i “Ti uờ ơ ờ ể ch ng Đ i n” (Ti u th a sáng l , Đ i th aươ ạ ẩ ể ừ ộ ạ ừ ti m n).ề ẩ

b) Th i kỳ năm trăm năm th hai là th i “Đ iờ ứ ờ ạ ch Ti u tùng” (Đ i th a là ch y u, Ti u th aủ ể ạ ừ ủ ế ể ừ n ng theo).ươ

c) Th i kỳ năm trăm năm th ba là th i “M tờ ứ ờ ậ ch Hi n tùng” (M t giáo là ch y u, Hi n giáoủ ể ậ ủ ế ể n ng theo)(1). Nh ng, lúc v già đ i s Thái Hươ ư ề ạ ư ư c i đ i cách phân kỳ trên thành; Ti u hành Đ iả ổ ể ạ

n, Đ i ch Ti u tùng, Đ i hành Ti u n, M tẩ ạ ủ ể ạ ể ẩ ậ

84

ch Hi n cùng(2). Cách phân kỳ này tuy có giáủ ể tr , nh ng quá s l c.ị ư ơ ượ

II. CŨNG CÓ THUY T PHÂN LÀM BA KỲ.Ếa) T đ c Thích Tôn đ n B tát Long Th làừ ứ ế ồ ọ

th i kỳ Ph t giáo phát tri n m t cách căn b n.ờ ậ ể ộ ảb) T B tát Long Th đ n đ i lu n s Phápừ ồ ọ ế ạ ậ ư

X ng là th i kỳ h ng th nh c a Ph t giáo Đ iứ ờ ư ị ủ ậ ạ th a.ừ

c) T Pháp X ng đ n th i H i giáo xâm nh pừ ứ ế ờ ồ ậ n Đ , kho ng năm trăm năm sau đó là th i kỳẤ ộ ả ờ

Ph t giáo suy đ i. Cách phân kỳ giáo pháp theoậ ồ l i này, căn b n ch khái quát Ph t giáo t khiố ả ỉ ậ ừ Ph t còn t i th là th i Ph t giáo nguyên th choậ ạ ế ờ ậ ỉ đ n l y th i B phái Ph t giáo sau Ph t nh pế ấ ờ ộ ậ ậ ậ di t c kho ng m t trăm năm. Cách phân kỳệ ướ ả ộ này còn n tàng s l n l n.ẩ ự ẫ ộ

III. CÓ M T THUY T TAM PHÂN KỲ KHÁC.Ộ Ếa) T đ c Thích Tôn đ n B tát Long Th làừ ứ ế ồ ọ

th i kỳ Ph t giáo phát tri n m t cách căn b n.ờ ậ ể ộ ảb) T B tát Long Th đ n đ i lu n s Phápừ ồ ọ ế ạ ậ ư

X ng, là th i kỳ h ng th nh c a Ph t giáo Đ iứ ờ ư ị ủ ậ ạ th a.ừ

c) T Pháp X ng đ n th i H i giáo xâm nh pừ ứ ế ờ ồ ậ n Đ , kho ng trăm năm sau đó là th i kỳ Ph tẤ ộ ả ờ ậ

giáo suy đ i. Cách phân kỳ giáo pháp theo l i này,ồ ố căn b n ch khái quát Ph t giáo t khi Ph t cònả ỉ ậ ừ ậ

85

t i th là th i Ph t giáo nguyên th cho đ n l yạ ế ờ ậ ỉ ế ấ th i B phái Ph t giáo sau Ph t nh p di t cờ ộ ậ ậ ậ ệ ướ kho ng m t trăm năm. Cách phân kỳ này còn nả ộ ẩ tàng s l n l n.ự ẫ ộ

III. CÓ M T THUY T TAM PHÂN KỲ KHÁC.Ộ Ếa) T đ c Thích Tôn thành đ o cho đ n m từ ứ ạ ế ộ

trăm năm sau khi Ph t nh p di t là th i kỳ Ph tậ ậ ệ ờ ậ giáo Nguyên th .ỉ

b) T sau Ph t nh p di t, c kho ng m từ ậ ậ ệ ướ ả ộ trăm năm, đ n ngài Long Th là th i kỳ Ti uế ọ ờ ể th a Ph t giáo phát tri n.ừ ậ ể

c) T Long th cho đ n đ nh Pháp X ng làừ ọ ế ệ ị ứ th i kỳ Đ i th a Ph t giáo h ng th nh. Thuy tờ ạ ừ ậ ư ị ế này v i thuy t c a Kimura Taiken, và thuy t c aớ ế ủ ế ủ Vũ T nh Bá Th đ i lo i gi ng nhau.ỉ ọ ạ ạ ố

IV. LONG S N CH NG CHÂN V.V... Đ AƠ ƯƠ Ư RA THUY T B N KỲ.Ế Ố

a) Th i kỳ Ph t giáo nguyên th .ờ ậ ỉb) Th i đ i B phái Ph t giáo.ờ ạ ộ ậc) Th i đ i Ph t giáo Đ i th a.ờ ạ ậ ạ ừd) Th i đ i M t giáo.ờ ạ ậThuy t này l y h u kỳ c a Ph t giáo Đ iế ấ ậ ủ ậ ạ

th a thi t đ t thành th i kỳ M t giáo, và l y th iừ ế ặ ờ ậ ấ ờ đ i B phái Ph t giáo thay cho th i Ti u th aạ ộ ậ ờ ể ừ Ph t giáo. V sau Ph t giáo nguyên th làm c sậ ề ậ ỉ ơ ở

86

chung cho s phát tri n c a Ph t giáo Ti u th a,ự ể ủ ậ ể ừ và các phái Đ i th a. Do đó, thuy t này đáng g iạ ừ ế ọ là có ki n gi i hay.ế ả

V. THUY T NĂM KỲ C A PHÁP S NẾ Ủ Ư Ấ THU N.Ậ

a) Th i đ i đ c Ph t l y “Thanh văn làm g cờ ạ ứ ậ ấ ố mà đi m đ ng qui là gi i thoát.ể ồ ả

b) L y b n trăm năm sau Ph t di t đ làmấ ố ậ ệ ộ “S x dòng c a Thanh văn theo khuynh h ngự ẻ ủ ướ B tát”.ồ

c) Sau Ph t nh p di t, t b n th k đ n b yậ ậ ệ ừ ố ế ỷ ế ả th k là th i l y “B tát làm g c, có s pha tr nế ỷ ờ ấ ồ ố ự ộ gi a Đ i th a và Ti u th a.ữ ạ ừ ể ừ

d) Sau Ph t nh p di t b y trăm năm đ nậ ậ ệ ả ế m t nghìn năm, là th i “B tát phân l u vộ ờ ồ ư ề khuynh h ng Nh Lai”.ướ ư

e) Sau Ph t nh p di t m t nghìn năm choậ ậ ệ ộ đ n mãi v sau l y “Nh Lai làm g c c a thanhế ề ấ ư ố ủ t nh Ph t nh t th ”. Đây là d a vào di n bi nị ậ ấ ể ự ễ ế phát tri n t t ng và giáo đoàn đ kh o sát.ể ư ưở ể ả Quan đi m này v đ i th t ng đ ng v i quanể ề ạ ể ươ ồ ớ đi m c a đ i s Thái H , nh ng phân tích chânể ủ ạ ư ư ư xác h n.ơ

Duy có đi u cách phân kỳ t t ng này c aề ư ưở ủ pháp s n Thu n có tính đ c l p xin đ c tácư Ấ ậ ộ ậ ọ

87

ph m “Ph t Giáo n Đ ” c a ch ng m t -ẩ ậ Ấ ộ ủ ở ươ ộ trang 4 đ n trang 8.ế

B sách này trình bày cách phân kỳ c a cácộ ủ nhà mà không có s “l y b ” nhà nào làm chu n,ự ấ ỏ ẩ ch thu n l c thu t có tính tham kh o: vì v yỉ ầ ượ ậ ả ậ v n đ chính là ch ng m c, ch không h n làấ ề ươ ụ ứ ẳ s chia c t.ự ắ

- Giáo Lý Ph t Giáo Nguyên Th .ậ ỉNói đ n Ph t giáo nguyên th là nói v “ngônế ậ ỉ ề

hành” c a đ c Ph t khi Ngài còn t i th , qua đóủ ứ ậ ạ ế đ c Ph t đã t thân n ch ng v ngôn hành c aứ ậ ự ấ ứ ề ủ các đ t Ngài. Nh ng đi u v a nêu ch tìm th yệ ử ữ ề ừ ỉ ấ trong kinh A Hàm, và trong Lu t b ; nh ng kinhậ ộ ư A Hàm so v i Lu t b , thì kinh A Hàm qua l nớ ậ ộ ầ k t t p th nh t, th nhì là đã có s thêm b t.ế ậ ứ ấ ứ ự ớ Th m chí có th nói n i dung c a kinh A Hàmậ ể ộ ủ hi n t i không hoàn toàn còn gi nguyên di nệ ạ ữ ệ m o nguyên th c a nó. Nh ng n u không căn cạ ỉ ủ ư ế ứ vào nh ng ghi chép trong kinh A Hàm thì khôngữ d a vào đâu đ tìm ra di n m o đích th c c aự ể ệ ạ ự ủ Ph t giáo nguyên th .ậ ỉ

Giáo lý c a Ph t giáo nguyên th qu th c làủ ậ ỉ ả ự c c kỳ đ n gi n. Đ c Ph t không bao gi huy nự ơ ả ứ ậ ờ ễ đàm v nh ng gì mang tính “hình nhi th ng”ề ữ ượ (siêu hình, hoang đ ng, không t ng), ho cườ ưở ặ đàm thuy t v nh ng kinh nghi m lý tính. Ngàiế ề ữ ệ

88

d y con ng i đ o lý gi i thoát m t cách th cạ ườ ạ ả ộ ự ti n. Ngay th i b y gi , các đ t th nh c u đ cễ ờ ấ ờ ệ ử ỉ ầ ứ Ph t gi ng cho h bi t v c nh gi i Ni t bàn, vàậ ả ọ ế ề ả ớ ế Ngài gi thái đ m c nhiên không đáp. B i theoữ ộ ặ ở Ngài, ng i ch a ch ng đ c Ni t bàn l i cùng hườ ư ứ ắ ế ạ ọ nói v Ni t bàn cõi tr i Tam D Tam Thiên thìề ế ở ờ ạ đó rõ ràng là chuy n nói nghe cho vui. Còn đ iệ ố v i ng i th c t đã ch ng đ c Ni t bàn, thì cóớ ườ ự ế ứ ắ ế nói cũng ch ng giúp đ c t hào nào c !ẳ ượ ơ ả

Đ c Ph t là ng i lo i b t t c m i sứ ậ ườ ạ ỏ ấ ả ọ ự phi n t p, và Ngài cũng là ng i c c kỳ khéo léoề ạ ườ ự v n d ng thí d . V i chúng đ t , m i khi thuy tậ ụ ụ ớ ệ ử ỗ ế pháp đ c Ph t ch d y nh ng l i c n d y, tuy tứ ậ ỉ ạ ữ ờ ầ ạ ệ nhiên không chút r m l i.ườ ờ

N i dung thuy t pháp đ c Ngài khai thộ ế ượ ị theo th l p, và không v t ra ngoài T thánhứ ớ ượ ứ đ , th p nh nhân duyên, và Bát chánh đ o. Cácế ậ ị ạ đ m c này đã l c gi i thi u ch ng II.ề ụ ượ ớ ệ ươ

Ch ng h n khi b n ch a ti p c n đ o Ph t,ẳ ạ ạ ư ế ậ ạ ậ lúc y b n ch a hi u th nào là tu h c Ph tấ ạ ư ể ế ọ ậ pháp, thì vi c đ u tiên Ph t giáo sẽ nói cho b nệ ầ ậ ạ rõ là nên gi cho “thân, kh u, ý, m nh trongữ ẩ ệ s ch, không ô u , thì túc m ng chung đ c sinhạ ế ạ ượ v cõi ng i”. Còn n u b n bi t “hu thí, nhân ái,ề ườ ế ạ ế ệ làm l i ích cho ng i v i nhi u đi u t t lành” thìợ ườ ớ ề ề ố khi “thân ho i m ng chung sẽ sinh v cõi tr iạ ạ ề ờ Thiên x ”(3). Đ y là tr c h t dùng phép tuứ ấ ướ ế “nhân thiên” đ giúp b n hi u nên nh th nàoể ạ ể ư ế

89

đ đ c sinh cõi tr i, cõi ng i, th đ n giúpể ượ ờ ườ ứ ế b n t đi u ch nh nhân cách s ng sao cho m iạ ự ề ỉ ố ọ ng i kính tr ng. Khi b n đã qui y Tam B o vàườ ọ ạ ả gi năm gi i c m, lúc y căn lành c a b n sẽ trữ ớ ấ ấ ủ ạ ở nên l n m nh.ớ ạ

Lúc y Ph t giáo sẽ khai m pháp môn gi iấ ậ ở ả thoát đ b n đi vào. Tu thi n pháp đ sinh v cõiể ạ ệ ể ề tr i, cõi ng i là đi u mà nhi u ng i tin theo vàờ ườ ề ề ườ gi gìn, nh ng pháp môn gi i thoát thì duy nh tữ ư ả ấ có đ c Ph t là ng i có kinh nghi m t thânứ ậ ườ ệ ự ch ng ng . Đi u kh n y u là đ c Ph t khôngứ ộ ề ẩ ế ứ ậ nh ng không dùng “quy n uy” thông d ng c aữ ề ụ ủ Th n giáo đ b o r ng b n là k có t i, r i b oầ ể ả ằ ạ ẻ ộ ồ ả b n hãy chu c t i, r a t i. Đ c Ph t ch đ a raạ ộ ộ ử ộ ứ ậ ỉ ư ph ng pháp đ n gi n, rõ ràng, r i khuyên b n yươ ơ ả ồ ạ theo ph ng pháp th c ti n đó mà tu t p thì sẽươ ự ễ ậ đi đ n k t qu t t lành. Do đó, trong tinh th nế ế ả ố ầ c a Ph t giáo nguyên th , t t c m i th n tho iủ ậ ỉ ấ ả ọ ầ ạ và nh ng đi u mê tín hoàn toàn không có chữ ề ỗ đ ng.ứ

- Th Gi i Quan c a Ph t Giáo Nguyên Thế ớ ủ ậ ỉCh ng tr c có nói “n u b b n v conươ ướ ế ỏ ả ị

ng i đ ch thu n kh o sát th gi i, thì đóườ ể ỉ ầ ả ế ớ không ph i là b n hoài c a đ c Ph t”. Trongả ả ủ ứ ậ kinh Ti n D (4) Tôn gi Man Đ ng Tễ ụ ả ồ ử (Màlunkya Dutta) h i đ c Ph t: “đ i là th ngỏ ứ ậ ờ ườ hay đ i là vô th ng? Đ i là h u chung (cùngờ ườ ờ ữ t n) hay đ i là vô chung? v.v... v Tôn gi nêu lênậ ờ ị ả

90

c th y m i lăm v n đ , t t c đ u là “b tả ả ườ ấ ề ấ ả ề ấ quy t v n đ ”. B ng m t thái đ trong sáng phiế ấ ề ằ ộ ộ th ng, Ph t d y: “Ta th y không c n thi t ph iườ ậ ạ ấ ầ ế ả nói v i ông v các v n đ trên. Vì đó là phápớ ề ấ ề không đ a đ n l i ích gì, chúng không ph i làư ế ợ ả g c c a ph m h nh, chúng không đ a đ n tríố ủ ạ ạ ư ế tu , không đ a đ n giác ng , không đ a đ nệ ư ế ộ ư ế Ni t bàn”. S dĩ v y, là vì đ c Ph t th y khôngế ở ậ ứ ậ ấ c n thi t ph i làm cho b n hi u đ m i th (bácầ ế ả ạ ể ủ ọ ứ lo n), mà Ngài th y đi u thi t y u là giúp b nạ ấ ề ế ế ạ ph ng pháp đ t đ n gi i thoát, ch ng đ c Ni tươ ạ ế ả ứ ắ ế bàn, đ c v y, t nhiên b n nh ng i vén mâyượ ậ ự ạ ư ườ th y đ c ánh sáng đích th c c a nó.ấ ượ ự ủ

Tuy là nh th , nh ng trong Ph t đi n v nư ế ư ậ ể ẫ có gi i thi u m i quan h v th gi i quan.ớ ệ ố ệ ề ế ớ Ch ng h n kinh Th Ký trong Tr ng A Hàm, tẳ ạ ế ườ ừ quy n 18 đ n quy n 22(5)có gi i thi u nhi uể ế ể ớ ệ ề th lo i t ng tr ng c a th gi i qu c đ và thứ ạ ướ ạ ủ ế ớ ố ộ ế gi i h u tình.ớ ữ

Nhân đây, chúng ta không th cho r ng đ cể ằ ứ Thích Tôn hoàn toàn gi im l ng tr c nh ngữ ặ ướ ữ v n đ do tôn gi Man Đ ng T đ a ra. Nh ngấ ề ả ồ ử ư ư chúng ta kh o sát ngu n g c c a v n đ sẽ th yả ồ ố ủ ấ ề ấ r ng, đ i th v n đ đ c phát hi n là do t thằ ạ ể ấ ề ượ ệ ừ ế gi i quan V Đà c a Bà La Môn giáo và là s n v tớ ệ ủ ả ậ c a t t ng duy v t. Trong ph ng pháp giáoủ ư ưở ậ ươ hóa c a mình, đ c Ph t là ng i khéo v n d ngủ ứ ậ ườ ậ ụ nh ng t t ng duy v t, và th gi i quan V Đàữ ư ưở ậ ế ớ ệ

91

c a Bà La Môn giáo đ làm thí d . B i khi h ngủ ể ụ ở ướ v qu n chúng ngo i đ o đ thuy t pháp, thìề ầ ạ ạ ể ế hay nh t là s d ng nh ng truy n thuy t c a hấ ử ụ ữ ề ế ủ ọ đ d n gi i h đi vào Ph t pháp. Do v y, màể ẫ ả ọ ậ ậ nh ng quan ni m v th gi i c a hàng ngo iữ ệ ề ế ớ ủ ạ đ o đ c đ c Ph t d n gi i m t cách đích xác,ạ ượ ứ ậ ẫ ả ộ nh ng đó không ph i là ch đ chính trong vi cư ả ủ ề ệ thuy t pháp đ sinh c a đ c Ph t. Đi u hi nế ộ ủ ứ ậ ề ể nhiên là đ c Ph t hoàn toàn không đ ng tìnhứ ậ ồ vi c s d ng truy n thuy t c a ngo i đ o đệ ử ụ ề ế ủ ạ ạ ể công kích l i h , và đ c Ph t cũng cho phép hàngạ ọ ứ ậ đ t mình s d ng ph ng th c này.ệ ử ử ụ ươ ứ

Đ n nh kinh Th Ký là c m t h th ng tế ư ế ả ộ ệ ố ự thu t dài d ng d c, và không nghi ng gì, đi u đóậ ằ ặ ờ ề xu t phát t s biên t p t m c a các nhà k tấ ừ ự ậ ỉ ỉ ủ ế t p. B i kinh Th Ký đ c hình thành sau th iậ ở ế ượ ờ vua A D c, vì là trong Tr ng B Kinh c a kinhụ ườ ộ ủ t ng Ba L không có kinh này. Do đó, n i dungạ ị ộ kinh Th Ký không ph i là phát minh c a đ cế ả ủ ứ Ph t, mà nó là “tài s n chung” c a n n văn hóaậ ả ủ ề

n Đ đ ng th i. Đ c Ph t s dĩ l i d ng cácẤ ộ ươ ờ ứ ậ ở ợ ụ quan ni m trên, đ y ch ng qua là s g p g chệ ấ ẳ ự ặ ỡ ứ hoàn toàn Ngài không bi u th s ti p th . Thíể ị ự ế ụ d nh các th n trong V Đà, đ c bi t là th nụ ư ầ ệ ặ ệ ầ Ph m thiên. Đ c Ph t ph đ nh th c th c aạ ứ ậ ủ ị ự ể ủ Ph m thiên, nh ng l i khéo s d ng tín ng ngạ ư ạ ử ụ ưỡ này. Nh ng sau khi Ph t nh p di t, các đ tư ậ ậ ệ ệ ử Ph t l i n i k t quan ni m v th c th Ph mậ ạ ố ế ệ ề ự ể ạ thiên đ ti p th . Đó là vi c dùng núi Tu Di làmể ế ụ ệ

92

trung tâm c a th gi i quan. Đi u này đ ng vủ ế ớ ề ứ ề ph ng đi n đ a lý h c và thiên văn h c hi nươ ệ ị ọ ọ ệ đ i, th c khó có cách nào đ xác đ nh. Tuy đ y làạ ự ể ị ấ thông thuy t có t r t s m c a đ a lý và thiênế ừ ấ ớ ủ ị văn h c n Đ - nó có tr c khi đ c Ph t xu tọ Ấ ộ ướ ứ ậ ấ hi n.ệ

Là nh ng đ t Ph t, chúng ta nên chú tâmữ ệ ử ậ coi tr ng cách ng hóa c a đ c Ph t làm tr ngọ ứ ủ ứ ậ ọ tâm, đó là h ng d n vi c tu t p c a m i ng i,ướ ẫ ệ ậ ủ ọ ườ giúp h gi i thoát vô minh, b t t t ph i s d ngọ ả ấ ấ ả ử ụ t t c nh ng ng hóa c a đ c Ph t, vì là tr giúpấ ả ữ ứ ủ ứ ậ ợ con ng i tu ch ng gi i thoát ch không ph i ườ ứ ả ứ ả ở nh ng h c thuy t c a V Đà, c a L c s ngo iữ ọ ế ủ ệ ủ ụ ư ạ đ o. N u chúng ta ch chú tâm phân tích, tìmạ ế ỉ hi u các h c thuy t trên mà không chuyên tâmể ọ ế tu t p, thì ch ng khác gì b g c ch y theo ng n,ậ ẳ ỏ ố ạ ọ và nh th là t d n mình đ n ch ch t mà cònư ế ự ẫ ế ỗ ế s b mai táng. Qu là sai l m!ợ ị ả ầ

- Tâm c a chúng ta.ủĐ c Ph t th y c n giúp con ng i gi i thoátứ ậ ấ ầ ườ ả

kh i vô minh, ch th c a con ng i là Tâm.ỏ ủ ể ủ ườ Nh ng Tâm y không th t ch , b i đ c tínhư ấ ể ự ủ ở ặ c a Tâm là ni m ni m t ng t c, ho t đ ng c aủ ệ ệ ươ ụ ạ ộ ủ Tâm là luôn luôn đ i khác (bi n d ). Do đó choổ ế ị nên Tâm là vô th ng, đã là vô th ng thì tìmườ ườ đâu ra đ c ch th ? Vì v y, nên bi t Tâm là vôượ ủ ể ậ ế ngã.

93

Bi t rõ Tâm là vô th ng, vô ngã đ đi uế ườ ể ề khi n Tâm không b chao đ ng tr c nh ngể ị ộ ướ ữ chuy n bi n nh ng đ i khác. Ng i làm chể ế ữ ổ ườ ủ đ c Tâm mình, là ng i v t lên trên phàm phuượ ườ ượ tr thành Thánh qu . Th c thì qu là khó.ở ả ự ả

Kỳ th c, đ c Ph t đ c bi t chú tr ng đ nự ứ ậ ặ ệ ọ ế vi c kh o sát tâm phàm phu; d n d t Tâm yệ ả ẫ ắ ấ vào đ o, b ng cách tu t p khi n Tâm nhi m ôạ ằ ậ ế ễ thành Tâm thanh t nh. Tâm thanh t nh là Tâmị ị không dao đ ng. Ch riêng có danh t “Tâm”,ộ ỉ ừ nh ng l i có nhi u cách nói: Tâm nhi m ô là Tâmư ạ ề ễ bi n d không ng ng ngh , kh o sát t m tr ngế ị ư ỉ ả ỉ ỉ ạ thái Tâm nhi m ô cũng có nhi u d ng; theo tễ ề ạ ư li u nguyên th , Tâm nhi m ô đ c phân lo i vàệ ỉ ễ ượ ạ qui n p thành m i hai kho nh:ạ ườ ả

1. Ngũ cái(6): g m có tham d c cái, sân nhuồ ụ ế cái, hôn tr m cái, ki n nghi, vô minh.ầ ế

2. Th t k t (s ): g m có d c tham, h uấ ế ử ồ ụ ữ tham, sân nhu , m n, ki n, nghi, vô minh.ế ạ ế

3. C u k t (s ): l y Th t k t làm c s , l yử ế ử ấ ấ ế ơ ở ấ “h u tham” đ i thành “th ”, l i thêm vào t t, vàữ ổ ủ ạ ậ xan.

4. Ngũ h ph n k t: thân ki n, nghi gi i c mạ ầ ế ế ớ ấ th , d c tham, sân.ủ ụ

5. Ngũ th ng ph n k t: thân ki n, nghi gi iượ ầ ế ế ớ c m th , d c tham, sân.ấ ủ ụ

94

6. T b c l u: d c b c l u, h u b c l u, ki nứ ộ ư ụ ộ ư ữ ộ ư ế b c l u, vô minh b c l u.ộ ư ộ ư

7. T l u: d c l u, h u l u, ki n lâu, vô minhứ ậ ụ ậ ữ ậ ế l u.ậ

8. T th : d c th , ki n th , gi i c m th ,ứ ủ ụ ủ ế ủ ớ ấ ủ ngã ng th .ữ ủ

9. T h : tham h , sân h , gi i c m th h ,ứ ệ ệ ệ ớ ấ ủ ệ th ch n ch p h .ị ơ ấ ệ

10. Tam c u: d c c u, h u c u, ph m h nhầ ụ ầ ữ ầ ạ ạ c u.ầ

11. Th p l c tam c u: b t pháp d c, sân,ậ ụ ấ ấ ụ ph n, h n, phú, não, t t, xan, si m, cu ng, canẫ ậ ậ ể ố ph c, báo ph c tâm, m n, quá m n, kiêu, phóngứ ụ ạ ạ d t.ậ

12. Nh th p nh t tâm u : tà ki n, phi phápị ậ ấ ế ế d c, tham, tà pháp, tham, nhu , tùy miên, tr oụ ố ế ạ h i, nghi ho c, sân tri n, b t ng k t (phú tàngố ặ ề ấ ữ ế t i), xan, t t, khi cu ng, du si m, vô tàm, vô quí,ộ ậ ố ể m n, đ i m n, m n ng o, phóng d t.ạ ạ ạ ạ ạ ậ

Tùy t ng tr ng h p, đ c Ph t dùng ngừ ườ ợ ứ ậ ữ v ng thích h p đ gi i rõ tr ng thái “tâm b nh”.ự ợ ể ả ạ ệ S p theo th hàng, thì m i m t kho nh tr cắ ứ ườ ộ ả ướ đ c trích t “ n Đ Ph t Giáo S ” c a Long S nượ ừ Ấ ộ ậ ử ủ ơ Ch n Đi n. Kho nh th m i hai l y t kinhơ ề ả ứ ườ ấ ừ Trung A Hàm quy n 23, kinh th 93(7)ể ứ

95

N u toát y u l i m i hai kho nh trên thìế ế ạ ườ ả không ngoài tham - sân - si. Đ c Ph t g i đó làứ ậ ọ tam đ c, tam b t thi n căn, tam h a. G n đây cóộ ấ ệ ỏ ầ ng i gi i thích tam đ c nh v y: “tâm là m tườ ả ộ ư ầ ộ th tham d c, hành vi và không th y đ c a tâmứ ụ ấ ủ ủ c t ng t c ti n hành m t cách không ng ngứ ươ ụ ế ộ ừ ngh ; do tham d c, hành vi và không th y đ c aỉ ụ ấ ủ ủ tâm, ba th này c u thành nh m t s tu nứ ấ ư ộ ự ầ hoàn(8). L i gi i thích này không m y chính xác,ố ả ấ nh ng d lý gi i.ư ễ ả

Do tham, sân, si mà phân bi t thành nhi uệ ề tr ng thái tâm lý v i nhi u tên g i khác nhau.ạ ớ ề ọ Đ ng th i đ đ i tr tham, sân, si l i cũng ph nồ ờ ể ố ị ạ ầ ra nhi u tr ng thái tâm lý và tên g i khác nhau.ề ạ ọ Nh ng phân tích trên v các tr ng thái tâm lý,ữ ề ạ k t qu đ c đ i sau g i m t cách ng n g n là:ế ả ượ ờ ọ ộ ắ ọ tâm v ng, tâm s , tâm s thi n và tâm s b tươ ở ở ệ ở ấ thi n. S hpân tích tr ng thái tâm lý c a Ph tệ ự ạ ủ ậ giáo không đ n thu n là s phân tích c a tâm lýơ ầ ự ủ h c hi n đ i, mà s phân tích này là nh m khaiọ ệ ạ ự ằ thông cách đ i tr tâm phi n não n i con ng i.ố ị ề ơ ườ Tâm lý h c hi n đ i là m t môn h c n m gi aọ ệ ạ ộ ọ ằ ữ môn sinh lý h c và xã h i h c. N u bi n bi t m tọ ộ ọ ế ệ ệ ộ cách gán ghép, thì có th nói tâm lý h c c a Ph tể ọ ủ ậ giáo là nh m đ a con ng i tr v v i căn b nằ ư ườ ở ề ớ ả nhân sinh và gi i thoát. Trong khi tâm lý h cả ọ hi n đ i ch nh m phân tích và gi i thích hi nệ ạ ỉ ằ ả ệ t ng tâm lý con ng i.ượ ườ

96

TI T II: CU C K T T P T I THÀNHẾ Ộ Ế Ậ Ạ V NG XÁ.ƯƠ

Sao g i là k t t p? K t t p (Samgìti) có haiọ ế ậ ế ậ nghĩa, m t là t ng (m t ng i), hai là h i t ngộ ụ ộ ườ ộ ụ (nhi u ng i cùng đ c t ng). Đ i chúng suy ti nề ườ ọ ụ ạ ế nh ng v tinh thông v pháp (Sharma), và v lu tữ ị ề ề ậ (Vinaya), nh ng v này tu n t tuân theo s phátữ ị ầ ự ự v n c a Th ng t a Tỳ kheo Ca Di p. Theo đó, vấ ủ ượ ọ ế ị nào t mình đã t ng nhi u l n nghe Ph t thuy tự ừ ề ầ ậ ế gi ng kinh, lu t thì hãy đ c t ng l i đ đ i chúngả ậ ọ ụ ạ ể ạ cùng nghe và th m đ nh. Khi câu văn đã đ cẩ ị ượ chính túc m i đi đ n biên t p, và đây là đ nh b nớ ế ậ ị ả Thánh đi n s m nh t đ c thành t u.ể ớ ấ ượ ự

Nhân vì, ch ng lâu sau Ph t nh p di t, có Tỳẳ ậ ậ ệ kheo ngu si l i a thích nói nh m r ng: “Vạ ư ả ằ ị tr ng lão kia, Ph t th ng d y: nên làm nhưở ậ ườ ạ ư th này, Không nên làm nh th kia; nên h c nhế ư ế ọ ư th này, không nên h c nh th kia. Chúng tôiế ọ ư ế hi n gi v a thoát kh i s phi n kh , và t mìnhệ ờ ừ ỏ ự ề ổ ự làm theo nh ng gì mình thích, không còn b câuữ ị thúc nh tr c”(9).ư ướ

Sau khi nghe nh ng lu n đi u này, b y giữ ậ ệ ấ ờ ngài Tôn gi Ca Di p c m th y không vui. L pả ế ả ấ ậ t c ngài quy t tâm tri u t p đ i h i đ k t t pứ ế ệ ậ ạ ộ ể ế ậ di giáo c a đ c Ph t. Nhân cu c k t t p này, Tônủ ứ ậ ộ ế ậ gi Ca Di p m i hoàn t t vi c làm sáng t giáoả ế ớ ấ ệ ỏ pháp Ph t sau khi Ngài nh p Ni t bàn, đ ng th iậ ậ ế ồ ờ nhi u v qu c v ng mu n dành ph n nghênhề ị ố ươ ố ầ

97

đón xá l i c a Ph t. Qua đó, ngài dò xét đ cợ ủ ậ ượ nh ng hành đ ng có ý nghĩa c a h .ữ ộ ủ ọ

Theo “Đ i S ” đ c l u truy n t i Tích Lan,ạ ử ượ ư ề ạ ch ng ba c a b s này thu t r ng: Sau Ph tươ ủ ộ ử ậ ằ ậ nh p Ni t bàn, Tôn gi Ca Di p đi đ n thànhậ ế ả ế ế V ng Xá, b y gi ch thành V ng Xá là vua Aươ ấ ờ ủ ươ Xà Th , nhà vua là ng i ngo i b r t đ c l c, doế ườ ạ ộ ấ ắ ự đó vua giúp ngài Ca Di p ki n l p t nh xá c nhế ế ậ ị ạ núi Tỳ Bà La (Vebhàra) tr c Th t Di p Qu tở ướ ấ ệ ậ (Sapta Parnaguhà). T i đây Tôn gi Ca Di p t pạ ả ế ậ h p đ c năm trăm Tỳ kheo và t ch c an c vàoợ ượ ổ ứ ư mùa m a l n th nh t sau Ph t nh p di t. Trongư ầ ứ ấ ậ ậ ệ mùa an c này, t tháng th hai tr lui Tôn giư ừ ứ ở ả Ca Di p b t đ u m cu c k t t p kéo dài trongế ắ ầ ở ộ ế ậ b y tháng (B c truy n cho là có ba tháng), v Tônả ắ ề ị gi đ u tiên đ c yêu c u t ng xu t Lu t t ng làả ầ ượ ầ ụ ấ ậ ạ ngài u Ba Li. Th đ n là Tôn gi A Nan t ngƯ ứ ế ả ụ xu t Kinh t ng (Pháp t ng). Vi c làm này v sauấ ạ ạ ệ ề s Ph t giáo g i là “Ngũ Bách T p Tỳ Ni” ho cử ậ ọ ậ ặ g i là “V ng Xá Thành K t T p” l i đ c danhọ ươ ế ậ ạ ượ x ng là “Đ Nh t K t T p”.ư ệ ấ ế ậ

- Kinh Lu t có t th i nào?ậ ừ ờPháp (giáo pháp kinh) và Lu t (gi i lu t) tuyậ ớ ậ

m i đ c đ nh hình sau l n k t t p th nh t.ớ ượ ị ầ ế ậ ứ ấ Nh ng t th i đ c Thích Tôn còn t i th thì cácư ừ ờ ứ ạ ế lu t s cũng đã chuyên t ng Lu t. Đó là c m iậ ư ụ ậ ứ ỗ n a tháng B tát m t l n, các Tỳ kheo tùy theoử ố ộ ầ đ a bàn c trú đ u ph i t h i l i đ t ng gi i.ị ư ề ả ụ ộ ạ ể ụ ớ

98

Đ ng th i, khi Ph t t i th cũng có nh ng Thánhồ ờ ậ ạ ế ữ đi n đ c đem ra đ c t ng. Nh trong “Căn B nể ượ ọ ụ ư ả Thuy t Nh t Thi t H u B Tỳ Nai Da” quy nế ấ ế ữ ộ ể 44(10) chép là có v tr ng gi yêu c u qu cị ưở ả ầ ố v ng chu n h a cho ban đêm đ c đ t đèn h cươ ẩ ứ ượ ố ọ kinh Ph t. L i cũng sách v a d n, quy n 48(11),ậ ạ ừ ẫ ể ghi “Cam Dung phu nhân ban đêm chong đèn đ cọ kinh Ph t”. L i nói: “Phu nhân b o sao chép kinhậ ạ ả Ph t, và nói v i các v đ i th n, hãy dùng gi yậ ớ ị ạ ầ ấ m c, vi t rõ l i kinh, khi n nhi u ng i ti n l iự ế ờ ế ề ườ ệ ợ đ c t ng”. Kh o sát s thành l p c a H u Bọ ụ ả ự ậ ủ ữ ộ Lu t thì th y r ng, vào th i B phái Ph t giáoậ ấ ằ ờ ộ ậ nh ng ghi chép v a nêu trên là có tính truy nữ ừ ề thuy t. Nh ng lúc Ph t t i th , vi c đ c t ngế ư ậ ạ ế ệ ọ ụ kinh lu t là đi u mà các Tỳ kheo th ng làm nênậ ề ườ không ph i ng . Do đó, có ng i cho r ng: “th iả ờ ườ ằ ờ Ph t còn t i th , cũng đ t p thành Thánh đi nậ ạ ế ủ ậ ể theo lo i và b , ít ra là đã có: Pháp cú, Nghĩaạ ộ Ph m, Ba La Diên, Ô Đà Nam, Ba La Đ M c Xoa,ẩ ề ộ c th y năm th (12).ả ả ứ

Ch a h n lúc ban s đ c Thích Tôn quy tư ẳ ơ ứ ế đ nh khi nào thì thuy t pháp, khi nào thì chị ế ế đ nh gi i lu t. Mà qua th i gian, nhân vì ph i đ iị ớ ậ ờ ả ố di n v i đ th v n đè c n ph i x đoán, ph iệ ớ ủ ứ ấ ầ ả ử ả gi i thích và qui đinh, dàn dà đ a đ n vi c ph iả ư ế ệ ả xem nh ng sinh ho t nào c n qui thành qui ch ,ữ ạ ầ ế nh ng pháp nào là pháp ly d c c n ghi nh đ tuữ ụ ầ ớ ể đ nh. H u th l y Kinh, Lu t, Lu n ph i h p l iị ậ ế ấ ậ ậ ố ợ ạ thành Gi i - Đ nh - Hu . Cũng nh ch a h nớ ị ệ ư ư ẳ

99

đ ng th i đã đ a ra nh ng qui đ nh c ng nh cươ ờ ư ữ ị ứ ắ nh v sau này. Duy có đi u khi nói v Lu t, thìư ề ề ề ậ gi i là chính, khi nói v Kinh, thì đ nh là chính.ớ ề ị Còn Hu thì do gi i và đ nh mà s n sinh.ệ ớ ị ả

- N i dung k t t pộ ế ậK t t p l n th nh t. C u cánh c a l n k tế ậ ầ ứ ấ ứ ủ ầ ế

t p nh th nào?ậ ư ếĐ i lo i mà nói, y là tam t ng Kinh, Lu t,ạ ạ ấ ạ ậ

Lu t. Trong “Tăng Nh t A Hàm, T Ph m” cóậ ấ ự ẩ thêm T p T ng mà thành b n T ng, lu n Phânạ ạ ố ạ ậ Bi t Công Đ c, và lu n Thành Th c. L i l y t pệ ứ ậ ự ạ ấ ạ T ng chia làm B Tát T ng mà thành năm T ng.ạ ồ ạ ạ

Nói đ n kinh Ph t là nói đ n b A Hàm;ế ậ ế ộ nh ng kinh A Hàm hi n đang l u truy n e có sư ệ ư ề ự “thêm b t”. Kinh A Hàm hi n nay là thánh đi nớ ệ ể thu c th i đ i B phái Ph t Giáo và năm Ni Ca Daộ ờ ạ ộ ậ (Nykaya) c a văn t Ba L (t ng đ ng b Aủ ự ị ươ ươ ộ Hàm c a B c truy n) có ít nhi u không gi ngủ ắ ề ề ố nhau.

Nói đ n Lu t, là ch cho lu t Bát Th p T ng.ế ậ ỉ ậ ậ ụ S dĩ có danh x ng này là vì ngài u Ba Li ph iở ư Ư ả tám m i l n t ng m i hoàn thành đ c Lu tươ ầ ụ ớ ượ ậ t ng. T ng Lu t này hi n nay không tìm th y.ạ ạ ậ ệ ấ Các t ng Lu t hi n đang l u truy n đ u thu cạ ậ ệ ư ề ề ộ th i đ i b phái, và đ c các phái đ c t ng. Doờ ạ ộ ượ ọ ụ đó, v n i dung h i có ph n gia, gi m.ề ộ ơ ầ ả

100

Lu n t ng đ c t ng xu t nh th nào? Tuyậ ạ ượ ụ ấ ư ế căn c theo lu t Thi n Ki n c a Nam truy nứ ậ ệ ế ủ ề (Theravadha), và lu t T Ph n c a Pháp - T ngậ ứ ầ ủ ạ b , c hai có nói đ n t ng Tỳ N i Da, nh ngộ ả ế ạ ạ ư không cho bi t ai là ng i t ng xu t. Trong khiế ườ ụ ấ đó “Th p T ng Lu t” thì nói Tôn gi A Nan làậ ụ ậ ả ng i t ng xu t A Tỳ Đàm t ng, và lu n Đ i Tríườ ụ ấ ạ ậ ạ Đ cũng đ ng ý nh v y. Còn “Căn b n H u Bộ ồ ư ậ ả ữ ộ Lu t T p S ” thì nói Đ i Ca Di p là ng i t ngậ ạ ự ạ ế ườ ụ xu t Ma Đ c L c Già; Dulva II (Life of Buddha,ấ ắ ặ p.150ff) đ c truy n Tây T ng cũng đ ng ý khiượ ề ở ạ ồ nói Đ i Ca Di p là ng i t mình k t t p Ma Đátạ ế ườ ự ế ậ Lý Ca. T t c các ghi nh n trên ch là truy nấ ả ậ ỉ ề thuy t đ c xu t phát t H u B Thí D S .ế ượ ấ ừ ữ ộ ụ ư Mi n Đi n thì cho r ng ngài A Na Lu t là ng iế ệ ằ ậ ườ t ng xu t b y Lu n. Trong khi “B Ch p D Lu nụ ấ ả ậ ộ ấ ị ậ S ” do Tam T ng Ch n Đ truy n và d ch thì nóiớ ạ ơ ế ề ị Phú Lâu Na là ng i đ c t ng A Tỳ Đàm t ng.ườ ọ ụ ụ “Đ i Đ ng Tây V c Ký” quy n chín(13) c aạ ươ ự ể ủ Huy n Trang nói là, có c trăm, c nghìn ng iề ả ả ườ c a Đ i Chúng B không tham d vào cu c k tủ ạ ộ ự ộ ế t p do ngài Ca Di p tri u t p, mà h t h i riêng,ậ ế ệ ậ ọ ụ ộ và k t t p thành năm t ng Kinh, Lu t; vì ch làế ậ ạ ậ ỉ truy n thuy t đ c vi t ra t các B phái và h uề ế ượ ế ừ ộ ậ th ; vì v y, nên có s khác nhau khá nhi u. Nhânế ậ ự ề đó, đ i v i cu c k t t p t i thành V ng Xá, cóố ớ ọ ế ậ ạ ươ thuy t ch tr ng là có k t t p Lu n t ng, đi uế ủ ươ ế ậ ậ ạ ề này khi n các h c gi c n đ i không có c s đế ọ ả ậ ạ ơ ở ể tin.

101

- Nh ng Ng i D Cu c K t T p L n Thữ ườ ự ộ ế ậ ầ ứ Nh tấ

Nh chúng ta bi t, cu c k t t p t i thànhư ế ộ ế ậ ạ V ng Xá là do ngài Ca Di p đ ng ra m i th nh,ươ ế ứ ờ ỉ và ch có năm trăm v Th ng t a Tỳ kheo phóỉ ị ượ ọ h i. Theo “Ma Ha Tăng Kỳ Lu t” (còn g i là Tăngộ ậ ọ Kỳ Lu t), thì b y gi có nhi u v Th ng t a Tỳậ ấ ờ ề ị ượ ọ kheo đã nh p di t, nh ngài Xá L i Ph t, ngàiậ ệ ư ợ ấ M c Ki n Liên khi nghe tin Ph t s p nh p di t,ụ ề ậ ắ ậ ệ hai ngài bèn xin nh p di t tr c Ph t. Ti p đóậ ệ ướ ậ ế nh ng v đ i đ t khi nghe tin Ph t đã nh pữ ị ạ ệ ử ậ ậ Ni t bàn, các ngài có v l ng l , nh ng r i n iế ẻ ưỡ ự ư ồ ố ti p nhau nh p di t. Do đó, nh ng v đ c m iế ậ ệ ữ ị ượ ờ tham d Đ i h i k t t p ch có b n trăm chínự ạ ộ ế ậ ỉ ố m i chín, Tôn gi A Na c h nh b ngài Caươ ả ơ ồ ư ị Di p m i ra kh i đ i h i, b i ngài là ng i ch aế ờ ỏ ạ ộ ở ườ ư “ly d c” nên không đ t cách đ phó h i. Vì th ,ụ ủ ư ể ộ ế ngài A Nan quy t chí ly d c, và tr thành v A laế ụ ở ị hán, nhân đó m i đ túc s năm trăm v (14).ớ ủ ố ị

Nh th m tra nhi u ngu n t li u cho th yờ ẩ ề ồ ư ệ ấ Đ i h i k t t p t i thành V ng Xá ch g mạ ộ ế ậ ạ ươ ỉ ồ nh ng v cùng m t phái v i ngài Ca Di p, và đó làữ ị ộ ớ ế cu c k t t p c a m t thi u s ng i, c a nh ngộ ế ậ ủ ộ ể ố ườ ủ ữ v Th ng t a Tỳ kheo đ i bi u cho phái khị ượ ọ ạ ể ổ h nh. Duy có đi u, thành qu c a l n Đ i h iạ ề ả ủ ầ ạ ộ này là r t to l n. Nó đánh b i t t c m i d nghấ ớ ạ ấ ả ọ ị ị c a s đông ng i, do đó cho nên v trí c a nó làủ ố ườ ị ủ c c kỳ quan tr ng. Nói chính xác, thì đây là cu cự ọ ộ

102

Đ i h i đ c t ch c v a thu n l i, v a hoànạ ộ ượ ổ ứ ừ ậ ợ ừ thành m t cách chóng vách. N u không, có th sẽộ ế ể di n ra m t cu c tranh lu n không khoanễ ộ ộ ậ nh ng gi a các đ i gia; ch ng đó v n đ càngượ ữ ạ ừ ấ ề thêm ph c t p. Có đi u, trong kỳ Đ i h i nàyứ ạ ề ạ ộ phái c a Tr ng lão Phú Lâu Na không th yủ ưở ấ tham d , và đó cũng là v n đ còn đ ng l i c aự ấ ề ọ ạ ủ Ph t Giáo.ậ

- Tr ng lão Phú Lâu NaưởLúc Đ i h i k t t p t i thành V ng Xá k tạ ộ ế ậ ạ ươ ế

thúc, theo “Thi n Ki n Lu t” c a Nam truy n, vàệ ế ậ ủ ề “T Ph n Lu t” c a B c truy n, t t c các bứ ầ ậ ủ ắ ề ấ ả ộ lu t này đ u nói có m t v tr ng lão tên là Phúậ ề ộ ị ưở Lâu Na d n năm trăm Tỳ kheo t ph ng nam điẫ ừ ươ đ n thành V ng Xá, hay còn nói là t Nam S nế ươ ừ ơ (Dakkhi Na Giri) đ n đ cùng ngài Ca Di p lu nế ể ế ậ đàm thêm v Pháp (kinh) và Lu t (gi i). Theoề ậ ớ “Lu t Ti u Ph m Ngũ Bách Ki n Đ Đ Th pậ ể ẩ ề ộ ệ ậ Nh t” c a Nam truy n(15), thì nói là ngài Phúấ ủ ề Lâu Na phi n trách mà r ng: “quí ngài k t t pề ằ ế ậ pháp, lu t, đi u đó là c c quí. Nh ng tôi là ng iậ ề ự ư ườ t ng thân c n, và theo Ph t nghe pháp; v y, quíừ ậ ậ ậ ngài cũng nên nghe tôi kh u thu t”. Riêng “Ngũẩ ậ Ph n Lu t” quy n 30(16) thu t r ng ngài Phúầ ậ ể ậ ằ Lâu Na nói v i ngài Đ i Ca Di p: “đích thân tôiớ ạ ế theo Ph t nghe pháp, nghe lu t, nh ng vi c nhậ ậ ữ ệ ư “n i túc th c”(17), chính t tôi dâng th c ăn lênộ ự ự ứ Ph t, t t i nh n thu d n sau khi Ph t th th cậ ự ộ ậ ọ ậ ọ ự

103

xong, tôi dâng n c u ng lên Ph t, không ng iướ ố ậ ườ nào không s ch, không món nào không s ch, tôiạ ạ m i dâng lên Ph t”.ớ ậ

Trên đây thu c v n đ m th c đ c lu tộ ấ ề ẩ ự ượ ậ ch đ nh. Ý t mu n nói v i ngài Đ i Ca Di p làế ị ứ ố ớ ạ ế lúc Ph t t i Tỳ Xá Ly, g p ph i năm thi u đói,ậ ở ạ ặ ả ế vi c kh t th c khó có ai cúng d ng nhân đ yệ ấ ự ườ ấ m i đ a ra đi u c m. V sau l i đem ván đ nàyớ ư ề ấ ề ạ ề ra ch đ nh. Vì v y b y vi c v a k đ c c i làế ị ậ ả ệ ừ ể ượ ọ không h p pháp. Nh ng ý nói theo l ât văn doợ ư ụ ngài u Ba Li t ng xu t, thì ph m b y vi c trênƯ ụ ấ ạ ả ệ là ph m t i Đ t ki t la ( tác). B y vi c nêu trênạ ộ ộ ế ố ả ệ tuy không quan tr ng, nh ng cũng là v n đọ ư ấ ề đ c đ t ra. Ngoài n i dung đ c k t t p t iượ ặ ộ ượ ế ậ ạ thành V ng Xá, v n còn nh ng hành vi, nh ngươ ẫ ữ ữ ki n gi i khác v i n i dung k t t p b b sót.ế ả ớ ộ ế ậ ị ỏ Chính đ y là nguyên nhân đ a đ n vi c phânấ ư ế ệ chia B phái.ộ

Tr ng lão Phú Lâu Na nói trên, không ph iưở ả là v Tỳ kheo đ ng hàng th b y trong s th pị ứ ứ ả ố ậ đ i đ t c a đ c Ph t, không ph i là Phú Lâuạ ệ ử ủ ứ ậ ả Na b n c a ngài Da Xá, cũng không ph i là ngàiạ ủ ả Phú Lâu Na thuy t pháp đ nh t(18).ế ệ ấ

TI T III. CU C K T T P T I THÀNH TỲẾ Ộ Ế Ậ Ạ XÁ LY.

- Kh i Nguyên Cu c K t T p L n Th Hai.ở ộ ế ậ ầ ứ

104

Nh m i ng i đ u bi t, n Đ th i đ cư ọ ườ ề ế Ấ ộ ờ ứ Ph t còn t i th , thì tây n Đ là trung tâm, làậ ạ ế ở Ấ ộ giáo khu c a Bà La Môn giáo, và có truy n th ngủ ề ố b o th . Trong khi t i đông n Đ , d c theo d iả ủ ạ Ấ ộ ọ ả Ma Ki t Đà l i m ra chân tr i m i v i phongệ ạ ở ờ ớ ớ trào t do t t ng. Ngay nh thuy t “nghi pự ư ưở ư ế ệ l c” và Áo Nghĩa Th đ u phát tri n t i ph ngự ư ề ể ạ ươ đông cùng v i v ng tri u Tỳ Đ Ha (Vedeha).ớ ươ ề ế Đ c Ph t - ng i thu c t c Thích Ca cũng là m tứ ậ ườ ộ ộ ộ chi c a ph ng đông. Ph t Giáo cũng d a vàoủ ươ ậ ự hoàn c nh t do t t ng mà phát đ t. Vì v y,ả ự ư ưở ạ ậ nên t t ng c a đ c Ph t r t coi tr ng sinhư ưở ủ ứ ậ ấ ọ ho t th c t . Đ n đ l y sinh ho t th c t làmạ ự ế ế ộ ấ ạ ự ế nguyên t c.ắ

Ngay nh lúc s p nh p di t, Đ c Thích Tônư ắ ậ ệ ứ v n còn lo là các đ t sau này sẽ v ng vào cácẫ ệ ử ướ ti u chi, ti u ti t có th gây tr ng i cho côngể ể ế ể ở ạ cu c phát tri n giáo hóa. Do đó, Ph t d n dò thộ ể ậ ặ ị gi - ngài A Nan r ng: “sau khi ta di t đ , ông hãyả ằ ệ ộ tri u t p Tăng chúng và tuyên b x b các “vi tệ ậ ố ả ỏ ế gi i”. Vi t gi i là nh ng vi c nh nhi m, khôngớ ế ớ ữ ệ ỏ ệ quan tr ng mà trong sinh ho t th ng nh t khiọ ạ ườ ậ Ph t còn t i th đã ch đ nh. Đi u đó cho th yậ ạ ế ế ị ề ấ đ c Ph t r t coi tr ng sinh ho t th c t . Nghĩa làứ ậ ấ ọ ạ ự ế t do “l y, b ” mi n sao vi c ch đ nh gi i lu tự ấ ỏ ễ ệ ế ị ớ ậ ph i thích nghi v i s tu t p. Đây là đi m th yả ớ ự ậ ể ủ chung nh t quán c a gi i lu t.ấ ủ ớ ậ

105

Nh ng, trong l n đ i h i th nh t, Tôn gi Aư ầ ạ ộ ứ ấ ả Nan m t l n đ c lên di hu n c a đ c Ph t, ngàiộ ầ ọ ấ ủ ứ ậ l i quên là lúc y ngài không th nh th đ c Ph tạ ấ ỉ ị ứ ậ d y rõ th nào là ph m vi t gi i. Do v y m iạ ế ạ ế ớ ậ ớ phát kh i m t chu i tranh lu n. Sau cùng, ngàiở ộ ỗ ậ Đ i Ca Di p v i đ a v là ng i ch trì cu c Đ iạ ế ớ ị ị ườ ủ ộ ạ h i k t t p đ a ra quy t đ nh: “nh ng gì Ph tộ ế ậ ư ế ị ữ ậ d y, chúng ta ph i ph ng hành theo, nh ng gìạ ả ụ ữ Ph t không d y, không đem ra bàn lu n ậ ạ ậ ở đây”(19).

Thì ra, các Th ng t a tr ng lão đ u làượ ọ ưở ề nh ng v b o th , mà Đ i Ca Di p là m t trongữ ị ả ủ ạ ế ộ nh ng v b o th . Do đó, n i dung gi i lu t c aữ ị ả ủ ộ ớ ậ ủ l n Đ i h i k t t p l n th nh t đ c ghi nh nầ ạ ộ ế ậ ầ ứ ấ ượ ậ là đ i bi u cho tinh th n Th ng t a, và nh ngạ ể ầ ượ ọ ữ v Th ng t a thì c ng c đ i v lãnh đ o c aị ượ ọ ủ ố ạ ị ạ ủ h . ọ

M c dù v y, ngài tr ng lão Phú Lan Na v nặ ậ ưở ẫ gi thái đ tuy không ti p nh n cùng phái v iữ ộ ế ậ ớ ngài Đ i Ca Di p, nh ng ng m ng m thay đ i tạ ế ư ấ ầ ổ ư t ng. Cùng lúc y, ngài Phú Lan Na nh n đ cưở ấ ậ ượ s tr ng th t các Tỳ kheo trung niên phíaự ọ ị ừ ở đông. Vì v y, l n k t t p th hai di n ra t iậ ầ ế ậ ứ ễ ạ thành Tỳ Xá Ly, v m t đ a v c, thì h phía tâyề ặ ị ự ệ

n Đ thu c v thành Ba Tra Ly T , và h pháiẤ ộ ộ ề ử ệ đông n Đ thu c v thành Tỳ Xá Ly có bi uẤ ộ ộ ề ể hi n tranh lu n. Nhân vì sau khi Ph t di t đ ,ệ ậ ậ ệ ộ khu v c giáo hóa c a Ph t Giáo ng c lên theoự ủ ậ ượ

106

phân chi c a l u v c sông H ng là sông Diêmủ ư ự ằ Ngu Na, t đó phát tri n r ng v h ng tây choừ ể ộ ề ướ đ n sông Ma Thâu La (nay là sông Juma thu c tâyế ộ ng n sông Mutra), hình tành nên h Ph t Giáoạ ệ ậ r t quan tr ng tây n Đ . Th i này t i đôngấ ọ ở Ấ ộ ờ ạ

n Đ l y thành Tỳ Xá Ly làm trung tâm c a TỳẤ ộ ấ ủ kheo t c B t Kỳ. Đ i v i v n đ gi i lu t, thái độ ạ ố ớ ấ ề ớ ậ ộ c a h phía đông khác v i h phía tây. S th củ ệ ớ ệ ự ự đó là hi n t ng t nhiên.ệ ượ ự

- Tình Hình Sôi Đ ng C a L n Th t Báchộ ủ ầ ấ K t T p.ế ậ

Tuy trong lu t cho r ng đây là th i cách Ph tậ ằ ờ ậ nh p di t đã xa kho ng trăm năm. N u l y sậ ệ ả ế ấ ự tham gia đông đúc c a các tr ng lão trong l nủ ưở ầ đ i h i này, theo m t tr ng lão đ t ngài Aạ ộ ộ ưở ệ ử Nan pbát bi u, thì l n Đ i h i k t t p này di nể ầ ạ ộ ế ậ ễ ra cách Ph t nh p di t trong vòng m t trămậ ậ ệ ộ năm.

Nhân có tr ng lão Tỳ kheo Da Xá Ca Ki n Đàưở ề T (Yasa Kakandakal Putta) là ng i c a h phíaử ườ ủ ệ tây đi tu n hóa đ n thành Tỳ Xá Ly, th y các Tỳầ ế ấ kheo phía đông c m i n a tháng vào các ngàyở ứ ỗ ử mùng tám, m i b n và ngày r m, dùng bình bátườ ố ằ đ ng đ y n c, và t t p ng i t i đ a ph ngự ầ ướ ụ ậ ườ ạ ị ươ l i m t n i r i yêu c u h - các b ch y - thí ti n.ạ ộ ơ ồ ầ ọ ạ ề Trong s các b ch y có ng i không đ ng ý cúngố ạ ườ ồ ti n, còn chê trách r ng: các Sa môn Thích tề ằ ử không nên c u thí kim ti n. Th y v y, tr ng lãoầ ề ấ ậ ưở

107

Da Xá li n trách c các Tỳ kheo c u b ch y cúngề ứ ầ ạ ti n, và nói: “c u thí nh v y là không đúng tinhề ầ ư ậ th n giáo pháp”. L i h ng v đám t c nhân, vàầ ạ ướ ề ụ nói: “các ng i không nên cúng thí ti n, ta t ngươ ề ừ đích thân theo Ph t nghe pháp, n u ai c u thíậ ế ầ không đúng v i giáo pháp, cũng nh nh ng aiớ ư ữ cúng thí không đúng v i giáo pháp, c hai đ uớ ả ề đ c t i(20).ắ ộ

Vi c ngài Da Xá h ng các t c nhân nói là hệ ướ ụ ọ sai trong vi c cúng thí kim ti n, nên các Tỳ kheoệ ề yêu c u ngài h ng v các b ch y mà bày t y tầ ướ ề ạ ỏ ế ma (t c t l i). Ngài Da Xá không đ ng ý t l i,ứ ạ ỗ ồ ạ ỗ và ngài v n kh n thi t yêu c u các Tỳ kheoẫ ẩ ế ầ không nên c u thí kim ti n. Vi c làm này c aầ ề ệ ủ ngài đ c các t c nhân h t s c ca ng i và kínhượ ụ ế ứ ợ ng ng. K t qu ngài Da Xá không đ c các Tỳưỡ ế ả ượ kheo c a t c B t Kỳ dung n p. Ngài li n đi vủ ộ ạ ạ ề ề phía tây và nh m vào các Đ i đ c tr ng lão cóằ ạ ứ ưở danh v mà du thuy t. R i ngài tr l i thành Tỳị ế ồ ở ạ Xá Ly tri u t p đ i h i đ làm sáng t v n đệ ậ ạ ộ ể ỏ ấ ề gi i lu t.ớ ậ

Tr ng lão Da Xá đã không n nh c nh n đưở ệ ọ ằ ể đi c nghìn d m. Ngài đ n t n đ a ph ng c aả ặ ế ậ ị ươ ủ Tỳ kheo Ba L Da - ng i n i ti ng v tu khỵ ườ ổ ế ề ổ h nh đ u đà (đ a x này cách Ma Thâu La nămạ ầ ị ứ trăm d m v phía tây). Ngài đ n đ a ph ng c aặ ề ế ị ươ ủ Tỳ kheo A Bàn Đ , đ n trú x c a Tỳ kheo Đ tế ế ứ ủ ạ Th n Na ( Nam S n), quan tr ng h n c là ngàiấ ở ơ ọ ơ ả

108

tranh th đi đ n đ a ph ng Ma Thâu La c aủ ế ị ươ ủ tr ng lão Tam B Đ , đ n đ a ph ng Tát Hànưở ồ ề ế ị ươ Nhã c a tr ng lão Ly Bà Đa. Tỳ kheo c a b t củ ưở ủ ộ ộ B t Kỳ cũng b n l n ph n bác l i ngài Da Xá, vàạ ố ầ ả ạ cho r ng nguyên y là do đ c Ph t đã d y nhằ ủ ứ ậ ạ ư v y t i đ a ph ng h . H yêu c u đ i chúng trậ ạ ị ươ ọ ọ ầ ạ ợ l c đ giúp h ph n bác l i ngài Da Xá. Chungự ể ọ ả ạ cu c, vi c du thuy t c a ngài Da Xá đ a đ n k tộ ệ ế ủ ư ế ế qu h t s c xán l n. Đó là có đ n b y trăm v Tỳả ế ứ ạ ế ả ị kheo cùng đ n thành Tỳ Xá Ly tham d đ i h i.ế ự ạ ộ

Vì có quá đông ng i d đ i h i, nh ng n uườ ự ạ ộ ư ế t t c cùng tham gia bi n lu n, e r ng sẽ khôngấ ả ệ ậ ằ đ a đ n k t qu . Do đó, các Tỳ kheo c a c haiư ế ế ả ủ ả phía đông, tây đ ng ý m i phía đ c suy c b nồ ỗ ượ ử ố v Th ng t a làm đ i bi u. Tên t c a nh ng vị ượ ọ ạ ể ự ủ ữ ị đ c suy c , các b Lu t có s ghi chép khácượ ử ộ ậ ự nhau. Xin tham kh o và li t kê tên t c a các vả ệ ự ủ ị Th ng t a đ c suy c nh sau: Tát Bà Ca La,ượ ọ ượ ử ư Ly Bà Đa, Tam B Đ , Da Xá, Tu Ma Na, Sa La, Phúồ ề Xà Tô Di La, Bà Tát Ma Ca La Ma. Ngoài ra còn có m t v v a th gi i c t c đ c năm năm, nh ngộ ị ừ ọ ớ ụ ụ ượ ư có đ kh năng đ m nh n vi c giáo hóa, và đãủ ả ả ậ ệ t nh th c gi i lu t nên đ c ch n lo vi c bày x pỉ ứ ớ ậ ượ ọ ệ ế t a c . V đó có tên là A Kỳ Đa (ho c A Di Đ u),ọ ụ ị ặ ầ do v y nên c ng c th y là chín v . Chín v này cóậ ộ ả ả ị ị nhi m v xem xét, tra c u và th m đ nh t t cệ ụ ứ ẩ ị ấ ả m i bi n lu n. Th c t , nh ng v v a nêu là đ iọ ệ ậ ự ế ữ ị ừ ạ bi u cho b y trăm ng i tham d Đ i h i. Do đó,ể ả ườ ự ạ ộ Đ i h i này có tên là Th t Bách K t T p.ạ ộ ấ ế ậ

109

- V n Đ M i Vi c Phi Pháp.ấ ề ườ ệKh i đ u Đ i h i l n này là đem vi c các Tỳở ầ ạ ộ ầ ệ

kheo đ ngh b ch y cúng ti n. Nh ng n i dungề ị ạ ề ư ộ đ c đ a ra th o lu n g m có m i kho nh.ượ ư ả ậ ồ ườ ả Đ c g i là “Th p s phi pháp” c a Tỳ kheo t cượ ọ ậ ự ủ ộ B t Kỳ, đó là:ạ

1. Giác diêm t nh: Nghe tr mu i ăn trongị ữ ố giác khí.

2. Nh ch t nh: T c là tính theo bóng m tị ỉ ị ứ ặ tr i, sau và ch a quá n a ngày (đ ng bóng) haiờ ư ử ứ cách ch bóng m t tr i, nh ăn ch a no, thì cóỉ ặ ờ ư ư th ăn ti p đ no.ể ế ể

3. Tha t l c t nh: T c là sau khi ăn xong m tụ ạ ị ứ ộ b a, l i đ n m t xóm làng khác ăn thêm l n n a.ữ ạ ế ộ ầ ữ

4. Tr x t nh: Tỳ kheo cùng trong r ngụ ứ ị ở ừ khu (gi i n i), có th không b tát v i nhauớ ộ ể ố ớ trong cùng m t tr x .ộ ụ ứ

5. Tùy ý t nh: khi tăng chúng đã quy t đ nhị ế ị n i ngh x (n i h i ngh ), thì tuy t t c khôngơ ị ứ ơ ộ ị ấ ả cùng tham d , nh ng đ quy t đ nh có hi u l c,ự ư ể ế ị ệ ự yêu c u tăng chúng sau khi quy t đ nh đã đ a raầ ế ị ư thì m i ng i đ u tuân ph c là đ c.ọ ườ ề ụ ượ

6. S t p t nh: t c thu n theo nh ng đièu đãở ậ ị ứ ậ ữ đ c quy t đ nh tr c đó.ượ ế ị ướ

110

7. Sinh hòa hi p (b t to n dao) t nh: T cệ ấ ả ị ứ đ c u ng s a bò ch a b khu y cho đóng vánượ ố ữ ư ị ấ đông đ c l i.ặ ạ

8. m xà lâu nghi t nh: Xà lâu nghi là nh aẨ ị ự cây Câu Lang T ch a lên men, ho c v a lên menử ư ặ ừ thì đ c l y đ u ng.ượ ấ ể ố

9. Vô duyên t a c đ nh: khi may t a cọ ụ ị ọ ụ không đ c phép thêm biên, cũng nh khôngượ ư đ c múon to nh tùy thích.ượ ỏ

10. Kim ngân t nh: T c là tùy ý nh n kimị ứ ậ ngân.

Tỳ kheo t c B t Kỳ c a thành Tỳ Xá Ly choộ ạ ủ r ng, m i vi c nêu trên là đ c phép; vì h pằ ườ ệ ượ ợ pháp (t nh gi i). Trong khi ngài Da Xá thi choị ớ r ng m i vi c trên là không phù h p v i lu tằ ườ ệ ợ ớ ậ ch .ế

M c đích c a l n k t t p th hai này làụ ủ ầ ế ậ ứ nh m th m tra m i vi c nêu trên đ c căn cằ ẩ ườ ệ ượ ứ vào lu t ch nào. K t qu th m tra hoàn toànậ ế ế ả ẩ d a vào các ghi chép trong lu t đi n, các vự ậ ể ị Th ng t a đ ng ý thông qua m i vi c trên làượ ọ ồ ườ ệ phi pháp (Th p s phi pháp).ậ ự

Kỳ th c, n u theo ý ch c a đ c Ph t mà cânự ế ỉ ủ ứ ậ nh c, thì “ Th p s ” này thu c ph m vi c a vi tắ ậ ự ộ ạ ủ ế gi i đ c ngài A Nan thu t l i l i di hu n c aớ ượ ậ ạ ờ ấ ủ Ph t là nên b đi. Nh ng cung cách x lý c a cácậ ỏ ư ử ủ v Th ng t a là r t tôn tr ng đ i v i nh ngị ượ ọ ấ ọ ố ớ ữ

111

đi u do đ c Ph t ch đ nh. Vì v y, ch về ứ ậ ế ị ậ ư ị Th ng t a đ u đ ng v ngài Da Xá. Do đó,ượ ọ ề ứ ề trong Lu t văn có tăng b thêm “Th p s ”, vàậ ổ ậ ự đ c chép thành văn. Nh v y, l n k t t p thượ ư ậ ầ ế ậ ứ hai này tuy g i là k t t p th c thì ch vì Th p sọ ế ậ ự ỉ ậ ự phi pháp mà thôi.

Nh v y, các Tỳ kheo B t kỳ coi nh b th mư ậ ạ ư ị ả b i trong kỳ đ i h i này, nên lòng c m th y b tạ ạ ộ ả ấ ấ bình. Truy n thuy t r ng có s k t t p riêng c aề ế ằ ự ế ậ ủ đ i chúng thu c h phía đông. Cũng t đó tách raạ ộ ệ ừ kh i phái Th ng t a, và tr thành hai phái.ỏ ượ ọ ở Đi u đáng chú ý là qu c v ng c a thành Tỳ Xáề ố ươ ủ Ly cũng t ra b t mãn v i m t s Th ng t a làỏ ấ ớ ộ ố ượ ọ khách m i, cho nên sau khi k t thúc đ i h i,ờ ế ạ ộ qu c v ng l nh cho các v y r i kh i thành Tỳố ươ ệ ị ấ ờ ỏ Xá Ly. Di n bi n này ng m ng m n ch aễ ế ấ ầ ẩ ứ khuynh h ng ph n thành h phái đông thu cướ ả ệ ộ Đ i Chúng B , và h phía tây thu c Th ng T aạ ộ ệ ộ ượ ọ B .ộ

- K t T p L n Th ba.ế ậ ầ ứVi c k t t p thánh đi n Ph t Giáo; theoệ ế ậ ể ậ

truy n thuy t thì có hai l n k t t p th ba, vàề ế ầ ế ậ ứ hai l n k t t p th t . Duy có đi u, l n k t t pầ ế ậ ứ ư ề ầ ế ậ th ba có hay không di n ra? N u là có, thì th iứ ễ ế ờ đ i c a cu c k t t p r t khó đ nh lu n. Theo sạ ủ ộ ế ậ ấ ị ậ ự nghiên c u c a pháp s n Thu n, ông đ a ra baứ ủ ư Ấ ậ ư thuy t v s sai hi n c a h Th ng t a.ế ề ự ệ ủ ệ ượ ọ

1. Truy n thuy t v Đ c T B .ề ế ề ộ ử ộ112

Chuy n k r ng, sau Ph t di t đ m t trămệ ể ằ ậ ệ ộ ộ ba m i b y năm, t i thành Ba Tra Ly T có conươ ả ạ ử ma tên là Ch ng Hi n, hóa hi n thành v La Hán,ứ ể ệ ị và cùng tăng chúng tranh lu n m i sáu nămậ ườ không d t, may có v Tỳ kheo tên là Đ c T , ngàiứ ị ộ ử tri u t p tăng chúng, và khi n h hòa h p, nhệ ậ ế ọ ợ ờ đó m i d t tranh lu n. B y gi có v h pháp làớ ứ ậ ấ ờ ị ộ vua Nan Đà. Và cu c tri u t p tăng chúng c aộ ệ ậ ủ ngài Đ c T đ c g i là l n k t t p th ba.ộ ử ượ ọ ầ ế ậ ứ

2. Truy n thuy t c a h Phân Bi tề ế ủ ệ ệ Thuy t.ế

T ng truy n r ng sau Ph t Ni t bànươ ề ằ ậ ế kho ng hai trăm ba m i năm, t i thành Hoa Thả ươ ạ ị (Dàtaliputta) có t c trú Tỳ kheo kh i tranh,ặ ở khi n vua A D c ph i nghênh đón ngài M c Ki nế ụ ả ụ ề Liên T Đ (Moggali Puta Tissa) đ ng ra tri uử ế ứ ệ t p m t nghìn v Tỳ kheo cu h i m i ch m d tậ ộ ị ộ ớ ấ ứ đ c cu c tranh lu n. Và đây cũng đ c g i làượ ộ ậ ượ ọ cu c k t t p l n th ba.ộ ế ậ ầ ứ

3. Truy n thuy t c a h Nh t Thi t H u.ề ế ủ ệ ấ ế ữTruy n r ng sau Ph t Ni t bàn kho ng b nề ằ ậ ế ả ố

trăm năm. Có vua Ca N S c Ca thâm tín Thuy tị ắ ế Nh t Thi t H u B , nhà vua cho tri u t p nămấ ế ữ ộ ệ ậ trăm v Đ i đ c qui t v n c Ca Th p Di La,ị ạ ứ ụ ề ướ ấ đem tam t ng Thánh đi n Kinh Lu t ra g n b điạ ể ậ ạ ỏ nh ng d thuy t(21). Trong ba truy n thuy t, thìữ ị ế ề ế truy n thuy t th ba đ c coi là l n k t t p thề ế ứ ượ ầ ế ậ ứ t . S tích v truy n thuy t này sẽ gi i thi u ư ự ề ề ế ớ ệ ở

113

ph n sau. T li u liên quan đ n vi c k t t pầ ư ệ ế ệ ế ậ thánh đi n Ti u th a và Đ i th a có th thamể ể ừ ạ ừ ể kh o Ph t Giáo Đ i T Đi n c a V ng Nguy tả ậ ạ ừ ể ủ ọ ệ Th , t trang 902-904, xem ph n t thu t đ rõị ừ ầ ự ậ ể thêm.

TI T IV. THÁNH ĐI N TH I S KỲ.Ế Ể Ờ Ơ- M đ u Thánh Đi n.ở ầ ểS c u thành Thánh đi n c a th i này là chự ấ ể ủ ờ ỉ

đ o giai đo n hoàn thành hình thái Ph t đi n ạ ạ ậ ể ở vào th i s kỳ. Th i s kỳ c ph ng t th i đ iờ ơ ờ ơ ướ ỏ ừ ờ ạ đ c Ph t đ n th i đ i vua A D c, ho c ngay cứ ậ ế ờ ạ ụ ặ ả th i đ i B phái mãi đ n sau này.ờ ạ ộ ế

T i ti t hai c a ch ng này dã có nói đ nạ ế ủ ươ ế th i đ i đ c Ph t, th i này ch t p thành có:ờ ạ ứ ậ ờ ỉ ậ Pháp Cú, Nghĩa Ph m, Ba La Diên, Ô Đà Nam, Baẩ La Đ , M c Xoa. T t c là do các đ t Ph t ghiề ộ ấ ả ệ ử ậ nh và đ c t ng ra, r i tùy theo tính cách c aớ ọ ụ ồ ủ m i đ c ng đ c đ c Ph t thuy t gi ng màỗ ề ươ ượ ứ ậ ế ả phân lo i đ biên t p.ạ ể ậ

Theo “Đ i S ” c a Nam truy n, thì l n k tạ ử ủ ề ầ ế t p th nh t sau Ph t Ni t bàn ch có Phápậ ứ ấ ậ ế ỉ (kinh) và Lu t (gi i) nh ng ch a đ a ra danhậ ớ ư ư ư m c. Trong khi “Đ o S ” thì cho r ng, n i dungụ ả ử ằ ộ l n k t t p th nh t g m có “C u ph n giáo”.ầ ế ậ ứ ấ ồ ử ầ Khi nói đ n tam t ng Thánh đi n thì ph i baoế ạ ể ả quát c Lu n t ng. Nh ng s xu t hi n c a Lu nả ậ ạ ư ự ấ ệ ủ ậ t ng, theo Nam truy n, s m n h là khi có s raạ ề ớ ấ ự

114

đ i c a “Di Lan Đà V n Kinh” (Milinda pãnha-ờ ủ ấ t ng đ ng v i kinh Na Tiên Tỳ kheo c a b nươ ươ ớ ủ ả Hán d ch; th i đ i xu t hi n c a kinh nàyị ờ ạ ấ ệ ủ kho ng m t th k tr c công nguyên). Tuyả ộ ế ỷ ướ nhiên, cũng có th xác đ nh là th i đ i Ph t t iể ị ở ờ ạ ậ ạ th , th c ch t là đã có Lu n, dù ch a đ nh hìnhế ự ấ ậ ư ị thành m t khoa đ c l p.ộ ộ ậ

- Lu t T ng và Pháp T ngậ ạ ạLu t là khuôn phép t i s v n t quá kh đãậ ố ơ ố ừ ứ

khó tra c u. Các h c gi c n đ i dùng t ng lu tứ ọ ả ậ ạ ạ ậ Ba L , và lu t Ma Ha Tăng Kỳ b n Hán văn đ đ iị ậ ả ể ố chi u so sánh v i ch ý ti n g n đ n “c n c ”.ế ớ ủ ế ầ ế ậ ổ Có ng i đem t ng Lu t c a th i kỳ đ u khi m iườ ạ ậ ủ ờ ầ ớ xu t hi n phân ra thành hai đ i c ng g m lu tấ ệ ạ ươ ồ ậ Tỳ kheo và Lu t Tỳ kheo ni. M i c ng l i ch aậ ỗ ươ ạ ư thành: Tỳ Ni, T p B t C , và Oai nghi; d a vàoạ ạ ứ ự cách chia này, thì n i dung “Tỳ kheo Gi i Kinh”ộ ớ c a c b n cũng ch có T Ba Di, m i ba gi iủ ổ ả ỉ ứ ườ ớ Tăng Già Ba Thi Sa, hai gi i B t đ nh, ba m iớ ấ ị ươ gi i Ni Tát Kỳ Ba D t Đ , chín m i hai gi i Baớ ậ ề ươ ớ D t Đ , b n H i Quá, c ng c th y là 145 gi i.ậ ề ố ố ộ ả ả ớ Chúng h c pháp lý đán thu c v Oai nghi lo i.ọ ộ ề ạ Th t di t tránh, là xu t t T p B t C lo i chấ ệ ấ ừ ạ ạ ứ ạ ứ không thu c Tỳ Ni lo i. Hi n t i, hai trăm nămộ ạ ệ ạ m i gi i mà Tỳ kheo th nh n, rõ là vì ph ngươ ớ ọ ậ ươ ti n h c t p nên h u nhân m i l y Chúng h cệ ọ ậ ậ ớ ấ ọ pháp, và Th t di t tránh thêm vào mà thành gi iấ ệ ớ kinh.

115

Có ng i l y t bia đá đ c kh c d i th iườ ấ ừ ượ ắ ướ ờ vua A D c, trong đó ghi: “pháp t i th ng đ cụ ố ắ ượ nói trong Tỳ N i Da” r i suy lu n r ng. T ng lu tạ ồ ậ ằ ạ ậ ch c ch n là đã đ c đ nh hình tr c th i vua Aắ ắ ượ ị ướ ờ D c. Th c thì đây ch là căn c theo nguyên t cụ ự ỉ ứ ắ phán đoán c a Th ng T a B , vì B này đ củ ượ ọ ộ ộ ặ bi t coi tr ng gi i lu t. Do đó, có th là l n k tệ ọ ớ ậ ể ầ ế t p th nh t, t cũng đã hoàn thành khuôn phépậ ứ ấ ắ t i s c a t ng Lu t, dù ch m i nói đ n támố ơ ủ ạ ậ ỉ ớ ế m i l n t ng lu t. Và đó cũng là t ng Lu t cănươ ầ ụ ậ ạ ậ b n, đ i sau d a vào đ y mà có s phân chiaả ờ ự ấ ự gi a Th ng T a B và Đ i Chúng B . Th i Bữ ượ ọ ộ ạ ộ ờ ộ phái Ph t Giáo, đa s đ u tuân theo Lu t c a Bậ ố ề ậ ủ ộ phái mình. Hi n v n còn sáu b Lu t t ng:ệ ẫ ộ ậ ạ

1. T ng Lu t Vinayapitaka, b ng văn t Ba Lạ ậ ằ ự ị c a Th ng T a B , thu c Nam truy n.ủ ượ ọ ộ ộ ề

2. Lu t Ma Ha Tăng Kỳ, g m b n m i quy nậ ồ ố ươ ể c a Đ i Chúng B , do ngài Ph t Đà B t Đà Laủ ạ ộ ậ ạ cùng d ch ra Hán văn v i ngài Pháp Hi n, vàoị ớ ể th i Đông T n.ờ ấ

3. Lu t Ngũ Ph n, g m ba m i quy n, c aậ ầ ồ ươ ể ủ Hóa Đ a B , do ngài Ph t Đà Th p và ngài Tríị ộ ậ ậ Th ng d ch ra Hán văn d i th i L u T ng.ắ ị ướ ờ ư ố

4. Lu t T Ph n, g m sáu m i quy n c aậ ứ ầ ồ ươ ể ủ Pháp T ng B , do ngài Ph t Đà Da Xá và ngàiạ ộ ậ Trúc Ph t Ni m d ch ra Hán vào đ i Diêu T n.ậ ệ ị ờ ầ

116

5. Lu t Th p T ng, g m sáu m i quy n c aậ ậ ụ ồ ươ ể ủ Ma Thâu La H u B , do ngài C u Ma La Th pữ ộ ư ậ d ch ra Hán văn vào đ i Diêu T n.ị ờ ầ

6. Căn B n Thuy t Nh t Thi t H u B Tỳả ế ấ ế ữ ộ N i Da, g m năm m i quy n, c a H u B Caạ ồ ươ ể ủ ữ ộ ở Th p Di La, do ngài Nghĩa T nh d ch ra Hán vănấ ị ị vào đ i nhà Đ ng.ờ ườ

Đúng ra lu t c a Th ng T a B xu t hi nậ ủ ượ ọ ộ ấ ệ tr c lu t c a Đ i Chúng B , và lu t c a Th ngướ ậ ủ ạ ộ ậ ủ ượ T a B thu c v Nam truy n. Trong Th ng T aọ ộ ộ ề ề ượ ọ B có m t chi phái, có tên là Phân Bi t Thuy t,ộ ộ ệ ế chi này l i có khuynh h ng nghiêng v Đ iạ ướ ề ạ Chúng B . Do đó, nên lu t Ma Ha Tăng Kỳ mãi vộ ậ ề sau m i xu t hi n. B n B còn l i cũng thu cớ ấ ệ ố ộ ạ ộ Th ng T a B , nh ng đó là do s phân B màượ ọ ộ ư ự ộ ra. Hi n nay không tìm th y t ng lu t căn b nệ ấ ạ ậ ả c a Th ng T a B .ủ ượ ọ ộ

B ph n tr ng y u n a c a Thánh đi n Ph tộ ậ ọ ế ữ ủ ể ậ Giáo, y là Kinh (pháp). Nh ng nghiên c u g nấ ữ ứ ầ đây cho th y l p di n đ t c a Kinh (pháp) ph iấ ớ ễ ạ ủ ả qua ba th i kỳ, sau đó m i đ i đ nh.ờ ớ ạ ị

1. M t là, thu th p t t c nh ng “ngôn hành”ộ ậ ấ ả ữ c a đ c Ph t làm thành chín b kinh (c u ph nủ ứ ậ ộ ử ầ giáo).

2. Hai là, di n đ t c u b kinh thành b n bễ ạ ử ộ ố ộ A Hàm kinh.

117

3. Ba là, căn c vào b n b A Hàm đ thànhứ ố ộ ể l p tam t ng. Do tam t ng m i có s xu t hi nậ ạ ạ ớ ự ấ ệ c a t ng Đ i th a, và t ng C m - Chú. Đây làủ ạ ạ ừ ạ ấ ph m vi c a Đ i th a.ạ ủ ạ ừ

- Chín B Kinh và M i Hai B Kinh.ộ ườ ộSau khi Ph t nh p di t, nh ng đ t Ph tậ ậ ệ ữ ệ ử ậ

thu th p t t c m i “ngôn hành” c a Ngài, r i tùyậ ấ ả ọ ủ ồ vào tính ch t “ngôn hành” mà phân lo i, và t pấ ạ ậ thành chín b kinh. Đó là:ộ

1. Tu Đa La (Sùtra), t c là thuy t pháp theoứ ế l i t n văn, th ng đ c g i là văn tr ng hàng.ố ả ườ ượ ọ ườ

2. Kỳ D (Geya), là dùng văn v n đ l p l iạ ầ ể ậ ạ (trùng tuyên) n i dung đã đ c thuy t b ng t nộ ượ ế ằ ả văn qua hình th c k t ng. Thông th ng đ cứ ệ ụ ườ ượ d ch thành t ng ho c trùng t ng.ị ụ ặ ụ

3. Già Đà (Gatha), là khi thuy t pháp thì dùngế v n văn đ tuyên thuy t, nh ng lúc d ch thì d chậ ể ế ư ị ị thành “cô kh i t ng” ho c phúng t ng (cô t ng làở ụ ặ ụ ụ nh ng k t ng, nh ng không l p l i nh ng gì đãữ ệ ụ ư ậ ạ ữ đ c thuy t gi ng tr c đó, mà kh i lên ý m i, ýượ ế ả ướ ở ớ riêng).

4. Ni Đà La (Nidàna), là ghi chép l i nh ng sạ ữ ự tích, nh ng duyên s m t cách có đ u có đuôi, cóữ ự ộ ầ g c có ng n. Th ng là nhân vào s duyên đố ọ ườ ự ể tr duyên thuy t pháp. Do đó, nên d ch là Nhânợ ế ị duyên.

118

5. A Bát Đà Da (Avadàna), là dùng thí d đụ ể thuy t pháp, ho c phàm khi nhan vi c gì đó màế ặ ệ

ng c m thuy t pháp, thì đ u g i là Thí d .ứ ả ế ề ọ ụ6. Xà Đa Già (Jâtaka), là nhân duyên đ đ cể ứ

Ph t t thuy t v đ i quá kh c a các v Ph t,ậ ự ế ề ờ ứ ủ ị ậ và nh ng công h nh c a các v Thánh đ t . Nênữ ạ ủ ị ệ ử còn g i là B n sinh.ọ ả

7. Y Đ M c Đa Ca (Itivittaka), là t thu t vế ụ ự ậ ề tích s c a ch v c Ph t, nên còn g i là B n s .ự ủ ư ị ổ ậ ọ ả ự

8. A Phù Đ t ma (Adbhacta Dharma), là nói rõạ nh ng th n tích kỳ l không th nghĩ bàn c aữ ầ ạ ể ủ đ c Ph t và c a ch Thánh đ t Ph t. Do đó,ứ ậ ủ ư ệ ử ậ còn có tên là V T ng H u, tân d ch là A Tỳ Đ tị ằ ữ ị ạ Ma.

9. u Ba Đ Xá (Upadesa), t c là đ i v iƯ ề ứ ố ớ nh ng pháp nghĩa th m thâm mà gi n y u l i.ữ ậ ả ế ạ Do đó, còn g i là Lu n ng , đ i sau g i là Lu nọ ậ ữ ờ ọ ậ t ng, thoát thai t đây.ạ ừ

Trong chín b kinh trên đây, ba b tr cộ ộ ướ thu c lo i t i c , ho c g n nh t đ i v i hìnhộ ạ ố ổ ặ ầ ấ ố ớ th c Ph t đi n nguyên th . Do đó, nó đ c coi làứ ậ ể ỉ ượ t ng đ ng v i kinh T p A Hàm, kinh T p Aươ ươ ớ ạ ạ Hàm tuy b nhi u di n bi n, nh ng v n có thị ề ễ ế ư ẫ ể tìm th y di n m o c x a c a kinh. Vì đ i v iấ ệ ạ ổ ư ủ ố ớ giáo nghĩa do Đ c Thích Tôn thuy t gi ng, thì baứ ế ả b là Tu Đa La, Kỳ D và Già Đà thu c lo i đ cộ ạ ộ ạ ượ t p thành s m nh t; ch “T p” c a pháp t ngậ ớ ấ ữ ạ ủ ạ

119

kinh T p A Hàm, và ch “T p” trong Lu t t ngạ ữ ạ ậ ạ T p B t C , v ý nghĩa thì gi ng nhau, nh ngạ ạ ừ ề ố ư ph i tùy s t ng ng v nghĩa lo i mà t p h pả ự ươ ư ề ạ ậ ợ l i biên t p; vì v y, ch “T p” có ý là t ng ngạ ậ ậ ữ ạ ươ ư (thích h p), và đó cũng là c u ch c a l n k tợ ự ế ủ ầ ế t p th nh t. T b th t - Nhân duyên, đ n bậ ứ ấ ừ ộ ứ ư ế ộ th tám. V T ng H u, năm b này mang tính t pứ ị ằ ữ ộ ậ h p nh ng đ c đ kỳ vĩ c a Ph t. V tính ch t,ợ ữ ứ ộ ủ ậ ề ấ thì năm b này so v i ba b tr c là r t khácộ ớ ộ ướ ấ nhau. Kỳ th c thì sáu b trong s chín b kinhự ộ ố ộ nêu trên, t t c đ u phân xu t t ba b trên.ấ ả ề ấ ừ ộ

Có ph i tên g i chín b kinh đã có t l n k tả ọ ộ ừ ầ ế t p th nh t? Đây là đi u mà các h c gi c n đ iậ ứ ấ ề ọ ả ậ ạ hãy còn nghi v n.ấ

Xin nói thêm v tên c a m i hai b kinh.ề ủ ườ ộ Theo lu n Đ i Trí Đ quy n 33(22), thì ngoàiậ ạ ộ ể chín b kinh v a nêu, còn thêm b u Đà Naộ ừ ộ Ư (Udàna) hay Ô Đà Nam, kinh này thu c v lo i:ộ ề ạ “vô v n t thuy t”, g m có b Tỳ Ph t L cấ ự ế ồ ộ ậ ượ (Vaipulya), t c Ph ng Qu ng, và b Hòa Già Laứ ươ ả ộ (Vyàkarana), t c Th Ký.ứ ọ

Có th căn c vào nh ng kh o sát kinh, lu tể ứ ữ ả ậ Ti u th a, thì b Th Ký là do các đ t Ph tể ừ ộ ọ ệ ử ậ nhân lúc nghe Tu Đa La mà ch ng qu pháp, doứ ả đó m i bi t xu t b Th Ký. B Ph ng Qu ngớ ệ ấ ộ ọ ộ ươ ả so v i b Ph ng Đ ng c a Đ i th a thì bớ ộ ươ ẳ ủ ạ ừ ộ Ph ng Đ ng là s t ng h p nh ng pháp th mươ ẳ ự ổ ợ ữ ậ thâm vi di u đã th nh hành r ng rãi. Còn b uệ ị ộ ộ Ư

120

Đà Na có nhi u tên g i khác nhau, v n i dungề ộ ề ộ thì b t nh t. Áng ch ng do h u nhân s u t pấ ấ ừ ậ ư ậ đ c nhi u pháp gi i tinh y u có liên quan r iượ ề ả ế ồ t p thành T p T ng, đ i đ là nh th . Nh ngậ ạ ạ ạ ể ư ế ư n u cho r ng T p T ng m i xu t hi n v sauế ằ ạ ạ ớ ấ ệ ề này thì trong đó chính xác cũng có nh ng bữ ộ ph n t i c , ch ng h n nh : Pháp Cú, Nghĩaậ ố ổ ẳ ạ ư Ph m và Ba La Diên. Đó là nh ng ti u t p đ cẩ ữ ể ậ ượ đ a vào u Đà Na, và chúng đ u thu c v lo iư Ư ề ộ ề ạ t i c . N i dung T p T ng hi n v n còn, nh ngố ổ ộ ạ ạ ệ ẫ ư không h n t t c đ u là t i c .ẳ ấ ả ề ố ổ

- T A Hàm và Ngũ A Hàm.ứA Hàm đ c vi t b ng Ph n Ng , tân d ch làượ ế ằ ạ ữ ị

A Cáp Ma (Agama), có nghĩa là Pháp qui, t c t tứ ấ c v n pháp đ u qui thú v đây mà không h cóả ạ ề ề ề chút s sót nào. Còn theo văn t Ba L , thì g i làơ ự ị ọ Ni Ca Da (Nikàya). Nghĩa c a Ni Ca Da là t p ho củ ậ ặ b . Nhân vì ng văn đ c Nam truy n s d ngộ ữ ượ ề ử ụ thu c t ng văn Ba L có l i th là ti p c n đ cộ ạ ị ợ ế ế ậ ượ nh ng t c ng đ c dùng vào th i Ph t t i th .ữ ụ ữ ượ ờ ậ ạ ế Vì v y, ng i ta l y văn t Ba L làm Ngũ Ni Caậ ườ ấ ự ị Da c a Nam ruy n. So v i t “A Hàm kinh” c aủ ề ớ ứ ủ B c truy n đ c d ch ra t Ph n văn ra Hán văn,ắ ề ượ ị ừ ạ thì s c thái c a Ngũ Ni Ca Da g m gũi v i nguyênắ ủ ầ ớ th h n. Do đó, các h c gi c n đ i khi kh oỉ ơ ọ ả ậ ạ ả ch ng t li u Ph t giáo nguyên th , đa s h đ uứ ư ệ ậ ỉ ố ọ ề

a thích s d ng Thánh đi n đ c vi t b ng vănư ử ụ ể ượ ế ằ t Ba L . H n n a, năm Ni Ca Da c a Nam truy nự ị ơ ữ ủ ề

121

đ c xu t x t m t b . Trong khi T A Hàmượ ấ ứ ừ ộ ộ ứ kinh thu c B c trtuy n đ c d ch ra Hán văn, l iộ ắ ề ượ ị ạ xu t phát t nhi u b phái khác nhau.ấ ừ ề ộ

Theo nghiên c u thì Nh t Thi t H u B cóứ ấ ế ữ ộ T p A Hàm, Tr ng A Hàm, Trung A Hàm, vàạ ườ Tăng Nh t A Hàm, g i chung là T A Hàm, nh ngấ ọ ứ ư hi n ch còn T p A Hàm và Trung A Hàm. Hóaệ ỉ ạ Đ a B có thêm b T p T ng mà thành Ngũ Aị ộ ộ ạ ạ Hàm kinh, tuy v y, c hai b hi n không còn;ậ ả ộ ệ Pháp T ng B cũng có Ngũ “A Hàm kinh”, và hi nạ ộ ệ ch còn Tr ng A Hàm. Đ i Chúng B cũng cóỉ ườ ạ ộ ngũ “A Hàm kinh”, nay ch còn Tăng Nh t A Hàm.ỉ ấ Trong khi đó Ph t giáo Nam truy n v n còn đậ ề ẫ ủ năm Ni Ca Da b ng ng văn Ba L .ằ ữ ị

B n kinh A Hàm c a b n Hán d ch, theo Vũố ủ ả ị T nh Bá Th trong cu n “ n Đ Tri t H cỉ ọ ố Ấ ộ ế ọ Nghiên C u”, thuy t th hai, trang 150 đ n trangứ ế ứ ế 166 c a ông, và cho r ng kinh T p A Hàm vàủ ằ ạ kinh Trung A Hàm là c a H u B , đem c ng v iủ ữ ộ ộ ớ kinh Tr ng A Hàm c a Pháp T ng B , và kinhườ ủ ạ ộ Tăng Nh t A Hàm c a Đ i Chúng B mà thànhấ ủ ạ ộ T A Hàm. B n Hán d ch có d ch riêng b kinhứ ả ị ị ộ T p A Hàm c a m Quang B . B n b kinh Aạ ủ Ẩ ộ ố ộ Hàm hi n còn, đ c d ch ra Hán văn m t cáchệ ượ ị ộ riêng l thì r t nhi u, và cũng đ c d ch xu t tẻ ấ ề ượ ị ấ ừ nhi u B phái. B n kinh A Hàm c a b n Hánề ộ ố ủ ả d ch n u đem so v i năm Ni Ca Da c a Namị ế ớ ủ truy n, đ i lo i nh sau:ề ạ ạ ư

122

1. Kinh Tr ng A Hàm c a B c truy n g mườ ủ ắ ề ồ hai m i quy n v i ba m i kinh; trong khiươ ể ớ ươ Tr ng B (Dìghani Kàya) c a Nam truy n thìườ ộ ủ ề chia thành ba ph m v i ba m i b n kinh.ẩ ớ ươ ố

2. Kinh Trung A Hàm c a B c truy n g mủ ắ ề ồ sáu m i chín quy n v i hai trăm hai m i kinh,ươ ể ớ ươ trong khi Trung B (Majjhinani Kàya) c a Namộ ủ truy n đ c chia thành m i lăm ph m v i m tề ượ ườ ẩ ớ ộ trăm năm m i hai kinh; trong đó có đ n chínươ ế m i tám kinh hoàn toàn trùng kh p v i B cươ ắ ớ ắ truy n.ề

3. Kinh T p A Hàm c a B c truy n có nămạ ủ ắ ề m i quy n v i m t nghìn ba trăm sáu m i haiươ ể ớ ộ ươ kinh (1362), trong khi T ng ng Bươ Ư ộ (Saimyuttani Kàya) c a Nam truy n chia thànhủ ề năm ph m v i hai nghìn tám trăm tám m i chínẩ ớ ươ (2889) kinh.

4. Kinh Tăng Nh t A Hàm c a B c truy n cóấ ủ ắ ề năm m i m t quy n, v i h n m t nghìn kinh.ươ ố ể ớ ơ ộ Trong khi Tăng Chi B (Anguttarani Kàya) c aộ ủ Nam truy n phân làm m t trăm b y m i haiề ộ ả ươ (172) ph m v i hai trăm chín m i m t (291)ẩ ớ ươ ố kinh. Theo ngài Giác Âm, thì kinh này có đ nế 9557 kinh.

5. Ti u B (Khuddakani Kàya) c a Namể ộ ủ truy n g m c Đ i - Ti u v i m i lăm kinh;ề ồ ả ạ ể ớ ườ trong đó có sáu lo i ch y u:ạ ủ ế

123

a) Pháp Cú - Dhammapada, t ng đ ng v iươ ươ ớ kinh Pháp Cú c a b n Hán d ch, và “Pháp Cú Thíủ ả ị D Kinh” cũng c a Hán d ch.ụ ủ ị

b) T Thuy t Kinh - Udàna, kinh này u Đàự ế Ư Na, nh ng trong b n Hán d ch không có.ư ả ị

c) B n S - Intivutta Ka. T ng đ ng kinhổ ự ươ ươ B n S c a b n Hán d ch.ổ ự ủ ả ị

d) Kinh T p - Suttanipata, t ng đ ng v iậ ươ ươ ớ kinh Nghĩa Túc c a b n Hán văn, c b n Hánủ ả ổ ả d ch có tên là Nghĩa Ph m, là Ba La Diên v.v...ị ẩ

e) Tr ng Lão, Tr ng Lão Ni K - Theraưở ưở ệ Their Gatha, trong Hán d ch không có.ị

f) B n Sinh - Jàtaka, t ng đ ng v i “Sinhả ươ ươ ớ kinh” c a b n Hán d ch.ủ ả ị

T các so sánh, đ i chi u trên, cho th y B cừ ố ế ấ ắ truy n tuy có b n kinh A Hàm, nh ng trong đóề ố ư đ i b ph n c a đ ngũ “Ni Ca Da”, và Ti u Bạ ộ ậ ủ ệ ể ộ c a Nam truy n b n Hán cũng đã có, duy có đi uủ ề ả ề là v n i dung có ít nhi u “xu t nh p” (gi ng vàề ộ ề ấ ậ ố không gi ng nhau).ố

- T “A Hàm” và T p T ng.ứ ạ ạTên g i c a b n kinh A Hàm:ọ ủ ố1. Kinh T p A Hàm y là tùy vào s t ngạ ấ ự ươ

ng v i s vi c và lý nghĩa, nh Tu Đa La, Kỳ D ,ứ ớ ự ệ ư ạ Già Đà v.v... lo i bi t theo th l p mà biên t p.ạ ệ ứ ớ ậ

124

Ch ng h n “x ” và “x t ng ng” v i nhauẳ ạ ứ ứ ươ ứ ớ thì x p cùng m t lo i (x là n i sinh ra tác d ngế ộ ạ ứ ơ ụ c a tâm, và tâm s , c a căn và c nh, cho nên g iủ ở ủ ả ọ là x )(23); “gi i” và “gi i t ng ng” cũng li tứ ớ ớ ươ ư ệ vào cùng lo i (gi i - t c m i tám gi i: sáu căn,ạ ớ ứ ườ ớ sáu tr n, và sáu th c).ầ ứ

Do đó, Nam truy n g i là “T ng ng B ”ề ọ ươ Ư ộ nghĩa c a ch “t ng ng” là kh h p, nh ngủ ữ ươ ư ế ợ ư văn thì “t p toái” (v n nát), cho nên con có tên là:ạ ụ T p A Hàm kinh. Ch “T p” đây không đ ngạ ữ ạ ở ồ nghĩa nh ch “T p” trong “Văn Nguyên Thíchư ữ ạ Giáo L c”, là “T p h u b t kh ch nh lý” (h nụ ạ ữ ấ ả ỉ ỗ t p không th ch nh s a).ạ ể ỉ ử

2. Kinh Trung A Hàm.

3. Kinh Tr ng A Hàm g i là Trung, làườ ọ Tr ng y là tùy vào s ng n dài c a kinh màườ ấ ự ắ ủ đ t tên. Kinh văn không quá dài, không quá ng nặ ắ nên g i là Trung A Hàm, còn kinh văn r t dài thìọ ấ g i là Tr ng A Hàm.ọ ườ

4. Kinh Tăng Nh t A Hàm, là s ch l n l tấ ố ữ ầ ượ tăng d n c nh th mà biên t p kinh, nh m tầ ứ ư ế ậ ư ộ r i hai, hai r i ba, m i m t, m i m t gia tăng choồ ồ ỗ ộ ỗ ộ đ n nhi u pháp, do đó, g i là Tăng Nh t.ế ề ọ ấ

Tính ch t c a T p T ng, ho c là ch a đ aấ ủ ậ ạ ặ ư ư vào t “A Hàm kinh”, ho c là đ c l u xu t t tứ ặ ượ ư ấ ừ ứ “A Hàm kinh”. Nh ng đa s c a T p T ng là cácư ố ủ ạ ạ ti u t p c a u Đà Na, ho c là truy n thuy tể ậ ủ Ư ặ ề ế

125

đ c trích t nh ng kinh nh kinh B n Sinh.ượ ừ ữ ư ả Nguyên y c a T p T ng là do đ c Ph t gi ngủ ủ ạ ạ ứ ậ ả thuy t nh ng ch a đ c k t t p vào kinh Aế ư ư ượ ế ậ Hàm. Do đó, nên có bi t danh là T p T ng.ệ ạ ạ

T p T ng có th quan h r t l n đ i v iạ ạ ể ệ ấ ớ ố ớ Ph t giáo d i th i vua A D c. Th i y Th ngậ ướ ờ ụ ờ ấ ượ T a B r t tôn quí kinh T p A Hàm, h phía tâyọ ộ ấ ạ ệ còn có riêng m t Trung H (h Phân Bi tộ ệ ệ ệ Thuy t), h Phân Bi t Thuy t r t tôn quí kinhế ệ ệ ế ấ Tr ng A Hàm; Đ i Chúng B , t c h phía đôngườ ạ ộ ứ ệ thì tôn quí kinh Tăng Nh t A Hàm. Ba h trên,ấ ệ m i h đ u gi ý ki n khác nhau c a h mình.ỗ ệ ề ữ ế ủ ệ Riêng Trung h c a ngài M c Ki n Liên T Đệ ủ ụ ề ử ế Tu v n gi thái đ ôn hòa, và d ng nh Trungẫ ữ ộ ườ ư h đ c Đông h h p tác. Do đó, khi ch trì l nệ ượ ệ ợ ủ ầ k t t p th ba, h Phân Bi t khéo “l y” khéoế ậ ứ ệ ệ ấ “b ” nh ng u khuy t c a các h Đông, Tây. Cònỏ ữ ư ế ủ ệ đ i v i ti u t p u Đà na, và các thuy t v b nố ớ ể ậ Ư ế ề ả Sinh v.v... thì Trung h tuy có ti u d nh ng đ iệ ể ị ư ạ đ ng. Đi u này coi nh đ c l u t n, do đó màồ ề ư ượ ư ồ biên t p thành T p T ng th năm, và v sauậ ạ ạ ứ ề đ c ph vào b n kinh A Hàm (T A Hàm kinh).ượ ụ ố ứ T p T ng cũng đ c Nam truy n cho vào “Ti uạ ạ ượ ề ể t p” cu i c a ngũ “Ni Ca Da”.ậ ố ủ

Tuy không rõ th i gian phân lo i và biên t pờ ạ ậ thánh đi n t “A Hàm Kinh”, nh ng các B pháiể ứ ư ộ đ u đ ng ý t “A Hàm Kinh” là hình thái c aề ồ ứ ủ Thánh đi n nguyên th . Vi c biên t p thành b nể ỉ ệ ậ ố

126

kinh A Hàm tr c c l n Th t Bách K t T p,ướ ả ầ ấ ế ậ nh ng không h n b n kinh A Hàm đ c xu tư ẳ ố ượ ấ hi n l n k t t p th nh t. C theo n i dungệ ở ầ ế ậ ứ ấ ứ ộ c a b n kinh A Hàm mà suy đ nh, thì kinh T p Aủ ố ị ạ Hàm xu t hi n s m nh t, th đ n là Trung Aấ ệ ớ ấ ứ ế Hàm, ti p đó m i là Tr ng A Hàm, và Tăngế ớ ườ Nh t A Hàm. Phàm lúc nhân m t vi c gì đó màấ ộ ệ đ c T p A Hàm trong b n A Hàm kinh, thì s tọ ạ ố ự ự thu t c a T p A Hàm là r t trong sáng, gi n g iậ ủ ạ ấ ả ọ và dung d . Trung A Hàm thì g n c n v i T p Aị ầ ậ ớ ạ Hàm, nh ng đ n Tr ng A Hàm, và Tăng Nh t Aư ế ườ ấ Hàm, thì l i bi n s trong sáng, gi n g n thànhạ ế ự ả ọ dài dòng và ly kỳ. Kinh T p A Hàm l y nh ngạ ấ ữ pháp nghĩa khi Ph t còn t i th và chuy n cáiậ ạ ế ể “ph n” thành cái “gi n”, trích y u nh ng đồ ả ế ữ ề c ng ch y u nh t. Đ i sau l i đem nh ngươ ủ ế ấ ờ ạ ữ c ng lĩnh ch y u này mà chuy n “gi n” thànhươ ủ ế ể ả “ph n”. Phu di n có tính t ch c và lu n bi n.ồ ễ ổ ứ ậ ệ T a h nh đây là công tác khôi ph c l i di nự ồ ư ụ ạ ệ m o c x a. Vi c làm này v m t ho ng hóa, vàạ ổ ư ệ ề ặ ằ mang tính đ i ngo i mà nói, thì t t y u ph i có. ố ạ ấ ế ả

(1) Thái H đ i s Toàn t p, trang 455ư ạ ư ậ(2) Thái H đ i s Toàn t p, trang 514-517ư ạ ư ậ(3) Kinh Tăng Nh t A Hàm - quy n 23, Ph mấ ể ẩ

Tăng Th ng th 7. Đ i Chánh t ng- 2, gi aượ ứ ạ ạ ữ trang 670. Th o kh o Tăng Nh t A Hàm quy nả ả ấ ể 24. Ph m Thi n T , th 4 - Đ i Chánh t ng-2,ẩ ệ ụ ứ ạ ạ gi a trang 676.ữ

127

(4) Đ i Chánh t ng-1, đ u trang 804 đ n cu iạ ạ ầ ế ố trang 805.

(5) Đ i Chánh t ng-1, gi a trang 114 đ nạ ạ ữ ế cu i trang 149. Kinh còn có b n d ch khác v i Thi:ố ả ị ớ kh i Th Nhân B n Kinh, Đ i Lâu Thán kinh.ở ế ả ạ

(6) Cái, có nghĩa là che.(7) Đ i Chánh t ng-1, gi a trang 25.ạ ạ ữ(8) Chu Tr c “Tri t H c S n Đ ” quy n 2,ướ ế ọ ử Ấ ộ ể

Ch ng III.ươ(9) Đi u này đ c chép m t cách nh t tríề ượ ộ ấ

trong kinh, lu t c a Thanh Văn.ậ ủ(10) Đ i Chánh t ng-48, trang 871.ạ ạ(11) Đ i Chánh t ng-23, đ u trang 892.ạ ạ ầ(12) H i Tri u AÂm-trang 4, kỳ b n, quy nả ề ố ể

46.(13) Đ i Chánh t ng-51, đ u trang 923.ạ ạ ầ(14) Ngoài Th p T ng Lu t, t t c đ u theoậ ụ ậ ấ ả ề

thuy t này.ế(15) Nam Truy n Đ i T ng Kinh-quy n 4,ề ạ ạ ể

trang 433.(16) Đ i Chánh t ng-22, trang 191.ạ ạ(17) Th c ph m dành cho Tỳ kheo, đ quaự ẩ ể

đêm g i là n i túc th c là m t trong các đ ănọ ộ ự ộ ồ b t t nh, Tỳ kheo không đ c ăn.ấ ị ượ

(18) H i Tri u Âm-quy n 46, Kỳ 4, trang 8.ả ề ể(19) Tỳ Ni M u Kinh - quy n 3, Đ i Chánhẫ ể ạ

t ng - 24, trang 818.ạ(20) Ngũ Ph n Lu t - quy n 30, Đ i Chánhầ ậ ể ạ

t ng-22, gi a trang 192.ạ ữ

128

(21) Ph t Giáo n Đ - c a Pháp s nậ Ấ ộ ủ ư Ấ Thu n. Ch ng 4, ti t 3, trang 63.ậ ươ ế

(22) Đ i Chánh t ng-25, cu i trang 306 đ nạ ạ ố ế trang 308.

(23) T Đi n Ph t H c Hán Vi t- Chú c aự ể ậ ọ ệ ủ ng i d ch.ườ ị

129

CH NG IVƯƠA D C V NG VÀ Đ I THIÊNỤ ƯƠ Ạ

TI T I. CÔNG S C A VUA A D C.Ế Ự Ủ Ụ- S phân bi t c a Ph t giáo và vua A D c.ự ệ ủ ậ ụPh t giáo sau khi tr i qua l n k t t p thậ ả ầ ế ậ ứ

hai, v thái đ đ i v i gi i lu t, tuy đã phânề ộ ố ớ ớ ậ thành Th ng T a B và Đ i Chúng B , nh ngượ ọ ộ ạ ộ ư v giáo nghĩa và giáo đoàn v n ch a x y ra hi nề ẫ ư ả ệ t ng đ i l p n i b t. Nh ng đ n th i vua Aượ ố ậ ổ ậ ư ế ờ D c, thì t vi c Lu t ch mà phát tri n thànhụ ự ệ ậ ế ể tranh ch p, và đ u thông qua vi c dùng lý nghĩaấ ề ệ đ lu n bi n. K t qu , Đ i Chúng B chi m uể ậ ệ ế ả ạ ộ ế ư th t i trung n Đ , nh thái đ t do ti n b .ế ạ Ấ ộ ờ ộ ự ế ộ

Theo ghi chép c a lu n Đ i Tỳ Bà Sa (quy nủ ậ ạ ể 99) c a Thuy t Nh t Thi t H u B (1), l y vi củ ế ấ ế ữ ộ ấ ệ vua A D c yêu sách ph i ti n b , và cho là vua Aụ ả ế ộ D c k t phe nhóm v i “t c trú Tỳ kheo”, m tụ ế ớ ặ ộ phái c a Đ i Thiên, và không chú ý đ n ý ki nủ ạ ế ế c a nh ng v Th ng t a tr ng lão. Vì v y, m iủ ữ ị ượ ọ ưở ậ ớ có chuy n b c áp ch v Th ng t a ph i đi đ nệ ứ ư ị ượ ọ ả ế Ca Th p Di La đ cùng v i phái ti n b c aấ ể ớ ế ộ ủ Trung n chia thành c ng th đ giáo hóa. TuyẤ ươ ổ ể

đây ch nói v H u B Th ng T a. Nh ngở ỉ ề ữ ộ ượ ọ ư ph i kh o sát sâu h n, khi th y đ a ph ng Maả ả ơ ấ ị ươ Ki t Đà th chung v n là môi tr ng thích h pệ ỉ ẫ ườ ợ đ i v i v n đ t do t t ng, nên có kh năngố ớ ấ ề ự ư ưở ả phái b o th không đ c nhi u ng i hoanả ủ ượ ề ườ

130

nghênh t i Ma Ki t Đà. Đ y cũng là vi c thôngạ ệ ấ ệ th ng v m t tình lý.ườ ề ặ

- V ng Th ng c a n Đ .ươ ố ủ Ấ ộVua A D c, t c vua A Luân Ca (Asoka), ông làụ ứ

v quân v ng th ba c a v ng tri u Kh ngị ươ ứ ủ ươ ề ổ T c (Maurya Bynasty). T r t s m n Đ đã làướ ừ ấ ớ Ấ ộ m t n c văn minh. n Đ có nh ng niên đ iộ ướ Ấ ộ ữ ạ kh tín và có th kh o c u đ c, ch ng h n nhả ể ả ứ ượ ẳ ạ ư vi c m đ u v ng tri u Kh ng T c c a vua Aệ ở ầ ươ ề ổ ướ ủ D c. Nhân gi i thi u v vua A D c, tr c h t xinụ ớ ệ ề ụ ướ ế gi i thi u v l ch đ i v ng th ng c a đ t n cớ ệ ề ị ạ ươ ố ủ ấ ướ

n Đ , dù ch là cái nhìn l t qua các s ki n vàẤ ộ ỉ ướ ự ệ di n bi n c a l ch s n Đ .ễ ế ủ ị ử Ấ ộ

1. V ng th ng Ma Ha Tam Ma Đa:ươ ốĐây là v ng tri u s m nh t c a n Đ ,ươ ề ớ ấ ủ Ấ ộ

v ng tri u này đ c đ c th y trong chín bươ ề ượ ọ ấ ộ Kinh, Lu t c a Ph t giáo nh : H u B Lu t, Pháậ ủ ậ ư ữ ộ ậ Tăng S , T Ph n Lu t, Ph t B n H nh T pự ứ ầ ậ ậ ả ạ ậ Kinh, Chúng H a Ma Ha Đ Kinh, Kh i Th Kinh,ứ ế ở ế Tr ng A Hàm Kinh, Ch ng S Tri Lu n v.v...ườ ươ ở ậ Duy có đi u danh hi u c a các v vua k truy nề ệ ủ ị ế ề có tính b t nh t, vì không ghi rõ th i gian.ấ ấ ờ

2. V ng Th ng Nguy t Th ngươ ố ệ ố (Candravasal):

Xem T Th trong th n tho i n Đ .ứ ư ầ ạ Ấ ộ

131

3. V ng Th ng Nh t Th ngươ ố ậ ố (Suryavansa):

Xem T Th trong th n tho i n Đ .ứ ư ầ ạ Ấ ộ4. V ng Th ng Tô Tu Na Già (Saisunnàgaươ ố

Dynasty):

V ng tri u này li n tr c v ng tri uươ ề ề ướ ươ ề Kh ng T c, n i đây là n c Ma Ki t Đà, cũngổ ướ ơ ướ ệ đ c đ a vào “Kh i Mông Chánh S ”, kho ngượ ư ả ử ả sáu, b y trăm năm, ho c b n, năm trăm nămả ặ ố tr c Công nguyên. Đi u đó tìm th y trong kinhướ ề ấ Ph t v i m i sáu n c l n đ u thu c v th iậ ớ ườ ướ ớ ề ộ ề ờ đ i này, riêng có đi u niên đ i c a m i v vuaạ ề ạ ủ ỗ ị khó có th bi t h t.ể ế ế

5. V ng tri u Kh ng T c (Mauryaươ ề ổ ướ Danasty):

Kho ng t th k th t đ n th k th haiả ừ ế ỷ ứ ư ế ế ỷ ứ tr c tây l ch. Đây là th i kỳ Ph t giáo đ i đ nh.ướ ị ờ ậ ạ ị

6. V ng th ng Huân - Gia (Sangaươ ố Dynasty):

Tr c Công nguyên c kho ng 180 nămướ ướ ả đ n 80 năm, vào năm đ u c a v vua th t c aế ầ ủ ị ứ ư ủ v ng tri u này là vua B Sa Đà La, Ph t giáo t iươ ề ồ ậ ạ trung n Đ b pháp n n, nh ng t i b c và namẤ ộ ị ạ ư ạ ắ

n Đ , Ph t giáo chuy n sang th i th nh.Ấ ộ ậ ể ờ ị7. V ng th ng Ca N p Bà (Kanvaươ ố ạ

Dynasty):

132

Còn có tên là v ng th ng Kh ng Ngõa,ươ ố ươ v ng th ng Ca Ân Bà, v ng tri u ch t n t i cóươ ố ươ ề ỉ ồ ạ b n m i năm.ố ươ

8.V ng th ng Án Đ t La (Andhrabhrityaươ ố ạ Dynasty):

Tr c Công nguyên hai m i b y năm, choướ ươ ả đ n sau Công nguyên hai trăm ba m i sáu (236)ế ươ năm.

9. V ng th ng Quí S ng (Kusam -ươ ố ươ Dynasty):

Vào th i này nam n Đ thu c v ng tri uờ ở Ấ ộ ộ ươ ề Án Đ t La. V ng th ng Quí S ng là m t b t cạ ươ ố ươ ộ ộ ộ c a t c Đ i Nguy t Th . T c này có v vua r t n iủ ộ ạ ệ ị ộ ị ấ ổ danh v đ ng l i cai tr nhân h u, đó là vua Caề ườ ố ị ậ N S c Ca. Nh ng b c danh đ c c a Ph t giáoị ắ ữ ậ ứ ủ ậ nh Mã Minh, Long Th , Đ Bà, Đ t Ma Đa La, Haư ọ ề ạ Lê B t Ma, Di L c v.v... t t c đ u xu t hi n ạ ặ ấ ả ề ấ ệ ở th i đ i này. V ng tri u Quí S ng đ c ki nờ ạ ươ ề ươ ượ ế l p tr c Công nguyên m i năm và kéo dài sậ ướ ườ ự t n t i đ n cu i th k th ba sau công nguyên.ồ ạ ế ố ế ỷ ứ

10. V ng th ng C p Đa (Gupta Dynasty):ươ ố ấV ng tri u C p Đa h ng kh i t th k thươ ề ấ ư ở ừ ế ỷ ứ

IV đ n th k th VI tây l ch. Nh ng v nh : Vôế ế ỷ ứ ị ữ ị ư Tr c, Th Thân, La Th p, Gi i Hi n, Kiên Hu ,ướ ế ậ ớ ề ệ Giác Âm v.v... đ u thu c v th i kỳ này. Chùa Naề ộ ề ờ Lan Đà cũng đ c t o d ng vào th i kỳ này. Đâyượ ạ ự ờ là th i đ i Ph t giáo M t tông b t đ u ti n đ nờ ạ ậ ậ ắ ầ ế ế

133

h ng th nh. Ngài Pháp Hi n c a Tung Qu c đ nư ị ể ủ ố ế n Đ cũng th i kỳ này. Đây cũng là giai đo nẤ ộ ở ờ ạ

xu t hi n nh ng v nh An Hu , Tr n Na, Thanhấ ệ ữ ị ư ệ ầ Bi n, H Pháp v.v...ệ ộ

11. V ng th ng Gi i Nh t (Vardhanaươ ố ớ ậ Dynasty, d ch âm Hán ng là Ph t Đàn Na):ị ữ ạ

V ng th ng này c vào kho ng đ u thươ ố ướ ả ầ ế k th VI cho đ n h u bán th k th VIII tâyỷ ứ ế ậ ế ỷ ứ l ch. Th i này có ngài Long Trí làm h ng v ngị ờ ư ươ M t giáo. trung n Đ có ngài Nguy t X ngậ Ở Ấ ộ ệ ứ ho ng truy n “Không tông”. Đ ng Huy n Trangằ ề ườ ề c a Tung Qu c tây du n Đ cũng th i này, vàủ ố Ấ ộ ở ờ m t l n n a, ngài Pháp X ng ch n h ng Nhânộ ầ ữ ứ ấ ư Minh h c.ọ

12. V ng th ng Ba La (Pala Dynasty):ươ ốV ng tri u Ba La không ph i là tr c ti p kươ ề ả ự ế ế

th a v ng tri u Gi i Nh t, nh ng cũng làừ ươ ề ớ ậ ư v ng tri u có ph n tín ng ng Ph t giáo. M tươ ề ầ ưỡ ậ ậ giáo đ c bi t th nh hành th i này.ặ ệ ị ở ờ

Các v ng th ng v a nêu, ph n l n đ u l yươ ố ừ ầ ớ ề ấ Ma Ki t Đà làm trung tâm đ gi i thi u v v ngệ ể ớ ệ ề ươ tri u c a mình.ề ủ

Vì r ng các v ng th ng c a n Đ r t làằ ươ ố ủ Ấ ộ ấ ư ph n t p, b i v y đây ch nêu lên nh ng nétồ ạ ở ậ ở ỉ ữ chính.

134

T sau v ng tri u Gi i Nh t, n Đ qui từ ươ ề ớ ậ Ấ ộ ụ l i thành l p v ng bang, và có nhi u v ngạ ậ ươ ề ươ tri u h ng kh i. Đ n th k XII tây l ch, H i giáoề ư ở ế ế ỷ ị ồ xâm nh p n Đ và tiêu di t các v ng tri u nậ Ấ ộ ệ ươ ề Ấ Đ . Ph t giáo t i n Đ nhân đ y cũng b H iộ ậ ạ Ấ ộ ấ ị ồ giáo tuy t di t. S ki n này di n ra t ng đ ngệ ệ ự ệ ễ ươ ươ v i th i nam T ng c a Tung Qu c - năm T ngớ ờ ố ủ ố ố Ninh Tông, Ph t giáo kh i nguyên t i n Đ , vàậ ở ạ Ấ ộ t n t i đ c m t nghìn sáu, nghìn b y trăm nămồ ạ ượ ộ ả thì b di t vong. Nguyên nhân vì sao? Xin sẽ trìnhị ệ bày ch ng XII c a t p sách này.ở ươ ủ ậ

- Con ng i c a vua A D c.ườ ủ ụH th ng các đ i tr c thu c v ng tri uệ ố ờ ướ ộ ươ ề

Kh ng T c không đ c rõ l m; nh ng ch ng cóổ ướ ượ ắ ư ẳ gì ph i ng khi nói r ng v ng tri u này khôngả ờ ằ ươ ề hoàn toàn là gi ng ng i Aryan thu n ch ng. Cóố ườ ầ ủ ng i cho r ng t m u c a vua A D c xu t thânườ ằ ổ ẫ ủ ụ ấ t giai c p ti n dân. Vua Chiên Đà La Qu t Đaừ ấ ệ ậ (Candrogupa) là t ph c a vua A D c và làổ ụ ủ ụ ng i khai sáng v ng tri u Kh ng T c, đ iườ ươ ề ổ ướ ờ th hai c a v ng tri u là vua T n Đ u Sa laứ ủ ươ ề ầ ầ (Bindusàra), đ i th ba là vua A D c, ông lên ngôiờ ứ ụ vào năm 268 tr c công nguyên. Đi u này là cănướ ề c theo ghi chép c a Nam truy n, qua các bứ ủ ề ộ kinh, s nh : lu t Thi n Ki n, Đ o S , Đ i S vàử ư ậ ệ ế ả ử ạ ử tuy n thuy t t Ph t giáo Mi n Đi n. Duy cóề ế ừ ậ ế ệ đi u mãi đ n nay, niên đ i lên nôi c a vua A D c,ề ế ạ ủ ụ các h c gi v n còn n l c kh o đính.ọ ả ẫ ỗ ự ả

135

Truy n thuy t k r ng, lúc v a sinh ra đ iề ế ể ằ ừ ờ vua A D c v n có hình d ng r t x u xí, tính cáchụ ố ạ ấ ấ thì ngu d t, kém c i nên ch ng m y khi đ c vuaố ỏ ẳ ấ ượ cha yêu m n, khi tr ng thành cũng là lúc đ aế ưở ở ị ph ng Đ c Xoa Thi La (Takkasilà) b c n Đươ ứ ở ắ Ấ ộ có x y ra bi n lo n; vua cha là T n Đ u Sa Laả ế ạ ầ ầ li n phái ông đ n đó bình lo n. Ch ý c a phề ế ạ ủ ủ ụ v ng ông là nhân đ y mà t ng ông đ n chươ ấ ố ế ỗ ch t, do đó mà trang b vũ khí cho đoàn quân c aế ị ủ ông r t s sài. C ng b y gi vua A D c ch aấ ơ ứ ỡ ấ ờ ụ ư l n đ , cũng ch ng có trí dũng gì. Nh ng nào ngớ ủ ẳ ư ờ ông l i hoàn thành nhi m v , và đ c c làmạ ệ ụ ượ ử t ng đ c t i đ y, k ti p ông nh n đ c s ngổ ố ạ ấ ế ế ậ ượ ự ủ h c a tri u th n. Đ n khi ph hoàng ông băngộ ủ ề ầ ế ụ hà, ông li n gi t ch t nhi u anh em ru t th t, vàề ế ế ề ộ ị t tay n m chính quy n.ự ắ ề

Đ i khái vì lúc b y gi tình hình n i bạ ấ ờ ộ ộ không m y n đ nh; và tình hình đó kéo dài đ nấ ổ ị ế b n năm sau cái ch t c a vua T n Đ u Sa La.ố ế ủ ầ ầ Đ ng th i, lúc này vua A D c cũng tròn hai m iồ ờ ụ ươ lăm tu i, và ông chính th c c hành l đăngổ ứ ử ễ quang. Truy n thuy t k là vua A D c có đ nề ế ể ụ ế m t trăm lẽ m t ng i anh em cùng cha khácộ ộ ườ m . Trong s đó b ông gi t đ n chín m i chínẹ ố ị ế ế ươ ng i, ch còn mình ông Đ Tu là ch a b gi t.ườ ỉ ế ư ị ế Nh ng theo l i răn d y dân c a vua A D c đ cư ờ ạ ủ ụ ượ kh c vào bia đá c a th i ông đ ng t i v , thìắ ủ ờ ươ ạ ị không th y nói gì đ n tình hình gi a anh em nhàấ ế ữ

136

ông. Nh v y cho th y truy n thuy t không h nư ậ ấ ề ế ẳ là đúng và đáng tin.

Truy n thuy t còn chép là ph v ng ông bề ế ụ ươ ị ông b c hi p mà ch t, và khi lên ch p chính ôngứ ế ế ấ m i ti n hành cu c t n di t nh ng ng i anhớ ế ộ ậ ệ ữ ườ em. Ông còn t o t i hình đ a ng c đ x tríạ ộ ị ụ ể ử ng i dân. Đ ng th i ông cũng xua quân chínhườ ồ ờ ph t n c Y t Lăng Già (Kalinga) nay là t nh A Lýạ ướ ế ỉ Sa (Orìssa) thu c n Đ . T i đây ông tàn sát vôộ Ấ ộ ạ s ng i, vì th ông có xú danh là “b o ác A D cố ườ ế ạ ụ v ng”.ươ

Theo nghiên c u, thì vi c vua A D c qui yứ ệ ụ Ph t giáo cách đó m t năm, t c sau khi chinhậ ộ ứ ph t n c Y t Lăng Già, ông t n m t ch ng ki nạ ướ ế ậ ắ ứ ế th m tr ng sát h i sinh linh do chính cu c chinhả ạ ạ ộ ph t c a ông gây ra, và ông sinh lòng “đ i h i”.ạ ủ ạ ố Nên ch lúc h i tri u ông thân c n Tăng Già, qui yỉ ồ ề ậ và tu trì theo Ph t pháp. Ông t h a sẽ dùngậ ự ứ đ ng l i cai tr theo lý t ng Luân V ng. Đó làườ ố ị ưở ươ dùng chánh sách hòa bình đ ki n thi t qu c gia,ể ế ế ố đem l i ph n vinh an l c cho xã h i. G n đây nhạ ồ ạ ộ ầ ờ phát hi n đ c “Đ i Ma Nhai Pháp”, ch ngệ ượ ạ ươ m i ba là ch ng đ c dùng đ d y răn ng iườ ươ ượ ể ạ ườ dân. Trong đó chép rõ vi c vua A D c “y th ngệ ụ ắ pháp, th vi t i th ng” (phép tr dân t t nh t, yị ố ắ ị ố ấ ấ là n ng theo chánh pháp c a đ c Ph t).ươ ủ ứ ậ

- Vua A D c v i Ph t giáo.ụ ớ ậ

137

T khi vua A D c qui y Tam B o, thì m iừ ụ ả ọ ngôn hành c a ông đ u có liên quan đ n Ph tủ ề ế ậ giáo. Nghiên c u t li u vi t v vua A D c, ngoàiứ ư ệ ế ề ụ cu n “A D c V ng Thí D ” đ c vi t b ngố ụ ươ ụ ượ ế ằ Ph n Văn (Asokavadàna), và cu n “A D c V ngạ ố ụ ươ Kinh” b n Hán d ch, cùng nh ng truy n tích vả ị ữ ệ ề ông, g n đây các h c gi còn chú tr ng đ n:ầ ọ ả ọ ế

1. “Đ i Ma Pháp S c”(2) Th t x ”. Và chiaạ ắ ấ ứ thành giáp thiên có m i b n ch ng, t thiên cóườ ố ươ ấ hai ch ng.ươ

2. Th ch Tr Pháp S c L c X , giáp có sáuạ ụ ắ ụ ứ ch ng, t có m t ch ng, bính có hai ch ng.ươ ấ ộ ươ ươ

3. Ti u Th ch Tr Pháp S c T X , có b nể ạ ụ ắ ứ ứ ố th .ứ

4. Ti u Ma Nhai Pháp S c, giáp có b y x baể ắ ả ứ th , t có m t x m t th , bính có m t x m tứ ấ ộ ứ ộ ứ ộ ứ ộ th .ứ

5. Th ch b n.ạ ảT sau năm 1356 (tây l ch), nh ng c v t l nừ ị ữ ổ ậ ầ

l t đ c phát hi n, đ n năm 1837 tr lui, đ cượ ượ ệ ế ở ượ ông J. Prinsep liên t c phát hi n, căn c ngụ ệ ứ ữ nguyên h c và s hi p s c c a các h c gi Ph nọ ự ệ ứ ủ ọ ả ạ ng đ d ch t t c sang Anh văn. Căn c Đ i Maữ ể ị ấ ả ứ ạ Nhai Pháp S c, t ch ng m t đ n ch ng b n,ắ ừ ươ ộ ế ươ ố ch ng m i m t, và Th ch Tr Pháp S cươ ườ ộ ạ ụ ắ ch ng th năm, ch ng th b y chép r ng. Sauươ ứ ươ ứ ả ằ khi lên ngôi, vua A D c đã t ng có hai m i lămụ ừ ươ

138

l n đ c xá tù nhân, m i năm m Vô Giá h i thíầ ặ ỗ ở ộ m t l n. Ngoài các vi c trên, vua A D c còn c mộ ầ ệ ụ ấ sát sinh, khuy n khích h nh b thí, tr ng câyế ạ ố ồ xanh, đào gi ng, tu s a đ ng xá, t o Ph t t ,ế ử ườ ạ ậ ự ki n l p tháp Ph t.ế ậ ậ

Nh ng vi c nh v y đ c th c hi n trênữ ệ ư ậ ượ ự ệ kh p c n c. Vua A D c cho thi t l p “Chánhắ ả ướ ụ ế ậ pháp Đ i Quan” (Dharma - Màhamtras), cóạ nhi m v đi đ n các đ a ph ng đ tuyên d ngệ ụ ế ị ươ ể ươ chánh pháp, r ng thi hành chánh sách nhân tr ,ộ ị th ng yêu và giúp đ ng i dân, không phânươ ỡ ườ bi t thân s , giàu nghèo. Vua A D c cũng t thânệ ơ ụ ự hành thăm vi ng và đ nh l các Ph t tích, t iế ả ễ ậ ạ m i Ph t tích, ông đ u cho d ng tr đá, trên m iỗ ậ ề ự ụ ỗ tr đá đ u có kh c ghi l i s tích đ k ni m.ụ ề ắ ạ ự ể ỷ ệ Nh ng tr đá này hi n v n còn, tuy có b ph nữ ụ ệ ẫ ộ ậ nào đó b h ho i. Hi n nay chính ph n Đ coiị ư ạ ệ ủ Ấ ộ nh ng tr đá này là trân b o c a n n văn v t cữ ụ ả ủ ề ậ ổ c a qu c gia, và cho qui t p v vi n b o tàng đủ ố ậ ề ệ ả ể l u gi . Vua A D c r t yêu th ng và b o vư ữ ụ ấ ươ ả ệ đ ng v t do đ i tr c l u l i, nh đó nh ngộ ậ ờ ướ ư ạ ờ ữ đ ng v t này hi n nay t i n Đ v n còn.ộ ậ ệ ạ Ấ ộ ẫ

L i n a, theo s c l nh thành văn đ c kh cạ ữ ắ ệ ượ ắ trên đá ch ng th c r ng, vua A D c đã t ng saiứ ự ằ ụ ừ phái Chánh Pháp Đ i Quan đi đ n các n c ngoàiạ ế ướ đ ho ng hóa Ph t pháp, đi u này đ c đ cể ằ ậ ề ượ ọ th y ttr s c l nh đ c p đ n năm v ng qu cấ ắ ệ ề ậ ế ươ ố Hy L p, đó là: T L i Á, Ai C p, Mã Kỳ Đ n, Kh cạ ự ợ ậ ố ắ

139

Lai N i, Ái Tỳ Lao T . Đây là các khu v c mà sauạ ư ự này Gia Tô giáo và H i giáo phát tri n r t m nh.ồ ể ấ ạ Ph t giáo b nh h ng hai tôn giáo này nh thậ ị ả ưở ư ế nào, có th suy nghi m đ c. V phía đông, vuaể ệ ượ ề A D c cũng phái Chánh Pháp Đ i Quan đ n t nụ ạ ế ậ Gi n B Trai đ ho ng pháp. Vi c r ng truy nả ộ ể ằ ệ ộ ề bá Ph t giáo c a vua A D c ch y u là đem giáoậ ủ ụ ủ ế nghĩa c a đ c Ph t tuyên d ng m t cách hòaủ ứ ậ ươ ộ bình, nh m thăng ti n tính thân thi n qu c t .ằ ế ệ ố ế

Vi c làm trên c a vua A D c đ c các nhà sệ ủ ụ ượ ử h c sau này đem sánh v i vi c vua Constatinheọ ớ ệ c a La Mã ng h C Đ c giáo, và cho là t ngủ ủ ộ ơ ố ươ t . So sánh nh th có ph n nào đúng, nh ngự ư ế ầ ư hoàn toàn b t x ng. B i vi c vua Constatine ngấ ứ ở ệ ủ h Thiên chúa giáo v a là m t th đo n chínhộ ừ ộ ủ ạ tr , vua không dung n p các tôn giáo khác. Trongị ạ khi s c l nh c a vua A D c đ c kh c n i bia đáắ ệ ủ ụ ượ ắ ơ có ghi rõ cho dân bi t là “không đ c bài xích vàế ượ chê c i tín ng ng c a ng i khác”. Th i vua Aườ ưỡ ủ ườ ờ D c, n Đ có b “Ma na Pháp Đi n” r t n iụ Ấ ộ ộ ể ấ ổ ti ng đ c thành l p. Theo đó, thì s đ l ng,ế ượ ậ ự ộ ượ bao dung đ c coi là đ ng nhiên ph i có c aượ ươ ả ủ tôn giáo. Vi c ho ng d ng Ph t pháp c a vua Aệ ằ ươ ậ ủ D c ch thu n bày t lòng kính tin nh ng đi uụ ỉ ầ ỏ ữ ề Ph t d y, th c hi n vi c ph ng hành chánh phápậ ạ ự ệ ệ ụ b ng cách yêu th ng m i ng i và các loàiằ ươ ọ ườ đ ng v t.ộ ậ

140

D i th i vua A D c, b n đ n c n Đ làướ ờ ụ ả ồ ướ Ấ ộ r t l n, có th nói trên th gi i không n c nàoấ ớ ể ế ớ ướ l n b ng. Biên gi i đông b n Đ giáp v iớ ằ ớ ở ộ Ấ ộ ứ Mãnh Gia L p Ô, b c n Đ bao g m c hai ti uạ ắ Ấ ộ ồ ả ể v ng qu c là Ni B c Nhĩ và Khách Th p M Nhĩ,ươ ố ạ ậ ễ c ng gi i nam b n Đ kéo dài đ n sông Baươ ớ ở ộ Ấ ộ ế Na (Panna River), nay là sông Cát T Đ c na,ư ặ thu c phía nam t nh H i Đ c L p Ba, tây n Độ ỉ ả ứ ạ Ấ ộ giáp v i A L p Bá, tây b c n Đ đ n t n Đớ ạ ắ Ấ ộ ế ậ ể Đ t, nay là m t b ph n thu c n i c nh c aạ ộ ộ ậ ộ ộ ả ủ Afghanistan.

Theo lu t Thi n Ki n quy n hai(3), thì vua Aậ ệ ế ể D c lên ngôi đ c m i b y năm. Ông th nh ngàiụ ượ ườ ả ỉ M c Ki n Liên T Đ Ta làm Th ng t a, và nhụ ề ử ế ượ ọ ờ ngài đ ng ra tri u t p m t nghìn v tr ng lãoứ ệ ậ ộ ị ưở vân t p v t i thành Hoa Th . Chính nh s ki nậ ề ạ ị ờ ự ệ này m i di n ra cu c k t t p l n th ba, và kéoớ ễ ộ ế ậ ầ ứ dài đ n chín tháng. Nh ng theo thuy t c aế ư ế ủ “Lu n S ” (Katthàvatthu) thu c t ng Ba L c aậ ự ộ ạ ị ủ Nam truy n thì nói đ y là thành qu c th c aề ấ ả ụ ể ủ cu c k t t p t i thành Hoa Th .ộ ế ậ ạ ị

Sau cu c k t t p, vua A D c phái nhi u đoànộ ế ậ ụ ề truyên giáo n i ti p nhau chia ra đ đ n nhi uố ế ể ế ề đ a ph ng ho ng truy n Ph t pháp, lu t Thiênị ươ ằ ề ậ ậ Ki n quy n hai(4), có li t kê danh tánh c a cácế ể ệ ủ v lãnh đ o các đoàn truy n giáo, cũng nh tênị ạ ề ư các đ a ph ng mà đoàn đi đ n.ị ươ ế

141

1. Ngài M t Xi n Đ (Mejjhàntika) đ c pháiạ ể ề ượ đ n K Tân, và Ki n Đà La Tra (Ikasmìraế ế ề Gandhara)¸, nay thu c các đ a ph ng Kháchộ ị ươ ở Th p M Nhĩ b c n Đ .ậ ễ ở ắ Ấ ộ

2. Ngài Ma Ha Đ Bà (Mahàdeva - t c ngàiề ứ Đ i Thiên) đ c phái đ n Ma Ê Bà M t Đà Laạ ượ ế ạ (Mahisaka Mandala), nay là các đ a ph ng thu cị ươ ộ Mai Sách Nhĩ vùng nam n Đ .ở Ấ ộ

3. Ngài L c Khí Đa (Rakkhita) đ c phái đ nặ ượ ế Bà Na Bà T (Vanavàsi), tên vùng đ t này hi nư ấ ệ nay không rõ đâu, ho c có th là nam n Đ .ở ặ ể ở Ấ ộ

4. Ngài Đàm Vô Đ c (Yonaka -ứ Dhammarakkhita), đ c phái đ n A Ba Kan Đaượ ế Ca(Apurantaka), nay là vùng đ t phía b c Tô Khấ ắ ố Nhĩ tây n Đ .ở Ấ ộ

5. Ngài Ma Ha Đàm Vô Đ cứ (Mahadhammarkkhita) đ c phái đ n n c Maượ ế ướ Ha L c Tra (Mahàrattha) nay là đ a khu Mãnhặ ị Mãi nam n Đ .ở Ấ ộ

6. Ngài Ma Ha L c Khí Đa (Mahàrakkta) đ cặ ượ phái đ n Du Na Th Gi i (Yonakaloka), nay là đ aế ế ớ ị v c thu c phía tây A Phú Hãn (Afghanistan).ự ộ

7. Ngài Mat Th Ma (Majjhima), ngài Ca Di pị ế Ba (Kasyapa - còn có tên là Ca Di p Suy), đ cế ượ phái đ n vùng biên c a núi Tuy t S nế ủ ế ơ (Himavantapadesa) nay là d c theo d i Nepali -ọ ả Ni B c Nhĩ.ạ

142

8. Ngài Tu na Ca (Sonaka) ngài U t Đa Laấ (Utttra) đ c phái đ n n c Kim Đ aượ ế ướ ị (Suvanabhùmi), nay là n c Mi n Đi n.ướ ế ệ

9. Ngài Ma S n Đà cùng nhi u v khác đ cẫ ề ị ượ phái đ n n c S T (Tambapannidìpa) nay làế ướ ư ử n c Tích Lan Sri-Lanka.ướ

Nh nh ng gì v a nêu cho th y d i th iư ữ ừ ấ ướ ờ vua A D c, Ph t Giáo đã tr thành tôn giáo mangụ ậ ở tính qu c t . Vua A D c ch tâm dùng gi i lu tố ế ụ ủ ớ ậ c a đ c Ph t đ giáo hóa kh p vùng châu Á,ủ ứ ậ ể ắ châu Phi, và giáp biên gi i châu Âu. Đây đ c coiớ ượ nh vua D c đ m nhi m s m nh mang l i hòaư ụ ả ệ ứ ệ ạ bình th gi i. Th m chí có ng i d a vào “L chế ớ ậ ườ ự ị Đ i Tam B o Ký”(5) cho r ng d i th i T n Thạ ả ằ ướ ờ ầ ỉ Hoàng có Sa môn Thích L i Ph ng c th y m iợ ồ ả ả ườ tám ng i t Tây V c đ n đ c Trung Qu c. Tuyườ ừ ự ế ượ ố truy n thuy t trên không đ ch ng c , nh ngề ế ủ ứ ứ ư th i đ i vua A D c t ng đ ng v i th i T n Thờ ạ ụ ươ ươ ớ ờ ầ ỉ Hoàng, cũng có kh năng đây là m t nhánhả ộ truy n giáo do vua A D c phái đi và b đi l c vàoề ụ ị ạ Trung Qu c(6) cũng nên.ố

Đ i v i vi c r ng truy n bá Ph t Giáo, thìố ớ ệ ộ ề ậ công đ c c a vua A D c là c c kỳ to l n, đ i v iứ ủ ụ ự ớ ố ớ l ch s n Đ , thì s c ng hi n c a vua A D c làị ử Ấ ộ ự ố ế ủ ụ vô cùng vĩ đ i. Do đó, ông đ c ng i đ i x ngạ ượ ườ ờ ư t ng v i mỹ danh là “Chánh pháp A D c V ng”ụ ớ ụ ươ (Dharma Asoka). Đi u đáng ti c là nh ng ngôi tề ế ữ ự vi n do l on do ông ki n l p hi n nay không tìmệ ứ ế ậ ệ

143

th y. Nh ng Ph t tháp đ c ki n t o d i th iấ ữ ậ ượ ế ạ ướ ờ vua A D c, khi ngài Huy n Trang đ n n Đ -ụ ề ế Ấ ộ th k th VII tây l ch - ông trông th y đ c làế ỷ ứ ị ấ ượ không d i năm trăm tháp. Nh ng hi n t i chướ ư ệ ạ ỉ m i phát hi n đ c có hai n i; m t là nhóm thápớ ệ ượ ơ ộ Tang Kh (Sãnchi), và hai là tháp Bà Nhĩ Hô Đ cư ặ (Bharhut). Còn th ch tr và th ch tràng do vua Aạ ụ ạ D c ki n l p khi Huy n Trang đ n n Đ , ôngụ ế ậ ề ế Ấ ộ ghi nh n là có m i sáu n i, nh ng hi n ch cònậ ườ ơ ư ệ ỉ có chín.

- Hai vua A D c.ụTheo s truy n th a c a Nam truy n thì sauự ề ừ ủ ề

Ph t di t đ kho ng trăm năm, t i thành Tỳ Xáậ ệ ộ ả ạ Ly di n ra cu c Th t Bách k t t p vào th i vuaễ ộ ấ ế ậ ờ Ca La A D c (Kàtasoka), và t cu c k t t p nàyụ ừ ộ ế ậ m i đ a đ n vi c phân chia Th ng T a B vàớ ư ế ệ ượ ọ ộ Đ i Chúng B . Còn l n k t t p th ba di n ra sauạ ộ ầ ế ậ ứ ễ Ph t Ni t bàn kho ng hai trăm hai m i nămậ ế ả ươ d i th i Chánh Pháp A D c V ng. Nguyên doướ ờ ụ ươ c a l n k t t p này là đ gi i quy t cu c kh iủ ầ ế ậ ể ả ế ộ ở tranh c a hàng t c trú Tỳ kheo. Cũng t sau cu củ ặ ừ ộ k t t p này d n đ n vi c Đ i Chúng B l i chiaế ậ ẫ ế ệ ạ ộ ạ ra thành sáu b , nh Đông S n B v.v...ộ ư ơ ộ

Nh ng theo s ghi chép c a B c truy n, thìư ự ủ ắ ề l n Th t Bách k t t p x y ra sau Ph t nh p di tầ ấ ế ậ ả ậ ậ ệ

c kho ng trăm năm, nh ng v qu c v ng ngướ ả ư ị ố ươ ủ h l n k t t p này là ai không rõ. Sau Ph t di tộ ầ ế ậ ậ ệ đ m t trăm m i sáu năm(7)). Vua A D c th ngộ ộ ườ ụ ố

144

lãnh vùng đ t Diêm Phù L i, nhân vi c kh iấ ợ ệ ở tranh lu n c a Đ i Thiên v “Ngũ S ”, t đó m iậ ủ ạ ề ự ừ ớ đi đ n phân chia thành Th ng T a B và Đ iế ượ ọ ộ ạ Chúng B . Và cũng d i th i vua A D c; sau Ph tộ ướ ờ ụ ậ di t đ hai trăm năm, nhân vi c tranh cãi vệ ộ ệ ề “Ngũ S ” c a Đ i Thiên mà Đ i Chúng B chiaự ủ ạ ạ ộ thành ba b , nh B Đông S n v.v.. Do s ki nộ ư ộ ơ ự ệ trên mà Nam truy n nói là có hai vua A D c,ề ụ trong khi B c truy n ch có m t vua A D c. Niênắ ề ỉ ộ ụ đ i vua Ca La A D c c a B c truy n đ c nóiạ ụ ủ ắ ề ượ đ n trong “Th p Bát B Lu n”. Vua A D c thế ậ ộ ậ ụ ứ hai c a Nam truy n là nhân v t trung tâm c aủ ề ậ ủ l n k t t p th ba.ầ ế ậ ứ

L n k t t p th ba cũng xu t phát t s ghiầ ế ậ ứ ấ ừ ự chép c a Nam truy n, thì vua A D c này là nhânủ ề ụ v t trung tâm, so ra vua A D c này c a Namậ ụ ủ truy n sau vua A D c c a B c truy n c trămề ụ ủ ắ ề ả năm.”Đ i Tỳ Bà Sa Lu n” quy n 99(8), cũng nóiạ ậ ể r t rõ: vào th i qu c v ng A Luân Ca (t c vua Aấ ờ ố ươ ứ D c), do vua nghe theo Đ i Thiên (Mahàdeva)ụ ạ nên mu n sát h i các Thánh tăng c a Th ngố ạ ủ ượ T a B , do đó các Thánh tăng m i đ n ng t iọ ộ ớ ế ụ ạ n c Ca Th p Di La. “Đ i Đ ng Tây V c Ký”ướ ấ ạ ườ ự quy n ba(9) c a Huy n Trang cũng ghi t ng tể ủ ề ươ ự v v n đ trên. C hai thuy t v a nói đ u choề ấ ề ả ế ừ ề r ng s vi c trên x y ra sau Ph t nh p di t m tằ ự ệ ả ậ ậ ệ ộ trăm năm. Do đó, s th t v s ki n trên, đ ngự ậ ề ự ệ ứ v m t l ch s Ph t Giáo qu là v n đ r t khóề ặ ị ử ậ ả ấ ề ấ thanh lý.

145

Cũng t v n đ trên n u gia tâm kh o sátừ ấ ề ế ả t ng t n, thì th t s d i th i vua A D c có x yườ ậ ậ ự ướ ờ ụ ả ra cu c tranh lu n v “Ngũ S ”, nh ng khôngộ ậ ề ự ư h n vua A D c nghiêng v Đ i Thiên - m t pháiẳ ụ ề ạ ộ có t t ng ti n b . Theo ghi chép c a lu tư ưở ế ộ ủ ậ Thi n Ki n(10), thì b y gi vua A D c th nh m iệ ế ấ ờ ụ ỉ ờ ngài M c Ki n Liên T Đ Tu làm Th ng t aụ ề ử ế ượ ọ đ ng ra tuy n ch n nghìn v Tỳ kheo có đ tứ ể ọ ị ủ ư cách nh t tham gia bình ngh xem trong cu cấ ị ộ tranh lu n nay ai đúng ai sai. Ngài Đ Tu đ cậ ế ượ đón t trung tâm núi A Ki t hà, ông thu c đôngừ ệ ộ h Ba L - nhân v t phân chi c a Th ng T a B .ệ ị ậ ủ ượ ọ ộ Ông đ ng trên l p tr ng Th ng T a B ,ứ ậ ườ ượ ọ ộ nh ng l i đ ng tình v i t t ng c c đoan c aư ạ ồ ớ ư ưở ự ủ Th ng T a B .ượ ọ ộ

Đ y chính là cái đích đ c nh m t i c aấ ượ ắ ớ ủ cu c bình ngh này. Đ i v i t t ng c a Đ iộ ị ố ớ ư ưở ủ ạ Chúng B , ông có ph n ch p nh n, t t nhiên đ yộ ầ ấ ậ ấ ấ là s th t. L n k t t p này kéo dài đ n chínự ậ ầ ế ậ ế tháng, thi t nghĩ v m t giáo nghĩa c n nên cóế ề ặ ầ các cu c th o lu n v nh ng d thi u. Nh ng vộ ả ậ ề ữ ư ế ư ề niên đ i c a l n k t t p này không đ c t rõ,ạ ủ ầ ế ậ ượ ỏ nh ng thuy t c a Nam truy n ghi chép là di nư ế ủ ề ễ ra kho ng hai trăm hai m i năm sau Ph t di tả ươ ậ ệ đ . Nh ng do đâu có s ghi chép nh v y? Theoộ ư ự ư ậ B c truy n là do sau Ph t di t đ hai trăm năm,ắ ề ậ ệ ộ trong Tăng đoàn có x y ra cu c tranh lu n “Ngũả ộ ậ S ”.ự

146

Còn nh vi c Nam truy n chia vua A D cư ệ ề ụ thành hai, m t là vua Ca La A D c, nghĩa là “H cộ ụ ắ A D c v ng” ch “H c” đ c dùng trong Ph tụ ươ ữ ắ ượ ậ Giáo là ch cho “ác tác” (làm đi u x u, nghĩ suyỉ ề ấ x u), gi ng nh nói h c nghi p và b ch nghi p.ấ ố ư ắ ệ ạ ệ Do đó, Nam truy n dùng Ca La A D c v ng, ngề ụ ươ ụ ý nói m t ông vua A D c b o ác khi ông ch a quiộ ụ ạ ư y Tam B o (đi u này trong “A D c V ng Kinh”ả ề ụ ươ c a B c truy n g i là Chiên Đà A D c V ng),ủ ắ ề ọ ụ ươ đ y là nói m t ông vua A D c đ i bi u cho tínhấ ộ ụ ạ ể th c ti n sau khi ông đã qui hóa thành chánhự ễ pháp A D c V ng. N u thuy t này kh tín, thìụ ươ ế ế ả đúng là vì cách nhau c trăm năm nên có sả ự nh m l n gi a hai vua A D c. Xét th y c n nêuầ ẫ ữ ụ ấ ầ v n đ này ra đây đ ti n kh o ch ng.ấ ề ở ể ệ ả ứ

Cách ki n gi i trên là c a Đ ch Nguyên Vănế ả ủ ị Lai Th , ng i Nh t B n, và pháp s n Thu nị ườ ậ ả ư Ấ ậ c a Trung Qu c có đ c đ n, nh ng v n đ cóủ ố ọ ế ư ấ ề kh tín hai không c n có thêm s nghiên c u. ả ầ ự ứ

TI T II. B PHÁI PH T GIÁO VÀ Đ I THIÊN.Ế Ộ Ậ Ạ- Sao g i là B Phái?ọ ộDanh t B phái đây không nh danh từ ộ ở ư ừ

Tông phái c a Trung Qu c v y. Nguyên nhân làủ ố ậ do c th quan đi m lu n mà x y ra b t đ ngố ủ ể ậ ả ấ ồ nên có s phân l p riêng bi t. S phân l p nàyự ậ ệ ự ậ d n đ n nh ng tính cách t ng đ ng, t ng dẫ ế ữ ươ ồ ươ ị

147

r t thú v , y là t nhiên mà hình tành nên đ oấ ị ấ ự ạ nghĩa k t h p, ho c đ i l p. T đ y mà B pháiế ợ ặ ố ậ ừ ấ ộ Ph t Giáo thành hình. Đi u đó di n ra sau Ph tậ ề ễ ậ nh p di t kho ng trăm năm. Th c thì nguyênậ ệ ả ự nhân xa c a phân phái cũng đã x y ra khi đ củ ả ứ Ph t còn t i th . Đi u đó đ c chép rõ trongậ ạ ế ề ượ kinh T p A Hàm quy n m i sáu. Kinh 447(11)ạ ể ườ đ n c m i ba v đ i đ t c a đ c Ph t.ơ ử ườ ị ạ ệ ử ủ ứ ậ Nh ng v này m i ng i đ u có nhi u Tỳ kheoư ị ỗ ườ ề ề thân c n kinh hành.ậ

Nh ng Th ng t a nghe nhi u, th ng thânữ ượ ọ ề ườ c n ngài A Nhã Ki u Tr n Nh , nh ng Tỳ kheoậ ề ầ ư ữ t nh tu kh h nh đ u đà th ng thân c n ngàiị ổ ạ ầ ườ ậ Đ i Ca Di p; nh ng v đ i trí bi n tài, th ngạ ế ữ ị ạ ệ ườ thân c n ngài Xá L i Ph t; nh ng v có s c m nhậ ợ ấ ữ ị ứ ạ th n thông, th ng thân c n ngài M c Ki n Liên,ầ ườ ậ ụ ề nh ng vì có thiên nhãn minh tri t, th ng thânữ ế ườ c n ngài A Na Lu t, nh ng v tinh t n dũngậ ậ ữ ị ấ mãnh, th ng thân c n ngài Nh Th p c Nhĩườ ậ ị ậ Ứ (Scronakotivimsa), nh ng v vì đ i chúng mà tuữ ị ạ s a cúng c , th ng thân c n ngài Đa Phiêu,ử ụ ườ ậ nh ng v hành trì thông đ t Lu t nghi, th ngữ ị ạ ậ ườ thân c n ngài Phú Lâu Na, nh ng v đa văn t ngậ ữ ị ổ trì, th ng thân c n ngài A Nan, nh ng v gi iườ ậ ữ ị ỏ phân bi t các kinh, khéo thuy t gi ng phápệ ế ả t ng, th ng thân c n ngài Ca Chiên Diên,ướ ườ ậ nh ng v m t h nh nghiêm c n hành trì gi iữ ị ậ ạ ẩ ớ lu t, th ng thân c n ngài La H u La, nh ng vậ ườ ậ ầ ữ ị th ng t t p tăng chúng đ nói và làm nh ngườ ụ ậ ể ữ

148

đi u sai qu y, th ng thân c n ngài Đ Bà Đ tề ấ ườ ậ ề ạ Đa. Kinh Tăng Nh t A Hàm, quy n 46, (Phóngấ ể Ng u Ph m) kinh th ba, ph m 49(11) cũng nói:ư ẩ ứ ẩ “Nên bi t căn nguyên c a chúng sinh đ u là “tế ủ ề ự t ng lo i”, nh ng k ác hành th ng theo v iươ ạ ữ ẻ ườ ớ nhau; nh ng ng i thi n h nh cũng th ”.ữ ườ ệ ạ ế

Ch có đi u, lúc đ c Ph t còn t i th , c a v iỉ ề ứ ậ ạ ế ử ớ nhà ch a b đ ng riêng. Đ n l n t p k t thư ị ứ ế ầ ậ ế ứ nh t, m i b t đ u th y c a là c a, nhà là nhà; vàấ ớ ắ ầ ấ ử ử sau l n Th t Bách k t t p m i l rõ vi c ph nầ ấ ế ậ ớ ộ ệ ầ thành hai B . Mãi đ n th i vua A D c, và sau đóộ ế ờ ụ Đ i Chúng B m t l n n a b chia c t. S chiaạ ộ ộ ầ ữ ị ắ ự c t l n này v m t niên đ i, thì t li u c a Namắ ầ ề ặ ạ ư ệ ủ truy n và B c truy n sai khác nhau c trăm năm.ề ắ ề ả Đ i Chúng B tuy b chia c t, nh ng l i t ngạ ộ ị ắ ư ạ ươ đ ng, nh ng thuy t v s kh i tranh c a t c trúồ ư ế ề ự ở ủ ặ Tỳ kheo là gi ng nhau, trong đó có liên quan đ nố ế s ki n Đ i Thiên.ự ệ ạ

- Hai v Đ i Thiên.ị ạĐ i Thiên tên ti ng Ph n là Ma Ha Đ Bàạ ế ạ ề

(Mahàdeva). S tích nói v Đ i Thiên, xin đ c “Dự ề ạ ọ ị B Tông Lu n”, “Th p Bát B Lu n”, “B Ch p Dộ ậ ậ ộ ậ ộ ấ ị Lu n”, t t c các b nêu trên đ u nói đ n s vi cậ ấ ả ộ ề ế ự ệ sau Ph t di t d hai trăm năm, có ngo i đ o tênậ ệ ộ ạ ạ là Đ i Thiên xin xu t gia v i Đ i Chúng B .ạ ấ ớ ạ ộ Ng i này s ng núi Chi Đ (Caityagiri), còn cóườ ố ở ề tên là núi Ch Đa. Trong b Ma Ha Tăng Kỳ, ôngế ộ l i là ng i ki n l p thêm ba B n a. L i n a,ạ ườ ế ậ ộ ữ ạ ữ

149

Đ i Đ ng Tây V c Ký, quy n ba(12) chép: Sauạ ườ ự ể Ph t di t đ kho ng trăm năm, có xu t hi nậ ệ ộ ả ấ ệ nhân v t tên Đ i Thiên, ông là ng i khoát đ tậ ạ ườ ạ đa trí, ng m mu n có th c danh, nên suy nghĩẫ ố ự sâu xa và sáng tác lu n nghĩa trái ngh ch v iậ ị ớ Thánh giáo, khi n vua Vô u (t c vua A D c)ế Ư ứ ụ không rõ đâu là phàm, đâu là thánh, nên đ ngồ tình v i lu n đi m c a Đ i Thiên, cho Đ i Thiênớ ậ ể ủ ạ ạ đ c thân c n, n ng c y ông; đ ng th i vua Aượ ậ ươ ậ ồ ờ D c l i có ý mu n gi t các Th ng t a thánhụ ạ ố ế ượ ọ tăng. Thánh Tăng là nh ng v đã đ c qu A la hánữ ị ắ ả nên quí ngài nh n bi t ý sát c a vua A D c, bènậ ế ủ ụ v n d ng th n thông đi đ n n c Ca Tháp Di La.ậ ụ ầ ế ướ C nh dó lu n Đ i Tỳ Ba Sa - quy n 99 c a H uạ ậ ạ ể ủ ữ B (13), còn công kích Đ i Thiên d d i h n, choộ ạ ữ ộ ơ r ng Đ i Thiên là ng i dâm d c v í m đ , gi tằ ạ ườ ụ ơ ẹ ẻ ế A la hán, r i gi t luôn m đ ; và ông ph m c baồ ế ẹ ẻ ạ ả t i Vô gián. Đ ng th i lu n này còn ch trích Đ iộ ồ ờ ậ ỉ ạ Thiên là ng i gây ra cu c tranh cãi “Ngũ S ”ườ ộ ự đ y v ng ngôn. ầ ọ

T t c các vi c nêu trên đ u xu t phát tấ ả ệ ề ấ ừ truy n thuy t c a Th ng T a B ; s th cề ế ủ ượ ọ ộ ự ự không h n nh v y, b i hai ng i cùng có tênẳ ư ậ ở ườ Đ i Thiên cách xa nhau c trăm năm. Ti c là vạ ả ế ề s li u, Đ i Chúng B không còn l u l i đi u gìử ệ ạ ộ ư ạ ề đ có th d a vào tham kh o. Qu nh các vi cể ể ự ả ả ư ệ trên là th c, thì ng i có tên là Đ i Thiên đãự ườ ạ ph m ba ba t i Vô gián, và đ i sau g i ông là Đ iạ ộ ờ ọ ạ Thiên ngo i đ o xin xu t gia v i Đ i Chúng B .ạ ạ ấ ớ ạ ộ

150

Nh ng c H u B và Đ i Chúng B l i đ ng trênư ả ữ ộ ạ ộ ạ ứ l p tr ng l ng c c khi nói v Đ i Thiên. Doậ ườ ưỡ ướ ề ạ đó, đ i v i vi c Đ i Thiên ph m ba t i Vô giánố ớ ệ ạ ạ ộ ch là vu kh ng. Trên th c t , th i đ i đ ngỉ ố ự ế ờ ạ ươ th i Đ i Thiên là ng i đi tr c v t t ng ti nờ ạ ườ ướ ề ư ưở ế b .ộ

Tuy ông b các v Kỳ túc Th ng t a côngị ị ượ ọ kích, nh ng ông đ c đa s đ i chúng ng h .ư ượ ố ạ ủ ộ Lúc con vua A D c là Ma S n Đà xu t gia, ông nàyụ ẩ ấ th nh ngài Đ Tu c a h Phân Bi t Thuy t làmỉ ế ủ ệ ệ ế Hòa th ng, m i ngài M t Lan Đ c a H u Bượ ờ ạ ề ủ ữ ộ làm c túc gi i A Xà Lê, và ngài Đ i Thiên c a Đ iụ ớ ạ ủ ạ Chúng B làm th p gi i A Xà Lê(14). Nh th độ ậ ớ ư ế ủ th y vua A D c không thiên v bên nào, và Đ iấ ụ ị ạ Thiên cũng không ph m ba t i Vô Gián nhạ ộ ư truy n thuy t c a H u B . L i càng không đúngề ế ủ ữ ộ ạ v i truy n thuy t nói r ng: Vào th i vua A D c,ớ ề ế ằ ờ ụ Ph t pháp long th nh và t s cúng d ng r tậ ị ứ ự ườ ấ n ng h u. Do đó, đa s ngo i đ o vì mi ng ăn cáiồ ậ ố ạ ạ ế m c mà xin xu t gia theo Ph t Giáo, nên g i sặ ấ ậ ọ ố này là “t c tu”. Đ ng th i h cũng kh i s phânặ ồ ờ ọ ở ự tranh khi n vua A D c ph i tri u t p chúng l iế ụ ả ệ ậ ạ đ ki m nghi m. Trong s đó có ba trăm ng iể ể ệ ố ườ thu c lo i ngo i đ o thông minh. H thông đ tộ ạ ạ ạ ọ ạ c Tam t ng thánh đi n, nên không còn cách nàoả ạ ể khác, vua A D c đành cho h riêng m t trú x ,ụ ọ ở ộ ứ trong s này có m t v tên là Đ i Thiên, s ng ố ộ ị ạ ố ở núi Ch Đa. Ông này l i cùng v i Đ i Chúng Bế ạ ớ ạ ộ

151

ngh lu n Ngũ S . Nhân đây Đ i Chúng B b chiaị ậ ự ạ ộ ị thành ba B .ộ

T t c ch là truy n thuy t nên r t khó phânấ ả ỉ ề ế ấ bi t đ c chân, ng y. Nh ng ngày nay chúng taệ ượ ụ ư có th xác tín r ng; Đ i Thiên không ph i là t cể ằ ạ ả ặ trú Tỳ kheo, cũng không ph i ông b vua A D c làả ị ụ Ma S n Đà th nh m i làm A Xà Lê(14). Tr c đóẩ ỉ ờ ướ ông cũng đã theo tăng chúng đ n tu núi Ch Đa.ế ở ế Ông cũng t ng ph ng m nh vua A D c đi đ n Maừ ụ ệ ụ ế Ê Bà M t Đà La (nay là M i Sách Nhĩ), và ôngạ ạ cũng đã cùng các v nh M t Lan Đ c th y támị ư ạ ề ả ả v đ i đ c đ c phái đ n các đ a ph ng đị ạ ứ ượ ế ị ươ ể ho ng hóa Ph t pháp. Nh v y, ông không ph iằ ậ ư ậ ả là ng i trái ngh ch thánh giáo.ườ ị

- Đ i Thiên Ngũ S .ạ ựĐ i Thiên Ngũ S là tr ng đi m mà Đ iạ ự ọ ể ạ

Chúng B và Th ng T a B công khai tranhộ ượ ọ ộ lu n m t cách quy t li t. Ngay vào th i vua Aậ ộ ế ệ ờ D c nó đ c tranh lu n m t cách minh xác. Đ iụ ượ ậ ộ ạ khái, Đ i Thiên là nhân v t ra đ i sau Ph t nh pạ ậ ờ ậ ậ di t kho ng t trăm năm đ n hai trăm năm, thìệ ả ừ ế x y ra chuy n Đ i Chúng B tôn tr ng “Ngũ S ”.ả ệ ạ ộ ọ ự Do vì Ngũ S có liên quan đ n Đ i Thiên, nh ngự ế ạ ư không h n Đ i Thiên là ch s . Nhân v n đẳ ạ ủ ự ấ ề tranh lu n “Đ i Thiên Ngũ S ” r i cho r ng Đ iậ ạ ự ồ ằ ạ Thiên xu t hi n sau Ph t nh p di t hai trămấ ệ ậ ậ ệ năm. Thi t t ng đi u trên ch là truy n nh m.ế ưở ề ỉ ề ầ

- Sao g i là Đ i Thiên Ngũ S ?ọ ạ ự152

Đó là năm vi c liên quan đ n thánh c nh c aệ ế ả ủ thân tâm A la hán. Lu n Đ i Tỳ Bà Sa quy nậ ạ ể 99(15) c a H u B nói: “Đ i Thiên t mình ch aủ ữ ộ ạ ự ư ch ng qu A la hán, nh ng nói là mình đã ch ngứ ả ư ứ A la hán qu . A la hán là ng i đã ly d c, nh ngả ườ ụ ư Đ i Thiên đêm ng v n còn b m ng tinh, đ tạ ủ ẫ ị ộ ệ ử đ c ông ký bi t là đã ch ng qu , nh ng b nượ ệ ứ ả ư ả thân đ t ch a t ng t bi t ch ng qu gì, nênệ ử ư ừ ự ế ứ ả v n c nghi ho c Lý đán, A la hán và v luôn s ngẫ ứ ặ ị ố an vui gi i thoát, nh ng Đ i Thiên khi đêm đ nả ư ạ ế th ng hô l n kh quá, kh quá. Đem năm vi cườ ớ ổ ổ ệ trên ra l ng đ nh, bi t là Đ i Thiên v ng ngôn”.ượ ị ế ạ ọ

Theo H u B , thì năm vi c y là:ữ ộ ệ ấ1. Đ i Thiên vì t duy b t chính nên m iạ ư ấ ớ

thoát th t b t t nh (m ng tinh).ấ ấ ị ộ2. Đ i Thiên vì mu n nâng đ đ t mình màạ ố ỡ ệ ử

lo n tác ký bi t, nói là đ t đã ch ng b n thánhạ ệ ệ ử ứ ố qu Sa Môn.ả

3. La hán là ng i đã ch ng đ c vô l u, d tườ ứ ắ ậ ứ đo n t t c m i nghi ho c. V y sao l i nói qu vạ ấ ả ọ ặ ậ ạ ả ị La Hán còn nghi ho c?ặ

4. La hán là ng i đã ch ng đ c thánh hu ;ườ ứ ắ ệ t i sao l i nói t mình không bi t là đã ch ngạ ạ ự ế ứ qu La hán hay ch a?ả ư

5. Thánh đ o vô lâu, v y lý đáng ph i y vàoạ ậ ả gia h nh v mà hi n hi n, sao lai còn than khạ ị ể ệ ổ quá, kh quá, nh th làm sao sinh kh i đ cổ ư ế ở ượ

153

nhân c a thánh đ o gi i thoát? Nh v y đ th yủ ạ ả ư ậ ủ ấ nh ng đi u v a nêu nói lên s v ng ng c a Đ iữ ề ừ ự ọ ữ ủ ạ Thiên.

Đã v y, Đ i Thiên còn đem ngũ s do ôngậ ạ ự x ng xu t biên thành m t bài, và h ng vướ ấ ộ ướ ề chúng đ t tuyên d ng m t cách sâu r ng: “Dệ ử ươ ộ ộ ư s d c, vô tri, do d tha linh nh p, đ o nhânở ụ ự ậ ạ thinh c kh i, Th danh ch n Ph t Giáo”.ố ở ị ơ ậ

- Ngũ s không là v ng ngôn.ự ọ- Lý do vi c đ c Đ i Thiên đ ra Ngũ S : ệ ượ ạ ề ự1. “D s d ”, b c A la hán tuy không còn bự ở ụ ậ ị

phi n não v dâm d c, nh ng v n b “l u th tề ề ụ ư ẫ ị ậ ấ b t t nh”, t c có ác ma l y v t b t t nh đ nh đ tấ ị ứ ấ ậ ấ ị ị ặ vào y c a La hán.ủ

2. “Vô Tri”, vô tri là không bi t có nhi m ô vàế ễ không nhi m ô. B c La hán mà ch a đo n t nễ ậ ư ạ ậ đ c b t nhi m ô, thì đó là vô tri.ượ ấ ễ

3. “Do d ”, nghi có hai th là x và phi x sẽự ứ ứ ứ trình bày riêng. B c La hán ch a đo n t n (d tậ ư ạ ậ ứ s ch) đ c nghi ho c v x và phi x , thì tuy làạ ượ ặ ề ứ ứ b c thánh Đ c giác nh ng v n có cái “ho c” này.ậ ộ ư ẫ ặ

4. “Tha linh nh p”, b c La hán cũng ph i d aậ ậ ả ự vào ký bi t c a ng i khác, m i bi t đ c mìnhệ ủ ườ ớ ế ượ là La hán, ch ng h n nh ngài Xá L i Ph t làẳ ạ ư ợ ấ ng i có trí tu b c nh t, ngài M c Ki n Liên cóườ ệ ậ ấ ụ ề th n thông b c nh t, nh ng cũng hp i d a vàoầ ậ ấ ư ả ự

154

s th ký c a đ c Ph t m i bi t đ c mình đãự ọ ủ ứ ậ ớ ế ượ gi i thoát.ả

5. “Đ o nhân thinh c kh i”, chí thành x ngạ ố ở ướ ni m kh quá, thì thánh đ o m i hi n kh i,ệ ổ ạ ớ ệ ở “kh ” đ c nói đây v i”kh ” trong t thánh đổ ượ ở ớ ổ ứ ế có liên quan v i nhau. Quán kh , không, vôớ ổ th ng, vô ngã, thì đó là thánh đ o.ườ ạ

V b n ch t c a “Ngũ S ” mà nói, thì ngũ sề ả ấ ủ ự ự khó mà lu n r ng đó là v ng ngôn đ có th lo iậ ằ ọ ể ể ạ b . B i khi nói La hán là b c ly d c, đó là nói vỏ ở ậ ụ ề tâm lý. Nh ng v m t sinh lý ch a h n là khácư ề ặ ư ẳ v i ng i phàm, hu ng n a là v n đ di th t b tớ ườ ố ữ ấ ề ấ ấ t nh. Vì có lúc là m ng di, có lúc không m ng v nị ộ ộ ẫ c “di” ; ho c có v do thân b nh mà “di”. Vi c diứ ặ ị ệ ệ tinh c a ng i nam gi ng nh chuy n nguy t tínủ ườ ố ư ệ ệ c a ng i n mà thôi.ủ ườ ữ

Th i Ph t t i th có v nam La hán nhân m cờ ậ ạ ế ị ắ b nh phong khi n “d ng c ”, ph i tìm đ n dâmệ ế ươ ử ả ế n gi i quy t (tr b nh). Cũng có v La hán niữ ả ế ị ệ ị v n còn nguy t tín nên ph i đ n h n c dùngẫ ệ ả ế ồ ướ v i b mà r a. N u căn c theo gi i lu t nguyênả ố ử ế ứ ớ ậ th đ suy lu n, thì năm vi c đ c Đ i Thiên đ aỉ ể ậ ệ ượ ạ ư ra, không có vi nào là không l p thành. Chi doệ ậ các v lu n s c a H u b không nghiên c u m tị ậ ư ủ ữ ộ ứ ộ cách th c t nên sinh ra vi c l y ng i b l i (dĩự ế ệ ấ ườ ỏ ờ nhân ph ngôn). Chu ng cái gi ng mình, côngế ộ ố kích cái khác mình, và nh v y mà k t lu n Ngũư ậ ế ậ S là voïng ngôn e không m y thuy t ph c.ự ấ ế ụ

155

V l i, “Đ i Thiên Ngũ S ” cũng không h n làả ạ ạ ự ẳ do Đ i Thiên sáng tác m t cách đ c l p, trong bạ ộ ộ ậ ộ “Lu n S ” c a Nam truy n(16) cũng có truy nậ ư ủ ề ề v Ngũ S . Trong lu n thuy t c a ngài Tam T ngề ự ậ ế ủ ạ Ch n Đ c a B c truy n và c a Tây T ng cũngơ ế ủ ắ ề ủ ạ có nói đ n Ngũ S , nh ng chú thích không gi ngế ự ư ố nhau. Th i gian g n đây các nhà h c gi th yờ ầ ọ ả ấ r ng Ngũ S nói chung, các b thu c Đ i Chúngằ ự ộ ộ ạ B đ u có nói đ n; Đ i Thiên ch ng qua ch làộ ề ế ạ ẳ ỉ ng i đem Ngũ S k t t p l i thành m t lo i, r iườ ự ế ậ ạ ộ ạ ồ dùng k t ng đ trình bày.ệ ụ ể

Nghiên c u kỹ, thì qu v La hán qu dúng làứ ả ị ả ng i phi th ng m i có th v t qua (ch ngườ ườ ớ ể ượ ứ đ c). Nh ng đ i sau l y c nh gi i lý t ng c aắ ư ờ ấ ả ớ ưở ủ La hán bi n thành v n đ cao siêu không d gìế ấ ề ễ mong đ t t i đ c; t ng t nh vi c d ng caoạ ớ ượ ươ ự ư ệ ươ B phái trong lúc hình thành, th m sát các v Laộ ẩ ị hán th i Ph t t i th , ch a h n quí ngài đ t đ nờ ậ ạ ế ư ẳ ạ ế trình đ cao siêu nh v y.ộ ư ậ

(1) Đ i Chánh t ng-27, cu i trang 511.ạ ạ ố(2) S c d , s c l nh.ắ ụ ắ ệ(3) Đ i Chánh t ng-24, gi a trang 684.ạ ạ ữ(4) Đ i Chánh t ng-24, cu i trang 684 đ n đ uạ ạ ố ế ầ trang 685.(5) “ n Đ Ph t Giáo”, ch ng 5, ti t 3, trang 95.Ấ ộ ậ ươ ế(6) “ n Đ Ph t Giáo”, ch ng 5, ti t 3, trang 95.Ấ ộ ậ ươ ế

156

(7) ) “Th p Bát B Lu n”, Đ i Chánh t ng-49, đ uậ ộ ậ ạ ạ ầ trang 18, thì cho là m t trăm m i sáu năm;ộ ườ “Thi n Ki n Lu n” quy n I - Đ i Chánh t ng-24,ệ ế ậ ể ạ ạ gi a trang 678.ữ(8) “Th p Bát B Lu n”, Đ i Chánh T ng-49, đ uậ ộ ậ ạ ạ ầ trang 18, thì cho là m t ttrăm m i sáu năm;ộ ườ “Thi n Ki n Lu n” quy n I-Đ i Chánh T ng-24,ệ ế ậ ể ạ ạ gi a trang 678.ữ(9) Đ i Chánh T ng-51, gi a trang 886.ạ ạ ữ(10) Đ i Chánh T ng-51, trang 886ạ ạ(11) Đ i Chánh T ng-2, đ u trang 115 đ n gi aạ ạ ầ ế ữ trang 115.(11) Đ i Chánh T ng-2, đ u trang 796.ạ ạ ầ(12) Đ i Chánh T ng-51, gi a trang 886.ạ ạ ữ(13) Đ i Chánh T ng-27, gi a trang 510 đ n gi aạ ạ ữ ế ữ trang 511.(14) Lu t Thiên Ki n - quy n 2, Đ i Chánh T ng-ậ ế ể ạ ạ24, đ u trang 682.ầ(14) A Xà Lê có nghĩa là Quĩ ph m s - ng i th yạ ư ườ ầ m u m c khuôn phép.ẫ ự(15) Đ i Chánh T ng-27, t gi a trang đ n cu iạ ạ ừ ữ ế ố trang 511.(16) Nam truy n Đ i Chánh t ng Kinh quy n 57,ề ạ ạ ể t trang 221-258.ừ

157

CH NG VƯƠS PHÂN CHIA B PHÁI PH T GIÁOỰ Ộ Ậ

TI T I. PHÂN H VÀ PHÂN PHÁIẾ Ệ- T chúng.ứNguyên nhân c a vi c phân phái đ c kh iủ ệ ượ ở

đi t nhi u h t t ng không gi ng nhau. V nừ ề ệ ư ưở ố ấ đ này, ch ng tr c đã có nói đ n ít nhi u. Đ nề ươ ướ ế ề ế th i vua A D c, vi c phân phái là t “T Chúng”ờ ụ ệ ừ ứ ch không ph i t hai B .ứ ả ừ ộ

Lu n D B Tông Luân và B Ch p Dậ ị ộ ộ ấ ị Ngh (1) đ u nói là do Tăng chúng phân rã màị ề thành T chúng.ứ

Ngài Liên Hoa Sinh và ngài Đi u Ph c Thiênề ụ v.v... khi truy n Ph t giáo vào Tây T ng cũng nóiề ậ ạ sau Ph t nh p di t m t trăm m i sáu năm, cácậ ậ ệ ộ ườ đ t Ph t dùng b n th ngôn ng đ t ng gi i.ệ ử ậ ố ứ ữ ể ụ ớ Nh t Thi t H u B dùng Nhã ng (ngôn ng c aấ ế ữ ộ ữ ữ ủ ng i Aryan) đ t ng gi i. Đây là h k th a h cườ ể ụ ớ ệ ế ừ ọ l u c a ngài La H u La. Đ i Chúng B dùng T cư ủ ầ ạ ộ ụ ng đ t ng gi i. Đây là h k th a h c l u c aữ ể ụ ớ ệ ế ừ ọ ư ủ ngài Đ i Ca Di p. Chánh L ng B dùng T p ngạ ế ượ ộ ạ ữ đ t ng gi i (ng i làm th nh hành h Đ c T ).ể ụ ớ ườ ị ệ ộ ử Đây là h k th a h c l u c a ngài u Ba Li.ệ ế ừ ọ ư ủ Ư Th ng T a B dùng (ti ng đ a ph ng vùngượ ọ ộ ế ị ươ trung n Đ ) Qu ng đ t ng gi i. Đây là h kẤ ộ ỷ ữ ể ụ ớ ệ ế th a h c l u c a ngài Đ i Ca Chiên Diên. Vi cừ ọ ư ủ ạ ệ

158

t ng gi i khác ngôn ng c a T Chúng cũngụ ớ ữ ủ ứ đ c h c gi B Đ n c a Tây T ng nói đ nượ ọ ả ố ố ủ ạ ế trong cu n “Ph t Giáo S ” do ông tr c tácố ậ ử ướ (Historyof Buddhism by Buston).

B lu n D B Tông Luân, đ c ngài Huy nộ ậ ị ộ ượ ề Trang d ch ra Hán văn(2) cũng nói đ n T chúng,ị ế ứ đó là:

1. Long t ng chúng, g m nh ng v nghiêmượ ồ ữ ị trì gi i lu t, nh các h c đ c a ngài u Ba Li.ớ ậ ư ọ ồ ủ Ư

2. Biên B chúng, g m nh ng v phá gi i, nhỉ ồ ữ ị ớ ư “giòng” c a Đ i Thiên.ủ ạ

3. Đa Văn chúng, g m nh ng v Tỳ kheo giồ ữ ị ữ l i Ph t d y, nh các h c đ c a ngài A Nan.ờ ậ ạ ư ọ ồ ủ

4. Đ i đ c chúng, g m nh ng v đ i lu n s ,ạ ứ ồ ữ ị ạ ậ ư h nh h c đ c a ngài Phú Lâu Na.ọ ư ọ ồ ủ

Thuy t nói v s phân phái v t t đã chínhế ề ự ị ấ xác, nh ng ít nh t nó cũng nêu rõ nguyên nhânư ấ v ng ngôn, v đ a v c, và v s k th a h cề ữ ề ị ứ ề ự ế ừ ọ l u. B i t t c đ u liên quan đ n s xu t hi nư ở ấ ả ề ế ự ấ ệ c a các phái.ủ

- B n Đ i phái và Ba H l nố ạ ệ ớVi c thanh lý h th ng B phái Ph t giáo làệ ệ ố ộ ậ

v n đ khi n nhi u ng i ph i đau đ u. Nh ng,ấ ề ế ề ườ ả ầ ư nh ng d ng ph ng pháp khoa h c đ kh oờ ứ ụ ươ ọ ể ả sát, v n d y m i đ c đi u lý.ấ ề ấ ớ ượ ề

159

Theo nghiên c u c a pháp s n Thu n -ứ ủ ư Ấ ậ ng i Tung Qu c. Ông đem B phái Ph t giáoườ ố ộ ậ chia ra thành b n phái, ba h , hai b và m t v (3)ố ệ ộ ộ ị theo bi u d i đây:ể ướ

Bi u đ trên là c s c a B phái Ph t giáo,ể ồ ơ ở ủ ộ ậ dù phân thành Th ng T a B và Đ i Chúng B ,ượ ọ ộ ạ ộ nh ng t t c hai m t đ u đ t n n t ng căn b nư ấ ả ặ ề ặ ề ả ả trên giáo lý c a đ c Ph t.ủ ứ ậ

M t chi c a Th ng T a B thu c h phíaộ ủ ượ ọ ộ ộ ệ đông, l i phân bi t t t ng c a Th ng T a Bạ ệ ư ưở ủ ượ ọ ộ và c a Đ i Chúng B , t đó mà có s “l y, b ”.ủ ạ ộ ừ ự ấ ỏ Nên có tên là h Phân Bi t Thuy t. H này đ ngệ ệ ế ệ ứ trên l p tr ng c a Th ng T a B , nh ng cóậ ườ ủ ượ ọ ộ ư

160

ph n h p thu t t ng ti n b c a Đ i Chúngầ ấ ư ưở ế ộ ủ ạ B . Th ng T a B c a tây h , do sinh ho t ộ ượ ọ ộ ủ ệ ạ ở vùng tây b c Ca Th p Di La có ph n nh h p, l iắ ấ ầ ỏ ẹ ạ không ti p xúc v i phía đông; vì v y, h đ c l pế ớ ậ ọ ộ ậ phát tri n, và r i hình thành nên t t ng H uể ồ ư ưở ữ B bên trong có s phân rẽ, và thêm m t phânộ ự ộ phái n a. Theo s truy n th a c a Đ i Chúngữ ự ề ừ ủ ạ B , thì sau này H ng Y (Tích Lan Đ ng Di p) B ,ộ ồ ồ ệ ộ Pháp T ng B , m Quang B , Hóa Đ a B , đ uạ ộ Ẩ ộ ị ộ ề thu c v h Phân Bi t Thuy t. Nh ng B nàyộ ề ệ ệ ế ữ ộ không ph n đ i Đ i Chúng B m t cách c cả ố ạ ộ ộ ự đoan. V sau Đ i Chúng B chuy n xu t thànhề ạ ộ ể ấ Đ i Th a Ph t giáo, Thánh đi n c a H Phânạ ừ ậ ể ủ ệ Bi t Thuy t ít nhi u cũng có khuynh h ng Đ iệ ế ề ướ ạ th a. Ch ng h n nh Pháp T ng B (còn g i làừ ẳ ạ ư ạ ộ ọ Đàm Vô Đ c B ) tuy xu t hi n mu n h n các Bứ ộ ấ ệ ộ ơ ộ khác, nh ng B này l i thu c v “T Ph n Lu t”,ư ộ ạ ộ ề ứ ầ ậ vì v y pháp s Đ o Tuyên c a Tung Qu c cho làậ ư ạ ủ ố B này thông v i Đ i th a. Đi u đó có nguyênộ ớ ạ ừ ề nhân xa h n.ơ

- S phân bi t Chi M t.ự ệ ạS dĩ g i là phân bi t (tách ra) chi m t là vìở ọ ệ ạ

Đ i Chúng B và Th ng T a B đã phân chiaạ ộ ượ ọ ộ r i, nay l i phân chia thêm n a. Vì v y, m i cóồ ạ ữ ậ ớ nh b , tam h , t b , th p bát b , nh th p b ,ị ộ ệ ứ ộ ậ ộ ị ậ ộ Nam truy n thì có hai m i b n b n i ti pề ươ ố ộ ố ế nhau xu t hi n. Trong t li u c a B c truy n, cóấ ệ ư ệ ủ ắ ề nói đ n vi c phân chia b phái, đó là: giáo đoànế ệ ộ

161

b t B i L t (Bhavya) đ c truy n t i Tây T ng,ạ ố ạ ượ ề ạ ạ “Văn Th L i V n Kinh”, “Xá L i Ph t V n Kinh”,ứ ợ ấ ợ ấ ấ “Th p Bát B Lu n”, “B Ch p D Lu n”, Đ iậ ộ ậ ộ ấ ị ậ ạ Chúng B thì có “D B Tông Tinh Thích” doộ ị ộ Thanh Bi n t o, t t c các kinh, lu n v a d nệ ạ ấ ả ậ ừ ẫ đ u có nói đ n vi c phân chia B phái Ph t giáo.ề ế ệ ộ ậ Theo h c gi M c Thôn Thái Hi n - ng i Nh tọ ả ộ ề ườ ậ B n, thì vi c phân chia B phái có liên quan đ nả ệ ộ ế tám truy n thuy t khác nhau.ề ế

Trong đó l y “Đ i S ” c a Nam truy n, Hánấ ạ ử ủ ề d ch thì l y “Th p Bát B Lu n”(4) c a H u B ,ị ấ ậ ộ ậ ủ ữ ộ d ch vào đ i nhà T n, “B Ch p D Lu n”(5) d chị ờ ầ ộ ấ ị ậ ị vào đ i nhà Tr n(6), “D B Tông Luân Lu n”(7)ờ ầ ị ộ ậ đ c d ch vào đ i nhà Đ ng, và “D B Tôngượ ị ờ ườ ị ộ Tinh Thích” c a Đ i Chúng B làm tr ng y u.ủ ạ ộ ọ ế Ngoài ra cũng có th tham kh o s truy n th aể ả ự ề ừ c a Chánh L ng B .ủ ượ ộ

Sách này ch nhân vào “Văn Thù S L i V nỉ ư ợ ấ Knh” đ c truy n t i Tây T ng và “Xá L i Ph tượ ề ạ ạ ợ ấ V n Kinh” nói v vi c phân phái, c hai b kinhấ ề ệ ả ộ v a nêu cùng v i thuy t c a H u B gi ng nhau,ừ ớ ế ủ ữ ộ ố do đó cho nên ch l t qua. Trong ba b lu n c aỉ ướ ộ ậ ủ H u B , thì l y “D B Tông Luân Lu n”(8) làmữ ộ ấ ị ộ ậ đ i bi u. Nay xin li t kê thành b n bi u đ sau:ạ ể ệ ố ể ồ

1. “Đ i S ” Ch ng V, đ c truy n b iạ ử ươ ượ ề ở Th ng T a B thu c h Phân Bi t Thuy t c aượ ọ ộ ộ ệ ệ ế ủ Nam truy n.ề

162

163

Chú: Các phái c a Đ i Chúng B và Th ngủ ạ ộ ượ T a B , ph i sau Ph t di t đ t m t trăm đ nọ ộ ả ậ ệ ộ ừ ộ ế hai trăm năm m i phân chia; Tuy t S n B trớ ế ơ ộ ở lui, thì sau khi còn các phái c a Đ i Chúng B vàủ ạ ộ Th ng T a B đã phân chia m i hình thành.ượ ọ ộ ớ

164

Bi u đ II: “D B Tông Luân Lu n” đ cể ồ ị ộ ậ ượ truy n b i H u B thu c h Th ng T a B c aề ở ữ ộ ộ ệ ượ ọ ộ ủ B c truy n.ắ ề

B phái Ph t giáo 5ộ ậB phái Ph t giáo 6ộ ậBi u đ III, “D B Tông Tích Thích” doể ồ ị ộ

Thanh Bi n t o, đ c truy n b i h Đ i Chúngệ ạ ượ ề ở ệ ạ B .ộ

B phái Ph t giáo 8ộ ậB phái Ph t giáo 7Bi u đ IV. Đ c truy nộ ậ ể ồ ượ ề

b i Chánh L ng B : Đ i Chúng B tr c sauở ượ ộ ạ ộ ướ sáu b , đ u đ c truy n b i h Phân Bi tộ ề ượ ề ở ệ ệ Thuy t, ch có đi u là B Kê D n x ng là Ng uế ỉ ề ộ ẫ ư ư Gia, và B Ch Đa S n đ c xu t t B Ng u Gia.ộ ế ơ ượ ấ ừ ộ ư

B phái Ph t giáo 9ộ ậ- Suy đ nh v vi c phân Bị ề ệ ộ

165

Theo nh ng bi u đ trên, có th nói m tữ ể ồ ể ộ cách hi n nhiên; y là các thuy t đ c nói ể ấ ế ượ ở ph n tr c có s h t ng qua l i, đ cu i cùngầ ướ ự ỗ ươ ạ ể ố không th l y thuy t nào làm chu n chung choể ấ ế ẩ t t c , b i ý ki n c a Lu n gi có s b t nh t. Vìấ ả ở ế ủ ậ ả ự ấ ấ các phái, phái nào cũng l y l p tr ng c a pháiấ ậ ườ ủ mình làm chính, và đ u mu n đ cao s xu tề ố ề ự ấ thân c a B phái mình, đ ng th i cũng l y l pủ ộ ồ ờ ấ ậ tr ng c a phái mình đ thuy t minh. Do đó,ườ ủ ể ế chúng ta không nên t n tín và s thuy t mìnhậ ự ế c a m t “nhà”, cũng không b b t kỳ s thuy tủ ộ ỏ ấ ự ế minh c a m t “nhà” nào, mà t p h p t t c m iủ ộ ậ ợ ấ ả ọ thuy t minh c a các nhà đ th m tra, suy lu n.ế ủ ể ẩ ậ Có v y chúng ta m i ti n đ n g n di n m o c aậ ớ ế ế ầ ệ ạ ủ l ch s m t cách kh tín. Ngày c vi c tr m tra,ị ử ộ ả ả ệ ẩ suy lu n, chúng ta cũng c n d a vào trí tu c aậ ầ ự ệ ủ b n thân đ đoán đ nh.ả ể ị

V đ i th mà nói, nh ng t t ng đ cề ạ ể ữ ư ưở ượ truy n b i các nhà, đa ph n h đ u dùng “Tề ở ầ ọ ề ự tông” làm c s cho B phái mình. H Phân Bi tơ ở ộ ệ ệ Thuy t t l y Th ng T a B làm c s . Thuy tế ự ấ ượ ọ ộ ơ ở ế Nh t Thi t H u B cũng l y “T tông” làm “Cănấ ế ữ ộ ấ ự b n” cho B mình. Đây là nói v m t ch quan.ả ộ ề ặ ủ Do đó, đ i v i vi c phân phái theo th l p c aố ớ ệ ứ ớ ủ Th ng T a B , thì nên theo nh ng gì có ph nượ ọ ộ ữ ầ kh tín, và đ c truy n b i Đ i Chúng B . Vì Đ iả ượ ề ở ạ ộ ạ Chúng B đ ng trên quan đi m khách quan, vàộ ứ ể không mang thành ki n t tông (l p tr ng c aế ự ậ ườ ủ tông phái).

166

Nay xin l y ti t hai và ba c a ch ng sáuấ ế ủ ươ trong b “Ph t Giáo n Đ ” c a Pháp s nộ ậ Ấ ộ ủ ư Ấ Thu n và bài T lu n v “Nghiên c u lu n thậ ự ậ ề ứ ậ ư và lu n s c a Thuy t Nh t Thi t H u B làmậ ư ủ ế ấ ế ữ ộ ch y u” cũng c a n Thu n đ gi i thi u nhủ ế ủ Ấ ậ ể ớ ệ ư sau:

B phái Ph t giáo 11ộ ậB phái Ph t giáo 10ộ ậV m t suy đ nh, thì nên nh t trí v i nh ngề ặ ị ấ ớ ữ

gì đ c nhi u thuy t đ ng quan đi m, l y đóượ ề ế ồ ể ấ làm đ nh thuy t, còn nh các thuy t l i có sị ế ư ế ạ ự khác nhau, thì nên đ ng trên ph ng di n kháchứ ươ ệ quan đ tham kh o, suy lu n, và tìm hi u t ngể ả ậ ể ườ t n đ c tính c a tông thuy t y, r i dùng m iậ ặ ủ ế ấ ồ ố quan h h t ng tr c sau làm chu n qui. Cóệ ỗ ươ ướ ẩ nh v y s so sánh m i có th ch p nh n đ c.ư ậ ự ớ ể ấ ậ ượ Đ n m rõ v n đ nêu trên, xin đ c nguyên t cể ắ ấ ề ọ ắ c a pháp s n Thu n, đây ch gi i h n, nên cóủ ư Ấ ậ ở ỉ ớ ạ tính s l c.ơ ượ

TI T II. T T NG B PHÁI.Ế Ư ƯỞ Ộ- Th c ch t là có bao nhiêu B Phái?ự ấ ộV đ i th , thì m i B phái đ u d a vào ki nề ạ ể ỗ ộ ề ự ế

gi i c a B phái mình, do v y nên có s phânả ủ ộ ậ ự phái. T ng truy n có c th y m i tám Bươ ề ả ả ườ ộ phái. Thêm n a, t t c đ u l y Đ i Chúng B vàữ ấ ả ề ấ ạ ộ Th ng T a B làm căn b n, vì v y m i thànhượ ọ ộ ả ậ ớ hai m i B . Nh ng theo th li u hi n còn, thìươ ộ ư ư ệ ệ

167

Thuy t Nh t Thi t H u B và Kinh L ng Bế ấ ế ữ ộ ượ ộ thu c h Th ng T a B , t li u v hai B nàyộ ệ ượ ọ ộ ư ệ ề ộ là di s n vô cùng phong phú và c c kỳ quí. B i haiả ự ở B trên hi n có r t nhi u lu n đi n, nh nh ngộ ệ ấ ề ậ ể ờ ữ lu n đi n đó chúng ta m i c s đ nghiên c u.ậ ể ớ ơ ở ể ứ T t ng c a các B phái khác đ u d a vàoư ưở ủ ộ ề ự nh ng lu n đi n c a H u b m i có đ c kháiữ ậ ể ủ ữ ộ ớ ượ ni m đ t thu t m t cách gián ti p v B pháiệ ể ự ậ ộ ế ề ộ mình. Đ c bi t nh t là Đ i Chúng B . B này tuyặ ệ ấ ạ ộ ộ tr c sau đ c chia thành chín b , nh ng lu nướ ượ ộ ư ậ th c a chín B này c h nh không b th t tán.ư ủ ộ ơ ồ ư ị ấ

- Nói v gi i lu t, nh chúng ta bi t, trongề ớ ậ ư ế các B phái Ph t giáo, có B r t coi tr ng gi iộ ậ ộ ấ ọ ớ lu t, có B thì đ i v i gi i lu t ch ng có gì ph iậ ộ ố ớ ớ ậ ẳ ả tranh lu n. V i các B phái coi tr ng gi i lu t,ậ ớ ộ ọ ớ ậ v n có v n đ ý ki n b t đ ng. Đó là vì các Bẫ ấ ề ế ấ ồ ộ phái gi i thích lu t căn b n theo ki n gi i c a Bả ậ ả ế ả ủ ộ phái mình, nhân đó hình thành lu t t ng mangậ ạ tính B phái. V i các B phái không tranh lu n gìộ ớ ộ ậ v gi i lu t, tuy v y, ý ki n c a m i B cũng cóề ớ ậ ậ ế ủ ỗ ộ b t nh t, dù t t c đ u s d ng lu t t ng c aấ ấ ấ ả ề ử ụ ậ ụ ủ B mình làm căn b n cho nh ng sinh ho t c aộ ả ữ ạ ủ Tăng đoàn.

V n đ đây là, hai m i B trong truy nấ ề ở ươ ộ ề thuy t, nh ng không có kinh lu n c a hai m iế ư ậ ủ ươ B phái l u l i đ n ngày nay. Cũng không cóộ ư ạ ế Lu t t ng c a hai m i B phái còn l u h u.ậ ạ ủ ươ ộ ư ậ N u phân tích kỹ, ch a h n ch có hai m i Bế ư ẳ ỉ ươ ộ

168

phái. Và nh v y, con s hai m i B , đó ch làư ậ ố ươ ộ ỉ thuy t ph thông c a Ph t giáo B c truy n.ế ổ ủ ậ ắ ề

- Phân thành Năm B Lu t.ộ ậTheo s phân chia Lu t t ng, thì thôngự ậ ạ

th ng đ u cho r ng “Lu t Phân Ngũ B ”.ườ ề ằ ậ ộ Truy n thuy t v “Lu t Phân Ngũ B ”. Truy nề ế ề ậ ộ ề thuy t v “Lu t Phân Ngũ B ” cũng g m ba lo i:ế ề ậ ộ ồ ạ

1. “Đ i T p Kinh” đ c truy n b i: Đàm Maạ ậ ượ ề ở Cúc Đa, Tát Bà Đ Bà, Ca Di p Tỳ, Di Sa T c, Bàế ế ắ Tha Phú La.

2. S T c a Tát Bà Đa B đ c truy n b i:ư ư ủ ộ ượ ề ở Đàm Vô Đ c, Ma Ha Tăng Kỳ, Di Sa T c, Ca Di pứ ắ ế (Di), Đ c T .ộ ử

3. “Tăng Kỳ Lu t T Ký”, “Xá L i Ph t V nậ ư ợ ấ ấ Kinh”, “Đ i Tỳ Kheo Tam Thiên Uy Nghi”, “Ph tạ ậ B n H nh T p Kinh” v.v... đ c truy n b i: Đàmả ạ ậ ượ ề ở Vô Đ c, Di Sa T c, Ca Di p Di, Tát Bà Đa, Ma Haứ ắ ế Tăng Kỳ.

Trong ba truy n thuy t trên, cũng có ít nhi uề ế ề sai khác, nh ng v đ i th thì gi ng nhau. Theo ýư ề ạ ể ố ki n c a pháp s n Thu n, thì thuy t th ba làế ủ ư Ấ ậ ế ứ thuy t r t có nhi u kh năng cho th y đ c ýế ấ ề ả ấ ượ c a c nhân. Sáu b lu t t ng hi n v n cònủ ổ ộ ậ ạ ệ ẫ truy n, sách này đã gi i thi u ch ng ba, ti tề ớ ệ ở ươ ế b n.ố

- B phái đ c phân chia t th i nào?ộ ượ ừ ờ

169

Nghiên c u v vi c phân chia các B pháiứ ề ệ ộ x y ra vào th i nào truy n thuy t cũng khôngả ờ ề ế nh t trí. Trong s các h c gi c n đ i, có bác sĩấ ố ọ ả ậ ạ V ng Nguy t Tín H nh, vi t trong cu n “Ph tọ ệ ạ ế ố ậ Giáo Niên Đ i Bi u” c a mình, ông đ a ra giạ ể ủ ư ả đ nh là có bao nhiêu B phái thu c Th ng T aị ộ ộ ượ ọ B là nh th này: Thuy t Nh t Thi t H u B :ộ ư ế ế ấ ế ữ ộ sau Ph t di t đ ba trăm b n m i lăm nămậ ệ ộ ố ươ (345 - tr c Công nguyên 141 năm).ướ

- Đ c T B : Sau Ph t di t 385 năm (tr cộ ử ộ ậ ệ ướ Công nguyên 101 năm).

- Pháp Th ng B , Hi n Tr B , Chánhượ ộ ề ụ ộ L ng B , k ti p nhau phân xu t t Đ c T B ,ượ ộ ế ế ấ ừ ộ ử ộ Hóa Đ a B đ c phân xu t t Thuy t Nh tị ộ ượ ấ ừ ế ấ Thi t H u B , trong khi Pháp T ng B l i phânế ữ ộ ạ ộ ạ xu t t Hóa Đ a B . Các B trên có niên đ i r tấ ừ ị ộ ộ ạ ấ g n v i Đ c T B .ầ ớ ộ ử ộ

- m Quang B : Xu t hi n sau Ph t Ni t bànẨ ộ ấ ệ ậ ế 425 (tr c Công nguyên 41 năm).ướ

Trên đây là các B phái đ c phân chia cănộ ượ b n là t Th ng T a B , thu c v th i đ i vuaả ừ ượ ọ ộ ộ ề ờ ạ A D c. Nh ng ghi chép trên là c a Nam truy nụ ữ ủ ề đây là th i gian vua A D c lên ngôi sau Ph t nh pờ ụ ậ ậ di t 218 năm (tr c Công nguyên 268 năm).ệ ướ Trên th c t , s phân phái c a Đ i Chúng Bự ế ự ủ ạ ộ di n ra tr c Th ng T a B m t trăm năm. Nóiễ ướ ượ ọ ộ ộ cách khác, Th ng T a B b kích thích b i tượ ọ ộ ị ở ư t ng c a Đ i Chúng B m i x y ra vi c phânưở ủ ạ ộ ớ ả ệ

170

phái. Vi c phân phái c a Th ng T a B , theoệ ủ ượ ọ ộ lu n D B Tông Luân c a B c truy n là sau Đ iậ ị ộ ủ ắ ề ạ Chúng B x p x m t trăm năm.ộ ấ ỉ ộ

- Hai m i B Phái.ươ ộTheo ghi chép c a lu n D B Tòng Lâm, thìủ ậ ị ộ

có th y hai m i B phái. Th nh hành nh t trênả ươ ộ ị ấ th c t ch có Đ i Chúng B , Nam truy n thì cóự ế ỉ ạ ộ ề Th ng T a B , Thuy t Nh t Thi t H u B ,ượ ọ ộ ế ấ ế ữ ộ Chánh L ng B , Kinh L ng B nh ng B nàyượ ộ ượ ộ ữ ộ đ c truy n trên kh p l c đ a n Đ , c ng l i cóượ ề ắ ụ ị Ấ ộ ộ ạ năm B . Trong năm B này, ch có ba B là có hộ ộ ỉ ộ ệ t t ng đáng k nh t, đó là Đ i Chúng B ,ư ưở ể ấ ạ ộ Thuy t Nh t Thi t H u B và Kinh L ng B .ế ấ ế ữ ộ ượ ộ Tuy v y, nh ng h t t ng c a Thuy t Nh tậ ư ệ ư ưở ủ ế ấ Thi t H u B có ph n r i r c, r i r m h n c .ế ữ ộ ầ ờ ạ ố ắ ơ ả

V danh m c mà nói thì có hai m i B Phái,ề ụ ươ ộ nh ng đây căn c theo lu n D B Tôngư ở ứ ậ ị ộ Luân(9) đ gi i thi u các B nh sau:ể ớ ệ ộ ư

I. CHÍN B THU C H Đ I CHÚNG B .Ộ Ộ Ệ Ạ Ộ1. Đ i Chúng B (Mahasanghikàh):ạ ộĐây là B căn b n c a h Đ i Chúng, chộ ả ủ ệ ạ ữ

Mahasanghikàh d ch ra âm Hán là Ma Ha Tăngị Kỳ. T t ng c a B này sẽ trình bày rõ ti tư ưở ủ ộ ở ế sau.

2. Nh t Thuy t B (Ekavyàvahàrikah):ấ ế ộ

171

B này y vào tông nghĩa đ c l p thành màộ ượ ậ có tên, vì th nên kinh Văn Thù S V n(10) g iế ở ấ ọ B này là Ch p Nh t Ng Ngôn B ”. Tông Luânộ ấ ấ ữ ộ Lu n Thu t Ký(11) c a Khuy C , nói ch tr ngậ ậ ủ ơ ủ ươ c a B này là “Pháp th gian và xu t th gianủ ộ ế ấ ế đ u không có th c th , ch có gi danh”. Vin vàoề ự ể ỉ ả ch tr ng này các h c gi c n đ i cho r ng “Vôủ ươ ọ ả ậ ạ ằ T ng Giai Không Lu n” c a Bát Nhã Đ i Th a,ướ ậ ủ ạ ừ cùng v i “Ch Pháp Th c T ng Lu n” do Mãớ ư ự ướ ậ Minh, Long Th đ x ng có đi m nh t trí v iọ ề ướ ể ấ ớ nhau.

3. Thuy t Xu t Th B (Lokottaravàdinah):ế ấ ế ộB này cũng d a vào ch l p tông nghĩa màộ ự ỗ ậ

có tên. “Th p Bát B Lu n” g i B này là Xu tậ ộ ậ ọ ộ ấ Th Gian Thuy t B , còn “Văn Thù S L i V nế ế ộ ư ợ ấ Kinh” thì g i B này Xu t Th Gian Ngôn Ng B .ọ ộ ấ ế ữ ộ B này ch tr ng pháp th gian y là do điênộ ủ ươ ế ấ đ o mà sinh phi n não, do phi n não sinhả ề ề nghi p, do nghi p mà sinh qu báo, qu báo đóệ ệ ả ả là kh ; pháp xu t th gian do Đ o mà sinh, Đ oổ ấ ế ạ ạ qu đ c sinh là nh tu đ o. Đ o qu t c Ni tả ượ ờ ạ ạ ả ứ ế bàn. Nh v y cho th y h phái này đ i v i Tư ậ ấ ệ ố ớ ứ Thánh Đ có s nh n th c phê phán Kh đ vàế ự ậ ứ ổ ế T p đ là v ng ch ch ng th c, ch có Đ o đ vàậ ế ọ ứ ẳ ự ỉ ạ ế Di t đ m i là pháp chân th c. Nh n th c nàyệ ế ớ ự ậ ứ đ i v i gi , th c, ch n, v ng c a Đ i th a còn cóố ớ ả ự ơ ọ ủ ạ ừ kho ng cách (nhân vì nh n th c này ch t ngả ậ ứ ỉ ươ đ i, trong khi Đ i th a là tuy t đ i), nh ng ngàiố ạ ừ ệ ố ư

172

Khuy C và Pháp T ng v.v... cho r ng nh n th cơ ạ ằ ậ ứ nh v y là “ph n thông” v i giáo nghĩa Đ i th a.ư ậ ầ ớ ạ ừ

4. Kê D n B (Kaukkatutikah):ẫ ộ“B Ch p D Lu n” g i B này là Khôi S nộ ấ ị ậ ọ ộ ơ

Tr B , trong khi “Th p Bát B Lu n” g i B nàyụ ộ ậ ộ ậ ọ ộ là Qu t C B , còn “Văn Thù S L i V n Kinh”ậ ư ộ ư ợ ấ d ch ra âm Hán ng là Cao Câu Lê Ha B , vàị ữ ộ “Tông Luân Lu n Thu t Ký” thì g i B này làậ ậ ọ ộ Ki u C Ni B . B này l y hai t ng Kinh và Lu tề ủ ộ ộ ấ ạ ậ làm ph ng ti n giáo, l y Lu n t ng (A Tỳ Đ tươ ệ ấ ậ ạ ạ Ma) làm chân th c giáo. S dĩ B này ch tr ngự ở ộ ủ ươ “tùy nghi phúc thân” (có ba y hay không có ba y đ u do đ c Ph t h a kh ), “tùy nghi m th c”ề ứ ậ ứ ả ẩ ự (ăn đúng th i hay ăn phi th i cũng đ u do đ cờ ờ ề ứ Ph t cho phép), và “tùy nghi tr x ” (ki t gi iậ ụ ứ ế ớ ho c không ki t gi i đ u không ph i do đ cặ ế ớ ề ả ứ Ph t so đo h n thi t). Nh ng vi c c n kíp ph i làậ ơ ệ ư ệ ầ ả s m lo i tr phi n não, đó m i là ý c a đ cớ ạ ừ ề ớ ủ ứ Ph t. Sinh ho t c a B phái này là không quanậ ạ ủ ộ tâm đ n giáo đi u, t do nh ng nghiêm túc, tinhế ề ự ư t n d ng công trong tu trì, tích c c s a cái saiấ ụ ự ử c a ng i. Ch tr ng này đ ng th i t i n Đủ ườ ủ ươ ươ ờ ạ Ấ ộ đ c xác nh n là trào l u m i có tính ti n b vàượ ậ ư ớ ế ộ cách m nh. Nh v y, qu nh ng i tu hànhệ ư ậ ả ư ườ không tinh t n d ng công, mà ch nêu cao baấ ụ ỉ đi m - Tùy nghi phúc thân - Tùy nghi m th c -ể ẩ ự Tùy nghi tr x , do B phái này ch tr ng, có lẽụ ứ ộ ủ ươ Ph t giáo cu i cùng sẽ b tiêu vong!ậ ố ị

173

5. Đa Văn B (Bàhusrutìyàh):ộ“B Ch p D Lu n” g i B này là “Đa Văn Đ cộ ấ ị ậ ọ ộ ắ

B ” hàm nghĩa là bác h c. V s t c a B này làộ ọ ị ư ổ ủ ộ ngài La hán T Bì Y, tên g i này trùng tên v iự ọ ớ nhân v t trung tâm trong Áo Nghĩa Th , đó làậ ư Yajnõa - Valkya, có ng i dùng t t ng c a Bườ ư ưở ủ ộ này đ tham kh o lo i hình tri t h c c a Áoể ả ạ ế ọ ủ Nghĩa Th . Trong “B Ch p D Lu n S ” nói là:ư ộ ấ ị ậ ớ “Lu n Thành Th c ra đ i t B này, do đó, Thànhậ ự ờ ừ ộ Th c Lu n có tham d ý thú c a Đ i th a”.ự ậ ự ủ ạ ừ Nh ng theo s gi i thi u c a “D B Tòng Luânư ự ớ ệ ủ ị ộ Lu n”, thì lu n này không phát hi n th y có áoậ ậ ệ ấ nghĩa Đ i th a nào trong B phái này.ạ ừ ộ

6. Thuy t Gi B (Prajnõaptìvàdinàh):ế ả ộKhông tìm th y tên c a B này trong “Vănấ ủ ộ

Thù S L i V n Kinh” (Kathavatthu Datthakatha)ư ợ ấ do ngài Ph t Âm (Buddhagghsa - còn d ch là Giáoậ ị Âm) tr c tác cũng không th y đ c p đ n tênướ ấ ề ậ ế c a B này. “Th p Bát B Lu n”(12) g i B nàyủ ộ ậ ộ ậ ọ ộ là Thi Thi t Lu n B . Còn “B Ch p D Lu n”, thìế ậ ộ ộ ấ ị ậ g i B này v i tên Phân Bi t Thuy t B , ho cọ ộ ớ ệ ế ộ ặ Phân Bi t B . Đây là B l y lu n Thi Thi t Túcệ ộ ộ ấ ậ ế làm trung tâm t t ng. Đ i v i “pháp” c a “hi nư ưở ố ớ ủ ệ t i”, B này cho r ng hi n th c th gi i m t m tạ ộ ằ ệ ự ế ớ ộ ặ là “gi ”, nh ng m t khác l i là “chân”, t t ngả ư ặ ạ ư ưở chân và gi này đ n th i c a “Đ i Th a Kh i Tínả ế ờ ủ ạ ừ ở Lu n” nó tr thành th gi i quan ch n v ngậ ở ế ớ ơ ọ l ng di n c a Đ i th a. “Duy Th c Thu t Ký”ưỡ ệ ủ ạ ừ ứ ậ

174

c a Khuy C thì cho r ng: “Nay Thuy t Gi B ,ủ ơ ằ ế ả ộ nói v “H u ph n th c”, th c a nó th ng h ngề ữ ầ ứ ể ủ ườ ằ b t đo n, chu bi n kh p tam gi i, làm nhân choấ ạ ế ắ ớ tam h u”. Qu nh B này th c s có nói đ nữ ả ư ộ ự ự ế “H u ph n th c”, và nh v y có th nói t t ngữ ầ ứ ư ậ ể ư ưở v A L i Da th c c a Đ i th a đ c tri n khai làề ạ ứ ủ ạ ừ ượ ể t “H u ph n th c” này đây.ừ ữ ầ ứ

7. Ch Đa S n B (Caitysailàh).ế ơ ộ8. B c S n Tr B (Uttarasailàh).ắ ơ ụ ộ9. Tây S n Tr B (Aprasailàh).ơ ụ ộBa b (7, 8, 9) này đ c phân xu t t Đ iộ ượ ấ ừ ạ

Chúng B vào th i kỳ sau cùng. Theo Tông Luânộ ờ Lu n Thu t Ký, thì sau Ph t nh p di t tròn haiậ ậ ậ ậ ệ trăm năm, có ngo i đ o tên là Đ i Thiên xin xu tạ ạ ạ ấ gia v i Đ i Chúng B , và r i ông này cùng v iớ ạ ộ ồ ớ tăng thân c a Đ i Chúng B m t l n n a l i nóiủ ạ ộ ộ ầ ữ ạ v Ngũ S . Nhân đó gây nên cu c tranh lu n tráiề ự ộ ậ ngh ch nhau đ a đ n vi c phân chia thành ba B .ị ư ế ệ ộ Vì l p l i v n đ Ngũ S mà đi đ n phân chia,ậ ạ ấ ề ự ế nh ng sau vi c này Đ i Thiên li n v ph ngư ệ ạ ề ề ươ nam ho ng hóa trong vòng m i năm, các h cằ ườ ọ gi Đ i Chúng B vin vào “Đ i Thiên Ngũ S ” màả ạ ộ ạ ự tranh lu n nên có kh năng vì t t ng và tr xậ ả ư ưở ụ ứ b cách ly, nhân đ y m i phân chia thành m t sị ấ ớ ộ ố B phái.ộ

Theo B Ch p D Lu n, phân chia l n nàyộ ấ ị ậ ầ thành hai B là Chi Đ S n (t c Ch Đa S n) Bộ ề ơ ứ ế ơ ộ

175

và B c S n Tr B . Trong khi Văn Thù S L iắ ơ ụ ộ ư ợ V n Kinh thì cho r ng l n phân chia này đ cấ ằ ầ ượ chia thành hai B là Đông S n B và B c S n B .ộ ơ ộ ắ ơ ộ Còn ngài Ph t Âm vi t trong b “Lu n S Chú”,ậ ế ộ ậ ự thì l n phân chia này chia thành b n B là: Đôngầ ố ộ S n B , Tây S n B , V ng S n B và Nghĩaơ ộ ơ ộ ươ ơ ộ Thành S n B , t t c đ u thu c v Án Đ t Laơ ộ ấ ả ề ộ ề ạ phái. Ngài Huy n Trang vi t trong Đ i Đ ngề ế ạ ườ Tây V c Ký là núi phía đông và núi phía tây c aự ở ủ thành l n Án Đ t La có hai ngôi c t x a kiaớ ạ ổ ự ư thu c v Đ i Chúng B .ộ ề ạ ộ

V y Án Đ t La là x nào? V n đ này c nậ ạ ứ ấ ề ầ kh o sát v v trí núi Chi Đ “Qu c D ch Đ iả ề ị ề ố ị ạ T ng Kinh” c a Nh t B n, quy n ba ph n lu nạ ủ ậ ả ể ở ầ ậ B có ph đính chép: Án Đ t La n m t i ranhộ ụ ạ ằ ạ gi i gi a sông Cát T Đ t Na (Kistna R) c aớ ữ ư ặ ủ thành ph Bi t Kh c Sĩ Vi Đà (Bexvada) nhìn quaố ệ ắ núi Chi Đ . X Án Đ t La đây là ch sông Ca Đ tề ứ ạ ở ỉ ạ Nghĩa Lý (Godavari R) thu c nam n Đ , nó baoộ Ấ ộ quát c đ a khu phía b c sông Cát T Đ t Na. T iả ị ắ ự ặ ạ đây ng i dân đ a ph ng đã có n n văn hóa vàườ ị ươ ề tín ng ng mang tính đ c thù, Ph t giáo Đ iưỡ ặ ậ ạ Chúng B b huân nhi m n n văn hóa, tínộ ị ễ ề ng ng c a dân đ a ph ng nên l i phân chiaưỡ ủ ị ươ ạ l n n a, r t có kh năng nh v y. D Xoa La Sátầ ữ ấ ả ư ậ ạ c a phái Th p Bà thu c Bà La Môn giáo, đ u làủ ấ ộ ề s n v t c a dân t c nam n Đ . Trong cácả ậ ủ ộ ở Ấ ộ t ng th n c a phái Th p Bà có c nh phu thêượ ầ ủ ấ ả ôm nhau giao h p, và mãi t n ngày nay n Đợ ậ Ấ ộ

176

giáo v n còn sùng bái c quan sinh d c c a kẫ ơ ụ ủ ẻ nam ng i n . Đ n M t giáo Đ i th a m i xu tườ ữ ế ậ ạ ừ ớ ấ hi n tình hình l y chuy n nam n tính giao làmệ ấ ệ ữ pháp môn tu trì. Sau này phái Án Đ t La c a Đ iạ ủ ạ Chúng B “tan bi n” vào Đ i th a Ph t giáo. Sộ ế ạ ừ ậ ự xu t hi n c a Đ i th a trong th i s kỳ là t iấ ệ ủ ạ ừ ờ ơ ạ nam n Đ . M t giáo Đ i th a cũng nói là doẤ ộ ậ ạ ừ “Khai nam thiên trúc thi t tháp” mà có.ế

II. M I M T B THU C TH NG T AƯỜ Ộ Ộ Ộ ƯỢ Ọ B .Ộ

S phân phái s m nh t c a Th ng T a B ,ự ớ ấ ủ ượ ọ ộ đó là s ra đ i c a Thuy t Nh t Thi t H u B .ự ờ ủ ế ấ ế ữ ộ V lý thuy t thì Th ng T a B là B căn b n,ề ế ượ ọ ộ ộ ả nh ng vì ki n gi i b t đ ng nên H u B m i lyư ế ả ấ ồ ữ ộ ớ khai kh i c u x , chuy n đ n d i chân núiỏ ự ứ ể ế ướ Tuy t, thành l p Tuy t S n B , vì th , liên k tế ậ ế ơ ộ ế ế Tuy t S n B v i m i m t B c a Th ng T aế ơ ộ ớ ườ ộ ộ ủ ượ ọ B m i đ danh m c m i hai B , xin gi i thi uộ ớ ủ ụ ườ ộ ớ ệ m i m t B có t li u nh sau:ườ ộ ộ ư ệ ư

1. Tuy t S n B (Haimavatàh):ế ơ ộ“Th p Bát B Lu n”(12) g i B này là “Tiênậ ộ ậ ọ ộ

Th ng T a B ”, trong khi “B Ch p D Lu n”ượ ọ ộ ộ ấ ị ậ thì g i B này là “Th ng T a Đ T B ” còn “Dọ ộ ượ ọ ệ ử ộ ị B Tông Luân Lu n” g i B này v i tên “B nộ ậ ọ ộ ớ ả Th ng T a B ”. Tông nghĩa c a Tuy t S n Bượ ọ ộ ủ ế ơ ộ đa ph n t ng ph n v i Nh t Thi t H u B ,ầ ươ ả ớ ấ ế ữ ộ

177

nh ng l i ti p c n và nghiêng v Đ i Chúng B ,ư ạ ế ậ ề ạ ộ quan tâm đ n Đ i Thiên Ngũ S , t c theo nhế ạ ự ứ ư cách c a Đ i Chúng B . L i n a, B này chủ ạ ộ ạ ữ ộ ủ tr ng không có “trung h u” nên cùng nh t tríươ ữ ấ v i Đ i Chúng B ; Nh t Thi t H u B tin là h uớ ạ ộ ấ ế ữ ộ ữ tình chúng sinh cõi “d c s c” gi i nh t đ nh cóở ụ ắ ớ ấ ị “trung h u”. Nhân ch tr ng nh v a nêu, nênữ ủ ươ ư ừ Đ i S đ c truy n b i Đ i Chúng B và Phânạ ử ượ ề ở ạ ộ Bi t Thuy t B , cho r ng Tuy t S n B là Bệ ế ộ ằ ế ơ ộ ộ phái sau cùng c a Đ i Chúng B . Theo pháp sủ ạ ộ ư

n Thu n thì nên li t Tuy t S n B vào H u B .Ấ ậ ệ ế ơ ộ ữ ộ2. Thuy t Nh t Thi t H u Bế ấ ế ữ ộ

(Sarvàstivàdàh):

Đây là B mà h t t ng r t nghiêm ch nhộ ệ ư ưở ấ ỉ và qu ng bác. Xin gi i thi u B này m t ti tả ớ ệ ộ ở ộ ế riêng.

3. Đ c T B (Vàsìpurìyàh):ộ ử ộ“D Ch p B Lu n” g i B này là “Kh Trú Đị ấ ộ ậ ọ ộ ả ệ

T B ”, trong khi Duy Th c Thu t Ký” g i B bàyử ộ ứ ậ ọ ộ v i tên “Bá Th T B ”. Đây là B k th a tớ ư ử ộ ộ ế ừ ư t ng “Xá L i Ph t A Tỳ Đàm”, tuy t t ngưở ợ ấ ư ưở trong “Xá L i Ph t A Tỳ Đàm” còn có ch c n bợ ấ ỗ ầ ổ sung thêm m i gi i thích đ c, và cũng do sớ ả ượ ở ki n b t đ ng nên l i phân chia. Đ c T B dùế ấ ồ ạ ộ ử ộ đ c phân xu t t Th ng T a B , nh ng ch uượ ấ ừ ượ ọ ộ ư ị

nh h ng r t đ m giáo nghĩa c a Đ i Chúngả ưở ấ ậ ủ ạ B , do v y nên có m t s h c gi cho r ng ngàiộ ậ ộ ố ọ ả ằ Xá L i Ph t là ng i có t t ng Đ i th a; l iợ ấ ườ ư ưở ạ ừ ạ

178

cũng do Đ c T B l y “Nh Lai nh t đ i giáoộ ử ộ ấ ư ấ ạ pháp” (m t đ i thuy t gi ng giáo pháp c a đ cộ ờ ế ả ủ ứ Ph t) chia làm năm t ng, đó là: Quá kh , hi n t i,ậ ạ ứ ệ ạ v lai (c ba đ u là pháp h u vi), vô vi (vô viị ả ề ữ pháp), và b t kh thuy t (t c ch cái Ngã phiấ ả ế ứ ỉ th c phi ly u n), “B t kh thuy t t ng” trongứ ẩ ấ ả ế ạ năm t ng v a nêu c a Đ c T B , nó ph ng ph tạ ừ ủ ộ ử ộ ả ấ gi ng “Nh Lai T ng” c a Đ i th a. Đ c T Bố ư ạ ủ ạ ừ ộ ử ộ l y “B t kh thuy t t ng” - t c phi t c phi ly u nấ ấ ả ế ạ ứ ứ ẩ ngã(13) - làm trung tâm c a b n th lu n nh mủ ả ể ậ ằ bác b “t c u n ngã” c a phàm phu, và “ly u nỏ ứ ẩ ủ ẩ ngã” làm b n th c a các pháp. Nhân đ y, mà chả ể ủ ấ ỉ riêng “b t kh thuy t t ng” c a Đ c T B làấ ả ế ạ ủ ộ ử ộ t ng t t t ng A L i Da th c c a Đ i th a.ươ ự ư ưở ạ ứ ủ ạ ừ Nh ng B này l i cho r ng có m t “cái ngã” làmư ộ ạ ằ ộ b n th cho t t c các pháp. Do v y, trong Hoaả ể ấ ả ậ Nghiêm Huy n Đàm quy n tám, qu c s Thanhề ể ố ư L ng bình r ng: “ph Ph t pháp ngo i đ o”ươ ằ ụ ậ ạ ạ (ngo i đ o n ng Ph t pháp). Kỳ th c thì tạ ạ ươ ậ ự ư t ng “phi t c phi ly u n ngã” v n ch a b t k pưở ứ ẩ ẫ ư ắ ị lĩnh v c Nh Lai T ng và A L i Da th c, nó chự ư ạ ạ ứ ỉ tiên phong m đ ng cho t t ng Duy th c c aở ườ ư ưở ứ ủ Đ i th a mà thôi.ạ ừ

4. Pháp Th ng B (Dharmottarìyàh):ượ ộ“Văn Thù S L i V n Kinh: G i B này làư ợ ấ ọ ộ

Pháp Th ng B . Còn “ Th p Bát B Lu n” thìắ ộ ậ ộ ậ d ch tên B này ra âm Hán ng là Đ t Ma U t Đaị ộ ữ ạ ấ Lê B .ộ

179

5. Hi n Tr B (Bhadrayànìyàh):ề ụ ộ“Văn Thù S L i V n Kinh” g i B này v iư ợ ấ ọ ộ ớ

tên là Hi n B . Còn “Th p Bát B Lu n” thì d chề ộ ậ ộ ậ ị B này ra âm Hán ng là B t Đa La Da Ni B , vàộ ữ ạ ộ “B Ch p D Lu n” g i B này là Hi n Th a B .ộ ấ ị ậ ọ ộ ề ừ ộ

6. Chánh L ng B (Sammitiyàh):ượ ộB phái này r t th nh hành trong s b n Bộ ấ ị ố ố ộ

phái đ c l u xu t t Đ c T B . “Văn Thù Sượ ư ấ ừ ộ ử ộ ư L i V n Kinh” g i B này là Nh t Thi t S Quíợ ấ ọ ộ ấ ế ở B . “Th p Bát B Lu n” thì d ch âm là Tam Di Độ ậ ộ ậ ị ể B , và “B Ch p D Lu n” g i B này là Chánhộ ộ ấ ị ậ ọ ộ L ng Đ T B . Trong “Tông Luân Lu n Thu tượ ệ ử ộ ậ ậ Ký: ngài Khuy C nói là: “Ch l p tông c a Bơ ỗ ậ ủ ộ này v i pháp nghĩa th m thâm, s a m i sai sótớ ậ ử ọ không cho cong queo, nên x ng là Chánh L ng,ư ượ d a vào ch l p pháp nghĩa, l y đó làm sángự ỗ ậ ấ danh c a B ”.ủ ộ

Năm 432 sau Công nguyên, ngài Ph t Âm tậ ừ n Đ đ n Tích Lan đ tuy n so n b Lu n SẤ ộ ế ể ể ạ ộ ậ ự

Chú b ng văn t Ba L , thì th y Chánh L ng Bằ ự ị ấ ượ ộ đã l u hành t i Tích Lan. Đ i Đ ng Tây V c Kýư ạ ạ ườ ự c a Huy n Trang cũng cho bi t khi ông đ n l uủ ề ế ế ư h c t i n Đ (14), thì th i y Chánh L ng Bọ ạ Ấ ộ ờ ấ ượ ộ v n còn l u hành trung n, nam n và tây n,ẫ ư ở Ấ Ấ Ấ đông n cũng có nh ng không th nh b ng ba khuẤ ư ị ằ v c kia. Ít lâu sau, trong Nam H i Ký Qui N iự ả ộ Pháp Truy n c a Nghĩa T nh(15) cũng có nóiệ ủ ị đ n vi c Chánh L ng B v n còn Tam t ng v iế ệ ượ ộ ẫ ạ ớ

180

ba m i v n bài t ng, và thêm r ng th i yươ ạ ụ ằ ờ ấ Chánh L ng B l u hành r t th nh các đ aượ ộ ư ấ ị ở ị ph ng nh La Đ , Tín Đ , thu c tây n Đ . T iươ ư ồ ộ ộ Ấ ộ ạ Ma Ki t Đà và các châu nam h i cũng còn m t bệ ả ộ ộ ph n nh c a Chánh L ng truy n t i đ y. Đángậ ỏ ủ ượ ề ạ ấ ti c là t li u hi n còn nói v m i liên h gi aế ư ệ ệ ề ố ệ ữ b n B thu c Đ c T B là quá ít. Không rõ ai làố ộ ộ ộ ử ộ ng i biên so n giáo nghĩa c a Chánh L ng B ,ườ ạ ủ ượ ộ và ai đã d ch”Tam Di Đ B Lu n”(16) - g m baị ể ộ ậ ồ quy n ra Hán văn. Chánh L ng B cũng lu n vể ượ ộ ậ ề h u ngã, và t ng đ ng v i Đ c T B . Ch cóữ ươ ồ ớ ộ ử ộ ỉ đi u Chánh L ng B là phái cu i cùng n i ti pề ượ ộ ố ố ế t t ng c a Đ i Chúng B . Đó là l y t t ngư ưở ủ ạ ộ ấ ư ưở v “s c pháp t m tr ” nh đ i đ a, m ng cănề ắ ạ ụ ư ạ ị ạ v.v... r i có thêm s phân tích, đem sinh di t quanồ ự ệ v s c pháp chia thành hai lo i:ề ắ ạ

1. Tâm tâm s , thanh quang v.v... cho vào lo iở ạ sát na di t;ệ

2. Thân bi u s c nghi p, b t t ng ngể ắ ệ ấ ươ ư hành, thân s n tân, v.v... cho vào lo i nh t kỳơ ạ ấ di t. “Sinh di t quan” v s c pháp c a Chánhệ ệ ề ắ ủ L ng B n u sánh v i tri t h c tây ph ng, thìượ ộ ế ớ ế ọ ươ “sinh di t quan” t a gi ng nh “th c ch ng lu nệ ự ố ư ự ứ ậ hi n th c” ho c “Kinh nghi m lu n”.ệ ự ặ ệ ậ

7. M t Lâm S n B (Sannàgarihàh):ậ ơ ộ“Văn Thù S L i V n Kinh” g i B này là Nãiư ợ ấ ọ ộ

S n B , Th p Bát B Lu n(17) là L c Thành B ,ơ ộ ậ ộ ậ ụ ộ

181

và B Ch p D Lu n g i B này v i tên là M tộ ấ ị ậ ọ ộ ớ ậ Lâm Tr B .ụ ộ

Pháp Th ng, HI n Tr , Chánh L ng, M tượ ề ụ ượ ậ Lâm S n B , t li u v b n B này hi n còn r tơ ộ ư ệ ề ố ộ ệ ấ ít và thi u. D B Tông Luân Lu n cho r ng, đ iế ị ộ ậ ằ ố v i m t bài k mà c b n b v a nêu có s gi iớ ộ ệ ả ố ộ ừ ự ả thích không đ ng nh t, đó là lúc Đ c T B đãồ ấ ộ ử ộ phân thành b n B , bài k nh th này: “Đã gi iố ộ ệ ư ế ả thoát mà v n đ a, đ a y là do quay l i tham, aiẫ ọ ọ ấ ạ đ c vui an vui, tùy an vui đ t đ n c c vui”. (Dĩượ ạ ế ự gi i thoát cánh đ a, đ a do tham ph c hoàn,ả ọ ọ ụ ho ch an h s l c, tùy l c hành chí l c). Đ hi uạ ỷ ở ạ ạ ạ ể ể vi c gi i thích bài k trên m t cách khác nhau,ệ ả ệ ộ xin tham kh o Tông Luân Lu n Thu t Ký(18).ả ậ ậ Tuy nhiên, giáo nghĩa c a Đ c T B hi n cònủ ộ ử ộ ệ cũng không th y có bài t ng v a nêu. Ngay cấ ụ ừ ả “Xá L i Ph t A Tỳ Đàm” cũng không th y có bàiợ ấ ấ t ng trên.ụ

8. Hóa Đ a B (Mahìsàsakàh):ị ộĐây là B truy n “T ph n lu t” c a Di Saộ ề ứ ầ ậ ủ

T c B . D B Tông Luân Lu n c a B c truy nắ ộ ị ộ ậ ủ ắ ề cho r ng Hóa Đ a B đ c phân xu t t Thuy tằ ị ộ ượ ấ ừ ế Nh t Thi t H u B . Còn “Đ i S ” c a Namấ ế ữ ộ ạ ử ủ truy n thì cho r ng, Hóa Đ a B là m t h c aề ằ ị ộ ộ ệ ủ Phân Bi t Thuy t thu c Th ng T a B . H nàyệ ế ộ ượ ọ ộ ệ cùng v i m Quang B , Pháp T ng B và Đ ngớ Ẩ ộ ạ ộ ồ Di p B , c ba đ u cùng m t h . “Văn Thù S L iệ ộ ả ề ộ ệ ư ợ V n Kinh” g i B này là Đ i B t Kh Khí B , vàấ ọ ộ ạ ấ ả ộ

182

Th p Bát B Lu n thì g i B này v i tên Di Saậ ộ ậ ọ ộ ớ B , trong khi B Ch p D Lu n g i B này Chánhộ ộ ấ ị ậ ọ ộ Đ a B . Ngoài ra Hóa Đ a B còn có các tên khácị ộ ị ộ nh : Giáo Đ a, Di Hi Xá Bà p, Ma Hê Xa Ba Ca, Diư ị Ấ Hi Xã Bà Ha, t t c danh x ng này đ c dùng đấ ả ư ượ ể ch cho Chánh Đ a B . “Xu t Tam T ng Ký T p”ỉ ị ộ ấ ạ ậ quy n ba(19) nói: “Các v đ t Ph t th trìể ị ệ ử ậ ọ m i hai b kinh nh ng không quan tâm xem đóườ ộ ư là đ a t ng, th y t ng, h a t ng, phongị ướ ủ ướ ỏ ướ t ng, h không t ng hay th c t ng, vì v yướ ư ướ ứ ướ ậ cho nên g i là Di Sa T c B . T t ng c a B Diọ ắ ộ ư ưở ủ ộ Sa T c đ ng nghĩa v i tông g c là Th ng T aắ ồ ớ ố ượ ọ B ; nh ng h i gi ng v i Đ i Chúng B , tông sauộ ư ơ ố ớ ạ ộ r t thì hoàn toàn d nghĩa v i Th ng T a B , vìố ị ớ ượ ọ ộ nó k th a Nh t Thi t H u B . Theo Thành Duyế ừ ấ ế ữ ộ Th c Lu n quy n ba nói là, “Cùng sinh t u nứ ậ ể ử ẩ th c” c a Hóa Đ a B t ng đ ng v i th c Aứ ủ ị ộ ươ ươ ớ ứ L i Da th tám. Còn Vô Tánh Nhi p Lu n quy nạ ứ ế ậ ể hai l i nói, Hóa Đ a B nói có ba u n:ạ ị ộ ẩ

1. Nh t ni m kho nh u n (pháp sinh di tấ ệ ả ẩ ệ x y ra trong t ng sát na).ả ừ

2. Nh t kỳ sinh u n (pháp h ng tùy chuy nấ ẩ ằ ể ngay c khi ch t).ả ế

3. Cùng sinh t u n (pháp h ng tùy chuy nử ẩ ằ ể ngay c lúc nh p vào đ nh Kim Cang D ). Nh đóả ậ ị ụ ờ m i bi t Cùng sinh t u n th c nó t ng t nhớ ế ử ẩ ứ ươ ợ ư th c th tám A L i Da c a Đ i th a. B n thứ ứ ạ ủ ạ ừ ả ể lu n c a B này l p ra thuy t Chín vô vi. Chín vôậ ủ ộ ậ ế

183

vi là nh ti p th t t ng chín vô vi c a Đ iờ ế ụ ư ưở ủ ạ Chúng B soi r i mà l p thành. Trong chín vô viộ ọ ậ có Thi n pháp chân nh vô vi, Bát thi n phápệ ư ệ chân nh vô vi, và Vô ký pháp chân vô vi, là khácư v i Đ i Chúng B ; t t ng thi n, b t thi n, vôớ ạ ộ ư ưở ệ ấ ệ ký, ba tính chân nh này t ng t t t ng Nh tư ươ ợ ư ưở ấ thi t nh nh c a Đ i th a; ba tính chân nhế ư ư ủ ạ ừ ư này c ng v i B t đ ng vô vi là b n kho nh đ uộ ớ ấ ộ ố ả ề khác nhau v i Đ i Chúng B . Bi t r ng do s quáớ ạ ộ ế ằ ự đ c a Đ i Chúng B m i ti n đ n Duy th c Đ iộ ủ ạ ộ ớ ế ế ứ ạ th a. Nó làm c u n i đ ch nh lý t t ng v sáuừ ầ ố ể ỉ ư ưở ề th vô vi. D B Tông Luân Lu n(20) cho r ng,ứ ị ộ ậ ằ Hóa Đ a B ch tr ng: “Ph t v i hàng nh th a,ị ộ ủ ươ ậ ớ ị ừ giai đ ng nh t đ o, đ ng nh t gi i thoát”. Chồ ấ ạ ồ ấ ả ữ “đ ng” đây có ý t nh thuy t b n th chân tríồ ở ợ ư ế ả ể và vô sai bi t. Hóa Đ a B còn có ch tr ng:ệ ị ộ ủ ươ “trong tăng có Ph t, cho nên cúng tăng cũng cóậ k t qu l n, không ph i cúng Ph t nào khác”.ế ả ớ ả ậ Đ n tông sau r t c a B này l i cho r ng cúngế ố ủ ộ ạ ằ d ng T t Đ Ba (Ph t tháp), công đ c đ t đ cườ ố ổ ậ ứ ạ ượ r t ít. Đi u này khi n không th không nghĩ đ nấ ề ế ể ế Hóa Đ a B đã có t t ng ti n thân c a Đ iị ộ ư ưở ề ủ ạ th a khi cho r ng “chúng ta t c là Ph t” (conừ ằ ứ ậ ng i đ u có th là nhân đ a c a Ph t).ườ ề ể ị ủ ậ

9. Pháp T ng B (Dharmaguptàh)ạ ộVăn Thù S L i V n Kinh g i B này là Phápư ợ ấ ọ ộ

H B , Th p Bát B Lu n thì d ch tên b này raộ ộ ậ ộ ậ ị ộ âm Hán ng là Đàm Vô Đ c B , Tam Lu n Huy nữ ứ ộ ậ ề

184

Nghãi c a Gia T ng thì l y Pháp H làm tênủ ườ ấ ộ ng i, vì Pháp H là đ t c a M c Liên. M cườ ộ ệ ử ủ ụ ụ Liên đây không ph i là ngài đ i M c Ki n Liênở ả ạ ụ ề th n thông đ nh t vào th i đ c Ph t còn t iầ ệ ấ ờ ứ ậ ạ th , mà là ngài M c Ki n Liên T Đ Tu s ngế ụ ề ử ế ố d i th i vua A D c. Ngài là ng i đ c truy nướ ờ ụ ườ ượ ề x ng là v ch trì cho l n k t t p th ba. u Bàư ị ủ ầ ế ậ ứ Ư Qu t Đa (Upagupta) c a B c truy n cũng là vậ ủ ắ ề ị này, và Đàm Vô Đ c là đ t c a Upuguta. Theoứ ệ ử ủ Tông Luân Lu n Thu t Ký và Nghĩa Lâm -ậ ậ Ch ng c a Khuy C , thì B này có “Ngũ t ngươ ủ ơ ộ ạ thuy t” là: Kinh, Lu t, Đ i pháp (A Tỳ Đ t Ma),ế ậ ố ạ Minh Chú, B tát; B tát t ng c a Pháp T ng Bồ ồ ạ ủ ạ ộ là l y T p T ng c a Đ i Chúng B mà c i biênấ ạ ạ ủ ạ ộ ả thành. Kỳ d b n t ng còn l i đa ph n gi ng Đ iư ố ạ ạ ầ ố ạ Chúng B . Pháp H B tr ng Minh Chú t ngộ ộ ộ ọ ạ (Mantra) và B tát t ng (Bodhisattva Pitaka), đ cồ ạ ặ bi t đi u đó m ra manh m i c a Đ i th a M tệ ề ở ố ủ ạ ừ ậ giáo sau này. Nh t B n đông m t cho r ng Đ tậ ả ậ ằ ạ Ma Cúc Đa là bi t danh c a Long Trí B tát;ệ ủ ồ nh ng v i Ph n ng , th Đ t Ma Cúc Đa cùngư ớ ạ ữ ị ạ Pháp T ng B Ch Dharma Gupta (Pháp T ng) làạ ộ ủ ạ t ng đ ng. M t tông c a ngài Long Trí, ho cươ ồ ậ ủ ặ ch ng ph i đó là Pháp T ng B Ch , nh ng cũngẳ ả ạ ộ ủ ư không ph i là không có ng n ngu n. T Ph nả ọ ồ ứ ầ Lu t c a b n Hán d ch đ c l u xu t t B này.ậ ủ ả ị ượ ư ấ ừ ộ Pháp T ng B th a k và h p th t t ng c aạ ộ ừ ế ấ ụ ư ưở ủ Đ i Chúng B r t nhi u. Cũng vì th mà “Thôngạ ộ ấ ề ế L Ký” c a Nh t B n, ngang nhiên đ a phápộ ủ ậ ả ư

185

T ng B vào thành m t h c a Đ i Chúng B .ạ ộ ộ ệ ủ ạ ộ Suy c u t ng t n, thì Pháp T ng B thu c hứ ườ ậ ạ ộ ộ ệ Phân Bi t Thuy t c a Th ng T a B .ệ ế ủ ượ ọ ộ

10. m Quang B (Kàsyapìyàh):Ẩ ộVăn Thù S L i V n Kinh g i B này là Caư ợ ấ ọ ộ

Di p T B , còn Th p Bát B Lu n thì g i B nàyế ỉ ộ ậ ộ ậ ọ ộ v i tên là u Lê Sa B , trong khi B Ch p Dớ Ư ộ ộ ấ ị Lu n g i B này là Thi n T ng B , hoăc mậ ọ ộ ệ ạ ộ Ẩ Quang Đ T B . Ngoài ra B này còn có các tênệ ử ộ ộ g i nh : Ca Di p Duy B , Ca Di p Di B v.v...ọ ư ế ộ ế ộ Tóm l i, đ y là l y tên c a B ch đ đăt tên B .ạ ấ ấ ủ ộ ủ ể ộ Theo “Qu c D ch Đ i T ng Kinh” c a Nh t B n,ố ị ạ ạ ủ ậ ả lu n b th năm m i hai vi t v l ch s phânậ ộ ứ ươ ế ề ị ử phái và l ch s k t t p, thì m Quang B có khị ử ế ậ Ẩ ộ ả năng do ngài Ca Di p Duy d i th i vua A D cế ướ ờ ụ đ c phái đ n đ a ph ng Tuy t S n đ ho ngượ ế ị ươ ế ơ ể ằ hóa, nhân đó mà h ng kh i thành m t phái. Phápư ở ộ s n Thu n vi t trong cu n “Ph t giáo n Đ ”,ư Ấ ậ ế ố ậ Ấ ộ

ch ng sáu, ti t ba, trang 118, nói là m Quangở ươ ế Ẩ B , Hóa Đ a B , Pháp T ng B , lúc hành hóa t iộ ị ộ ạ ộ ạ l c đ a n Đ , đ i v i Thánh đi n các B này cóụ ị Ấ ộ ố ớ ể ộ nhi u “c ii tác”. Các B v a nêu cùng v i Đa Vănề ả ộ ừ ớ B , Thuy t Gi B c a Đ i Chúng B có cùng tácộ ế ả ộ ủ ạ ộ phong; ho c các b này có dung n p y u t Vặ ộ ạ ế ố ệ Đà r i tôn lên và cho là do Ph t thuy t; ho c làồ ậ ế ặ các B trên suy ng ng ngài Đ i M c Ki n Liênộ ưỡ ạ ụ ề th n thông đ nh t th i đ c Ph t còn t i th ,ầ ệ ấ ở ờ ứ ậ ạ ế r i l y ngài làm ch ng th c cho tính kh tín c aồ ấ ứ ự ả ủ

186

Minh chú c a B phái mình, ho c các B trên làmủ ộ ặ ộ v y (t c c i tác) là nh m đ phá ngo i đ o, vàậ ứ ả ằ ể ạ ạ đ tranh lu n trong n i b nên có s tuy n t pể ậ ộ ộ ự ể ậ riêng.

11. Kinh L ng B (Sautràntikàh):ượ ộB Ch p D Lu n g i B này là Thuy t Độ ấ ị ậ ọ ộ ế ộ

B , ho c Thuy t Kinh B , còn Th p Bát B Lu nộ ặ ế ộ ậ ộ ậ g i B này là Tăng Ca Lan Đa, ho c Tu Đa Laọ ộ ặ Lu n, trong khi Chánh L ng B thì truy n x ngậ ượ ộ ề ư B này là S Tr ng B , duy có đi u trongộ ư ưở ộ ề truy n bá, các B đ u cho r ng Kinh L ng Bề ộ ề ằ ượ ộ đ c phân xu t t Thuy t Nh t Thi t H u B ,ượ ấ ừ ế ấ ế ữ ộ Thuy t B Đ tên ti ng Ph n là Saimkhantikaế ộ ộ ế ạ (Chuy n di) và Vàda (có nghĩa là thuy t). Do đó,ể ế nên Đ i S c a Nam truy n cho r ng Kinhạ ử ủ ề ằ L ng B đ c l u xu t t Thuy t Chuy n B .ượ ộ ượ ư ấ ừ ế ể ộ Th c thì Thuy t Kinh hay Thuy t Chuy n là haiự ế ế ể cách g i mang tính b n m t (g c - ng n) c aọ ả ạ ố ọ ủ Kinh L ng B . Kinh L ng B đ c l u xu t tượ ộ ượ ộ ượ ư ấ ừ H u B , nh ng ch u nh h ng c a Đ i Chúngữ ộ ư ị ả ưở ủ ạ B , do đó, đ i v i t t ng H u B , Kinh L ngộ ố ớ ư ưở ữ ộ ượ B có l p tr ng phê phán và tham c u.ộ ậ ườ ứ

Sau này t t ng Duy th c c a Đ i th aư ưở ứ ủ ạ ừ ph n nhi u đ c l u xu t t Kinh B . Ch ngầ ề ượ ư ấ ừ ộ ẳ h n nh thuy t tâm s c h huân c a ch ng t ,ạ ư ế ắ ổ ủ ủ ử theo Kinh L ng B , vì là “ch ng t t ngượ ộ ủ ử ằ phú”(21) nên ph i nói ba đ i. “Đ o lý ba đ i” c aả ờ ạ ờ ủ Duy th c tuy đ c th y trong Lu n Du Già S Đ aứ ọ ấ ậ ư ị

187

quy n 51(22), nh ng lu n s C u Ma La Cúc Đaể ư ậ ư ư c a Kinh L ng B đã là tiên tri u c a t t ngủ ượ ộ ệ ủ ư ưở này. L i n a, nh thuy t “T Ý Th c c a Kinhạ ữ ư ế ế ứ ủ L ng B cho r ng “Di t đ nh t tâm b t di t”ượ ộ ằ ệ ị ế ấ ệ (nh p vào đ nh di t t n nh ng t tâm khôngậ ị ệ ậ ư ế di t). “Ch p vô t ng đ nh t t tâm b t di t”.ệ ấ ưở ị ế ấ ệ Đ y chính là t t ng ti n thân c a căn b nấ ư ưở ề ủ ả th c th tám là A L i Da th c. M c dù v y,ứ ứ ạ ứ ặ ậ nh ng Kinh L ng B v n thu c v h Ti uư ượ ộ ẫ ộ ề ệ ể th a. Thuy t s c tâm h huân c a Kinh L ngừ ế ắ ỗ ủ ượ B thu c nh nguyên lu n, trong khi Duy th c giaộ ộ ị ậ ứ ch tr ng (v n pháp b t ly th c) (v n phápủ ươ ạ ấ ứ ạ không th không liên h đ n th c), và đây làể ệ ế ứ nh t nguyên lu n. Do “t tâm th c” c a C u Maấ ậ ế ứ ủ ư La Cúc Đa m i ti n đ n th ng nghĩa ngã (th ngớ ế ế ắ ắ nghĩa ngã b đ c già la) c a Th t L i La Đa.ổ ặ ủ ấ ợ “Chân th c ngã” vi t và không th thi thi t đ cự ế ể ế ượ t ng tr ng c a nó. Đ i khái, có th hi u t tâmướ ạ ủ ạ ể ể ế th c, th ng nghĩa ngã cũng là ch p ngã ch pứ ắ ấ ấ pháp. Vì v y Kinh L ng B v n là Ti u th a.ậ ượ ộ ẫ ể ừ Nh ng cũng nh đó mà ti n thêm m t b c, đóư ờ ế ộ ướ là thu c t ng vô ngã c a Đ i th a. Cho nênộ ướ ủ ạ ừ “th ng nghĩa ngã” có cái nghĩa là th ng tr b tắ ườ ụ ấ bi n. Đ y là t t ng ti n thân c a “ch nế ấ ư ưở ề ủ ơ th ng duy tâm” c a Đ i th a.ườ ủ ạ ừ

(1) C hai b lu n này là cùng m t b n,ả ộ ậ ộ ả nh ng b n d ch l i khác nhau.ư ả ị ạ

188

(2) Đ i Chánh t ng-49, đ u trang 15.ạ ạ ầ(3) V : t c v ng t, v đ ng - đây là v gi iị ứ ị ọ ị ắ ở ị ả

thoát.

(4) Đ i Chánh t ng-49, gi a trang 17 đ nạ ạ ữ ế cu i trang 19.ố

(5) Đ i Chánh t ng-49, đ u trang 20 đ nạ ạ ầ ế cu i trang 22.ố

(6) Nhà T n, nhà Tr n ch th i Ngũ đ i ầ ầ ỉ ờ ạ ỏ Tung Qu c.ố

(7) Đ i Chánh t ng-49, đ u trang 15 đ nạ ạ ầ ế gi a trang 17.ữ

(8) Đ i Chánh t ng-49, đ u trang 15 đ nạ ạ ầ ế gi a trang 17.ữ

(9) Đ i Chánh t ng-49, gi a trang 15.ạ ạ ữ(10) Đ i Chánh t ng-14, gi a trang 501ạ ạ ữ(11) T c t ng - 83, trang 437.ụ ạ(12) Đ i Chánh t ng-49, đ u trang 18.ạ ạ ầ(12) Đ i Chánh t ng-49, trang 18.ạ ạ(13) Ngã ch ng ph i là u n, cũng ch ng ph iẳ ả ẩ ẳ ả

ly khai u n.ẩ(14) Năm Tr nh Quán th ba đ n năm 19 -ị ứ ế

đ i Đ ng Thái Tông. Tây l ch t 629 - 945.ờ ườ ị ừ(15) Đ i Chánh t ng-54, trang 205.ạ ạ

189

(16) Đ i Chánh t ng-32, trang 462-473.ạ ạ(17) Đ i Chánh T ng-49, trang 18.ạ ạ(18) T c t ng 83, trang 461.ụ ạ(19) Đ i Chánh T ng-55, đ u trang 21.ạ ạ ầ(20) Đ i Chánh T ng-49, đ u trang 17.ạ ạ ầ(21) Ch ng t đ i quá kh cu sinh đ n hi nủ ử ờ ứ ế ệ

t i, và l u chuy n đ n v lai.ạ ư ể ế ị(22) Đ i Chánh t ng-30, trang 579-584.ạ ạ

190

CH NG VIƯƠGIÁO NGHĨA C A Đ I CHÚNG B VÀ H UỦ Ạ Ộ Ữ

BỘTI T I. HAI B PHÁI CĂN B NẾ Ộ Ả- Tính ch t đ c bi t c a hai B .ấ ặ ệ ủ ộD i th i vua A D c, Ph t giáo truy n t nướ ờ ụ ậ ề ừ Ấ

Đ h ng v nam n Đ đ phát tri n, đ y làộ ướ ề Ấ ộ ể ể ấ h ng phát tri n c a Đ i Chúng B , và l y nhânướ ể ủ ạ ộ ấ v t Đ i Thiên làm trung tâm. T trung n Đậ ạ ừ Ấ ộ h ng v tây n và b c n Đ đ phát tri n, thìướ ề Ấ ắ Ấ ộ ể ể đó là “chân th c ngã”, “t tâm th c”, “th ng nghĩaự ế ứ ắ ngã” đ ng d ng h ng phát tri n c a Th ngồ ạ ướ ể ủ ượ T a B . Có kh năng Th ng T a B l y ngàiọ ộ ả ượ ọ ộ ấ M t Lan Đ làm nhân v t trung tâm. B y gi Đ iạ ề ậ ấ ờ ạ Chúng B ph ng nam t m t “v ” (mùi v )ộ ở ươ ừ ộ ị ị phân thành ba, th m chí Đ i Chúng B t t m tậ ạ ộ ừ ừ ấ hút vào Đ i th a Ph t giáo vào th i trung th i,ạ ừ ậ ờ ờ s dĩ v y là do th l c v ng tri u phía namở ậ ế ự ươ ề h ng v phía b c mà ti n phát; trong khi đóướ ề ắ ế Ph t giáo Th ng T a B tây b c n Đ chậ ượ ọ ộ ở ắ Ấ ộ ỉ thu n “nh t v ”, nh ng l i ch u s kích đ ngầ ấ ị ư ạ ị ự ộ mãnh li t c a t trào t t ng m i, nên n i bệ ủ ư ư ưở ớ ộ ộ phát sinh phân bi t. Sau nh ng l n phân bi t, chệ ữ ầ ệ ỉ có Thuy t Nh t Thi t H u B là b phái sauế ấ ế ữ ộ ộ cùng c b o trì t t ng căn b n c a Th ngố ả ư ưở ả ủ ượ T a B .ọ ộ

191

S phát tri n c a Đ i Chúng B luôn coiự ể ủ ạ ộ tr ng tinh th n căn b n c a đ c Ph t, nh ngọ ầ ả ủ ứ ậ ư luôn ph i thích nghi v i yêu c u c b n đó là tả ớ ầ ơ ả ự do t t ng và phù h p v i n p sinh ho t th cư ưở ợ ớ ế ạ ự t c a xã h i nhân sinh. Do đó, m t m t h lýế ủ ộ ộ ặ ọ t ng hóa xu h ng gi i thoát theo quan ni mưở ướ ả ệ c a đ c Ph t, m t khác h nhân gian hóa theoủ ứ ậ ặ ọ yêu c u hi n th c c a m i sinh ho t đ i th ng.ầ ệ ự ủ ọ ạ ờ ườ T ng ph n v i Đ i Chúng B , Th ng T a Bươ ả ớ ạ ộ ượ ọ ộ m t m c b o trì kinh nghĩa nguyên th . Yêu c uộ ự ả ỉ ầ c b n c a Th ng T a B là, đ i v i nh ng sơ ả ủ ượ ọ ộ ố ớ ữ ớ gi i ch nh lý kinh, lu t ph i sao cho m t m t b oả ỉ ậ ả ộ ặ ả trì quan ni m c a đ c Ph t dù là nhân gian hóa;ệ ủ ứ ậ m t khác đ i v i nh ng sinh ho t mang ti ngặ ố ớ ữ ạ ế hi n th c có xu h ng “h c c u hóa” (t c h cệ ự ướ ọ ứ ứ ọ thu t và nghiên c u).ậ ứ

Nh ng khác bi t v a nêu, khi n Đ i Chúngữ ệ ừ ế ạ B sau r t tr thành Đ i Th a Ph t giáo và r tộ ố ở ạ ừ ậ ấ th nh hành. Đi n t ch c a Đ i Chúng B l u l i,ị ể ị ủ ạ ộ ư ạ hi n ch có m i m t b đó là b “Đ i S Kinh”.ệ ỉ ỗ ộ ộ ộ ạ ự Có thuy t cho r ng Đ i Chúng B v sau đ cế ằ ạ ộ ề ượ truy n b i Thuy t Xu t Th B ; tuy nhiên lu nề ở ế ấ ế ộ ậ đi m c a B này m t quy n cũng không còn.ể ủ ộ ộ ể

C n hi u r ng t t ng c a Đ i Chúng Bầ ể ằ ư ưở ủ ạ ộ v n còn h i h ng c a H u B và các B khác,ẫ ơ ướ ủ ữ ộ ộ trong đó nhi u nh t là đi n t ch c a h Th ngề ấ ể ị ủ ệ ượ T a. Ngay c Thuy t Nh t Thi t H u B cũngọ ả ế ấ ế ữ ộ l y “Phát Trí Lu n” c a Th ng T a B làm đ uấ ậ ủ ượ ọ ộ ầ

192

m i cho b y b lu n c a h . L n k t t p th tố ả ộ ậ ủ ọ ầ ế ậ ứ ư d i th i gian vua Ca N S c Ca có xu t hi n m tướ ờ ị ắ ấ ệ ộ b “Đ i Tỳ Bà Sa Lu n” v i hai trăm quy n,ộ ạ ậ ớ ể nh ng đ y cũng ch là s gom góp t nh ng lu nư ấ ỉ ự ừ ữ ậ th c a H u B mà đ i thành.ư ủ ữ ộ ạ

Đ i v i kinh nghĩa, H u B có s s thích vàố ớ ữ ộ ự ớ đi u lý. Cũng th , đ i v i lu t nghi, H u B nề ế ố ớ ậ ữ ộ ỗ l c phát huy, cũng có nh ng vi c H u B đ tự ữ ệ ữ ộ ạ đ c thành tích v t quá gi i h n c a m t bượ ượ ớ ạ ủ ộ ộ phái: đ u tiên là Ma Thâu La thu c tây b c nầ ở ộ ắ Ấ Đ , có lu t Th p T ng g m sáu m i quy n c aộ ậ ậ ụ ồ ươ ể ủ H u B , lu t này đ c gi i thích b i Lu n Tát Bàữ ộ ậ ượ ả ở ậ Đa, ti p đ n là lu t Căn B n Thuy t Nh t Thi tế ế ậ ả ế ấ ế H u B (l c x ng là H u B ), v i năm m iữ ộ ượ ư ữ ộ ớ ươ quy n, xu t hi n t i n c Ca Th p Di La cũngể ấ ệ ạ ướ ấ thu c tây b c n Đ . Nh ng lu t th c a H uộ ắ Ấ ộ ữ ậ ư ủ ữ B đ c Nghĩa T nh c a Tung Qu c d ch ra Hánộ ượ ị ủ ố ị văn g m m i tám ch ng lo i, v i m t trăm chínồ ườ ủ ạ ớ ộ m i tám (198) quy n. Cũng có m t b ph nươ ể ộ ộ ậ c a “H u B Lu t” đ c d ch ra T ng văn vàủ ữ ộ ậ ượ ị ạ truy n th Tây T ng.ề ụ ở ạ

Chính các nhân vi c nghiên c u, h c t p quáệ ứ ọ ậ n ng nhi t c a các h c gi H u B đã làm choồ ệ ủ ọ ả ữ ộ Ph t giáo tách kh i đ i s ng nhân gian, và vi cậ ỏ ờ ố ệ tu đ o c a h trái chi u v i th c ti n đ iạ ủ ọ ề ớ ự ễ ờ th ng. Theo h , h c Ph t là đ bi t Ph t d yườ ọ ọ ậ ể ế ậ ạ nh ng gì; mu n v y thì c n ph i xu t gia, su tữ ố ậ ầ ả ấ ố đ i trong t vi n, đ nghiên c u, suy ng mờ ở ự ệ ể ứ ẫ

193

m t cách th u đáo t ng t n nh ng lu n th ,ộ ấ ườ ậ ữ ậ ư thánh đi n. Đ y là đi u không d đ ng i đ iể ấ ề ễ ể ườ ờ ti p c n Ph t giáo, trong khi đó các h c gi Ph tế ậ ậ ọ ả ậ giáo v i ch tr ng này ch nh m nhu c u tuớ ủ ươ ỉ ằ ầ gi i thoát t ngã cho chính mình. Nhân đó, màả ự sau này h b h c gi Ph t giáo v i ch tr ngọ ị ọ ả ậ ớ ủ ươ này ch nh m c u tu gi i thoát cho chính mình.ỉ ằ ầ ả Nhân đó, mà sau này h b h c gi Ph t giáo Đ iọ ị ọ ả ậ ạ th a g i bi m h là đ i t ng Ti u th a ch bi từ ọ ế ọ ố ượ ể ừ ỉ ế c u gi i thoát cho riêng mình.ầ ả

- Hi n T ng Lu n.ệ ượ ậHi n t ng lu n là s quan sát nh ng ho tệ ượ ậ ự ữ ạ

đ ng c a v n h u. Đ i Chúng B ch tr ngộ ủ ạ ữ ạ ộ ủ ươ “hi n t i h u th , quá kh , v lai vô th ”, trongệ ạ ữ ể ứ ị ể khi H u B ch tr ng “tam th th c h u, phápữ ộ ủ ươ ế ự ữ th h ng h u”. Nh nói tam th là g m: quá kh ,ể ằ ữ ư ế ồ ứ hi n t i, v lai. Đ ng d ng v i ch tr ng này làệ ạ ị ồ ạ ớ ủ ươ s bi n d ch c a v n h u tùy vào ba v trí: quáự ế ị ủ ạ ữ ị kh , hi n t i và v lai mà quan sát. Đ i Chúng Bứ ệ ạ ị ạ ộ ch th a nh n hi n t i là th c h u, còn quá khỉ ừ ậ ệ ạ ự ữ ứ thì đã qua r i, và v lai thì ch a xu t hi n, nhânồ ị ư ấ ệ đó cho r ng quá kh và v lai là do đ c suy đ nhằ ứ ị ượ ị t pháp hi n t i mà có. V i m t sát na hi n ti nừ ệ ạ ớ ộ ệ ề tr c m t, g i đó là pháp hi n t i, đi u này choướ ắ ọ ệ ạ ề th y tính t n t i ch quan hi n t i. Quá kh , vấ ồ ạ ủ ở ệ ạ ứ ị lai là pháp khách quan, nh ng không th ly khaiư ể nh n th c ch quan đ t n t i. Vì th mà nóiậ ứ ủ ể ồ ạ ế “quá kh , v lai là vô th , ch hi n t i m i h uứ ị ể ỉ ệ ạ ớ ữ

194

th ”. Đ y là n n t ng c a t t ng “duyên kh iể ấ ề ả ủ ư ưở ở quan”. T t ng này cho r ng vi c t n t i c aư ưở ằ ệ ồ ạ ủ tam th là không có th c tánh đ c l p, vì là phápế ự ộ ậ hi n t i vĩnh vi n sẽ tr thành quá kh , nh ngệ ạ ễ ở ứ ư cũng là ti n đ n t ng lai, tuy ch t m trú trongế ế ươ ỉ ạ quan ni m sát na hi n t i. Do đó, nên g i làệ ở ệ ạ ọ “s c pháp t m trú”.ắ ạ

Nh H u B đ c g i là H u B , theo Bư ữ ộ ượ ọ ữ ộ ộ Ch p D Lu n S thì: “thuy t c a B này choấ ị ậ ớ ế ủ ộ r ng t t c đ u có, nên nhân đó mà g i tên”. Chằ ấ ả ề ọ ủ y u là do ch tr ng “tam th th c h u, phápế ủ ươ ế ự ữ th h ng h u”. Có ng i cho r ng H u B doể ằ ữ ườ ằ ữ ộ ch u nh h ng ph ng pháp t duy tri t h cị ả ưở ươ ư ế ọ c a gi i ngo i đ o đ nh m hoàn thành h giáoủ ớ ạ ạ ể ằ ệ lý. Có ng i nói”h u” c a H u B là “h u” c aườ ữ ủ ữ ộ ữ ủ Th c t i lu n. Có ng i l y “Th c h u” “h ngự ạ ậ ườ ấ ự ữ ằ h u” c a H u B và cho r ng đó là “v t ch t (cóữ ủ ữ ộ ằ ậ ấ kh năng) b t di t” và “th l c h ng t n”. Cóả ấ ệ ế ự ằ ồ ng i l i cho r ng “h u” c a H u B là n n đườ ạ ằ ữ ủ ữ ộ ề ể khai tri n giáo nghĩa nguyên th y là “ch hànhể ỉ ấ ư vô th ng”. Nh ng vô th ng, vô ngã ph i thôngườ ư ườ ả qua bi u hi n c th ho c lâu dài. Quan ni mể ệ ụ ể ặ ệ “th c h u” này t ng t v i khuynh h ng tri tự ữ ươ ự ớ ướ ế h c th c t n (Existenti al philosophy) c a th iọ ự ồ ủ ờ nay. Vì “tam th ” là n i dung c a m t sát na hi nế ộ ủ ộ ệ t i. Quan ni m này đ c ng i ta ví von: “hi nạ ệ ượ ườ ệ t i mà quá kh là nhi n , và t ng lai là phạ ứ ữ ươ ụ

195

m u”, tuy dù m t sát na hi n t i không ph i làẫ ộ ệ ạ ả quá kh .ứ

Cũng ch ng ph i t ng lai, nh ng hi n t i làẳ ả ươ ư ệ ạ s k t c c a quá kh và kh i đ u c a v lai. Vìự ế ụ ủ ứ ở ầ ủ ị v y nên m i “tam th th c h u” t t c m i hi nậ ớ ế ự ữ ấ ả ọ ệ t ng, m i s vi c đ u ch u s bi n hóa sinhượ ọ ự ệ ề ị ự ế di t trong m t sát na, sát na tr c khác sát naệ ộ ướ sau; vô s “s t ng” t i m i nh t sát na làố ự ượ ạ ỗ ấ không gi ng nhau, nh v y ch m t pháp (số ư ậ ỉ ộ ự t ng) cũng đ đ ki n l p vô s pháp th , m iượ ủ ể ế ậ ố ể ỗ m i vô s pháp th không pháp th nào là khôngỗ ố ể ể kinh qua quá kh , hi n t i và v lai c a tam th .ứ ệ ạ ị ủ ế Tam th ch là th c h u, khi m i m i “pháp th ”ế ỉ ự ữ ỗ ỗ ể t t nhiên ph i là “h ng h u”. Nh ng m t khiấ ả ằ ữ ư ộ pháp th làm cho “s c” (s t ng = hi n t ng)ể ắ ự ượ ệ ượ có kh năng tr thành t t ng c a chính nó, màả ở ự ướ ủ nh v y thì t t ng y ph i luôn luôn lúc nàoư ậ ự ướ ấ ả cũng xu t hi n hi n t i đ t làm đ y đ choấ ệ ở ệ ạ ể ự ầ ủ riêng mình. Vì th pháp th h ng h u là ch choế ể ằ ữ ỉ giá tr t t ng c a m i nh t sát na theo th l p,ị ự ướ ủ ỗ ấ ứ ớ ch không ph i là “th ng h u” theo th t th iứ ả ườ ữ ứ ự ờ gian. Pháp đã là vô th ng thì t t nhiên cũng vôườ ấ ngã.

Nh v y đ th y l p lu n c a Đ i Chúng Bư ậ ủ ấ ậ ậ ủ ạ ộ đ t n n t ng trên duyên kh i quan, Thuy t Nh tặ ề ả ở ế ấ Thi t H u B l y vô th ng, vô ngã làm n nế ữ ộ ấ ườ ề t ng đ phát tri n, tuy lý ni m đ c khai xu t cóả ể ể ệ ượ ấ

196

b t đ ng, nh ng c b n ban đ u đ u kh i t diấ ồ ư ơ ả ầ ề ở ừ giáo c a đ c Ph t.ủ ứ ậ

- B n Th Lu n.ả ể ậTruy c u v hi n t ng lu n căn b n là vìứ ề ệ ượ ậ ả

b n th lu n. B n th lu n c a Đ i Chúng Bả ể ậ ả ể ậ ủ ạ ộ là”Vô vi pháp lu n”. L y t t c các pháp chiaậ ấ ấ ả thành hai lo i là: h u vi pháp và vô vi pháp, đi uạ ữ ề này Đ i Chúng B và Th ng T a B đ u nh tạ ộ ượ ọ ộ ề ấ trí, nh ng n i dung thành l p c a m i b cóư ộ ậ ủ ỗ ộ ph n khác nhau. Vô vi c a Th ng T a B đ uầ ủ ượ ọ ộ ề hoàn toàn b r i vào tr ng thái h vô, mang tínhị ơ ạ ư tiêu c c ho c ph đ nh; trong khi Đ i Chúng Bự ặ ủ ị ạ ộ thì cho r ng “vô vi” có năng l c sinh kh i v nằ ự ở ạ pháp (vì v y nó là ti n thân c a duyên kh i nhậ ề ủ ở ư vô vi c a Hóa Đ a B ), nó qui đ nh phép t c và củ ị ộ ị ắ ơ s c a h u vi pháp, nó mang tính tích c c ho cở ủ ữ ự ặ kh ng đ nh.ẳ ị

Đ làm rõ thêm ch tr ng c a Đ i Chúngể ủ ươ ủ ạ B và Th ng T a B , cũng nh s sai bi t c aộ ượ ọ ộ ư ự ệ ủ các h phái v i vô vi pháp nh th nào; xin li tệ ớ ư ế ệ kê thành bi u đ sau:ể ồ

blank

Bi u đ trên giúp chúng ta hi u: b n thể ồ ể ả ể lu n c a vô vi pháp đ i v i h Th ng T a Bậ ủ ố ớ ệ ượ ọ ộ

197

có v ch n ch t nh ng h i b o th , và mangẻ ơ ấ ư ơ ả ủ hình thái Ti u th a; trong khi ch đích chín vô viể ừ ủ pháp c a Đ i Chúng B phát tri n xu h ng lýủ ạ ộ ể ướ t ng mang hình thái Đ i th a. Còn v i b n pháiưở ạ ừ ớ ố thu c h Phân Bi t Thuy t, thì c b n phái nàyộ ệ ệ ế ả ố đ u ch u nh h ng t t ng Đ i Chúng B màề ị ả ưở ư ưở ạ ộ hình thành, s dĩ Hóa Đ i B ti n thêm m tở ạ ộ ế ộ b c, đó là ki n l p “ba tánh ch n nh ” và “b tướ ế ậ ơ ư ấ đ ng” (xem Hóa Đ a B ti t tr c); Pháp T ng,ộ ị ộ ở ế ướ ạ

m Quang, Đ ng Di p, ba b này hoàn toàn ti pẨ ồ ệ ộ ế th và gi ng v i Đ i Chúng B ; Án Đ t La phái làụ ố ớ ạ ộ ạ phái sau r t c a Đ i Chúng B nên ch a ti p thố ủ ạ ộ ư ế ụ “thánh đ o” và “h không” c a Đ i Chúng B ,ạ ư ủ ạ ộ nh ng l i gi ng v i Xá L i Ph t Tỳ Đàm, đó là c iư ạ ố ớ ợ ấ ả bi n và tăng b “quy t tr ch” và “pháp tr ”. Xáế ổ ế ạ ụ L i Ph t Tỳ Đàm là thu c v Th ng T a B ,ợ ấ ộ ề ượ ọ ộ nh ng nh ng gì hi n còn l i không h p v i tư ữ ệ ạ ợ ớ ư t ng c a Đ c T B , mà l i g n v i h Phânưở ủ ộ ử ộ ạ ầ ớ ệ Bi t Thuy t. Vô vi - b n th nó v n là m t; Đ iệ ế ả ể ố ộ ạ Chúng B do ph i thích ng v i yêu c u th c tộ ả ứ ớ ầ ự ế nên phân ra chín tên g i, th l p c a chín tên là:ọ ứ ớ ủ tr ch di t, phi tr ch di t, h không, không vôạ ệ ạ ệ ư biên x , th c vô biên x , vô s h u x , phi t ngứ ứ ứ ở ữ ứ ưở phi phi t ng x , duyên kh i chi tánh, thánh đ oưở ứ ở ạ chi tánh.

Đ i Chúng B l y pháp duyên kh i làmạ ộ ấ ở nguyên lý sinh kh i c a v n pháp, và quán thôngở ủ ạ v n pháp do giác ng pháp duyên kh i mà đ tạ ộ ở ạ đ n Ni t bàn, đ ng th i ch ra c nh gi i lý t ngế ế ồ ờ ỉ ả ớ ưở

198

c a Ni t bàn; thánh đ o, y là phép t c nh đóủ ế ạ ấ ắ ờ đ t đ n c nh gi i này. Đây là tinh th n c a chínạ ế ả ớ ầ ủ vô vi pháp hi n v n còn.ệ ẫ

- Tâm Tính Lu n và H u Tính lu n.ậ ữ ậĐ c g i là Tâm tính, t c là nói đ n b nượ ọ ứ ế ả

ch t, b n tính c a tâm. Tâm đây không ph i làấ ả ủ ở ả tâm phân bi t, hay nh c đoàn tâm (tim b ng máuệ ụ ằ th t) trong đ i s ng th ng ngày, đ i v i b nị ờ ố ườ ố ớ ả tính c a Tâm, Đ i Chúng B ch tr ng “tâmủ ạ ộ ủ ươ t nh thuy t” c a “Tông luân lu n Phát Nh n” (doị ế ủ ậ ậ Ti u S n Hi n Kinh biên so n vào năm Minh Trể ơ ế ạ ị th 24). Trong đó nói: “tâm, tính v n t nh, do bứ ố ị ị khách tr n tùy phi n não khi n cho nhi m ô,ầ ề ế ễ làm tâm tr nên b t t nh”. Ch th c a h u tìnhở ấ ị ủ ể ủ ữ chúng sanh là tâm, b n tính c a tâm b n lai (x aả ủ ả ư nay) là t nh, nh ng do b phi n não có tính kháchị ư ị ề quan làm cho nhi m ô, nhân đ y tâm tr thànhễ ấ ở b t t nh nên g i là phàm phu. Thuy t “tâm tínhấ ị ọ ế b n t nh” c a Đ i Chúng B đ ng trên l pả ị ủ ạ ộ ứ ậ tr ng Đ i th a, và đây là đi m b t đ ng gi aườ ạ ừ ể ấ ồ ữ T ng tông và Tánh tông; nh ng thuy t “tâmướ ư ế tính b n t nh” l i là ti n thân c a t t ng “chânả ị ạ ề ủ ư ưở nh duyên kh i” v sau này, có kh năng tư ở ề ả ư t ng tâm tánh b n t nh hoàn toàn thu c tánhưở ả ị ộ không lu n khi cho r ng t t c chúng sinh đ uậ ằ ấ ả ề có tính Ph t.ậ

Ngoài ra, Đ i Chúng B còn có thuy t “tâm tạ ộ ế ự duyên”. Lu n D Ch p Tông Lu n(1) nói: “cácậ ị ấ ậ

199

hàng D l u, tâm và tâm s pháp c a h có thự ư ở ủ ọ ể li u tri t đ c t tánh”. D l u là thánh qu đ uễ ệ ượ ự ự ư ả ầ tiên c a các thánh qu thu c Ti u th a. Pháp màủ ả ộ ể ừ tâm, tâm s c a hàng D l u duyên đ n đ c cóở ủ ự ư ế ượ kh năng li u tri t (bi t th u đáo m i ngánh méả ễ ệ ế ấ ọ c a pháp) b n tính c a t tâm. Đây là đi m nh tủ ả ủ ự ể ấ trí v i “thuy t tâm t nh” c a Đ i Chúng B .ớ ế ị ủ ạ ộ Thánh gi là ng i v l i v i tâm b n t nh c aả ườ ề ạ ớ ả ị ủ mình. vì tâm có kh năng t duyên vào b n tínhả ự ả c a chính nó. Đây cũng là đi u gây tác d ng đ nủ ề ụ ế tâm B tát c a Đ i th a v sau này. Đ i Chúngồ ủ ạ ừ ề ạ B còn có thuy t “tùy miên” và “ch ng t ”. Bộ ế ủ ử ộ này l y tùy miên, và “tri n” mà chia phân ra; choấ ề r ng tùy miên là ch ng t c a tùy phi n não,ằ ủ ử ủ ề trong khi “tri n” là s hi n hành c a phi n não.ề ự ệ ủ ề Ch ng t đ c coi là nhân t ti m ph c, cònủ ử ượ ố ề ụ hi n hành là s th c đ c phát sinh. Ch riêng tệ ự ự ượ ỉ ư t ng v ch ng t đã là uyên nguyên c a Duyưở ề ủ ử ủ th c h c c a Đ i th a sau này.ứ ọ ủ ạ ừ

V i H u B có s t ng ph n v i Đ i Chúngớ ữ ộ ự ươ ả ớ ạ B , H u B cho r ng: tâm tính c a nó x a nayộ ữ ộ ằ ủ ư (b n lai) là b t t nh, và r ng tâm không th tả ấ ị ằ ể ự duyên, đ ng th i cũng coi tùy miên chính làồ ờ phi n não. Lu n Thành Duy th c quy n ba(2),ề ậ ứ ể nói: “Trong A C p Ma (A Hàm) c a Đ i Chúng Bấ ủ ạ ộ cũng m t ý đ c p đ n tên g i c a căn b n th c,ậ ề ậ ế ọ ủ ả ứ vì đó là th c mà nh ng th c nh nhãn th c, nhĩứ ữ ứ ư ứ th c v.v... l y đó làm s y”. Nói cách khác, cănứ ấ ở b n th c là s y c a sáu th c: nhãn, nhĩ, t , thi tả ứ ở ủ ứ ỷ ệ

200

thân và ý th c. Căn b n th c c a Đ i Chúng Bứ ả ứ ủ ạ ộ v i “phi t c phi ly u n ngã” c a “b đ c già la”(3)ớ ứ ẩ ủ ổ ặ c a Đ c T B t ng t gi ng nhau. Trong khiủ ộ ử ộ ươ ợ ố Hóa Đ a B nhân vào căn b n th c mà l p thànhị ộ ả ứ ậ “cùng sinh t u n th c”. “Qu báo th c” c aử ẩ ứ ả ứ ủ Chánh L ng B , “T ý th c” c a Kinh L ngượ ộ ế ứ ủ ượ B , ho c “nh t v u n” (ch T ý th c) tác d ngộ ặ ấ ị ẩ ỉ ế ứ ụ c a nó nh nhau, th c này làm s y c a nghi pủ ư ứ ở ủ ệ và nghi p d n sinh t l u chuy n. Khi đ n Ph tệ ẫ ử ư ể ế ậ giáo Đ i th a, căn b n th c li n tr thành tạ ừ ả ứ ề ở ư t ng A L i Da th c. Th c A L i Da c a Đ i th a,ưở ạ ứ ứ ạ ủ ạ ừ kỳ th c nó xu t x t b phái Ph t giáo. Căn b nự ấ ứ ừ ộ ậ ả th c c a Đ i Chúng B s m đ c nhen nhúmứ ủ ạ ộ ớ ượ trong Thánh đi n nguyên th , vì m i ch nói đ nể ỉ ớ ỉ ế công năng c a đ l c ý th c.ủ ệ ụ ứ

H u B xem h u tình chúng sinh là n n t ngữ ộ ữ ề ả c a nguyên t c vô th ng, vô ngã, và cho r ngủ ắ ườ ằ h u tình là s gi h p c a năm u n. Đây là th cữ ự ả ợ ủ ẩ ự t i lu n mang tính máy móc. H u B quan sát sạ ậ ữ ộ ự sinh t c a h u tình chúng sinh mà đ a raử ủ ữ ư thuy t t h u: sinh h u, b n h u, t h u vàế ứ ữ ữ ả ữ ử ữ trung h u. Trong đó “trung h u” là linh th sẽữ ữ ể đ u thai sau khi đã ch t, vì quan ni m linh th làầ ế ệ ể m t th v t ch t (s c pháp) vi t . Quan ni mộ ứ ậ ấ ắ ế ệ trung h u c a H u B không là s ti p th c aữ ủ ữ ộ ự ế ụ ủ h Phân Bi t Thuy t thu c Th ng T a B .ệ ệ ế ộ ượ ọ ộ

H u tình là vô ngã, nh ng trong sinh t luânữ ư ử h i m i h u tình có nghi p l c riêng. Chính vìồ ỗ ữ ệ ự

201

th mà H u B đ c bi t chú tr ng đ n thuy tế ữ ộ ặ ệ ọ ế ế “nghi p” trong các phân tích c a h . Nghi pệ ủ ọ ệ trong Thánh đi n A Hàm, nó là m t th “ý chí”ể ộ ứ nh nói: “nghi p th t ” (nghi p c a t duy, suyư ệ ị ứ ệ ủ ư nghĩ). Đ n H u B l i đem nghi p chia làm hai:ế ữ ộ ạ ệ là T nghi p và T dĩ nghi p. T nghi p là chư ệ ư ệ ư ệ ỉ cho ý nghi p, T dĩ nghi p ch thân nghi p vàệ ư ệ ỉ ệ ng nghi p. L i chia thân và ng nghi p ra thànhữ ệ ạ ữ ệ hai là: bi u nghi p và vô bi u nghi p. “Th ” c aể ệ ể ệ ể ủ thân bi u nghi p là “hình s c”, “th ” c a ngể ệ ắ ể ủ ữ bi u nghi p là”thanh ngôn”; vô bi u nghi p là dể ệ ể ệ ư th c a nghi p. D th c a nghi p là s còn l iế ủ ệ ư ế ủ ệ ự ạ đ i v i hành vi hay quán tính, ho c s c nhố ớ ặ ứ ả h ng c a tâm, nên ý nghi p không ph i l pưở ủ ệ ả ậ thêm vô bi u nghi p.ể ệ

Ban đ u là nghi p, r i đ c phân thành hai,ầ ệ ồ ượ l i ph i hi p v i ba nghi p mà thành nămạ ố ệ ớ ệ nghi p. Nh bi u đ d i đây.ệ ư ể ồ ướ

blank

Bi u đ trên cho th y H u B đ c bi t coiể ồ ấ ữ ộ ặ ệ tr ng vi c phân tích ngo i bi u nghi p. Do bi uọ ệ ạ ể ệ ể nghi p mà hình thành vô bi u nghi p, r i do sệ ể ệ ồ ự t ng t c c a vô bi u nghi p d n đ n chiêuươ ụ ủ ể ệ ẫ ế c m qu báo kh , l c trong t ng lai. M c đíchả ả ổ ạ ươ ụ l p vô bi u nghi p c a H u B là đ b tr bi uậ ể ệ ủ ữ ộ ể ổ ợ ể nghi p (s c pháp) ch a tròn trách nhi m; ngay ýệ ắ ư ệ t ng trong tâm chúng ta, khi nó ch a đ c bi uưở ư ượ ể hi n qua hành vi c a thân, c a ng , thì b t lu nệ ủ ủ ữ ấ ậ

202

ý t ng y là gì nó cũng không nh h ng gìưở ấ ả ưở nhi u đ n tâm tánh c a chúng ta. L i thiên tr ngề ế ủ ố ọ ngo i bi u nghi p ki u nh th này, và coi nhạ ể ệ ể ư ế ẹ quan ni m t nghi p, đây là đi u không phù h pệ ư ệ ề ợ v i quan đi m “nghi p th t ” c a Ph t giáoớ ể ệ ị ư ủ ậ nguyên th . Đ ng th i, cũng không có cách nào đỉ ồ ờ ể ti p thông v i B tát c a Đ i th a Ph t giáo, v nế ớ ồ ủ ạ ừ ậ ố l y ý nghi p làm tr ng.ấ ệ ọ

- Tu Đ o và Qu V Lu nạ ả ị ậM c đích duy nh t t i cao c a Ph t giáo làụ ấ ố ủ ậ

mong sao t t c chúng sinh đ u đ c gi i thoát;ấ ả ề ượ ả ph ng pháp chính y u đ yêu c u gi i thoát yươ ế ể ầ ả ấ là tu đ o; tr ng tâm đ tu đ o là: Gi i - Đ nh -ạ ọ ể ạ ớ ị Hu ; dùng tam vô l u h c Gi i - Đ nh - Hu cóệ ậ ọ ớ ị ệ tính h t ng vi d ng; đây là đi u mà các pháiỗ ươ ụ ề đ u ki n gi i m t cách nh t trí. Ch riêng Đ iề ế ả ộ ấ ỉ ạ Chúng B là nghiêng h n v “hu ”. Do đó, m i cóộ ẳ ề ệ ớ thuy t “hu vi gia h nh”; trong khi h Phân Bi tế ệ ạ ệ ệ Thuy t l i thiên tr ng v gi i lu t; và Thuy tế ạ ọ ề ớ ậ ế Nh t Thi t H u B thì thiên v thi n đ nh, nênấ ế ữ ộ ề ề ị có câu: “ý không vô nguy n, nh tam ma đ a, câuệ ị ị dung đ c nh p, chánh tánh ly sinh t duy”. Tuắ ậ ư đ nh là ph ng pháp căn b n c a đ o gi i thoát,ị ươ ả ủ ạ ả và đ y là b n s c c a c n i, ngo i đ o n Đấ ả ắ ủ ả ộ ạ ạ ở Ấ ộ thu c các phái b o th .ộ ả ủ

Đ nh ph i ti n t t theo th l p; vì th nênị ả ế ừ ừ ứ ớ ế H u B và h Đ c T B đ i v i phép tu dữ ộ ệ ộ ử ộ ố ớ ể ch ng nh p ki n đ o v , có ch tr ng “Tứ ậ ế ạ ị ủ ươ ứ

203

thánh đ hi n ti m quán”; Đ i Chúng B và hế ệ ệ ạ ộ ệ Phân Bi t Thuy t thì ch tr ng “T thánh đệ ế ủ ươ ứ ế nh t th i hi n quán”. S dĩ g i là “hi n ti mấ ờ ệ ở ọ ệ ệ quán”, đó là l y trong m i lăm tâm ho c m iấ ườ ặ ườ sáu tâm r i theo th l p đi vào ki n đ o v ,ồ ứ ớ ế ạ ị ch ng đ c qu D l u; còn “nh t th i hi nứ ắ ả ự ư ấ ờ ệ quán” là đi th ng vào không vô ngã tánh c a Tẳ ủ ứ đ c ng t ng, y là do quán sát th y t t c cácế ộ ướ ấ ấ ấ ả pháp vô th ng nên là kh , kh cho nên khôngườ ổ ổ có ngã và ngã s . Di t đ là ch ng nh p khôngở ệ ế ứ ậ t nh vô sinh - đây ki n đ o vi.ị ở ế ạ

S dĩ g i là theo th l p m i lăm tâm, ho cở ọ ứ ớ ườ ặ m i sáu tâm, y là l n l t tu theo T đ quán,ườ ấ ầ ượ ứ ế t Gia h nh v tr v tr c ti n tu theo Bátừ ạ ị ở ề ướ ế Chánh Đ o, còn tu theo th l p m i lăm tâm,ạ ứ ớ ườ m i sáu tâm t c đi vào Ki n đ o v (danhườ ứ ế ạ ị t ng c a m i sáu tâm gi i thích có ph n dàiướ ủ ườ ả ầ dòng, xin vui lòng tra c u Ph t Đ i T Đi n c aứ ậ ạ ừ ể ủ Đinh Phúc B o, đây ch xin s l c).ả ở ỉ ơ ượ

Thánh qu Ti u th a đ c chia thành hai làả ể ừ ượ h u h c và vô h c(4). T s qu đ n tam qu làữ ọ ọ ừ ơ ả ế ả “ng i h u h c”, t qu thu c “ng i vô h c”.ườ ữ ọ ứ ả ộ ườ ọ T qu đ c phân làm tám b c: S qu h ng,ứ ả ượ ậ ơ ả ướ S qu . Nh qu h ng, Nh qu . Tam quơ ả ị ả ướ ị ả ả h ng, Tam qu , T qu h ng, T qu . G iướ ả ứ ả ướ ứ ả ọ chung là “T song bát b i”. Vì tâm th m i sáuứ ố ứ ườ là Ki n Đ o v , t S qu D l u đ n b n quế ạ ị ừ ơ ả ự ư ế ố ả

204

h ng v A la hán, đ u thu c Tu Đ o v , còn b nướ ị ề ộ ạ ị ố qu A la hán thu c Vô h c đ o v , nh nói: “Cáiả ộ ọ ạ ị ư ngã sinh (t ) đã h t, ph m h nh đã l p xong,ử ế ạ ạ ậ vi c c n làm đã làm xong, không còn ki p laiệ ầ ế sinh, bi t đúng ch c nh th ”. Đ y là ch ngế ắ ư ế ấ ứ nh p c nh gi i t ch di t Ni t bàn.ậ ả ớ ị ệ ế

Đ i v i b n La hán qu mà xét, thì Đ i Chúngố ớ ố ả ạ B có thuy t Đ i Thiên Ngũ S , cũng do thuy tộ ế ạ ự ế này mà Đ i Chúng B và H u B tranh lu n mãiạ ộ ữ ộ ậ không d t. Xin đ c ph n tr c ch ng b n.ứ ọ ầ ướ ở ươ ố

Ngoài ra, Đ i Chúng B ch tr ng ba quạ ộ ủ ươ ả tr c v n còn “h u thoái” (t c là tr l i đ ngướ ẫ ữ ứ ở ạ ườ sinh t ). Ch có T qu là “vô thoái” (không cònử ỉ ứ ả tr l i đ ng sinh t ). Trong khi H u B chở ạ ườ ử ữ ộ ủ tr ng S qu t b t thoái. Đ i Chúng B choươ ơ ả ắ ấ ạ ộ r ng “ch D l u gi , t o nh t thi t ác, duy trằ ư ự ư ả ạ ấ ế ừ vô gián” (các hàng D l u, hãy còn t o các đi uự ư ạ ề ác, tr t i vô gián là không t o). T i vô gián làừ ộ ạ ộ năm th ác nghi p l n nh : gi t cha, gi t m ,ứ ệ ớ ư ế ế ẹ gi t A la hán, phá hòa h p tăng, và làm thân Ph tế ợ ậ ch y máu). Còn theo H u B , nh t đán mà ch ngả ữ ộ ấ ứ đ c A la hán thì không còn t o ác nghi p. Kinhắ ạ ệ T p A Hàm quy n ba m i chín và b n m iạ ể ươ ố ươ b y có đo n chép, La hán “h u thoái” y là ki nả ạ ữ ấ ế gi i chính xác, đó là nhân có ba v La hán b thoáiả ị ị th t, nh ng sau đó ch ng đ c tr l i.ấ ư ứ ắ ở ạ

Các v này lo s n u không tái ch ng đ c màị ợ ế ứ ắ l ph i m nh chung thì bi t sao đây! Nên cái vỡ ả ệ ế ị

205

này bèn nghĩ, hay là ta t sát ngay khi còn quự ở ả v La hán, và cho r ng nh v y m i vào Ni t bàn;ị ằ ư ậ ớ ế đ c Ph t không tán đ ng vi c làm này. T quứ ậ ồ ệ ứ ả mà v n”h u thoái”, nên vì th Đ i Chúng B choẫ ữ ế ạ ộ r ng hàng D l u v n còn t o nghi p ác, và phằ ự ư ẫ ạ ệ ủ đ nh đi u mà theo H u B , S qu “không còn bị ề ữ ộ ơ ả ị đ a vào đ ng ác”. Đ ng nhiên quan ni m nhọ ườ ươ ệ ư v y cũng có đ o lý c a nó; Đây là đi u mà H uậ ạ ủ ề ữ B cũng ch p nh n, t c “các A la hán, hãy cònộ ấ ậ ứ th nghi p”. Chính vì nh t trí nh th nên tọ ệ ấ ư ế ư t ng c a Đ i Chúng B và H u B không gâyưở ủ ạ ộ ữ ộ ph ng h i cho nhau.ươ ạ

Lu n v qu v , theo Đ i Chúng B thì có ba;ậ ề ả ị ạ ộ đó là A la hán, qu B tát và qu v Ph t. Đ ngả ồ ả ị ậ ồ th i l y qu v Ph t làm m c đích t i h u choờ ấ ả ị ậ ụ ố ậ vi c tu hành. H u B thì l y La hán làm m cệ ữ ộ ấ ụ đích, ch tr ng “Ph t và nh th a, đ u gi iủ ươ ậ ị ừ ề ả thoát gi ng nhau, vì tam th a Thánh đ o, m iố ừ ạ ỗ th a đ u có sai khác”. B tát là nhân h nh c aừ ề ồ ạ ủ Ph t - t c v Ph t ch a thành Ph t. Đ i Chúngậ ứ ị ậ ư ậ ạ B thì ch tr ng, B tát thu c h ng ng i “siêuộ ủ ươ ồ ộ ạ ườ nhân gian tính”, “t t c các v B tát đ u nh pấ ả ị ồ ề ậ vào thai m , nh ng không th Y t L t Lam(5)ẹ ư ọ ế ạ (Thai ch t) làm t th , vì t t c B tát khi vàoấ ự ể ấ ả ồ thai m không kh i d c t ng không kh i nhuẹ ở ụ ưở ở ế t ng, không kh i h i t ng; vì mu n chiêu íchưở ở ạ ưở ố chúng sinh mà B tát nh p thai, các Ngài tồ ậ ự

206

nguy n đi vào đ ng hi m, nên các Ngài tùy ýệ ườ ể mà đ n mà đi”. Trong khi H u B l i cho là”nênế ữ ộ ạ coi B tát gi ng nh d sinh (phàm phu), b i cácồ ố ư ị ở Ngài ch a đo n h t ki t s ”. Và vì v y nên B tátư ạ ế ế ử ậ ồ v n là nhân gian tính.ẫ

Ngay nh đ c Ph t, Đ i Chúng B cũng đ ngư ứ ậ ạ ộ ứ trên m t lý t ng mà l p lu n m t cách quá l iặ ưở ậ ậ ộ ờ nh : “Ph t ch dùng m t th ti ng thuy t đ cư ậ ỉ ộ ứ ế ế ượ t t c pháp, nh ng gì đ c Th Tôn thuy tấ ả ữ ượ ế ế gi ng, không có đi u gì là không h p v i chân lý.ả ề ợ ớ S c thân c a đ c Nh Lai th c không gi i h n,ắ ủ ứ ư ự ớ ạ và th m nh c a ch Ph t cũng không có gi iọ ệ ủ ư ậ ớ h n”. “Ch Ph t Th Tôn là đ ng t n trí, đ ng vôạ ư ậ ế ấ ậ ấ sinh trí, là đ ng h ng th ng tùy chuy n (dù là)ấ ằ ườ ể Bát Ni t bàn”. Theo Đ i Chúng B , nh c thân c aế ạ ộ ụ ủ Ph t là vô l u, do đó nên và vô biên t (không cóậ ậ ế h n đ nh). B i đ c Ph t luôn trong tr ng tháiạ ị ở ứ ậ ở ạ đ nh, Ngài là đ ng toàn trí toàn năng, “tâm Ngàiị ấ ch trong m t sát na bi t rõ t t c pháp; Ngài làỉ ộ ế ấ ả b c h i đáp đ u đúng và không ph i suy nghĩ; l iậ ỏ ề ả ờ nói Ph t, không l i nào là không chuy n phápậ ờ ể luân.

Nh ng t t ng ki u nh th này c a Đ iữ ư ưở ể ư ế ủ ạ Chúng B là uyên nguyên c a Thánh đi n th iộ ủ ể ở ờ t o kỳ (th i kỳ đ u), t c t t ng c a B n sinh,ả ờ ầ ứ ư ưở ủ ả Nhân duyên và Thí d v.v.... trong đó B n sinh làụ ả sâu đ m nh t. V m t này, H u B đ ng trênậ ấ ề ặ ữ ộ ứ l p lu n mang tính nhân gian, và cho r ng:ậ ậ ằ

207

“ch ng ph i l i nói nào c a Nh Lai cũng đ u làẳ ả ờ ủ ư ề l i chuy n pháp luân”, “không ph i đ c Ph t chờ ể ả ứ ậ ỉ nói m t th ti ng là có kh năng di n đ t t t cộ ứ ế ả ễ ạ ấ ả các pháp”, “đ c Thích Tôn cũng có nh ng l i nóiứ ữ ờ không ph i là chân lý”, “các kinh do Ph t thuy tả ậ ế gi ng, ch ng ph i kinh nào cũng li u nghĩa,ả ẳ ả ễ chính đ c Ph t cũng công nh n có nh ng kinhứ ậ ậ ữ không li u nghĩa”.ễ

Theo H u B , thì thân Ph t là h u l u, dùữ ộ ậ ữ ậ Ngài có kh năng khi n chúng sinh kh i vô l uả ế ở ậ pháp, trí c a Ph t trong m t ni m cũng khôngủ ậ ộ ệ th bi t t t c (bi n tri); uy l c c a Ph t cũng cóể ế ấ ả ế ự ủ ậ h n đ nh. Nh ng câu ch trong ngo c kép trên,ạ ị ữ ữ ặ ở ph n l n tham kh o và trích t b lu n D Bầ ớ ả ừ ộ ậ ị ộ Tông Luân. Quí v có th đ c thêm. Th c ra, s dị ể ọ ự ự ị ki n gi a H u B và Đ i Chúng B không gâyế ữ ữ ộ ạ ộ ph ng h i đ n vi c đi u hòa. Các b c thánhươ ạ ế ệ ề ậ c a nhân gian, ho c ngay c đ c Ph t cũngủ ặ ả ứ ậ không nên t thu t v h có tính trái ng c v iự ậ ề ọ ượ ớ nhân gian; ngay nh c nh gi i siêu nhân gianư ả ớ tính b t kh t nghì cũng th . Nên l y quanấ ả ư ế ấ ni m v th n thông trong kinh nghi m tôn giáoệ ề ầ ệ đ ti p nh n các b c thánh. Nói chung, t t ngể ế ậ ậ ư ưở c a Đ i Chúng B , m i m i đ u ti p thông Ph tủ ạ ộ ỗ ỗ ề ế ậ giáo nguyên th , và d báo th i gian cho Đ iỉ ự ờ ạ Th a Ph t giáo; trong Th ng T a B , t t ngừ ậ ượ ọ ộ ư ưở Đ i th a ít nhi u cũng ch u nh h ng.ạ ừ ề ị ả ưở

208

TI T II. S PHÁT Đ T C A A TỲ Đ TẾ Ự Ạ Ủ Ạ MA???

Th m chí Ma Đát Lí Ca, theo các sách x a choậ ư là có hai lo i tính ch t:ạ ấ

1. Tỳ N i Da (lu t) nh kinh Tỳ Ni M u, và Tỳạ ậ ư ẫ Ni t ng c a Th p T ng Lu t v.v... Nó còn làụ ủ ậ ụ ậ c ng m c c a qui ch Tăng già.ươ ụ ủ ế

2. Là thu c Đ t ma (pháp); nh T ni m x ,ộ ạ ư ứ ệ ứ Bát chánh đ o v.v... có h ng m c liên quan đ nạ ạ ụ ế vi c tu trì thánh đ o.ệ ạ

V sau có s bi n c i t t m i có s xu tề ự ế ả ừ ừ ớ ự ấ hi n ba lo i hình v Ma Đát Lí Ca.ệ ạ ề

1. Ma Đát Lí Ca c a Đ ng Di p B , B nàyủ ồ ệ ộ ộ chia Ma Đát Lí Ca thành lu n m u và kinh m u.ậ ẫ ẫ Lu n m u g m tam tánh và tam th v.v... có đ nậ ẫ ồ ọ ế m t trăm hai m i hai môn. Kinh m u thì cóộ ươ ẫ Minh phân pháp và Vô minh phân pháp v.v... có đ n b n m i hai môn.ế ố ươ

2. Kinh B không tin A Tỳ Đ t ma là do Ph tộ ạ ậ thuy t, mà đ c bi t ch nói riêng v Ma Đát Lí Ca;ế ặ ệ ỉ ề theo Kinh B , thì t t c kh kinh đ u là Ph tộ ấ ả ế ề ậ thuy t, đ làm sáng t tông y u Ph t pháp m tế ể ỏ ế ậ ộ cách quy t đ nh nên m i nói Ma Đát Lí Ca làế ị ớ thu c v kh kinh.ộ ề ế

209

3. Ma Đát Lý Ca đ i v i h c gi Đ i th a Duố ớ ọ ả ạ ừ già nh ngài Th Thân B tát v.v... thì tr c nh tư ế ồ ướ ấ nó nêu lên tông ch c a lu n và r i theo đó gi iỉ ủ ậ ồ ả thích Lu n th . Tông ch này c a Th Thân đ cậ ư ỉ ủ ế ượ th y trong Vô L ng Th Kinh u Bà Đ Xá,ấ ượ ọ Ư ề Di u Pháp Liên Hoa Kinh u Bà Đ Xá, cùng v iệ Ư ề ớ Kim Cang Bát Nhã Kinh Lu n v.v... c a Vô Tr cậ ủ ướ đ u thu c th tài này.ề ộ ể

Xin nói thêm, A Tỳ Đ t Ma lúc kh i s là chạ ở ơ ỉ chung cho cách dùng đ x ng tán pháp trongể ư kinh Ph t. Do đó, lu t Ma Ha Tăng Kỳ c a Đ iậ ậ ủ ạ Chúng B có l n đ c p đ n “c u b Tu Đa La,ộ ầ ề ậ ế ử ộ g i tên là A Tỳ Đàm”(6). “A Tì Đàm là gì? Là chínọ b kinh”(7), hay “A Tỳ Đàm là gì? Là chín b Tuộ ộ Đa La”(8). Đ y chính là do s phát đ t khôngấ ự ạ ng ng c a Ma Đát Lí Ca. Đ ng th i áo nghĩa c aừ ủ ồ ờ ủ A Tỳ, các lu n s cũng có nhi u cách gi i thích.ậ ư ề ả Trong đó có Lu t Thi n Ki n - quy n m t - c aậ ệ ế ể ộ ủ Giác Âm (Buddhaghosa) thu c Đ ng Di p B (9).ộ ồ ệ ộ Ngài Giác Âm dùng năm nghĩa đ gi i thích A Tỳ:ể ả

1. Ý - đây là nghĩa tăng th ng. ượ2. Th c - là nghĩa đ c tính.ứ ặ3. Tán thán - là nghĩa tôn kính.

4. Đo n tài - là nghĩa khu bi t.ạ ệ5. Tr ng - là nghĩa siêu th ng. ườ ắ

210

Ngài Giác Âm còn đ a ra tám áo nghĩa trongư lu n Đ i Tỳ Bà Sa đ gi i thích. Ngài Th H uậ ạ ể ả ế ữ (Vasumitra) nói là có sáu nghĩa, và ngài Hi p Tônế Gi (Pàrsva) thì cho là có b n nghĩa(10)ả ố

Pháp s n Thu n qui n p ý c a các nhà, vàư Ấ ậ ạ ủ toát ra ý ch y u c a A Tỳ Đ t Ma là:ủ ế ủ ạ

1. Minh li u phân bi t;ễ ệ2. Quán di n t ng trình, cũng ph i nói r ngệ ưở ả ằ

ph ng pháp tu ch ng trong Ph t h c, và tuươ ứ ậ ọ ch ng theo th l p v.v... là nh vào s truy nứ ứ ớ ờ ự ề th a, phân bi t thành danh và cú đó là lu n th .ừ ệ ậ ư Ng i h c Ph t d a vào lu n th đ có s hi uườ ọ ậ ự ậ ư ể ự ể bi t rõ ràng m ch l c, và chính là ph i tr i quaế ạ ạ ả ả công phu văn t tu, có v y m i ti n sâu vào c như ậ ớ ế ả gi i th c ch ng - r i r ch ng mà đ a ra s giáoớ ự ứ ồ ừ ứ ư ự hóa, và nhân vào giáo mà tu ch ng, khi y m i làứ ấ ớ s bao quát t t c c a A Tỳ Đ t ma.ự ấ ả ủ ạ

- H Lu n Th c a hai B l n.ệ ậ ư ủ ộ ớS phát đ t c a A Tỳ Đ t Ma đ n nay v nự ạ ủ ạ ế ẫ

còn l u truy n là thu c h Th ng T a B . Phátư ề ộ ệ ượ ọ ộ đ t nh t là Đ ng Di p B thu c Phân Bi tạ ấ ồ ệ ộ ộ ệ Thuy t c a Nam truy n và Tân T c thu c hế ủ ề ướ ộ ệ Thuy t Nh t Thi t H u B c a B c truy n. Cácế ấ ế ữ ộ ủ ắ ề B khác tuy cũng có phát tri n nh ng khôngộ ể ư nhi u, đ c bi t là lu n th c a Đ i Chúng B ,ề ặ ệ ậ ư ủ ạ ộ trong quá kh ch a th y có b n Hán d ch nàoứ ư ấ ả ị

211

chú thích b lu n t ng này. Ch có b lu n Phânộ ậ ạ ỉ ộ ậ Bi t Công Đ c đ c chú thích mà thôi.ệ ứ ượ

V l i, Đ i Chúng B không ph i là không cóả ạ ạ ộ ả lu n th , ch ng h n nh th i gian l u h c t i nậ ư ẳ ạ ư ờ ư ọ ạ Ấ Đ c a Pháp Hi n t i chùa Ba Liên Ph t Baộ ủ ể ạ ấ (Pàtaliputra), m t ngôi chùa Đ i Th a Ph t giáo,ộ ạ ừ ậ ông có đ c đ c b Ma Ha Tăng Kỳ A Tỳ Đàmọ ượ ộ c a Đ i Chúng B ; th i gian l u h c n Đ ,ủ ạ ộ ờ ư ọ ở Ấ ộ ngài Huy n Trang cũng đã dành nhi u tháng đề ề ể h c t p Căn B n A Tỳ Đ t Ma c a Đ i Chúng Bọ ậ ả ạ ủ ạ ộ

n c Đà Na Y t Ki t Ca (Danakataka) thu cở ướ ế ệ ộ nam n, và khi h i h ng, Huy n Trang mang vẤ ồ ươ ề ề Tung Qu c nhi u lu n th Ph n văn, trong đó cóố ề ậ ư ạ lu n th c a Đ i Chúng B , ti c là th i y chúngậ ư ủ ạ ộ ế ờ ấ ch a đ c d ch ra Hán văn.ư ượ ị

Lu n th căn b n c a Đ i Chúng B , quy nậ ư ả ủ ạ ộ ể hai c a lu n th Đ i Trí Đ (11) do Long Th t oủ ậ ư ạ ộ ọ ạ nói: “Ngài Ma Ha Ca Chiên Diên, khi Ph t còn t iậ ạ th , đ nh m gi i rõ nh ng l i Ph t d y Ngài cóế ể ằ ả ữ ờ ậ ạ “Tác Côn L c” - làm ra lu n - (ch Côn L c ng iặ ậ ữ ặ ườ T n g i là Khi p T ng. Đó là do h này d ch vàầ ọ ế ạ ệ ị chú thích) đ n nay còn l u hành t i nam Thiênế ư ạ Trúc”. Lu n Đ i Trí Đ quy n m i tám(12) l iậ ạ ộ ể ườ ạ nói: “N u ng i nào đi vào c a Côn L c (lu n),ế ườ ử ặ ậ thì ngh lu n t không cùng”. Khi Ph t t i th ,ị ậ ắ ậ ạ ế trong m i v đ i đ t Ph t, ngài Ca Chiên Diênườ ị ạ ệ ử ậ là ng i ngh lu n đ nh t. Còn L c (lu n) doườ ị ậ ệ ấ ặ ậ ngài t o tr thành lu n th căn b n c a Đ iạ ở ậ ư ả ủ ạ

212

Chúng B , và gây nh h ng vô cùng to l n.ộ ả ưở ớ Nhân đ y t i Mi n Đi n có t ng truy n r ngấ ạ ế ệ ươ ề ằ ngài Đ i Ca Chiên Diên t o ra b Petakopadesa.ạ ạ ộ Nh ng trong ti ng Ph n đ c là Petaka - Khi pư ế ạ ọ ế T ng, d ch âm theo Hán ng đ c là Côn L c.ạ ị ữ ọ ặ

Nói thêm v lu n th c a Th ng T a B .ề ậ ư ủ ượ ọ ộ Do gi a các B phái có b t đ ng, nên m i Bữ ộ ấ ồ ỗ ộ ph i có s suy tr ng lu n th khác nhau. Đ iả ự ọ ậ ư ạ lo i có th chia thành ba lo i.ạ ể ạ

- Nam truy n có b y b A Tỳ Đ t Ma đ cề ả ộ ạ ượ Đ ng Di p B truy n t i Tích Lan (Srilanka).ồ ệ ộ ề ạ

- T i ph ng b c n c K Tân cũng có b yạ ươ ắ ướ ế ả b lu n th c a Thuy t Nh t Thi t H u B .ộ ậ ư ủ ế ấ ế ữ ộ

- Đ c T B cũng có lu n th căn b n, theoộ ử ộ ậ ư ả Lu n Đ i Trí Đ quy n hai(13) thì: “khi Ph t cònậ ạ ộ ể ậ t i th , do mu n gi i rõ l i d y c a Ph t nênạ ế ố ả ờ ạ ủ ậ ngài Xá L i Ph t t o ra A Tỳ Đàm. V sau nh ngợ ấ ạ ề ữ ng i nh Đ c T đ o nhân m i đ c t ng A Tỳườ ư ộ ử ạ ớ ọ ụ Đàm, và cho mãi đ n nay g i Xá L i Ph t A Tỳế ọ ợ ấ Đàm là do Đ c T B phân chia thành b n b ,ộ ử ộ ố ộ nh Chánh L ng B ch ng h n cũng l y Xá L iư ượ ộ ẳ ạ ấ ợ Ph t A Tỳ Đàm làm lu n th căn b n. Thâm chíấ ậ ư ả có th nói, trong h Th ng T a B , ngoài vi cể ệ ượ ọ ộ ệ các b đ u có b y lu n th , thì B nào cũng cóộ ề ả ậ ư ộ lu n th riêng c a B mình, và đ u l y Xá L iậ ư ủ ộ ề ấ ợ Ph t A Tỳ Đàm làm lu n g c. B Xá L i Ph t Aấ ậ ố ộ ợ ấ Tỳ Đàm đã d ch sang Hán văn, nh ng di n m oị ư ệ ạ

213

nguyên th c a nó không còn, đi u này ch ng cóỉ ủ ề ẳ gì ph i nghi.ả

đây ch tham kh o “lu n th ch y u c aỞ ỉ ả ậ ư ủ ế ủ Thuy t Nh t Thi t H u B và các lu n s nghiênế ấ ế ữ ộ ậ ư c u c a b n B ” c a pháp s n Thu n (xin đ cứ ủ ố ộ ủ ư Ấ ậ ọ ph n “t lu n” trang 21) c a pháp s n Thu nầ ự ậ ủ ư Ấ ậ đem lu n th căn b n, cũng nh m i quan hậ ư ả ư ố ệ c a hai h l n li t thành bi u đ sau.ủ ệ ớ ệ ể ồ

blank

- Nam Ph ng B y Lu n và B c Ph ng B yươ ả ậ ắ ươ ả Lu n.ậ

Ngoài Côn L c c a Đ i Chúng B và Xá L iặ ủ ạ ộ ợ Ph t A Tỳ Đàm c a h Đ c T B , vi c tr ng y uấ ủ ệ ộ ử ộ ệ ọ ế là nghiên c u c a lu n th . Đó là b y lu n c aứ ủ ậ ư ả ậ ủ Nam ph ng và b y lu n c a B c ph ng.ươ ả ậ ủ ắ ươ

I. B Y LU N C A NAM PH NG Đ CẢ Ậ Ủ ƯƠ ƯỢ TRUY N B I Đ NG DI P B .Ề Ở Ồ Ệ Ộ

1. Pháp T p Lu n (Dhamasangani Đ t Maậ ậ ạ Tăng Già).

2. Phân Bi t Lu n (Vibhangappakarrana - Tỳệ ậ Băng Già).

3. Gi i Lu n (Dhàtukathà - Đà Su t Ca Tha).ớ ậ ấ4. Nhân Thi Thi t Lu n (Pugglapanõnõatili -ế ậ

B c Già La B n Na).ứ ộ

214

5. Song Lu n (Yamaka - Da Ma Ca).ậ6. Phát Thú Lu n (Patthana - Bát Xoa).ậ7. Lu n S (Kathàvatthu - Ca tha B t Lu nậ ự ạ ậSáu B tr c đ c cho là do đ c Ph t thuy tộ ướ ượ ứ ậ ế

riêng B th b y - Lu n S t ng truy n vàoộ ứ ả ậ ự ươ ề th i vua A D c ngài M c Ki n Liên T Đ Tu cănờ ụ ụ ề ử ế c l i Ph t d y, mà t o thành.ứ ờ ậ ạ ạ

II. B Y LU N Đ C TRUY N B IẢ Ậ ƯỢ Ề Ở THUY T NH T THI T H U B .Ế Ấ Ế Ữ Ộ

1. Pháp U n Túc Lu n:ẩ ậG m m i hai quy n, ngài M c Ki n Liênồ ườ ể ụ ề

t o, ngài Huy n Trang d ch và truy n; Cu Xáạ ề ị ề Lu n Thích c a X ng H u, đ c cho là do ngàiậ ủ ứ ữ ượ Xá L i Ph t sáng tác. Nó là m t b lu n t i cợ ấ ộ ộ ậ ố ổ trong s sáu b Túc lu n, c ng có hai m i m tố ộ ậ ộ ươ ố ph m. M i ph m đ c dùng đ thích nghĩa m tẩ ỗ ẩ ượ ể ộ kinh. Lu n này cùng tên v i Pháp T p lu n c aậ ớ ậ ậ ủ Nam truy n.ề

2. T p D Môn Túc Lu n:ậ ị ậ

V i hai m i quy n, ngài Huy n Trangớ ươ ể ề truy n, dùng lu n này đ gi i thích T p D Mônề ậ ể ả ậ ị Kinh c a kinh Tr ng A Hàm, và do ngài Xá L iủ ườ ợ

215

Ph t k t t p - t c cho r ng Xá L i Ph t là ng iấ ế ậ ứ ằ ợ ấ ườ t o lu n này; trong khi X ng H u thì nói lu nạ ậ ứ ữ ậ này là do ngài Câu Hi La t o. Đây là b lu n màạ ộ ậ văn nghĩa rõ ràng, trong sáng, v sau Đ i th a tề ạ ừ ừ lu n này mà di n thành N i Minh c a Văn Sậ ễ ộ ủ ở Thành Đ a trong lu n Du Già S Đ a.ị ậ ư ị

3. Thi Thi t Túc Lu n:ế ậG m b y quy n, lu n do ngài Ca Chiên Diênồ ả ể ậ

t o, Huy n Trang truy n. Lu n Đ i Trí Đ vàạ ề ề ậ ạ ộ ngài X ng H u thì cho r ng lu n này do ngàiứ ữ ằ ậ M c Ki n Liên t o. Lu n Đ i Trí Đ đ c cho làụ ề ạ ậ ạ ộ ượ l y t kinh Lâu Thán (t c kinh Kh i Th Nhânấ ừ ứ ở ế B n, hay còn có tên là kinh Kh i Th ) trong kinhả ở ế Tr ng A Hàm. “Tr ng B ” c a t ng Ba Lườ ườ ộ ủ ạ ị không có kinh Kh i Th . Do đó, có ng i nghi làở ế ườ kinh Kh i Th ra đ i sau th i đ i vua A D c.ở ế ờ ờ ạ ụ

4. Lu n Th c Thân Túc:ậ ứCó m i sáu quy n, do ngài Đ Bà Thi t Maườ ể ề ế

t o. N i dung c a lu n là kh o sát b i c nh th iạ ộ ủ ậ ả ố ả ờ đ i sau Ph t nh p di t ba th k .ạ ậ ậ ệ ế ỷ

5. Lu n Ph m Lo i Túc:ậ ẩ ạCó m i tám quy n, g m có tám ph n, b nườ ể ồ ẩ ố

ph m là do Th H u t o, b n ph m còn l i doẩ ế ữ ạ ố ẩ ạ lu n s c a Ca Th p Di La t o. Th H u sinh sauậ ư ủ ấ ạ ế ữ

216

Ph t Ni t bàn năm th k . Cho th y lu n này raậ ế ế ỷ ấ ậ đ i r t mu n.ờ ấ ộ

6. Lu n Phát Trí:ậCó ba quy n, do Huy n Trang truy n, và nóiể ề ề

là c a Th H u t o, nh ng Cu Xá Lu n Thích c aủ ế ữ ạ ư ậ ủ X ng H u thì nói là Viên Mãn t o.ứ ữ ạ

7. Lu n Phát Trí:ậCó hai m i quy n, ngài Ca Chien Diên Ni Tươ ể ử

t o lu n này t i đ a ph ng Na B c Đ thu cạ ậ ạ ị ươ ộ ể ộ b c n Đ , th i gian sau Ph t di t đ là ba trămắ Ấ ộ ờ ậ ệ ộ năm.

Có ng i l y lu n Phát Trí làm trung tâm c aườ ấ ậ ủ các lu n. Sáu lu n còn l i ch “tr giúp” và g iậ ậ ạ ỉ ợ ọ tên chung c a b y lu n là L c Túc Phát Trí. Đâyủ ả ậ ụ là lu n đi n c s c a Nh t Thi t H u B . Sáuậ ể ơ ở ủ ấ ế ữ ộ ph n (túc) l y lu n Phát Trí làm s tông. Th c raầ ấ ậ ở ự mà nói, v m t th i đ i L c Túc lu n ch a h nề ặ ờ ạ ụ ậ ư ẳ xu t hi n tr c lu n Pháp Trí. Nhân vì lu n Phátấ ệ ướ ậ ậ Trí tr c kia có quá nhi u thuy t, ch a nói là cóướ ề ế ư thêm s l a ch n l y b ; do đó, s xu t hi nự ự ọ ấ ỏ ự ấ ệ Pháp Trí Lu n đã làm cho t t ng c a H u Bậ ư ưở ủ ữ ộ ti n tri n v t b c.ế ể ượ ậ

Trong s Tỳ Đàm b , ngoài b n Hán d ch cònố ộ ả ị có ba quy n “Tam Di Đ B Lu n” và ba m iể ể ộ ậ ươ quy n “Xá L i Ph t A Tỳ Đàm” c a Chánh L ngể ợ ấ ủ ượ B , theo truy n thuy t thì Xá L i Ph t A Tỳ Đàmộ ề ế ợ ấ là thu c c a Đ c T B , ho c c a Chánh L ngộ ủ ộ ử ộ ặ ủ ượ

217

B . Nh ng theo nghiên c u thì Xá L i Ph t A Tỳộ ư ứ ợ ấ Đàm là b lu n có ý t i c trong s các b lu nộ ậ ố ổ ố ộ ậ c a Th ng T a B . Ngay c lu n Pháp U n Túcủ ượ ọ ộ ả ậ ẩ là b lu n t i c nh ng v n l y ý t Xá L i Ph tộ ậ ố ổ ư ẫ ấ ừ ợ ấ A Tỳ Đàm, và đ i b ph n t ng đ ng v i Xá L iạ ộ ậ ươ ồ ớ ợ Ph t A Tỳ Đàm v v n ph n và phi v n ph n;ấ ề ấ ầ ấ ầ tuy nguyên b n Xá L i Ph t A Tỳ Đàm không còn,ả ợ ấ nh ng t r t s m, Th ng T a B cũng đ ngư ừ ấ ớ ượ ọ ộ ồ nh t tôn vinh Xá L i Ph t A Tỳ Đàm. Do đó, vấ ợ ấ ề nguyên t c h Th ng T a B thu c h Xá L iắ ệ ượ ọ ộ ộ ệ ợ Ph t A Tỳ Đàm (xem n Đ Ph t Giáo c a phápấ Ấ ộ ậ ủ s n Thu n, ch ng b y, ti t 2).ư Ấ ậ ươ ả ế

- S phân kỳ c a A Tỳ Đ t Ma.ự ủ ạM c thôn Thái Hi n l y s phát đ t mà A Tỳộ ề ấ ự ạ

Đàm Đ t Ma đã kinh qua đ chia thành b n th iạ ể ố ờ kỳ:

1. Hình thái thu c th i kỳ kh kinh:ộ ờ ế

Đây là th i kỳ mà gi a Kinh và Lu n ch a cóờ ữ ậ ư s phân đ nh r ch ròi. Th i kỳ này lu n th cònự ị ạ ờ ậ ư mang tính Thánh đi n, và ng i ta cũng đ t tênể ườ ặ kinh cho c lu n đi n. V n i dung mà nói,ả ậ ể ề ộ ch ng h n nh “Chúng T p Kinh”, đ c x p vàoẳ ạ ư ậ ượ ế Tr ng B (Tr ng A Hàm Kinh); ho c”Ma Haườ ộ ườ ặ Ph Đà La T Tha”, “Cu L p Vi t Đà La T Tha”ệ ư ạ ệ ư v.v... đ c x p vào Trung B (Trung A Hàmượ ế ộ

218

Kinh), đ y đ u là nh ng lu n đi n c c kỳ n iấ ề ữ ậ ể ự ổ b t.ậ

2. Th i kỳ gi i thích Kinh:ờ ảĐây là th i kỳ đ m trách công tác đ nh nghĩa,ờ ả ị

phân lo i và phân bi t các kinh đã đ c thuy tạ ệ ượ ế gi ng. Tr c khi A Tỳ Đ t Ma ch a xu t hi n, thìả ướ ạ ư ấ ệ ch c v c a th i kỳ này là đ m nhi m t hìnhứ ụ ủ ờ ả ệ ừ thái quá đ c a kh kinh ti n t i giai đo n lu nộ ủ ế ế ớ ạ ậ th đ c l p. Ch ng h n nh trong Thánh đi nư ộ ậ ẳ ạ ư ể ph ng nam đ c đ a vào “Ti u B ” nh : Vôươ ượ ư ể ộ ư Ng i Đ o Lu n, Ni Lu t Sa, (Nghĩa thích) v.v...ạ ạ ậ ậ ngaòi b n kinh A Hàm Ti u B (T p T ng) cũngố ể ộ ạ ạ có đ c đ a v đ i bi u. Trong sáu Túc Lu n. Hánượ ị ị ạ ể ậ d ch ch có Pháp Túc U n Lu n và T p D Mônị ỉ ẩ ậ ậ ị Túc Lu n, b i d ng nh hai lu n v a nêu cùngậ ở ườ ư ậ ừ là tính ch t c a th i kỳ này.ấ ủ ờ

3. Th i kỳ Lu n th đ c l p:ờ ậ ư ộ ậĐây là th i mà các lu n th tách kh i kinh vàờ ậ ư ỏ

mang tính đ c l p, dù v n l y các kinh làm chộ ậ ẫ ấ ủ đ , nó phân lo i m t cách t ng t n, chu đáo vàề ạ ộ ườ ậ hàm ch a m t th ch tr ng đ c h u c a lu nứ ộ ứ ủ ươ ặ ữ ủ ậ th , đ ng th i cũng tùy vào các B phái mà A Tỳư ồ ờ ộ Đ t Ma đ c sáng tác. Vi c đánh d u niên đ iạ ượ ệ ấ ạ xu t hi n lu n th Ph t Giáo là sau Ph t nh pấ ệ ậ ư ậ ậ ậ di t kho ng m t trăm năm m i năm (150); giaiệ ả ộ ươ đo n này lu n đi n Ph t Giáo chính th c phátạ ậ ể ậ ứ huy đ c ý nghĩa c a nó, và đ t đ n đ nh đi mượ ủ ạ ế ỉ ể vào kho ng th i gian tr c sau k nguyên tâyả ờ ướ ỷ

219

l ch. Nh b y lu n c a ph ng Nam, các lu nị ư ả ậ ủ ươ ậ c a H u B (L c Túc, Phát Trí, Ba Sa) Xá L iủ ữ ộ ụ ợ Ph t A Tỳ Đàm, đa ph n các lu n v a nêu đ uấ ầ ậ ừ ề xu t hi n vào th i kỳ này.ấ ệ ờ

4. Th i k c a Lu n C ng Y u:ờ ỷ ủ ậ ươ ếĐây là th i mà các lu n đi n ch y u đ iờ ậ ể ủ ế ạ

bi u cho các B đã hoàn thành, và r i nh m đ nể ộ ồ ắ ế vi c gi n y u các lu n đi n, nhân đó m i xu tệ ả ế ậ ể ớ ấ hi n sách C ng Y u. H u B thì xu t hi n A Tỳệ ươ ế ữ ộ ấ ệ Đàm Tâm Lu n c a Pháp Th ng, và đ c Phápậ ủ ắ ượ C u (d ch theo âm Hán ng là Đ t Ma Đa La, ôngứ ị ữ ạ sinh sau Ph t Ni t bàn b y th k ) tăng b A Tỳậ ế ả ế ỷ ổ Đàm Tâm Lu n mà thành l p T p A Tỳ Đàm Tâmậ ậ ạ Lu n, ngài Th Thân thì y vào A Tỳ Đàm Tâmậ ế Lu n đ sáng tác b A Tỳ Đàm Đ t Ma Cu Xáậ ể ộ ạ Lu n, ph ng Nam có ngài Giáo Âm sáng tác bậ ở ươ ộ Thanh T nh Đ o Lu n (Lu n S ) và ngài A N uị ạ ậ ậ ự ậ Lâu Đà (Aniruddha) thì vi t b A Tỳ Đ t Ma Phápế ộ ạ Y u Lu n.ế ậ

- Ba giòng ch y c a A Tỳ Đ t Ma.ả ủ ạTheo pháp s n Thu n vi t trong cu nư Ấ ậ ế ố

“Ph t Giáo n Đ ” ch ng này; ti t hai, thì sauậ Ấ ộ ở ươ ế Pháp U n Túc Lu n, đ n A Tỳ Đ t Ma x y di nẩ ậ ế ạ ả ễ ra ba giòng ch y l n:ả ớ

1. Giòng c a Ca Chiên Diên Ni T :ủ ửGiòng này tr c tác b Phát Trí Lu n đướ ộ ậ ể

nh m xi n d ng tông nghĩa “tam th th cằ ể ươ ế ự

220

h u”. Ph n lu n v s t ng r t ráo c a pháp làữ ầ ậ ề ự ướ ố ủ c c kỳ tinh t . L y s c tâm, tâm s và tâm b tự ế ấ ắ ở ấ t ng ng r i gi i rõ s nhi p th , s t ngươ ư ồ ả ự ế ụ ự ươ

ng, s thành t u c a chúng, làm s ng đ ng r tư ự ự ủ ố ộ ấ nhi u đi u hay l . Lu n Phát Trí có tám U nề ề ạ ậ ẩ (ch ng) v i b n m i b n “n p t c” (ti t), thươ ớ ố ươ ố ạ ứ ế ứ l p l n x n nhìn vào ch ng có t ch c gì c , kớ ộ ộ ẳ ổ ứ ả ế ti p Phát Trí Lu n, Th H u vi t b T p Lu nế ậ ế ữ ế ộ ậ ậ (tên đ y đ là Đ i th a A Tỳ Đ t Ma T p Lu n),ầ ủ ạ ừ ạ ậ ậ ti p đó Bà Tu M t vi t b Ph m Lo i Túc Lu n.ế ậ ế ộ ẩ ạ ậ

2. Giòng c a Cù Sa (d ch ý nghĩa là Di u Âm)ủ ị ệ Tôn Gi :ả

Ngài Di u Âm d a vào Xá L i Ph t A Tỳ Đàmệ ự ợ ấ đ sáng tác b Cam L V Tỳ Đàm. Đ i Đ ngể ộ ồ ị ạ ườ Tây V c Ký truy n r ng Cù Sa tôn gi là ng iự ề ằ ả ườ cùng th i vua A D c. L i có ngài Pháp Th ng ờ ụ ạ ắ ở n c Th H a La d a vào Cam L V Tỳ Đàm đướ ổ ỏ ự ồ ị ể vi t b A Tỳ Đàm Tâm Lu n, lu n có m i ph mế ộ ậ ậ ườ ẩ và r t khéo t ch c. Các lu n s tây n Đấ ổ ứ ậ ư ở Ấ ộ cũng nh ngoài n Đ r t tr ng th lu n Đ iư ở Ấ ộ ấ ọ ị ậ ạ Tỳ Bà Sa, b i h đ u là h c gi c a lu n này.ở ọ ề ọ ả ủ ậ Ng i x a l y A Tỳ Đàm Tâm Lu n làm c ngườ ư ấ ậ ươ y u cho lu n Đ i Tỳ Bà Sa. Th c ra thì lu n Đ iế ậ ạ ự ậ ạ Tỳ Bà Sa thu c h Phát Trí Lu n c a H u B ộ ệ ậ ủ ữ ộ ở đông n Đ , còn A Tỳ Đàm Tâm Lu n m i thu cẤ ộ ậ ớ ộ v h Cam L V Tỳ Đàm c a H u B tây nề ệ ồ ị ủ ữ ộ ở Ấ Đ . Duy ch có lu n Đ i Tỳ Bà Sa là đ c nh tộ ỉ ậ ạ ộ ấ trong lu n Phát Trí.ậ

221

3. Giòng c a C u Ma La Đà (d ch âm Hán làủ ư ị Đ ng Th ):ồ ọ

Ngài Đ ng Th , ngài Ca Chiên Diên và ngàiồ ọ Di u Âm là nh ng v tr c sau k ti p nhau, ngàiệ ữ ị ướ ế ế Thí D S c a Kinh L ng B đ a ph ng Ki nụ ư ủ ượ ộ ở ị ươ ề Đà La, vi t b D Tu Lu n có n i dung đ ng trênế ộ ụ ậ ộ ứ l p tr ng đ i kháng, phê phán lu n Phát Trí.ậ ườ ố ậ Đ a ra ch tr ng “vô vi vô th ”, “quá v vô th ”,ư ủ ươ ể ị ể “b t t ng ng hành vô th c”, “m ng nh t ngấ ươ ư ự ộ ả ượ hóa vô th c”. L i có Tôn gi Đ i Đ c, Tôn giự ạ ả ạ ứ ả Giác Hi n là nh ng v th a ti p và phát huyề ữ ị ừ ế giòng C u Ma La Đà.ư

Ba h trên đ u thu c H u B phân hóa ra;ệ ề ộ ữ ộ ch có h th nh t là bám ch t vào tính chínhỉ ệ ứ ấ ặ th ng c a H u B , h th hai, th ba thu c Kinhố ủ ữ ộ ệ ứ ứ ộ L ng B , riêng h th ba do ch u nh h ngượ ộ ệ ứ ị ả ưở c a h Đ i Chúng và h Phân Bi t Thuy t màủ ệ ạ ệ ệ ế xu t hi n.ấ ệ

- Th ng nh t tranh lu n.ố ấ ậ

Căn c theo truy n thuy t(14), nguyên nhânứ ề ế chính c a tranh lu n là do s phân kỳ c a tủ ậ ự ủ ư t ng H u B , vi c đó x y ra sau Ph t nh p di tưở ữ ộ ệ ả ậ ậ ệ kho ng b n trăm năm, vì mu n có s nh t tríả ố ố ự ấ gi a các lu n s c a các B phái nên vua Ca Nữ ậ ư ủ ộ ị S c Ca bèn th nh ngài Hi p Tỳ kheo và Tôn giắ ỉ ế ả

222

Th H u đ ng làm th ng th tri u t p nămế ữ ứ ượ ủ ệ ậ trăm v La Hán qui t v t i n c Ca Th p Diị ụ ề ạ ướ ấ La(15) đ ti n hành ki t t p thánh đi n l n thể ế ế ậ ể ầ ứ t . Thành qu c a l n ki t t p này là t p thư ả ủ ầ ế ậ ậ ể tuy n ch n và vi t ra b lu n Đ i Tỳ Bà Sa v iể ọ ế ộ ậ ạ ớ hai trăm quy n. B lu n này tuy th ng nh t vể ộ ậ ố ấ ề m c đích xu t phát, nh ng l i đ ng trên l pụ ấ ư ạ ứ ậ tr ng c a lu n Phát Trí, vì t i Na B c Đườ ủ ậ ạ ộ ề (thu c đông ph ng c a b c n Đ ) đ i v iộ ươ ủ ắ Ấ ộ ố ớ ki n gi i c a ngài Di u Âm còn có ch “l y, b ”.ế ả ủ ệ ỗ ấ ỏ

Trong khi đó có ki n gi i c a Thí D S t iế ả ủ ụ ư ạ Ki n Đà La (thu c phía tây c a b c n Đ ) thìề ộ ủ ắ Ấ ộ hoàn toàn bài xích. Nhân đ y mà s xu t hi nấ ự ấ ệ c a lu n Đ i Tỳ Bà Sa khi n s phân hóa gi a hủ ậ ạ ế ự ữ ệ phía đông và h phía tây c a H u B càng sâuệ ủ ữ ộ đ m h n. Mãi đ n b y trăm năm sau Ph t di tậ ơ ế ả ậ ệ đ , h c gi Pháp C u (Đ t Ma Đa La) là h u nhânộ ọ ả ứ ạ ậ c a h Di u Âm và sau A Tỳ Đàm Tâm Lu n, c aủ ệ ệ ậ ủ Pháp Th ng, Pháp C u không cho vi c ph n bi nắ ứ ệ ả ệ c a Thí D S là có ch đích t nhiên, ông cũngủ ụ ư ủ ự coi vi c r m l i, v n v t c a lu n Đ i Tỳ Bà Saệ ườ ờ ụ ặ ủ ậ ạ là đ ng nhiên. Nh ng l y tinh nghĩa c a lu nươ ư ấ ủ ậ Đ i Tỳ Bà Sa tăng b vào lu n A Tỳ Đàm Tâm c aạ ổ ậ ủ Pháp Th ng đ t o thành b T p A Tỳ Đàm Tâmắ ể ạ ộ ạ Lu n. Khai thông t t ng c a hai h tây đôngậ ư ưở ủ ệ thu c H u B , đ gi cái đúng c a H u B .ộ ữ ộ ể ữ ủ ữ ộ

223

T t ng Đ i th a th i kỳ này ngày m tư ưở ạ ừ ở ờ ộ kh i s c; nh v y cho nên ngài Th t L i Đa Laở ắ ờ ậ ấ ợ m i vi t b “Kinh B Tỳ Bà Sa”, cũng do t t ngớ ế ộ ộ ư ưở ti n b c a Kinh B ngày thêm h ng th nh làmế ộ ủ ộ ư ị b c l nh c đi m b o th c a h c thuy t H uộ ộ ượ ể ả ủ ủ ọ ế ữ B . Đ i lu n s Th Thân d a vào T p A Tỳ Đàmộ ạ ậ ư ế ự ạ Tâm Lu n đ vi t b “A Tỳ Đàm Đ t Ma Cu Xáậ ể ế ộ ạ Lu n” g m ba m i quy n. Tuy lu n v n l yậ ồ ươ ể ậ ẫ ấ H u B làm b n tông, nh ng Th Thân dùng tháiữ ộ ả ư ế đ c a Kinh B đ tu chính nh c đi m c a H uộ ủ ộ ể ượ ể ủ ữ B , và cũng chính Th Thân l y quan đi m c aộ ế ấ ể ủ H u B đ kh i minh s c thái c a Kinh B . L iữ ộ ể ả ắ ủ ộ ạ có ngài Chúng Hi n lu n s c a H u B - ng iề ậ ư ủ ữ ộ ườ cùng th i v i Th Thân, (Lu n này sau đ c Thờ ớ ế ậ ượ ế Thân s a thành A Tỳ Đ t Ma Thu n Chánh Lýử ạ ậ Lu n), ngài Chúng Hi n - còn tr c tác A Tỳ Đ tậ ề ướ ạ Ma Hi n Tông, và cùng Th Thân bi n n n. Baể ế ệ ạ lu n trên đ c Huy n Trang d ch ra Hán Văn,ậ ượ ề ị riêng b A Tỳ Đàm Đ t Ma Cu Xá Lu n, c u d chộ ạ ậ ự ị v i hai m i quy n c a ngài Tr n Ch n Đ .ớ ươ ể ủ ầ ơ ế

Lu n A Tỳ Đ t Ma Cu Xá là tác ph m đ i bi uậ ạ ẩ ạ ể sau cùng trong quá trình đi t Ti u th a đ n Đ iừ ể ừ ế ạ th a c a B Tát Th Thân. V m t l ch s Ph từ ủ ồ ế ề ặ ị ử ậ Giáo nói chung, đây là b lu n có đ a v đ c m iộ ậ ị ị ượ ọ ng i kính tr ng, b i lu n c a ngài Th Thân,ườ ọ ở ậ ủ ế ng i mà ch ng bao lâu sau đó đã “h i Ti uườ ẳ ồ ể

224

h ng Đ i” và tr thành v lu n s vĩ đ i c aướ ạ ở ị ậ ư ạ ủ Đ i th a Duy Th c h c.ạ ừ ứ ọ

TI T III. L C KHÁI QUÁT LU N CU XÁ.Ế ƯỢ Ậ

Ph m M c c a Cu Xá.ẩ ụ ủ

Đ i lu n s Th Thân, ng i n c Ki n Đàạ ậ ư ế ườ ướ ề La sau đ n n c Ca Th p Di La h c lu n Đ i Tỳế ướ ấ ọ ậ ạ Bà Sa, lúc h i h ng ông vi t ra y u nghĩa v iồ ươ ế ế ớ sáu trăm bài t ng, và g i sáu trăm bài t ng nàyụ ở ụ tr l i n c Ca Th p Di La. B y gi có lu n sở ạ ướ ấ ấ ờ ậ ư Ng Nh p c a H u B cho r ng sáu trăm bàiộ ậ ủ ữ ộ ằ t ng c a Th Thân trái ngh ch v i giáo nghĩaụ ủ ế ị ớ chính th ng nên yêu c u Th Thân vi t thíchố ầ ế ế nghĩa cho sáu trăm bài t ng do ông vi t ra. Nhânụ ế đó, Th Thân li n vi t thích lu n mà thành b Aế ề ế ậ ộ Tỳ Đ t Ma Cu Xá Lu n (Abhidharmakosa Sàstra)ạ ậ đ c gi n l c là Cu Xá Lu n. B lu n này hi nọ ả ượ ậ ộ ậ ệ v n còn b n lu n s Ph n văn, và m t s thẫ ả ậ ớ ạ ộ ố ứ lo i chú s c a n Đ đ c d ch ra T ng văn.ạ ở ủ Ấ ộ ượ ị ạ G n đây t i Trung Qu c có pháp s Di n B i vi tầ ạ ố ư ễ ồ ế cu n Cu Xá Lu n T ng Gi ng Ký. Đây là t li uố ậ ụ ả ư ệ có th tham kh o.ể ả

225

Lu n Cu Xá là b lu n ch nh lý, th ng nh tậ ộ ậ ỉ ố ấ phê phán và t ch c l i t t ng c c kỳ v n v tổ ứ ạ ư ưở ự ụ ặ c a H u B đ thành b lu n vô cùng x o di u.ủ ữ ộ ể ộ ậ ả ệ Xin li t kê nh ng ph m m c c a Lu n Cu Xá nhệ ữ ẩ ụ ủ ậ ư sau:

blank

Ph ng pháp đ d ghi nh cá ph m m cươ ể ễ ớ ẩ ụ trong Lu n Cu Xá, x a nay ng i ta có m t bài kậ ư ườ ộ ệ tóm g n nh sau:ọ ư

“Gi i nh căn ngũ th gian ngũ.ớ ị ế

Nghi p l c tùy tam Hi n thánh t .ệ ụ ề ứ

Trí nh đ nh nh phá ngã nh t.ị ị ị ấ

Th danh (Cu Xá) tam th p quy n”.ị ậ ể

- Cu Xá v i B y M i Lăm Pháp.ớ ả ươ

226

Lu n cu Xá đem t t c các pháp chia thànhậ ấ ả pháp h u vi và pháp vô vi. Phàm cái gì đ c t oữ ượ ạ tác b i nhân duyên, ch u s d ch chuy n, s tácở ị ự ị ể ự đ ng b i th i gian, có s sai bi t v nhi m t nh,ộ ở ờ ự ệ ề ễ ị t c t t c m i hi n t ng c a th gian đ uứ ấ ả ọ ệ ượ ủ ế ề thu c pháp h u vi. Thoát ly tính ch t pháp h uộ ữ ấ ữ vi, xa lìa t t c tr ng thái c a tác dung, bao hàmấ ả ạ ủ c cái nghĩa ba khoa là”Khôi thân di t trí” c aả ệ ủ Ni t bàn, đ u thu c pháp vô vi. A Tỳ Đ t Maế ề ộ ạ ph n nhi u l y ba khoa làm ngũ u n, m i haiầ ề ấ ẩ ườ nhân duyên và m i tám gi i làm chu n r i theoườ ớ ẩ ồ đó phân lo i pháp. Lu n Cu Xá d a vào cách phânạ ậ ự lo i này, nh ng có thêm s nghiên c u v s cạ ư ự ứ ề ắ pháp, Tâm pháp, tâm s h u pháp, tâm b t t ngở ữ ấ ươ

ng hành pháp và vô vi pháp t b lu n Ph mư ừ ộ ậ ẩ Lo i Túc. Tuy nhiên vi c xác đ nh b y m i lămạ ệ ị ả ươ pháp là do sau này ngài Ph Quang nêu ra trongổ b Cu Xá Lu n Ký do ông tr c tác. Nhân vì trongộ ậ ướ Lu n Cu Xá v n ch a l y các pháp b t đ nh nhậ ẫ ư ấ ấ ị ư

tác, thùy miên, t m, t trong tâm s h u phápố ầ ư ở ữ làm s l ng. Còn ngu n b y m i lăm phápố ượ ồ ả ươ xu t thân t lu n Cu Xá thì không ph i nghi ngấ ừ ậ ả ờ gì.

Xin li t kê danh x ng b y m i lăm phápệ ư ả ươ nh sau:ư

blank

227

- Qu nhân duyênả

Lu n Cu Xá tóm thu t t c các pháp qui thànhậ ấ ả b y m i lăm pháp. Nh ng b y m i lăm phápả ươ ư ả ươ này không t n t i m t cách cá bi t và đ c l p,ồ ạ ộ ệ ộ ậ mà t n t i trong m i quan h h t ng và liênồ ạ ố ệ ỗ ươ quan v i nhau m t cách m t thi t, đ y là Nhânớ ộ ậ ế ấ duyên lu n (xin đ c Ti u th a Ph t Giáo tậ ọ ể ừ ậ ư t ng lu n - c a M c Thôn Thái Hi n, thiên II,ưở ậ ủ ộ ề ch ng sáu). Nhân và duyên ràng bu c v i nhauươ ộ ớ thành ra qu . Thông x ng g m có: sáu nhân, b nả ư ồ ố duyên và năm qu , nh bi u đ sau:ả ư ể ồ

blank

- Pháp Th Gian.ế

Pháp nhân qu , gom c th gian pháp vàả ả ế xu t th gian pháp. Nh ng các pháp th gian vàấ ế ư ế xu t th gian cũng c n có thêm s phân lo i.ấ ế ầ ự ạ Ph m Th Gian, Ph m Nghi p và Ph m Tùyẩ ế ẩ ệ ẩ Miên c a Lu n Cu Xá là dùng đ phân tích Qu ,ủ ậ ể ả Nhân, Duyên thu c mê gi i. Mê gi i l i đ c chiaộ ớ ớ ạ ượ

228

thành h u tình th gian và khí th gian. Đ a ng c,ữ ế ế ị ụ ng qu , súc sinh, nhân, thiên thu c h u tình thạ ỉ ộ ữ ế gian, đ ng v m t không gian mà an l p t ng thứ ề ặ ậ ầ ứ thì s l u chuy n sinh t c a h u tình đ c chiaự ư ể ử ủ ữ ượ làm b n tr ng thái là; sinh h u, b n h u, t h uố ạ ữ ả ữ ử ữ và trung h u. Còn y vào m i hai duyên kh i thìữ ườ ở có ba đ i v i l ng trùng nhân qu , đ y là nói vờ ớ ưỡ ả ấ ề m t th i gian mà an l p th t . D c gi i, s c gi iặ ờ ậ ứ ự ụ ớ ắ ớ và vô s c gi i, ba gi i này làm khí th gian. L iắ ớ ớ ế ạ l y b n ki p là: thành, tr , ho i, không, chi ph iấ ố ế ụ ạ ố s tu n hoàn sinh di t c a khí th gian (đ ch aự ầ ệ ủ ế ồ ứ đ ng g i là khí), đây là nói th t khí th gianự ọ ứ ự ế đ c an l p v m t th i gian.ượ ậ ề ặ ờ

Song n u không có pháp xu t th gian thì sế ấ ế ự an l p pháp th gian b t lu n đó là h u tình thậ ế ấ ậ ữ ế gian, hay khí th gian, k t c c v n c mãi quayế ế ụ ẫ ứ vòng mà không có đi m d ng l i, thành ra vô thể ừ ạ ỉ vô chung, vì c n i ti p nhau làm nhân r i l iứ ố ế ồ ạ làm duyên t ng t c không d t.ươ ụ ứ

S dĩ chúng sinh không thoát kh i đ c sinhở ỏ ượ t , đó là do t o nghi p, t o nghi p th th quử ạ ệ ạ ệ ị ọ ả báo. Do đó, Ph m Nghi p c a lu n này đ c bi tẩ ệ ủ ậ ặ ệ dành đ phân tích thuy t nói v Nghi p. Nghi pể ế ề ệ ệ đ c chia thành “t nghi p” và “t dĩ nghi p”.ượ ư ệ ư ệ Nghi p thu c v ý g i là t nghi p, nghi p thu cệ ộ ề ọ ư ệ ệ ộ v thân và ng g i là t dĩ nghi p. L i l y haiề ữ ọ ư ệ ạ ấ

229

nghi p thân và ng , m i nghi p nh th l i chiaệ ữ ỗ ệ ư ế ạ thành “bi u nghi p” và “vô l u nghi p”. Chúngể ệ ậ ệ sinh t o nghi p là do “ho c” (mê m ) sai s , doạ ệ ặ ờ ử đó Ph m Tùy Miên c a lu n này là nh m khaiẩ ủ ậ ằ thông v n đ “ho c”. Tùy miên là do ho t đ ngấ ề ặ ạ ộ c a nghi p mà d n d n kh qu , ý v c a tùyủ ệ ẫ ế ổ ả ị ủ miên trong đó có phi n não.ề

Phi n não đ c phân ra thành căn b n (sáuề ượ ả th ho c m i th ) và chi m t (có m i chínứ ặ ườ ứ ạ ườ th ). “Ho c” có “ki n ho c” - mê v lý, và “tứ ặ ế ặ ề ư ho c” - mê v s ; ki n ho c là do mê mu iặ ề ự ế ặ ộ không th u rõ lý T đ , ki n ho c ph i h p cấ ứ ế ế ặ ố ợ ả trong tam gi i mà thành tám m i s . “T ho c”ớ ươ ử ư ặ là b n th : tham, sân, si, m n trong căn b nố ứ ạ ả phi n não, c ng c th y trong tam gi i có m iề ọ ả ả ớ ườ th ; trong đó d c gi i có b n, còn s c gi i và vôứ ụ ớ ố ắ ớ s c gi i ngo i tr không có tham, còn thì m iắ ớ ạ ừ ỗ gi i đ u có ba th , l i còn có m t trăm l támớ ề ứ ạ ộ ẻ phi n não, t c tám m i tám s thu c ki nề ứ ươ ử ộ ế ho c, m i th thu c “t ho c” c ng v i m iặ ườ ứ ộ ư ặ ộ ớ ườ trên mà thành (108). (Các danh t ng v a nêuướ ừ xin đ c thêm Pháp s ).ọ ố

- Xu t th gian.ấ ế

230

M c đích c a vi c phân chia pháp th gian làụ ủ ệ ế nh m ti n đ n con đ ng xu t th gian c aằ ế ế ườ ấ ế ủ thánh đ o. Ph m Hi n Thánh, Ph m Trí, Ph mạ ẩ ề ẩ ẩ Đ nh c a Lu n Cu Xá là đ thuy t minh: qu ,ị ủ ậ ể ế ả nhân, duyên thu c th gi i ch ng ng . Trí đâyộ ế ớ ứ ộ ở ch cho nghĩa quy t đoán, và đ c chia thànhỉ ế ượ h u l u trí và vô l u trí. B n th hu là: sinh đ cữ ậ ậ ố ứ ệ ắ hu , văn hu , t hu và tu h thì g i là h u l uệ ệ ư ệ ệ ọ ữ ậ trí; hai th là pháp trí và lo i trí, thì g i là vô l uứ ạ ọ ậ trí. Công năng c a trí là đo n tr ki n ho c. Nóiủ ạ ừ ế ặ v đ nh, cũng chia thành sinh đ c đ nh và tu đ cề ị ắ ị ắ đ nh, hai đ nh này m i đ nh có b n s c gi i đ nhị ị ỗ ị ố ắ ớ ị (t thi n) và b n vô s c gi i đ nh, m i đ nh l iứ ề ố ắ ớ ị ỗ ị ạ phân ra c n ph n đ nh và căn b n đ nh. Do côngậ ầ ị ả ị năng c a trí và đ nh mà có th th l p ch ngủ ị ể ứ ớ ứ nh p qu v hi n thánh. Quá trình đo n ho cậ ả ị ề ạ ặ ch ng ch n là tr i qua nhi u giai đo n và qu vứ ơ ả ề ạ ả ị vô cùng ph n ph c. Xin l c qua nh sau:ồ ứ ượ ư

1. Hi n V th t gia (b y b c) và chia ra haiề ị ấ ả ậ lo i:ạ

a) Tam hi n - Ngũ đình tâm, bi t t ng ni mề ệ ướ ệ tr , t ng t ng bi t tr .ụ ổ ướ ệ ụ

b) B n thi n căn - Noãn thi n căn, đ nhố ệ ệ ả thi n căn, nh n thi n căn (nh n thi n căn l i cóệ ẫ ệ ẫ ệ ạ

231

th t phân ra làm: h , trung th ng ba ph m),ể ế ạ ượ ẩ th đ nh t pháp.ế ệ ấ

2. Hai lo i thánh v , chia thành “tam đ o bátạ ị ạ b i” (ba đ ng tám nhóm):ố ườ

a) H u h c v chia làm D L u - h ng thu cữ ọ ị ự ư ướ ộ ki n đ o, D L u qu thu c ki n đ o, Nh t Laiế ạ ự ư ả ộ ế ạ ấ h ng, Nh t lai qu , B t hoàn h ng, B t hoànướ ấ ả ấ ướ ấ qu , A la hán h ng.ả ướ

b) Vô h c v thu c vô h c đ o, t c là qu A laọ ị ộ ọ ạ ứ ả hán. Nh ng qu v thanh văn này ch có khi thữ ả ị ỉ ế gian có Ph t. Khi đ i không có Ph t xu t hi n, tậ ờ ậ ấ ệ ự mình có th quán m i hai nhân duyên mà ngể ườ ộ nh p Thánh qu , thì g i là Đ c giác, và ti ngậ ả ọ ộ ế Ph n là Bích Chi Ca Ph t (Pratyekabuadha). Ki pạ ậ ế tr c và hi n ki p khi đ c Thích Tôn ch aướ ệ ế ứ ư ch ng đ c Ph t qu , Ngài đ c x ng là B tát.ứ ắ ậ ả ượ ư ồ Tr c tiên B tát ph i n l c tu l c đ v n h nh,ướ ồ ả ỗ ự ụ ộ ạ ạ tr i qua ba đ i A tăng kỳ ki p, l i còn ph i tr iả ạ ế ạ ả ả qua trăm ki p đ gieo tr ng “t ng h o chiế ể ồ ướ ả nghi p” (nghi p thi n đ thành t ng h o), sauệ ệ ệ ể ướ ả r t m i ch ng Đ ng Chánh Giác (thành Ph t).ố ớ ứ ẳ ậ Sau cùng là Ph m Phá Ngã. Đây là ph m xi nẩ ẩ ể minh lý vô ngã c a Ph t giáo, đ ng th i dùng lýủ ậ ồ ờ

232

nghĩa này đ phá b ngo i giáo, và thuy t h uể ỏ ạ ế ữ ngã d ch p.ị ấ

(1) Đ i Chánh t ng-49, cu i trang 15.ạ ạ ố

(2) M t tên g i khác đ ch chúng sinh.ộ ọ ể ỉ

(3) M t tên g i khác đ g i chúng sinh.ộ ọ ể ọ

(4) Vô h c: Đ o h c viên mãn, không ph i tuọ ạ ọ ả h c n a thì g i là vô h c.ọ ữ ọ ọ

(5) Y t L t Lam Ka Lai,còn g i là Ca La Laế ạ ọ v.v... d ch là ng ng ho t, t p u v.v... tinh khí c aị ư ạ ạ ế ủ cha m khi m i hòa h p ng ng k t, là th i kỳẹ ớ ợ ư ế ờ thai nhi t lúc th sinh cho đ n 7 ngày sau. Từ ọ ế ừ Đi n Ph t H c - Hà N i xu t b n 1994.ể ậ ọ ộ ấ ả

(6) Quy n 14 Đ i Chánh t ng-22, cu i trangể ạ ạ ố 340.

233

(7) Quy n 32 Đ i Chánh t ng-22 cu i trangể ạ ạ ố 501.

(8) Quy n 39, Đ i Chánh t ng-22, trang 536.ể ạ ạ

(9) Đ i Chánh t ng-24, gi a trang 676.ạ ạ ữ

(10) Xin tham kh o lu n th c a Thuy tả ậ ư ủ ế Nh t Thi t H u B , và s nghiên c u c a cácấ ế ữ ộ ự ứ ủ Lu n s c a B này - Pháp s n Thu n - trangậ ư ủ ộ ư Ấ ậ 37.

(11) Đ i Chánh t ng-25, trang 192.ạ ạ

(12) Đ i Chánh t ng-25, gi a trang 192.ạ ạ ữ

(13) Đ i Chánh t ng-25, đ u trang 70.ạ ạ ầ

(14) V ng Nguy t Ph t Giáo T Đi n - cu iọ ệ ậ ừ ể ố trang 903.

234

(15) N c Ca Th p Di La naylà bang Kamiraướ ấ c a n Đ , thu c vùng tây b c - chú c a ng iủ Ấ ộ ộ ắ ủ ườ d ch.ị

235

CH NG VIIƯƠNGH THU T PH T GIÁO - Ệ Ậ ẬV NG TRI U VUA A D C VÀ SAU ĐÓƯƠ Ề ỤTI T I. S H NG SUY C A V NG TRI U.Ế Ự Ư Ủ ƯƠ Ề

- S tàn l i c a v ng tri u Kh ng T c.ự ụ ủ ươ ề ổ ướ

Chính cu c c a n Đ , tính t khi t ph c aộ ủ Ấ ộ ừ ổ ụ ủ vua A D c ch a ki n l p v ng tri u Kh ngụ ư ế ậ ươ ề ổ T c, thì t i qu c n i, n Đ không th th ngướ ạ ố ộ Ấ ộ ể ố nh t đ c n i, b i các d t c t tây b c khôngấ ượ ổ ở ị ộ ừ ắ ng t xâm nh p vào n i đ a n Đ ; lúc v ngớ ậ ộ ị Ấ ộ ươ tri u Kh ng T c h ng kh i, chính là lúc n Đề ổ ướ ư ở Ấ ộ đánh lui đ c th l c c a Hy L p do A L ch S nượ ế ự ủ ạ ị ơ đ l i t i n c n, mãi đ n th i A D c V ng,ể ạ ạ ướ Ấ ế ờ ụ ươ

n Đ m i xu t hi n c c di n đ i th ng nh t.Ấ ộ ớ ấ ệ ụ ệ ạ ố ấ Nh vua A D c là v quân v ng h t lòng tinờ ụ ị ươ ế Ph t, nhân đ y mà Ph t giáo đ i h ng. S sùngậ ấ ậ ạ ư ự kính Ph t giáo c a vua A D c đ c th hi nậ ủ ụ ượ ể ệ b ng nh ng vi c làm nh : b thí r ng kh p, ằ ữ ệ ư ố ộ ắ ở dâu có nghèo đói, đó li n có k sách c u giúp.ở ề ế ứ Ông cho ki n t o tám v n b n nghìn tòa b oế ạ ạ ố ả tháp đ ph ng th xá l i Ph t. Ông cho tu s a t tể ụ ờ ợ ậ ử ấ c t nh xá, n ng h u cúng đ ng ch tăng, khi nả ị ồ ậ ườ ư ế gi i ngo i đ o vì tham l i d ng phong túc màớ ạ ạ ợ ưỡ vào cung th t đ ngh vua A D c l p chùa Kêấ ề ị ụ ậ

236

Viên cho gi i Tăng già c a h , và h phá hòa h pớ ủ ọ ọ ợ tăng c a Ph t giáo, làm cho tăng gi i không hòaủ ậ ớ h p đ t ng gi i trong b y năm ròng. Vua A D cợ ể ụ ớ ả ụ đ i v i Ph t giáo, th m chí ông ba l n đem cố ớ ậ ậ ầ ả phù đ (qu c đ ) ra b thí.ồ ố ộ ố

Nh ng vi c làm c a A D c nh v a nêu d nữ ệ ủ ụ ư ừ ẫ đ n ba h u qu :ế ậ ả

1. Ph t giáo nh sinh ho t đ i s ng d d t,ậ ờ ạ ờ ố ư ậ khi n nhi u ph n t trong tăng đoàn ngày càngế ề ầ ử đ a l c, và tr nên ph c t p.ọ ạ ở ứ ạ

2. Qu c gia nhi u năm li n làm các Ph t số ề ề ậ ự tu ph c, khi n qu c kh tr nên tr ng r ng.ướ ế ố ố ở ố ỗ

3. Các hàng ngo i đ o th y qu c v ng thiênạ ạ ấ ố ươ v Ph t giáo, và th ng làm “vô giá đ i thí” (bị ậ ườ ạ ố thí không gi i h n), nên sinh lòng t t đ , ganhớ ạ ậ ố ghét Ph t giáo. Cũng vì th nên lúc tu i v già cácậ ế ổ ề v ng th t và đ i th n gi i h n nhà vua chươ ấ ạ ầ ớ ạ ỉ đ c dùng n a qu A Ma L c đ cúng tăng.ượ ử ả ặ ể Nh ng nh ng vi c đ i b thí c a vua A D cư ữ ệ ạ ố ủ ụ không ph i là đi u mà đ c Ph t hy v ng, đ cả ề ứ ậ ọ ứ Thích Tôn th ng luôn khuy n khích vi c b thí,ườ ế ệ ố và Ngài cũng l u l i l i d y v vi c b thí v iư ạ ờ ạ ề ệ ố ớ

237

đ y lòng nhân ái; y là hãy l ng s c mình màầ ấ ượ ứ làm vi c b thí. Đ i sau các đ t Ph t m i khiệ ố ờ ệ ử ậ ỗ khuyên tín chúng b thí, thì nên b t ch c tinhố ắ ướ th n B tát mà b thí, y là x b t t c m i sầ ồ ố ấ ả ỏ ấ ả ọ ở h u v tài s n, thân m nh đ b thí, d ng ý c aữ ề ả ệ ể ố ụ ủ l i khuyên là nh m lo i b lòng tham đ m,ờ ằ ạ ỏ ắ nh ng l i trái ng c v i th ng tình c a đ iư ạ ượ ớ ườ ủ ờ th ng, ti c thay!ườ ế

V ng tri u Kh ng T c truy n đ c ba đ iươ ề ổ ướ ề ượ ờ m i đ n đ i vua A D c. Ba v vua tr c vua Aớ ế ờ ụ ị ướ D c cũng đ u là nh ng v vua sùng tín Ph t giáo,ụ ề ữ ị ậ và th n c r t c ng th nh. Sau khi vua A D cế ướ ấ ườ ị ụ băng hà, qu c th g p ph i tai bi n c đ t ng t,ố ế ặ ả ế ố ộ ộ nguyên do chính là do v vua k ti p không đ tàiị ế ế ủ năng, và l i thù ghét Ph t giáo, đó là vua Đ t Maạ ậ ạ Sa Đà La, con vua A D c, ông này tín ph ng Kỳ Naụ ụ giáo, nhà vua cho ki n l p r t nhi u t vi n Kỳế ậ ấ ề ự ệ Na giáo kh p n i thu c Ngũ n. Đ n đ i cháuắ ơ ộ Ấ ế ờ vua A D c là vua Th p Xa, ông tin theo tà m ngụ ậ ạ ngo i đ o đ t o ba đ ng Qu t Tinh Xá. Đ i ch cạ ạ ể ạ ộ ậ ờ ắ vua A D c là vua Đa Xa, ông lên ngôi vua nh ngụ ư không đ c lòng dân, và b v đ i t ng là B Saượ ị ị ạ ướ ổ Đa Ma L i (Pusymitra) d y binh ch ng l i và gi tợ ấ ố ạ ế ch t vua Đa Xa, (đó là nh s tr l c c a v qu cế ờ ự ợ ự ủ ị ố s thu c giòng h Bà La Môn và t l p lên làmư ộ ọ ự ậ vua). Nh v y v ng tri u Kh ng T c tr i quaư ậ ươ ề ổ ướ ả sáu v vua, tr vì đ c m t trăm ba m i b yị ị ượ ộ ươ ả

238

(137) năm (t năm 322 đ n 185 tr c tây l ch)ừ ế ướ ị thì b di t vong. Sau vua A D c, Ph t giáo khôngị ệ ụ ậ nh ng không đ c con cháu ông kính tr ng màữ ượ ọ còn b h thù ghét. Do đó, tăng đ b tá tán, hị ọ ồ ị ọ h ng v tây nam và tây b c n Đ đ phátướ ề ắ Ấ ộ ể tri n. Đ ng th i, sau khi vua A D c kh th , đ tể ồ ờ ụ ứ ệ ộ nhiên t c ng i Đ t La Duy Trà nam n l iộ ườ ạ ở Ấ ạ h ng kh i. Ng i Ai C p và ng i Ba T l i ti nư ở ườ ậ ườ ư ạ ế sâu vào m n b c n. Khi n n Đ m t l n n aạ ắ Ấ ế Ấ ộ ộ ầ ữ r i vào c c di n phân tranh.ơ ụ ệ

- Pháp n n t i trung n.ạ ạ Ấ

B Sa M t Đa La là v t ng lĩnh c a v ngổ ậ ị ướ ủ ươ tri u Kh ng T c d i th i vua Đa Xa, ông đ cề ổ ướ ướ ờ ượ v qu c s thu c dòng Bà La Môn tr giúp màị ố ư ộ ợ d y kh i, và r i t x ng v ng. Kinh đô c aấ ở ồ ự ư ươ ủ v ng tri u Kh ng T c là thành Hoa Th , nênươ ề ổ ướ ị cũng t i đây ông ki n l p v ng tri u H c Ca.ạ ế ậ ươ ề ắ Ông v n nh qu c s Bà La Môn mà nên v ngố ờ ố ư ươ nghi p. Do đó, ông tin nghe theo v qu c s này,ệ ị ố ư và cho r ng v ng tri u Kh ng T c s dĩ bằ ươ ề ổ ướ ở ị tiêu vong là do quá sùng tín Ph t giáo - m t tônậ ộ giáo vô th n, vô tránh (không tranh cãi h nầ ơ thua). Vì th ông cho th c hành l i phép tu Mã tế ự ạ ự (Asvanedha). Phép tu này tr c đó b vua A D cướ ị ụ nghiêm c m.ấ

239

Sau khi tái th c hành phép tu Mã t , ông cóự ự cu c tây chinh và dành đ c ít nhi u th ng l i,ộ ượ ề ắ ợ nhân đó giáo sĩ Bà La Môn c y th mà đ i ch nậ ế ạ ấ h ng. Bà La Môn giáo núp d i âm m u chínhư ướ ư tr , m r ng cu c v n đ ng bài xích Ph t giáoị ở ộ ộ ậ ộ ậ kh p n i. B y gi Ph t giáo ph i h ng ch u khắ ơ ấ ờ ậ ả ứ ị ổ ách cùng c c; ch ti c trong các truy n ký khôngự ỉ ế ệ ghi l i t ng t n pháp n n này. Hi n nay nhạ ườ ậ ạ ệ ờ cu n “A D c V ng Truy n”, và b “ Xá L i Ph tố ụ ươ ệ ộ ợ ấ V n Kinh” v.v... đ có đ c s hi u bi t ít nhi uấ ể ượ ự ể ế ề v giai đo n này. Theo Xá L i Ph t V n Kinh, thìề ạ ợ ấ ấ vua B Sa M t Đa La hy v ng ông cũng sẽ l uổ ậ ọ ư danh b t h gi ng nh vua A D c, nh ng ôngấ ủ ố ư ụ ư cũng t bi t uy đ c mình không th sánh k p v iự ế ứ ể ị ớ tiên v ng (A D c V ng). Tiên v ng thì ki nươ ụ ươ ươ ế t o tám v n b n nghìn b o tháp th xá l i Ph t,ạ ạ ố ả ờ ợ ậ và d c c n tài v t qu c gia đ cúng d ng Tamố ạ ậ ố ể ườ B o mà l u l i th nh danh. Ng c l i, vua B Saả ư ạ ị ượ ạ ổ M t Đa La la ng i “phá tháp di t pháp”, khôngạ ườ ệ ng ng tàn di t t chúng đ t Ph t, thì làm saoừ ệ ứ ệ ử ậ l u đ c th nh danh. Ông sát h i t p th b tư ượ ị ạ ậ ể ấ lu n đó là Tỳ kheo hay Tỳ kheo ni, Sa di hay Sa diậ ni, không k l n nh . S gi t h i khi n máu ch yể ớ ỏ ự ế ạ ế ả thành sông, và tàn phá chùa tháp h n tám trămơ ngôi, ngay c các thanh tín sĩ(1) cũng b phi n hàả ị ề tù t i, và ch u nhi u hình ph t roi g y.ộ ị ề ạ ậ

240

Đ ng th i có năm trăm v La hán v t quaươ ờ ị ượ dãy núi phái nam nh đó mà thoát đ c ki pờ ượ ế n n. Theo lu n Đ i Tỳ Bà Sa(2), ph n cu iạ ậ ạ ầ ố quy n 125, chép: “X a có v vua Bà La Môn tên làể ư ị B Sa H u đem lòng ganh ghét ph ng pháp, ôngổ ữ ươ cho thiêu đ t kinh đi n, h y “t t đ ba” (tháp);ố ể ủ ố ổ phá Tăng già lam, h i Bí sô (Tỳ kheo) chúng, chạ ỉ riêng khu v c biên c nh giáp v i n c Ca Th pự ả ớ ướ ấ Di La, ông cho phá h y năm trăm Tăng già lamủ (chùa tăng c trú), hu ng n a là các n i khác”.ư ố ữ ơ Đo n văn trên là miêu t vua B Sa M t Đa lúcạ ả ổ ậ ông tây chinh có đ c “ti u chi n th ng”. Cùngượ ể ế ắ lúc cũng t i vùng biên c nh n c Ca Th p Di La,ạ ả ướ ấ ông m cu c v n đ ng bài Ph t giáo. Còn đo nở ộ ậ ộ ậ ạ văn đ c nói trong “Xá L i Ph t V n Kinh” là chượ ợ ấ ấ ỉ tình hình t i thành Hoa Th thu c trung n Đ .ạ ị ộ Ấ ộ Vi c năm trăm v la hán v t qua dãy núi phíaệ ị ượ nam, y là ch m t b ph n tăng nhân Ph t giáoấ ỉ ộ ộ ậ ậ thoát kh i n c Ma Ki t Đà trung n d đi đ nỏ ướ ệ ở Ấ ể ế nam n Đ .Ấ ộ

Nh v y v ng tri u H c Ca c a n c Maư ậ ươ ề ắ ủ ướ Ki t Đà đ c hình thành sau Ph t di t đ vàệ ượ ậ ệ ộ truy n đ n v vua th m i là Đ a Thiên v ng,ề ế ị ứ ườ ị ươ th i gian là m t trăm m i hai năm (tr c tâyờ ộ ườ ướ l ch t 185 đ n 73 năm), và l i cũng do đ i th nị ừ ế ạ ạ ầ giòng Bà La Môn là Bà Tu Đ Bà đ c m t qu cề ượ ộ ố s Bà La Môn ng h mà soán ngôi và ki n l pư ủ ộ ế ậ

241

v ng tri u Ca L p Bà m t cách riêng bi t,ươ ề ạ ộ ệ v ng tri u này truy n đ c b n đ i, đ n đ iươ ề ề ượ ố ờ ế ờ vua Thiên H là d t, tr c sau đ c b n m iộ ứ ướ ượ ố ươ lăm năm (tr c tây l ch 28 năm) thì b v ngướ ị ị ươ tri u Án Đ t La c a vua Bà Đà Ha (Sàtavàhana) ề ạ ủ ở ;nam n tiêu di t. Trong khi đó t i trung n Đ ,Ấ ệ ạ Ấ ộ Bà La Môn giáo l i ph c h ng, tuy k t c c cũngạ ụ ư ế ụ v n không c u n i s suy tàn c a Ma Ki t Đà (ẫ ứ ổ ự ủ ệ ở đây là v ng tri u H c Ca). Nh ng t i nam n vàươ ề ắ ư ạ Ấ tây n, Ph t giáo l i tr nên h ng th nh nh thẤ ậ ạ ở ư ị ờ ế n c t i hai khu v c này r t m nh.ướ ạ ự ấ ạ

T lúc trung n b Án Đ t La c a nam nừ Ấ ị ạ ủ Ấ thôn tính, và ki n l p v ng tri u Án Đ t Laế ậ ươ ề ạ cũng t i nam n Đ , và cùng v i v ng tri uạ Ấ ộ ớ ươ ề Quý S ng c a b c n Đ đ i đ ch nhau, t oươ ủ ắ Ấ ộ ố ị ạ thành tình th phân c c nam - b c tri u.ế ụ ắ ề

- V ng tri u Án Đ t La.ươ ề ạ

T sau th i vua A D c, lãnh th c a đ qu cừ ờ ụ ổ ủ ế ố Ma Ki t Đà l n h i b thu h p, t i đông nam nệ ầ ồ ị ẹ ạ Ấ Đ , t c ng i Án Đ t La - phân chi c a dân t cộ ộ ườ ạ ủ ộ Đ t La Duy Trà, th a lúc v ng tri u Kh ngạ ừ ươ ề ổ T c đang h i suy vi mà tuyên cáo đ c l p. cướ ồ ộ ậ Ướ kho ng t năm 240 - 230 tr c tây l ch. Vua Thiả ừ ướ ị Ma Ca (Simuka) ng i h ng kh i v ng tri u Bàườ ư ở ươ ề

242

Đa Bà Ha và l p kinh đô t i đ t Đà na Y t Ki t Caậ ạ ấ ế ệ (Dhanakataka), cao ngyên Đ c Can (Deccan) cũngư thu c v v ng tri u này. Tr c Công nguyênộ ề ươ ề ướ hai m i tám năm, v ng tri u Bà Đa Bà Ha thônươ ươ ề tính toàn b vùng trung n c a Ma Ki t Đà. Sauộ Ấ ủ ệ Công nguyên kho ng m t trăm năm l sáu (106)ả ộ ẻ năm, vua Ki u Đ t Di Ph Đ c La, và vua T t Đ tề ạ ổ ặ ấ ạ Kh i Nhĩ Ni (Gautamìputra Sàtakarni) bànhả tr ng lãnh th sang tây n Đ , nh ng th a lúcướ ổ Ấ ộ ư ừ v ng tri u Bà Đa Bà Ha b suy y u, các đ aươ ề ị ế ị ph ng t i trung n và tây n li n tuyên b lyươ ạ Ấ Ấ ề ố khai. Kho ng năm 225 sau Công nguyên (có thả ể là năm 226), v ng tri u Bà Đa Bà Ha b di tươ ề ị ệ vong.

V m t tín ng ng tôn giáo, v ng tri u Bàề ặ ưỡ ươ ề Đa Bà Ha c a t c Án Đ t La, ph n l n các vua tínủ ộ ạ ầ ớ ph ng Bà La Môn giáo, trong đó cũng có m t sụ ộ ố v quân v ng tín ph ng Kỳ Na giáo và Ph t giáo,ị ươ ụ ậ cũng có v b o h và ho ng d ng Ph t pháp. Vị ả ộ ằ ươ ậ ị anh chúa là T t Đ t Kh iNhĩ Ni cùng m u h u bấ ạ ả ẫ ậ ố thí t nh xá Đ ng - Qu t cho tăng đ Hi n V B .ị ộ ậ ồ ề ị ộ L i có vua Bà Đa Bà Ha l y hang đ ng trên đ nhạ ấ ộ ỉ H c S n cúng ngài Long Th . Đoán r ng đây cóắ ơ ọ ằ th là vua Ki u Đ t Di Ph Đ c La. Kho ng tể ề ạ ổ ặ ả ừ năm 170 - 201 sau tây l ch ho c vua Da Kỳ Na Xáị ặ L i (Gautamìputra Yajnõasri).ợ

243

Riêng t i Tích Lan, có v vua tên là M c Xoaạ ị ộ Già Ma Ni ki n thi t t nh xá, đ i tháp, đ ng đi nế ế ị ạ ồ ệ v.v... t i vùng đ t A N u La Đà B La, và cúngạ ấ ậ ổ d ng tăng già r t h u. T i đây v quân v ngườ ấ ậ ạ ị ươ làm ng i ngo i h ; do đó, mà Ph t giáo t i Tíchườ ạ ộ ậ ạ Lan phát tri n vô cùng thu n l i. Khi Ph t giáoể ậ ợ ậ ch a truy n đ n Tích Lan, thì ng i dân t i đâyư ề ế ườ ạ cũng đã c t Vô Úy S n T đ cúng d ng cho Niấ ơ ự ể ườ Ki n T (môn đ Kỳ Na giáo). H cũng chuy nề ử ồ ọ ể sang cúng d ng ngôi đ i t cho tr ng lão Maườ ạ ự ưở Ha Đ Tu. V sau nh có nhi u v vua và đ iế ề ờ ề ị ạ th n h trì, nên t i Tích Lan cho ki n t o đ cầ ộ ạ ế ạ ượ r t nhi u chùa tháp Ph t giáo. Tích Lan v n làấ ề ậ ố m t chi c a Ph t giáo n Đ , do đó sách này sẽộ ủ ậ Ấ ộ dành m t thiên đ gi i thi u, đây ch xin sộ ể ớ ệ ở ỉ ơ l c.ượ

- Vua Di Lan Đà.

Sau khi A L ch S n Đ i xâm nh p n Đị ơ ạ ậ Ấ ộ (năm 326 tr c tây l ch), l i có m t ng i Hyướ ị ạ ộ ườ L p r t n i ti ng tên là Đ c Di Đa L i Áo Tạ ấ ổ ế ứ ợ ư (Demetrois) th ng su t đ i quân tái chi m A Phúố ấ ạ ế Hãn (Afghanistan), r i t A Phú Hãn xâm nh pồ ừ ậ

n Đ b ng cách v t qua sông Tín Đ , chi mẤ ộ ằ ượ ộ ế h u các đ a khu thu c th ng du sông H ng, vàữ ị ộ ượ ằ đóng đô t i Xá Ki t (Xa Y t La - Sàkala) - Vua Diạ ệ ế Lan Đà thu c t c ng i Demetrois.ộ ộ ườ

244

- Vua Di Lan Đà (Milanda) lên ngôi kho ngả năm 160 tr c Công nguyên. Ông là v vua t nhướ ị ị tín đ i v i Ph t giáo, ông t ng đ n tr c Na Giàố ớ ậ ừ ế ướ T Na (Nàgasena đ c d ch là Long Quân, ho cư ượ ị ặ d ch âm là Na Tiên) Tỳ kheo đ h i Ph t pháp. Sị ể ỏ ậ ự ki n này đ c biên t p thành b sách, đó là bệ ượ ậ ộ ộ “Di Lan Đà V n Kinh” đ c vi t b ng văn t Baấ ượ ế ằ ự L , mà b n Hán d ch v i tên là “Na Tiên Tỳ Kheoị ả ị ơ Kinh”.

Theo n Đ Thông S c a Chu T ng Quang,Ấ ộ ử ủ ườ trang 88 chép là vào kho ng năm 155 tr c Côngả ướ nguyên, Khách B Nhĩ (Kabul) và t ng đ c c aố ổ ố ủ Bàng Giá Ph là Mai Na Đà (Menander) th ngổ ố su t đ i quân Hy L p t n công n c Ma Ki t Đà,ấ ạ ạ ấ ướ ệ vì th mà Ma Thâu La, A Du Đà (Ayodhyà), M tế ạ Đ M t Ca (Madhyamika) cũng th ng xuyên bệ ậ ườ ị v y hãm, mãi t i khi thành Hoa Th thu c v ngậ ớ ị ộ ươ tri u Hăc Ca c đ i quân đánh b i quân Hy L p,ề ử ạ ạ ạ và bu c h ph i th i lui. Sau đó vài năm, B Saộ ọ ả ố ổ M t Đa La x ng v ng và cho th c hành phépậ ư ươ ự Mã t . Phép Mã t dùng ng a làm v t đ hi n t ;ự ự ự ậ ể ế ế phàm ng a đ c hi n t mà ch y qua bang nào,ự ượ ế ế ạ thì bang (n c) đó đ c làm phép Mã t , t c làướ ượ ự ứ cho quân gia nh p sĩ gia nh p đ i b o v l cúngậ ậ ộ ả ệ ễ ng a, n u không t phát sinh chi n tranh. Quânự ế ắ ế đ i Hy L p nhân đó b t đ c cháu c a B Saộ ạ ắ ượ ủ ổ

245

M t Đa La - ng i th ng su t đ i b o v t mã,ậ ườ ố ấ ộ ả ệ ế và đánh nhau v i Bà Tô M t Đa La (Vasumtra -ớ ậ t ng c a v ng tri u H c Ca), quân t ng Hyướ ủ ươ ề ắ ướ L p đánh b i quân c a Tô M t Đa La hai bên bạ ạ ủ ậ ờ sông n hà.Ấ

Mai Na Đà đ c nói trên đây là vua Di Lan Đà,ượ g i gi n đ n là vua Di Lan. Tr c ông đ n n cọ ả ơ ướ ế ướ

n Đ Đ i H , đ n trú t i Kabul và làm t ng đ cẤ ộ ạ ạ ồ ạ ổ ố t i Bàng Giá Ph . Sau đó ông k v ng v n cạ ổ ế ươ ị ướ Đ i H . Lãnh th do ông th ng tr bao g mạ ạ ổ ố ị ồ Afghanistan, l u v c n Đ hà, L p Gia Ph Đ iư ự Ấ ộ ạ ổ ạ Na (Rajaputana) và m t b ph n c a đông b nộ ộ ậ ủ ộ Ấ Đ . Sau khi ông ch t, thì n Đ Đ i H b chiaộ ế Ấ ộ ạ ạ ị đôi, v vua sau cùng có tên là H ng M u Tị ạ ậ ư (Hermanes), vào năm 50 tr c Công nguyên, ôngướ đ u hàng Đ i Nguy t Th (C T c - Scythian)ầ ạ ệ ị ơ ộ thu c v ng tri u Quí S ng.ộ ươ ề ươ

- V ng tri u Quí S ng.ươ ề ươ

K ti p sau ng i Hy L p xâm nh p n Đ làế ế ườ ạ ậ Ấ ộ t c ng i Đ i Nguy t Th , t c ng i này xâmộ ườ ạ ệ ị ộ ườ nh p vào vùng tây b c n Đ . Theo “Hán Thậ ắ Ấ ộ ư Tây V c Truy n” chép: “Đ i Nguy t Th v n đ nhự ệ ạ ệ ị ố ị c t i Đôn Hoàng b h H nh Đ n đánh phá,ư ạ ị ọ ạ ố nhân đ y Lão Th ng Đ n tàn sát t c Đ iấ ượ ơ ộ ạ

246

Nguy t, dùng đ u c a t c Ngy t Th b gi t làmệ ầ ủ ộ ệ ị ị ế đ đ ng th c u ng. T đó t c Nguy t Th bồ ự ứ ố ừ ộ ệ ị ỏ ch y kh i d i Đôn Hoàng, v t qua Đ i Uy n,ạ ỏ ả ượ ạ ể đánh phá phái tây n c Đ i H , nh ng l i th nướ ạ ạ ư ạ ầ ph c Đ i H . L p thành tri u đình và đóng đô ụ ạ ạ ậ ề ở phái b c Quy Th y”. Tây V c Truy n cho bi t làắ ủ ự ệ ế t c Nguy t Th : “Có năm Linh h u, m t là H uộ ệ ị ầ ộ ư M t Linh h u, hai là Song Mi Linh h u, ba là Quíậ ầ ầ S ng Linh h u, b n là Khoa Đ n Linh h u, nămươ ầ ố ố ầ là Đ M t Linh h u”.ộ ậ ầ

Ph n sau cùng c a “H u Hán Th Tây V cầ ủ ậ ư ự Truy n” l i chép: Lúc đ u t c Nguy t Th bệ ạ ầ ộ ệ ị ị ng i Hung Nô tiêu di t, bèn ch y đ n Đ i Hườ ệ ạ ế ạ ạ đ nh c , chia đ t n c ra thành năm B Linhị ư ấ ướ ộ h u. H m trăm năm sau, Linh H u Quí S ng làầ ơ ầ ươ Kh u T Kh c, t n công tiêu di t b n linh h uư ự ướ ấ ệ ố ầ còn l i, r t t l p lên làm vua, x ng qu c hi u làạ ồ ự ậ ư ố ệ Quí S ng. Vua n c Quí S ng mang quân điươ ướ ươ xâm l c An T c Chiêm l y đ t Cao ph , l i tiêuượ ứ ấ ấ ủ ạ di t B c Đ t, K Tân mà có đ c n c riêng choệ ộ ạ ế ượ ướ v ng tri u Quí S ng. Kh u T u Kh c s ngươ ề ươ ư ự ướ ố h n tám m i tu i m i ch t. Con là Diêm Caoơ ươ ổ ớ ế Trân lên thay cha làm vua, l i m t l n n a đánhạ ộ ầ ữ phá n c Thiên Trúc”.ướ

T c Nguy t Th g c là gi ng ng i Mông Cộ ệ ị ố ố ườ ổ b ng i Hung Nô t i vùng s n c c thu c t nhị ườ ạ ơ ố ộ ỉ

247

Cam Túc c a Tung Qu c đu i ch y đ n Đ i Hủ ố ổ ạ ế ạ ạ (nay là Châu B Hi p Nhĩ c a Th Nhĩ Kỳ Tố ệ ủ ổ ư Đát). Th i y Đ i H là đ t b th c dân Tây Hờ ấ ạ ạ ấ ị ự ạ cai tr , và do b t ng c a A L ch S n Đ iị ộ ướ ủ ị ơ ạ (Alexander) l p thành m t ti u qu c. Kh u T uậ ộ ể ố ư ự Kh c đánh b i ng i Hy L p, l p nên v ngướ ạ ườ ạ ậ ươ tri u Quí S ng. Sau khi b đ i b i, ng i Hy L pề ươ ị ạ ạ ườ ạ rút ch y v phía nam, và ti n vào Ca Th p Di Laạ ề ế ấ thu c vùng tây b c n Đ (nay là Khách Th pộ ắ Ấ ộ ậ Nhĩ M - t c bang Kamira do t s ki n này),ễ ứ ừ ự ệ ti p đó t c Nguy t Th truy đu i ng i Hy L pế ộ ệ ị ổ ườ ạ nên cũng ti n vào n Đ . Đ n con c a Diêm Caoế Ấ ộ ế ủ Trân là vua Ca N S c Ca (theo V.A. Smith, thì vuaị ắ Ca N S c Ca lên ngôi năm 120 sau tây l ch). Th iị ắ ị ờ này, vùng phía tây b c trung n Đ m i trắ Ấ ộ ớ ở thành c ng ch d i quy n vua Ca N S c Ca. Vộ ủ ướ ề ị ắ ề niên đ i lên ngôi c a vua Ca N S c Ca không thạ ủ ị ắ ể xác đ nh. N u căn c vi c ông cho đúc ti n màị ế ứ ệ ề kh o sát. Thì đ i khái kho ng t năm 78 đ n 128ả ạ ả ừ ế tây l ch. Nh ng đó là th i kỳ ông t i v (3)ị ư ờ ạ ị

V ph ng di n l ch s Ph t Giáo n Đ , thìề ươ ệ ị ử ậ Ấ ộ đ a v vua Ca N S c Ca và A D c đ u đ c coi làị ị ị ắ ụ ề ượ các ông vua c a Ph t Giáo, c hai đ u là nh ngủ ậ ả ề ữ b c quân v ng hùng tài đ i l c, văn tr , võậ ươ ạ ượ ị công song toàn, ng i tr c ng i sau đ u ng iườ ướ ườ ề ờ sáng. Vua Ca Nh S c Ca ki n l p kinh đô t i Bị ắ ế ậ ạ ố L Sa B La (Purusa - Pura, nay là A Phú Hãn vàộ ố

248

giao gi i v i x Ba C T Đát (Pakistan) c aớ ớ ứ ơ ư ủ B ch H Ngõa), đông giáp l u v c sông Diêmạ ạ ư ự Ng u Na, nam t dãi s n m ch T n Xà Daư ừ ơ ạ ầ (Vindhya) đ n n Đ hà kh u, tây ti p giáp Anế Ấ ộ ẩ ế T c (nay là Y Lãn và m t b ph n c a A Phúứ ộ ộ ậ ủ Hãn), đông b c ch y đ n phía đông c a ng nắ ạ ế ủ ọ Đ t Đát Ân. Nghi m nhiên là m t đ i đ qu c.ạ ễ ộ ạ ế ố

Theo s gia Tra Na T Hoa (KP. Jayaswal), thìử ư trong ba m i ba ba v vua c a v ng tri u Quíươ ị ủ ươ ề S ng. Ch có m i tám vua tr c th ng lãnhươ ỉ ườ ướ ố đ n t n trung n Đ ; t th i trung kỳ tr lui, t iế ậ Ấ ộ ừ ờ ở ạ đ a ph ng Ca Ma Ph (Campà) đã có v ngị ươ ổ ươ tri u Na Già T Na (Nàgasena) - 150 - 134 sauề ư tây l ch. T i đ a ph ng Ki u Đ c (Gaudà), cóị ạ ị ươ ề ứ v ng tri u Ki u Đ c (? - 320 tây l ch). Sau nàyươ ề ề ứ ị có vua Ph L p B ch Suy T Nô (Prabhavisnu)ổ ạ ạ ư xu t hi n, và thôn tính c hai v ng tri u Na Giàấ ệ ả ươ ề T Na và Ki u Đ c đ n vua Sa M Đà La C p Đaư ề ứ ế ổ ấ (Samudra - gupta), ng i sáng l p v ng tri uườ ậ ươ ề C p Đa. n Đ m t l n n a qui v th ng nh t.ấ Ấ ộ ộ ầ ữ ề ố ấ Th c ra thì n n t ng c a v ng tri u c p đaự ề ả ủ ươ ề ấ đ c d ng xây t th i vua cha là Chiên Đà Laượ ự ừ ờ C p Đa đ nh t (Candragupa I) đó là năm 320ấ ệ ấ tây l ch. V ng tri u này lúc kh i đ u ch là tênị ươ ề ở ầ ỉ c a v Th v ng có tính th t p, sau đ i thànhủ ị ổ ươ ế ậ ổ quân v ng.ươ

249

ph ng b c v ng tri u Quí S ng b di tỞ ươ ắ ươ ề ươ ị ệ vong vào năm 320 tây l ch, trong khi ph ngị ở ươ nam v ng tri u Án Đ t La b b i vong vào nămươ ề ạ ị ạ 326 tây l ch. Thay vào đó là s đ i h ng c aị ự ạ ư ủ v ng tri u C p Đa.ươ ề ấ

TI T II. PH T GIÁO V I VUA CA N S C CA.Ế Ậ Ớ Ị Ắ

- Ph t Giáo trong th i gian ba trăm năm.ậ ờ

L ch s n Đ tính t th i vua A D c đ nị ử Ấ ộ ừ ờ ụ ế th i vua Ca N S c Ca có h n ba trăm năm, trongờ ị ắ ơ kho ng th i gian này, k t lu n dù là tôn giáo hayả ờ ế ậ chính tr , l ch s n Đ c h nh t gi y tr ngị ị ử Ấ ộ ớ ồ ư ờ ấ ắ vì ch ng có s ghi chép nào c ! V m t s h c,ẳ ự ả ề ặ ử ọ trong th i c n đ i nh có s khai qu t m i phátờ ậ ạ ờ ự ậ ớ hi n nh ng di v t c a th i c đ i, nh v y m iệ ữ ậ ủ ờ ổ ạ ờ ậ ớ kh o sát, cùng l i d ng các th t li u v a giánả ợ ụ ứ ư ệ ừ ti p và l m đ qua đó đ i chi u, so sánh vàế ờ ờ ể ố ế th m tra r i đi đ n k t lu n m t cách đ i l c.ẩ ồ ế ế ậ ộ ạ ượ Ph t Giáo trong th i kỳ này theo L Tr ng, ôngậ ờ ữ ườ d a vào b Ph t Giáo n Đ c a Đ ch Nguyênự ộ ậ Ấ ộ ủ ị Vân đ biên so n b n Đ Ph t Giáo S L c,ể ạ ộ Ấ ộ ậ ử ượ mà m t thiên c a ch ng m t, ti t b y, có haiộ ủ ươ ộ ế ả

250

đo n nói t i th i gian này đ i lo i có năm khuạ ớ ờ ạ ạ v c:ự

- Ph ng nam th nh nh t là Tích Lan.ươ ị ấ

- Ti p đó là Ma L p Bà (Malava) thu c Tâyế ạ ộ nam n Đ .Ấ ộ

- Th n a là Tín Đ tây b c n Đ .ứ ữ ộ ở ắ Ấ ộ

- T ng đ i th nh là Ca Th p Di La và Ki nươ ố ị ấ ề Đà La thu c b c n Đ .ộ ắ Ấ ộ

- đông b c n Đ là ph m vi c a Kỳ NaỞ ắ Ấ ộ ạ ủ giáo r t m nh.ấ ạ

Nh ta bi t, s ph c h ng c a Bà La Mônư ế ự ụ ư ủ giáo đ u tiên là t i trung n Đ . T sau khiầ ạ Ấ ộ ừ v ng tri u Án Đ t La tiêu di t v ng tri u Maươ ề ạ ệ ươ ề Ki t Đà, lúc y t t ng Ph t Giáo Đ i Chúng Bệ ấ ư ưở ậ ạ ộ c a ph ng nam m i đ n đ c trung n Đ , vàủ ươ ớ ế ượ Ấ ộ r i theo chân tri u Án Đ t La mà ti n vào tây nồ ề ạ ế Ấ Đ , khi n Ph t Giáo H u B c a tây n cũngộ ế ậ ữ ộ ủ Ấ c m nhi m t t ng c a Đ i Chúng B , cho nênả ễ ư ưở ủ ạ ộ

251

s xu t hi n c a S Kinh L ng B tây nự ấ ệ ủ ư ượ ộ ở Ấ không ph i là ng u nhiên. Nhân v t i trung nả ẫ ụ ạ Ấ x y ra pháp n n nên có m t b ph n h c gi c aả ạ ộ ộ ậ ọ ả ủ Th ng T a B đông nam n ph i lánh n nượ ọ ộ ở Ấ ả ạ vào nam n Đ , t i đây h ti p xúc t t ng c aẤ ộ ạ ọ ế ư ưở ủ Đ i Chúng B mà hình thành Phân Bi t B r tạ ộ ệ ộ ấ ti n b . L nh Hóa Đ a B và Pháp T ng B l yế ộ ệ ư ị ộ ạ ộ ấ thành Ba Tra Li T làm trung tâm, Pháp T ngử ạ (t c Đàm Vô Đ c B ) có mang s c thái M t giáo,ứ ứ ộ ắ ậ

y là do ti p th nh h ng c a văn hóa Án Đ tấ ế ụ ả ưở ủ ạ La, do đó cho nên d i th i vua A D c có s b tướ ờ ụ ự ấ đ ng gi a Pháp T ng B và Phân Bi t B , cũngồ ữ ạ ộ ệ ộ th lúc Pháp T ng B truy n đ n Tích Lan l iế ạ ộ ề ế ạ b t đ ng v i Phân Bi t Th ng T a B .ấ ồ ớ ệ ượ ọ ộ

Trong giai đo n này, vùng đ t căn c c a Bàạ ấ ơ ủ La Môn giáo s kỳ là t i tây n và b c n; b i t iơ ạ Ấ ắ Ấ ở ạ trung n th l c Ph t Giáo đang th nh hành, vì làẤ ế ự ậ ị th i tr vì c a vua A D c. Nên Ph t Giáo ph n đ iờ ị ủ ụ ậ ả ố s chi m lĩnh c a Bà La Môn giáo, do v y, Bà Laự ế ủ ậ Môn giáo h ng v nam n, và hình thành tínướ ề Ấ ng ng c a dân t c Án Đ t La. R i cũng do sưỡ ủ ộ ạ ồ ự h n h p gi a Bà La Môn giáo v i văn hóa Án Đ tỗ ợ ữ ớ ạ La mà s n sinh ra tân Bà La Môn giáo - đó là pháiả Th p Bà. L i n a, cũng do v ng tri u Án Đ t Laấ ạ ữ ươ ề ạ đ n trung n. Nh v y. Ph t Giáo t i trung nế Ấ ờ ậ ậ ạ Ấ l i h ng th nh h n lên.ạ ư ị ẳ

252

- Riêng t i Tích Lan, sách này sẽ dành m tạ ộ thiên đ gi i thi u.ể ớ ệ

Ph ng di n hi u bi t v Án Đ t La r t gi iươ ệ ể ế ề ạ ấ ớ h n, duy ch có m t h c a H u B ph ngạ ỉ ộ ệ ủ ữ ộ ở ươ b c còn l u l i đi n tích, do đó sẽ gi i thi u v nắ ư ạ ể ớ ệ ấ đ này.ề

- Vua Ca N S c Ca và nh ng vi c làm c aị ắ ữ ệ ủ ông.

Tên tu i vua Ca N S c Ca đ c th y trongổ ị ắ ượ ấ các ghi chép c a Ph t Giáo, và đ c truy n đ nủ ậ ượ ề ế Tây T ng và Mông C . Năm 1909, bác sĩ T Banạ ổ ư N i (Dr. Spooner) khai qu t đ c m t hòm xá l iộ ậ ượ ộ ợ Ph t t i tây b c n Đ , trên n p hòm có kh cậ ạ ắ Ấ ộ ắ ắ tên vua Ca N S c Ca, đi u đó ch ng th c r ngị ắ ề ứ ự ằ ông là ng i có th c trong l ch s n Đ c đ i;ườ ự ị ử Ấ ộ ổ ạ m t ngoài hòm xá l i có kh c t d ng “N p Thặ ợ ắ ự ạ ạ ọ Thuy t Nh t Thi t H u B ”, nh v y cho th yế ấ ế ữ ộ ư ậ ấ ông là ng i h pháp c a Ph t Giáo H u B .ườ ộ ủ ậ ữ ộ

Căn c nét hoa văn trên ti n đúc d i th i trứ ề ướ ờ ị vì c a vua Ca N S c Ca mà kh o sát, thì vua lúcủ ị ắ ả v già m i tín ph ng Ph t pháp. Ti n t đ cề ớ ụ ậ ề ệ ượ phát hành vào th i kỳ đ u d i th i ông, v hìnhờ ầ ướ ờ ề

253

s c mà nói thì r t đ p. Ch Hy L p đ c kh cắ ấ ẹ ữ ạ ượ ắ ch m lên ti n đ ng, và kh c c t ng th n Nh tạ ề ồ ắ ả ượ ầ ậ Nguy t n a. L n phát hành ti p theo ông l iệ ữ ầ ế ạ dùng Ba T ng thu c c văn Hy L p đ kh c lênư ữ ộ ổ ạ ể ắ ti n đúc, đ ng th i cũng kh c t ng th n đ cề ồ ờ ắ ượ ầ ượ các dân t c nh Hy L p, Ba T và n Đ tôn thộ ư ạ ư Ấ ộ ờ lên ti n đúc, nh ng ch a th y kh c t ng đ cề ư ư ấ ắ ượ ứ Thích Ca.

Ph t Giáo t i Ca Th p Di La và t i Ki n Đà Laậ ạ ấ ạ ề ph i đ i đ n cu i th i vua A D c m i đ c xi nả ợ ế ố ờ ụ ớ ượ ể d ng ho ng hóa, và do hoàn c nh đ c thù màươ ằ ả ặ Ph t Giáo t i đây d n dà tr thành m t h riêng,ậ ạ ầ ở ộ ệ mang n ng tính tuy n thu t phong phú v lu nặ ể ậ ề ậ đi n, và coi tr ng thi n d nh, do đó cho nên sauể ọ ề ị này các lu n s , thi n s cũng nh m i chínậ ư ề ư ư ườ h c gi đ u xu t t h này. Khi đã có nhi u lu nọ ả ề ấ ừ ệ ề ậ s , thì đi u không th tránh là gi a h x y raư ề ể ữ ọ ả tranh lu n v i nhau; vì v y, vua Ca N S c Ca đ iậ ớ ậ ị ắ ố v i Ph t Giáo là m t v vua có công đ c c c l n,ớ ậ ộ ị ư ự ớ đó là vi c ông xúc ti n cu c k t t p l n th tệ ế ộ ế ậ ầ ứ ư thành công. Có ba truy n thuy t nói v l n k tề ế ề ầ ế t p th t :ậ ứ ư

1. trong Đ i Đ ng Tây V c Ký quy n ba(4),ạ ườ ự ể Huy n Trang chép:ề

254

Nhân vi c vua l y đ o h i ng i, m i ng iệ ấ ạ ỏ ườ ỗ ườ gi i đáp khác nhau, vua bèn đem vi c y h iả ệ ấ ỏ Hi p Tôn gi . Tôn gi đáp:”Sau khi Nh Lai di tế ả ả ư ệ đ , qua nhi u năm tháng, chúng đ t Ph t ch pộ ề ệ ử ậ ấ theo B phái mình, khi n l i d y c a Ph t đ cộ ế ờ ạ ủ ậ ượ gi i thích theo s “ki n văn” khác nhau c a m iả ự ế ủ ỗ B , k t qu d n đ n mâu thu n nhau”. Ngheộ ế ả ẫ ế ẫ xong, nhà vua vô cùng xót xa, đau đ n, ông li nớ ề phát tâm và truy n l nh tri u t p ch v thánhề ệ ệ ậ ư ị tri t đ n d cu c k t t p. Đ i chúng trong đ iế ế ự ộ ế ậ ạ ạ h i k t t p đ ng lòng th nh B Tát Th H u làmộ ế ậ ồ ỉ ồ ế ữ th ng ch . Cu c k t t p l n l t ti n hành cácượ ủ ộ ế ậ ầ ượ ế vi c nh : t o lu n, gi i thích kinh, lu t m i thệ ư ạ ậ ả ậ ỗ ứ có đ n m i v n bài t ng. C ng c th y có baế ườ ạ ụ ộ ả ả m i v n bài t ng v i chín trăm sáu m i v nươ ạ ụ ớ ươ ạ l i (9.600.000) chú thích đ y đ tam t ng.ờ ầ ủ ạ

2. Truy n Bà T u Bàn Đ u(5) Pháp s chép:ệ ẩ ậ ư

Sau Ph t nh p di t năm trăm năm, có ngài Laậ ậ ệ hán Ca Chiên Diên T xu t gia v i B tát Bà Đa,ử ấ ớ ồ ngài cùng năm trăm v La Hán và năm trăm v Bị ị ồ Tát cùng nhau tuy n t p b A Tỳ Đ t Ma cho Bể ậ ộ ạ ộ phái Tát Bà Đa.

3. V n đ này đ c truy n t i Tây T ng:ấ ề ượ ề ạ ạ

255

T i n c Ca Th p Di La có vua Ca N S c Caạ ướ ấ ị ắ cúng d ng t nh xá Nhĩ Lâm, dùng n i này đườ ị ơ ể tri u t p năm trăm v La Hán, năm trăm v Bệ ậ ị ị ồ Tát, và năm trăm h c gi t i gia, th nh c u h k tọ ả ạ ỉ ầ ọ ế t p l i Ph t. T đó v sau nh ng thuy t c aậ ờ ậ ừ ề ữ ế ủ m i tám B đ c ch ng nh n đúng là l i Ph tườ ộ ượ ứ ậ ờ ậ d y. L i cho ghi chép lu t thành văn t , nh ngạ ạ ậ ự ữ kinh, lu n nào tr c đây ch a đ c vi t thànhậ ướ ư ượ ế văn, thì nay cũng đ c vi t đ y đ .ượ ế ầ ủ

Trong ba thuy t v a nêu, thì Đ i Đ ng Tâyế ừ ạ ườ V c Ký ch l y ngài Th h u x ng là B Tát.ự ỉ ấ ế ữ ư ồ Trong khi Th Thân truy n l i ghi có năm trămế ệ ạ v B Tát và Tây T ng thì gia thêm năm trăm vị ồ ạ ị h c gi t i gia. Nh v y, có th hình dung l nọ ả ạ ư ậ ể ầ k t t p này thông hàm t t c nh ng đi u Ph tế ậ ấ ả ữ ề ậ d y. Th c ra, l n k t t p th t này là c a Nh tạ ự ầ ế ậ ứ ư ủ ấ Thi t H u B , vì trong ba thuy t trên ch cóế ữ ộ ế ỉ thuy t c a Đ i Đ ng Tây V c Ký là đ đ khế ủ ạ ườ ự ủ ộ ả tín. Thành qu c a l n k t t p này là s xu tả ủ ầ ế ậ ự ấ hi n c a lu n Đ i Tỳ Bà Sa v i hai trăm quy n,ệ ủ ậ ạ ớ ể và b lu n này hi n v n còn trong t ng lu n,ộ ậ ệ ẫ ạ ậ trong đó còn l u gi t d ng th i vua Ca N S cư ữ ự ạ ờ ị ắ Ca. N u xét v n i dung, b lu n Đ i Tỳ Bà Sa đãế ề ộ ộ ậ ạ qua nhi u tăng b c a h u nhân.ề ổ ủ ậ

256

- Ngài Mã Minh v i vua Ca N S c Ca.ớ ị ắ

Theo nh ng gì đ c truy n t i Trung Qu cữ ượ ề ạ ố cũng nh t i Tây T ng, thì gi a vua Ca N S c Caư ạ ạ ữ ị ắ và ngài Mã Minh (Asvaghosa) đ u có liên quanề v i nhau. Truy n r ng, khi vua Ca N S c Ca t nớ ề ằ ị ắ ấ công n c Ma Ki t Đa, dân n c này đ ch khôngướ ệ ướ ị n i bèn l y bình bát c a đ c Ph t ra cung hi nổ ấ ủ ứ ậ ế và nh B Tát ngài Mã Minh đ ng ra c u hòa. L iờ ồ ứ ầ ạ n a, theo Đ i Trang Nghiêm Lu n, thì ngài Mãữ ạ ậ Minh là ng i vi t bài “Qui Kính T ” trong đó cóườ ế ự câu “Phú Na Hi p Tỳ kheo, ngã đ ng giai kínhế ẳ thu n” (Ngài Hi p Tôn Gi Tỳ kheo Phú Na,ậ ế ả chúng con xin cung kính qui thu n). Qua đó choậ th y d i th i tr vì c a vua Ca N S c Ca, ngàiấ ướ ờ ị ủ ị ắ Mã Minh là đ t c a Hi p Tôn Gi , truy nệ ử ủ ế ả ề thuy t cũng nói đ n vua và ngài Mã Minh đ uế ế ề th Hi p Tôn Gi làm th y.ờ ế ả ầ

Theo “Th Thân Truy n(6) thì “Mã Minh vi tế ệ ế m t m ch trong m i hai năm xong b lu n Tỳộ ạ ườ ộ ậ Bà Sa, v i m t trăm v n bài k ”. Theo truy nớ ộ ạ ệ ề thuy t này thì Mã Minh là ng i tr c tác lu nế ườ ướ ậ Đ i Tỳ Bà Sa. S th c thì Mã mInh là m t đ i vănạ ự ự ộ ạ hào c a th i đ i ông mà thôi, và ông là ng iủ ờ ạ ườ nhu n s c Lu n Đ i Tỳ Bà Sa, ch ông khôngậ ắ ậ ạ ứ ph i là s c a Bà Sa. Vì trong “Đ i Trang Nghiêmả ư ủ ạ Kinh Lu n - Qui Kính T ”, ông t rõ m t m c quiậ ự ỏ ộ ự

257

kính các ngài: Phú Na, Hi p Tỳ kheo, Di L c (Hóaế ặ Đ a B ), Tát Bà Th t Bà (Thuy t Nh t Thi t H uị ộ ấ ế ấ ế ữ B ), Ng u V ng Chánh Đ o Giã (t c Kê D nộ ư ươ ạ ứ ẫ B ) v.v...ộ

B t lu n th nào, trong quá trình ki n qu cấ ậ ế ế ố vua Ca N S c Ca là ng i m thông B gi a haiị ắ ườ ở ộ ữ n c n Đ và Trung Qu c. Khi v già ông là vướ Ấ ộ ố ề ị vua tích c c h trì Ph t Giáo. Cũng nh đó màự ộ ậ ờ Ph t Giáo có đ th i gian truy n đ n các dân t cậ ủ ờ ề ế ộ trong vùng. Bu i đ u Ph t Giáo đ n đ c Trungổ ầ ậ ế ượ Qu c là do đ ng b t Tây V c mà đ n. Vì v y,ố ườ ộ ừ ự ế ậ khi nói đ n công đ c vua Ca N S c Ca, ta có thế ứ ị ắ ể sánh công đ c c a ông ngang v i vua A D c.ứ ủ ớ ụ

- Pháp n n t i n Đ .ạ ạ Ấ ộ

“V t c c t c ph n” t a h nh đ y chính làậ ự ắ ả ự ồ ư ấ qui lu t thép c a th gian pháp! Theo S thậ ủ ế ử ư Ràjatanginì c a Ca Th p Di La thì hai v vua c aủ ấ ị ủ v ng tri u Quí S ng tr c th i vua Ca N S cươ ề ươ ướ ờ ị ắ Ca, đ u là nh ng v vua h pháp và có ki n trúcề ữ ị ộ ế tăng vi n, Chi Đ (tháp th xá l i) r t nhi u, khiệ ề ờ ợ ấ ề vua Ca N S c Ca lên ngôi thì Ph t Giáo t i Caị ắ ậ ạ Th p Di La l i càng h ng th nh h n, và có ph nấ ạ ư ị ơ ầ áp đ o tín ng ng Th p Bà c a Bà La Môn giáo,ả ưỡ ấ ủ b y gi t i Ca Th p Di La, Ph t Giáo b t c ng iấ ờ ạ ấ ậ ị ộ ườ

258

Th Bang Long (Nagà) ph n đ i b ng cách sátổ ả ố ằ h i Ph t Giáo đ m t cách b a bãi. Vua Ca N S cạ ậ ồ ộ ừ ị ắ Ca cũng t ng g p ph i s b t n này nên đànhừ ặ ả ự ấ ổ tránh né.

B y gi có Bà La Môn là Cam Đà La Đ Bàấ ờ ề (Condradeva) n i lên tr n áp Ph t Giáo. Đ n vuaổ ấ ậ ế Chiên Đà La (Gonada) đ i th ba m i ch n đ ngờ ứ ớ ậ ứ đ c s đàn áp Ph t Giáo. Đ i Đ ng Tây V cượ ự ậ ạ ườ ự Ký quy n ba(7) cũng chép:ể

Sau khi vua Ca N S c Ca qua đ i, gi ng ng iị ắ ờ ố ườ Ng t L i Đa l i t x ng v ng, h bài xích và xôậ ợ ạ ự ư ươ ọ đu i tăng đ , h y ho i Ph t pháp, v sau nh cóổ ồ ủ ạ ậ ề ờ T Ma Đát La thu c t c Thích Ca c a n c Đứ ộ ộ ủ ướ ồ Hóa La gi t ch t vua Ng t L i Đa, Ph t Giáoế ế ậ ợ ậ nh n đó đ c ph c h ng.ơ ượ ụ ư

Nh c hai sách v a d n đ u đ c ghi gi ngờ ả ừ ẫ ề ượ ố nhau, do đó có th đ đ tin là sau khi vua Ca Nể ủ ể ị S c Ca qua đ i ch c ch n là có vi c th v ngắ ờ ắ ắ ệ ổ ươ theo Bà La Môn giáo, n i lên h y di t Ph t Giáo.ổ ủ ệ ậ

- nh h ng sau Pháp n n.Ả ưở ạ

259

Theo pháp s n Thu n, sau pháp n n t iư Ấ ậ ạ ạ trung n, Ph t Giáo t i Trung n đi đ n ba k tẤ ậ ạ Ấ ế ế qu .ả

1. V i vàng ch y theo ngo i diên, đánh m tộ ạ ạ ấ s thu n ch n:ự ầ ơ

C m nh n t giáo n n đ a đ n lãnh v cả ậ ừ ạ ư ế ự nh n bi t v tôn giáo th gi i, mà tr c tiênậ ế ề ế ớ ướ không còn tôn tr ng chính tôn giáo mình, khôngọ ch u c ng c cái g c c a mình, và không ch u làmị ủ ố ố ủ ị s ch ngu n m ch c a tôn giáo mình. Ng c l iạ ồ ạ ủ ượ ạ ngày càng v ng ngo i, cho đ y là tùy ph ngọ ạ ấ ươ

ng hóa. Tuy nh ng suy nghĩ nh th b Đ cứ ữ ư ế ị ứ Thích Tôn bác b , cũng không nên ti c rẽ vi cỏ ế ệ tùy ph ng ng hóa, cho đó là ph ng ti n, dùươ ứ ươ ệ v n bi t ph i thích ng v i hoàn c nh đ v tẫ ế ả ứ ớ ả ể ượ qua giáo n n, và kh i b di t vong, còn cho đó làạ ỏ ị ệ s c m nh mà đánh m t ch n thu n c a Ph tứ ạ ấ ơ ầ ủ ậ pháp thì không nên.

2. Tin v Ph t pháp b tiêu di t đ c loan đi,ề ậ ị ệ ượ t o nên tâm lý chán n n:ạ ả

Chánh pháp tr th c nghìn năm, và đ cụ ế ả ượ truy n b i kinh, lu t t x a tr c, l y đó màề ở ậ ừ ư ướ ấ

260

hình dung s tr ng t n Thánh giáo t i th gian,ự ườ ồ ạ ế ch ch ng nên nhìn th y vi c ng i b sát h iứ ẳ ấ ệ ườ ị ạ mà cho r ng chánh pháp cũng nhân đó mà b di tằ ị ệ theo. Chính vì th mà đ c Ph t ch đ nh gi i lu tế ứ ậ ế ị ớ ậ có công năng nhi p tăng (gi cho tăng sĩ thanhế ữ t nh). Nh ng cũng t giáo n n, c nhân h ngị ư ừ ạ ổ ứ kh i ni m bi c m mà than “Thiên niên phápỏ ề ả di t”. Pháp di t do lòng bi c m không đ ng v iệ ệ ả ồ ớ pháp di t do chính đ c Ph t d đoán. B i khiệ ứ ậ ự ở kh i ni m bi c m nh th , thì phong cách hùngở ệ ả ư ế bi n c a Ph t Giáo li n b tiêu tan, s suy vongệ ủ ậ ề ị ự không có gì nguy h n là”tâm t ” (ch t t trongơ ử ế ừ lòng), qu đúng là đi u không ht nói h t.ả ề ể ế

3, Nh Ph t t t l c đ ng v ng và c u sờ ậ ử ự ự ứ ữ ầ ự h pháp c a vua quan t bên ngoài:ộ ủ ừ

Tr c gi ng i Ph t t t coi mình r t caoướ ờ ườ ậ ử ự ấ đó là không c n c y s tr giúp t s c m nhầ ậ ự ợ ừ ứ ạ chính tr , cũng không b câu thúc b i s c m nhị ị ở ứ ạ chính tr . Nh ng sau pháp n n, ng i Ph t tị ư ạ ườ ậ ử c m th y t l c không thôi không đ đ duy trìả ấ ự ự ủ ể vi c h pháp. Mà cho r ng Ph t pháp cũng c nệ ộ ằ ậ ầ s ngo i h c a các vua, quan. Nh ng tăng đoànự ạ ộ ủ ư thanh t nh, và Ph t pháp đ c l u b là do tị ậ ượ ư ố ự l c, nh ng cũng c n có ngo i l c tr duyên.ự ư ầ ạ ự ợ Thánh đi n chép là có thiên long h trì, đó làể ộ mu n nh n m nh: hãy t l c đi r i sẽ c m đ nố ấ ạ ự ự ồ ả ế

261

ngo i l c. Nh v y là c n s tr giúp ch khôngạ ự ư ậ ầ ự ợ ứ b qua s tr giúp. Sau giáo n n, t t ng h ngỏ ự ợ ạ ư ưở ướ vào ngo i l c tr giúp ngày càng đ m thêm, làmạ ự ợ ậ l ra s c u c nh không m y thanh cao.ộ ự ầ ạ ấ

TI T III. NGH THU T PH T GIÁO N Đ .Ế Ệ Ậ Ậ Ấ Ộ

S quan h gi a Tôn giáo và Ngh thu t.ự ệ ữ ệ ậ

Đ nh nghĩa th nào là ngh thu t, ph m viị ế ệ ậ ạ c a nó có th nói ng i này khác ng i kia,ủ ể ườ ườ nh ng theo quan ni m ph thông thì ngh thu tư ệ ổ ệ ậ là ch cho: ki n trúc, điêu kh c, đ h a, âm nh cỉ ế ắ ồ ọ ạ và các tác ph m văn h c. th i hi n đ i nàyẩ ọ Ở ờ ệ ạ ng i ta l y khoa h c, tôn giáo, ngh thu t, phânườ ấ ọ ệ ậ ra t ng lĩnh v c đ gi i thuy t. Và đ a ra nh nừ ự ể ớ ế ư ậ đ nh: khoa h c ch đích là nh m đ n cái chân,ị ọ ủ ắ ế ch đích c a tôn giáo là Thi n, và c a ngh thu tủ ủ ệ ủ ệ ậ là Mỹ. Th c là không h n là nh v y, đ ng trênự ẳ ư ậ ứ quan đi m ngh thu t có th chia thành nghể ệ ậ ể ệ thu t khoa h c, ngh thu t tôn giáo và nghậ ọ ệ ậ ệ thu t c a ngh thu t. Trong th i c n đ i cóậ ủ ệ ậ ờ ậ ạ ng i đ a ra quan ni m dùng ngh thu t sángườ ư ệ ệ ậ t o ngh thu t; nh v y, vi c truy t m di tích cạ ệ ậ ư ậ ệ ầ ổ đ i c a nhân lo i có nhi u ngh thu t ph m h tạ ủ ạ ề ệ ậ ẩ ế

262

s c vĩ đ i, nh ng có r t ít các ngh thu t ph mứ ạ ư ấ ệ ậ ẩ tách kh i ngh thu t tín ng ng tôn giáo đ đ cỏ ệ ậ ưỡ ể ộ l p phát sinh t n t i. Riêng v ki n trúc, thìậ ồ ạ ề ế nh ng ki n trúc vĩ đ i nh t trong th i c đ i là ữ ế ạ ấ ờ ổ ạ ở Hy L p và Ai C p. Đó là đi n th th n và Kim tạ ậ ệ ờ ầ ự tháp. Các công trình này c b n v n xu t t tínơ ả ẫ ấ ừ ng ng tôn giáo. Th i c đ i Trung Qu c cóưỡ ờ ổ ạ ở ố ki n trúc l n nh t là Minh Đ ng.ế ớ ấ ườ

Sách L Ký c a Trung Qu c có thiên chép vễ ủ ố ề “Minh Đ ng v ”. Minh Đ ng là gì? Là n i cácườ ị ườ ơ b c đ v ng trong th i c đ i c a Trung Qu cậ ế ươ ờ ổ ạ ủ ố dùng vào vi c bái thiên, t th , hành chính vàệ ế ổ ph bi n giáo d c.ổ ế ụ

V điêu kh c, nh ng tác ph m điêu kh cề ắ ữ ẩ ắ trong th i c đ i hi n còn, ph n nhi u là cácờ ổ ạ ệ ầ ề t ng th n mang tính tôn giáo, đôi khi cũng cóượ ầ t ng ng i nh ng cũng s n sinh t đ c tin tônượ ườ ư ả ừ ứ giáo. ch ng h n “S Ký - Chu B n K ” chép “Chuẳ ạ ử ả ỷ Võ V ng vì Văn Kh ng mà làm m c ch (cònươ ươ ộ ủ g i là th n ch ) r i ch đi th o ph t”. Đ y là nóiọ ầ ủ ờ ở ả ạ ấ lúc Võ V ng đi th o ph t, ông dùng xe chươ ả ạ ở t ng Văn V ng đ c làm b ng g đi cùng,ượ ươ ượ ằ ỗ t ng g đ c coi là đ i bi u cho Văn V ng.ượ ỗ ượ ạ ể ươ Vi c làm này khi n cho ng i đ i sau theo đó tôệ ế ườ ờ v di t ng ng i tr c, và ch tác ra bài v tẻ ượ ườ ướ ế ị ổ tiên đ th cúng.ể ờ

263

Ngay nh âm nh c, th i c đ i ng i ta dùngư ạ ờ ổ ạ ườ âm nh c vào các l nghi tôn giáo, d n d n ng iạ ễ ầ ầ ườ ta s d ng âm nh c vào các cu c vui ch i, ho cử ụ ạ ộ ơ ặ đ m cùng thi ca đ x ng t ng các th n, khôngệ ể ướ ụ ầ s ki n nào là không dùng d n âm nh c. Còn cóự ệ ế ạ lo i âm nh c chuyên dùng cho vi c vui ch i nh yạ ạ ệ ơ ả múa. Nh chúng ta bi t, V Đà c a n Đ tr cư ế ệ ủ Ấ ộ ướ tiên dùng nh ng v n th mỹ mi u đ ca t ngữ ầ ơ ề ể ụ th n minh. Bích h a trong các di tích c d i,ầ ọ ổ ạ ng i ta phát hi n th y các nhân v t th n tho iườ ệ ấ ậ ầ ạ đang trong t thái nh y múa trông đ p m t cáchư ả ẹ ộ d th ng. Ngày nay v n còn m t s vùng mà ị ườ ẫ ộ ố ở đó th dân v n còn l c h u, h s d ng âm nh cổ ẫ ạ ậ ọ ử ụ ạ đ khiêu vũ, ca x ng coi đó là cách th c đ tể ướ ứ ể ế th n và t th n.ầ ạ ầ

Vì th , mà xã h i loài ng i t th i c đ i đãế ộ ườ ừ ờ ổ ạ bi t sáng tác ngh thu t mà n n t ng c a nó đ iế ệ ậ ề ả ủ ạ đ xu t phát t tín ng ng tôn giáo.ể ấ ừ ưỡ

Đ ng nhiên v tính ch t, thì gi a tôn giáoươ ề ấ ữ và ngh thu t là không t ng đ ng, b i tôn giáoệ ậ ươ ồ ở là do tín ng ng, trong khi ngh thu t thông quaưỡ ệ ậ

264

s bi u hi n, có tín ng ng r i sau m i có tônự ể ệ ưỡ ồ ớ giáo. Tôn giáo đem l i cho ng i ta c m t ng làạ ườ ả ưở mình đ c vĩnh viẽn an toàn; trong khi nghượ ệ thu t ch bi u hi n “cái có” c a đ ng th i, ho cậ ỉ ể ệ ủ ươ ờ ặ ni m hân hoan đ ng t i c m thú v cái đ p.ề ươ ạ ả ề ẹ

Do đó, s thành kính đòi h i tín đ c a tônự ỏ ồ ủ giáo ph i đ t đ n trình đ t ng đ ng, có thả ạ ế ộ ươ ươ ể h không có nhu c u ngh thu t trong sinh ho tọ ầ ệ ậ ạ tín ng ng, nh ng h ph i luôn gi tâm h bìnhưỡ ư ọ ả ữ ọ tĩnh an l c; cũng có h ng ng i nh vào ph ngạ ạ ườ ờ ươ pháp ngh thu t làm môi gi i đ t đó đi vào tínệ ậ ớ ể ừ ng ng tôn giáo. Vì th , tôn giáo không nh tưỡ ế ấ thi t ph i c n đ n ngh thu t, nh ng s bi uế ả ầ ế ệ ậ ư ự ể hi n c a ngh thu t có th d n đ ng đ conệ ủ ệ ậ ể ẫ ườ ể ng i đ n tôn giáo. Đì u này, v ph ng di n tườ ế ề ề ươ ệ ư t ng c a Ph t Giáo mà nói là phù h p s th c.ưở ủ ậ ợ ự ự

* B n ch t Ph t Giáo đ i v i ngh thu t cóả ấ ậ ố ớ ệ ậ thu n ngh ch. Th nh t, Ph t Giáo nguyên th chậ ị ứ ấ ậ ỉ ỉ chú tr ng vi c tu trì, và gi i thoát, không có thìọ ệ ả gi nhàn h đ nghĩ đ n ngh thu t: ng iờ ạ ể ế ệ ậ ườ ng i có hi u bi t Ph t pháp đ u bi t r ng m tườ ể ế ậ ề ế ằ ộ Tỳ kheo ho c Tỳ kheo ni, h không đ c theoặ ọ ượ đu i công tác ngh thu t.ổ ệ ậ

265

Vì là t t c m i hi n t ng đ c s n sinh tấ ả ọ ệ ượ ượ ả ừ pháp duyên sinh, đã là duyên sinh thì không th c,ự mà ch là quang nh c a s gi h u và t m h u,ỉ ả ủ ự ả ữ ạ ữ cho nên có gì đâu ph i coi tr ng, đ ng th i tìmả ọ ồ ờ cách gi i thoát tâm tham luy n, tâm a thíchả ế ư mu n chi m h u quang nh; ng i tu đ o n uố ế ữ ả ườ ạ ế không thoát kh i s trói bu c c a o nh, ng iỏ ự ộ ủ ả ả ườ đó sẽ không đ t l i ích th c s trong vi c tuạ ợ ự ự ệ hành. Vì v y, trong giáo nghĩa nguyên th , khôngậ ỉ giáo nghĩa nào không c nh giác con ng i hãyả ườ mau chóng thoát kh i nghi p sinh t . Kh n c pỏ ệ ử ẩ ấ c u pháp gi i thoát. T t nhiên hi n t ng mà tônầ ả ấ ệ ượ giáo tín ng ng đ a đ n ph i là c nh gi i t ngưỡ ư ế ả ả ớ ươ đ ng. Đ c bi t là Ph t Giáo, nhân duyên quanươ ặ ệ ậ l u l t bi trí c a đ c Ph t, giúp chúng ta bi tư ộ ừ ủ ứ ậ ế đ c s sinh t n c a con ng i và v n h u gi aượ ự ồ ủ ườ ạ ữ ữ th i gian và không gian, đó ch ng qua ch là sờ ẳ ỉ ự t n t i t m th i c a thân tâm do ngũ m giồ ạ ạ ờ ủ ấ ả h p, r t cu c cũng qui v ho i di t, vì th , chợ ố ộ ề ạ ệ ế ớ nên đ v t ch t bên ngoài nh thanh, s c v.v...ể ậ ấ ư ắ làm cho mê ho c, trong khi s bi u hi n c aặ ự ể ệ ủ ngh thu t l i r t c n s môi gi i c a thanh s c.ệ ậ ạ ấ ầ ự ớ ủ ắ

Tóm l i, trong th i đ c Ph t t i th , c nhiênạ ờ ứ ậ ạ ế ố trong vi c giáo hóa nhân gian, đ c Ph t ch aệ ứ ậ ư t ng ph n đ i ngh thu t, nh ng ngh thu t đ iừ ả ố ệ ậ ư ệ ậ ố v i vi c giáo hóa c a Ngài cũng không đ cớ ệ ủ ượ tr ng th m t cách tích c c. Vì r ng, ki p nhânọ ị ộ ự ằ ế

266

sinh có là bao, th m nh vô th ng, sáng khôngọ ệ ườ thay đ c chi u. C u xu t bi n kh sinh t làượ ề ầ ấ ể ổ ử vi c c n kíp nh c u l a trên đ u, v y l y đâuệ ầ ư ứ ử ầ ậ ấ ra th i gian nhàn h đ theo đu i công tác nghờ ạ ể ổ ệ thu t? Do đó cho nên trong thánh đi n Ph t Giáoậ ể ậ nguyên th ph i đ i đ n khi khai qu t và phátỉ ả ợ ế ậ hi n di ch Ph t tích c a n Đ c đ i, ghi là sauệ ỉ ậ ủ Ấ ộ ổ ạ Ph t nh p di t h n hai trăm năm, thu c d iậ ậ ệ ơ ộ ướ th i vua A D c, ngh thu t Ph t Giáo m i xu tờ ụ ệ ậ ậ ớ ấ hi n. Vi c khai qu t di n ra cách th i đ i đ cệ ệ ậ ễ ờ ạ ứ Ph t quá xa, nó v t quá s c t ng t ng, s cậ ượ ứ ưở ượ ứ d đoán c a tín đ đ i v i thánh cách c a đ cự ủ ồ ố ớ ủ ứ Ph t. Đ ng th i nó cũng cho th y Ph t Giáo d iậ ồ ờ ấ ậ ướ th i vua A D c cũng ch u nh h ng văn hóa c aờ ụ ị ả ưở ủ các tôn giáo khác, r i d n dà m i dùng thanh, s cồ ầ ớ ắ làm công c đ bi u đ t ngh thu t Ph t Giáo.ụ ể ể ạ ệ ậ ậ Do đó, nh ng tác ph m th i kỳ đ u đ c raữ ẩ ở ờ ầ ượ đ i không do nhu c u th ng th c ngh thu t,ờ ầ ưở ứ ệ ậ mà là t ng tr ng cho nhu c u tín ng ng.ượ ư ầ ưỡ

- Th hai, quan ni m ngh thu t t Ti uứ ệ ệ ậ ừ ể th a đ n Đ i th a Ph t Giáo: đây, đi u đ uừ ế ạ ừ ậ Ở ề ầ tiên c n nói rõ là vào th i đ c Ph t t i th , ch aầ ờ ứ ậ ạ ế ư có vi c phân chia Ti u th a, Đ i th a, b i Ph tệ ể ừ ạ ừ ở ậ pháp là “nh t v ”. Nh ng do căn khí c a hàng đấ ị ư ủ ệ t không đ ng nh t, cho nên vi c ti p t c lý gi iử ồ ấ ệ ế ụ ả l i d y c a Ph t là có khác nhau. Do đó, tùy đ iờ ạ ủ ậ ố t ng mà đ c Ph t gi ng thuy t; v i hàng xu tượ ứ ậ ả ế ớ ấ

267

gia, Ngài chú tr ng gi ng v pháp ly th , xu tọ ả ề ế ấ th , v i hàng đ t t i gia, s thuy t gi ng c aế ớ ệ ử ạ ự ế ả ủ Ngài nghiêng v hòa th , l c th ; tuy m c tiêuề ế ạ ế ụ v n là nh m đ n c nh gi i Ni t bàn gi i thoát.ẫ ắ ế ả ớ ế ả Nh ng, th ng thì đ c Ph t chú tr ng đ n hàngư ườ ứ ậ ọ ế đ t xu t gia. Sau khi Ph t di t đ , l n k t t pệ ử ấ ậ ệ ộ ầ ế ậ (biên t p) kinh Ph t th nh t, hoàn toàn do cácậ ậ ứ ấ v xu t gia đ m trách. Cho nên trong thánh đi nị ấ ả ể Ph t Giáo nguyên th khó mà tìm ra đ c đâu làậ ỉ ượ d u hi u c a t t ng Đ i th a. Vì th , trênấ ệ ủ ư ưở ạ ừ ế nguyên t c không c n ph i đinh ninh là t i saoắ ầ ả ạ kinh đi n nguyên th ch thiên tr ng Ti u th a.ể ỉ ỉ ọ ể ừ

- Nh ng, đ c g i là Ph t Giáo Ti u th a,ư ượ ọ ậ ể ừ đi u này không xu t hi n d i th i Ph t t i th ,ề ấ ệ ướ ờ ậ ạ ế mà ch xu t hi n sau Ph t nh p di t. Nguyên doỉ ấ ệ ậ ậ ệ là vì tăng đoàn xu t gia ch u nh h ng văn hóaấ ị ả ưở khác nhau theo t ng đ a v c mà h ho ng hóa,ừ ị ự ọ ằ nên đ i v i giáo pháp c a Ph t, m i m i tăngố ớ ủ ậ ỗ ỗ đoàn có s lý gi i không t ng đ ng, t đó đ aự ả ươ ồ ừ ư đ n vi c phân xu t nhi u B phái. Ti u th aế ệ ấ ề ộ ể ừ Ph t Giáo, y là B phái Ph t Giáo. Vi c phânậ ấ ộ ậ ệ phái đ u tiên là phân thành Lão Tỳ kheo pháiầ thu c Th ng T a B và Thanh niên Tỳ kheoộ ượ ọ ộ phái thu c Đ i Chúng B . Sau đó t Th ng T aộ ạ ộ ừ ượ ọ B và Đ i Chúng B l i phân ra thành nhi u Bộ ạ ộ ạ ề ộ phái, theo gi i thi u c a lu n D B Tông Lu n,ớ ệ ủ ậ ị ộ ậ có t t c hai m i B phái; t ng B phái t ngấ ả ươ ộ ừ ữ ộ ươ

268

đ ng v i danh t Tông phái c a Trung Qu c,ươ ớ ừ ủ ố ho c danh t h c phái c a Hy L p.ặ ừ ọ ủ ạ

Trong s các B phái thu c Ti u th a Ph tố ộ ộ ể ừ ậ Giáo, thì t i nam n Đ có các B phái c a Đ iạ Ấ ộ ộ ủ ạ Chúng B , và t i tây b c n Đ có Nh t Thi tộ ạ ắ Ấ ộ ấ ế H u B c a Th ng T a B truy n bá t i đây, vàữ ộ ủ ượ ọ ộ ề ạ t t ng càng ti n b ; do h tôn tr ng vi c giáoư ưở ế ộ ọ ọ ệ hóa Ph t pháp đ n sinh h at c a gi i tín đ t iậ ế ọ ủ ớ ồ ạ gia, m t l n n a Ph t Giáo Nh t Thi t H u Bộ ầ ữ ậ ấ ế ữ ộ ph c h ng, y là Đ i th a Ph t Giáo. Đ i Chúngụ ư ấ ạ ừ ậ ạ B c a nam n Đ cũng là Ti u th a, nh ng tộ ủ Ấ ộ ể ừ ư ừ t cũng dung nh p vào lĩnh v c Đ i th a. Nh từ ậ ự ạ ừ ấ Thi t H u B c a tây b c n Đ cũng t trongế ữ ộ ủ ắ Ấ ộ ừ tăng đoàn Ti u th a mà s n sinh r t nhi u b cể ừ ả ấ ề ậ tông s c a Đ i th a (v n đ này xin đ c thêm ư ủ ạ ừ ấ ề ọ ở ch ng tám c a sách này).ươ ủ

Nh chúng ta bi t Ph t giáo Đ i th a thiênư ế ậ ạ ừ v “hòa th l c qu n” (chan hòa vào th t c, làmề ế ạ ầ ế ụ l i l c qu n sinh). Tinh th n Đ i th a là h nhợ ạ ầ ầ ạ ừ ạ nguy t t đ , đ tha c a B tát. H nh B tát vàệ ự ộ ộ ủ ồ ạ ồ pháp th t c, v m t bi u hi n không có gì saiế ụ ề ặ ể ệ bi t, ch khác chăng là tâm ni m đ sinh mà thôi.ệ ỉ ệ ộ H nh B tát là d n thân vào đ i đ giáo hóa đạ ồ ấ ờ ể ộ sinh, trong khi pháp th t c v n l u ch y trongế ụ ẫ ư ả cu c s ng th t c và không khác th t c (t cộ ố ế ụ ế ụ ứ c u đ i). Vì th , con đ ng c a Đ i th a B tátứ ờ ế ườ ủ ạ ừ ồ

269

tuy bên ngoài bi u hi n nh ng vi c làm có tínhể ệ ữ ệ cách th t c, nh ng hàm n bên trong pháp mônế ụ ư ẩ tu gi i thoát vô cùng vĩ đ i.ả ạ

H n nhiên khi đã “nh p t c hóa t c”, đi uẳ ậ ụ ụ ề c n y u là ph i th c hi n đ ng s nhi p trongầ ế ả ự ệ ồ ự ế T nhi p pháp, y là tr c ph i tùy thu n d cứ ế ấ ướ ả ậ ụ l c c a chúng sinh đ l n l n d n d t chúng sinhạ ủ ể ầ ầ ẫ ắ chúng sinh v v i chánh đ o c a Ph t. Riêng về ớ ạ ủ ậ ề ph ng di n này, ngh thu t Ph t giáo cũng c nươ ệ ệ ậ ậ ầ r t nhi u nhu y u. Do đó, s ti n b c a các Bấ ề ế ự ế ộ ủ ộ phái Ti u th a còn l u truy n trong Thánh đi nể ừ ư ề ể Ph t giáo, cho chúng ta th y v ngh thu t h iậ ấ ề ệ ậ ộ h a và điêu kh c.ọ ắ

Trong b Căn B n Thuy t Nh t Thi t H uộ ả ế ấ ế ữ B Tỳ N i Da T p S , quy n hai(8), tuy có quiộ ạ ạ ự ể đ nh Tỳ kheo không đ c sáng tác h i h a,ị ượ ộ ọ nh ng n u h a t thi, ho c đ u lâu thì khôngư ế ọ ử ặ ầ ph m. Tỳ N i Da quy n ba m i t , đ c truy nạ ạ ể ươ ư ượ ề t ng b i Căn B n Thuy t Nh t Thi t H u B (9)ụ ở ả ế ấ ế ữ ộ có ghi là, đ i v i c a c a các chùa đ c phép h aố ớ ử ủ ượ ọ các bích h a nh : vẽ tranh v sinh t luân h i,ọ ư ề ử ồ tranh minh h a c nh đ a ng c, c nh thiên nhiênọ ả ị ụ ả hay c nh t ng Ph t; vẽ chim b câu đ bi u thả ượ ậ ồ ể ể ị s tham d c, vẽ hình đ c xà đ bi u th s sânự ụ ộ ể ể ị ự nhu , vẽ hình l n đ bi u th s ngu si, và cũngế ợ ể ể ị ự

270

đ c phép vẽ t ng sinh di t thu c m i haiượ ướ ệ ộ ườ pháp duyên sinh.

Căn B n Thuy t Nh t Thi t H u B M cả ế ấ ế ữ ộ ụ Đ c Ca quy n tám(10) có chép: n u b c bích h aắ ể ế ứ ọ có s c màu cũ kỹ không còn sáng đ p, thì Tỳ kheoắ ẹ đ c phép tô vẽ l i.ượ ạ

Kinh Th Ký trong kinh Tr ng A Hàm c aế ườ ủ Th ng T a B đ c truy n b i Pháp T ngượ ọ ộ ượ ề ở ạ B (11), đã hoàn toàn dùng th pháp ngh thu tộ ủ ệ ậ đ miêu t các th c nh gi i trên cung tr i, cõiể ả ứ ả ớ ờ ở nhân gian, cõi đ a ng c và th n đ o. So v iị ụ ầ ạ ớ nh ng b phái khác, s xu t hi n c a Pháp T ngữ ộ ự ấ ệ ủ ạ B có ph n mu n h n, cũng nh đó mà Phápộ ầ ộ ơ ờ T ng B ti p c n v i Đ i th a nhi u h n; vì thạ ộ ế ậ ớ ạ ừ ề ơ ế nên T Ph n Lu t là b l ât đ c Pháp T ng Bứ ầ ậ ộ ụ ượ ạ ộ truy n t ng.ề ụ

Ngài lu t s Đ o Tuyên - v s t c a Lu tậ ư ạ ị ơ ổ ủ ậ tông Tung Qu c cho r ng T Ph n Lu t cũng cóố ằ ứ ầ ậ “ph n thông Đ i th a”. Kinh Tăng Nh t A Hàm,ầ ạ ừ ấ quy n hai m i tám(12) chép vi c vua Ch nể ươ ệ ơ Đi n l nh cho th khéo gi i “dùng g Ng u Đ uề ệ ợ ỏ ỗ ư ầ Chiên đàn đ ch tác hình t ng đ c Ph t, v iể ế ượ ứ ậ ớ chi u cao năm th c”.ề ướ

271

Trong thánh đi n Đ i th a, không khí nghể ạ ừ ệ thu t Ph t giáo d ng nhiên là thêm ph n n ngậ ậ ươ ầ ồ h u. Cho dù là v y, nh ng trong kinh Đ i Bát Nhãậ ậ ư ạ quy n 327 - Ph m S - Ph n B t Th iể ẩ ơ ầ ấ ố Chuy n(13) chép là B tát “ đ i v i văn ch ng,ể ồ ố ớ ươ kỹ ngh th gian, tuy có đ c thi n x o (khéoệ ế ượ ệ ả léo tài gi i) nh ng cũng không vì th mà áiỏ ư ế tr c”, vì chúng thu c v “T p u ng ”, và “tàướ ộ ề ạ ế ữ m ng s nhi p”.ạ ở ế

dây, chúng ta c n nêu ra các sáng tác ph mỞ ầ ẩ c a ngh thu t Ph t giáo; c nhiên các tác ph mủ ệ ậ ậ ố ẩ

y là nh m ti p d n tín đ , và bi u đ t s nhi tấ ằ ế ẫ ồ ể ạ ự ệ thành tín ng ng c a h , trong đó, v n có nhânưỡ ủ ọ ẫ t i ngo i t i. Nhân vì các dân t c b n đ a namố ạ ạ ộ ả ị ở

n Đ cũng đã có n n văn hóa và tín ng ng đ cẤ ộ ề ưỡ ặ bi t c a riêng h ; h sùng bái r t nhi u th vàệ ủ ọ ọ ấ ề ứ d n dà m i ti n t i sùng bái ng u t ng th nầ ớ ế ớ ẫ ượ ầ minh. Ph t giáo vì mu n hóa đ th dân t i ch ,ậ ố ộ ổ ạ ỗ nên cũng s d ng ph ng th c tùy thu n theoử ụ ươ ứ ậ t p quán c a h , y là đúc các t ng th n hậ ủ ọ ấ ượ ầ ộ pháp cho Ph t giáo. Vì v y, ng u t ng t i s màậ ậ ẫ ượ ố ơ Ph t giáo có đ c không ph i là t ng Ph t,ậ ượ ả ượ ậ t ng B tát, mà là t ng th n minh, t ngượ ồ ượ ầ ượ thiên nhân h pháp.ộ

272

T i tây b c n Đ , do b th l c chánh trạ ắ Ấ ộ ị ế ự ị c a ng i Hy L p xâm l n xu ng nam n; đ ngủ ườ ạ ấ ố Ấ ồ th i h cũng mang văn hóa Hy L p đ n n Đ .ờ ọ ạ ế Ấ ộ Nh chúng ta bi t, A L ch S n Đ i (Alexander)ư ế ị ơ ạ tuy là ng i không r i l ng ng a, nh ng m cườ ờ ư ự ư ụ đích xâm nh p n Đ c a ông vào năm 326ậ Ấ ộ ủ tr c Công nguyên là nh m đem văn minh Hyướ ằ L p đ n n Đ . Năm 160 tr c Công nguyên, l iạ ế Ấ ộ ướ ạ có m t v t ng Hy L p mang quân xâm nh p nộ ị ướ ạ ậ Ấ Đ , và chi m c các vùng đ t mi t th ng duộ ế ứ ấ ệ ượ sông H ng. Đó là vua Di Lan Đà đ c chép trongằ ượ kinh Na Tiên Tỳ Kheo. Chúng ta cũng bi t trongế th i c n đ i, văn hóa ph ng tây đ c m r ng,ờ ậ ạ ươ ượ ở ộ mà uyên nguyên c a v n đ là s tái ph c h ngủ ấ ề ự ụ ư n n văn minh Hy L p; t i b c n Đ cũng ch uề ạ ạ ắ Ấ ộ ị s kích thích c a n n văn ngh Hy L p. Đ i bi uự ủ ề ệ ạ ạ ể c th nh t c a vi c nh h ng này là t ngụ ể ấ ủ ệ ả ưở ượ Ph t điêu kh c mang phong cách ngh thu t Hyậ ắ ệ ậ L p, hi n còn sót l i t i đ a ph ng Ki n Đà La.ạ ệ ạ ạ ị ươ ề

- Liên quan đ n t ng Ph t c a n Đ .ế ượ ậ ủ Ấ ộ

I. TH I PH T GIÁO NGUYÊN TH CÓ THỜ Ậ Ỉ Ờ T NG PH T KHÔNG?ƯỢ Ậ

V n đ này đ c coi là có giá tr quan tr ng.ấ ề ượ ị ọ Đ c Ph t không h ch tr ng cho các hàng đứ ậ ề ủ ươ ệ

273

t Ngài t o hình t ng Ngài đ sùng bái, ít nh làử ạ ượ ể ấ v m t hình th c. Đ c Ph t luôn lúc nào cũngề ặ ứ ứ ậ d y các hàng đ t ph i th c ti n tu t p theoạ ệ ử ả ự ễ ậ thánh đ o gi i thoát. Đi u đó đ c bi u l quaạ ả ề ượ ể ộ s thân c n gi a Ngài và đ t . N u không th cự ậ ữ ệ ử ế ự ti n trong tu t p, thì chính m i ng i ch ng tuễ ậ ỗ ườ ẳ theo Thánh đ o c a Ph t, cho dù ngày ngày đ uạ ủ ậ ề nhìn th y t ng Ph t cũng ch ng có chút ý nghĩaấ ượ ậ ẳ gì. Đ ng th i, trong s nh ng khai qu t đ cồ ờ ố ữ ậ ượ gi i kh o c h c c n đ i phát hi n, thì t i n Đớ ả ổ ọ ậ ạ ệ ạ Ấ ộ t th i vua A D c tr v tr c ng i ta ch aừ ờ ụ ở ề ướ ườ ư phát hi n có m i liên h nào v t ng Ph t,ệ ố ệ ề ượ ậ ho c di v t bi u th cho ngh thu t Ph t giáo. yặ ậ ể ị ệ ậ ậ Ấ v y, nh ng trong nh ng kinh, lu t đ c truy nậ ư ữ ậ ượ ề th a b i b phái Ph t giáo, đ u xác nh n là ừ ở ộ ậ ề ậ ở th i đ i đ c Ph t đã có xu t hi n t ng Ph t.ờ ạ ứ ậ ấ ệ ượ ậ Xin đ n c m t s kinh, lu t:ơ ử ộ ố ậ

1. Kinh Tăng Nh t A Hàm, quy n hai m iấ ể ươ tám(14) chép:

Vi c đ c Ph t lên cõi tr i Đao L i thuy tệ ứ ậ ờ ợ ế pháp cho m u h u, hàng t chúng đ t nhânẫ ậ ứ ệ ử ở gian trông ngóng mong đ c g p l i Ngài v iượ ặ ạ ớ ni m khái ni m phi th ng. Trong đó, vua Ch nề ệ ườ ơ Đi n là ng i nh Ph t thâm thi t nh t; ôngề ườ ớ ậ ế ấ nghĩ qu nh ông không nhìn th y Ph t mà ôngả ư ấ ậ l i ch t đi thì sao. Nhân đó mà vua nh n đ cạ ế ậ ượ

274

ki n ngh c a qu n th n là hãy m i th điêuế ị ủ ầ ầ ờ ợ kh c tài gi i dùng g Chiên đàn đ kh c ch mắ ỏ ỗ ể ắ ạ thành m t t ng Ph t tôn quí, cao năm th c.ộ ượ ậ ướ Ti p đó, vua Ba T N c bi t đ c bi n pháp này,ế ư ặ ế ượ ệ ông cũng m i th điêu kh c tài khéo dùng T Maờ ợ ắ ử Kim thu n túy đ t o thành t ng Ph t, cũngầ ể ạ ượ ậ cao năm th c.ướ

2. Căn b n Thuy t Nh t Thi t H u B Tỳ N iả ế ấ ế ữ ộ ạ Da(15), thì thu t r ng:ậ ằ

Nhân lúc đ c Ph t ng i thuy t gi ng gi aứ ậ ồ ế ả ữ đ i chúng, thì hàng đ t ai ai cũng oai nghiạ ệ ử ch nh túc. Nh ng lúc không có đ c Ph t, chúngỉ ư ứ ậ đ t không m y ng i đ c oai nghi. Vì th ,ệ ử ấ ườ ượ ế ông tr ng gi C p Cô Đ c th nh th đ c Ph tưở ả ấ ộ ỉ ị ứ ậ chu n h a cho ông t o m t t ng Ph t, và coiẩ ứ ạ ộ ượ ậ t ng Ph t nh là đ i bi u cho Ngài trong đ iượ ậ ư ạ ể ở ạ chúng, khi v ng Ngài. Đ c Ph t đáp “tùy ý t ngắ ứ ậ ươ tác, trí chúng th ” (tùy ý mà làm, nên đ t chư ủ ặ ở ỗ cao ngang đ u).ầ

3. Cũng trong Căn B n Thuy t Nh t Thi tả ế ấ ế H u B Tỳ N i Da, quy n b n m i lăm(16), cóữ ộ ạ ể ố ươ chép:

275

V vi c nh Th ng c a n c Ma Ki t Đàề ệ Ả ắ ủ ướ ệ mu n h a m t t ng Ph t đ g i vua Tiên Đ oố ọ ộ ượ ậ ể ở ạ

thành Th ng Ân xa xôi. Nhà vua h ng v đ cở ắ ướ ề ứ Ph t đ xin ch d y. Ph t đáp: “lành thay di u ý,ậ ể ỉ ạ ậ ệ này đ i v ng, có th h a m t t ng Ph t g iạ ươ ể ọ ộ ượ ậ ở đ n vua kia”. V l i còn đ a ra qui đ nh v cáchế ả ạ ư ị ề th c h a t ng.ứ ọ ượ

T các d n ch ng trên, tuy là t thánh đi nừ ẫ ứ ứ ể thu c Ph t giáo B phái, nh ng chúng ta khôngộ ậ ộ ư th nói Ph t giáo ch tr ng không l cúngể ậ ủ ươ ễ t ng Ph t. Lúc Ph t t i th , Ngài dùng thânượ ậ ậ ạ ế giáo và ngôn giáo, sau khi Ph t nh p di t, thì l yậ ậ ệ ấ t ng giáo làm trung tâm tín ng ng. Phàm khiượ ưỡ Ph t giáo đã có hình t ng Ph t có công d ngậ ượ ậ ụ “hóa th di u t c” (giáo hóa th gian, d n d tế ệ ụ ế ẫ ắ ng i đ i), đã th thì không di u gì là khôngườ ờ ế ề thu c ph m vi t ng giáo.ộ ạ ượ

II. S XU T HI N T NG PH T.Ự Ấ Ệ ƯỢ Ậ

N u căn c vào nh ng phá hi n kh o c h cế ứ ữ ệ ả ổ ọ c n đ i, thì t ng Ph t đ c phát hi n s m nh tậ ạ ượ ậ ượ ệ ớ ấ t i n Đ là đ a ph ng Tát Đ c Na thu c namạ Ấ ộ ở ị ươ ặ ộ

n. Đây là tác ph m điêu kh c đ c t o vào th iẤ ẩ ắ ượ ạ ờ gian sau vua A D c lên ngôi kho ng m t trămụ ả ộ r i năm (t c 100 năm tr c Công nguyên), ưở ứ ướ ở

276

th i đ i vua A D c tuy đã có tháp Ph t, tr đá vàờ ạ ụ ậ ụ bia đá còn l u l i, nh ng ch a th y xu t hi nư ạ ư ư ấ ấ ệ t ng Ph t đ c điêu kh c. Vi c l p t ng Ph tượ ậ ượ ắ ệ ậ ượ ậ t i đ a ph ng Tát Đ c Na tuy thu c v nghạ ị ươ ặ ộ ề ệ thu t Ph t giáo, nh ng đó là ph ng theo hìnhậ ậ ư ỏ t ng D Xoa. Hình t ng D Xoa này v n làượ ạ ượ ạ ố th n c a th dân thu c dân t c Đ t La Duy Trà ầ ủ ổ ộ ộ ạ ở nam n Đ , v sau th n đ c qui hóa thành vẤ ộ ề ầ ượ ị th n h pháp c a Ph t giáo.ầ ộ ủ ậ

Ph t giáo x a nay v n luôn coi tr ng vi cậ ư ẫ ọ ệ ki n thi t nhân cách con ng i trong chi u sâuế ế ườ ề tinh th n n i t i. Và không m y chú tâm đ nầ ộ ạ ấ ế vi c sùng bái mang tính hình th c, chính vì thệ ứ ế mà Ph t giáo nguyên th không h có nghi th cậ ỉ ề ứ t t nào, cho nên không t o ng u t ng đế ự ạ ẫ ượ ể sùng bái. Tinh th n này đ c thi n tông Tungầ ượ ề Qu c tôn tr ng. Nhân v y m i có câu chuy nố ọ ậ ớ ệ thi n s Đan Hà l y t ng Ph t g b a làm c iề ư ấ ượ ậ ỗ ử ủ đ s i m. Sau này, trong nhi u thi n đ ngể ưở ấ ề ề ườ c a Tung Qu c cũng không th cúng t ng Ph t.ủ ố ờ ượ ậ B i Ph t v n t i tâm, ngoài tâm không có Ph t,ở ậ ố ở ạ ậ tinh th n này cùng vi c bài báng cho r ng Ph tầ ệ ằ ậ giáo chuyên sùng bái ng u t ng đ nh m soẫ ượ ể ằ sánh vi c sùng bái m c đ u c a C Đ c giáo.ệ ộ ầ ủ ơ ố Th c thì không có cách nào đ t d là tín đ Cự ể ỉ ụ ồ ơ Đ c giáo không sùng bái ng u t ng, nh ng hố ẫ ượ ư ọ

277

dùng th p t giá thay cho ng u t ng và quỳậ ự ẫ ượ tr c th p t giá mà c u nguy n.ướ ậ ự ầ ệ

Nh v a trình bày trên, Ph t giáo đ v nư ừ ậ ồ ố không thi t l p ng u t ng, nh ng càng v sauế ậ ẫ ượ ư ề do khu v c giáo hóa c a Ph t giáo càng phátự ủ ậ tri n và m r ng, nhân đó ti p xúc v i nhi u dânể ở ộ ế ớ ề t c có n n văn hóa khác nhau. Ch ng h n nhộ ề ẳ ạ ư dân t c Đ t La Duy Trà nam n Đ , ng i Hyộ ạ ở Ấ ộ ườ L p và ng i Nguy t Th xâm nh p vào b c nạ ườ ệ ị ậ ắ Ấ Đ , h đ u là nh ng dân t c sùng bái t ngộ ọ ề ữ ộ ượ th n. Khi dân t c Trung Hoa ti p th tín ng ngầ ộ ế ụ ưỡ Ph t giáo cũng kéo theo nhu c u sùng bái t ngậ ầ ượ Ph t. Nh v y th i kỳ đ u t i nam n Đ , Ph tậ ư ậ ở ờ ầ ạ Ấ ộ ậ giáo ph ng theo t ng th n D Xoa đ t oỏ ượ ầ ạ ể ạ t ng Ph t cho nên trên đ nh đ u t ng Ph tượ ậ ỉ ầ ượ ậ không có nh c k , và ph n l n là dùng s t làmụ ế ầ ớ ư ử tòa; v sau t i tây b c n Đ , Ph t giáo ph ngề ạ ắ Ấ ộ ậ ỏ theo t ng th n c a ng i Hy L p đ t o t ngượ ầ ủ ườ ạ ể ạ ượ Ph t, thì trên đ nh đ u t ng Ph t m i có t ngậ ỉ ầ ượ ậ ớ ướ nh c k , và dùng hoa sen làm tòa, t ng còn cóụ ế ượ c râu tóc. Vi c này di n ra tr c sau tây l chả ệ ễ ướ ị b n trăm năm, vì đó là th i kỳ th nh hành nênố ờ ị n n ngh thu t điêu kh c mang tên Ki n Đà la.ề ệ ậ ắ ề

- Ngh thu t điêu kh c c a Ph t giáo n Đ ệ ậ ắ ủ ậ Ấ ộ

278

Đ i lo i có th chia ngh thu t c a Ph t giáoạ ạ ể ệ ậ ủ ậ n Đ thành b n th i kỳ.Ấ ộ ố ờ

1. T vua A D c đ n v ng tri u Án Đ t La.ừ ụ ế ươ ề ạ

Không nghi ng gì, kỹ thu t điêu kh c c a nờ ậ ắ ủ Ấ Đ vào th i đ i đ c Ph t là đã có r i. Nh ng nóiộ ờ ạ ứ ậ ồ ư v nh ng di v t còn l u l i đ n ngày nay, thìề ữ ậ ư ạ ế nh ng điêu kh c trên vách đá, trên tr đá có tữ ắ ụ ừ th i vua A D c đ c coi nh nh ng tác ph mờ ụ ượ ư ữ ẩ điêu kh c đ u tiên c a Ph t giáo n Đ , kỹ thu tắ ầ ủ ậ Ấ ộ ậ điêu kh c d i th i vua A D c là c c kỳ tinh x o.ắ ướ ờ ụ ự ả Ch ng h n nh tr đá đ c vua A D c cho d ngẳ ạ ư ụ ượ ụ ự t i v n Nai (L c dã uy n), mà đ u tr hi n nayạ ườ ộ ể ầ ụ ệ còn l u gi t i Bác V t Quán - L c Dã Uy n c aư ữ ạ ậ ộ ể ủ

n Đ . Tr cao b y th c(17), đ u tr là bẤ ộ ụ ả ướ ầ ụ ộ điêu kh c b n con s t , d i s t là m t cáiắ ố ư ử ướ ư ử ộ tr ng, vành tr ng có phù điêu ch m hình b nố ố ạ ố con thú là voi, ng a, nai và s t , b n đ u s tự ư ử ố ầ ư ử và b n con thú trông r t có th n và c c kỳ sinhố ấ ầ ự đ ng. Chúng đ c mài dũa r t nh n, và đ i v iộ ượ ấ ẵ ố ớ l ch s ngh thu t c a th gi i, thì tr đá nàyị ử ệ ậ ủ ế ớ ụ chi m v trí r t cao.ế ị ấ

H n trăm năm sau th i vua A D c, cơ ờ ụ ướ kho ng th k th hai tr c Công nguyên có Bàả ế ỷ ứ ướ Nhĩ Ha Đ c (Bhàrhut) và c a thép Tang Khặ ử ư

279

(Sànõchi) mà đ ng nét điêu kh c trên tr và lanườ ắ ụ can hi n v n còn. Cho th y nh ng ch m kh c sệ ẫ ấ ữ ạ ắ ư t , l c sĩ Kim Cang, D Xoa và các nhân v t trongử ự ạ ậ truy n tích x a c a Ph t giáo v.v... là h t s c tinhệ ư ủ ậ ế ứ x o, th m mỹ.ả ẩ

Dù v y, nh ng th i kỳ này v n ch a chínhậ ư ờ ẫ ư th c th y xu t hi n t ng Ph t, m i ch th yứ ấ ấ ệ ượ ậ ớ ỉ ấ hoa sen t ng tr ng cho s đ n sinh c a đ cượ ư ự ả ủ ứ Ph t, cây B Đ t ng tr ng cho s thành đ oậ ồ ề ượ ư ự ạ c a đ c Ph t, l y Luân B o t ng tr ng cho sủ ứ ậ ấ ả ượ ư ự thuy t pháp c a Ph t, và l y Tháp Ba (Stùpa)ế ủ ậ ấ t ng tr ng cho Ph t Ni t bàn. Nh ng đi u v aượ ư ậ ế ữ ề ừ nêu trên thu c v điêu kh c Ph t Giáo c a namộ ề ắ ậ ủ

n Đ .Ấ ộ

2. Nh ng điêu kh c t i đ a ph ng Ki n Đàữ ắ ạ ị ươ ề La:

Ki n Đà La nay thu c A Phú Hãnề ộ (Afghanistan) và là đ a khu c a m t t nh vùngị ủ ộ ỉ ở tây b c n Đ . T i khu v c này còn l u l i nhi uắ Ấ ộ ạ ự ư ạ ề di tích điêu kh c t ng Ph t. V t ng th , n nắ ượ ậ ề ổ ể ề điêu kh c t i khu v c này đã đ c thai nghénắ ạ ự ượ

c kho ng b n trăm năm tr c tây l ch, nh ngướ ả ố ướ ị ư mãi đ n th k th hai sau tây l ch nó m i đ cế ế ỷ ứ ị ớ ượ ng i Đ i Nguy t Th d i th i vua Ca N S c Caườ ạ ệ ị ướ ờ ị ắ

280

c a v ng tri u Quí S ng đ a đ n c c đi mủ ươ ề ươ ư ế ự ể th nh đ t. Ngh thu t điêu kh c c a th i kỳ nàyị ạ ệ ậ ắ ủ ờ l y t ng Ph t, t ng B tát làm ch đ . Sấ ượ ậ ượ ồ ủ ề ử d ng kỹ thu t điêu kh c c a ng i Hy L p đụ ậ ắ ủ ườ ạ ể bi u hi n tín ng ng Ph t giáo. Do đó, n u l yể ệ ưỡ ậ ế ấ hình t ng c a t ng Ph t mà nói, thi ng i Hyượ ủ ượ ậ ườ L p là gi ng ng i có s ng mũi cao, đ nhi uạ ố ườ ố ể ề râu tóc, d t lông thú dày làm y s c. Nh chúng taệ ứ ư bi t, tinh th n c b n c a Sa Môn là c o b râuế ầ ơ ả ủ ạ ỏ tóc; t i l u v c sông H ng c a n Đ , Sa Mônạ ư ự ằ ủ Ấ ộ cũng không đ c m c áo d t b ng lông thú đượ ặ ệ ằ ể ng hàn - ch ng rét.ự ố

V ng tri u Án Đ t La là do ng i nam nươ ề ạ ườ Ấ Đ ki n l p, và v ng tri u Quí S ng là do t cộ ế ậ ươ ề ươ ộ ng i Đ i Nguy t Th xâm nh p vào vùng tâyườ ạ ệ ị ậ b c n Đ sáng l p, nên l ch s n Đ g i th iắ Ấ ộ ậ ị ử Ấ ộ ọ ờ này là th i Nam - B c tri u.ờ ắ ề

Chính là do hai n n văn hóa c a các dân t c ề ủ ộ ở b c và nam kích ho t khi n làm xu t hi n nghắ ạ ế ấ ệ ệ thu t điêu kh c Lan thu n(18) c a đ i tháp Aậ ắ ẫ ủ ạ Ma La Bà Đ (Amaràvat) trung n Đ . Nghề ở Ấ ộ ệ thu t điêu kh c Lan thu n này ch u nh h ngậ ắ ẫ ị ả ưở c a điêu kh c Ki n Đà La, nh ng v n gi đ củ ắ ề ư ẫ ữ ượ th pháp thu n túy c a n Đ th i kỳ thủ ầ ủ Ấ ộ ở ờ ứ nh t đ n th k th hai tây l ch.ấ ế ế ỷ ứ ị

281

3. Điêu kh c c a v ng tri u C p Đa:ắ ủ ươ ề ấ

N n điêu kh c này mang s c thái Hy L p phaề ắ ắ ạ tr n v i văn hóa b n đ a c a n Đ mà thành. Cóộ ớ ả ị ủ Ấ ộ đ c đi u đó là nh s b o h và c vũ c aượ ề ờ ự ả ộ ổ ủ v ng tri u C p Đa, và r i đ t đ n đ nh đi m,ươ ề ấ ồ ạ ế ỉ ể th i gian là t năm 300 đ n 640 tây l ch. Đây làờ ừ ế ị th i khai thác kỹ thu t điêu kh c t ng Ph t c aờ ậ ắ ượ ậ ủ Ki n Đà La, và phát huy nguyên t c điêu kh cề ắ ắ c a n Đ c đ i, cho nên nét đ c tr ng c aủ Ấ ộ ổ ạ ặ ư ủ t ng điêu kh c trong th i kỳ này là có m c y r tượ ắ ờ ặ ấ m ng ph thêm vào thân th nh ng v n đ lỏ ụ ể ư ẫ ể ộ đ ng nét tr ng thái bên trong rõ ràng qua vi cườ ạ ệ s d ng các đ ng g p c c m nh (m ng), c haiử ụ ườ ấ ự ả ỏ ả bên trái bên ph i t ng đ u kh c h a n p g pả ượ ề ắ ọ ế ấ đ ng n t l rõ trên thân; n u so v i cách điêuườ ế ộ ế ớ kh c c a Ki n Đà La v n có nhi u đi m khácắ ủ ề ẫ ề ể nhau, nh t ng điêu kh c th i kỳ th hai thìư ượ ắ ở ờ ứ l ng t ng nh n, tròn đ n đi u ch nh t m vánư ượ ẵ ơ ệ ỉ ư ấ tròn, g c c a th i kỳ này là l ng tròn hình vố ủ ờ ư ỏ đ u có ph thêm hoa văn. Đ u và tóc c a t ngậ ụ ầ ủ ượ Ph t c a th i kỳ này đa ph n có hình xoán c; đậ ủ ờ ầ ố ể có đ c t ng b ch hào, và tay chân có khu u,ượ ướ ạ ỷ có m t (m t cá chân) cũng nh ba m i haiắ ắ ư ươ t ng t t c a b c đ i nhân, bi u l tính t áiướ ố ủ ậ ạ ể ộ ừ m t cách đoan chính, trang nghiêm thì th i kỳộ ờ th hai ch a th có đ c. Đi u đó ph i ch đ nứ ư ể ượ ề ả ờ ế

282

s bi u th tinh th n Đ i th a, giàu lý t ng l iự ể ị ầ ạ ừ ưở ợ tha. Ch ng h n nh t ng đ c Ph t chuy nẳ ạ ư ượ ứ ậ ể pháp luân L c dã uy n, và t ng Ph t đ cở ộ ể ượ ậ ượ điêu kh c đ th t i t nh xá Đ ng Qu t Aắ ể ờ ạ ị ộ ậ ở Kh ng Tha (Ajantà, còn g i là A Xà Ân Đà)ươ ọ thu c tây nam n Đ , đ y là nh ng tác ph mộ Ấ ộ ấ ữ ẩ điêu kh c đ i bi u c a th i kỳ này.ắ ạ ể ủ ờ

4. N n điêu kh c M t giáo:ề ắ ậ

Vào cu i th k th tám sau công nguyên, cóố ế ỷ ứ v ng tri u Ba La t i đ a ph ng Thiên An ươ ề ạ ị ươ ở đông n Đ ng h Ph t pháp và h t lòng tinẤ ộ ủ ộ ậ ế M t giáo. Tình hình đó kéo dài đ c năm trămậ ượ năm. th i kỳ này t ng Ph t, t ng B TátỞ ờ ượ ậ ượ ồ đ u căn c theo giáo lý M t giáo. Đ i v i t ngề ứ ậ ố ớ ượ ng i, t ng ki t n, t ng phóng quang, t ngồ ượ ế ấ ượ ượ m c y ph c, và các th dùng đ trang s c đặ ụ ứ ể ứ ể t ng thêm ph n trang nghiêm, đ u ph i tuânượ ầ ề ả theo qui đ nh và t su t nh t đ nh. M t cách đ iị ỷ ấ ấ ị ộ ạ đ thì hai m t ph i h ng lên nh l i câu, bể ắ ả ướ ư ưỡ ộ hàm ph i vuông r ng và h i nh n m t chút. Đ cả ộ ơ ọ ộ ặ tr ng nh t là t ng có nhi u m t, nhi u tay.ư ấ ượ ề ắ ề

L i còn có quy đ nh tùy theo (trong m i) nghiạ ị ỗ quĩ tu m t pháp nh th nào, thì dùng t ngậ ư ế ượ

283

Ph t, t ng B Tát sao cho phù h p v i đànậ ượ ồ ợ ớ pháp đó.

B o tàng ngh thu t điêu kh c Ph t Giáo l nả ệ ậ ắ ậ ớ nh t t i n Đ còn l u gi đ n nay, t a l c t iấ ạ Ấ ộ ư ữ ế ọ ạ ạ m t bang thu c tây b n Đ đó là chùa Th chộ ộ ộ Ấ ộ ạ Qu t H i Đ c L p Ba thu c đ a ph ng Aậ ở ả ứ ạ ộ ị ươ Kh ng Tha. Chùa đ c phát hi n vào đ u thươ ượ ệ ầ ế k m i chín b i m t h c gi ng i châu Âu làỷ ườ ở ộ ọ ả ườ Ki t M T (James Fegusson). T i đây có c th yệ ỗ ư ạ ả ả m i chín hang đ ng, v niên đ i khai m c aườ ộ ề ạ ở ủ nh ng điêu kh c t i các hang đ ng này có thữ ắ ạ ộ ể chia làm ba th i kỳ:ờ

1. Tr c Công nguyên hai th k , cho đ nướ ế ỷ ế sau Công nguyên t 150 đ n 200 năm.ừ ế

2. T th k th IV cho đ n n a cu i th kừ ế ỷ ứ ế ử ố ế ỷ th VI sau Công nguyên.ứ

3. H u bán th k th VI đ n đ u th k thậ ế ỷ ứ ế ầ ế ỷ ứ VIII sau Công nguyên.

Trong c ba th i kỳ này, bao quát có các thả ờ ể lo i đ c điêu kh c b ng đá nh : t ng Ph t,ạ ượ ắ ằ ư ượ ậ

284

c a đá, tr đá v.v... Các h c gi Nh t B n vàử ụ ọ ả ậ ả ph ng tây r t chú tâm nghiên c u nh ng tácươ ấ ứ ữ ph m điêu kh c trong các hang đá này.ẩ ắ

- Ph t Giáo n Đ v i ngh thu t Ki n trúc.ậ Ấ ộ ớ ệ ậ ế

N n điêu kh c c a các th i kỳ đ c t n t i làề ắ ủ ờ ượ ồ ạ nh kèm theo đó là các công trình ki n trúc.ờ ế Nhân ch có di v t ki n trúc th i th ng c , tuyỉ ậ ế ờ ượ ổ còn trong s h nát, và không bi t d a vào đâuự ư ế ự đ ph c ch l i cho hoàn thi n nh di n m oể ụ ế ạ ệ ư ệ ạ v n có c a nó. Còn nói nh kh o c khai qu tố ủ ờ ả ổ ậ phát hi n, thì cũng ch có đ c cái g c gác màệ ỉ ượ ố thôi. Ki n trúc Ph t giáo đ i lo i có th chia làmế ậ ạ ạ ể ba:

1. Tháp Bà (Stùpa):

Tháp Bà hay còn g i là T t Đ Ba (Stùpa). Tọ ố ổ ừ tháp là cách g i gi n đ n, s c u thành c a thápọ ả ơ ự ấ ủ có b n b ph n tính t d i lên, đó là: C Đàn,ố ộ ậ ừ ướ ơ Phúc Bát, Bình Đ u, Can t n v.v... Hình dáng c aầ ả ủ tháp còn tùy vào th i đ i tr c th i đ i sau nênờ ạ ướ ờ ạ không gi ng nhau. Có tháp t i chu vi Bình đ uố ở ạ ầ t o thành m t khán th Ph t, có tháp l i đ tạ ộ ờ ậ ạ ặ t ng Ph t m t tr c Phúc Bát; có tháp l i l yượ ậ ở ặ ướ ạ ấ

285

t ng th hai, ho c t ng th ba làm mái l p tròn,ầ ứ ặ ầ ứ ợ bên trên t o thành Can T n nh m bi u l ý sùngạ ả ằ ể ộ kính. Có tháp l y C Đàn làm thành ba t ng ho cấ ơ ầ ặ năm t ng. Sau cùng m i xu t hi n công trìnhầ ớ ấ ệ ki n trúc k t h p tháp v i Lan thu n. Cách xâyế ế ợ ớ ẫ tháp Ph t c a Nh t B n và Trung Qu c là đ n tậ ủ ậ ả ố ế ừ đây. Ngày nay các qu c gia theo Ph t giáo namố ậ truy n v n gìn gi và xây d ng tháp theo phongề ẫ ữ ự cách c a hình thái nguyên th .ủ ỉ

Hi n nay t i n Đ , di tích tháp c tìm th yệ ạ Ấ ộ ổ ấ đ c là tháp Bà Nhĩ Ha Đ c, cách A L p Hi p baượ ặ ạ ệ (Allahabad) m t trăm hai m i d m Anh vộ ươ ặ ề h ng tây nam, và tháp Tang Kh n m cách v tríướ ư ằ ị trung ng c a châu (bang) Bà Nhĩ Sa (Bhilsa)ươ ủ sáu d m v h ng nam. Nh ng điêu kh c n nặ ề ướ ữ ắ ề c a tháp và Lan thu n c a tháp Bà Nhĩ Ba Đ cử ẫ ủ ặ hi n đ c l u gi B o v t quán Gia Nhĩ Cácệ ượ ư ữ ở ả ậ Đáp c a n Đ . Tháp Tang Kh có đ ng kínhủ Ấ ộ ư ườ m t trăm hai m i th c Anh. C Đàn đ caoộ ươ ướ ơ ở ộ m i b n th c Anh, và đ cao b n m i haiườ ố ướ ộ ố ươ th c Anh đ t m t Phúc Bát hình bán c u, trênướ ặ ộ ầ Phúc Bát còn có Bình - đ u và T n Cái. ầ ả

G n đây tháp Tang Kh đ c tu b l i. Đây làầ ư ượ ổ ạ ngôi tháp mang đ m b n s c ngh thu t ki nậ ả ắ ệ ậ ế trúc c và đ p nh t c a n Đ - đ p t th p lênổ ẹ ấ ủ Ấ ộ ẹ ừ ấ cao. Cũng có m t truy n thuy t nói v tháp Tangộ ề ế ề

286

Kh nh ng đ c chép hai n i khác nhau. Ngoàiư ư ượ ở ơ ra, t i đ a ph ng Ma Thâu La có ngôi đ i tháp Aạ ị ươ ạ Ma La Bà Đ v i qui mô to l n, cao đ p.ề ớ ớ ẹ

L i n a, theo truy n thuy t, vua Ca Nh S cạ ữ ề ế ị ắ Ca t ng ki n t o m t ngôi đ i tháp th Ph t t iừ ế ạ ộ ạ ờ ậ ạ Phú Lâu Sa B La, tháp cao h n b n m iổ ơ ố ươ tr ng, trang nghiêm nh t trên toàn n.ượ ấ Ấ

2. Chi Đ (Caitya):ề

Còn có tên là Ch đa, ch Chi Đ , Ch đa đ uế ữ ề ế ề có nghĩa là Tháp. V sau là n i dùng đ ch tăngề ơ ể ư t h i đ c đ t là Ch đa đ ng.ụ ộ ượ ặ ế ườ

Ch đa đ ng ch y u là n i c m i n aế ườ ủ ế ơ ứ ỗ ử tháng ch Tỳ kheo t h i đ b tát t ng gi i.ư ụ ộ ể ố ụ ớ C u t o c a Ch đa đ i th , bên trong là hìnhấ ạ ủ ế ạ ể ch nh t, b c t ng sau kho ng gi a, phía bênữ ậ ứ ườ ở ả ữ trong t o ra n a hình tròn gi a Ch đa. Ch đaạ ử ở ữ ế ế hi n v n còn tuy đã b h ho i nh ng r t n iệ ẫ ị ư ạ ư ấ ổ ti ng, n i ti ng h n c là Ca L (Karli), Na Tâyế ổ ế ơ ả ị Kh c (Nàsik) và vi n Th ch Qu t đ ng Aắ ệ ạ ậ ộ ở Kh ng Tha nam n Đ . Đây là nh ng di tíchươ ở Ấ ộ ữ Chi đ c x a nh t.ề ổ ư ấ

287

3. Tỳ Ha La (Vihàra):

Chi Đ là n i t h i. Tỳ Ha La n i n i ngề ơ ụ ộ ơ ơ ủ ngh , hay còn g i là tăng phòng. Tỳ Ha La đ cỉ ọ ượ t o thành b i nhi u ti u th t. Nh ng c m tạ ở ề ể ấ ư ả ộ qu n th tăng phòng, ti u th t t p trung l i thìầ ể ể ấ ậ ạ g i là Tăng Già Lam(Samghàràma), đ n đ c chọ ơ ộ ỉ có tăng phòng m i g i là Tỳ Ha La. Nh ng t pớ ọ ư ậ h p c nhà ăn, tăng phòng, gi ng đ ng, thi nợ ả ả ườ ề đ ng v.v... t t c đ c xây d ng t i m t trú xườ ấ ả ượ ự ạ ộ ứ nh t đ nh, thì g i là Tăng già lam. Vì th , nên giáấ ị ọ ế tr đích th c c a ngh thu t ki n trúc Ph t giáoị ự ủ ệ ậ ế ậ là Tăng già lam. Nh t nh xá Kỳ Viên, t nh xá Trúcư ị ị Lâm đ c nh c t i trong kinh, lu t ch ng h n.ượ ắ ớ ậ ẳ ạ Nói v qui mô c a các t nh xá, hay Tăng già lamề ủ ị đ u vô cùng trang nghiêm thanh t nh. Ti c m tề ị ế ộ đi u, tuy các n i này đúng là kỳ quan khi đ cề ơ ứ Ph t còn t i th , nh ng hi n nay ch ng bi t d aậ ạ ế ư ệ ẳ ế ự vào đâu đ kh o c u. Th i gian g n đây di chể ả ứ ờ ầ ỉ các t nh xá Kỳ Viên, Trúc Lâm đ c phát hi n vàị ượ ệ khai qu t t i các đ a ph ng n Đ , còn v nậ ạ ị ươ ở Ấ ộ ườ Nai và chùa Nan Lan Đà đ u đ c h u nhân tuề ượ ậ b và xây d ng thêm, nên cũng không còn giổ ự ữ đ c di n m o ban đ u.ượ ệ ạ ầ

- Ngh thu t h i h a.ệ ậ ộ ọ

288

Bên trong chùa th Ph t có bích h a. Cănờ ậ ọ B n Thuy t Nh t Thi t H u B Tỳ N i Da T pả ế ấ ế ữ ộ ạ ạ S (19), quy n m i b y chép là: lúc ban đ uự ể ườ ả ầ đ c Ph t cho phép ông C p Cô Đ c đ c vẽ bíchứ ậ ấ ộ ượ h a trong chùa, ch rõ cách vẽ nh th nào và vẽọ ỉ ư ế ra làm sao. T môn ng ch đ n mi u s , khôngừ ạ ế ế ở m t n i nào đ c vẽ bích h a.ộ ơ ượ ọ

Ghi chép này có liên quan đ n b i c nh th iế ố ả ờ đ i c a H u B Lu t. Gi ng nh các phân tích ạ ủ ữ ộ ậ ố ư ở ph n tr c - nói v điêu kh c. Ngày nay s dĩầ ướ ề ắ ở còn bi t đ n n n h i h a c a Ph t giáo, cũng làế ế ề ộ ọ ủ ậ nh s phát hi n trong cùng m t h th ng điêuờ ự ệ ộ ệ ố kh c Ki n Đà La. L nh , t i đ a ph ng Ph mắ ề ệ ư ạ ị ươ ạ Di n Na (Bamian), thu c phía tây Ki n Đà La,ễ ộ ề bên trong khám th Ph t r t l n có vẽ m t b cờ ậ ấ ớ ộ ứ bích h a - hình thiên n .ọ ữ

Đ a ch Di Lan (Miran) Ph t t phía đôngị ỉ ậ ự ở n c Thi n Thi n, ng i ta phát hi n m t diướ ệ ệ ườ ệ ộ ph m bích h a cũng cùng h th ng Ki n Đà La,ẩ ọ ệ ố ề đ c vẽ kho ng th k th ba tây l ch. Trongượ ả ế ỷ ứ ị hang đ ng t i Ba C (Bàgh) cũng phát hi n đ cộ ạ ổ ệ ượ các tác ph m bích h a vô cùng tinh mỹ, đ c vẽẩ ọ ượ vào cu i v ng tri u C p Đa (th k th b y tâyố ươ ề ấ ế ỷ ứ ả l ch).ị

289

Bích h a trong đ ng A Kh ng Tha t i namọ ộ ươ ạ n Đ - m i là đ i bi u cho n n h i h a n Đ .Ấ ộ ớ ạ ể ề ộ ọ Ấ ộ

V niên đ i ch tác bích h a A Kh ng Tha làề ạ ế ọ ươ m t sáng tác tr ng kỳ, tính t m t th k tr cộ ườ ừ ộ ế ỷ ướ tây l ch cho đ n th k th b y tây l ch. Vách đáị ế ế ỷ ứ ả ị bên trong đ ng c men theo hình th vòng cungộ ứ ể c a đá núi mà kh c h a, m ra hai chín tòa hangủ ắ ọ ở đ ng, trong đó đ m đ c m i sáu hang đ ng cóộ ế ượ ườ ộ bích h a và hi n đang v n còn. Đ tài kh c h a,ọ ệ ẫ ề ắ ọ ban đ u đ c l y t B n Sinh Đàm và Ph tầ ượ ấ ừ ả ậ truy n cũng nh miêu t c nh sinh ho t c a cácệ ư ả ả ạ ủ quí nhân đ ng th i. Đ ng v ph ng di nươ ờ ứ ề ươ ệ phong t c và y ph c v.v... mà xét thì đi u ki nụ ụ ề ệ v t ch t th i y ch a cao, nh ng v m t nghậ ấ ờ ấ ư ư ề ặ ệ thu t thì nh ng bích h a trên vách đá là nh ngậ ữ ọ ữ tác ph m chi m v trí c c cao trong n n h i h aẩ ế ị ự ề ộ ọ

n Đ .Ấ ộ

- Tác ph m Văn h c:ẩ ọ

Thánh đi n Ph t giáo th i kfy đ u khí v nể ậ ở ờ ầ ậ văn ngh không m y n ng m, ph n nhi u sệ ấ ồ ấ ầ ề ử d ng ph ng th c văn h c nh kinh Bát Nhã làụ ươ ứ ọ ư bi u hi n pháp ph đ nh, kinh Pháp Hoa, kinhể ệ ủ ị Duy Ma, kinh Hoa Nghiêm đ c s d ng bi uượ ử ụ ể hi n pháp t ng tr ng, kinh Đ i Vô L ng Thệ ượ ư ạ ượ ọ bi u hi n pháp c m giác, Minh chú c a M t giáoể ệ ả ủ ậ dùng cách bi u hi n thanh âm.ể ệ

290

V Ph t truy n; nh Ph t S Hành Tán c aề ậ ệ ư ậ ở ủ Mã Minh thì l i dùng l i th cách đi u t i đ pạ ố ơ ệ ươ ẹ mang tính cung đình đ vi t, trong khi B n Sinhể ế ả Đàn thì dùng ph ng th c c s c a dân gianươ ứ ố ự ủ nh m ng ý v Ph t giáo. Trong K T ng (Geyyaằ ụ ề ậ ệ ụ - Kỳ D ) và Trùng t ng (Gàthà - Già Đà) c a c uạ ụ ủ ử ph n giáo (chín b kinh), tr nh ng bài t ng c aầ ộ ừ ữ ụ ủ Lu n B , còn thì t t c đ u s d ng s c thái vănậ ộ ấ ả ề ử ụ ắ h c vô cùng phong phú. Thông th ng đa ph nọ ườ ầ là dùng C L c Ca (S’loka) đi u. C L c Ca đi uơ ạ ệ ơ ạ ệ qui đ nh m t câu ph i có đ tám âm, b n câuị ộ ả ủ ố m i thành m t bài t ng. Lo i văn v n này v sauớ ộ ụ ạ ầ ề đ c d ch ra Hán văn, tuy ph n nhi u không ănượ ị ầ ề v n, nh ng cũng không quá khó hi u.ầ ư ể

Trong các tác ph m c a Mã Minh, ngoài cácẩ ủ ph m Ph t S Hành Tán, còn có tác ph m Tôn Đàẩ ậ ở ẩ L i Nan Đà Thi, và Xá L i Ph t Hí Khúc. Sau Mãợ ợ ấ Minh có ngài Ma Hí Lí Ch Tra( Matrceta) màế niên đ i không rõ ràng, sáng tác T Bách Tán,ạ ứ Nh t Bách Ngũ Th p Tán Ph t T ng. Hai tácấ ậ ậ ụ ph m này theo ghi chép c a Nghĩa T nh trongẩ ủ ị Nam H i Ký Qui N i Pháp Truy n, quy nả ộ ệ ể b n(20) thì n Đ phàm đã là ng i h c v nố ở Ấ ộ ườ ọ ấ thì ph i h c cách t o tán t ng, và không ai làả ọ ạ ụ không h c t p; ng i xu t gia, b t lu n là Đ iọ ậ ườ ấ ấ ậ ạ th a hay Ti u th a, sau khi đã h c t ng đ cừ ể ừ ọ ụ ượ

291

năm gi i và m i gi i đ u ph i t ng, h c hai tácớ ườ ớ ề ả ụ ọ ph m trên. Đi u đó cho th y đ a v tr ng yêu c aẩ ề ấ ị ị ọ ủ nh táng.ị

Ti n bán th k th b y có vua Gi i Nh tề ế ỷ ứ ả ớ ậ (Silàditya) - v lãnh t b c n Đ , ông mu nị ụ ở ắ Ấ ộ ố nh n m nh quan ni m t bi c a Ph t giáo nênấ ạ ệ ừ ủ ậ sáng tác thành v ca k ch Long - H Kýỡ ị ỷ (Nàgànanda) g m năm màn (h i). Vua Gi i Nh tồ ồ ớ ậ v quân v ng ki n thành tín Ph t, đ ng th iị ươ ề ậ ồ ờ ông cũng là nhà văn hóa c a đ ng th i. Ngoài raủ ươ ờ ông còn sáng tác các v ca k ch nh : H Ki n Kýở ị ư ỷ ế và Anh L c Ký, v thi t p, ông có cu n Ca Đan Baạ ề ậ ố Lê t p.ậ

(1) thanh tín sĩ: u abf t c.Ư ắ

(2) Đ i Chánh t ng-27, gi a trang 655.ạ ạ ữ

(3) n Đ Thông S - c a Chu T ng Quan -Ấ ộ ử ủ ườ trang 100.

292

(4) Đ i Chánh T ng-51, gi a trang 883 đ nạ ạ ữ ế đ u trang 887.ầ

(5) Đ i Chánh T ng-50, d u trang 189. Bàạ ạ ầ N u Bàn Đ u là B Tát Th Thân.ậ ậ ồ ế

(6) Đ i Chánh T ng-50, đ u trang 189.ạ ạ ầ

(7) Đ i Chánh T ng-51, gi a trang 887.ạ ạ ữ

(8) Đ i Chánh t ng-24, trang 252.ạ ạ

(9) Đ i Chánh t ng-23, trang 811.ạ ạ

(10) Đ i Chánh t ng-24, cu i trang 445.ạ ạ ố

(11) Đ i Chánh t ng-1, t trang 114 đ n 149.ạ ạ ừ ế

(12) Đ i Chánh t ng-2 đ u trang 674.ạ ạ ầ

(13) Đ i Chánh t ng-2, trang 674.ạ ạ

293

(14) Đ i Chánh t ng-2, đ u trang 706.ạ ạ ầ

(15) Đ i Chánh t ng-23, gi a trang 782.ạ ạ ữ

(16) Đ i Chánh t ng-23, đ u trang 874.ạ ạ ầ

(17) Xích = th c: t ng đ ng 95,2cm.ướ ươ ươ

(18) Lan thu n = lan can và thành tr lan can.ẫ ụ

(19) Đ i Chánh T ng-24, trang 283.ạ ạ

(20) Đ i Chánh T ng-54, gi a trang 227.ạ ạ ữ

294

CH NG VIIIƯƠTH I KỲ Đ U C A PH T GIÁO Đ I TH AỜ Ầ Ủ Ậ Ạ ỪTI T I. CĂN NGUYÊN C A Đ I TH A PH TẾ Ủ Ạ Ừ Ậ

GIÁO.

- T t ng s m nh t c a Đ i th a.ư ưở ớ ấ ủ ạ ừ

S h ng kh i c a Ph t giáo Đ i th a di n raự ư ở ủ ậ ạ ừ ễ sau khi đã tr i qua th i kỳ Ph t giáo B phái. Bả ờ ậ ộ ộ phái Ph t giáo là do Ph t giáo nguyên th phátậ ậ ỉ tri n mà hình thành. Do đó, Đ i Th a Ph t giáoể ạ ừ ậ là s phát tri n k ti p c a B phái Ph t giáo, yự ể ế ế ủ ộ ậ ấ là làm ph c h ng l i tinh th n căn b n c a đ cụ ư ạ ầ ả ủ ứ Ph t. S ti n xa c a Ph t giáo B phái đó là lu nậ ự ế ủ ậ ộ ậ th c a Nh t Thi t H u B . Lu n th là đ phânư ủ ấ ế ữ ộ ậ ư ể tích v Pháp, và đ a ra chi m t (có tính) c đ nh,ề ư ạ ố ị khi n cho s ho t bát c a Ph t pháp vào khuônế ự ạ ủ ậ kh gi i h n, ch ng khác xây t ng ch n b cổ ớ ạ ẳ ườ ặ ướ ti n t i phía tr c.ế ớ ướ

Tông ch c a Ph t giáo Đ i th a là đi sâu vàoỉ ủ ậ ạ ừ b n hoài c a đ c Ph t, b qua v n đ chi m t.ả ủ ứ ậ ỏ ấ ề ạ Phân tích và chú thích sâu r ng v m i v n đ ,ộ ề ọ ấ ề đ a s ho t bát v n có c a Ph t pháp đi vào lĩnhư ự ạ ố ủ ậ v c sinh ho t trong nhân gian, v a th c d ngự ạ ừ ự ụ v a ph bi n. B ng tinh th n đó m i hi u đ cừ ổ ế ằ ầ ớ ể ượ

295

nh ng ghi chép trong B n Sinh Đàn c a đ cữ ả ủ ứ Ph t. Ph t giáo Đ i th a n m v ng nguyên t cậ ậ ạ ừ ắ ữ ắ Tam pháp n c a giáo pháp mà phát huy tinhấ ủ th n c a đ c Ph t, đó là l y vi c c u t chúngầ ủ ứ ậ ấ ệ ứ ế sinh làm m c đích c a b n hoài - tâm B Đ c aụ ủ ả ồ ề ủ B tát đ o.ồ ạ

Nh v y, đ i lo i có th nói B phái Ph tư ậ ạ ạ ể ộ ậ giáo (Ti u th a) là phân tích v n đ Ph t h cể ừ ấ ề ậ ọ trong tinh th n b o th , trong khi Đ i Th a Ph tầ ả ủ ạ ừ ậ giáo s d ng nguyên t c khai phóng trong sinhử ụ ắ ho t Ph t giáo.ạ ậ

Trong thánh đi n A Hàm nguyên th , đ cể ỉ ứ Ph t ch a h l y B tát đ o đ khai th đ t .ậ ư ề ấ ồ ạ ể ị ệ ử B n thân đ c Ph t, Ngài cũng sinh ho t trongả ứ ậ ạ thân ph n c a Thanh văn Tỳ kheo. Nh ng Ngàiậ ủ ư luôn coi công tác c u t v tha làm y u v , đi uứ ế ị ế ụ ề đó đ nói lên tinh th n B tát đ o. Ch có đi u, ủ ầ ồ ạ ỉ ề ở th i đ c Ph t các hàng đ t ch bi t có Ph t vàờ ứ ậ ệ ử ỉ ế ậ A la hán d u có cùng “m t v ” là gi i thoát, tuy Aề ộ ị ả la hán chung cu c không vĩ đ i nh Ph t. Ph t làộ ạ ư ậ ậ do t B tát mà thành; B tát đây là ch đ cừ ồ ồ ở ỉ ứ Thích Tôn lúc ch a thành Ph t.ư ậ

Trong thánh đi n A hàm chính xác là có danhể m c Đ i th a và t t ng Đ i th a.ụ ạ ừ ư ưở ạ ừ

296

Kinh T p A Hàm quy n hai m i sáu, kinhạ ể ươ 669(1) nói: ng i th c hành T nhi p pháp: bườ ự ứ ế ố thí, ái ng , l i hành, đ ng s là b c Đ i sĩ.ữ ợ ồ ự ậ ạ

Kinh T p A Hàm quy n hai m i tám, kinhạ ể ươ th 769(2), l y ng i tu trì Bát chánh đ o g i đóứ ấ ườ ạ ọ là Đ i th a; Căn B n Thuy t Nh t Thi t H u Bạ ừ ả ế ấ ế ữ ộ Tỳ N i Da, quy n b n m i lăm(3) cũng nói:ạ ể ố ươ “ngay c ng i xu t gia ch ng đ c qu A laả ườ ấ ứ ượ ả hán, ho c ng i phát tâm h ng đ n qu Thanhặ ườ ướ ế ả văn và Đ c giác th a, ho c có ng i phát thú Đ iộ ừ ặ ườ ạ th a”.ừ

Kinh Tăng Nh t A Hàm quy n m i chín(4),ấ ể ườ ghi r t rõ là có L c đ c a Đ i th a.ấ ụ ộ ủ ạ ừ

Ch ng qua, vi c tìm ki m t t ng Đ i th aẳ ệ ế ư ưở ạ ừ m t cách c th trong thánh đi n nguyên th làộ ụ ể ể ỉ vi c không d .ệ ễ

- B tát và B tát đ o.ồ ồ ạ

Các hàng đ t Ph t khi Ngài còn t i th , tuyệ ử ậ ạ ế không có nhi u v th c ti n tu hành h ng đ nề ị ự ễ ướ ế

297

B tát đ o, nh ng không vì th mà nói r ng hồ ạ ư ế ằ ọ không hay bi t gì v B tát đ o. Nh trong B nế ề ồ ạ ư ả Sinh Đàm nói v Ph t nh p Ni t bàn ch ng h n.ề ậ ậ ế ẳ ạ Hi n t i trong B n Sinh Đàm, tuy không tránhệ ạ ả kh i có ng i sau có thêm s tăng đính, nh ngỏ ườ ự ư nh ng c s trong B n Sinh Đàm là nh ng tàiữ ố ự ả ữ li u thô đ c l u truy n t r t lâu t i n Đ .ệ ượ ư ề ừ ấ ạ Ấ ộ Đ c Ph t th ng l y vi c B tát tu hành thì nênứ ậ ườ ấ ệ ồ noi theo đ i h nh trong B n Sinh Đàm làm đi nạ ạ ả ể hình, y là ám ch đi u c n y u đ ch ng thànhấ ỉ ề ầ ế ể ứ Ph t qu thì ph i tu B tát đ o. Hình thái B tátậ ả ả ồ ạ ồ đ o là tr i qua nhi u đ i nhi u ki p, dùng đạ ả ề ờ ề ế ủ m i ph ng ti n đem l i s nhiêu ích cho chúngọ ươ ệ ạ ự sinh, và có th hi n đ lo i thân ph n, đ thể ệ ủ ạ ậ ủ ứ ch ng t c, khi hi n làm k ngo i đ o, khi làmủ ộ ệ ẻ ạ ạ vua, lúc hi n làm quan, làm nông dân, côngệ nghi p, th ng gia v.v... ngay c hi n làm c mệ ươ ả ệ ầ thú. Phàm h vi c gì làm l i l c cho chúng sinhễ ệ ợ ạ thì B tát dùng ph ng ti n mà thi hành, dù đó làồ ươ ệ sát, đ o, dâm, v ng đi n a. Đ i h nh c a B tátạ ọ ữ ạ ạ ủ ồ không gi ng h nh Ti u th a c a Thanh Văn.ố ạ ể ừ ủ Theo nh ng ghi chép trong B n Sinh Đàm ng mữ ả ầ cho th y b n hoài c a Ph t là l y B tát đ o làmấ ả ủ ậ ấ ồ ạ lý t ng. C s c a B tát đ o là nhân thiên đ o,ưở ơ ở ủ ồ ạ ạ và Thanh văn đ o, b i hoàn c nh b y gi nạ ở ả ấ ờ ở Ấ Đ ch a th ti p th lý t ng B tát. Do đó, giáoộ ư ể ế ụ ưở ồ đoàn khi Ph t t i th ch h ng v c nh gi iậ ạ ế ỉ ướ ề ả ớ Thanh văn.

298

Trong Thánh đi n A Hàm ch có hai v B tát,ể ỉ ị ồ m t là đ c Thích Tôn lúc ch a thành Ph t, vàộ ứ ư ậ m t v sẽ thành Ph t t i th gi i này, đó là ngàiộ ị ậ ạ ế ớ B tát Di L c. Đ c Thích Tôn là v Sa Môn, ngài Diồ ặ ứ ị l L c là thì hi n t ng Tỳ kheo, c hai Ngài đ uặ ặ ệ ướ ả ề ng i trong h i chúng Thanh văn.ồ ộ

Kinh Tr ng A Hàm, uy n sáu - kinh thườ ể ứ sáu(5), kinh Trung A Hàm, quy n m i ba, kinhể ườ 66(6), kinh Tăng Nh t A Hàm, quy n b n m iấ ể ố ươ b n - Th p B t Thi n Ph m(7), quy n m iố ậ ấ ệ ẩ ể ườ m t - Ph m Thi n Tri Th c(8), quy n ba m iộ ẩ ệ ứ ể ươ b y, Ph m Bát N n(9), đ u có đ c p đ n B tátả ẩ ạ ề ề ậ ế ồ Di L c, ngài là v B tát đ c “bi t ký” t ng laiặ ị ồ ượ ệ ươ sẽ thành Ph t t i cõi nhân gian này.ậ ạ

Trong thánh đi n Đ i th a, thì B tát t i giaể ạ ừ ồ ạ có ngài Văn Thù và ngài Thi n Tài hoàn toàn làệ ng i có th c. Ngoài ra, ngài B o Tích c a thànhườ ự ả ủ Tỳ Xá Ly (Vaisali), ngài Duy Ma C t v.v... c th yậ ả ả năm trăm ng i; ngài Hi n H , và nhóm m iườ ề ộ ườ sáu ng i thành V ng Xá (Ràjagrha) cũng chínhườ ươ xác là ng i có th c. Ti c là nh ng nhân v t trênườ ự ế ữ ậ không th y chép trong kinh A Hàm. Tình hình chiấ ti t v h vì th cũng không th bi t đ c. Nhânế ề ọ ế ể ế ượ vì sau Ph t nh p di t h n năm trăm năm, vậ ậ ệ ơ ị Th ng t a lãnh đ o giáo đoàn Tỳ kheo Ph tượ ọ ạ ậ giáo bây gi ch l y nh ng v Thanh văn xu t giaờ ỉ ấ ữ ị ấ

299

làm ch tăng đoàn, và không th y nói gì đ nủ ấ ế nh ng nhân v t nêu trên, cũng vì v y mà th ngữ ậ ậ ắ nghĩa Đ i th a c l ng lẽ l u hành.ạ ừ ứ ặ ư

- M t Ph t và nhi u Ph t.ộ ậ ề ậ

Thánh đi n V Đà có l p b y v Thánh, Kỳ Naể ệ ậ ả ị giáo có đ n hai m i ba v Thánh. Trong Kinh Aế ươ ị Hàm c a Ph t giáo cũng l p nên b y v Ph t.ủ ậ ậ ả ị ậ Đi u này cho th y là t i cõi nhân gian này t cề ấ ạ ừ ổ chí kim tr c sau có b y v k ti p nhau thànhướ ả ị ế ế Ph t, ho c gi b y v Ph t c a Ph t giáo có liênậ ặ ả ả ị ậ ủ ậ quan đ n b y v Thánh c a V Đà. Đ ng nhiênế ả ị ủ ệ ươ quá kh đã có nhi u v Ph t, t ng lai t cũng cóứ ề ị ậ ươ ắ nhi u v Ph t, B tát Di L c là ng i sẽ thànhề ị ậ ồ ặ ườ Ph t t ng lai, đi u đó đã rõ. H n n a trongậ ở ươ ề ơ ữ kinh Tr ng A Hàm nói ngài Tỳ sa môn Thiênườ v ng sau khi đã qui y Tam B o r i l i còn qui yươ ả ồ ạ v i đ c Thích Tôn, nh th có th hi u ngoàiớ ứ ư ế ể ể đ c Thích Ca Mâu Ni c a th gi i này còn có đ cứ ủ ế ớ ứ Ph t th gi i khác n a.ậ ở ế ớ ữ

Trong thánh đi n c a Ph t giáo nguyên th ,ể ủ ậ ỉ tuy ch l y đ c Thích Tôn làm v Ph t ch , nh ngỉ ấ ứ ị ậ ủ ư đ ng th i cũng hé l cho bi t là có tam th chồ ờ ộ ế ế ư Ph t. Còn nh Căn B n Thuy t Nh t Thi t H uậ ư ả ế ấ ế ữ B Tỳ N i Da, quy n m i b n(10) nói đ c Ph tộ ạ ể ườ ố ứ ậ

300

vì Đ ng T mà hai l n d n đ o th ký làm Ph t:ồ ử ầ ẫ ạ ọ ậ “đ i v i thân sau cùng sẽ đ c thành vô th ngố ớ ắ ượ chánh đ ng B Đ , m t tên là Pháp C Âm Nhẳ ồ ề ộ ổ ư Lai, hai tên là Thí Vô Úy Nh Lai”, H u B ph nư ữ ộ ả đ i Đ i th a Ph t giáo v v n đ này. Trong lu tố ạ ừ ậ ề ấ ề ậ đi n c a H u B t ch i t t ng có nhi u Ph t.ể ủ ữ ộ ừ ố ư ưở ề ậ Th m chí Đ i th a còn ti n thêm b c n a, đó làậ ạ ừ ế ướ ữ ch p nh n vi c Đ Bà Đ t Đa đã t ng ph n Ph t,ấ ậ ệ ề ạ ừ ả ậ h i Ph t, l i sinh lòng oán vua (A Xà Th ) nh ngạ ậ ạ ế ư v n đ c th ký sẽ thành Ph t đ i v lai, đi uẫ ượ ọ ậ ở ờ ị ề đó cho th y ng i ng i ai cũng có c h i ho cấ ườ ườ ơ ộ ặ có kh năng thành Ph t, ngay nh Thánh đi n Aả ậ ư ể Hàm và Thánh đi n c a B phái Ph t giáo hi nể ủ ộ ậ ệ v n còn t n t i các ghi chép trên, nh ng ch ngẫ ồ ạ ư ẳ qua ch a đ c tr ng th c a tăng đoàn Thanhư ượ ọ ị ủ văn mà thôi.

- Kinh Đ i th a là do Ph t thuy t hay khôngạ ừ ậ ế do Ph t thuy t.ậ ế

V nguyên t c mà nói, thánh đi n Đ i th aề ắ ể ạ ừ đích xác có liên h và xu t phát t b n hoài c aệ ấ ừ ả ủ Ph t. Bao nhiêu kinh đi n Đ i th a th i s kỳậ ể ạ ừ ở ờ ơ cũng đ u do đ c Ph t thuy t gi ng, nh ng vìề ứ ậ ế ả ư nh ng kinh này không đ c coi tr ng b i tăngữ ượ ọ ở đoàn Tỳ kheo Thanh văn, đó là s th c. Có m tự ự ộ s kinh Đ i th a không do đ c Ph t thuy tố ạ ừ ứ ậ ế gi ng mà do đ t t i gia tuyên thuy t và đ cả ệ ử ạ ế ượ

301

đ c Ph t n kh . Nh kinh Duy Ma C t, kinhứ ậ ấ ả ư ậ Th ng Man ch ng h n. Quan tr ng h n c làắ ẳ ạ ọ ơ ả kinh Pháp Hoa, mà trong đó cũng ch có ph mỉ ẩ Nh Lai Tuỳ H o Quang Minh Công Đ c(11) là doư ả ứ Ph t thuy t gi ng, nh ng ph m còn l i đ u doậ ế ả ữ ẩ ạ ề ch v B tát gi ng thuy t. Trong kinh Ph t hi nư ị ồ ả ế ậ ể th r t rõ v n đ này, b i Ph t pháp ngoài đ cị ấ ấ ề ở ậ ứ Ph t thuy t, còn có đ t Ph t thy t, Tiên nhânậ ế ệ ử ậ ế thuy t, Hóa nhân thuy t và ch thiên thuy t.ế ế ư ế Nh v y, chúng ta b t t t ph i tranh lu n v nư ậ ấ ấ ả ậ ấ đ kinh đi n Đ i th a là do Ph t thuy t hay hayề ể ạ ừ ậ ế không do Ph t thuy t. Đ ng th i, kinh đi n Đ iậ ế ồ ờ ể ạ th a hi n còn d ng nhiên v n gi nguyên hìnhừ ệ ươ ẫ ữ nh lúc Ph t còn t i th , và đ c truy n đ nư ậ ạ ế ượ ề ế ngày nay. Cũng ch ng có gì ph i ng là qua th iẳ ả ờ ờ gian đ ng nhiên có thêm s tăng b , đi u đóươ ự ổ ề không ph i do các đ t Ph t sau này c ý l yả ệ ử ậ ố ấ đ c Ph t làm chiêu bài đ phát huy ch tr ngứ ậ ể ủ ươ riêng c a mình, mà là qua th i gian kh u kh uủ ờ ẩ ẩ truy n t ng t th y xu ng trò vô ý, ho c c ý bề ụ ừ ầ ố ặ ố ổ sung thêm tài li u mà mình có đ c.ệ ượ

M i hoàn c nh th i đ i, th i đ i nào có tỗ ả ờ ạ ờ ạ ư trào c a th i đ i đó và không th gi ng nhau,ủ ờ ạ ể ố

nh h ng t các t trào nh th đ i v i các h cả ưở ừ ư ư ế ố ớ ọ gi Ph t giáo là có kh năng x y ra.ả ậ ả ả

302

Lão s l y kinh đi n do đ i tr c truy nư ấ ể ờ ướ ề th a, đem truy n xu ng cho đ t , cũng r t cóừ ề ố ệ ử ấ kh năng gi ng thêm m t ít h c v n đ c l uả ả ộ ọ ấ ượ ư hành trong th i đ i mình mà truy n cho đ t ,ờ ạ ề ệ ử làm cho ranh gi i gi a kinh đi n Ph t giáoớ ữ ể ậ nguyên th và s n v t c a th i đ i t nhiên tiêuỉ ả ậ ủ ờ ạ ự m t, vì th mà vô ý thêm vào kinh đi n tài li uấ ế ể ệ m i. Tuy nhiên, x a gi v n ch a phát hi n vi cớ ư ờ ẫ ư ệ ệ th y trò truy n nhau m t s t li u nào nhầ ề ộ ố ư ệ ư v y. Nh ng t đ u đ n cu i có phát hi n nhânậ ư ừ ầ ế ố ệ duyên nào đ a đ n nh th , thì l y Tam pháp nư ế ư ế ấ ấ c a Ph t ra so sánh, đ i chi u đ xác đ nh làủ ậ ố ế ể ị không trái ng c l i b n hoài c a đ c Ph t. Soượ ạ ả ủ ứ ậ sánh đ i chi u không nh ng làm hi n l th ngố ế ữ ể ộ ắ nghĩa Ph t pháp, mà còn đ c các h c gi Ph tậ ượ ọ ả ậ giáo coi đó nh là di giáo c a đ c Ph t. Ch khiư ủ ứ ậ ỉ nào gom góp l i mà biên t p, khi y m i là bạ ậ ấ ớ ộ ph n tăng b ho c tân xu t c a thánh đi n, vàậ ổ ặ ấ ủ ể nh v y m i là c ý đ a thêm tài li u m i vàoư ậ ớ ố ư ệ ớ kinh đi n; c theo đó mà kinh đi n Đ i th aể ứ ể ạ ừ càng lúc càng phong phú. T nh b kinh Đ i Bátỉ ư ộ ạ Nhã v i sáu trăm quy n (600), đó là m t b đ iớ ể ộ ộ ạ tùng th . Tám m i quy n kinh Hoa Nghiêm màư ươ ể quá trình thành l p c a nó cũng kinh qua th iậ ủ ờ gian khá lâu.

Nh v y, qu nh nói r ng t t c Thánhư ậ ả ư ằ ấ ả đi n đ u do đ c Ph t tuyên thuy t thì th cể ề ứ ậ ế ự

303

không phù h p v i căn c c a l ch s , mà cũngợ ớ ứ ủ ị ử không c n ph i nh v y. Vì là đ i v i Ph t giáo,ầ ả ư ậ ố ớ ậ Thánh đi n không nh t thi t ph i do chính đ cể ấ ế ả ứ Ph t tuyên thuy t, đ ng th i cũng không nênậ ế ồ ờ tranh ch p v v n đ này làm gì, đi u t i quanấ ề ấ ề ề ố tr ng là xem xét n i dung thánh đi n đó có phùọ ộ ể h p v i nguyên t c c a Ph t pháp hay không màợ ớ ắ ủ ậ thôi. Lu n Đ i Trí Đ , quy n chín(12) nói vậ ạ ộ ể ề “pháp t y”, th nh t là “y pháp b t y nhân”, yứ ứ ấ ấ pháp đây là căn c vào Tam pháp n, ho c Tở ứ ấ ặ ứ pháp n, ho c Nh t th c t ng n đ bi t đó làấ ặ ấ ự ướ ấ ể ế pháp Ph t. Nguyên t c nguyên lý c a Ph t phápậ ắ ủ ậ l u xu t t bi trí c a đ c Ph t, nh ng v n ch aư ấ ừ ủ ứ ậ ư ẫ ư nói h t “b n m t th chung” c a Ph t pháp; “yế ả ạ ỉ ủ ậ lu t tr ”, “y pháp tr ” t c nh y Ph t tr , choậ ụ ụ ứ ư ậ ụ nên Ph t pháp b t t t ph i yêu c u là do Ph tậ ấ ấ ả ầ ậ thuy t. Là Ph t t chánh tín nên có quan ni mế ậ ử ệ m t cách đ y đ nh trình bày trên.ộ ầ ủ ư

- S k t t p Thánh đi n Đ i th a.ự ế ậ ể ạ ừ

Truy n thuy t Ph t giáo chép r ng, xác th cề ế ậ ằ ự là có k t t p kinh đi n Đ i th a; xin nêu ra nhế ậ ể ạ ừ ư sau:

1. Kinh B Tát X Thai, quy n b y(13) - Xu tồ ử ể ả ấ Ph m Kinh chép:ẩ

304

Sau khi Ph t nh p di t b y ngày, năm trămậ ậ ệ ả v La hán nh n m nh c a ngài Đ i Ca Di p điị ậ ệ ủ ạ ế đ n các qu c đ trong m i ph ng nhi u nhế ố ộ ườ ươ ề ư cát sông H ng đ th nh m i đ n h p m t, có đ nằ ể ỉ ờ ế ợ ặ ế tám c b n nghìn v Tỳ kheo, t t c đ ng lòngứ ố ị ấ ả ồ m i ngài A Nan làm th ng th , và k t t p đ cờ ượ ủ ế ậ ượ B tát t ng, Thanh văn t ng, Thai Hóa t ng,ồ ạ ạ ạ Trung n t ng, Ma Ha Di n Ph ng Đ ng t ng,Ấ ạ ễ ươ ẳ ạ T p t ng, Gi i Lu t t ng, Th p Tr B tát t ng,ạ ạ ớ ậ ạ ậ ụ ồ ạ Kim Cang t ng, Ph t t ng c th y có tám t ng.ạ ậ ạ ả ả ạ

2. Lu n Đ i Trí Đ , quy n m t trăm(14) nói:ậ ạ ộ ể ộ

Ngài Văn Thù và ngài Di L c cùng đ a tôn giặ ư ả A Nan đ n núi Thi t Vi, t i đây các ngài k t t pế ế ạ ế ậ Ma Ha Di n (Mahàyàna - Đ i th a).ễ ạ ừ

3. Lu n Kim Cang S n, quy n m t(15) chép:ậ ơ ể ộ

Bên ngoài núi Thi t Vi gi a hai gi i, Nhânế ữ ớ gi i và Thiên gi i, m cu c k t t p Đ i Th aớ ớ ở ộ ế ậ ạ ừ pháp t ng.ạ

305

4. Theo nh ng gì do hai ngài là Ch n Đ vàữ ơ ế Huy n Trang truy n l i:ề ề ạ

Thì lúc di n ra cu c k t t p l n th nh t t iễ ộ ế ậ ầ ứ ấ ạ thành V ng Xá, đ c bi t có đ i chúng t p k t ươ ặ ệ ạ ậ ế ở Qu t ngo i (ngoài hang), trong đó có c kinh Đ iậ ạ ả ạ th a.ừ

Nh ng truy n thuy t trên, đ ng v ph ngư ề ế ứ ề ươ di n s th c l ch s mà kh o sát thì đ kh tínệ ự ự ị ử ả ộ ả r t th p. Vào cu i th i c a thánh đi n Ti u th aấ ấ ố ờ ủ ể ể ừ m i xu t hi n thánh đi n Đ i th a, đ c bi t làớ ấ ệ ể ạ ừ ặ ệ thánh đi n Đ i th a m i ch s th ng v nể ạ ừ ở ỗ ữ ố ườ ậ d ng theo quan ni m thông t c c a n Đ , đó làụ ệ ụ ủ Ấ ộ h đ ng ch m đ n ch s là dùng “bát v n tễ ụ ạ ế ữ ố ạ ứ thiên”, ho c “h ng hà sa s ” làm đ n v , quanặ ằ ố ơ ị ni m ch s này là t ng tr ng cho s nhi u,ệ ữ ố ượ ư ố ề th ng là không có tính xác th c kh tín. Nhân vìườ ự ả ng i n Đ c đ i c h nh đa s h đ u cóườ Ấ ộ ổ ạ ơ ồ ư ố ọ ề khí ch t thi ca, nên h thích dùng t ng tr ng đấ ọ ượ ư ể nói h n là s th c đ th ng kê.ơ ố ự ể ố

Trong b n truy n thuy t trên ch có thuy tố ề ế ỉ ế th t là có v g n v i s th c, vì trong l n k tứ ư ẻ ầ ớ ự ự ầ ế t p này ngài tr ng lão Phú Lâu Na không đ cậ ưở ượ m i tham d , do v y m i sinh ra chuy n “bênờ ự ậ ớ ệ l ”; và đ y cũng là nguyên nhân d n đ n cu cề ấ ẫ ế ộ

306

k t t p l n th hai. Cu c k t t p l n th hai t oế ậ ầ ứ ộ ế ậ ầ ứ ạ nên s phân ly c a Đ i Chúng B . S tri n khaiự ủ ạ ộ ự ể Đ i Chúng B làm thôi thúc Ph t giáo Đ i th aạ ộ ậ ạ ừ tr ng thành và thành th c.ưở ụ

TI T II. S H NG KH I C A Đ I TH AẾ Ự Ư Ở Ủ Ạ Ừ TH I S KỲỜ Ơ

- Nguyên nhân h ng kh i c a Đ i th a.ư ở ủ ạ ừ

Sau Ph t nh p di t, giòng ch y âm th m c aậ ậ ệ ả ầ ủ Đ i th a Ph t giáo c l ng lẽ chuy n hóa, nh ngạ ừ ậ ứ ặ ể ư ch a t o đ c nh h ng gì đ n t trào c a th iư ạ ượ ả ưở ế ư ủ ờ đ i đ ng th i. Cho mãi đ n tr c và sau đ u kạ ươ ờ ế ướ ầ ỷ nguyên tây l ch, Đ i th a Ph t giáo v n y c u giị ạ ừ ậ ẫ ự ữ l y tr ng thái m c nhiên. Đ ng l c thúc đ y sấ ạ ặ ộ ự ẩ ự h ng kh i Đ i th a chính là t t ng Bát Nhãư ở ạ ừ ư ưở b t ngu n t c s “nhân duyên sinh pháp” c aắ ồ ừ ơ ở ủ Đ i Chúng B khi cho r ng “hi n t i h u th ”.ạ ộ ằ ệ ạ ữ ể Đ i Chúng B đ a ra kh u hi u “hi n t i h uạ ộ ư ẩ ệ ệ ạ ữ th ”. Đ i Chúng B đ a ra kh u hi u “các phápể ạ ộ ư ẩ ệ th gian và xu t th gian, t t c ch là gi danh”.ế ấ ế ấ ả ỉ ả Theo “Lu n S ” 19,2 c a Nam Truy n(16), ghi là:ậ ự ủ ề Ch Đa S n B (phái Đ i Chúng B t do thu cế ơ ộ ạ ộ ự ộ đ a ph ng Án Đ t La) ch tr ng thuy tị ươ ạ ủ ươ ế “không tánh hàm hành u n). Đây là giáo lý c aư ẩ ủ “tánh không duyên kh i”.ở

307

T t ng Bát Nhã là giòng ch y đ u tiên c aư ưở ả ầ ủ Đ i th a. Kinh Bát Nhã ra đ i t i đ a ph ng Ánạ ừ ờ ạ ị ươ Đ t La thu c nam n Đ , đi u này đ c các h cạ ộ Ấ ộ ề ượ ọ gi c n đ i công nh n.ả ậ ạ ậ

“Ti u ph m Bát Nhã Kinh” quy n b n(17)ể ẩ ể ố hi n còn có ghi là “Bát Nhã Ba La M t Đa, đ ngệ ậ ươ th i l u b t i ph ng nam, r i t ph ng namờ ư ố ạ ươ ồ ừ ươ l u b sang ph ng tây, sau đó m i truy n sangư ố ươ ớ ề ph ng b c”. Đi u đó cho th y l h ng phátươ ắ ề ấ ộ ướ tri n c a Ph t giáo Đ i th a là t nam sang tây,ể ủ ậ ạ ừ ừ r i m i đ n ph ng b c. Đ i th a Ph t giáoồ ớ ế ươ ắ ạ ừ ậ phát sinh nam n Đ nh ng l i thành th c ở Ấ ộ ư ạ ụ ở b c n Đ .ắ Ấ ộ

Th i y t i tây b c n Đ là giáo khu c a Bàờ ấ ạ ắ Ấ ộ ủ La Môn giáo, và ch có Ph n văn (Sanskrit) l uỉ ạ ư hành t i đây. Đ phù h p v i hoàn c nh th nhạ ể ợ ớ ả ị hành c a Ph n văn, nên thánh đi n Đ i th aủ ạ ể ạ ừ đ c truy n đ n Trung Qu c cũng đ u đ cượ ề ế ố ề ượ d ch t b n g c Ph n văn.ị ừ ả ố ạ

Nh v y, Ph t giáo Đ i th a là s chuy nư ậ ậ ạ ừ ự ể ti p t Ph t giáo Ti u th a. đây là Đ i Chúngế ừ ậ ể ừ Ở ạ B , và cũng là s ph n kháng c a Ph t giáo Ti uộ ự ả ủ ậ ể

308

th a. Đ c bi t là H u B . S ph n kháng s dĩừ ặ ệ ữ ộ ự ả ở x y ra là vì s đ nh hình c a Ph t giáo Ti u th aả ự ị ủ ậ ể ừ vào th i y đã tr thành “m t th ” Ph t giáoờ ấ ở ộ ứ ậ c ng đ . Tr c tình hình nh v y c n ph i quayứ ơ ướ ư ậ ầ ả v và làm s ng l i b n hoài c a đ c Ph t, b ngề ố ạ ả ủ ứ ậ ằ cách ph c ho t l i tinh th n “đ sinh vì sụ ạ ạ ầ ộ ự nghi p”. Ph t giáo Đ i th a đ ng trên t t c m iệ ậ ạ ừ ứ ấ ả ọ l p tr ng và vi c dùng danh t Ti u th aậ ườ ệ ừ ể ừ (Hinayàna) là đ chê bai đ a v c a B phái Ph tể ị ị ủ ọ ậ giáo. Cũng th , B phái Ph t giáo đ c bi t là cácế ộ ậ ặ ệ h c gi H u B . H đ ng trên l p tr ng H uọ ả ữ ộ ọ ứ ậ ườ ữ B , và t cho mình là căn b n c a Ph t giáoộ ự ả ủ ậ chính th ng, kh i s công kích Ph t giáo Đ iố ỏ ự ậ ạ th a v a đ c tân h ng. H cho r ng Đ i th a làừ ừ ượ ư ọ ằ ạ ừ không do Ph t thuy t, và đ a ra kh u hi u “Đ iậ ế ư ẩ ệ ạ th a là do ma thuy t”. Mãi đ n khi ngài Vô Tr cừ ế ế ướ vi t lu n Đ i th a Trang Nghiêm Kinh, lu nế ậ ạ ừ ậ Hi n D ng Thánh Giáo, lu n Nhi p Đ i th a,vàể ươ ậ ế ạ ừ ki t l c bi n h r ng” Đ i th a th Ph t thuy t”.ệ ự ệ ộ ằ ạ ừ ị ậ ế N u d a vào th c t , thì c hai đ u có cái lý c aế ự ự ế ả ề ủ h , và c hai đ u có đi m quá đáng. Nhân vì Ti uọ ả ề ể ể th a là do Ph t giáo nguyên th khai m , và cũngừ ậ ỉ ở là kh i ngu n cho Ph t giáo Đ i th a. Ch a h nở ồ ậ ạ ừ ư ẳ Ti u th a là t t , t l i riêng cho mình, Đ iể ừ ự ư ự ợ ạ th a v n có căn c t giáo lý nguyên th ; v y nóiừ ố ứ ừ ỉ ậ Đ i th a là không do Ph t thuy t, ch lẽ là do maạ ừ ậ ế ả thuy t đ c sao?ế ượ

309

Hi n t ng Đ i th a, n u đ ng v m t k tệ ượ ạ ừ ế ứ ề ặ ế qu mà nói, thì th t đáng đ tôn kính. B ngả ậ ể ằ không, thì t t ng tân - c u b phân bi t khôngư ưở ự ị ệ ng t. Th c thì t ng ph n l i là t ng thành.ớ ự ươ ả ạ ươ Đ n kinh Pháp Hoa, thì Đ i - Ti u tam th a quiế ạ ể ừ v nh t th a và đi u hòa đ c cu c tranh lu nề ấ ừ ề ượ ộ ậ Đ i - Ti u.ạ ể

S viên mãn và thành th c c a Đ i th a cóự ụ ủ ạ ừ s tr giúp t c s t t ng c a H u B r tự ợ ừ ơ ở ư ưở ủ ữ ộ ấ nhi u. Công c a H u B đ i v i s thành th cề ủ ữ ộ ố ớ ự ụ c a môn Duy th c h c l i càng to l n h n.ủ ứ ọ ạ ớ ơ

- Nhân v t và t t ng c a s phát kh i Đ iậ ư ưở ủ ự ở ạ th a.ừ

C t cán trong cu c v n đ ng Đ i th a, khôngố ộ ậ ộ ạ ừ nghi ng gì, đó là s b t đ u t hai h ng ng i;ờ ự ắ ầ ừ ạ ườ

1. Chúng Tỳ kheo trong tăng đoàn Thanh văn:

Chúng Tỳ kheo c a Đ i Chúng B tr c giủ ạ ộ ướ ờ n i ti ng là nh ng Tỳ kheo ti n b và t do, màổ ế ữ ế ộ ự nhân v t Đ i Thiên là đ i bi u đi n hình. Có thậ ạ ạ ể ể ể nói Ph t giáo Đ i th a là đi u đã đ c tiên tri,ậ ạ ừ ề ượ

310

tiên giác. V sau, do phái Án Đ t La c a Đ iề ạ ủ ạ Chúng B nh h ng đ n Hóa Đ a B , Pháp T ngộ ả ưở ế ị ộ ạ B và Kinh L ng B , chung cu c nh có Đ iộ ượ ộ ộ ờ ạ th a khai xu t mà ba B này đi u hòa nh p vàoừ ấ ộ ề ậ Đ i th a.ạ ừ

2. S t do t t ng c a nh ng tín đ t i gia:ự ự ư ưở ủ ữ ồ ạ

H ng lai trong Tăng đoàn Th ng T a B làướ ượ ọ ộ đ i t ng đ chúng t i gia n ng theo tu h cố ượ ể ạ ươ ọ Ph t Pháp. Nh ng t khi xu t hi n thánh đi nậ ư ừ ấ ệ ể Đ i th a thì đa s l i l y B tát t i gia làm nhânạ ừ ố ạ ấ ồ ạ v t trung tâm đ ho ng pháp. Nh kinh Duy Maậ ể ằ ư C t, kinh Th ng Man. Trong các kinh này khôngậ ắ ch nói lên tính bình đ ng tăng - t c, mà còn nóiỉ ẳ ụ lên s bình đ ng gi i tính. Th m chí, kinh Duyự ẳ ớ ậ Ma C t còn l y ngài Xá L i Ph t, nhân v t tiêuậ ấ ợ ấ ậ bi u c a hàng Thanh văn Tỳ kheo ra châm bi mể ủ ế đ đi u, l i còn ch gi u tăng đoàn Thanh vănủ ề ạ ế ễ Tỳ kheo là b o th , c ch p. Đi u này ch nói lênả ủ ố ấ ề ỉ xu th t t ng c a th i đ i, ch không h n làế ư ưở ủ ờ ạ ứ ẳ đ i bi u cho Đ i th a Ph t giáo m t cách toànạ ể ạ ừ ậ ộ di n n u xét v m t s th c l ch s . C nhiên làệ ế ề ặ ự ự ị ử ố Ph t giáo Đ i th a bài xích phong cách b o thậ ạ ừ ả ủ c a các hành gi Ti u th a. Tuy nhiên, v m t sủ ả ể ừ ề ặ ự th c l ch s mà kh o sát, thì s viên thành vàự ị ử ả ự phát huy c a Ph t giáo Đ i th a cũng b t ngu nủ ậ ạ ừ ắ ồ t nhi u v đ i s tr i qua nhi u th h trongừ ề ị ạ ư ả ề ế ệ

311

tăng đoàn. C nh đó, nh nhi u l n chúng ta nóiạ ư ề ầ đ n c m t “t trào th i đ i”, v ph ng di nế ụ ừ ư ờ ạ ề ươ ệ này cũng có hai nhân t :ố

3. N i b Ph t giáo kích bác l n nhau:ộ ộ ậ ẫ

Đó là gi a B phái Ph t giáo v i B phái Ph tữ ộ ậ ớ ộ ậ giáo, th m chí các h c gi trong cùng B pháiậ ọ ả ộ cũng cùng phát minh, nh ng l i phê phán nhau,ư ạ tiêu đi m là tranh lu n v Pháp nghĩa, nhân đ yể ậ ề ấ mà c u thành hi n t ng v a nêu. Phái có tấ ệ ượ ừ ư t ng th c u c tranh lu n gi ng co không ch uưở ủ ự ứ ậ ằ ị sút kém, nên luôn luôn kh i sinh m t đ t tở ộ ợ ư t ng m i.ưở ớ

4. L y cái hay c a ngo i giáo và ngo i lai đấ ủ ạ ạ ể b sung cái thi u c a mình:ổ ế ủ

Đi u đó ch ng khác nào l y đá núi khác về ẳ ấ ở ề mài đá núi mình cho nh n thêm, trong khi khíẵ v n c a Ph t giáo b kèm ch t gi a Bà La Mônậ ủ ậ ị ặ ữ giáo, và các h c phái ngo i đ o, b i đó là lúc họ ạ ạ ở ọ ch nh đ n l i “c tr ng”. Ch ng h n nh “B tỉ ố ạ ờ ố ẳ ạ ư ạ Già Ph n Ca” c a Đ i Chi n Thi, lúc này đã thànhạ ủ ạ ế l p xong. Phái tri t h c S lu n và Th ng lu nậ ế ọ ố ậ ắ ậ c a ngo i đ o th i này cũng đã hoàn thành thủ ạ ạ ờ ể

312

h , tân phái Th p Bà và Duy Tu Nô c a Bà Laệ ấ ủ Môn giáo đang trong xu th long th nh. Đ i v iế ị ố ớ Ph t giáo h công kích m t cách khinh r , b ngậ ọ ộ ẻ ỗ trong nh t đán Ph t giáo g p ph i s công kíchấ ậ ặ ả ự m i k p phát hi n đ c nh c đi m c a t thânớ ị ệ ượ ượ ể ủ ự v ph ng di n nhân s , đ ng th i cũng phátề ươ ệ ự ồ ờ hi n nh ng u đi m c a đ i ph ng. Nh v y,ệ ữ ư ể ủ ố ươ ờ ậ Ph t giáo m i l y s tr ng b khuy t s đo n,ậ ớ ấ ở ườ ổ ế ở ả ho c phát huy s tr ng v t b s đo n, và đ yặ ở ườ ứ ỏ ở ả ấ cũng là k t qu t t nhiên mà thôi. tr c có nóiế ả ấ Ở ướ v văn hóa c a t c ng i Đ t La Duy Trà namề ủ ộ ườ ạ ở

n Đ , và văn hóa c a ng i Hy L p và Ba T Ấ ộ ủ ườ ạ ư ở b c n Đ . Ph t giáo dung nh p tinh th n c aắ Ấ ộ ậ ậ ầ ủ hai n n văn hóa này, mi n sao nó không trái v iề ễ ớ b n hoài c a đ c Ph t d ng v m t nguyên t c.ả ủ ứ ậ ứ ề ặ ắ Ch p nh n đ mà dung hóa thì không có gì sai!ấ ậ ể Qua nhi u l n “đ i khai đ i hi p” khi n Ph tề ầ ạ ạ ệ ế ậ giáo Đ i th a đ t đ n đ nh đi m.ạ ừ ạ ế ỉ ể

- H c gi Đ i th a trong th i đ i B Phái.ọ ả ạ ừ ờ ạ ộ

Chúng ta không th không nói đ n Thánhể ế đi n Đ i th a l n l t đ c k t t p và công bể ạ ừ ầ ượ ượ ế ậ ố gi a m i ng i th i s kỳ, y là t t ng ti nữ ọ ườ ở ờ ơ ấ ư ưở ế b c a các h c gi vô danh, nh ng c m i th hộ ủ ọ ả ư ứ ỗ ế ệ đ u có s b sung: các h c gi vô danh này cề ự ổ ọ ả ứ l ng lẽ làm công tác phát huy b n hoài c a đ cặ ả ủ ứ Ph t cho đ n lúc ngài Long Th xu t th . Longậ ế ọ ấ ế

313

Th ra s c t p h p nh ng thành qu c a hàngọ ứ ậ ợ ữ ả ủ trăm năm qua các h c gi Đ i th a đã âm th mọ ả ạ ừ ầ đóng góp, và qui chúng v m t m i. Ông s u t p,ề ộ ố ư ậ ch nh lý, tr c thu t và phát huy nh ng thànhỉ ướ ậ ữ qu y, cũng nh xác l p đ a v Ph t giáo Đ iả ấ ư ậ ị ị ậ ạ th a.ừ

Kỳ th c, tr c Long Th , ít ra cũng đã có m tự ướ ọ ộ s v cũng đã xác l p đ y đ t t ng Đ i th a,ố ị ậ ầ ủ ư ưở ạ ừ nh :ư

1. Ngài Long Quân (t c Tỳ kheo Na Tiên -ứ Nagasena).

Ông ho t đ ng ho ng hóa Ph t pháp d iạ ộ ằ ậ ướ th i vua Di Lan Đà. Đ c kinh Na Tiên Tỳ Kheo, thìờ ọ th y ngài tuy là v La hán, nh ng qua cu c v nấ ị ư ộ ấ đáp ngài v n thu c ph m vi Ti u th a. Tuyẫ ộ ạ ể ừ nhiên đi u đáng chú ý, ông v i đ c Ph t là ng iề ớ ứ ậ ườ “kh s , b th , đ ng lai s ”, “t t tri chi”. Ph tứ ự ổ ỉ ươ ự ấ ậ có kh năng bi t rõ các pháp trong ba đ i. Ôngả ế ờ cũng ch tr ng trí hu c a Ph t có th đoánủ ươ ệ ủ ậ ể bi t “t tâm ni m đ n thân xác bi t kh , vui,ế ừ ệ ế ế ổ l nh, m, thô, c ng, và tâm ni m chúng sinhạ ấ ứ ệ h ng v đâu Ph t đ u bi t, đ u phân bi t rõươ ề ậ ề ế ề ệ ràng. Ph t là đ ng toàn trí, trí hu Ph t là vôậ ấ ệ ậ

314

biên, ch tr ng này b n thân nó là ti n thânủ ươ ả ề c a t t ng Đ i th a.ủ ư ưở ạ ừ

2. Ngài Hi p Tôn Gi :ế ả

Ngài là ng i s ng d i th i vua Ca N S cườ ố ướ ờ ị ắ Ca. Ngài xúc ti n thành công cu c k t t p l n thế ộ ế ậ ầ ứ t , và cũng là ng i ti p nh n t t ng Bát Nhãư ườ ế ậ ư ưở c a ph ng nam khi đ c truy n đ n ph ngủ ươ ượ ề ế ươ b c. Vì v y nên h c phong c a Ngài chú tr ngắ ậ ọ ủ ọ th ng vào chính v n đ chính và không a thíchẳ ấ ề ư s r m rà. Ngài và các h c gi h Phát Trí Lu nự ườ ọ ả ệ ậ thu c H u B có ph n nào b t đ ng. Đ i v iộ ữ ộ ầ ấ ồ ố ớ vi c gi i thích Ph ng Qu ng Kinh, sau r t Ngàiệ ả ươ ả ố nói: “kinh này trong Bát Nhã g i là Ph ngọ ươ Qu ng, do vì chuyên dùng nên g i là Đ i” (t cả ọ ạ ứ Ph ng Qu ng có nghĩa là: Đ i).ươ ả ạ

3. Ngài Th H u:ế ữ

Ngài là nhân v t tr ng y u trong l n ki t t pậ ọ ế ầ ế ậ th t . Ngài tr c tác b lu n D B Tông Luân,ứ ư ướ ộ ậ ị ộ và lu n Gi i Thân Túc. Ngài g c là h c gi Ti uậ ớ ố ọ ả ể th a c a H u B , nh ng khi Ch n Đ d ch Bừ ủ ữ ộ ư ơ ế ị ộ Ch p D Lu n c a và ngài Huy n Trang d ch bấ ị ậ ủ ề ị ộ Di B Tông Lu n c a ngài (Huy n Trang ng iộ ậ ủ ề ườ

315

vi t Đ i Đ ng Tây V c Ký) đ u nói ngài là v Bế ạ ườ ự ề ị ồ tát. Đ i Đ ng Tây V c Ký có chép l i t b chạ ườ ự ờ ự ạ c a Th H u “ta nhìn l i mình là k vô h c, nênủ ế ữ ạ ẻ ọ xót xa mà r i l , chí c a ta là c u Ph t qu , nênơ ệ ủ ầ ậ ả không theo l i h p Ti u th a”. V i Ti u th a,ố ẹ ể ừ ớ ể ừ ngài là v La Hán vô h c(18), ngài cũng t coiị ọ ự mình “gi ng nh đ b đi”, nh ng ngài khôngố ư ồ ỏ ư quay l i v i Ti u th a. S c u c a ngài là Ph tạ ớ ể ừ ở ầ ủ ậ qu , d y là t t ng Đ i th a không có gì tranhả ấ ư ưở ạ ừ cãi.

4. B tát Mã Minh:ồ

Mã Minh (Ásvaghosa), trong Đ i Chánh T ngạ ạ có Mã Minh B Tát Truy n, m t quy n(19). Ngàiồ ệ ộ ể ho ng hóa d i th i vua Ca N S c Ca. Truy nằ ướ ờ ị ắ ề thuy t nói ngài sinh trung n, bu i đ u theoế ở Ấ ổ ầ Bà La Môn giáo, có s tr ng v âm nh c và thở ườ ề ạ ơ ca, cũng nh r t n i ti ng v lĩnh v c này. Vư ấ ổ ế ề ự ề sau ngài b lu n th c a Hi p Tôn Gi đánh đ tàị ậ ư ủ ế ả ổ ch p, nhân đó ngài quy y Ph t giáo. Mã MInh làấ ậ ng i sáng tác r t phong phú. Trong kinh t ngườ ấ ạ hi n còn g m có: Lu n Đ i Th a Kh i Tín, m tệ ồ ậ ạ ừ ở ộ quy n và đ c Ch n Đ d ch ra Hán văn, lu nể ượ ơ ế ị ậ Đ i Tông Đ a Huy n Văn B n, hai m i quy n,ạ ị ề ả ươ ể cũng do Ch n Đ d ch ra Hán văn. Ni Ki n Tơ ế ị ề ử V n Vô Ngã Ng Kinh, m t quy n do Nh t X ngấ ữ ộ ể ậ ứ d ch ra Hán văn, Đ i Trang Nghiêm Lu n Kinh,ị ạ ậ

316

m i lăm quy n, đ c ngài La Th p d ch ra Hánườ ể ượ ậ ị văn, Ph t S Hành Tán, năm quy n do Đàm Vôậ ở ể S m dich ra Hán văn, Th p B t Thi n Đ oấ ậ ấ ệ ạ Nghi p Kinh, m t quy n, b n Hán d ch c a Nh tệ ộ ể ả ị ủ ậ X ng. S S Pháp Ngũ Th p T ng, m t quy nứ ự ư ậ ụ ộ ể cũng do Nh t X ng d ch ra Hán văn, và nhi u tácậ ứ ị ề ph m khác c a Mã Minh ch a th y d ch ra vănẩ ủ ư ấ ị Hán.

Trong s tám lu n th nêu trên do Mã Minhố ậ ư sáng tác, ch m t ho c hai sách có tính ch t Đ iỉ ộ ặ ấ ạ th a, nh ng sách còn l i đ u thu c ph m vi Ti uừ ữ ạ ề ộ ạ ể th a. Do đó, các h c gi c n đ i trong đó có Cánhừ ọ ả ậ ạ Dã Hoàng D ng v.v... ng i Nh t B n, ông nàyươ ườ ậ ả nghi là Lu n Đ i Th a Kh i Tín không h n là doậ ạ ừ ở ẳ Mã Minh sáng tác, ông cũng nghi Đ i Tông Đ aạ ị Huy n Văn B n Lu n, không ph i do Ch n Đề ả ậ ả ơ ế d ch ra Hán văn. Th m chí có ng i còn cho r ngị ậ ườ ằ Lu n Đ i Th a Kh i Tín là do ng i Trung Qu cậ ạ ừ ở ườ ố m n danh Mã Minh đ vi t - c th nh V ngượ ể ế ụ ể ư ọ Nguy t Tín Hanh và Đ ch Nguyên Vân Lai v.v...ệ ị Cánh Dã Th thì cho r ng Lu n Đ i Th a Kh iị ằ ậ ạ ừ ở Tín không nh ng không ph i do Mã Minh t o, màữ ả ạ cũng không do Mã Minh t i d i th i vua Ca Nạ ướ ờ ị S c Ca; theo ông lu n này do ng i sau th i Longắ ậ ườ ờ Th t o. Có th là h c gi c a th i Tr n Na vàọ ạ ể ọ ả ủ ờ ầ Kiên Hu , ho c cũng có th là h c trò c a Thệ ặ ể ọ ủ ế Thân t o. Vì phân tích n i dung c a lu n thì rõ.ạ ộ ủ ậ

317

Theolu n Thích Ma Ha Di n c a Long Th thìậ ễ ủ ọ có sáu v có tên Mã Minh.ị

1. Mã Minh, ng i sinh cùng th i v i đ cườ ờ ớ ứ Thích Tôn, trích t kinh Th ng Đ nh V ng.ừ ắ ả ươ

2. Trong kinh Đ i Th a B n Pháp cũng cóạ ừ ả m t v tên Mã Minh, và cũng sinh cùng th i v iộ ị ờ ớ đ c Ph t.ứ ậ

3. Trong kinh Ma Ni Thanh T nh, chép sauị Ph t nh p di t kho ng trăm năm, có v mang tênậ ậ ệ ả ị Mã Minh.

4. Sau Ph t di t đ ch ng ba trăm năm, cũngậ ệ ộ ừ có m t v tên Mã Minh, đi u này đ c chép trongộ ị ề ượ kinh Bi n Hóa Công Đ c.ế ứ

5. Kinh Ma Ha Ma Da, có nói đ n m t v tênế ộ ị Mã Minh ra đ i sau đ c Ph t ch ng sáu trămờ ứ ậ ứ năm.

318

6. Kinh Th ng Đ c Tam Mu i, cũng có m tườ ứ ộ ộ v tên Mã Minh, ra đ i sau Ph t Ni t bàn támị ờ ậ ế trăm năm. Trong đó v Mã Miinh th năm làị ứ ng i sinh d i th i vua Ca N S c Ca. Có ng iườ ướ ờ ị ắ ườ tin chính v Mã Minh th năm là ng i vi t Lu nị ứ ườ ế ậ Đ i Th a Kh i Tín, và m t lu n khác nói v Ti uạ ừ ở ộ ậ ề ể và Đ i th a. Nh ng v cùng có tên Mã Minh sauạ ừ ữ ị Ph t nh p di t đ làm m c mà tính cho nên cóậ ậ ệ ể ố nhi u d thuy t. đây ch nêu ra đ ti n thamề ị ế Ở ỉ ể ệ kh o, nên không nh t thi t đ nh lu n.ả ấ ế ị ậ

Bát lu n th nào, b c n Đ d i th i vuaậ ế ở ắ Ấ ộ ướ ờ Ca N S c Ca đã có t t ng Đ i th a l u hànhị ắ ư ưở ạ ừ ư t i đây. Hi p Tôn Gi và Th H u là nh ng v cóạ ế ả ế ữ ữ ị t t ng Đ i th a. Mã Minh tuy sinh t i trung nư ưở ạ ừ ạ Ấ Đ nh ng cũng t ng thân c n Hi p Tôn Gi , doộ ư ừ ậ ế ả đó đ ng nhiên Mã Minh d dàng c m nhi m tươ ễ ả ễ ư t ng Đ i th a đ c g i ý b i HI p Tôn Gi .ưở ạ ừ ượ ợ ở ế ả

- Tây Ph ng T nh Đ .ươ ị ộ

T t ng Bát Nhã phát tri n t i nam n Đư ưở ể ạ Ấ ộ và đ y là t t ng Đ i th a Ph t giáo chấ ư ưở ạ ừ ậ ủ v ”trí”; trong khi b c n Đ l i xu t hi n tề ở ắ Ấ ộ ạ ấ ệ ư t ng c u tha l c đ vãng sanh v cõi T nh đ ,ưở ầ ự ể ề ị ộ đây là t t ng Đ i th a Ph t giáo v “tình”.ư ưở ạ ừ ậ ề Theo Pháp s n Thu n, thì Hi p Tôn Gi làư Ấ ậ ế ả

319

ng i tin vào kinh Bát Nhã, còn B tát Mã Minh làườ ồ ng i có liên quan đ n đ c tin Tây ph ng T nhườ ế ứ ươ ị đ . Kinh Đ i Bi nói,” n c b c Thiên Trúc có vộ ạ ở ướ ắ ị Tỳ kheo tên Kỳ Đà Ca Xác (Ásvaghosa - t c Mãứ Minh) phát kh i cái h c Đ i th a, c u sinh vở ọ ạ ừ ầ ề th gi i Tây ph ng C c l c”. Mã Minh v n làế ớ ươ ự ạ ố ng i thành th c tín ng ng, ông sáng tác thi caườ ụ ưỡ đ tán t ng B n sinh và s tích c a Ph t, ông làể ụ ả ự ủ ậ ng i tín ni m c u vãng sinh v n c Ph t ườ ệ ầ ề ướ ậ ở ph ng khác. Đi u đó là phù h p v i tính ch tươ ề ợ ớ ấ tín ng ng tr c kia c a ông(20).ưỡ ướ ủ

L i n a, “N u l y s gi i thích có ng ýạ ữ ế ấ ự ả ụ ng m trong kinh, thì kinh Bát Nhã (ch m tầ ỉ ộ ph n) có th nói là có ngu n g c t ph ngầ ể ồ ố ừ ươ đông. Nh câu chuy n B tát Th ng Đ đi vư ệ ồ ườ ế ề ph ng đông có qu c đ Ph t B t Đ ng”, “Kinhươ ố ộ ậ ấ ộ Đ i Bi, kinh A Di Đà nói rõ v n c C c l c ạ ề ướ ự ạ ở ph ng Tây, đ y là đ ng th i do các h c gi ươ ấ ươ ờ ọ ả ở ph ng tây biên t p và truy n bá”(21). Kỳ th c,ươ ậ ề ự v đ i th c a Ph t giáo n Đ mà nói, thì đôngề ạ ể ủ ậ Ấ ộ và tây ph ng có th h d ng nhau, tây và b cươ ể ỗ ụ ắ ph ng có th h d ng nhau.ươ ể ỗ ụ

T t ng A Di Đà T nh đ phát nguyên ư ưở ị ộ ở ph ng tây, có th có hai nhân t :ươ ể ố

320

1. S tri n khai c a Ph t giáo nguyên th :ự ể ủ ậ ỉ

T t ng T nh đ c u t , th c ra nó đ cư ưở ị ộ ứ ế ự ượ tuôn ch y t b n hoài c a đ c Ph t. Kinh T p Aả ừ ả ủ ứ ậ ạ Hàm quy n hai m i hai, kinh 592(22); nói,ể ươ h ng v Ph t mà đi m t b c, cũng có côngướ ề ậ ộ ướ đ c vô l ng. Kinh T p A Hàm quy n 35, kinhứ ượ ạ ể 980(23) và kinh Tăng Nh t A Hàm - quy n 14,ấ ể ph n m t ph m Cao Tràng(24) nói, nh nghĩầ ộ ẩ ớ đ n Tam B o có th tr đ c lo s . Kinh Tăngế ả ể ừ ượ ợ Nh t A Hàm quy n 27, ph n b y c a Ph m Tàấ ể ầ ả ủ ẩ T (25) thì nói, ng i b ép ph i cúng Ph t, cũngụ ườ ị ả ậ có th không b đ a ác thú trong sáu m i ki p.ể ị ọ ươ ế Đ n kinh Na Tiên Tỳ Kheo(26) l i thêm b cế ạ ướ n a, nói: “ng i tuy có b n ác, nh ng nh t th iữ ườ ả ư ấ ờ ni m Ph t, nh đó không b đ a vào Nê Lê (t cệ ậ ờ ị ọ ứ đ a ng c) mà đ c sinh v cõi tr i Đâu Su t c aị ụ ượ ề ờ ấ ủ v Ph t t ng lai”. V n th gi i c a đ c Ph t nàyị ậ ươ ố ế ớ ủ ứ ậ là T nh đ , nhân đó mà bi t th gi i c a đ cị ộ ế ế ớ ủ ứ Ph t kia cũng là T nh đ . Nh B n Sinh Đàm c aậ ị ộ ờ ả ủ Ph t m i bi t đ c Ph t có b n nguy n l c. Cõiậ ớ ế ứ ậ ả ệ ự T nh đ ph ng tây đ c hình thành là do b nị ộ ở ươ ượ ả th nguy n l c c a Ph t A Di Đà mà thành. Cóệ ệ ự ủ ậ th th y, tuy trong thánh đi n A Hàm đ c Thíchể ấ ể ứ Tôn ch a t ng nói đ n cõi T nh đ c a Ph t A Diư ừ ế ị ộ ủ ậ Đà, nh ng t t ng T nh đ Di Đà ch c ch nư ư ưở ị ộ ắ ắ đ c l u su t t b n hoài c a đ c Thích Tôn.ượ ư ấ ừ ả ủ ứ

321

2. S kích phát c a t t ng ngo i lai:ự ủ ư ưở ạ

T nh đ là c u s c u đ t tha l c. Tuy đi uị ộ ầ ự ứ ộ ừ ự ề này s m đã xu t hi n trong thánh đi n nguyênớ ấ ệ ể th c a Ph t giáo, nh ng do tr c đó ch a g pỉ ủ ậ ư ướ ư ặ ngo i duyên kích phát, nên nó không đ c m iạ ượ ọ ng i coi tr ng. Th r i b t ch t ti p xúc v i tínườ ọ ế ồ ấ ợ ế ớ ng ng tôn giáo c các dân t c Hy L p và Ba Tưỡ ả ộ ạ ư

b c n Đ . Do ph i ti p d n d giáo h i nh pở ắ Ấ ộ ả ế ẫ ị ồ ậ Ph t giáo, nên không th suy ng m v giá tr tậ ể ẫ ề ị ư t ng c a h . M t khác, vi c sùng bái c uưở ủ ọ ặ ệ ầ nguy n s c u t t tha l c là đi u ph thông vàệ ự ứ ế ừ ự ề ổ bình th ng c a các tôn giáo Th n quy n, trongườ ủ ầ ề khi Ph t giáo không tin vào Th n quy n.ậ ầ ề

Nh ng trong b n th nguy n l c c a đ cư ả ệ ệ ự ủ ứ Ph t xác l p có hàm n công năng c u t c a thaậ ậ ẩ ứ ế ủ l c. Vì v y, nên Tỳ kheo Na Tiên khi g p vua Diự ậ ặ Lan Đà là ng i Hy L p, ông li n thuy t gi ngườ ạ ề ế ả r ng ni m Ph t có th sinh v cõi tr i. Đ n th iằ ệ ậ ể ề ờ ế ờ c a B tát Mã Minh thì t t ng T nh đ Di Đàủ ồ ư ưở ị ộ đã lan t a kh p trong nhân gian r i. Kinh A Di Đàỏ ắ ồ là do truy n kh u truy n t ng lâu ngày m iề ẩ ề ụ ớ đ c k t t p l i thành, và khi đã thành kinh sáchượ ế ậ ạ

322

thành văn, thì Tây ph ng T nh đ ng hóa tùyươ ị ộ ứ căn c .ơ

Xác nh n là có T nh đ c a Ph t A Di Đà, vàậ ị ộ ủ ậ xét cho cùng thì Tây ph ng là đâu? Đ y là haiươ ở ấ v n đ . “Sinh t c đ nh sinh, kh t c b t kh ”ấ ề ắ ị ứ ắ ấ ứ (sinh thì nh t đ nh có sinh, nh ng ch t thì khôngấ ị ư ế ph i là m t). Đây là l i gi i đáp t i u cho câuả ấ ờ ả ố ư h i Tây ph ng là ph ng nào, đâu.ỏ ươ ươ ở

TI T III. KINH ĐI N Đ I TH A TH I SẾ Ể Ạ Ừ Ở Ờ Ơ KỲ.

- Suy đ nh v th i đ i:ị ề ờ ạ

Th i s kỳ đây ch cho đ u k nguyên tâyờ ơ ở ỉ ầ ỷ l ch, và t ng đ ng v i năm Nguyên th nguyênị ươ ươ ớ ỉ niên c a vua Bình Đ nhà tây Hán - cho đ n đ iủ ế ế ờ vua Hi n đ c a nhà đông Hán, năm Ki n An thế ế ủ ế ứ năm. Đây là c đ nh mà thôi.ướ ị

Gi i h n ch y u trong vi c phân kỳ, là l yớ ạ ủ ế ệ ấ th i đ i Long Th làm chu n. Long Th s ng vàoờ ạ ọ ẩ ọ ố th i c đ t năm 150 đ n 250 sau Côngờ ướ ộ ừ ế

323

nguyên. Ph t giáo Đ i th a đ c xác l p là nhậ ạ ừ ượ ậ ờ s ra đ i c a ngài Long Th . Ngài không ph i làự ờ ủ ọ ả ng i k t t p kinh đi n Đ i th a. Ngài ch làườ ế ậ ể ạ ừ ỉ ng i tài khéo trong vi c s gi i, tuy n thu t vàườ ệ ớ ả ể ậ xi n d ng nh ng kinh đi n Đ i th a đã có tể ươ ữ ể ạ ừ ừ tr c mà d ng lên Đ i th a Ph t giáo.ướ ự ạ ừ ậ

Đ th m tra thánh đi n Đ i th a xu t hi nể ẩ ể ạ ừ ấ ệ trong th i S Kỳ; M c Thôn Thái Hi n cho r ngờ ơ ộ ề ằ có th dùng hai ph ng pháp đ xác đ nh.ể ươ ể ị

1. Tra kh o các kinh đi n đ c Long Thả ể ượ ọ d n d ng trong tác ph m c a ông.ẫ ụ ẩ ủ

Long Th tuy có nhi u tác ph m, duy ch c nọ ề ẩ ỉ ầ l y nh ng d n d ng đ c ông s d ng trongấ ữ ẫ ụ ượ ử ụ Lu n Đ i Trí Đ , Lu n Th p Tr Tỳ Bà Sa làậ ạ ộ ậ ậ ụ đ c, vì hai lu n này d n d ng kinh đi n Đ iượ ậ ẫ ụ ể ạ th a r t nhi u, trong đó có nh ng đi u ki nừ ấ ề ữ ề ệ không còn l u truy n, nh ng nh ng đi u đ cư ề ư ữ ề ượ d n d ng ch c ch n là đã thành l p tr c Longẫ ụ ắ ắ ậ ướ Th .ọ

2. Tra kh o l ch s d ch kinh Ph t c a Trungả ị ử ị ậ ủ Qu c:ố

324

Đ n th i đ i Long Th là d ng, phàm nh ngế ờ ạ ọ ừ ữ Thánh đi n Đ i th a đ c d ch sang ti ng Trungể ạ ừ ượ ị ế Qu c đ u đ c coi là thu c v th i s kỳ. Nh ngố ề ượ ộ ề ờ ơ ữ d ch gi nh Chi Lâu Ca S m (năm 167 tây l ch,ị ả ư ấ ị t ng đ ng đ i vua Hoàn Đ , niên hi u Vĩnhươ ươ ờ ế ệ Khang, nhà Đông Hán c a Trung Qu c). Ngô Chiủ ố Khiêm (năm 220 tây l ch, nămvua Hi n Đ nhàị ế ế đông Hán b m t n c), Kh ng Tăng H i (nămị ấ ướ ươ ộ 252 tây l ch), Trúc Pháp H (năm 265 tây l ch).ị ộ ị Đó là nh ng v đ c coi là tr c Long Th , và hữ ị ượ ướ ọ ọ đã d ch kinh đi n Đ i th a ra Hán văn. Th thìị ể ạ ừ ế qu đúng tr c Long Th đã t n t i kinh Đ iả ướ ọ ồ ạ ạ th a(27).ừ

Pháp s n Thu n cho r ng vi c kh o sư Ấ ậ ằ ệ ả ự thành l p kinh đi n Đ i th a s m mu n gì cũngậ ể ạ ừ ớ ộ x y ra. Theo ông có b n cách đ tra c u:ả ố ể ứ

1. Kinh đi n Đ i th a đ u có t thu t v th iể ạ ừ ề ự ậ ề ờ đ i nó đ c l u b trong nhân gian.ạ ượ ư ố

2. Trong các kinh Đ i th a th ng có s d nạ ừ ườ ự ẫ thu t t các kinh đi n khác. Nh kinh Vô L ngậ ừ ể ư ượ Nghĩa có d n thu t kinh Đ i Bát Nhã, kinh Hoaẫ ậ ạ Nghiêm, kinh Pháp Hoa, kinh Lăng Già có nói đ nế kinh Đ i Vân, kinh Ni t Bàn, kinh Th ng Ma, kinhạ ế ắ

325

ng Qu t Ma; và kinh M t Nghiêm l i d nƯơ ậ ậ ạ ẫ thu t kinh Hoa Nghiêm, kinh Lăng Già.ậ

3. Trong các kinh Đ i th a đ u có huy n kýạ ừ ề ề cho lu n s đ i sau: nh Mã Minh, Long Thậ ư ờ ư ọ trong kinh Ma Ha Ma Da: Long Th trong kinhọ Lăng Già; Long Th , Vô Tr c trong kinh Văn Thùọ ướ Đ i Giáo V ng. Các y u t trên đ đ bi t th iạ ươ ế ố ủ ể ế ờ đ i xu t hi n c a các kinh; đ ng th i, t t c kinhạ ấ ệ ủ ồ ờ ấ ả Đ i th a đ u có đ c p đ n tên c a các vua,ạ ừ ề ề ậ ế ủ quan c a n Đ , qua đó bi t đ c niên đ i tr vìủ Ấ ộ ế ượ ạ ị và s ra đ i c a h , và đ y cũng là m t ch ng c .ự ờ ủ ọ ấ ộ ứ ứ

4. D a vào s phán giáo trong thánh đi n đự ự ể ể có th bi t kinh đi n nào đ c truy n tr c,ể ế ể ượ ề ướ kinh đi n nào đ c truy n sau: nh kinh Đà Laể ượ ề ư Ni T T i V ng, kinh Kim Quang Minh, kinhự ạ ươ Thiên Bát, chúng ta đ u có phân bi t, tr c nóiề ệ ướ “h u”, ti p nói “không”, sau r t nói “trung” (ch nữ ế ố ơ th ng). Kinh Lý Thú thì đ n c Tam t ng, Bátườ ơ ử ạ Nhã và Đà La Ni. Đ ng v lý mà nói, thì ban đ uứ ề ầ nói “s h u”, k ti p nói “tánh không”, và sauự ữ ế ế cùng thì hi n “ch n th ng”(28)ể ơ ườ

Đ ng v thái đ tôn giáo mà nói, thì sứ ề ộ ự huy n ký trong Thánh đi n là xu t phát t Ph tề ể ấ ừ ậ thuy t. Đ ng v góc đ l ch s mà nói, thì phàmế ứ ề ộ ị ử

326

các nhân v t có niên đ i đ c đ c p đ đậ ạ ượ ề ậ ủ ể tham kh o, và bi t đ c th i gian ra đ i c a m iả ế ượ ờ ờ ủ ỗ b kinh.ộ

- Kinh Bát Nhã.

Kinh Bát Nhã là b kinh thông c Đ i và Ti uộ ả ạ ể th a, và cũng là kinh m u c a Đ i th a Ph từ ẫ ủ ạ ừ ậ giáo. B Bát Nhã hàm ch a trong nó r t nhi uộ ứ ấ ề kinh đi n; l n thì có sáu trăm quy n Đ i Bát Bátể ớ ể ạ Nhã Kinh”, nh thì ch v n v n trong m t trangỏ ỉ ọ ẹ ộ gi y, đó là Bát Nhã Tâm Kinh.ấ

th i đ i Long Th ch có Ti u Ph m BátỞ ờ ạ ọ ỉ ể ẩ Nhã và Đ i Ph m Bát Nhã là đ c l u hành. T iạ ẩ ượ ư ạ Trung Qu c th i h u Hán, Ti u Ph m Bát Nhãố ờ ậ ể ẩ l n đ u tiên đ c Chi Lâu Ca S m d ch ra Hánầ ầ ượ ấ ị văn v i t a kinh là Đ o Hành Bát Nhã. Đ i Đôngớ ự ạ ờ T n có Trúc Pháp H d ch Đ i Ph m Bát Nhã raấ ộ ị ạ ẩ Hán văn v i t a kinh là Quang Tán Bát Nhã. Haiớ ự th lo i “Bát Nhã” này c a b n Hán d ch. M i thứ ạ ủ ả ị ỗ ứ cũng có nhi u tên g i khác nhau. Nay căn c nề ọ ứ Ấ Đ Ph t Giáo S c a Long S n Ch ng Chân,ộ ậ ử ủ ơ ươ thiên th ba, ch ng II, đ li t kê ra đây các dứ ươ ể ệ ị b n Hán d ch v Ti u Ph m Bát Nhã và Đ iả ị ề ể ẩ ạ Ph m Bát Nhã trong b Đ i Bát Nhã Kinh.ẩ ộ ạ

327

1. Căn B n Bát Nhã - t ph n đ u đ n ph nả ừ ầ ầ ế ầ th năm.ứ

2. T p B Bát Nhã:ạ ộ

T ph n th sáu đ n ph n 16 “Bát Thiênứ ầ ứ ế ầ T ng Bát Nhã” là m t trong s nh ng Bát Nhãụ ộ ố ữ xu t hi n s m nh t. Đi u đó đ c các h c giấ ệ ớ ấ ề ượ ọ ả c n đ i công nh n. Theo ngài Đa La Na Thaậ ạ ậ (Tàranàtha - ng i Tây T ng) tác gi b n Đườ ạ ả ộ Ấ ộ Ph t Giáo S thì Bát Thiên T ng Bát Nhã là doậ ử ụ ngài Văn Thù hi n t ng làm v Tỳ kheo đệ ướ ị ể thuy t cho vua Chiên Đà La C p Đa đ nh t c aế ấ ệ ấ ủ v ng tri u Kh ng T c nghe. V ph ng di nươ ề ổ ướ ề ươ ệ phát nguyên, thì Bát Thiên T ng Bát Nhã xu tụ ấ hi n t i nam n Đ , ti p đó truy n đ n tây nệ ạ Ấ ộ ế ề ế Ấ Đ . L i n a theo Siddhànta, Wassilief đ cộ ạ ữ ượ truy n t i Tây T ng, và đ c trích d n tề ạ ạ ượ ẫ ừ Buddhismus, thì Đông S n Tr B và Tây S nơ ụ ộ ơ Tr B c a đ a ph ng Án Đ t La, thì đ aụ ộ ủ ị ươ ạ ở ị ph ng này có câu t c ng “Bát Nhã Kinh”. Đ iươ ụ ữ ạ khái câu t c ng này mu n ch nh ng gì đ cụ ữ ố ỉ ữ ượ ngài Văn Thù S L i thuy t gi ng là n n t ngư ợ ế ả ề ả c a Bát Thiên T ng Bát Nhã. ủ ụ

328

Khi Bát Thiên T ng Bát Nhã đ c truy n đ nụ ượ ề ế b c n Đ (t i đ a ph ng Ki n Đà La) thì bắ Ấ ộ ạ ị ươ ề ị công kích b i các h c gi Ti u th a thu c H uở ọ ả ể ừ ộ ữ B . Do đó, trong Nh V n Ngũ Thiên T ng Bátộ ị ạ ụ Nhã có đ c p đ n lu n đi m c a Ti u th a choề ậ ế ậ ể ủ ể ừ r ng kinh đi n Đ i th a là không do Ph t thuy t.ằ ể ạ ừ ậ ế V sau, vào đ i Hán Linh Đ , năm Quang Hòa thề ờ ế ứ hai - năm 179 tây l ch, thì Bát Thiên T ng Bátị ụ Nhã đ c Chi Lâu Ca S m d ch ra Hán văn, và tượ ấ ị ừ đó, Bát Thiên T ng Bát Nhã đ c truy n bá t iụ ượ ề ạ đông đ (Trung Hoa) . Nh v y, cho th y Bátộ ư ậ ấ Thiên T ng Bát Nhã ra đ i t r t s m.ụ ờ ừ ấ ớ

T t ng Bát Nhã t u trung ch m t chư ưở ự ỉ ộ ữ “Không”. T ng Bá Nhã có th d ch là Trí. Vừ ữ ể ị ề m t khách quan thì “Không” th c là Trí, v m tặ ứ ề ặ ch quan thì Trí t c là “Không”. Có đ c Trí nhủ ứ ượ ư th t t nhiên có th ch ng nh p tánh không,ế ấ ể ứ ậ ch ng nh p đ c tánh không t t nhiên ph i cóứ ậ ượ ấ ả Trí nh th . Vì v y, Trí hu và “Không”, suy choư ế ậ ệ cùng ch khác danh x ng nh ng “đ ng nh t v t”.ỉ ư ư ồ ấ ậ

Nh ng, “Không” c a Bá Nhã không đ ngư ủ ồ nghĩa v i nhân sinh quan h vô và th gi i quanớ ư ế ớ h vô, mà “Không” đây là n n t ng c a “duyênư ở ề ả ủ sinh tánh không vô s đ c”, là cái th y đúng nhở ắ ấ ư t tánh c a các pháp, nó không b tù kh n b iự ủ ị ổ ở ngã ch p và ngã d c. Đ y là tr ng thái đ t đ nấ ụ ấ ạ ạ ế

329

tâm c nh t do, vô ng i trong m i ho t đ ng. Vìả ự ạ ọ ạ ộ v y, kinh Bát Nhã m t m t ch tr ng “Không”,ậ ộ ặ ủ ươ m t khác l i mang s c thái phi m th n lu n.ặ ạ ắ ế ầ ậ Ch ng h n nh Lu n Đ i Trí Đ (29) c a Longẳ ạ ư ậ ạ ộ ủ Th , quy n b y m i hai nói: “trong Bát Nhã Baọ ể ả ươ La M t, ho c có lúc phân bi t các pháp “không” làậ ặ ệ thi n, ho c có lúc thì nói th gian pháp t c Ni tể ặ ế ứ ế bàn là thâm, các s c pháp t c là “Ph t pháp”. Đ yắ ứ ậ ấ cũng là m t cách phát bi u, quan sát th y tánhộ ể ấ c a các pháp là không, đ y ch là nghĩa c n,ủ ấ ỉ ạ kh ng đ nh các pháp th gian đ ng v i t t c s cẳ ị ế ồ ớ ấ ả ắ pháp, hay t t c v n pháp cũng đ u là Ph t pháp.ấ ả ạ ề ậ “Không” là ch cho các pháp vô tánh, ch “không”ỉ ứ không ph i là ph đ nh t t c các pháp là khôngả ủ ị ấ ả có - (không vô t tánh), trong ch n không đã cóự ơ hàm n t t ng di u h u.ẩ ư ưở ệ ữ

- Kinh Hoa Nghiêm

Kinh Bát Nhã nh v a trình bày trong đóư ừ ng m ch a di u h u, k th a t t ng di u h uầ ứ ệ ữ ế ừ ư ưở ệ ữ này, v i l p tr ng “t nh tâm chuyên kh i” t đóớ ậ ườ ị ở ừ tri n khai th gi i quan “đ i di u h u”, y chínhể ế ớ ạ ệ ữ ấ là n i dung kinh Hoa Nghiêm.ộ

B n Hán d ch có sáu m i “Hoa Nghiêmả ị ươ Kinh” và tám m i “Hoa Nghiêm”. Nh ng, đ ngươ ư ươ

330

th i trong tr c tác c a Long Th có kh năngờ ướ ủ ọ ả ch ng th c đ c là kinh ch có “Th p Đ a Kinh”ứ ự ượ ỉ ậ ị và “Nh p Pháp Gi i Ph m”. Còn v l ch s d chậ ớ ẩ ề ị ử ị kinh c a Trung Qu c d ch b thánh đi n Hoaủ ố ị ộ ể Nghiêm, thì có Ca S m, Chi Khiêm, và đ c bi t làấ ặ ệ Trúc Pháp H , vào th i đ i Long Th , đ i bộ ờ ạ ọ ạ ộ ph n kinh Hoa Nghiêm cũng đã xu t hi n r i.ậ ấ ệ ồ Th p Đ a Kinh và T p Hoa Trang Nghiêm Kinhậ ị ạ (t c ph m Nh p Pháp Gi i, ho c còn có tên B tứ ẩ ậ ớ ặ ấ Kh T Nghì Gi i Thoát Kinh) hi n v n còn b nả ư ả ệ ẫ ả Ph n văn, nh v y đ th y hai b n kinh này m iạ ư ậ ủ ấ ả ớ là tinh y u c a kinh Hoa Nghiêm.ế ủ

Th p Đ a Kinh là lu n v cái lý tu đ o c a Bậ ị ậ ề ạ ủ ồ tát. Nó chia thành m i giai t ng ti n tu đ đ tườ ầ ế ể ạ đ n thánh qu nh là: Hoan h , Ly c u, Phátế ả ư ỷ ấ quang, Di m hu , Nan th ng, Hi n ti n, Vi nệ ệ ắ ệ ề ễ hành, B t đ ng, Thi n hu , Pháp văn. Ch m i tấ ộ ệ ệ ỉ ỗ ư t ng Th p đ a mà s phân phái c a Đ i Chúngưở ậ ị ự ủ ạ B nói là đã xu t hi n trong “Đ i S ” và trongộ ấ ệ ạ ự “Bát Nhã Kinh” thu c v Ph t truy n c a Xu tộ ề ậ ệ ủ ấ Th B . Nh ng danh m c Th p đ a c a Đ i Sế ộ ư ụ ậ ị ủ ạ ự và c a Th p Đ a Kinh là không gi ng nhau. H nủ ậ ị ố ơ n a, đ hoàn b ý nghĩa Th p Đ a B tát đ oữ ể ị ậ ị ồ ạ đ c gi i trình m t cách sáng t thì ph i c yượ ả ộ ỏ ả ậ đ n s c ng hi n c a Th p Đ a Kinh.ế ự ố ế ủ ậ ị

331

Ph m Nh p Pháp Gi i đ u tiên là do đ cẩ ậ ớ ầ ứ Thánh Tôn nh p đ nh, t trong đ nh Ngài hi nậ ị ừ ị ể th c nh gi i b t kh t nghì c a pháp gi i màị ả ớ ấ ả ư ủ ớ Ngài nh p vào, ti p đ n là nói h nh nguy n c aậ ế ế ạ ệ ủ B tát Ph Hi n có kh năng nh p vào pháp gi i,ồ ổ ề ả ậ ớ l y vi c Thi n Tài đ ng t đi v ph ng namấ ệ ệ ồ ử ề ươ tham quan và h i các thi n tri th c v các c sỏ ệ ứ ề ố ự (vi c x a) c a h xuyên su t qua m i th i gian.ệ ư ủ ọ ố ọ ờ Thi n Tài vâng theo l i d y c a B tát Văn Thùệ ờ ạ ủ ồ mà đi v ph ng nam, cu i cùng Thi n Tàiề ươ ố ệ ch ng nh p pháp gi i ngay d i ch ng i c aứ ậ ớ ướ ỗ ồ ủ B tát Ph Hi n. Văn Thù đ i bi u cho trí huồ ổ ề ạ ể ệ c a Ph t, Ph Hi n đ i bi u cho h nh nguy nủ ậ ổ ề ạ ể ạ ệ c a Ph t, và Thi n Tài đ ng t đ i bi u choủ ậ ệ ồ ử ạ ể ng i tu ch ng. Do tin m i hi u, do hi u m i tuườ ứ ớ ể ể ớ hành, do tu hành m i ch ng qu ; Ph m Nh pớ ứ ả ẩ ậ Pháp Gi i gi i rõ b n giai trình mà ng i h cớ ả ố ườ ọ Ph t ph i hoàn thành.ậ ả

T t ng Hoa Nghiêm cho r ng tam gi i cóư ưở ằ ớ đ c đ u do tâm (tam gi i s h u, giai do ượ ề ở ớ ở ữ ư tâm); “phân thành m i hai nhân duyên, đ u d aườ ề ự vào m t tâm”; “tâm nh ng i th y d y vẽ, cóộ ư ườ ầ ạ th vẽ đ th thu c năm m”. Đ y là lu n đi mể ủ ứ ộ ấ ấ ậ ể c a duy tâm lu n.ủ ậ

Duy tâm c a Hoa Nghiêm v i tri t h c duyủ ớ ế ọ tâm c a ph ng tây có nh ng đi m không gi ngủ ươ ữ ể ố

332

nhau. Hoa Nghiêm đ t n n t ng duy tâm lu nặ ề ả ậ trên l p tr ng Duyên kh i quan, l y tâm thanhậ ườ ở ấ t nh đ nh n bi t duyên kh i; do đó, l p tr ngị ể ậ ế ở ậ ườ “t nh tâm duyên kh i” c a Hoa Nghiêm b t đ ngị ở ủ ấ ồ v i “v ng tâm duyên kh i” c a Bát Nhã. Duy tâmớ ọ ở ủ lu n c a các h c phái tri t h c tây ph ng ch aậ ủ ọ ế ọ ươ ư có h c phái nào quan ni m duyên kh i. Duyênọ ệ ở kh i quan v n là k t qu ch ng ng c a đ cở ố ế ả ứ ộ ủ ứ Ph t d i c i B đ , do vô minh, hành cho đ nậ ướ ộ ồ ề ế lão t , đây đ c coi là c b n c a v ng tâm, doử ượ ơ ả ủ ọ v ng tâm m i sanh ra “h u”, h u này ch làọ ớ ữ ữ ỉ huy n h u, là không (có t tánh). V ng tâmễ ữ ự ọ duyên kh i quan c a Bá Nhã coi đây là m t lu nở ủ ộ ậ lý c b n. Nh v y ph i kinh qua “Không” r iơ ả ư ậ ả ồ m i đ n duyên kh i, theo l p tr ng di u h uớ ế ở ậ ườ ệ ữ mà xét, thì duyên kh i nh v y thu c t nh tâmở ư ậ ộ ị duyên kh i.ở

Nh chúng ta bi t, Ph t giáo nguyên th l yư ế ậ ỉ ấ gi i thoát làm Tông chi, và không đ th i gian đả ủ ờ ể lu n v n đ b n th c a hình nhi th ng. Tuyậ ấ ề ả ể ủ ượ nhiên, đ ng trên quan đi m tri t h c mà nói, thìứ ể ế ọ vi c ki n l p b n th hình nhi th ng t t nhiênệ ế ậ ả ể ượ ấ ph i tr i qua quá trình lý lu n. S dĩ nh v y,ả ả ậ ở ư ậ đ n kinh Bát Nhã, yêu c u v b n th c a hìnhế ầ ề ả ể ủ nhi th ng m i ng m l d ng; đ n kinh Hoaượ ớ ầ ộ ạ ế Nghiêm v n đ b n th hình nhi th ng m iấ ề ả ể ượ ớ

333

chính th c khai m m t cách hi n hi n đây làứ ở ộ ể ệ “di u h u” c a “thanh t nh tâm”.ệ ữ ủ ị

Sao g i là di u h u c a thanh t nh tâm? Theoọ ệ ữ ủ ị kinh Hoa Nghiêm, toàn pháp gi i (vũ tr ) là sớ ụ ự hi n hi n c a pháp thân Tỳ Lô Giá Na Ph tể ệ ủ ậ (Vairocan - Đ i Nh t), pháp thân thanh t nh c aạ ậ ị ủ Ph t Tỳ Lô Giá Na ph lên toàn pháp gi i, đ y làậ ủ ớ ấ t nh tâm duyên kh i quan c a di u h u. Theoị ở ủ ệ ữ quan đi m tri t h c, thì th gi i quan c a Hoaể ế ọ ế ớ ủ Nghiêm nh v y là thu c phi m th n lu n, duyư ậ ộ ế ầ ậ có đi u, t t ng phi m th n lu n c a Ph t giáoề ư ưở ế ầ ậ ủ ậ không nh phi m th n lu n c a các tôn giáoư ế ầ ậ ủ khác; tri t h c phi m th n c a các tôn giáo th nế ọ ế ầ ủ ầ quy n, yêu con ng i thu n theo “th n” (b nề ườ ậ ầ ả th ), nh ng t ch i không yêu c u “Th n” yêuể ư ừ ố ầ ầ th ng con ng i; trong khi phi m th n c aươ ườ ế ầ ủ Ph t giáo, thì b n th c a th n chính là phápậ ả ể ủ ầ thân Ph t, ngoài pháp thân còn có Báo thân vàậ

ng thân. Pháp thân là b n th c a ch Ph t,Ứ ả ể ủ ư ậ Báo thân là cá th c a ch Ph t, và ng thân làể ủ ư ậ Ứ theo yêu c u c a chúng sinh mà thích ng đầ ủ ứ ể r ng đ ng c u kh đ sinh.ộ ườ ứ ổ ộ

Chính vì toàn pháp gi i đ u là s hi n hi nớ ề ự ể ệ c a Pháp thân; do đó, trong m i m t pháp gi iủ ỗ ộ ớ ph n nh tính c ng thông c a toàn pháp gi i. Vìả ả ộ ủ ớ th kinh Hoa Nghiêm coi m t là t t c , t t c làế ộ ấ ả ấ ả

334

m t. Phá đ tan tành s ngăn cách c v th iộ ổ ự ả ề ờ gian l n không gian. Khi cho r ng trong m t viẫ ằ ộ tr n hàm ch a toàn pháp gi i, và th i gian trongầ ứ ớ ờ m t sát na bao hàm c vô cùng t n; do v y m iộ ả ậ ậ ớ có chuy n núi Tu Di đ c ch a trong m t h tệ ượ ư ộ ạ c i, m t h t c i đ ng c núi Tu Di. Đ o lý nàyả ộ ạ ả ự ả ạ còn cho r ng tr ng ki p trong đo n ki p vàằ ườ ế ở ả ế đo n ki p trong tr ng ki p. Đ o lý này khiả ế ở ườ ế ạ đ n cây bút c a các nhà chú thích ng i Trungế ủ ườ Qu c h bèn l p thành th p trùng vô t n duyênố ọ ậ ậ ậ kh i. góc đ khoa h c hi n đ i cũng có thở Ở ộ ọ ệ ạ ể ch ng minh đ c tính chính xác c a đ o lý này.ứ ượ ủ ạ Lu n t ng đ i cho chúng ta bi t s v n đ ngậ ươ ố ế ự ậ ộ c a m t v t th d i v i tr ng thái ti p c n v nủ ộ ậ ể ố ớ ạ ế ậ ậ t c ánh sáng m i giây là 299.800km. Th nh ngố ỗ ế ư b n thân v t th c m nh n đ c c v th i gianả ậ ể ả ậ ượ ả ề ờ l n v t t c l i hoàn toàn đ ng yên. Vì v y, cácẫ ậ ố ạ ứ ậ nhà khoa h c bi t rõ b u tr i mà trong đó sinhọ ế ầ ờ m nh con ng i là h u h n, h có th dùng hàngệ ườ ữ ạ ọ ể không đi trong không gian m t nghìn năm đ điộ ể đ n các hành tinh bên ngoài h m t tr i, y v yế ệ ặ ờ ấ ậ nh ng cu i cùng h cũng quay v trái đ t.ư ố ọ ề ấ

- Kinh Duy Ma.

Riêng t i Trung Qu c, b n kinh Duy Ma tínhạ ố ả t ngài Chi Khiêm đ n Huy n Trang có t t c sáuừ ế ề ấ ả b n d ch. Nh ng ch có b n kinh Duy Ma C t Sả ị ư ỉ ả ậ ở

335

Thuy t do ngài La Th p d ch là đ c l u hànhế ậ ị ượ ư th nh h n c .ị ơ ả

B n d ch l y “Bá Nhã” làm b i c nh, nó lu nả ị ấ ố ả ậ v “Không” m t cách tiêu c c, nh ng lu n về ộ ự ư ậ ề “h u” thì kh ng đ nh m t cách tích c c. Do đó,ữ ẳ ị ộ ự v vũ tr lu n, thì Hoa Nghiêm và Duy Ma cóề ụ ậ nhi u đi m t ng thông. V ph ng di n thề ể ươ ề ươ ệ ế gi i quan, kinh Duy Ma l y nhân cách con ng iớ ấ ườ trong sinh ho t hi n th c t đó phát hi n Ph tạ ệ ự ừ ệ ậ đ o ti m t i trong con ng i. Cho r ng sinh ho tạ ề ạ ườ ằ ạ hi n th c c a con ng i t c là s hi n hi n c aệ ự ủ ườ ứ ự ể ệ ủ chân nh (pháp tánh), và các hi n t ng sai bi tư ệ ượ ệ c a th gi i y là qu c đ thanh t nh; l y c nhủ ế ớ ấ ố ộ ị ấ ả gi i Ni t bàn gi i thoát c a Ti u th a l ng vàoớ ế ả ủ ể ừ ồ nhân cách sinh ho t mang tính hi n th c. Đ y làạ ệ ự ấ s ti p n i t t ng c a kinh Hoa Nghiêm, Kinhự ế ố ư ưở ủ Hoa Nghiêm l y toàn pháp gi i nh là s hi nấ ớ ư ự ể hi n c a pháp thân, nh m h ng Ph t pháp điệ ủ ằ ướ ậ vào th c t nhân sinh. Vi c đó x y ra đúng vàoự ế ệ ả lúc Ti u th a Ph t giáo có ý đ nh thoát ly kh iể ừ ậ ị ỏ th c ti n nhân sinh. Hai tr ng thái hoàn toànự ễ ạ t ng ph n. T lý do c b n này, nên Duy Maươ ả ừ ơ ả ch tr ng tuy không xa lìa đ o pháp, nh ngủ ươ ạ ư v n c th c hành h nh c a phàm phu. Khôngẫ ứ ự ạ ủ đo n phi n não mà v n nh p c nh gi i Ni t bàn,ạ ề ẫ ậ ả ớ ế b ng cách tr tâm vào chân tâm, tr vào thâmằ ụ ụ

336

tâm, tr vào B đ tâm và coi đ y là đ o tràngụ ồ ề ấ ạ c a thi n đ nh.ủ ề ị

Ph t đ o chân chính là hãy đi vào phi n não,ậ ạ ề vào nghi p mà phát hi n Ph t ch ng ti m t i.ệ ệ ậ ủ ề ạ T c có trong phi n não m i th y h t đ c Bứ ở ề ớ ấ ế ượ ồ đ . Không lìa sinh t mà v n tr Ni t bàn, đ y làề ử ẫ ụ ế ấ l p tr ng c a kinh Duy Ma.ậ ườ ủ

Vào cu i th i kỳ Ph t giáo B phái, vì Ti uố ờ ậ ộ ể th a quá thiên tr ng v vi c tu hành đ li uừ ọ ề ệ ể ễ thoát sinh t , và d n d n thoát ly h n sinh ho tử ầ ầ ẳ ạ đ i th ng c a đ i s ng nhân gian. Do đó, sờ ườ ủ ờ ố ự xu t hi n c a kinh Duy Ma đã đem l i khí t ngấ ệ ủ ạ ượ ph n ch n đ i v i tinh th n ho t bát c a Ph tấ ấ ố ớ ầ ạ ủ ậ giáo. B n kinh l y c sĩ Duy Ma C t tuy hành xả ấ ư ậ ử là ng i tr n t c, nh ng l i siêu vi t đ i v i thườ ầ ụ ư ạ ệ ố ớ ế gian, phát huy s c m nh c a m t nhân cách vĩứ ạ ủ ộ đ i, đi n hình cho thân ph n c a B Tát. S ki nạ ể ậ ủ ồ ự ệ Duy Ma C t hi n thân là c sĩ thuy t pháp, làmậ ệ ư ế ph n ch n ý chí c a gi i tín đ t i gia, đ ng th iấ ấ ủ ớ ồ ạ ồ ờ l y ngài Xá L i Ph t làm trung tâm, nh m làm lấ ợ ấ ằ ộ s thi u ki n th c và s c m nh nhân cách c aự ế ế ứ ứ ạ ủ hàng Thanh văn đ t . T t ng này gây s chú ýệ ử ư ưở ự đ y tính g i ý đ i v i Thi n tông Trung Qu c.ầ ợ ố ớ ề ố

- Kinh Di u Pháp Liên Hoa.ệ

337

Kinh Hoa Nghiêm, Kinh Duy Ma đ ng trên l pứ ậ tr ng Đ i th a mà bài xích nh th a. Thinh văn,ườ ạ ừ ị ừ Duyên giác. Trong khi đó kinh Pháp Hoa kh iở x ng s đi u đình gi a Ti u và Đ i th a, m iướ ự ề ữ ể ạ ừ ớ mong mu n t t c chúng sinh đ u h ng vố ấ ả ề ướ ề Ph t th a b ng cách bi u hi n b n hoài hóa đậ ừ ằ ể ệ ả ộ th gian c a đ c Ph t, y là d a c ba th a quiế ủ ứ ậ ấ ư ả ừ nh p v nh t th a. Không ch có B Tát m i khậ ề ấ ừ ỉ ồ ớ ả năng thành Ph t, mà hàng Thanh văn đ t Tỳậ ệ ử kheo, Tỳ kheo ni và ngay c Long n thu c súcả ữ ộ đ o cũng có kh năng thành Ph t. Khai pháp h iạ ả ậ ộ g m đ tam th a, trong đó d n h t tâm s cồ ủ ừ ồ ế ứ thuy t gi ng r ng t t c đ u sẽ thành Ph t. Doế ả ằ ấ ả ề ậ nguyên nhân này mà kinh Pháp Hoa đ c coi làượ vua trong các kinh. Đ a v c l u b c a kinh Phápị ự ư ố ủ Hoa r t r ng, ngoài b n Hán d ch, kinh Pháp Hoaấ ộ ả ị còn có b n d ch c a Tây T ng ng , v a m i đây,ả ị ủ ạ ữ ừ ớ ng i ta phát hi n b n d ch kinh Pháp Hoa b ngườ ệ ả ị ằ H ng vùng trung Á, tuy ch m i phát hi nồ ữ ở ỉ ớ ệ đ c t ng đo n, t ng ph n.ượ ừ ạ ừ ầ

Kinh Di u Pháp Liên Hoaệ (Saddharmap ndarika sùtra) b ng Ph n vănụ ằ ạ đ c ngài Nam Đi u Văn Hùng ng i Nh t B nượ ề ườ ậ ả hi u đính t sau năm 1908 đ n năm 1912 thì choệ ừ ế xu t b n. Ph n Hán d ch có ba b n, nh ng b nấ ả ầ ị ả ư ả d ch ngài La Th p đ c l u b ph bi n h n c .ị ậ ượ ư ố ổ ế ơ ả

338

B n d ch c a La Th p hi n còn c th y hai m iả ị ủ ậ ệ ả ả ươ tám ph m, nh ng b n d ch b y gi không cóẩ ư ả ị ấ ờ ph n trùng t ng c a ph m Đ Bà Đ t Đa, ph mầ ụ ủ ẩ ề ạ ẩ Ph Môn, ph n trùng t ng là do ng i sau tăngổ ầ ụ ườ b . Theo kh o sát, thì tr Ph m Đ Bà Đ t Đa,ổ ả ừ ẩ ề ạ còn l i t ph m th nh t đ n ph m hai m iạ ừ ẩ ứ ấ ế ẩ ươ hai đ u gi nguyên hình c a b n kinh, qua haiề ữ ủ ả l n tăng b kinh m i hoàn thành hai m i támầ ổ ớ ươ ph m nh b n kinh đang hi n hành(28).ẩ ư ả ệ

Theo pháp s n Thu n, thì “kinh Pháp Hoaư Ấ ậ không nên đ c m t b n d ch, mà nên đ c h t cọ ộ ả ị ọ ế ả m i b n d ch khác nhau m i tr b đ c sườ ả ị ớ ừ ỏ ượ ự tr n l n c a ph m Đ Bà Đ t Đa; ph m Chúcộ ẫ ủ ẩ ề ạ ẩ L y là thành ph n đ c thêm vào b i h u nhân,ụ ầ ượ ở ậ có th không c n đ c(29).ể ầ ọ

- Kinh đi n T nh Đ .ể ị ộ

Tr c gi thánh đi n Ph t giáo đ u nh mướ ờ ể ậ ề ắ vào đ i s ng hi n th c c a nhân sinh, l y đó làmờ ố ệ ự ủ ấ v n đ trung tâm mà ch a lu n đ n ph ngấ ề ư ậ ế ươ pháp c u t sau khi ch t đi sẽ đi v đâu; ho cứ ế ế ề ặ l y đ i s ng hi n t i làm đi m xu t phát cho cõiấ ờ ố ệ ạ ể ấ vĩnh h ng c a th gi i bên kia, t ng lai, cõiằ ủ ế ớ ở ươ T nh đ đ u tiên khai m là công vi c c a Ph tị ộ ầ ở ệ ủ ậ ho c c a B Tát, v n đ cũng ch a minh b chặ ủ ồ ấ ề ư ạ

339

ch d n là sau khi ch t sẽ nh th nào. H tỉ ẫ ế ư ế ệ ư t ng c a gi i lu t T nh đ đ c xu t hi n đ tưở ủ ớ ậ ị ộ ượ ấ ệ ặ c s trên yêu c u duy nh t này. Tuy nhiên vi cơ ở ầ ấ ệ c u t cõi T nh đ đ c xác nh n là có liên hứ ế ở ị ộ ượ ậ ệ đ n b n hoài c a Ph t. S xu t hi n t t ngể ả ủ ậ ự ấ ệ ư ưở c u t T nh đ đ c thành th c là nh s hòaứ ế ị ộ ượ ụ ờ ự h p c a nhi u nhân duyên.ợ ủ ề

V đ i th , T nh đ đ c chia thành ba giòngề ạ ể ị ộ ượ l n:ớ

1. Đâu su t T nh đ c a ngài Di L cấ ị ộ ủ ặ (Maitreya):

B Tát Di L c (T Th ) hi n đang cung tr iồ ặ ừ ị ệ ở ờ Đâu Su t, và t ng lai sẽ thành Ph t đ chúngấ ươ ậ ộ sinh cõi Ta bà này. t t ng này v n dã cóở ư ưở ố trong kinh A Hàm. Đ n B Tát Long Th , tế ồ ọ ư t ng này đ c v n d ng thành Di L c thànhưở ượ ậ ụ ặ Ph t kinh, và Di L c H Sinh Kinh v.v... Trong khiậ ặ ạ kinh Quán Di L c B Tát Th ng Thăng Đâu Su tặ ồ ượ ấ Thiên đ c d ch t Th Cú Kinh Thinh, t cượ ị ừ ư ứ chuy n sang t thu t v ni m vui cõi tr i,ể ự ậ ề ề ở ờ nh m khuy n khích m i ng i c u vãng sinh vằ ế ọ ườ ầ ề Đâu Su t T nh đ , và dùng danh x ng nh m tấ ị ộ ư ư ộ đi u ki n đ c u vãng sinh. Ni m Ph t đ đ cề ệ ể ầ ệ ậ ể ượ sinh thiên th y nói đ n trong kinh Na Tiên Tỳấ ế

340

Kheo, cho th y danh x ng ni m Ph t là ti nấ ư ệ ậ ế thêm m t b c n a. Kh o sát uyên nguyên tộ ướ ữ ả ư t ng v danh x ng, thì ph i nói đ n “đ o nhânưở ề ư ả ế ạ thanh c kh i”(30) c a Đ i Thiên, r i phát tri nố ở ủ ạ ồ ể đ n Đ i th a T nh đ l y làm x ng danh ni mế ạ ừ ị ộ ấ ư ệ Ph t, và đ n Đ i th a M t Giáo l y vi c t ng trìậ ế ạ ừ ậ ấ ệ ụ Đà La Ni đ c u vãng sanh.ể ầ

2. A Súc (Aksobhya - B t Đ ng):ấ ộ

Cõi T nh đ n c Di u H thu c ph ngị ộ ở ướ ệ ỷ ộ ươ đông c a đ c Ph t A Súc có quan h đ n tủ ứ ậ ệ ế ư t ng Bá Nhã. Trong kinh Bát Nhã có nói đ nưở ế Ph t A Súc. Kinh Bát Nhã đ c l u xu t khuậ ượ ư ấ ở v c đông nam n Đ . B Tát Th ng Đ đi vự Ấ ộ ồ ườ ề ề h ng đông mà c u pháp, đó có cõi đôngướ ầ ở ph ng T nh đ c a Ph t A Súc. T t ng vươ ị ộ ủ ậ ư ưở ề Ph t A Súc đ c th y r t nhi u kinh. C th làậ ượ ấ ở ấ ề ụ ể đ c biên t p và đ c d ch ra Hán văn có b “Aượ ậ ượ ị ộ Súc Ph t Qu c Kinh”, b n Hán d ch c a Chi Lâuậ ố ả ị ủ Ca S m, và “Đ i B u Tích Kinh” th sáu - B tấ ạ ử ứ ấ Đ ng Nh Lai H i, b n Hán d ch c a B Đ L uộ ư ộ ả ị ủ ồ ề ư Chi. Đ c Ph t A Súc khi còn là Tỳ kheo đã phátứ ậ m i sáu đ i h nh nguy n và hai m i ba T nhườ ạ ạ ệ ươ ị đ nguy n, c ng c th y là ba m i chín nguy n.ộ ệ ộ ả ả ươ ệ Đi u ki n đ đ c vãng sanh v n c Di u Hề ệ ể ượ ề ướ ệ ỷ là ph i tu h nh l c đ , và ch y u là tu theoả ạ ụ ộ ủ ế không quán c a Bá Nhã. N u so sánh vi c c uủ ế ệ ầ

341

vãng sanh v n c Di u H c a Ph t A Súc v iề ướ ệ ỷ ủ ậ ớ vi c c u vãng sanh v Tây ph ng T nh đ c aệ ầ ề ươ ị ộ ủ Ph t A Di Đà, thì c u sinh T nh đ ph ngậ ầ ị ộ ở ươ đông chú tr ng vào t l c là chính. Đ ng v m tọ ự ự ứ ề ặ lý t ng hóa, thì trình đ n c Di u H khôngưở ộ ở ướ ệ ỷ theo k p trình đ c a th gi i C c l c ph ngị ộ ủ ế ớ ự ạ ở ươ tây, nh ng v m t đ o đ c xã h i và văn hóa thìư ề ặ ạ ứ ộ h n h n C c l c T nh đ .ơ ẳ ự ạ ị ộ

3. N c Tây ph ng C c L c c a đ c Ph t Aướ ươ ự ạ ủ ứ ậ Di Đà (Amitàyus Amitàbha - Vô L ng Th , Vôượ ọ L ng Quang):ượ

th i đ i Long Th , d a vào n i dung đ cỞ ờ ạ ọ ự ộ ượ d n d ng t lu n Th p Tr Tỳ Bà Sa c a ông màẫ ụ ừ ậ ậ ụ ủ nói, thì “Nh Th p T Nguy n Kinh” g n đây v nị ậ ứ ệ ầ ẫ còn, và đ c Chi Khiêm d ch ra Hán văn thành Aượ ị Di Đà Kinh, ho c Vô L ng Thanh T nh Bìnhặ ượ ị Đ ng Giác Kinh là m t đ i bi u cho n c Tâyẳ ộ ạ ể ướ ph ng C c l c. B n Ph n văn c a kinh này hi nươ ự ạ ả ạ ủ ệ v n còn, trong đó có b n v i ba m i sáuẫ ả ớ ươ nguy n, có b n v i b n m i sáu nguy n. Đi uệ ả ớ ố ươ ệ ề đó cho th y s xu t sinh các b n nguy n c aấ ự ấ ả ệ ủ Kinh c theo quỹ tích mà tăng d n. Kinh đi n Diứ ầ ể Đà, ngoài b n Hán d ch c a Chi Khiêm vàả ị ủ Kh ng Tăng H i, còn có các b n d ch khác nh :ươ ộ ả ị ư Đ i A Di Đà Kinh, Đ i Vô L ng Th Kinh, Đ iạ ạ ượ ọ ạ B o Tích Kinh, Vô L ng Th Nh Lai H i, Đ iả ượ ọ ư ộ ạ

342

B o Tích Kinh, Vô L ng Th Nh Lai H i, Đ iả ượ ọ ư ộ ạ Th a Vô L ng Th Trang Nghiêm Kinh, và Ph nừ ượ ọ ạ văn thì có b n Sukhàvati - Vyùha (L c H u Trangả ạ ữ Nghiêm) Tây T ng có b n d ch kinh Ph n vănạ ả ị ạ này.

T t ng b n nguy n đ c b t ngu n tư ưở ả ệ ượ ắ ồ ừ B n Sinh đàm c a Đ c Thích Tôn. Đ c Ph t Aả ủ ứ ứ ậ Súc khai xu t ba m i chín nguy n, đ c Ph t Aấ ươ ệ ứ ậ Di Đà do t hai m i b n nguy n tăng d n thànhừ ươ ố ệ ầ b n m i tám nguy n; quá trình di n ti n c aố ươ ệ ễ ế ủ s tăng d n không có gì khó hi u, nh ng câuự ầ ể ữ nh ng ý nh : “mu n sinh v n c ta, lúc lâmữ ư ố ề ướ chung sẽ đ c ti p d n” (d c sinh ngã qu c, lâmượ ế ẫ ụ ố chung ti p d n). Nghe danh ta mà cúng d ng,ế ẫ ườ mà nh ni m, ch c ch n sẽ đ c sinh v n cớ ệ ắ ắ ượ ề ướ ta”. (Văn danh cúng d ng, h ni m t t sinh ngãườ ệ ệ ấ qu c). “M t lòng vui v tin t ng, ni m đ cố ộ ẻ ưở ệ ượ m i ni m t ng lai sẽ sinh v n c ta” v.v...ườ ệ ươ ề ướ nh ng l i nh v y đ c thêm vào trong b nữ ờ ư ậ ượ ố m i tám nguy n, hình thành Pháp Môn T nh đươ ệ ị ộ toàn nh vào tha l c.ờ ự

Do ki n l p b n nguy n l c c a Ph t, nênế ậ ả ệ ự ủ ậ cõi l c th c a Ph t A Di Đà có hai nét đ c s cạ ổ ủ ậ ặ ắ r t l n.ấ ớ

343

1. T thân Ph t A Di Đà là Vô L ng Th , Vôự ậ ượ ọ L ng Quang, t t c chúng sinh đ c sinh vượ ấ ả ượ ề n c Ngài cũng là Vô L ng Th , Vô L ngướ ượ ọ ượ Quang. Hai đi u này cõi T nh đ c a Ph t Diề ở ị ộ ủ ậ L c và Ph t A Súc không có.ặ ậ

2. Cõi T nh đ c a Ph t A Di Đà ng i đ cị ộ ủ ậ ườ ượ vãng sanh có th mang theo nghi p, vì phàm phuể ệ cũng có th vãng sanh v đó, t t c chúng sanhể ề ấ ả ch c n chí thành tín ni m đ m i ni m là đ cỉ ầ ệ ủ ườ ệ ượ vãng sanh n c T nh đ c a Ngài. L y đi u nàyướ ị ộ ủ ấ ề sánh v i hi p tam th a vào nh t Ph t th a c aớ ệ ừ ấ ậ ừ ủ kinh Pháp Hoa thành ra thông t c hóa và ph c pụ ổ ậ hóa. Theo kinh Pháp Hoa, thì ch c n chuyên tuỉ ầ sao cho đ t đ n thánh v thì h i qui v Ph t đ o,ạ ế ị ộ ề ậ ạ đi u này t o c h i cho t t c hàng phàm phu về ạ ơ ộ ấ ả ề đ c vãng sanh, vì là “ai đ c sinh v n c ta,ượ ượ ề ướ thì ch m t l n sanh li n v cõi Ph t”.ỉ ộ ầ ề ề ậ

Đây là đi u đ c nói trong “d hành đ o” c aề ượ ị ạ ủ lu n Th p Tr Tỳ Bà Sa - ph m D Hành c aậ ậ ụ ẩ ị ủ Long Th .ọ

- Nét đ c s c c a Kinh Giáo Đ i Th a.ặ ắ ủ ạ ừ

344

Đ i v i kinh giáo Ti u th a, khi kinh giáo Đ iố ớ ể ừ ạ th a có r t nhi u nét đ c s c. Thánh đi n Đ iừ ấ ề ặ ắ ể ạ th a và Thánh đi n c a B phái Ph t giáo, vừ ẻ ủ ộ ậ ề hình th c tuy đ ng d ng, vì đ u dùng “Ph tứ ồ ạ ề ậ thuy t”. Nh ng kinh đi n Ti u th a ph n l n sế ư ể ể ừ ầ ớ ử d ng văn th theo l i ký s , ký th c, ít có sụ ể ố ự ự ự di n d ch b tr ng. Trong khi kinh đi n Đ iễ ị ổ ươ ể ạ th a đa ph n s d ng theo l i di n nghĩa, c s ,ừ ầ ử ụ ố ễ ố ự thí d , và k t ng theo phong cách văn nghụ ệ ụ ệ mang tính ph thông. Ch ng h n nh ph mổ ẳ ạ ư ẩ Nh p Pháp Gi i trong kinh Hoa Nghiêm, ho cậ ớ ặ ph m H a Tr ch D , ph m Hóa Thành D ,ẩ ỏ ạ ụ ẩ ụ ph m Cùng T D , ph m D c Th o D trongẩ ử ụ ẩ ượ ả ụ kinh Pháp Hoa, đ c bi t là kinh Du Ma C t. Th mặ ệ ậ ậ chí h c gi H Thích cho r ng kinh Duy Ma C t làọ ả ồ ằ ậ tác ph m “bán ti u thuy t, bán hý k ch”. Nét đ cẩ ể ế ị ặ s c th nh t c a kinh Đ i th a là dùng ph ngắ ứ ấ ủ ạ ừ ươ pháp vi t theo l i thi n c n đ phát huy b nế ố ể ậ ể ả hoài c a Ph t, d n m i ng i phát tâm tínủ ậ ẫ ọ ườ ng ng Ph t pháp. Còn các kinh khác nh kinhưỡ ậ ư M t Nghiêm, kinh Gi i Thâm M t, kinh Lăng Giàậ ả ậ v.v... h i có s c thái lu n th .ơ ắ ậ ư

Đúng ra kinh Na Tiên Tỳ Kheo v n là m tố ộ lu n th , nh ng v n đ c g i là kinh (Sùtra): Doậ ư ư ẫ ượ ọ vì đa ph n các lu n th trong Đ i th a đ u đ nầ ậ ư ạ ừ ề ế t Đ i Chúng B . Trong đó đa s danh x ng đ uừ ạ ộ ố ư ề l y t các kinh đ c cho là do Ph t thuy t. Kỳấ ừ ượ ậ ế

345

th c, tính ch t gi a kinh th và lu n th làự ấ ữ ư ậ ư không gi ng nhau, đ y là đi u đáng đ c chú ý.ố ấ ề ượ

Kinh đi n Đ i th a c a Ph t giáo B phái, ể ạ ừ ủ ậ ộ ở ph n k t ch nói là ng i nghe pháp hoan h , ítnầ ế ỉ ườ ỷ th và ph ng hành, và d ng l i đ y. Trong khiọ ụ ừ ạ ở ấ kinh đi n Đ i th a nh m đ n m c đích ph bi nể ạ ừ ắ ế ụ ổ ế r ng kh p, nên th ng cu i kinh có ph nộ ắ ườ ở ố ầ “chúc l y” cho các v B Tát, thiên th n, vua quanụ ị ồ ầ v.v... h trì kinh, và tán d ng công đ c c aộ ươ ứ ủ ng i th trì, đ c t ng, gi i thuy t, và th t cóườ ọ ọ ụ ả ế ư ả v h i c ng đi u. Cũng nh sau m i l n thuy tẻ ơ ườ ệ ư ỗ ầ ế xong m t kinh th ng dùng câu ch t i th ngộ ườ ữ ố ượ đ nói rõ đ a v quan tr ng c a kinh trong Ph tể ị ị ọ ủ ậ pháp. Th ng là hình dùng hình dung t đ p đẽườ ừ ẹ nh t đ ca ng i công đ c ng i tín ph ng, ng iấ ể ợ ứ ườ ụ ườ truy n l u, và cũng có v c ng đi u, nh ng đâyề ư ẻ ườ ệ ư cũng chính là nét đ c tr ng th hai c a kinh đi nặ ư ứ ủ ể Đ i th a.ạ ừ

Ti u th a giáo l y s gi i thoát c a qu Laể ừ ấ ự ả ủ ả Hán làm m c tiêu, Đ i th a giáo l y s viên mãnụ ạ ừ ấ ự c a B Tát đ o - t c thành Ph t - làm m c tiêu.ủ ồ ạ ứ ậ ụ Do v y, mà đ ng đi c a B Tát là vô cùng sâuậ ườ ủ ồ r ng. Ch y u là B Tát ph i phát B đ tâm,ộ ủ ế ồ ả ồ ề ph i tu hành theo sáu Ba la m t, ph i tu ch ngả ậ ả ứ Th p đ a. Khi y B Tát m i thành t u đ cậ ị ấ ồ ớ ự ượ

346

Ph t qu . Nói m t cách t ng quát, giáo nghĩa Đ iậ ả ộ ổ ạ th a, theo Lu n Đ i Trí Đ , đó là ba cú tho i:ừ ậ ạ ộ ạ

1. Nh t thi t trí t ng ng tác ý - Nh t thi tấ ế ươ ư ấ ế trí là ch cho Vô th ng B đ .ỉ ượ ồ ề

2. Đ i bi vô th ng th - ch cho vi c phátạ ượ ủ ỉ ệ tâm đ i bi, b ng cách r ng đ chúng sinh kh .ạ ằ ộ ộ ổ

3. Vô s đ c vi ph ng ti n hành - th ch ngở ắ ươ ệ ể ứ đ c giáo nghĩa duyên sinh là không, là vô ngã;ượ quên cái ta đ vì chúng sinh mà ph c d ch, màể ụ ị nghiêm t nh qu c đ .ị ố ộ

Kinh Đ i Nh t Nh Lai cũng có ba cú tho iạ ậ ư ạ nhi p c Đ i th a giáo nghĩa:ế ả ạ ừ

1. B đ tâm làm nhân.ồ ề

2. Đ i bi làm căn b n.ạ ả

3. Ph ng ti n làm c u cánh.ươ ệ ứ

347

Không nên hi u sai nghĩa c a hai chể ủ ữ ph ng ti n; ng i khéo dùng nhi u ph ngươ ệ ườ ề ươ pháp m t cách thi n x o trong nhi m v trộ ệ ả ệ ụ ợ giúp chúng sinh đ t thành vi c ng nh p Ph tạ ệ ộ ậ ậ trí, thì g i đó là ph ng ti n. Do đó, tuy t nhiênọ ươ ệ ệ không đ c gi i thích t ng ph ng ti n m tượ ả ừ ữ ươ ệ ộ cách tùy ti n theo thông t c. ệ ụ

(1) Đ i Chánh t ng-2, cu i trang 220.ạ ạ ố

(2) Đ i Chánh t ng-23 gi a trang 875.ạ ạ ữ

(3) Đ i Chánh t ng-23, gi a trang 875.ạ ạ ữ

(4) Đ i Chánh t ng-2, gi a trang 645.ạ ạ ữ

(5) Đ i Chánh t ng-1, cu i trang 41.ạ ạ ố

(6) Đ i Chánh t ng-1, gi a trang 511.ạ ạ ữ

(7) Đ i Chánh t ng-2, gi a trang 788.ạ ạ ữ

348

(8) Đ i Chánh t ng-2, đ u trang 600.ạ ạ ầ

(9) Đ i Chánh t ng-2, gi a trang 752.ạ ạ ữ

(10) Đ i Chánh t ng -23, cu i trăng 984.ạ ạ ố

(11) Hi n là quy n g c th 80, thu c n aệ ể ố ứ ộ ử quy n cu i 48, Đ i Chánh t ng-10, cu i trangẻ ố ạ ạ ố 255 đeesn cu i trang 257.ố

(12) Đ i Chánh t ng-25, đ u trang 125.ạ ạ ầ

(13) Đ i Chánh t ng-12, t đ u đ n gi aạ ạ ừ ầ ế ữ trang 1058.

(14) Đ i Chánh t ng-25,gi a trang 756.ạ ạ ữ

(15) Đ i Chánh t ng-25,đ u trang 801.ạ ạ ầ

(16) Nam Truy n Đ i T ng Kinh, quy n 58,ề ạ ạ ể trang 365.

349

(17) Đ i Chánh t ng- 8, đ u trang 365.ạ ạ ầ

(18) Vô h c: thu t ng trong b n qu c aọ ậ ữ ố ả ủ Thanh văn, ba qu tr c là h u h c. Qu A la hánả ướ ữ ọ ả th t là vô h c.ứ ư ọ

(19) Đ i Chánh t ng-50, t trang 183 - 184ạ ạ ừ

(20) n Đ Ph t Giáo S , ch ng 11, ti t 4Ấ ộ ậ ử ươ ế c a n Thu n pháp s .ủ Ấ ậ ư

(21) n Đ Ph t Giáo S , ch ng 11, ti t 4Ấ ộ ậ ử ươ ế c a n Thu n pháp s .ủ Ấ ậ ư

(22) Đ i Chánh t ng-2, t gi a trang 157 đ nạ ạ ừ ữ ế gi a trang 158.ữ

(23) Đ i Chánh t ng-2, gi a trang 254.ạ ạ ữ

(24) Đ i Chánh T ng-2, trang 615.ạ ạ

350

(25) Đ i Chánh t ng-2, trang 700.ạ ạ

(26) Đ i Chánh t ng-32, gi a trang 717.ạ ạ ữ

(27) M c Thôn Thái Hi n. Đ i Th a Ph tộ ề ạ ừ ậ Giáo T T ng Lu n, thiên th nh t, ch ng III,ư ưở ậ ứ ấ ươ ti t 2.ế

(28) Ph t Giáo n Đ , ch ng XI, ti t 2 - nậ Ấ ộ ươ ế Ấ Thu n pháp s .ậ ư

(29) Đ i Chánh t ng-25, gi a trang 563.ạ ạ ữ

(28) Long S n Ch ng Nhân; n Đ Ph tơ ươ Ấ ộ ậ Giáo S , m c ba ch ng II. Thu c thiên th ba.ử ụ ươ ộ ứ

(29) Đ i th a th Ph t thuy t Lu n, trang 49,ạ ừ ị ậ ế ậ Pháp s n Thu n.ư Ấ ậ

(30) Đ o nhân vào thanh âm đ c phát ra màạ ượ kh i ni m c u t .ở ệ ứ ế

351

CH NG IXƯƠPH T GIÁO Đ I TH A H LONG TH Ậ Ạ Ừ Ệ ỌVÀ KINH ĐI N C A H NÀY V SAUỂ Ủ Ệ Ề

TI T 1: B TÁT LONG TH .Ế Ồ Ọ

- Phép phân h c a t t ng Đ i th a.ệ ủ ư ưở ạ ừ

V t ng quan mà nói, thì Ph t pháp v n dĩề ổ ậ ố ch m t “v ”, đó là gi i thoát. Nh ng v xu h ngỉ ộ ị ả ư ề ướ phát tri n thì không th không có khác bi t.ể ể ệ Lu n vè t t ng “th a th ng kh i h ” (ti pậ ư ưở ừ ượ ả ạ ế nh n t đ i tr c, đ m l i cho đ i sau), theoậ ừ ờ ướ ể ở ố ờ Đ ch Nguyên Vân Lai có th chia làm hai hị ể ệ th ng l n, theo bi u đ sau(1):ố ớ ể ồ

blank

Trên th c t , Ph t giáo Đ i th a ch có m tự ế ậ ạ ừ ỉ ộ h là h T nh tâm duyên kh i, nhân đ y đ i sệ ệ ị ở ấ ạ ư

352

Thái H m i chia làm ba h , y là căn c vào quáư ớ ệ ấ ứ trình c i ti n qua ba th i kỳ c a Đ i th a.ả ế ờ ủ ạ ừ

1. Không hu tông g m có ba lu n.ệ ồ ậ

2. Duy th c tông g m có Duy th c và Gi iứ ồ ứ ớ Lu t.ậ

3. Chân Nh tông g m có Thi n Na, Thiênư ồ ề đài, Hi n th , Chân Nh , T nh Đ (2).ề ủ ư ị ộ

Đ n năm 1940, đ i s Thái H l i đem ba hế ạ ư ư ạ ệ trên đ i thành:ổ

1. Pháp Tánh Không Hu Tông, l y phápệ ấ không Bát Nhã làm tông.

2. Pháp T ng Duy Th c Tông, l y Phápướ ứ ấ t ng Duy th c làm căn b n.ướ ứ ả

3. Pháp Gi i Viên Giác Tông, bao quát c haiớ ả tông là Pháp tánh v Pháp t ng, l y h t th yề ướ ấ ế ả các pháp làm gi i, vì r ng không có m t pháp nàoớ ằ ộ là không siêu vi t. Hoa Nghiêm (Hi nTh ), Phápệ ề ủ

353

Hoa (Thiên Đài), T nh Đ , Chân Nh v.v... khôngị ộ ư có pháp nào là không đi vào ph m vi c a tôngạ ủ th ba này(3). Nói nh th là đ ng trên l pứ ư ế ứ ậ tr ng Ph t pháp b n nguyên ch có m t “v ”, tườ ậ ả ỉ ộ ị ừ đó khai m “pháp gi i Viên Giác Tông” l y đó làmở ớ ấ viên dung cho t t c Ph t pháp. Trên th c t , cănấ ả ậ ự ế b n c a Ph t giáo nguyên th ch c ch n thu cả ủ ậ ỉ ắ ắ ộ v m t v , nh ng chi m t Ph t giáo đ c phátề ộ ị ư ạ ậ ượ tri n v sau này, tuy không ph nh n “nh t v ”,ể ề ủ ậ ấ ị nh ng nhân vào đâu đ đi đ n viên dung? Đi uư ể ế ề này t a h nh m t nghi v n l n. Tuy nhiên, đ iự ồ ư ộ ấ ớ ạ s Thái h là ng i ch u nh h ng c a Thiênư ư ườ ị ả ưở ủ Đài và Hi n Th v “S phán Viên giáo” nên cũngề ủ ề ở đã ph i d a vào c nh gi i Ph t trí đ xi nả ự ả ớ ậ ể ể thuy t”; vì th ông thi t l p Pháp Gi i Viên Giácế ế ế ậ ớ Tông, l y đó thay cho đ a v c a viên giáo. V nấ ị ị ủ ấ đ này sẽ th o lu n kỹ h n trong sách L ch Sề ả ậ ơ ị ử Ph t Giáo Trung Qu c.ậ ố

Nhân vi c phân phán v a nêu c a đ i sệ ừ ủ ạ ư Thái H , nên g n đây pháp s n thu n căn cư ầ ư Ấ ậ ứ vào quá trình phát tri n c a Ph t giáo, và th hể ủ ậ ể ệ t t ng c a quá trình này m i đem Ph t giáoư ưở ủ ớ ậ Đ i th a n Đ chia làm thành ba giòng l n:ạ ừ Ấ ộ ớ

1. Tánh Không Duy Danh Lu n, l y Long Thậ ấ ọ làm đ u m i cho s kỳ Đ i th a.ầ ố ơ ạ ừ

354

2. H V ng Duy Th c Lu n, l y Vô làm đ uư ọ ứ ậ ấ ầ m i cho trung kỳ Đ i th a.ố ạ ừ

3. Chân Th ng Duy Tâm Lu n, l y Ph tườ ậ ấ ậ Ph n Tông hi p v i h u kỳ Đ i th a(4).ạ ệ ớ ậ ạ ừ

Các sách c a s n Thu n chính là nh m gi iủ ư Ấ ậ ằ ớ thi u Đ i th a Ph t giáo c a giáo h Long Th .ệ ạ ừ ậ ủ ệ ọ Do đó, nên đem vi c phân h c a Đ i th a ra gi iệ ệ ủ ạ ừ ớ thi u tr c.ệ ướ

- L c truy n v Long Th .ượ ệ ề ọ

Đ ng v ph ng di n l ch s c a Ph t giáoứ ề ươ ệ ị ử ủ ậ n Đ , Long Th (Nàgàrjuna) đ c tôn là đ nhẤ ộ ọ ượ ệ ị

Thích Ca. Ch Nàgàrjuna có th d ch sang Hánữ ể ị ng là Long Mãnh, ho c Long Th ng. Theo nhữ ặ ắ ư Long Th B Tát Truy n ph n cu i, chép:”Mọ ồ ệ ở ầ ố ẹ ông sinh ra ông d i g c cây (Th ) “ông nhướ ố ọ ờ r ng mà thành đ o” nên có hi u là Long Th .ồ ạ ệ ọ

Truy n ký vi t v Long Th có r t nhi u thệ ế ề ọ ấ ề ứ lo i, nay xin đ n c ba th lo i:ạ ơ ử ứ ạ

355

1. Long Th B Tát Truy n, sách do ngài Laọ ồ ệ Th p d ch ra Hán văn(5) chép:ậ ị

“Ông sinh trong m t gia đình theo Bà La Mônộ giáo nam n Đ . Ông là b c “thiên thông kỳở Ấ ộ ậ ng ” (thiên ch t thông minh đ t đ n m c kỳ tàiộ ấ ạ ế ự đ nh ng ), vi c gì đã h c qua là nh không ph iỉ ộ ệ ọ ớ ả l p l i, đ u tiên ông h c V Đà, thu t s , thiênặ ạ ầ ọ ệ ậ ố văn đ a lý, đ vĩ, bí s m. Sau ông cùng ba ng iị ồ ấ ườ b n thân theo h c thu n n thân, th ng l n vàoạ ọ ậ ẩ ườ ẻ cung vua dâm lo n v i các mỹ n trong cung h nạ ớ ữ ơ trăm ngày, sau s vi c b b i l , ba ng i b nự ệ ị ạ ộ ườ ạ đ u b t i ch t, riêng ông đ c mi n t i ch t.ề ị ộ ế ượ ễ ộ ế Nhân v vi c này, ông th ng r ng “d c là cáiụ ệ ể ộ ằ ụ g c c a kh , là căn nguyên c a các h a”, và r iố ủ ổ ủ ọ ồ ông xu t gia đ u Ph t.ấ ầ ậ

Tr c tiên ông tu h c theo tam t ng Ti uướ ọ ạ ể th a, sau ông ông đ n Tuy t S n tháp th h cừ ế ế ơ ọ ọ kinh đi n Đ i th a v i các v Tỳ kheo già. Nhânể ạ ừ ớ ị lúc ch a n m đ c th c nghĩa Đ i th a, ôngư ắ ượ ự ạ ừ kh i tâm kiêu m n. Do đó, B tát Đ i Long th yở ạ ồ ạ ấ đ c li n sanh lòng th ng, và đ a ông đ nượ ề ươ ư ế bi n, t i cung r ng C u Th p Thiên ông đ cể ạ ồ ử ậ ọ đ c kinh đi n thâm áo nh Ph ng Đ ng, nhượ ể ư ươ ẳ ờ đó ông th ng đ c cái l i thi t th c. Sau đóể ộ ượ ợ ế ự

356

ông v l i nam n và đ i ho ng Ph t pháp t iề ạ Ấ ạ ằ ậ ạ đây. Ông phá đ ngo i đ o, và tùy t ng s ki nổ ạ ạ ừ ự ệ mà tr c thu t kinh lu n. V a lúc ông đang hóaướ ậ ậ ừ đ v qu c v ng c a vùng nam n v a xong thìộ ị ố ươ ủ Ấ ừ đ c bi t có v pháp s Ti u th a ganh ghét ông.ượ ế ị ư ể ừ Ông bèn vào th t đóng ch t c a r i ra đi.ấ ặ ử ồ

2. Theo đ i s B Đ ng (Bu-ston) ng i Tâyạ ư ố ố ườ T ng, ông là ng i vi t b “Ph t Giáo S ” b ngạ ườ ế ộ ậ ử ằ T ng văn, thì:ạ

“Long Th đ c sinh t i Vi Đà Nhĩ B cọ ượ ạ ố (Vidarbha - nay là B i L p Nhĩ - Berar), ông xu tố ạ ấ gia t i chùa Na Lan đà, đ u tiên theo h c v i Bàạ ầ ọ ớ La Môn tên Sa La T (Sàraha) và tr ng lão Tỳư ưở kheo La H u La B t Đà La (Bàhuladhadra). Sauầ ạ đó ngài ti p nh n “Th p v n t ng Bát Nhã” t iế ậ ậ ạ ụ ạ n c R ng (Nàga), ông l i tìm đ n phái Th Viướ ồ ạ ế ổ Sa (Patavésa) ph ng đông, và các đ a v c nhở ươ ị ứ ư Câu Lâu ph ng b c v.v... ông có ki n t o tở ươ ắ ế ạ ự vi n t i các n i này. Sau cùng ông nh n l i c aệ ạ ơ ậ ờ ủ Sa Kh c Đ Mã (Saktimar) cháu c a m t qu cắ ế ủ ộ ố v ng và r i ông t v n mà hóa”ươ ồ ự ẫ

3. Đ i Đ ng Tây V c Ký - quy n m i(6)ạ ườ ứ ể ườ chép:

357

“Long Th đ c vua n c Ki u Tát La m iọ ượ ướ ề ờ đ n, t i đây ông đ c Bà Đa Bà T (Satavahara) -ế ạ ượ ừ Chính D n) qui y tín ph ng, và ông này là Longẫ ụ Th mà ki n t o Già Lam t i T c S n thu c đ aọ ế ạ ạ ạ ơ ộ ị ph n B t La M t Kỳ Lý (Bhramara - giri- H cậ ạ ạ ắ Phong) c c kỳ trang nghiêm. Công trình xây đ cự ượ n a ch ng thì ph kh tr ng r ng, Long Th bènử ừ ủ ố ố ỗ ọ dùng d c li u, và đãi đá l y vàng nh đó màượ ệ ấ ờ thành th ng nghi p. L i n a, Long Th là ng iắ ệ ạ ữ ọ ườ gi i v d c h c, ăn u ng theo thu t d ng sinhỏ ề ượ ọ ố ậ ưỡ nên ông th có h n trăm tu i, vua Chánh D nọ ơ ổ ẫ nh thu t d ng sinh c a ông nên cũng s ngờ ậ ưỡ ủ ố h n trăm tu i. Khi n ng i con n i ngôi vuaơ ổ ế ườ ố Chánh D n d i mãi đ đ c lên ngôi, nh ng vuaẫ ợ ể ượ ư Chánh D n v n s ng mãi, nên h ng v B tátẫ ẫ ố ướ ề ồ Long Th mà c u xin Long Th thu th n nh pọ ầ ọ ầ ậ t ch. Long th nhân đó t v n không s ng n a.ị ọ ự ẫ ố ữ Vua Chánh D n th y v y sinh bu n phi n đauẫ ấ ậ ồ ề xót mà ch t”.ế

Trong ba thuy t v a nêu, thì thuy t th nh tế ừ ế ứ ấ và th ba có v nh di n nghĩa ch ch a h n làứ ẻ ư ễ ứ ư ẳ s th c l ch s . Tuy nhiên, trong các thuy t trênự ự ị ử ế cũng ti m n ph n nào s th c l ch s . Đ i lo iề ẩ ầ ự ự ị ử ạ ạ các thuy t đ u đ ng ý Long Th ra đ i t i namế ề ồ ọ ờ ạ

n Đ , bu i đ u ông ch u s c m hóa c a Đ iẤ ộ ổ ầ ị ự ả ủ ạ Chúng B Án Đ t La, sau ông xu t gia v i H uộ ạ ấ ớ ữ

358

B , ti p đó ông ch u nh h ng c a kinh Bát Nhãộ ế ị ả ưở ủ và kinh Hoa Nghiêm, và r i ông là ng i ho ngồ ườ ằ truy n Đ i th a. Ông tuy là ng i tu hành toànề ạ ừ ườ cõi n Đ , nh ng nh ng ho t đ ng ho ng hóaẤ ộ ư ữ ạ ộ ằ c a ông ch y u là t i nam n, y là do ông c mủ ủ ế ạ Ấ ấ ả hóa đ c v qu c v ng mà tr c đó v n làượ ị ố ươ ướ ố ng i tín ph ng ngo i đ o gi tr v quy y Tamườ ụ ạ ạ ờ ở ề B o; Đ i th a Ph t giáo t i nam n cũng nh đóả ạ ừ ậ ạ Ấ ờ mà th nh hành. Liên quan đ n niên đ i c a Longị ế ạ ủ Th cũng có nhi u thuy t khác nhau. Đ i lo iọ ề ế ạ ạ Long Th là v B tát ho ng truy n Đ i th aọ ị ồ ằ ề ạ ừ Ph t pháp vào kho ng t năm 150 đ n năm 250ậ ả ừ ế tây l ch. Đi u suy đ nh này đ c đa s các ho cị ề ị ượ ố ạ gi c n đ i công nh n.ả ậ ạ ậ

- Nh ng tr c thu t ch y u c a Long Th .ữ ướ ậ ủ ế ủ ọ

B tát Long Th là v lu n s vĩ đ i vào b cồ ọ ị ậ ư ạ ậ nh t c a Ph t giáo Đ i th a. Có truy n thuy tấ ủ ậ ạ ừ ề ế nói ông th th t m t trăm hai đ n m t trăm baọ ế ừ ộ ế ộ m i tu i. Lu n đi n do ông tr c tác thì nhi uươ ổ ậ ể ướ ề vô k . Theo Đ i Chánh Tân tu Đ i T ng Kinh c aể ạ ạ ạ ủ Nh t B n, thì nh ng tr c tác c a Long Th g mậ ả ữ ướ ủ ọ ồ có hai m i lăm b , còn Tây T ng Đ i T ng Kinhươ ộ ạ ạ ạ thì nói, Long Th tr c tác có đ n m t trăm haiọ ướ ế ộ m i lăm b . Nhân vì Long Th là v lu n s cóươ ộ ọ ị ậ ư danh ti ng quá l n, nên không th tránh kh iế ớ ể ỏ ng i đ i sau tr c tác nh ng l i gán tên ông.ườ ờ ướ ư ạ

359

Nh ng b ch y u đ đ tin là c a Long Th , xinữ ộ ủ ế ủ ể ủ ọ li t kê s li u nh sau:ệ ố ệ ư

I. Trung lu n t ng (Madhyamaka - Kàrikà).ậ ụ Nh ng thích lu n có liên quan đ n Trung Lu nữ ậ ế ậ T ng g m có:ụ ồ

1. Vô Úy chú - có thuy t nói Vô Úy chú là doế Long Th t tuy n. Tây T ng m i có d ch b nọ ự ể ạ ớ ị ả này.

2. Thanh M c chú - B n này đ c La Th pụ ả ượ ậ d ch ra Hán văn t Trung Lu n. B n Ph n văn vàị ừ ậ ả ạ Tây T ng văn hi n không còn.ạ ệ

3. Ph t H chú - b n d ch c a Tây T ng vănậ ộ ả ị ủ ạ có tên là Căn B n Trung S .ả ớ

4. Thanh Bi n chú - b n Hán d ch và b n d chệ ả ị ả ị c a Tây T ng có tên là Bát Nhã Đăng Lu n Thích.ủ ạ ậ

5. Nguy t X ng chú - b n Ph n văn là b nệ ứ ả ạ ả Tây T ng d ch có tên là Minh Cú Lu nạ ị ậ (Drasannapada).

360

6. An Hu chú - b n Hán d ch có tên là Đ iệ ả ị ạ th a Trung Quán Lu n, có chín quy n.ừ ậ ể

II. Th p Nh Môn Lu n - m t quy n. Đ c Laậ ị ậ ộ ể ượ Th p d ch sang Hán văn. B n Ph n văn và Tâyậ ị ả ạ T ng văn hi n ch a tìm th y.ạ ệ ư ấ

III. Th t Th p Không Tánh Lu n. Đã d ch raấ ậ ậ ị Tây T ng văn. (Ba tác ph m v a nêu là nh m đạ ẩ ừ ằ ả phá Ti u th a, ho ng d ng Đ i th a).ể ừ ằ ươ ạ ừ

IV. H i Tránh Lu n. M t quy n, b n lu n nàyồ ậ ộ ể ả ậ đ c Tỳ M c Trí Tiên và Cù Đàm L u Chi c ngượ ụ ư ộ tác d ch a Hán văn, b n Ph n văn và b n Tâyị ả ạ ả T ng văn hi n v n còn.ạ ệ ẫ

V. L c Th p T ng Nh Lý Lu n. M t quy n,ụ ậ ụ ư ậ ộ ể do Thi H d ch ra Hán văn, Tây T ng cũng có d chộ ị ạ ị b n này.ả

VI. Qu ng Phá Kinh, Qu ng Phá Lu n. Haiả ả ậ b n kinh lu n này đã d ch ra Tây T ng văn (baả ậ ị ạ b n IV, V, VI ch y u là đ phá phái Chánh Lýả ủ ế ả c a ngo i đ o).ủ ạ ạ

361

VII. Đ i Trí Đ Lu n. M t trăm quy n. Do Laạ ộ ậ ộ ể Th p d ch ra Hán văn. Lu n này có liên h v iậ ị ậ ệ ớ “Đ i Bát Nhã Kinh” đ nh h i t c thích lu n c aạ ệ ị ộ ứ ậ ủ Đ i Ph m Bát Nhã. (V i hai v n năm nghìnạ ẩ ớ ạ t ng). Đ i Trí Đ Luân ch a truy n đ n Tâyụ ạ ộ ư ề ế T ng.ạ

VIII. th p Tr Tỳ Bà Sa Lu n - m i b yậ ụ ậ ườ ả quy n. B n Hán d ch là c a La Th p, lu n này cóể ả ị ủ ậ ậ liên h đ n kinh Hoa Nghiêm qua thích lu n c aệ ế ậ ủ “Th p Đ a Kinh” và ch m i d ch ra Hán văn haiậ ị ỉ ớ ị b ph n là S đ a và Nh d a. B n Ph n văn đã bộ ậ ơ ị ị ị ả ạ ị m t và ch a th y truy n đ n Tây T ng. (haiấ ư ấ ề ế ạ lu n trên ch y u là đ thích lu n kinh Đ iậ ủ ế ể ậ ạ th a).ừ

IX. Đ i Th a Nh Th p T ng Lu n, b n Hánạ ừ ị ậ ụ ậ ả d ch c a Thi H . Tây T ng cũng có d ch b n (đâyị ủ ộ ạ ị ả là m t đo n lu n có tính đ c l p).ộ ả ậ ộ ậ

X. Nhân Duyên Tâm Lu n T ng. Nhân Duyênậ ụ Tâm Lu n Thích - m t quy n, b n Hán d ch đã bậ ộ ể ả ị ị m t. Tây T ng cũng có d ch b n này. (Ti u lu nấ ạ ị ả ể ậ này đ c phát hi n t i Đôn Hoàng).ượ ệ ạ

362

XI. B Đ T L ng Lu n T ng - sáu quy n,ồ ề ư ươ ậ ụ ể do T T i làm l i thích, và đ c Đ t Ma C p Đaự ạ ờ ượ ạ ấ d ch ra hán văn.ị

XII. B o Hành V ng Chính Lu n - m tả ươ ậ ộ quy n, b n Hán d ch c a Ch n Đ , Tây T ngể ả ị ủ ơ ế ạ cũng có b n d ch này. Đây chính là b B o Manả ị ộ ả Lu n c a b n Ph n văn. ậ ủ ả ạ

XIII. Long Th B Tát Khuyên Gi i V ngọ ồ ớ ươ T ng - môt quy n; b n Hán d ch c a Nghĩa T nh,ụ ể ả ị ủ ị Hán d ch còn có hai b n khác, không rõ ai d ch:ị ả ị Tây T ng cũng có d ch b n này. Riêng b n Ph nạ ị ả ả ạ văn nay không còn. (Ba lu n, t ng 11, 12, 13 làậ ụ nh m th o lu n v n đ tu trì, và cách đ i x c aằ ả ậ ấ ề ố ử ủ Ph t giáo v i các th ch Chính tr ).ậ ớ ể ế ị

Trong s các lu n v a nêu, ch y u nh t làố ậ ừ ủ ế ấ Trung Lu n, Đ i Trí Đ Lu n, và Th p Tr Tỳ Bàậ ạ ộ ậ ậ ụ Sa Lu n, Trung Lu n xi n d ng và phát huyậ ậ ể ươ thâm nghĩa tánh không duyên kh i; nêu rõ cănở b n c a v n đ sinh t , gi i thoát, làm “c a”ả ủ ấ ề ử ả ử chung cho tam th a; Đ i Trí Đ Lu n đào sâu vàoừ ạ ộ ậ l p tr ng Trung đ o nh m hi n th “B t C ngậ ườ ạ ằ ể ị ấ ộ Bát Nhã” (l p tr ng c a Bát Nhã không cùng cóậ ườ ủ v i l p tr ng c a các Lu n). Th p Tr Tỳ Bà Saớ ậ ườ ủ ậ ậ ụ

363

Lu n, dùng cái th y thâm vi n đ x ng phátậ ấ ễ ể ướ đ i h nh c a B tát.ạ ạ ủ ồ

- T t ng Long Th .ư ưở ọ

T ng truy n Long Th là ng i h ng tu iươ ề ọ ườ ưở ổ th r t cao, trong su t m t đ i ông s ng, theo đóọ ấ ố ộ ờ ố mà th i gian sáng tác c a ông cũng r t dài lâu.ờ ủ ấ T t ng c a m t con ng i, h n n a ng i đóư ưở ủ ộ ườ ơ ữ ườ l i là m t t t ng gia thì biên đ t t ng doạ ộ ư ưở ộ ư ưở ng i đó sáng tác h n nhiên là ch u chi ph i b iườ ẳ ị ố ở tu i tác, và hoàn c nh không ph i lúc nào cũngổ ả ả gi ng nhau, mà có s “co - dãn” bi n đ ng. Do đó,ố ự ế ộ chúng ta nh n ra toàn b nh ng tr c tác c aậ ộ ữ ướ ủ Long Th không th không nói là n i dung tọ ể ộ ư t ng c a ông r t ph c t p, th m chí còn mâuưở ủ ấ ứ ạ ậ thu n nhau là đàng khác. Vì th , có ng i choẫ ế ườ r ng t t ng c a Long Th t nói không th ngằ ư ưở ủ ọ ự ố nh t, và đ a ra ba lý do:ấ ư

Th nh t, v th i gian tr c tác có tr c, cóứ ấ ề ờ ướ ướ sau. Th hai, đ i t ng nh m đ n đ sáng tácứ ố ượ ắ ế ể bao g m Ti u th a, Đ i th a, và d ch p ngo iồ ể ừ ạ ừ ị ấ ạ d o. T t c là không gi ng nhau, cho nên tùyạ ấ ả ố t ng đ i t ng mà dùng ph ng thuy t gi ngừ ố ượ ươ ế ả khác nhau. Th ba, đ i t ng sáng tác còn ph iứ ố ượ ả tùy vào t ng lĩnh v c v th i gian, v giai t ng xãừ ự ề ờ ề ầ

364

h i mà d n d , nên cũng theo đó mà ph ngộ ẫ ụ ươ ti n thuy t gi ng có khác nhau.ệ ế ả

Đ i v i ngo i đ o và Ti u th a, thì lúc đ iố ớ ạ ạ ể ừ ố di n v i ngo i đ o, ông đ ng trên l p tr ngệ ớ ạ ạ ứ ậ ườ Ph t giáo đ ho ng d ng Đ i th a, ch khôngậ ể ằ ươ ạ ừ ứ đ ng trên đ a v Ti u th a, ông mi n c ng khiứ ị ị ể ừ ễ ưỡ so sánh Ti u th a ch ng khác gì ngo i đ o. Nhânể ừ ẳ ạ ạ đ y, khi ông đ ng trên l p tr ng Đ i th a đấ ứ ậ ườ ạ ừ ể phê phán Ti u th a là nh m ng phó l i l pể ừ ằ ứ ạ ậ tr ng c a ngo i đ o, ngay c vi c ông l i d ngườ ủ ạ ạ ả ệ ợ ụ kinh, l ât, lu n c a Ti u th a.ụ ậ ủ ể ừ

Nh v y, Long Th tuy l y “Bát Nhã khôngư ậ ọ ấ nghĩa” làm tr ng tâm cho giáo nghĩa Đ i th aọ ạ ừ c a mình. Nh ng khi đ i di n v i Ti u th a, ôngủ ư ố ệ ớ ể ừ l i hoàn toàn đ ng trên l p tr ng Đ i th a, ôngạ ứ ậ ườ ạ ừ cũng làm cho kinh đi n c a h giáo lý T nh để ủ ệ ị ộ thu c v t t ng Đ i th a và so ra đ p h nộ ề ư ưở ạ ừ ẹ ơ Ti u th a, b i ông không b sót t t ng T nhể ừ ở ỏ ư ưở ị đ .ộ

Đ ng th i, B tát Long Th khi đ i di n v iươ ờ ồ ọ ố ệ ớ vi c ti p d n chúng sinh mà tr c tác, thì đi uệ ế ẫ ướ ề c n thi t là thích ng v i căn tánh c a t ng h ngầ ế ứ ớ ủ ừ ạ ng i.ườ

365

Do đó, vi c thi t giáo không th không có sệ ế ể ự sai bi t. Ch ng h n lu n Th p Tr Tỳ Bà Sa thíchệ ẳ ạ ậ ậ ụ h p cho vi c giáo hóa hàng th ng căn, th ngợ ệ ượ ượ trí, nên có lúc ông dùng cách phân lo i ba th a -ạ ừ Đ i - Trung - Ti u, có khi ông dùng cách phânạ ể lo i Đ i th a, Trung th a (Đ c giác), Ti u th aạ ạ ừ ừ ộ ể ừ (Thanh văn), Nh n, Thiên - năm th a. Đ n lu nơ ừ ế ậ Đ i Trí Đ , lu n này ch ng khác gì b bách khoaạ ộ ậ ẳ ộ toàn th c a Ph t giáo, nó gi i thích m t cáchư ủ ậ ả ộ h t s c sâu r ng c v truy n thuy t, thí d , tênế ứ ộ ả ề ề ế ụ ng i, đ a danh, B phái danh và kinh đi n danhườ ị ộ ể v.v...

M t cách t ng quát, h u nh t t c t t ngộ ổ ầ ư ấ ả ư ưở Ph t giáo đ u đ c long Th ki n gi i t ngậ ề ượ ọ ế ả ườ t n. Ông l y Đ i th a làm trung tâm r i t đó màậ ấ ạ ừ ồ ừ đ nh đ a v cao th p không đ ng nh t, ông tùyị ị ị ấ ồ ấ vào “t ph ng bát di n” (b n ph ng tám m t)ứ ươ ệ ố ươ ặ mà phát huy Đ i th a giáo nghĩa, đi u này choạ ừ ề th y t t ng c a Long Th là vô cùng phongấ ư ưở ủ ọ phú, đ i khái nh n xét nh v y là chính xác. Cũngạ ậ ư ậ chính vì đi u này, mà chiêu bài v Long Thề ề ọ đ c các Ph t t h u th chia thành nhi u l pượ ậ ử ậ ế ề ậ tr ng, th nên Long Th đ c coi là v khai tườ ế ọ ượ ị ổ c a tám tông ho c chín tông phái.ủ ặ

366

- L p tr ng c a Long Th .ậ ườ ủ ọ

Căn c vào nh ng nghiên c u c a các h c giứ ữ ứ ủ ọ ả c n đ i, thì tuy t t ng, ý th c c a Long Thậ ạ ư ưở ứ ủ ọ nh m vào nhi u ph ng di n, nh ng l p tr ngắ ề ươ ệ ư ậ ườ ch y u c a ông là Trung Lu n. Long Th vi tủ ế ủ ở ậ ọ ế b Trung Lu n vào th i tráng niên, do đó s cộ ậ ờ ứ sáng tác c a ông vô cùng sung mãn. Trung Lu nủ ậ có có năm trăm bài t ng, chia làm hai m i b yụ ươ ả ph m. T t ng ch y u c a Trung Lu n là ẩ ư ưở ủ ế ủ ậ ở “Bát b t k ”, ho c có thêm n a là “Tam Đ K ”.ấ ệ ặ ữ ế ệ Mu n lý gi i r t ráo Bát B t k thì căn c vàoố ả ố ấ ệ ứ ph m Nhân Duyên, ph m này đ c coi là ph nẩ ẩ ượ ầ m đ u đ c Long Th s d ng; đ n ph m Tàở ầ ượ ọ ử ụ ế ẩ Ki n là ph n r t cu i c a lu n; t u trung y làế ầ ố ố ủ ậ ự ấ s tr c tác theo m t nguyên lý. Nguyên lý nàyự ướ ộ quán thông toàn b lu n th . Xin l c gi i thi uộ ậ ư ượ ớ ệ n i dung hai bài k .ộ ệ

1. Bát B t K :ấ ệ

B t sinh di c b t di t, b t th ng di c b tấ ệ ấ ệ ấ ườ ệ ấ đo n.ạ

B t nh t di c b t d , b t lai di c b t xu t.ấ ấ ệ ấ ị ấ ệ ấ ấ

367

(Không sinh cũng ch ng di t, ch ng th ngẳ ệ ẳ ườ còn cũng ch ng đo n m t.ẳ ạ ấ

Ch ng ph i m t cũng ch ng ph i khác m t,ẳ ả ộ ẳ ả ộ ch ng t đâu đ n cũng ch ng đi v đâu.)ẳ ừ ế ẳ ề

Đó là bài t ng đ u tiên c a ph m thụ ầ ủ ẩ ứ nh t(7) Kinh Bát Nhã quán chi u th y ngũ u n,ấ ế ấ ẩ th p bát gi i, t t c đ u không. Nh ng đ ng trênậ ớ ấ ả ề ư ứ l p tr ng th c it n mà nói, thì l p tr ngậ ườ ự ễ ậ ườ “Không” v n ch a đ t đ n lu n lý minh b ch.ẫ ư ạ ế ậ ạ Trung Lu n c a Long Th đem thuy t chânậ ủ ọ ế không c a Bát Nhã ti n thêm b c n a b ngủ ế ướ ữ ằ cách l p lu n lý bi n ch ng.ậ ậ ệ ứ

“Bát b t” đ t c s trên b n ch t c a nhânấ ặ ơ ở ả ấ ủ duyên pháp mà lý lu n m t cách có bi n ch ng.ậ ộ ệ ứ B n ch t c a nhân duyên pháp là “Không”.ả ấ ủ Không t c vô ng i. “Không” đây không r i vào ýứ ạ ở ơ ni m không và có, mà là trung đ o. Do đó, tên g iệ ạ ọ Trung Lu n là nh m đ xi n minh Trung đ o. Cóậ ằ ể ể ạ ng i quán sát tr ng thái c a th gi i, v i quanườ ạ ủ ế ớ ớ ni m coi s sinh di t, th ng đo n, nh t d , laiệ ự ệ ườ ạ ấ ị xu t (t c kh lai) là c đ nh, do đó mà có sấ ứ ứ ố ị ự ch p ngã c a h ng phàm phu, có ch p th ngấ ủ ạ ấ ườ ki n, đo n ki n c a ng ai đ o, và “pháp ch pế ạ ế ủ ọ ạ ấ sinh kh i” c a Ti u th a. D i th c đo c aở ủ ể ừ ướ ướ ủ

368

duyên kh i mà quán sát chân t ng c a th gi i,ở ướ ủ ế ớ thì th gi i t nó không sinh kh i, cũng không tế ớ ự ở ự nó tiêu di t; nó cũng “phi th ng h u di c phiệ ườ ữ ệ đo n tuy t” (không th ng có cũng không đo nạ ệ ườ ạ d t). Không th nói th gi i là m t kh i th ngứ ể ế ớ ộ ố ố nh t và không b d ch bi n, th gi i t nó khôngấ ị ị ế ế ớ ự ph i sinh ra cái m i, cũng không hp i t nóả ớ ả ự không di t đi cái cũ.ệ

Có m t s h c gi c a các tôn giáo khác ngộ ố ọ ả ủ ộ nh n và cho r ng lu n thuy t nh v y là ng yậ ằ ậ ế ư ậ ụ bi n, là “vô th vô phi lu n”, là “t th nhi phiệ ị ậ ợ ị lu n” (lu n gi ng nh th c nh ng không th c).ậ ậ ố ư ự ư ự Kỳ th c, các h c gi này ch a th u hi u Trungự ọ ả ư ấ ể đ o quán đ c gi ng m t cách minh b ch b iạ ượ ả ộ ạ ở giáo nghĩa Ph t giáo. Trung đ o quán nhìn trênậ ạ c s đ nh t nghĩa đ c a pháp duyên kh i m iơ ở ệ ấ ế ủ ở ớ th y xuyên su t đ c chân t ng c a th gi i.ấ ố ượ ướ ủ ế ớ Th gi i mà chân t ng c a nó là “không”, t cế ớ ướ ủ ứ không có t tánh có th kh đ c, tuy nhiên trênự ể ả ắ m t t c đ mà xét, thì th gi i d a vào qui t cặ ụ ế ế ớ ự ắ “duyên sinh duyên di t” mà t n t i.ệ ồ ạ

N u ch p th gi i do duyên kh i huy n h uế ấ ế ớ ở ễ ữ này là th c t i, ho c là h vô, thì r i vào c nhự ạ ặ ư ơ ả gi i c a ngo i đ o và phàm phu, còn nh nh nớ ủ ạ ạ ư ậ th c th gi i do duyên kh i này tuy huy n h u,ứ ế ớ ở ễ ữ không th c, r i l y vi c tu quán pháp duyên kh iự ồ ấ ệ ở

369

đ đi đ n c nh gi i Ni t bàn và cho đó là th cể ế ả ớ ế ự t i, thì r i vào c nh gi i c a Ti u th a. Đi u nàyạ ơ ả ớ ủ ể ừ ề khi đ n Thiên Đài Gia c a Trung Qu c, li n đ cế ủ ố ề ượ nh n đ nh: phàm phu và ngo i đ o thì ch p t cậ ị ạ ạ ấ ụ (gi ), đ n thánh gi Ti u th a thì ch p ch nả ế ả ể ừ ấ ơ (không) đ , Thánh gi Đ i th a đ ng trên l pế ả ạ ừ ứ ậ tr ng “Trung” đ ph đ nh c t c đ và ch nườ ể ủ ị ả ụ ế ơ đ . Duy ch có ng i ng nh p Trung đ m i cóế ỉ ườ ộ ậ ế ớ kh năng đi vào sinh t mà không b sinh t tróiả ử ị ử bu c, nhi u h i; nh p Ni t bàn mà v n khôngộ ễ ạ ậ ế ẫ quên c u chúng sinh kh .ứ ổ

2. Tam Đ K :ế ệ

Chúng nhân duyên sinh pháp,

Ngã thuy t t c th võ,ế ứ ị

Di c vi th gi danh,ệ ị ả

Di c th trung đ o nghĩa.ệ ị ạ

T m d ch: Pháp đ c sinh t nhi u nhân vàạ ị ượ ừ ề duyên, ta cho r ng pháp đó là không (có t tánhằ ự

370

cá bi t), pháp ch là tên ch không có th c, đ yệ ỉ ứ ự ấ cũng là nghĩa trung đ o.ạ

Trên đây là bài t ng th m i tám trongụ ứ ườ ph m Quán T Đ th hai m i b n c a Trungẩ ứ ế ứ ươ ố ủ Lu n(8). Câu sau cùng c a bài k “di c th trungậ ủ ệ ệ ị đ o nghĩa”, là d a vào b n d ch c a Tây T ng màạ ự ả ị ủ ạ d ch sang Hán văn là “T Th trung nghĩa đ o”,ị ư ị ạ d ch nh v y là bi u th “t c không t c gi t cị ư ậ ể ị ứ ứ ả ứ th trung đ o nghĩa” ( y là không y là gi yị ạ ấ ấ ả ấ cũng là nghĩa c a trung đ o), ch không l pủ ạ ứ ậ riêng Trung đ nào khác, chính vì v y nên Tamế ậ Lu n Tông c a Trung Qu c ch nói nh đ t ngậ ủ ố ỉ ị ế ươ hi p.ệ

Kỳ th c thì g c c a Trung Lu n v n ch aự ố ủ ậ ẫ ư dùng bài k này chia làm ba đ , mà ch nói t t cệ ế ỉ ấ ả các pháp đ c sinh t nhi u nhân và nhi uượ ừ ề ề duyên, do đó, mà (t tánh c a) các pháp là không,ự ủ là gi , là trung. Pháp duyên kh i không có tả ở ự tánh, vì th nên nói là “không”; nh ng vì dãn d tế ư ắ chúng sinh nên không th không đ c p đ n cácể ề ậ ế pháp, và các pháp đ c đ c p đ n đ u không cóượ ề ậ ế ề t tánh, vì v y m i nói các pháp ch là tên g i gi .ự ậ ớ ỉ ọ ả Pháp ch là tên g i gi , pháp nh v y g i là t cỉ ọ ả ư ậ ọ ụ đ (cái th y đúng c a ng i đ i v m t hìnhế ấ ủ ườ ờ ề ặ t ng, tr ng thái). Hàng Ti u th a, mà k t quướ ạ ể ừ ế ả c a h là quán sát pháp duyên kh i trên c sủ ọ ở ơ ở

371

“không”, cái “không” này b t ngu n t nghĩa thắ ồ ừ ứ hai (t c đ ) có tính t ng đ i, vì th không tri tụ ế ươ ố ế ệ đ , cho nên ch có “không vô t tánh” m i quétể ỉ ự ớ s ch đ c quan ni m “không” c a Ti u th a.ạ ượ ệ ủ ể ừ “Không vô t tánh” m i là đ nh t nghĩa đ c aự ớ ệ ấ ế ủ Đ i th a, đó là trung đ o, và không r i vào quanạ ừ ạ ơ ni m nh biên là “không” đ i l p v i “h u”.ệ ị ố ậ ớ ữ

Nhân khi Trung Lu n đ n Thiên Đài Gia c aậ ế ủ Trung Qu c thì li n đ c d n d ng bài Tam Đố ề ượ ẫ ụ ế K đ thành l p thuy t Tam Đ là: Không - Gi -ệ ể ậ ế ế ả Trung. Th c thì tuy t Tam Đ c a Thiên Đàiự ế ế ủ ch a h n là b n sao đúng v i nghĩa g c c a Longư ẳ ả ớ ố ủ Th , b i Long Th ch a bao gi l p ra Tam Đ ;ọ ở ọ ư ờ ậ ế đi u đó đ c nói trong lu n Đ i Trí Đ , quy nề ượ ậ ạ ộ ể ba m i tám(9). Long Th vi t lu n này khi tu iươ ọ ế ậ ổ đ i đã ngã bóng: “trong Ph t pháp có hai đ , m tờ ậ ế ộ là th đ , hai là đ nh t nghĩa đ ; vì th đ , nênế ế ệ ấ ế ế ế nói có chúng sinh, vì đ nh t nghĩa đ , nên nóiệ ấ ế chúng sinh vô vô s h u”. Đ ng th i, ph m Quánở ữ ồ ờ ẩ T Đ trong Trung Lu n cũng nói: “ch Ph tứ ế ậ ư ậ n ng theo nh đ mà vì chúng sinh thuy t pháp,ươ ị ế ế m t là t c đ , hai là đ nh t nghĩa đ ”(10).ộ ụ ế ệ ấ ế Trong Trung Lu n t o tr cái “t t cánh không”ậ ả ừ ấ (t c cái không r ng tr ng) c a nh biên, t c “có”ứ ỗ ố ủ ị ứ đ i l p v i “không”. Do dó, ng i đ i x ng t ngố ậ ớ ườ ờ ứ ụ cái h c Trung quán c a Long Th là đ o lý c aọ ủ ọ ạ ủ “Không Tông”, là nh m vào đi m v a nêu.ằ ể ừ

372

TI T II. NG I K H U C A LONG TH .Ế ƯỜ Ế Ậ Ủ Ọ

Trong nh ng đ t c a Long Th , Đ Bàữ ệ ử ủ ọ ề (Aryadeva - Thánh Thiên, s ng vào kho ng tố ả ừ năm 170 - 270 tây l ch) là ng i t i ki t xu t.ị ườ ố ệ ấ Theo Đ Bà B Tát Truy n(11) thì ông xu t thânề ồ ệ ấ trong m t gia đình theo Bà La Môn giáo namộ ở

n, ông là ng i trí tu b t qu n, đ ng th iẤ ườ ệ ạ ầ ươ ờ ông dùng vàng ròng đúc m t pho t ng Đ i Tộ ượ ạ ự T i Thiên cao hai tr ng, t ng linh ng m tạ ượ ượ ứ ộ cách d th ng, nh ng ông không cho b t c aiị ườ ư ấ ứ đ c xem t ng, nh ng i nào đ c xem cũngượ ượ ư ườ ượ không dám nhìn th ng vào m t t ng, ngay cẳ ặ ượ ả Đ Bà mu n nhìn m t l n cũng không th ; vìề ố ộ ầ ể m i l n ông nhìn thì hai m t c a t ng li n daoỗ ầ ắ ủ ượ ề đ ng và nhìn ông th nh n , Đ Bà dùng thang độ ị ộ ề ể leo lên thân t ng và đ c đi m t trái c a t ng.ượ ụ ắ ủ ượ Xong vi c ông t móc đi m t trái c a mình đ trệ ự ắ ủ ể ả l i cho t ng T T i Thiên. Do v y ông ch cònạ ượ ự ạ ậ ỉ có m t bên h u. Vì th ng i th i y g i là ôngắ ữ ế ườ ờ ấ ọ Ca Na Đ Bà (Kàn - deva). Do nhân duyên này ôngề t b ngo i đ o đ quy nh p Ph t giáo.ừ ỏ ạ ạ ể ậ ậ

Ông xu t gia và th h c Ph t pháp v i Longấ ọ ọ ậ ớ Th . Sau đó, ông chu du ho ng hóa. Cũng nhọ ằ ư Long Th , ông nh c m hóa đ c m t v qu cọ ờ ả ượ ộ ị ố

373

v ng v n tr c nay tín ph ng ngo i đ o. L iươ ố ướ ụ ạ ạ ạ n a Đ Bà dùng ph ng th c bi n lu n đánh b tữ ề ươ ứ ệ ậ ạ hàng ngo i đ o, và ch trong kho ng th i gian baạ ạ ỉ ả ờ tháng ông hóa đ đ c h n m t trăm nghìnộ ượ ơ ộ ng i. Có m t đ t c a v s ngo i đ o nhânườ ộ ệ ử ủ ị ư ạ ạ th y th y mình b Đ Bà dùng bi n lu n đánhấ ầ ị ề ệ ậ b i nên ôm lòng căm ph n, và th r ng: “Ôngạ ẫ ề ằ dùng mi ng th ng ph c th y ta, ta sẽ dùng đaoệ ắ ụ ầ th ng ph c l i ông; ông dùng “không đao” vâyắ ụ ạ kh n ta, ta sẽ dùng th c đao vây kh n l i ông”. Vìổ ự ổ ạ th , m t hôm B tát Đ Bà đang bình th n điế ộ ồ ề ả kinh hành trong r ng v ng, b ng đâu đ t c aừ ắ ỗ ệ ử ủ ngo i đ o s c m đao ch y đ n, và nói: “ôngạ ạ ư ầ ạ ế dùng mi ng phá th y ta, sao b ng ta dùng đaoệ ầ ằ phá ông!”.

S vĩ đ i c a B tát Đ Bà là, tuy b ng ôngự ạ ủ ồ ề ụ đã b hung th phá v , ngũ t ng s p r i xu ngị ủ ỡ ạ ắ ơ ố đ t nh ng Ngài v n không oán h n mà con aiấ ư ẫ ậ m n đ i v i hung th : “ta có ba y bát quí, hi n ẫ ố ớ ủ ệ ở t i trú x c a ta; ng i có th đ n đó mà l y, l yạ ứ ủ ươ ể ế ấ ấ xong hãy leo ng c lên núi mà đi, ch đi n i bìnhượ ớ ơ l s r ng các đ t ch a đ c pháp nh n c a ta,ộ ợ ằ ệ ử ư ắ ẫ ủ h sẽ truy nã ng i, ho c h sẽ b t ng i giaoọ ươ ặ ọ ắ ươ cho quan ph ”.ủ

Khi các đ t ngài ch y đ n hi n tr ng,ệ ử ạ ế ệ ườ trong đó có nhi u v ch a đ c pháp nh n, th yề ị ư ắ ẫ ấ

374

ngài th n n li n r ng to than khóc nh điênọ ạ ề ố ư nh cu ng và mu n truy đu i hung th , B tátư ồ ố ổ ủ ồ c n l i, và nhân đ y khi th đ t : “cái th c c aả ạ ấ ị ệ ử ự ủ pháp, cái th c y không có ng i th , cũngự ấ ườ ọ không có ng i h i. V y l y ai là thân? Ai là oán?ườ ạ ậ ấ Ai là gi c? Ai là h i? Các ng i b s si mê l a d iặ ạ ườ ị ự ừ ố mà v ng sinh ki n tr c nên m i gào khóc, đâyọ ế ướ ớ ch ng ph i là thi n nghi p b ng i h i, h h iẳ ả ệ ệ ị ườ ạ ọ ạ là h i cái nghi p báo c a ta, ch h không h h iạ ệ ủ ứ ọ ề ạ ta (t c cái th c c a pháp). Các ng i hãy suyứ ự ủ ườ nghĩ đi u đó. C n th n ch nên cu ng đu i theoề ẩ ậ ớ ồ ổ cu ng, l y đau th ng gây đau th ng”.ồ ấ ươ ươ

D y xong ngài thanh th n ra đi.ạ ả

G i là tâm h nh B tát, thì nên nh tâm h nhọ ạ ồ ư ạ c a B tát Đ Bà m i đích th là ch n B tát, ngàiủ ồ ề ớ ị ơ ồ đích th là đ t c a đ c Ph t! S vĩ đ i c a Bị ệ ử ủ ứ ậ ự ạ ủ ồ tát Đ Bà chính là s ng x chân th c trongề ự ứ ử ự hoàn c nh th c ti n.ả ự ễ

- Nh ng tr c thu t c a Đ Bà.ữ ướ ậ ủ ề

Truy n ký v Đ Bà đ c đ i s B Đ n -ệ ề ề ượ ạ ư ố ố ng i Tây T ng vi t trong b “Ph t Giáo S ” c aườ ạ ế ộ ậ ử ủ ông: “Đ Bà ng i n c Ch p S T (Simhalaề ườ ướ ấ ư ử

375

Tích Lan), th h c v i Long Th . Ông t ng l uọ ọ ớ ọ ừ ư ng t i chùa Na Lan Đà, giáo hóa Ma Hý Lý Chụ ạ ế Tra, và sáng tác nhi u lu n th ”. B “ n Đ Ph tề ậ ư ộ Ấ ộ ậ Giáo S ” c a Đa La Na Tha cũng ng i Tây T ng,ử ủ ườ ạ thì vi t: “Đ Bà khi tu i v già, t chùa Na Lan Đàế ề ổ ề ừ đi đ n nam n, t i n c H ng Chí (Kànõci,ế Ấ ở ạ ướ ươ nay là conjeveram) sát g n v i Lan Già Na Đ tầ ớ ạ (Ranganàtha). T i đây ông phú pháp cho C p Laạ ấ H u La B t Đà La r i t ch”.ầ ạ ồ ị

T các ghi chép trên, cho th y các truy n kýừ ấ ệ có tính xác th c liên quan đ n B tát Đ Bà hi nự ế ồ ề ệ v n ch a hoàn toàn rõ ràng. Nh ng tr c thu tẫ ư ữ ướ ậ c a Đ Bà, theo Nh t B n Đ i Chánh Tân Tu là cóủ ề ậ ả ạ sáu tác ph m. Nh ng tác ph m đ c coi là t tayẩ ữ ẩ ượ ự Đ Bà vi t, g m có ba b :ề ế ồ ộ

1. T Bách Lu n: B n d ch c a Tây T ng v nứ ậ ả ị ủ ạ ẫ còn đ y đ , nh ng b n Ph n văn ch còn t ngầ ủ ư ả ạ ỉ ừ đo n, t ph n. B “Đ i Th a Qu ng Bách Lu nạ ừ ầ ộ ạ ừ ả ậ B n” do Huy n Trang d ch ra Hán văn ch t ngả ề ị ỉ ươ đ ng v i hai trăm bài k ph n cu i c a Tươ ớ ệ ở ầ ố ủ ứ Bách Lu n.ậ

2. Bách Lu n: G m có hai quy n, đ c Laậ ồ ể ượ Th p d ch sang Hán văn.ậ ị

376

3. Bách T Lu n - m t quy n: B Đ L u Chiự ậ ộ ể ồ ề ư d ch ra Hán văn. Tây T ng cũng d ch b n này.ị ạ ị ả

C ba b lu n th nêu trên, do Đ Bà thamả ộ ậ ư ề c u ph ng pháp lu n c a Long Th đ c vi tứ ươ ậ ủ ọ ượ ế trong b Trung Lu n T ng. Đ Bà l y đó làm l pộ ậ ụ ề ấ ậ tr ng đ bài xích giáo nghĩa ngo i đ o và Ti uườ ể ạ ạ ể th a. Ng i sau k th a ph ng châm này màừ ườ ế ừ ươ hình thành phái Trung Quán.

- La H u La B t Đà La.ầ ạ

Th y c a Long Th có tên là La H u La B tầ ủ ọ ầ ạ Đà La (Rahulabhadra). Đ i Trí Đ Lu n quy nạ ộ ậ ể m i tám, có d n d ng “Thán Bát Nhã K ” đườ ẫ ụ ệ ể ch ng minh s liên quan gi a La H u La B t Đàứ ự ữ ầ ạ La và sáng tác c a Long Th . Đ t c a Đ Bàủ ọ ệ ử ủ ề cũng có tên là La H u La B t Đà La. Nghiên c uầ ạ ứ s liên h gi a hai nhân v t trên có th là trùngự ệ ữ ậ ể tên, nh ng khác nhau v th i đ i, ho c có th làư ề ờ ạ ặ ể m t ng i nh ng b truy n nh m là hai. Nghiộ ườ ư ị ề ầ v n này v n còn t n nghi. Vì r ng, La H u La B tấ ẫ ồ ằ ầ ạ Đà la là ng i vi t Pháp Hoa Kinh Tán, và chúườ ế thích ph m đ u c a Trung Lu n. Ông là ng i cóẩ ầ ủ ậ ườ kh năng vi t chú thích cho Trung Lu n, và t aả ế ậ ự

377

h nh ông là ng i đ i sau đ i v i Long Th . Vồ ư ườ ờ ố ớ ọ ị lão s vì các tr c thu t c a đ t mà vi t chúư ướ ậ ủ ệ ử ế thích, vì rõ ràng đ y là đi u không t m th ngấ ề ầ ườ chút nào.

G n đây có ng i suy đoán La H u La B t Đàầ ườ ầ ạ La sinh vào kho ng t hai d n ba trăm năm sauả ừ ế Công nguyên.

Sau La H u La B t Đà La, còn có Bà T u,ầ ạ ẩ Thanh M c. Thanh M c (Pingala - Chi u Tụ ụ ế ự Nghĩa, th ng d ch là Hoàng M c), có vi t Trungườ ị ụ ế Lu n Thích, và đ c La Th p d ch ra Hán văn.ậ ượ ậ ị Th c thì B tát Thanh M c là ng i vi t thíchự ồ ụ ườ ế lu n, đ i khái Thanh M c là ng i đ n Trungậ ạ ụ ườ ế Hoa tr cLa Th p, ít ra cũng t ba đ n b n trămướ ậ ừ ế ố năm sau Công nguyên.

Bà T u là ng i vi t “bách Lu n B n T ngẩ ườ ế ậ ả ụ Thích” c a Đ Bà; ti p đ n có Kiên Ý, niên đ i vủ ề ế ế ạ ề Kiên Ý không đ c rõ, nh ng ông là ng i vi tượ ư ườ ế “Nh p Đ i Th a Lu n” g m hai quy n, và đ cậ ạ ừ ậ ồ ể ượ Đ o Thái và các v khác B c Kinh- Tung Qu cạ ị ở ắ ố d ch ra Hán văn. Đ i lo i có th Kiên Ý là ng iị ạ ạ ể ườ cùng th i v i Thanh M c?ờ ớ ụ

378

- Phái Trung Quán.

Tánh không h c c a Long Th , t sau Đ Bàọ ủ ọ ừ ề có m t đ b suy vi. Đ n th i Th Thân (t nămộ ộ ị ế ờ ế ừ 320 đén năm 400 tây l ch) có Long H uị ữ (Nagamitra) là đ t c a Tăng Hệ ử ủ ộ (Samgharaksita) h ng kh i, và ho ng d ng cáiư ở ằ ươ h c c a Long Th , nh ng ch a th y ho ngọ ủ ọ ư ư ấ ằ d ng đ i lu n th c a Long Th , ông ch ho ngươ ạ ậ ư ủ ọ ỉ ằ d ng Trung Lu n và Bách Lu n T ng theo cáchươ ậ ậ ụ ph thông. Do đó, ch a l t t đ c tinh hoa c aổ ư ộ ả ượ ủ Tánh không h c. Khi ông đ n trung n Đ , theoọ ế Ấ ộ h c v i Tăng H , đ ng th i ông cũng th h c v iọ ớ ộ ồ ờ ọ ọ ớ Ph t H , Thanh Bi n và Gi i Thoát Quân. Trongậ ộ ệ ả ba nhà trên, Long H u ch u nh h ng Ph t Hữ ị ả ưở ậ ộ và Thanh Bi n là rõ h n c .ệ ơ ả

T th i đ i Long Th đ n th i Long H u,ừ ờ ạ ọ ế ờ ữ ch a th y ai đ ng ra thành l p h c phái nào.ư ấ ứ ậ ọ Đ n th i Thanh Bi n, do vì đ t c a Th Thânế ờ ệ ệ ử ủ ế là An Hu vi t b Trung Lu n Thích, và dùng bệ ế ộ ậ ộ lu n thích này đ gi i thích Duy Th c h c, đ cậ ể ả ứ ọ ượ cho là ti m n m t ý c a đ c Ph t. (Cho r ngề ẩ ậ ủ ứ ậ ằ nh t thi t giai không lu n c a Long Th , y m iấ ế ậ ủ ọ ấ ớ là Ph t m t ý thuy t, vì v y ch nói đ n tam vôậ ậ ế ậ ỉ ế tánh, đ ng th i v i Duy th c h c l p tam tồ ờ ớ ứ ọ ậ ự tánh), trong khi Thanh Bi n dùng lý nghĩa trái v iệ ớ lý nghĩa căn b n c a Long Th , và l y đó ph nả ủ ọ ấ ả

379

kích l i Long Th . Đây chính là manh m i kh iạ ọ ố ở đ u cho cu c kh i tranh gi a “không-h u”. C nhầ ộ ở ữ ữ ạ đó, ki n gi i v tánh không h c gi a Thanh Bi nế ả ề ọ ữ ệ và Ph t H là không nh t trí, c hai v cùng l pậ ộ ấ ả ị ậ tr ng tánh không h c, coi đ y là lu n lý căn cườ ọ ấ ậ ơ đ phá đ d ch p.ể ổ ị ấ

Nh ng ph ng pháp ngh lu n c a Ph t hư ươ ị ậ ủ ậ ộ là tùy vào l p lu n c a đ i h ng r i theo đó màậ ậ ủ ố ươ ồ ch ra s mâu thu n c a h , và ch ng minh lu nỉ ự ẫ ủ ọ ứ ậ lý c a h là không đ c s đ có th đ ng v ng.ủ ọ ủ ơ ở ể ể ứ ữ Phá tà đ hi n chánh, nh ng không t n công đ iể ể ư ấ ố ph ng đ đ a ra ch tr ng c a mình là nhươ ể ư ủ ươ ủ ư th nào. Vì th phái này có tên là T t Phá Tánhế ế ấ Không phái, ho c C Duyên phái (Pràsamgikah).ặ ụ Trong khi ph ng pháp ngh lu n c a Thanhươ ị ậ ủ Bi n là t mình ki n l p lu n th c m t cách đ cệ ự ế ậ ậ ứ ộ ặ bi t, đ c đáo, t n công và tri t phá l p lu n c aệ ộ ấ ệ ậ ậ ủ đ i ph ng. Vì v y phái này có tên là T Ý L pố ươ ậ ự ậ Tông phái, ho c Y T Kh i phái (Svàtantrikah).ặ ự ở

H c phái Trung Quán mà chúng ta sẽ đ c pọ ề ậ t i là do Ph t H và Thanh Bi n thành l p. Đ ngớ ậ ộ ệ ậ ồ th i, sau khi thành l p phái Trung Quán, phái nàyờ ậ li n phát sinh m i quan h v i M t giáo. C thề ố ệ ớ ậ ụ ể là Ph t H và Thanh Bi n ho ng hóa nam nậ ộ ệ ằ ở Ấ Đ , c hai đ u chuy n nh p m t th a; cònộ ả ề ể ậ ậ ừ Nguy t X ng, Trí T ng, T ch H , T nh M nh vàệ ứ ạ ị ộ ị ệ

380

Liên Hoa Trung n không ai là không h c M tở Ấ ọ ậ giáo. M t giáo n i lên c h c gi Đ i th a c a haiậ ổ ả ọ ả ạ ừ ủ h không - h u; h t c c, M t giáo đ c dung hòaệ ữ ế ụ ậ ượ và t trào c a th i đ i. Vì v y, ngay c bu i đ uư ủ ờ ạ ậ ả ổ ầ thành l p phái Trung Quán đã có khí v M t giáo,ậ ị ậ th m chí có th nói cái h c tánh không c a Longậ ể ọ ủ Th là m đ u cho vi c bi n hóa c a M t giáo.ọ ở ầ ệ ế ủ ậ

Nay xin li t kê h th ng c a ba dòng l n.ệ ệ ố ủ ớ

blank

Ph t H (Buddapàlita - 470-549 sau Côngậ ộ nguyên), ng i n c Ch y Bà La (Tambala) ườ ướ ủ ở nam n Đ . Ông r ng truy n s h c c a mìnhẤ ộ ộ ề ở ọ ủ t i Già lam Đát Đ t Ph t L i (Dantapuri) thu cạ ặ ấ ợ ộ c đô Y t Lăng Già cũng nam n Đ . Ông làố ế ở Ấ ộ ng i vi t chú s cho b Trung Lu n. Hi n Tâyườ ế ớ ộ ậ ệ ở T ng v n còn b n d ch b chú s này. Ông căn cạ ẫ ả ị ộ ớ ứ Trung Lu n Thích c a Vô Úy đ vi t, và truy nậ ủ ể ế ề đ n Nguy t X ng (Candrakìrti - năm 600-650 tâyế ệ ứ l ch). Nguy t X ng là ng i đ i ho ng truy nị ệ ứ ườ ạ ằ ề

381

c a Ph t H . Ông vi t b Minh Cú Lu n đ chúủ ậ ộ ế ộ ậ ể gi i Trung Lu n, trong các nhà vi t chú gi iả ậ ế ả Trung Lu n, thì b lu n th c a Nguy t X ng làậ ộ ậ ư ủ ệ ứ b duy nh t hi n còn b n Ph n văn. Vì th nênộ ấ ệ ả ạ ế b Minh Cú Lu n c a ông là c c kỳ trân quí;ộ ậ ủ ự ngoài ra Nguy t X ng còn vi t chú gi i T Báchệ ứ ế ả ứ Lu n c a Đ Bà, và đ c d ch sang Tây T ng vănậ ủ ề ượ ị ạ v i tên g i là Nh p Trung Lu n.ớ ọ ậ ậ

B Nh p Trung Lu n T ng g n đây đ cộ ậ ậ ụ ầ ượ pháp s Di n B i d ch ra Hán văn và đã cho xu tư ễ ồ ị ấ b n; xin gi i thi u đ đ c gi có th tham c u.ả ớ ệ ể ộ ả ể ứ Ng i ti p n i h th ng trên có T ch Thiên (650-ườ ế ố ệ ố ị750 tây l ch).ị

T ch Thiên vi t các b nh : Nh p B Tátị ế ộ ư ậ ồ H nh Lu n; T p H c Lu n, T p Kinh Lu n. Bạ ậ ậ ọ ậ ậ ậ ộ th nh t và th hai hi n còn b n Hán d ch. B nứ ấ ứ ệ ả ị ả Tây T ng d ch và ngay c b n Ph n văn hi n v nạ ị ả ả ạ ệ ẫ còn. Riêng b th ba đ c d ch ra Hán văn v iộ ứ ượ ị ớ tên g i là Đ i Th a B o Y u Nghĩa Lu n.ọ ạ ừ ả ế ậ

- Thanh Bi n (Bhàviveka - 490-570 tây l ch)ệ ị

Thanh Bi n là v lu n s vĩ đ i, th ng ôngệ ị ậ ư ạ ườ có hàng đ t Tỳ kheo theo h c h n nghìn ng i.ệ ử ọ ơ ườ

382

Ông là v lu n s có công r t l n trong vi c ph cị ậ ư ấ ớ ệ ụ h ng tánh không h c. Ông xu t thân t v ngư ọ ấ ừ ươ t c Ma La Da La (Malyara) nam n Đ . Sau khiộ ở Ấ ộ hoàn thành vi c h c Ph t pháp, ông v l i namệ ọ ậ ề ạ

n Đ , và lãnh đ o h n năm trăm Già lam s .Ấ ộ ạ ơ ở Ông vi t lu n phê bình, ch trích thuy t c a Ph tế ậ ỉ ế ủ ậ H ; ông cho Ph t H là đ i t ng đ lu n chi n.ộ ậ ộ ố ượ ể ậ ế Ông cũng là nhà Duy th c h c thu c h Vôứ ọ ộ ệ Tr c. Theo Đ i Đ ng Tây V c Ký, quy n m iướ ạ ườ ự ể ườ chép; “Thanh Bi n t ng đ n Ma Ki t Đà, chính làệ ừ ế ệ đ c u h c h Duy th c c a đ i lu n s Hể ầ ọ ệ ứ ủ ạ ậ ư ộ pháp, dang khi c c di n bi n lu n ch a t i h iụ ệ ệ ậ ư ớ ồ k t, thì Thanh Bi n m i vi c m i vi c đ u y vàoế ệ ỗ ệ ỗ ệ ề Nhân minh và coi tr ng lu n pháp Nhân minhọ ậ c a các h c gi Duy th c đ cùng lu n n n. Nhânủ ọ ả ứ ể ậ ạ minh h c nhân v vi c này mà thành cái h cọ ụ ệ ọ sáng rõ đ hai tông không - h u công kích nhau,ể ữ khi n cho lu n phong Đ i th a Ph t giáo m tế ậ ạ ừ ậ ộ th i h ng th nh. Ti c là sau Thanh Bi n, đ iờ ư ị ế ệ ố t ng đ lu n chi n l i là v n đ thu c n i giáoượ ể ậ ế ạ ấ ề ộ ộ ch không còn là vi c đ i phó v i tà thuy t c aứ ệ ố ớ ế ủ ngo i đ o.ạ ạ

Nh ng tr c tác c a Thanh Bi n g m có: Bátữ ướ ủ ệ ồ Nhã Đăng Lu n, Đ i Th a Ch ng Trân Lu n,ậ ạ ừ ưở ậ Trung Quán Tâm Lu n T ng, D Tông T nh Thích;ậ ụ ị ị b Bát Nhã Đăng Lu n đã d ch ra Hán văn vàộ ậ ị T ng văn, b Đ i Th a Ch ng Trân Lu n ch cóạ ộ ạ ừ ưở ậ ỉ

383

b n Hán d ch; hai b Trung Quán Tâm Lu nả ị ộ ậ T ng và b D B Tông Tinh Thích, ch có b nụ ộ ị ộ ỉ ả d ch c a Tây T ng. Đ t c a Thanh Bi n làị ủ ạ ệ ử ủ ệ Quan Âm C m có vi t thích nghĩa cho Bát Nhãấ ế Đăng Lu n. Trong khi đó, Nguy t X ng theo dòngậ ệ ứ c a Ph t H mà ph n kích l i Thanh Bi n. Tríủ ậ ộ ả ạ ệ Quang (Jnõnaprabh) là ng i cùng th i v iườ ờ ớ Nguy t X ng, ông căn c vào thuy t c a Thanhệ ứ ứ ế ủ Bi n mà ph i đ i l i Nguy t X ng - nhà Duy th cệ ả ố ạ ệ ứ ứ cùng phái c a Trung Quán lu n chi n v i nhau,ủ ậ ế ớ và hai phái c a Trung Quán l i cũng lu n chi n;ủ ạ ậ ế tình th gi ng nh th i m t kỳ c a B phái Ph tế ố ư ờ ạ ủ ộ ậ giáo Ti u th a, do đó mà lu n th đ c vi t quáể ừ ậ ư ượ ế nhi u, và d ch p v t h n th i th nh.ề ị ấ ượ ơ ờ ị

- Nguy t X ng và các lu n s .ệ ứ ậ ư

Xét v ph ng di n l ch s Ph t giáo n Đ ,ề ươ ệ ị ử ậ Ấ ộ thì đ a v c a Nguy t X ng là khá cao. Khi Nguy tị ị ủ ệ ứ ệ X ng còn là ch trì chùa Na Lan Đà, h c gi Duyứ ủ ọ ả Th c thu c h An Hu là Nguy t Cungứ ộ ệ ệ ệ (Candragomim), cùng ông bi n lu n t i chùa Đ tệ ậ ạ ặ Lai, m t bên thì chú tr ng tánh không, m t bênộ ọ ộ thì ch tr ng Duy th c. Cu c bi n lu n di n raủ ươ ứ ộ ệ ậ ễ vô cùng gay c n, và kéo dài đ n b y năm Nguy tấ ế ả ệ X ng m i dành đ c ph n th ng. Nhân s ki nứ ớ ượ ầ ắ ự ệ này các h c gi c a h tánh không coi đây nh làọ ả ủ ệ ư ph n th ng mang tính khích l h t s c l n.ầ ưở ệ ế ứ ớ

384

Nguy t X ng truy n xu ng Đ i Minh Đ Quyên,ệ ứ ề ố ạ ỗ Ti u Minh Đ Quyên, đ n A Đ H p (Atìsa)ể ỗ ế ể ạ ng i sau này đi đ n Tây T ng và vi t b B Đườ ế ạ ế ộ ồ ề Đ o Đăng Lu n, gây đ c nh h ng c c l n đ iạ ậ ượ ả ưở ự ớ ố v i Ph t giáo Tây T ng.ớ ậ ạ

L i n a, theo Pháp s n Thu n thì: “Nguy tạ ữ ư Ấ ậ ệ X ng bu i đ u tuy theo h c các nhà nh Ph tứ ổ ầ ọ ư ậ H , Thanh Bi n, cho nên v n đ tánh không cóộ ệ ấ ề v nh hòa h p không có gì ph i lu n tranh, bênẻ ư ợ ả ậ này “không”, bên kia “h u” không t nh n ra cóữ ự ậ s d bi t. Riêng Nguy t X ng r t h p v i Ph tự ị ệ ệ ứ ấ ợ ớ ậ H , cho nên ông nêu th ng b ng cách nói “thộ ẳ ằ ử tông b t c ng” (tông này không nh các tôngấ ộ ư khác) s dĩ ông nói nh th là vì có s c nh tranhở ư ế ự ạ gi a” ng thánh” và “t t c”(12). Đ y là nói vữ ứ ự ụ ấ ề cu c tranh lu n gi a n i b Trung Quán màộ ậ ữ ộ ộ Nguy t X ng là ng i kh i x ng, ông l y Thanhệ ứ ườ ở ướ ấ Bi n đ bài xích ki n gi i c a Ph t h mà khôngệ ể ế ả ủ ậ ộ tính đ n cu c n i tranh trong h tánh không.ế ộ ộ ệ

Đông Á Ph t Giáo S c a Kim S n Chánhậ ử ủ ơ H o, ch ng m i sáu chép là, Nguy t X ngả ươ ườ ệ ứ x ng xu t và đ ng trên l p tr ng c a phái Cươ ấ ứ ậ ườ ủ ụ Duyên đ bài bác phái Y T Kh i c a Thanhể ự ở ủ Bi n. Phái Y T Kh i phân ra làm hai:ệ ự ở

385

- M t là phái kinh L ng Trung Quán Y Tộ ượ ự Kh i, g m có Thanh Bi n, Trí T ngở ồ ệ ạ (Jnõàngarbha). Trí T ng vi t b Nh Đ Phânạ ế ộ ị ế Bi t T ng, và b Gi i Thâm M t Kinh Di L cệ ụ ộ ả ậ ặ Ph m L c S .ẩ ượ ớ

- Hai là phái Du Già S Trung Quán Y T Kh i,ư ự ở g m có T ch H (Sàntaraksita), Liên Hoa Gi iồ ị ộ ớ (Kamalasìla), Gi i Thoát Quân (Vimuktisena), Sả ư T Hi n (Haribhadra), Gi i Ki t T ng Tríử ề ả ế ườ (Buddhasrynõàna) v.v... Nh ng v v a nêu đ uữ ị ừ ề thu c phái Y T Kh i c a Thanh Bi n và h giaộ ự ở ủ ệ ọ nh p h c thuy t c a Du Già H nh. Các lu n thậ ọ ế ủ ạ ậ ư do h sáng tác, trong đó đ c p đ n nhi uọ ề ậ ế ề ph ng pháp r t ho t bát v t t ng h c Ph tươ ấ ạ ề ư ưở ọ ậ giáo và ngo i đ o.ạ ạ

- T ch H , ng i s ng vào kho ng t nămị ộ ườ ố ả ừ 700 đ n năm 760 tây l ch, ông theo h c t i chùaế ị ọ ạ Na Lan Đà, sau ông cùng Liên Hoa Sanh đ n Tâyế T ng; ông có vi t b Chân Lý T p Y u.ạ ế ộ ậ ế

- Liên Hoa Gi i, ông s ng kho ng t năm 740ớ ố ả ừ đ n năm 800 tây l ch. Tác ph m c a ông g m cóế ị ẩ ủ ồ Kim Cang Bát Nhã Kinh Qu ng Chú, B Đ Tâmả ồ ề Qu ng Thích, Qu ng Thích B Đ Tâm Lu n v.v...ả ả ồ ề ậ

386

- S T Hi n, ông s ng c vào th k thư ử ề ố ướ ế ỷ ứ tám tây l ch. Ông vi t l i thích cho b Hi n Quánị ế ờ ộ ệ Trang Nghiêm Lu n do Di L c t o, và Hi n Quánậ ặ ạ ệ Trang Nghiêm Minh Bát Nhã Ba La M t Đa Thíchậ v.v...

Nh ng b lu n Hi n Quán Trang Nghiêm làư ộ ậ ệ b lu n do Di L c t o, thuy t này tr c gi ch aộ ậ ặ ạ ế ướ ờ ư nghe t i bao gi . Tuy nhiên vào th i Ba La v ngớ ờ ờ ươ tri u, ng i h c tánh không dung n p c duyề ườ ọ ạ ả tâm ch n th ng và tr thành đ i th nh, t đóơ ườ ở ạ ị ừ lu n Hi n Quán Trang Nghiêm m i đ c coi làậ ệ ớ ượ m t trong năm b lu n l n c a Di L c. M t Giáoộ ộ ậ ớ ủ ặ ậ Tây T ng th nh hành ch n th ng duy tâm, nênạ ị ơ ườ lu n Hi n Quán Trang Nghiêm nh đó cũng th nhậ ệ ờ ị hành t i Tây T ng. đây cũng c n nói rõ; nh ngạ ạ Ở ầ ữ v vì lu n Hi n Quán Trang Nghiêm c a Di L cị ậ ệ ủ ặ mà mà vi t l i gi i thích, thì ng i đ u tiên làế ờ ả ườ ầ Gi i Thoát Quân, m t môn sinh c a Tăng H , Gi iả ộ ủ ộ ả Thoát Quân l n l t truy n xu ng Ti u Gi iầ ượ ề ố ể ả Thoát Quân, Th ng Quân, Đi u Ph c Quân, T nhắ ề ụ ị M nh, S T Hi n, và đ n Liên Hoa Gi i thì đ cệ ư ử ề ế ớ ượ r c r đ i x ng.ự ỡ ạ ươ

387

TI T III. KINH ĐI N Đ I TH A SAU LONGẾ Ể Ạ Ừ THỌ

- Trung kỳ Đ i th a.ạ ừ

Ph t giáo Đ i th a t sau Long Th đ n th iậ ạ ừ ừ ọ ế ờ đ i Vô Tr c, Th Thân v.v... Thông x ng làạ ướ ế ư trung kỳ Đ i th a. Còn có M t giáo th nh hành thìạ ừ ậ ị đó thu c v h u kỳ Đ i th a hay vãn kỳ Đ iộ ề ậ ạ ừ ạ th a. Vì sao có vi c khai m trung kỳ và h u kỳ?ừ ệ ở ậ Đ y là do hoàn c nh và th i đ i. H n n a, thánhấ ả ờ ạ ơ ữ đi n Đ i th a l n l t đ c hoàn thành, đi u đóể ạ ừ ầ ượ ượ ề còn ph i trông vào nhi m v k t t p, r i các h cả ệ ụ ế ậ ồ ọ gi Ph t giáo m i nhân vào t t ng Đ i th aả ậ ớ ư ưở ạ ừ mà m mang phát tri n.ở ể

Theo M c Thôn Thái Hi n (Kimura Taiken)ộ ề vi t trong Đ i Th a Ph t Giáo T T ng Lu n, ế ạ ừ ậ ư ưở ậ ở ch ng 4, ti t 1, nói: vi c k t t p kinh đi n Đ iươ ế ệ ế ậ ể ạ th a th i trung kỳ là đ hoàn thành ba nhi m vừ ờ ể ệ ụ mà th i đ i c a Long Th đ l i đó là:ờ ạ ủ ọ ể ạ

1. S thuy t minh ch a đ y đ có liên quanự ế ư ầ ủ đ n “ch n không di u h u” đ c coi nh căn cế ơ ệ ữ ượ ư ứ t i h u.ố ậ

388

2. Căn c vào s thuy t minh ch a đ y đ cứ ự ế ư ầ ủ ả v lu n lý và tâm lý, r ng t t c chúng sinh sẽề ậ ằ ấ ả thành Ph t.ậ

3. Liên quan đ n s gi ng lu n còn b l ngế ự ả ậ ỏ ử c a đ c Ph t, nh t là “Pháp thân quán” ch aủ ứ ậ ấ ư hoàn thành.

Thánh đi n Đ i th a c a th i trung kỳ làể ạ ừ ủ ờ nh m phát huy đ y đ ba ý nghĩa v a nêu. Cóằ ầ ủ ừ th nói là có r t nhi u kinh, nh ng ch y u làể ấ ề ư ủ ế nh ng kinh nh : Kinh Nh Lai T ng, kinh B tữ ư ư ạ ấ Tăng B t Gi m, kinh Đ i Pháp C , kinh Th ngấ ả ạ ổ ắ Man, kinh Vô Th ng Y, kinh Đ i Th a Ni t Bàn,ượ ạ ừ ế kinh Gi i Thâm M t, kinh Nh p Lăng Già, và bả ậ ậ ộ kinh Đ i Th a A Tỳ Đ t Ma, Tung Qu c ch aạ ừ ạ ố ư d ch b kinh này. Nay xin gi i thi u m t s trongị ộ ớ ệ ộ ố các kinh đ c ng i Trung Hoa coi tr ng:ượ ườ ọ

Kinh Th ng Man, tên d y đ là Th ng Manắ ầ ủ ắ S T H ng Nh t Th a Đ i Ph ng Ti nư ử ố ấ ừ ạ ướ ệ Ph ng Qu ng Kinh, kinh này Trung Qu c có haiươ ả ố b n d ch, m t là b n đ i L u T ng do ngài C uả ị ộ ả ờ ư ố ầ Na B t Đà La d ch vào năm 436 tây l ch, hai làạ ị ị b n d ch c a B Đ L u Chi, th i gian c vàoả ị ủ ồ ề ư ờ ướ năm 503-535 tây l ch. Kinh Th ng Man đ cị ắ ượ truy n bá m t cách sâu r ng v i th i Nam - B cề ộ ộ ờ ờ ắ

389

tri u Trung Qu c. Nhân v t trung tâm c a kinhề ở ố ậ ủ là phu nhân Th ng Man. Tr c tiên, kinh gi i rõắ ướ ả v “th p đ i th ” và “tam đ i nguy n”, l y th pề ậ ạ ọ ạ ệ ấ ậ đ i th và tam đ i nguy n đ x lý v n đ nhi pạ ọ ạ ệ ể ử ấ ề ế th chánh pháp, tam th a ph ng ti n, nh tụ ừ ươ ệ ấ th a chân th c và c v Nh Lai t ng v.v... Nói rõừ ự ả ề ư ạ v Nh Lai t ng thì có kinh Nh Lai T ng, kinhề ư ạ ư ạ B t Tăng B t Gi m, kinh Vô Th ng Y.ấ ấ ả ượ

Theo huy n lu n đ c nói trong Th ng Manề ậ ượ ắ Phu Nhân S T H ng Kinh Gi ng Ký c a phápư ử ố ả ủ s n Thu n, thì kinh Th ng Man có ba ý nghĩaư Ấ ậ ắ l n:ớ

1. Nói v ng i - đ y là nghĩa bình đ ng; b nề ườ ấ ẳ ả kinh này ch tr ng có ba đi m bình đ ng; bìnhủ ươ ể ẳ đ ng gi a ng i xu t gia và ng i t i gia, bìnhẳ ữ ườ ấ ườ ạ đ ng gi i tính gi a ng i nam và ng i n , bìnhẳ ớ ữ ườ ườ ữ đ ng gi a thi u niên và lão niên.ẳ ữ ế

2. Nói v pháp - đây là nghĩa c u cánh; b nề ứ ả kinh có ba ph ng di n v c u cánh:ươ ệ ề ứ

a) Công đ c c a Nh Lai là c u cánh, b tứ ủ ư ứ ấ lu n là quan sát v ph ng di n nào, duy ch cóậ ề ươ ệ ỉ

390

công đ c c a Nh Lai là th ng tr . Đ c v yứ ủ ư ườ ụ ượ ậ m i g i là c u cánh.ớ ọ ứ

b) C nh trí Nh Lai là c u cánh. C nh đâyả ư ứ ả ở là th c t ng c a các pháp mà đ c Ph t đãự ướ ủ ứ ậ ch ng ng , Trí là ch cho trí hu bình đ ng, đ cứ ộ ỉ ệ ẳ ứ Ph t dùng trí hu này th y rõ th c t ng c a cácậ ệ ấ ự ướ ủ pháp. Do công d c vô l ng vô biên c a Ph t,ứ ượ ủ ậ trong đó Ngài th ng nhi p làm c nh và trí, c nh,ố ế ả ả trí siêu vi t lên trên hàng nh th a, và đ t đ nệ ị ừ ạ ế c u cánh viên mãn.ứ

c) Nhân y c u cánh c a Nh Lai “nhân y” c aứ ủ ư ủ Nh Lai đ c nói trong kinh là ch cho Nh Laiư ượ ỉ ư t ng - t c Ph t tính; ng i ng i đ u có Nh Laiạ ứ ậ ườ ườ ề ư t ng, do đó ai ai cũng có kh năng thành Ph t. Tạ ả ậ ừ c nh trí c u cánh c a Nh Lai mà truy tìm cănả ứ ủ ư nguyên c a c u cánh này, có v y m i nh n raủ ứ ậ ớ ậ đ c Nh Lai t ng là c u cánh s y c a Nh Lai.ượ ư ạ ứ ở ủ ư Nh Lai y là nhân c a Nh Lai t ng, mà cũng làư ủ ư ạ qu c a c u cánh Nh Lai; qu đã là c u cánh,ả ủ ứ ư ả ứ t t nhiên nhân cũng là c u cánh.ấ ứ

3. Nói v t ng quan gi a ng i và pháp, đâyề ươ ữ ườ là nghĩa nhi p th : Nhi p th chánh pháp, hayế ọ ế ọ ti p th Ph t pháp, ho c lãnh th Ph t pháp -ế ụ ậ ặ ọ ậ t c khi n cho Ph t pháp tr thành Ph t phápứ ế ậ ở ậ

391

c a chính ng i h c Ph t. Khi đ t đ n m c đíchủ ườ ọ ậ ạ ế ụ là lúc chính mình hi p nh t v i Ph t pháp.ệ ấ ớ ậ

Ch y u kinh Th ng Man là phát huy tủ ế ắ ư t ng Nh Lai t ng. đây, thuy t Nh Lai t ngưở ư ạ Ở ế ư ạ c a kinh Th ng Man có liên h v i tâm trongủ ắ ệ ớ “tam gi i duy tâm” c a kinh Hoa Nghiêm, vàớ ủ đ c h th ng l i và phát tri n thành công. Nhượ ệ ố ạ ể ư Lai t ng là Ph t tính, là t th , là pháp thân t ng,ạ ậ ự ể ạ là pháp gi i t ng là xu t th gian th ng th ngớ ạ ấ ế ượ ượ t ng, là t tánh thanh t nh t ng. Nh ng v y, c nhạ ự ị ạ ư ậ ả gi i c a Nh Lai là Ni t bàn, là th ng l c ngãớ ủ ư ế ườ ạ t nh. L i còn nói là “trong Nh Lai t ng có ch aị ạ ư ạ ứ Nh Lai”; vì r ng ai ai cũng đ u ch a Nh Laiư ằ ề ứ ư t ng n i t thân tâm mình, t c là ch a t thạ ơ ự ứ ứ ự ể thanh t nh c a Nh Lai. Ch vì b khách tr n (t cị ủ ư ỉ ị ầ ứ ngo i duyên) phi n não làm cho nhi m ô, r iạ ề ễ ồ nhân đó mà sinh kh i nh ng t ng (t c tở ữ ướ ứ ư t ng, ý nghĩ, ý ni m) t p nhi m, không thanhưở ệ ạ ễ t nh.ị

Đi u này, chung qui là trong chân không lề ộ bày di u h u; nói cách káhc, di u h u hi n lệ ữ ệ ữ ể ộ trong chân không. Ph t giáo v n không chậ ố ủ tr ng h u ngã. Đi u này ch x y r a sau khi đãươ ữ ề ỉ ả th c ch ng t t c đ u “không”, khi y cái “ngã”ự ứ ấ ả ề ấ c a b n th ch n th ng, c a duy tâm thanhủ ả ể ơ ườ ủ t nh sẽ đ c hi n l . Lu n Đ i Th a Kh i Tín g iị ượ ể ộ ậ ạ ừ ở ọ

392

đó là “Nh th t không c nh”, hay “Nh th c b tư ậ ả ư ự ấ không c nh” cũng t đó c ; do khách tr n phi nả ừ ả ầ ề não bi n hi n ra các t ng t p nhi m, ch cácế ệ ướ ạ ễ ứ t ng t p nhi m là không th c có, t th thanhướ ạ ễ ự ự ể t nh c a Nh Lai t ng là “Nh th c b t không”.ị ủ ư ạ ư ự ấ

- Kinh Ni t Bàn.ế

Kinh Ni t bàn thu c kinh Đ i th a, kinh nàyế ộ ạ ừ đ c phát tri n t kinh Tr ng A Hàm. Đ i v iượ ể ừ ườ ố ớ Đ i th a, thì kinh Du Hành là thu c Ti u th aạ ừ ộ ể ừ “Ni t bàn Kinh”; kinh Du Hành ch y u là ghiế ủ ế chép nh ng ngôn hành c a Đ c Thích Tôn vàoữ ủ ứ nh ng năm cu i đ i c a Ngài, trong khi Đ i th aữ ố ờ ủ ạ ừ “Ni t bàn Kinh” không l y nh ng s th c đ cế ấ ữ ự ự ượ ký thu t làm trung tâm, mà ch nh m m c đíchậ ỉ ắ ụ phát huy giáo lý mang tính nh t đ nh.ấ ị

S thành l p Đ i th a “Ni t bàn kinh” di nự ậ ạ ừ ế ễ ra t năm 200 đ n năm 300 sau Công nguyên.ừ ế M t s h c gi c n đ i cho r ng b c n Đ làộ ố ọ ả ậ ạ ằ ắ Ấ ộ n i kinh Ni t bàn xu t hi n đ u tiên. Kinh Đ iơ ế ấ ệ ầ ạ th a Ni t bàn k th a t t ng kinh Bát Nhã,ừ ế ế ừ ư ưở kinh Pháp Hoa, kinh Hoa Nghiêm v.v... Nó d a vàoự hình th c c a Ti u th a “Ni t bàn Kinh” màứ ủ ể ừ ế hoàn thành. T i Trung Qu c có hai d ch b n; m tạ ố ị ả ộ là c a Đàm Vô S m, g m b n m i quy n v iủ ấ ồ ố ươ ể ớ

393

tên kinh là Đ i Bát Ni t bàn, d ch b n này đ cạ ế ị ả ượ g i là b c b n; d ch b n n a là do Hu Nghiêmọ ắ ả ị ả ữ ệ tu chính l i b c b n, v i ba m i sáu quy n,ạ ắ ả ớ ươ ể cũng cùng tên là Đ i Bát Ni t Bàn kinh, và đ cạ ế ượ g i là nam b n. V n i dung, thì c hai d ch b nọ ả ề ộ ả ị ả đ u t ng đ ng. Ch có tên c a ph m và s phânề ươ ồ ỉ ủ ẩ ự ch ng là có s a đ i. B n Ph n văn c a kinhươ ử ổ ả ạ ủ hi n không còn, b n Tây T ng cũng d ch t b nệ ả ạ ị ừ ả ch Hán. Nh ng t i các đ a khu vùng Trung Á,ữ ư ạ ị ở và t i Cao Dã S n c a Nh t B n l i m i phátạ ơ ủ ậ ả ạ ớ hi n đ c t ng đo n, t ng trang c a b n kinhệ ượ ừ ạ ừ ủ ả Ni t Bàn b ng Ph n văn.ế ằ ạ

T t ng kinh Đ i th a Ni t Bàn là l yư ưở ạ ừ ế ấ “không” c a Bát Nhã Kinh, thuy t “tâm tánh b nủ ế ả t nh” c a Đ i Chúng B , và thuy t “nh t âmị ủ ạ ộ ế ấ thuy t pháp” c a giáo lý, l i thêm thuy t “tamế ủ ạ ế h i qui nh t” c a kinh Pháp Hoa mà phát tri nộ ấ ủ ể thành.

Giáo nghĩa đ c bi t c a kinh Đ i Bát Ni tặ ệ ủ ạ ế Bàn đ i lo i có ba đi m:ạ ạ ể

1. Pháp thân th ng tr :ườ ụ

394

Kinh Pháp Hoa đem tính có kh năng thànhả Ph t c a t t c chúng sinh mà h ng v nh ngậ ủ ấ ả ướ ề ữ giáo hóa huân t p các đ i quá kh , đó là căn cậ ở ờ ứ ứ vào vô l ng th c a đ c Ph t, cũng là nói Ph tượ ọ ủ ứ ậ ậ đã thành Ph t t quá kh lâu xa v tr c nh ngậ ừ ứ ề ướ ư v n ch a ti n đ n n i tâm đ ch ng minh Ph tẫ ư ế ế ộ ể ứ ậ vô l ng th . Mà ch mói nói đ n Ph t thượ ọ ỉ ế ậ ọ th ng tr mang tính l ch s , đ n kinh Ni t bànườ ụ ị ử ế ế m i chuy n đ c Ph t c a l ch s thành phápớ ể ứ ậ ủ ị ử thân th ng tr . y là nói, đ c Ph t Thích Ca,ườ ụ Ấ ứ ậ theo tích x a là hóa thân Ph t ng hóa vào cõiư ậ ứ nhân gian, cho nên b n tính Ph t không liên quanả ậ gì đ n sinh t . B n tính y là pháp thân Ph t;ế ử ả ấ ậ theo truy n tích thì s ng hóa c a s c thân vàệ ự ứ ủ ắ b n tính c a pháp thân có khác nhau. B n thả ủ ả ể c a pháp thân là th ng tr b t bi n, là s vĩnhủ ườ ụ ấ ế ự h ng vô h n c a đ i ngã. Đó là l y n i tâm c aằ ạ ủ ạ ấ ộ ủ s c thân Ph t đ ch ng minh Ph t là vô l ngắ ậ ể ứ ậ ượ th .ọ

2. T t c chúng sinh đ u có tính Ph t:ấ ả ề ậ

S c thân Ph t cùng pháp thân Ph t đã là phiắ ậ ậ nh t phi nh , theo truy n tích thì ng hóa c aấ ị ề ứ ủ pháp thân cũng t c là s c thân. Tính năng c aứ ắ ủ pháp thân đã là th ng tr b t bi n vô h n vĩnhườ ụ ấ ế ạ h ng c a đ i ngã, v y thì t t c chúng sinh đ uằ ủ ạ ậ ấ ả ề có đ y đ đ i ngã này, cho nên v b n th màầ ủ ạ ề ả ể

395

nói, thì Ph t và chúng sinh là bình đ ng. N uậ ẳ ế pháp thân không bình đ ng thì s tu h c Ph tẳ ự ọ ậ pháp c a chúng sinh cu i cùng cũng v n khôngủ ố ẫ thành Ph t; tính có kh năng thành Ph t, v i đ cậ ả ậ ớ ứ Ph t thì g i đó là pháp thân, v i chúng sinh thìậ ọ ớ g i là “Ph t tính b n c (Ph t tính v n đ ).ọ ậ ả ụ ậ ố ủ

3. Nh t xi n đ có th thành Ph t.ấ ể ề ể ậ

S dĩ g i Nh t xi n đ (Icchantika), kinhở ọ ấ ể ề Ni t Bàn gi i thích v Nh t xi n đ : ng iế ả ề ấ ể ề ườ không tin Ph t pháp, ng i c t đ t m i căn lành,ậ ườ ắ ứ ọ ng i không tin nhân qu nghi p báo, ng iườ ả ệ ườ không ch u thân c n thi n h u tri th c. Hàngị ậ ệ ữ ứ ng i này, theo kinh Bi t Bàn - t t c chúng sinhườ ế ấ ả đ u có tính Ph t; v y đ ng nhiên Nh t xi n dề ậ ậ ươ ấ ể ề cũng có tính Ph t, đã có tính Ph t, thì đó là phápậ ậ thân th ng tr , v y n u có c h i h p th Ph tườ ụ ậ ế ơ ộ ấ ụ ậ pháp, tu theo Ph t pháp đ t đ n r t ráo viênậ ạ ế ố mãn, thì Nh t xi n đ v n có kh năng thànhấ ể ề ẫ ả Ph t.ậ

- Kinh Gi i Thâm M t.ả ậ

Nh Lai T ng (Ph t tính, pháp thân) đ cư ạ ậ ượ nói trong các kinh nh kinh Th ng Man, kinhư ắ

396

Ni t Bàn, là đ thích ng v i yêu c u đ c g i làế ể ứ ớ ầ ượ ọ “h ng th ng môn”; nh ng đ t c s trên l pướ ượ ư ặ ơ ở ậ tr ng là l y th gi i t p nhi m đ thuy t minh.ườ ấ ế ớ ạ ễ ể ế Tuy kinh Bát Nhã, kinh Hoa Nghiêm, kinh Duy ma đ u cho r ng t t c cái “s h u” trong tam gi iề ằ ấ ả ở ữ ớ đ u do s phát đ ng c a tâm, l i cũng nói, do vôề ự ộ ủ ạ minh mà có s hi n hi n c a th gi i h v ng;ự ể ệ ủ ế ớ ư ọ đàng khác, cũng do s thanh t nh c a tâm màự ị ủ c nh T nh đ hi n l . Tuy nhiên, thuy t minhả ị ộ ể ộ ế nh v y là có ph n đ n gi n. Kinh Gi i Thâmư ậ ầ ơ ả ả M t cũng nhân vào thuy t minh v a nêu mà ti nậ ế ừ ế thêm b c n a. Đi u đ c kinh Gi i Thâm M tướ ữ ề ượ ả ậ g i là “vô minh tr đ a” đ y là th a nh n cănọ ụ ị ấ ừ ậ b n c a vô minh thu c v ý th c (vô minh khôngả ủ ộ ề ứ t ng ng v i tâm); v ph ng di n t nh th c,ươ ư ớ ề ươ ệ ị ứ thì tâm đ c th a nh n là Ph t tính, là Nh Laiượ ừ ậ ậ ư t ng. Nh ng gi a vô minh và t nh th c quan hạ ư ữ ị ứ ệ ra làm sao? Th gi i đ c ph i h p và tri n khaiế ớ ượ ố ợ ể nh th nào? Đ kh o sát kỹ v n đ này, d nư ế ể ả ẫ ề ẫ đ n vi c thành l p môn Duy th c c a Ph t giáo,ế ệ ậ ứ ủ ậ v y nên b kinh Gi i Thâm M t là ti n thân c aậ ộ ả ậ ề ủ Duy Th c h c.ứ ọ

B n kinh này đ c B Đ L u Chi d ch raả ượ ồ ề ư ị Hán văn v i tên g i là “Gi i Thâm M t Kinh”,ớ ọ ả ậ g m năm quy n, Huy n Trang cũng d ch “Gi iồ ể ề ị ả Thâm M t Kinh” v i năm quy n, ph m th b yậ ớ ể ẩ ứ ả và th tám đ c ngài C u Na B t Đà La d ch raứ ượ ầ ạ ị

397

Hán ng . B n Ph n văn và Tây T ng văn c aữ ả ạ ạ ủ kinh này v n ch a tìm th y th i c n đ i. Tẫ ư ấ ở ờ ậ ạ ừ ph m th hai đ n ph m th năm c a kinh nàyẩ ứ ế ẩ ứ ủ đ c xu t hi n s m nh t, sau có thêm ph m thượ ấ ệ ớ ấ ẩ ứ sáu đ c đ a vào thì kinh m i hoàn thành.ượ ư ớ Nh ng v sau có thêm t ph m th nh t, cũngư ề ự ẩ ứ ấ nh ph m th b y, th tám nh kinh Gi i Thâmư ẩ ứ ả ứ ư ả M t nh hi n nay. B n kinh là m t b lu n thậ ư ệ ả ộ ộ ậ ư mang tính ch t thánh đi n, kinh có nhi u nét đ cấ ể ề ặ s c, nh ng ch y u là ba đi m sau:ắ ư ủ ế ể

1. T t ng v A L i Da Th c:ư ưở ề ạ ứ

th i Long Th ch a có quan ni m v th cỞ ờ ọ ư ệ ề ứ th b y; nh ng v sau, do th a nh n ngoài n iứ ả ư ề ừ ậ ộ b c a sáu th c còn có Nh Lai t ng v.v... dùngộ ủ ứ ư ạ Nh Lai t ng v.v... c i ti n đ c u thành nguyênư ạ ả ế ể ấ lý c a th gi i hi n th c, m i thành l p th c Aủ ế ớ ệ ự ớ ậ ứ L i Da (àlaya-vijnõàna - T ng th c) c a kinh Gi iạ ạ ứ ủ ả Thâm M t, ho c còn có tên là th c A Đàn Naậ ặ ứ (àdàna-vijnõna - Ch p trì th c), l y th c này làmấ ứ ấ ứ th c th b y, và cũng là th c làm ch th đ mứ ứ ả ứ ủ ể ả nh n vi c sinh t luân h i c a chúng sinh, sau đóậ ệ ử ồ ủ l y th c A L i Da làm th c th tám, và th A Đànấ ứ ạ ứ ứ ứ Na làm th c th b y. Dù v y, nh ng trong kinhứ ứ ả ậ ư Gi i Thâm M t v n ch a có s phân chia này.ả ậ ẫ ư ự Tuy là do phát tri n t Nh Lai t ng ho c Ph tể ừ ư ạ ặ ậ tính mà thành l p, nh ng nguyên nhân xa c aậ ư ủ

398

vi c thành l p th c A L i Da đ c b t ngu n tệ ậ ứ ạ ượ ắ ồ ừ Căn b n th c c a Đ i Chúng B , “Phi ly u n ngã”ả ứ ủ ạ ộ ẩ c a Đ c T B , “S c tâm h huân”, “Ch ng tủ ộ ử ộ ắ ỗ ủ ử thuy t”, “T y th c”, “Nh t v u n” c a kinh B ,ế ế ứ ấ ị ẩ ủ ộ cùng “sinh t u n” c a Hóa Đ a B , mà ki n l pử ẩ ủ ị ộ ế ậ nên c s c a th c th b y.ơ ở ủ ứ ứ ả

Tính ch t c a th c th b y nh th nào?ấ ủ ứ ứ ả ư ế Đi u này đ c b n kinh gi i thích: “A Đà Na th cề ượ ả ả ứ th m thâm t , ngã phàm phu b t khai di n,ậ ế ư ấ ễ nh t thi t ch ng t nh b c l u, kh ng bấ ế ủ ử ư ộ ư ủ ỉ (phàm phu) phân bi t ch p vi ngã(13)” (th c Aệ ấ ứ Đà Na r t sâu kín, cho nên đ i v i phàm phu taấ ố ớ không khai di n, t t c ch ng t ch y nh thácễ ấ ả ủ ử ả ư đ , ta ng i (phàm phu) phân bi t (giòng ch yổ ạ ệ ả c a ch ng t ) mà ch p đó làm ngã). L i n a,ủ ủ ử ấ ạ ữ danh x ng c a th c đ c gi i thích: “th c nàyư ủ ứ ượ ả ứ cũng có tên là th c A Đà Na, t i sao?. Do th c nàyứ ạ ứ đ i v i thân luôn theo sát đ gìn gi . Th c nàyố ớ ể ữ ứ cũng có tên là A L i Da, t i sao? Do th c này cóạ ạ ứ cái nghĩa: nhi p th , tàng n, và cùng an nguy đ iế ọ ẩ ố v i thân. Th c này cũng có danh x ng là tâm, làớ ứ ư nghĩa gì? Do, s c, thanh, h ng, v , xúc v.v... th cắ ươ ị ứ này luôn tích t p và làm cho l n m nh”.ậ ớ ạ

2. Đ a ra thuy t v tam t ng tam vô tánh:ư ế ề ướ

399

Thuy t tam t ng, tam vô tánh là đi u thíchế ướ ề h p xác l p A L i Da. Tam t ng là:ợ ậ ạ ướ

a) Bi n k s ch p t ng - t ng này ch choế ế ở ấ ướ ướ ỉ s “th giác” và “huy n giác” (hi u sai và hi uự ố ễ ể ể không đúng đ i t ng).ố ượ

b) Y tha kh i t ng - t c là t ng đ c sinhở ướ ứ ướ ượ ra b i nhân duyên, trong đó g m c hi n t ngở ồ ả ệ ượ c a th gi i th ng th c và th gi i khoa h c,ủ ế ớ ườ ứ ế ớ ọ t t c đ u d a vào cái khác đ sinh kh i t ngấ ả ề ự ể ở ướ tr ng.ạ

c) Viên thành th c t ng - t ng này ch choự ướ ướ ỉ ch n nh th c t ng c a t t c các pháp là bìnhơ ư ự ướ ủ ấ ả đ ng.ẳ

Tam vô t tánh t c là: L y ba t ng nêu trênự ứ ấ ướ mà truy nguyên v căn b n c a chúng, thì c baề ả ủ ả t ng không th lìa tâm mà có.ướ ể

a) Bi n k s ch p t ng, là bi u t ng c aế ế ở ấ ướ ể ượ ủ tâm, t ng này không có t tánh đ c bi t nào đướ ự ặ ệ ể t n t i, nên g i là t ng “vô t tánh”.ồ ạ ọ ướ ự

400

b) Y Tha kh i t ng, là pháp nhân duyênở ướ sinh, nhìn chung thì d ki n c a nhân duyênữ ệ ủ cũng là tâm, do đó t ng này cũng không c tướ ớ ự thánh đ c thù, nên g i Y Tha kh i t ng là “sinhặ ọ ở ướ vô t tánh”.ự

c) Viên thành th c tánh, là s duyên c a tâmự ở ủ thanh t nh, t ng này mà lìa tâm thì không có tị ướ ự tánh riêng, nên có đ c g i là “th ng nghĩa vô tượ ọ ắ ự tánh”.

3. Đ xu t thuy t Tam th i li u, v li u:ề ấ ế ờ ễ ị ễ

Đây là đ i v i ph ng pháp phân tích và gi iố ớ ươ ả thích t t ng. Kinh này nh n đ nh r ng, bu iư ưở ậ ị ằ ổ đ u đ c Ph t đ i v i hàng Ti u th a nên Ngàiầ ứ ậ ố ớ ể ừ thuy t pháp T đ , là thuy t li u nghĩa (khôngế ứ ế ế ễ c u cánh); ti p đó đ i v i hàng B Tát, Ph tứ ế ố ớ ồ ậ thuy t các pháp là không t tánh, nên các phápế ự b t sinh b t di t, cũng là thuy t v li u nghĩa;ấ ấ ệ ế ị ễ thuy t tam t ng tam vô tánh c a kinh này m iế ướ ủ ớ là thuy t “li u nghĩa” (r t ráo). Kinh Gi i Thâmế ễ ố ả M t đ i v i tam th a Ph t pháp, b n kinh l yậ ố ớ ừ ậ ả ấ “li u nghĩa” và “v li u nghĩa” làm ph ng phápễ ị ễ ươ đ phân đ nh, gi i thích. Đi u đó gây nh h ngể ị ả ề ả ưở r t l n đ n t t ng giáo pháp c a đ i sau.ấ ớ ế ư ưở ủ ờ

401

- Kinh Nh p Lăng Già.ậ

Kinh Nh p Lăng Già (Lankàvatàra Sùtra), g iậ ọ gi n l c là kinh Lăng Già. B n Ph n văn c aả ượ ả ạ ủ kinh này hi n v n còn. Hán d ch có ba b n:ệ ẫ ị ả

1. B n “Lăng Già A B t Đà La B o Kinh” g mả ạ ả ồ b n quy n, do C u Na B t Đà La d ch vào đ iố ể ầ ạ ị ờ L u T ng, năm 443 tây l ch.ư ố ị

2. B n “Nh p Lăng Già Kinh”, có m i quy n,ả ậ ườ ể do B Đ L u Chi d ch vào đ i Nguyên Ng y,ồ ề ư ị ờ ụ năm 513 tây l ch.ị

3. B n “Đ i Th a Nh p Lăng Già Kinh” v iả ạ ừ ậ ớ b y quy n, do Th c Xoa Nan Đà d ch vào đ i Lýả ể ự ị ờ Đ ng, năm 700 tây l ch. Ba b n kinh v a nêu vườ ị ả ừ ề m t nghiên c u, chúng là tài li u r t hoàn ch nh,ặ ứ ệ ấ ỉ nh ng n i dung c a kinh h i t p lo n, do đóư ộ ủ ơ ạ ạ mu n n m đ c toàn th ch thú c a kinh cóố ắ ượ ể ỉ ủ ph n không d .ầ ễ

D a theo t t ng c a kinh mà nói, thì quanự ư ưở ủ ni m ch y u c a kinh là thuy t minh: ngũ pháp,ệ ủ ế ủ ế

402

tam t tánh, bát th c, và nh vô ngã. Kinh Gi iự ữ ị ả Thâm M t kh i l p t s th a ti p t trào Nhậ ở ậ ừ ự ừ ế ư ư Lai t ng. Trong khi kinh này l i d ng t trào Nhạ ợ ụ ư ư Lai t ng, m t l n n a ti n sâu vào Nh Lai t ngạ ộ ầ ữ ế ư ạ đ quy t đ nh m c đích lý t ng, ph n ti p theoể ế ị ụ ưở ầ ế sẽ nói rõ v m t hi n th c c a Nh Lai t ng.ề ặ ệ ự ủ ư ạ

Trong kinh có ch nói ng c l i ngũ pháp,ỗ ượ ạ tam t tánh, bát th c vào nh vô ngã. B n kinhự ứ ị ả l y Ngũ pháp, tam t tánh, bát th c và nh vô ngãấ ự ứ ị đ gi i thích b n th và hi n t ng c a nhânể ả ả ể ệ ượ ủ sinh, vũ tr .ụ

Xin l c gi i thi u các đi m chính y u.ượ ớ ệ ể ế

1. Ngũ pháp:

Ngũ pháp đ c nói trong các b lu n nh :ượ ộ ậ ư lu n Du Già S Đ a, lu n Hi n D ng thánh Giáo,ậ ư ị ậ ể ươ lu n Thành Duy Th c, lu n Ph t Tính. Ngũ phápậ ứ ậ ậ g m có:ồ

a) Danh - tên g i c a s v t.ọ ủ ự ậ

403

b) T ng - do tên mà n i lên t ng t ng.ướ ổ ưở ượ

c) Phân bi t - t c tùy vào danh và t ng màệ ứ ướ phán đoán.

d) Chánh trí - là trí hu khám phá th y danhệ ấ và t ng không th c.ướ ự

e) Nh nh - là trí hu nhìn đ i t ng m tư ư ệ ố ượ ộ cách bình đ ng chân nh . Ngũ pháp này nêu lênẳ ư tính ch quan (phân bi t), khách quan (danhủ ệ t ng) c a mê gi i, và tính ch quan (chánh trí)ướ ủ ớ ủ khách quan (Nh nh ) c a ng gi i, qua đó pháư ư ủ ộ ớ đ mê gi i ti n vào ng gi i, s dĩ chia làm nămổ ớ ế ộ ớ ở giai đo n đó là có ý nh m đ kh o sát.ạ ằ ể ả

2. Tam t tánh:ự

Đây là đi u đã đ c nói đ n trong kinh Gi iề ượ ế ả Thâm M t đó là tam vô tánh, y là:ậ ấ

a) Bi n k s ch p tánh - v ng phân bi tế ế ở ấ ọ ệ tánh.

404

b) Y tha kh i tánh - duyên kh i tánh.ở ở

c) Viên thành th c tánh - ch n th c tánh.ự ơ ự Cách dùng tam tánh c a kinh Lăng Già là l y ngũủ ấ pháp đ thu vào: danh, t ng t ng đ ng v iể ướ ươ ươ ớ Bi n k s ch p tánh; phân bi t t ng đ ngế ế ở ấ ệ ươ ươ v i Y tha kh i tánh; chánh trí, nh nh t ngớ ở ư ư ươ đ ng v i Viên thành th c tánh.ươ ớ ự

3. Bát th c:ứ

Kinh này l y th c th b y A L i Da c a kinhấ ứ ứ ả ạ ủ Gi i Thâm M t làm th c th tám, bên d i th cả ạ ứ ứ ướ ứ th tám, l p riêng th c th b y M t Na (Manas -ứ ậ ứ ứ ả ạ Ý th c, và ti p đ n m i là ti n l c th c mà x aứ ế ế ớ ề ụ ứ ư gi Ph t giáo nguyên th v n th ng s d ng.ờ ậ ỉ ẫ ườ ử ụ Lu n v bát th c c a b n kinh, tuy so v i kinhậ ề ứ ủ ả ớ Gi i Thâm M t có thêm m t t ng ch nh lý, nh ngả ậ ộ ầ ỉ ư qu là đi u r t khó tiêu hóa, b i nó khi n ng iả ề ấ ở ế ườ ta vin vào đó mà xác l p nhi u ý nghĩa tráiậ ề ngh ch. T x a nay các nhà lu n gi i đ i v i kinhị ừ ư ậ ả ố ớ này, đã phát sinh nhi u cách gi i thích khác nhau,ề ả mà nguyên nhân là do đây. Nói m t cách t ngộ ổ quát, thì ho t đ ng c a th c th tám là nhân vàoạ ộ ủ ứ ứ s phân bi t c a b y th c tr c mà kh i. Vì b nự ệ ủ ả ứ ướ ở ả thân th c th tám là vô t tánh, b i t t c m iứ ứ ự ở ấ ả ọ đ t sóng không có đ t sóng nào l i kh i lên bênợ ợ ạ ở

405

ngoài “th c h i” (14); cũng th , t t c m i sinhứ ả ế ấ ả ọ kh i c a b y th c tr c không th di n ra bênở ủ ả ứ ướ ể ễ ngoài th c th tám. Đ y là Duy th c quan c aứ ứ ấ ứ ủ kinh này. V y, làm th nào đ đình ch nh ng đ tậ ế ể ỉ ữ ợ sóng c a th c h i? V n đ sẽ đ c gi i rõ ủ ứ ả ấ ề ượ ả ở ph n nh vô ngã.ầ ị

4. Nh vô ngãị

Nh vô ngã t c là “nhân không” và “phápị ứ không”(15). Nhân vì kinh này đ i v i tám th cố ớ ứ đ u có l p ba t ng là: ch n t ng, nghi pề ậ ướ ơ ướ ệ t ng, và chuy n t ng; trong đó b n th đíchướ ể ướ ả ể th c c a chân t ng c a th c th tám. Nghi pự ủ ướ ủ ứ ứ ệ t ng và chuy n t ng c a b y th c tr c vàướ ể ướ ủ ả ứ ướ c a th c th tám có th là do s c tu hành, màủ ứ ứ ể ứ đ c bi t là dùng pháp quán “nhân không” vàặ ệ “pháp không” đ tiêu di t. Tiêu di t đ c đ ngể ệ ệ ượ ươ th c a nghi p t ng và chuy n t ng, thì t cể ủ ệ ướ ể ướ ứ kh c “th c h i lãng ba” sẽ đình ch : m t khi th cắ ứ ả ỉ ộ ứ h i lãng ba không còn kh năng sinh kh i thì g iả ả ở ọ đó là Nh Lai t ng, là Chân nh , là Ni t bàn, làư ạ ư ế Pháp thân, là Vô c u th c, ho c g i đó là b t sinhấ ứ ặ ọ ấ b t di t, là đ ng th c a thanh t nh vô c uấ ệ ươ ể ủ ị ấ cũng nhân đây. Kinh này đi u hòa t t ng về ư ưở ề Nh Lai t ng và t t ng v th c A L i Da. Nóư ạ ư ưở ề ứ ạ th a nh n n i dung th c th tám A L i Da có baoừ ậ ộ ứ ứ ạ hàm t nh và b t t nh. V ph ng di n b t t nh,ị ấ ị ề ươ ệ ấ ị

406

đó là th c th tám sinh kh i phân bi t huy nứ ứ ở ệ ễ v ng v th gi i hi n t ng. V ph ng di nọ ề ế ớ ệ ượ ề ươ ệ t nh, thì đó là vi c xác l p th c th bình đ ngị ệ ậ ự ể ẳ gi i c a pháp thân, c a Ni t bàn và Chân nh .ớ ủ ủ ế ư Đi m này r t g n v i t t ng “nh t tâm nhể ấ ầ ớ ư ưở ấ ị môn” c a lu n Đ i Th a Kh i Tín.ủ ậ ạ ừ ở

- Ch n th ng Duy Tâm.ơ ườ

Theo ý ki n c a pháp s n Thu n(16), thìế ủ ư Ấ ậ kinh Lăng Già và lu n Đ i Th a Kh i Tín có m iậ ạ ừ ở ố quan h đ c bi t sâu s c. Danh và t ng đ cệ ặ ệ ắ ướ ượ kinh Lăng Già và Lu n Đ i Th a Kh i Tín sậ ạ ừ ở ử d ng làgi ng nhau, nh ng ch khác v nghĩa. X aụ ố ư ỉ ề ư nay đã có nhi u ng i bi t rõ đi u này. Tâm, ý,ề ườ ế ề th c c a lu n Đ i Th a Kh i Tín có th đ iứ ủ ậ ạ ừ ở ể ố chi u thu vào tam t ng, tam th c c a kinh Lăngế ướ ứ ủ Già. Nhân đ y Ngài Mã Minh không ph i nh cấ ả ọ công thêm n a trong lu n Đ i Th a Kh i Tín. Sữ ậ ạ ừ ở ư

n Thu n còn ch ra r ng; kinh Nh Lai T ng,Ấ ậ ỉ ằ ư ạ kinh Pháp C , kinh Đ i Ni t Bàn, kinh Th ngổ ạ ế ắ Man, kinh Bát Sinh B t Di t, kinh Vô th ng Y,ấ ệ ượ kinh Lăng Già, kinh M t Nghiêm, kinh Viên Giácậ v.v... đ u là nh ng kinh thu c Duy tâm ch nề ữ ộ ơ th ng. M t đi n c a th i h u kỳ, chín ph nườ ậ ể ủ ờ ậ ầ m i cũng thu c v ch n th ng duy tâm. nhườ ộ ề ơ ườ ư v y có th th y kinh đi n Đ i th a sau th iậ ể ấ ể ạ ừ ờ trung kỳ, ph n l n có th li t vào m t h ch nầ ớ ể ệ ộ ệ ơ

407

th ng. S n Thu n còn thêm. Đó g i là “ch nườ ư Ấ ậ ọ ơ th ng tâm”, v danh m c c a ch n th ng tâmườ ề ụ ủ ơ ườ r t nhi u, nh : Pháp tánh, Nh Lai t ng, Viênấ ề ư ư ạ giác, Th ng tr ch n tâm, Ph t tánh, B Đườ ụ ơ ậ ồ ề tâm, Đ i Ni t bàn, Pháp thân Không tánh. Nh ngạ ế ữ danh m c này đ i v i lu n s ch n th ng đ cụ ố ớ ậ ư ơ ườ ượ coi nh m t vi c.ư ộ ệ

T t ng ch n th ng: t t ng này chínhư ưở ơ ườ ư ưở xác là đã ng m có trong thánh đi n nguyên th ,ầ ể ỉ ch ng h n đ c Ph t gi ng v La Hán ly d c,ẳ ạ ứ ậ ả ề ụ không còn ph i sám cãi vì b cái tình thiêu đ t.ả ị ố Ho c gi là “không còn b phi n não thiêu đ t, vìặ ả ị ề ố đã là th ng tr b t bi n”. Trong kinh ngườ ụ ấ ế Ươ qu t Ma La, đ c Ph t t phát bi u: “Ta th ngậ ứ ậ ự ể ườ tr (tâm) đ i bi”.ụ ạ

Ngay nh đ i v i ch n th ng duy tâm, cũngư ố ớ ơ ườ b l n l n v i vi c thành l p “ch n th ngị ẫ ộ ớ ệ ậ ơ ườ không” và “ch n th ng tâm”. Lu n v “th ngơ ườ ậ ề ườ ngã” đi u này h thu c hoàn toàn vào kinhề ệ ộ nghi m tôn giáo mà ch có ng i tu m i c mệ ỉ ườ ớ ả nh n đ c n i t thân, ch không th nghe đ cậ ượ ơ ự ứ ể ứ Ph t thuy t t bên ngoài. Đi u ch c ch nậ ế ừ ề ắ ắ “th ng ngã” là do s khai m t Ph t giáoườ ự ở ừ ậ nguyên th . Ch th ng ngã không liên quan gìỉ ứ ườ đ n nh h ng t các tôn giáo và các h c pháiế ả ưở ừ ọ c a n Đ .ủ Ấ ộ

408

Sách này không có quy đ nh l p m t ch ngị ậ ộ ươ riêng đ gi i thi u v n đ ch n th ng duy tâm,ể ớ ệ ấ ề ơ ườ nh ng dù sao thì đây cũng là m t lu n đ tr ngư ộ ậ ề ọ y u, cho nên cu i ti t ch xin l c thu t.ế ố ế ỉ ượ ậ

(1) Tham kh o n Đ Ph t Giáo S L c doả Ấ ộ ậ ử ượ L Tr ng biên d ch,và sách Hi n Đ i Ph t H cữ ừ ị ệ Ạ ậ ọ Đ i H , trang 95.ạ ệ

(2) Thái H Đ i S Toàn T p, trang 331.ư ạ ư ậ

(3) Thái H Đ i S Toàn T p, trang 523-525.ư ạ ư ậ

(4) n Đ Ph t giáo và Thành Ph t Chi Đ o,Ấ ộ ậ ậ ạ c a pháp s n Thu nủ ư Ấ ậ

(5) Đ i Chánh t ng-50, trang 184ạ ạ

(6) Đ i Chánh t ng -51, đ u trang 929.ạ ạ ầ

409

(7) Đ i Chánh t ng-30, gi a trang 1.ạ ạ ữ

(8) Đ i Chánh T ng-30, t trang 30 đ n gi aạ ạ ừ ế ữ trang 33.

(9) Đ i Chánh T ng-25, gi a trang 536.ạ ạ ữ

(10) Đ i Chánh T ng -30, cu i trang 32.ạ ạ ố

(11) Đ i Chánh T ng-50, cu i trang 186.ạ ạ ố

(12) Ph t Giáo n Đ c a Pháp s n Thu nậ Ấ ộ ủ ư Ấ ậ - Ch ng 26, ti t 3, trang 295.ươ ế

(13) Đ i Chánh t ng-16, t gi a đ n cu iạ ạ ừ ữ ế ố trang 692.

(14) Th c h i, vì th c th tám gi ng nhứ ả ứ ứ ố ư bi n - chú c a ng i d ch.ể ủ ườ ị

410

(15) Nhân không, t c nhân vô ngã; phápứ không, t c ch pháp vô ngã.ứ ỉ

(16) n Đ Chi Ph t Giáo-ch ng 15.Ấ ộ ậ ươ

411

CH NG XƯƠPH T GIÁO Đ I TH A H VÔ TR CẬ Ạ Ừ Ệ ƯỚTI T I. B TÁT VÔ TR CẾ Ồ ƯỚ

ch ng tr c có đ c p đ n kinh đi n c aỞ ươ ướ ề ậ ế ể ủ th i trung kỳ Đ i th a là do yêu c u th i đ i, vàoờ ạ ừ ầ ờ ạ có ng i cho là nó đ c thành l p vào th i gianườ ượ ậ ờ t năm hai trăm đén năm b n trăm sau Côngừ ố nguyên, h n n a, kinh Đ i Ni t Bàn, kinh Đ iơ ữ ạ ế ạ Pháp C đ u l u hành nam n Đ ; kinh Lăngổ ề ư ở Ấ ộ Già thì l y b bi n phái nam n Đ làm đ a đi mấ ờ ể Ấ ộ ị ể thuy t pháp. Nhân đ y, có th nói các kinh đi nế ấ ể ể này v i kinh Bát Nhã đ u đ c thành l p t i namớ ề ượ ậ ạ

n Đ . Nh ng t t ng trong nh ng kinh nàyẤ ộ ư ư ưở ữ cùng v i kinh Đ i th a cũng thu c nam n Đ ớ ạ ừ ộ Ấ ộ ở th i kỳ tr c đó có ch trái ngh ch nhau; đ y làờ ướ ỗ ị ấ s th c.ự ự

Kh o sát sâu h n thì th y kinh Th ng Manả ơ ấ ắ l y A Du Đà (Ayodhyà) vùng trung n Đ làmấ ở Ấ ộ trung tâm, trong khi ngài Vô Tr c và Th Thânướ ế l i xu t thân b c n Đ . Đ c bi t là ngài Vôạ ấ ở ắ Ấ ộ ặ ệ Tr c, ngài không l y A Du Đà làm trung tâm đướ ấ ể phát tri n Đ i th a Duy Th c. A Du Đà là vùngể ạ ừ ứ đ t mà v ng tri u C p Đa nh m đ n đ d i đôấ ươ ề ấ ắ ế ể ờ v đây vào cu i th k th IV tây l ch. Do đó, cóề ố ế ỷ ứ ị

412

ng i l y n i đây làm đ a bàn phát tri n kinhườ ấ ơ ị ể đi n Đ i th a th i trung kỳ, có kh năng kinhể ạ ừ ở ờ ả đi n Đ i th a th i trung kỳ là s n v t văn hóaể ạ ừ ờ ả ậ c a v ng tri u C p Đa (t th k th IV đ nủ ươ ề ấ ừ ế ỷ ứ ế th k th VI tây l ch).ế ỷ ứ ị

B t lu n th nào, đ ng th i ngài Long Thấ ậ ế ươ ờ ọ t ch c hoàn b Đ i th a Ph t giáo, đ c s c làổ ứ ị ạ ừ ậ ặ ắ vi c ngài phá Ti u th a đ phát huy tính u vi tệ ể ừ ể ư ệ c a Đ i th a; đ n ngài Vô Tr c, v ph ngủ ạ ừ ế ướ ề ươ di n giáo lý, ngài khai tri n đ n tr c c th iệ ể ế ướ ả ờ c a Long Th , đ ng th i ngài cũng gom l yủ ọ ồ ờ ấ nh ng giáo lý r i r c c a Ti u th a H u B làmữ ờ ạ ủ ể ừ ữ ộ c s , cho nên lúc xác l p Đ i th a Ph t giáo thìơ ở ậ ạ ừ ậ ngài g m luôn Ti u th a đ th ng hi p vào Đ iồ ể ừ ể ố ệ ạ th a .ừ

Th i ngài tam t ng Nghĩa T nh l u h c t iờ ạ ị ư ọ ạ n Đ , ông có vi t trong b “Nam H i Ký Qui N iẤ ộ ế ộ ả ộ

Pháp Truy n”(1) r ng “g i là Đ i th a thì khôngệ ằ ọ ạ ừ ngoài hai th lo i, m t là Trung - Quán, hai là Duứ ạ ộ Già.

Trung Quán thì t c h u ch n không. Th hụ ữ ơ ể ư nh huy n, Du Già thì ngo i vô n i h u, m i vi cư ễ ạ ộ ữ ọ ệ đ u là Duy Th c”. Trung Quán th nh hành đôngề ứ ị ở nam n Đ , còn Du Già thì th nh hành trungẤ ộ ị ở

413

b c n Đ , k t qu này là do hoàn c nh và th iắ Ấ ộ ế ả ả ờ đ i tr l c mà thành.ạ ợ ự

Vì sao cho r ng Đ i th a duy th c là “Duằ ạ ừ ứ Già”? Đó là do hoàn c nh và th i đ i gi a Du Giàả ờ ạ ữ và Duy th c có liên quan v i nhau. Phàm h aiứ ớ ễ khéo tu ch quán thì ng i đó kh nh p Du Già,ỉ ườ ế ậ g i là Du già S ; làm n i y trú cho Du Già s , thìọ ư ơ ư g i là Du Già S Đ a, t c là ngài An Th Cao d chọ ư ị ứ ế ị các b “Tu Hành Kinh”, “Đ i Đ o Đ a Kinh”, “Đ iộ ạ ạ ị ạ Đ o Đ a Kinh”, ngài Giác Hi n d ch b “Tu Hànhạ ị ề ị ộ Ph ng Ti n”, nh ng cách d ch khác nhau nàyươ ệ ữ ị đ u liên h đ n Du già S Đ a c a Ph n ng .ề ệ ế ư ị ủ ạ ữ

Nh v y, Du già s là ch cho thi n s , và đaư ậ ư ỉ ề ư ph n c nh gi ói c a thi n s là n i ch ng. Doầ ả ư ủ ề ư ộ ứ đó, t thi n mà xu t giáo đó là s th c, s xu từ ề ấ ự ự ự ấ giáo c a thi n v n là t kinh nghi m n i ch ngủ ề ồ ừ ệ ộ ứ mà l p thuy t. H c gi Ti u th a c a Thuy tậ ế ọ ả ể ừ ủ ế Nh t Thi t H u B đ c bi t đi sâu vào thi n.ấ ế ữ ộ ặ ệ ề Bu i đ u thi n đ c truy n đ n Trung Qu c cóổ ầ ề ượ ề ế ố r t ít ng i h c, và cũng đ c truy n vào Trungấ ườ ọ ượ ề Qu c t h h c gi c a vùng b c n Đ là chính.ố ừ ệ ọ ả ủ ắ Ấ ộ Giáo nghĩa c a thi n ph n nhi u phát xu t tủ ề ầ ề ấ ừ các h c gi Du Già. V đ i s phát kh i vi c ch nhọ ả ị ạ ư ở ệ ỉ lý, t ch c giáo thuy t Du Già là ngài Di L c, theoổ ứ ế ặ s kh o ch ng c a các gi c n đ i thì v th ngàiự ả ứ ủ ả ậ ạ ị ế Di L c là nhân v t l ch s đ ng hàng th haiặ ậ ị ử ứ ứ

414

trong s các h c gi c a Tát Bà Đa B (Nh tố ọ ả ủ ộ ấ Thi t H u).ế ữ

- Di L c và Vô Tr c.ặ ướ

Ngài Di L c (Maitreya T Th ). Ch ng tám,ặ ừ ị ươ ti t m t và ba, sách này có l c d n v Di L c.ế ộ ượ ẫ ề ặ Ngài là v B Tát “nh t sinh b x ” (l n sinh sauị ồ ấ ổ ứ ầ r t) hi n đang t i n i vi n c a cung tr i Đâuố ệ ở ạ ộ ệ ủ ờ Su t, và trong t ng lai sẽ thành Ph t cõi nhânấ ươ ậ ở gian này.

Theo b n d ch “Bà T u Bàn Đ u Pháp Sả ị ẩ ậ ư Truy n” c a Ch n Đ (2), thì ba anh em ngài Vôệ ủ ơ ế Tr c (Asanga) sinh t i n c Phú Lâu Sa Phú Laướ ạ ướ (Purusa - Pura - nay là B ch H Ngõa) b c nạ ạ ở ắ Ấ Đ , trong m t gia đình theo Bà La Môn giáo. Anhộ ộ tr ng là ngài Vô Tr c, k đó là ngài Th Thânưở ướ ế ế (Vasubandhu), và th ba là ngài T Lân Trì B tứ ỉ ạ Bà, c ba anh em đ u xu t gia v i H u B . Sauả ề ấ ớ ữ ộ đó ngài Vô Tr c đi đ n M c Tỳ Đ Ha (Videha)ướ ế ụ ề và ch u s giáo hóa c a La hán T n Đ u La, vàị ự ủ ầ ầ ch ng đ c “không quán” c a Ti u th a. Nh ngứ ắ ủ ể ừ ư Vô Tr c ch a th a ý bèn v n th n thông lênướ ư ỏ ậ ầ cung tr i Đâu Su t h ng v B Tát Di L c màờ ấ ướ ề ồ ặ th giáo Đ i th a không quán, và Đ i th a kinhọ ạ ừ ạ ừ nghĩa, ti p theo ông m i th nh B Tát Di L cế ờ ỉ ồ ặ

415

xu ng cõi nhân gian thuy t pháp. Nhân đây, hi nố ế ệ còn truy n Di L c là ng i t o các b lu n thề ặ ườ ạ ộ ậ ư tr ng y u sau:ọ ế

1. Du Già S Đ a Lu n - m t trăm quy n,ư ị ậ ộ ể đ c Huy n Trang d ch ra Hán văn, Tây T ng chượ ề ị ạ ỉ d ch m t b ph n và cho r ng lu n là do Vôị ộ ộ ậ ằ ậ Tr c t o.ướ ạ

2. Đ i th a Trang Nghiêm Lu n T ng - m tạ ừ ậ ụ ộ quy n, đ c Ba La Ph M t Đa La d ch ra Hánể ượ ủ ậ ị văn. B n Ph n văn và b n d ch Tây T ng vănả ạ ả ị ạ hi n v n còn.ệ ẫ

3. Bi n Trung Biên Lu n T ng - m t quy n.ệ ậ ụ ộ ể Trung Qu c có hai d ch b n, m t c a Ch n Đ ,ố ị ả ộ ủ ơ ế m t c a Huy n Trang. B n Ph n văn và b nộ ủ ề ả ạ ả T ng văn hi n còn.ạ ệ

4. Hi n Quán Trang Nghiêm Lu n T ng, b nệ ậ ụ ả Ph n văn hi n còn. Trung Qu c ch a d ch bạ ệ ố ư ị ộ này.

5. Năng Đo n Kim Cang Bát Nhã Ba La M tạ ậ ĐA Kinh Lu n T ng - m t quy n, Hán d ch có haiậ ụ ộ ể ị

416

b n. M t c a B Đ L u Chi, m t c a Nghĩaả ộ ủ ồ ề ư ộ ủ T nh.ị

Nh v y, theo Vũ T nh Bá Th ng i Nh tư ậ ỉ ọ ườ ậ B n th a nh n, thì Di L c là nhân v t l ch s (3),ả ừ ậ ặ ậ ị ử và pháp s n Thu n c a Trung Qu c tán thànhư Ấ ậ ủ ố thuy t này. Nh ng cho r ng Di L c là m t h cế ư ằ ặ ộ ọ gi l n c a Tát Bà Đa B (4). Còn M c Thôn Tháiả ớ ủ ộ ộ Hi n ch tr ng, n u th a nh n Di L c là m t về ủ ươ ế ừ ậ ặ ộ ị lu n s xét v m c l ch s , thì c n có thêm sậ ư ề ặ ị ử ầ ự nghiên c u; tuy t m th i ông đ ng ý các tácứ ạ ờ ồ ph m trên là do Di L c t o, nh ng đ i khái cũngẩ ặ ạ ư ạ không lo i tr thuy t cho r ng là c a Vô Tr cạ ừ ế ằ ủ ướ t o, nh th an toàn h n(5).ạ ư ế ơ

N u d a theo kinh nghi m tôn giáo, và kinhế ự ệ nghi m tín ng ng tôn giáo thì chúng ta có lý doệ ưỡ đ xác tín v B tát Di L c này t c là ngài T Thể ị ồ ặ ứ ừ ị

Đâu Su t Thiên. Nhân vì nh ng th y bi t trongở ấ ữ ấ ế đ nh c a Du già s tuy t nhiên không ph i làị ủ ư ệ ả cách nói ba hoa mang tính di n t c a chúng ta.ễ ả ủ Khi trong đ nh, Du già s dùng th n thông đở ị ư ầ ể lên cõi tr i th nh pháp, ho c th nh ngài Di L cờ ỉ ặ ỉ ặ xu ng nhân gian thuy t pháp, đi u đó có th x yố ế ề ể ả ra. Còn đ ng góc đ l ch s t t ng, thì Di L cứ ở ộ ị ử ư ưở ặ bi u hi n thân ph n mình thông qua c nh trongể ệ ậ ả đ nh c a Du già s . Và ngài Vô Tr c ch ng quaị ủ ư ướ ẳ là v Du già s ki t xu t đ i bi u cho nh ng vị ư ệ ấ ạ ể ữ ị

417

Du già s mà thôi. Trong “Bà T u Bàn Đ u Phápư ẩ ậ S Truy n” chép: “Vô Tr c sau khi xu t gia v iư ệ ướ ấ ớ Tát Bà Đa B , ông tu đ nh và ch ng đ c ly d c”.ộ ị ứ ắ ụ Nh v y, không có gì ph i nghi, Vô Tr c quư ậ ả ướ ả th c là v Du già s c a H u b . L i nói v đ iự ị ư ủ ữ ộ ạ ề ạ chúng, “tuy t t c cùng trong m t gi ng đ ngấ ả ở ộ ả ườ nghe pháp, duy ch có pháp s Vô tr c đ cỉ ư ướ ượ thân căn B Tát Di L c, nh ng v khác ch ngheồ ặ ữ ị ỉ t xa, đêm đ n đ c nghe Di L c thuy t pháp,ừ ế ượ ặ ế ban ngày thì pháp s Vô Tr c gi ng gi i l i choư ướ ả ả ạ các v khác nghe nh ng đi u ông nghe đ c t Diị ữ ề ượ ừ L c”.ặ

N u kh o ch ng t li u v các nhân v t l chế ả ứ ư ệ ề ậ ị s , thì trong nh ng v ti n b i c a Vô Tr cử ữ ị ề ố ủ ướ ch c ch n là có m t v lu n s Di L c, v i các lýắ ắ ộ ị ậ ư ặ ớ do:

1. Vào th i đ i Diêu T n có m t v h c giờ ạ ầ ộ ị ọ ả n Đ đ n Trung Hoa, và đ c x ng t ng là LaẤ ộ ế ượ ư ụ

Th p tam t ng, ông vì Mi t Đ L i mà đ n, đó làậ ạ ệ ế ợ ế ng i th c nh t.ườ ứ ấ

2. Trong “Đ o An Truy n” có các v nh : Diạ ệ ị ư Đ Lô Đao L i, Di L c, Chúng H , Bà Tu M t, cố ợ ặ ộ ậ ả b n v này đ c x ng t ng là b n đ i sĩ.ố ị ượ ư ụ ố ạ

418

3. M c l c c a “Tát Bà Đa B Ký” có chép: Tụ ụ ủ ộ ổ ba m ôi lăm là Đ Bà, t th c b n m i hai làư ề ổ ứ ố ươ Ma Đ L , t b n m i b n là Bà Tu Bàn Đ uế ệ ổ ố ươ ố ầ (Th Thân).ế

4. Bàng h c a “Truy n Đăng L c” chép: tệ ủ ề ụ ổ th m i là Ma Đ L Pha La, t m i hai là Thứ ườ ế ệ ổ ườ ế Thân. Trong đó b n v tr c là Mi t Đ L i, Diố ị ướ ệ ế ợ L c, Ma Đ L i, Ma Đ L Phu La, đ u do cùngặ ế ợ ế ệ ề m t ch là Maitreya nh ng l i d ch khác nhau,ộ ữ ư ạ ị đi u đó cho th y sau Đ Bà, tr c Th Thânề ấ ề ướ ế ch c ch n có m v tên là Di L c. V có tên Di L cắ ắ ộ ị ặ ị ặ này đ ng nhiên là m t nhân v t tr ng y uươ ộ ậ ọ ế trong s các lu n th c a Di L c. Đ ng th i Diố ậ ư ủ ặ ươ ờ L c là m t trong nh ng Du già lu n s mà tặ ộ ữ ậ ư ư t ng đ i bi u cho toàn b lu n th c a Di L cưở ạ ể ộ ậ ư ủ ặ là t p h p t t c “thi n c nh s đ c” (chung đ cậ ợ ấ ả ề ả ở ắ ắ trong thi n đ nh) c a các Du già s , chúng ta cóề ị ủ ư th th a nh n là các lu n th nêu trên đ cể ừ ậ ậ ư ượ truy n b i B Tát Di L c t cung tr i Đâu Su t.ề ở ồ ặ ừ ờ ấ Còn ng i ho ng d ng h c thuy t c a Di L c,ườ ằ ươ ọ ế ủ ặ đó là công đ c l n c a B Tát Vô Tr c.ứ ớ ủ ồ ướ

- Vô Tr c và nh ng tr c thu t c a ông.ướ ữ ướ ậ ủ

419

Đ i đ , Di L c là nhân v t s ng vào th i gianạ ể ặ ậ ố ờ t năm 270 đ n năm 350 sau Công nguyên. Vôừ ế Tr c s ng vào kha ng t 310 đ n năm 390 sauướ ố ỏ ừ ế Công nguyên. Lúc Vô Tr c và Th Thân ho ngướ ế ằ d ng đ i pháp nh m vào th i th nh c a v ngươ ạ ằ ờ ị ủ ươ tri u C p Đa. c t cu i năm Sa M Đà La C pề ấ Ướ ừ ố ổ ấ Đa (Samudra - gupta, năm 370-379 tây l ch), r iị ồ tr i qua đ i vua Chiên Đà La C p Đa II (Candra -ả ờ ấ gupta II, 380-414 tây l ch). Cho đ n khi vua C uị ế ư Ma La C p Đa (Kumàra - gupta, 415-? tây l ch) kấ ị ế v , đây cũng là th i gian Pháp Hi n c a Trungị ờ ể ủ Qu c tây du h c Ph t, còn La Th p thì đông duố ọ ậ ậ Ho ng hóa, th i gian gi a hai v không cáchằ ờ ữ ị kho ng nhau là m y.ả ấ

Vô Tr c ngoài vi c truy n gi ng nh ngướ ệ ề ả ữ lu n th tr danh c a Di L c, ông còn là ng iậ ư ứ ủ ặ ườ t mình t o nh ng b lu n th n i ti ng nh :ự ạ ữ ộ ậ ư ổ ế ư

1. Lu n Hi n D ng Thánh Giáo - m tậ ể ươ ộ quy n, Huy n Trang d ch ra Hán văn.ể ề ị

2. Lu n Nhi p Đ i Th a - ba quy n, Hán d chậ ế ạ ừ ể ị có ba b n; m t c a Ch n Đ , m t c a Huy nả ộ ủ ơ ế ộ ủ ề Trang, và m t c a Ph t Đà Phi n Đa. Tây T ngộ ủ ậ ế ạ cũng có b n d ch b lu n th này.ả ị ộ ậ ư

420

3. Lu n Đ i Th a A Tỳ Đ t Ma T p - b yậ ạ ừ ạ ậ ả quy n, b n Hán d ch là c a Huy n Trang, Tâyể ả ị ủ ề T ng cũng có b n d ch lu n này.ạ ả ị ậ

4. Lu n Kim Cang Bát Nhã Kinh - hai quy n,ậ ể b n Hán d ch là c a Đa Ma C p Đa, Tây T ngả ị ủ ấ ạ cũng có b n d ch lu n này.ả ị ậ

5. Lu n Thu n Trung - hai quy n, b n hánậ ậ ể ả d ch là c a Bát Nhã L u Chi.ị ủ ư

6. Lu n Đ i Th a Trang Nghiêm Kinh - m iậ ạ ừ ườ ba quy n, b n Hán d ch c a Ba La Pha M t Đa,ể ả ị ủ ậ lu n này hi n còn b n Ph n văn là b n d chậ ệ ả ạ ả ị T ng văn. Ý thú trong ba lu n đ u (m t, hai, ba)ạ ậ ầ ộ chính di n là xi n d ng phái Du già. Yù thú c aệ ể ươ ủ lu n th t là d ng cao kinh Kim Cang Bát Nhã.ậ ứ ư ươ Còn b “Thu n Trung Lu n” thì nói khái quát vộ ậ ậ ề Trung Lu n, và b Đ i Th a Trang Nghiêm Kinhậ ộ ạ ừ Lu n đ t c s trên lu n Du Già S Đ a c a Diậ ặ ơ ở ậ ư ị ủ L c đ gi i thích Đ i th a Trang Nghiêm Kinhặ ể ả ạ ừ Lu n T ng, đây là b sách gi ng thuy t nh ngậ ụ ộ ả ế ữ đi u ch y u v Ph t giáo Đ i th a.ề ủ ế ề ậ ạ ừ

- Th c A L i Da.ứ ạ

421

Th c A L i Da (Àlaya - Vijnõàna) là t t ngứ ạ ư ưở trung tâm t Di L c đ n Vô Tr c, nay xin căn cừ ặ ế ướ ứ nh ng gì đ c nói trong lu n Du Già S Đ a đữ ượ ậ ư ị ể nêu ra năm áo nghĩa c a th c A L i Da.ủ ứ ạ

1. Ho t đ ng c a th c A L i Da d a vào haiạ ộ ủ ứ ạ ự nhân t : m t là “li u bi t” t c tâm ch p thố ộ ễ ệ ứ ấ ọ mang tính n i t i có phân bi t; hai là “li u bi t”ộ ạ ệ ễ ệ t c khí th gi i mang tính ngo i t i vô phân bi t.ứ ế ớ ạ ạ ệ Th c A L i Da duy trì ho t đ ng n i t i c a thânứ ạ ạ ộ ộ ạ ủ tâm, và li u bi t (s nh n th c là do có phân bi tễ ệ ự ậ ứ ệ rõ đen tr ng, dài ng n, to nh v.v...) ho t đ ngắ ắ ỏ ạ ộ c a th gi i ngo i t i.ủ ế ớ ạ ạ

2. Th c A L i Da t ng ng v i năm tâm sứ ạ ươ ư ớ ở bi n hành là: tác ý, xúc, th , t ng và t .ế ọ ưở ư

3. th c A L i Da cùng v i các pháp có quanứ ạ ớ h h t ng nhân qu : th c A L i Da còn g i làệ ỗ ươ ả ứ ạ ọ ch ng t th c, t c nó tàng ch a ch ng t và r iủ ử ứ ứ ứ ủ ử ồ t ch ng t sinh kh i t t c pháp, t t c pháp làừ ủ ử ở ấ ả ấ ả s hi n hành c a ch ng t , nên g i là “ch ng tự ệ ủ ủ ử ọ ủ ử sinh hi n hành”. A L i Da th c là nhân, các phápệ ạ ứ hi n hành là qu , đ y là nhân qu đ ng th i cóệ ả ấ ả ồ ờ tác d ng sinh kh i trong cùng m t sát na. Sụ ở ộ ự

422

hi n hành c a các pháp l i huân t p ( nhệ ủ ạ ậ ả h ng) tr l i th c A L i Da, thành ra th c A L iưở ở ạ ứ ạ ứ ạ Da là n i tích t c a ch ng t , do v y nên g i làơ ụ ủ ủ ử ậ ọ “hi n hành sinh ch ng t ”. Tác d ng trongệ ủ ử ụ tr ng h p này là s hi n hành c a các pháp làườ ợ ự ệ ủ nhân, s tích t ch ng t là qu . Ch ng t c aự ụ ủ ừ ả ủ ử ủ th c A L i Da có kh năng sinh kh i hi n hành,ứ ạ ả ở ệ hi n hành cũng có kh năng cùng v i ch ng tệ ả ớ ủ ử c a th c A L i Da nh h ng qua l i t ng t củ ứ ạ ả ưở ạ ươ ụ trong m t sát na đ sinh kh i ch ng t m i, đâyộ ể ở ủ ử ớ g i là “t lo i t ng t c” (cùng m t dòng ch ngọ ự ạ ươ ụ ộ ủ t thì thay nhau sinh kh i liên t c) hay còn g i làử ở ụ ọ ch ng t sinh ch ng t .ủ ử ủ ử

4. Th c A L i Da và các th c cùng chuy n:ứ ạ ứ ể phàm khi m t ho c hai th c ho t đ ng thì ch ngộ ặ ứ ạ ộ ủ t trong th c A L i Da cùng theo đó mà bi nử ứ ạ ế đ ng.ộ

5. Th c A L i Da có hai m t, đó là t p nhi mứ ạ ặ ạ ễ và hoàn t nh: lúc l u chuy n trong sinh t , thì đóị ư ể ử là lúc căn b n th c (tên khác c a th c A L i Da)ả ứ ủ ứ ạ b t p nhi m. Khi ch ng ng nh p Ni t bàn, thìị ạ ễ ứ ộ ậ ế đó là s y c a công năng hoàn di t. Đây là ápở ủ ệ d ng t t ng Nh Lai t ng.ụ ư ưở ư ạ

- Lu n Nhi p Đ i Th a c a Vô Tr c.ậ ế ạ ừ ủ ướ

423

Duy th c h c đ c phát nguyên t lu n Duứ ọ ượ ừ ậ Già S Đ i c a Di L c, sang đ n lu n Nhi p Đ iư ạ ủ ặ ế ậ ế ạ Th a c a Vô Tr c thì môn Duy Th c h c thànhừ ủ ướ ứ ọ công l n. Vô Tr c vi t tác ph m này vào lúcớ ướ ế ẩ tu i đã v già. Đây là b lu n đ c t ch c đ cổ ề ộ ậ ượ ổ ứ ặ bi t đ c đáo. Lu n này nh m gi i thích ph mệ ộ ậ ằ ả ẩ Nhi p Đ i Th a trong kinh Đ i Th a A Tỳ Đ tế ạ ừ ạ ừ ạ Ma; đây cũng là tác ph m đ i bi u cho t t ngẩ ạ ể ư ưở Vô Tr c. N i dung c a lu n Nhi p Đ i Th aướ ộ ủ ậ ế ạ ừ đ c chia thành m i ch ng, ch đích thuy tượ ườ ươ ủ ế minh m i th thù th ng(6), và thu t rõ ý thúườ ứ ắ ậ c a Đ i th a Ph t giáo là “ch n th Ph t thuy tủ ạ ừ ậ ơ ị ậ ế (đúng là do Ph t thuy t) “t ng” (hình th c) c aậ ế ướ ứ ủ m i th thù th ng có th phân làm: c nh, hành,ườ ứ ắ ể ả qu . Thù th ng th nh t, và th hai là hành thùả ắ ứ ấ ứ th ng; thù th ng th chín và th m i là qu thùắ ắ ứ ứ ườ ả th ng.ắ

N i dung c a m i thù th ng đ i ý nh sau:ộ ủ ườ ắ ạ ư

1. S tri y:ở

“Nghĩa là th c A L i Da có tên là S tri y th ”.ứ ạ ở ể T t c các pháp đ c bi t đ n đ u n ng th cấ ả ượ ế ế ề ươ ứ A L i Da làm s y cho ba tánh (Bi n k ch p, Yạ ở ế ế ấ

424

tha kh i, viên thành th c). Riêng ba tánh l i cóở ự ạ hai cách ki n gi i:ế ả

a) Bi n k s ch p và Y tha kh i thu c vế ế ở ấ ở ộ ề t p nhi m, Viên thành th c thu c v thanh t nh.ạ ễ ự ộ ề ị

b) Bi n k ch p là thu c v t p nhi m, Viênế ế ấ ộ ề ạ ễ thành th c thu c v thanh t nh, còn Y tha kh iự ộ ề ị ở thì thông c Bi n k ch p, và Viên thành th c,ả ế ế ấ ự t c có th t p nhi m, có th thanh t nh, theoứ ể ạ ễ ể ị cách hi u th nh t thì th c A L i Da là h v ng,ể ứ ấ ứ ạ ư ọ không th c, là t p nhi m b t t nh. Cách hi u thự ạ ễ ấ ị ể ứ hai, thì th c A L i Da v a t p nhi m h v ng,ứ ạ ừ ạ ễ ư ọ cũng v a là ch n th c thanh t nh. Vô Tr c thiênừ ơ ự ị ướ v cách hi u th nh t, còn Th Thân thì gom cề ể ứ ấ ế ả hai.

2. S tri t ng:ở ướ

“Tam ch ng t tánh” g i đó là S tri t ngủ ự ọ ở ướ th . S tri đó là t ng”(7), g i là S tri t ng, t cể ở ướ ọ ở ướ ứ l y t t c pháp đ c bi t đ n chia thành baấ ấ ả ượ ế ế t ng đ thuy t minh:ướ ể ế

425

a) Y tha kh i t tánh - tánh này nh nhân c yở ự ờ ậ duyên mà sinh kh i. Vì t t c pháp có th làở ấ ả ể nhi m có th là t nh, ch các pháp không ph i làễ ể ị ứ ả b t bi n.ấ ế

b) Bi n k s ch p t tánh - tánh này ch choế ế ở ấ ự ỉ t t c pháp s th đ u kh i ngu n t lo n th cấ ả ở ủ ề ở ồ ừ ạ ứ (huy n v ng), b i nó hoàn toàn không có th cễ ọ ở ự th . Ch ng qua đ y ch là nh n th c ch quanể ẳ ấ ỉ ậ ứ ủ sai l ch v i th c t i chân lý.ệ ớ ự ạ

c) Viên thành th c t tánh - tánh này doự ự ch ng ng “nh không” nhân không, pháp không.ứ ộ ị Đ y là tánh chân th c c a các pháp.ấ ự ủ

3. Nh p S tri t ng:ậ ở ướ

“Duy th c tánh, g i là Nh p s tri t ng th ”.ứ ọ ậ ở ướ ể Do tu Duy th c quán mà ng nh p Duy th c tánh,ứ ộ ậ ứ t u trung là đi vào t ng s tri và tánh ch nự ướ ở ơ th c. Duy th c có hai:ự ứ

a) B c đ u là ph ng ti n Duy th c quán -ướ ầ ươ ệ ứ dùng Duy th c quán quán sát t tánh c a t t cứ ự ủ ấ ả

426

các pháp là do h v ng phân bi t mà có; nên r tư ọ ệ ố ráo không có cái đ đ c.ể ượ

b) Ti n lên b c n a là ch n th c Duy th cế ướ ữ ơ ự ứ quán - quán sát c nh c a các pháp là b t khả ủ ấ ả đ c, vì c nh do h v ng, do phân bi t c a th cắ ả ư ọ ệ ủ ứ nên cũng b t kh đ c. Khi tâm và c nh đ u d tấ ả ắ ả ề ứ (t c v ng th c không còn kh i ni m phân bi tứ ọ ứ ở ệ ệ ngã - pháp). Đ y là ng nh p bình đ ng phápấ ộ ậ ẳ tánh (Viên thành th c tánh). Duy th c quán c aự ứ ủ lu n này tuy thông đ n c nh chân th c (nh v aậ ế ả ự ư ừ nêu), nh ng chính là chú tr ng đi t phàm phuư ọ ừ đ n thánh (t phân bi t trí đ a v Gia h nh điế ừ ệ ở ị ị ạ đ n vô phân bi t trí căn b n) đ u thông qua Duyế ệ ả ề th c quán.ứ

4. B nh p nhân qu :ỉ ậ ả

“Sáu Ba la M t đa, g i là b nh p nhân quậ ọ ỉ ậ ả th ”. B nh p t u trung là nh p b ; t c mu n nóiể ỉ ậ ự ậ ỉ ứ ố đ đi vào Duy Th c tánh c n y u ph i tu trì sáuể ứ ầ ế ả pháp Ba La M t Đa (b thí, trì gi i, nh n nh c,ậ ố ớ ẫ ụ tinh t n, thi n đ nh, trí hu ); khi ch a ng nh pấ ề ị ệ ư ộ ậ Duy th c tánh thì s tu là nhân, khi đã ch ngứ ở ứ nh p Duy t c thánh thì s tu là qu .ậ ứ ở ả

427

5. B nhân qu sai bi t:ỉ ả ệ

“Th p đ a B tát, g i là b nhân qu tu saiậ ị ồ ọ ỉ ả bi t th ”. Sau khi ti n đ n s đ a thì thánh v c aệ ể ế ế ơ ị ị ủ B tát đ i v i th p đ a là ph i tu t p sáu Ba Laồ ố ớ ậ ị ả ậ M t Đa; c tu n t nh th m i đ a tăng d n lên,ậ ứ ầ ự ư ế ỗ ị ầ nên g i là có m i đ a sai bi t, khi đ n đ c quọ ườ ị ệ ế ượ ả v Ph t, thì đ y là lúc tu t p sáu Ba La M t Đa đãị ậ ấ ậ ậ viên mãn.

6. Tu sai bi t trung tăng th ng gi i:ệ ượ ớ

“Lu t nghi c a B tát, g i đó là th trungậ ủ ồ ọ ử tăng th ng gi i th ”, t c trong các đ a mà Bượ ớ ể ứ ị ồ tát tu t p có gi i h c là s tu c a B tát. S dĩậ ớ ọ ở ủ ồ ở v y, là nh m làm rõ ch B tát không tu theoậ ằ ư ồ Ti u th a gi i c a Thanh văn, cho nên g i là Bể ừ ớ ủ ọ ồ tát lu t nghi đ a, đ a c th mà tu n t tu t p,ậ ị ị ứ ế ầ ự ậ tri n chuy n, tăng gia, h ng th ng, nên g i làể ể ướ ượ ọ tăng th ng.ượ

7. Tăng th ng tâm:ượ

“Th lăng già ma, h không t ng, các tam maủ ư ạ đ a v.v.. g i đó là th trung tăng th ng tâm th ”.ị ọ ủ ượ ể

428

Đ y t c là s tu đ nh h c c a các B tát đ a. Đ nhấ ứ ơ ị ọ ủ ồ ị ị dùng tâm làm ch th , nên g i là tăng th ngủ ể ọ ượ tâm. Th lăng già ma nghĩa là ki n hành; tóm l i,ủ ệ ạ Th Lăng Nghiêm t c là đ i đ nh. C nh gi i c aủ ứ ạ ị ả ớ ủ đ nh này h t s c cao sâu. Nó là ch tu và nh mị ế ứ ỗ ắ t i c a th p tr B tát. H không t ng là tênớ ủ ậ ụ ồ ư ạ khác c a đ nh, có kh năng hàm nhi p và xu tủ ị ả ế ấ sinh t t c công đ c, nên g i là H không t ng.ấ ả ứ ọ ư ạ

8) Tăng th ng hu :ượ ệ

“Trí vô phân bi t, đây g i là tăng th ngệ ở ọ ượ hu th ”. Đây là ch tu hu c a B tát. Trí vôệ ể ỗ ệ ủ ồ phân bi t bao g m c gia h nh trí, căn b n trí,ệ ồ ả ạ ả h u đ c trí. B tát xa lìa t t c m i pháp ch pậ ắ ồ ấ ả ọ ấ phân bi t, cho nên ba trí v a nêu đ u g i là vôệ ừ ề ọ phân bi t.ệ

9) B qu đo n:ỉ ả ạ

“Vô tr Ni t bàn, g i đó là b qu đo n th ”.ụ ế ọ ỉ ả ạ ể B qu , là qu do tu t p gi i - đ nh - hu tam tăngỉ ả ả ậ ớ ị ệ th ng h c mà có đ c. Ch ng đ c qu này làượ ọ ượ ứ ắ ả nh đo n s ch phi n não ch ng và s triờ ạ ạ ề ướ ở ch ng. Do đó, g i là đo n qu . Nghĩa là vô trướ ọ ạ ả ụ

429

Ni t bàn là không tr sinh t , cũng không lìa sinhế ụ ử t . ử

10. B qu trí:ỉ ả

“Tam ch ng Ph t thân, g i đó là b qu tríủ ậ ọ ỉ ả th ”. Qu này nh tr c đã nói, nó là trí, nên cóể ả ư ướ tên là Qu trí. V ph ng di n đo n ch ng c aả ề ươ ệ ạ ướ ủ qu t ch di t, thì đây là vô tr đ i Ni t bàn; vả ị ệ ụ ạ ế ề ph ng di n trí hu c a hi n hi n qu , thì dâyươ ệ ệ ủ ể ệ ả là viên mãn vô phân bi t trí, đ y t c là chuy nệ ấ ứ ể tám th c làm b n trí và thành t u tam thân Ph t:ứ ố ự ậ

a) Chuy n th c th tám thành Đ i viên C nhể ứ ứ ạ ả trí; chuy n th c th b y thành Bình đ ng trí -ể ứ ứ ả ẳ t c “t tánh thân Ph t”ứ ự ậ

b) Chuy n th c th sáu thành di u quan sátể ứ ứ ệ trí, t c là “Th d ng thân” Ph t.ứ ọ ụ ậ

c) Năm th c tr c chuy n thành thành s tácứ ướ ể ở trí; t c là “Bi n hóa thân” Ph t. Thân th nh tứ ế ậ ứ ấ (t tánh thân) thì th ng tr ; thân th hai và thự ườ ụ ứ ứ ba (Th d ng thân, Bi n hóa thân) thì vô th ng.ọ ụ ế ườ Th d ng thân do s hi n kh i c a t tánh thân,ọ ụ ự ệ ở ủ ự

430

mà th d ng m i pháp l c (t th d ng), và trênọ ụ ọ ạ ự ọ ụ lĩnh v c này làm thánh v thuy t pháp c a B tátự ị ế ủ ồ (tha d ng th ); bi n hóa thân là do t tánh thânụ ọ ế ự hi n kh i, đ vì hàng Thanh văn thuy t pháp.ệ ỏ ể ế

Trên đây là gi i thích nghĩa c a th p thùả ủ ậ th ng, xin đ c gi tham kh o thêm “Nhi p Đ iắ ộ ả ả ế ạ Th a Lu n Gi ng Ký” c a Pháp s n Thu n.ừ ậ ả ủ ư Ấ ậ Trong đó nói rõ v Duy th c c nh, Duy th c hànhề ứ ả ứ và Duy th c qu . Nói v l p tr ng c a Duy th cứ ả ề ậ ườ ủ ứ h c, thì lu n này là b lu n th ng nh t toàn thọ ậ ộ ậ ố ấ ể Đ ii th a Ph t giáo.ạ ừ ậ

TI T II. B TÁT TH THÂN.Ế Ồ Ế

- Uyên nguyên c a Duy th c h c.ủ ứ ọ

Duy th c h c t Di L c đ n Vô Tr c thìứ ọ ừ ặ ế ướ hoàn thành và l y th c Nh t thi t ch ng làmấ ứ ấ ế ủ g c, cho r ng Duy th c h c là s bi n hi n c aố ằ ứ ọ ự ế ệ ủ ch ng t th c. Song Duy th c Tam th p t ng c aủ ử ứ ứ ậ ụ ủ Th Thân, ông l y ba lo i phân bi t th c làmế ấ ạ ệ ứ g c, cho r ng Duy Th c h c là s bi n hi n c aố ằ ứ ọ ự ế ệ ủ phân bi t th c. Hai ngài Di L c và Vô Tr c thìệ ứ ặ ướ xu t phát t “B n đ a ph n” c a lu n Du Già Sấ ừ ả ị ầ ủ ậ ư

431

Đ a. y là dùng cái nghĩa “b t d ” c a ch ng tị Ấ ấ ị ủ ủ ử b t nh t b t d làm căn c . Ngài Th Thân thì l yấ ấ ấ ị ứ ế ấ “Nhi p quy t tr ch ph n” c a lu n Du Già Sế ế ạ ầ ủ ậ ư Đ a, y là dùng cái nghĩa “b t nh t” c a ch ng tị ấ ấ ấ ủ ủ ử th c b t nh t b t d làm căn c . Đây là s phânứ ấ ấ ấ ị ứ ự l u c a hai dòng l n cùng đ ng nh t môn Duyư ủ ớ ồ ấ th c h c. V sau, ph n nhi u các h c gi Duyứ ọ ề ầ ề ọ ả th c đ u dùng thuy t c a Th Thân coi Thứ ề ế ủ ế ế Thân m i là ng i t p đ i thành môn Duy th cớ ườ ậ ạ ứ h c. T i Trung Qu c có m t dòng Duy th c h cọ ạ ố ộ ứ ọ thu c dòng c a ngài Vô Tr c, dòng này là Nhi pộ ủ ướ ế Lu n Tông thu c h c phái Nhi p Lu n.ậ ộ ọ ế ậ

Vì v y, tr c khi nói v ngài Th Thân, xinậ ướ ề ế gi i thi u Uyên nguyên Duy th c h c. Ngoài vi cớ ệ ứ ọ ệ A L i Da đã đ c p ch ng chín, và ti t baạ ề ậ ở ươ ế trong kinh Gi i Thâm M t. M i khi nói đ n tả ậ ỗ ế ư t ng Duy th c thì ph i căn c vào t t ng c aưở ứ ả ứ ư ưở ủ B phái. Nay xin gi i thi u và tham kh o “Duyộ ớ ệ ả th c s quan và Tri t h c Duy th c” c a pháp sứ ử ế ọ ứ ủ ư Pháp Chiên, thiên th nh t ch ng b n vàứ ấ ở ươ ố năm, l y đó làm t li u và phân ra nh sau:ấ ư ệ ư

1. Tam Pháp n là căn nguyên Duy th c h c:Ấ ứ ọ

Y u nghĩa trong thánh đi n A Hàm khôngế ể ngoài Tam Pháp n, Tam Pháp n đó là:Ấ Ấ

432

blank

Ni t bàn t ch t nh là k t qu c a tam quán,ế ị ị ế ả ủ tuy có th g i là T Pháp n, nh ng kỳ th c chể ọ ứ ấ ư ự ỉ có Tam Pháp n. Đem “ch hành vô th ng”Ấ ư ườ sánh v i Duy th c h c, thì đó là các pháp đ cớ ứ ọ ượ bi n hi n b i do s h v ng c a tâm và tâm sế ệ ở ự ư ọ ủ ở pháp. “Ch pháp vô ngã” đ y là nghĩa c a nhânư ấ ủ vô ngã, pháp vô ngã đ c hi n l do b i nhânượ ể ộ ở không và pháp không. Kinh A Hàm tuy không phân chia nhân - pháp làm hai nghĩa, nh ng th cư ự thì kinh đã hàm c hai nghĩa này. “h u l u giaiả ữ ậ kh , Ni t bàn t ch t nh”, đ y là phát huy th ngổ ế ị ị ấ ắ nghĩa Đ i th a; vô tr Ni t bàn c a Đ i th aạ ừ ụ ế ủ ạ ừ đ c khai xu t t Ni t bàn t ch t nh.ượ ấ ừ ế ị ị

2. U n X Gi i là căn nguyên Duy th c:ẩ ứ ớ ứ

Đ gi i thích ý nghĩa Tam pháp n, thánhể ả ấ đi n A Hàm có ngũ u n, th p nh x , thâp bátể ẩ ậ ị ứ gi i. Đ o lý c a pháp t ng Duy th c t u trungớ ạ ủ ướ ứ ự cũng ki n l p trên đ o lý này.ế ậ ạ

3. Duy tâm lu n trong b n b kinh A Hàm:ậ ố ộ

433

Ch ng h n nh thuy t sinh t luân h i,ẳ ạ ư ế ử ồ thuy t nghi p c m duyên kh i, t t c đ u l yế ệ ả ở ấ ả ề ấ tâm làm ch th t o tác.ủ ể ạ

4. Công d ng c a Duy th c h c là xi nụ ủ ứ ọ ể d ng và gi i thích kinh A Hàm:ươ ả

Lu n Bách pháp gi i thích cái nghĩa “chậ ả ư pháp vô ngã” c a kinh A Hàm; Ngũ U n lu n làủ ẩ ậ gi i rõ cái nghĩa ngũ u n trong kinh A Hàm; Đ iả ẩ ạ th a T p Lu n và Nhi p Tr ch ph n, B n Đ aừ ậ ậ ế ạ ầ ả ị ph n hai quy n sau, Nhi p D Môn Ph n vàầ ể ế ị ầ Nhi p S Ph n v.v... hai m i quy n c a lu n Duế ự ầ ươ ể ủ ậ Già S Đ a, đ i b ph n là đ gi i thích nh ng ýư ị ạ ộ ậ ể ả ữ trong kinh T p A Hàm.ạ

- Th Thân và các tr c tác c a ông.ế ướ ủ

Th thân còn có tên là pháp s Bà T u Đànế ư ẩ Đ u, ông là h u du c a ngài Vô Tr c. Niên đ iậ ậ ệ ủ ướ ạ ông s ng c kho ng t năm 320 đ n năm 400ố ướ ả ừ ế tây l ch, theo nh ng ghi chú trong b “Th thânị ữ ộ ế Truy n”. Thì ban đ u ông gi v nh m c ch ngệ ầ ả ờ ư ắ ứ phong cu ng đ lén vào n c K Tân và h c H uồ ể ướ ế ọ ữ B Lu n, trong m i hai năm v i m t s l nộ ậ ườ ớ ộ ố ầ

434

nghe lu n Đ i Tỳ Bà Sa. Sau khi n m rõ văn nghĩaậ ạ ắ c a toàn lu n, ông v l i quê nhà và vi t b lu nủ ậ ề ạ ế ộ ậ A Tỳ Đ t Ma Cu Xá (g i gi n g n là lu n Cu Xá)ạ ọ ả ọ ậ v i ba m i quy n, tuy là đ thuy t minh giáoớ ươ ể ể ế nghĩa c a h u B , nh ng r t nhi u ch ông l iủ ữ ộ ư ấ ề ỗ ạ dùng giáo nghĩa c a Kinh B đ b sung cho giáoủ ộ ể ổ nghĩa H u B . Đi u này đã gi i thi u s l c ữ ộ ề ớ ệ ơ ượ ở ch ng sáu c a sách này.ươ ủ

Khi ch a đi vào Đ i th a Ph t giáo, có thuy tư ạ ừ ậ ế nói Th Thân vi t r t nhi u b lu n mang d uế ế ấ ề ộ ậ ấ

n Ti u th a, mà lu n Cu Xá là tác ph m đ iấ ể ừ ậ ẩ ạ bi u trong s các lu n c a ông, đ ng th i ôngể ố ậ ủ ồ ờ còn vi t Th t Th p Ch n Th c Lu n r t n iế ấ ậ ơ ự ậ ấ ổ ti ng. Th Thân dùng lu n này công phá b lu nế ế ậ ộ ậ “Tăng Ph t Lu n” c a phái S Lu n ngo i đ o.ậ ậ ủ ố ậ ạ ạ Nhân đ y ông đ c v qu c v ng n c A Du Xàấ ượ ị ố ươ ướ (Ayodhyà - còn d ch âm Hán là A Thâu Đà) tên làị T t Kha La Ma A D t Đa (Vikramàditya) th ngấ ậ ườ cho Tam l c sa kim. Th Thân chia s vàngạ ế ố th ng làm ba ph n, m i ph n đ c dùng đưở ầ ỗ ầ ượ ể xây m t ngôi chùa. Sau đó, ông nh n s quy y c aộ ậ ự ủ vua Bà La D t Đ Dã (Bàlàdiya - Tân Nh t); nhàậ ể ậ vua cũng l nh cho thái t c a mình qui y v i Thệ ử ủ ớ ế Thân, và có nhi u v ng phi xin xu t gia làm đề ươ ấ ệ t ông. V sau, khi thái t lên n i ngôi, nhà vuaử ề ử ố cùng m u h u đ ng m i th nh Th Thân l u ngẫ ậ ồ ớ ỉ ế ư ụ l i n c A Du Xà.ạ ướ

435

Lúc tu i v già, Ngài Vô Tr c c ng i là Thổ ề ướ ứ ạ ế Thân mãi lo h c Ti u th a đ phá Đ i th a, nênọ ể ừ ể ạ ừ lòng không yên, Vô Tr c bèn sai ng i đ n tướ ườ ế ừ n c Phú Lâu Sa Phu La (nghĩa là Tr ng Phuướ ượ thành) b c n Đ đi đ n n c A Th u Xà đở ắ Ấ ộ ế ướ ầ ể m i Th Thân h i h ng, và nói v i Th Thân làờ ế ồ ươ ớ ế ông đang b nh n ng. Sau khi anh em g p nhauệ ặ ặ Vô Tr c nói v i Th Thân: “Anh đang mangướ ớ ế b nh n ng, em v n s ng kh e, em không tin Đ iệ ặ ẫ ố ỏ ạ th a l i th ng sinh tâm bài báng, gây ác nghi p,ừ ạ ườ ệ nh th em sẽ vinh vi n chìm sâu vào đ ng ác”.ư ế ễ ườ Nhân đ y, Th Thân b Ti u th a qui v Đ iấ ế ỏ ể ừ ề ạ th a. Sau này khi Vô Tr c Viên t ch, Th Thânừ ướ ị ế vi t r t nhi u b lu n Đ i th a đ gi i thích cácế ấ ề ộ ậ ạ ừ ể ả kinh nh Hoa Nghiêm Kinh, NI t Bàn Kinh, Phápư ế Hoa Kinh, Bát Nhã Kinh, Duy Ma Kinh, Th ng Manắ Kinh v.v.. L i n a, ông là ng i t o Duy Th cạ ữ ườ ạ ứ Lu n” và nhi u lu n Đ i th a khác. Năm támậ ề ậ ạ ừ m i tu i ông th t ch t i n c A Th u Xà. Đươ ổ ị ị ạ ướ ầ ể nói v ông có l i bình r ng: “ông tuy sinh cõiề ờ ằ ở phàm, nh ng lý th c khó nghĩ bàn”. Trên đây làư ự tham kh o b “Bà T u Bàn Đ u Pháp Sả ộ ẩ ậ ư Truy n(8).ệ

Theo b “Ph t Giáo S ” c a B Đ n - ng iộ ậ ử ủ ổ ố ườ Tây T ng, thì Th Thân n i Vô Tr c mà th uạ ế ở ơ ướ ấ hi u Th p Đ a Kinh và A Sai M t Kinh, r i m iể ậ ị ạ ồ ớ

436

qui h ng Đ i th a. Sau đó ông đ n Ni B c Nhĩướ ạ ừ ế ạ đ giáo hóa phá gi i tăng là Tân Đà (Handa).ể ớ Cũng theo B Đ n, Th Thân đã t ng nghiên c uổ ố ế ừ ứ Th p V n T ng Bát Nhã.ậ ạ ụ

Th Thân là ng i tr c tác h t s c phongế ườ ướ ế ứ phú. Truy n thuy t k r ng ông sáng tác đ nề ế ể ằ ế năm trăm b lu n. Ti u th a, và năm trăm bộ ậ ể ừ ộ lu n Đ i th a. Do đó, ông đ c ng i đ i tônậ ạ ừ ượ ườ ờ x ng là “Thiên b lu n s ”. S lu n th c a ôngư ộ ậ ư ố ậ ư ủ hi n còn l u truy n. Theo Nh t B n Đ i Chánhệ ư ề ậ ả ạ Tân Tu T ng có hai m i b y b . Tây T ng Đ iạ ươ ả ộ ạ ạ T ng Kinh cho là có ba m i b . Trong s cácạ ươ ộ ố lu n th này có m i m t b tr ng y u. Xin li tậ ư ườ ộ ộ ọ ế ệ kê nh sau:ư

1. Lu n A Tỳ Đàm Cu Xá - Ba m i quy n.ậ ươ ể B n Hán d ch c a Huy n Trang. Ch n Đ bi tả ị ủ ề ơ ế ệ d ch ra Hán văn v i tên g i A Tỳ Đ t Ma Cu Xáị ớ ọ ạ Thích Lu n - hai m i hai quy n.ậ ươ ể

2. Duy th c Tam Th p T ng - m t quy n.ứ ậ ụ ộ ể Đ c Huy n Trang d ch ra Hán văn.ượ ề ị

437

3. Duy Th c Nh Th p T ng - m t quy n.ứ ị ậ ụ ộ ể B n Hán d ch là c a Huy n Trang, Ch n Đ bi tả ị ủ ề ơ ế ệ d ch ra Hán văn v i t a lu n là Đ i th a Duyị ớ ự ậ ạ ừ Th c Lu n - m t quy n, và Bát Nhã L u Chi cũngứ ậ ộ ể ư d ch ra Hán văn v i t a đ Duy Th c Lu n - m tị ớ ự ề ứ ậ ộ quy n.ể

4. Ph t Tánh Lu n - b n quy n. B n Hánậ ậ ố ể ả d ch c a Ch n Đ .ị ủ ơ ế

5. Nhi p Đ i Th a Thích Lu n - m i quy n.ế ạ ừ ậ ườ ể B n Hán d ch là c a Huy n Trang. Ch n Đ bi tả ị ủ ề ơ ế ệ d ch ra Hán văn v i t a đ Nhi p Đ i Th a Thíchị ớ ự ề ế ạ ừ - m i lăm quy n. B n Hán d ch c a Đ t Ma C pườ ể ả ị ủ ạ ấ Đa cũng v i t a Nhi p Đ i th a Lu n Thích -ớ ự ế ạ ừ ậ m i quy n.ườ ể

6. Bi n Trung Biên Lu n - ba quy n. B n Hánệ ậ ể ả d ch là c a Huy n Trang, riêng Ch n đ d ch v iị ủ ề ơ ế ị ớ t a đ Trung Biên Phân Bi t Lu n - hai quy n.ự ề ệ ậ ể

7. Th p Đ a Kinh Lu n - m i hai quy n. B nậ ị ậ ườ ể ả d ch Hán văn c a B Đ L u Chi.ị ủ ồ ề ư

438

8. Di u Pháp Liên Hoa Kinh u Bà Đ Xá - haiệ Ư ề quy n. Do B Đ L u Chi cùng Đàm Lâm v.v...ể ồ ề ư d ch ra Hán văn.ị

9. Ni t Bàn Kinh B n H u Kim Vô K Lu n -ế ả ữ ệ ậ m t quy n. B n Hán d ch c a Ch n Đ .ộ ể ả ị ủ ơ ế

10. Ni t Bàn Lu n - m t quy n. B n Hán vănế ậ ộ ể ả là c a Đ t Ma B Đ .ủ ạ ồ ề

Ngoài nh ng lu n th v a nêu. Th Thân cònữ ậ ư ừ ế sáng tác nhi u lu n th khác nh : Ngũ U nề ậ ư ư ẩ Lu n, Bách Pháp Minh Môn Lu n, Th ng T Duyậ ậ ắ ư Ph m Thiên S V n Kinh Lu n, Nh Th t Lu n,ạ ở ấ ậ ư ậ ậ Kim Cang Bát Nhã Lu n v.v...ậ

- T t ng Th Thân.ư ưở ế

Ma Ha Ch Quán, quy n th b y x ng tánỉ ể ứ ả ư Long Th là v “Tác Thiên B Lu n”; trong khiọ ị ộ ậ Bách Lu n T S thì ca t ng Th Thân là “Thiênậ ự ớ ụ ế B Lu n Ch ”. V m t l ch s c a Ph t giáo nộ ậ ủ ề ặ ị ử ủ ậ Ấ Đ , thì đây là hai v “c nhân”. Chính xác là hai vộ ị ự ị có nhi u ch gi ng nhau th nh t; t ng tr i r tề ỗ ố ứ ấ ừ ả ấ r ng, đó là đi m gi ng nhau th hai, và gi ngộ ể ố ứ ố

439

nhau đi m th ba là t t ng “bàng t p”ở ể ứ ư ưở ạ (tr c khác sau). Còn nh lu n đ n nh ng v t pướ ư ậ ế ữ ị ậ đ i thành Đ i th a Ph t giáo, thì Th Thân sánhạ ạ ừ ậ ế v i Long Th càng có ph n t ng đ ng. Soớ ọ ầ ươ ươ sánh nh th không có gì là sai! Thi t t ng n uư ế ế ưở ế mu n ch nh lý t t ng c a Th Thân thành m tố ỉ ư ưở ủ ế ộ h th ng nh t quán không ph i là vi c d làm.ệ ố ấ ả ệ ễ

Th Thân ng i có hai l p tr ng c v Ti uế ườ ậ ườ ả ề ể th a l n Đ i th a. Riêng ph m vi Đ i th a, l iừ ẫ ạ ừ ạ ạ ừ ạ ph i chia ra nhi u l p tr ng khác nhau. Thả ề ậ ườ ế Thân đ i v i các kinh nh : Pháp Hoa, Hoaố ớ ư Nghiêm, Ni t bàn, Bát Nhã, Duy Ma, A Di Đà v.v..ế ông đ u có s chú thích. Ông cũng chú thích tề ự ư t ng v A L i Da và t t ng Nh Lai T ng;ưở ề ạ ư ưở ư ạ gi a A L i Da và Nh Lai t ng, ông thiên v A L iữ ạ ư ạ ề ạ Da. Nh ng ông không gi ng nh Vô Tr c là b iư ố ư ướ ở trong các lu n th c a Vô Tr c, đi u căn b n làậ ư ủ ướ ề ả Vô Tr c không phát hi n ý thú Nh Lai t ng,ướ ệ ư ạ b n h u Ph t tánh, th ng l c ngã t nh v.v...ả ữ ậ ườ ạ ị trong “Th p Đ a Kinh Lu n” và Ph t Tánh Lu n”.ậ ị ậ ậ ậ Th Thân tuyên d ng r t sáng t v Nh Laiế ươ ấ ỏ ề ư t ng, v b n h u Ph t tánh và th ng l c ngãạ ề ả ữ ậ ườ ạ t nh. Cũng nhân đi m này mà M c Thôn Tháiị ể ộ Hi n m i l y Đ i th a Ph t giáo c a Th Thânề ớ ấ ạ ừ ậ ủ ế chia làm thành hai h l n.ệ ớ

440

1. H Du Già Ph t giáo t Vô Tr c đ n Thệ ậ ừ ướ ế ế Thân.

2. H Nh Lai T ng Ph t giáo là t “Nh Laiệ ư ạ ậ ừ ư T ng Kinh” đ n Th Thân. N u đem hai h nàyạ ế ế ế ệ đ i chi u v i nh ng d ch gi d ch các lu n thố ế ớ ữ ị ả ị ậ ư c a Th Thân ra Hán ng ; l p tr ng c a B Đủ ế ữ ậ ườ ủ ồ ề L u Chi, Bát Nhã L u Chi, Ch n Đ v.v... thu c hư ư ơ ế ộ ệ Nh Lai t ng.ư ạ

- Duy Th c Tam Th p Lu n.ứ ậ ậ

Hi n t i xin th o lu n vi c Th Thân ti pệ ạ ả ậ ệ ế ế n i t t ng Vô Tr c đ y là l p tr ng v Duyố ư ưở ướ ấ ậ ườ ề Th c Nh Th p Lu n và Duy Th c Tam Th pứ ị ậ ậ ứ ậ Lu n (còn g i là Duy Th c Tam Th p T ng), cóậ ọ ứ ậ ụ th nói là tác ph m đ i bi u cho môn Duy th cể ẩ ạ ể ứ h c c a Th Thân. Ông tuy là ng i sáng tác Duyọ ủ ế ườ Th c Tam Th p T ng, nh ng ông ch a t mìnhứ ậ ụ ư ư ự vi t l i gi i thích cho b lu n này. Mãi v sauế ờ ả ộ ậ ề m i đ c m i v đ i lu n s vi t l i gi i thíchớ ượ ườ ị ạ ậ ư ế ờ ả cho b lu n t ng này. Lu n Thành Duy Th c c aộ ậ ụ ậ ứ ủ Trung Qu c s dĩ thành t u là do ngài Khuy Cố ở ự ơ th nh c u ngài Huy n Trang t ng h p nh ngỉ ầ ề ổ ợ ữ thích lu n c a m i v đ i lu n s v b Duyậ ủ ườ ị ạ ậ ư ề ộ Th c Tam Th p T ng. Trên th c t , th y c aứ ậ ụ ự ế ầ ủ Huy n Trang là Gi i Hi n; Gi i HI n là h c giề ớ ề ớ ề ọ ả

441

c a h ngài H Pháp. Cho nên n i dung lu nủ ệ ộ ộ ậ Thành Duy Th c đ u l y ki n gi i c a H Phápứ ề ấ ế ả ủ ộ làm chu n. Và nh v y, không th nói n i dungẩ ư ậ ể ộ lu n Thành Duy Th c là t t ng c a Th Thân,ậ ứ ư ưở ủ ế cũng không th nói nó là d i bi u cho t t ngể ạ ể ư ưở c a m i v đ i lu n s . Dù gì đi n a, thì Duyủ ườ ị ạ ậ ư ữ Th c Tam Th p T ng, v m t hình th c đ n tứ ậ ụ ề ặ ứ ế ư t ng Th Thân m i tròn đ .ưở ế ớ ủ

1. Duy th c t ng, g m hai m i m t bàiứ ướ ồ ươ ố t ng đ u. Duy th c t ng thuy t minh cho hi nụ ầ ứ ướ ế ệ t ng c a vũ tr v n h u.ượ ủ ụ ạ ữ

2. Duy th c tánh, y là bài t ng th hai m iứ ấ ụ ứ ươ lăm. Bài này thuy t minh cho t t c lý tánh (b nế ấ ả ả th c a s t ng).ể ủ ự ướ

3. Duy th c v g m năm bài t ng cu i, nămứ ị ồ ụ ố bài t ng này trình bày các qu v tu ch ng theoụ ả ị ứ trình t khác nhau. Trong ba c ng m c trên, thìự ươ ụ Duy th c t ng là c ng m c quan tr ng nh t,ứ ướ ươ ụ ọ ấ ch y u c a Duy th c t ng là gi i rõ ba t ngủ ế ủ ứ ướ ả ướ năng bi n c a th c.ế ủ ứ

Căn c vào câu t ng b ng Ph n ng đ cứ ụ ằ ạ ữ ượ d ch ra Hán văn: “Gi thuy t ch ng ch ng ngãị ả ế ủ ủ

442

c p pháp, th do th c chuy n bi n c h u” (vì làậ ị ứ ể ế ố ữ gi ph i nói nh ng t ng ngã, t ng pháp, t tả ả ữ ướ ướ ấ c đ u do s chuy n bi n (kh i ni m) c a th cả ề ự ể ế ở ệ ủ ứ cho là có). Câu t ng này khi d ch sang Hán văn làụ ị “Do gi thuy t ngã pháp, h u ch ng ch ngả ế ữ ủ ủ t ng chuy n, b y th c s bi n(9). C hai l iướ ể ỉ ứ ở ế ả ố trình bày trên đ u nói v hi n gi i c a vũ trề ề ệ ớ ủ ụ v n h u, r ng t t c đ u là s chuy n bi n (sinhạ ữ ằ ấ ả ề ự ể ế kh i ý ni m) c a th c mà xu t hi n. T ng năngở ệ ủ ứ ấ ệ ướ bi n c a th c co ba ch ng lo i:ế ủ ứ ủ ạ

1. D th c năng bi n - đ bát th c A L i Da.ị ụ ế ệ ứ ạ

2. T l ng năng bi n - Đ th t th c M t Na.ư ươ ế ệ ấ ứ ạ

3. Li u bi t năng bi n - nhãn, nhĩ, t , thi t,ễ ệ ế ỷ ệ thân, ý ti n l c th c.ề ụ ứ

Theo Duy th c h c thì t t c v n pháp đ uứ ọ ấ ả ạ ề do s bi n hi n c a tám th c. Nói cách khác,ự ế ệ ủ ứ công d ng c a tám th c là có kh năng bi n hi nụ ủ ứ ả ế ệ t t c v n pháp. Do đó cho nên g i tám th c làấ ả ạ ọ ứ năng bi n th c, và tám th c đ c chia thành baế ứ ứ ượ lo i, nên g i là tam năng bi n. Ý c a D th c làạ ọ ế ủ ị ụ ch gi a nhân và qu có s b t đ ng v th i gian,ỉ ữ ả ự ấ ồ ề ờ b t đ ng v tính ch t, ch ng h n trên cây đàoấ ồ ề ấ ẳ ạ

443

n y ra nhánh, hoa. Và t ng lai hoa sẽ k t thànhả ươ ế qu và chín. Nh th g i là “di th i nhi th c”:,ả ư ế ọ ờ ụ t c ch th i gian gi a hoa và qu chín là có khácứ ỉ ờ ữ ả nhau; mùi v c a qu chín hoàn toàn khác v i câyị ủ ả ớ đào ban đ u, mùi v y cũng ch ng gi ng mùi vầ ị ấ ẳ ố ị c a hoa đào, nh th g i là “d lo i nhi th c”, t củ ư ế ọ ị ạ ụ ứ ch tính ch t có s khác nhau. Th c A L i Da làỉ ấ ự ứ ạ ch th c a sinh t , t sinh c a chúng sinh, th củ ể ủ ử ử ủ ứ A L i Da có kh năng kh i t t c các pháp, do đóạ ả ở ấ ả nên g i th c này là Nh t thi t ch ng t th c, doọ ứ ấ ế ủ ử ứ th c A L i Da mà tri n khai ra “căn thân” (nhânứ ạ ể sinh gi i) và “khí th gian” (v t ch t gi i). Th cớ ế ậ ấ ớ ứ A L i Da th ng t ng ng (kh h p) v i nămạ ườ ươ ứ ế ợ ớ tâm s bi n hành (ho t đ ng tâm lý) là xúc, tác ý,ở ế ạ ộ th , t ng, t ; tâm s nh h ng đ n s bi nọ ưở ư ở ả ưở ế ự ế đ i v ch t c a th c A L i Da, t c n i dung c aổ ề ấ ủ ứ ạ ứ ộ ủ th c Nh t thi t ch ng t là ni m ni m sinh di t,ứ ấ ế ủ ử ệ ệ ệ tình hình chuy n bi n sinh di t này luôn di n raể ế ệ ễ gi ng nh thác n c đ ào ào trông nh t m v iố ư ướ ổ ư ấ ả b tr ng treo l l ng không b c t đ t đo n,ố ắ ơ ử ị ắ ứ ạ nghiên c u k , thì t ng chuy n bi n hoán đ iứ ỷ ướ ể ế ổ c a th c ch ng dù trong m t sát na cũng khôngủ ứ ủ ộ ng ng ngh . Khi tâm s nh h ng đ n th c thư ỉ ở ả ưở ế ứ ứ tám, thì nh h ng đó tr thành ch ng t c aả ưở ở ủ ử ủ th c (nhân), khi ch ng t chuy n bi n thànhứ ủ ử ể ế hi n t ng, thì đó là lúc ch ng t hi n kh iệ ượ ủ ử ệ ở thành hi n hành (qu ). M i quan h nhân - quệ ả ố ệ ả di n ra trong tr ng thái D th i nhi th c và dễ ạ ị ờ ụ ị

444

lo i nhi th c. Do đó, th c th tám còn có tên là Dạ ụ ứ ứ ị th c năng bi n th c.ụ ế ứ

Ý c a danh t T L ng là t l , suy l ng.ủ ừ ư ươ ự ự ườ Nghĩa là th c th b y th ng luôn t l ng vứ ứ ả ườ ư ươ ề th c th tám, vin vào s t l ng y mà ch pứ ứ ự ư ướ ấ ấ cho đó là Ngã. Th c th b y y vào th c th tám,ứ ứ ả ứ ứ duyên l y th c th tám, ch p trì (n m gi ) th cấ ứ ứ ấ ắ ữ ứ th tám làm Ngã, vì v y m i sinh ngã si, ngã ki n,ứ ậ ớ ế ngã m n, ngã ái. Do đó, th c này còn đ c g i làạ ứ ượ ọ T l ng năng bi n th c.ư ươ ế ứ

Ti n l c th c l y ý th c làm ch và r i m iề ụ ứ ấ ứ ủ ồ ỗ th c (nhãn, nhĩ, t , thi t, thân th c) n ng theoứ ỷ ệ ứ ươ c nh t ng thô thi n (rõ ràng c th ) mà nh nả ượ ể ụ ể ậ bi t, phân bi t. Do đó, ý th c đ c g i là Li uế ệ ứ ượ ọ ễ bi t c nh th c. Đ l c ý th c th ng nh t v i ti nệ ả ứ ệ ụ ứ ố ấ ớ ề ngũ th c, và t ng ng v i r t nhi u tâm s .ứ ươ ư ớ ấ ề ở Ch ng h n nh ng ho t đ ng tâm lý đ c hi nẳ ạ ữ ạ ộ ượ ệ kh i th ng ngày là ph m vi c a th c Li u bi tở ườ ạ ủ ứ ễ ệ c nh, do đó nên g i th c này là Li u bi t năngả ọ ứ ễ ệ bi n th c.ế ứ

Nh v y, rõ ràng là t t c hi n t ng gi iư ậ ấ ả ệ ượ ớ đ u do s chuy n bi n, phân bi t c a tám th cề ự ể ế ệ ủ ứ mà sinh kh i, b i trên th c t không th c cóở ở ự ế ự hi n t ng gi i nào c . Do đó, theo Duy Th cệ ượ ớ ả ứ

445

h c: t t c các pháp đ u do th c hi n kh i. T cọ ấ ả ề ứ ệ ở ứ cũng l y ba lo i phân bi t th c làm g c choấ ạ ệ ứ ố nh ng bi n hi n c a Duy th c h c.ữ ế ệ ủ ứ ọ

TI T III. CÁC LU N S SAU TH THÂN.Ế Ậ Ư Ế

Đ i th a Kh i Tín Lu n, sau đó là Th Thânạ ừ ở ậ ế thì Đ i th a Ph t giáo n Đ ti n vào th i h uạ ừ ậ Ấ ộ ế ờ ậ kỳ. Nh chúng ta bi t, trong t t ng c a Thư ế ư ưở ủ ế Thân có l p tr ng c a m t h Nh Lai t ngậ ườ ủ ộ ệ ư ạ duyên kh i; tuy nhiên, tác ph m “Ph t Tánhở ẩ ậ Lu n” c a Th Thân v ph ng di n nào đó nóậ ủ ế ề ươ ệ v n ch a đ t đ n trình đ đ chín. Đ n th kẫ ư ạ ế ộ ủ ế ế ỷ th năm tây l ch, các b lu n c a Kiên Hu nh :ứ ị ộ ậ ủ ệ ư C u Cánh Nh t Th a B o Tánh Lu n, Đ i Th aứ ấ ừ ả ậ ạ ừ Pháp Gi i Vô Sai Bi t Lu n, l i l y lu n Đ i th aớ ệ ậ ạ ấ ậ ạ ừ Kh i Tín mà phát tri n m r ng ra. Lu n Đ iở ể ở ộ ậ ạ Th a Kh i Tín xét v góc đ l ch s t t ng, thìừ ở ề ộ ị ử ư ưở g n đây có ng i cho r ng tác ph m này c a Mãầ ườ ằ ẩ ủ Minh có kh năng là do đ t c a Th Thân ho cả ệ ử ủ ế ặ ng i đ ng th i v i An Hu vi t ra. Do đó, xinườ ồ ờ ớ ệ ế gi i thi u nh ng lu n s sau Th Thân.ớ ệ ữ ậ ư ế

Lu n Đ i Th a Kh i Tín r t đ c các nhàậ ạ ừ ở ấ ượ nh : Thiên Đài, Hi n Th , Thi n Tông c a Tungư ề ủ ề ủ

446

Qu c r t m c sùng tín. Có th nói đây là b lu nố ấ ự ể ộ ậ đi n quan tr ng trong truy n th ng Ph t giáoể ọ ề ố ậ Tung Qu c, nó đ c coi là lu n th khái quát c aố ượ ậ ư ủ Ph t giáo. Nh ng theo h c gi L ng Kh i Siêu,ậ ư ọ ả ươ ả ông căn c nh ng ch ng c l ch s c a V ngứ ữ ứ ứ ị ử ủ ọ Nguy t Tín H nh - ng i Nh t B n, cho r ngệ ạ ườ ậ ả ằ Lu n Đ i Th a Kh i Tín là do ng i Tung Qu cậ ạ ừ ở ườ ố sáng tác, và xi n d ng nó, và cho nó là s n v tể ươ ả ậ trí tu t i cao c a nhân lo i. L i n a, có Âuệ ố ủ ạ ạ ữ D ng Cánh Vô S T c a n i h c vi n Chi Na,ươ ư ư ủ ộ ọ ệ ông này căn c l p tr ng Duy th c h c đ kh iứ ậ ườ ứ ọ ể ở x ng lu n này ch không bài xích. Còn V ngướ ậ ứ ươ Ân D ng thì nói mang tính ganh ghét “L ngươ ươ Tr n là con nít, không bi t bi n k là gì” mà vi t,ầ ế ế ế ế l i nói: “l p l , nônn c n, san l p h t hu m ng”,ạ ậ ờ ạ ấ ế ệ ạ r i ông ti n đ n kh ng đ nh là “lu n không ph iồ ế ế ẳ ị ậ ả c a Ph t giáo”. Tr c gi ng i luôn b o h vàủ ậ ướ ờ ườ ả ộ duy trì b lu n Đ i Kh i Tín là đ i s Thái H .ộ ậ ạ ở ạ ư ư Văn t v cu c lu n chi n này có th tham kh oự ề ộ ậ ế ể ả sách “Đ i Th a Kh i Tín Lu n Ch n Ng y Bi n”.ạ ừ ở ậ ơ ụ ệ Pháp s n Thu n cũng có ý ki n v v n d này,ư Ấ ậ ế ề ấ ề xin đ c cu n Đ i Th a Kh i Tín Lu n Gi ng Kýọ ố ạ ừ ở ậ ả c a ông. Trong đó ông vi t mang tính “huy nủ ế ề lu n” nhi u h n.ậ ề ơ

B t lu n là gì đi n a, thì Lu n Đ i Th a Kh iấ ậ ữ ậ ạ ừ ở Tín v n có đ a v đ c bi t đ c đáo, cũng nhẫ ị ị ặ ệ ộ ư không th ph nh n giá tr c a nó đ c. đâyể ủ ậ ị ủ ượ Ở

447

xin mi n bàn lu n v n đ ch n gi , và xu t x ,ễ ậ ấ ề ơ ả ấ ứ ch mong gi i thi u đ i l c v n i dung c aỉ ớ ệ ạ ượ ề ộ ủ Lu n.ậ

Kh i đi t t nh tâm duyên kh i c a kinhở ừ ị ở ủ Pháp Hoa đ n thuy t Nh Lai t ng c a Nh Laiế ế ư ạ ủ ư T ng Kinh, r i k ti p là thuy t “Nh t tâm nhạ ồ ế ế ế ấ ị môn” c a lu n này, thì quán Nh Lai t ng duyênủ ậ ư ạ kh i m i đ t đ n viên th c ( tròn đ y c v lý -ở ớ ạ ế ụ ầ ả ề s ).ự

Lu n này l y “pháp” làm “tâm chúng sinh”.ậ ấ Pháp đây là Đ i th a pháp, còn tâm chúng sinhở ạ ừ là Nh Lai t ng; nói cách khác, Nh Lai t ng y làư ạ ư ạ ấ Đ i th a pháp. Tâm chúng sinh ch t ch a t t cạ ừ ấ ứ ấ ả pháp. Do đó, nên g i là “nh t tâm”; nh nh t tâmọ ấ ư ấ này h ng v thanh t nh gi i, quang minh gi i,ướ ề ị ớ ớ ng gi i, thì đ y là ch n nh môn; còn nh nh tộ ớ ấ ơ ư ư ấ tâm này h ng v t p nhi m gi i, vô minh gi i,ướ ề ạ ễ ớ ớ mê gi i, thì đ y là sinh di t môn. Ch n nh mônớ ấ ệ ơ ư thì đó là t tánh thanh t nh tâm, sinh di t môn thìự ị ệ đó là t p nhi m h v ng tâm. Do vô minh m iạ ễ ư ọ ơ d n đ n h v ng sinh di t, do hi n th c là hẫ ế ư ọ ệ ệ ự ư v ng sinh di t nên m i h ng th ng tu t p, t cọ ệ ớ ướ ượ ậ ứ mong mu n có th đi d n qu v c u cánh, g i làố ể ế ả ị ứ ọ “nh t tâm pháp gi i”. Ba ph ng di n nh t tâmấ ớ ươ ệ ấ pháp gi i là:B n th , Công năng và Tác d ng,ớ ả ể ụ cũng g i là Tam đ i:ọ ạ

448

1. Th đ i (b n th ) t c chân nh th c tánhể ạ ả ể ứ ư ự b t sinh, b t di t, b t c u, b t gi m.ấ ấ ệ ấ ấ ấ ả

2. T ng đ i (công năng), t c ch n nh cóướ ạ ứ ơ ư bao đ c hàm t ng vô h n. ứ ướ ạ

3. Đ i d ng (tác d ng), t c kh năng sinh raạ ụ ụ ứ ả t t c thi n pháp h u hâu, vô l u c a th gian vàấ ả ệ ữ ậ ủ ế xu t th gian.ấ ế

Nh t tâm, nh môn và tam đ i, là ba c ngấ ị ạ ươ lĩnh c t y u c a Lu n Đ i Th a Kh i Tín.ố ế ủ ậ ạ ừ ở

Ch n nh , ng i x a coi đó là m nh danhơ ư ườ ư ệ cho b n th vũ tr . Ch n nh là th c t i sau khiả ể ụ ơ ư ự ạ tâm đã xa lìa t t c m i v ng ni m, khi y v i t tấ ả ọ ọ ệ ấ ớ ấ c pháp không pháp nào không là chân nh . V iả ư ớ chân nh , Lu n Đ i Th a Kh i Tín có s gi iư ậ ạ ừ ở ự ớ bi t, t c phân ra thành Ly ngôn chân nh , Y ngônệ ứ ư chân nh , Không chân nh và B t không chânư ư ấ nh . Đi m tr c m t là B t không chân nh hàmư ể ướ ắ ấ ư ch a vô l ng công đ c; t u trung y là Nh tứ ượ ứ ự ấ ấ tâm c a th ng l c ngã t nh, và là m c tiêu đủ ườ ạ ị ụ ể chúng ta tu h c Ph t pháp. Nh ng “Nh t tâm”ọ ậ ư ấ

449

này t t c chúng sinh v n có đ , khi ng nhâpấ ả ố ủ ộ li n th y chân nh tâm v n t tánh thanh t nh.ề ấ ư ố ự ị

Sinh di t y là do tâm c a chúng sinh ch yệ ấ ủ ạ theo th gi i hi n t ng. Hi n t ng gi i đ i l pế ớ ệ ượ ệ ượ ớ ố ậ v i chân nh , nên g i s thanh t nh c a Nh Laiớ ư ọ ự ị ủ ư t ng là chân nh , tr ng thái t i s c a “b t sinhạ ư ạ ố ơ ủ ấ b t di t” hay “sinh t hòa hi p” là th c A Lê Daấ ệ ử ệ ứ (tân d ch là A L i Da th c). D a vào th c A L iị ạ ứ ự ứ ạ Da mà có vô minh, d a vào căn b n vô minh màự ả có chi m t vô minh, t ng tr ng c a vô minh t cạ ướ ạ ủ ứ là ho t đ ng c a tâm. lu n này l y s l uạ ộ ủ ậ ấ ự ư chuy n c a vô minh l p ra thuy t “Tam t l cể ủ ậ ế ế ụ thô”. G i là Tam t l c thô là vì nó bao qút trìnhọ ế ụ t ho t đ ng c a chín th tâm thu c sinh di tự ạ ộ ủ ứ ộ ệ môn, g i là “c u t ng”, c u t ng này n i dungọ ử ướ ử ướ ộ c a nó hàm nhi p m i hai duyên kh i, đây cũngủ ế ườ ở là cách gi i thích m i l đ c bi t v m i haiả ớ ạ ặ ệ ề ườ duyên kh i. M i hai duyên kh i ch ng qua làở ườ ở ẳ ngo i t i, là nói rõ thân này l u chuy n theoạ ạ ư ể trình t thu n. C u t ng c a lu n này làự ậ ử ướ ủ ậ chuyên v n i b , là nói rõ trình t lu n c aề ộ ộ ự ậ ủ nh t tâm nó bi n hóa và hành tr ng ra làm sao.ấ ế ạ Còn v khai tri n theo th l p c a tâm th cề ể ứ ớ ủ ứ chúng sinh mà nói, thì phân thành: tâm, ý, ý th c.ứ Nói v ho c ch ng c a tâm chúng sinh, thì l iề ặ ướ ủ ạ phân ra vô minh và nhi m tâm.ễ

450

Tóm l i, ch c ng đi u c a lu n này là nh tạ ỗ ườ ệ ủ ậ ấ tâm. “Tâm” này đem sánh v i “Th c” c a nhàớ ứ ủ Duy th c l i khiên c ng h n, vì cho r ng “mêứ ạ ưỡ ơ ằ ng b t ly nh t tâm” (mê ng không lìa m tộ ấ ấ ộ ộ tâm), và Đ i th a pháp t c là tâm chúng sinh. Nóiạ ừ ứ cách khác, tin Ph t, h c Ph t, thành Ph t, t t cậ ọ ậ ậ ấ ả đ u xu t t đ c tin c a tâm chúng ta, vào s h cề ấ ừ ứ ủ ự ọ t p c a tâm chúng ta, và vào s thành t u c aậ ủ ự ự ủ chính t tâm c a chúng ta; th gi i hi n t ngự ủ ế ớ ệ ượ mà chúng ta ti p xúc là do t tâm c a chúng taế ự ủ t o thành, “b n th gi i” c a chúng ta cũng do tạ ả ể ớ ủ ự tâm c a chúng ta khai phát. Vì th , v m t tri tủ ế ề ặ ế h c, Lu n Đ i Th a Kh i Tín thu c duy tâm lu nọ ậ ạ ừ ở ộ ậ tuy t đ i.ệ ố

Kinh Hoa Nghiêm khai m t nh tâm duyênở ị kh i, đ c ví nh là hoa, Lu n Đ i Th a Kh iở ượ ư ậ ạ ừ ở Tín sau cùng k t thành, đ c coi là qu ; truy nế ượ ả ề th ng Ph t giáo c a Tung Qu c d a vào đó t oố ậ ủ ố ự ạ cho mình m t l i đi riêng, cho nên không l y gì lộ ố ấ ạ khi bi t Lu n Đ i Th a Kh i Tín đ i v i Ph tế ậ ạ ừ ở ố ớ ậ giáo Tung Qu c là vô cùng quan y u.ố ế

- Hai h phái l n.ệ ớ

H phái Long Th sau tr thành phái Trungệ ọ ở Quán, đ n th i c a Ph t H , Thanh Bi n m iế ờ ủ ậ ộ ệ ớ

451

phân làm ba dòng l n và chia thành hai phái. Cớ ơ h cũng trong cùng th i đ i, phái Du Già sau Thồ ờ ạ ế Thân cũng phân thành h vô t ng Duy th c c aệ ướ ứ ủ An Hu , và h h u t ng Duy Th c c a Tr n Na.ệ ệ ữ ướ ứ ủ ầ Tình hình này đ i lo i nh bi u đ sau (trongạ ạ ư ể ồ bi u đ này có thêm niên đ i c a các lu n s , vàể ồ ạ ủ ậ ư đ u dùng tây l ch, đ ng th i d y cũng là đ i thề ị ồ ờ ấ ạ ể ch kko h n là xác đ nh):ứ ẳ ị

blank

T sau Th Thân, là nh ng v vi t gi i thíchừ ế ữ ị ế ả cho “Duy Th c Tam Th p T ng”, nh ng v nàyứ ậ ụ ữ ị th ng đ c x ng t ng là “Th p đ i lu n s ”.ườ ượ ư ụ ậ ạ ậ ư Và gi a h l i t o ra cu c tranh lu n h u - khôngữ ọ ạ ạ ộ ậ ữ v i phái Trung quán, nhân đ y m i có chuy nớ ấ ớ ệ ng i này ho c nhóm này là c a h ng i nàyườ ặ ủ ệ ườ ho c c a h nhóm này, Đ i th a Ph t giáo th iặ ủ ệ ạ ừ ậ ở ờ văn kỳ, xu t hi n c nh t ng có c trăm lu n sấ ệ ả ượ ả ậ ư tranh lu n nhau r t “ n ào”.ậ ấ ồ

H vô t ng Du th c c a An Hu kéo dìa d nệ ướ ứ ủ ệ ế Đi u Ph c Thiên, gây nh h ng đ n S Tề ụ ả ưở ế ư ử Hi n thu c phái Trung Quán Kinh L ng; trongề ộ ượ khi đó h H u t ng Duy Th c c a Tr n Na kéoệ ữ ướ ứ ủ ầ dài đ n th i Gi i Hi n, gây nh h ng đ n T chế ờ ớ ề ả ưở ế ị H thu c phái Du Già Trung Quán T L p. Chungộ ộ ự ậ

452

cu c c hai dòng không, h u đ u b M t giáoộ ả ữ ề ị ậ nhi p th , và t đánh m t l p tr ng nguyên yế ọ ự ấ ậ ườ ủ c a mình; vi c này x y ra vào th k th VII thủ ệ ả ế ỷ ứ ứ VIII tây l ch.ị

Đ c x ng t ng là Th p đ i lu n s , theoượ ư ụ ậ ạ ậ ư cu n “Duy Th c S Quan C p Kỳ Tri t H c” c aố ứ ử ậ ế ọ ủ pháp s Pháp Chiên, thiên th nh t, ch ng năm,ư ứ ấ ươ ti t b n có gi i thi u m i m t v lu n s sauế ố ớ ệ ườ ộ ị ậ ư Th Thân đó là: Tr n na, Đ c Hu , An Hu , Hế ầ ứ ệ ệ ộ Pháp, Nan Đà, T nh Nguy t, Thân Th ng, H aị ệ ắ ỏ Bi n, Th ng h u, T i Th ng T và Trí Nguy t.ệ ắ ữ ố ắ ử ệ Trong đó ngoài Tr n Na, s còn l i th ng đ cầ ố ạ ườ ượ x ng t ng là Th p Đ i Lu n S là nh ng v vi tư ụ ậ ạ ậ ư ữ ị ế gi i thích cho Duy Th c Tam Th p Lu n.ả ứ ậ ậ

Nh ng v v a nêu trên, thì Tr n Na, An Huữ ị ừ ầ ệ và Đ c Hu là đ t c a Th Thân (có ng i choứ ệ ệ ử ủ ế ườ r ng Đ c Hu sau thu c h An Hu ). Nan Đà sauằ ứ ệ ộ ệ ệ cùng thu c h Th Thân. Ông là ng i đ x ngộ ệ ế ườ ề ướ thuy t tân huân ch ng t , khác v i thuy t b nế ủ ử ớ ế ả h u ch ng t c a ng i x a, và Nan Đà cũng tữ ủ ử ủ ườ ư ự mình l p m t phái riêng, còn Thân Th ng và H aậ ộ ắ ỏ Bi n là ng i cùng v i th Thân. H a Bi n làệ ườ ớ ế ỏ ệ m t c sĩ t i gia, Th ng H u, T i Th ng T , vàộ ư ạ ắ ữ ố ẳ ử Nguy t Trí đ u là đ t h pháp, đ i b ph nệ ề ệ ử ộ ạ ộ ậ nh ng v trên xu t hi n t năm 561 đ n nămữ ị ấ ệ ừ ế 634 tây l ch.ị

453

- Tr n Na.ầ

Tr n Na (Dignàga - Đ i V c Long) ng i namầ ạ ứ ườ n Đ , bu i đ u ông xu t gia v i Đ c T BẤ ộ ổ ầ ấ ớ ộ ử ộ

thu c Ti u th a, v sau ông theo Th Thân h cộ ể ừ ề ế ọ Duy th c và Nhân minh, nh ng tr c tác c a ôngứ ữ ướ ủ g m có:ồ

T p L ng Lu n, Quán S Duyên Duyênậ ượ ậ ở Lu n, Ch ng Trung Lu n, Nh p Du Già Kinh, Cuậ ướ ậ ậ Xá Lu n Chú Y u Nghĩa Đăng, Nhân Minh Chánhậ ế Lý Môn Lu n v.v...ậ

V Duy th c h c, trong b “Quán S Duyênề ứ ọ ộ ở Lu n” ông thành l p nghĩa v căn tr n Duy th c,ậ ậ ề ầ ứ còn trong b “T p L ng Lu n”, ông thành l pộ ậ ượ ậ ậ nghĩa c a tâm th v i ba ph n là: T ng ph n,ủ ể ớ ầ ướ ầ Ki n ph n và T ch ng ph n. Thuy t v tâm thế ầ ự ứ ầ ế ề ể ba ph n c a ông t o nh h ng c c kỳ l n đ iầ ủ ạ ả ưở ự ớ ố v i h u nhân. Ng i d i th ng g i “An, Nan,ớ ậ ườ ờ ườ ọ Tr n, H , là m t, hai, ba, b n”, t u trung là caầ ộ ộ ố ự tung b n v lu n s v quan đi m phân tích c aố ị ậ ư ề ể ủ h đ i v i tâm th . An Hu ch tr ng Thuy tọ ố ớ ể ệ ủ ươ ế nh t ph n - đó là T ch ng ph n, Nan Đà chấ ầ ự ứ ầ ủ tr ng thuy t nh ph n - đó là T ng ph n vàươ ế ị ầ ướ ầ

454

Ki n ph n, H Pháp ch tr ng thuy t t ph n,ế ầ ộ ủ ươ ế ứ ầ đó là T ng ph n, Ki n ph n, T ch ng ph n vàướ ầ ế ầ ự ứ ầ Ch ng t ch ng ph n.ứ ự ứ ầ

Tr n Na, là ng i thành t u v môn h cầ ườ ự ề ọ Nhân Minh, còn v Duy th c h c, ông vi t trongề ứ ọ ế các b T p L ng Lu n, (b n d ch c a Tâyộ ậ ượ ậ ả ị ủ T ng) và Nhân Minh Chánh Lý Môn Lu n, ông c iạ ậ ả cách c u Nhân Minh c a n Đ , và t p đ i thànhự ủ Ấ ộ ậ ạ môn lu n lý h c cho n Đ đ ng th i. Quanậ ọ Ấ ộ ươ ờ tr ng h n, b T p L ng Lu n c a ông khôngọ ơ ộ ậ ượ ậ ủ ch có giá tr c c l n đ i v i Ph t giáo, mà còn cóỉ ị ự ớ ố ớ ậ đ a v c c cao v m t tri t h c s c a n Đ .ị ị ự ề ặ ế ọ ử ủ Ấ ộ

Nhân Minh, tr c h t nó là tên g i đ cướ ế ọ ượ dùng đ ch ph ng pháp bi n lu n, ph ngể ỉ ươ ệ ậ ươ pháp này xu t hi n đ u tiên trong Áo Nghĩa Thấ ệ ầ ư (Upanishad). L i n a, g c gác c a môn h c nàyạ ữ ố ủ ọ đ c phái Th ng Lu n ngo i đ o và phái Ni Dượ ắ ậ ạ ạ ạ Da (Chánh Lý) s d ng đ “c u lý tr c danh”ử ụ ể ứ ướ (nghiên c u lý lu n qua cách dùng danh ngôn).ứ ậ Truy n thuy t k r ng Túc M c c a phái Ni Dề ế ể ằ ụ ủ ạ Da là ng i sáng t o môn h c này. Kinh Chánh Lýườ ạ ọ c a phái Ni D Da, trong đó thi t l p m i hai cúủ ạ ế ậ ườ nghĩa nh ”l ng” v.v... và xu t hi n vào th kư ượ ấ ệ ế ỷ th II, th III tây l ch.ứ ứ ị

455

Ph ng pháp lu n c a Ph t giáo, ngày lúcươ ậ ủ ậ kh i đ u đã s d ng đ n ý nghĩa “l ng” c aở ầ ử ụ ế ượ ủ phái ni D Da còn g i là phái Chánh Lý. Sau đóạ ọ l c b ho c c i s a thêm. Đ n th i đ i c aượ ỏ ặ ả ử ế ờ ạ ủ v ng tri u C p Đa, h ng trăm nhà n i lên tranhươ ề ấ ằ ổ lu n v lý nghĩa “tr ng đo n đ c th t”. Aiậ ề ườ ả ắ ấ không khéo dùng kỹ thu t lu n lý m t cách h pậ ậ ộ ợ lý và linh ho t thì khó có th th th ng. Vì v y,ạ ẻ ủ ắ ậ các v lu n s Ph t giáo, ít ai l i không nghiênị ậ ư ậ ạ c u sâu sát v ph ng pháp lu n lý này. H aiứ ề ươ ậ ễ đ ng v ng gi a lu n tr ng, ng i đó tr thànhứ ữ ữ ậ ườ ườ ở “nh t gia”, và đ c g i là Nhân Minh. Đ i v iấ ượ ọ ố ớ Nhân Minh h c, ngài Th Thân có sáng tác: lu nọ ế ậ quỹ, lu n th c và lu n tâm, ti c là các sách nàyậ ứ ậ ế hi n không th y l u truy n.ệ ấ ư ề

Trong các tr c thu t c a Tr n Na đ u cóướ ậ ủ ầ ề liên quan đ n Nhân Minh, k có đ n tám b lu n,ế ể ế ộ ậ nh ng b Nhân Minh Chánh Lý Môn Lu n và bư ộ ậ ộ T p L ng Lu n là n i ti ng h n c . B tr cậ ượ ậ ổ ế ơ ả ộ ướ thì “l p phá chân th c”, l y vi c s d ng lu nậ ự ấ ệ ử ụ ậ th c chính xác đ làm sáng t v n đ . B sau thìứ ể ỏ ấ ề ộ “thích thánh l ng nghĩa”, t c s d ng tri th cượ ứ ử ụ ứ chính xác đ làm t v n đ . B sau thì “thíchể ỏ ấ ề ộ thánh l ng nghĩa”, t c s d ng tri th c chínhượ ứ ử ụ ứ xác đ soi xét m i nghĩa lý. Mt bên thiên vể ọ ọ ề “ng tha”, m t bên nghiêng v “t ng ”. Lu nộ ộ ề ự ộ ậ th c c a Tr n Na l y tông và chi mà c lu n chứ ủ ầ ấ ả ậ ủ

456

và đ ch lu n cũng tranh lu n làm “s thành l p”,ị ậ ậ ở ậ l y “nhân d ” mà lu n ch và lu n đ ch đ uấ ụ ậ ủ ậ ị ề công nh n làm “năng thành l p”. “Nhân” là đ tậ ậ ặ n n t ng trên chí Cú nhân đ l p ba t ng. Tamề ả ể ậ ướ t ng đây là ba chi tác pháp c a tân nhânướ ở ủ minh, g i là Tam t ng đó là:ọ ướ

1. Bi n th tông pháp tánh.ế ị

2. Đ ng ph m đ ch h u tánh.ồ ẩ ị ữ

3. D ph m bi n vô tánh.ị ẩ ế

“D ” là m t ph n c a tam t ng nhân, t c ụ ộ ầ ủ ướ ứ ở hai t ng là “đ ng ph m” và “d ph m” mà đ aướ ồ ẩ ị ẩ ư ra “đ ng d ” và “d d ”, khi n cho t nó và chínhồ ụ ị ụ ế ự nó hai m t trái ng c nhau đ ch ng minh sặ ượ ể ứ ự chính xác c a lu n đi m đ c l p lu n.ủ ậ ể ượ ậ ậ

Nhân Minh là môn h c không d ti p thu,ọ ễ ế ng i m i h c không ai là không tìm đ c c vườ ớ ọ ọ ả ề hai cách gi ng “bát, c u” trong b T ng Tôngả ử ộ ướ Th p Gi ng c a pháp s T Hàng. Th ng y t laậ ả ủ ư ừ ươ ế Ch (SÙamïkarasvàmim) là ng i k th a Nhânủ ườ ế ừ Minh h c c a Tr n Na. Ông có vi t cu n Nhânọ ủ ầ ế ố

457

Minh h c nh p môn v i t a là Nhân Minh Nh pọ ậ ớ ự ậ Chánh Lý Lu n. Sách này v n còn b n Ph n văn,ậ ẫ ả ạ Hán văn và T ng văn.ạ

Ngoài ra, môn h c a Th Thân và Tr n Naạ ủ ế ầ còn có Tam B o Tôn, là ng i vi t cu n Nh tả ườ ế ố ấ Thi t Nh Lai T ng Tán, Vô Tánh, ng i sau nàyế ư ạ ườ c a h Tr n Na vi t cu n Nhi p Đ i th a Lu nủ ệ ầ ế ố ế ạ ừ ậ Thích. Ti p đ n là nói v H Pháp.ế ế ề ộ

- H Pháp.ộ

H Pháp (Dharmapàla), đ ng v m t l ch sộ ứ ề ặ ị ử c a Ph t giáo Đ i th a n Đ th i h u kỳ, thì Hủ ậ ạ ừ Ấ ộ ờ ậ ộ pháp là m t Tu tinh (sao ch i) r c sáng! Ôngộ ệ ổ ự ng i n c Đ i La Duy Gia thu c nam n Đ ,ườ ướ ạ ộ Ấ ộ ông v n là m t v ong t c c kỳ thông tu ; sauố ộ ư ử ự ệ khi xu t gia h c Ph t ông đ c ng i đ i x ngấ ọ ậ ượ ườ ờ ư t ng là b c : “h c sâu nh bi n sâu, gi ng rõ nhụ ậ ọ ư ể ả ư m t tr i t a sáng, n i giáo th u tri t c Đ i -ặ ờ ỏ ộ ấ ệ ả ạ Ti u th a, ngôn t lu n nghĩa chân t c đ uể ừ ừ ậ ụ ề thông”. H Pháp là ng i thành danh r t s m;ộ ườ ấ ớ ông đã t ng đ m nh n ch c v trú trì chùa Naừ ả ậ ứ ị Lan Đà trung n Đ , năm hai m i chín tu iở Ấ ộ ươ ổ ông lui v ng t i Ph t Đà Già Da g n n i đ cề ụ ạ ậ ầ ơ ứ Ph t thành đ o. Ông t ch t i chùa Đ i B Đ nămậ ạ ị ạ ạ ồ ề ba m i tu i. (Ttheo Duy Th c Thu t Ký thì ôngươ ổ ứ ậ

458

t ch vào năm ba m i hai tu i). V i h c lý Duyị ươ ổ ớ ọ th c, ông xi n d ng và phát huy r t tinh t ng.ứ ể ươ ấ ườ Ông vi t nhi u tác ph m nh : Đ i Th a Qu ngế ề ẩ ư ạ ừ ả Bách Lu n Thích, Thành Duy Th c B o Sinhậ ứ ả Lu n, Thành Duy Th c Lu n v.v... Thành Duyậ ứ ậ Th c Lu n là b sách gi i thích Duy Th c Tamứ ậ ộ ả ứ Th p T ng c a Th Thân. B n Hán d ch lu nậ ụ ủ ế ả ị ậ Thành Duy Th c c a Huy n Trang là y c vào bứ ủ ề ứ ộ lu n này, đ ng th i Huy n Trang cũng có thêmậ ồ ờ ề s tham kh o t chín đ i lu n s còn l i, cũngự ả ừ ạ ậ ư ạ nh có s l c b ít nhi u.ư ự ượ ỏ ề

H Pháp đ ng trên l p tr ng c a th t cộ ứ ậ ườ ủ ế ụ đ , và tuyên thuy t “ch n h u t c không” c aế ế ơ ữ ụ ủ Duy th c. Đi u đó khi n ông tr thành đ i l pứ ề ế ở ố ậ v i “chân không t c h u” c a phái Trung Quán.ớ ụ ữ ủ Theo ông, thì U n, X , Gi i c a t t c pháp đ uẩ ứ ớ ủ ấ ả ề là có, và ông dùng l p tr ng này đ gi i thíchậ ườ ể ả Duy Th c Tam Th p T ng. Đ t ông là Gi iứ ậ ụ ệ ử ớ Hi n, ông này truy n xu ng đ t ng i Trungề ề ố ệ ử ườ Hoa là Huy n Trang. Đ n đ t Huy n Trang làề ế ệ ử ề Khuy C , thì Duy Th c h c t i Tung Qu c trơ ứ ọ ạ ố ở thành m t đ i h c phái - Duy Th c Pháp T ngộ ạ ọ ứ ướ Tông. Vì v y, v m t l ch s c a Duy Th c h c,ậ ề ặ ị ử ủ ứ ọ đ a v c a H Pháp ch đ ng sau Th Thân.ị ị ủ ộ ỉ ứ ế

- Đ c H ê và An Hu .ứ ụ ệ

459

Đ c Hu (Gunïamati) ng i nam n Đ , cóứ ệ ườ Ấ ộ ng i nói ông là đ t c a Th Thân, và l y Anườ ệ ử ủ ế ấ Hu làm h c trò. Ông là ng i t ng hàng ph cệ ọ ườ ừ ụ ngo i đ o Ma Già Đà, v sau ông đ n ng t iạ ạ ề ế ụ ạ chùa Na Lan Đà, và các x nh Ph t L p Tỳ v.v...ứ ư ạ ạ Nh ng tr c tác c a ông g m có: Cu Xá Lu nữ ướ ủ ồ ậ Thích, Tùy T ng Lu n, Duy Th c Tam Th pướ ậ ứ ậ Lu n Thích (sách này hi n không th y, trong quáậ ệ ấ kh Huy n Trang có đ c qua). Trong b Nhi pứ ề ọ ộ ế Đ i Th a Lu n Thích c a mình, ông ch tr ngạ ừ ậ ủ ủ ươ b n h u ch ng t và tân Lu n ch ng t hi p làmả ữ ủ ử ậ ủ ử ệ m t lu n, y là thuy t “B n tính tr ch ng’ cùngộ ậ ấ ế ả ụ ủ v i “T p s thành ch ng”.ớ ậ ở ủ

- An Hu . Ông ng i n c La La nam n,ệ ườ ướ ở Ấ ông tr c tác r t nhi u, tr ng y u h n c là cácướ ấ ề ọ ế ơ ả b nh : Bi n Trung Biên Lu n S , Duy Th c Tamộ ư ệ ậ ớ ứ Th p T ng Thích, Ngũ U n Lu n Thích, Đ i th aậ ụ ẩ ậ ạ ừ A Tỳ Đ t Ma T p T p Lu n, Đ i B o Tích Kinhạ ạ ậ ậ ạ ả Lu n, Đ i Th a Trung Quán Lu n Thích, Cu Xáậ ạ ừ ậ Lu n Th c Nghĩa S , v.v... b Duy Th c Tamậ ự ố ộ ứ Th p T ng Thích c a ông ch a đ c d ch ra Hánậ ụ ủ ư ượ ị văn, b n Ph n văn hi n còn, và đ c v bác sĩả ạ ệ ượ ị ng i Pháp là Ba Lê Li t Duy hi u b n. L pườ ệ ệ ả ậ tr ng c a An Hu và H pháp không gi ngườ ủ ệ ộ ố nhau hoàn toàn, ông l y th c A L i Da làm trú xấ ứ ạ ứ cho t t c ch ng t t p nhi m pháp. T t c phápấ ả ủ ử ạ ễ ấ ả

460

l y th c A L i Da làm kho ch a y là qu , b nấ ứ ạ ứ ấ ả ả thân th c A L i Da là nhân c a t t c pháp, do dóứ ạ ủ ấ ả ông cho r ng t t c pháp t c là th c A L i Da; doằ ấ ả ứ ứ ạ th c A L i Da này, mà sinh kh i T L ng Th cứ ạ ở ư ươ ứ và Li u C nh Th c, k t qu l i qui v th c A L iễ ả ứ ế ả ạ ề ứ ạ Da.

Thành Duy Th c Lu n Thuy t Ký(10) c aứ ậ ế ủ Khuy C , khi gi i thi u v An Hu có đo n vi t:ơ ớ ệ ề ệ ạ ế “di u gi i Nhân Minh, khéo đi đ n t t đi m “n iệ ả ế ộ ể ộ lu n”, làm sáng cái hay c a Ti u th a, v i Đ iậ ủ ể ừ ớ ạ th a th m nh lan hu , th n thái chí cao, khó màừ ơ ư ệ ầ nói cho h t” m t đ i tông t ng đ th y ông làế ộ ờ ượ ủ ấ ng i th nào.ườ ế

(1) Đ i Chánh T ng-54, cu i trang 205.ạ ạ ố

(2) Đ i Chánh T ng-50, gi a trang 188, Bàạ ạ ữ T u Bàn Đ u - Vasubandhu - Th Thân ho cẩ ậ ế ặ Thiên Thân.

(3) Long S n Ch n Th ng- n Đ Ph t Giáoơ ơ ườ Ấ ộ ậ S , dãn t ch ng năm.ử ừ ươ

461

(4) Ch ng 4, trong b n Đ Chi Ph t Giáo,ươ ộ Ấ ộ ậ c a pháp s n Thu n.ủ ư Ấ ậ

(5) M c Thôn Thái Hi n - Đ i Th a Ph t giáoộ ề ạ ừ ậ T T ng Lu n. Thiên I, ch ng 5, ti t I.ư ưở ậ ươ ế

(6) Thù th ng: (thu t ng ) v t siêu tuy tắ ậ ữ ậ ệ h n h t đ i g i là thù th ng. T Đi n Ph tơ ế ở ờ ọ ắ ừ ể ậ h c, xu t b n khoa h c xã h i Hà N i.ọ ấ ả ọ ộ ộ

(7) T ng: đây là m t hình thái tri th c,ướ ở ộ ứ nh n th c.ậ ứ

(8) Đ i Chánh t ng-50, t trang 190-191ạ ạ ừ

(9) Đ i Chánh T ng-31, đ u trang 60.ạ ạ ầ

(10) Đ i Chánh t ng-43, cu i trang 231.ạ ạ ố

462

CH NG XIƯƠV NG TRI U C P ĐA ƯƠ Ề ẤVÀ PH T GIÁO SAU V NG TRI U NÀYẬ ƯƠ Ề

TI T I. PH T GIÁO TH I V NG TRI UẾ Ậ Ờ ƯƠ Ề CÂP ĐA

S h ng suy c a V ng tri uự ư ủ ươ ề

V ng triêu C p Đa đ c l p nên vào nămươ ấ ượ ậ 320 sau Công nguyên, b i vua Chiên Đà La C pở ấ Da (Chánh C n Nh t V ng). Đóng đô t i thànhầ ậ ướ ạ Hoa Th , th ng lĩnh c khu v c trung n Đ , vị ố ả ự Ấ ộ ị vua đ i th hai là Sa M Đà La(1), t c vua Tânờ ứ ổ ứ Nh t, ông chính ph c c đông b và nam b nậ ụ ả ộ ộ Ấ Đ . Đ n v vua th ba c a v ng tri u này là vuaộ ế ị ứ ủ ươ ề Chiên Đà La II(2), ông đem quân t n công và xâmấ l c c tây b và b c b n Đ , th ng lĩnh cượ ả ộ ắ ộ Ấ ộ ố ả vùng bình nguyên n Đ và m t b ph n c aẤ ộ ộ ộ ậ ủ Bàng Gia Ph , g m luôn đ a v c c a bán đ o Giaổ ồ ị ứ ủ ả Đê A Đê Nhĩ, đây là th i đ i toàn th nh c a v ngờ ạ ị ủ ươ tri u C p Đa.ề ấ

463

Nh ng m t khác, là th k th V tây l ch, t cư ặ ế ỷ ứ ị ộ ng i B ch Hung Nô (t c t c ng i Ephihal)ườ ạ ứ ộ ườ luôn th c hi n chính sách t m th c v phía tâyự ệ ầ ự ề b c n Đ , đ u tiên h đánh chi m n c Ki nắ Ấ ộ ầ ọ ế ướ ề Đà La. T sau khi vua Ph t Đà C p Đa (Buddha -ừ ậ ấ gupta) c a tri u C p Đa ch t đi, thì vào năm 500ủ ề ấ ế tây l ch ho c tr c đôi chút, có Th L p Ma Naị ặ ướ ổ ạ (Toramàna) c a t c B ch Hung Nô, th a lúcủ ộ ạ ừ tri u C p Đa b n i lo n bèn đánh chi m vùngề ấ ị ộ ạ ế trung n Đ . Đây là nguyên nhân d n đ n sẤ ộ ẫ ế ự băng ho i c a v ng tri u C p Đa. Và r i ng iạ ủ ươ ề ấ ồ ườ con c a Th L p Ma Na là Ma Hê La C Laủ ổ ạ ự (Mihirakura, 502-542 tây l ch) tr thành ông vuaị ở c a vùng trung n Đ . Cũng trong th i gian này,ủ Ấ ộ ờ vua Đa Thâu Đà Nhĩ Man (Yasùodharman) c aủ n c Ma L p Bà kh i quân đánh đu i Ma Hê Laướ ạ ở ổ C La, khi n ông vua này ph i b vùng Trung nự ế ả ỏ Ấ ch y đ n Ca Th p Di La, đó là năm 528 tây l ch.ạ ế ấ ị Đ a ph ng Trung n l i đ c chi du c aị ươ Ấ ạ ượ ệ ủ v ng tri u C p Đa cai qu n, dù ch còn l i m tươ ề ấ ả ỉ ạ ộ vùng đ t h p thu c đ a ph n Ma Y t Đà và đ cấ ẹ ộ ị ậ ế ượ xem nh m t n c ch h u. Đ y là s k t cư ộ ướ ư ầ ấ ự ế ụ c a v ng tri u C p Đa th i h u kỳ(3)ủ ươ ề ấ ờ ậ

m n nam n Đ , sau khi v ng tri u ÁnỞ ạ Ấ ộ ươ ề Đ t La b di t vong, l i có t c ng i Ba La Kỳạ ị ệ ạ ộ ườ (Pallava) chi m c vùng Ki n Chí B Laế ứ ế ổ

464

(Kànõcipura) và l p nên v ng tri u Ba La Kỳ,ậ ươ ề vào năm 225-900 tây l ch.ị

- Bà La Môn giáo ph c h ngụ ư

Nét văn hóa đ c s c c a v ng tri u C p Đaặ ắ ủ ươ ề ấ đó là ch nghĩa ph c c c a Bà La Môn giáo. Tủ ụ ổ ủ ừ th i vua Ca N S c Ca cho đ n tr c khi v ngờ ị ắ ế ướ ươ tri u C p Đa b di t vong, trong kho ng th i gianề ấ ị ệ ả ờ b n trăm năm, t th k th hai đ n th k thố ừ ế ỷ ứ ế ế ỷ ứ năm tây l ch, trong th i gian này n Đ không cóị ờ Ấ ộ gi c ngo i xâm, ch nghĩa ph c h ng c a Bà Laặ ạ ủ ụ ư ủ Môn giáo cũng d a vào th l c c a v ng tri uự ế ự ủ ươ ề C p Đa mà b c kh i và đ t đ n c c th nh. Tấ ộ ở ạ ế ự ị ừ th i vua A D c tr lui, do s phát tri n c a Ph tờ ụ ở ự ể ủ ậ giáo đã tr thành truy n th ng tín ng ng vàở ề ố ưỡ thâm nh p vào t ng l p h l u c a xã h i, tr cậ ầ ớ ạ ư ủ ộ ướ tình hình nh v y nên Bà La Môn giáo cũng tr iư ậ ả qua nh ng ch nh lý, tu chính, và k t h p theoữ ỉ ế ợ thông t c tín ng ng và thâm nh p vào t ng l pụ ưỡ ậ ầ ớ h l u c a xã h i, tr c tình hình nh v y nênạ ư ủ ộ ướ ư ậ Bà La Môn giáo cũng tr i qua nh ng ch nh lý, tuả ữ ỉ chính, và k t h p theo thông t c tín ng ng dânế ợ ụ ưỡ gian c a phái Th p Bà, là sùng bái Duy Tu Nô, t oủ ấ ạ thành t thái Tân n Đ giáo (Hinduism) và kh iư Ấ ộ ở s ph c h ng.ự ụ ư

465

Tân n Đ giáo là s k t h p gi a n n vănẤ ộ ự ế ợ ữ ề minh c a dân t c Nhã L i An v i văn hóa c a dânủ ộ ợ ớ ủ t c đ u tiên đ n n Đ , nh ng kh i nguyên là tộ ầ ế Ấ ộ ư ở ừ “B c Già Ph n Ca” trong “Đ i Chi n Thi” c a kinhạ ạ ạ ế ủ V Đà. Th i y Ph t giáo Ti u th a càng lúc càngệ ờ ấ ậ ể ừ bi n thành t t ng h c thu t hóa, trong khi đóế ư ưở ọ ậ n i b Ph t giáo l i di n ra cu c tranh ch p uộ ộ ậ ạ ễ ộ ấ ư li t, cao th p v nghĩa lý, và ngày càng xa r iệ ấ ề ờ nh ng sinh ho t c a dân gian v m t tín ng ngữ ạ ủ ề ặ ưỡ mang tính đ i chúng. Ch a nói là s ph c h ngạ ư ự ụ ư c a n Đ giáo đ t c s trên tín ng ng dânủ Ấ ộ ặ ơ ở ưỡ gian đã đ c thông t c hóa; c nh đó các nhà nượ ụ ạ Ấ Đ giáo h cũng tham c u tri t lý Ph t giáo độ ọ ứ ế ậ ể b sung nh ng gì h thi u, nh m c u vãn tr cổ ữ ọ ế ằ ứ ướ nguy c có tính th i đ i này mà Đ i th a Ph tơ ờ ạ ạ ừ ậ giáo xu t hi n.ấ ệ

D i tri u C p Đa, Ph n ng c đi nướ ề ấ ạ ữ ổ ể (Classical Sanskrit) đ c ph c h ng, và đ c coiượ ụ ư ượ là th ng văn có nhi u công d ng. Đi u này liênứ ữ ề ụ ề dquan đ n s ph c h ng c a Bà La Môn giáo;ế ự ụ ư ủ công tác d ch và vi t Ph t đi n Đ i th a b ngị ế ậ ể ạ ừ ằ Ph n văn đ c hoàn thành, đ i lo i cũng có quanạ ượ ạ ạ h đ n s ph c h ng Ph n ng d i th i c aệ ế ự ụ ư ạ ữ ướ ờ ủ v ng tri u C p Đa.ươ ề ấ

V m t tín ng õng, các v vua c a tri u C pề ặ ư ị ủ ề ấ Đa đ u l y Bà La Môn giáo làm c s , ch ng h nề ấ ơ ở ẳ ạ

466

hai v vua là Sa M Đà La C p Đa, và Ca Ma la C pị ổ ấ ấ Đa Nh t th (Kumàra- gupta), hai v vua này cấ ế ị ử hành l đ i t mã t , dù t l này t v ng tri uễ ạ ế ự ế ễ ừ ươ ề Huân Ca đ n gi , t i trung n ch a t ng cế ờ ạ Ấ ư ừ ử hành. Đây là s th c hi n nhiên. Do đó, đ i v iự ự ể ố ớ Ph t giáo, v ng tri u này có ph n lãnh đ m.ậ ươ ề ầ ạ

Tuy nhiên, trong nh ng v vua c a tri u C pữ ị ủ ề ấ Đa cũng có v bi u th s h o c m đ i v i Ph tị ể ị ự ả ả ố ớ ậ giáo, ho c có v tôn sùng Ph t giáo ch khôngặ ị ậ ứ ph i không có. Nh trong “Th Thân Truy n”ả ư ế ệ chép vi c vua Chánh C n Nh t là H ng Kha Laệ ầ ậ ươ Ma A D t Đa t ng cúng d ng B tát Th Thânậ ừ ườ ồ ế tam l c sa kim và vua Tân Nh t là Bà La D t Đêạ ậ ậ thì quy y v i B tát Th Thân. Ngoài ra, ngài Thớ ồ ế ế Thân còn đ c ng i con k nghi p c a vua Tânượ ườ ế ệ ủ Nh t và v ng phi c a vua th nh m i Ngài l uậ ươ ủ ỉ ờ ư ng t i A Du Xà (cung đi n hoàng gia). Nh ngụ ạ ệ ữ vi c này tuy ch a bi t là có bao nhiêu s th c,ệ ư ế ự ự nh ng ít ra cũng ph n nh đ ng th i v ngư ả ả ươ ờ ươ th t c a tri u C p Đa là có h o c m đ i v i Ph tấ ủ ề ấ ả ả ố ớ ậ giáo.

ph n tr c có nói đ n v t ng c a t cỞ ầ ướ ế ị ướ ủ ộ ng i B ch Hung Nô là vua Ma Hê La C La bườ ạ ự ị chinh ph c, và bu c ph i th i lui kh i vùng trungụ ộ ả ố ỏ

n. Ng i chinh ph c là vua Da Thâu Đà Nhĩ ManẤ ườ ụ c a n c Ma L p Bà. Nh ng trong truy n ký c aủ ướ ạ ư ệ ủ

467

Huy n Trang, thì ng i đánh đu i vua Hung Nôề ườ ổ lúc y là vua Bà La A Đi t Đa Nh th (Bàlàdiyaấ ệ ị ế II) ng i h u kỳ c a v ng tri u C p Đa.ườ ậ ủ ươ ề ấ

Trang 117, trong cu n “ n Đ Thông S ” c aố Ấ ộ ử ủ Chu T ng Quang, chép là hai vua liên hi p v iườ ệ ớ nhau đ dánh đu i, đ ng th i m l i thoát choể ổ ồ ờ ở ố vua Hung Nô, có th là phóng thích sau khi b tể ắ đ c. Đ k ni m cu c chinh chi n th ng l i,ượ ể ỷ ệ ộ ế ắ ợ vua Bà La A Đi t Đa bèn ki n t o m t ngôi đ iệ ế ạ ộ ạ Ph t t - đó là chùa Na Lan Đà r t n i ti ng.ậ ự ấ ổ ế

- Giáo n n t i b c n Đ .ạ ạ ắ Ấ ộ

Vua Ma Hê La C La t ph ng b c xâm l cự ừ ươ ắ ượ vào b c b n Đ ; ông nhìn Ph t giáo b ng conắ ộ Ấ ộ ậ ằ m t c c đoan ghen ghét, và ch mu n h y di tắ ự ỉ ố ủ ệ Ph t giáo, nên khi th l c đ m nh, ông bèn lăngậ ế ự ủ ạ nh c Ph t giáo b ng cách tàn sát. Có thuy t nóiụ ậ ằ ế là sau khi ông đ c tha cho v l i b c n Đ , t cượ ề ạ ắ Ấ ộ ứ lãnh đ a Ca Th p Di La; t i đây ông ra s c h yị ấ ạ ứ ủ di t chùa, tháp đ t đ n con s 1600 ngôi. Cu nệ ạ ế ố ố “Phó Pháp T ng Nhân Duyên Truy n(4) k r ng,ạ ệ ể ằ lúc b y gi có v Tỳ kheo đ c ng i đ i x ngấ ờ ị ượ ườ ờ ư t ng là S T đang làm Ph t s t i K Tân (t cụ ư ử ậ ự ạ ế ứ Ca Th p Di La) thì b “Di La Qu t” sát h i, phápấ ị ậ ạ th ng nhân đ y mà d t. Di La Qu t là l i d chố ấ ứ ậ ố ị

468

khác c a Ma Hê La C La, có n i l i d ch à M tủ ự ơ ạ ị ậ Hy Ha La (Mihirkula). Nhân s ki n này, v sauự ệ ề các s gia th ng l y vua Ma Hê La C La sánhử ườ ấ ự v i vua B Sa M t Đa La c a v ng tri u Huânớ ổ ậ ủ ươ ề Ca.

- Chùa Na Lan Đà.

Theo “Đ i Đ ng Tây V c Ký”, quy n chínạ ườ ự ể c a Huy n Trang, thì chùa Na Lan Đà tính đ nủ ề ế khi ki n t o ph n tiên kh i xong “cách sau Ph tế ạ ầ ở ậ Ni t bàn không lâu, v tiên v ng c a n c nàyế ị ươ ủ ướ là vua Th c Ca La A D t Đa (ti ng nhà Đ ngướ ậ ế ườ g i là Đ Nh t) là ng i kính tr ng nh t th a,ọ ế ậ ườ ọ ấ ừ tôn sùng Tam B o, tìm n i phúc đ a đ ki n t oả ơ ị ể ế ạ ngôi Già lam này”. Và qua các đ i vua k ti p nhờ ế ế ư vua Ph t Đà Cúc Đa Hán d ch là Giác H ), vua Đátậ ị ộ Tha Y t Đa Cúc Đa (Hán d ch là Nh Lai), vua Bàế ị ư La A Đi t Đa (Hán d ch là Huy n Nh t), vua Ph tệ ị ễ ậ ạ Xà Ca (hán d ch là Kim Cang) thay nhau xây d ngị ự thêm cho đ n v vua th sáu là vua Gi i Nh tế ị ứ ớ ậ m i th t s hoàn thành. Nh ng d i th i c aớ ậ ự ư ướ ờ ủ tri u C p Đa, ngoài vua Bà La A Đi t Đa c a th iề ấ ệ ủ ờ h u kỳ ch không ph i là v vua nào khác thamậ ứ ả ị gia ki n t o chùa Na Lan Đà, vì vua Gi i Nh t làế ạ ớ ậ ng i c a v ng tri u Ph t Đàn Na (t c Gi iườ ủ ươ ề ạ ứ ớ Nh t v ng tri u). Theo truy n thuy t c a Tâyậ ươ ề ề ế ủ T ng, thì ngài Vô Tr c, ngài Th Thân cũngạ ướ ế

469

t ng l u trú t i chùa Na Lan Đà đ ho ng thôngừ ư ạ ể ằ đ i pháp. Nh ng kinh sách Hán d ch ch a ngheạ ư ị ư nói đ n s vi c này. Ngay nh nh ng ghi chép vế ự ệ ư ữ ề cu c n du c a Pháp Hi n và Trí Mãnh, cũngộ Ấ ủ ể không th y đ c p gì đ n tên chùa Na Lan Đà.ấ ề ậ ế

Căn c s kh o sát t nhi u phía, thì ghiứ ự ả ừ ề chép c a Huy n Trang cho r ng “Sau Ph t Ni tủ ề ằ ậ ế bàn ch ng bao lâu” thì chùa Na Lan Đà đ c kh iẳ ượ ở t o, đi u này thi u xác th c. Có thuy t cho r ngạ ề ế ự ế ằ chùa Na Lan Đà do vua Huy n Nh t thu c h u kỳễ ậ ộ ậ c a v ng tri u C p Đa sáng l p. Sau khi cânủ ươ ề ấ ậ nh c, thuy t này có th tin đ c. Theo t li uắ ế ể ượ ư ệ đ c tìm th y, thì v danh đ c trú trì chùa Naượ ấ ị ứ Lan Đà đ u tiên là ngài Đ c Hu ho c ngài Hầ ứ ệ ặ ộ Pháp, ngài H Pháp s ng vào kho ng t năm 530ộ ố ả ừ đ n năm 561. Th i gian này r i vào th i h u kỳế ờ ơ ờ ậ c a tri u C p Đa. T năm 535 đ n năm 730 tâyủ ề ấ ừ ế l ch.ị

Th c ra, thì g c gác c a n n chùa Na Lan Đàự ố ủ ề là ngôi v n Ám Ma La có t th i đ c Ph t cònườ ừ ờ ứ ậ t i th , và đ c Ph t cũng đã t ng n i nàyạ ế ứ ậ ừ ở ơ thruy t pháp trong th i gian ba tháng. Tr c vàế ờ ướ sau khi Huy n Trang đ n n Đ , đúng vào th iề ế Ấ ộ ờ vua Gi i Nh t đang tr vì. Th i y chùa Na Lan Đàớ ậ ị ờ ấ có h n hai trăm th c p. Lúa g o và tô l c m iơ ự ấ ạ ạ ỗ ngày dùng đ n c trăm th ch. Chùa có đ n chínế ả ạ ế

470

ngôi (công trình ph ), t a l c lên trên khu đ tụ ọ ạ ấ r ng b n m i tám nghìn mét vuông, tăng chúngộ ố ươ th ng trú đ n m t v n ng i. Ngôi đ i t nàyườ ế ộ ạ ườ ạ ự c a đ t n c n Đ đã khi n nhi u qu c giaủ ấ ướ Ấ ộ ế ề ố ph i ng ng m và nghi m nhiên ngôi đ i tả ưỡ ộ ễ ạ ự này tr thành h c ph t i cao, và duy nh t cóở ọ ủ ố ấ m t c a Ph t giáo.ộ ủ ậ

B ng danh sách li t kê ch v đ i s trú trìả ệ ư ị ạ ư chùa Na Lan Đà có nh ng v sau: Đ c Hu , Hữ ị ứ ệ ộ Pháp, H Nguy t, Kiên Nguy t, Quang H u,ộ ệ ệ ữ Th ng H u, Trí Nguy t, Gi i Hi n, Trí Quang,ắ ữ ệ ớ ề Nguy t X ng và các lu n s nh Đ t Ma Cúc Đaệ ứ ậ ư ư ạ v.v... Huy n Trang tam t ng là ng i Trung Hoaề ạ ườ đ u tiên l u h c t i chùa Na Lan Đà. Đ ng th iầ ư ọ ạ ồ ờ Huy n Trang đ i ch n thanh danh cũng t i chùaề ạ ấ ạ này, nh ng v s tăng ng i Trung Hoa n i ti pữ ị ư ườ ố ế Huy n Trang l u h c t i chùa Na Lan Đà có:ề ư ọ ạ Nghĩa T nh, Đ o Lâm, Huy n Chi u, Đ o Sanh,ị ạ ề ế ạ An Đ o, Trí Ho ng, Đ o Hy, và Vô Hành. Nh ngạ ằ ạ ữ tăng nhân ng i n Đ t ng đ n Trung Hoaườ Ấ ộ ừ ế ho ng pháp có Ba La Phã Ca La M t Đa La, Đ a Bàằ ậ ị Ha La, Thi n Vô Úy, Kim Cang Trí, Bát L t Nhãệ ạ v.v... nh ng vì này cũng t ng c u h c t i chùa Naữ ừ ầ ọ ạ Lan Đà.

Nh ng v danh đ c trú trì, đ u tiên h bi nữ ị ứ ầ ọ ế chùa Na Lan Đà thành h c ph th nh hành, c aọ ủ ị ủ

471

Duy th c h c phái, và sau đó h khi n chùa Naứ ọ ọ ế Lan Đà thành h c ph c a Đ i th a M t giáo.ọ ủ ủ ạ ừ ậ

- Tình hình chung c a Ph t giáo.ủ ậ

Cao Tăng truy n quy n ba, ph n vi t vệ ể ầ ế ề “Pháp Hi n Truy n”(5) có chép v tình hình Ph tể ệ ề ậ giáo t i n Đ th i b y gi , r ng c Ti u th a vàạ Ấ ộ ờ ấ ờ ằ ả ể ừ Đ i th a đ u th nh hành (Pháp Hi n đi Tây v cạ ừ ề ị ể ứ vào đ i Đông T n, tri u vua An Đ , năm Long Anờ ấ ề ế th ba, đ n năm Nghĩa Hy th m i thì tr v l iứ ế ứ ườ ở ề ạ kinh đô Th m D ng t c t năm 399 đ n nămẩ ươ ứ ừ ế 416 tây l ch).ị

T i b c b n Đ có b y n c, chép rõ là cóạ ắ ộ Ấ ộ ả ướ hai n c h c Ti u th a, m t n c h c thì ph nướ ọ ể ừ ộ ướ ọ ầ l n h c Ti u th a, m t n c h c c Ti u và Đ iớ ọ ể ừ ộ ướ ọ ả ề ạ th a. Nh v y cá n c t i b c n Đ Ti u th aừ ư ậ ướ ạ ắ Ấ ộ ể ừ chi m u th .ế ư ế

T i trung n Đ có m i hai qu c gia và khuạ Ấ ộ ườ ố thành, ghi rõ là m t n c h c theo Ti u th a,ộ ướ ọ ể ừ m t n c đa s h c Ti u th a, m t n c h c cộ ướ ố ọ ể ừ ộ ướ ọ ả v Đ i th a và Ti u th a, có th cho là Đ i th aề ạ ừ ể ừ ể ạ ừ có v l n h n.ẻ ấ ơ

472

Pháp Hi n đ n n Đ và l u h c Ph t phápể ế Ấ ộ ư ọ ậ t i thành Hoa Th , thành này đông n Đ .ạ ị ở Ấ ộ Nh ng Thánh đi n ông h c đ c g m: Tát Bà Đaữ ể ọ ượ ồ Chúng Lu t, T p A Tỳ Đàm Tâm Lu n, Đ n Kinh,ậ ạ ậ ả Ph ng Đ ng Bát Nê Hoàn Kinh, Ma Ha Tăng Kỳươ ẳ A Tỳ Đàm v.v... Nh v y, có th th y đ ng th iư ậ ể ấ ươ ờ t i đông n Đ c Đ i th a và Ti u th a đ uạ Ấ ộ ả ạ ừ ể ừ ề song hành.

Theo phân tích c a pháp s n Thu n vủ ư Ấ ậ ề tình hình chung c a Ph t giáo th i y nh sau:ủ ậ ờ ấ ư

1. Th i Vô Tr c, Th Thân, t nam Ki n Đàờ ướ ế ừ ề La ch y đ n A Du Đà (A Thâu Đà) l y n i đây làmạ ế ấ ơ trung tâm; d c theo bi n phía tây đ xu ng bọ ể ổ ố ờ nam cùng ti p xúc v i h c gi nam n Đ . Đ y làế ớ ọ ả Ấ ộ ấ h h c gi Duy th c h ng ho t đ ng c a h vệ ọ ả ứ ướ ạ ộ ủ ọ ề nam n Đ .Ấ ộ

2. Phía đông c a Ma Ki t Đà, theo nh ng gìủ ệ ữ m t th y tai nghe c a Pháp Hi n và Trí Mãnh, thìắ ấ ủ ể Ph t giáo thành Hoa Th , các h c gi Đ i th aậ ở ị ọ ả ạ ừ ph i d a vào Bà La Môn giáo đ đ ng v ng.ả ự ể ứ ữ

473

3. Cu i bi n phái nam đ n n c S T (Tíchố ể ế ướ ư ử Lan), thì Đ i th a và Th ng T a B , c hai cùngạ ừ ượ ọ ộ ả ho ng hóa khu v c này.ằ ở ự

4. Th i y các h c gi n Đ đ n Trung Hoa,ờ ấ ọ ả Ấ ộ ế nh Đàm Vô S m, C u Na B t Ma, đa ph n cácư ấ ầ ạ ầ kinh, lu n do h d ch ra Hán văn đ u có liên hậ ọ ị ề ệ đ n vi c gi i thi u Chân th ng duy tâm lu n.ế ệ ớ ệ ườ ậ Căn do c a Chân th ng Đ i th a, y là l y tủ ườ ạ ừ ấ ấ ừ “Tâm tánh b n T nh” c a Đ i Chúng B và c aả ị ủ ạ ộ ủ h Phân Bi t Thuy t dung h p v i “b t t c b tệ ệ ế ợ ớ ấ ứ ấ ly u n ngã” c a h Đ c t mà thành “Ch nẩ ủ ệ ộ ử ơ th ng ngã”(6).ườ

TI T II. PH T GIÁO V I V NG TRI UẾ Ậ Ớ ƯƠ Ề PH T ĐÀN NAẠ

V ng th ng Gi i M t đ c thành l p tươ ố ớ ậ ượ ậ ừ m t ti u bang v i nhi u cây r ng vào th i h uộ ể ớ ề ừ ờ ậ kỳ v ng tri u C p Đa thu c trung n Đ ; tuy làươ ề ấ ộ Ấ ộ m t bá ch nh ng t x ng là quân v ng, vàộ ủ ư ự ư ươ cũng t ng c hành l Mã t , lãnh th qu c gia thìừ ử ễ ự ổ ố nh h p, ch th ng lĩnh có hai đ a khu là Ma Ki tỏ ẹ ỉ ố ị ệ Đà và Mãnh Gia L p. Vào th i y trong nhi uạ ờ ấ ề ti u bang cùng suy c Tháp Ni T Hoa Nhĩể ử ư

474

(Thaneshvara) thu c đ a khu đông b Bàng Giáộ ị ộ Ph , vì khu này c ng th nh h n. Ng i khaiổ ườ ị ơ ườ sáng bang Tháp Ni T Hoa Nhĩ là Ph t Sa Ph tư ấ ậ Đàn Na (Pashyavardhana) qua b n l n truy nố ầ ề đ n v tù tr ng th năm là Ba La Y t La Ph tế ị ưở ứ ế ạ Đàn Na (Prabhakaiavardhana) m i ki n l p nênớ ế ậ v ng tri u Ph t Đàn Na - t c v ng tri u Gi iươ ề ạ ứ ươ ề ớ Nh t. Ba La Y t La Ph t Đàn Na có hai ng i conậ ế ạ ườ trai, m t có tên là La Xà PH t Đàn Naộ ạ (Rajyavardhana), m t có tên là H t L i Sa Ph tộ ạ ợ ạ Đàn na (Harshavardhana).

Năm 604 Tây l ch, Ba La Y t Ph t Đàn Na saiị ế ạ hai ng i con đem quân chinh ph t B ch Hungườ ạ ạ Nô vùng đông n, ch ng may ng i con th bở Ấ ẳ ườ ứ ị ch t trong quân tr n. Ng i con tr ng lên k vế ậ ườ ưở ế ị cha, l i th ng su t đ i quân đông chinh l n n aạ ố ấ ạ ầ ữ đ đánh đu i Mã Nhĩ Hoa, l i ch ng may b thể ổ ạ ẳ ị ổ v ng bày ng y k vây hãm và gi t ch t; bènươ ụ ế ế ế đ a ng i con trai c a v v ng t th nh t lênư ườ ủ ị ươ ử ứ ấ t c v , tuy m i m i sáu tu i và l y Khúc Nứ ị ớ ườ ổ ấ ữ Thành (Kamyakubja - nay là Janauj) làm th đô.ủ V vua này trong “Đ ng Th ” c a Trung Qu cị ườ ư ủ ố g i là vua Gi i Nh t (năm 606-647 tây l ch). Vuaọ ớ ậ ị Gi i Nh t là ng i mà Huy n Trang g p đ c lúcớ ậ ườ ề ặ ượ ông l u h c t i n Đ .ư ọ ạ Ấ ộ

475

Vua Gi i Nh t là v qu c v ng vĩ đ i cu iớ ậ ị ố ươ ạ ố cùng c a l ch s c đ i n Đ , ông m r ng b nủ ị ử ổ ạ Ấ ộ ở ộ ả đ c a n Đ đ n t n Hà Kh u thu c Nhã Lồ ủ Ấ ộ ế ậ ẩ ộ ỗ T ng B Giang,ch y th ng đ n Già Đ Ngõa Nhĩ,ạ ố ạ ẳ ế ệ bao quát luân Bàng Giá Ph , Mã Nhĩ Hoa, Khúcổ N Thành, T Hi p, Mãnh Gia L p, A Lý Sa, A Tátữ ỷ ệ ạ M t v.v... biên c ng bên ngoài vùng tây b c; cóậ ươ ắ th nói ông là ng i ch nh đ n, c ng c kh pể ườ ỉ ố ủ ố ắ khu v c tây b c n Đ t c khu v c n m d i sự ắ Ấ ộ ứ ự ằ ướ ự th ng tr c a ông. Ông không nh ng khu chố ị ủ ữ ế tr ng lãnh th n Đ b ng võ công, mà ông cònươ ổ Ấ ộ ằ v n d ng đ o đ c và h c v n đ chiêu c m cácậ ụ ạ ứ ọ ấ ể ả th bang t tr nh C u Ma La, Ma Ki t Đà, Niổ ự ị ư ư ệ B c Nhĩ, Khách Th p M Nhĩ, Ba La Tỳ (nay là Cạ ậ ễ ổ Ca L p Đê) v.v... qui thu n v v ng tri u Gi iạ ậ ề ươ ề ớ Nh t.ậ

- Ph t giáo v i vua Gi i Nh t.ậ ớ ớ ậ

Vua Gi i Nh t là v qu c v ng có nhi u tàiớ ậ ị ố ươ ề ngh . Ông ngôi đ c b n m i m t năm, ôngệ ở ượ ố ươ ố d ng binh trong sáu năm, th i gian còn l i ôngụ ờ ạ t p trung vào chính tr , văn hóa và tôn giáo. Nămậ ị Trinh Quán th m i lăm (641) đ i vua Đ ngứ ườ ờ ườ Thái Tông, ông giao h o v i vua nhà Đ ng c aả ớ ườ ủ Trung Hoa, năm Trinh Quán th m i b y (643)ứ ườ ả vua Đ ng Thái Tông phái V ng Huy n Sách điườ ươ ề

n Đ . Chuy n đi này có l p bia ký l u ni m t iẤ ộ ế ậ ư ệ ạ

476

Ma Ki t DDaf. Nh ng t o tác v văn ngh c aệ ữ ạ ề ệ ủ vua Gi i Nh t, nh đã gi i thi u s l c ớ ậ ư ớ ệ ơ ượ ở ch ng b y c a sách này.ươ ả ủ

V m t tôn giáo, vua Gi i Nh t v n là tín đề ặ ớ ậ ố ồ n Đ . Nh ng v sau ông đ c Huy n Trang vàẤ ộ ư ề ượ ề

đ i đ c Đi t Bà Ca M t Đa La (Divakarmitra)ạ ứ ệ ạ thu c Ti u th a giáo c m hóa, nhân đ y, ông quyộ ể ừ ả ấ tín Ph t giáo. Nh v y nên vi c Ph t giáo th ngậ ờ ậ ệ ậ ườ g p pháp n n tr c đó, và nay d i th i ông l iặ ạ ướ ướ ờ ạ có c h i ch n ch nh và ph c h ng. Đ i v i Ph tơ ộ ấ ỉ ụ ư ố ớ ậ giáo, công đ c và thành tích n i ti ng c a ông cóứ ổ ế ủ b n vi c sau:ố ệ

1. C m ch sát sinh, khen th ng ng i ănấ ỉ ưở ườ chay.

2. Chi u theo ti n l c a vua A D c đ ho ngế ề ệ ủ ụ ể ằ d ng chánh pháp, nh : ki n t o t vi n, t oươ ư ế ạ ự ệ ạ th ch tháp, xây d ng phòng xá đ cúng d ng Saạ ự ể ườ môn, và nh ng n i dùng vào vi c tri u l thánhữ ơ ệ ề ễ tích.

3. M i năm m t l n, tri u t p các v Sa mônỗ ộ ầ ệ ậ ị t nhi u n i vân t p v m t trú x đ c hànhừ ề ơ ậ ề ộ ứ ể ử đ i h i, m c đích là th o lu n v Ph t h c, tánạ ộ ụ ả ậ ề ậ ọ

477

d ng khen th ng các b c hi n gi , răn đe cácươ ưở ậ ề ả v ng ng nh.ị ươ ạ

4. Năm năm m t l n, c hành đ i h iVô Giá,ộ ầ ử ạ ộ đ ng th i đem tài v t ra b thí cho dân chúng.ồ ờ ậ ố

Tuy là th , nh ng vua Gi i Nh t v n gi tháiế ư ớ ậ ẫ ữ đ sùng kính đ i v i n Đ giáo. Đ i đ ng Tâyộ ố ớ Ấ ộ ạ ườ V c ký c a Huy n Trang có đo n chép: “T i đ iự ủ ề ạ ạ ạ h i Bát La Da Ca (Prayàga), ngày th hai vua lộ ứ ễ t ng th n Thái D ng, ngày th ba vua lượ ầ ươ ứ ễ t ng th n “Th p Bà”. Th đ th y tinh th nượ ầ ấ ể ủ ấ ầ khoan hòa c a vua Gi i Nh t.ủ ớ ậ

- S vinh quang c a Tam t ng Huy n Trangự ủ ạ ề trên đ t n.ấ Ấ

Năm Trinh Quán th ba (629), đ i vuaứ ờ Đ ng Thái Tông, s Huy n Trang lên đ ng tâyườ ư ề ườ du sang n Đ . L u h c Ph t pháp t i n ĐẤ ộ ư ọ ậ ạ Ấ ộ m i b y năm, sau đó m i v n c. Trong th iườ ả ớ ề ướ ờ gian l u h c t i n Đ , Huy n Trang th h c Duư ọ ạ Ấ ộ ề ọ ọ Già Duy Th c, v i s Gi i Hi n, theo ngài Nhứ ớ ư ớ ề ư Lai M t, ngài S T Nh n v.v... đ t p h c Nhânạ ư ử ẫ ể ậ ọ Minh, Thanh Minh; và h ng v ngài Th ng quânướ ề ắ đ ch Duy Th c Quy t Tr ch lu n. Ông tr l iể ọ ứ ế ạ ậ ở ạ

478

chùa Na Lan Đà và ph ng m nh ngài Gi i HI nụ ệ ớ ề gi ng b Nhi p Đ i Th a Lu n và b Duy Th cả ộ ế ạ ừ ậ ộ ứ Quy t Tr ch Lu n. Ông lĩnh h i và quán thôngế ạ ậ ộ tông nghĩa c a c Trung Quán và Du Già. Ôngủ ả tr c tác b H i Tông Lu n v i ba nghìn bàiướ ộ ộ ậ ớ t ng, b y gi ông dùng lu n này đ gi i đápụ ấ ờ ậ ể ả nh ng gì ông gi ng v Trung Quán lu n và Báchữ ả ề ậ Pháp Lu n t i chùa Na Lan Đà; đ ng th i ôngậ ạ ồ ờ cũng dùng H i Tông Lu n đ bác b giáo nghĩaộ ậ ể ỏ Du Già c a S T Quang. Nhân đ y, danh ti ngủ ư ử ấ ế c a ông đ c đ i ch n (vang d i).ủ ượ ạ ấ ộ

Sau ông cùng v i H i Hu , Trí Quang, S Tớ ả ệ ư ử Quang v.v... b n v Đ i đ c đ n y t ki n vua Gi iố ị ạ ứ ế ế ế ớ Nh t theo l i th nh m i c a qu c v ng. T iậ ờ ỉ ờ ủ ố ươ ạ Cung vua, Huy n Trang b lu n s Ti u th a chề ị ậ ư ể ừ ế tác b y trăm bài t ng đ phá giáo nghĩa Đ iả ụ ể ạ th a, Huy n Trang đích thân ch tác m t nghìnừ ề ế ộ sáu trăm bài t ng v i t a đ là “Ch Ác Ki nụ ớ ự ề ế ế Lu n” đ phá đ giáo nghĩa c a s Ti u th a.ậ ể ổ ủ ư ể ừ Nh đó, danh ti ng c a Huy n Trang càng l ngờ ế ủ ề ừ l y thêm.ẫ

Mùa đông, năm Trính Quán m i sáu (642),ườ vua Gi i Nh t m đ i h i t i Khúc N Thành, t iớ ậ ở ạ ộ ạ ữ ạ

479

đ i h inày có mowif tám v qu c v ng cùngạ ộ ị ố ươ phó h i, v i h n ba nghìn tăng nhân c Đ i vàộ ớ ơ ả ạ Ti u th a tham d , chùa Na Lan Đà c h n m tể ừ ự ử ơ ộ nghìn tăng nhân đ n d , và có h n hai nghìn tínế ự ơ đ Kỳ Na Giáo cũng đ n d . S Huy n Trangồ ế ự ư ề đ c m i làm Lu n Ch c a đ i h i. T i đ i h i,ượ ờ ậ ủ ủ ạ ộ ạ ạ ộ Huy n Trang dùng b “Chân Duy Th c L ngề ộ ứ ượ T ng” do ông sáng tác đ x ng d ng Đ i th a,ụ ể ư ươ ạ ừ và tuyên th gi a đ i chúng phó h i r ng: N u aiị ữ ạ ộ ằ ế tìm th y m t ch nào vô nghĩa lý trong b “Chânấ ộ ữ ộ Duy Th c L ng T ng” nhân đó có th phá đ cứ ượ ụ ể ượ lu n ch , thì ông xin l y đ u mình đ t t i. Quaậ ủ ấ ầ ể ạ ộ m i tám ngày đ i h i, không th y ai đ a raườ ạ ộ ấ ư lu n nghĩa nào đ kích phá l i Huy n Trang. Doậ ể ạ ề đó, không có gì l , th nh danh c a Huy n Trangạ ị ủ ề mãi đ n ngày nây các h c gi Ph t giáo n Đế ọ ả ậ Ấ ộ v n còn sùng kính.ẫ

- Pháp n n t i n Đ .ạ ạ Ấ ộ

Khi ph v ng c a vua Gi i Nh t là Ba Laụ ươ ủ ớ ậ Y t La Ph t Đàn Na còn tr vì, thì t i đông n Đế ạ ị ạ Ấ ộ có v Th bang c a n c Kim - Nhĩ ngày thêmị ổ ủ ướ c ng th nh, đó là qu c v ng Thi t Th ng Caườ ị ố ươ ế ưở (Nguy t), và ông dùng vũ l c đ l n chi m phíaệ ự ể ấ ế tây n Đ . N i nào ông đ n, ông cũng h y di tẤ ộ ơ ế ủ ệ Ph t giáo. Nh phá chùa, chôn s ng tăng nhân,ậ ư ố tri t phá cây B Đ n i đ c Ph t thành đ oệ ồ ề ơ ứ ậ ạ

480

(Ph t Đà Ca Da). Chùa chi n và tăng chúng t iậ ề ạ n i đ c Ph t nh p Ni t bàn. Câu thi Na La cũngơ ứ ậ ậ ế đ u b thiêu h y và tàn di t. Có thuy t nói, th yề ị ủ ệ ế ầ c a Huy n Trang là đ i lu n s Gi i Hi n cũngủ ề ạ ậ ư ớ ề b ông vua này b t và d a chôn s ng, nh ng sị ắ ọ ố ư ư Gi i Hi n là m t trong nh ng ng i đào thoátớ ề ộ ữ ườ đ c pháp n n này.ượ ạ

Giáo n n x y ra kh p n i t n hai bên b sôngạ ả ắ ơ ậ ờ H ng. Khi n Ph t pháp m t th i b suy đ n. N uằ ế ậ ộ ờ ị ố ế không có vi c vua Gi i Nh t qui y Ph t giáo, cóệ ớ ậ ậ kh năng hu m ng Ph t pháp nhân pháp n nả ệ ạ ậ ạ này mà tuy t ch ng chăng!ệ ủ

Vua Gi i Nh t h ng v B tát Quán T T iớ ậ ướ ề ồ ự ạ mà c u nguy n, và ch m t l n xu t quân ôngầ ệ ỉ ộ ầ ấ đánh th ng vua Thi t Th ng Ca. Ti c là vuaắ ế ườ ế Gi i Nh t không có con n i nghi p nên sau khiớ ậ ố ệ vua băng hà, v ng tri u Gi i Nh t cũng theo đóươ ề ớ ậ mà lâm vào th i kỳ suy vong. Vua Gi i Nh t duyờ ớ ậ nh t ch có m t ng i con gái, và g v cho vuaấ ỉ ộ ườ ả ề

n Nh t c a Bang Ba La Tỳ ph ng nam.Ấ ậ ủ ở ươ

Sau khi vua Gi i Nh t băng hà, các ti u bangớ ậ ể n i lên t tuyên b đ c l p, có nhi u ti u bangổ ự ố ộ ậ ề ể không th a nh n ng i k v do vua Gi i Nh từ ậ ườ ế ị ớ ậ tuy n ch n. B y gi có v đ i th n c a vua Gi iể ọ ấ ờ ị ạ ầ ủ ớ

481

Nh t tên là Khi u H u Tu nghĩ r ng, ông làậ ế ữ ằ ng i k v vua Gi i Nh t, nh ng ông kháng cườ ế ị ớ ậ ư ự không ti p s th n nhà Đ ng là V ng Huy nế ứ ầ ườ ươ ề Sách. Do đó, ông b V ng Huy n Sách m n vũị ươ ề ượ l c c a Tây T ng vây b t, và t ng ông và tù t nự ủ ạ ắ ố ở ậ Trung Hoa.

Sau th i vua Gi i Nh t, Bà La Môn giáo xu tờ ớ ậ ấ hi n hai v h c gi ki t xu t, m t v tên là C uệ ị ọ ả ệ ấ ộ ị ư Ma L i Bà Đa (Kumari Bhatta), v kia tên làợ ị Th ng Y t La A Xà Lê (Shankaracharya), ôngươ ế này thu c phái Ph Đàn Đa, c hai đ u ra đ iộ ệ ả ề ờ trong cùng m t th k 650-750 tây l ch. C hai raộ ế ỷ ị ả s c khôi ph c l i đ a v đ c tôn sùng cao nh tứ ụ ạ ị ị ượ ấ c a kinh V Đà nh bu i ban đ u c a nó đã có,ủ ệ ư ổ ầ ủ vi c làm c a h vô tình công kích l i Ph t giáo.ệ ủ ọ ạ ậ

Tác ph m vĩ đ i c a C u Ma L i Bà Đa là bẩ ạ ủ ư ợ ộ “V Đà Chân Nghĩa Bình Lu n”. Nh b lu n thệ ậ ờ ộ ậ ư này mà tri t h c Bà La Môn giáo đ c đ i thành,ế ọ ượ ạ nét đ c s c c a Ph t giáo cũng nhân đ y mà bặ ắ ủ ậ ấ ị tiêu tiêu th t; Kumaril Bhatta vân du trên toànấ cõi n Đ , ông là ng i bi n tài vô ng i, r ngẤ ộ ườ ệ ạ ộ truy n h c thuy t c a mình và công kích Ph tề ọ ế ủ ậ giáo. Ông là ng i b c n Đ , cóthuy t nói ôngườ ắ Ấ ộ ế thu c phái nam n khi phái này th nh hành. B yộ Ấ ị ấ gi trong hàng đ t Ph t không ai có th nghờ ệ ử ậ ể ị lu n th ng đ c ông; trong khi đó ph ng th cậ ắ ượ ươ ứ

482

gi ng h c c a chùa Na Lan Đà c m t m c côngả ọ ủ ứ ộ ự khai, nh ng đ n th i này không còn đ s c đư ế ờ ủ ứ ể hàng ph c ngo i đ o, mà ch c i đ i vi c gi ngụ ạ ạ ỉ ả ổ ệ ả h c trong n i t mà thôi.ọ ộ ự

Riêng v h c gi Th ng Y t La A Xà Lê, ôngề ọ ả ươ ế tuy là ng i nam n Đ , nh ng trên lĩnh v c tônườ Ấ ộ ư ự giáo và tri t h c ông đ c gi i s h c n Đ coiế ọ ượ ớ ử ọ Ấ ộ ông nh là k t tinh c a t t ng nhân lo i; ôngư ế ủ ư ưở ạ r ng truy n giáo nghĩa V Đà kh p các vùngộ ề ệ ắ đông, tây, nam và b c n Đ . Ông ki n l p nămắ Ấ ộ ế ậ trung tâm truy n đ o. V ph ng di n tinhề ạ ề ươ ệ th n, ông đ c coi nh là ng i th ng tr toànầ ượ ư ườ ố ị

n.Ấ

Truy n thuy t k là b y gi ông đ n đ aề ế ể ấ ờ ế ị ph ng Phiên Ca La, thách th c m cu c lu nươ ứ ở ộ ậ bi n v i tăng nhân Ph t giáo,và trong s nh ngệ ớ ậ ố ữ v lu n s dùng giáo lý Ph t giáo đ lu n tranhị ậ ư ậ ể ậ v i ông không ai có th th th ng, vì th nên cóớ ể ủ ắ ế đ n hai m i lăm đ o tràng b h y b , và h nế ươ ạ ị ủ ỏ ơ năm trăm v Tỳ kheo b b c h i ph i c i đ o; t iị ị ứ ạ ả ả ạ ạ đ a ph ng ông Âu Đ Tỳ Xá đông n Đ tìnhị ươ ề ở Ấ ộ hình Ph t giáo t i đây cũng ch ng có gì khá h n.ậ ạ ẳ ơ

Ng i có năng l c ho ng đ o, ch ng ph iườ ự ằ ạ ẳ ả đ o ho ng nhân. Ng i có ng i u ng i li t,ạ ằ ườ ườ ư ườ ệ

483

pháp v n có lúc th nh lúc suy, t t c đ u có quanậ ị ấ ả ề h c c l n đ n th c t i.ệ ự ớ ế ự ạ

TI T III. S GIAO THIÊP GI A PH T GIÁOẾ Ự Ữ Ậ V I NGO I Đ OỚ Ạ Ạ

- Sao g i là ngo i đ o?ọ ạ ạ

Ngo i đ o ch ng qua ch là m t thu t ngạ ạ ẳ ỉ ộ ậ ữ trong kinh đi n Ph t giáo, mà Ph n ng g i là Đêể ậ ạ ữ ọ Tha Ca (Tirthaka) đ ch các đ o giáo khác đ oể ỉ ạ ạ Ph t, ho c có n i, có lúc g i là ngo i đ o, ngo iậ ặ ơ ọ ạ ạ ạ h c, ngo i pháp.ọ ạ

Duy Ma Nghĩa Ký quy n m t(7) nói: “phápể ộ ngo i v ng k , t x ng ngo i đ o” (v ng ch pạ ọ ế ự ư ạ ạ ọ ấ các pháp bên ngoài, thì g i đó là ngo i đ o).ọ ạ ạ

Trong “Tam Lu n Huy n Nghĩa”(8) thì nói:ậ ề “chí di u h thông,m c chi vi đ o, tâm Tu đ oệ ư ụ ạ ạ ngo i, c danh ngo i đ o (hi u sai chân lý viạ ố ạ ạ ể di u, mà cho đó là đ o, v y là tâm đ o ch i bênệ ạ ậ ạ ơ ngoài đ o, nên g i là ngo i đ o). Còn Th Lăngạ ọ ạ ạ ủ Nghiêm Kinh Nghĩa S , quy n hai thì nói “b tớ ể ấ

484

nh p chánh lý, đ n tu tà nhân, danh vi ngo iậ ả ạ đ o” (không hi u chánh lý, tu theo tà nhân, thìạ ể g i đó là ngo i đ o).ọ ạ ạ

Phàm các đ o giáo bên ngoài Ph t giáo đ cạ ậ ượ gi i Ph t t g i là ngo i đ o. Ti ng “ngo i đ o”ớ ậ ử ọ ạ ạ ế ạ ạ

đây không có hàm ý khinh m n. Đ i v i các h cở ạ ố ớ ọ gi ngoài Ph t giáo, không ai t b chính thânả ậ ừ ỏ mình đ c u an n n i đ o giáo khác. Vì v y, ể ầ ổ ơ ạ ậ ở đây hàm ý có ai đó h ng đ n đ o giáo khác v iướ ế ạ ớ Ph t giáo đ c u đ o, t c ng i đo là ngo i đ o.ậ ể ầ ạ ứ ườ ạ ạ

Hai ch “ngo i đ o” đ c dùng trong Thánhữ ạ ạ ượ đi n Ph t giáo ph m vi c a nó r t r ng. ể ậ ạ ủ ấ ộ Ở ch ng m t, ph n gi i thi u v Bà La Môn giáo,ươ ộ ầ ớ ệ ề v sáu phái tri t h c, v l c s ngo i đ o, vàề ế ọ ề ụ ư ạ ạ t ng quan v sau m i hai ki n v.v... đ u g i làổ ề ươ ế ề ọ ngo i đ o. t t c h ít nhi u cũng t ng có giaoạ ạ ấ ả ọ ề ừ thi p v i Ph t giáo.ệ ớ ậ

Ph t giáo xu t hi n và tr ng thành trongậ ấ ệ ưở hoàn c nh đ c bao quanh b i ngo i đ o. Sả ượ ở ạ ạ ự di t vong, s bi n ch t c a Ph t giáo t i n Đệ ự ế ấ ủ ậ ạ Ấ ộ cũng trong tr ng hu ng b bao ph b i ngo iạ ố ị ủ ở ạ đ o. Đi u đó, Thánh đi n A Hàm, A Tỳ Đ t Maạ ề ể ạ c a B phái, trong các lu n th c a các nhà Đ iủ ộ ậ ư ủ ạ th a th y đ c nên đã s d ng lu n bi n m từ ấ ượ ử ụ ậ ệ ộ

485

cách s c bén đ phá ngo i đ o, nh v y cho th yắ ả ạ ạ ư ậ ấ Ph t giáo luôn không ng ng đ u tranh đ phátậ ừ ấ ể tri n. Sau cùng là M t giáo, trên th c t thì Ph tể ậ ự ế ậ giáo M t giáo là đã b ngo i đ o đ ng hóa, vậ ị ạ ạ ồ ề m t tâm lý thì cho là Ph t giáo M t giáo đ hàngặ ậ ậ ể ph c ngo i đ o, nh ng đó ch là cách nói c ngụ ạ ạ ư ỉ ườ đi u. Chung cu c, v n m nh Ph t giáo M t th aệ ộ ậ ệ ậ ậ ừ b ngo i đ o tiêu di t b i s ti p th này.ị ạ ạ ệ ở ự ế ụ

Xin l c thu t nh ng giao thi p chính y uượ ậ ữ ệ ế gi a Ph t giáo và ngo i đ o.ữ ậ ạ ạ

- Ph t giáo v i Kỳ Na Giáo.ậ ớ

Ni Ki n T Nhã Đ T (t c Ni Ki n Đà Nhãề ử ề ử ứ ề Đ T ) đ c nói đ n trong kinh A Hàm, là đ chề ử ượ ế ể ỉ Ma Hay Tỳ L (Đ i Hùng) Tên v t khai sáng Kỳư ạ ị ổ Na giáo. Do đó, Ph t giáo th ng g i đ chúng Kỳậ ườ ọ ồ Na giáo là ngo i đ o Ni Ki n T . Ông ra đ i s mạ ạ ề ử ờ ớ h n đ c Thích Tôn, khu v c giáo hóa c a ông vàơ ứ ự ủ đ c Thích Tôn đ i lo i t ng đ ng. Do đó, sứ ạ ạ ươ ồ ự giao thi p gi a hai giáo đoàn đ ng nhiên là cóệ ữ ươ di n ra.ễ

486

n t ng bên ngoài, thì Ph t giáo và Kỳ NaẤ ượ ậ giáo có v t ng t gi ng nhau. Nh ng v b nẻ ươ ự ố ư ề ả ch t giáo lý thì không.ấ

Tr c h t là nói v đi m t ng đ ng; đólàướ ế ề ể ươ ồ c hai đ u ph đ nh đ a v th n thánh c a kinhả ề ủ ị ị ị ầ ủ V Đà. C hai đ u không th a nh n nhânệ ả ề ừ ậ cách”Th n” c a Bà La Môn giáo, và đ x ng vôầ ủ ề ướ th n lu n. Hai v giáo ch đ u xu t thân làầ ậ ị ủ ề ấ v ng t thu c t c Sát Đ L i. C hai v khai tươ ử ộ ộ ế ợ ả ị ổ này đ c tôn x ng là Đ i Hùng, là Th Tôn, làượ ư ạ ế Mâu Ni, đ c ng i đ i c ng đi u x ng t ngượ ườ ờ ườ ệ ư ụ theo t t ng Lu n V ng và ch nghĩa khôngư ưở ậ ươ ủ sát sinh, l i gi ng nhau v vi c t ch c giáo đoànạ ố ề ệ ổ ứ Tỳ kheo và Tỳ kheo ni.

L i nói v nh ng khác nhau gi a hai giáoạ ề ữ ữ ch : v n đ k t t p Thánh đi n gi a hai tôn giáoủ ấ ề ế ậ ể ữ không gi ng nhau; l ch s truy n th a c a haiố ị ử ề ừ ủ tôn giáo cũng khác nhau; Kỳ Na giáo ch tr ngủ ươ nh nguyên lu n, là m nh (tinh th n) và phiị ậ ệ ầ m nh (v t ch t) và đ ng trên l p tr ng “sinhệ ậ ấ ứ ậ ườ khí lu n” v i ch tr ng vô ngã, và ph đ nh linhậ ớ ủ ươ ủ ị h n th ng tr , trong khi Ph t giáo đ ng trênồ ườ ụ ậ ứ l p tr ng “Duyên sinh lu n” v i ch tr ng vôậ ườ ậ ớ ủ ươ ngã và ph đ nh linh h n th ng tr . Kỳ Na giáoủ ị ồ ườ ụ l y ch nghĩa “sinh thiên” làm gi i thoát, Ph tấ ủ ả ậ giáo l y ch ng Ni t bàn ngay trong hi n th cấ ứ ế ệ ự

487

làm gi i thoát; Kỳ Na giáo dùng ch nghĩa khả ủ ổ h nh làm ph ng pháp tu đ o, trong khi Ph tạ ươ ạ ậ giáo thì l y gi i - đ nh - hu tam h c làm n cấ ớ ị ệ ọ ấ thang cho ti n trình tu đ o. Tuy v y, nh ng Kỳế ạ ậ ư Na giáo và Ph t giáo l i gi ng nhau trong vi cậ ạ ố ệ dùng t , nh “nghi p”, “l u”, dù áo nghĩa c aừ ư ệ ậ ủ m i bên cókhác bi t.ỗ ệ

Trên bình di n th c t , thì c Kỳ Na giáo l nệ ự ế ả ẫ Ph t giáo đ u không đ c dung n p vào truy nậ ề ượ ạ ề th ng tôn giáo n Đ . May là tuy Ph t giáo bố Ấ ộ ậ ị di t vong t i n Đ , nh ng l i đ c r ng truy nệ ạ Ấ ộ ư ạ ượ ộ ề

các n c ngoài, còn Kỳ Na giáo tuy ch a đ cở ướ ư ượ truy n ra n c ngoài nh Ph t giáo, nh ng nhề ướ ư ậ ư ờ vào giáo đi u tu kh h nh r t kh c khe, nên đãề ổ ạ ấ ắ không b n Đ giáo đ ng hóa. Tu kh h nh cu iị Ấ ộ ồ ổ ạ ố cùng v n c m đ c lòng ng i, vì v y mà Kỳ Naẫ ả ượ ườ ậ giáo đ n nay v n còn đ c truy n bá t i n Đ .ế ẫ ượ ề ạ Ấ ộ

- n Đ giáo.Ấ ộ

Nh tr c đã trình bày, n Đ giáoư ướ Ấ ộ (Hindulsm) là s k t h p gi a kinh V Đà c a Bàự ế ợ ữ ệ ủ La Môn giáo v i “B c Già Ph n Ca” c a tínớ ạ ạ ủ ng ng dân gian mà thành.ưỡ

488

Tr c tiên xin đ c p đ n s ph c h ng c aướ ề ậ ế ự ụ ư ủ tôn giáo V Đà. c ch ng có b n nhân t :ệ Ướ ừ ố ố

1. T sau v ng tri u Gi i Nh t, trong th iừ ươ ề ớ ậ ờ gian ch ng năm trăm năm, th i gian này tăng lừ ờ ữ Ph t giáo gia nh p M t giáo, khi n sinh ho tậ ậ ậ ế ạ tăng đoàn ngày càng tr nên h b i.ở ủ ạ

2. Tăng l Ph t giáo t p ttrung vào nghĩa lýữ ậ ậ n ng tính ch t “không đàm”. Ch phát tri n ặ ấ ỉ ể ở nh ng trung tâm h c thu t nh t i chùa Na Lanữ ọ ậ ư ạ Đà v.v... và l là vi c đi sâu và sinh ho t c a qu nơ ệ ạ ủ ầ chúng dân gian đ m r ng vi c ho ng hóa.ể ở ộ ệ ằ

3. H c và hi u đ c giáo nghĩa T thánh đ ,ọ ể ượ ứ ế Bát chánh đ o c a đ c Ph t, đ i v i đa s ng iạ ủ ứ ậ ố ớ ố ườ không ph i là chuy n nghe là hi u đ c, ch aả ệ ể ượ ư nói là hi u đ c có th c hành đ c hay là không.ể ượ ự ượ Hàng “ngu phu dung ph ” h ng ngày sinh ho tụ ằ ạ và s ng trong đ i th ng v i đ y nh ng kh nố ờ ườ ớ ầ ữ ố n n, h ch mong ngóng có m t v chúa c u thạ ọ ỉ ộ ị ứ ế đ n đ đ a h lên tr i.ế ể ư ọ ờ

4. Thuy t “T tánh bình đ ng” c a Ph t giáoế ứ ẳ ủ ậ đã làm phá s n đ c quy n c a gi i tăng l Bà Laả ặ ề ủ ớ ữ Môn giáo,vì th h v n luôn nuôi chí khôi ph cế ọ ẫ ụ

489

dù tr i qua th i gian dài m t nghìn năm, lúc nàyả ờ ộ nhân khi Ph t giáo b b i l c, thì đ y l i là tâm lýậ ị ạ ạ ấ ạ mong đ i c a m t s tăng l Bà La Môn giáo, nênợ ủ ộ ố ữ h li n k t h p tín ng ng dân gian, dung h pọ ề ế ợ ưỡ ợ tri t lý Ph t giáo làm xu t hi n t thái m i choế ậ ấ ệ ư ớ

n Đ giáo.Ấ ộ

L i nói v n i dung c a n Đ giáo: căn doạ ề ộ ủ Ấ ộ c a n Đ giáo là t th n tho i trong kinh Vủ Ấ ộ ừ ầ ạ ệ Đà, và th n tho i S Thi mà ra. H tin r ng th nầ ạ ử ọ ằ ầ Đ i Ph m Thiên (Brahman) là đ ng duy nh t t iạ ạ ấ ấ ố cao. Có khi h g i Đ i Ph m Thiên là Đ i T T iọ ọ ạ ạ ạ ự ạ Thiên (Ìsùvara) đ ch v th n sáng t o vũ tr . Cóể ỉ ị ầ ạ ụ khi h g i Đ i Ph m Thiên là th n Th p Bàọ ọ ạ ạ ầ ấ (SÙiva), đ ch v th n phá ho i vũ tr , có khi hể ỉ ị ầ ạ ụ ọ g i Đ i Ph m Thiên là th n Duy Tu Nôọ ạ ạ ầ (Vaisnava) t c th n b o h , tuy nhi u l pứ ầ ả ộ ề ậ tr ng nh v y, nh ng r t ráo duy nh t v n làườ ư ậ ư ố ấ ẫ Đ i Ph m Thiên. n Đ giáo tin vào các th n này,ạ ạ Ấ ộ ầ nên h l kính hóa thân c a th n cũng nh v tọ ễ ủ ầ ư ậ t ng tr ng c a th n.ượ ư ủ ầ

H l y nhân v t l ch s là Tù tr ng H cọ ấ ậ ị ử ưở ắ Thiên (Krishn) trong “Đ i Chi n Thi” và nhân v tạ ế ậ l ch s là v ng t Ma La, trong “Ma La S Hànhị ử ươ ử ở Truy n” và gán cho c hai là hóa thân c a th nệ ả ủ ầ Duy Tu Nô. Th m chí còn cho r ng đ c giáo chậ ằ ứ ủ Thích Ca Mâu Ni c a Ph t giáo cũng là hóa th nủ ậ ầ

490

c a v th n đ ng hàng th chín trong s cácủ ị ầ ứ ứ ố Th n c a n Đ giáo, nên h cúng l bái Ph tầ ủ Ấ ộ ọ ễ ậ Thích Ca Mâu Ni; ngoài ra n Đ giáo cũng ti nẤ ộ ế hành vi c tu đính và b sung giáo nghĩa và gi iệ ổ ớ lu t, đi u nay khi n nh ng ng i ch a t ngậ ề ế ữ ườ ư ừ hi u gì v Ph t giáo thì nghĩ n Đ giáo baoể ề ậ Ấ ộ dung luôn c Ph t giáo, cùng lúc h cũng thu n pả ậ ọ ạ luôn nh ng tín đ thi n ki n c a Ph t giáo.ữ ồ ể ế ủ ậ

Nh v y, chính là do n Đ giáo l y nhân v tư ậ Ấ ộ ấ ậ trong s thi t o thành hóa thân c a th n Duy Tuử ạ ủ ầ Nô, l i còn miêu t tù tr ng H c Thiên, cũngạ ả ưở ắ nh c s c a Kha Bích T Ái, r i l y đó làmư ố ự ủ ư ồ ấ kinh đi n và đ c coi nh th n thánh. Nhân đ y,ể ượ ư ầ ấ trong mi u t c a n Đ giáo có h i h a hìnhế ự ủ Ấ ộ ộ ọ t ng c nh nam n ôm nhau giao h i m t cáchượ ả ữ ộ ộ b n th u. n Đ cũng đem th n T T i Thiênẩ ỉ Ấ ộ ầ ự ạ ph i ng u v i n th n, và g i n th n là Ô Maố ẫ ớ ữ ầ ọ ữ ầ (Umà), còn th n Th p Bà h cho ph i ng u v iầ ấ ọ ố ẫ ớ n nhân và g i là Đ Nhĩ Gia (Durgà). Xin cũngữ ọ ỗ đ ng quên vi c nam n ôm nhau trong tr ng tháiừ ệ ữ ạ t ng giao t c t th giao hoan. Đi u đó theoươ ứ ư ế ề quan đi m văn hóa c a nhân lo i h c, thì t nóể ủ ạ ọ ự có ý nghĩa h t s c trang nghiêm đ ng đ n, v nế ứ ứ ắ ấ đ này xin đ c nói đ n ch ng sau.ề ượ ế ở ươ

- n Đ Giáo h p thu Ph t GiáoẤ ộ ấ ậ

491

ph n tr c có nói đ n vi c tân Bà La MônỞ ầ ươ ế ệ giáo h p th Ph t giáo nhi u th . Gi xin đ nấ ụ ở ậ ề ứ ờ ơ c m t vi c: đo n cu i ti t m t c a ch ng này,ử ộ ệ ạ ố ế ộ ủ ươ có nói m t v h c gi c a phái V Đàn Đa, đó làộ ị ọ ả ủ ệ Th ng Y t La A Xà Lê (700-750 tây l ch), tươ ế ị ư t ng c a ông th ng đ c các h c gi đ i sauưở ủ ườ ượ ọ ả ờ c a phái Chánh th ng cho là “gi trang c a Ph tủ ố ả ủ ậ giáo” - (Pracchanna Buddhism). T t ng n iư ưở ổ ti ng nh t c a ông là thuy t “huy n thuy t”ế ấ ủ ế ễ ế (Màyàvàda), v i thuy t này; ông ch tr ng hi nớ ế ủ ươ ệ t ng gi i là h huy n, Ph m Thiên là t i cao, làượ ớ ư ễ ạ ố siêu vi t t t c hi n t ng, là vô h n, là th c t i,ệ ấ ả ệ ượ ạ ự ạ là tinh th n. Do huy n l c c a Ph m Thiên màầ ễ ự ủ ạ thành nguyên lý c a h u h n hóa, đó là nhânủ ữ ạ cách c a Th n T T i, nh vào huy n l c màủ ầ ự ạ ờ ễ ự sáng t o t t c m i hi n t ng c a th gi i, đ yạ ấ ả ọ ệ ượ ủ ế ớ ấ là s cc sáng t o c a Th n T T i; hi n t ngứ ạ ủ ầ ự ạ ệ ượ gi i là cái đ c sáng t o, đ i v i Đ i Ph m Thiênớ ượ ạ ố ớ ạ ạ t i cao mà nói, thì th gi i hi n t ng ch là h uố ế ớ ệ ượ ỉ ữ h n, là phi th c t i, phi tinh th n; tính h huy nạ ự ạ ầ ư ễ c a phi th c t i, c a hi n t ng gi i, đ c g i làủ ự ạ ủ ệ ượ ớ ượ ọ “huy n tính”.ễ

Kh o sát áo nghĩa c a “Huy n thuy t”, thìả ủ ễ ế trong các đi n t ch chính th ng c a Bà La Mônể ị ố ủ giáo không tìm th y có ý v nào t ng đ ng v iấ ị ươ ươ ớ thuy t “Huy n tính” c , nh ng kinh Bát Nhã c aế ễ ả ư ủ

492

Ph t giáo đ n Trung Lu n c a Long Th thì ý vậ ế ậ ủ ọ ị t ng t v i Huy n Thuy t là r t nhi u, t nhươ ự ớ ễ ế ấ ề ỉ ư kinh Ma Ha BátBa La M t(9) dùng m i thí dậ ườ ụ đ thuy t minh “tính không” c a các pháp; t t cể ế ủ ấ ả pháp nh huy n, nh ánh l a, nh trăng d iư ễ ư ử ư ướ n c, nh h không, nh ti ng vang, nh thànhướ ư ư ư ế ư Ki n Đ t Bà, nh c nh trong g ng, trong m ng,ề ạ ư ả ươ ộ nh nh, nh hóa. Qua đó, có kh năng làư ả ư ả Th ng Y tLa A Xà Lê tá d ng (m n dùng)ươ ế ụ ượ thuy t Tánh không c a Ph t giáo mà phát tri nế ủ ậ ể thành thuy t Th n t o hóa c a ông, và đ t cáiế ầ ạ ủ ặ tên là Huy n thuy t.ễ ế

Th n a, Th ng Y La A Xà Lê còn thi t đ tứ ữ ươ ế ế ặ nên l p tr ng “nh đ ”, và dùng nó đ phát huyậ ườ ị ế ể tri t h c c a ông. Ông cho r ng do nh l pế ọ ủ ằ ờ ậ tr ng ch n đ mà bi t có Th ng Ph mườ ơ ế ế ượ ạ (Th ng Ph m ch cho B n Th ), Th ng Ph mượ ạ ỉ ả ể ượ ạ s n sinh th ng trí, ch có th ng trí m i bi tả ượ ỉ ượ ớ ế đ c chân th c t i cao c a Ph m Thiên. Do đó,ượ ự ố ủ ạ theo ông t t c th gi i hi n t ng đ u là hấ ả ế ớ ệ ượ ề ư v ng; còn v l p tr ng t c đ , nh mà bi t cóọ ề ậ ườ ụ ế ờ ế H Ph m (H Ph m ch cho th n T T i, ho cạ ạ ạ ạ ỉ ầ ự ạ ặ th n Sáng T o), H Ph m s n sinh h trí, nh hầ ạ ạ ạ ả ạ ờ ạ trí mà bi t s sáng t o c a H Ph m nên nói t tế ự ạ ủ ạ ạ ấ c hi n t ng gi i là th c t i.ả ệ ượ ớ ự ạ

493

Kh o sát ý v c a thuy t “nh đ ” này, thìả ị ủ ế ị ế th y căn nguyên c a thuy t có xu t x t Trungấ ủ ế ấ ứ ừ Lu n c a Long Th , đ c bi t là lu n Đ i Trí Đậ ủ ọ ặ ệ ậ ạ ộ quy n ba m i tám(10), có đo n: “v th đ c ,ể ươ ạ ị ế ế ố thuy t chúng sinh vô s h u” (vì th t c đ , choế ở ữ ế ụ ế nên nói có chúng sinh; vì đ nh t nghĩa đ màệ ấ ế nói, thì chúng sinh không do đâu mà có).

- K t qu c a s giao thi p.ế ả ủ ự ệ

Th i y, n Đ giáo nh dung n p r t nhi uờ ấ Ấ ộ ờ ạ ấ ề d ng văn hóa trong dân gian c a n Đ sau đóạ ủ Ấ ộ m i ph c h ng, h hi u đính, san đ nh l i kinhớ ụ ư ọ ệ ị ạ đi n và kh c b n in thành giáo đi u; có nh ngể ắ ả ề ữ giáo đi u h n ch hành vi, t t ng c a tín đ ,ề ạ ế ư ưở ủ ồ và tín đ n Đ t nh n ch có tôn giáo c a h làồ Ấ ộ ự ậ ỉ ủ ọ đ c tôn cao th ng. H quan ni m r ng ch cóộ ượ ọ ệ ằ ỉ “Th n” c a ng i dân h là đ nh t t i tôn, vàầ ủ ườ ọ ệ ấ ố đ t n c n Đ c a h cũng là đ c nh t vô nhấ ướ Ấ ộ ủ ọ ộ ấ ị trên th gi i này. Theo h , không qu c gia nàoế ớ ọ ố trên th gi i u tú nh qu c gia h , k t qu nế ớ ư ư ố ọ ế ả Ấ Đ giáo tr thành qu c giáo c a dân t c n Đ .ộ ở ố ủ ộ Ấ ộ

Nói v Ph t giáo sau th i kỳ vua Gi i Nh t,ề ậ ờ ớ ậ Ph t giáo nh n th y th l c ph c h ng c a nậ ậ ấ ế ự ụ ư ủ Ấ Đ giáo là c c kỳ l n m nh, nên cũng thu n theoộ ự ớ ạ ậ yêu c u c a dân gian b ng cách Ph t giáo hóaầ ủ ằ ậ

494

nh ng gì đ c s c c a n Đ giáo. Làm v y, là vìữ ặ ắ ủ Ấ ộ ậ b y gi các lu n s Ph t giáo không còn đ s cấ ờ ậ ư ậ ủ ứ đ th th ng n Đ giáo v m t bi n lu n.ể ủ ắ Ấ ộ ề ặ ệ ậ Nh ng l i “vũ trang” v m t tâm lý. Đó là lý doư ạ ề ặ xu t hi n nh ng th n Kim Cang v i v m t ph nấ ệ ữ ầ ớ ẻ ặ ẫ n , t c s xu t hi n c a th n Kim Cang Tát Đ aộ ứ ự ấ ệ ủ ầ ỏ có nhi u đ u nhi u tay. Ph t giáo t c t ng Kimề ầ ề ậ ạ ượ Cang Th B tát v i chân bên h u d m lên Đ iủ ồ ớ ữ ẫ ạ T T i Thiên, chân bên t d m lên T T i Thiênự ạ ả ẫ ự ạ đang trong t th giao h p v i n th n. n Đư ế ợ ớ ữ ầ Ấ ộ giáo th r t nhi u th n, và các th n c a n Đờ ấ ề ầ ầ ủ Ấ ộ giáo không v nào là không b Kim Cang Tát Đ aị ị ỏ hàng ph c.ụ

T t c vi c làm v a nêu c a Ph t giáo làấ ả ệ ừ ủ ậ nh m bi u l tr ng thái tâm lý đ ng th i chằ ể ộ ạ ươ ờ ứ không là gì khác. Nh ng kh tâm đó c a Ph tữ ổ ủ ậ giáo đ ng th i nh th nào, cu i ch ng sau sẽươ ờ ư ế ố ươ rõ.

(1) Năm 330-379 sau Công nguyên.

(2) Năm 380- 414 sau Công nguyên.

495

(3) Năm 535 đ n năm 730 tây l ch ế ị

(4) Đ i Chánh T ng-50, cu i trang 321.ạ ạ ố

(5) Đ i Chánh t ng-50, cu i trang 337.ạ ạ ố

(6) n Đ Chí Ph t giáo, ti t I, ch ng 13,Ấ ộ ậ ế ươ c a pháp s n Thu n.ủ ư Ấ ậ

(7) Đ i Chánh t ng-38, đ u trang 428.ạ ạ ầ

(8) Đ i Chánh t ng-45, gi a trang 1.ạ ạ ữ

(9) Đ i Chánh t ng-8, đ u trang 217.ạ ạ ầ

(10) Đ i Chánh t ng-25, trang 336.ạ ạ

496

CH NG XIIƯƠT M T GIÁO TH NH HÀNH Đ N PH TỪ Ậ Ị Ế Ậ

GIÁO C N Đ IẬ ẠTI T I. UYÊN NGUYÊN C A M T GIÁOẾ Ủ Ậ

- Ba La v ng tri uươ ề

Nh ch ng tr c đã nói, sau th i đ i c aư ươ ướ ờ ạ ủ vua Gi i Nh t, Ph t giáo b t đ u có xu h ngớ ậ ậ ắ ầ ướ suy s p. Nh ng t i đông n Đ , d i s b o hụ ư ạ Ấ ộ ướ ự ả ộ c a v ng tri u Ba la mà Ph t giáo kéo dài đ củ ươ ề ậ ượ trong th i gian năm trăm năm. Thành qu c aờ ả ủ năm trăm năm này đó là Đ i th a M t giáo đi tạ ừ ậ ừ long th nh đ n suy vong.ị ế

V ng tri u Ba La kh i nghi p t ti u bangươ ề ở ệ ừ ể Mãnh Gia L p, c vào năm 660 tây l ch. Do vuaạ ướ ị Cù Ba La (Gopala) th ng nh t đ c n c Phiênố ấ ượ ướ Già La, và chi m l y các vùng đ t thu c phía tâyế ấ ấ ộ Ma Ki t Đa đ thành l p v ng tri u.ệ ể ậ ươ ề

Trên bình di n l ch s n Đ , thì ti u v ngệ ị ử Ấ ộ ể ươ tri u này không ph i là không n i danh. Nó n iề ả ổ ố truy n c th y đ c m i tám đ i vua v i nămề ả ả ượ ườ ờ ớ trăm năm sùng t ng Ph t giáo không bi t m tụ ậ ế ệ

497

m i. Trong đó có b y v v ng ch tín ph ngỏ ả ị ươ ủ ụ Ph t giáo m t cách c c kỳ n ng nhi t, và đ cậ ộ ự ồ ệ ượ m nh danh là “Ba La Th t Đ i”. Trong b y vệ ấ ạ ả ị trên, thì d i th i tr vì c a v vua đ i th t làướ ờ ị ủ ị ờ ứ ư vua Đ t Ma Ba La (Dharmapala - H Pháp) thạ ộ ế n c r t m nh, ông t ng m r ng lãnh th đ nướ ấ ạ ừ ở ộ ổ ế t n Khúc N Thành. Đây là ông vua h t lòng hậ ữ ế ộ trì Tam B o. Thành tích đ u tiên và l n nh t c aả ầ ớ ấ ủ ông đó là ki n l p chùa Âu Đan Đa Phú Lêế ậ (Uddanïdapura), chùa này ph c n chùa Na Lanụ ậ Đà.

Ti p đ n ông xây d ng chùa Tỳ C u Ma Thiế ế ự ư La (Vikramasìra), chùa này ph c n chùa Na Lanụ ậ Đà. Ti p đ n ông xây d ng chùa Tỳ C u Ma Thiế ế ự ư La (Vikramasìla) vùng tây b c n Đ , tên chùaở ắ Ấ ộ này đ c ng i Trung Qu c d ch ra Hán ng làượ ườ ố ị ữ chùa Siêu Gi i, hay còn d ch là chùa Siêu Nham.ớ ị Chùa có đ n m t trăm l tám ngôi, v i sáu vi nế ộ ẻ ớ ệ nghiên c u. Qui mô c c kỳ r ng l n. N u so sánhứ ự ộ ớ ế v i “c u t nh t môn”, ho c tám vi n v i baớ ử ự ấ ặ ệ ớ trăm phòng c a chùa Na Lan Đà, thì chùa Siêuủ Gi i l n r ng h n h n. Cũng nhân đó mà chùaớ ớ ộ ơ ẳ Siêu Gi i đo t l y đ a v c a Na Lan Đà, và trớ ạ ấ ị ị ủ ở thành t i cao h c ph c a Ph t giáo th i y.ố ọ ủ ủ ậ ờ ấ

S Nghĩa T nh c a Trung Qu c khi l u h cư ị ủ ố ư ọ t i n Đ đúng vào th i vua Cù Ba La đang tr vì,ạ Ấ ộ ờ ị

498

theo Nghĩa T nh cho bi t, khi ông l u h c t iị ế ư ọ ạ chùa Na Lan Đà, ông cũng nhi u l n đ c vàoề ầ ượ thăm đ o tràng chùa Siêu Gi i, và t n m t th yạ ớ ậ ắ ấ s th nh hành c a M t giáo. T sau th k thự ị ủ ậ ừ ế ỷ ứ VIII tây l ch, chùa Siêu Gi i do vua Đ t Ma Ba Laị ớ ạ sáng l p đã đào t o đ c r t nhi u nhân tài, vàậ ạ ượ ấ ề h đ u là nh ng b c Đ i đ c M t th a. Toànọ ề ữ ậ ạ ứ ậ ừ c nh chùa là đ o tràng trung tâm c a M t giáo,ả ạ ủ ậ cũng nh Ph t pháp đ c s ng h m nh mẽư ậ ượ ự ủ ộ ạ c a v ng tri u Ba La, M t giáo m đ u t đây.ủ ươ ề ậ ở ầ ừ

- S hành trì c a M t Giáo th i T o kỳ.ự ủ ậ ờ ả

M t giáo (Esoteric Buddahism) đ c các h cậ ượ ọ gi trên th gi i g i m t cách ph bi n là Ph tả ế ớ ọ ộ ổ ế ậ giáo Đát Đ t La (Tantra), hay còn g i là Ch nặ ọ ơ ngôn th a (Mantra - Yàna), Trì Minh th a (Vidyàừ ừ - dhara - Yàna), M t th a (Esoteric - Yàna), Quậ ừ ả th a (Phàla Yàna), Kim Cang Th a (Vajra - Yàna)ừ ừ v.v...

Căn c theo M t giáo đ c truy n t i Tâyứ ậ ượ ề ạ T ng thì M t giáo đ c chia thành b n b : Sạ ậ ượ ố ộ ự B , Hành B , Du già B , Vô Th ng Du Già B .ộ ộ ộ ượ ộ

499

M t th a c a Trung Qu c c u truy n (r iậ ừ ủ ố ự ể ồ sau đ c truy n đ n Nh t B n), đ c chia thànhượ ề ế ậ ả ượ hai b : Kim Cang B và Thai T ng B ,ộ ộ ạ ộ

V m t l ch s , các h c gi c n đ i chia M tề ặ ị ử ọ ả ậ ạ ậ th a ra làm ba kỳ: S kỳ thu c v T p M t,ừ ơ ộ ề ạ ậ Trung kỳ thu c v Thu n M t, và H u kỳ thu cộ ề ầ ậ ậ ộ v T Đ o M t.ề ả ạ ậ

Cách phân lo i M t giáo nh v y, xin đ a raạ ậ ư ậ ư bi u đ v m i quan h và s ph i h p c a M tể ồ ề ố ệ ự ố ợ ủ ậ giáo:

blank

Tr c tiên xin nói v T p M t c a th i S kỳ.ướ ề ạ ậ ủ ờ ơ G i là T p M t vì nó không có giáo lý đ thuy tọ ạ ậ ể ế gi ng, thành ph n nguyên th c a T p M t, đa sả ầ ỉ ủ ạ ậ ố đ c l y t Bà La Môn giáo. T p M t còn đ cượ ấ ừ ạ ậ ượ g i là “S B ”, y là vì nó chuyên chú tr ng cáchọ ự ộ ấ ọ th c tr ng bày s t ng, nên còn g i là M t giáoứ ư ự ướ ọ ậ v “S t ng”. S t ng g m có:ề ự ướ ự ướ ồ

1. Minh chú.

2. Du già.

500

3. H Ma.ộ

Minh chú đ c b t ngu n t chú thu t c aượ ắ ồ ừ ậ ủ kinh V Đà, Du già v n là cách tu thi n đ nh c aệ ố ề ị ủ Bà La Môn giáo, H Ma v n cũng là trình bày cáchộ ố “thiêu cúng” c a Bà La Môn giáo. Thiêu cúng làủ l y v t cúng b vào l a đ t v i ch ý là nh s cấ ậ ỏ ử ố ớ ủ ờ ứ m nh c a th n l a A Kì Ni mà đ t đ n Ph mạ ủ ầ ử ạ ế ạ Thiên, trong tr ng h p này th n l a đóng vaiườ ợ ầ ử trò môi gi i.ớ

Tr c gi Ph t giáo v n ph n đ i vi c nhướ ờ ậ ố ả ố ệ ờ th n l a, nay M t giáo l i l y vi c th th n l aầ ử ậ ạ ấ ệ ờ ầ ử đ c u tài, c u s , c u đ o, c u thăng quan ti nể ầ ầ ự ầ ả ầ ế ch c, ngay c c u th c ph m, y v t, trân b o vàứ ả ầ ự ẩ ậ ả nh ng v t h u d ng khác. Ném vào l a mà đ tữ ậ ữ ụ ử ố thì đó g i là “thiêu cúng”. M t giáo dùng ba lo iọ ậ ạ s t ng v a nói v i ba tác d ng mang tính th nự ướ ừ ớ ụ ầ bí, y là:ấ

1. T c tai t h a (ch m d t tai ng khôngứ ỵ ọ ấ ứ ươ còn h a ho n).ọ ạ

2. Tăng ích chí ph c (ph c may kéo đ nướ ướ ế thêm ph n l i ích).ầ ợ

501

3. Đi u ph c qu th n (ch ng ác qu tàề ụ ỉ ầ ế ự ỉ th n).ầ

- M t chú trong Thánh đi n Nguyên th .ậ ể ỉ

Ph t giáo mà tr thành M t giáo, đây là quậ ở ậ ả vi c “đ t nh kỳ lai” (thình lình t đâu đ n).ệ ộ ư ừ ế Cũng có th cho là M t giáo có ngu n g c t xaể ậ ồ ố ừ x a, còn nói “đ t nh kỳ lai) là vì Đ c Thích Tônư ộ ư ứ khi còn t i th Ngài ph n đ i v n đ th n bí,ạ ế ả ố ấ ề ầ ph đ nh th n quy n, bài xích thu t ph ng kỳ,ủ ị ầ ề ậ ươ t t c m i thu t s , chú ng , ch ng ph i là đi uấ ả ọ ậ ố ữ ẳ ả ề Ngài vui v đón nh n.ẻ ậ

Kinh Tr ng A Hàm quy n m i b n, kinhườ ể ườ ố hai m i m t Ph m Đ ng Kinh(1) có đo n chép:ươ ố ạ ộ ạ “Nh các Sa Môn, Bà La Môn, s ng nh vào tínư ố ờ thí, nh ng vi c làm l i c n tr đ o pháp, t mìnhư ệ ạ ả ở ạ ự s ng theo tà m nh, nh g i h n m i qu , ho cố ệ ư ọ ồ ờ ỉ ặ đu i đi m i l i, dùng nhi u th y m đ o, và vôổ ờ ạ ề ứ ể ả s ph ng đ o (tà đ o) khi n ng i kinh hãi, cóố ươ ạ ạ ế ườ th làm cho t l i, có th làm cho vui thích, ho cể ụ ạ ể ặ vì ng i b nh đ c chú, ho c dùng ác chú, ho cườ ệ ọ ặ ặ dùng thi n chú, ho c chú vào l a, vào n c, ho cệ ặ ử ướ ặ vì qu ma mà đ c chú, ho c t ng sát l i chú, ho cỉ ọ ặ ụ ợ ặ

502

t ng th ng chú, ho c chi ti t chú, ho c an tr chụ ượ ặ ế ặ ạ phù chú, ho c đ t l a, đu i chu t có th làm chúặ ố ử ổ ộ ể gi i, ho c đ c sách nói v s ng ch t, ho c gi iả ặ ọ ề ố ế ặ ả m ng, ho c xem t ng m t, ho c đ c sách vộ ặ ướ ặ ặ ọ ề thiên văn, ho c đ c các sách v âm nh c, Sa Mônặ ọ ề ạ Cù Đàm không làm các vi c nh th ”.ệ ư ế

Kinh Trung A Hàm quy n b n m i b y,ể ố ươ ả kinh Đa Gi i(2) cũng vi t: “Ho c có Sa Môn,ớ ế ặ Ph m chí nào ho c trì t ng m t câu chú, nhi uạ ặ ụ ộ ề câu chú, trăm nghìn câu chú đ mong sao ta thoátể đ c kh , thì đ y l i là c u kh , là t o thêm kh ;ượ ổ ấ ạ ầ ổ ạ ổ ng i mu n d t kh t ph i có phép tu”.ườ ố ứ ổ ắ ả

Nh ng đ n T Ph n Lu t quy n hai m iư ế ứ ầ ậ ể ươ b y(3), Th p T ng Lu t - quy n b n m iả ậ ụ ậ ể ố ươ sáu(4), chép là có l n đ c Ph t ch u nghe trìầ ứ ậ ị thi n chú tr b nh ăn không tiêu, b đ c xà c n,ệ ị ệ ị ộ ắ b đau nh c răng, và tr đau b ng. Theo kinhị ứ ị ụ Tr ng A Hàm quy n m i hai(5), kinh Đ i H i,ườ ể ườ ạ ộ chép r ng vì đ hàng ph c ch thiên đã ph i sằ ể ụ ư ả ử d ng m t s “chú”.ụ ộ ố

Đ c Ph t, theo kinh T p A Hàm quy n chín,ứ ậ ạ ể kinh 252; Ngài cũng h ng v Xá L i Ph t màướ ề ợ ấ nói chú Đ c Xà h thân. Nh v y, cho th y vi cộ ộ ư ậ ấ ệ s d ng m t chú đã s m xu t hi n trong cácử ụ ậ ớ ấ ệ

503

kinh đi n Nguyên th . Ch ng qua, vi c s d ngể ỉ ẳ ệ ử ụ chú pháp đ c ghi trong Thánh đi n c a th i t oượ ể ủ ờ ả kỳ, ch y u là đ tr b nh; hàng ph c ch thiên,ủ ế ể ị ệ ụ ư sai khi n qu th n; đ i khái thì s xu t hi n c aế ỉ ầ ạ ự ấ ệ ủ M t chú có ph n mu n h n.ậ ầ ộ ơ

Chi u theo b n hoài c a đ c Ph t mà nói, cóế ả ủ ứ ậ th đoán r ng M t chú là s xu t hi n cu iể ằ ậ ự ấ ệ ố cùng , ho c do tăng đính mà có, đây là cách suyặ đoán h p lý h n c . Ch có đi u, M t chú ph i cóợ ơ ả ỉ ề ậ ả hi u nghi m t ng đ ng, t c ph i làm th nàoệ ệ ươ ươ ứ ả ế đ không đ t s th c vào th b hoài nghi. Do dóể ặ ự ự ế ị cho nên con đ ng suy nghi m và con đ ngườ ệ ườ gi i thoát b t t t ph i đ t v n đ lu n bàn.ả ấ ấ ả ặ ấ ề ậ

Kinh đi n Đ i th a c a th i S kỳ, cũng ch aể ạ ừ ủ ờ ơ ư th y minh chú xu t hi n. Ch ng h n nh “T cấ ấ ệ ẳ ạ ư ứ thuy t chú vi t” c a Bát Nhã Tâm Kinh là do h uế ế ủ ậ th tăng b . Nguyên lai kinh Pháp Hoa không cóế ổ minh chú (Th n chú). V sau này trong ph mầ ề ẩ Chúc L y l i ph thêm vào m t s ph m khácụ ạ ụ ộ ố ẩ trong đó có ph m Đà La Ni. Kinh Nhân V ng,ẩ ươ kinh Lý Thú, nguyên g c không có chú (Th nố ầ chú), nh ng đ n b n d ch đ i Đ ng c aư ế ả ị ở ờ ườ ủ Trung Qu c thì có “chú”. M t chú đ i v i ngo iố ậ ố ớ ạ đ o, nó đ c coi trên c lý lu n tri t h c, và đ nạ ượ ả ậ ế ọ ế th i Trung kỳ c a Đ i th a M t giáo thì chú ngờ ủ ạ ừ ậ ữ cũng đ c cho là quan đi m tri t h c cao thâm.ượ ể ế ọ

504

Trong “Đ i Tỳ Lô Giá Na Thành Ph t Kinhạ ậ S (6) (t c Đ i Nh t Kinh S - quy n b y) nói:ớ ứ ạ ậ ớ ể ả “T ng chân ngôn này, thanh t c a nó làướ ự ủ Th ng”, vì là Th ng nên không l u ch y,ườ ườ ư ả không có bi n d ch. Nó v n là nh v y, nênế ị ố ư ậ không do t o tác mà thành”. M t khi đã coi M tạ ộ ậ chú chân ngôn là th c t ng th ng tr v n tự ướ ườ ụ ố ự nhiên nó là nh v y, ti n thêm b c n a khi choư ậ ế ướ ữ r ng t ng c a chân ngôn t c là t ng t ch di tằ ướ ủ ứ ướ ị ệ r t ráo, và r i tùy theo căn c chúng sinh màố ồ ơ bi u th thành văn t th t c. Nh có ai đóể ị ự ế ụ ư th ng luôn quán t ng chân ngôn m t cáchườ ụ ộ thu n th c, thì đó là t t c mà ch ng ng ch nầ ụ ừ ụ ứ ộ ơ nghĩa, là dung h p v i th c t ng c a các pháp,ợ ớ ự ướ ủ li n có th ho ch đ c r t ráo - t c thân thànhề ể ạ ắ ố ứ Ph t.ậ

M t chú t c là chân ngôn. Chân ngôn thì doậ ứ Ph t thuy t, B tát thuy t, Nh th a thuy t, Chậ ế ồ ế ị ừ ế ư Thiên, Đ a C Thiên (Qu th n) thuy t. T c tị ư ỉ ầ ế ứ ừ năm ngu n g c. M t giáo l y vi c quán t ngồ ố ậ ấ ệ ụ chân ngôn làm pháp môn ch y u đ tu trì; doủ ế ể đó, nên g i là Chân Ngôn Tông. Nh ng vi c tu trìọ ư ệ cũng có m t s yêu c u. Đ i Nh t Kinh S -ộ ố ầ ạ ậ ớ quy n b y(7), nói: “N u ch dùng mi ng đ đ cể ả ế ỉ ệ ể ọ t ng chân ngôn mà không t duy đ n nghĩa lýụ ư ế c a chân ngôn, thì ch có th thành t u nghĩa l iủ ỉ ể ự ợ

505

th gian mà thôi; v y sao đ c thành Kim Cangế ậ ắ tánh th ?”ể

Tóm l i, M t chú phát nguyên t Bà La Mônạ ậ ừ giáo; v i đ c Ph t, Ngài c m tuy t M t chú ớ ứ ậ ấ ệ ậ ở th i t i s , t c th i đ c Ph t còn t i th . K đó,ờ ố ơ ứ ờ ứ ậ ạ ế ế do có quá nhi u v trong hàng ngo i đ o xu t giaề ị ạ ạ ấ theo Ph t giáo, và h là nh ng ng i quen dùngậ ọ ữ ườ chú ng đ ch a b nh. Đ n th i B phái Ph tữ ể ữ ệ ế ờ ộ ậ giáo, nh Pháp T ng B ch ng h n. B phái nàyư ạ ộ ẳ ạ ộ suy tôn M c Ki n Liên, và h th nh thuy t quụ ề ọ ị ế ỉ th n, do đó mà chú pháp d n đ c th nh hành.ầ ầ ượ ị Khi đ n Đ i th a M t giáo l i ti n t i tri t h cế ạ ừ ậ ạ ế ớ ế ọ hóa M t chú và hoàn thành c s lý lu n v M tậ ơ ở ậ ề ậ pháp m t cách cao thâm. Kh năng s n sinh raộ ả ả hi u nghi m c a M t chú đ c coi là không thệ ệ ủ ậ ượ ể nghi ng .ờ

N u cho r ng quán t ng chân ngôn sẽ có khế ằ ụ ả năng t c thân thành Ph t. V y, Ph t đ c thànhứ ậ ậ ậ ượ

y có tính ch t nh th nào? V n đ này c nấ ấ ư ế ấ ề ầ kh o sát nhi u lĩnh v c khác nhau.ả ở ề ự

- Du Già v i M t giáo.ớ ậ

506

M t giáo còn đ c g i là Du Già giáo. T ngậ ượ ọ ừ ữ Du Già (Yoga) trong ti ng Ph n mà ng căn c aế ạ ữ ủ nó là Yuj, có nghĩa là gi a ng a và xe đ c k tữ ự ượ ế dính l i b i cái ách. Hán ng d a theo ý này màạ ở ữ ự d ch là t ng ng hay t ng ng. T ng Du Giàị ươ ứ ươ ư ừ ữ đ c dùng s m nh t là trong Lê Cu V Đà; vượ ớ ấ ệ ề sau, vào th i đ i Áo Nghĩa Th cũng s d ngờ ạ ư ử ụ theo nghĩa này.

Áo Nghĩa c a t ng Du Già là phép quánủ ừ ữ hành d a vào vi c đi u t c, quán là quán cái lýự ệ ề ứ Đ i ngã (Braman) và Ti u ngã (Atman) tr thànhạ ể ở “nh t nh ”, đ ti n đ n ph i hi p v i Ph mấ ư ể ế ế ố ệ ớ ạ Thiên và cùng Ph m Thiên t ng k t. Áo nghĩaạ ươ ế này khi đi vào Ph t giáo, nó đ c v n d ngậ ượ ậ ụ thành phép tu Xa Ma Tha (ch ) và Tỳ Bát Xá Naỉ (Quán).

Quán hành - quán là quán lý, và hành là th cự hành cái lý y trong th c t tu t p và cùng hi pấ ự ế ậ ệ nh t trong tr ng thái t ng ng v i chánh lý, thìấ ạ ươ ư ớ g i đó là Du Già. Nói cách khác, Du Già là dùngọ Ch - Quán làm chính trong tu t p. Ph t giáo đãỉ ậ ậ s d ng Du Già ngay t khi Đ c Thích Tôn cònử ụ ừ ứ trong th i gian tu đ nh. Tuy nhiên, đ c Ph tờ ị ứ ậ không coi Du Già là ph ng pháp t i cao đ đ tươ ố ể ạ đ n gi i thoát, mà c n ph i ph i h p v i Gi i -ế ả ầ ả ố ợ ớ ớ Đ nh (ch quán - Du Già) - Hu , có v y m i đ cị ỉ ệ ậ ớ ượ

507

Đ c Thích Tôn c vũ và khích l . Đ c Thích Tônứ ổ ệ ứ đ c bi t chú tr ng đ n Bát Chánh Đ o, yêu c uặ ệ ọ ế ạ ầ đ u tiên c a Bát chánh đ o là chánh ki n. Ph mầ ủ ạ ế ạ vi c a Bát chánh đ o g m c Gi i - Đ nh - Hu .ủ ạ ồ ả ớ ị ệ V n đ này có th tham chi u ch ng hai c aấ ề ể ế ươ ủ sách này. Vì th , đ c Ph t không ph i la ng i tuế ứ ậ ả ườ đ nh theo ch nghĩa c a các hành gi Du Già. Duị ủ ủ ả Già hành (tu đ nh) tuy đ c đ c Ph t l i d ng,ị ượ ứ ậ ợ ụ nh ng Ngài không cho đó là c u cánh.ư ứ

Tuy nhiên, đ n th i Trung kỳ c a M t giáoế ờ ủ ậ Du Già pháp thì l i ch u nh h ng c a kinh Duạ ị ả ưở ủ Già, kinh này đ c vi t b i ngo i đ o Du Già làượ ế ở ạ ạ Bà Đàm Kỳ Lê (Pantanõjali), ng i c a phái Sườ ủ ố Lu n th k th V tây l ch; và cho r ng Du Giàậ ở ế ỷ ứ ị ằ có th đ t thành t t c m i m c đích c a thể ạ ấ ả ọ ụ ủ ế gian và xu t th gian, đi u này đ c nói đ nấ ế ề ượ ế trong Đ i Nh t Kinh S , quy n ba(8) nh sau:ạ ậ ớ ể ư “cho nên A Xà Lê ph i l y Du Già đ quy t đ nh,ả ấ ể ế ị tùy vào vi c tu t p mà có ba tam mu i t ngệ ậ ộ ươ

ng; ch ng h n nh lúc dâng hoa thì ph i cùngư ẳ ạ ư ả hoa tam mu i t ng ng, đ c v y thì B n tônộ ươ ư ượ ậ ổ bên trong sẽ minh li u hi n ti n trong m iễ ệ ề ỗ duyên, m i duyên ph i nh v y, thì t t c đ uỗ ả ư ậ ấ ả ề nh p vào pháp gi i môn, đ u th y thi n tri th c,ậ ớ ề ấ ệ ứ xoay chuy n v n d ng đ cùng lý t ng ng,ể ậ ụ ể ươ ư ch ch ng ph i đ i khi g p vi c d ng l i m iứ ẳ ả ợ ặ ệ ừ ạ ớ b t đ u tác quán. Nên bi t ng i đ c nh v yắ ầ ế ườ ượ ư ậ

508

m i nh n làm bí m t A Xà Lê. L i n a, trongớ ậ ậ ạ ữ phép “t c tai” có th dùng ph ng ti n này đứ ể ươ ệ ể giúp thêm vào s hàng ph c, ho c trong phépự ụ ặ “tăng ích”, có th l y ph ng ti n này đ hàngể ấ ươ ệ ể ph c t c tai; đ i v i phép hàng ph c, có thụ ứ ố ớ ụ ể dùng ph ng ti n này đ t c tai, tăng ích. Tùyươ ệ ể ứ vào m i, m i pháp t ng ng mà ng d ng khỗ ỗ ươ ư ứ ụ ả năng khéo phân bi t, đ c v y g i là thi n tu Duệ ượ ậ ọ ệ Già”.

M t giáo coi Du Già pháp là cao siêu, nh thậ ư ế cũng tuy t nhiên không ph i là h v ng ng .ệ ả ọ ọ ữ Ng i tu Du Già h nh, đa s h có kinh nghi mườ ạ ố ọ ệ n i ch ng; thân tâm h khác ng i bình th ng.ộ ứ ọ ườ ườ Nh ng gì h ch ng đ c ph n nhi u là th cữ ọ ứ ắ ầ ề ự ch ng, duy có đi u hi u nghi m mà h có, khôngứ ề ệ ệ ọ th u đ c b n hoài c a đ c Ph t. Đi u này cóấ ượ ả ủ ứ ậ ề th kh o sát thêm lĩnh v c khác. Nhân vì Duể ả ở ự Già pháp đ t n ng vi c phát hi n tâm c nh, cặ ặ ệ ệ ả ố nhiên tâm c nh y là th c ch ng; nh ng n u choả ấ ự ứ ư ế r ng kinh nghi m n i ch ng c a hành gi tu Duằ ệ ộ ứ ủ ả Già h nh là c nh gi i Ph t, và cho đó là t c thânạ ả ớ ậ ứ thành Ph t, thì e ch ng b r i vào tăng th ngậ ẳ ị ơ ượ m n. Đi u này các hành gi Ti u th a lúc Ph tạ ề ả ể ừ ậ còn t i th , h cũng tu theo pháp Du già và tạ ế ọ ự x ng là đã ch ng b n thánh qu ; kỳ th c hư ứ ố ả ự ọ ch a ph i là h ng ly d c, và đ c Ph t không choư ả ạ ụ ứ ậ là h v ng ng , mà g i h là tăng th ng m n. ọ ọ ữ ọ ọ ượ ạ

509

TI T II. S H NG VONG C A PH T GIÁOẾ Ự Ư Ủ Ậ

- Đ i Nh t Nh Lai.ạ ậ ư

Trong t ng đ i, thì M t giáo và Hi n giáoươ ố ậ ể khác v i Ph t giáo Đ i th a. Hi n giáo là Nh Laiớ ậ ạ ừ ể ư

ng hóa thân (Thích Ca) tùy căn c chúng sinhứ ơ mà ph ng ti n thuy t pháp. M t giáo là Nhươ ệ ế ậ ư Lai báo thân (Đ i Nh t) bí áo chân th c thuy tạ ậ ự ế pháp. Hi n giáo thì nói ph i tr i qua ba đ i Aể ả ả ạ tăng kỳ ki p tu B tát h nh r i sau m i thànhế ồ ạ ồ ớ Ph t; trong khi M t giáo thì y vào Đ i Nh t Nhậ ậ ạ ậ ư Lai t th d ng báo thân nói ra pháp n i ch ngự ọ ụ ộ ứ t giác c a Thánh trí, và trí c a đ i Ph Hi nự ủ ủ ạ ổ ề Kim Cang Tát Đ a tha th báo thân, đ i hi n t iỏ ọ ờ ệ ạ mà g p đ c A Xà Lê M n Trà La, ngay đ n vi cặ ượ ạ ế ệ nh n đ c Quán đ nh c a danh hi u Kim Cang,ậ ượ ả ủ ệ đ c v y m i ch ng đ c pháp th m thâm b tượ ậ ớ ứ ắ ậ ấ kh t nghì, siêu vi t trên c nh th a Thánh gi ,ả ư ệ ả ị ừ ả và th p đ a B tát, t c thân thành Ph t.ậ ị ồ ứ ậ

Nh v y có th th y M t giáo tu theo Phápư ậ ể ấ ậ đ n ng , và không khó trong cách hành đ o. M tố ộ ạ ậ giáo cũng c u sinh v cõi T nh đ ph ng tây,ầ ề ị ộ ươ

510

gi ng nh n Đ giáo c u đ c h p nh t v iố ư Ấ ộ ầ ượ ợ ấ ớ Ph m Thiên. V l ch trình, thì M t giáo là phép tuạ ề ị ậ chóng thành, v m c đích, thì M t giáo là phép tuề ụ ậ c u cánh. S hình thành nên t t ng này là doứ ự ư ưở s k t t p c a Đ i Nh t Kinh, đ i khái vàoự ế ậ ủ ạ ậ ạ kho ng th k th b y tây l ch, nh có Đ i Nh tả ế ỷ ứ ả ị ờ ạ ậ Kinh m i hoàn thành đ c lý lu n v thu n m t,ớ ượ ậ ề ầ ậ đó là đ x ng thuy t “t c thân thành Ph t”. Ítề ướ ế ứ ậ lâu sau l i xu t hi n Kim Cang Đ nh Kinh m iạ ấ ệ ả ớ đ a đ n Kim Cang th a c a H u kỳ M t giáo,ư ế ừ ủ ậ ậ cũng còn g i là T đ o M t giáo. T t ng chọ ả ạ ậ ư ưở ủ y u c a kinh Đ i Nh t là “t c s nhi chân”, vế ủ ạ ậ ứ ự ề nguyên t c thì t t ng này đ n t “s s vôắ ư ưở ế ừ ự ự ng i” c a kinh Hoa Nghiêm, đ ng th i có thêmạ ủ ồ ờ s tham kh o t t ng “Ph m - Ngã nh t trí”ự ả ư ưở ạ ấ c a n Đ giáo, m i ti n đ n vi c x ng xu tủ Ấ ộ ớ ế ế ệ ươ ấ giáo nghĩa “t c thân thành Ph t”.ứ ậ

Chính kinh Đ i - Nh t là ng i ki n thi t nênạ ậ ườ ế ế lý lu n c a M t giáo, và kinh Kim Cang Đ nh làậ ủ ậ ả ng i khai m , t c đem cách lý lu n này áp d ngườ ở ứ ậ ụ vào nh ng sinh ho t th c t . T t c đ u trữ ạ ự ế ấ ả ề ở thành k t qu “t c s nhi chân”, “s s vô ng i”,ế ả ứ ự ự ự ạ hi n t ng nh dâm, n , si, sẽ là đ o c a Ni tệ ượ ư ộ ạ ủ ế bàn c u cánh. Đi u này đ ng v m t lý lu n c aứ ề ứ ề ặ ậ ủ M t giáo có th ch p nh n, nó cũng chính xácậ ể ấ ậ n u đ ng trên bình di n c u cánh c a qu vế ứ ệ ứ ủ ả ị Ph t, nh ng v ph ng di n hi n th c c a c nhậ ư ề ươ ệ ệ ự ủ ả

511

gi i phàm phu “chân” không h n là kh năngớ ẳ ả “t c s nhi chân” (Phàm phu đó, nh ng cũng làứ ự ư chân nh đó). Đúng h n, đ y ch ng qua là sư ơ ấ ẳ ự l m x ng c a T đ o M t giáo, mà nguyên nhânạ ư ủ ả ạ ậ là làm cho l n l n thánh phàm, đ o ng c nhânẫ ộ ả ượ qu .ả

- Pháp t ng.ướ

M t giáo r t coi tr ng pháp th ng c a vi cậ ấ ọ ố ủ ệ “s th a”, b i vi c truy n th m t pháp bu cư ừ ở ệ ề ụ ậ ộ ph i c n đ n quán đ nh c a Kim Cang th ngả ầ ế ả ủ ượ s (Bí m t A Xà Lê). Nghi quĩ đ tu trì m t pháp,ư ậ ể ậ t t nhiên cũng c n đ n s gia trì c a Kim Cangấ ầ ế ự ủ th ng s . Vì r ng, Kim Cang th ng s là doượ ư ằ ượ ư “s s t ng th a”, mà đ i bi u c a v n đ làư ư ươ ừ ạ ể ủ ấ ề Đ i Nh t Nh Lai; và t t nhiên, hành gi Du Giàạ ậ ư ấ ả cũng c n có phép tu đ đ t đ n thành t u. B iầ ể ạ ế ự ở M t giáo là thu c tâm pháp, không nh Hi n giáoậ ộ ư ể ph i nh đ n ng văn m i lãnh th đ c. M tả ờ ế ữ ớ ọ ượ ậ giáo truy n th m t cách bí m t gi a th y và trò.ề ụ ộ ậ ữ ầ Quan ni m này đ c l y t Ph n th c a Bà Laệ ượ ấ ừ ạ ư ủ Môn giáo, và đ n th i đ i Áo Nghĩa Th thì th nhế ờ ạ ư ị hành.

Theo truy n thuy t c a M t giáo, thì M tề ế ủ ậ ậ giáo đ n t Đ i Nh t Nh Lai (Ma Ha TỳLô Giáế ừ ạ ậ ư

512

Na (Mahàvairocana). Đ i Nh t Nh Lai truy nạ ậ ư ề xu ng Kim Cang Tát Đ a (Vajrasattva - còn có tênố ỏ là Kim Cang Th , Ch p Kim Cang, Trì Kim Cang),ủ ấ Kim Cang Tát Đ a là n i quy n thu c c a Đ iỏ ộ ế ộ ủ ạ Nh t Nh Lai, là đ ng đ u c a các Ch p Kimậ ư ứ ầ ủ ấ Cang, và ng t i Kim Cang pháp gi i cung, đíchự ạ ớ thân nh n giáo s c c a Đ i Nh t Nh Lai m iậ ắ ủ ạ ậ ư ớ k t t ng truy n trì M t th a, và tr thành v tế ụ ề ậ ừ ở ị ổ th hai c a M t pháp - Tám trăm năm sau Ph tứ ủ ậ ậ di t đ , có ngài Long Th (Long Mãnh) ra đ i,ệ ộ ọ ờ khai m Nam Thiên Thi t Tháp đích thân h ngở ế ướ v Kim Cang Tát Đ a mà nh n đ c M t th a, vàề ỏ ậ ượ ậ ừ là v t th ba c a M t giáo. Long Th truy nị ổ ứ ủ ậ ọ ề xu ng đ t là Long Trí, và là t th t c a M tố ệ ử ổ ứ ư ủ ậ giáo, l i tr i qua m y trăm năm, c sau Longạ ả ấ ướ Trí b y trăm năm, m i truy n xu ng cho Kimả ớ ề ố Cang Trí là t th năm c a M t th a. Trong th iổ ứ ủ ậ ừ ờ gian thu c niên niên đ i Khai Nguyên (712-714)ộ ạ đ i vua Đ ng Huy n Tông, Kim Cang Trí là m tờ ườ ề ộ trong s ba v Đ i sĩ đ n Trung Hoa.ố ị ạ ế

Nh ng qua kh o ch ng l ch s , thì vi c ngàiư ả ứ ị ử ệ Long Th (Long Mãnh) khai sáng Nam Thiênọ Thi t Tháp, và r i h c gi M t giáo m i khuônế ồ ọ ả ậ ớ theo Long Th đ đi đ n Long Cung, và nh nọ ể ế ậ đ c kinh Đ i Th a Ph ng Đ ng vô cùng thâmượ ạ ừ ươ ẳ áo, thì đó ch là truy n thuy t; nói khác h n, đóỉ ề ế ơ

513

là d a theo truy n c tích đ biên t p l i màự ệ ổ ể ậ ạ thôi.

Long Cung là đâu? N i nào? Theo kh o sátở ơ ả thì b c n Đ có m t Th bang tên là Long t c,ở ắ Ấ ộ ộ ổ ộ ho c g n gi ng nh v y. Ngài Long Th có đ cặ ầ ố ư ậ ọ ượ kinh Đ i th a Tuy t S n và Long Cung, sau m iạ ừ ở ế ơ ớ đ n nam n Đ đ ho ng thông, đi u này choế Ấ ộ ể ằ ề th y ngu n g c Du già s c a M t giáo là b cấ ồ ố ư ủ ậ ở ắ

n Đ dung h p v i tín ng ng c a t c ng iẤ ộ ợ ớ ưỡ ủ ộ ườ Đ t La Duy Trà đông nam n Đ (tín ng ngạ ở Ấ ộ ưỡ này là m t thành ph n c a n Đ giáo).ộ ầ ủ Ấ ộ

Th n D Xoa (Yakkha) c a M t giáo nguyênầ ạ ủ ậ là m t trong s qu n th n c a dân t c Đ t Laộ ố ầ ầ ủ ộ ạ Duy Trà, do t thái dũng ki n c a th n D Xoaư ệ ủ ầ ạ mà di n t thành th n Ph n N Tôn c a M tễ ả ầ ẫ ộ ủ ậ giáo. Do th n D Xoa Ni, M t giáo m i có Khôngầ ạ ậ ớ Hành M u (Ph t M u), ho c Minh Phi, ch ngẫ ậ ẫ ặ ẳ h n nh v y.ạ ư ậ

Trong cu n n Đ Ph t Giáo S c a Đa La Naố Ấ ộ ậ ử ủ Tha ng i Tây T ng cũng nói: “Con đ ng thôngườ ạ ườ qua M t giáo đ u l y Long Th làm g c gác banậ ề ấ ọ ố đ u”, v Long Th này có liên h đ n La H u Laầ ị ọ ệ ế ầ B t Đà La c a Bà La Môn giáo, nh ng v La H uạ ủ ư ị ầ

514

La B t Đà La này l i đ c các h c gi nghi là đạ ạ ượ ọ ả ệ t ngoa truy n c a Đ Bà.ử ề ủ ề

Long Th tuy n M t giáo xu ng cho Longọ ề ậ ố Trí, đ t c a Th ng Thiên là Tỳ L u Bà l i theoệ ử ủ ắ ư ạ h c và làm môn sinh c a Long Trí; Th ng Thiênọ ủ ắ là ng i ch sau H Pháp chút ít. L i n a, còn cóườ ỉ ộ ạ ữ đ t c a Nguy t X ng là H Túc, ông này cũngệ ử ủ ệ ứ ộ t ng h c v i Long Trí. Nhân đ y m i có truy nừ ọ ớ ấ ớ ề thuy t r ng Long Trí th m nh đ n b y trămế ằ ọ ệ ế ả năm.

Theo M t giáo Phát Đ t Chí, thì s truy nậ ạ ự ề th a c a Kim Cang Trí là B o Giác A Xà Lê. Ng iừ ủ ả ườ n c S T , ch không ph i là Long Trí.ướ ư ử ứ ả

L i n a, Tây T ng Ph t Giáo Nguyên Lu nạ ữ ạ ậ ậ c a L Tr ng, thì nói: “T ng h p các s ki n đủ ữ ừ ổ ợ ự ệ ể xét đoán v n đ , thì ng i truy n M t th a choấ ề ườ ề ậ ừ Long Th là La H u La, th y c a Long Th ,ọ ầ ầ ủ ọ d ng nh ông ra đ i sau Đ Bà; em c a Longườ ư ờ ề ủ Th là Long Trí; l i n a tr c Th ng Thiên vàọ ạ ữ ướ ắ Nguy t X ng, có m t nhà nh th , và v này đ cệ ứ ộ ư ế ị ặ bi t sáng ho ng(9) Đ i th a c a Long Th ”.ệ ằ ạ ừ ủ ọ

515

B t lu n th nào, theo n Đ Giáo S ,ấ ậ ế Ấ ộ ử ch ng hai m i hai c a Đa La Na Tha, thì: ươ ươ ủ ở th i Tăng H ,hai lo i là S B và Hành B hi nờ ộ ạ ự ộ ộ ể nhiên đã đ c l u hành kho ng hai trăm nămượ ư ả tr c đó; nh ng hai lo i là Du Già và Vô Th ngướ ư ạ ượ Du Già vào th i này v n ch a xu t hi n, mãi sauờ ẫ ư ấ ệ đó, th i c a v ng tri u Ba La m i th y truy nờ ủ ươ ề ớ ấ ề bá(10)

- B n b M t Giáo.ố ộ ậ

Hi n t i xin gi i thi u v b n b m t giáo.ệ ạ ớ ệ ề ố ộ ậ

1. S B :ự ộ

T c T p M t, còn g i là Tác M t, phép tu c aứ ạ ậ ọ ậ ủ Tác M t là vô t ng Du già, t c ch mong làm rõậ ướ ứ ỉ lý “tánh không”; không m y chú tâm đ n s c tháiấ ế ắ th ng ngã. L i gom c Ph t, B tát, th n, quườ ạ ả ậ ồ ầ ỉ vào m t “nhà” ch a t ch c nghiêm m t v Thaiộ ư ổ ứ ậ ề t ng gi i, tuy k t l p đ o tràng, tr ng vi c thi tạ ớ ế ậ ạ ọ ệ ế cúng, t ng chú, k t n, chú tr ng nhi u v hìnhụ ế ấ ọ ề ề t ng, và v n ch a tác pháp quán t ng.ướ ẫ ư ưở

2. Hành B :ộ

516

Còn g i là Tu M t. M t B này l y kinh Đ iọ ậ ậ ộ ấ ạ Tỳ Lô Giá Na Thành Ph t Th n Bi n Gia Trì(11)ậ ầ ế (t c Đ i Nh t Kinh) làm ch , l y “Tr tâmứ ạ ậ ủ ấ ụ ph m” trong kinh Đ i Nh t, y là: “tâm B đẩ ạ ậ ấ ồ ề làm nhân, bi (t bi) làm căn b n, ph ng ti nừ ả ươ ệ làm c u cánh”, đ y là ba câu làm căn b n, l iứ ấ ả ạ gi ng v m i duyên sinh g n gi ng thuy tả ề ườ ầ ố ế “tánh không” c a kinh Bát Nhã. Nh ng trung tâmủ ư c a “B đ tâm” đã nhu m s c thái th ng ngã.ủ ồ ề ố ắ ườ Hành b l y đ i bi làm g c, r i tùy căn c chúngộ ấ ạ ố ồ ơ sinh mà dùng ph ng ti n đ thoát. V m t th cươ ệ ộ ề ặ ự t i nó bi u hi n nét đ c s c c a Đ i th a Ph tạ ể ệ ặ ắ ủ ạ ừ ậ giáo.

3. Du Già B :ộ

Du Già B ph i h p v i ph ng ti n c aộ ố ợ ớ ươ ệ ủ Hành B làm c u cánh mà dung nhi p th t c,ộ ứ ế ế ụ cho nên b lày l y Nh Lai là trung tâm c a Đ iộ ấ ư ủ ạ Nh t làm t i gia t ng (thiên nhân t ng), l yậ ạ ướ ướ ấ Kim Cang Th làm che ch , b o h , t ng xu tủ ở ả ộ ướ ấ gia c a đ c Thích Ca và các Thánh thu c hàngủ ứ ộ nh th a, đ c đ t ngo i vi; đi u này là doị ừ ượ ặ ở ạ ề M n Đà La (Mandala, M t đàn - đ o tràng c aạ ậ ạ ủ phép tu M t) c a Thai T ng gi i và Kim Cangậ ủ ạ ớ gi i, nh v y là rõ ràng. V n đ này v m t lýớ ư ậ ấ ề ề ặ

517

lu n, nhan vì Đ i Nh t Nh Lai là báo thân Ph t,ậ ạ ậ ư ậ B n tôn là hóa thân c a Ph t Thích Ca, B n tônổ ủ ậ ổ nên trung tâm; đi u này trên th c t bao g mở ề ự ế ồ c các th n c a ngo i giáo; coi các th n c aả ầ ủ ạ ầ ủ ngo i giáo đ u do B n tôn ph ng ti n nhi pạ ề ổ ươ ệ ế hóa mà hi n hi n. Vì v y, t t c thi n th n, ácể ệ ậ ấ ả ệ ầ th n c a n Đ giáo đ u đ c M t giáo nhi pầ ủ Ấ ộ ề ượ ậ ế hóa. Do t ý ni m hàng ph c chuy n thành ýừ ệ ụ ể ni m sùng bái, t t c đ u liên h và xu t phát tệ ấ ả ề ệ ấ ừ t c s phi chân” c a “s s vô ng i”; vì v y, B nứ ự ủ ự ự ạ ậ ổ tôn cũng g m c t ng B tát t i gia. V tâm lý,ồ ả ướ ồ ạ ề đi u này đ c coi là Đ i th a M t giáo chu n bề ượ ạ ừ ậ ẩ ị cho t đ o hóa đ i ph ng ti n.ả ạ ạ ươ ệ

4. Vô Th ng Du Già B :ượ ộ

Vô Th ng Du Già là M t pháp t i cao - tuượ ậ ố thành t u pháp này, thì đ y là t c thân thành t uự ấ ứ ự qu v Ph t. Do đó, hi n nay Tây T ng, pháiả ị ậ ệ ở ạ Hoàng giáo coi Vô Th ng Du Già là M t pháp r tượ ậ ấ khí tu trì, ít nh t cũng ph i tr i qua m i lămấ ả ả ườ năm kh công tu luy n; ngay v A Xà Lê cũngổ ệ ị không d y n i. Đây là quan ni m c a Hoàng giáoạ ổ ệ ủ sau khi đã t nh hóa.ị

S th c thì Vô Th ng Du Già t c là Kimự ự ượ ứ Cang Th a Pháp, cũng là t đ a M t giáo, t c làừ ả ọ ậ ứ

518

đ i ph ng ti n c a s th t c háo trên bìnhạ ươ ẹ ủ ự ế ụ di n hành vi th c t .ệ ự ế

- Vô Th ng Du Già.ượ

Trên ph ng di n l ch s c a Ph t giáo nươ ệ ị ử ủ ậ Ấ Đ thì pháp môn Vô Th ng Du già m i là sộ ượ ớ ự phát tri n thành công sau cùng c a M t giáo. tuyể ủ ậ lai l ch c a pháp môn này ph n l n không thị ủ ầ ớ ể kh o sát. Chúng ta đ c bi t căn nguyên là cóả ượ ế m t v môn sinh c a ngài Th ng Thiên, t a chộ ị ủ ắ ọ ủ chùa Na Lan ĐÀ, tên là Tỳ L u Ba, v này theoư ị ngài Long Th - Trí h c M t pháp, và tu đ c T tọ ọ ậ ắ ấ đ a (Siddhi - tu tam m t t ng ng mà thành t uị ậ ươ ư ự di u qu ) m i quan h truy n th a v i kho ngệ ả ố ệ ề ừ ớ ả cách th i gian gi a Tỳ L u Bà và Long Th nhờ ữ ư ọ ư sau:

blank

H c h c a lu n s Th ng Thiên không thọ ệ ủ ậ ư ắ ể kh o ch ng, ch bi t ông là v trú trì chùa Na Lanả ứ ỉ ế ị Đà k sau H Pháp.ế ộ

519

Nh ng có đi u, Vô Th ng Du Già c a M tư ề ượ ủ ậ giáo nói nhi u v nghĩa lý sâu kín thâm di u, nênề ề ệ lúc ban đ u không truy n cho t c nhân, do ch cóầ ề ụ ỉ m t s ít ng i trong “s môn” m i thành t uộ ố ườ ư ớ ự đ c Đ i t t đ a, cũng nh ch bi t truy n màượ ạ ấ ị ư ỉ ệ ề thoi. Vì th cách bi t truy n th a này t ng tế ệ ề ừ ươ ự nh “Ph t đ nh” c a Tát Bà Ha, “Hi n Hành Duư ậ ả ủ ế Già M u” c a Lô Y Ba, “H Kim Cang” c a Bà Baẫ ủ ỷ ủ Ba. Ngu n g c truy n th a M t pháp đ i lo iồ ố ề ừ ậ ạ ạ nh th này, không có cách nào đ kh o sát c .ư ế ể ả ả

Sau đó, có Đàm Tỳ T L u Ca,Bà Nh t Laệ ư ậ Ki m Đà v.v... n i ti p nhau đ c đ o. L i có Bà Laề ố ế ắ ạ ạ Ba, Câu Câu La La Xà, H Kim Cang, H Túc v.v...ỷ ộ cùng xu t hi n và r ng truy n Du Già M t, và Vôấ ệ ộ ề ậ Th ng Du Già M t, dây là hai trong s ngũ bượ ậ ố ộ M t pháp, Ngũ b M t pháp g m: “M t t p”,ậ ộ ậ ồ ậ ậ “Hoan H Kim Cang”, “Minh Đi m”, “Huy n Hóaỷ ể ễ M u”, “D Ma Đ c Ca”. Ít lâu sau, đ t c a Hẫ ạ ứ ệ ử ủ ỷ Kim Cang là Đàn Tỳ Hê Lô Ca truy n “Ph t Đ nhề ậ ả Luân”, “C u Đ M u”, “A La Lê Đát Đ t La”, “Câuứ ộ ẫ ặ La Câu Lê Hi n Ch ng Đát Đ t La” v.v...ệ ứ ặ

L i n a, t ng truy n r ng trong s nh ngạ ữ ươ ề ằ ố ữ v đ i A Xà Lê, có v tên là Ma Đàn Kỳ, ông t ngị ạ ị ừ theo Đ Bà thu h c và ch ng đ c T t đ a. L i cóề ọ ứ ắ ấ ị ạ H Túc là ng i đích thân đ c Nguy t X ngộ ườ ượ ệ ứ truy n các kinh đi n g c nh : “M t t p” “Minhề ể ố ư ậ ậ

520

Đi n”, l i có thuy t nói đã t ng th y Long Tríể ạ ế ừ ấ truy n th tông pháp c a ông. Do đó, t sauề ụ ủ ừ Long Th , Đ Bà, Nguy t X ng v.v... thì vi c chúọ ề ệ ứ ệ gi i các M t đi n và vi c tu M t m i đ cả ậ ể ệ ậ ớ ượ truy n th a r ng rãi; và r i gi a M t giáo vàề ừ ộ ồ ữ ậ Trung quán k t dính v i nhau không th hi uế ớ ể ể n i.ổ

Ngoài ra, d i th i v ng tri u Ba La, v vuaướ ờ ươ ề ị th t c a v ng tri u này là Đ t Ma Ba Laứ ư ủ ươ ề ạ (766-829), là ng i sáng l p chùa Siêu Gi i. Ôngườ ậ ớ còn là ng i h t lòng tôn kính, tín ng ng m tườ ế ưỡ ộ cách đ c bi t đ i v i S T Hi n, và đ t c aặ ệ ố ớ ư ử ề ệ ử ủ S T Hi n là Trí Túc. S T Hi n xu t thân làư ử ề ư ử ề ấ ng i c a v ng t c, ông th h c b n lu nườ ủ ươ ộ ọ ọ ả ậ Trung Quán và các lu n ngh v i T ch H . Thuy tậ ị ớ ị ộ ế c a S T Hi n kiêm c Duy th c đ c Thanhủ ư ử ề ả ứ ượ Bi n s d ng m t cách ch t chẽ có tính trungệ ử ụ ộ ặ đ o teho phái L p L ng, mà chính là đ r ngạ ậ ượ ể ộ truy n M t th a.ề ậ ừ

Nay xin đ a ra bi u đ v các nhân v t chư ể ồ ề ậ ủ y u c a h Vô Th ng Du Già M t.ế ủ ệ ượ ậ

bi u đ trang 502ể ồ

521

V truy n thuy t, thì ch đ i s thu c Đ iề ề ế ư ạ ư ộ ạ th a h c t long Th , Đ Bà, Vô Tr c, Th Thânừ ọ ừ ọ ề ướ ế tr xu ng không v nào là không tr thành đ i sở ố ị ở ạ ư M t th a.ậ ừ

Th c ra, theo Đa La Na Tha - ng i Tây T ngự ườ ạ - vi t trong b n Đ Ph t Giáo S , ch ng haiế ộ Ấ ộ ậ ử ở ươ m i hai, có đo n vi t: “t Tăng H tr vươ ạ ế ừ ộ ở ề tr c,pháp bí m t chân ngôn ch a th y ai l uướ ậ ư ấ ư truy n. Ai tu t p pháp này th ng bí m t gi kín;ề ậ ườ ậ ữ tr c khi ch a thành t u, ít ai bi t đ c hành viướ ư ự ế ượ c a ng i tu m t pháp. Vì th ng i tu trì m tủ ườ ậ ế ườ ậ pháp, không th bi t đ c nhau; còn chuy nể ế ượ ệ th y trò truy n nhau cũng r t hi m hoi m i bi tầ ề ấ ế ớ ế đ c”(12)ượ

- Vô Th ng Du Già S .ượ ư

Đa p n M t th a đ n t ngo i giáo, cho nênầ ậ ừ ế ừ ạ r t khó nghiên c u rõ v ng n ngu n đ thi tấ ứ ề ọ ồ ể ế l p thành h th ng, mà ch trình bày nét đ i kháiậ ệ ố ỉ ạ mà thôi. Nh ng t Long túc tr lui, nh ng v kư ừ ở ữ ị ế th a làm trú trì chùa Siêu Gi i, thì s truy nừ ớ ự ề th a đ u có ghi chép nên có th tra c u đ c.ừ ề ể ứ ượ Trong đó mowif hai v s m nh t th ng đ cị ớ ấ ườ ượ g i là “Đi u ph c pháp Đát Đ t la A Xà Lê”. Tìnhọ ề ụ ặ hình truy n th a gi a các v theo th t sau:ề ừ ữ ị ứ ự

522

1. Trí Túc - ng i r ng ph bi n ba sách cănườ ộ ổ ế b n v S B , Hành B và Du Già B . Đ ng th iả ề ự ộ ộ ộ ồ ờ ông cũng truy n năm th Đát Đ t La n i đ o là:ề ứ ặ ộ ạ M t T p, Huy n Cang, Ph t Bình Đ ng Hành,ậ ậ ễ ậ ẳ Nguy t Minh Đi m, Ph n N Văn Thù:ệ ể ẫ ộ

2. Văn Thù Hi n.ề3. Lăng Già Th ng Hi n - ng i ho ng truy nắ ề ườ ằ ề

“Th ng L c”.ượ ạ4. Ki t T ng Trí - ng i truy n v “D Ma”.ế ườ ườ ề ề ạ5. Hi n Hi n - là ng i r ng truy n “Minhệ ề ườ ộ ề

Đi m”.ể6. Thi n x ng.ệ ứ ư7. Du Hí Kim Cang.

8. Nan Th ng Nguy t.ắ ệ9. B n Th Kim Cang - là ng i truy n “Hả ệ ườ ề ỷ

Kim Cang”.

10. Nh Lai H .ư ộ11. Giác Hi n - là ng i truy n “D Ma” vàề ườ ề ạ

“Th ng L c”.ượ ạ12. Liên Hoa H - là ng i truy n “M t T p”ộ ườ ề ậ ậ

và “D Ma”. T t c các v này đ u th a ti p Tríạ ấ ả ị ề ừ ế Túc. Chuy n ho ng truy n Vô Th ng Du Già.ể ằ ề ượ

523

Ngoài v ch t chùa Siêu Gi i, kỳ d các vị ủ ự ớ ư ị còn l i ph n nhi u đ u là s M t th a. Nh ngàiạ ầ ề ề ư ậ ừ ư T ch h u, Giác M t, Giác t nh, các v này đ uị ữ ậ ị ị ề truy n ba b M t pháp, trong khi đó ngài Th mề ộ ậ ậ Thâm Kim Cang, ngài Cam L M t thì truy n Vôộ ậ ề Th ng Du Già. Đ n v vua đ i th b y c aượ ế ị ờ ứ ả ủ v ng tri u ba La là vua Ma Hê Ba La (848-899),ươ ề có ngài Tỳ Đ Ba truy n “Th i Luân Đát Đ t La”ổ ề ờ ặ là t i th ng Vô Th ng Du Già. Đ t ông là Th iố ắ ượ ệ ử ờ Luân Túc cũng c c l c ho ng truy n Th i Luânự ự ằ ề ờ Đát Đ t La. Cái h c c a M t th a đ n th i Luânặ ọ ủ ậ ừ ế ờ Đát Đ t La đ c coi là hoàn b , và đ t đ n đ nhặ ượ ị ạ ế ỉ cao nh t.ấ

D i th i vua đ i th m i m t c a v ngướ ờ ờ ứ ườ ộ ủ ươ tri u Ba La - là vua Trà Na Ca, h c phong Chùaề ọ Siêu gi i đ c tán d ng là t i th ng. Các sớ ượ ươ ố ắ ư n m gi ch c s tr ng y u trong chùa Siêu Gi iắ ữ ứ ự ọ ế ớ có tên hi u là “L c Hi m Môn”, y là g m: đôngệ ụ ề ấ ồ môn do s B o Tác T nh ph trách, tây môn doư ả ị ụ s T T i Ng X ng ph trách, b c môn do sự ự ạ ộ ứ ụ ắ ư Na L Ba ph trách, còn l i do s Giác Hi n phộ ụ ạ ư ề ụ trách, còn trung ng thì do s B o Kim Cang vàươ ư ả S Trí K t T ng H u ph trách. Các v trên đ uư ế ườ ữ ụ ị ề bác thông ngũ minh, chuyên ho ng M t th a, vàằ ậ ừ luôn g ng s c truy n “Th ng L c Luân” c a Vôắ ứ ề ượ ạ ủ Th ng Du Già. Đ ng th i, các v cũng th ngượ ồ ờ ị ườ xuyên h c t p năm lu n Hi n giáo c a Di L c,ọ ậ ậ ể ủ ặ

524

b y b Nhân Minh c a Pháp X ng, nh : Chánhả ộ ủ ứ ư Lý Nh t Đích Lu n, L ng Quy t Đ nh Lu n,ấ ậ ượ ế ị ậ L ng Thích Luân, Nhân Lu n Nh t Đích Lu n,ượ ậ ấ ậ Quán T ng Thu c Lu n, Lu n Ngh Chánh Lýươ ộ ậ ậ ị Lu n, Thành Tha T ng T c Lu n. H cũng chúậ ươ ụ ậ ọ ý đ n Nh p B tát H nh Lu n c a T ch Thiên.ế ậ ồ ạ ậ ủ ị T đ y v sau, tuy pháp th ng chùa Siêu Gi iừ ấ ề ố ớ không b gián đo n, nh ng cũng ch ng có thêmị ạ ư ẳ s phát tri n gì m i. Các v ch t h u danh nh :ự ể ớ ị ủ ự ữ ư Ki t T ng Nhiên Đăng Trí (t c A Đ H p, sauế ườ ứ ể ạ vào Tây T ng truy n bá). Mai Đát Le Ba, và nămạ ề v đ i đ t c a A Đ H p.ị ạ ệ ử ủ ể ạ

Vô th ng Du Già đ t n n t ng trên tinhượ ặ ề ả th n dung nhi p c a đ i ph ng ti n. Tr c giầ ế ủ ạ ươ ệ ướ ờ vi c chính y u là hàng ph c ngo i đ o và ác quệ ế ụ ạ ạ ỷ m t cách hi n th c, cũng nh làm t nh hóa cộ ệ ự ư ị ả n i, ngo i thân tâm. đ làm các vi c này, đi uộ ạ ể ệ ề c n y u là ph i quán t ng n i tâm, còn vi cầ ế ả ưở ộ ệ hàng ph c ngo i đ o và ác ma là nh m giúp cácụ ạ ạ ằ h ng này qui nhi p v Ph t đ o, dung nh p vạ ế ề ậ ạ ậ ề Ph t pháp; sau cùng m i nh m đ t đ n “t c sậ ớ ắ ạ ế ứ ự nhi chân”; y là quán các th n c a ngo i ma làấ ầ ủ ạ nh m giúp các h ng này qui nhi p v Ph t đ o,ằ ạ ế ề ậ ạ dung nh p v Ph t pháp; sau cùng m i nh mậ ề ậ ớ ắ đ n”t c s nhi chân”; y là quán các th n c aế ứ ự ấ ầ ủ ngo i đ o cũng t c là B n tôn, B n tôn đ c thạ ạ ứ ổ ổ ượ ế t c hóa thì hành gi M t th a cũng l y sinh ho tụ ả ậ ừ ấ ạ

525

đ c th t c hóa làm c u cánh c a B tát thánhượ ế ụ ứ ủ ồ v mà đ a ra l p tr ng t x , t o thành n pị ư ậ ườ ự ử ạ ế nghĩ duy tâm quán. C n y u là quán t ng thanhầ ế ưở t nh v n v n là thanh t nh, t đó mà quán t ngị ố ẫ ị ừ ưở B n tôn đ sao cho hi p nh t đ c v i B n tôn.ổ ể ệ ấ ượ ớ ổ Khi B n tôn hi n xu t gia t ng th t c, thì hànhổ ệ ấ ướ ế ụ gi M t th a cũng hành x theo th t c s . Vìả ậ ừ ử ế ụ ự th nên g i là T đ o M t giáo, hay T đ o M tế ọ ả ạ ậ ả ạ ậ giáo cũng nhân đ y mà xu t hi n.ấ ấ ệ

- T đ o M t Giáo.ả ạ ậ

S dĩ g i là T đ o M t giáo, đó là đ i v iở ọ ả ạ ậ ố ớ Thu n M t; ho c H u Đ o M t giáo l y kinh Đ iầ ậ ặ ữ ạ ậ ấ ạ Nh t làm ch y u. Đ i Nh t đã hi n làm t ngậ ủ ế ạ ậ ệ ướ tr i, ng i (t i gia), ch u s giáo l nh c a Đ iờ ườ ạ ị ự ị ủ ạ Nh t đã hi n làm t ng tr i, ng i (t i gia), ch uậ ệ ướ ờ ườ ạ ị s giáo l nh c a Đ i Nh t Nh Lai mà hi n thânự ị ủ ạ ậ ư ệ hình ph n n , dùgn thân hình ph n n c a cácẫ ộ ẫ ộ ủ Tôn minh v ng đ hàng ph c ác ma, đ ngươ ể ụ ươ nhiên các Tôn minh v ng cũng là t ng t i gia.ươ ướ ạ Thiên nhân có thiên h u thiên n , thì Minhậ ữ V ng c a M t giáo cũng có Minh Phi, ho c g iươ ủ ậ ặ ọ là Minh V ng c a Nam ph , và Minh Phi là Ph tươ ủ ụ ậ M u (Bhagavati), ho c còn d ch ra Hán văn làẫ ặ ị Không Hành M u. Theo s gi i thích c a M tẫ ự ả ủ ậ giáo: “Minh đây là quang vinh, t c bi u t ngở ứ ể ượ c a trí tu , còn g i là thân ph n n , t c dùngủ ệ ọ ẫ ộ ứ

526

thân s c m nh c a trí tu làm ch đ tri t pháứ ạ ủ ệ ủ ể ệ phi n não nghi p ch ng, nên còn g i là Minhề ệ ướ ọ v ng” (Chân ng y T p Ký - quy n m i ba) l iươ ụ ạ ể ườ ạ nói: “Minh là nghĩa c a đ i trí tu quang minh”;ủ ạ ệ còn “phí là tam mu i, đ c g i là Đ i bi thai t ngộ ượ ọ ạ ạ tam mu i”(13).ộ

Đi u đó cho th y ý nghĩa gi a Minh V ngề ấ ữ ươ và Minh Phi v n bi u tr ng cho s hòa hi p gi aố ể ư ự ệ ữ Bi và Trí. Dùng ph ng ti n (bi) làm “cha”, và Bátươ ệ Nhã (trí) làm “m ” h p thành chính lý. Nh ng lúcẹ ợ ư tu theo phép đ c nói trong M n Trà La, thì ph iượ ạ ả l y b ch c a các b hi p thành s ph i ng uấ ộ ủ ủ ộ ệ ự ố ẫ c a n tôn, và g i là Minh Phi, l y vi c này đ iủ ữ ọ ấ ệ ố chi u v i “d c s ” c a thiên nhân cõi d c gi iế ớ ụ ự ủ ở ụ ớ thì: S B là ch “đây đó” (b th ) nhìn nhau màự ộ ỉ ỉ ử vui, Hành B là ch “đây đó” (b th ) nhìn nhauộ ỉ ỉ ử mà vui, Hành B là ch cho vi c n m tay nhau. Duộ ỉ ệ ắ Già B ch cho s ôm nhau, và Vô Th ng Du Giàộ ỉ ự ượ B ch cho hai thân giao nhau. Trong “Ch B Yêuộ ỉ ư ộ M c”, đi u này đ c nói: “Ph t B , l y B tát Vôụ ề ượ ậ ộ ấ ồ Năng Th ng làm Minh Phi, Liên Hoa B l y B tátắ ộ ấ ồ Đa La làm Minh Phi, Kim Cang B l y B tát Tônộ ấ ồ Na L i làm Minh Phi”. Đ y ch ng qua là bi uợ ấ ẳ ể tr ng cho s t ng ng gi a Bi và Trí. B chư ự ươ ư ữ ộ ủ đ u có n tôn làm “ng u”, ng i tu phép ph i sátề ữ ẫ ườ ả th c t , y là hai thân nam n hành đ i l c. Vự ế ấ ữ ạ ạ ề sau, Ph t giáo M t th a l y Kim Cang Th ng sậ ậ ừ ấ ượ ư

527

làm “ph ”, l y “ng u” c a Th ng s và n tínhụ ấ ẫ ủ ượ ư ữ c a t t c phép tu m t làm Không Hành M u.ủ ấ ả ậ ẫ Đ n lúc th ng s tu phép hai thân đ chuy nế ượ ư ể ể nam tinh n huy t làm cam l , làm B Đ tâm.ữ ế ồ ồ ề

Ph t giáo v n coi chuy n dâm d c làmậ ố ệ ụ ch ng ng i đ o pháp, trong khi T i th ngướ ạ ạ ố ượ th a c a M t giáo l i l y vi c hành dâm làmừ ủ ậ ạ ấ ệ phép tu đ o. M t giáo đ n đ c Nh t B n là tạ ậ ế ượ ậ ả ừ Trung Hoa, và ch truy n Thu n m t là Kim Cangỉ ề ầ ậ gi i, và Thai t ng gi i. Không th y truy n hànhớ ạ ớ ấ ề pháp t i h u c a Vô Th ng Du Già. Do đó, h cố ậ ủ ượ ọ gi Nh t B n g i Thu n M t là T Đ o M t giáo.ả ậ ả ọ ầ ậ ả ạ ậ

Chính là do khai di n hành pháp v hai thânễ ề giao nhau, mà đón nh n s xu t hi n r t nhi uậ ự ấ ệ ấ ề danh t t ng tr ng. Coi sinh th c khí c a ng iừ ượ ư ự ủ ườ nam là Kim cang ch , sinh th c khí c a ng i nữ ự ủ ườ ữ thì g i là liên hoa. L y tính giao g i là nh p đ nh,ọ ấ ọ ậ ị l y vi c nam xu t tinh n huy t g i là xích b chấ ệ ấ ữ ế ọ ạ B Đ tâm; cho r ng khi s p xu t tinh nh ng giồ ề ằ ắ ấ ư ữ l i th c lâu không cho xu t đ khoái l c kéo dài,ạ ự ấ ể ạ thì cái “l c” đó g i là “đ i l c”, “di u l c”. V iạ ọ ạ ạ ệ ạ ớ ng i tu trì là nam tính mà nói, thì sinh th c khíườ ự c a n tính, th c t i là “đ o tràng” này, có thủ ữ ự ạ ạ ể ch ng đ c t t đ a; nhân đó, m i g i âm đ o c aứ ắ ấ ị ớ ọ ạ ủ ng i n là “Bà Già Bà” là “h u đ c”, ho c “t ngườ ữ ữ ắ ặ ổ nhi p chúng đ c”, M t giáo thì l y “Bà Già Bà Đê”ế ứ ậ ấ

528

ng m ch cho n tính. Vì v y, Bà Già M n Đà Laầ ỉ ữ ậ ạ có th làm nên đàn tu m t theo cách tu Ph t m uể ậ ậ ẫ quán. Hi n nay Tây T ng phái L t Ma Hoàngệ ở ạ ạ giáo tuân th gi i lu t thanh t nh, và c m tuy tủ ớ ậ ị ấ ệ vi c ti p c n n gi i, và đ n lúc tu Vô Th ngệ ế ậ ữ ớ ế ượ Du Già, phái Hoàng giáo cho tác quán thay vì th cự t là hành tính giao. Liên Hoa Sanhế (Padmasambhava - th k th c tám tây l ch) gnfế ỷ ứ ị đ u tiên truy n M t giáo vào Tây T ng. Ông k tầ ề ậ ạ ế hôn v i ng i em gái c a T ch H . Ông là ng iớ ườ ủ ị ộ ườ thu c phái th c t c a Vô Th ng Du Già vàộ ự ế ủ ượ cũng là ti n thân c a H ng giáo L t Ma Tâyề ủ ồ ạ ở T ng.ạ

Tuy nhiên, n u áp d ng phép tu theo cáchế ụ v a l c thu t trên, không khéo sẽ phóng túng,ừ ượ ậ ho c sẽ là t p dâm. Do đó, nh ng ng i tu thu cặ ạ ữ ườ ộ hàng h u b i t mình thi u c nh giác sẽ d r iậ ố ự ế ả ễ ơ vào cái danh x ng c a pháp tu, mà l i h ng cáiư ủ ạ ưở th c c a s dâm l c; các h c gi c a phái này ự ủ ự ạ ọ ả ủ ở th i kỳ đ u, h không ph i là h ng hoang đ ngờ ầ ọ ả ạ ườ dâm lo n, mà h coi đó là th n thánh t i cao,ạ ọ ầ ố cũng nh h có nhi u th Nghi quĩ đ h n ch .ư ọ ề ứ ể ạ ế Ch ng qua, phép tu này nguyên y không phátẳ ủ xu t t Ph t giáo, ch a nói là do th c hành phépấ ừ ậ ư ự tu này làm th ng t n đ n hu m ng c a Ph tươ ổ ế ệ ạ ủ ậ giáo.

529

- Ngu n g c c a t t ng Đ i L c.ồ ố ủ ư ưở ạ ạ

T t ng đ i l c (Mahàsukha) c a T đ oư ưở ạ ạ ủ ả ạ M t giáo đ c l u xu t t kinh Kim Cang Đ nh.ậ ượ ư ấ ừ ỉ Ch ng h n nh kinh Kim Cang Đ nh Nh t Thi tẳ ạ ư ỉ ấ ế Nh Lai Chân Th c Nhi p Đ i Th a Hi n Ch ngư ự ế ạ ừ ệ ứ Đ i Giáo V ng(14), có bài k “Kỳ t i t tánhạ ươ ệ ạ ự t nh, tùy nhi m d c t nhiên; ly d c thanh t nhị ễ ụ ự ụ ị c , dĩ nhi m nh ng đi u ph c” (l thay tát tánhố ễ ư ề ụ ạ ự thanh t nh, ch y theo d c nhi m là đi u tị ạ ụ ễ ề ự nhiên, cho nên thanh t nh là do ly d c, mu n v yị ụ ố ậ hãy l y nhi m mà đi u ph c (l thay t tánhấ ễ ề ụ ạ ự t nh, ch y theo d c nhi m là đi u t nhiên, choị ạ ụ ễ ề ự nên thanh t nh là do ly d c, mu n v y hãy l yị ụ ố ậ ấ nhi m mà đi u ph c nhi m). L i nói: “Đi u đóễ ề ụ ễ ạ ề đ i v i ch v Ph t, có năng l c chuy n làmố ớ ư ị ậ ự ể t ng thi n, tu các H Kim Cang, di u h thêmướ ệ ỷ ệ ỷ l n m nh”.ớ ạ

Kim Cang (Vajra) là tên g i ph thông dùngọ ổ ch các v thiên th n. Nxv th n này đ u là quy nỉ ị ầ ị ầ ề ế thu c th v c a B n Tôn Ph t, và l y Kim Cangộ ị ệ ủ ổ ậ ấ Tát Đ a làm th ng th . M t giáo l i cho r ngỏ ượ ủ ậ ạ ằ Kim Cang t c là s hi n hi n c a Ph t. Vì v yứ ự ể ệ ủ ậ ậ Kim Cang cũng t c là B n Tôn. Quy n trung c aứ ổ ể ủ kinh v a nêu, t thu t r ng, đ c Thích Tôn Tỳ Lôừ ự ậ ằ ứ Giá na n hp và các th cúng d ng tam mu i,ậ ứ ườ ộ “B o Man Quán Đ nh tam mu i, Ca V nh cúngả ả ộ ị

530

d ng tam mu i đ u có đ i thiên n theo t tâmườ ộ ề ạ ữ ự mà hi n xu t”. L i nói: “Do tham nhi m cúngệ ấ ạ ễ d ng, nên có kh năng chuy n các th thànhườ ả ể ứ cúng d ng”. Đ y là bí m t hóa sinh ho t c aườ ấ ậ ạ ủ thiên nhân cõi d c gi i. Khi đã có thiên n làmở ụ ớ ữ các vi c cúng d ng, thì có hành vi dâm l c, nhệ ườ ạ ư v y ph i quá xu t d c là đi u t nhiên.ậ ả ấ ụ ề ự

M t l n n a truy cho rõ căn nguyên tông tíchộ ầ ữ c a t t ng trên, thì qu đúng là t t ng nàyủ ư ưở ả ư ưở đ n t Tính L c c a n Đ giáo (Sàkta), d ch âmế ừ ự ủ Ấ ộ ị Hán ng là Th c Kh t Đa. Theo gi i thi u c aữ ướ ấ ớ ệ ủ Th Kỳ Chính Tr ng i Nh t B n, thì phái Tínhị ị ườ ậ ả l c là m t chi c a Th p Bà thu c n Đ . Do sùngự ộ ủ ấ ộ Ấ ộ bái uy l c c a th n Th p Bà d n đ n vi c sùngự ủ ầ ấ ẫ ế ệ bái Sanh Th c L c, và n th n. Trong uy l c c aự ự ữ ầ ự ủ th n Th p Bà có s c m nh “sinh th c” c a namầ ấ ứ ạ ự ủ và n . Vi c sinh s n là do ng i n đ m nh n.ữ ệ ả ườ ữ ả ậ Do đó, có m t chi phái ch riêng sùng bái v c aộ ỉ ợ ủ th n Th p Bà. Đ y chính là sùng bái Tính l c c aầ ấ ấ ự ủ n th n.ữ ầ

V i th n Th p Bà mà nói, thì vi c sùng bái làớ ầ ấ ệ thu c v h u đ o phái, còn vi c sùng bái Tínhộ ề ữ ạ ệ l c c a n th n thì thu c v T đ o phái.ự ủ ữ ầ ộ ề ả ạ

531

Riêng tính cách c a N th n có hai ph ngủ ữ ầ ươ di n là thi n và ác; khi uy l c c a n th n sệ ệ ự ủ ữ ầ ử d ng vào vi c phá ho i, thì đó là n th n c a sụ ệ ạ ữ ầ ủ ự ch t, và g i là Kh i L i (Kalì). Hình m o c a nế ọ ả ợ ạ ủ ữ th n phá h y trôgn r t hung t n; tóc thì tung xòeầ ủ ấ ợ ra, mi ng thì há r ng, tay thì c m g m, gi tệ ộ ầ ươ ế ng i thì v y máu vào c h ng, l y x ng ng iườ ấ ổ ọ ấ ươ ườ đeo lên c . N th n phá ho i còn có tên khác, đóổ ữ ầ ạ là Đ Nhĩ Gia (Durga), nguyên tên g i này có liênỗ ọ quan đ n n th n núi T n Đà Da (còn d ch làế ữ ầ ở ầ ị T n Xà Da). Sau th i đ i S thi, n th n Đ Nhĩầ ờ ạ ử ữ ầ ỗ Gia m i tr thành v c a th n Th p Bà. Toànớ ở ợ ủ ầ ấ thân n th n Đ Nhĩ Gia đ u m c kim s c, c iữ ầ ỗ ề ặ ắ ưỡ c p, có d n m i tay c m binh khí di t ác ma.ọ ế ườ ầ ệ

Tính cách c a n th n r t khó d đoán; vìủ ữ ầ ấ ự th , bà có r t nhi u tên t , c có kho ng nghìnế ấ ề ự ướ ả tên. Nh khi là n th n ái d c thì có tên là Ca Diư ữ ầ ụ T c Phù L i (Kamesùvari), khi n th n thanhứ ợ ữ ầ t nh, thì có tên là Duy Ma L p (Vimalà), khi là nị ạ ữ th n đ i trí, thì tên Ma Ha Bát Nhã (Mahàvidyà),ầ ạ khi là n th n sinh d c và đ i m u, thì có tên làữ ầ ụ ạ ẫ Ma Ha Ma Đê (Mahàmàtrï), khi là n th n aữ ầ ư thích nh c d c, thì có tên là Na D t Ca (Nayikà),ụ ụ ậ đ y là th c hành phép tu nghi m c a N th nấ ự ệ ủ ữ ầ Du Già (Yogirì). Tóm l i, gánh l y m t b ph nạ ấ ộ ộ ậ c a vũ tr , b t lu n đólà trách nhi m phá h yủ ụ ấ ậ ệ ủ

532

hay ôn hòa cũng đ u là thu c tính c a v n th nề ộ ủ ị ữ ầ này. V n v t đ u do tính l c c a N th n sinh ra,ạ ậ ề ự ủ ữ ầ cho nên vi c phóng túng nh c d c là do vi cệ ụ ụ ệ sùng bái v n th n này mà ra c .ị ữ ầ ả

Phái Tính L c n Đ coi vi c phógn túngự ở Ấ ộ ệ nh c d c là ph ng pháp dùng đ ph ng s nụ ụ ươ ể ụ ự ữ th n, và sùng bái n th n; b i v y, khi tín đ tầ ữ ầ ở ậ ồ ụ h i l i đ t l , h dùng m t cô gái lõa th làmộ ạ ể ế ễ ọ ộ ể B n tôn cho l cúng, và m i ng i đi vòng quanhổ ễ ọ ườ cô gái lõa th , và r i đ u tiên h u ng r uể ồ ầ ọ ố ượ (Madya), ti p đ n là ăn th t (Mamsa), ăn cáế ế ị (Matsya), đ i đ n lúc Tính giao (Maithuna). Cu iợ ế ố cùng h l y vi c nam n hoan l c m t cách t pọ ấ ệ ữ ạ ộ ạ lo n làm chung k t, h g i chung các ho t đ ngạ ế ọ ọ ạ ộ v a nêu là Ngũ ma t ch n ngôn. T t c tín đừ ự ơ ấ ả ồ coi vi c t h i này b ng m t m t x ng là Thánhệ ụ ộ ằ ộ ậ ư Luân (Gri Ca Kra). Vi c tính giao sau r t m i làệ ố ớ nghi th c t i bí m t, t i c n thi t, và là th nứ ố ậ ố ầ ế ầ thánh nh t h ng.ấ ạ

Đem nh ng vi c c a phái Tính l c đ a vàoữ ệ ủ ự ư Vô Th ng Du Già c a M t giáo, li n ph i h pượ ủ ậ ề ố ợ thành quan ni m: “Tr c là l y d c d n d t, sauệ ướ ấ ụ ẫ ắ khi n đi vào Ph t trí”. Và dùng Minh Phi làmế ậ t ng ng, dùng Ph t m u làm t ng ng, l yươ ư ậ ẫ ươ ư ấ tính giao làm tu hành.

533

L i n a, nhân vfi sùgn bái n th n mà kinhạ ữ ữ ầ đi n phái Tính l c đ c g i là Đát Đ t la khôngể ự ượ ọ ặ m y rõ ràng, b ph n c x a nh t qua l i mấ ộ ậ ổ ư ấ ờ ở đ u d ng nh là vào th k th VII tây l ch.ầ ườ ư ế ỷ ứ ị Đ n th i, khi kinh đi n này đ c thu n p vàoồ ờ ể ượ ạ M t th a cũng l y tên là Đát Đ t La(15). Nh l yậ ừ ấ ặ ư ấ Đát Đ t La làm giáo thuy t cho ba t ng t ngặ ế ướ ươ t c thành t u là nhân t ng, tánh t ng và quụ ự ướ ướ ả t ng, xin tham c u cách gi i thích c a M t giáoướ ứ ả ủ ậ Tây T ng (16)ạ

- Sùng bái Sinh Th c.ự

M t l n n a l i đi u tra kỹ ngu n g c sùngộ ầ ữ ạ ề ồ ố bái Tính l c thì th y r ng, y là do tôn giáoự ấ ằ ấ nguyên th sùng bái “th v t”, t đó mà di n hóaỉ ứ ậ ừ ễ thành công. Nh n đ nh này c a Th Kỳ Chính Tr -ậ ị ủ ị ị ng i Nh t B n. Sùng bái “th v t” tuy là hìnhườ ậ ả ứ ậ thái tôn giáo nguyên th c a n Đ , cho đ n vi cỉ ủ Ấ ộ ế ệ sùng bái sinh th c khí (b ph n sinh d c) c aự ộ ậ ụ ủ nam n , vi c sùng bái này không tìm th y trongữ ệ ấ kinh V Đà, và đ y cũng ch ng ph i là tínệ ấ ẳ ả ng ng c a th dân t i n Đ . Đi u này choưỡ ủ ổ ạ Ấ ộ ề phép ta suy đoán s sùng bái sinh th c khí là doự ự du nh p t văn hóa ngo i lai, và đ c n Đ giáoậ ừ ạ ượ Ấ ộ h p th . Nh ng trong văn h c “Phú Lan Na” đãấ ụ ư ọ dùng th n Th p Bà và v c a Th n đ bi u hi nầ ấ ợ ủ ầ ể ể ệ s c phá h y và s c ph c sinh. Do đó, m i d nứ ủ ứ ụ ớ ẫ

534

đ n vi c l y sinh th c khí c a nam n làm bi uế ệ ấ ự ủ ữ ể tr ng cho hai s c m nh này.ư ứ ạ

Ph n văn g i nam âm là Linga, và n âm làạ ọ ữ Yoni. Tuy v y, nh ng ng u t ng v nam - nậ ư ẫ ượ ề ữ sinh th c khí không đ c dùng s c ng i đự ượ ứ ườ ể điêu kh c, mà ph i dùng kh i đá ngoài thiênắ ả ố nhiên có hình thùg gi ng nh sinh th c khí c aố ư ự ủ nam n đ t ng tr ng, và coi đó là đ i t ngữ ể ượ ư ố ượ đ sùng bái. Nh v y, vi c sùng bái này là do quáể ư ậ ệ trình di n bi n t vi c sùng bái th v t màễ ế ừ ệ ứ ậ thành. Bu i banđ u ch nh m t ng tr ng choổ ầ ỉ ằ ượ ư uy l c thiên nhiên c a th n Th p Bà, và s cự ủ ầ ấ ứ m nh phá h y và ph c sinh c a ng i v Th n,ạ ủ ụ ủ ườ ợ ầ hoàn toàn không chút hàm ý dâm ô. Song do vi cệ sùng bái nam n sinh th c khí mà chuy n thànhữ ự ể nam - n tính giao, thì cho là s vi c đã thu n lýữ ự ệ ậ thành ch ng(17).ươ

Trên bình di n kh o sát r ng h n n a, thìệ ả ộ ơ ữ vi c sùng bái sinh lý nam n mang tính th n bíệ ữ ầ này, c h nh đó là quan ni m c a nhi u dânơ ồ ư ệ ủ ề t c trên th gi i. th i đ i nguyên th có m tộ ế ớ Ở ờ ạ ỉ ộ thi u s ng i căn c vào vi c giao h p gi aể ố ườ ứ ệ ợ ữ nam và n đ rút ra k t lu n, đó là đi t suyữ ể ế ậ ừ đoán r ng nguyên lý v hi n t ng sinh di t c aằ ề ệ ượ ệ ủ v n v t trong vũ tr cũng gi ng nh vi c cha mạ ậ ụ ố ư ệ ẹ sinh nuôi con cái, l y đó bi u di n thành nam nấ ể ễ ữ

535

sinh l c sinh di t c a tr i đ t, à h u qu là hìnhự ệ ủ ờ ấ ậ ả thành phái chuyên sùng bái sinh th c khíự (Phakicworship) - phong t c này đã t ng th nhụ ừ ị hành t i các vùng nh Hy l p, la mã, và ngày nayạ ư ạ còn sót l i trong n Đ giáo.ạ Ấ ộ

Kinh d ch c a Tung Qu c ít nhi u cũng là Áị ủ ố ề l u c a sùng bái sinh th c khí. “Chu d ch” dùngư ủ ự ị hình nh con r ng hình dung cho Càn (tr i,ả ồ ờ ng i nam) và con ng a cái hình dung cho Khônườ ự (đ t, ng i n ). Coi Càn - Khôn y là thiên đ a, tấ ườ ữ ấ ị ừ thiên đ a mà thành âm d ng, âm d ng giaoị ươ ươ nhau sinh ra v n v t. L i l y hào d ng (-)ạ ậ ạ ấ ươ t ng tr ng cho Càn, hào âm (- -) t ng tr ngượ ư ượ ư cho Khôn. Th c thì đây cũng là phù hi u c a namự ệ ủ n sinh th c khí.ữ ự

T i h t th ng truy n ch ng th năm,ạ ệ ừ ượ ệ ươ ứ nói: “Càn khi tĩnh thì chuyên, khi đ ng thì ngay,ộ l y đó làm đ i sinh; Khôn khi tĩnh đóng, khi đ ngấ ạ ộ thì m , l y đó làm qu ng sinh”, d y là nói rõở ấ ả ấ tr ng thái đ ng tĩnh, và công năng c a nam nạ ộ ủ ữ sinh th c khí.ự

H t h truy n ch ng th t l i nói: “đ tệ ừ ạ ệ ươ ứ ư ạ ấ tr i hun đúc, v n v t thu n hóa, nam n c uờ ạ ậ ầ ữ ấ tinh, v n v t hóa sinh”. Đây là nói rõ k t qu vi cạ ậ ế ả ệ âm d ng hòa h p. H t h truy n ch ng thươ ợ ệ ừ ạ ệ ươ ứ

536

năm mô t v n đ này càng rõ h n: “Càn, y làả ấ ề ơ ấ d ng v t; Khôn y là âm v t. S c h p nhau c aươ ậ ấ ậ ứ ợ ủ âm d ng thì th c ng nhu m i có, th là sươ ể ươ ớ ể ự l a ch n c a đ t tr i, l y s c (đ c) mà thôgnự ọ ủ ấ ờ ấ ứ ứ th n minh”. Đây là do quan ni m nam n , âmầ ệ ữ d ng mà suy tri n đ n đ o lý c a tr i đ t vàươ ể ế ạ ủ ờ ấ th n minh. Th ng truy n ch ng b n cũngầ ượ ệ ở ươ ố nói: “Nh t âm nh t d ng chi v đ o” (m t âmấ ấ ươ ị ạ ộ m t d ng y là đ o) d o đây là lý t nhiênộ ươ ấ ạ ạ ở ự c a tr i đ t, mà cũng là cái nhân luân gi a namủ ờ ấ ữ và n . L i nói: “âm d ng b t tr c v chi th n”ữ ạ ươ ấ ắ ị ầ (s bi n hóa c a âm d ng không th l ng h tự ế ủ ươ ể ườ ế g i là th n). Bi n hóa là s c m nh không thọ ầ ế ứ ạ ể đoán tr c, đó là th n. Th i c đ i loài ng i đãướ ầ ờ ổ ạ ườ l y th n minh đ l p thành tôn giáo, nguyên t cấ ầ ể ặ ắ c a vi c hình thành tôn giáo là nh v a trìnhủ ệ ư ừ bày.

H t c a kinh d ch là s gi i thích c aệ ừ ủ ị ự ả ủ kh ng t đ i v i các hào quái do Chu công v chổ ử ố ớ ạ ra trong kinh D ch. Các Thánh Nho đó mà quanị sát sẽ không b sai l ch. Kinh D ch đ c coi là sị ệ ị ượ ự kh o sát vũ tr , nhân sinh c a các b c tiên Nhoả ụ ủ ậ vô cùng vĩ đ i; v sau các nhà ph ng sĩ (ng iạ ề ươ ườ tu luy n phép tiên) l y âm d ng - Càn Khôn c aệ ấ ươ ủ kinh D ch di n thành “thu t phòng trung”. Pháiị ễ ậ Tính l c c a n Đ coi chuy n hành s (nam nự ủ Ấ ộ ệ ự ữ

537

giao hoan) là m t th c t , xét góc đ này, thìộ ự ế ở ộ phái Tính l c không có gì là l c .ự ạ ả

- S di t vong c a Ph t Giáo.ự ệ ủ ậ

Đ ng nhiên, con ng i th i nguyên th tônươ ườ ờ ỉ th nam n th c khí, và di n bày nó thành v nờ ữ ự ễ ấ đ tín ng ng tôn giáo. Đi u đó, ngày nay chúngề ưỡ ề ta không nên phê bình, đ kích, cho đó là nguả xu n.nh n u hi n nay con ng i v n c ph ngẩ ế ệ ườ ẫ ứ ụ hành theo tín ng ng c a ng i nguyên th , thìưỡ ủ ườ ỉ không còn gì ngu xu n h n!ẩ ơ

Cũng nên xác nh n là M t giáo cũng có nhi uậ ậ ề u đi m: M t chú và hành pháp Du Già chính xácư ể ậ

cũng đ a đ n hi u nghi m t ng đ ng; tuyư ế ệ ệ ươ ươ nhiên, dù đó là “Song thân pháp”, là thu t phóngậ trung v.v... đi n a, thì ít nhi u v n có căn c vữ ề ẫ ứ ề sinh lý h c. Các h c gi M t giáo Tung Qu c th iọ ọ ả ậ ố ờ c n đ i, đa s cũng r t h ng thú sâu s c vậ ạ ố ấ ứ ắ ề ph ng thu t c a Đ o Gia. Nguyên nhân có thươ ậ ủ ạ ể là gi a h v i nhau ch c là có m i t ng thông.ữ ọ ớ ắ ố ươ

V i Ph t giáo, v b n ch t mà nói duy ch cóớ ậ ề ả ấ ỉ th u hi u T thánh đ m t cách th c ti n m iấ ể ứ ế ộ ự ễ ớ mong đ t thành m c đích, đó là s chân gi iạ ụ ự ả

538

thoát; th c ti n đây là th c hành tam vô l uự ễ ở ự ậ h c Gi i Đ nh Hu , th c hành T Nhi p Pháp, vàọ ớ ị ệ ự ứ ế L c Đ H nh. Đây là con đ ng chân chính điụ ộ ạ ườ đ n Ph t qu . Ng c l i, n u ch d a vào danhế ậ ả ượ ạ ế ỉ ự nghĩa Ph t pháp, nh ng th c hành theo l i tuậ ư ự ố c a ngo i đ o, nh v y làm sao Ph t giáo kh i bủ ạ ạ ư ậ ậ ỏ ị di t vong!ệ

Vi c tu theo ngo i đ o c a M t th a kéo dàiệ ạ ạ ủ ậ ừ đ n đ i th m i tám c a v ng tri u Ba La;ế ờ ứ ườ ủ ươ ề th i vua Ma Ha Ba La, thì Vô Úy, Hi n H đã hìnhờ ệ ộ tành n Đ m t h c c a Đi n Quân. Không lâuẤ ộ ậ ọ ủ ệ sau, th i vua D Xoa Ba la. V vua th m i támờ ạ ị ứ ườ c a v ng tri u Ba La b d i th n là La Bà T Naủ ươ ề ị ạ ầ ư soán ngôi,và v ng tri u Ba La b di t vong. Kươ ề ị ệ ế ti p là v ng tri u T Na, v ng tri u đ c b nế ươ ề ư ươ ề ượ ố đ i vua, kéo dài c ch ng tám m i năm.ờ ướ ừ ươ

Nay xin dùng bi u đ nói v niên đ i c aể ồ ề ạ ủ v ng tri u Ba La có liên h đ n các Ph t sươ ề ệ ế ậ ự quan tr ng c a Ph t giáo: ọ ủ ậ

Tên vua

Tây l chịTh i đ i ờ ạTrung Qu cố

Đ i sạ ự

539

Đ i th nh t Cù Ba Laờ ứ ấ600-705

T Đ ng Cao Tông đ n th i Đ ng Trungừ ườ ế ờ ườ Tông V ng tri u Ba La khai sáng - Nghĩa T nhươ ề ị đ n n Đ .ế Ấ ộ

Đ i th haiờ ứ706-753

T Đ ng Trung Tông đ n Đ ng Huy nừ ườ ế ườ ề Tông Thi n Vô Úy, Kim Cang Trí, B t Không -ệ ấ đ n Trung Hoa. T ch H và Liên Hoa Sanh đ nế ị ộ ế Tây T ng.ạ

Đ i th tờ ứ ư766-829

T Đ ng Đ c Tông đ n Đ ng Kính Tôngừ ườ ứ ế ườKh i xây chùa Siêu Gi i. S t Hi n và Tríở ớ ư ử ề

Túc ho ng truy n M t th a.ằ ề ậ ừĐ i th b yờ ứ ả848-899

T Đ ng Tuyên Tông đ n Đ ng Chiêuừ ườ ế ườ Tông Tỳ Đ Bà và Th i Luân Túc ho ng M t;ỗ ờ ằ ậ Th ng H u vào Tây T ng.ắ ữ ạ

Đ i th m iờ ứ ườ955-983

540

Th Tông nhà hâu Chu đ n T ng Thái Tôngế ế ốChùa Siêu Gi i xu t hi n sáu hi n mônớ ấ ệ ề

(Tăng tài)

Đ i th m i ba Ni t Da Ba Laờ ứ ườ ế1015-1050

T Tông Chân Tông đ n T ng Nhân Tôngừ ế ốA Đ H p c a chùa Siêu Gi i vaof Tâyể ạ ủ ớ

T ng.ạĐ i th m i tám D Xoa Ba La ờ ư ườ ạ1138-1139

Th i Cao Tông đ i Nam T ngờ ờ ố Đ i th nậ ầ Ba la T Na soán ngôi. V ng tri u di t vongư ươ ề ệ

Nh ng bu i đ u c a Thiên An thu c Ba Laữ ổ ầ ủ ộ v ng tri u, có v t ng quân c a H i giáo là Maươ ề ị ướ ủ ồ Ha M t b t đ u đánh chi m l u v c n Đ hà,ạ ắ ầ ế ư ự Ấ ộ vào h u bán th k th X tây l ch. H i giáo chi mậ ế ỷ ứ ị ồ ế lĩnh vùng Khách B Nhĩ và đ nh đô t i đây. Kố ị ạ ế ti p H i giáo xâm l n Bàng Gia Ph , r i t đóế ồ ấ ổ ồ ừ xâm nh p n i đ a n Đ tr c sau c th y làậ ộ ị Ấ ộ ướ ả ả m i b y l n. Nh ng chi n binh, h đ u là tínườ ả ầ ữ ế ọ ề đ H i giáo. Nh ng chi n binh này thân tín r ngồ ồ ữ ế ằ gi t các tín đ khác tôn g iáo v i h là ph ngế ồ ớ ọ ươ pháp đ c u sinh v n c tr i. Chính vì th , nênể ầ ề ướ ờ ế c m i l n xâm nh p vào n i đ a n Đ , vi cứ ỗ ầ ậ ộ ị Ấ ộ ệ đ u tiên h làm là thiêu h y chùa chi n, thápầ ọ ủ ề

541

Ph t và tàn h i tăng tín đ Ph t giáo lên đ n conậ ạ ồ ậ ế s không th nói h t.ố ể ế

Đ n cu i th k th m i m t tây l ch, th iế ố ế ỷ ứ ườ ộ ị ờ kỳ cu i c a v ng tri u Ba La, ti p đó v ngố ủ ươ ề ế ươ tri u T Na, quân đ i H i giáo l i xâm nh p sâuề ư ộ ồ ạ ậ vào n i đ a n Đ . Chung cu c h chi m l y cộ ị Ấ ộ ộ ọ ế ấ ứ đi m sau cùng c a Ph t giáo - t c ph n đ t ể ủ ậ ứ ầ ấ ở đông n Đ . H gi t phá s ch sẽ bóng dáng Ph tẤ ộ ọ ế ạ ậ giáo t i đây. B y gi các đ i s M t giáo đ uạ ấ ờ ạ ư ậ ề ch y tán lo n, đá s ch y đ n các vùng nhạ ạ ố ạ ế ư Khách Th p M Nhĩ, r i t đó h đi vào Tâyậ ễ ồ ừ ọ T ng, m t b ph n khác thì ch y đ n Ni B c Nhĩ.ạ ộ ộ ậ ạ ế ạ May thay pháp v t quí nh t c a Ph t giáo n Đậ ấ ủ ậ Ấ ộ thoát kh i n n tàn di t này, đó là chùa Na Lanỏ ạ ệ Đà, và có h n b y m i ng i thu c h ng th pơ ả ươ ườ ộ ạ ấ trong chùa còn s ng sót. Ch ng lâu sau, t t cố ẳ ấ ả ng i trong v ng th t Ba La và T Na đ u c iườ ươ ấ ư ề ả đ o theo H i giáo. Nh ng ai không theo H i giáoạ ồ ữ ồ thì l p th c nh p vào n Đ giáo. Vào cu i thậ ứ ậ Ấ ộ ố ế kry th XII tây l ch, Ph t giáo t i n Đ coi nhứ ị ậ ạ Ấ ộ ư b tuy t tích.ị ệ

Nh nh ng gì v a trình bày, thì Ph t giáo t iư ữ ừ ậ ạ n Đ có hai nhân t đ a đ n di t vong:Ấ ộ ố ư ế ệ

- M t là, t thân Ph t giáo đón nh n và hi pộ ự ậ ậ ệ nh p v i ngo i đ o t i n Đ . K t qu , Ph tậ ớ ạ ạ ạ Ấ ộ ế ả ậ

542

giáo bi n thành và h p l u v i ngo i đ o, tế ợ ư ớ ạ ạ ự mình dung n p vào n Đ giáo.ạ Ấ ộ

- Hai là, quân đ i H i giáo m i l n xâm nh pộ ồ ỗ ầ ậ n Đ là tìm cách tri t tiêu Ph t giáo, và đó là lýẤ ộ ệ ậ

do khi n Ph t giáo không còn đ t dung thân t iế ậ ấ ạ n Đ .Ấ ộ

TI T III. PH T GIÁO N Đ TH I C N Đ I.Ế Ậ Ấ Ộ Ờ Ậ Ạ

- Bu i bình minh c a s ph c h ng.ổ ủ ự ụ ư

Ph t giáo n Đ sau khi b H i giáo tiêu di tậ Ấ ộ ị ồ ệ thì li n “tiêu thanh n c tích” (không còn l di nề ặ ộ ệ công khai), th i gian này nh m vào đ i vua Ninhờ ằ ờ Tông nhà nam T ng (1195-1224).ố

V chính tr , sau khi H i giáo chi m c nề ị ồ ế ứ Ấ Đ và thi t l p đ qu c M c Ng t Nhi, ti p theoộ ế ậ ế ố ạ ộ ế ng i châu Âu da tr ng cũng đánh chi m vàườ ắ ế thu c đ a háo n Đ , nh ng i B Đào Nha,ộ ị Ấ ộ ư ườ ồ ng i Hà Lan, ng i Pháp và ng i Anh. Sauườ ườ ườ cùng toàn cõi n Đ đ t d i th ng tr c aẤ ộ ặ ướ ố ị ủ ng i Anh. Năm 1877, h thành l p đ qu c Anhườ ọ ậ ế ố - n, và l y n v ng c a Anh qu c là Duy ĐaẤ ấ ữ ươ ủ ố L i Á (Victoria) làm v hoàng đ cho n Đ . Đ nợ ị ế Ấ ộ ế năm 1948, n Đ m i dành đ c đ c l p t tayẤ ộ ớ ượ ộ ậ ừ ng i Anh. Nh ng m t năm tr c khi tr đ cườ ư ộ ướ ả ộ

543

l p cho n Đ , chính ph Anh qu c ph i đ ng raậ Ấ ộ ủ ố ả ứ làm giám đ c, b ng cách chia b nđ n Đố ằ ả ồ Ấ ộ thành hai n c là n Đ và Pakistan; nguyên doướ Ấ ộ là vì tín đ H i giáo và n Đ giáo luôn coi nhauồ ồ Ấ ộ nh c u đ ch.ư ừ ị

S dĩ x y ra tình tr ng này là do đ t n c nở ả ạ ấ ướ Ấ Đ trong m t th i gian dài b nhi u d t c xâmộ ộ ờ ị ề ị ộ nh p và th ng tr , đ ng th i có r t nhi u thànhậ ố ị ồ ờ ấ ề ph n trí th c không ch u kích đ ng b i các tầ ứ ị ộ ở ư trào t do dân ch c a th i đ i. Do đó, yêu c uự ủ ủ ờ ạ ầ dành đ c l p dân t c là yêu c u b c thi t đ i v iộ ậ ộ ầ ứ ế ố ớ h .ọ

Kh i đi t ch tr ng dân quy n bình đ ng,ở ừ ủ ươ ề ẳ mu n v y thì n Đ ph i đ c l p. Đ làm đ cố ậ Ấ ộ ả ộ ậ ể ượ đi u này, b y gi gi i trí th c n Đ hô hàoề ấ ờ ớ ứ Ấ ộ đoàn k t toàn dân đ chông sl i th l c ngo iế ể ạ ế ự ạ xâm. M i ng i dân n đã đ ng tình v i sinhọ ườ Ấ ồ ớ ho t bi kh c a giai c p ti n dân. Nhân đó, thànhạ ổ ủ ấ ệ Cam Đ a (Gandhi) ng v n m cu c v n đ ngị ứ ậ ở ộ ậ ộ đ u tranh dành đ c l p. Thánh Gandhi kiên trìấ ộ ậ b t h p tác v i ng i Anh. Và đ ra ch tr ngấ ợ ớ ườ ề ủ ươ đ u tranh b t b o đ ng đ ph n kháng chínhấ ấ ạ ộ ể ả ph Anh Cát L i. Ông ph c trang theo t ng l pủ ợ ụ ầ ớ ti n dân, đ ng th i đ cao longf t tôn c a giaiệ ồ ờ ề ự ủ c p này.ấ

544

Nh m i ng i đ u bi t, n Đ giáo là tônư ọ ườ ề ế Ấ ộ giáo c a ch nghĩa giai c p. n Đ giáo có khủ ủ ấ Ấ ộ ả năng ch u đ ng sau m y trăm năm b H i giáoị ự ấ ị ồ xâm nh p và th ng tr mà không b di t vong, đóậ ố ị ị ệ là nh tinh th n chi n đ u ngoan c ng c a h .ờ ầ ế ấ ườ ủ ọ Vì v y, ch tr ng b t b o đ ng, và t t ngậ ủ ươ ấ ạ ộ ư ưở bình đ ng đ i v i giai c p ti n dân c a thánhẳ ố ớ ấ ệ ủ Gandhi hoàn toàn không ph i là s n v t c a nả ả ậ ủ Ấ Đ giáo. M t khác, t t ng này c a Gandhi r tộ ặ ư ưở ủ ấ ăn kh p v i giáo lý nhà Ph t. Chính thánh Gandhiớ ớ ậ cũng đã t phát bi u: “Trong n Đ giáo cóừ ể Ấ ộ nh ng cách ti p xúc không th coi đó là giáo qui,ữ ế ể mà đó là m t b ph n c a s h hóa, ho c đó chộ ộ ậ ủ ự ủ ặ ỉ là ung nh t mà thôi”. Ông l i nói: “xin hãy nhìnọ ạ vào lòng t bi c a các v B tát (liên h đ n đ cừ ủ ị ồ ệ ế ứ Thích Tôn), h không nh ng ch th hi n lòng tọ ữ ỉ ể ệ ừ bi đ i v i nhân lo i, mà h còn r ng th hi nố ớ ạ ọ ộ ể ệ lòng t bi đ i v i t t c m i sinh v t”. (Cam Đ aừ ố ớ ấ ả ọ ậ ị T Thu t Truy n - ch ng b y).ự ậ ệ ươ ả

Trên th c t , ngày nay nhân dân n Đự ế Ấ ộ không còn nhìn Ph t giáo b ng ánh m t ghét b ;ậ ằ ắ ỏ đàng khác, h l i coi Ph t giáo là tôn giáo mangọ ạ ậ l i vinh quang cho t qu c h . Thâm chí v T ngạ ổ ố ọ ị ổ lý c a n Đ là Ni Xích L (Neru) còn nói: “ nủ Ấ ộ ỗ Ấ Đ là t qu c c a đ c Ph t, giáo nghĩa c a Ngàiộ ổ ố ủ ứ ậ ủ luôn luôn sùng th ng (yêu chu ng) hòa bình,ượ ộ

545

th gi i này nên tuyên d ng ch nghĩa hòa bìnhế ớ ươ ủ c a Ph t giáo, riêng Ph t t chúng ta,m i ng iủ ậ ậ ử ỗ ườ nên gánh l y trách nhi m này”(18)ấ ệ

Hi n nay Ph t giáo t i n Đ tuy m i ph cệ ậ ạ Ấ ộ ớ ụ h ng ch ng khác nh ngày m i r ng đông.ư ẳ ư ớ ạ Nh ng so v dân s (tín đ ) v i các tôn giáo l nư ề ố ồ ớ ớ t i n Đ , thì Ph t giáo đ ng vào hàng th sáu,ạ Ấ ộ ậ ứ ứ xin li t qua bi u đ d i đây:ệ ể ồ ướ

1. n Đ giáo có: 303.186.986 tín đ .Ấ ộ ồ2. H i giáo có: 35.150.117 tín đ .ồ ồ3. C đ c giáo có: 8.157.765 tín đ .ơ ố ồ4. Tích Kh c giáo có: 6.129.134 tín đ .ắ ồ5. Kỳ na giáo có: 1.618.406 tín đ .ồ6. Ph t giáo có: 180.769 tín đ .ậ ồ7. Bái H a giáo (Th giáo) có: 111.791 tín đ .ỏ ỉ ồ8. Do Thái giáo có: 26.781 tín đ .ồ9. Tôn giáo các b l c nguyên th có: 16.189ộ ạ ỉ

tín đ .ồ

S th ng kê trên đ c th c hi n vào nămố ố ượ ự ệ 1960, trích trong “Ph t giáo Đ i Niên Giám”, xu tậ ạ ấ b n t i Nh t B n năm 1960, trang 176.ả ạ ạ ả

546

Trong s các tôn giáo nêu trên, thì Tích Kh cố ắ (Sikhism) gióa ra đ i vào năm 1469 tây l ch.ờ ị Ng i sáng l p là Giáo ch Guru Nanak. Ông làườ ậ ủ ng i Bàng Giá Ph , xu t thân t giai c p võ sĩ,ườ ở ổ ấ ừ ấ ông nh n th y hai tôn giáo l n là n Đ và H iậ ấ ớ Ấ ộ ồ giáo c luôn xung đ t nhau. Nhân đó ông nghiênứ ộ c u giáo lý c a hai tôn giáo này, và phát hi nứ ủ ệ th y n Đ và H i giáo c hai cùng tôn th m tấ Ấ ộ ồ ả ờ ộ Th ng đ , và v Th ng đ này v t qua s cượ ế ị ượ ế ượ ứ suy t ng c a nhân gian, và t n t i vĩnh h ng.ưở ủ ồ ạ ằ Do đó, ông ch tr ng tín ng ng chân thu n vủ ươ ưỡ ầ ề n i tâm, và không đ ng ý vi c sùng bái ng uộ ồ ệ ẫ t ng.ượ

- Ph t Giáo đ c tr ng th .ậ ượ ọ ị

Th i gian g n đay, t t ng Ph t giáo trờ ầ ư ưở ậ ở thành nhu y u cho công cu c v n đ ng dành đ cế ộ ạ ộ ộ l p c a dân t c n Đ . V hình di n quóc t , cóậ ủ ộ Ấ ộ ề ệ ế r t nhi u h c gi Ph t giáo, và nh ng h c giấ ề ọ ả ậ ữ ọ ả này đem l i nhi u hy v ng m i m cho Ph t giáoạ ề ọ ớ ẻ ậ th gi i nói chung và Ph t giáo n Đ nói riêng.ế ớ ậ Ấ ộ Nh s liên t c phát hi n và khai qu t nh ng diờ ự ụ ệ ậ ữ tích c c a Ph t giáo n Đ . Thông qua vi cổ ủ ậ Ấ ộ ệ nghiên c u và kh o sát Ph t đi n b ng Ph n vănứ ả ậ ể ằ ạ và Ba L văn đ c công b r ng ra th gi i. Ph tị ượ ố ộ ế ớ ậ giáo tuy là tôn giáo già lão, nh ng giáo nghĩa c aư ủ đ c Ph t đ c phát hi n là r t t i mát, m i l ,ứ ậ ượ ệ ấ ươ ớ ạ

547

và phù h p v i yêu c u c a t trào th i đ i ngàyợ ớ ầ ủ ư ờ ạ nay.

Ph i h p v i tình th hi n dang c a Ph tố ợ ớ ế ệ ủ ậ giáo, chính ph n Đ đ c bi t thi t l p ra m tủ Ấ ộ ặ ệ ế ậ ộ b ph n chuyên nghiên c u các c v t Ph t giáo.ộ ậ ứ ổ ậ ậ Phái viên kh p b n ph ng cùng đ n n Đ truyắ ố ươ ế Ấ ộ t m di tích Ph t giáo. hi n nay vùng đ t nào phátầ ậ ệ ấ hi n và khai qu t đ c di tích Ph t giáo thì li nệ ậ ượ ậ ề đ c nhà n c n Đ đ ng ra b o h ; đ ng th iượ ướ Ấ ộ ứ ả ộ ồ ờ chính ph cũng cho s a sang l i c nh trí di tích,ủ ử ạ ả nh t i Gia Nhĩ Cát Đáp và v n L c Uy nư ạ ườ ộ ể (Sarnath) v.v... Chính ph n Đ cho thành l pủ Ấ ộ ậ Bác v t quán đ tr ng bày, và b o qu n các cậ ể ư ả ả ổ v t c a Ph t giáo nh m cung c p cho các h c giậ ủ ậ ằ ấ ọ ả t nhi u n c đ n chiêm bái, và ng m nhìnừ ề ướ ế ắ thánh tích.

Theo c sĩ Châu Phi, thì:”Trong vòng m iư ườ năm tr l i đây, chính ph n Đ đã cho r iở ạ ủ Ấ ộ ả nh a các công l d n đ n các Thánh đ a Ph tự ộ ẫ ế ị ậ giáo m t cách thoáng r ng, và cho b t h th gnộ ộ ắ ệ ố chi u sáng t i các Thánh đ a này. cũng nh t iế ạ ị ư ạ m i Thánh đ a Nhà n c n Đ đ u có thi t l pỗ ị ướ Ấ ộ ề ế ậ s chiêu đãi đ ti p đón khách th p ph ng tở ể ế ậ ươ ừ các n i trên th gi i v chiêm bái Ph t tích. Đ ngơ ế ớ ề ậ ồ th i, bên trong phòng th tr ng c a các cờ ủ ưở ủ ơ quan công quy n, ngoài vi c treo di nh thánhề ệ ả

548

Gandhi, đa s còn treo thêm m t b c Ph t Đàố ộ ứ ậ thánh t ng(19).ượ

Đ bi u hi n s tr ng th Ph t giáo, nămể ể ệ ự ọ ị ậ 1956 chính ph n Đ d ng ra t ch c đ i l kủ Ấ ộ ứ ổ ứ ạ ễ ỷ ni m ngày đ c Thích Tôn di t đ l n th 2500.ệ ứ ệ ộ ầ ứ Năm 1960, nhà n c n Đ cho ki n thi t m tướ Ấ ộ ế ế ộ công viên đ t ng ni m đ c Ph t t i Đ c Lýể ưở ệ ứ ậ ạ ứ (Buddhajayanti Park). Năm 1964, đ c s hi pượ ự ệ tr c a Nhà n c n Đ , Ph t giáo n Đ đ ngợ ủ ướ Ấ ộ ậ Ấ ộ ứ ra tri u t p Ph t giáo đ trên th gi i qui t vệ ậ ậ ồ ế ớ ụ ề L c Dã Uy n đ d đ i h i “Liên Ngh H i Ph tộ ể ể ự ạ ộ ị ộ ậ giáo Đ ”. Chính là do s tr ng th Ph t giáo c aồ ự ọ ị ậ ủ chính ph n Đ mà b t kỳ ng i n c ngòaiủ Ấ ộ ấ ườ ướ nào đ n n Đ chiêm bái thánh tích Ph t giáoế Ấ ộ ậ đ u nh n đ c s hoan nghênh nhi t li t c aề ậ ượ ự ệ ệ ủ chính ph và ng i dân n Đ .ủ ườ Ấ ộ

C th nh vào tháng giêng, năm 1940, đ iụ ể ư ạ s Thái H đ n thăm n Đ , Ph t giáo n Đư ư ế Ấ ộ ậ Ấ ộ đ ng ra tri u t p Ph t giáo đ trên th gi i quiứ ệ ậ ậ ồ ế ớ t v L c Dã Uy n đ d đ i h i “Liên Ngh H iụ ề ộ ể ể ự ạ ọ ị ộ Ph t giáo Đ ”. Chính là do s tr ng th Ph t giáoậ ồ ự ọ ị ậ c a chính ph n Đ mà b t kỳ ng i n củ ủ Ấ ộ ấ ườ ướ ngoài nào đ n n Đ chiêm bái thánh tích Ph tế Ấ ộ ậ giáo đ u nh n đ c s hoan nghênh nhi t li tề ậ ượ ự ệ ệ c a chính ph và ng i dân n Đ . C th nhủ ủ ườ Ấ ộ ụ ể ư vào tháng giêng, năm 1940, đ i s Thái H đ nạ ư ư ế

549

thăm n Đ , ông có c m tác m t bài th t tuy tẤ ộ ả ộ ơ ứ ệ d i d ng ký s nh v y: “Gandhi - Neru và Tháiướ ạ ự ư ầ H , đ c tri u tri u ti ng hoan hô t ng i dân,ư ượ ệ ệ ế ừ ườ t Ba La N i đ n Câu Thi La, m t con đ ng luônừ ạ ế ộ ườ vui không d t”.ứ

L i n a, năm 1963, pháp s B ch Thánhạ ữ ư ạ h ng d n phái đoàn ng i trí hu đ n n Đướ ẫ ườ ệ ế Ấ ộ chiêm bái Thánh tích Ph t giáo, phái doàn cũngậ nhân đ c s ti p ki n thân thi t c a ngài T ngượ ự ế ế ế ủ ổ lý n Đ - Ni Xích L .Ấ ộ ỗ

Nh ng đi u này c n y u đ gi i thi u Ph tữ ề ầ ế ể ớ ệ ậ giáo n Đ th i c n đ i, t t ph i ghi nh n và tánẤ ộ ờ ậ ạ ấ ả ậ d ng công đ c c a hai v c sĩ vĩ đ i. Đó là c sĩươ ứ ủ ị ư ạ ư Đ t Ma Ba La và c sĩ An B i Kh c.ạ ư ồ ắ

C sĩ Đ t Ma ba La (Dgarnapàka - Anagarikaư ạ 1864-1935). Ông sinh ra trong m t gia đìnhộ chuyên t o và buôn bán đ gia d ng Tích Lan,ạ ồ ụ ở c gia đình ông đ u là Ph t t , riêng ông đ cả ề ậ ử ượ gia đình cho theo h c t i m t tr ng C Đ cọ ạ ộ ườ ơ ố giáo, do v y ông là ng i ti p nh n giáo d c Cậ ườ ế ậ ụ ơ Đ c giáo. nh ng ông không ti p thu tín ng ngố ư ế ưỡ C Đ c. V sau ông đ c m t tín đ Ph t giáo cóơ ố ề ượ ộ ồ ậ qu c t ch Hoa Kỳ c m hóa, đó là ông Colonelố ị ả Henry Stell Olcott (1832-1807). Nh đó đ i v iờ ố ớ Ph t giáo ông kh i tín ni m m t cách kiên c , vàậ ở ệ ộ ố

550

đi sâu vào nghiên c u Ph t h c. Ông phát thứ ậ ọ ệ nguy n đem thân m nh này su t đ i đ ph cệ ệ ố ờ ể ụ h ng Ph t giáo, và coi đó là m c đích.ư ậ ụ

Vào năm 1891, đ u tiên ông đ n n Đ , vàầ ế Ấ ộ chiêm bái t i L c Dã Uy n, ông nh n th y cácạ ộ ể ậ ấ Thánh đ a c x a nay đã thành c nh t ng hiuị ổ ư ả ượ qu nh, tiêu s , r i ông l i đ n Ph t Đà Ca Da -ạ ơ ồ ạ ế ậ n i đ c Ph t thành đ o. Năm y ông đ c haiơ ứ ậ ạ ấ ượ m i chín tu i, Đ c Thích Tôn xu t gia cũng nămươ ổ ứ ấ hai m i chín tu i. Cũng cùng năm này, l n thươ ổ ầ ứ hai ông đ n thăm các Thánh đ a. Ông h quy tế ị ạ ế tâm nh t đ nh tri u t p h i ngh Ph t giáo đấ ị ệ ậ ộ ị ậ ồ qu c t vào h tu n tháng m i hai năm 1891,ố ế ạ ầ ườ và kh i x ng công cu c trùng h ng các Thánhở ướ ộ ư đ a Ph t giáo.ị ậ

Năm 1892, ông dùng “m i quan h gi a nố ệ ữ Ấ Đ giáo và Ph t giáo”làm chu rđ , và l n l tộ ậ ề ầ ượ truy n đ o đ n Gia Nhĩ Cát Đáp; ông sáng l p sề ạ ế ậ ở Đ i B Đ H i S V , và cho ra đ i t p chí Ma Haạ ồ ề ộ ự ụ ờ ạ H Đ , ông dùng t p chí này làm m i liên l c v iồ ề ạ ố ạ ớ các giáo h u nhi u qu c gia trên th gi i. Ti pữ ề ố ế ớ ế đó, ông vi ng thăm Hoa Kỳ, ông đ n H Uy Di, Âuế ế ạ châu, Nh t B n v.v... t i các n i đ n thăm, ôngậ ả ạ ơ ế đ u nh n đ c s vi n tr , nh đó mà đ i Bề ậ ượ ự ệ ợ ờ ạ ồ Đ H i (Mahabodhi Society) c a ông cu i cùngề ộ ủ ố đ c hình thành. Ông quan ni m, sau tám trămượ ệ

551

năm Ph t giáo n Đ b đ a đày, nay đã đ n lúcậ Ấ ộ ị ọ ế Ph t giáo vè l i c h ng, vì đã là con ng i thìậ ạ ố ươ ườ không ai tránh kh i h ng suy. Theo ông, đ cỏ ư ứ Ph t là ng i v t lên t t c m i tín đi u và giaiậ ườ ượ ấ ả ọ ề c p. Ông coi vi c ph c h ng Ph t giáo t i n Đấ ệ ụ ư ậ ạ Ấ ộ nh là “món quà” t ng cho ng i dân n.ư ặ ườ Ấ

Công tác ph c h ng Ph t giáo t i n Đ c aụ ư ậ ạ Ấ ộ ủ c sĩ Ma ha Ba la ph i tr i qua b n m i nămư ả ả ố ươ h n, trong đó có nh ng vi c nh : r ng truy nơ ữ ệ ư ộ ề giáo lý c a đ c Ph t, tài b i nhân tài, thi t l p củ ứ ậ ồ ế ậ ơ c u phân chi, t o ti n l i cho các giáo h u tấ ạ ệ ợ ữ ừ nhi u qu c gia trên th gi i đ n chiêm bái cácề ố ế ớ ế thánh tích Ph t giáo. ch ng h n nh Ma ha Bậ ẳ ạ ư ồ Đ Xã t i v n Nai, t i đây nh ng ng i đ nề ạ ườ ạ ữ ườ ế chiêm bái Thánh tích đ u có n i ngh tr mi nề ơ ỉ ọ ễ phí, nh ng v m th c thì t lo, hi n nay t i Giaư ề ẩ ự ự ệ ạ Nhĩ Cát Đáp cũng chuyên cung c p phòng xá l uấ ư trú cho các giáo h u đ n tri u bái Ph t tích.ữ ế ề ậ

Ông ngã b nh và t tr n vào ngày 28 tháng 4ệ ừ ầ năm 1933. Ông l u l i cho Ph t giáo n Đ cư ạ ậ Ấ ộ ơ h i tái hi n công đ c Ph t s , khi n cho h u thộ ệ ứ ậ ự ế ậ ế luôn kính tr ng và tán d ng công đ c c a ông.ọ ươ ứ ủ

- C sĩ bác sĩ An B i Kh c (Dr Ambekar)ư ồ ắ

552

Bác sĩ An B i Kh c sinh ra trong m t gia đìnhồ ắ ộ ti n dân, b n Đ giáo coi là “b t kh ti p xúc”ệ ị Ấ ộ ấ ả ế (caste). Do đó, th i niên thi u ông luôn g p ph iờ ế ặ ả s kỳ th và ng c đãi, cho nên đ i v i các chự ị ượ ố ớ ế đ n giáo, ông kh c sâu s b t mãn đ n cùngộ Ấ ắ ự ấ ế c c. Sau này ông đ c m t giáo sĩ C Đ c giáoự ượ ộ ơ ố nh n giúp đ , vì nghĩ r ng ông sẽ tr thành tínậ ỡ ằ ở đ C Đ c giáo, nên đã giúp đ a ông sang Anhồ ơ ố ư qu c du h c. T i đây ông t t nghi p h c v bácố ọ ạ ố ệ ọ ị sĩ. Sau th chi n th hai, n Đ dành đ c đ cế ế ứ Ấ ộ ượ ộ l p, ông đ c b nhi m gi ch c đ nh t Bậ ượ ổ ệ ữ ứ ệ ấ ộ tr ng B T pháp, đ ng th i, ông cũng là m tưở ộ ư ồ ờ ộ trong nh ng ng i kh i th o b n tân hi n phápữ ườ ở ả ẳ ế cho nhà n c n Đ đ c l p, và tr thành m tướ Ấ ộ ộ ậ ơ ộ trong s tân lãnh t c a qu c gia n Đ . Duy cóố ụ ủ ố Ấ ộ đi u ông luôn suy nghĩ, đó là làm sao c i cách choề ả đ c nh ng t đoan c a ch đ xã h i n Đ .ượ ữ ệ ủ ế ộ ộ Ấ ộ Theo ông, bi n pháp tri t đ n ht là th c hi nệ ệ ể ấ ự ệ m t xã h i “t tánh bình đ ng” c a Ph t giáo, cóộ ộ ứ ẳ ủ ậ vg y m i gi i c u đ c nh ng th ng kh nghìnậ ớ ả ứ ượ ữ ố ổ đ i c a giai c p ti n dân. Vì th , ông t tuyên bờ ủ ấ ệ ế ự ố c i đ o theo Ph t giáo. Ông khuy n đ o qu nả ạ ậ ế ạ ầ chúng trong giai c p ti n dân c a ông tin theoấ ệ ủ Ph t giáo. Do đó, vào năm 1955, ông phát kh iậ ở cu c v n đ i m i ng i qui tín Ph t giáo.ộ ậ ộ ọ ườ ậ

553

K t qu , vào ngày 14 thágn 6 năm 1956, vế ả ợ ch ng bác sĩ An B i Kh c h ng đ o h n nămồ ồ ắ ướ ạ ơ v n ng i v t i qu ng tr ng Nagpur r ng h nạ ườ ề ạ ả ườ ộ ơ b n m i m u Anh trung b n Đ , t i đâyố ươ ẫ ở ộ Ấ ộ ạ đ c v Pháp s n i ti ng nh t c a n Đượ ị ư ổ ế ấ ủ Ấ ộ đ ng th i là ngài Ven U. Chandramaniươ ờ Mahàsthàvira đ ng làm ch trì, à d i di n Tăngứ ủ ạ ệ đoàn c hành đ i l qui y cho t p th qu nử ạ ễ ậ ể ầ chúng. Cùng d l qui y, còn có s hi n di n c aự ễ ự ệ ệ ủ ngài vi n tr ng Cao Đ ng Pháp Vi n là bác sĩ Niệ ưở ẳ ệ Áo C (Dr. M.B Nigogi) và ngài hi u tr ng Viơ ệ ưở ệ Đ i H c Mai Linh Đ t là ông Sri. M. B. Chitnavig,ạ ọ ạ cũng nh có nhi u v h u danh trong xã h i th iư ề ị ữ ộ ờ

y.ấ

Đáng ti c là v bác sĩ Tây h c h t lòng tinế ị ọ ế Ph t này, trong thágn 12 cùng năm, ông tuy b nhậ ệ nh ng v n đ n Nepal đ d l khai m c H iư ẫ ế ể ự ễ ạ ộ Ngh Th Gi i Ph t Giáo Đ l n th t . Sau bàiị ế ớ ậ ồ ầ ứ ư di n thuy t, ông t bi t m i ng i và ra đi vĩnhễ ế ừ ệ ọ ườ vi n!ễ

Đi u đáng trân tr ng nh t là sau ba m iề ọ ấ ươ năm nghiên c u Ph t h c, ông đã hoàn thành bứ ậ ọ ộ sách do ông vi t v i t a đ “Đ c Thích Ca và Tônế ớ ự ề ứ Giáo c a Ngài”. B sách này đ c thông qua t iủ ộ ượ ạ H i Ngh Ph t Giáo Toàn n, và ngày 24 tháng 11ộ ị ậ Ấ năm 1968, sách đ c coi nh tân thánh đi n c aượ ư ể ủ Ph t giáo đ n Đ . Đi u này cho th y côngậ ồ Ấ ộ ề ấ

554

cu c v n đ ng ph c h ng Ph t giáo t i n Độ ậ ộ ụ ư ậ ạ Ấ ộ c a ông đã gây đ c nh h ng v a to l n v aủ ượ ả ưở ừ ớ ừ sâu r ng.ộ

- Ho t đ ng c a gi i h c gi Ph t Giáo.ạ ộ ủ ớ ọ ả ậ

T lúc n Đ giáo ph c h ng, Ph t giáo t iừ Ấ ộ ụ ư ậ ạ n Đ b h p thu b i n Đ giáo. th i y các h cẤ ộ ị ấ ở Ấ ộ ờ ấ ọ

gi Ph t giáo không nghĩ Ph t giáo là tôn giáoả ậ ậ đ c l p mà coi Ph t giáo cùng v i vi c sùng báiộ ậ ậ ớ ệ Th p Bà và Tỳ Th p Nô nh m t tín ng ngấ ấ ư ộ ưỡ đ ng nh t. Ch duy nh t t i Tích Lan và v n cònồ ấ ỉ ấ ạ ẫ truy n bá và duy trì Thánh đi n Ba L văn có tínhề ể ị thauanf nh t c a Th ng T a B , và cũng rátấ ủ ượ ọ ộ th nh hành tín ng ng Ph t giáo t i đây. trongị ưỡ ậ ạ nh ng năm g n đây, hai n c n Đ gvà Tíchữ ầ ướ Ấ ộ Lan, đ i v i Ph t giáo tuy m i bên có thái đ b tố ớ ậ ỗ ộ ấ đ ng; nh ng v ph ong di n nghiên c u thì nồ ư ề ư ệ ứ Ấ Đ và Tích Lan đ u có nhi u nhân tài, và cóộ ề ề nhi u c ng hi n.ề ố ế

H c gi Ph t giáo t i n Đ , do không thọ ả ậ ạ Ấ ộ ể đ t Ph t giáo vào v th đ c l p nên h v n ph iặ ậ ị ế ộ ậ ọ ẫ ả l y n Đ giáolàm t t ng chính th ng, đi uấ Ấ ộ ư ưở ố ề này không th không có khuy t đi m. tuy nhiên,ể ế ể ngày nay gi i h c g i n Đ cũng ti p thu đ cớ ọ ả Ấ ộ ế ượ ph ng pháp nghiên c u c a ng i tây ph gn,ươ ứ ủ ườ ươ

555

nen h gi thái đ phê phán m t cách kháchọ ữ ọ ộ quan trong nghiên c u Ph t giáo. đ i t ng đ uứ ậ ố ượ ầ tiên h nh m đ n đ nghiên c u là thánh đi nọ ằ ế ể ứ ể Ba L văn đ n t Tích Lan. Càng v sau ph m viị ế ừ ề ạ nghiên c u c a h càng đ c n i r ng, ch y uứ ủ ọ ượ ớ ộ ủ ế là Thánh đi n Ph n văn và Ba L văn. H c th cể ạ ị ọ ự hi n cu c kh o sát v ngôn ng h c và văn hi nệ ộ ả ề ữ ọ ế h c, c nh đó là nghiên c u v tri t h c, kh o cọ ạ ứ ề ế ọ ả ổ h c, l ch s và mỹ thu t h c. G n đây nh t, họ ị ử ậ ọ ầ ấ ọ thiét l p s nghiên c u và tr òng đ i h c chuyênậ ở ứ ư ạ ọ v Ph t giáo h c. Đ ng th i, h cũng đ a sinhề ậ ọ ồ ờ ọ ư viên đ n các nh Nh t B n đ nghiên c u Ph tế ư ậ ả ể ứ ậ giáo.

Đ ng nhiên s ph c ho t c a Ph t giáo nươ ự ụ ạ ủ ậ Ấ Đ ph n l n là nh s tr l c c a c sĩ Đ t maộ ầ ớ ờ ự ợ ự ủ ư ạ Ba La, nh t là m mang v lĩnh v c h c thu t.ấ ở ề ự ọ ậ Cũng không ph i ngo i l , đó là sau khi sáng h iả ạ ệ ộ Hi p H i Ma Ha B đ , Đ t Ma Ba La đã c nhi uệ ộ ồ ề ạ ử ề h c gi Ph t giáo n Đ đ n Tích Lan nghiênọ ả ậ Ấ ộ ế c u Ba L ng , và l y đó làm c s nghiên c uứ ị ữ ấ ơ ở ứ Ph t giáo c a n Đ c n đ i.ậ ủ Ấ ộ ậ ạ

Năm 1892, ng i n Đ sáng l p Hi p H iườ Ấ ộ ậ ệ ộ Ph t giáo Thánh Đi n (Buddhist Text Society) t iậ ể ạ Gia Nhĩ Cát Đáp, tr c đó n a ngài Di Đa laướ ữ (Ràjendra Làda Mitra, 1824-1892), ngài T Thoátư L i (Hara prasàda sàstri 1853- 1931), và ngài Đ tợ ạ

556

T (Sarat Chandra Das, ?-1917), ba v là ng iư ị ườ khai sáng, m mang phong trào h c Ph t t i nở ọ ậ ạ Ấ Đ trong th i c n đ i , ngài Ràjendra Làla Mitraộ ờ ậ ạ vi t cu n Ni B c Nhĩ Ph t giáo M c L cế ố ạ ậ ụ ụ (Sanskrit Buddist literature of Nepal, năm 1882), năm 1888, ông hi u đính Bát Thiên T ng Bátệ ụ Nhã. Ông Hara Prasàda Sàstri t ng góp s c v iừ ứ ớ ông Ràjendra đ chnhr lý văn hi n Ph t giáo c aể ế ậ ủ nepal.

Sau đó đích thân ông đ n Nepal hai l n đế ầ ể tìm ki m và vi t l i các b n g c kinh Ph t. Vàế ế ạ ả ố ậ ông cũng hi u đính b B t Nh Kim Cang T pệ ộ ấ ị ậ (Adva Yavajra - samgraha G.O.S, 1927), ông Sarat là ng i n Đ đ u tiên nghiên c u Ph t giáoườ Ấ ộ ầ ứ ậ Tây T ng. Ông đ n Tây T ng đ tìm hi u kinhạ ế ạ ể ể Ph t b ng T ng văn, k t qu ông ti n hành đi uậ ằ ạ ế ả ế ề tra v L t Ma giáo. Ngoài ra, năm 1893 ông vi tề ạ ế báo cáo Indian pandits in the land of Snow (các h c gi n Đ trên x tuy t). L i n a, năm 1908,ọ ả Ấ ộ ứ ế ạ ữ ông hi u đính b s Ph t giáo “Nh Ý Phápệ ộ ử ậ ư Thi n Th ” do ng i Tây T ng vi t b ng T ngệ ụ ườ ạ ế ằ ạ văn, năm 1902, ông so n xong b “T ng - Anh Tạ ộ ạ ừ đi n”.ể

Ba v trên đây đáng đ c tôn vinh là ti nị ượ ề thân c a “Ph t giáo Thánh Đi n Hi p H i”. T đóủ ậ ể ệ ộ ừ v sau, công tác c a H i là m i năm đ u n hànhề ủ ộ ỗ ề ấ

557

t Niên Báo, hi u đính các b n kinh g c, phiênờ ệ ả ố d ch và xu t b n, cùng h p tác v i Mãnh Gia L pị ấ ả ợ ớ ạ Á Châu Hi p H i (Royal Asiatics Society of Bengalệ ộ - 1784) đ thành l p trung tâm dành cho các h cể ậ ọ gi n Đ nghiên c u Ph t giáo.ả Ấ ộ ứ ậ

Ti p đ n Hi p h i suy c ng i đ t c aế ế ệ ộ ử ườ ệ ử ủ Đ t T là Vi Đè Da B t Sa Na (Satis Chandraạ ư ộ Vidyàbhùsanïa, ?-1920) gi ch c V Tr ngữ ứ ụ ưở Ph t Giáo Thánh Đi n Hi p H i, b i ông đã t ngậ ể ệ ộ ở ừ tr giúp ngài Đ t T trong vi c sáng l p h i.ợ ạ ư ệ ậ ộ Satis bu i đ u theo h c t i đ i h cGia Nhĩ Cápổ ầ ọ ạ ạ ọ Đát, sau đ n Tích Lan nghiên c u ti ng Ba Lế ứ ế ị trong kinh Ph t. Sau khi v n c, ông nh n làmậ ề ướ ậ hi u tr ng trong đ i h c Gia Nhĩ Các Đáp. Ôngệ ưở ạ ọ chuyên v lu n lý h c n Đ , và viét b “ n Đề ậ ọ Ấ ộ ộ Ấ ộ Lu n Lý H c S ”(History of Indian Logie - 1922).ậ ọ ử Đây là b sách đ c dùng làm c s đ nghiênộ ượ ơ ở ể c u Nhân Minh H c.ứ ọ

Ông cũng k ti p đ m nh n ch c Ch nhi mế ế ả ậ ứ ủ ệ khoa tiéngBa L t i đ i h c Gia Nhĩ Các Đáp thayị ạ ạ ọ ông B ch La Á (Beni Madhab Barua ?-1948) - ôngạ ch trì và ch đ a công cu c nghiên c u b i c nhủ ỉ ọ ộ ứ ố ả l ch s ra đ i c a Ph t giáo. Do đó, ông có vi t bị ử ờ ủ ậ ế ộ L ch S Tri t h c n Đ Tr c Ph t Giáoị ử ế ọ Ấ ộ ướ ậ (History of the pre - Busshist Indian Philosphy - 1921). Đ ng th i, ông cũng nghiên c u các lu nồ ờ ứ ậ

558

th c a tà m nh ngo i đ o. cùng lúc t i đ i h cư ủ ệ ạ ạ ạ ạ ọ Gia Nhĩ Các Đáp, còn có hai v giáo th h c giị ọ ọ ả Ph t giáo ng i n là ông Ba Tha Trà L i Daậ ườ Ấ ợ (Vidhuskekara Bhattacharya) và ông Bimal Churn Law. Ông Bhattacharya, chuyên nghiên c u Ph cứ ụ v và văn hi n Tây T ng văn, và ông Churn Lawụ ế ạ là v đ i s chuyên nghiên c u văn hi n Ba Lị ạ ư ứ ế ị văn.

Năm 1931, ông Bhattacharya chuy n ng bể ữ ộ Đ i th a Nh Th p Lu n c a Long Th , và b Tạ ừ ị ậ ậ ủ ọ ộ ứ Bách Lu n c a Long Th , và b T Bách Lu nậ ủ ọ ộ ứ ậ c a Đ Bà t T ng ng sang Ph n ng . Tr củ ề ừ ạ ữ ạ ữ ướ đó, năm 1927, ông d ch cu n Nhân Minh Nh pị ố ậ Chánh lý Lu n t Hán văn ra n Đ văn. Ngoài ra,ậ ừ Ấ ộ ông còn viét cu n “Khái ni m C B n C a Ph tố ệ ơ ả ủ ậ Giáo” (The Basie Conception ò buddhism - 1932). Đ n nay, đã qua nhi u năm ông ra s c hi u đínhế ề ứ ệ b n Ph n văn b Du Già S Đ a Lu n. Lĩnh v cả ạ ọ ư ị ậ ự h c thu t c a ông Bimal Churn Law r t r ng,ọ ậ ủ ấ ộ ngoài vi c nghiên c u giáo lý Ph t đà, ông cònệ ứ ậ am t gn c v s h c Ph t giáo, xã h i h c, đ iườ ả ề ử ọ ậ ộ ọ ạ lý h c, dân t c h c và Kỳ Na giáo v.v... ông đ uọ ộ ọ ề nghiên c u r t sâu v các ngành này. Nh đó màứ ấ ề ờ s tr c tác c a ông r t phong phú, ông có đ nự ướ ủ ấ ế năm m i đ u sách. Trong s các h c gi Ph tươ ầ ố ọ ả ậ giáo c n đ i, ông là ng i sáng tác nhi u nh t.ậ ạ ườ ề ấ

559

V công tác nghiên c u, ông k th a h c giề ứ ế ừ ọ ả B ch La Á, ch y u là tr c thu t và hi u đínhạ ủ ế ướ ậ ệ Thánh đi n Ph t giáo ti ng Ba L ; đ ng th i, ôngể ậ ế ị ồ ờ cũng d ch các Thánh đi n này ra Anh ng , và biênị ể ữ so n nhi u truy n ký. Ông so n b History ò Paliạ ề ệ ạ ộ Litera ture - Ba L Văn Hi n S - 1933) và bị ế ử ộ Tribes In Ancient Indian (Ch ng t c c đ i nủ ộ ổ ạ Ấ Đ - 1943). Đ t c a B c La Á, còn có giáo thộ ệ ử ủ ạ ụ Đ t Thoát (Narinksha Dutt). Tác ph m đ u tiênạ ẩ ầ c a ông này là cu n S Quan H Gi a T ngủ ố ự ệ ữ ướ M o C a Đ i Th a Ph t Giáo V i Ti u Th aạ ủ ạ ừ ậ ớ ể ừ Ph t Gáo (Aspects of Mahàyàna Buddhist and itsậ Relation to Hinayàna - 1930), ti p đó là cu nế ố Early Buddhist Monachism - 1941) - Tăng đoàn Ph t giáo đ u tiên - nh ng s tr ng c a ông làậ ầ ư ở ườ ủ Ph t đi n Ph n văn. Năm 1943, ông hi u đính vàậ ể ạ ệ xu t b n b Nh V n Thiên T ng Bát Nhã, nămấ ả ộ ị ạ ụ 1952, ông l i hi u đính và cho xu t b n b kinhạ ệ ấ ả ộ Pháp Hoa; sau đó ông ti p t c công tác hi u đínhế ụ ệ các b nh : Căn B n Thuy t Nh t Thi t B Tỳộ ư ả ế ấ ế ọ N i Da và “Cát Nhĩ Cát Đ t T B n T p” trongạ ặ ả ạ ậ kinh Tam Mu i V ng. Khi r i kh i đ i h c Giaộ ươ ờ ỏ ạ ọ Nhĩ Các Đáp đ h u trí, nh ng ông v n đ c để ư ư ẫ ượ ề c gi ch c v H i Tr ng Hi p H i Á Châuử ữ ứ ụ ộ ưở ệ ộ Mãnh Gia L p.ạ

Trên đây là các h c gi Ph t giáo đ c đàoọ ả ậ ượ t o t i đ i h c Gia Nhĩ Các Đáp. Và đi u nàyạ ạ ạ ọ ề

560

nghi m nhiên hình thành h c phái Ph t giáo Giaễ ọ ậ Nhĩ Các Đáp. Trong s nh ng v h c gi này có cố ữ ị ọ ả ả ngài S tr ng là Ma Nhĩ Ki t, ng i hi n đangở ưở ệ ườ ệ đ m nh n S nghiên c u Ba L văn c a đ i h cả ậ ở ứ ị ủ ạ ọ Na Lan Đà (Satkari Mukherje, Buddhist philosophy of Universal Flux - 1936); nawm 1956, ông Ba Khách Kh c (P.C Bagchi) đã tướ ừ tr n, ông là h c gi n i ti ng v kh o c h cầ ọ ả ổ ế ề ả ổ ọ vùng trung ng thu c khu v c Á T Á; trong khiươ ộ ự ế đó, ông R.C. Majumdar là ng i chuyên nghiênườ c u l ch s Ph t giáo khu v c Đông Nam Á.ứ ị ử ậ ự

Cùng v i đ i h c Gia Nhĩ Các ĐÁplà trungớ ạ ọ tâm nghiên c u Ph t giáo h c, còn có đ i h cứ ậ ọ ạ ọ Duy Th p Ngõa Ba L p Đ ch (Vis’va Bharati). Đâyấ ạ ị là m t đ i h c h t s c đ c bi t, b i t i đ i h cộ ạ ọ ế ứ ặ ệ ở ạ ạ ọ này l y vi c nghiên c u kinh Ph t b ng Ph nấ ệ ứ ậ ằ ạ vănvà Hán văn làm ch y u. Th i kỳ ông P. C.ủ ế ờ Bagechi còn làm Phó hi u tr ng, nh t ng cóệ ưở ẳ ờ xu t b n cu n Nh Ch ng Ph n - Hán ng v ngấ ả ố ị ủ ạ ữ ự (Deux lexiques Samsskrit - Chinois, 1927-1938), và b thánh đi n Ph t giáo Tung Qu c ( Leộ ể ậ ố Canon Bouhique en Chine - 1927-1938). Ngoài ra,có ngài giáo th Tát T Đ t L i (N. Aiyaswamiọ ư ạ ợ sastri) d ch nh ng b nh : Quán S Duyên Lu n,ị ữ ộ ư ở ậ Đ o Thiên Kinh, Đ i Th a Ch ng Trân Lu n,ạ ạ ừ ưở ậ th p Nh Môn Lu n v.v... t Hán văn v l i Ph nậ ị ậ ừ ề ạ ạ văn. Ngài giáo th Ma Kh c Ba Đ Da (S.K.ọ ắ ề

561

Mukhopadhyaya) thì hi u đính các lu n th : Tamệ ậ ư Vô Tánh Lu n, Kim Cang Chân lu n v.v... và ngàiậ ậ giáo th Pralhad pradhan hi u đính b A Tỳ Đ tọ ệ ộ ạ Ma T p Lu n, và cho xu t b n năm 1950.ậ ậ ấ ả

C nh đó, Hi p h i Ma Ha B Đ t i L c Dãạ ệ ọ ồ ề ạ ộ Uy n còn thi t l p nhà xu t b n. Đ i t ng c aể ế ậ ấ ả ố ượ ủ Hi p h i g m có tăng l và h i viên c sĩ đãệ ộ ồ ữ ộ ư đ c nhi p hóa. Đa s h là ng i n Đ vàượ ế ố ọ ườ Ấ ộ ng i châu Âu, trong đó có không ít nh ng v Tỳườ ữ ị kheo uyên bác.

Hi n nay t i quê h ng đ c Ph t đã có c sệ ạ ươ ứ ậ ơ ở trung tâm nghiên c u Ph t h c. Nh s nghiênứ ậ ọ ư ở c u Ph Đà Na Già Da T Ngõa (Kashi Prasadứ ổ ở ư Jayawal Rereareh Institude), s nghiên c u vănở ứ Pali Na Lan Đà (Nàlanda Pàli Institute), và vi nở ệ đ i h c Ba N i L c T c a n Đ .ạ ọ ạ ặ ư ủ Ấ ộ

Tóm l i, ngày nay t i n Đ , phong khíạ ạ Ấ ộ nghiên c u Ph t h c ch ng nh ng không chútứ ậ ọ ẳ ữ v ng v , mà còn có r t nhi u s thành t u v iắ ẻ ấ ề ự ự ớ qui mô to l n. (Trên đây là l y t tài li u Nh tớ ấ ừ ệ ậ Văn, qu acu n C n Đ i Ph t Giáo Gi ng Tòa,ố ậ ạ ậ ả quy n m t t trang 269 đ n trang 276).ể ộ ừ ế

- Tình hình chung c a Giáo đoàn.ủ

562

Hi n nay, Ph t giáo t i n Đ , v ph ngệ ậ ạ Ấ ộ ề ươ di n nghiên c u và ch nh lý có tính văn hi n màệ ứ ỉ ế nói, thì không thêíu các b c cao nhân tài đ c;ậ ứ nh ng v ph ng di n nhi p hóa tín đ , thìư ề ươ ệ ế ồ ch a có già là lý t ng. Nói v y đ th y r ng,ư ưở ậ ể ấ ằ trong trí th c Ph t giáo ho c h c v n bên trongứ ậ ặ ọ ấ đã bén r n y sinh th ng t ng k t c u thu cễ ả ở ượ ầ ế ấ ộ cac b c đ i h c. Nh ng v tín ng ng ho c sinhậ ạ ọ ư ề ưỡ ặ ho t Ph t giáo, thì Ph t giáo v n ch a ti n sâuạ ậ ậ ẫ ư ế vào xã h i n Đ , vì ch a đ s c ph c p vàoộ Ấ ộ ư ủ ứ ổ ậ đ i s ng dân gian, tuy dù các tín đ n Đ giáoờ ố ồ Ấ ộ cũng sùng bái đ c Ph t.ứ ậ

Theo “Không Trung Hành C c” c a Châu Phướ ủ ỉ trang 37, thì ngoài Tăng l và ng i n Đ , cònở ữ ườ Ấ ộ

có m i lăm v Tăng ng i Tích Lan, m i hai vườ ị ườ ườ ị là ng i Mi n Đi n, Nh t B n cosaus m i v ,ườ ế ệ ậ ả ươ ị Tăng l ng i Thái Lan và ng i Tung Qu c, m iữ ườ ườ ố ỗ n c có m i v , và v i b n tri u tín đ Ph t tướ ườ ị ớ ố ệ ồ ậ ử ng i n Đ .ườ Ấ ộ

L i n a, theo tìm hi u, thì n Đ c cóạ ữ ể ở Ấ ộ ướ ch ng hai m i v Tỳ kheo và Sa di. Nh ng vì Tỳừ ươ ị ữ kheo có kh năng ho ng pháp ch ba, b n v .ả ằ ỉ ố ị Đi u này n u l y nhân kh u dân n Đ mà sánh,ề ế ấ ẩ Ấ ộ thì c c kỳ ít, quá ít.ự

Nh ng ki n trúc chùa Ph t hi n nay t i đ tữ ế ậ ệ ạ ấ n, có chùa c a ng i Tích Lan, ng i Mi nẤ ủ ườ ườ ế

Đi n, ng i Nh t B n, ng i Thái Lan, ng iệ ườ ậ ả ườ ườ

563

Tây T ng. Tung Qu c thì có c sĩ Lý Tu n Th aạ ố ư ấ ừ quyên góp, và pháp s Đ c Ng c đ ng ra đônư ứ ọ ứ đ c vi c xây d ng Trung Hoa Ph t t t i L c Dãố ệ ự ậ ự ạ ộ Uy n, Tỳ kheo ni Qu Liên, ng i Tung Qu cể ả ườ ố đ ng ra ki n t o chùa C c L c t i Câu Thi Na Laứ ế ạ ự ạ ạ - n i đ c Thích Tôn nh p Ni t bàn. Pháp s Vĩnhơ ứ ậ ế ư Th a thì xây chùa Đ i Giác t i Ph t Đà Già Da,ừ ạ ạ ậ pháp s Nhân Ch ng thì xây chùa Hoa Quang t iư ứ ạ Xá V qu c, và L t Ma Phúc Ch thì l p chùaệ ố ạ ỉ ậ Trung Hoa Ph t T t i Na Lan Đà.ậ ự ạ

Chính là vì Tăng đoàn Ph t giáo n Đ hãyậ Ấ ộ còn y u kém. Do đó, nhu c u c p thi t tr c m tế ầ ấ ế ướ ắ là tri n khai cu c v n đ ng ph c h ng tínể ộ ạ ộ ụ ư ng ng Ph t giáo, và cu c v n đ ng này cũngưỡ ậ ộ ậ ộ nh n đ c s tr giúp c a chính ph n Đ . Vìậ ượ ự ợ ủ ủ Ấ ộ v y, ng i Ph t t n Đ , cũng nh ng i Ph tậ ườ ậ ử Ấ ộ ư ườ ậ t Trung Hoa hi n đang đ nh c t i n Đ r tử ệ ị ư ạ Ấ ộ ấ mong nh ng Tăng, Ni tr c đây có đ n n Đ ,ữ ướ ế Ấ ộ hãy hi n thân d ph c h ng Ph t giáo n Đ .ế ể ụ ư ậ Ấ ộ

(1) Đ i Chánh T ng-1, t gi a trang 89 trạ ạ ừ ữ ở lui.

(2) Đ i Chánh T ng-1, đ u trang 724.ạ ạ ầ(3) Đ i Chánh T ng-22, gi a trang 754.ạ ạ ữ

564

(4) Đ i Chánh T ng-23, gi a trang 337.ạ ạ ữ(5) Đ i Chánh T ng-1, đ u trang 80 đ n gi aạ ạ ầ ế ữ

trang 81.

(6) Đ i Chánh T ng-39, gi a trang 650.ạ ạ ữ(7) Đ i Chánh T ng-39, cu i trang 657.ạ ạ ố(8) Đ i Chánh T ng-39, cu i trang 613.ạ ạ ố(9) Sáng ho ng: r ng truy n m t cách sángằ ộ ề ộ

t o.ạ(10) Tây T ng Ph t Giáo Nguyên Lu n c aạ ậ ậ ủ

L Tr ng.ữ ừ(11) Đ i Chánh T ng-18, cu i trang 1.ạ ạ ố(12) Tây T ng Ph t H c Nguyên Lu n c a Lạ ậ ọ ậ ủ ữ

Tr ng, trang 11 - sách đã d n.ừ ẫ(13) Đ i Nh t Kinh S , quy n chín.ạ ậ ớ ể(14) Đ i Chánh t ng-18, gi a trang 209.ạ ạ ữ(15) n Đ Tôn Giáo S , t trang 262-266.Ấ ộ ử ừ(16) n Đ Ph t Giáo S , trang 243-244, c aẤ ộ ậ ử ủ

Long S n Ch ng Chân.ơ ươ(17) n Đ Tôn Giáo S - trang 216-217.Ấ ộ ử(18) H i Thi n Du t ng c a pháp s T nhả ề ụ ủ ư ị

Vân, trang 166. Giác Th , tu n san xã, xu t b nế ầ ấ ả làn đ u, năm 1964.ầ

565

(19) Châu Ph , Không Trung Hành C c,ỉ ướ trang 36.

566

M C L CỤ ỤL i ng i d ch ờ ườ ịL i ng i biên t pờ ườ ậCh ng I: Ngu n g cươ ồ ốTi t I: n Đ và dân ch ng ế Ấ ộ ủTi t II: Tôn giáo n Đ ế ở Ấ ộTi t III: Tri t h c n Đ ế ế ọ Ấ ộCh ng II: Thích Ca Th Tôn ươ ếTi t I: B i c nh th i đ i đ c Thích Tôn ế ố ả ờ ạ ứTi t II: S giáng sinh và thành đ o c a đ c Thích Tônế ự ạ ủ ứ Ti t III: Chuy n pháp luân ế ểTi t IV: S hành hóa c a đ c Thích Tôn và giáo đoànế ự ủ ứ La hán đ t ệ ửCh ng III: Nguyên th Ph t giáo và Tam t ngươ ỉ ậ ạ thánh đi n ểTi t I: Ph t giáo nguyên th ế ậ ỉTi t II: Cu c k t t p t i thành V ng Xá ế ộ ế ậ ạ ươTi t III: Cu c k t t p t i thành Tỳ Xá Lyế ộ ế ậ ạTi t IV: Thánh đi n th i s kỳ ế ể ờ ơCh ng IV: Vua A D c và Đ i Thiên ươ ụ ạTi t I: Công s c a vua A D c ế ự ủ ụTi t II: B phái Ph t giáo và Đ i Thiên ế ộ ậ ạCh ng V: S phân chia b phái Ph t giáo ươ ự ộ ậTi t I: Phân h và phân phái ế ệTi t II: T t ng b phái ế ư ưở ộCh ng VI: Giáo nghĩa c a Đ i Chúng B và H uươ ủ ạ ộ ữ b ộTi t I: Hai b phái căn b n ế ộ ảTi t II: S phát đ t c a A Tỳ Đ t Ma ế ự ạ ủ ạTi t III: L c thu t khái quát lu n Cu Xá ế ượ ậ ậ

567

Ch ng VII: Ngh thu t Ph t giáo v ng tri uươ ệ ậ ậ ươ ề vua A D c và sau đó ụTi t I: S h ng suy c a v ng tri u ế ự ư ủ ươ ềTi t II: Ph t giáo v i vua Ca Nh S c Ca ế ậ ớ ị ắTi t III: Ngh thu t Ph t giáo n Đ ế ệ ậ ậ Ấ ộCh ng VIII: Th i kỳ đ u c a Ph t giáo Đ i th a ươ ờ ầ ủ ậ ạ ừTi t I: Căn nguyên c a Đ i th a Ph t giáo ế ủ ạ ừ ậTi t II: S h ng kh i c a Đ i th a th i s kỳ ế ự ư ở ủ ạ ừ ờ ơTi t III: Kinh đi n Đ i th a th i s kỳ ế ể ạ ừ ở ờ ơCh ng IX: Ph t giáo Đ i th a h Long th vàươ ậ ạ ừ ệ ọ kinh đi n c a h này v sau ể ủ ệ ềTi t I: B tát Long Th ế ồ ọTi t II: Ng i k h u c a Long Th ế ườ ế ậ ủ ọTi t III: Kinh đi n Đ i th a sau Long Th ế ể ạ ừ ọCh ng X: Ph t giáo Đ i th a h Vô Tr c ươ ậ ạ ừ ệ ướTi t I: B tát Vô Tr c ế ồ ướTi t II: B tát Th Thân ế ồ ếTi t III: Các lu n s sau Th Thân ế ậ ư ếCh ng XI: V ng tri u C p Đa và Ph t giáo sauươ ươ ề ấ ậ v ng tri u này ươ ềTi t I: Ph t giáo d i v ng tri u C p Đa ế ậ ướ ươ ề ấTi t II: Ph t giáo v i v ng tri u Ph t Đàn Na ế ậ ớ ươ ề ạTi t III: S giao thi p gi a Ph t giáo v i ngo i đ o ế ự ệ ữ ậ ớ ạ ạCh ng XII: T th i M t giáo th nh hành đ nươ ừ ờ ậ ị ế Ph t giáo c n đ i ậ ậ ạTi t I: Uyên nguyên c a M t giáo ế ủ ậTi t II: S h ng vong c a M t giáo ế ự ư ủ ậTi t III: Ph t giáo n Đ th i c n đ i ế ậ Ấ ộ ờ ậ ạ

568